‫لومړي فصل‬

‫اورتوپیدی لنډه تاریخچه‬

‫دیوی کاږي کمزوري وني سره درسۍ پواسطه تړل شوي س اپورټر(ل رګی) داورتوپی دی‬
‫سمبول یا نښه ده‪.‬‬

‫اورتوپیدي له دوو یون انی کلمی و څخ ه خ وړه ش وی ده چې ‪ Ortho‬پ ه معن ا دمس تقیم ی ا‬
‫‪ striate‬او ‪ Paedic‬په معنا دې ماشوم یا ‪ child‬ده داورتوپیډی کلیمه دلومړي ځل لپ اره‬
‫په ‪ ۱۷۴۱‬میالدي ک ال کې د‪ Nicholas Andry‬پواس طه اس تعمال ش وی ده او نوم وړي‬
‫دغه کتاب چې داطرافو(‪ )Limbs‬او ستون فقراتو(‪ ) vertebral column‬دسؤی اشکالو‬
‫(‪)Deformities‬داصالح لپاره لیکل شوي وو داورتوپیدی په نام یاد کړوو‪.‬‬
‫په ‪ ۱۷۸۰‬میالدي کال د اورتوپیدي لومړي روغتون دسویس اوربی پ ه ښ ار کې د ‪Jean‬‬
‫‪ andre venel‬په واسطه جوړشو په نوموړي روغتون کې یوازي هغه ناروغان ت داوي‬
‫کیدل چه په والدي سؤی اشکالو(‪ )congenital deformities‬او یا دمال تیر فقرات و ئی‬
‫په توبرکلوز یا )‪ TB (potts disease‬اخته وو ‪ .‬پ ه هم دا وج ه ‪jean andre venel‬‬
‫دریښتنی اورتوپیدیست(‪ )true orthopaedics‬یا اورتوپیدي پالر په نام ی اد ک ړو‪ .‬ددې‬
‫روغتون څخه وروسته اروپا کې نور روغتونه جوړ شول‪.‬‬
‫دلومړي ځل لپاره د‪ Brown‬پواسطه دامریکا پ ه بوس تان (‪ )bostan‬ښ ار کې د‪Good‬‬
‫‪ Samaritan‬په نوم یو اورتوپیډي روغتون جوړ شو‪.‬‬
‫په ‪ ۱۸۵۱‬میالدي کال کې یو پوځي ج راح چې ‪ Antonius mathysen‬نومی ده پ اریس‬
‫میزابه پلستر(‪ )plaster of paris cast‬ئي کشف کړوو‪.‬‬
‫په اورتوپیديک جراحي کې اکثرآ پرمختګونه دجنګ دتجربو څخه په الس راغلي دي لکه‬
‫دمنځني پیړي په جنګونو کې زخمیان دهغه بنداژنو په واس طه ت داوي کی دل چې دآس پ ه‬
‫وینو کې به غوټه شوی وو او کله به چې نوموړي وینه وچه شوه نو ی و س خت ح الت ب ه‬
‫ئی غوره کاوو چې دمیزابي په شکل به یی تري کار اخستو‪.‬‬
‫‪ Splint‬او ‪ Traction‬په لومړي جنګ جهاني کې رامنځ ته شول‪.‬‬
‫په دوهم جنګ جهاني کې د‪ Tibia‬او ‪ Femur‬دکسرونو دتثبیت لپاره ‪intra medullary‬‬
‫‪ rods‬دتثبیت نظریه د‪ Grehad Kuntscher‬په واسطه چې یو جرمنی عالم وو رامنځته‬
‫کړه‪.‬دجرمنی عسکرو په تداوي کې دپام وړ خدمت کړي او په نوره نړۍ کې ئی ډاکتران‬
‫دنورو کسرونو دتثبیت لپاره وهڅول او ډیر پرمختګ وشو‪.‬‬
‫همدارنګ ه ‪ ۱۹۷۰‬میالدي کلون و تراخ رو وختون و پ وري د‪ thigh bone‬ی ا ‪Femur‬‬
‫هډوکي دکسرونو تداوي لپاره ټراکشن(‪ )traction‬یواځني ستڼدریا موثره طریقه وه مګر‬
‫د‪ Harbor view medical center‬پواسطه دنوموړي کسرونو د‪intra medullary‬‬
‫‪ fixation‬لپاره داسي یوه طریقه مینځته راغله چې دکسر خالص ولو ت ه پکې ض رورت‬
‫نه وو‪.‬‬
‫دویتن ام (‪ )Vietnam‬پ ه جن ګ کې دامریک ائی جراح انو پواس طه خ ارجي تث بیت (‬
‫‪ )external fixation‬رامنځته کړو چه وروسته دیو ورسي عالم ‪Gavril abramovich‬‬
‫‪ illizarove‬پواسطه پکې ډیر پرمختګ وشو‪.‬‬
‫پ ه ‪ ۱۹۵۰‬میالدی ک ال کې نوم وړي ورس ي ع الم ‪Gavril abramovich illizarove‬‬
‫پواسطه د‪ Ilizarove Apparatus‬یا الیزاروپ دستګاه کشف کړه چې دنوموړي وسیلي‬
‫په واسطه دلنګي(‪ )leg‬هډوکو کسرونه چې عدم التیام (‪ )non union‬یی ورک ړي وو او‬
‫یا دهډوکي اوږدوالی ته ضرورت وو تداوي کیدل چې اوس هم تری استفاده کیږي‪.‬‬
‫پ ه ‪ ۱۹۳۷‬میالدي ک ال کې د‪ Ruth Jackson‬ل ومړنی امریک ائی ښ ځینه اورتوپیدیک ه‬
‫جراحه وه چې داورتوپیډی دبورډ پواسطه تائید شوه‪.‬‬
 ‫داروتوپیدي ترمینالوژي((‪Orthopedics Terminology‬‬
‫هغه مهم اصطالحات په اورتوپیدی کې استعمالیږي لنډه کتنه کاوو‪.‬‬
‫‪ -:Fracture‬ده ډوکي طبعي جوړښ ت خراب والي ت ه ‪ fracture‬وایی ی ا ه ډوکي‬ ‫‪.1‬‬
‫ماتیدنۍ ته وائي‪.‬‬

‫‪ :Dislocation‬مفصل دمفصلي سطحي څخه بی ځایه والی ته وائی‪.‬‬ ‫‪.2‬‬

‫‪ :Displacement‬په کسری برخه کې بی ځایه شوي ټوټی ته وائی‪.‬‬ ‫‪.3‬‬

 ‫‪ :Angulation‬دکسر په برخه کې زوایه جوړیدل‪.‬‬ ‫‪.4‬‬

‫‪ :Arthrodesis‬دجراجی پروسیجر په تعقیب دمفصل حرکات محدودیدل‪.‬‬ ‫‪.5‬‬

‫‪ :Ankylosis‬د کوم انتاني مرض له کبله دمفصل حرکات محدودیدل‪.‬‬ ‫‪.6‬‬

‫‪ :Arthroplasty‬دج راجی عمل ئي پواس طه دمفص ل وظیفی اع اده کول و پخ اطر‬ ‫‪.7‬‬
‫فلزی مفصل اچول‪.‬‬

‫‪ :Overriding‬یو بل باندې تیروبیر کیدل‪.‬‬ ‫‪.8‬‬

‫‪ :Rotation‬تدور یا کسری یا بیځایه شوي برخه کې تاویدل‬ ‫‪.9‬‬

‫‪ :Union‬دهډوکو کسرونو جوړیدل‬ ‫‪.10‬‬
‫‪ :Non union‬دهډوکو کسرونو نه جوریدل‪.‬‬ ‫‪.11‬‬
‫‪ :Malunion‬دهډوکو کسرونو سوئ شکل یا خراب جوړیدل‪.‬‬ ‫‪.12‬‬
‫‪ :Delay union‬دهډوکو کسرونو مؤخر جوړیدل‪.‬‬ ‫‪.13‬‬
 ‫‪ :Effusion‬دمفصل په جوف کې دمایع جمع کیدل‪.‬‬ ‫‪.14‬‬

‫‪ :Haemarthrosis‬دجروحاتو په نتیجه کې مفصل په جوف کې وینی جمع کیدل‪.‬‬ ‫‪.15‬‬

‫‪ :Sprain‬دمفصل لیګامینټونو او کپسول څېری کیدو ته وائی‪.‬‬ ‫‪.16‬‬

‫‪ :Strain‬دمفصل عضالتو او وترونو څېری کیدو ته وائي‪.‬‬ ‫‪.17‬‬

 ‫‪ :Meniscus‬هاللي شکل ډیسک دي چې مفصلي سطحه باندې قرار لري‪.‬‬ ‫‪.18‬‬

‫‪ :Spondylitis‬سطون فقراتو التهابی حالت ته وائی‪.‬‬ ‫‪.19‬‬

‫‪ :Spondylolisthesis‬دس طون فقرات و خوی دل دي چې د‪ spondylitis‬ب ه کبل ه‬ ‫‪.20‬‬
‫وي‪.‬‬
‫‪ :Spondylosis‬دفقراتو استحالوي ناروغی‪.‬‬ ‫‪.21‬‬

‫‪ :Subluxation‬نامکمله خلغ‬ ‫‪.22‬‬

‫‪ : Synovium‬هغه پرده چې مفصل کې مایع تولیدوي‪.‬‬ ‫‪.23‬‬
 ‫سؤی اشکال (‪ )deformities‬مربوط اصطالحات‪:‬‬
‫‪ :Equinus‬دپښي ‪ planter flexion‬ته وائي‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫‪ : Calcaneus‬دپښي ‪ dorsi flexion‬ته وائی‪.‬‬ ‫‪.2‬‬

‫‪ :Kyphosis‬مال تیر خلقي محدبیت زیاتوالي دي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬

 ‫‪ :Lordosis‬دمال تیر قدام محدبیت زیاتوالي دي‪.‬‬ ‫‪.4‬‬

‫‪ :Plannus‬دپښي قوس پکي له منځه ځي‪.‬‬ ‫‪.5‬‬

‫‪ :Scolosis‬وحشي طرف ته دمال تیر محدبیت زیاتوالي‪.‬‬ ‫‪.6‬‬

 ‫‪ :Valgus‬دوحشی برخي لیری کیدل ‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫‪ :Varus‬دوحشی برخی نږدي کیدل‪.‬‬ ‫‪.8‬‬

‫‪: Club foot‬‬ ‫‪.9‬‬

‫حرکات مربوط اصطالحات‪:‬‬

‫‪ :Adduction‬وسطي برخي څخه لیري کول‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪ :Abduction‬وسطي برخي ته نږدی کیدل‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪ :Supination‬الس ورغوي قدام ته متوجه وي‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪ :Pronation‬ورغوي خلف خواته متوجه وي‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫‪ :Inversion‬خارجي تداور‬ ‫‪.5‬‬
‫‪ :Eversion‬داخلی تداور‬ ‫‪.6‬‬
‫‪ :Flexion‬مفصل ټولیدل‬ ‫‪.7‬‬
‫‪ :Extension‬بسط ورکول‪.‬‬ ‫‪.8‬‬
 ‫اورتوپیډي (‪)Orthopedics‬‬
‫داورتوپیدي کلمه اصآل یوه یونانی کلم ه ده چې دوو کلم و څخ ه چې ‪ Ortho‬دمس تقیم ی ا‬
‫‪ Straite‬او ‪ paedia‬په معنا دماشوم یا ‪ Child‬ده جوړه شوي ده ن و اورتوپی ډي ج راحی‬
‫داسی تعریفوو‪:‬‬
‫اورتوپیدي دجراحی هغه برخه ده چه دماشومانو دهډوکو له سمولو س ره چې د‪scoliosis‬‬
‫‪ ،Rickets ، Polio‬او نورو ناروغیو پواسطه کاږه شوي وي س روکار ل ري مګ ر اوس‬
‫اورتوپیدي په نوی او عصري ډول سره په الندې ډول تعریف کیږي‪.‬‬
‫اورتوپیدي هغه علم دي چې ده ډوکو ‪،‬مفاص لو‪ ،‬عض التو ‪ ،‬وترون و‪ ،‬اوعی و او اعص ابو‬
‫څخه بحث کوي او ټول هغه اسکلیټی سیستم چې ددې پواسطه جوړیږي او دحرکت س بب‬
‫ګرځي بحث کوي‪.‬‬
‫پورته ټول هغه عوامل چه په پورت‪00‬ه س‪00‬اختمانونو ت‪00‬اثیر ک‪00‬وي پ‪00‬ه الن‪00‬دې ډولون‪00‬و ویش‪00‬ل‬
‫شوي دي‪.‬‬
‫ترضیضات (‪)Trauma‬‬ ‫‪)1‬‬
‫والدي سؤی اشکال(‪)congenital malformation‬‬ ‫‪)2‬‬
‫انتانات ( ‪) infection‬‬ ‫‪)3‬‬
‫تومورونه (‪)Tumors‬‬ ‫‪)4‬‬
‫عضلی ضعیف والی(‪) Muscle weakness‬‬ ‫‪)5‬‬
‫دحس اختالل (‪)change insensibility‬‬ ‫‪)6‬‬
‫استحالوي سؤی اشکال (‪)degenerative mal formation‬‬ ‫‪)7‬‬
‫په عمومي ډول اورتوپیدي جراحی په دوو برخو ویشل شويده‬
‫تروماتیکه اورتوپیدی جراحي (‪)Traumatic orthopedics surgery‬‬ ‫‪.1‬‬
‫غ یري تروماتیک ه اورتوپی دی ج راحي( ‪Non traumatic orthopedics‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪)surgery‬‬

‫اورتوپیدی ناروغ لنډه تاریخچه او فزیکي معاینه‬

‫‪ NASORA‬په اړه پوښتنه کاوو‬
‫‪.N=Name, A=Age, S= Sex, O=occupation, R=Religion and Address‬‬
‫‪ :Chief complain‬مریض عمده شکایت چې ددې په وجه ئی ډاکتر ته مراجعه مجبور‬
‫کړي وی باید په ‪ Chronological order‬ولیکل شي‪.‬‬
‫‪ :Present Illness‬په دې کې‪ chief complain‬تفصل او څیړل کیږي لکه‬
‫ناروغي دي څنګه شروع شوه؟‬ ‫‪‬‬
‫دناروغی پرمختګ څرنګه دي؟‬ ‫‪‬‬
‫اوسنۍ حالت ئي دپخوا په نسبت څرنګه دي؟‬ ‫‪‬‬
‫نوري ضمیموي ناروغی شته او کنه؟‬ ‫‪‬‬
‫‪ :Past History‬په دې کې دناروغ څخه دهغه پخوانیو امراض و پوش تنه کووخصوص آ‬
‫ویروسی او ‪ Rickets‬ناروغی دآهمیت وړ دي‪.‬‬
‫‪ :Family history‬پ ه دې برخ ه کې ک ورنۍ کې دن اروغیو پ ه اړه پوښ تنه ک اوو چې‬
‫کورنۍ کې خو څوک مریضي نلري‪.‬‬
‫‪ :Personal history‬په دې برخه کې دشخصي ژوند په اړه پوښتنه ک یږي دخ وراک ‪،‬‬
‫عادت ‪ ،‬خوب او واده په اړه‪.‬‬

‫دناروغ فزیکي معاینه (‪)physical examination‬‬

 ‫په عمومي ډول الندې برخي پکي شاملي دي‪.‬‬
‫‪ .A‬عمومي بڼه (‪ :)General appearance‬دمریض عمومي بڼه ی ا ح الت وکت ل‬
‫شي داسانتیا په خاطر ئی د‪ ABCDEF‬باندې خالصه کوالی شو‪.‬‬
‫‪ .B‬موض‪00‬عی ف‪00‬زیکي معاین‪00‬ه (‪ :)Local examination‬دا معاین ه دن اروغي پ ه‬
‫تشخیص کې ډیر رول لري دمعایني په وخت کې کوټه روښانه او په متناظر ډول‬
‫معاینه شي‪ .‬چې الندې برخي ‪ ۶‬مرحلي پکې شاملي دي‪.‬‬
‫‪Inspection .1‬‬
‫‪Palpation .2‬‬
‫‪Examination of movement .3‬‬
‫‪Conduction of special test .4‬‬
‫‪Examination of E-ray .5‬‬
‫‪Arranging further investigation .6‬‬
‫‪ )1‬کتل((‪ :Inspection‬ماووفه شوي برخي په ډیراختی اط س ره کت ل ک یږي‪.‬مثآل ی و‬
‫کس د‪ knee joint‬معاین ه ک وو دمربوط ه ط رف پوس تکی ک ورو چې‬
‫‪ Ecchymosis, Scar, swelling, muscle weakness, discoloration‬او‬
‫لنډوالی شته او که نه‪.‬‬
‫‪ )2‬جس (‪ : )Palpation‬په جس سره دهماغي س احی ح رارت ګ رو دالس ظه ري‬
‫قسمت باندې چې آی ا پوس تکې ګ رم دي ی ا یخ دي مرط وب دي ی ا وچ دي رح وه‬
‫انس اجو کې کتل ه ش ته ک ه ن ه او همدارنګ ه تم وج(‪ )Fluctuation‬او حساس یت (‬
‫‪ )Tenderness‬جس کاوو چې موضعی دي که منتشر دي‪.‬‬
‫‪ )3‬عضالتو حرکت معاینه (‪‌-: )Movements examination‬ماوفه یا ترضیضي‬
‫برخي ته حرکت ورکول کیږي که دهډوکو کسرونه موجود وي او که ن ه‪ ،‬ه ډوکو‬
‫او مفاصلو ته حرکت ورک ول ک یږي خ و بای د ډی ر احتی اط وش ی ځک ه ک ه کس ر‬
‫موجودوی په حرکت سره داعیو پري کیدو خطر موجود وي‪.‬‬
‫په یو مفصال کې دوه ډوله خرکت موجووي‪.‬‬
‫الف‪:‬فعال حرکات( ‪ :)active movement‬پدې معنی جې ناروغ ته وی ل ک یږي‬
‫چه پخپله ماووفه طرف وخوځوه او دا خرکات په ماشومانو کې ډیر مهم دي‪.‬‬
‫ب‪ :‬غیری فعال حرکات(‪ : )passive movement‬پدې کېه ډاکتر په خپله مفصل‬
‫ته حرکت ورکوي هر مفصل دحرکاتو داندازي ( ‪ )range of movement‬تثبیت‬
‫شي‪.‬‬
‫دمفصل دحرکاتو داندازي تعینول په یوه اورتپیدي کلی نیکې معاین ه کې ډی ر زی ات‬
‫آرزښت لري اکثره په مقایسوي ډړل سره معاینه کیږي‪.‬‬
‫په یو مفصل کې دحرکاتو اندازه محدودیدل چې همیشه دمیخانیکې اس بابو ل ه کبل ه‬
‫وي دپتالوژي دیقیني کولو لپاره یوه مطمئنه عالم ه ده پ دې مع ني ک ه چ یري دی و‬
‫مفصل حرکت محدودشوي وي نو حتمآ به یوه مرضي نقطه وجود ولري‪.‬‬
‫دیو حرکت محدودیدل په الندې ډول دې‪.‬‬
‫‪ )1‬دمفصل کپسول فیبروزس څخه‬
‫‪ )2‬د‪ synovial fluid‬تجمع له کبله مفصل پرسوب‪.‬‬
‫‪ )3‬دجراحي عملئي په تعقیب دمفصل حرکت محدودیدل‪)Arthrodesis(.‬‬
‫‪ )4‬که دمفصل حرکات دانتاني ناروغي له کبله محدود شوی وي چې دې حالت ت ه‬
‫‪ Ankylosis‬وائی‪.‬‬
‫‪ )5‬کله هم د‪ septic arthritis‬له کبله هډوکي تخریب په نتیجه کې مفصل حرکات‬
‫محدود شوي وي‪.)bony ankylosis(.‬‬
‫‪ )6‬او که دمفصل حرکات درحوه انساجو له کبله محدود ش وي وي چې دې ح الت‬
‫ته ‪ fibrous andylosis‬وائي‪.‬‬
‫همدارنګه دحرکت په برخه کې دعضالتو دتقلصي ق درت پ ه ډی ر احتی اط س ره ارزی ابی‬
‫شي خصوص آ ک ه چ یري دتقلص ي ق درت ئی کم ش وي وي چې ددې عم ل داج را لپ اره‬
‫)‪ muscle research council scale (MRC-scale‬وج ود ل ري او پ ه الن دې ډول‬
‫توضیح کیږي‪.‬‬
‫‪ :M0‬هغه عضله چې هیڅ قسم تقلصي قدرت ونلري‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ :)+( :M1‬هغه عضله چې تقلصي قدرت ئی دالس پواسطه جس شي مګ ر دهیڅ‬ ‫‪‬‬
‫قسم فعالیت داجرا کولو قدرت ونلري‪.‬‬
‫‪ :)++(:M2‬هغ ه عض لي ق درت چې پ ه ی وه عض وه کې دک ار انج امولو ب اعث‬ ‫‪‬‬
‫وګرځي پدې شرط چې دثقل قوه ورڅخه لېري شي‪.‬‬
‫‪ :)+++( :M3‬چې تقلص ئی دثق ل دق وي ب اوجود پ ه ی وه عض وه کې دک ار‬ ‫‪‬‬
‫دانجامولو باعث ګرځي‪.‬‬
‫‪ :)++++( :M4‬چې تقلص ئی دثقل دقوي او یوه اندازه مقاومت پ ه مقاب ل کې هم‬ ‫‪‬‬
‫دکار دانجامولو باعث وګرځي‪.‬‬
‫‪ :)+++++(:M5‬چې عضله طبعی تقلصي قدرت ولري دثقل قوي او دمقاومت په‬ ‫‪‬‬
‫مقابل کې په نارمل ډول وظیفه اجرا کړي‪.‬‬
‫عضلي قدرت په الندې حالتو کې متاثره کیږي‪.‬‬
‫درد (‪)pain‬‬ ‫‪‬‬
‫ناروغی (‪)disease‬‬ ‫‪‬‬
‫عصبو تحریب (‪)denervation‬‬ ‫‪‬‬
 ‫دناروغی له کبله ( ‪)wasting from disease‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ :Conduction of special tests -4‬په دې برخه کې داروتوپیدي له لحاظه دانسان‬
‫دوجود هره مخصوصي برخي لپاره ځیني خاص ټسټونه موجود دي چې باید اجراء ش ي‪.‬‬
‫ترڅو هډوکي‪ ،‬عض لي‪ ،‬وت ر‪ ،‬او عص ب پ ه ب اره کې معلوم ات الس ته راوړل ش ي مثآل‬
‫دحیست (‪ )sensation‬دمعاینه کولو لپاره ‪ MRC- scale‬څخه استفاده کیږي‪.‬‬
‫‪ :So‬دمتاثره شوي عصب په واسطه تعصیب شوي عضله کې هیڅ حیست موج ود‬
‫نه وي‪.‬‬
‫‪:S1: Recovery form deep pain sensation‬‬
‫‪:S2: Recovery of protective sensation‬‬
‫‪:S3: Recovery of protective sensation +accurate localization‬‬
‫‪S4: normal sensation‬‬

‫‪ Examination of radiographs: step-5 :‬پدې برخه کې د ناروغ څخه اکسرې‬

‫اخیستل کیږي او په ماوفه سطحه کې علت یا تخریب لټول کیږي‪ .‬په مختلف وضیعتونو‬
‫سره ‪ x-ray‬اخیستل کیږي مګر اکثره ‪ standard views‬سره چې د (‪Anterior‬‬
‫‪ )AP X-ray( )posterior x-ray‬او ‪ lateral x-ray‬یا جانبی اکسري اخیستل کیږي‪.‬‬
‫کلیشه (‪ )x-ray‬باید په سیستماتیک ډول سره ولوستل شي د عمومي منظرې سره باید‬
‫شروع شي چې پکښې نوم‪ ،‬سن (عمر) او جنس لیکل شوي وي او د هغې څخه هډوکې‪،‬‬
‫مفاصل اورخوه انساج ولیدل شي‪.‬‬
‫‪1‬ـ هډوکي‪ :‬هډوکي باید د عمومي شکل (‪ ،)shape‬اندازې (‪ ،)size‬د نارمل څخه ډبل‬
‫والی او یا نری والی د نارمل اندازې څخه اوږدوالی‪ ،‬هډوکی د ‪ cortex‬د تخریب له‬
‫نظره او د نوي هډوکي د پیداکیدو مثأل‪formation sub periosteal new bon, :‬‬
‫‪ tumors, exocytosis‬له نظره ولیدل شی همدارنګه د هډوکي کثافت ولیدل شي چې کم‬
‫شوي دی او یا زیات شوي دي‪.‬‬
‫‪2‬ـ په مفاصل‪ :‬مفصلو کې د ‪ x-ray‬له نظره مفصلي هډوکي‪ ،‬او د هډوکو ترمنځ فاصله (‬
‫‪ )joint space‬وکتل شي هغه فاصله چې د هډوکو په منځ کې په ‪ x-ray‬کې معلومیږي‬
‫اکثره په نورمال حالت کې د مفصلي عضروف پواسطه ډکه شوي وي نو لدې کبله د‬
‫مفصلي مسافې (‪ )joint space‬کموالي د مفصلي عضروف د تخریب کیدو معنی‬
‫ورکوي‪.‬‬
 ‫همدارنګه د مفاصلو هډوکي وکتل شي چې ‪ erosion, osteoporosis, sclerosis‬د‬
‫هډوکو د نهایاتو هموار کیدل او د ‪ osteophyte‬پیداکیدل منځته راغلي اوکنه؟‬
‫‪3‬ـ په رخوه انساجو کې‪ :‬د‪ calcification‬پیداکیدل‪ ،‬او یا اجنبي جسم (‪)foreign body‬‬
‫وکتل شي او یا دا چې ځینې تومورونه چې رخوه انساجو ته یې انتشار کړي وي وکتل‬
‫شي‪ .‬همدارنګه په ‪ gas-gangrene‬کې د ګاز مینځته راتلل په ‪ x-ray‬کې معلومیږي‪.‬‬
‫‪ :Arranging further investigation: Step-6‬دا چې د کلینیکي معاینې اخیرنۍ‬
‫برخه ده همیشه ورته ضرورت نه پښیږي مګر په ځینو امراضو د تفریقي تشخیص په‬
‫منظوراو په ځیني حاالتو کې د تشخیص د پوره یقیني کولو په منظور ورڅخه استفاده‬
‫کیږي‪.‬‬
‫معمولي ‪ Screening tests‬په النډې ډول دي‪:‬‬
‫‪1-ESR (erythrocyte sedimentation rate) and certain cases C. creative‬‬
‫‪protein.‬‬
‫‪2-Full blood count (FBC) with differential.‬‬
‫)‪3-Rhumatoid factor (RF‬‬
‫‪4-Serum calcium, phosphate and alkaline phosphate.‬‬
‫‪5-Serum uric acid.‬‬
‫‪6-chest—x-ray.‬‬
‫‪7- MRI‬‬
‫‪8-CT-scan‬‬
‫‪9- Tomography‬‬
‫‪10-Ultrasound‬‬
‫‪11-Arthroscopy.‬‬
‫د یو اورتوپیدي ناروغ د کلینیکي معاینې لپاره کومو وسایلو ته ضرورت دی‪.‬‬
‫(‪)Equipment requirement‬‬
‫اکثره الندې وسایلو ته ضرورت لري‪:‬‬
 ‫‪ :Tap meter‬د یو ساده حیاطي د فیتې څخه عبارت ده چې کوالی شو ددې‬ ‫‪‬‬
‫پواسطه د اطرافو اوږدوالی اودعضالتو پیړوالی اندازه کړو‪.‬‬
‫‪ :Goniometer‬د زاویو د اندازه ګیري لپاره مخصوصآ د ‪ ROM‬دپاره ورڅخه‬ ‫‪‬‬
‫استفاده کیږی‪.‬‬
‫‪ :Tendon-hammer‬د اطرافو د ‪ Reflexes‬د معلومولو لپاره‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ :Disposable sharp point‬د جلد د حسیت د معلومولو لپاره ورڅخه استفاده‬ ‫‪‬‬
‫کیږي‪.‬‬

‫اعراض (‪)symptoms‬‬
‫اورتوپیدي پورې مربوطه ناروغان کېدای شي د الندې اعراضو څخه یوه یا څو ولري‪:‬‬
‫‪Pain‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪Limp‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪Swelling‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪Deformity‬‬ ‫‪.4‬‬
‫‪Stiffness‬‬ ‫‪.5‬‬
‫‪Change insensibility‬‬ ‫‪.6‬‬
‫‪Loss of function‬‬ ‫‪.7‬‬
‫‪Lax joint‬‬ ‫‪.8‬‬
‫‪Bony lumps‬‬ ‫‪.9‬‬
‫‪(Pain-1‬درد)‪ :‬د عمده اعراضو څخه یو دی چې ډیر ارزښت لري خو باید په یاد ولرو‬
‫چې د درد نقطه د پتالوژي نقطه نده اکثره درد رجعي وي د مثال په ډول په ‪sciatalgia‬‬
‫کې درد په اطرافو کې پیداکیږي‪.‬‬
‫مګر پتالوژي په فقراتو کې وي چې عصب تر فشار الندې وي‪ .‬د جلد ناحیې درد اکثره‬
‫موضعي وي مګر د عمیقه برخو درد منتشر وي اود نامعلوم مرضي حالت له سببه‬
‫منځته راغلي وي‪.‬‬
‫‪(Limp-2‬لنګ یا ګوډوالی)‪ :‬کومه برخه د ګوډوالی سبب شوي ده‪.‬‬
 ‫‪(Swelling-3‬پړسوب)‪ :‬پړسوب امکان لري په رخوه انساجو‪ ،‬مفاصلو او هډوکو کې‬
‫پیداشي مګر پدې باندې پوهیدل ضروري دي چې آیا پړسوب د ترضیض څخه ژر پیدا‬
‫شوي دی او یا وروسته‪ ،‬آیا دردناک دي‪ ،‬درد یې زیاتیږي او یا ثابت دی باید د پیدا کیدو‬
‫وخت او مسیر یې تعقیب شي‪.‬‬
‫‪ Stiffness-4‬یا شخوالي ‪ :‬ناروغان اکثره د درد له کبله د مفاصلو شخوالی پیدا کوي‪.‬‬
‫‪ Locking‬یا د مفصل بندیدل د درد او حرکت د کمیدو ښکارندوی دي یعني درد له کبله‬
‫په مفصل کې حرکات کمیږي لکه د یو اجنبي جسم موجودیت په مفصل کې ‪.‬‬
‫ځیني مفاصل دوامداره عدم تحرکیت (‪ )prolonged immobilization‬قبلوالی شي‬
‫مګر ځیني نور یې نشي قبلوالی لکه‪ shoulder joint :‬او ‪inter phalangeal‬‬
‫‪.joints‬‬
‫‪(Deformity-5‬سوي شکل)‪ :‬د اعراضو په جمله کې یو د سو شکل څخه عبارت دی‬
‫چې سوشکل کېدای شي والدي وي لکه ‪ flat foot, club foot‬یا کېدای شي کسبي وي‬
‫چې سبب به یې ترضیض (‪ )trauma‬وي او همدارنګه کېدای شي چې د میتابولیکي‬
‫امراضو په نتیجه کې لکه د کلسیم د میتابولیزم خرابولی او یا د استحا لوی امراضو‬
‫‪ ))Degenerative diseases‬په نتیجه کې منځته ته راغلي وي‪.‬‬
‫د سوي شکل مختلف اشکال وجود لري مثًال‬
‫د ستون فقرات سوي اشکال‪:‬‬ ‫‪.A‬‬
‫‪( Kyphosis‬کړوپ) یا د مالتیر شاته وتلی وي یا د ‪ vertebral column‬محد‬ ‫‪‬‬
‫بیت خلف ته وي‪.‬‬
‫‪ :Lordosis‬چې د مالتیر قدام خواته وتلی وي یا د‪ v.c‬محدبیت قدام ته او معقریت‬ ‫‪‬‬
‫یې خلف ته وي‪.‬‬
‫‪ :Scoliosis‬چې د مالتیر وحشي خواته تللی وي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د زنګانه سوي اشکال‪:‬‬ ‫‪.B‬‬
‫)‪ :Knock knee (Genu vulgum‬په نورمال حالت کې ‪ knee joint‬او ښنګري‬ ‫‪‬‬
‫دواړه یو د بل سره لګیږي خو په ‪ Knock knee‬کې که ‪ knee joint‬یودبل سره‬
‫ولګیږي نو ښنګري لري والی پیداکوي‪.‬‬
‫(‪ :Bow legs )Genu varum‬که ښنګري یو د بل سره ونښلي نړ زنګنونه لرې‬ ‫‪‬‬
‫والی پیدا کوي چې دې حالت ته ‪ bow legs‬وايي څرنګه چې ‪ Bow‬کمان ته‬
‫وایي نو پدې حالت کې هم پښې د کمان شکل غوره کوي‪.‬‬
‫دپښي سؤی اشکال‪.flat foot, club foot, pes cavus :‬‬ ‫‪.C‬‬
‫که چیدې سوی شکل د زیاتیدو په حال کې وي وخیم ګڼل کیږي‪.‬‬
 ‫‪ 6-‬په حسیت کې تغیرات (‪ :)Changing in sensibility‬بې حسي چې د اعصابود‬
‫نقصان له کبله پیداکیږي‪ .‬په سفلي اطرافو کې د حسیت نقصان د ستون فقرات د امراضو‬
‫له کبله پیدا کیږي مګر پدې باید پوهه شو چې آیا دانقصان د محیطي اعصابو او عصبي‬
‫ریښو څخه پیداشوی دی او که خیر؟‬
‫‪ 7-‬د وظیفې له منځه تلل (‪ :)Loss of function‬د ناروغ د ورځنۍ وظیفي له منځه تلل‬
‫ممکن د هر عرض له کبله پیدا شي لکه ناروغ وایي دومداره نشم ودریدلی اویا دا چې د‬
‫ګرځیدلو په وخت کې درد احساس له کبله په تکلیف ګرځم پدې معنی چې ناروغ ورځني‬
‫کار په صحیح ډول سره نشي اجرا کوالی‪.‬‬
‫‪ُ 8-‬س ست مفاصل (‪ :)Lax- joints‬تقریبًا په ‪ 5‬خلکو کې خصوصًا ښځو کې د مفصل‬
‫د حرکت زیاتوالی منځته راځي که څه هم دا مفاصل ‪ stable‬دي مګر بیا هم متکرري‬
‫خلعي (‪ )Recurrent dislocation‬ته زمینه مساعد وي مثًال په ‪ shoulder joint‬او‬
‫‪ patella‬کې د مفاصلو زیات ُسستوالی اکثره د ځیني امراضو د پاره تشخیصه وسیله ده‬
‫لکه ‪ Marfan’s syndrome‬او ‪.Osteogenesis imperfect‬‬
‫‪ 9-‬د هډوکو برجستګي (‪ :)Bony lumps‬د هډوکو د یوې برخې برجستګي د‬
‫ترضیضاتو التهاباتو او یا تومورونو پواسطه منځته راځي‪.‬‬
‫د تشخیص لپاره ‪ x-ray‬ضروري ده مګر کلینیکي معاینې هم ارزښت لري د هډوکو هغه‬
‫لویوالی چې تدریجًا زیاتیږي د تومور ګمان ورباندې کیږي مخصوصًا که مفصل ته‬
‫نږدي وي مګر د هډوکو په جسم کې د ‪ callus‬انتاني حادثې او یا د تومور سره مغالطه‬
‫کیږي‪.‬‬
‫د شکل له نظره سلیم تومورونه تعین شوي سرحد لري مګر خبیث تومورونه‪ ،‬التهابات او‬
‫‪ callus‬تعین شوي سرحد نه لري‪.‬‬
‫د قوام له نظره سلیم تومورونه سخت مګر خبیث تومورونه نرم محتویات لري‪.‬‬
‫د حساسیت له نظره التهابات او د ‪ callus‬لمړني مراحل او حساس دردناک وي‪.‬‬
‫هډوکې (‪:)Bone‬‬
‫هډوکي ته په یوناني کې ‪ Osteon‬او په التین کې ورته ‪ Os‬وایي نو ځکه ‪ Osteology‬د‬
‫هډوکو علم ته ویل کیږي‪.‬‬
‫هډوکي د کلیسمي مالګو د موجودیت له کبله کلک او منضمي نسج (‪connective‬‬
‫‪ )tissue‬دي بریسره پردومره سخت والی او کلکوالی او د کلیسمي مالګو په موجودیت‬
‫بیا هم هډوکي یو ژوندي نسج دي چې شریاني ذخیره‪ ،‬وریدي او لمفاوي تخلیه‪ ،‬او شتمنه‬
‫عصبي ذفیره لري‪ .‬دوی به ناروغۍ اخته کیږي او تر ماتیدو وروسته د جوړیدو او ترمیم‬
‫توان لري هډوکي د عضوي او غیرعضوي موادو څخه جوړ شوي دي چې عضوي مواد‬
‫د کلوجن الیافو څخه عبارت دي اود هډوکو د ټول وزن ‪ ۱/۳‬برخه جوړوي چې هډوکو‬
‫ته االستکیت او زیات قوت وربښي‪.‬‬
‫او غیرعضوي مواد چې اساسًا کلسیم فاسفېټ (‪ )۶۷‬او قسمًا د کلسیم کاربونیت‪ ،‬کلسیم‬
‫فلوراید‪ ،‬کلسیم کلوراید او مګنیزیمي مالګو (‪ )۳۳‬پوتاشیم‪ ،‬فاسفورس څخه عبارت دي‬
‫چې د هډوکو د ټول وزن ‪ ۲/۳‬برخه جوړوي عبارت دي چې نوموړي معدني مالګه د‬
‫هډوکې په کلکوالي کې اساسي رول لوبوي‪.‬‬

‫دکسرونو اساسات ‪: principle of fracture‬‬

‫دهډوکې دطبیعي جوړښت له منځه تللو ته کسروائی کیدای شی چې کسر یواځي درزیا‬
‫‪ crack‬وي‪ ،‬هډوکې چیت یا ‪ impact‬شوي وي‪ ،‬کوچني ټوټه تری جداشوي وي او یا‬
‫داچه هډوکې بیخي مات شوي وي ماتي شوي ټوټي به یوله بله سره نښتي وي او یا به‬
‫سره جداشوي وي‪.‬‬
‫یا په بل عبارت ‪ :‬دهډوکې تمادیت له منځه تللو ته کسر وائي‪.‬‬
‫طبقه بندي ‪: classification‬‬
‫اول ‪ :‬دکسری خط له مخي ‪Fracture line‬‬
‫عرضاني کسرونه ‪Transver fracture‬‬ ‫‪‬‬
‫مایل کسرونه ‪Oblique fracture‬‬ ‫‪‬‬
‫مارپیچي ډوله کسرونه ‪spiral fracture‬‬ ‫‪‬‬
‫یوه ټوټه یی کسر ‪segmental fracture‬‬ ‫‪‬‬
 Butter fly fracture ‫څو ټوټه یی کسرونه‬ 
multi fragmentary facture ‫شوپرک ډوله ټوته یی کسر‬ 
avulsion fracture ‫اولژان کسرونه‬ 
Green stick fracture ‫شنی لختی کسر‬ 
 ‫دویم ‪ :‬دکسر مسکوره ټوټي بی ځایه والی له مخي کسرونه په الندې ډول طبقه بندي‬
‫کاوو‪:‬‬
‫مسکوره ټوټه بی ځایه والی ونه نلري ‪undisplace fracture‬‬ ‫‪.A‬‬
‫چیت شوي کسرونه ‪ : Impacted fracture‬کله چې وحشي برخه په انسي برخه‬ ‫‪.B‬‬
‫کې داخله شوي په دې معنا چې ماته شوي ټوټه یو په بل کې ننوځي‬
‫مسکوره ټوټه بی ځایه والی ولري‪ : Displace fracture .‬په دوه ډوله منځته‬ ‫‪.C‬‬
‫راتلي شي‬
‫‪ :Over Riding -‬مسکوره پرچي یوپربل باندې اوښتی وي پدې معنی چه‬
‫هډوکي به تیروبیر شوي وی معموًال په اورتوپیدي کې په فیصدي سره ښودل‬
‫کیږي‬
‫‪ :Distraction -‬مسکوره پرچي به یو له بل څخه لیري شوي وي چې معموًال‬
‫دسانتی متر څخه په حساب اندازه کیږي‪.‬‬
‫‪ : Comminuted fracture‬پدې ډول کسرونو کې څو ټوټه یی کسرونه موجود‬ ‫‪.D‬‬
‫وي‪.‬‬
‫دریم‪ :‬اسبابو له مخي ‪: Etiology‬‬
‫ترضیض ‪ : Trauma‬اکثره کسرونه داني قوي راتللو له کبله پیدا کیږي که قوه کمه‬ ‫‪)1‬‬
‫وي شاید هډوکه کوږ شي او یا زیاته وي هډوکه مات شي او یا راښکل شي‪ .‬نو په‬
‫دوو برخو یی ویشو‬
 ‫‪ -‬مستعمي ضربی له کبله ‪ :Direct trauma‬هغه ځاي ماتیږي چې راسًا پری‬
‫قوه راغلي وی کیدای شی نرم انساج تحریب کړی څو ټوټایی کسر ورکړی که‬
‫کمه وی نو مستعرض کسر سبب شي ‪.‬‬
‫‪ -‬غیر مستقمي ضربی له کبله ‪ : indirect trauma‬ضربه دکسری برخي څخه‬
‫لیری واقع کیږي او دماتیدو سبب کیږی او نرمو انساجو تخریب پکې موجود‬
‫وي کیدای شی چې په الندې ډول رامنځته شي‪.‬‬
‫‪ )a‬تاوو شکل ‪ : twisting‬په شکل عمل کوي او ‪ spiral‬کسر پیداکیدو‬
‫سبب کیږي‪.‬‬
‫‪ )b‬که هډوکه کوږ کړي نو ‪ Transvers‬یا مستعرض کسر به پیداشي‪.‬‬
‫‪ )c‬که هډوکه کوږ او هم فشار الندې راشي نو ‪ Butterfly fragment‬به‬
‫جدا شي‪.‬‬
‫‪ )d‬که هډوکه کوږ شي تاوو شي او فشار په وارید شي نو ‪short‬‬
‫‪ oblique fracture‬به ورکړي‪.‬‬
‫‪ )e‬که دوتر ‪ tendon‬دکشش که کبله ‪ avulsion‬کسر ورکوي‪.‬‬
‫دومداره فشاری کسر ‪ :continuous stress or Fatique fracture‬دومداره‬ ‫‪)2‬‬
‫فشاری له کبله هډوکي کې درز پیدا کیږي او یا چیتږي اکثره د‪ Tibia‬او ‪ fibula‬په‬
‫‪ dancer atlantic players‬او نظامي کسانو په پیداکیږي‪ .‬چې د‪march‬‬
‫‪ fracture‬په نوم یادیږي‪.‬‬
‫پتالوژیک کسر ‪ : pathologic fracture‬کله چې دکومي ناروغي له کبله هډوکي‬ ‫‪)3‬‬
‫ضعیف شوي وي نو خپل سري ماتیدنه رامنځته کیږي‪ .‬خصوصًا په‬
‫‪ osteoporosis, osteomalacia,osteomyelitis‬کې‪ .‬په دې کې بیا موضعي‬
‫پتالوژیک کسرونه لکه دسږو ‪ ،‬پښتورکو‪ ،‬ثدیو د‪ metastasis‬له کبله په‬
‫‪ humerous‬هډوکي کې او بل عمومي پتالوژيک کسرونه دي چې په‬
‫‪ osteoporosis‬له کبله په ټولو هډوکو کې پیداکیږي‪.‬‬
‫څلورم ‪ : Gustilo classification :‬دخالصو فریکچرونو لپاره ترټولو عام کارول‬
‫شوي طبقه بندي سیستم دي دا د ‪ Ramon Gustilo, Anderson‬لخوا رامنځته شوي ده‬
‫او بیا د ‪ Mendoza and Williams‬نور هم پراخه شوي ده‬
‫دا سیستم دانرژي مقدار‪ ،‬دنرم نسج دزخم اندازي او دککړتیا اندازي دفریکچر شدت ټاکلو‬
‫لپاره کارويا داولی درجي څخه تر ‪ 3C‬پوري دي چې دانرژي لوړي درجي معنا لري‬
‫چې په ټپ کې ښکیل دي دنرم نسج او هډوکي زیان او داختالطاتو لوړ اختمال دي دا‬
‫مهمه ده چې دا وپیژندل شي چې د‪ 3C‬درجي دګوستیلو نمرې دعصبي زخم او همدارنګه‬
‫هډوکي او ارتباطي نسج ته زیان رسوي‪.‬‬
 ‫چې یو تړلي کسر یا ‪ closed fracture‬دي‪ :‬که دمات شوي هډوکي دپاسه پوستکی یا‬
‫جلد روغ وي او یا سطحي ټپ موجود وي چه دکسر سره ارتباط ونلري تړلي کسر ورته‬
‫ویل کیږي‪.‬‬
‫خالص کسر یا ‪ :open fracture‬که دمات شوي هډوکی دپاسه پوستکی څېري شوي‬
‫وي او یا مات هډوکي دیوداخلی جوف سره ارتباط ولري نو خالص یا واز کسر ورته‬
‫واېی بیدون دویني بهیدو انتان هم مداخله کوي ‪.‬‬
‫‪ :Type-1‬په دې حالت کې جلد دیو سانتی متر په اندازه ‪ laceration‬یا تخریب شوي‬
‫خو زخم پاک وي او ‪ contaminated‬یا ملوث نه وي او تداوي یی دتړلي کسر په‬
‫یوشان ده‬
‫‪ : Type -2‬په دې صورت کې دجلد ‪ laceration‬تر دوه سانتی متره پوري وي خو‬
‫زخم پاک وي نو دلمړي ډول سره یی تفاوت یواخي د‪ laceration‬کې دي چې دي حالت‬
‫کې بعضي کتابونه لیکي چې تداوي یی ‪ debride‬شي او یا ‪ interfix‬شي خو بعضي‬
‫وایی چې د ‪ type-1‬په شان دې تداوي شوي‪.‬‬

‫‪ :Type-3‬په دې صورت کې دجلد ‪ laceration‬تر لس سانتی متره پوري وي خو زخم‬

‫ملوث وي عصب او رګونه تحریب شوي وي دا بیا په وریو برخو ویشل کیږي‪.‬‬
‫‪ :Type-3A‬په دې صورت کې هډوکی دنرمو انساجو پواسطه پوښل شوی او جرحه دلس‬
‫سانتی متره او ملوثه وي‪.‬‬
‫‪ :Type-3B‬په دې صورت کې هډوکی دنرمو انساجو پواسطه پوښل شوی نه وي او‬
‫‪ periostoum‬هم دهډوکی په سر موجود نه وي او جرحه دلس سانتی متره او ملوثه‬
‫وي‪ .‬اوعیی او عصاب جوړ وي تداوي یی وسع ‪ debridement‬ته اړتیا لري‪.‬‬
‫‪ :Type-3C‬په دې صورت کې هډوکی دنرمو انساجو پواسطه پوښل شوي نه وي او‬
‫جرحه دلس سانتی متره او ملوثه وي‪ .‬اوعیی او عصابو تخریب موجود وي تداوي که‬
‫امکان وي اوعیو ته اناستموزیز کاوو خو که امکان ونلری نو طرف قطع کیږي یا‬
‫‪ Amputation‬ترسره کیږي‪.‬‬
‫پنځم ‪ :‬اوږدو هډوکو برخو له مخي‪: .‬‬
‫پورتني برخي کسر‬ ‫‪‬‬
‫الندیني برخي کسر‬ ‫‪‬‬
‫ښکتني برخي کسر‬ ‫‪‬‬
 ‫اووم‪ :‬کسرونو نور ډولونه ‪:others fracture types‬‬
‫‪Hair line fracture‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Plastic bowing fracture‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Compression fracture or crush fracture‬‬ ‫‪‬‬
‫کسرونه څنګه بی ځایه کیږي‪: how fracture are displace‬؟؟‬
‫کله چې په مکمل ډول کسر رامنځته شي نو دخارجي قوي له کبله ‪ ،‬دځمکې دجاذبي له‬
‫کبله او دمربوطه عضالو ت قلص له کبله کسرونه بی ځایه کیږي دغه بی ځایه کیدل‬
‫دمات هډوکي څوکه په څوکه ارتباط پوري اړه لري (‪ ، )Apposition‬ماتي ټوټي په‬
‫عین استقامت نه وي (‪ )Alignment‬یا داچې ماتي ټوټي یو دبل په طوالني محور باندې‬
‫په مخالف استقامت سره تدور کوي (‪ ، )Rotation‬او یا داچی یو بل څخه تیروبیر شوي‬
‫وي او مات هډوکي ظاهرًا لنډ ښکاري (‪ )Over Riding‬او یا یوبل څخه راښکل شوي‬
‫اوجدا شوي وی (‪ )Distraction‬هډوکي اوږد معلومیږي‪.‬‬

‫دوهم فضل‪:‬‬