‫چاپیريال ساتنه‬

‫مبارزه‬ ‫دککړتیا پرضد‬ ‫دهوا‬

‫بینوا دل ړو زده ړک و موسسه‬
‫دانجنیري پوهنځ ۍ‬
‫استاد‪ :‬غالم مصطفی ذهین‬
 ‫د هوا د ک ړک تيا پر ضد مبارزه‬
‫هغه هوا چې تنفس کوو‪ ،‬پاکونه یې د ټولنې د هر غړي یو له ډیرو‬
‫مهمو دندو څخه ده‪.‬‬
‫د امریکا د متحده ایاالتو ولسمشر په کال ‪۱۹۶۷‬م کې کنګرې ته په خپل‬
‫پیغام کې داسې وویل‪ :‬دفضا ککړتیا په دې وجه نه ده چې دمخنیوي وړ‬
‫نه ده‪ ،‬او نه په دې خاطر چې هغه نشو کوالی له منځه یوسو‪ ،‬دفضا‬
‫ککړتیا د نه پاملرنې نتیجه ده‪ ،‬او نه باید غفلت تکرار شي‪.‬‬
‫د اروپا دستراسبورګ کنفرانس‪ ،‬چې په کال ‪۱۹۲۴‬م کال کې دایر شو‬
‫تقریبا د نړۍ د ټولو ځایونو په خلکو کې هوښیاري پیدا شوه چې‬
‫ددولتي ادارو څخه د شکایتونو څپې راپورته شوې چې باید د ککړتیا په‬
‫مقابل کې د مبارزې پر ضد له خپله ځانه غبرګون وښيي‪.‬‬
‫دهوا دککړتیا په مقابل کې د خلکو او دهغوی داستازو دندې‪:‬‬
‫د ستراسبورګ په کنف‪U‬رانس کې یوه مهمه مسئله د پیسو دتأمین‬
‫مسئله رامنځته شوه‪ ،‬یعنې د ککړتیا په مقابل کې مبارزه زیاتو مالي‬
 ‫امکاناتو ته ضرورت لري‪ .‬په دې شرایطو کې دولت او دمجلس نماینده‬
‫ګان داسې قوانین او مقررات تصویب کوي چې داجرایوي عمل موجب‬
‫شي د ساري په توګه په فرانسه کې موجود قوانین او د ټولنې دافرادو‬
‫وظیفه داده چې باید هوښیار او بیدار وي او دالزم پوهاوي څخه برخوردار‬
‫وی یو موقتي تشویش په یو ډله اییز اعصابي اختالل بدل نه شي‪.‬‬
‫ځنګلونه‪:‬‬
‫دځنګل کلمه(‪ )Forest‬چې د التین د (‪ )Forsis‬څخه اخستل شوې ده‬
‫چې د طبیعت معنا ورکوي‪ ،‬په علمي لحاظ کوالی شو چې ځنګل‬
‫داسې تعریف کړو‪ :‬ځنګل د یو نباتي محیط څخه عبارت دی چې د ونو‬
‫بوټو او پیچکو څخه تشکیل شوی وی او یوه معینه ساحه یې اشغال‬
‫کړې وي(حد اق‪U‬ل لس فیصده ځمکه) او کم ترکمه د یوه ځنګل ساحه‬
‫دوه جریبه یا یو ایکر وي‪.‬‬
‫همدارنګه ویالی شو چې ځنګل د حیواناتو‪ ،‬نباتاتو او مایکرو ارګانیزمونو‬
‫ځای دی چې د ژوند د جریان په اړه یو له بل سره اړیکې لري‪.‬‬
 ‫دونو ګټې‪:‬‬
‫ونې د هوا څخه کاربن ډای اکساید زبېښي‪.‬‬
‫ونې د سیوري او ترشح له الرې طبیعي ساړه رامنځته کوي‪.‬‬
‫دکورونو ترڅنګ ونې کوالی شي دباد‪ ،‬واورې په وړاندې خوندیتوب‪U‬‬
‫رامنځته کړي او د تودوخې په کموالي کې مرسته کوي‪.‬‬
‫ونې تازه او مغز لرونکې مېوې ورکوي‪.‬‬
‫ونې ښکال ته زیاتوالی ورکوي او سیمه سمسوره ساتي‪.‬‬
‫ونې د وحشي ژویو لپاره د اوسېدو ځای رامنځته کوي(ځنګل)‪.‬‬
‫دونو هغه پاڼې چې د مني په موسم کې راتوييږي د بڼونو لپاره په یوې‬
‫ښې سرې اړول کېږي‪.‬‬
‫د واټونو په غاړه ونې د راز‪ ،‬راز غږونو په کموالي کې مرسته کوي‪.‬‬
 ‫دهوا دککړتیا په مقابل کې دمبارزې الرې چارې‪:‬‬
‫هغه الرې چارې چې دهغوی په واسطه کوالی شو د هېواد په اوسنیو‬
‫شرایطو کې د هوا ککړتیا ترټاکلي حده پورې راکمه کړای شو‪:‬‬
‫‪ .1‬داګزوز د لوګي د بې خطره کولو په خاطر د کتالیستي تبدیلوونکو د‬
‫نصبولو طرح‪.‬‬
‫‪ .2‬دهغو عراده جاتو درول چې اساسي ترمیم ته اړتیا لري‪.‬‬
‫‪ .3‬دعراده جاتو د پرزه جاتو ارزونه کول‪.‬‬
‫‪ .4‬دککړتیا د رفع په خاطر د عراده جاتو په داخلي جوړوونکو دامنل چې‬
‫دموجوده ټاکلو نورمونو متابعت وکړي‪.‬‬
‫‪ .5‬دنقلیه وسایطو د اګزوز څخه د راوتونکو ککړتیاو دکنټرول دمرکزونو‬
‫اېجادول‪.‬‬
‫‪ .6‬د شخصي نقلیه وسایطو پر ځای دټولنې د اړتیاوو سره سم د عامه‬
‫نقلیه وسایطو ځای پر ځای کول‪.‬‬
 ‫‪ .7‬هغه کارخانې چې د ګازي شبکې په مسیر کې پرتې دي د ګازي‬
‫انرژي څخه ګټه واخستل شي او دنه امکان په صورت کې ښايي د‬
‫سپکو او کم سلفر لرونکو محروقاتو څخه استفاده وشي‪.‬‬
‫‪ .8‬د کارخانو په اړینو برخو کې د ککړوونکو موادو دکنټرول دستګاه‬
‫نصبول‪.‬‬
‫‪ .9‬دکارخانو دفعالیت په څرنګوالي همېشنی نظارت‪ U‬کول‪.‬‬
‫‪.10‬د صنعتي واحدونو لپاره د ښار څخه بهر ساحه ټاکل او هلته‬
‫انتقالول‪.‬‬
‫‪ .11‬د هستوګنو په سیمو کې زیاتره دګازاو انرژۍ څخه د ګټه اخستنې‬
‫په خاطر دګاز رسولو د شبکو دسیستم پراختیا‪.‬‬
‫‪.12‬خلک د خپلو محروق‪U‬اتي دستګاوو دنیمګړتیاوو په لېرې کولو مکلف‬
‫دي‪.‬‬
‫‪ .13‬د ښاراوسېدونکي دې دسون دمناسبو موادو په استفاده وپوهول‬
‫شي‪.‬‬
‫دپورتنیو مواردو سربیره د هوادککړتیا مسئله او ښار جوړول یو له بله بېل‬
‫نه دي‪.‬‬
‫د هوا دککړتیا د مخنیوي په طرحو کې دښار جوړونې مسایل باید په‬
‫بشپړ ډول په پام کې ونیول شي‪ .‬دمثال په ډول د اسفالټ سرکونو‬
‫جوړول او دپلي الرو اساسي جوړول او په کافي اندازه د واټونو غاړې‬
‫شنه کول‪.‬‬
‫د یادونې وړ ده چې د چاپيریال ساتنې په اړه په قرآن عظیم الشان او‬
‫نبوي احادیثو کې څو ځلې یادونه شوېده‪ ،‬دساري په ډول‪ :‬که قیامت‬
‫راغی او پداسې حال کې چې ستاسې کوم یو په الس کې نیالګی وو‪،‬‬
‫نو که یې فرصت درلود هغه د وکري ځکه هغه ته اجر ورکول کېږي‪.‬‬
‫(حدیث عمده القاري)‬
 ‫دموټرو دوتونکو(خروجي)لوګیو تص‪U‬فیه د کتالیستي تعویض کوونکو‬
‫‪:‬پواسطه‬
‫د اګزوز لوګیو د بې خطره کولو یو له طریقو څخه دکتالیستي تعویض‬
‫کوونکو (‪ )Catalytic converters‬څخه ګټه اخستل دي‪ .‬په دې‬
‫کتالیستونو کې د اګزوز لوګي دخفه کوونکي حالت څخه په نسبتاً بې‬
‫خطره ګاز باندې تبدیلېږي‪.‬‬
‫کتالست د هغو کیمیاوي خاصیت ته چې په هغه کې ځای لري تغیر‬
‫ورکوي‪ ،‬پرته له هغه چې کیمیاوي تعامالتو کې برخه اخلي‪ .‬د مثال په‬
‫ډول هغه کتالست چې د هایدرو کاربن او کاربن مونو اکساید (‪)HC/CO‬‬
‫په منځ کې واقع کېږي او د اکسېجن سره یو ځای کېږي او داوبو بخار‬
‫تولیدېږي او همدارنګه کاربن مونو اکساید تشویق کوي چې داکسېجن‬
‫سره یو ځای کېږي او کاربن دای اکساید تولیدوي‪ .‬کتالست د نایتروجن‬
‫اکساید(‪ )NO‬چې یو سوزونکی ګاز دی تجزیه کوي‪ ،‬نایتروجن د‬
‫اکسېجن څخه جال کوي‪ ،‬په دې ډول سره نایتروجن اکساید‬
 ‫‪.‬په نایتروجن او اکسېجن چې بې خطره دی تبدیلوي‬

‫کتالیستي کانورترونه (‪)Catalytic Converters‬‬

‫په لوړه تودوخه کې د موټر په انجن کې نایتروجن او اکسېجن سره یو‬
‫ځای کېږي او نایتروجن اکساید جوړوي‪.‬‬
‫)‪N2(g) + O2(g‬‬ ‫)‪2NO(g‬‬
‫کله چې ‪ NO‬اتموسفیر ته آزاد شي په آسانۍ سره د ‪ O2‬سره یو‬
‫ځای او ‪ NO2‬جوړوي نایتروجن ډای اکساید او نور غازونه چې د موټر په‬
‫واسطه انتشار کړی دی‪.‬‬
‫همدارنګه محرق هایدروکاربنونه چې دموټرو اګزوز جوړوي دهوا دککړېدو‬
‫اصلي منبع ده ‪ .‬زیات نوي موټر په کتالیستي کانورترونو مجهز کوي‪.‬‬
‫مؤثر کتالیستي کانورترونه دوه اساسي هدفونه ترسره کوي‪ :‬داکانورتور‬
‫کاربن مونو اکساید او هایدروکاربنونه تر ‪ CO2‬او ‪ O2‬پورې اکسېدایز کوي‬
‫او ذکر شوی کانورتور ‪ NO‬او ‪ NO2‬تر ‪ N2‬او ‪ O2‬پورې ارجاع کوي‪.‬‬
 ‫دملګرو ملتونو د چاپېريال ساتنې‬
‫)‪UNEP(United Nation Environment Program‬‬
‫د ‪ UNEP‬لنډه پېژندنه‪:‬‬
‫‪ UNEP‬د‪U‬م‪U‬لګرو‪U‬م‪U‬لتونو د چاپ‪U‬یریا‪UU‬لپ‪UUU‬ور‪U‬ېاړو‪U‬نده‪ U‬ادار‪U‬ه‪ U‬د‪U‬ه‪.U‬‬
‫‪U‬يس‪U‬مبلېل‪UU‬خوا پ‪UUU‬ه‪ U‬ک‪UU‬ا‪UU‬ل‪ ۱۹۷۲‬م ک‪UU‬ې‬ ‫‪ UNEP‬د‪U‬م‪U‬لګرو م‪U‬لتونو د‪U‬عموم ا‪U‬‬
‫ت‪UUU‬اس‪U‬یسش‪U‬وه‪ U‬ت‪UUU‬رڅو د چاپ‪U‬یریا‪UU‬لد م‪U‬شکالتو پ‪UUU‬ه‪ U‬ب‪UUU‬رخ‪U‬ه‪ U‬ک‪UU‬ېپ‪UUU‬ه‪ U‬م‪U‬تحد‬
‫‪U‬کړي‬
‫ش‪UU‬کلک‪UU‬ار و ‪.‬‬
‫د ‪ UNEP‬مرام او هدف دادی ترڅو دیو هېواد بلکه د نړۍ صنعت او‬
‫پرمختګ او دنړۍ د اوسېدونکو د ژوند معیار او د ژوند سهولتونه بغیر د‬
‫چاپيریال د ککړېدو او خرابېدو څخه بهتراو پرمخ والړ شی‪.‬‬
‫د ‪ UNEP‬مرکزي اداره د کینیا په نیروبي ایالت کې ده‪.‬‬
‫‪ UNEP‬پ‪UUU‬رو‪U‬ګرا‪U‬م د ځ‪U‬نګلونو او د چاپ‪U‬يریا‪UU‬لس‪U‬ات‪U‬نېت‪UUU‬علیميپ‪UUU‬رو‪U‬ګرا‪U‬م پ‪UUU‬ه‪U‬‬
‫ن‪UU‬یسي‬
‫‪.‬‬ ‫ب‪UUU‬رک‪U‬ې‬
‫ک‪UU‬وي‬
‫‪U‬بقېا‪U‬ق‪U‬لیم‪ ،‬ت‪UUU‬را‪U‬ن‪U‬سپور‪U‬تاو‪U‬نورو ب‪UUU‬رخو ک‪UU‬ېف‪UU‬ع‪U‬ا‪UU‬لیت ‪.‬‬ ‫‪ UNEP‬داوزو‪U‬نط ‪،‬‬
 ‫دکیوتو پروتوکول (‪)Quito Protocol‬‬
‫دغه تړون د نړۍ مختلف هېوادونه په دې مؤظف کړل چې د شین‬
‫کوریزو غازونو د اغېزو (‪ )Green house gases‬کمول او دځمکې د کرې‬
‫د ګرمېدو په هکله د منفي تبلیغاتو په اړه د نړۍ د هېوادونو ترمنځ‬
‫السلیک شو په کال ‪۱۹۹۷‬م کې د جاپان په کېټو سیمه کې‪.‬‬
‫په کال ‪۱۹۹۸‬م کې دمختلفو هېوادونو دامضا لپاره وړاندې شو او په کال‬
‫‪ ۱۹۹۹‬کې نهایي شو‪.‬‬
‫په دغه تړون کې مشخص شوي وو چې‪ ،‬ترکوم کال پورې‪ ،‬ترڅو فیصدو‬
‫پورې شین کوریز غازونه کم کړای شي‪ ،‬دا غازونه عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ CO2,CH4,S‬فلورایډونه‪ ،‬کاربن هالیډونه او نور‪.‬‬
‫همدارنګه ثروتمند هېوادونه دېته متعهد شول چې په دې اړه د نورو‬
‫هېوادونو سره مرسته وکړي‪.‬‬
 ‫د ژوند چاپیریال د نړیوالې ورځې تاریخچه‪:‬‬
‫هرکال د جوزا ‪ ۱۵‬چې دمیالدي کال د جون د پنځمه ورځ سره سمون‬
‫لري په ټوله نړۍ کې دچاپيریال دورځې په نامه لمانځل کېږي‪ .‬چې په‬
‫‪ ۱۹۷۲‬کې رامنځته شوه‪.‬‬
‫د ژوند دچاپيریال نړیواله ورځ په ټوله نړۍ کې د ‪ UNEP‬لخوا لمانځل‬
‫کېږي چې الندې فعالیتونه پکې ترسره کېږي‪.‬‬
‫دمثال په ډول‪ :‬په سرکونو کې الریونونه‪ ،‬دبایسکیل ځغلولو مسابقې‪،‬‬
‫شنه کنسرټونه‪ ،‬دنقاشۍ او لیکنې مسابق‪U‬ې‪ ،‬دونو کېنول وغیره او‬
‫هدف یې دادی چې د ټولو خلکو پاملرنه هغو مسایلو ته راجلب کړي‬
‫چې د ژوند چاپيریال شدید تهدیدوي‪.‬‬
‫دافغانستان د چاپيریال ساتنې اداره هم د ‪ ۱۳۸۳‬هـ ش را پدېخوا ددې‬
‫ورځې څخه لمانځنه کوي‪.‬‬
 ‫دځمکې د نړیوالې ورځې لنډه تاریخچه‪:‬‬
‫د ځمکې نړې واله ورځ هرکال د اپریل په ‪ ۲۲‬د نړۍ په زیاتو هېوادونو‬
‫کې لمانځل کېږي‪.‬‬
‫په دې ورځ په شمالي نیمه کره کې د سپرلي فصل او په جنوبي نیمه‬
‫کره کې دوبی شروع کېږي‪ .‬په دغه وخت کې دشپې او ورځې‬
‫ساعتونه په ټوله نړۍ کې برابر وي‪ .‬لمر په جنوبي ق‪U‬طب کې ډوبیږي او‬
‫په شمالي قطب کې راخېژي‪ .‬که یو سړی دهمدې ورځې په‬
‫ماسپشين داستوا د کرښې لپاسه ودریږي سیوری به ونه لري‪.‬‬
‫دځمکې ورځ دتعادل او توازن ورځ ده‪.‬‬
‫ددې ورځې بنسټ اېښودونکی ګیلورنلسون امریکایي سناتوردی‪.‬‬
‫دغه ورځ د نوموړي سناتور په هڅو او هاند په ‪۱۹۷۰‬م کال کې د اپریل‬
‫په ‪ ۲۲‬چې دثور د دوهمې سره سمون خوري ثبت شوه‪.‬‬
‫پوښتنه؟‬