‫چاپیريال ساتنه‬

‫دهوا دککړتیا‬
‫ادامه‬
‫بینوا دلوړزده کړو موسسه‬
‫دانجنیري پوهنځۍ‬
‫استاد‪ :‬غالم مصطفی ذهین‬
 ‫دهوا ماهیت‬
‫هوادژوند توښه ده او دهغې ضرورت او اړتیا داوبو او غذا څخه زیاته ده‪.‬‬
‫دهوا داهمیت په هکله همدومره بس ده چې انسان کوالی شي دغذاپرته څو‬
‫هفتې (تقریباً پنځه هفتې) او داوبو پرته څوورځې (تقریباً څلور ورځې) په معتدله‬
‫اب او هواکې ژوند وکړي‪ ،‬ولې دهوا پرته زیات له څو دقیقو نه شي کوالی ژوندی‬
‫پاتې شي‪.‬‬
‫دهوا ګرموالی او سوړ والی ‪ ،‬رطوبت او حرکت یې دباد په شکل وي‪ ،‬چې دجوي‬
‫اثارو اصلي عوامل دي‪.‬‬
‫دهوا دککړتیا تاریخچه‬
‫په پخوا وختونوکې دښارونو ککړتیا په کوڅو اوسرکونوکې دخس او خاشاک شته‬
‫والی وو الکن نن ورځ دهوا ککړتیا په زیاته اندازه زیان راوړونکې او نامطبوع ده‪،‬په‬
‫داسې حال کې چې هیڅ یو کس هغه زیانونه چې دخس او خاشاک اچولو څخه‬
‫په الرو او یا دسرکونو په ویالو کې اچوي نه یادوي‪،‬هیڅوک نه غواړي چې په جدي‬
‫ډول په دې پوه شي چې داور په بلولو‪ ،‬دموټرپه چاالنولو دیوداسې خطا عمل‬
‫مرتکب کیږي چې دنږدې خلکو روغتیا په خطر کې اچوي‬
 ‫هیڅوک دککړتیا په رابطه خپل ځان مسؤل نه بولي اونور مالمت ګڼي‪.‬‬
‫دغه خبرتیاوې په ورځپاڼو‪ ،‬درادیو او تلویزیون په پروګرامونو او ددولت دمسؤلینو په‬
‫خبرو کې بار بار تکراریږي‪.‬‬
‫دضرورت وړ هوایو له مهمو خصوصیاتو څخه دهغې پاکي ده‪ .‬دتېرو زمانو څخه دهوا‬
‫دپاکي او نظافت دتوجه وړ دی‪ .‬دمثال په توګه‪:‬‬
‫صقراط پاکه هوا دعمومي صحت تر ټولو مهم او مؤثراصل پېژانده‪.‬‬
‫یو مشهور عالم ابو علي سینا په هواکې دګرد او غبار شته والی دعمر دکموالي‬
‫(لنډوالي) یو له مهمو عواملو څخه باله‪.‬‬
‫الماني ډاکټرانو په ‪ ۱۵‬او ‪ ۱۶‬پېړیو کې هم دهوا دپاکوالي موضوع ته ډېره زیاته‬
‫پاملرنه درلوده‪.‬‬
‫په ‪ ۱۸۴۷‬کال کې الماني حکیم او عالم پتن کوفر عمومي روغتیا دهوا په پاکوالي‬
‫کې پېژانده او هغه ته یې خاصه پاملرنه کوله اوهغه یې دانسان دژوند لپاره ترټولو‬
‫ضروري ضرورت او اړتیا بلله‪.‬‬
‫هوا په پرلپسې ډول دانساني فعالیتونو په پایله کې ککړیږي‪.‬‬
‫دهوا ککړتیا یو نوی مطلب نه دی‪ ،‬لرګي ‪ ،‬ځنګلونه سوځېدل‪ ،‬اتشفشانونه‪ ،‬کورنۍ‬
‫سوزیدنې یا بد بویونه چې دحیواناتو دجسدونو دورستېدو څخه او دنباتاتو پاتې‬
‫شونې‪ ،‬همېشه دهوا دککړتیا سبب کېږي چې دانسان لپاره مزاحمت کوي‪ ،‬او‬
‫حتی په ځینو مواردو کې وژونکې هم ده الکن دککړتیا مقدار‪ ،‬عموماً دتوجه وړ او‬
‫محسوس نه دی‪ ،‬ځکه طبیعت په خپل سر هوا تصفیه کوي‪.‬‬
‫ککړتیا له هغه وخته محسوس شوه چې انسان دثابتو ټولنو په شکل په مختلفو‬
‫نقطو کې ژوند غوره کړ‪.‬‬
‫ولې هیڅکله ککړتیا به دې شکل چې زمونږ په پېړۍ کې دهغې سره مخامخ یو نه‬
‫ده مطرح شوې‪.‬‬
‫نن دجمعیت چټک زیاتوالی او دهغه تراکم دنړۍ په مختلفو برخو کې‪ ،‬دصنایعو‬
‫دتراکم په نتیجه کې دمختلفو منابعو څخه زیاته ګټه اخېستنه چې دهوا دککړتیا‬
‫عامل دی او دهغې حد څخه زیات دی کوم چې طبیعت وکوالی شي تصفیه یې‬
‫کړی‪.‬‬
‫په واقیعت کې دهوا ککړتیا په نني شکل سره یوه داسې پدیده ده چې‬
‫دمډرن ژوند څخه رامنځته شوېده‪ ،‬چې په تاسف سره انسان یې‬
‫دهوادککړتیا دستونزې سره مخامخ کړیدی‪ ،‬چې دسیمه ایز اومنطقي‬
‫ژوند څخه خارج‪،‬بلکه سیاسي سرحدونو څخه یې عبور کړیدی اونړیوال‬
‫اهمیت یې ځانته نیولی دی‪.‬‬
‫داسې وړاندوینه شوېده چې دنړۍ نفوس تر ‪ ۲۰۰۰‬کال پورې نسبت‬
‫‪۱۹۷۰‬م کال ته سل په سلو کې زیاتوالی کړیدی‪ .‬که دهوا ککړ کوونکي‬
‫مواد کنترول نه شي دهوا ککړتیا به ‪ ۳۰۰‬په ‪ ۱۰۰‬کې زیاتوالی وکړي‪.‬‬
‫دښارونو په پراخوالي او نفوسو په زیاتوالي سره او دهوا دککړتیا دکنټرول‬
‫نشتوالی په تدریج سره دهوا دککړ کوونکو موادو غلظت زیاتیږي او‬
‫داسې وخت به راورسېږی چې دهوا ککړتیا به دومره زیاته شي چې‬
‫هوا به نوره دتنفس وړ نه وي ‪ ،‬او داستر ناورین دی‪.‬‬
 ‫دموضوع اهمیت ته په پاملرنې سره دهوا دککړتیا دکنټرول لزوم‪.‬‬
‫یونسکو او دهوا پېژندنې نړیوال سازمان‪ ،‬چاپېریال ساتنې نړیوال صحي سازمان دیو‬
‫شمېر نورو مؤسسو په همکارۍ سره په ځینو لویو ښارونو کې دهوا دککړونکو‬
‫موادو پر غلظت د دوامداره څارنې لپاره یو لړ فعالیتونه سرته رسولي دي‪.‬‬
‫په عمومي ډول ددې ډول بین المللي اقداماتو هدف دادی‪ :‬دهواپرکیفیت باندې‬
‫کنټرول اونظارت ‪ ،‬دهوا دککړتیا دحرکت سنجش دارزیابۍ لپاره چې په نتیجه کې‬
‫دهغه کنټرول دی‪.‬‬
‫په سیمه ایزه او منطقوي سطحو هم یو لړ پراخ کارونه شروع شویدي‪ ،‬دملګرو‬
‫ملتونو دسازمان دارقامو له مخې د‪ ۱۹۷۱‬کال ترسپتامبر پورې دهوا دککړتیا پر ضد‬
‫دمبارزې مقررات دنړۍ په ‪ ۳۸‬هېوادونو کې دهوا دککړتیا دمخنیوي په خاطر قوانین‬
‫تدوین شوي دي‪ .‬اګر چې دځینو هېوادو لکه انګلستان دداسې قانونګذارۍ اوږده‬
‫سابقه لري‪ .‬ولې په زیاتو مواردو کې دغه اقدامات په اخیرو کلونو کې سرته‬
‫رسېدلي دي‪ .‬تقریباً په سلو کې ‪ ۹۰‬دهوا دککړتیا ضد ملي قوانین په همدې کلونو‬
‫کې تدوین شويدي‪.‬‬
 ‫دهوادککړتیا مسئلې ته په وروستیو کلونو کې توجه شوېده‪ .‬کوالی شو چې ډاډه‬
‫شو چې دهوا ککړتیا به په تدریج سره کموالی وکړي یا به یې اندازه حداقل حد ته‬
‫راښکته شي ترڅو هغه زیانونه چې له هغه څخه رامنځته کېږي ممکنه حد اقل‬
‫حدته کم کړل شي‪.‬‬
‫ځینې ماهرین او کارپېژندونکي په دې عقیده دي چې ویل کېږي چې تهران ددنیا‬
‫دډېرو ککړو ښارونو څخه دی چې دتهران اوسېدونکي په ځانګړي توګه ماشومان د‬
‫ډېرو زیاتو راز راز ناروغیو لکه دسږو انسداد‪ ،‬مزمن ‪ ،‬برنشیت او دسږو سرطان او‬
‫رواني ناروغۍ سره مخامخ دي چې ډېر زیات یې په نارینه و کې معمول دي‪ .‬چې‬
‫دغه ټولې ناروغۍ دککړې هوا څخه اغېزمنې کېږي‪ .‬دایو حقیقت دی ځکه چې یو‬
‫ښار چې له دریو خواو څخه دالبرز غرونو احاطه کړیدی په یوه ورځ کې د‪ ۵۲۰۰‬ټنه‬
‫سلفر اکسایډ‪ ۱۹۰ ،‬ټنه معلق ذرات او پنځه تنه سرب په هواکې خپریږي‪ .‬دغه‬
‫ککړکونکي مواد ترزیات وخت پورې دښار په سطحه او دانسانانو په تنفسي فضا‬
‫کې باقي پاتې کېږي‪.‬‬
‫ټول دغه ککړکوونکي مواد څو ځلې دستندرد څخه تېرشويدي‪ .‬دمثال په ډول په‬
‫ځینو ورځو کې کاربن مونو اکساید ‪ 50ppm‬ته رسېږي‬
 ‫په داسې حال کې چې دکاربن مونو اکساید دستندرد ترټولو لوړحد ‪ 9ppm‬دی‪.‬‬
‫اوس سوال مطرح کېږي چې ایا ددغه خطرناک او وحشتناک حالت څخه دنجات او‬
‫خالصو ن الر شته؟ په راتلونکو فصلو نو کې به ددغه حل الرې مطالعه کړو‪.‬‬
‫دهوا دککړتیا نښې او علتونه‬
‫‪ .1‬دګل خانه یي دود نښانې‬
‫‪ .2‬دذراتو ککړتیا او دوړانګو زیاتوالی‬
‫‪ .3‬تېزابي باران‬
‫‪ .4‬دځمکې په سطحه کې داوزون دغلظت زیاتېدل‬
‫‪ .5‬دنایتروجن اکساید دسطحې زیاتوالی‬
 ‫دککړتیا مختلفې مرحلې‬
‫‪ .1‬د خبرتیا مرحله‪ :‬دهغې مرحلې څخه عبارت ده چې د هواککړتیا داسې حد ته‬
‫رسېدلې وي چې باید د کنټرول لومړنۍ مرحله شروع شي‪.‬‬
‫‪ .2‬داخطار مرحله‪:‬هغه مرحله ده چې ښیي د هوا ککړتیا په هغه اندازه مخ په‬
‫زياتېدو ده چې باید جدي کنترول شي‪.‬‬
‫‪ .3‬د اضطرار مرحله‪ :‬هغه مرحله ده چې ښیي د ککړې هوا کیفیت مخ په خرابېدو‬
‫دی او هغه حد ته رسېدلی وي چې بعدي خطرونه يې دانسان روغتیا ته‬
‫حتمي وي‪ .‬باید هراړخیز‪ ،‬چټګ او پراخ اقدامات د ټولو اختیاراتو سره ترسره‬
‫شی‪.‬‬
‫دنړۍ په مختلفو هېوادونو کې هغه اقدامات چې باید په هره مرحله کې ترسره‬
‫شي په قانون کې مشخص شویدي دساري په توګه داضطرار په مرحله کې دولت‬
‫د ټولو نقلیه وسایلو حرکت ممنوع اعالنوي‪.‬‬
 ‫دمهمو ککړوونکو ستانداردي غلظت‬
‫داظطرار‬ ‫داخطار‬ ‫دخبرتيا‬ ‫ستاندار‬
‫مرحله‬ ‫مرحله‬ ‫مرحله‬ ‫ککړوونکي‬
‫‪ppm‬‬ ‫‪ppm‬‬ ‫‪ppm‬‬ ‫‪ppm‬‬
‫‪45‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪CO‬‬
‫‪0.8‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.14‬‬ ‫‪SO2‬‬
‫‪0.4‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.065‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫‪NO2‬‬
‫‪875‬‬ ‫‪625‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪260‬‬ ‫ځوړندې ذرې‬