‫دلــوړوزده کــــــړووزارت‬

‫دننگــــرهار پوهنتون‬
‫دوتــرنـــري علومو پوهنځــــــي‬

‫دشاتومچيو روزنه‬

‫داستادنوم ‪ :‬پوهيالى عبدالواجد (اسماعيلزى)‬

‫ټولګي ‪ :‬څـــــــــــلورم‬
‫سمستر‪ :‬اول‬
‫کال‪ ١٣٩٠ :‬هـ ش‬

‫‪1‬‬
 ‫دشاتو مچيوروزنه ‪:‬‬
‫هغه علم چه د شاتومچيود تربي اوروزني څخه بحث کوي‬
‫د‪Apiculture‬په نوم سره ياديږي ‪.‬‬
‫‪-١‬دشاتودمچيوروزنه په نړي کـي‪ :‬ددي سره سـره چـه‬
‫دشاتو مچيودپيدا کيدو په هکله کومه قاطع نيټه پـه‬
‫الس کي نشته خوبيا هم ويل کيږي چه دشاتومچي دانسان‬
‫ـومړني‬
‫ـودي وي لـ‬‫ـرمج موجـ‬‫ـي پـ‬
‫ـه دځمکـ‬
‫دپيداکيدودوختـ‬
‫دشاتو مچي دغټوتيږوپه چاودونو ‪،‬دديوالونـو اوونـو‬
‫په سوريو اوداسي نورو ځايونو کي ئي ژوند کـاوه او‬
‫په همدي ځايو کي ئـي دشـاتوتوليداوبچي روزنـي تـه‬
‫ادامه ورکوله همدارنگه پاک خداي په قرانکـريم کـي‬
‫فرمايلي ترجمه ‪:‬‬
‫په زړه کي واچوله رب ستامچيو دشاتو ته (داخبره)چه‬
‫ونيسي او جوړوي تاسي په غرونو کـي کورونـه او لـه‬
‫ونو څخه اوله هغه څخه چه خلق ئي لوړجوړوي ‪.‬انسـان‬
‫دشاتو دمچيو سره ( ځالي ) سره دمخامج کيدواودهغوي‬
‫څخه شاتو دمزي څکلوپه وسيله وروروپدي فکرکي شو چه‬
‫دشاتو دمچيو روزنه دخپل ميل اوخوښـى ماـابق شـرو‬
‫کړي په ابتـدا کـي ئـي دلول لول وسـائلولکه دونـو‬
‫دتن واوټوکريوڅخه دشاتو مچيو داوسيدو دځـاي لپـاره‬
‫ا ستفاده کوله خووروسته دبشري تمـدن دپرمختـپ پـه‬
‫وسيله پدي هڅه کـي شـول چـه دشـاتو مچيـو دروزنـي‬
‫اوساتني لپاره مناسبي اوبهتريني الري پيداکړي اوښه‬
‫اوزيات حاصل ترينه الس ته راوړي نوهغـه ليکنـي چـه‬
‫دپخوانيو مصريانودمقبروڅخه په الس راغلي دي داراښئ‬
‫چه هغوي د(‪ )٤٠٠٠‬قبل الميالدپه شـاوخواکي پـه م چي‬
‫روزنه اوساتنه باندي مشغول ؤدهغـي جملـي څخـه ئي‬
‫زيات شمير دگرځنده مچي روزني درلـودلي هغـوي بـه‬
‫دمټي خاوري څخه په اوږده شکل سره پايپونـه جـوړول‬
‫اوبيابه ئي پکي مچي روزنه ترسره کوله وروسته دهغه‬
‫پرمختگونو اوانکشافاتو په وسيله چه دکرني په برخه‬
‫کي رامنځته شوي دټوکريو جوړول هم شرو شـول دهغـه‬
‫وخــم مچــي روزونکــو دخپلوکورونــو ترڅنــپ دهغــه‬
‫ټو کريوڅخه چه دوښو څخه به ئي جوړولي دشـاتو مچيـو‬
‫په روزنه کښي تري استفاده کوله دشاتو مچيولومړنيو‬
‫روزونکو دشاتو داستحصال ( ويسـتلو ) پـه وخـم کـي‬
‫دمچيو کور )‪ (hive‬په ايشيدلو اوبو کي غوټه کاوه چـي‬
‫دزيات شمير مچيو دمنځه تللوسبب کيـده خوپخوانيـو‬
‫مصريانودلوگي (دود) څخه استفاده کوله چه لومړي به‬
‫ئي مچي لري کولي اوبيا به ئي دمچيو کور پـه جـوش‬

‫‪2‬‬
‫اوبو کي غوټه کولـو اوشـات بـه ئـي ترينـه الس تـه‬
‫راوړل ‪.‬‬

‫خوتر ‪١٦‬ميالدی پيړي پوري دمچيوپـه روزنـه کـي کـوم‬

‫دکتنــى وړ بــدلون رامنځتــه نــه شــو لومړنيومچيــو‬
‫روزونکودمچيودکوردداخلي خصوصياتودملکۍ دشته والـى‬
‫دکــاريگرو اونارينــه مچيواودهغــوي ديوځــاي کيــدو‬
‫دطريقوڅخــه کــوم م لومــات نــه درلــوده همدارنگــه‬
‫دمچيوترمنځ دکارتقسيم دمومـو توليـد اودهغـوي پـه‬
‫وسي له دگـرده افشـاني څخـه هـم کـوم م لومـات نـه‬
‫درلوده‪.‬‬
‫‪١٨٥١ -١٥٠٠‬م کال کـي‬ ‫وروسته د‪١٦‬پيړي څخه ي ني د‬
‫دشاتو مچيو په روزنه دري لوي وبيښي چه دنيټـي لـه‬
‫مخي جداوي رامنځته شوي‪.‬‬
‫‪-١‬دشاتومچيوددرلودونکو واق يتونوکشفول‪:‬‬
‫په اسپانيا کي په لومړي ځل يوعالم پـه ‪١٥٨٦‬م چـه‬
‫نوموړي عالم‪ Luis Mendez de Torres‬نوميده داوښوده چه‬
‫ملکه يوه ښځينه مچي ده اودصندوق په داخـل کـي چـه‬
‫کومي هگي ليدل کيږي دهمدي ملکـي پـه وسـيله اچـول‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫په ‪١٦٠٩‬م کال کي يوانگليسي عالم چه‪Butler‬نوميده په‬
‫خپل کتاب کي چـه ‪ famine monarchie‬پـه نـوم ليکلـي ؤ‬
‫نران ئي په مچيوکي مشخص کړه چه بيـا وروسـته پـه‬
‫‪١٦٣٧‬م کال کي د‪ remnant‬مشخص کړه چه کـاريگري مچـي‬
‫ټولي ښځينه مچي دي بيا په وروسته کلونـوکي دملکـي‬
‫القاح کيدل دنرانو سره دمومو توليـدول د مچـي پـه‬
‫وسيله دنباتاتو دگالنو گرده آفشاني هم دمچيـو پـه‬
‫وسيله ښکاره او واضحه شوه اوهمدارنگه د ‪Jacob nickel‬‬
‫جرمني عالم په ‪١٦٦٨‬م کال کي څرگنده کـړه چـه مچـي‬
‫کوالي شي دهگي يا ځواني الروڅخه ملکه وباسـي بياپـه‬
‫کال ‪ ١٧١٧‬م کال کي ‪ Anton tanscha‬نارينـه مچـي سـره‬
‫دملکۍ ديو ځاي کيدو (جفم گيري )په برخـه کـي خپـل‬
‫مشاهدات نشرکړل وروسته دگل دتـککيردالي څخـه دگـل‬

‫‪3‬‬
‫ـي عـالم پـه‬
‫دگردي دجمع کولو په باره کـي دانگليسـ‬
‫واساه ‪ Arthur Dobbs‬په ‪١٧٦٠‬م کال کي راپور ورکړ‪.‬‬
‫‪ -٢‬دشاتو مچيو په کاروبارکي (کسب)کي پرمختپ‪.‬‬
‫‪ ١٨٥١-١٥٠٠‬م کلونو په منځ کي زيات داسي کوښښـونه‬
‫ترسره شو تر څو ديوه صـندوق څخـه شـات پداسـي لول‬
‫استخراج کړي چه مچيوته پکي کوم زيان ونـه رسـيږي‬
‫يو ددي کارونو څخه داوه چه ليرکورني دمچيو به ئـي‬
‫په يوه کورني يا د هغه وخم په صندوق کي ځاي پرځاي‬
‫کولي هغه به ئي پدي لول دغه عمـل اجـرا کولـو چـه‬
‫يوخالي صندوق به ئي کيښود اوبيا به ئي دمچيو نوري‬
‫کورني دهغي الندي کيښودي اوالندي صندوقونوته به ئي‬
‫اواز او هم دود ورکولو چه ترڅوپـورتني صـندوق تـه‬
‫وخيژي هلته به چه دڅو صندوقومچي سـره يوځـاي شـوي‬
‫دهغوي ملکي به سره په جنپ اخته شوي اوپه اخرکي به‬
‫يوه ملکه پاتي شوه ددي گټه په دي کـي وه چـه هغـه‬
‫صندوقونه چه به خالي شوه هغي څخه به ئـي اسـتفاده‬
‫وکړه اوهغه يو صندوق چه مچي په ورته ورجمع شوي وي‬
‫په ژمي يانورو سختوشراياوکي به ژوندي پاتي شوي‪.‬‬
‫‪ -٣‬په نړي کي د مچيو خپريدل ‪:‬‬
‫لکه څرنګه چي ذکرشوي ده چي دشاتو مچي دپخواني نړي‬
‫سره اړه لرله او مخکي د‪ ١٦‬پيړي څخه په نوي نړي کي‬
‫دامريکا ‪ ،‬استراليا اونوي زيالند کي دشـاتو مچيـو‬
‫وجود نه لرو دشاتو مچيوي لکه دنورو اهلي حيواناتو‬
‫په څير دانسانانودمهاجرت په وسيله چيرتـه بـه چي‬
‫انسان سفر ونه کول دتجارت له مخي به ئي مچـي هم‬
‫دځان سره انتقالولي او په هغه هيوادونو کي به ئـي‬
‫رواج موند لو دنو ي نړي دکشـ څخـه وروسـته مچيـو‬
‫ـر بيـه پيـل‬
‫هلته الر پيداکړه اوهلته ئي روزنه اوتـ‬
‫شوه ‪.‬‬
‫دپرمختللو مچيو روزني پيل ‪:‬‬
‫په ‪ ١٨٥١‬م کي يو مهم کش وشو چي دادنني پرمختګونو‬
‫کوم چي دمچيو په روزنه کي شته يو پيل و پـدي کـال‬
‫کي يو اهل فيال دلفيا امريکائي چي‬
‫‪ Lorenzo lorraine langstroth‬نوميده متوجـه شـو چـي کلـه‬
‫دچوکاتونو تر مينځ فاصله اوهمدارنګـه دچوکـات اود‬
‫صندوق دبدن تر مينځ فاصله ‪ ٩.3‬ملي ميتـره وي دغـه‬
‫فاصله دمچيو لپـاره دقبـول وړده اومچيـو نـور يا‬
‫وروسته ددي څخـه دچوکـاټونو تـر مـنځ اوهمدارنگـه‬
‫دچوکاټ اوصندوق تر منځ اضافي موم نـه جـوړوي دغـه‬

‫‪4‬‬
‫) ‪ ( Bee space‬نـوم‬ ‫فاصله چي هغي ته ئي دمچيو فضـا‬
‫ور کړو جوړه کړه پدي لول نـوي صـندوقونه دمتحرکـو‬
‫چوکاټونو سره منځته راغلل او د ‪ ١٨٦١‬م کال څخه په‬
‫ـته‬‫ـوه وروسـ‬
‫ـرو شـ‬ ‫ـتفاده شـ‬‫ـري اسـ‬
‫ـي تـ‬
‫ـړي کـ‬
‫ـه نـ‬
‫ټولـ‬
‫دصندوقونو دجوړولـو څخـه دمتحرکـو چوکـاټونو سـره‬
‫يوځاي او همدارنګه دصحيح فواصلو په نظر کي نيولـو‬
‫سره دمچيو روزني صن م په نړي کي ديو لـوي بـدلو ن‬
‫سره مخامج شوه پـدي لول اختـرا کـوونکي او عالقـه‬
‫درلودونکي دمچيو په روزنـه کـي زيـات برالسـي شـوه‬
‫اوزيات په کاربو خم اومصروف شوه په کال ‪١٨٧١-١٨٥١‬‬
‫م نوردزنبور داري وسايل اخترا او نړيـو الـو تـه‬
‫وروپيژندل شوه ددي وسايلو دجملي څخه مهـم ئـي پـه‬
‫الندي لول دي ‪:‬‬
‫‪ -١‬دموموورقو جوړيدل يا دمومو لوحي ‪:‬‬
‫دغه اخترا د ‪ Johannes Mehring‬په وسيله په کال ‪١٨٥٧‬‬
‫م کي په المان کي منځته راغله دغه يو لوي کومـ و‬
‫چه دمچيو دحجراتو دتخريب مخـه ئـي ونيولـه او پـه‬
‫ليري چټکي سره ئي خپل دچوکاټ حجرات جوړول دابه يي‬
‫پدي لول سره و چي خالص موم دمچيو به ئي ويلي کـړه‬
‫او بيا به يي تري ورقي ورقي جوړي کـړي او وروسـته‬
‫دماشين په وسيله چي شپږ ضل ي خاني يي جوړولي دهغي‬
‫ـه‬
‫ـل ي تحدابونـ‬ ‫دفشار پـه وسـيله بـه پکـي شـپږ ضـ‬
‫جوړيدل او په نو موړو تحدابونو باندي به مچيو خپل‬
‫حجرات دشاتو لپاره دبچيـو لپـاره ددـردي او مل کي‬
‫خاني لپاره په لير لږ وخـم کـي او پـه چټکـي سـره‬
‫جوړولي ‪.‬‬
‫‪ -٢‬دشاتو ويستلوماشين يا( ‪: ) Honey Extractor‬‬
‫په کال ‪ ١٨٦٥‬م کي په اطريش کي يو کس چي ‪Franz von‬‬
‫‪ Hruschka‬نو ميـده يـو ه دسـتګاه چـي دمرکـز څخـه‬
‫دفرارقوي ( ستټرفيوژ ) په څير به دا دشاتو دحجرو‬
‫څخه دشاتو دويستلو سبب کيده اخترا شوه ‪.‬‬
‫‪ -٣‬دملکي دديرولو اله ( ‪: ) Queen Excluder‬‬
‫دملکي دديرولو يا حصارولو اله چي ديـوي لـوحي پـه‬
‫قسم سوري لرونکي اله ده چي دهغي سوري نسبم دملکـي‬
‫دسيني قفس ته يوڅه واړه دي او ملکه نشي کـولي چـي‬
‫دهغي څخه تيره شي دغه وسيله د‪ ١٨٠٠‬کلونو داوايلـو‬
‫راپدي خوا دصندوقونو په سرباندي ايښـودل کيـږي او‬
‫ملکه ئي په الندي صـندوق کـي بنـده پـاتي کيـږي او‬
‫پورتني صندوقو نوته ) ‪ ( supers‬ته نشي پورتـه کيـدي‬

‫‪5‬‬
‫صرف ښځينه مچي دهغي څخـه پورتـه صـندوق تـه خيـژي‬
‫اوهلته شات زخيره کوي پدي لول دپورتني صندوق ټـول‬
‫چوکاټونه دبچيانو څخه پـاک وي او يـو اځـي دشـاتو‬
‫دځاي پرځاي کولو لپاره اماده وي ‪.‬‬
‫په افغانستان کي دشاتو مچيو روزنه ‪:‬‬
‫زمونږ په دران هيواد کي دشاتو مچيو روزنه لير پخو‬
‫ـو نـږ خلکـو‬‫ازمانو څخه راپدي خوا رواج درلوده زمـ‬
‫هغه مچي چي په وحشي لول په ځنګلونو دلوړو ودانيـو‬
‫په ديوالونو دلو يو تيږو په سور يو کي ژوند کاو ه‬
‫هغه به يي السته راوړلي او په منګيو ‪ ،‬چـاټيو دټـو‬
‫کريو او حتي دخپلو کورونو په ديوالونو کي بـه يـي‬
‫ساتلي چي دالول مچي روزنه تر اوسه پوري دهيواد په‬
‫مختلفو برخو کي رواج لري په افغانسـتان کـي دمچـي‬
‫روزني پيل په ‪ ١٣٣٤‬هـ ش کال کي شوي په همدغه کـال‬
‫ـار ‪ ،‬پکتيـا‬‫ـورني دننګرهـ‬
‫کي دشاتو مچيو يو شمير کـ‬
‫والي تونو څخه واخيستل شوي او په کابل کي تر روزنـي‬
‫الندي ونيو ل شوي ‪ .‬دهغوي تر څنپ (‪ )٤٠‬تنـه دمچيـو‬
‫دروزني دفني اصولو دزده کړي په منظـور تـر روزنـي‬
‫الندي ونيو ل شو او دفني مچي روزني سـامان االت چـي‬
‫دهغوي نموني يي دبهرنيو هيوادونو څخـه راوړل شـوي‬
‫وۍ دداخلي فابريکو په وسيله جوړاو برابر شو بالخره‬
‫هغه نتيجي چي دداخلي مچيو دروزني څڅه الس ته راغلي‬
‫ددي سبب شوي چي دامچي نوري ونه ساتل شي او دهغو ي‬
‫پر ځاي په ‪ ١٣٤٠‬هـ ش کال دقفقازي نژاد دري کـورني‬
‫واخيستل شوي او اوپه ‪ ١٣٤١‬هـ ش کال دقفقازي نژاد‬
‫هري کورني څخه ‪ ١٠‬منه شات او دوطني نژاد څخـه يـو‬
‫من شات الس ته راوړل برسيره پردي چـي قفقـازي مچـي‬
‫دصندوق څخه نه تښتيدي حال داچـه وطنـي مچـي دخپـل‬
‫عادت له مخي دصندوق څخه تښتيدي ‪ .‬همدارنګـه دمچـي‬
‫روزني متخصيصينو په هغه وخم کي کوښښ وکـړ تـر څـو‬
‫دوطني مچيو نسل دخارجي مچيو دنسل سره اصـالح کـړي‬
‫خو دهغوي تجربي دنا کامي سره مخامج شـوي ځکـه چـي‬
‫وطني مچي برسيره پردي چي دخارجي مچيو ملکه يي نـه‬
‫منله بلکي هغه يي له منځه وړله اوهم يي هغه حجـري‬
‫چي هلته ملکي روزل کيدي هغه يي هـم تخريبـولي نـو‬
‫موړي تجربي په کال ‪١٣٤١‬هـ ش کي شـرو او پـه ‪١٣٤٢‬‬
‫کال کي ددي نتيجي سره چه وطني مچي هيڅکلـه خـارجي‬
‫ـو‬
‫جنس مچي ملکه نه قبلـوي پـاي تـه ورسـيدي‪ .‬دمچيـ‬
‫روزني متخصيصينو ديو کلن تحقيق او ليـدني اوکتنـي‬

‫‪6‬‬
‫څخه وروسته دوطني مچيو او قفقـازي مچيـو تـر مـنځ‬
‫الندي تو پير ونه په دوته کړل ‪:‬‬
‫‪ – ١‬قفقازي مچـي ديخنـي پـه موسـم کـي صـندوق تـه‬
‫دننوتلو الره د ‪ Propolis‬په وسيله کوچني کوي او ديو‬
‫ي مچي دتګ راتګ په اندازه سوري پريږدي تر څو يخني‬
‫او دښمن په اساني سره صندوق ته داخـل نشـي پداسـي‬
‫حال کي چي وطني مچي پـه ليـر ي لـږي انـدازي سـره‬
‫‪ Propolis‬توليدوي او هغـه لول سـر يښ کـاري چـي پـه‬
‫قفقازي مچيو کي تر سره کيږي په وطني مچيو کـي نـه‬
‫ليدل کيږي‪.‬‬
‫‪ -٢‬قفقازي مچي په کافي اندازي سره شات ذخيره کو ي‬
‫خووطني مچي مصنوعي خوراک ته هم ضرورت پيداکوي ‪.‬‬
‫ـه يـي غيـري‬
‫‪-٣‬دوطني مچيو دچوکاټ پـر مـج دوه طبقـ‬
‫منظمي حجري ليدل کيږي خو دالول بي نظمي په قفقازي‬
‫مچيو کي نه ليدل کيږئي‪.‬‬
‫‪ -٤‬قفقازي مچي دوطني مچيو په نسبم دبدن دجسامم له‬
‫نظره دوه چنده دي او ايره رنګ لري وطني مچـي ژيـړ‬
‫رنګ لري اوددي امل ايټـالوي مچيـو سـره تـر يـو ي‬
‫اندازي ورته والي لري ‪.‬‬
‫‪ -٥‬قفقازي مچي نسبم وطني مچيو ته او ږدخرطوم لـري‬
‫له دي امله دزياتو دالنو څخه ښه اسـتفاده کيـږي او‬
‫زيات شات ذخيره کوي‪.‬‬
‫‪-٦‬دوطني مچيو ملکه دنارينه مچيو توليد ونکي زياتي‬
‫هګي اچوي پداسي حال کي چي قفقازي مچي بر عکس کـار‬
‫کوي ي ني هغه هګي اچوي چه دهغـي څخـه ښـځينه مچـي‬
‫منځته راځي ‪.‬‬
‫‪ -٧‬په وطني مچيو کي وحشي خاصيم لير اونسبم قفقازي‬
‫مچيو ته په انسان باندي دهغوي ير غل زيات وي ‪.‬‬
‫‪ -٨‬و طني مچـي دداونـ ي کـورني خـوراک چورکـوي خو‬
‫قفقازي مچي پداسي کار الس نه پوري کوي ‪.‬‬
‫‪-٩‬قفقازي مچي نسبم وطني مچيو ته ديخني پـه مقابـل‬
‫کي مقاومم لري ‪.‬‬

‫) ‪: ( signification of the honey‬‬ ‫دشاتو اهميم‬

‫شات نه يو اځي يو عـالي او مغـزي خـواړه دي بلکـي‬
‫درمل هم دي لکه لـوي خـداي (ج) پـه قرانکـريم کـي‬
‫فرمايلي ‪ :‬ترجمه ‪ :‬بيا نو خوري تاسي اي مچيـو لـه‬
‫هر قسمه ميو څخه نو ځي ( الوځي ) په الره درب خپـل‬

‫‪7‬‬
‫په دغـه حـال کـي چـي اسـانه ده ( صـافه او خالصـه‬
‫ښکاري ) راوځي ددي وددوي دڅښـلو (شـي شـات ) چـه‬
‫مختل دي رنګونه ددي ( شـاتو) پـه دغـو شـاتو کـي‬
‫ِفا ده لپاره دخلکو بيشکه په دغو مچيو او شاتو کي‬ ‫ش‬
‫خامخا لير لوي دليل دي ( پـه قـدرت او حکمـم د )‬
‫لپاره دهغه قوم چه فکر کـوي او پـه غرايبـو عقـل‬
‫چلوي ‪ ١٤‬سپاره دسورت نحل ‪ ٦٩-٦٨‬ايات ‪.‬‬
‫همدارنګه شات په وينه کي ليرژرجکبيږي اونه پريږدي‬
‫چي په م ده او کلمـو کـي عفونـم پيداشـي او داسـي‬
‫عناصر لري چه ديو ي ويني لپاره ضروري او حتمـي دي‬
‫شات دحامله دارو ښځو لپاره دټوردي که چيـري يـو ه‬
‫حامله ښځه په ورځ کي دوه کـاچوغي شـات وخـوري نـو‬
‫ماشوم به ئي داعصابو دقـوي شـبکي څښـتن وي دوينـي‬
‫دازمايښم څخه داسي نتيجه تر السه شوي ده چي دشـاتو‬
‫دخوراک څخه يو نـيم سـاعم وروسـته دوينـي دکلسـيم‬
‫مقدار زياتيږي شات دستوماني دلري کولو لپاره لير‬
‫مهم اودټور دي باکتريا وي پـه شـاتو کـي دمقاومـم‬
‫توان نلري او له منځه ځي نو ځکه دايو ه ضد عفـوني‬
‫ـدار‬‫ـات مقـ‬
‫ـات زيـ‬‫ـي شـ‬‫ـي دادي چـ‬‫ـم يـ‬
‫ـاده ده او علـ‬‫مـ‬
‫ـيم خاصـيم دادي چـي هغـه‬ ‫پوتاشيم لري او دپـو تاشـ‬
‫رطوبم چه دمکروب لپاره ضروري دي له منځه وړي ‪D. .‬‬
‫ـال‬
‫ـدونکي عمـ‬‫ـروب پيژنـ‬‫ـون مکـ‬‫ـورادو دپوهنتـ‬‫‪ Saket‬دکلـ‬
‫ثابته کړه چي شات مکروب وژنـي نـو مـوړي پـه خپـل‬
‫البراتوار کي دمکروبونو مختلـ لولونـه پـه خالصـو‬
‫شاتو کي ځاي کړل وروسته دڅو ساعتو نـو څخـه ځينـي‬
‫مکروبونه مړه شوه اوځيني يي چي مقاومم ئي درلـوده‬
‫څوورځي وروسته مړه شوه لکه د‬
‫‪ Typhoid‬دناروغي مکروب د(‪ )٨‬سـاعتونو څخـه وروسـته‬
‫اودريوي امراضو مکروبونه (‪ )٤‬ساعتونو په موده کي‬
‫او داسهال توليدونکي مکروب (‪ )٢‬ساعتوپه مـوده کي‬
‫ـر لول‬‫ـات هـ‬‫ـيره شـ‬
‫ـيم برسـ‬‫ـه والړل ‪ .‬دپوتاشـ‬‫ـه منځـ‬
‫لـ‬
‫ـس ‪،‬‬‫ـپنه ‪ ،‬مـ‬‫ـه اوسـ‬‫ـواد لکـ‬
‫ـدني مـ‬‫ـه ‪ ،‬م ـ‬
‫ويټامينونـ‬
‫منګانيز ‪ ،‬کلورين ‪ ،‬سـليکان‪ ،‬سـوديم ‪ ،‬فاسـفورس ‪،‬‬
‫المونيم ‪ ،‬مګنيزيم او کلسـيم لـري دويټـامينو نو‬
‫دجملي څخه شات زيـات شـمير ويټامينونـه لـري ه غه‬
‫توپيرونه چه شات يي دنورو قنـدي مـوادو سـره لـري‬
‫دادي ‪:‬‬
‫شات زر په وينه کي جکبيږ ي حال داچـه نـور قنـدي‬
‫مواد په هاضمي جهاز کي مراحل طي کوي تر څـو وينـه‬

‫‪8‬‬
‫کي جکب شي ‪ .‬نودهمدي امله هغه کسان چه دهضمي جهاز‬
‫تکلي لري او قندي موادو ته ضرورت لري شـات ورتـه‬
‫دټ ور دي دالسه تللي انر ژي او پوره تو انائي دالسته‬
‫راوړلو لپاره دڅوکاچغو شاتو خوړل ليره دټـه لـر ي‬
‫دمفاصلو درد ونه کموي اوکـه دوامـداره وخـوړل شي‬
‫ممکن درد ونه دمنځه ويسي که دمور دشـيدو پـه ځـاي‬
‫ماشوم ته دغواشيدي ورکول کيـږي نـو بايـد لول لول‬
‫قندي موادلکه دلو کوز ‪،‬دلکتوز او مالتوز بايد پکي‬
‫عالوه شي خوکه چيري شات پکي عالوه شي برسـيره پـردي‬
‫چه دقندي موادو ځاي نيسـي بلکـي م ـدني مـالګي او‬
‫ويټ امينونه پکي هم عالوه کيږي او ضدعفوني کـوي ئـي‬
‫او همداراز ماشوم ئي په ميل اواشتها سـره خـوري ‪.‬‬
‫همدارنگه شات دټوخي ‪ ،‬دغړو انقبـا او سـو ځيـدني‬
‫لپاره ښه دوا ده ورباندي اييښودل کيږي دشاتو موم‬
‫)‪ (wax‬دځينو تنفسـي نـاروغيو لپـاره دټـه لـري ددي‬
‫منظور لپاره بايد هره ورځ يـو مقـدار دشـاتو مـوم‬
‫وژول شي که موم تر السه نه شي نو دهـري غـکادخوړلو‬
‫څخه وروسته دشورواخوري يو ه کاچوغه شات وخوړل شـي‬
‫ـو زي‬‫ـد و او دپـ‬ ‫ـوزي داوبودبهيـ‬ ‫ـوم ژول دپـ‬
‫ـاتو مـ‬‫دشـ‬
‫دبنديدولپاره دټه لري ‪.‬‬
‫په ‪ ١٩٤٢‬م کال کي ‪ Hydak‬دمنسوتا دپو هنتون اسـتاد‬
‫ثابته کړه چه شات ‪ vitc, vitB1‬رايبوفالوين ‪Panthothenic‬‬
‫‪acid‬پيرودکسين او نياسين لري شات چي‬
‫ـو امريکـائي‬ ‫هر څومره زاړه شي خوند ئي زيـاتيږي يـ‬
‫لرغون پوه چه ‪ T.M.divesa‬نوميده هغه وخـم چـه دمصـر‬
‫فراعنه ديوي ملکي قبر لوڅاوه يو لو ښي يـي وليـده‬
‫چه دشاتو څخه لک و او په ځمکه کـي ښـج و مګـر تـر‬
‫اوسه پوري يي شات خراب شو ي نه و او دخوراک قابل‬
‫ـه دواده هغـه‬ ‫ـاره ښـ‬
‫ـي لپـ‬
‫ـاتو الـ‬ ‫ـر دزيـ‬
‫ـات دعمـ‬
‫و شـ‬
‫تحقيقات چه دروسي دڅو زرو کسانو څخه چـي عمرونـه‬
‫ئي ‪ ١٥٠-١١٠‬کلونو پو ري و م لومه شوه چه دشاتو په‬
‫روزنه بوخم و اوشات به يي خوړل هغه کسان چه دزړه‬
‫يام دي په ناروغي اخته وي شات ورتـه ښـه درمـل دي‬
‫داچه شـات ضـدعفوني خـوار لـري نـو ځکـه پخوانيـو‬
‫مصريانو خپل مړي پـه شـاتو موميـائي کـول ددوه مي‬
‫نړيوالي جګـړي پـه وخـم کـي ‪ D.E.sais‬چـه داطـريش ا‬
‫وسيدونکي و ديوه طبي راپور په تر څ کي اعـالن وکـړ‬
‫چي ده وکړاي شوه چي په زردونـو ټپونـه دشـاتو پـه‬

‫‪9‬‬
‫وسيله تداوي کړي داچي شات دهيمو دلـوبين دتوليـد‬
‫خوار لري نو دکم خونه کسانو لپاره خورادټو ردي ‪.‬‬
‫دشاتو دمچيو دروزني دټي ‪:‬‬
‫لکه څرنګه چي تاريج دشاتو دتوليد اودهغي څخه ددټي‬
‫اخيستلو له لحاظـه دشـاتو سـره دانسـانانو دنـژدي‬
‫اړيکو څخه خبري کوي دي نتيجي ته رسيږو چـه دشـاتو‬
‫مچي دانسانانو دنـږدي خپلوانـو څخـه دي ددي عـالي‬
‫حشراتو څخه يو اځـي دشـاتو او مـوم دټـه نـده چـه‬
‫دخوړواو درملو په تودـه اسـت ماليږب بلکـه ددـرده‬
‫افشاني او دميوه لرونکو اوکرنيز و نباتاتو ددلونو‬
‫دتلقيح په عمل کي هم رول لـري دطبـي کشـفياتو پـه‬
‫ماــابق دشــاتو مچيــو زهــر دځينــو نــاروغيو لکــه‬
‫دروماتيزم د تداوي لپاره اغيزناک درمل دڼـل کيـږي‬
‫ديوه راپور په اساس دنيو يـارک دښـار بـر لرونکـي‬
‫دپسرلي په موسم کي دشاتود مچيو صندوقونه په اجاره‬
‫کوي او په خپلو بـاغونو کـي يـي ږدي ترڅـو دهغـوي‬
‫دميودونو بشپړه القاح کيدل تضمين شي برسيره پـردي‬
‫دشاتو مچيو روزنه يوه ارزښناکه مشغولتياده خصوصـا‬
‫دهغوکسانو لپاره چه بيکاره اويا دليروکارونو څخـه‬
‫ستړي شوي وي په عمومي لول سره مچي روزونکي په دوه‬
‫عمده دروپو ويشل کيږي ‪:‬‬
‫‪ -١‬شوقي مچي روزونکي يا ‪Amateurs‬‬
‫‪ -٢‬تجارتي ياحرفه يي مچي روزونکي يـا ‪professional or‬‬
‫‪commercial‬‬
‫لومړني لله مچي روزونکي دمچيو څو محدودي کورني تر‬
‫روز ني الندي نيسي اودهغوي څخه دخپلوکورني ياتحقيقي‬
‫م لوماتو لپار دشاتو په السته راوړلو کي دټه اخلـي‬
‫اوپه ضمن کي اضافي مچي خرڅوي دالول خل پـه کليـو‬
‫بان واوښارونو کي مشغول دي اودشاتو مچيودروزونکـو‬
‫غټه برخه تشکيلوي ‪.‬‬
‫دوهمه لله خل هغه مچي روزونکي دي چـي دخپـل عمـر‬
‫زياتــه برخــه پــه دي مســل کــي تيــروي اودشــاتو‬
‫مچيومحصوالت خرڅـوي دمچيـو روزونکـو دادـرو ديـوي‬
‫دټوري حرفي په توده يي ت قبيـوي اوددي الري دکتنـي‬
‫وړ کټه څه دهغي دمحصوالتو دپلورلـو او څـه دمچيـو‬
‫دپلورلو اويا بر لړونکوته داجاري ورکولو په وسيله‬
‫تر السه کوي دشاتو مچيو کلني دټـه زياتـه اوويلـي‬
‫شو چي هيڅ يو ه بله وظيفه ددي په شان وجـود نلـري‬
‫چي په لږ ي سـرمايي سـره ليـره دټـه پـه الس راشـي‬

‫‪10‬‬
‫دمچيو روزونکو گټه دتوليد اندازى محياى شـراياو‬
‫دشاتو دنوعيم اوکيفيم دبازار دوض ى اومچى روزونکى‬
‫دمهارت له لحاظ توپيرلرى هغه خلـ چـه پـه مسـلکى‬
‫توده مچى روزونه ت قيبوى پدى الره کښى خپله ټولـه‬
‫ـو‬
‫ـبم نورومچيـ‬‫ـاراچوى نسـ‬‫ـوان پکـ‬ ‫ـم اوتـ‬
‫ـه وخـ‬‫پانگـ‬
‫روزونکو ته زيات گټه ترالسه کـوى ځکـه هغـوى دمچـى‬
‫دروزنى دليرونو والروچارو اوښه شراياوڅخه اسـتفاده‬
‫اودفوق ال اده تجربى او مهارت خاوندان دى‪.‬‬
‫په لومړى ځل څرنگه بايد مچى روزنه پيل کړو؟‬
‫کله چه يو شخص و غواړى چى نو مچى روزونه پيل کـړى‬
‫بايد الندى ټکى په نظرکښى وينسى‬
‫ـدى چـى مچـى‬‫‪ -١‬لومړنى مچيو روزونکى بايد مخکـى لـ‬
‫روزنه پيل کړى دتجربه لرونکو مچيـو روزونکـو سـره‬
‫دهمکارپه توگـه کـاروکړى اود هغـو ى دتجربـو څخـه‬
‫اســتفاده او ددى ترڅنــپ دکتــا بونــو او مجلــو او‬
‫نشراتو څخه هم د مچيو په هکله م لو مات ترالسه کړى‬
‫‪ -٢‬مچى روزنه بايد پـه لـږه پانگـه او ياپـه يـوه‬
‫کوچنى ساحه کښى دمچيو ددو ؤڅخه تـر دريـو کورينـو‬
‫پورى په ساتنه پيل شى ځکه چه ابتدايى مچى روزونکى‬
‫په اړوند ه کارونو کښى دکافى تجربى دنـه درلودلـو‬
‫له امله يوى پراخى ساحى ته رسيده گى نه شـى کـوالى‬
‫اوښايى ديوه نا مساعد موسم سره دمخامج کيـدو پـه‬
‫صورت کښى دنه جبران کيدونکى زيان سره مخامج شى‬
‫‪ -٣‬زياتره هغه صندوقو نه چه دخـرڅالو لپـاره عرضـه‬
‫کيږى د صحى نظر چندان مامئن نوى نولدى کبله مخکـى‬
‫داخستلو څخه دي وض ي ته بايد متوجه ووسـو اودهغـه‬
‫پلورونکي څخه چه داعتماد وړنه وي مچي وانه خيسـتل‬
‫شي او همدارنګه بايد دهغه په مچيـو کـي دنـاروغي‬
‫دنشتوالي له نظر صحي تصديق ولري‬
‫‪ -۴‬نوي مچي روزونکي بايد مخکي دمچيو اخسـيتلو يـو‬
‫مناسب ځاي دهغوي دساتلو لپاره تثبيم کړي که څه هم‬
‫دشاتو مچي په زياتره سيمو کي دلول لول شراياو پـه‬
‫صورت کي تر روزني الندي نيول کيداي شي خو هغه سيمي‬
‫ـيره اودـرده ولـري ترڅـو‬ ‫ته چه په کافي انـدازه شـ‬
‫دمچيودژوند اوتوليد تضمين شي ترجيع ورکول کيږي ‪.‬‬
‫‪ -۵‬دمچيو د روزنـي پيـل ليـر مناسـب وخـم دپسـرلي‬
‫لومړني ورځي ياددل او غوټي دموسم پيل دي ‪.‬‬
‫‪-6‬دمچي روزلوتر مخه مچي روزونکي بايد دشاتو دمچيو‬
‫دناروغيو څخه په تيره بيـاد ‪ brood‬دنـاروغيو څخـه‬
‫باخبره وي ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫‪ -7‬ابتدائي مچي روزونکي بايد دمچـي روزلـو سـامان‬
‫االت لکه دودپمپ يا‬
‫‪ Smoker‬دشاتو دويستلو ماشين دشاتو لپاره اضـافي‬
‫چوکاتونه ‪( ،‬شاني ) دکارکولو لباس او خولي اونـور‬
‫بايد تهيه شي ‪.‬‬
‫‪ -8‬مچي روزونکي که چيري دکار په وخـم کـي دکـومي‬
‫ستونځي سره مخامج کيـږي بايـد دمسـلکي خلکـو څ خه‬
‫رهنمائي تر السه کړي ‪.‬‬

‫‪( Biology‬‬ ‫‪of the‬‬ ‫دشاتو مچيو بيولوژي ) ‪Honey Bee‬‬

‫يا ‪: Classification‬‬ ‫صن بندي‬
‫ـوه‬
‫ـم پـ‬
‫ـهور طب ـ‬ ‫ـويدني مشـ‬ ‫ـي سـ‬ ‫ـال کـ‬‫ـه ‪ ١٧٥٨‬م کـ‬ ‫پـ‬
‫‪Linnaeus‬د ‪systema‬‬
‫‪Nature‬په کتاب کي چي دلسم ځل لپاره چا شو هغه صن‬
‫بندي چي ددوه دوني سيستم په نوم شهرت لري جهان ته‬
‫وړاندي کړ په نو موړي کتاب کي دشاتو مچيو ته د‬
‫‪ Apis Mellifera‬نوم ورکړل شـوي دي پـه لنـ ه تودـه‬
‫دشاتو مچيي په الندي لول طبقه بندي کولي شو‪.‬‬
‫‪Phylum‬‬ ‫‪__ _________ Arthropod a‬‬
‫‪Class‬‬ ‫)‪________Hixa poda ( Insecta‬‬
‫‪Order‬‬ ‫‪__ __________ Hymenoptera‬‬
‫‪Family‬‬ ‫‪_ _____________ Apoida‬‬
‫‪Genus‬‬ ‫‪_ ______________ Apis‬‬
‫‪Species‬‬ ‫‪_ _________ mellifera‬‬

‫دشاتو مچيو اناتومي او فزيولوژي‬

‫)‪(Anatomy and physiology of Honey Bee‬‬
‫دبدن عمومي ساختما ن ‪ :‬دشاتو مچيو بدن ديو ت ـداد‬
‫دڼو ويښتانو په وسيله پو ښل شوي چي دهغـوي دلـري‬
‫کيدو پرته دبدن ماال ه په لير مشکل سره صورت نيسي‬
‫يا په بل عبارت دشـاتو مچيـو ماال ـه د ‪ pupa‬پـه‬
‫مرحله کي ښه صورت نيسي ځکـه چـي پـدي مـوده کـي ال‬
‫ويښتان تشکيل شوي نه وي که چيري دشاتو مچيـو بـدن‬
‫ته ودورو نو ليدل کيږب چي دهغوي بدن بانديني ساحه‬
‫ديو ي طبقي څخه چه د ‪ chitin‬په نامه ياديږي تشـکيل‬
‫شوي‪.‬‬
‫نوموړي طبقـه دبـدن پـه مختلفـو برخـو کـي مختلـ‬
‫ضخامتونه لري ي ني په ب ضي برخـو کـي کلـ او پـه‬
‫ب ضو برخو کي نرم او ارتجاعي خاصيم لري د‬

‫‪12‬‬
‫شاتو مچيو اونو رو ټولو حشراتو دبدن دخارجي لپاره‬
‫ي نـــي خـــارجي اســـکليم اصـــاالح‬ ‫د ‪Exoskeleton‬‬
‫است ماليږي ‪.‬‬
‫‪ Exoskeleton‬داخلي اعضاوي محافظه کوي که چيري دبـدن‬
‫مقاع ودورونو ليدل کيږب چه ددوه طبقـو څخـه ي نـي‬
‫اپيد رميس او ‪ Basement membrane‬څخه تشکيل شوي چـه‬
‫ـا‬
‫ـه يـ‬‫ـه نامـ‬
‫ـا د ‪ outer cubicula‬پـ‬‫ـو عـ‬
‫دادواړه مجمـ‬
‫ديږي ‪.‬‬
‫دشاتو مچيو بدن صاف او لشم نه دي بلکي ديو ت ـداد‬
‫مت دد و تقسيماتو پواساه چـه ‪ sulci‬پـه نامـه پـه‬
‫مختلفو برخو باندي ويشل شوي چـه نومـوړي برخـي د‬
‫‪ Sclerites‬په نامه ياديږي همدارنګه دشاتو مچي بدن يو‬
‫ت داد ننو تلي برخي دبدن خاليګاه خواته لري ‪.‬‬
‫دشاتو مچيو بدن چه دوړووړو ويښتانوپه واساه پو ښل‬
‫شوي چه د ‪ Epidermis‬څخه منشا اخلي همدارنګه دمومـو‬
‫افرازونکي غدوات ل ابيه غدوات ‪ (salivary‬او دپو ټکي‬
‫غدوات هم دهمدي طبقي څخه منشا اخلي ‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫دشاتو مچيو بانديني مورفولوژي‬
‫‪External morphology of Honey Bee‬‬
‫دشاتو مچيو بـدن لـه دري برخـو سـر ‪ ،‬سـينه ‪ ،‬او‬
‫دي ي )‪ ( Head ,thorax , Abdominal‬څخه جوړشوي دسر برخـه‬
‫ـړو ‪،‬سـتردو او اخـکو يـا‬ ‫دخولي دټوټو يا تغکيوي غـ‬
‫شاخکونو ) ‪ (Antennae‬څخه تشکيل شوي سراو سينه ديـوي‬
‫پردي په وسيله چه هغه ته دارتجاعيم اوحرکم قابليم‬
‫ورکوي نښتي دشـاتو مچيـو دسـيني برخـه دليرونـورو‬
‫حشراتو په خالف دڅلورو بندونو څخه جوړه شو يده چـه‬
‫‪Propodeum‬‬ ‫عبـــــارت دي لـــــه ‪Metathorax :‬‬
‫‪Mesothoraxm ,‬‬
‫دسـيني دري واړه بندونـه يـوه يـوه‬ ‫او ‪prothorax‬‬
‫جوړه پښي لري پداسي حال کي چي دمچيـو وزرونـه پـه‬
‫جوړه ئي توده د‪ mesothorax‬سره نښتي دي همدارنګـه د‬
‫‪ mesothorax‬او‪ metathorax‬او‪ propodeum‬په مجمـوعي لول‬
‫د‪ Alit rank‬په نوم ياديږي‬
‫دي ه ديوه ساقه لوله جوړښم ‪ peduncle‬په واساه د ‪Alit‬‬
‫‪ rank‬سره نښتي ‪.‬دي ه دشپږ بندونو څخه جـوړه شـوي‬
‫ده چي دمچي د اخلي غړي او نيش پکي واقع دي ‪.‬‬
‫دشاتو دمچيو سر )‪( Head of Honey Bee‬‬
‫سر هم دسيني په شان دڅو اويو بل تـه ورتـه دليـرو‬
‫نږديو بندونو دنښتونو څخه منځته راغلـي چـه النـدي‬
‫ضمايم لري ‪:‬‬
‫‪Antennae‬‬ ‫‪-١‬اخکي‬
‫‪Mandibles‬‬ ‫‪ -٢‬پورتني ژامه‬
‫‪Maxilla‬‬ ‫‪ -٣‬النديني ژامه‬
‫‪Labrum‬‬ ‫‪ -٤‬النديني شون ي‬
‫‪Labium‬‬ ‫‪ -٥‬پورتني شون ي‬
‫دشاتو په مچيو کي ‪ maxilla‬او ‪ labium‬په مجموعي توده‬
‫‪ proboscis‬يا دمايع غکايي موادو څخه داسـتفادي الـه‬
‫جـوړو ي همدارنگـه مرکبـى د ‪ oculli‬او سـاده ‪oculli‬‬
‫سترگى دحشرى په سر کى واقـع دى مرکبـى سـرگى پـه‬
‫ملکى اوکاريگرو مچيو کښى دسر په دواړوخواوکى اوپه‬
‫نارينه مچيو کى سر پاسـنى برخـه کـى واقـع دى درى‬
‫عدده ساده سترکى د يو مثلث په شکل دملکى نارينه‬
‫او کاريکرو مچيو تندى ‪ Front‬په برخـه کـى واقـع وى‬
‫دخولى ټوټى دسر پـه النـدينى برخـه کـى قـرار لـرى‬
‫شاخکونه دمج دمخکنى برخى څخـه راوتلـى اود ‪Clypeus‬‬

‫‪14‬‬
‫يو پلن جوړښم داخکو الندى قـرار لـرى د ‪ Clyleus‬پـه‬
‫الندينى برخه کى خوځنده مغلق جوړښم چه د‪ Labrum‬په‬
‫نامه ياديږى ليدل کيږى ‪ Mandible‬دسرپه دوړاوخواوکى‬
‫د‪ labrum‬شــاته واقــع دى د‪ Mandible‬شــاته دوه ‪Maxilla‬‬
‫واقع دى چه د سر شاتنى برخى څخه لير ښه ليدل کيږى‬
‫دمچيو دسر په مخکنـى برخـه‬ ‫دشاتو مچيو سترگى ؛‬
‫کى دوه لوله سترکى وجود لرى مرکبى سـترگى ‪Oculli‬‬
‫مرکبى سترگى د لوبيا په شـکل‬ ‫اوساده سترگى ‪Ocelli‬‬
‫دسر په دواړوخواو او پورته طرف ته قرار لـرى هـره‬
‫مرکبه سترگه دزياتو شپږ مخيزو حجراتو څخـه جـوړه‬
‫شوىچه هريو يـي دبينـايي واحـد ‪ ommatidium‬وظيفـه‬
‫اجراکوي اوساده ستردي دري عدده وي چه دمچي په سـر‬
‫او مرکبو‬
‫ستردو دجدابرخه کي قرار لري چه مجموعا دواړه قسمه‬
‫ستردي دمچيو دليدو حيس په توده عمل تر سره کوي ‪.‬‬
‫‪ : Antennae‬اخکي ياشاخکونه دخو بنـدونو‬ ‫اخکي يا‬
‫څخه جوړشوي دي اولني بند ئـي د ‪ scape‬او پـاتي نـو‬
‫ربندونه يي د ‪ Flagellum‬په نامه يا ديږي‬
‫چه مجمو عا ملکي اوکاريګرو کـي ‪ ١٢‬بندونـه او پـه‬
‫نارينه مچيو کي ‪ ١٣‬بندونو څخه چوړ شويدي شـاخکونه‬
‫لير مهم حيسي غړي دي چي‬
‫دعمده دندو څخه يي کولي شو چي دتماس ‪ ،‬بوي دحرارت‬
‫درجه م لومول ‪ ،‬رطوبم ‪ ،‬دداربوني غاز دحيس کولـو‬
‫څخه يي نومونه واخلو دانتن هربند دوه چنده اعصـاب‬
‫لري چه دغه عصبي رشتي ددماغ څخه نوموړو بندونو ته‬
‫تللي دي ‪ .‬فـال جـيلم ليـر حسـاس مويکونـه ( وښـته‬
‫لوله ) اولير کوچني حسي جوړښتونه لري ‪.‬‬
‫دخولي پارچي يا ‪: Mouth parts‬‬
‫دخولي پارچي عبـارت دي لـه پـورتني شـوندي ‪labrum‬‬
‫دفـارنکس لـومړني برخـه يـا‪ Epipharynx‬يـوه برجـوړه‬
‫پورتني ژامه يا ‪ Mandible‬اوښکتني ژامه يـا ‪maxilla‬‬
‫ـو‬‫ـي دخپلـ‬‫ـاريګري مچـ‬
‫ـا‪ Labium‬کـ‬ ‫ـون ه يـ‬ ‫ـکتني شـ‬
‫اوښـ‬
‫پورتنيو ژامو څخه ددل او دـردي دټولـو لـو دشـاتو‬
‫دچوکات جوړولو ‪ ،‬دصـندوق پـاک کـاري ‪،‬جنـګ کـول د‬
‫ـوي ‪.‬‬ ‫ـتفاده کـ‬
‫ـاره اسـ‬‫ـو اونورولپـ‬ ‫ـع کولـ‬‫‪ propolis‬جمـ‬
‫دملکي پورتني ژامه نسبتا عټـه وي اودمـککرو مچيـو‬
‫پورتني ژامه کوچني وي په همدي سبب نه شي کوالي چـه‬
‫دموو څخه استفاده وکړي ‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫دشاتودمچيو خرطوم يا ‪Proboscis‬‬
‫دشاتودمچيو خرطوم يو زبيښونکي يا څښـوونکي غړيـدي‬
‫ـاي‬
‫ـوقتي يوځـ‬‫ـو دمـ‬
‫ـه د‪ labium‬او ‪ maxilla‬دازادو برخـ‬
‫چـ‬
‫والي څخه منځ ته راځـي او دمـايع مـوادو او دالنـو‬
‫دشيري ‪ .‬شاتو اواوبـو داخيسـتلو لپـاره يـو تيـوب‬
‫ـل خرطـوم څـج ددپورتنيـو‬‫جوړوي ‪ .‬کله چي مچـي دخپـ‬
‫هدفونولپاره استفاده نـه کـوي دخرطـوم قاعـده يـي‬
‫پورته خواته کش کيږي په داسي حـال کـي چـه دهغـه‬
‫انجامي برخ د ‪ prementum‬دالنـديني شـون ي لـومړني‬
‫برخه او ‪ stipites‬دژامي ساقي په مقابل کي شاطرف تـه‬
‫قاتيږي خو دشيري دزبيښلو په وخم کي خرطوم په مجدد‬
‫ل ول ف اليږي اوخپل م ين اوږدوالي ته رسـيږي پـدي‬
‫حالم کي ليدل کيږي چه ديو تيوب دمنځته راتلو سـبب‬
‫کيږي اوژبه دهغوي په منځ کي ديو محور په شکل واقع‬
‫کيږ ي ‪ .‬هغه کوچني بندونه چه د‪ palpi‬په اجامي برخه‬
‫کي قرار لري دتيوب په وروستني برخه کـي پـو دبلـه‬
‫لري کيږي اوويل کيږي چه حيسي دندي ترسره کوي پـدي‬
‫ـا سـره مخکـي‬‫وخم کي ژبـه پـه فـوق ال ـاده چټکتيـ‬
‫اووروسته حرکم کوي اوڅوکه ئي چـي ارتجـاعي خاصـيم‬
‫لري تاويږي اوديـو ي کـاچغي شـکل اختيـاروي دژ بي‬
‫دحرکتونو په وسيله شيره دهمدغه تيـوب دالري خرطـوم‬
‫ته داخليږي اوبيـا ‪ Honey stomach‬تـه ځـي اوزخيـره‬
‫کيږي‬
‫دالړوغدوات يا ‪Salivary gland‬‬
‫دشاتو مچي دوه جوړي دالړوغدي لري چه يوه جـوړه يـي‬
‫دسيني اويوه جوړه يي دسربرخي وي ددواړو ي ني سيني‬
‫اوسرني مجراوي دسرپه برخـه کـي سـره يوځـاي کيـږي‬
‫اويوه واحده مجراجوړوي ددي غدواتو ترشحات دخرطـوم‬
‫په پاي برخه کي تويږي اودضرورت په وخم کـي ترينـه‬
‫استفاده کوي ‪.‬‬

‫‪Hypo pharyngeal glands‬‬ ‫دشيدوغدوات يا‬

‫دشيدو غدي يا دشاهانه غکا دتر شح غدي پـه کـاريګر‬
‫مچيو کي وجـودلري ددي شـيدو ترشـح دملکـي دنرا نو‬
‫دالرواښځينه مچيو دالرو اودتغکي لپـاره اسـت ماليږي‬
‫دغه غدي يوه جوړه دسـرپه اړخونـو کـي دحلـق النـدي‬
‫قرارلــري اومجرايــي پــه جــدايي لول دپــورتني لول‬
‫دپورتني ژامو پورتني شون ي په منځ کي دخرطـوم پـه‬
‫پاي کي تو ئيږي په هغه وخم کي چه کومي مچي وغواړي‬

‫‪16‬‬
‫ددي مادي څخه استفاده وکړى خپله ژبه پدغـه برخـه‬
‫ـادى‬‫ـا ددى مـ‬ ‫ـکاورکولومچى يـ‬ ‫ـه غـ‬ ‫ـى او خپلـ‬‫ـى نيسـ‬
‫کـ‬
‫ورکولو مچى خپل خرطوم دسرالندى ټيټوى څـه وخـم چـه‬
‫هغــه مچــى چــه الرواو تــه غــکاورکوى نــومړى مــاده‬
‫دپورتينو ژامو څخه چه د يوبل څخه جال کيږى خارجيږى‬
‫دشاتومچيو سينه ‪The thorax‬‬
‫دشاتو مچيو سينه له دريو اصـلى بنـدونو ‪Prothorax‬‬
‫لومړنى سينه ‪ Meson thorax‬دوهمه سـينه او ‪Mesothorax‬‬
‫يــا دريمــه ســينه څخــه او يودديــ ي لــومړني بنــد‬
‫)‪ (propodeum‬څخه جوړه شو ي ده د شاتو په مچيو کـي‬
‫دنورو وحشراتو پـه شـان د ‪ sternum، Notum‬او ‪pleuron‬‬
‫اصاالحګاني په ترتيب سره دبدن دمختلفو برخو دم رفي‬
‫کولو لپاره ي ني پورتني نـيم حلقـوي النـديني نـيم‬
‫حلقوي ‪ ventral‬اودواړه خواوي ‪ lateral‬هم است ماليږي‬
‫د‪ mesosoma‬پــه برخــه کــي دري جــوړي تنفســي ســوري‬
‫)‪ (Spiracle‬ليدل کيږ يچه دهغه دجملي څخـه دوه جـوړي‬
‫ـه‬‫ـي پـ‬‫ـوړه يـ‬‫ـه جـ‬ ‫ـدونو اودريمـ‬ ‫ـلي بنـ‬‫ـيني اصـ‬
‫ـي دسـ‬
‫يـ‬
‫)‪ (propodeum‬کي واقع دي ‪ mesosoma‬پـه مجمـوعي تودـه‬
‫دسيني دري وړه بندونو په ويل کيږي ‪.‬‬
‫‪( Thoracic Appendages‬‬ ‫دسيني ضمايم )‬
‫دسيني ضـمايم دوه جـوړي وزرونـه اودري جـوړي پښـي‬
‫تشکيلوي نوموړي ضـمايم مچيوتـه دحرکـم اوالوتلـو‬
‫قدرت ورکوي همدارنګه ددل ددردي راټولولواوراوړولو‬
‫اودبدن پاکول دپښو په وسيله صورت نيسي ‪.‬‬
‫پښي شپږو بندونو څخه تشکيل شوي لومړي بنـديي ‪coax‬‬
‫دي چه دوهم بنديي ‪ trochanter‬سره وصل شوي ده له هغـه‬
‫وروسته ‪ femore‬واقع ده ورپسي ‪ Tibia‬ده چه نسبتا پلن‬
‫جوړښم د‪ tibia‬خارجي سـاحه مق ـره ده اوداهـم ددڼـو‬
‫ـه‬‫ـره برخـ‬‫ـويده مق ـ‬ ‫ـل شـ‬‫ـو ښـ‬‫ـيله پـ‬ ‫ـه وسـ‬
‫ـتانو پـ‬
‫ويښـ‬
‫د‪ Coxicullum‬ددردي ټوکريو په نـوم يـاديږي ځکـه چـه‬
‫دهغــه وظيفــه صــندوق تــه د‪ propalis‬اوددــل ددــردي‬
‫انتقالول دي ‪ .‬بل بندي يي‪ tarsus‬په وم يـاديږي چـه‬
‫په پنځو نوروکوچنيـو بنـدوړنو يـا ‪Tarsomers‬بانـدي‬
‫ويشل شوي دي د‪ tarsus‬قاعدوي بنـد ‪ prothoracic‬داخـکو‬
‫ف الونکي اله لري برسيره پردي هـر ‪ Basitarsus‬داسـي‬
‫اخکي لري چه دقاار په شـکل واقـع شـويدي اوددـردي‬
‫دبورس‬

‫‪17‬‬
‫)‪ (pollen brush‬په نوم ياديږي چـه وظيفـه يـي د مچيـو‬
‫دبدن څخه ددردي راټولول دي ددل درده دجـارو کولـو‬
‫په وسيله دمچي دبدن څخه داټوليږي اوديو لوي تيـوب‬
‫په واساه ددل ددردي ټوکري ته رهنمائي کيـږي‪ .‬پـه‬
‫عمــومى توگــه دشــاتو مچيــو روزونــه پــه مخکينــو‬
‫اووروستينو وزرونو باندى ويشـل کيـږى چـى مخکينـى‬
‫وزرونه نسبم وروستينو وزرونو ته غټ دى دشآتو مچيو‬
‫وزرونه په ‪ mesothorax‬او ‪ Metha thorax‬کى واقع دى‬
‫‪Abdumen‬‬ ‫گي ه‬

‫دمچيو گي ه چه په انتهايى برخه کـى قـرار لـرى د‬

‫بهر څخه حلقه حلقـه وى او پـه داخـل دهغـى مختلـ‬
‫سيستمونه لکه هضـمى سيسـتم دو ينـى دوران سيسـتم‬
‫دتنفس سيستم اوتناسلى سيستم اويو سلسله د اعصـابو‬
‫سيستم پکى شامل دى دالروااو گي ه (‪ ) 10‬حلقـى پـه‬
‫بالغه مچي کي ‪ ٩‬حلقي لري ځکه ددي ي اولينـه حلقـه‬
‫په سينه کي يوځاي شوي دظاهري نظره داريګره مچي د‪٦‬‬
‫څخه زياتي حلقي لري ي ني د‪٧-٢‬حلقي ‪ ٩ ،٨‬او‪ ١٠‬حلقي‬
‫وړي شوي اوپه ‪ ٧‬حلقه کي ځاي نيسي ‪ .‬برسـيره پـردي‬
‫دملکي اوکاريګرو نيش اوملحقات يي هم په ديـ ه کـي‬
‫قرار لري ‪.‬‬

‫دمومو ترشح کوونکي مرغيړي ‪The wax glands‬‬

‫دغه مرغيړي دگي ي په النديني برخه کي د‪ ٤‬بنـد څخـه‬
‫تر ‪ ٧‬بند پوري واقع شويدي دموم ترشح کول په لومړي‬
‫سرکي په مايع لول وي اووروسته په کڅـوړه يـا ‪wax‬‬
‫‪ paket‬کي دنازکو ورقو په شکل اړوي ‪.‬‬
‫رايحوي مرغيړي ‪nassanof glands‬‬
‫دغه مر غيړي په اوم بند کـي واقـع ده چـي نومـوړي‬
‫مرغيړي ‪Epidermal‬‬
‫منشا لري اوداسي عقيده موجوده ده چه دغه دايحـوي‬
‫ترشحات داپيـدرميس سـوريودالري صـورت نيسـي دمچيـو‬
‫رايحه دمچيو ترمنځ يو ارتباطي اومخـابراتي وسـيله‬
‫جوړوي ‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫دمچيو نيش ‪The sting‬‬
‫ـي يـو تحـول‬‫دنوروحشراتو په خالف دشاتو په مچيـو کـ‬
‫موندلي ددي پرځاي چه دهګيو دايښودلو دالي په حيـث‬
‫وظيفــه اجراکــړي دزهــرو پيجکــاري کولــو لپــاره‬
‫است ماليږ ي نيش اودهغه نور ملحقات په يوه مخصوصه‬
‫خاليگاه کي چه د‬
‫‪ Sting chamber‬په نامه ياديږي واقع شويدي دکـاريګرو‬
‫مچيو نيش داسي غاښونه لري چه دشالورته کاږه شـوي‬
‫دي پداسي حال کي چه دملکي نيش يو شمير کوچني اعزي‬
‫لري اودهمدي سببه خپل نيش دچيچلو په وخـم کـي لـه‬
‫السه نه ورکوي خودکاريګرو مچيو نيش دچيچلو وروسـته‬
‫دهغوي له بدن څڅه بيليږي اوپه چيچل شـوي ځـاي کـي‬
‫پاتي کيږي چه بالخره دمچي دمړيني سبب کيږ ي‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫دشاتو مچيو داخلي فزيولوژي اومورفولوژي‬
‫)‪) Internal physiology and morphology‬‬
‫ددي لپاره چه دشاتو مچيو داخلي اضاوي پـه ښـه لول‬
‫ماال ه شي نوپه الند سيستمونو باندي تقسميږي ‪:‬‬
‫‪Digestive system‬‬ ‫‪-١‬هاضمي سيستم‬
‫‪Execratory‬‬ ‫‪-٢‬طراحــي سيســتم‬
‫‪system‬‬
‫سيســـتم‬ ‫‪-٣‬عصـــبي‬
‫‪Nervous system‬‬
‫‪Circulatory‬‬ ‫‪-٤‬دوراني سيسـتم‬
‫‪system‬‬
‫‪system‬‬ ‫سيســـتم‬ ‫‪-٥‬تنفســـي‬
‫‪Respiratory‬‬
‫‪system‬‬ ‫‪-٦‬تناســـلي سيســـتم‬
‫‪Reproductive‬‬
‫‪Special organs‬‬ ‫‪٧‬مخصوصي اعضاوي‬

‫پـه‬ ‫‪-١‬هاضمي سيستم ‪ : Digestive system‬هضـمي سيسـتم‬

‫چـه‬ ‫مچيو کي دټيټ اولـوړ تيـوب لولـه سـاختمان دي‬
‫ئـي‬ ‫دخولي څخه شرو اوپه مق د باندي ختميږي خولـه‬
‫پـه‬ ‫په يوه محوطه کي چه درودلو دپمپ )‪(sucking pump‬‬
‫کي‬ ‫نوم ياديږي خالصيږي درودلودپمپ په پاسيني برخه‬
‫يو نازک تيوب چه د‬
‫‪ Esophagus‬په نوم ياديږي قرار لري چه غاړي اوسـيني‬
‫څخه تيريږي اودديـ ي پـه لـومړي برخـه کـي دشـاتو‬
‫ـده‬
‫ـه م ـ‬‫ـه دغـ‬‫ـلي چـ‬‫ـره نښـ‬ ‫ـوړي ‪ (Honey stomach‬سـ‬
‫دکڅـ‬
‫يــاکڅوړه ددــل دشــيري اوشــاتو دانتقــال پخــاطر‬
‫است ماليږي وروسته د ‪Honey stomach‬څخه نازکه اولنـ‬
‫ـري‬
‫ـود لـ‬‫ـده )‪ (proventriculus‬وجـ‬
‫ـي م ـ‬
‫ـه مخکينـ‬ ‫ـوب چـ‬‫تيـ‬
‫دمخکيني م دي شاته يا ورپسي نښتي برخه هضمي م ـده‬
‫)‪ (Ventriculus‬ده چه راقات شوي اود‪ S‬پـه شـکل جوړښـم‬
‫لري په هضمي م دي پشي کولمي نښـتي چـي ددوه برخـو‬
‫څخه جوړي شوي مخکني کولمه ‪ Anterior intestine‬چـي قـات‬
‫راقات شوي اووروستني کولمه‬
‫د ‪ Posterior intestine‬يا مستقيمه کولمـه (ريکتـوم) ئـي‬
‫جوړکړيدي قرارلري مستقيمه کولمه پـه اخرنـي قسـمم‬
‫دبدن کي دنيش په محوطه کي په مق د باند ي ختميـږي‬

‫‪20‬‬
‫درود لو دپمپ وظيفه دغکايي موادو کش کول دخرطوم په‬
‫وسيله دخولي داخل ته او بيا مري ته دهغـي تيريـدل‬
‫بيا جا غور ته دنوموړو موادو انتقال صورت نيسي ددي‬
‫برخو په اطرافو يا څن و کي قوي عضالت وجود لري چـه‬
‫دانقبا او انبساط پـه وسـيله غـکايي مـواد دا خل‬
‫دهضمي سيستم تـه رهنمـائي کـوي‪ .‬مـري چـه لرونکـي‬
‫دعضالتي ديوال ده عکايي مواد دموجي حرکم په وسـيله‬
‫د ‪ Honey stomach‬په لوري وړاندي کوي دشاتو م ده نه‬
‫يو اځي ددل دشيري دانتقال دنده په غاړه لري بلکـي‬
‫دعکائي موادو زخيره ځاي هم دي دشاتو م ده ددـونځي‬
‫ديوال دلرلو له امله زيـات پراخـوالي کـوي مخک ني‬
‫م ده )‪ (proventriculus‬داصلي م دي تـه دغـکايي مـوادو‬
‫دتيريدو تنظيم کونکي آله ده کـوم مـواد چـه هضـمي‬
‫م دي ته تيريږي هغه کنترول اوتنظيموي دمخکني م دي‬
‫مخکني برخه په داخل دشاتو م ده کي ده چـه د‪ X‬دالري‬
‫په قسم ده چه دعضالتو په وسيله کنتروليـږي دمخکنـي‬
‫م دي وروستني برخه ديو تيوب په هضمي م ده کي ځـاي‬
‫لري ددي قي عمل پـه شـان دمخـه نيـوونکي دغـکايي‬
‫موادو دم دي څخه دشاتو م دي ته دي ي ني دم دي څخه‬
‫ـه‬
‫ـه ‪ Honey stomach‬تـ‬ ‫ـکائي بيرتـ‬ ‫ـه غـ‬
‫ـږدي چـ‬
‫ـه پريـ‬
‫نـ‬
‫راودرځي دهضمي م دي وظيفه هضم اوجکب دغکائي موادو‬
‫دي دوړوکولمو اومستقيمي کولمو وظيفه داضافي موادو‬
‫خارجول دبدن څخه بهرته ده همدارنگه هغـه مچـي چـي‬
‫ژمي پري تيريږي فضله مـوادئي دليـري اوږدي مـود ي‬
‫لپاره په مستقيمه کولمه کي ذخيره کيږي اوپه مناسب‬
‫وخم کي ياته اخر دژمي کي دغـه مـواد دصـندوق څخـه‬
‫بهرته خارجوي بله وظيفه دمسـتقيمي کـولمي دادهچـه‬
‫داوبو جکب اونورو اضافي مالګو دفضـله مـوادو څ خه‬
‫وينه انتقالوي دکولمو اوهضمي م دي ديوځاي کيدو په‬
‫برخه کي زيات شمير ( دسلوعددو په حـدودوکي ) نـري‬
‫نري تيوبونه وجود لري چه د‬
‫‪ malpighian tubules‬دمتابوليکي اوفضله مـوادو اخيسـتل‬
‫اودهغي توي کول کولمو ته ده‪.‬‬
‫‪ -٢‬دويني ددوران سيستم ‪Circulatory system‬‬
‫دشاتو دمچيو دويني دوران دنورو حشراتوپه څيـر يو‬
‫خالر دوران دي چه ديو ي اوږدي نلکي څخه جوړشـوي دي‬
‫چه دغه نل لوله ساختمان دمچيو پـه شـاه قسـمم کـي‬
‫قرارلري اوددي ي دشپږم بند څخه شرو شوي اودسـيني‬
‫څخه تير اوسرته داخل اودمغز په النـديني برخـه کـي‬

‫‪21‬‬
‫خالصيږي هغه برخه چه ددي ي پـه برخـه کـي قرارلـري‬
‫دزړه اوهغه برخه چـه دسـيني برخـه کـي ئـي ادامـه‬
‫پيداکړي داورتا په نوم سره ياديږب دزړه پـه دواړو‬
‫خواؤکي پينځه جوړي سـوري وجـودلري چـه ددي سـوريو‬
‫دالري وينه زړه ته داخليږي وينه په زړه کـي دمـوجي‬
‫حرکم له امله مخکني قسمم ي ني اورتـا تـه انتقـال‬
‫ـه پـه داخـل‬‫مومي په وروسته سرکي خـالي کيـږي وينـ‬
‫دښکره ديو ‪،‬وزرونو اوپښو کي ددي ي لورته حرکم کوي‬
‫اووروسته بيرته زړه ته داخليږي اوخپل جريان پـوره‬
‫کوي (‬
‫( دوران ترسره کـوي ) دزړه پـه داخـل کـي والونـه‬
‫ياالري وجودلري چه بيرته دويني شاطرف ته دتـګ مخـه‬
‫نيسي ‪ .‬زړه ددي ي په داخل کي نازکي ديافرادم پـرد‬
‫ي پر مج قرارلري اودپورته طرف څخـه دپينځـه جـوړي‬
‫عضالتو يا مثلثي شکل عضالتو‪ Alary muscles‬دمـال دديـوال‬
‫پوري نښلي ‪ .‬دبدن په عمومي خاليګـاه اودوينـي پـه‬
‫داخل کي مخصور حجرات وجود لري چي‬
‫هغي تـه غـوړين جسـمونه )‪ (fat body‬وائـي چـه پـه دي‬
‫حجراتو کي غکايي مواد ذخيره کيږي دغوړينو جسـمونو‬
‫څخه عالوه په وينه کي نور حجرات هم وجـود لـري چـه‬
‫وانو سـيم ‪ oenocytes‬اونفروسـيم ‪ Nephrocytes‬پـه نـوم‬
‫ياديږي چه ددي اصلي وظيفه التر اوسه پـه قا ـي لول‬
‫ـه وينـه کـي‬‫م لومه نده خو خارناک خارجي جسمونه پـ‬
‫احاطه کوي اودهغي دخار مخه نيسي همدارنګه دزخمونو‬
‫په جوړيدوکي رول لري پـه هـر حـال وينـه داکسـيجن‬
‫دانتقال وظيفه نه تر سره کوي دويني وظيفه دغـکائي‬
‫موادو هغه چه هضمي م دي څخه جـکب شـوي دضـرورت وړ‬
‫س احودوجود ته اوبيا دهغو ځايو څخه داضـافي مـوادو‬
‫راوړل دمالپيګي تيوبونو پـه وسـيله جـکب او خـارج‬
‫دبدن ته رهنما ئي کيږي دويني رنپ ئي زيړ لـږ سـور‬
‫رنگه وي ‪.‬‬
‫‪-٣‬تنفسي سيستم ‪Respiratory system‬‬
‫دغکائي موادو په مصرف ر سول دژونـدي مجوداتـو پـه‬
‫داخل کي اکسيجن ته ضـرورت لـري چـه وروسـته دهغـي‬
‫دمصرف څخه انرژي اوبه اوکاربوني داز ‪ Co2‬ازاديږي‬
‫توليد شو ي انرژي يا زرمصرفيږي يا په کيمياوي شکل‬
‫ذخيره کيږي اوبه هم دميتابوليکي اوبـو تـر عنـوان‬
‫الندي په بدن کي مضرفيږي لـيکن کـاربن داي اکسـايد‬
‫بايد دبدن څخه بهر شـي بنـا پـردي ټـول څـوحجروي‬

‫‪22‬‬
‫موجودات ددي سـتونځي سـره مخـه دي چـي څرنګـه الزم‬
‫اکسيجن حجراتوته ورسوي اوپه مقابل کـي کـاربن داي‬
‫اکسايد دوجودڅخه خارج کړي پـه حشـراتو کـي دشـاتو‬
‫مچيو په شمول داکسيجن رسيدل حجراتـو دبـدن تـه د‬
‫‪ Tracheal respiratory‬سيستم پـه وسـيله صـورت نيسـي د‬
‫‪ tracheal‬مجراوي چه په بدن کـي موجـود دي نـو مـوړي‬
‫سوري دتنفسي شـوريو ‪ spiracles‬پـه نـوم يـاديږي چـه‬
‫نوموړي سوري دخارج سره ارتباط لري دتنفسي درزو نو‬
‫ت داد په مچيو کي دري جوړي سوري دسيني په طرفينـو‬
‫کي اوه جوړي ئي په دواړو طرفونوددي ي په بنـدونو‬
‫کي واقع دي تنفسـي مجـراوي )‪ (tracheae‬دسـوريو سـره‬
‫دنښتو په ساحه کي پراخه وي څـومره چـه نسـجونه او‬
‫خجراتو ته دبدن ته ورنژدي کيږي نري او خپريـدونکي‬
‫کيږي تردي چه ټولو حجراتو ته منتشر کيږي چه دالول‬
‫تنفسي مجراوي يا ردونـه د ‪ trachid‬پـه نـوم يـاديږي‬
‫ـدي الري‬
‫ـيجن دهمـ‬
‫ـاج الزم اکسـ‬
‫ـدن انسـ‬
‫ـا دبـ‬ ‫ـردي بنـ‬‫پـ‬
‫مستقيما اوبغير دويني دمـداخلي څخـه اخلـي اوخپـل‬
‫کاربن داي اکسايد بيرته واپس ورکوي تر څودبدن څخه‬
‫خارج شي يو شمير تنفسي کانالونـه پـه ب ضـي برخـو‬
‫دبدن کي نازک اولوي شوي اودهوا کڅوړي‬
‫‪ Air sac‬ئي منځته راوړي دوه لـوي دهـوا کڅـوړي پـه‬
‫دي ه اووړي کيسي په سينه ‪ ،‬سـر ‪ ،‬اوحتـيپ پـه پښـو‬
‫دمچيو کي وجودلري په دي کڅوړوکي هـوا سـاتل کيـږي‬
‫اوپه وخم دالـوتني کـي دهغـي څخـه اسـتفاده کيـږي‬
‫ـه‬
‫ـانتيا وي منځتـ‬ ‫ـي ا سـ‬
‫ـه کـ‬
‫ـه الوتنـ‬‫ـه پـ‬
‫اوهمدارنگـ‬
‫راوړي ‪.‬‬

‫)‪Sense organs ( sensilla‬‬ ‫حسي غړي‬

‫دژونديو موجوداتو دښکاره خواصو څخه دادى چـه خ پل‬
‫ځان دمحيط په مختلفـو شـراياو بانـدى برابـر کـړى‬
‫اوالزم عکس ال ملونه ددوى په مقابل کـى دځـان څخـه‬
‫څرگند کړى دمچيو دبدن څخه بهر داسى حجرات موجوددى‬
‫چه دمحيط دمتغيرو شـراياو پـه مقابـل کـى حساسـيم‬
‫ښکاره کوى دغـه حجـرات د حسـى حجراتـو پـه نـوم‬
‫ياديږى چه دغه حسى‬
‫حجرات او هغه نورددى پورى مربوط غړى دحسـى اعضـاو‬
‫په نوم سره يـاديږى حسـى عصـبى ريښـى ‪Sensory nervs‬‬
‫حيسى حجرات دمغز سره نښلوى نورى عصبى ريښـى چـه د‬
‫حرکتى عصبى رشتو ‪ Motor nerves‬په نوم يـاديږى خپلـه‬

‫‪23‬‬
‫مغز دعضالتو دداخلى او خارجى ترشح کوونکو غـدو اود‬
‫بد ن دټولو غړو سره نښلو ى په واق يم کى حسى عصبى‬
‫ريښى دوسيله اي عصبى ريښو ‪ Association fibers‬په واسـط‬
‫چه عصبى مرکز سيستم (مغز اوعصبى تنابو نـه ) کـى‬
‫وجود لرى دحرکتى عصبى ريښو سره نښلى ټول حسي غـړي‬
‫په غير دمرکبي سـترگى دبينـائي واحـدونو)‪Ommatidia‬‬
‫څخه نور ټول دهغه ويښتان نو څخـه چـه دبـدن پـرمج‬
‫قرار لري منځته راځي ‪.‬‬
‫)‪' (nervous system‬‬ ‫عصبي سيستم‬
‫په شاتومچيو کي دنورو حشراتوپه څيـر م مـول عصـبي‬
‫سيستم دمغز اوعصبي تناب څخه جوړشوي دي مغـز دحلـق‬
‫دپاسه اوسرکي قرارلري اوعصبي تنـاب دبـدن النـديني‬
‫برخه کي قرارلري چه دسر څخه شرو اوپه لکي بانـدي‬
‫ختميــږي دســر برخــه کــي عصــبي تنــاب دوړوعصــبي‬
‫غوټو)‪ (Ganglia‬څخه جوړشوي چه دوه په دوه سـره نښـتي‬
‫دي دري جوړي لومړي عصبي غوټي سره نښتي يـايو ځـاي‬
‫شوياودمري الندي غوټه ‪ Suboesophageal ganglion‬نـوميږي‬
‫وروسته دمري الندي غوټوڅخه دسيني لوموني عصبي غوټه‬
‫وروسته بيالويه غوټه چه دڅلورغوټوڅخـه جـوړه شـوي‬
‫دوهمه سينه دريمه ‪،‬پروپوديم اوددي ي قسمم کي پنځه‬
‫جوړي عصبي غوټي وجودلري ‪ .‬مغزاوعصبي تناب دحجراتو‬
‫اوعصبي ريښو دلرلوله املـه دبـدن مختلـ قسـمتونه‬
‫عصبي کوي دستردو اواوښکرديو عصبداره کيدل دمغز په‬
‫وسيله کيږي دخولي ټوټي دحلق الندي عصـبي غـوټي پـه‬
‫وسيله عصبداره کيږي اودسيني عصبي غوټي دديـ ي په‬
‫داخل کي دمختلفواغضاؤ مسوليم په غـاړه لـري ي ني‬
‫هغه عصب لرونکي کوي ‪.‬‬
‫دتوليد مثل سيستم ‪Reproductive system‬‬
‫دمثل توليد په اکثره حشراتو کښى دوه جنسىوى لـيکن‬
‫دشاتو په مچيو کى دمثل توليدهم دوجنسى او هـم يـو‬
‫جنسى (بکرزايى) صورت نيسى يو جنسى په مچيـو کـى‬
‫هگى بغيرد سپروماتوزويد څخه رشد او نمو کوى اومچى‬
‫منځته راوړى په مچيو کى کومى هگى چه د هغى سـپرم‬
‫يوځاى شى او القاح ورسره صورت ونيسـى چـه هغـه ‪2n‬‬
‫کروموزوم کيږى اوددىڅخه ښځينه مچى مځنته راځى او‬
‫هغه هگى چه دهغى سره سپرم يو شى د ‪ n‬کرومـوزوم وى‬
‫چه دغه هگى په نارينه مچى ‪ Dron‬باندى بدليږى‬
‫دنارينه تناسيلى سيستم‬

‫‪24‬‬
‫په نر کى دمثل توليد دستکا ه ددرى برخو جنسى غدى‬
‫ـوى دى خصـيى‬‫(خصيى ) مجرا اوضميموى غدى څخـه جوړشـ‬
‫چه يوه جو ړه دى دگي ى په طرفينو کى وجود لرى چـه‬
‫په داخل دهغى کى دسپرم دجو ړيدولولى موجود دى چـه‬
‫سپرم په داخل د جنسى حجراتو کى جوړيږى چه وروسـته‬
‫د جوړيدو څخه دسپرم دمجراته داخليـږى اوبيـا پـه‬
‫همدى مجرا کى په هغه برخه کى چه پلنه شوى وه ذخير‬
‫ه کيږى ذخيره شوى سپرم دضرورت په وخم کى دضـميموى‬
‫غدودموادوسره يو ځاى کيږى اودملکـى سـره د يوځـاى‬
‫کيدو په وخم کى دهغى تناسـيلى دسـتکا ه کـى خـالى‬
‫کيږى سپرمونه وروسته ديو څه وخم څخه په ملکـه کـى‬
‫ـاليږى‬‫ـه انتقـ‬‫‪ Spermathica‬تـ‬ ‫ـوړى‬
‫ـر کڅـ‬
‫ـپرم دذخيـ‬‫دسـ‬
‫اوهلته دذخيرى په توگه پاتى کيږى اودضرورت په وخم‬
‫کى ترى استفا ده کيږى ويل کيږى چه دسپرم په ذخيره‬
‫گــاه کــى د‪ 4-7‬ميلونــو ســپرمونه ځــاى کيــږى او‬
‫ترکلونوپورى پدى کى ژوندى پـاتى کيـږى ځکـه چـه‬
‫دملکــى ‪ Spermathica‬دتــنفس لپــاره ســورى لــرى ‪co2‬‬
‫خارجوى اواکيسجن اخلى‬
‫دښځينه مچي تنسلي سيستم ‪:‬‬
‫ـه ‪،‬‬‫ـوړه تخمدانونـ‬‫ـو ه جـ‬‫ـتم يـ‬ ‫ـلي سيسـ‬
‫ـځينه تناسـ‬‫ښـ‬
‫دتخمدان مجراوي اوضـميموي غـدوات لـري تخمدانونـه‬
‫م موال يو ت داد دتخمه جوړونکو نلکو څخه جوړشوي چه‬
‫دغه نلکي ياتيوبون چه هګي جوړوي دمچيو په ملکه کي‬
‫‪ ١٧٠-١٥٠‬عدده په هر تخمدان کي اوپـه خپلـه ښـځينه‬
‫مچي کي ‪ ٨-٤‬عددوپوري وجود لرې دتخمدان نلونـه پـه‬
‫سرکي يودبل سره نښتي اودنري رشتو په وسـيله دبـدن‬
‫په پورتني ديوال پوري نښتي دي په سر دهري نلکي کي‬
‫داسي حجرات موجود دي چه هګي توليد کړي هګي وروسته‬
‫دتولد څخه دهر تخمـدان مجراتـه انتقـاليږي ددواړو‬
‫تخمدانونو مجراوي سره وصل شوي اويوه مشترکه کانال‬
‫دهګي ئي منځته راوړي چه دغه کانال ددي ي پـه اخـر‬
‫کي دخارج طرف ته وازيا خالر شوي دي په مچيـو کـي‬
‫همدغه دهګي کانال په اخر کي پراخه شوي دي چه واژن‬
‫ئي منځته راوړي ‪ .‬دسپرم دذخيـري کڅـوړه اومربوطـه‬
‫غدي دهغي ديومجراپه وسيله چه ددغه مجراخولـه واژن‬
‫ته خالصه شوي ده چه په هګي باندي دسپرم پـه اضـافه‬
‫کولوسره هغه القاح کوي لکه په لومړي شکل کي واضحه‬
‫م لوميږي ‪.‬‬
‫دشاتوپه مچيو کي القاح اودهغوي دانکشاف مراحل ‪:‬‬

‫‪25‬‬
 ‫کله چي ملکه د‪ ١٠-٥‬ورځي عمر ولر ي دزفاف الوتني‬
‫په نامه الوتنه اجراکوي ددي پرواز‬ ‫)‪(Nuptial flight‬‬
‫څخه مخکي ملگه يو يـاڅوالوتني پـه امتحـاني تو ده‬
‫ممکن هم اجراکړي دزفاف الوتنه په لمريزه او تـوده‬
‫ـنځ‬
‫ـر مـ‬‫ـو تـ‬
‫ـين د‪ ٤-٢‬بجـ‬ ‫ـواکي دماسپښـ‬‫ـاده هـ‬‫ـي بـ‬ ‫اوبـ‬
‫اجراکيږي اودغه الوتنه ‪ ٣٠-١٠‬دقيقو پوري وخم نيسي‬
‫ممکن کم اوزيات هم شي ‪.‬‬
‫ملکه دصندوق څخه دڅو مترو څخه نيولي حتي تر کيلـو‬
‫مترونو پوري لري الړه شي نو دمل ي سر ساتونکي مچي‬
‫اوهمدارنګه نارينه مچي هم پراوز کوي اوهغـه سـاحي‬
‫ته پورته کيږي چه په کوم ځاي کي نارينه جمع کيږي‬
‫)‪ Drone congregation area‬اوغه ځاي امکان لري ‪ ١٠‬متر و‬
‫لوړوالي په هواکي ولري چه پـدي وخـم کـي دنارينـه‬
‫مچيو څخه ‪ ١٠-٦‬نارينه په خپل نوبم سـره ملکـه پـه‬
‫خپلو شپږو پښو سـره نيسـي او خپلـه دوتـککير الـه‬
‫دملکي ‪ vagina‬ته داخلوي اوخپل سپر ما توزوئيد ونـه‬
‫خوشي کوي دغه مچي چه دتککير اله تري جـال او خپلـه‬
‫دزياتو ماي اتو دبدن څخه دضايع له امله بـي هوشـه‬
‫کيږي اوديو وخم څخه وروسته بيا مري کله چه دملکـي‬
‫واجن‬
‫دسپرمونو څخه لک شي پدي وخم کي ئي واجن بنديږي چه‬
‫پدي وخم کي ممکن هغه اخري نارينه مچـي چـه دملکـي‬
‫سره يوځاي شوي دهغه دتککير اله په ملکه کـي بنـده‬
‫پاتي شي چه دغه عضوه ديو ځاي کيدو عالمه‬
‫)‪ (mating sign‬په ملکه کي ښکاره کيږي‬
‫که چيري ددغي الوتني په وخم کي ځيني خن ونه منځته‬
‫راشي نو پدي وخم کي ملکه بيرتـه خپلـي کـورني تـه‬
‫راځي ممکن په راتلونکي ورځ کي بيا همدي فضـا تـه‬
‫الوتنه ترسره کړي اودنارينه مچيو سـره يوځـاي شي‬
‫اوخپله واجينا سپرمونو څخه لکه کـړي ‪ .‬سـپرمونه د‬
‫‪ Spermatic duct‬څخه ‪spermathca‬ته ځي اوهلتـه تـر ليـر‬
‫مودي پوري ژوندي پاتي کيږي اوملکه ورڅخه دهګيو په‬
‫القاح کي استفاده کوي کله چي ملکه دد ي پرواز څخه‬
‫راواپس شي په صندوق کي دپالوونکو مچيو پـر څـارني‬
‫ال نــدي راځــي اودهغــي دلکــي پــه شــاوخوائي اضــافه‬
‫سپرماتوزئيد ونه اودنارينه مچي تناسـلي الـه لـري‬
‫کوي اودصندوق څخه ئي خارجوي ‪ .‬خـودملکي اونارينـه‬
‫مچي لپاره توده هوااوبي باده هوا پدي عمل کـي ښـه‬
‫والي اوبهتر والي راولي هميشه دملکي يوځـاي کيـدل‬

‫‪26‬‬
‫د‪ ٢٠‬درجي دسانتي دراد څخه زيا ت تودوخه کـي صـورت‬
‫نيسي دبادجريان هم مهم رول لري ترڅوپه کافي شـمير‬
‫سره نران په هواکي وجودولري که چيري باد ‪ ٢٠‬کيلـو‬
‫متره په سـاعم څخـه زيـاتيږب پـه دغـه پروسـه کـي‬
‫ـرعم ‪٢٧‬‬‫ـاد سـ‬‫ـري دبـ‬‫ـه چيـ‬
‫ـږي کـ‬‫ـانس کميـ‬‫ـابي چـ‬
‫دکاميـ‬
‫کيلومتره په ساعم شي‬
‫ـري ملکـه پـه‬ ‫نوموړي عمل پـه ټپـه ودريـږي کـه چيـ‬
‫نامناسب اب هوا کي دنرانو سره يو ځـاي شـي اکثـره‬
‫دسپرمونو ت دادئي کم وي اولير زردمنځه ځـي اودغـه‬
‫ملکه چندان ملکه نه وي وروسته ديوځاي کيدوڅخه ‪-٢‬‬
‫‪ ٤‬ورځو وروسته ملکه په هګي اچلو شـرو کـوي دغـه‬
‫وخم ممکن کم اويا زيات شي په لومړي سـر کـي دهګـي‬
‫اچولو په وخم کي لـومړي ملکـه خپـل سـر حجـري تـه‬
‫ـه‬
‫ـي نـ‬‫ـي هګـ‬
‫ـه دبلـ‬‫ـم اوهمدارنګـ‬ ‫ـي نظافـ‬
‫ـوي دهغـ‬‫داخلـ‬
‫موجوديم دوري اوبياپکي خپله لکي ښکته کـوي اوهکـي‬
‫دحجري منځني برخه کي اچوي اوبيرته تري پورته کيږي‬
‫چه دغه وخم ‪ ١٢-٩‬ثانيه وي کله چي څو هګـي پـر لـه‬
‫پسي توده واچوي څولحظي ارام کوي په اوسط لول يـوه‬
‫ملکه ‪ ١٥٠٠‬هګي په يوه شپه او ورځ کي اچوي انـدازه‬
‫شوي ده چي يوه ښه ملکه په طول ديوهکال کي ‪ ٢٠٠‬زره‬
‫هګي اچوي ثابته شوي ده چه دملګي هګي اچول مستقيمه‬
‫ـه طبي ـم ئـي‬ ‫راباه دهغه غکائي موادوسـره لـري چـ‬
‫دشاتو مچيو په اختيار کي ورکوي اونور خارجي عوامل‬
‫چندان په دوي کوم اثرنلري دهګي اچولو پروسه دملکي‬
‫په الندي شراياو پوري اړه لري ‪.‬‬
‫‪-١‬دصندوق تودوخه‬
‫‪ -٢‬دملکي دخوړوکميم اوکيفيم‬
‫‪-٣‬په ساحه کي ددل ددردي اوشيري موجوديم‬
‫‪-٤‬په صندوق کي ددردي اوشاتو موجوديم ‪.‬‬
‫کله چه يوه ملکه يوځايوالي وکړي اوپه هګـي اچولـو‬
‫پيل وکړي نوبيا هيڅکله خپل صندوق نه ترک کوي بغير‬
‫ـه‬
‫ـداکوي اوهمدارنګـ‬ ‫ـروه جـ‬‫ـا دـ‬
‫ـوي کوريـ‬‫ـه يونـ‬
‫ددي چـ‬
‫وروسته دملکي دالقاح څخه دښځينه مچيو پام اوساتنه‬
‫اوپالنه دمل زياتيږي اوددوي دتوجه وړدرځي ځکه چه‬
‫ملکه مخصور فرامونونه ترشح کوي چه ددي کورني نظـم‬
‫کنترول اوکارونه تضمينوي دمچيو هګي سپين رنګ لـري‬
‫اونيم استوانه ئي شکل لري چه يو سرئي نسـبتا پلـن‬
‫وي وزن ‪ 0.1mg‬دي ملکه تل خو په استثنائي لول ځيني‬
‫کاريګري مچي هم هګي اچوي کلـه چـه الروادهګـي څخـه‬
‫ـيم‬‫ـي نـ‬
‫ـکل ئـ‬‫ـري شـ‬
‫ـول او‪ 0.1mg‬وزن لـ‬ ‫ـي ‪ 1.6mm‬طـ‬‫راوځـ‬

‫‪27‬‬
‫استوانه ئي نيم اوبي پښووي سر اوضـايمو ئـي پـوره‬
‫انکشاف نه وي کړي بدن ‪ ١٣‬بندونه لري رنپ ئي سـپين‬
‫ـږي کلـه چـه‬‫ـدي ليـدل کيـ‬‫وي چه ژيړ خالونـه وربانـ‬
‫الروابالغه شي دوک لولـه شـي اوورسـتني انجـام ئـي‬
‫پنديږي الرواپه وروستيو وختونو کي ځان ته تاري غوز‬
‫اوبي دپنځم پوسم‬
‫دبدلولو څخه وروسته په همدغـه غـوزه کـي پـه ‪pupa‬‬
‫اوړي دکــاريکرو مچيــو دادوره ‪ ٩-٨‬ورځــو اودملکــي‬
‫مرحله‪ ٥‬ورځي وخم نيسي دهګي څخه دالروا راوتلو څخه‬
‫لږ څه دمخه کار يګر ي مچي يوه اندازه خواړه چه د‬
‫‪ Rogal jelly‬نوميږي پـه حجـره کـي ږدي کلـه چـه الروا‬
‫ـالونکي پـه کارپيـل کـوي‬ ‫وزييږيده نو در شـمير پـ‬
‫اوهغـوي تـه ‪ Royal jeely‬تغـکه کـوي پـه دريمـه ورځ‬
‫اودهغه نه وروسته الرواتـه هغـه خـواړه ورکـوي چه‬
‫نباتي درده ولري تـر تغـکي وروسـته الرواوي پخپ لو‬
‫حجروکي تړل کيږ ي چه پدي موده کـي دبـدن دذخيـروي‬
‫خوړوڅخه استفاده کوي دوريښـمينو تارونـه نـو څخـه‬
‫ځانته غوز جوړوي اوتر پنځمي پوسم بـدلوني وروسـته‬
‫په ‪ pupa‬بدليږي دالروا مرحلي پـه ‪ ٨-٧‬ورځـي دحجـرو‬
‫سرونه بنديږي راتلونکي ملکه‬

‫دهگي څخه دالروا د راوتلو نه لږ څـه دمخـه کـارگره‬

‫مچي يوه اندازه خواړه‬
‫چه د‪Royl jelly‬نوميږي په حجره کـي ږدي کلـه چـه الروا‬
‫وزيږيده يو گر شمير پالونکي مچي په کار پيل کوي‬
‫او هغوي ته ‪ Royal jelly‬تغکيه کوي پـه دريمـه ورځ او‬
‫دهغي نه وروسته الروا ته خواړ ورکوي چي نباتي گرده‬
‫ولري‪.‬‬
‫تر تغکي وروسته الروا پـه خپلـو ځـايونوکي تړلـي‬
‫پاتي کيږي پدي موده کي د بـدن ذخيـروي خـوړو څخـه‬
‫استفاده کوي‪.‬‬
‫دوريښمو تارو څخه ځانته غوزه جوړوي او تر پنځمـي‬
‫پوسم بدلوني وروسته په‪ pupa‬بدليږي ‪.‬‬
‫ـديږي‬‫ـرونه بنـ‬‫ـي دحجروسـ‬‫ـه ‪ ٨-٧‬ورځـ‬
‫ـي پـ‬‫دالروا مرحلـ‬
‫راتلونکي ملکي ‪٣‬ورځـي راتلـونکي کـارگره مچـي ‪٥‬‬
‫ورځي او نارينه مچي ‪ ٨‬ورځـي وروسـته پـه ‪pupa‬اوړي‬
‫اود ‪pupa‬مرحله ئي په ترتيب سره ‪٦-٣‬ورځي وي ‪.‬بـالغي‬
‫مچي دحجرو سرونه خالصوۍ اوبهرته راوځي دغـه عمل يه‬
‫‪ ٢٤-١٢‬ساعته په برکي نيسۍ کارگرى مچي دکارپه موسـم‬

‫‪28‬‬
‫کۍ د‪٥-٦‬هفتو اودبي کارى په وخم کي څومياشتي ژونـد‬
‫کوي خوملکه څوکاله عمر لـري حتـۍ تـر‪ ٧‬کلونوپـوري‬
‫دملکى دعمر راپور ورکړل شوي ‪.‬‬
‫دشاتو مچيو فاميل‬
‫په دايمۍ توگه شاتو مچـي يـو اجتمـاعي ژونـد لـري‬
‫څرنگه چه دشاتو مچي فاميل دملکي ‪،‬کارگر او نارينه‬
‫مچيو څخه تشکيل شوي بنا دهغوي دهريو په باره کـي‬
‫مختصر م لومات په الندي لول ذکرکوو‪.‬‬
‫‪the queen‬‬ ‫‪ -:١‬ملکه‬
‫ملکه دکارگرو مچيو څخه غټه او د نارينـه مچيوڅخـه‬
‫اوږده وي ‪ .‬وزرونه هم دذکـر شـويو ملکـي اوالقـاح‬
‫کيدل په م مول لول دپنځمي ورځي په شرو کيدو سره‬
‫صورت نيسي هرکله چه دغه عمل ديو علم په اسـاس تـر‬
‫شلم يا يويشتم ورځي پورى صورت ونه موند نو دهغـى‬
‫څخه وروسته هم صورت نه نيسي ‪.‬نو پـدي صـورت دغـه‬
‫ملکى څوجوړي په صندوق کي هيڅ په درد نه خوري ‪.‬‬

‫دملکي هگي ايښودنه‬

‫کله چه ملکه دزفاف دالـوتني څخـه واپـس شـونو ‪٤٨‬‬
‫ساعته استراحم کوي اودهغـه څخـه وروسـته پـه ه گى‬
‫ايښودنه پيل کوى په لمړي سرکي لږ لږ او وروسـته‬
‫دتخمگزاري ميزان زياتيږي ‪ .‬کله چه ملکـه القـاح‬
‫شي نودهغه دي ه غټه اومدورکيږي پـه دغـه وحـم کـي‬
‫مونږکولي شوچه په اسا نى سره شي دنورو مچيو ترمنځ‬
‫پيدا کړو ‪.‬‬
‫په هغه وخم کي چه ملکه ځوانه وي او القاح شوي نـه‬
‫وي نو لير تند رفتار اوپريشانه حالم لري ‪ .‬اوليکن‬
‫دالقاح کيدو څخـه وروسـته ارام او شـاهانه رفتـار‬
‫لري ‪.‬اوهمدارنگه لارن کيږي اوځان ژرپټوي ‪.‬‬
‫دملکي دهگي ايښودني په باره کي مختل عقايد موجود‬
‫دي يودمچي پيژندونکوڅخه )‪(Nolan‬دغـه مقدارپـه کـال‬
‫‪١٦٧٥٠٠‬او ب ضـى دهغـوي‬ ‫کي(‪)١٩٢٠٠٠‬اوبـل‬
‫څخه تر‪١٥٠‬زروپورى ښودلي‪.‬‬
‫دملکي هغه دوره چه دهکي څخه ترهگي ايښـودني پـوري‬
‫ده په الندي لول حسابيږي ‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫حجـره کـى تيـروي‬ ‫ئـي‬ ‫هغه دوره چـه پـه شـاهانه‬
‫ورځي‬ ‫‪١٦‬‬
‫زفــــاف دالــــوتني څخــــه مخکــــى اســــتراحم‬
‫ورځي‬ ‫‪٥‬‬
‫دالقــــاح دعمــــل څخــــه وروســــته اســــتراحم‬
‫ورځي‬ ‫‪٢‬‬
‫ـرى پـه مرکزکـي هکـي ږدي‬‫په م مولي لول ملکه دحجـ‬
‫مخکي لدي چه خپله گي په حجره کى ښکته کړي او بـل‬
‫حپل سرپه حجره کى ښکته کوي اوگوري چه دحجري نظافم‬
‫ښه دى او که نه وروسته يا هگي ږدي‪.‬‬
‫په صندوق کي دملکي لټول‬
‫ټول مچي پيژندونکي دغه خبره قبول کړي چه ملکه پـه‬
‫غرمه کى دصندوق په مرکز ‪،‬چه دلمرختو پـه وخـم کـۍ‬
‫دصندوق مشرق خواته او په لمرپريواته کي صندوق پـه‬
‫مغرب خواکى وي‪.‬‬
‫دملکي جنپ کول‬
‫په هغه صورت کى چه په صندوق کى دوه ملکـى پيداشـي‬
‫نودواړه سره جنپ کوي پدي باره کى يومچي پيژندونکى‬
‫نقل ليکو‪.‬‬
‫دغه مچي پيژندونکى وائي چه په يوه صـندوق کـى پـه‬
‫ـل کلـه ددوي‬‫يوه وخم دوه ملکى دخپلو حجروڅخـه ووتـ‬
‫نظر يو دبل سره ولگيد سمد السه يو بل بانـدي حملـه‬
‫وکړ او جنپ ئي سره شرو وکړ ديو څه جنپ څخـه بيـه‬
‫وروسته بيرته سـره جـدا شـو‪.‬څودقيقي وروسـته بيـا‬
‫راغلل اوپه جنپ ئي پيل وکړى داځل بيا هـم دلمـړى‬
‫ځل په شان يو هم غالب نه شو‪ .‬پـه دريـم حملـه کـى‬
‫دواړه په لير قهر او شدت سره يو بـل بانـدى حملـه‬
‫وکړه پدي حمله کى يو ئي غالب او بل ئي مغلـوب شـو‬
‫چه باالخره مغلوب شوي مچي مړاوله منځه الړ ددي څخـه‬
‫دانتيجه اخلو چه په يو صندوق کى بايد يـوه ملکـه‬
‫موجود وي ‪.‬‬

‫دالقاح شوي ملکي خصوصيات‬

‫القاح شوي ملکه الندي خصوصيات لري‬

‫‪30‬‬
‫‪١٨-٢٠‬‬ ‫دبــــــــــدن اوږدوالــــــــــي‬
‫ملي ميتره‬
‫‪٣-٤‬‬ ‫ـــــــــر‬ ‫ـــــــــ ى عـ‬‫گيـ‬
‫ملي متره‬
‫‪١٢-١٠‬‬ ‫ـــــــــول‬ ‫ـــــــــ ى طـ‬‫گيـ‬
‫ملي متره‬
‫‪٣٠٠-٢٥٠‬‬ ‫وزن‬
‫ملي گرام‬
‫‪٢٠٠‬‬ ‫ـــه‬‫‪ ١٥٠‬څخـ‬ ‫ـــه‬‫ـــه ملکـ‬
‫ځوانـ‬
‫ملي گرام وزن لرى‬
‫داتصور ونيسي چه ملکه دصندوق مديره ده او د صندوق‬
‫نظم او ترتيب دهګي په غاړه ده بلکـه بـرعکس ملکـه‬
‫دکارگرو مچيوالس نشين دي حتي ملکه دومره عـاجزه ده‬
‫چه د هغه غکا هم دکاريگرو مچيـو پـه واسـاه تهيـه‬
‫کيږي ‪ .‬هغه هم پدي قسم چه کاريگرى مچي دملکى غـکا‬
‫په خپله م ده کى جوړوي وروسته بيا ملکه خپله ژبـه‬
‫دهغوي په حلق کى نباسي او جوړه شـوي غـکا خـوري ‪.‬‬
‫ملکه ليره لارنه ده حتي داندک حرکم په سـبب ځـان‬
‫پټوى‪ .‬مچيو څخه اوږده وي که څه هم نظر دهغه دبـدن‬
‫طول ته لن دي د ملکي نيش چه کـوږدى يـواځي دهغـه‬
‫دوښمنانو په مقابل کي است ما ليـږي ‪ .‬ملکـه قـرار‬
‫قرار حرکم کوي خو د اړتيا په وخم کي په چټکي سـره‬
‫دسترگو څخه پنا کيږي دا چه دتولد او تناسل سيستم‬
‫ئي انکشاف کړي ده گي ه ئي لويه ده خـو پـه عکـس د‬
‫کاريگرو مچيو گـردى دټولولـو سـاختمانونه ئـي لـږ‬
‫انکشاف کړى او کوچني دي هگي ايښودونکي ملکه تل په‬
‫هغو چوکاټونو کي چه ځوان بچيان پکى زيات وي ليدل‬
‫کيږي محافظين ئـي سـاتي او خـواړه ورکـوي نومـوړى‬
‫محافظين په خپلو ښکرگيو سـره ملکـه څټـي او فضـله‬
‫موادئي لرى کوى کاريگرى مچي هيڅکله ديوځاي کيـدو‬
‫قابليم نلري خو هگي يواځي دملکي په غياب کـى ږدي‬
‫کومو څخه چه يواځي نارينه مچي انکشاف کوى‪.‬‬
‫‪The Drone‬‬ ‫نارينه مچي ‪:‬‬
‫ملکي او کارگرو څخه غټ وى خو د ملکي څخه ئـي بـدن‬
‫لنــ وي خرطــوم ئــي يــواځي دکــاريگرو مچيــو څخــه‬
‫دتيارشوو خوړو نه داستفادي دپاره پکاريږي ‪.‬هيڅکله‬
‫د دالنو څخه شيره نشي اخستلي ‪،‬نارينه مچـي ‪،‬نـيش ‪،‬‬
‫دمومو غدۍ او دگردي دټولولو ټوکري نلري دوى دجفـم‬
‫گيري څخه پرته بيکاره وي ‪.‬نارينه مچي دپسـرلي پـه‬
‫پائي اود اوړي په پيل کى منځ ته راځي ‪ .‬داوړي پـه‬

‫‪31‬‬
‫پاي کي چه کله گالن کم اوخواړه لږ شي کاريگري مچـي‬
‫دهغوى په وژلو پيل کوي ‪ .‬ترڅو دشـاتو زيرمـي ونـه‬
‫خوري په دي موده کى نارينه مچي کيـدونکى الروا هـم‬
‫له منځـه وړي ‪ .‬دکـاريگر مچيـو څخـه دا لـوي شـوي‬
‫نارينه مچي جسم کوچني وي خو دسـپرم دتوليـد قـدرت‬
‫نلري ‪ .‬دنارينه مچي بدن ‪ mm١٥‬ملي متره اوږدوالـي‬
‫او وزن ئي ‪ gr٠\٢٣‬او دبدن ئـي پـه بـاريکو ويښـتو‬
‫پوښلي وي‪.‬‬

‫کاريگرى مچي ‪The works‬‬

‫گر چه دغه مچي دبدن دساختمان لـه نظـره کـوچني وي‬
‫ليکن نفوس دنظره شمير ئي لير زيات وي ‪.‬په ژمي کـي‬
‫دهغوي گر شمير لري خود دوي په پاي کى زيـات شـمير‬
‫شـويو مچيـو ځـاي‬ ‫نوي مچي رامنځ ته کيږي او دتلـ‬
‫نيسي ‪.‬دمچيو يو ښه کورني په اعظمي توگـه د(‪)٦٠-٥٠‬‬
‫زروپوري کاريگري مچي لرى‪.‬‬

‫دوي ښځينه مچي دي چه تناسلى غړوئي ښه انکشـاف نـه‬

‫دى کړى په عمومي توگه دغه مچي هگـي نـه ږدي خوپـه‬
‫هغه کالوني کي چه بي ملکي وي استثنا کاريگري مچـي‬
‫په هگيو ايښودلو پيل کوي کارگري مچي دگردي ټـوکري‬
‫دمومو او خوشـبويو مـوادو توليـدونکي غـدي لـري ‪.‬‬
‫کاريگرو مچي ټول ضـروري وظـائ سـرته رسـوي ‪ .‬پـه‬
‫واق يم کى کاريگري مچي دملکـى ‪.‬نـران او بچيـانو‬
‫لپاره غکا تياروي ‪.‬‬
‫کارگرو مچيو دبدن اوږدوالي ‪ ١٤-١٢‬ملي متـره دي ‪.‬‬
‫د کاريگرو مچيو عمر متفاوت دي پـه هـر انـدازه چـه‬

‫‪32‬‬
‫دهغوي کار زيات دى عمرئي لن وي ‪ .‬دمثال په توگـه‬
‫په پسرلي اوړى کي دهغوي عمـر‪ ٢-٥.١‬مياشـتو او پـه‬
‫ژمي کى څومياشتي وي‪.‬‬
‫په کلى توگـه ديـو کـالوني کـاريگرى مچـي د اوړي‬
‫اوپسرلى په موسم کى ‪ ٣-٢‬ځلى او په منۍ او ژمى کـى‬
‫فقط يوځلي بدليږي يانوي کيږي ‪.‬‬

‫دريم فصل‬

‫‪Activities of‬‬ ‫مچيو تر منځ دکارونو تقسيم ‪bees‬‬

‫کاريگرى مچي مختل وظاي سـرته رسـوى لکـه دغـکا‬

‫تيارول‪ .‬دصندوق په دننه کى پاکي اونظافم مراقبتول‬
‫ـاټ‬‫ـد دچوکـ‬
‫ـوم توليـ‬‫ـول دمـ‬‫ـه کـ‬
‫ـيرى تهيـ‬‫ـردى او شـ‬ ‫دگـ‬
‫)‪ ) Comb‬يا حجراتو )‪ (cell‬جوړول او نور اجراکوي‪.‬‬
‫په مچيو کى دکارونو ويش دسن اوجنس په اسـاس صـورت‬
‫ن سي ملکه هگي ږدي او کورني اداره کوي نارينه مچـي‬
‫ـه غـاړه لـري ‪ .‬دانشـمند‬ ‫دملکى القاح کوى وظيفه پـ‬
‫انوپه عقيده کله چه کاريگرى مچي دحجرى څخه راوتـل‬
‫دري لوله وظيفى سرته رسوي ‪.‬‬
‫‪:- ١‬دبچيانو مراقبم او څارنه‬
‫‪ :-٢‬دصندوق دننه وظاي‬
‫‪-٣‬دصندوق څخه بهر وظاي‬
‫کاريگرىمچي دخپل عمر پـه درى لمړيـو ورځـوکى هغـه‬
‫حجري چه ځواني مچي ورڅخه راوتلي وي پاکوي کله چه‬
‫شپږورځني شي دالرواو په غاړه اخلي اود‪ ١٢-١١‬ورځ ني‬
‫عمر پورى دوام لـري پـه همـدى مـوده کـى دهـايپو‬
‫پارجيــل ‪Hypoparageal‬غــده مکملــه کيــږي د‪ ١٣‬ورځنــي‬
‫وروسته د صندوق په پاکولو دمړو مچيو اونورو اضافي‬
‫موادو په لري کولو شرو کوي همدارنگه دنورو مچيـو‬
‫گرده اخلي اوپه حجروکي ځاي پۀځاي کوي شيره کلکـوي‬
‫دشاتو چوکاټ جوړوي او ‪ propalis‬ځاي په ځاي کوي ‪.‬‬
‫په ‪ ١٨‬او‪ ٢٠‬ورځني عمرکى مخافظوي وظاي سرته رسـوى‬
‫ـه بهروظـاي‬ ‫کله د‪ ٢١-٢٠‬ورځني عمر شي د صـندوق څخـ‬
‫ـوى‬‫ـه او ‪ propalis‬ټولـ‬
‫ـرده اوبـ‬ ‫ـيره گـ‬‫ـوي شـ‬‫ـرو کـ‬ ‫شـ‬
‫اوصندوق ته ئي راوړي هغه مچي چـه اوبـه راوړي دا‬
‫وظيفه دټول عمر لپاره سرته رسوى‪.‬‬
‫دصندوق دننه وظاي‬

‫‪33‬‬
‫‪ :-١‬دچوکات جوړول ‪Comb bulling‬کله چـه مچـي ‪١٢-١٨‬‬
‫ورځني عمر شي دمومو غده پکي بشپړه کيـږي او مـوم‬
‫ورڅخه دسانتي گراد د ‪ ٣٦-٣٣‬افرازيږي ‪.‬موم دبيضـوي‬
‫پتريو په شکل دهغواتوجوړو غداوتو څخه چه دخيټي په‬
‫وروستيو څلورو بندونو کي واقع دي افرازيـږب د‪1kg‬‬
‫مومو دتوليد لپاره زيـات حاصـل ورکـونکي مچـي ‪kgr‬‬
‫‪ ٣.٨‬شات مصرفوي برسيره پردي دمومـو پـه توليـدکي‬
‫پروتين اودگل گـرده هـم مصـرفيږي مچـي دمومـو پـه‬
‫استفاده کي لير پام کوى چه هيڅ موم ئي ضايع نه شي‬
‫مچي دهغو اغزيو په واساه چه دورستيو پښو د‪Tarsus‬په‬
‫بند کي شته دمومو دکڅـوړى څخـه دمومـو يـوه ټوټـه‬
‫راخلي اود مخکنيو پښـو پـه واسـاه ئـي ‪mandible‬تـه‬
‫ورکوي چه هلته ژول کيږي اونرم کيږي ترڅـو دچوکـاټ‬
‫جوړولولپاره اماده شي يو مچي يو خسوکى موم نښـلوي‬
‫او په پوره مهارت سره يي هواروي بيانو دوهمه مچـي‬
‫هغه ژوي اوديو انچ په انـدازه ئـي خـوره وي ديـوي‬
‫حجرى په جوړولوکى په سلگونو مچي برخه اخلـي اوپـه‬
‫نيمه دقيقه کى ئي جوړوي ‪ .‬ديوکيلوگرام مومـو څخـه‬
‫دمره حجري جوړيږي چـه د‪٣٠‬کيلـوگرام شـاتو گنجـايش‬
‫ولري ‪.‬هرجوکاټ دگر شميرحجرو څخه جوړوي دحجرى مقاع‬
‫شپږ ضلع اوق ده ئي درى ضل ى ده ‪ .‬دملکى حجره موم‬
‫وي اوپه چوکاټ کى دگوتمي په شکل راوتلى وى دملکـي‬
‫په حجره کى چه شات نه ذخيره کيږي خوولى په جوړولو‬
‫کى ئـي دنوروحجروپـه پرتلـه سـل چنـده زيـات شـات‬
‫مصرفيږي‪.‬‬

‫‪Nursing‬‬ ‫دايگى‬ ‫يا‬ ‫‪ :-٢‬پرستارى‬

‫د مچيو دغه دنرسنپ وظيفه دعمر په دريمه ورځ شـرو‬
‫ـانيو‬
‫ـانيو اوالرواد ‪ ٢٠-١٠‬ثـ‬
‫ـي د‪ ٣-٢‬ثـ‬
‫کي ـږي دوى هکـ‬
‫پورى دخپلوښکرگيو په واساه م اينه کوي تغکيه کـوي‬
‫په نيمه دقيقه کى صورت نيسي دتازه هگي څخه وتلـي‬
‫الروا تر دوو ورځو پورى پـه غـکا کـى المبـووهي پـه‬
‫دريمه ورځ او دهغه نه وروسته غکاکم اوپه وقفوسـره‬
‫ورته ورکول کيږي‪.‬‬

‫‪:-٣‬دخوړو انتقال ‪food transmission‬‬

‫دخوړوراکړي ورکړي په وخم کې دوه مچې سره مخـا مـج‬
‫کيږې او خپل سرونه سره نژدي کـوى اويـو دبـل سـره‬

‫‪34‬‬
‫دمخصور افرازپه وسيله پيژني او خـواړه ديـوى څ خه‬
‫بلى ته سپارى ‪.‬‬
‫‪Guard duty‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ :-٤‬ساتنه‬
‫دصندوق په خوله کـى مـؤظفى مچـى دخپلوښـکرگيو په‬
‫وسيله صندوق ته داخليدونکي هره مچـي م اينـه کـوي‬
‫اودبدن ئي لمس کوي که خپل وي اجازه ورکوي او کـه‬
‫پردي وي يا دښمن وي منع کوى ئي دخار پـه وخـم کـى‬
‫محافظه مچي په څلوروپښو دريږي او يا هم مخکني پښي‬
‫پورته نيسي خپل ښکرگي مـج طـرف تـه نيـس نيسـي ‪.‬‬
‫منديبولونه سره ټينگوي ‪.‬او که خار زيات شي وزرونه‬
‫خپاره نيسى منديبولونه خالصوى او جنپ لپاره امـاده‬
‫کيږى‪.‬‬
‫‪Fanning‬‬ ‫‪ :-٥‬پکه وهل‬
‫ـوا‬
‫دگرمى پـه وخـم کـى ياهغـه منـاطق چـه گرمـه هـ‬
‫ولري ‪.‬موظفى مچي دصندوق دخولى څخه هوا دوزرونو په‬
‫و هلوسره دصندوق دننه لوري ته رهنمائي کوى تر څـو‬
‫دصندوق په دننه کى دهوا تودوخه کمه کړى اويـا هـم‬
‫دشاتود ذخيره کولو په وخم کـى رطوبـم ښـکته راوړي‬
‫داظيفه په سلگونو مچي سرته رسوي ‪.‬‬
‫‪ :-٦‬دځـــاي دتثبيـــم لپـــاره ازمايشـــى الـــوتنى‬
‫)‪(orientation flights‬دالوتنى په توده هـوا او غرمـه‬
‫کى دپنځو دقيقو پورى صورت نيسـى چـه د صـندوق پـه‬
‫شاوخواکى دهغه سره د بلدتيا په خاصر سرته رسوي‪.‬‬
‫دصندوق څخه بهر وظاي ‪-:‬‬
‫‪-:١‬دف اليم ساحه ‪ :‬قبوله شوئي چه مچي ديو باغ پـه‬
‫ټاکلى ساحه کى اويا په ټاکلوگالنو کي خپـل ف اليـم‬
‫ته دوام ورکوي دمچيو دف اليم سـاحه نظرددالنوشـمير‬
‫ددل ددردي اوشيرى موجوديم همدارنگه دنـورو حشـرو‬
‫سره درقابم درجه کى فرق کوى ‪.‬‬
‫‪ -:٢‬دعمل چټکتيا ‪ -:‬دعمل چټکتيا نظر د نبات نـوعى‬
‫‪Harry‬‬ ‫ته فرق کوى داسى چه پـه يـوه دقيقـه کـى د‬
‫‪vetch‬دپنځه گالنو څخه استفاده کوي پداسى حال کى چـه‬
‫دشفتلى د‪ ٤٢‬گالنو څخه اسفاده کوى د ‪ 8 C‬يا ‪ 46.4 f‬کى‬
‫هيڅ يوه مچي ف اليم نه کوى په‪ 16 c-9c‬يا ‪48.2 -60 -8f‬‬
‫‪ 16-32c‬يا‬ ‫کي مچي په اوسط لول ف اليم کوى په‬
‫‪ 89.6-60.8f‬کى مچي په عادي توگه ف اليم کـوي ‪.‬خوپـه‬
‫‪ 33c‬يا ‪ 91.4f‬کى ئـي ف اليـم کميـږي د‪ ٣٩-٣٤‬سـانتي‬
‫درايد ‪ 102.2-93.2‬فرينهايد کـي زيـات مقـدار اوبـه‬

‫‪35‬‬
‫صندوق ته راوړل کيږى‪ .‬ځوانى مچي صـندوق تـه نـږدي‬
‫ف اليم کوى گردى او شيرى پسي ځي ‪.‬‬
‫مچي الندى نباتاتو دهرو پنځو گالنوڅخه پـه ټـا کلـى‬
‫موده کى شيره او گرد راټولوي مثـال دمڼـى دپنځـو‬
‫گالنو څخه په ‪ ٣٤‬ثانيو ‪،‬زردالو ‪،‬دگل څخه ‪ ٣٦‬ثـانيو‬
‫‪،‬ځمکنى توت ‪ ٣٨‬ثانيو ‪،‬الوبالو د پنځـه گالنـو څخـه‬
‫‪ ٧.٤٠‬ثانيو کى شيره او گرده راټولوي‪.‬‬
‫دگل دگردي راټولول او زيرمه کول‬ ‫‪- :٣‬‬
‫دگــل گــرده پــروتين ‪،‬شــحم ‪،‬م ــدنى ‪،‬مــواد او‬
‫ـو‬
‫ـه دالرواو اوځوانـ‬‫ـامينونومنبع ده دهغ ـوى څخـ‬
‫دويټـ‬
‫مچيو دتغکئي لپاره استفاده کوي ‪ .‬دزړو مچيـو څخـه‬
‫پرته نورى مچى دگردي دنشتوالي په صورت کى ژونـد ي‬
‫ـى دخپـل بـدن دزيرمـه شـوي غـکا څخـه‬ ‫پاتى زړى مچـ‬
‫‪ anther‬پـه‬ ‫استفاده کـوى مچـى دنبـات دتککيرآلـه‬
‫پخپله ژبه من ي گرده ئي اخلى خولى ته ئي انتقالوي‬
‫اوغون وي يواندازه گرده ئي دبدن مختلفو برخو تـه‬
‫ځي کله چه مچي د څوگالنو گرده راټوله کـړى نـو پـه‬
‫يوگل استراحم کوى او بدن پـه بيلـو بيلوبرخوپـورۍ‬
‫نښتى گرده راټولوي او د گردي په ټوکرى کى ئي اچوي‬
‫اوبيا صندوق ته وړي کله چه کومه مچـي دگـردى ښـه‬
‫ـي ممکينـه وي‬‫منبع پيـدا کـړي پـه هـره انـدازه چـ‬
‫راټولوي اوصندوق ته يـي انتقـالوي پـه صـندوق کـى‬
‫دمخصور رقص په واساه نوري مچي خبـروي وروسـته پـه‬
‫گ ه دخوړو نوموړى منبع ته ځي او دهغه څخه استفاده‬
‫کوى تازه گرده دپخوانى گردى سره مخلوطيږي او رنـپ‬
‫ئي تياره گرځي ‪.‬‬
‫ـيره دخـولى دل ـابو سـره‬ ‫وروسته بيا شات يا دگل شـ‬
‫‪ Bee bread‬ورتـه ويـل‬ ‫گ وي او دمچي خـواړه يـا‬
‫کيږي پدي حاالتو کى دقند مقدار نظر عادي گـردى تـه‬
‫زيات وي زيرمه شوى گرده تخمر کيږي اوپکـى موجـودى‬
‫بکترياوي لکتي اسيد جوړوي چه نوموړى اسيد دخـوړو‬
‫دساتنى سبب گرځى ‪ .‬دگردى ديوى گلولى دجوړولولپاره‬
‫دناک ‪ ٨٩‬گالن لټول کيږى او داکارد ‪ ١٠-٦‬دقيقوپـورى‬
‫او کله هم ‪ ٨-٧‬دقيقو پورى وخم نيسي ‪.‬‬
‫هره مچي په ورځ کى د‪ ٨-٦‬ځلى اوپه اعظمـى توگـه ‪٤٧‬‬
‫ځلى گرده راټولوي په پسرلى کى د فارنهايم د ‪٥٢-٤٠‬‬
‫درجو څخه په ټيټـه درجـه کـى گـرده راټولـوي خـود‬
‫فارنهيم ‪ ٩٠‬درجي څخه په لوړه درجو کى ف اليم کيږي‬
‫همدارنگه که دباد سراعم ‪ ١١‬ميله فى سـاعم کـى وى‬
‫دگردى ټولول ځن يږي خو په ‪ ٢١‬ميلـه فـى سـاعم کـى‬

‫‪36‬‬
‫توق کوي لوړ نسبتي رطوبم هم دگردۍ په ټولولو کـي‬
‫منفى تاثي لرى‬

‫‪ -:٤‬دگل دشيرى راټول ‪،‬زيرمه کوى اوکلکول ‪:‬‬

‫څرکنده شويده چه ترڅو پورى مچـي پـه گـل کـى خپـل‬
‫خرطوم )‪ (proboscis‬ننبايى دشيرى په شتوالي اونشتوالي‬
‫نه خبريږي کله چه په گل کى شيره تثبيم شوه نو تر‬
‫هغه پورى چه خرطوم ته ئي شيره راځي خپل خرطوم دگل‬
‫څخه نه راباسى کلـه چـه مچـي پـوره انـدازه شـيره‬
‫راټوله کړه صندوق ته ئي وړي اوهلته ئي ‪ ٣-٢‬مـوظفى‬
‫ـاه اخلـي او‬
‫کاريگرۍ مچي دخپلو خرطومو نو پـه واسـ‬
‫هغوي ئي په نورو حجرو کى ځاي کوى دغه شيرۍ ته خام‬
‫شات دخامو شاتو څخه دوخم په تيريدو سره اوبـه ئـي‬
‫‪ Ivertase‬دانزايم په مرسته دسکروز‬ ‫تبخيريږي او د‬
‫قند په گلکوزاوفرکتوز بدليږي نومړى انزايم د مچيو‬
‫په واساه‬

‫افرازيږى‬
‫‪ -:٥‬اوبو ته دکالوني اړتيا‬

‫‪37‬‬
‫دبچيانو دروزني لپاره يوه اندازه اوبو تـه ضـرورت‬
‫ده که صندوق ته پاکى اوبه نژدى نه وي مچـي داوبـو‬
‫دنشتوالۍ له امله مري اوکه داوبومنبع نژدي نو مچۍ‬
‫لرونکى کولي شى چه دتشم ابـدان او نـور لوښـو پـه‬
‫وسيله مچيو ته اوبه تهيه کړي ‪.‬‬
‫‪ -:٦‬داوبو راوړنه اوزيرمه کول‪:‬‬
‫په صندوق کى اوبه دالرواو دخـوړو لپـاره او دشـاتو‬
‫درقيق کولو په منظور است ماليږي خوکه تـازه شـيره‬
‫موجوده وى دشاتو رقيق کولو ته ضرورت نشته کله چـه‬
‫يوه مچي صندوق ته اوبه راوړى هغه په ‪ ١٨‬نورو مچيو‬
‫تقسيموى په توده هوا کى داوبو مصرف لوړوي که پـدى‬
‫وخم کى صندوق ته وکتل شى پـه هـر ځـاي کـى داوبـو‬
‫څاڅکى ليدل کيـږى همدارنگـه د اوبـو څـاڅکى دالروا‬
‫‪،‬پيوپا ‪،‬اودهگيو په حجرو کى ددى لپاره ويـش کيـږى‬
‫چه دهغوى دبدن څخه تبخير اندازه ټيټه کړى ‪.‬‬
‫ـمير مخصوصـى‬‫پ ه گرمـو او م تـدلو سـيمو کـى يـو شـ‬
‫کاريگري مچي دشاتو مچيو په م ده کى دشاتو سره گ ي‬
‫اوبه زخيره کـوي اوددوي دخيټـى حجـم اضـافه کيـږي‬
‫اوف اليم نه شي کولي او دصندوق هغه برخـه کـى چـه‬
‫الرواوي زياتى وي ځاي په ځاي اسراحم کـوى کلـه چـه‬
‫زيرمه شوى اوبه خالر شى بيـا ف ليـم شـرو کـوي او‬
‫نورى اوبه زيرمه کوى‪.‬د‪ ١٠٠‬الرواو لپاره په ورځ کـى‬
‫پنځه مچي اوبه راوړي ‪.‬‬
‫په هغه صندوقونو کى چه الرواوي او بچيان موجـود وي‬
‫مچي دصندوق سړولو لپـاره اوبـه نـه مصـرفوي بل که‬
‫دصندوق يج ځاي ته پنا وړي دپسرلى دچوچـه کشـي پـه‬
‫موسم کى ديوي متوساي کورنى داوبو مصرف په يو فصـل‬
‫پ‬
‫کى ‪ ١٦٠‬ملى ليتره وي خوديوي قوي کورني مصرف خصوصا‬
‫په گرم موسم کى دنيم ليتر څخه هم زيات وي ‪.‬‬
‫راوړل ‪:‬‬ ‫‪propalis‬‬ ‫‪- :٧‬‬
‫پروپاليس يوه سريښناکه ماده ده چه ددوه يوناني‬
‫کلمو څخه چه ‪ pro‬دمخکى او ‪( pales‬شهر ) څخه اخسـتل‬
‫شــويدى دغــه مــاده دځينــو نباتــاتو لکــه ولــه‬
‫‪،‬چنار‪،‬کاج‪ ،‬صنوبر‪ ،‬څيړى اونور پاڼو پـه څوکـو کى‬
‫ترشح کيږى دا ماده قهوه ئي سور بخن رنپ لـري کلـه‬
‫‪propalis‬منبع پيدا کړي په خپلو پورتنيـو‬ ‫چه مچي د‬
‫ژامو هغه ځاي څيري کوي اوپه خپلو وروستيو پښو کـى‬
‫اخلي اوصندوق ته ئي راوړي په صندوق کى چه هر ځـاي‬
‫سريښ کولو ته ضرورته ولري هلتـه ‪ propalis‬ږدي بيـا‬

‫‪38‬‬
‫بله مچـي دهغـه سـره مـوم کـ وي اوټـاکلى ځايو نه‬
‫ورباندي سريښ کوۍ ‪.‬‬
‫د ‪propalis‬ټولول په لسو بجو يـاد غرمـي وروسـته پـه‬
‫ـى پروپـاليس د درزونـو د‬
‫ـى صـورت نيسـ‬ ‫څلورو بجو کـ‬
‫بندولو لپاره پکاروړل کيـږى همدارنگـه دهغـو مـړو‬
‫حشرو چه دصندوق څخه ئى ويسـتل گـران وي دموميـائي‬
‫کولو لپاره دپروپاليس څخه کار اخلى اوهـم دصـندوق‬
‫دداخليدو سورى د ‪propalis‬او مومـو دگـ ولو پواسـاه‬
‫تنگوى ‪.‬‬

‫څلورم فصل‬

‫په بيال بيلـو فصـلونوکى دمچيـو‬

‫څارنه او تنظيم‬
‫‪ -١‬دپسرلي په موسم کي ‪ :‬په دغه موسم کي چي لرونکي‬
‫هدف په لن ه موده کي ديوي کالوني تقويم کـول دي ‪.‬‬
‫دمچيو دخرڅولو اوهم دزيات مقداروشاتو دتوليدلپاره‬
‫سالمي مچي پکاردي دبلي خوا پدي موسم کي خواړه هـم‬
‫ـي‬
‫ـاي کـ‬‫ـه پـ‬
‫ـي پـ‬‫ـي دژمـ‬
‫ـه ده چـ‬‫ـه وي نوالزمـ‬
‫ـر يمانـ‬‫پـ‬
‫صندوقونه م اينه شـي چـي البتـه داکـار بايـد پـه‬
‫مناسبه ورځ اوهواکي ترسره شې ديج له املـه دمچيـو‬
‫دمړني دخار په صورت کي بايد هيڅکله دصندوق سر خالر‬
‫نشي دصندوق دپرانيستلو پرته م اينـه ممکينـه نـده‬
‫همدارنګه م اينه هغه وخم صورت نه نيسي چـه مچيـو‬
‫ته ددردي اوشيري دټولولو لپاره پـوره وخـم نـه وي‬
‫دم ايني په وخم کي په چوکاټونو کي الروا ‪ Broods‬نه‬
‫وي نوداښي چه ملکه مړه شوي ده که په چوکاتوکي پـه‬
‫نارينه مچي بدليدونکي الرواوي زيـاتي وي راښـي چه‬
‫ملکــه زړه شــويده کــه پــه چوکــاټونو کــي دکــادر‬
‫ومچيودالرواشمير بيخي زيـات وي اويـا ټـولي الرواوي‬
‫کاردري مچي نوداکالوني کمي څارني ته ضرورت لري که‬
‫خواړه ئي کم وي بايد ورته ورسيږي دخـوړو دکمـوالي‬
‫دپوهيدولولپاره دصندوق دسر خالصولوپرته هم م اينـه‬
‫کيږي داسي که صندوق سپ وي نوم لوميږي چـه خـواړه‬
‫کم دي بايد سر يي خالر شي اوشکري شـربم ورزيـاتولو‬
‫اويا دشات لرونکوچوکاټونو بدلولوسره دامشـکل رفـع‬
‫شي که دم ايني په جريان کي کومه مړه کالوني وليدل‬
‫ـي‬
‫ـودل شـ‬‫ـه کيښـ‬
‫ـه بيلـ‬‫ـورو کورنيوڅخـ‬ ‫ـه دي دنـ‬
‫ـي هغـ‬‫شـ‬
‫چوکاتونه دي دناروغي دنشتوالي په منظور م اينه شي‬

‫‪39‬‬
‫ـه نـوي نوصـندوق دي پـاک‬ ‫که مړينه دناروغي له کبلـ‬
‫اوراتلونکي استفادي لپاره اماده شي که چيـري قـوي‬
‫کالوني ملکه ونلري نوبايد نوي ملکه ورته تهيه شـي‬
‫که چيري کمزوري کورني ملکه ولري اوبله بي ملکه وي‬
‫دواړه سره يوځاي شي خوداخبره بايد په ياد ولروچـه‬
‫بل کورني ته دملکي ورکولو په وخم کي هغه حجري چـي‬
‫دنــوي ملکــي لپــاره جوړشــوي وي بايــد تخريــب شــي‬
‫همدارنګه که په کوم کالوني کـي کـاريګري چـه هګـي‬
‫ايښودل پيل کړي دايوه کمزوري کالوني ده بايـد لـه‬
‫مينځه يوړل شي اوچوکاټونو څخه دي استفاده وشي ‪.‬‬
‫پسرلني مړينه ‪ :‬په پسرلي کي ليدل کيږي مخکي لـدي‬
‫چه ځواني مچي دخپلو حجرو څخه راووځي زړي مچي مـري‬
‫که پدي پيښه کي دمړوشوو مچيوشـمير دځوانومچيوڅخـه‬
‫زيات وي داحالم ليرخارناک دي داحالم اکثر هغه وخم‬
‫واقع کيږي چه کالوني په مخي کـي کمـزوري وي ي نـي‬
‫دژمي لپاره ذخيره ونه لري ‪.‬‬
‫په کالوني دانو کي دمچيو دشمير مساوي کول‪:‬‬
‫دعالي مواظبم سره سره په بيلـو کـالوني دـانو کـي‬
‫دمچيو شمير فرق لـري ځکـه چـه داموضـو پـه نـورو‬
‫مواريدو پوري هم اړه لري مثال که په يوه کالوني کي‬
‫داړتي ا نه زيات خواړه موجـود وي دبچيـانو دروز ني‬
‫لپاره ځاي کم پاتي کيږي پدي صورت کي بايـد اضـافي‬
‫غکادصندوق څخه لري کړي شي اوتـش چوکاټونـه دي پـه‬
‫صندوق کي ځاي په ځاي شي ترڅوملکه په کي هګي کيږدي‬
‫اودمچيوشمير زيات شي که چيري ديوکالوني مچي ليـري‬
‫زياتي وي بايد هغه شمير مچي کم نفوسه کـالوني تـه‬
‫انتقال شي ددي لپاره بايد څو چوکاټونه دځواني مچي‬
‫راوتلو په حال کـي وي پـه کـم نفوسـه صـندوقونوکي‬
‫کيښودل شي کمزوري کالوني ته دځوانو مچيو دانتقـال‬
‫بله طريقه دقوي کورني دمچيو دصندوق چوکاټونو څن ل‬
‫دکمزورو مچيو دصندوق مخي ته چه په دي ترتيب ځواني‬
‫مچــي دکمــزوري مچيــو صــندوق تــه ننــوځي پــه واړو‬
‫صورتونوکي بايد احتياط وشي چه ملکه کمزوري کالوني‬
‫ته ورنه شي دکـالوني دـانو شـمير مسـاوي کـول ددي‬
‫لپاره مهم دي چه دشيري دپريماني په وخم کـي دقـوي‬
‫کورني زياته اندازه شيره اودرده راټوله کړي دقـوي‬
‫اوکمزوري لرونکي صندوقودځايونو په بدلولوسره هغـه‬
‫ـوي دکمـزوري‬ ‫قوي مچي چه دصندوق څخه بهر ف اليـم کـ‬
‫مچي صندوق ته رادرځي داچه هره مچي دخپل ځـان سـره‬

‫‪40‬‬
‫شيره يادرده اويااوبه لري نودکمزوري کورني محافظه‬
‫مچي ورته دداخليدو اجازه ورکوي ‪.‬‬
‫دناروغي دشتوالي دتثبيم لپاره م اينه ‪:‬‬
‫که ‪ Broods‬ي ني بچيانو ناروغي ولري نـو دچوکـاټونو‬
‫دتبادلي په وخم کي انتشار مومي نودم ايني په وخـم‬
‫کي بايد دي موضو ته جدي پاملرنه وشي‬
‫دملکي دوزرونوپريکول ‪:‬‬
‫دپسرلي په پيل کي دمچيو شـمير کـم وي اوملکـه پـه‬
‫اساني سره په کي پيداکيږي بياملکه په گوتو ونيسـي‬
‫اويو وزريي قاع کړي داکار دکورني دمهاجرت اودملکي‬
‫د سن (عمر) دم لومولو لپاره اهميـم لـري همدارنګـه‬
‫کوي شو چه ملکه په خاصو رنګونـو سـره نشـاني کـړو‬
‫بايد وويل شي چه دباکري ملکي وزرهيڅ وخم قاع نشـي‬
‫تحري کوونکي تغکيه‪:‬‬
‫که پسرلي کي ددل درده اوشـيره کمـه وي اويـا مچـي‬
‫لرونکي غواړي چه دمچيو شمير يي دعادي حالم څخه په‬
‫چټکي سره لوړشي نودبچيـانو دروزنـي لپـاره تحريـ‬
‫تـه اړتيـاده ددي کـار‬ ‫کوونکي تغکيـه سـتمواليتي‬
‫لپاره وچه درده اونري شربم پکار وړل کيږي کـه پـه‬
‫مني کي خواړه په صندوق کي زيات زخيره شوي وي اوپه‬
‫پسرلي کي دخوړوکافي اندازه موجوده وي نـو تحريکـي‬
‫تغکيي ته ضرورت نشته تحريکي تغکيه هغه وخم چه طبي‬
‫شربتونه ورسره گ وي نو د‬
‫ـي‬
‫ـرول کـ‬
‫ـه کنتـ‬
‫ـاروغي پـ‬‫‪A. foulbroods‬او‪ E.foylbrouds‬دنـ‬
‫مرسته کوي داتغکيه بايد دشپي له خوا صـورت ونيسـي‬
‫تر څو مچي خواړه چور نکړي که کومـه کـورني ددـردي‬
‫دکموالي سره مخامج وي بايد وچه درده دتـازه دـردي‬
‫دپيداکيدو تر وخته ورکړل شي‬

‫دپسرلني مناسبوشراياو خالصه‪:‬‬

‫‪ -١‬دځواني قوي کاردرو مچيو دکافي شمير موجوديم‬
‫‪-٢‬دځواني اوباکيفيته ملکي لرل‬
‫‪ -٣‬پريمانه خواړه‬
‫‪ -٤‬ددل دتازه دردي ‪،‬شيري ‪ ،‬اوپاکواوبو تهيه کول‬
‫‪ -٥‬مناسبه اب هوا‬
‫‪-٦‬دپيژندل شوي نژاد لرل‬
‫‪ -٧‬دداسي چوکاټونو لرل چه دکالوني داړتيا وړ کافي‬
‫شمير بچيان ولري ‪.‬‬
‫کله چه دخوړودپريمانى په وخم کى په لويـو صـندوقو‬
‫کى دمچيو دشمير دزياتوالى اودځاى د تنگوالى سـره‬

‫‪41‬‬
‫مخامج شى دمچيو دتيښتى مخنيـوى پـه منظـور خـالى‬
‫صندوق دلمړى صندوق دپاسه کيږدى که دوهم صـندوق لک‬
‫شى دريم صندوق ددولمړينو صندوقونو تر منځ کيښـودل‬
‫شى چه همدى دوهم اودريم صندوق ته ‪ Super‬وائي پـه‬
‫ترتيب دزياتو صندوقونو ايښودل يـو پـه بـل بانـدى‬
‫مکمل دى دنسل گيرى ددورى په اخرکى دصندوقونو څخـه‬
‫زيات شات ايستل کيږى او مچى په منـا سـبو ځـايوکى‬
‫ځاى په ځاى کيږى‬
‫دمچيو دمهاجرت په وخم کى ‪The swarming‬‬
‫دمچيو مهاجرت يا کوچ کول دهغوى دتکثيرسبب گرځى يا‬
‫په بل عبارت دمچيو مهاجرت دزمکى پرمج دهغوى دنسـل‬
‫بقا سبب گرځى‬
‫دمهاجرو مچيو (تښتيدلو مچيو ) نيول‬
‫که چيرى مهـاجرى مچـى دبوټـو يـا ونـى پـه ښـکتنى‬
‫شاخونوکى راټولى شوى وى په اسانى سره نيـول کيـږى‬
‫خوکه په لوړوځايونو کى لکـه دديوالـو سـورى سـمى‬
‫جالى يادونو په لوړوشاخوکى ځاى ونسيى نيـول گـران‬
‫دى دمهاجرو مچيو نيول اسان طريقـه د خـالى چوکـاټ‬
‫لرونکو صندوقونو لرل چه دشاخ الندى نيول کيـږى يـا‬
‫کولى شو چه دټوکريو څخه پدى منظورگټـه اخلـو ولـى‬
‫ـى پـه اصـلى‬ ‫ـته بايـد مچـ‬ ‫پدى حالم کى دنيولو وروسـ‬
‫صندوق کى ځاى په ځاى شى مچى کرار کراردچوکـاټونو‬
‫دمنځ خاليکا ته داخل اوصندوق کى ځاى په ځاى کيـږى‬
‫دمچيو نيولودپاره که دلوگى څخه کارواخستل شـى ښه‬
‫ده خوبايد کوشش وشى چه ملکه صندوق تـه داخـل شـى‬
‫اوکه نه مچى بيرته تښتى که چيرى مچى پـه لوړشـاخ‬
‫کى وى اوالس ورته نه رسيږى دهغوى دنيولودپاره ديو‬
‫قوى لرگى په څوکه يو بکس يا ټـوکرى تـړل کيـږى او‬
‫راټول شويو مچيو الندى نيول کيږى اوبيا ښـاخ څنـ ل‬
‫کيږى چه پدى لول بکس يا ټوکرى ته رهنما يى کيږى‬
‫دمچيو نيول يو بل لول داسى ده چه يو بکـس ( ‪Nucleus‬‬
‫‪ )box‬چه خالى چوکاټونه ولرى ديـوى رسـى پـه واسـط‬
‫دنظر وړشاخ پورى ځوړونـدوى اودرسـى پـه بـل سـرکى‬
‫يووزن ياتيږه تړل کيږى اودشاخ دپاسه يـى کـکارکوى‬
‫وروسته په کرارکرار درسى دسر کشـولوپه واسـط ب کس‬
‫پورته بيايى ترڅويى مالوب ځاى ته ورسوى بيـا نـو‬
‫ونى ته خيزى اوشاخ اره کوى اوپه اصلى صندوق کى يى‬
‫ځاى په ځاى کوى بله طريقه داسى ده چه لمـړى يـوه‬
‫حلقه شوى سيم په شاوخواکى ديو ټوټه يى يـا خرياـى‬

‫‪42‬‬
‫خوله گن ى بيا نو نوموړۍ خريط ديو قوى لرگى په سر‬
‫کى ځوړوند وى اود مچيو دالسته راوړلو لپـاره خـريط‬
‫په قراره کلوله شوى مچيو النـدى کـوى او داسـى يـى‬
‫پورته بيايى چه دمچيو کلوله پکى راشى بيا نـو بـل‬
‫سړى شاخ څن ى او په لير چاالکى سـره دخرياـى خولـه‬
‫تاوه وى اومچى په اصلى صندوق کى ځاى په ځاى کوى‬

‫دمچيو دمهاجرت کنترول‬

‫دمهاجرت کنترول په داسى لول کـوو چـه زړه ملکـه‬
‫وژنويادملکي دروزني حجري په تخريب سره هـم دمچ يو‬
‫دفرار مخه نيو ل کيږب خوپـدي صـورت کـي جانيشـينه‬
‫مل که بايد موجوده وي داکاردشاتو دزياتوالي لپـاره‬
‫ضروردي همدارنګه که چيري دمچيو ځاي تنګ نه وي نـو‬
‫مچي نه تښتي ‪.‬‬
‫دشاتو ويستلو په وخم کي ‪Honey Extraction‬‬
‫که ددل ددردي اوشيري په موسم کي دمچيو شمير زيـات‬
‫شي لير شات ذخيره کيږي پدي موسم کي بايـد داضـافي‬
‫شاتو دذخيره کولو لپـاره ځـاي موجـودوي ددي مق صد‬
‫لپاره د ‪( supering‬په مورني صـندق برسـيره دنـورو‬
‫جاي صندوقونو ايښودلوته ‪ supering‬وائـي ) څخـه کـار‬
‫اخلي دسوپر دايښودلو مناسب وخم هغه دي چه مچي پـه‬
‫بچي لرونکوچوکاټونوتـازه مـوم افـراز کـړي دخـوړو‬
‫دزياتوالي په صورت کي سوپر ونه يو دبل دپاسـه ږدي‬
‫پدي مواردو کي دداسي صندوقونو څخه دمخه ورڅخه شات‬
‫ـه دچـا شـوي‬‫ويستل شوي وي اسـتفاده وشـي اوکـه نـ‬
‫چوکاټونو څخه استفاده کيږي ‪.‬‬
‫دشاتو ايستلو لپاره دسوپر ونو لري کول‬
‫دشاتو دپريماني دفصل په پاي کي بايد ټول سـوپرونه‬
‫يوځاي لري نشي اويـو يـادوه صـندوق داصـلي صـندوق‬
‫دپ اسه پريښودل شي ترڅـو د مچيولـه خـوا دسـوپرونو‬

‫‪43‬‬
‫اوهمسايه صندوقونو دشاتو دچورکولو مخه ونيـول شـي‬
‫او هغوي ددالنودشيري ټولولوتـه دوام ورکـړي دشـاتو‬
‫ويستلو لپاره دسوپرونو لري کول الندي شراياو پـوري‬
‫اړه لري ‪.‬‬
‫‪ -١‬دشاتو دچوکاټونواوسوپرونو شمير‬
‫‪ -٢‬هغه چوکاټونه چي ليري کيږي دشاتوحجري ئـي مهـر‬
‫شوي وي ‪.‬‬
‫‪ -٣‬که خـام شـات وويسـتل شـي نـو هغـوي بايـد پـه‬
‫چوکاټونو کي يادهغه نه وروسته تخمر شي ‪.‬‬
‫‪-٤‬کله چي دحجرو نيمائي يا دري په څلور شمير حجـري‬
‫مهر شوي وي شات بايد وويستل شي ‪.‬‬
‫ـول ‪ ،‬دشـاتو‬
‫‪-٥‬دشاتو ديوه چوکاټ لکـول ‪ ،‬همـوار کـ‬
‫دپريمانۍ په وخم کي (‪ ) ١٠-٥‬ورځي وخم نيسي کله چي‬
‫چوکاټونو څخه شات وويسـتل شـي دوبـاره صـندوق کي‬
‫ايښودل کيږي‬
‫وسائيل‬
‫جالۍ لرونکى خولۍ ‪ -:‬دغه خولۍ بايد د سپينى ټـوټى‬
‫څخه جوړه شوى وي ځکه چې د نورو رنگونـو سـره مچـۍ‬
‫حساسى دى او په دى خولۍ بايد توره جـالۍ اسـت مال‬
‫شوى وي ځکه په نورو رنگونود جالۍ کې د ملکـى تخـم‬
‫په صحيص لول سره نه ښکاري پـه دى خـولۍ کـې جـالۍ‬
‫مونږ ددى لپاره است مالوو چې په مج باندې د مچيود‬
‫چيچلو څخه په امان کې اووسو ‪.‬‬

‫‪ -٢‬چپن‪ -:‬چپن يو د هغه وسائيلو څخه ده ځکـه چـې د‬

‫چپن په اغوستلو سره يو خو سړى مسلکى ښکاري او بـل‬

‫‪44‬‬
‫چ پن سپين رنپ لري نو مچۍ د سـپين رنـپ سـره ليـرى‬
‫حساسى نه دي‪.‬‬
‫‪ -٣‬دود پمپ‪ -:‬دود پمپ يو د مهمو وسـائيلو څخـه دى‬
‫چې په دى کې مونږ د غـواو د فضـله مـواد سـوزو او‬
‫دهغه د لوگي يا دود په واساه د صندق د م اينى پـه‬
‫وخم کى مچۍ اراموو‪.‬‬

‫‪ -٤‬موم تراش‪ -:‬کله چې مونږ د مچيو صندق خالصوو نـو‬

‫مونږ سره بايد موم تراش موجـود وي‬
‫چې د صندق څخه د وړوکى سر د لـرى‬
‫کولو لپاره ترې کار اخلو که چيـرې‬
‫ـاليس‬
‫ـه پروپـ‬‫ـرونه پـ‬
‫ـاټونو سـ‬
‫د چوکـ‬
‫(‪ )Propalis‬باندې ککړ وي نو مونږ ئي‬
‫د موم تراش په واساه پاکوو‪.‬‬
‫او همدارنگه د چوکاټونو د راويستلو په وخـم کـې د‬
‫موم تراش څخه استفاده کوو‪ .‬او همدارنگه کـه چيـرې‬
‫په صندق اضافه کاري د موم موجوده وي هغه پرې لـرى‬
‫کوو‪.‬‬
‫‪ -٥‬برش‪ -:‬کله چـې مچـۍ روزونکـى دشـاتو د ويسـتلو‬
‫چوکاټ د صندق څخه راوباسي د بـرس‬
‫په واساه ئي د صندق پـر مـج مچـۍ‬
‫ـه‬
‫ـرش پـ‬
‫ـره د بـ‬‫ـه آرام سـ‬
‫ـه پـ‬‫ورڅخـ‬
‫واساه لرى کوو‪.‬‬
‫ـونږ‬
‫ـې مـ‬‫ـه چـ‬
‫ـندق‪ -:‬کلـ‬
‫ـالي صـ‬‫‪ -٦‬خـ‬
‫وغواړو چې شات کشى وکړو نو اول بايد مونږ خپل ټول‬
‫فارم م اينه کړو چـې زمـونږ پـه فـارم کـې څـومره‬
‫چوکاټونه د شاتو ويستلو لپاره امـاده دي‪.‬کلـه چې‬
‫مونږ د صندق څخه د شـاتو د ويسـتلو لپـاره چوکـاټ‬
‫راخلو نو هغه چوکاټ انتخابوو چې په هغـه کـې شـات‬
‫لير موجود وي او خام بچي ونه لري‪.‬او شات ئـي مهـر‬
‫شوي وي ځکه چې د خامو شاتو رنپ د وخم پـه تيريـدو‬
‫سره تغير خوري او خرابيږى‪.‬‬
‫د مچيو څخه د برش په واساه پاک شوى چوکاټ مـونږ‬
‫بايد په خالى صندق کې ځاى پر ځاى کړو او په صـندق‬
‫باندې ټوټه يا سر پرې کيدو تر څو پورې مچـۍ ورتـه‬
‫ورداخلې نشي او شاتو ويستلو په پروسـه کـې مشـکالت‬
‫رامنځ ته نه کړي کله چې دا صـندق د شـاتو لرونکـو‬
‫چوکاټونو څخه لک شـي نـو مـونږ ئـي بايـد د شـاتو‬
‫ويستلو ځاى ته انتقال کړو‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫‪ -٧‬کارت يا چاړه ه‪ -:‬مونږ د شاتو د‬
‫ويستلود پروسى لپاره دوه قسمه چـړې‬
‫لرو چې يو ئي برقي او بل ئـي سـاده‬
‫دي خــو زمــونږ پــه گــران هيــواد‬
‫افغانستان کې د ساده چړو څخه استفاده‬
‫کيږي هغه چوکاټونه چې مونږ د شـاتو د‬
‫ويستلو لپاره انتخاب او اماده کـړي د‬
‫هغې چوکاټونو مهر شوې برخې د کار په واساه توگو‪.‬‬

‫‪ -٨‬شانه يا ږمنځ‪ -:‬هغه چوکاټونه چې شـات ئـي مهـر‬

‫شوي وي اومونږ ئي د کارت پـه واسـاه‬
‫ـې د کـارت د‬ ‫وتراشو نو هغـه سـاحې چـ‬
‫تراشلو څخه ټيټې وي نـو مـونږ ئـي د‬
‫شانې پـه واسـاه تراشـو او دشـاتو د‬
‫ويستلو لپاره ئي اماده کوو‪ .‬او پټـه‬
‫دې پاتې نه وي چې هغه ساحه د چوکـاټ‬
‫چې د شانې په واساه تراشل شوي د هغې خانې يا حجرې‬
‫ـه‬
‫ـوي او پـ‬
‫ـه ورکـ‬‫ـم د السـ‬
‫ـلي حالـ‬‫ـل اصـ‬
‫ـږي او خپـ‬‫کږيـ‬
‫راتلونکى کې مچۍ په کې بچي نه کوي‪.‬‬
‫ـتلو د‬
‫ـاتو ويسـ‬
‫ـين‪ -:‬د شـ‬ ‫ـتلو ماشـ‬‫ـاتو د ويسـ‬
‫‪ -٩‬د شـ‬
‫ماشينونو مختل لولونـه موجـود دي‬
‫چې د هغې د جملې څخه څلور چوکاټـه‬
‫لرونکــى او شــپږ چوکاټــه لرونکــي‬
‫ماشينونو څخـه اسـتفاده کيـږي چـې‬
‫زمونږ په گران هيواد افغانستان کې‬
‫ـينونه‬
‫ـو ماشـ‬‫ـه لرونکـ‬
‫ـور چوکاټـ‬
‫د څلـ‬
‫زيات است ماليږي ځکه چې وزن ئي کـم‬
‫او واړه دي چې پدې ماشين کـې څلـور‬
‫جالۍ هم موجودى دي چـې دهـر چوکـاټ‬
‫لپاره ځانته جالۍ وي چـې ددې جـالۍ‬
‫وظيفه داده کله چـې مـونږ چوکـاټ د‬
‫شاتو د ويستلو لپاره په ماشـين کـې‬
‫ږدو نو دغه جالۍ د موم د خرابيدويا‬
‫ماتيدو څخه مخنيـوى کـوي زمـونږ پـه گـران هيـواد‬
‫افغانستان کې دغه ماشين د الس په واساه گرزول کيږي‬
‫چې په نوره نړۍ کې کيداى شي چې د بـرق پـه واسـاه‬
‫وگرزول شي‪.‬‬

‫‪46‬‬
‫کله چې د شـاتو چوکاټونـه پـه ماشـين کـې د شـاتو‬
‫دويستلو لپاره ځاى پر ځاى شو نو دى تـه بايـد تـر‬
‫هغه وخته پورې دوران ورکول شي يا وگرځول شي تر څو‬
‫پورې چې شات د چوکاټونو څخه په مکمل لول خارج شي‪.‬‬
‫لوښي‪ -:‬کله چې مونږ د چوکاټونو څخه شات پـه مکمـل‬
‫لول د ماشين په واسـاه وويسـتل‬
‫نو مونږ د ماشين خولې ته بايـد‬
‫يو پاک لوښى (ستل) کيـږدو او د‬
‫ماشين څخه شات په دې لوښـي کـې‬
‫راوباســو اود خــرڅالو د پروســې‬
‫لپاره ئي اماده کوو ‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫‪Diseases‬‬ ‫دشاتومچيو ناروغي ‪of the Honey bees‬‬
‫دامريکايي فول برول ناروغي‬
‫)‪American Foul Brood Diseases (A.F.B.D‬‬
‫دغه دشاتو مچيو دبچيانو دمهمو ناروغي دجملـي څ خه‬
‫يوه ناروغي ده چه تقريبا نړيوال انتشار لري اوهـر‬
‫کال زيات زيانونه مچيو روزنکو ته پيښوي ‪.‬‬
‫ج ‪ American Foul Brood‬ناروغي تاريخچه‬
‫پخوا دامريکاي فـال بـرول نـاروغي پـه هکلـه کـوم‬
‫م لومات وجود نه درلود مګر وايم په کال ‪ ١٩٠٧‬م کي‬
‫لمړي سـړي وه چـه پـه قـاطع شـکل يـي وښـودله چـه‬
‫دامريکاي فالبرد دنـاروغي عامـل باسـيلوس الروا ده‬
‫مګر هغي ونشو کوالي چه د باسيلوس الروا خـالص کلچـر‬
‫تر سر ه کړي اوالروا داني پري مصابي کړي اودنـاروغي‬
‫نښي دوباره ددوهم ځـل لپـاره ښـکاره کـړي اوبيـا‬
‫دناروغي عامل بيرته له سره جدا کړي ‪.‬‬
‫پــه کــال ‪ ١٩٣٠‬م کــي وايــم وښــودله چــه باســيلوس‬
‫ـيلوس الروا‬‫ـوري دباسـ‬ ‫ـيلوس بـ‬ ‫ـدبنوردينيس اوباسـ‬ ‫برانـ‬
‫مترادفه ده په طب ي شـراياو کـي يـواځي دباسـيلوس‬
‫الروا سپور کوالي شـي چـه نـاروغي مـنځ تـه راوړي ‪.‬‬
‫وروسته له هغي څردنده شو چـه باسـيلوس الروا دـرام‬
‫مثبته او مايکرو ايروفلي بکتريا ده چه ميلـه يـي‬
‫شکله سپورونه لري چه په م مولي تجربوي محياونو کي‬
‫ـه نشـته چـه‬ ‫نه کلچر کيږي ځکـه چـه دکلچـر محياونـ‬
‫است مال يي کړو ي ني خار محيط ته ضـرورت لـري پـه‬
‫لير احتمال سره دباسيلوس الروا سپورونه کوالي شي چه‬
‫په سلګونو کلونو ژوند وکړي ‪.‬‬
‫دغه علمي نوم دهغوالروا دانو پاتي شونوپه پـام کـي‬
‫نيولوسره چه دامريکاي فول برول نـاروغي لـه ام له‬
‫مړه شوي وه دي عامل باندي کيښودل شو ‪.‬‬
‫دناروغي عامل ‪:‬‬
‫دلوک امريکاي ناروغي عامل يوه نو بکتريـا ده چـه‬
‫ـاديږي‬‫ـوم يـ‬ ‫ـه نـ‬
‫)‪ (Bacillus Larvae‬پـ‬ ‫ـيلوس الروا‬ ‫دباسـ‬
‫اوميله يي شکل لري چـه دغـه بکتريـا د )‪ (5-5.2‬ملـي‬
‫مايکرون طول او )‪ (0.5-0.8‬ملي مايکرونه عر لري چـه‬
‫نوموړي بکتريا دلکي په قسم جوړښم په خپل اطراف کي‬
‫لري چه دهمدي په وسيله حرکم کوي درنـګ اميـزي لـه‬
‫نظره ددرام دطريقي له مخي مثبم بکتريا ده نومـوړي‬
‫بکتريا سپور لرونکي وي چـه نومـوړي سـپور دحـرارت‬
‫دضدعفوني موادو اووچوالي په مقابل کي مقاومم لـري‬

‫‪48‬‬
‫او په مساعدو شراياو کي تر ‪ ٣٥‬کلونـو پـوري دتيـس‬
‫وهلو قابليم خپله ساتي ‪ .‬ليدل کيږي چه دشاتومچي د‬
‫ـو‬
‫ـاردر الروا دنرانـ‬
‫ـان دي او دکـ‬
‫ـو بکترياوميزبـ‬ ‫دريـ‬
‫اوملکي دالرواو دککړيدو سبب درځـي نومـوړي بکتريـا‬
‫سپورونه دککړي منبع څخه لکه شات دمختلفو طريقو په‬
‫وسيله لکه دمچيو دچور له امله دملوثي کـورني څخـه‬
‫سالمي کورني ته نقليږي اوهمدارنګه دپالونکو مچيـو‬
‫په وسـيله الروا بانـدي خـوړل کيـږي ځـواني الرواوي‬
‫حساسي وي اويواځي د ‪ ١٠‬سپوراوکمو په ذري ه الـوده‬
‫کيږي په داسي حال کي چه ددوه ورځو څخه زيـات عمـر‬
‫لرونکي الروا دککړيدو لپاره په ميليونونو سـپورونه‬
‫ضروري دي کله چه سـپور لرونکـي هګـي ددي باکتريـا‬
‫دالورا هاضمي کانال ته داخل شي په هاضمي م ـده کـي‬
‫)‪ (Ventriculus‬کي وروسته ديوي ورځي جوانـه وهـي بيـا‬
‫دهاضمي م دي دديوال له الري ويني ته نفوذ کـوي او‬
‫په هغه ځايي کي تکثر کوي دتکثر لپاره يي ښه شرايط‬
‫په محيط کي داکسيجن کميـدل دي او دغـه شـرايط پـه‬
‫هاضمي م ـده کـي موجـود دي بکتريـا دبـدن دداخ لي‬
‫محتوياتو له الري دتغکي په خاطر اسـتفاده کـوي چـه‬
‫د الرواو دچرکين کيدو باعث درځي دغه ناروغي ممکن په‬
‫لمړي کال کي ديوصندق دلمنځه تللو سبب شي ليکن کـه‬
‫چيري کنترول نه شي نو په وروسته کلونـو کـي ممکـن‬
‫صندق له منځه يوسي ‪....‬‬
‫دناروغي نښي ‪:‬‬
‫ددي ناروغي په اثـر داخرعمـرالرواوي دځـواني پـري‬
‫پيوپا )‪ (pre pupa‬په دغه وخم کي دالروا اوپري پيوپـا‬
‫سرونه بند يا تړلي وي او کله چه مړه وي نو ظـاهرا‬
‫نه م لوميږي ‪.‬‬

‫ليکن يواځي ځني عاليمو له مخي کيداي شي چه وپوهيږو‬

‫لکه ددغسي حجراتو سرونه تدريجا رنګ يي تغيـر کـوي‬
‫مرطوب او رنګ يي نسبم تور درځي دحجروسرونه چه پـه‬
‫عادي حالم کي په محدب شکل وي وضي يم يـي تغيرکـوي‬
‫اومق رشکل ځانته اختياروي په دغه وخم کي کـاريګري‬

‫‪49‬‬
‫مچي ددي حجروسرونه سوري کوي اودارنګه حجري پريږدي‬
‫او دهګي دوتلوڅخـه ‪ ١٢٥‬ورځـي وروسـته داالرواوي او‬
‫‪ Pupa‬چه خوسا شوي وي دماهي د سريښو پـه څيـر بـوي‬
‫کوي اودوخم په تيريدو سره رنګ يي تيـاره يـا تـور‬
‫ـال پـه څيـر‬ ‫درځي ‪.‬اوورو سته ديوي مياشتي څخـه د جـ‬
‫دحجري په ديوال پوري نښلي اوپه اساني سـره دحجـري‬
‫دديوال څخه نه جالکيږي تجزيه شوي جسـم دالروا اويـا‬
‫پيوپا ‪ pupa‬په حجره کي لزجي مايع پـه شـکل وي کـه‬
‫چيري يوپنسل يا لکي په هغي کي ووهل شـي بيـا تـري‬
‫راوويستل شي نو دسريښ پـه شـکل يوتـار جـوړوي چـه‬
‫حجري يولول نري اوغيـر‬ ‫بدبوي کوي ددغسي‬
‫منظم شکل وي چه دهغوي په داخل کـي مـړه شـوي بچـي‬
‫اوپيوپا موجـودوي ‪ .‬دخپريـدو الر اووخـم ديوصـندوق‬
‫ککړوالي دبکتريا په وسيله اوددي مر شته والي کوم‬
‫خار موسم نلري ناروغي په هر فصل کي چي الرواوي پـه‬
‫هره کـورني کـي موجـودوي مـنځ تـه راځـي دنـاروغي‬
‫خپريدنه دهغه مچييو په وسيله چه هغوي په هغه الروا‬
‫او مړه شوي ‪ Pupa‬دانو په صفاکولو الس پوري کوي چـه‬
‫په داخل دصندوق کي وي ب ضـي وخـم هغـه حجـرات چـه‬
‫ملوثي الرواوي لرونکي وي مخکي دپوښيدو څخـه کشـفوي‬
‫ــوري دحجروڅخـــه خـــارجيږي ســـپورلرونکي‬ ‫‪ 10-40%‬پـ‬
‫بکترياوي دالروا په پاتي شوي محتوياتو کي وي اوپـه‬
‫حجره کي باقي پاتي کيږي‪.‬اوهرپـه الره چـه وي نـږدي‬
‫شاتو ته الره پيداکوي اودککړيدودمنبع په تودـه پـه‬
‫صندوق کي باقي پاتي کيږي دالوده شاتو څخـه تغکيـه‬
‫کول دمچيوپه يوي کورني کي په مسـتقيم لول يـا ددي‬
‫شاتوورکول الرواوته دنوري خوراکي سـره يوځـايي پـه‬
‫داخل ددي صندوق کي دانتشار سـبب درځـي دصـندوقونو‬
‫تــرمنځ خپريدنــه دمختلفــو الرو څخــه صــورت نيســي‬
‫ديوصــندوق دککړوالــي پــه صــورت د زنمــوردار دنــه‬
‫پاملرني له امله يادنوروکارونو دنه ترسره کولو له‬
‫امله دغه صندوق په تدريجي لول ض يفه کيږي اودخپـل‬
‫ځـــان څخـــه ددفـــا وړتيـــا دالســـه ورکـــوي‬
‫دنوروچورکونکومچيوپه ذري ه ترحملي الندي راځي هغـه‬
‫مچي چه ددوي شات چورکوي دځان سره ددغه مـر خپلـو‬
‫صندوقو ته انتقالوي اوحتي دغه فارم هم په نومـوړي‬
‫مـــر بانـــدي اختـــه کيـــږي همدارنګـــه دشـــاتو‬
‫دچوکاټونوانتقال ديوصندوق څخه بل صندوق ته دمرستي‬
‫ـالوي‬‫ـاروغي انتقـ‬‫ـوړي نـ‬‫ـم نومـ‬‫ـاطر هـ‬
‫ـه خـ‬
‫اوکومـ پـ‬

‫‪50‬‬
‫همدارنګه هغه شات چـه ددي بکتريـاو سـپورونه لـري‬
‫دتغکيي په خاطر تري استفاده وشي هم نوموړي ناروغي‬
‫په شدت سره په داسي کالونيو کي خپريـږي همدارنګـه‬
‫هغه وسايل چه ددي ميکروب دسپور پـه واسـاه ککـړوي‬
‫اوپه يوسالم صندوق کي دهغي است مال وسـي انتقـال‬
‫دناروغي ترسره کيږي داخليدل دمچيوديوصندوق څخه بل‬
‫ـم‬
‫ـتباهي لول هـ‬‫ـا اشـ‬
‫ـاقي لول يـ‬
‫ـه اتفـ‬
‫ـه پـ‬
‫ـندوق تـ‬‫صـ‬
‫دناروغي دانتقال لپـاره ښـه الره برابـروي ديونـوي‬
‫صندوق بيلول په مصنوعي شکل ياطب ي شکل سـره قا ـي‬
‫موجب دانتقال درځي ي ني که چيري ديوي ککړي کـورني‬
‫څخه کـه پـه هـره طريقـه وي نـوي صـندوق يـاکورني‬
‫رامنځته شي هغه به په نوموړي ناروغي حتمـا ملوثـه‬
‫(اخته) وي ‪.‬‬
‫دمچيودملکي اخستل اوخرڅول ياهغه سامان االت خصوصـا‬
‫لکــه چوکاتونه‪،‬دشاتوويستلوماشــين دککړومناب وپــه‬
‫توده روغو مچيو ته دانتقال سبب درځي‪.‬‬

‫دناروغي مخنيوي اوکنترول‬

‫ددي نــاروغي کنتــرول اومخنــوي ليــر مشــکل‬
‫اوستونزمن کار دي ځکه چه ددي ناروغي په سـبب هغـه‬
‫الرواوي چه دمخته تللـي وي پـه لزجـي مـادي بانـدي‬
‫بدليږي اودادمچيوپه ذري ه مشکله ده چي خـارج شـي‬
‫اوددي څخه عالوه هغه لزجي ماده بيا په اسـاني سـره‬
‫دجدا کيدووړنه وي دوهم داچي سپورلرونکي بکتريـاوي‬
‫کوالي شي چه په نامساعده شـراياو کـي ترکلونوپـوري‬
‫ژوندي پاتي شي اوبيا دمساعد محيط دمنځته راتلو په‬
‫صورت کي بيا خپله ناروغي منځته راوړي دمخنـوي پـه‬
‫هکله يي پوهانو مختل نظريات وړاندي کړي په النـدي‬
‫توده يي څيړو‪:‬‬
‫‪ : ١‬ناروغه کورني دلمنځه وړل ‪:‬‬
‫ـول مچـي ددي‬‫دکورني دمنځه وړولـو پـه خـاطر اول ټـ‬
‫صندوق دمنځه وړو ددي کار لپاره پـه شـپه يـا سـحر‬
‫وختي چه ټولي مچي په داخل دصندوق کـي وي دنومـوړي‬
‫صندوق دخروج دروزه ياالره بنـدو بيـا دـاز يـازهري‬
‫مواد دي صندوق ته داخلوواومچي وژنـو وروسـته ب يا‬
‫ټول داخلي اړوند محتويات دصـندوق پـه شـمول دمـړو‬
‫مچيو چوکـاټونو اوشاتوسـره پـه ځمکـه کـي يوکنـده‬
‫اوباسو چه لږ ترلږه يومتر )‪ (1m‬ژوروالي ولـري چـه‬
‫دغه ټول محتويات په کي اچوو بيا يي سوځو اووروسته‬
‫پري خاوري اړو‪ .‬اوهمدارنګه کوالي شـوچه داوردلمبـي‬

‫‪51‬‬
‫ـد عفـوني کـړو ب ضـي ددي‬ ‫په ذري ي سره صندوقونه ضـ‬
‫صندوقونو سوځولو ته تـرجيح ورکـوي ددي طريقـي په‬
‫ـه‬‫ـدو مخـ‬‫ـو دککړيـ‬‫ـالمو کورنيـ‬
‫ـو دسـ‬ ‫ـواليي شـ‬
‫ـيله کـ‬ ‫وسـ‬
‫ونيسو ‪.‬‬
‫‪ : ٢‬دکيمــاوي دوادــانو او انتــي بيتيکونــو څخــه‬
‫استفاده ‪:‬‬
‫يولله پوهان اوزنبوردارانـو ددي نـاروغي ددرملنـي‬
‫لپــاره دانتــي بيوتيــ درمــل څخــه لکــه ‪Sodium‬‬
‫‪ Oxy tetracyclin‬يـا ‪ Tetracyclin‬څخـه‬ ‫‪ Sulphathiazol‬او‬
‫استفاده کوي ديادولووړده چه دغـه دوادـاني يـواځي‬
‫ف ال شوي بکترياوي وژني اودهغوي دنمـو مخـه ني سي‬
‫ـي تـاثيره وي‬ ‫ليکن دهغوي په سپور لرونکـو هګيـو بـ‬
‫عالوه ددي څخه ددي مـوادو څخـه اسـتفاده کـول ددـل‬
‫دشيري دراټولولو په فصل کي اول دغه دواداني دمچيو‬
‫په ذري ه په کافي مقدار سره نه مصرفيږي او دوهمه‬
‫دا چي دا دواپه شاتو کي ذخيره پاتي کيږي اودانسان‬
‫په وسيله دمصرف کيدوپه صورت کي ممکن جانبي عـوار‬
‫پــيښ کــړي ددي نــاروغي دمخنيــوي لپــاره م مــوال‬
‫يودپورتنيو دوادانوله جملي څخه په کال کي دوه ځلي‬
‫مچيو ته تغکيه کيږي چه اول دپسرلي پـه لمړيـو کـي‬
‫اودوهم ځل په خزان کي مخکي د ژمـي درارسـيدوورکول‬
‫کي ږي ترڅو مچي دژمي دتيريدو لپاره اماده شي نوپـه‬
‫دي وخم کي انسان ته دشاتو له الري خار تر ليره حده‬
‫کميږي‬
‫‪ Soudium Salphathiazol‬چه م موال دپولرو يا دوليو پـه‬
‫شکل بازار ته عرضه کيږي دجوړونکي کمپني دهدايم په‬
‫اساس په شربم کي حل کيږي اوپه مچيـو بانـدي خـوړل‬
‫کيږي ترسره شوي تحقيقات تر اوسه پوري ښودلي ده چه‬
‫په اندازه ديودرام خـار سـوديم سـلفاتيازول پـه ‪٤‬‬
‫ليتر شربم کي دمحلول پـه شـکل ددي نـاروغي لپـاره‬
‫کافي وي اوکسي تيتراسـيکلين چـه تجـارتي نـوم يي‬
‫تيرامايسين دي دخالص والي له امله په مختلفو درجو‬
‫سره پولر په شـکل بـازار تـه عرضـه کيـږي اوداهـم‬
‫دمحلول په شکل په شربم کي اويا په وچ شـکل دشـکري‬
‫دپولرو سره يوځاي دمچيو کورنيـو تـه تغکيـه کيـږي‬
‫تيرامايسين ته په وچ لول ترجيح ورکول شوي ده زيات‬
‫پوهان په دي نظر دي چه تيرامايسـين پـه شـربم کـي‬
‫دمحلول په شکل دنوراوحرارت په مقابل کـي دبکتريـا‬
‫ضد خوار ليـر زر دالسـه ورکـوي وروسـتيو تحقيقـاتو‬

‫‪52‬‬
‫ښودلي ده چه ‪ 200mg‬اوکسي تتراسيکلين خالصـه مـاده‬
‫دشکري دپولرو سره په مخلوط شکل دهري کورني لپـاره‬
‫کافي ده ددواو مصرف دشربم سره يوځـاي اسـت مالولو‬
‫ښه والي دادي چه شربم دخوړلو په قابونوکي په زيات‬
‫مقدار سـره ځاييــږي اومچـي تـري پـه سـهولم سـره‬
‫استفاده کوي همدارنګه دپولر په شکل يي هم م لومـه‬
‫اندازه دچوکات په سر باندي دپاشلوپه طريقه ورکـول‬
‫کيږي کله کله تيرامايسين دکومکي کي پـه څيـر يـا‬
‫دردي په عو په مصنوعي خوراک کي ورکول کيږي ‪.‬‬
‫داروپايي فا لبرول نا روغي تاريخچه‬
‫‪History of European foul brood Disease‬‬
‫اروپايي فول برول ناروغي په اړه دلمړي ځـل لپـاره‬
‫په کال ‪ ١٨٨٥‬م کي يوه هر اړخيزه علمي مقاله وليکل‬
‫شوه اولير څيړونکي يي مصروفه وساتل ددي لپاره چـه‬
‫ــل ‪ Bacillus alvai‬دي‬‫ــاروغي عامـ‬ ‫ــه ددي نـ‬ ‫ــي چـ‬‫ومنـ‬
‫اودباسيلوس پلوتومترادفه ده باسيلوس اويي دپلوتون‬
‫دشکلونو څخـه يوشـکل دي چـه وايـټ پـه ‪ ١٩٢٠‬م کـي‬
‫داخبره وکړه‪ .‬يوبل څيړونکي داسي څردنـده کـړه چه‬
‫‪Streptococcus apis‬او ‪ B.pulton‬يو بل تـه ورتـه دي يـوه‬
‫ميرمنه چي الککندرو نوميدله په کال ‪ ١٩٤٩‬کي ثابته‬
‫کړه چي باسيلوس پلوتون داروپايي فول برول دناروغي‬
‫عامل دي اوپه لير کاميابي سره يي باسيلوس پلوتـون‬
‫کښم ترسره کړ اودمچيـو الروادـاني يـي پـري ملـوثي‬
‫کړي ‪ .‬په کال ‪ ١٩٥٦‬کي يي وړانديز وکړو جي باسيلوس‬
‫پلوتــون دعکــس ال مــل لــه مخــي پــه دــرام مثبــم‬
‫اودمورفولوژي له مخي په ستريپتوکوکس پلوتون بتندي‬
‫يي نوم بدل شي ‪.‬‬
‫)‪European Foul Brood Disease (E.F.B.D‬‬
‫د اورپايي فـــــولبــرول نـــــــــــــاروغي‬
‫ددغي ناروغي عامـل هغـه الروادـاني چـه د‪ ٥-٤‬ور ځي‬
‫ـي وژنـي چـه‬ ‫عمرولري په ناروغي اخته کوي اوبيـا يـ‬
‫نړيواله خپريدنه لري خوداهميم له نظره پـه اکثـره‬
‫ټکو کي امريکايي فول برول څخه کم دي امريکايي فول‬
‫برول برخالف چي هغه کوم يوخـار موسـم دککړيـدو پـه‬
‫خاطر نلري خو دغه ناروغي دژمي په تيريدواود پسرلي‬
‫په لمړي کي منځته راځي خودشاتودطب ي پريمـاني پـه‬
‫وخم کي کموالي کوي امريکايي اواروپايي فـول بـرول‬
‫نومونه دام ني نـه ورکـوي جـه نومـوړي نـاروغي دي‬
‫دهمدي سيمو پوري تړلي وي دا په لومړي کلو کـي پـه‬

‫‪53‬‬
‫همدي سيمو کي خبر ورکړل شوي و ليکن اوس دنـړي پـه‬
‫مختلفو سيمو کي واقع کيږي ‪.‬نوموړي ناروغي ديـولول‬
‫بکتريا ) ‪ (Streptococcus Plouton‬له املـه منځتـه راځـي‬
‫ليکن ځينـو نـوري لکـه ‪Bacterium eurydic Baciullus alvei‬‬
‫دالرواو دنمونو څخه تشخيص شوي دي چه ممکـن ددوهمـي‬
‫عواملو له جملي دالوراو دمـرګ سـبب درځـي پـه کـال‬
‫‪١٩٨٢‬م کي اروپايي فـول بـرول د ‪ Baiteu and Collins‬لـه‬
‫خواد دوهم ځل لپاره پـه ‪ Melliss Ococcus jpluton‬نامـه‬
‫ياد شو اودغه نوم ورکـړ شـو دغـه بکتريـا يـودرام‬
‫مثبته بکتريا ده اوځنځيـري شـکل نومـوړي سـپورونه‬
‫ـالونکو مچيـو پـه ذري ـه‬ ‫توليدوي دغه بکتريا د پـ‬
‫دشاتو اوخوارکي سره يوځاي الرواو ته تغکيه کيږي چه‬
‫وروسته بيا دالرواو په هاضمي م ـده کـي ځـاي نيسـي‬
‫اوهلته خپل تکثر ته دوام ورکوي دابايد ياده شي چه‬
‫نوموړي بکتريا داخلي زهراونورهغه مواد چـه دالرواو‬
‫دمړيني سبب درځي نه ترشح کوي اوهمدارنګـه دم ـدي‬
‫دديوال څخه دبدن نوروخاليګاوته هم نه شي تيريديالي‬
‫په م ده کي دالروا دغکايي موادو څخه پـه سـريع لول‬
‫استفاده کوي چه دالروا دتدريجي ض يفوالي سبب در ځي‬
‫چه دهمدي کبله الروا دخپل دژوند دوران دپوره کولـو‬
‫څخه پاتي کيږي او باالخره دالروا دمړيني سـبب درځـي‬
‫نومــوړي بکتريــا دريکتــوم )‪ (Rectum‬دالري دفضــوله‬
‫مــوادو ســره خــاريجيږي چــه دحجــري اونــوري ســاحي‬
‫دککړوالي سبب درځي ‪.‬‬
‫نـــــــښــــــــي نــښـــانــــي ‪:‬‬
‫ـول چـه ځـواني الرواوي پـه‬ ‫لکه څرنګه چـه وويـل شـ‬
‫نوموړي ناروغي اخته کيـږي پـه دي وخـم کـي الرواوي‬
‫دحلقي په څير دحجري په داخل کي ځاي نيسي پدي وخـم‬
‫کي الروا دسپين رنګ څخه په تـدريجي لول تغيـر کـوي‬
‫اول په زيړ رنګ اوبيا په قهوي رنګ بديليږي چه پـه‬
‫اخر کي الورا او دهغه دبدن نور محتويات دحجـري پـه‬
‫تل کي ځاي نيسي که چيري يونري لکي يا پيـنس ورتـه‬
‫داخل کـړو اوپـه کـي وښـوروو اوبيـا يـي راوبا سو‬
‫دامريکاي فول برول برخالف سريښناکه نه وي اوپه وخم‬
‫دويستلو کي دتار شکل نه اختياروي يا ليـر لنـ وي‬
‫اوزر قاع کيږي دغه الرواوي تروش بوي لري اوکله بوي‬
‫نه کوي ب ضي وختونه الرواوي دحجري دتړل کيدو مرحلي‬
‫ته هم رسيږي چه ددي الرواو دحجرو سرونه مرطوب اولږ‬
‫ټيټ م لوميږي چه تياره سور رنګ اختياروي دغـه لول‬

‫‪54‬‬
‫الرواوي مړي وي چه دحجري دسر په منځ کـي سـوري هـم‬
‫لري چه وروسته بيا الرواوي اودهغي بقاياوي په حجرو‬
‫کي وچيږي اوديوپوټکي (فلس ) په شکل دحجري پـه تـل‬
‫کي ځاي نيسي اودامريکاي فول برول برخالف ويستل يي‬
‫اسانه وي دچوکات په مج دالروا ساح يو برابر نـه وي‬
‫لکه په امريکاي فول برول کي لـيکن پـدي کـي خـالي‬
‫حجري هم ليدل کيږي ‪.‬‬
‫دناروغي انتقال ‪ :‬ددي ناروغي انتقال لکه امريکايي‬
‫فول برول کي موچه څه ولوستل عين شي دي کله کله په‬
‫يوه کورني کـي دخپريدوسـرعم زيـات وي چـه دزيـاتو‬
‫ځوانو مچيو دکمښم سبب درځي اوکورني دمرګ سـره مـج‬
‫کيږي په ب ضي وختونو کي نوموړي ناروغي تـه دومـره‬
‫اهميم نـه ورکـول کيـږي اومـوم دليـدلووړزيان نـه‬
‫رامنځته کوي دا په هغه وخم کي چـه پـه شـاواخواکي‬
‫طب ي شان پريمانه وي خو بيا هـم دنـاروغي عامـل د‬
‫مچيو په کورني کـي پـه غيـر ف ـال شـکل موجـود وي‬
‫ـه ددي‬‫ـارمونومچيو تـ‬‫ـه نوروفـ‬
‫نوروکورنيوواوهمدارنګـ‬
‫ناروغي انتقال لکه په شان دانتقال دامريکايي فـول‬
‫برود ‪ .‬دارزښم وړخبره داده چه پـه دي نـاروغي کـي‬
‫هغه فلسونه يا پتري چه دحجري په داخـل کـي دالرواو‬
‫دبقاياو څخه پاتي شوي وي دامريکاي فول برول پرخالف‬
‫دحجري څخه په اساني سره راويسـتل کيـږي همدارنګـه‬
‫هغه حجري چه دهغي الروا بلوغ ته ورسيږي اوخـارجيږي‬
‫دغه بکترياوي په دغه حجـرو کـي بـاقي پـاتي کيـږي‬
‫اوراتلونکي الرواوي په نوموړي ناروغي اخته کوي‬
‫(‪ )١‬مــــخــنــوي اوکــنــتــــــــرول ‪:‬‬
‫ددي په خاطرمختلفي دواداني است مال شويدي داهميـم‬
‫وړ يي اکسي تتراسکلين يا تيرامايسين دي چه دپولرو‬
‫په شکل يا دشربم سره يوځاي دمحلول په شکل په مچيو‬
‫ـه خـاطر ددي‬‫باندي خوړل کيږي ددي ناروغي دمخنوي پـ‬
‫درملو است مال په کال کي دوه ځلي يو ځل پـه خـزان‬
‫کي اوبل ځلي يي دپسرلي پـه شـرو کـي لکـه څرنګـه‬
‫امريکــاي فــول بــرول کــي ولوســتل شــوهمغه شــان‬
‫است ماليږي خو دواداني بايد دمچيو دپوهانو له خوا‬
‫توصيه يا مصرف شي ترڅو په اينده کي دشاتو لـه الري‬
‫انسان ته نورعوار پيښ نکړي که چيـري دمچيوکـورني‬
‫دنفوس له نظره يـا دنـور مناب ولـه نظـره قـوي وي‬
‫نوموړي ناروغي که په کمه اندازي سره وي دمچيو لـه‬
‫خوا لمنځه وړل کيږي اودطب ي شاتو دپيماني له پلوه‬
‫مچي پري غالبيږي اوناروغي په خپله دمنځـه ځـي اود‬

‫‪55‬‬
‫دوااست مال ته ضرورت نه پيښږي ددي لپاره چه ددغـه‬
‫اوراضو لکه امرکال اواروپايي فـول بـرول څخـه مو‬
‫مخنوي کړي وي بايد الندي شرايط په نظر کي ونيسو ‪.‬‬
‫‪ : ١‬هغه وسايل اوصندوقونه چه يو ځل اسـت مال شـوي‬
‫وي داخستلو څخه يي بايد لله وشي يا بايد دنـاروغي‬
‫څخه دپاکوالي له نظره بايد اطمنـآني وي يـآ مخکـي‬
‫ددي څخه چه دمچيو په واک کي ورکړشـي بايدضـدعفوني‬
‫شي‬
‫‪ : ٢‬مچيوته دچور کولو زمينه يا موقـع ورنکـړل شـي‬
‫لکه دکار په وخم کي چوکاتونه اوصندوق اضـافه مـوم‬
‫او يا شات يادهغي څاڅکي دصندوق په شـاوخوا کـي او‬
‫يا دصندوق په سر وا نه چول شي چه دغه کارونـه پـه‬
‫يو صندوق باندي دبل صندوق باندي ديرغل کولو موقـع‬
‫برابروي ‪.‬‬
‫‪ : ٣‬دغير مامينو شـاتو او نوروخـوراکي موادوڅخـه‬
‫استفاده ونه شي‪.‬‬
‫‪ : ٤‬په داسي سيمه کي دي دمچيوصندوقونه ځاي پرځـاي‬
‫نه شي چه هلته نوري مچي ايښودل شـوي وي اوهغـه دي‬
‫په خارناکي ناروغيو ککړي وي ‪.‬‬
‫‪ : ٥‬که چيري ديوصندوق څخه چه دصحم له نظـره مـونږ‬
‫ته دهغي اطمنان نه وي دکومـ پـه خـاطر بايـد بـل‬
‫صندوق ته تري دچوکاتونو اونورو شيانو انتقال و نه‬
‫شي ‪.‬‬
‫‪ : ٦‬داشتباهي عاليمو يا نښو په ليدلو سره بايد پـه‬
‫لمړي سرکي دهغي مراکيزو او ادارو سره يـا کـارپوه‬
‫خلکو سره اړيکه ونيسو تر څودناروغي په مخنـوي کـي‬
‫تدابير راسره ونيسي ‪.‬‬

‫ســپـتــي ســيــمـــا‪:‬‬
‫سپتي سيما دبـالغو مچيـو نـاروغي ده دغـه نـاروغي‬
‫دلومړي ځل لپاره په کال ‪ ١٢٢٨‬م کال کي ديوڅيړونکي‬
‫پوسيله ونومول شو دي څيړونکي باسيلوس ايي سپتيکوم‬
‫نوم پري کيښود او دکـج نظريـه يـي ثبـوت کـړه چـي‬
‫دناروغي عامل يوزرهبيني کوچني حيوان دي سپتي سيما‬
‫دوموه جدي ناروغي نه دڼل کيږي او دهغي دانتشار او‬
‫خپريدني احتمال شته‪.‬‬
‫پيژندل يي ‪:‬‬
‫په کال ‪ ١٩٥٩‬م کي باسيلوي ايي سپتيکوم دوباره لـه‬
‫سر طبقه بنـدي شـوه او دسـيودوموناس ايـي سـپتيکا‬

‫‪56‬‬
‫)‪ (Pseudomomas Apiseptica‬ونومول شو پدي وخم کـي وويـل‬
‫شو چي سـيودوموماس ايـي سـپتيکا پـه کاملـه تو ده‬
‫سپوروموناز اشووروکنوزا ته ورتـه ده ددوي تـرمنځ‬
‫عمده او لوي توپير پـه دي کـي دي چـي سـيودوموماس‬
‫ـي‬
‫ـو کـ‬‫ـه مچيـ‬
‫ـوروکنيوزا ‪ (Psudomomas aurcraginosa‬پـ‬
‫اشـ‬
‫دسپتي سيما باعث نه درځي ليودوموناس ايـي سـپتيکا‬
‫يودرام منفي باکتريا ده چي سپور نلري په کال ‪١٩٧٠‬‬
‫م کي هڅه وشو چي په طبقه بندي کي دويبروجنس پـوري‬
‫ـر وروسـته دي نتيجـي تـه ورسـيدل چـي‬ ‫وتړل شـي مګـ‬
‫ســپوروموماس ايــي ســتيکايونوي ژونــدي موجــوددي‬
‫ـره شـي ويـل‬‫اودزياتو څيړينو ته ضرورت دي چـي ترسـ‬
‫کيږي چـي رطوبـم دسـپتي سـيما انتقـال تـه زمي نه‬
‫مساعدوي دڅيړنو او تجربو څخه چي په قفس کي ترسـره‬
‫شوي په ثبوت رسيدلي دي چي دغـه نـاروغي دنـاروغيو‬
‫مچيو څخه روغو مچيوته نه انتقاليږي په کـال ‪١٩٦١‬‬
‫م کي راپور ورکړ شو چـي پـه يـوه کـالوني دغـکايي‬
‫موادو دستونځو په وخم کي دسپتي سـيما نـاروغي هـم‬
‫زياتيږي دغه ستوونځي عبارت دي له‬
‫‪ : ١‬ومصــنوعي غــکادانو څخــه زياتــه او دوامــداره‬
‫استفاده کول‪.‬‬
‫‪ : ٢‬په چوکاتونو کي دزياتو مچيو ټوليدل‪.‬‬
‫‪ : ٣‬او همدارنګه دنامناسبي هـوا لـه املـه دمحيـو‬
‫يوځاي ته راټوليدل چي په زيـات شـمير سـره يوځـاي‬
‫راټول شي هر کله چي سپتي سيما ناروغي يوي کـالوني‬
‫ته الر پيداکړي نو په چټکه توده مچيو دوژنـي لويـه‬
‫ساحه او کچه دمپتال کيدو څخه ‪ ٣٦-٢٠‬سـاعته وروسـته‬
‫ليدل کيـږي ددي نـاروغي مهمـه نښـه دعضـالتو چټ که‬
‫اصتحاله ده دمثال په لول دمړه شوي مچيو جداکول او‬
‫لري کول ستونزمن کار دي ځکـه چـي ددي نـاروغي لـه‬
‫امله دمړه شوي مچيو وزرړنـه پيښـي دسـيني قفـس او‬
‫دي ه ورڅخه جدآ کيږي او قاع کيږي په يو کالني کـي‬
‫ملوثي مچي ناقراره وي غکا نه خوري او نشـي کـواليي‬
‫چي والوزي داسي عقيده شـته چـي دباکتريـاو دحم لي‬
‫ـال دام لومـه نـه ده چـي‬ ‫الرتنفسي الره ده تراوس مهـ‬
‫باکترياداني څنګه او په څه لول ژمي په کالونيو کي‬
‫تيروي په لير احتمال سره سيروموناس ايي سپتيکا په‬
‫بالغو مچسو کس خپل ژوند ته ادامه ورکـوي لکـه چـي‬
‫باکترياو ته زمينه مساعده شي نو نـاروغي تـه شـدت‬
‫ورکوي داسي راپور ورکړ شويدي چي سپتي سيما ناروغي‬

‫‪57‬‬
‫کوالي شي چي دنوزما دکنو له ناروغي او همدارنګه له‬
‫ټولو ناروغيو سره يوځاي وليدل شي‬
‫درملنه ‪:‬‬
‫دمچيو هيڅ کوم پو داسي نسل نه پيدا کيږي چي دسپتي‬
‫سيما دناروغي په وړاندي مقومم ولري امـا پـه کـال‬
‫‪ ١٩٦١‬م کي دا څردنده شوه چي ټولي مچي دسپتي سـيما‬
‫ناروغي په وړاندي يووشـان حساسـيم نـه لـري ‪ .‬پـه‬
‫سويکرلين کي سترپتومايسين څخه دسپتي سيما نـاروغي‬
‫په کنترول کي کار اخستل شويدي چي ښه مـوثره تمـام‬
‫شويدي او ښـه پـايلي لـري مګـر دسـپودوموماس ا يي‬
‫س پتيکا نژادونه دسيتري اسيد هم دسـپتي سـيما په‬
‫مقابل کي په کار وړل کيږب مګر ويل کيـږب چـي دغـه‬
‫ماده يوازي دبوري دشربم محيط اسيدي کوي او دشـربم‬
‫‪ ph‬دشاتو ‪ ph‬نږدي کوي‬
‫دليکوال نظر اوعقيده ‪:‬‬
‫دسپتي سيما دناروي نوم بايد بدل شي ځکه چـي داسـي‬
‫عاليم له ځانه ښکاره کوي چي نوري بکترياوي هـم لـه‬
‫ځانه ښکاره کوي همدارنګه دسپوروموناس ايي سـپتيکا‬
‫طبقه بندي په اړه ليري څيړني ترسـره شـويدي دهغـو‬
‫څيړنو له مخي کوم چي دتوکسين دشتون او يا نه شتون‬
‫په اړه ترسره کيږي کوالي شو چي دمړيني المـل م لـوم‬
‫کړو او سپور و موناس ايي سـپتيکا پـه وروسـته طبـق‬
‫بندي کي مرسته وکړو‪.‬‬
‫کـــــــــــنــي يــــــــا ‪Nites‬‬
‫‪ : ١‬داکاراپيس ودي کني ‪Acarapis woodi‬‬
‫دغه کني په کال ‪ ١٩١٩‬م کي انګلستان په هيواد کـي‬
‫پيژندل شوي وروسته له دي څخه داروپا په لويه وچـه‬
‫هندوستان‪ ،‬جنوبي امريکا کي وليـدل شـو او د شـاتو‬
‫مچيــو د يــو افــم پــه تودــه وپيژنــدل شــو پــه‬
‫امريکااوکانادا کي تر دوه و لسيزو پـوري هـيڅ لول‬
‫دشاتوپه مچيو کي نه وه پيژندل شوي مګر دلومړي ځـل‬
‫لپآره په کآل ‪ ١٩٩٤‬م کي د اکاراپس کني دلومړي ځـل‬
‫لپاره دامريکا دتکزازپه اياالت کي راپور ورکـړ شو‬
‫تقريبا يو کال وروسته ددغـي نـاروغي راپوردمتحـده‬
‫اياالتو د ‪ ١٩‬ايا التونو څخه خپره شوه په دـن شـمير‬
‫ـه‬
‫ـي څخـ‬‫ـاراپس کنـ‬ ‫ـي داکـ‬ ‫ـالو کـ‬‫ـابونو اوعلمـي مقـ‬
‫کتـ‬
‫داکارين کني ( ‪ )Acarine nite‬او ددي په واساه منځته‬
‫راغلي ناروغي ته داکارين ناروغي ( ‪)Acarine Disease‬‬
‫په نوم يادونه شوي ده په متحـده ايـاالتو کـي خلـ‬

‫‪58‬‬
‫داکارين کني ته دتراخياکني (‪ )Trachia nite‬هـم وايـي‬
‫ځکه چه دغه کني دشاتو مچيـو پـه تنفسـي جهـاز کـي‬
‫ـيږي ‪ .‬داکـارين کنـي يـا‬ ‫دت راخيا په برخه کـي اوسـ‬
‫اکاراپيس اويا د عواموپه اصـاالح تراخيـايي کنـي د‬
‫مچيو روزنکو تر منځ يو لار او ويره رامنځتـه کـړي‬
‫ده دروتامز ټيد (‪ )Rothams ted‬څيړنيز مرکو څخـه چـه‬
‫په انګلستان کي موق يـم لـري دلاکتـر لزلـي بي لي‬
‫(‪ )Lesli Bailey‬دڅيړنو له مخي چي ترسره شوي دي ښـايي‬
‫چه دکنو په واساه په مچيو کي دکار په وخم او دژمي‬
‫په موسم کي ‪ %٢٠‬عمر دکميدو المل درځي اما پـه هغـو‬
‫کالونيو کي چه تر شديدي حملي الندي راغلـي وي عمـر‬
‫يي له دي څخه هم کموي داکتر لزلي بيلي وښودله چـه‬
‫کني دشاتودمچيومحصول تريوفيصد کموي اوهغو کالونيو‬
‫شمير چه دژمي دتيريدو پر مهال دکنو تر حملي النـدي‬
‫راځي او دمنځه ځي لير کم دي ‪.‬‬
‫دکــــکــړيــدنــــــــي نــښــي ‪:‬‬
‫څرنګه چي کني دشاتو دمچيو دتنفس مجرا په داخل کي‬
‫خصوصا په تراخيا کي ځاي نيسي نو ځکه نشو کوالي چـه‬
‫هغوي دمايکروسکوب څخه پرته ووينو مګر دهغوي دشتون‬
‫نښي اواثار کولي شو چه دمچيودوض يم اورفتـار څخـه‬
‫م لوم کړو په دي کنـو بانـدي ملوثـه مچـي دنوزمـا‬
‫دناروغي په څير حرکات اووضـيم لـه ځانـه څردنـدوي‬
‫مګرتوپير يي په دي کي دي چي داکارين دنـاروغي پـر‬
‫مهال دنوزما پر خالف اسهال نـه ليـدل کيـږي پـه دي‬
‫اساس لير شمير مچي دصندوق تر څنګ دالوتلو په حڅـه‬
‫ليدل کيږي ‪ .‬مګر هغو دالوتلو توان دنه درلودلو په‬
‫اساس يو خوا او بل خوا دحرکم پـه حـال کـي ليـدل‬
‫کيږب ددي نښو دليدلو سره سم بايد په کالوني باندي‬
‫د ودي کني دحملي ش وکړو ‪ .‬دصحيح اوپريکنده تشخيص‬
‫لپاره بايد دميکروسکو څخه استفاده وکړو ځکـه چي‬
‫داکارين کني لويوالي تقريبا ‪ 0.1 mm‬په حـدودو کـي‬
‫دي نو ځکه دمايکروسکوب څخه پرتـه نـه ليـدل کيـږي‬
‫څرنګه چـي پـوهيږو دغـه کنـي دشـاتو مچيـو تنف سي‬
‫مجراخصوصا په تراخيا کي ژوند کوي او دمچـي دوينـي‬
‫څخه تغکيه کوي په همدي دليل دالوده مچيو دبدن پدي‬
‫برخه کي تيره ياتورداغونـه اونـا منظمـوالي ليـدل‬
‫کيږي چه دوخم په تيريدو سره ټولـه تنفسـي مجـراوي‬
‫توروي ديوي تيره چاقو اويا کومي بلي الي په مرسته‬
‫کوالي شو چه دسراوسيني لومړني بند دمچي دبنـد څخـه‬

‫‪59‬‬
‫جال اوتوره شوي تنفسـي مجـرا دسـالم او روغ تنفسـي‬
‫مجرا سره پرتله اومشاهده کړو ‪.‬‬
‫دخــــپــــــريـــــــدو طـريـقـه ‪:‬‬
‫په کنو باندي دککړيدني سره حساسيم په لومړيـو ‪٣-٢‬‬
‫ورځو کي زيات او په تـدريجي لول سـره تـر ‪ ٩‬ورځـو‬
‫پوري کميږي چي دغه علم کيداي شي چـي دمچيـو دنـرم‬
‫اونازکه ويښتانو په لرلـو سـره چـي دتنفسـي جهـاز‬
‫دسيني لومړي بند څخه د وتلـو وروسـته دويښـتو پـه‬
‫مرسته پورته ځي او دخپلـو وروسـتنيو دوو پښـو پـه‬
‫وسيله هغه پوري نښلي څرنګه چي کني څلورجـوړي پښـي‬
‫لري په دي حالم کي دهغوي دري جوړي پښي ازاده پاتي‬
‫کيږب اود بلي مچي پوري دنښتلو پـه انتظـار کـي وي‬
‫کني چي کله دبلي مچي سره په تماس کي شـي نودخپلـو‬
‫وروستيو دوو پښو په وسـيله دبلـي مچـي پښـه نيسـي‬
‫اوهغه ته انتقاليږي اووروسـته لـه دي څخـه بيرتـه‬
‫دتنفسي مجرا له الري تنفسي جهاز تراخيا ته تيريـږي‬
‫اوهلته ځاي نيسي دکنو په وسيله ککړوالي دکـالونيو‬
‫ترمنځ په مختلفو الرو اوطريقوسره صورت نيسـي ‪ .‬کـه‬
‫چيرته يوه ملوثه او ککړه مچي دباد لـه املـه خپـل‬
‫صند وق غلط کړي او اشـتباها بـل روغ او صـحتمند او‬
‫صحي صندوق ته داخل شي نو دغي روغ صندوق تـه دکنـو‬
‫دانتقال وسيله درځي دمر انتشار اوخپريدنه پـه دي‬
‫طريقه کي ملوث اوککړنارينه مچي مهمه ون ه لري ‪.‬‬
‫ځکه چي نارينه مچي هري کالوني يا صندوق ته وغواړي‬
‫نوتال ي شي ځيني وختونه مچي روزنکي هم دمـر دشـتون‬
‫څخه دبي خبري په صورت کي دمر دخپريدني سبب درځـي‬
‫چه ديو کالوني څخه بلي ته دچوکاتونو دانتقـال پـه‬
‫وسيله چي مچي ولري دبچيو انتقال ديو صندوق څخه بل‬
‫صندوق ته دملکي پيرودل دبل فارم څخه چـي داطمنـان‬
‫اواعتبار وړنه وي چي احتماال په دي ناروغي اخته وي‬
‫همدارنګه دکالنيو او فارم انتقال ديو ځاي څخه بـل‬
‫ځاي ته چي هلته نور فارمونه اونوري مچـي نـږدي وي‬
‫چي اطمناني او باوري نه وي اوهمدارنګه دمچيـو تـر‬
‫منځ دشاتو دچورکولو څخه دمخنوي لپـاره دتـدبيرونو‬
‫نيولو په صورت کي چي داټول فکتورونه دکنو انتقـال‬
‫او خپريــدلو تــه زمينــه مســاعدوي تــر اوس مهالــه‬
‫داکارين کني دخپريدني څخه دمخنيوي لپاره کوم خاصه‬
‫تګالره نده سنجول شوي اما ځيني کيماوي مواد شته چي‬
‫لودي توليدوي او ازمويل شوي طريقه ده چي دغه لودي‬
‫شاتو مچيو ته کوم زيان نـه رسـوي چـي لـه دي للـي‬

‫‪60‬‬
‫موادو څخه ليرمشهورمواد فولبيکس (‪ )Folbex‬ده چـي‬
‫دکاغکي پټي په لول بازارونو کي تر السه کيـداي شـي‬
‫چي داپټي لوله کاغک يوي برخـي تـه اوراچـول کيـږي‬
‫اوپه صندوق کي ځوړنديږي چي ددي است مال په وخم کي‬
‫دصندوق دروازه تريوساعته پوري وتړل شي ‪ .‬اوس وخـم‬
‫کي دکنو سره دمبارزي ښه طريقه دکالونيو دـر سـاتل‬
‫او دځوانواوقوي ملکوساتل دي په کالونيو کي‪.‬‬
‫واروا کـــــنـــــــي )‪)Varrova Jacobsoni‬‬
‫واروا کني جي يو اسيايي نژاد دي دلمړي ځـل لپـاره‬
‫په کال ‪ ١٩٤٠‬م کي په هندي مچي کي دانـدونيزيا پـه‬
‫هيواد کي وپيژندل شو څرنګه چي م مولي مچيو لپـاره‬
‫دومره خارناکي نه وي نو ځکه ورته دومره پام ونشـو‬
‫دغه کني دکال ‪ ١٩٦٠‬م په لمړي لسيزه کي داسـياجنوب‬
‫ـان کـي ليـر‬‫شرقي هيوادونوچه له دي جملي څخـه جاپـ‬
‫اندازه تاوانونـه رامنځتـه کـړي چـي پـدي وارسـره‬
‫دپيژندني اقتصادي اهميم اودژوندطرزاوطريقـه اودي‬
‫سره دمبارزي پـه الروچارواودژونـدطريقي تـر څيړنـي‬
‫الندي ونيول شوي اوس مهال کي دغه کني دنړي په ټولو‬
‫هيوادونو کي خپره شويده او په ستردو کيږي چـي ددي‬
‫وروستي لسسـيزي پـه ورسـتيو کلونـو کـي پـه ځي نو‬
‫ـرو‬
‫ـه ليـ‬‫ـه املـ‬
‫ـدني لـ‬ ‫ـو د ککړيـ‬ ‫ـي دمچيـ‬
‫ـو کـ‬
‫هيوادونـ‬
‫زيانونو سره مواجه شوي دي ددي کني ښځينه جنس دبدن‬
‫اوږدوالي اندازه ‪ 1.2 mm‬اوپلنوالي يي ‪ 1.6mm‬دي پـه‬
‫دي اساس دهغوي ددي ي قار دهغـوي دبـدن دطـول څخـه‬
‫ليره ده ددغه کني ليدل دمايکروسکوب څخه پرتـه هـم‬
‫کي داي شي ‪ .‬دکنو په دي لول دښځينه کني دبـدن رنـګ‬
‫قرمزي دي او نران کني زيړ روښانه او يا هم خړايره‬
‫رنګي وي دغه کني څلور جوړي پښي لري دغه کني دخپلو‬
‫پښو په اخري برخه او دسـيني پـه برخـه کـي مخصـور‬
‫جوړښتونه لري ‪ .‬چه ددي مخصور او ځانګړو جوړښتونو‬
‫په مرسته کني ځانونه دمچيو پوري نښلوي په دي شـکل‬
‫جي بيرته جداکولي يي ليـر سـخم وي وړي اونابـالغي‬
‫کني دوړو اونابالغو مچيو څخه او بالغي کني دبالغو‬
‫مچيو دويني څخه تغکيه او استفاده کوي چي په نتيجه‬
‫کي دمچي دض يفوالي او دشکل دتغير والي او بـاالخره‬
‫دبالغي مچي دمړيني سبب درځي بالغي کني دويني څښلو‬
‫لپاره دبالغو مچيو دبدن دنرموبرخو لکـه دسـيني او‬
‫کيدي دمنځ ساحه انتخابوي ښځينه کني دکـاريگرومچيو‬
‫مګر زياتره دنرانو دالرواخاني مخکي دتړل کيدو څ خه‬

‫‪61‬‬
‫پيداکوي او هلته هګي اچوي پـه دي اسـاس کنـي خپـل‬
‫الروايي اودتکثيرمرحله په خپلو حجرو کـي چـي ځا له‬
‫تړل کيږي تيروي دنارينه مچيـو خانـه دکـاردرو په‬
‫نسبم تر ليري مودي پوري تړل شوي وي له همدي املـه‬
‫کني دنارينه مچيو دخانو سره ليره عالقه لري ځکه چي‬
‫دنرانو خانو کي لير وخم هغوي تيرولي شـي چـه پـدي‬
‫وس يله هغوي کوالي شي چي دوه پړاوه نسل توليـد کـړي‬
‫دهغه هګيوشميرچي په هروارکي ښځينه کنـي يـي اچـوي‬
‫دموسم او کالوني دوض يم پوري اړه لري ښـځينه کنـي‬
‫په اوسط لول سره دکاريګرو په خانه کـي ‪ ٥‬دانـي او‬
‫نرانو په خانه کي تر ‪ ٧‬دانو پوري هګي اچوي نارينه‬
‫او ښځينه کني دهګي څخه درشد اوترتکامله پوري سـره‬
‫دري ځله پوسم اندازي کوي چي دغه ټولـه دوره د ‪٨-٧‬‬
‫ورځي موده نيسي دتړلو حجرو په داخل کي جفتګيري يا‬
‫يو ځاي کيږي يا القاح کيږي وروسته دجفتګيـري څخـه‬
‫نارينه کني مړ کيږي تکامل موندي کنـي سـره دخپلـو‬
‫ميندو دځوانو مچيو دخارجيدو په وخم کي دمچيو سـره‬
‫يو ځاي خارجيږي اوپه بل وخم کي دمناسبو شراياو پـه‬
‫مساعديدو سره نورو حجرو ته داخليږي او تکثـر کـوي‬
‫په اوړي کي چي دمچيو عمر لنـ وي ‪ ٨‬مياشـتي او پـه‬
‫ژمي کي لير ‪ ٨-٥‬مياشتو پوري وي دژمي په موسـم کـي‬
‫په کالونيو کي الرواداني نه وي نو ځکه کني هګي نـه‬
‫اچوي او تکثر صورت نه نيسي په ټوليزلول کنـي خپـل‬
‫ژوند دشاتو مچيودژوند سره تړي اوهمغغږي کوي په دي‬
‫لول چي د هغوي توليد مثل دمچيو دتوليد سره يو وخم‬
‫صورت نيسي کني م موال په کم شمير سره اودشات مچيـو‬
‫په وجود باندي ي ني د سيني او کي ي تر منځ بندونو‬
‫پــوري نښــلي او ژمــي تيــروي پــدي پرازيــم بانــدي‬
‫دککړوالي تشخيص کول په يو کالوني کي ساده کـار دي‬
‫که چيرته په مجيو باندي کني ونه ليدل شي نو په دي‬
‫صورت کي په کالوني کي ناقص الخلقه يا په مجيو کـي‬
‫انومالي ليدل کيږي ددي کنو په تثبيم کي مرسته کوي‬
‫پدي وخم کي زيانونو دليدلو پـه صـورت کـي چـي پـه‬
‫صندوق کي دکنو په موجيوديم باندي شکمن شو نو کوالي‬
‫شو چي يو شمير نارينه حجرو الرواوي ودورو او سر يي‬
‫خالر کړو چي نارينه حجري دنبدي شکله راووتلي سـاحي‬
‫نسبم نورو کاريګرو مچيو خانو ته الري خالر شي اوکني‬
‫پکي ولټول شي دمچيو ددرځيدواوحرکاتو په مرسته هم‬
‫کوالي شو چي دکنو موجوديم م لوم کړو کنـي دنارينـه‬
‫او کاردرو په وجود پوري نښـلي ځينـي وختونـه کنـي‬

‫‪62‬‬
‫دويني څښلو لپاره خپل موقي م تغيرورکـوي ددي ځـاي‬
‫بدلوني له امله مچـي تـه تګليـ رسـيږي ځنـي وخـم‬
‫تيزحرکم کوي او يا خپل وزرزنه ښوروي او حرکم کوي‬
‫مچي له خپل ځانه غير عادي حرکتونه ښکاره کوي ‪.‬‬
‫دخـــپـــريـــــدو الري‬
‫کني له بيالبيلو الروڅخه له ملوثي کـورني څخـه بلـي‬
‫روغي کورني ته انتقاليږي چـي ددي انتقـال لـه الرو‬
‫څخه يو څو په الندي لول ذکر کوو‬
‫‪ : ١‬مچې روزنکي دمچيـو دانتقـال پـه وسـيله ديـو‬
‫صندوق څخه بل صندوق ته اويا هـم ملـوث صـندوق کـې‬
‫دکار څخـه وروسـته دملوثووسـايلوپه واسـط بـل روغ‬
‫اوصحي صندوق ته انتقاليږي‬
‫‪ : ٢‬نران مچي چي کني دهغوي سره يوه خاصه عالقه لري‬
‫دهغوي پوسيله کني په اساني سره ديو صندوق څخه بـل‬
‫صندوق ته انتقاليږي‬
‫‪ : ٣‬کاريګرې مچي دکار په جريان کـي دتيـزي هوالـه‬
‫ـاهم دغـکايې‬‫امله سهوا بل صندوق ته داخـل شـي اويـ‬
‫موادودکمښم پـه وخـم کـې دچورولوپـه موقـع ملـوثې‬
‫اوککړې کالونۍ ته داخل شي نودپرازيم دانتقال باعث‬
‫درځي البته روغوکالونيو ته دانتقال باعث درځي‬
‫‪ : ٤‬ممکن يوه ملوثه مچي څو کيلو متـره لـري دخپـل‬
‫صندوق څخه پروازاوالوتنه وکړي اودغه پرازيم هلتـه‬
‫انتقال کړي او بله سيمه هم پدي پرازيم ملوثه کړي‬
‫‪ : ٥‬دمچيو دفارم انتقال ديو ځاي څخه بل ځاي ته‬
‫‪ : ٦‬دوسايلو او صندوقونواخستل ددوهم الس څخه ي نـي‬
‫مست مل او ملوثووسايلواخستل‪.‬‬

‫د ‪ Varrova Jacobsoni‬کني سـره دمبـارزي الري چـاري او‬

‫طريقي‬
‫دوروا کني سره دمبارزي لپاره مناسبه الره او طريقه‬
‫داده چي په يو وخم کي او په پراخه توده پـه سـاحه‬
‫کي په ټولو مچې روزمنځايونواو فارمونو کي پـه يـو‬
‫وخم او يوځاي کي مبارزه پيل شي ‪.‬‬
‫دمبارزي لپاره تر ټولو ښه او مناسب وخم لمړي ورځي‬
‫دي وروسته دشاتو دټولولو څخه ځکه چي په دي وخم کي‬
‫دکني هګي اچـوول ليـر کـم وي اونـوي بچـي هـم پـه‬
‫صندوقونو کي نه ليدل کيږي پدي وخم کي دواروا کنـي‬
‫هګي ځکه نه اچوي چه په صندوق کي الروادـاني نـه وي‬
‫نو په دي اساس دپريکنده بـري لپـاره الزمـه ده چـه‬

‫‪63‬‬
‫ـه بايـد د‪٢٤‬‬‫دکنو سره دمبارزي په وخـم کـي اومليکـ‬
‫ورځو لپاره بايد په يومخصوصه پنجره کي قيد کړي شي‬
‫ترڅو دمليکي دهګي اچوني څخه مو مخنوي کـړي وي ددي‬
‫کار دترسره کولو سره کني هګي نشي اچولي تکثير يـي‬
‫ودريږي اوپټيدو لپاره هم کوم مناسب ځاي نـه پيـدا‬
‫کوي دمبارزي دمودي اواوږدوالـي بايـد ‪ ٢١‬ورځـي وي‬
‫پدي لول چي دملکي قيدولو څخه وروسـته درملنـه پـه‬
‫ـي سـره صـورت‬‫څلورو پړاونو کي د‪ ٦-٤‬ورځـي پـه وقفـ‬
‫نيسي ‪.‬‬
‫کومه دوا چي دکنودمنځه وړلو لپاره په کاروړل کيږي‬
‫هغه بايد شاتومچيوته تاوان ونه رسـوي او پـه ليـر‬
‫اندازي سره کني دمنځه يوسي او له ځانه مسـمومونکي‬
‫خاصيم پريږدي کومي دواداني چي دکنـو دمنځـه وړلـو‬
‫لپاره دلودي په بڼه په کاروړل کيږي ترليري اندازي‬
‫دپورتني ښو خواصو درلونودنکي دي چي تاوانونـه يـي‬
‫لير کم دي اودټي يي ليري زياتي دي ځکه چـي دليـري‬
‫لن ي مودي لپاره په صندوقونو کـي پـه کنـو بانـدي‬
‫تاثير کوي او وروسته دهغي څخه تاثير يي دمنځه ځي‪.‬‬
‫يـــــــــــادونــــــــــــه ‪:‬‬
‫دم بارزي دپيل څخه دمخه بايد شات له صندوقونو څخـه‬
‫وويستل شي ترڅو ددوا دکيماوي اغيزوڅخه په امن کـي‬
‫پاتي شي ځيني دواداني چه دکنوپرضد است ماليږي پـه‬
‫الندي لول ذکرکوو‪.‬‬
‫‪-١‬دفوليکن وي ‪ V‬کاغکي پټي= دکنوسره دمبارزې لپاره‬
‫که چيرتـه دفـوليکن وي پټـي څخـه کارواخيسـتل شي‬
‫نوددغه عمليه يادرملنې دوره يوه هفتـه وخـم ني سي‬
‫دبچي لرونکي اوياض يفه صندوقونولپاره ددغي پټي يا‬
‫کاغک نيمايې برخي او هغه صندوقونه چي( ‪ )٩-٧‬پـوري‬
‫چوکاټونه ولري يوه پيټي کاغک اوهغـه صـندقونه چـه‬
‫ليردڼــي اوقــوي مچــې ولــري ددي پټــې پــه هرځــل‬
‫است ماليږي دغه پيټـي بايدپـه يوخـالي چوکـاټ کـي‬
‫ديوسيم په وسيله ځوړند شي دغه پټي بايـد دالکـولي‬
‫څراغ په وسيله وسوځول شي ي ني يوه برخه يي وسوځول‬
‫شي وروسته دفـوليکن وي دپټـي دسـوځولو څخـه با يد‬
‫دصندوق خوله اوټول درزونه وتړل شي ترڅو لودي ضايع‬
‫نشي وروسته ديوساعم څخه دصندوق دروازه خالصوو ب يا‬
‫په صبا ورځ سهار صندوق خالصوو او دصندوق فرش پاکوو‬
‫تر څومړه شوي کني ورڅخه وباسو‬
‫‪ : ٢‬په دوهمه طريقه کي د (واروازبين) ددـولي څخـه‬
‫استفاده کوو ددي واروازبين است مال پدي لول دي چي‬

‫‪64‬‬
‫ددولي يوه برخه دالکولي څراغ په وسيله سوځول کيږي‬
‫او دصندوق دروازي له الري صندوق ته داخليږي اوبيـا‬
‫دصندوق دروازه ديو ساعم لپاره تړل کيږي ديو سـاعم‬
‫څخه يي وروسته دروازه خالصوو‪.‬‬
‫‪ : ٣‬پريزين ‪ :‬دکنو پر ضد داست مال دغـه دوا مـايع‬
‫شکل لري چي جرمنـي دوا ده او د بـاير )‪ (Bayer‬ددوا‬
‫جوړوني شرکم يي توليدوي دکنوپرضد دمئبارزي پر وخم‬
‫دغه دوا بايد ‪ ١:٥٠‬سره ترکيب شي ي ني يو ملي ليتر‬
‫پريزيم دوا د ‪ ٥٠‬ملي ليتره داوبو محلول سره حل شي‬
‫اووروسته دحل کيدو څخه ‪ ٥٠‬ملي ليتره محلول استمال‬
‫شي ددي دوا است مال لير اسان او ساده دي هغه پـدي‬
‫لول چي وروسته دمحلول دتياريدو څخه دغه محلول پـه‬
‫صندوقونو کي دچوکاټونو دپاسه وشيندل شـي پـدي لول‬
‫چــي محلــول پورتــه خــوا څخــه دچوکــات دپاســه او‬
‫دچوکاټونو ترمنځ است مال شي کوښښ وکړوچي يو دا سي‬
‫شي دمحلول دشيندلو لپاره است مال کـړو چـي محلـول‬
‫دهغي څخه ونه څاڅي او همدارنګه بايدهڅـه وشـي چـي‬
‫محلول دغټو څاڅلو په لول خارج نشـي او دچوکـاټونو‬
‫په ټولو برخو کي وشيندل شي ‪.‬‬

‫دکــــالراکـــــــــنــي )‪(Troloplaelaps Clureae‬‬

‫داداسيايي نژاد له جملي څخه يوکني دي چـي زيـاتره‬
‫داسيادلوي وچي جنوب غـرب هيوادونـو او سـيمو څخـه‬
‫راپور ورکړ شويدي دکالراکني داوسيدو ځاي او دژو ند‬
‫طريقه ترليره حـده وارواکنـي تـه ورتـه ده اول ير‬
‫وختونه دغه دواړه کني په يو وخم کي يوځاي پـه يـو‬
‫صندوق کي ژوند کوي ددوي ترمنځ توپيرپدي کي دي چـي‬
‫دکنو پدي لول کي وارواي جاکو سبوني بالغي کوالي شي‬
‫ي د ‪ ٨-٥‬مياشتو پـوري دي کـاريګرومچيو پـه وجـود‬
‫پوري ونښلي او ژونـدوکړي مګرحـال دا چـي کالراک ني‬
‫بالغي )‪ (T.clareae‬دشاتو مچيو دالروادانو دنشتوالي په‬
‫صورت کي يواځي ‪ ٢‬ورځي ژوند کوالي شي ځکـه چـي پـدي‬
‫نشي توانيدالي چي دبالغي مچي دويني څخه خپله تغزيه‬
‫وکړي ددي کنو دتغکي په صورت کـي دتړلـو خـانو يـا‬
‫حجرو په شکل او بڼه کي تغيرات رامخځتـه کيـږي چـي‬
‫دالر وادانو داندامونو بڼه او شکل تغيـر کـوي ځي ني‬
‫وختونه مچي دي ه دونځي او چاودونه لري دتوليد يـا‬
‫دحجرو څخه دراوتلو وروسته ځيني نور تغيـر شـکلونه‬
‫يي هم دليدلو وړدي لکه دوزرونوکمه نمو چي په پـاي‬

‫‪65‬‬
‫کي يي دوزرونو شکل او بڼه تغير کوي په ځيني مچيـو‬
‫کي انومالي داني هم ليدل کيږي پدي لول چـي دځينـو‬
‫مچيو السونه او پښي يي نه وي ځيني مچي وزرونـه نـه‬
‫لري چي دالول مچي مونږ کوالي شو چي ددروازي ترڅنـګ‬
‫دڅښيدلو په حالم کي ووينو دکالراکني داتوان لري چي‬
‫يوه کورني ديوکال په موده کي دمنځه يوسي نـو لـدي‬
‫څخه داڅردنديږي چي دوارواکني ليرخارناک دي‬
‫دکني سره دمبارزي الري چاري‬
‫لکه څرنګه چي مخکي وويل شـو دکالرابـالس کنـي نشـي‬
‫کوالي چي دبالغو مچيو دويني څخه خپله تغکيـه وکـړي‬
‫نو که چيرته په صندوق کي الرواداني موجـودي نـه وي‬
‫نو په صندوق کي به ټولي کني دغکايي موادو دکمښـم‬
‫له امله دمنځه الړ شي نو دي ټکي تـه په پـام سـره‬
‫دمبارزي ښه الره داده چي ملکه په يوه مخصوصه پنجره‬
‫کي تر ‪ ٢٤‬ورځو پوري قيد کړاي شي تر څو دملکي دهګي‬
‫اچوني څخه مخنوي وشي ځکه چي ددي مـدي پـه لـړ کـي‬
‫ټولي هګي په مچي باندي بدليږي نو پـه صـندوق الروا‬
‫نه پاتي کيږي دملکي دقيد موده د‪ ٢٤‬ورځـو څخـه کـم‬
‫کړو پـه دي لول چـه دملکـي دقيـدولو څخـه ‪ ٩‬ورځـي‬
‫وروسته کله چي دټولو حجروسرونه وتړل شي نوديوچاقو‬
‫يا دکوم بلي وسيلي په مرسته دحجرويـا خانوسـرونه‬
‫ځالصوو او چوکاټونه څن و تر څو الرو اگاني له منځـه‬
‫الړي شي ددي کار د تر سره کولو څخـه وروسـته ملکـه‬
‫پيرته د قيد څخه خالصوو‪ .‬ترڅو ملکه پيرته پـه خپـل‬
‫ف اليم پيل وکړي چي ددي الرواگانو د منځه وړلو سره‬
‫په صندوق کي د ککړيدني فيصدي صفر ته راښکته کيږي‪.‬‬
‫مونږ بايد لير خواشـني او افسـوس سـره ووايـو چـي‬
‫تراوس مهال پوري د شاتو مچيو د آسيائي ناروغيو په‬
‫اړه څيړني او کارونه ترسره شـوي مگـر نـاروغي پـه‬
‫پراخه کچي سره زياتيږي او دارانده زيانونه رامـنځ‬
‫ته کوي‪ .‬دشاتو مچيو د ناروغيو او ټولو آفتونو تـه‬
‫بايد لير توجه وشي‪.‬‬
‫ويروس‪virus‬‬
‫مخکى ددينه چى دشاتو مچيو ويروسى امرا تشريح شـى‬
‫بايد ويروس نه يادونه وکړم ‪.‬‬
‫دويروس ت ري ‪ -:‬ويروسونه هغه خار درو د مايکرو‬
‫اوردانيزمونو تشکيلوى چى دجوړښـم او نسـل دتوليـد‬
‫‪ Replication‬دنظره دنورو مايکرو اوردـانيزمونو سـره‬
‫توپير لرى دالکترون مايکروسکو پـه واسـاه ثابتـه‬

‫‪66‬‬
‫شوى ده چى ويـروس دزرى يـا ‪ particle‬خـوار لـرى زره‬
‫دويروس په نوم دويرون سره ياديږى چـى تشـکيل شـوى‬
‫ددوه برخو څخه دى ‪.‬‬
‫‪ :١‬مرکزى يا هسـتوى برخـه ‪ nucleic acid‬چـى پـه نـوم‬
‫د‪ core‬سره هم ياديږى ‪.‬‬
‫‪ : ٢‬کومه برخه چى هستوى برخه يـى احاطـه کـړى ده ا‬
‫وپروتينى طبي م لرى په نوم د ‪ capsid‬سـره يـاديږى‬
‫چى مجموعا ددواړو برخوته يى ‪ Nucleo capsid‬وايى ‪.‬په‬
‫ب ضى دروپونو دويروسونو کـى خـارجى پـوخ پـه نـوم‬
‫د‪Envelop‬يا ‪ peptone‬موجـود وى کـوم عمـده خـوار يـا‬
‫مشخصـــات پـــه هغـــى ســـره ويروســـونه دنـــورو‬
‫مايکرواوردانيزمونو نه جدا کيږى يا تفريقيـږى پـه‬
‫الندى لول سره تشريح کيږى‪.‬‬
‫‪ – ١‬ويروسونه لرونکى يواځى ديـولول هسـتوى تيـزاب‬
‫‪ RNA‬يا ‪ DNA‬دى پداسـى حـال کـى چـى عـالى ژونـدى‬
‫موجودات او بکترياوى لرونکـى ددواړو لولـو هسـتوى‬
‫تيزابونو دى چى ويروسونه نظرپـه فـاميلى مشخصـاتو‬
‫سره لرونکى ديوى شاخى يا دوه شاخى هستوى تيزابـو‬
‫وى ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ويروسونه ددوه دونى انقسام په واساه تکثـر نـه‬
‫کوى همدارنګه دژوندى عضويم نـه بغيـر تکثرنـه شـى‬
‫کولى فقط کولى شى ديوى مودى لپاره ژوندى پاتى شـى‬
‫ددى لپاره چى ويروس ژوندى پاتى شى او دمثل توليـد‬
‫وکړى حتما بايد دحساس ميزبان حجره مصاب کړى ‪.‬‬
‫جنيتکى يا ارثى م لومات پـه ويروسـونو کـى مربـوط‬
‫دهستوى تيزابونو پـورى دى چـى پـه ا ساس دجنيتکـى‬
‫م لوماتوچى په ‪ Nucleic acid‬خپل کـى لـرى مصـاب يـا‬
‫اخته حجرى دميزبان ته په توليدولو دمختلفـو برخـو‬
‫پارټيکلونو دويروس دى ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ويروسونه لرونکى د‪ Ribosome‬ندى ي نـى رابيـوزوم‬
‫نه لرى پـدى اسـاس سـره مالـق ‪ Atsulate‬پرازيټونـه‬
‫دحجرى دڼل کيږى يواځى په ژوندى عضويم کى کولى شـى‬
‫مثل دتوليد شرايط دځان لپاره برابر کړى څرنګه چـى‬
‫‪ Ribosome‬نه لرى پروتين توليدولى نه شى نـو پـه دى‬
‫اســاس ســره دخپلــو پروتينــى اجــزاو دتوليــدلپاره‬
‫دميزبان دحجرى درايبوزوم نه استفاده کوى‬
‫‪ -٤‬ويروسونه مستقل انزايمـى سيسـتم نـه لـرى ځ که‬
‫دانرژى دتوليد دپاره دميزبان په اخته حجرى بانـدى‬
‫متکى وى ‪.‬‬

‫‪67‬‬
‫‪ -٥‬ويروسونه دخپل ژوند په دوران کى په دوه شکلونو‬
‫سره ظاهريږى ‪.‬‬
‫‪ -١‬ازاد شوى پارټيکل دويروس دحجرى نه دى پـه نـوم‬
‫دويروم سره ياديږى چـى شـکل لويـوالى او کيميـاوى‬
‫ترکيب دهغوى مشخصات دويروس ددرو تشکيلوى چى عامل‬
‫يا انتقالوونکى دجينټکى موادو دويروس شميرل کيـږى‬
‫او قابليم ددى لرى چى حساسه حجره مصـابه يـا ‪Infect‬‬
‫کړى ‪.‬‬
‫‪ -٢‬دوهم شکل دژوند ددوران ‪ Vegetative‬شـکل دويـروس‬
‫دى چى عبارت دداخل شوى ويروس نه په حساسه حجره کى‬
‫وى چى م موال ديوشکل نه بـل شـکل تـه اوړيـدلى شـى‬
‫دپورته مشخصاتو په اساس ويروسونه دم مولى مـايکرو‬
‫اوردانيزمونو دجملـى څخـه نـه شـميرل کيـږى ي نـى‬
‫دورځينى مفهوم په اساس مکروب نه دڼل کيږى ‪.‬‬
‫يوفرانسوى عالم په نـوم د‪ Luseff‬پـه ‪ ١٩٦٥‬کـال کـى‬
‫دويروسونو په برخه کى داسى نظر ورکړى چى ويروسونه‬
‫دمايکرو اوردانيزمونو په منځ کى ځانتـه خـار ځـاى‬
‫لرى ددى نظرنه داسـوال راپيـداکيږى چـى ويروسـونه‬
‫ژوندى موجودات دى او که نه پـه پخـوا وختونـو کـى‬
‫دفلتر قابليم لرونکى ذرات يا دفلترنـه تيريـدونکو‬
‫ذراتوته چى دمثل دتوليد ‪ Replication‬قابليم يى ښکاره‬
‫کاوه ژوندى دڼل کيدل په داسى حال کـى چـى پـه يـو‬
‫شمير دروپونـو دويـروس کـى عکـس ددى موضـو ليـدل‬
‫کيږى ‪.‬‬

‫لوى والى يا جسمات د ‪:Virion‬‬

‫جسمات يا لوى والى دويرون په عمومى صورت سـره د‪15-‬‬
‫‪ 300.10nm‬پورى دى ‪.‬‬
‫شکل او جسمات دويرون دويروسونو ددرو مشخصاتو څخه‬
‫گڼل کيږى چى په تحقيق او طبقه بندى دويروسونو کـى‬
‫ديوعمده او مهم فکتور په توده پـه نظـر کـى نيـول‬
‫کيږى لوى والى يا جسمات دويروس پـه دوه طريقوسـره‬
‫ت ينولى شو‪.‬‬
‫‪ -١‬دالکترونى مايکروسکو په واساه‪.‬‬
‫‪-٢‬دخاصو فلترونونه په کار اخيستلو سره چى لرون کى‬
‫دم ينو مسـاماتو يـا سـوريو دى دويـرون دکيميـاوى‬
‫ترکيب په برخه کى بايد ووايو چى دنکلوتي اسيد‪N.A‬‬
‫او پروتينى موادو سره بيره يو شمير ويروسـونه چـى‬
‫ـا‬
‫ـم يـ‬‫ـل جوړښـ‬
‫ـه خپـ‬
‫ـا ‪ Envelop‬دى پـ‬‫ـوخ يـ‬
‫ـى دپـ‬
‫لرونکـ‬

‫‪68‬‬
‫ـــوادو او‬‫ـــحمى مـ‬ ‫ـــى دشـ‬‫ـــى لرونکـ‬
‫ـــاختمان کـ‬‫سـ‬
‫کاربوهايدريتونو دى ماليکولى وزن هسـتوى اسـيدونو‬
‫په ‪ D.N.A‬ويروسونو کـى ‪ 1,2-200milion Dalton‬پـورى او‬
‫په ‪ R.N.A‬لرونکى ويروسـونوکى ‪ 2-6 million Dalton‬پـورى‬
‫دى آوپه طبقه بندى کى ويروسونه په فامليو جدا کوى‬
‫او دنوم په اخر کى ‪ Viridae‬است ماليږى‪.‬‬

‫دالرواوکيسه ايی ويروس ناروغى ‪Sacbroodviral disease‬‬

‫ددى ناروغى په هکلـه لـومړى خبـر دامريکـا متحـده‬
‫اياالتو او کانالا څخه ورکـړل شـوى دى چـى دا يـوه‬
‫ويروسى ناروغى ده چى دشاتو مچى دالروا په مرحله کى‬
‫د مرګ سره مخامج کوى دغه ويـروس وروسـته بيـا پـه‬
‫‪١٩٦٣‬م کال کى وپيژندل شو او داخبره واضحه شوه چـى‬
‫په اروپايى هيوادونو مصر ‪ ،‬استراليا او نيوزيليند‬
‫کى دغه ناروغي هم وجود لرى ‪.‬چي په ال ندي شکل سـره‬
‫ليد ل کيږي‬

‫دناروغى عامل ‪ -:Etiology‬ددى ناورغى عامل يو ويـروس‬

‫دى چى دځوانو الرواؤ دبدن دمختلفو حجراتو په سايتو‬
‫پالزم کى ځاى پرځاى کيږى او دناروغى سبب درځـى ددى‬
‫ويروس بدن څو مخيز چى نيو کلي اسيد يـى ‪ R.N.A‬او‬
‫درى لوله پروتين احاطه کړى دى ‪ .‬ددى ويروس اندازه‬
‫‪ 30nm‬نانو متـره دى ‪ .‬ددوه ورځـو پـه حـدودو کـى‬
‫الرواوى د ناروغى په مقابل کى حساسى وى کـه چيـرى‬
‫په غکاکى ورکړل شى الرواوى وروسته دتړل کيـدو څخـه‬

‫‪69‬‬
‫په خپلو حجروکى په کمه موده کى مرى ددى لول ويروس‬
‫دليدلو لپاره اليکترونکى مايکرسکو ته ضرورت وى ‪.‬‬

‫دناروغى نښى ‪sign of disease:‬‬

‫سالمى الرواوى وروسته دڅلور وروځو دحجرو دتړلو څخه‬
‫په پيوپا بانـدى اوړى دحجـرى النـدى طـرف تـه يـى‬
‫شاواقع وى او دحجرى سرطرف ته يى مج يا خوله قـرار‬
‫لرى چى الرواوى دڅو ورځو څخه وروسته مړه او رنګ يى‬
‫ـه حجـرو کـى‬ ‫قهواى تياره درځى سرتړل شوى الرواوى پـ‬
‫لومړى زيړ روښانه رنګ ښى دبدن پوستکى يـى کلکيـږى‬
‫دپوستکى الندى دمايع جمع کيدو له امله دکڅوړى شـکل‬
‫اختياروى ددى ويروس دککړوالى څڅه يوه ښکاره نــښه‬
‫داده چى دالرواوو دسر او سينى برخه ليره ژر توريږى‬
‫دالر واودمرګ څخه وروسته بدن يى پترى کيږى اود فلس‬
‫په شان دحجرى پورى نښلى دغه فلسونه او ياددى نورى‬
‫بقاياوى دامريکايى لوک پرخالف په اسانى سره رايستل‬
‫کيږى په نوموړى ويـروس ککـړى الرواوى مخکـى د تـړل‬
‫کيدو څخه روغى م لوميږى وروسـته الرواوى دتړلوڅخـه‬
‫ـه دى ويـروس‬ ‫دپوستکى په اچولو نه تـوانيږى ځکـه پـ‬
‫اخته کيدل دالروا ددى سبب درځى چى د‪ Chitinaze‬انزايم‬
‫په صحيح لول افراز نه شى دپوستکى ددکارولو انزايم‬
‫څه وخم چى دغه انزايم په نور مال لول افـراز نشـى‬
‫نومخکى پوستکى ‪ Endocuticle‬دالرواچى بايد دانزايم په‬
‫ذري ه حل شى په خپل حال باقى پـاتى کيـږى اودجلـد‬
‫دنه بدليدو له امله الروا دمړينى سره مج کيږى دجلد‬
‫دتغيرولو انزايم نه ترشح کيدل دجلـدى غـدو ‪Dermal‬‬
‫‪ gland‬خرابيدوپه سبب منځ ته راځى ‪.‬‬
‫دخپريدو الرى ‪Transmission:‬‬
‫هره الروا چى په کڅوړيى الروايى ويـروس بانـدى مـړه‬
‫کيږى د ‪ 1mgr‬په شاوخواکى ويروسونه لرى چى دزردونو‬
‫کورنيو دمچيو دالروا لپاره کافى دى چى پرى اخته شى‬
‫دمحيط په م مولى شراياو کى ددى ويروس اندزاه دمړو‬
‫الرواو په بـدن کـى کمـه وى ‪.‬داوړى پـه اخيـرو يـا‬
‫وروستيو کى ددى ويروس اندازه پـه طبي ـى لول سـره‬
‫کميږى داځکه چى لومړى داچى تکميل شـوى مچـى ککـړى‬
‫الروا وى پــه لومړيــو مرحلــوکي دحجروپــه مــنځ کــي‬
‫پيداکوى او هغه دخپلو حجرو څخه خارجوى دوهم داچـى‬
‫دناروغى دتوليديدو قابليم په هغو الرواوکى چى مـړى‬
‫شوى وى اوبيا بيو فلس ورڅخه منځته راغلى اوکـم وى‬

‫‪70‬‬
 ‫يا په سرعم سره کميږى يو کال څخه بل کال ته دمـر‬
‫انتقال دمکمل شـويو مچيـو پـه وسـيله صـورت نيسـى‬
‫نوموړى ويروس دبالغو مچيو په بدن کى دتکثر قابليم‬
‫لرى ليکن ناروغى نه ښکاره کـوى ځـوانى مچـى نسـبم‬
‫حساسترى وى چى په وخم ويستلو الوده الرواوى راباسى‬
‫زيات اندازه يى دهغه خرابو انزايمونو په وسيله چى‬
‫دالواوو دخرابوالى له امله منځتـه راغلـى وى دم چى‬
‫بدن ته داخليږى يوه ورځ وروسته دالوده انزايمونـو‬
‫څخه زيات ويروسونه يى دشيدوپه غدو کـى جمـع کيـږى‬
‫دغه مچى چى کله دغه شيدى نورو الواوته تغکيـه کـوى‬
‫زيات مقدار ويروسونه ورسره هم تغکيـه کـوى ځـوانى‬
‫ککړى شوى مچى ددل ددردى څخـه تغکيـه نـه کـوى اود‬
‫الرواو دکنترول او څارنى څخه لله کوى ځوانى الـوده‬
‫شوى مچى دخپل عمر پوره کيـدو دحـد څخـه مخکـى پـه‬
‫الوتنه پيل کوى ليکن ددردى په راټولولو قادرنه وى‬
‫ليرى کمى مچى چى دـرده راټولـه کـړى دخپلـى خـولى‬
‫ترشحات دهغى سره د وى لدى امله نومـوړى دـرده هـم‬
‫ـه کـوى ‪.‬چـى‬
‫ککړيږى چى بيا همدادرده نورو ته تغکيـ‬
‫ددى په وجه زيات شمير الرواوى دمرګ سره مج کيږى ‪.‬‬
‫هغه حرکات اوعاليم چى دکيسـه ايـى الروانـاروغي چي‬
‫دويروس په زري ه په مچيو کى منځتـه راځـى کـټ مـټ‬
‫دهغه حرکاتو ورته والى لـرى کـوم چـى ‪ CO2‬غازپـه‬
‫وسيله بى هوشه کيږى او يا داسى نښى ښکاره کوى چـى‬
‫دعمر دزوړوالى له املـه پـه مچيـوکى منځتـه راځـى‬
‫دککړو مچيو دعمر لن والى او مخکى دژمى دموسم څخـه‬
‫دهغوى دمنځه تلل دککړيدو چانس په صندوق کى راښکته‬
‫کوى ‪.‬‬

‫دنويو زيږيدلو کيسه ايى ناروغى‪:‬‬

‫ـاروغى‬
‫ـه اى نـ‬‫ـه کيسـ‬
‫ـدلو پـ‬
‫ـو زيږيـ‬
‫ـى دنويـ‬
‫ـه چـ‬
‫ترهغـ‬
‫اوهمدارنګه دهغه دمنځ ته راتلو په عامل پوهيږى يو‬
‫ت دادزياتو ساينس پوهانو السته راوړنى او تشـريحات‬
‫ورکړى دى ‪.‬وايټ(‪ )White‬دغـه بيمـارى يـوه ويروسـى‬
‫بيمارى وبلله او اولين قدم يى دهغه دتشخيص لپـاره‬
‫پورته کړ ‪ ،‬هغه دزارش چى په ‪ ١٩١٧‬م کال کى داولين‬
‫ددرازش په عنوان چى دصاقى څخه دتيريدو وړويروس په‬
‫باره کى وه او دبيمارى عامل يـى حشـرى وى پـه ښـه‬
‫توده وپيژندل شوى‪.‬‬
‫يوبل ساينس پوه دوايټ په کارونو يو لړ ازمايښتونو‬
‫ـى‬
‫ـه يـ‬
‫ـدلو تـ‬
‫ـم زيږيـ‬‫ـى دعفونـ‬
‫ـته چـ‬
‫ـرا وروسـ‬‫ـه اجـ‬
‫لـ‬

‫‪71‬‬
‫زياتوالى ورکړ څردنده کړه اودايى واضـحه کـړه چى‬
‫الروادانى دڅلورو ورځوڅخه زياتي وى ددغـه عفونـم‬
‫په مقابل کى حساس دى ددى نه عالوه هغه متوجی شو چى‬
‫دناروغو الروادانو عفونم زيږيدل دکهوايى رنګ ښکاره‬
‫کيدلو سره په تيزى په کميدو وى ترهغه چـى دالرواوى‬
‫توررنګى فلسونه عمال بغير دويروس څخـه کميـږى هغـه‬
‫برخه چى دپوش الندى په منځنـى برخـه کـى دمچـى پـه‬
‫واساه اخيستل شوى دلته دهغى ليره برخه اخيستل شوى‬
‫ترڅو ناروغه الروا په ښه توده وليدل شى‪ .‬دتخمـدان‬
‫دويروس ذرى تردى ليـرى وړى دى چـى دم مـولى نـورى‬
‫مايکروسکو پـه واسـاه دى وليـدل شـى لـومړى خ بر‬
‫دتخمدان دويروس دناروغى دشکل اوذراتو داندازي پـه‬
‫هکله دالکترونيکى مايکروسکو پـه واسـاه مـنځ تـه‬
‫راغلى چى يو ت داد دڅيړونکو په واساه نشر او خپور‬
‫ـورو‬
‫ـو نـ‬‫ـى (‪ )152-482‬څوتنـ‬
‫ـمير يـ‬
‫ـع شـ‬
‫ـى دمرجـ‬
‫ش ـوى چـ‬
‫عالمانو تحقيق او ماال ه کامله په دى هکله ترسـره‬
‫کړى چى هغوى په قامل لول دالکترونيکى مـايکرودراف‬
‫په واساه دتخمدان دويروس شکل شپږ وجهى ثبـوت کـړى‬
‫او دذرى اندازه ‪ 28‬نانو متره ښودلى چى دليـدلو وړ‬
‫عددو دذرى دخصوصياتو څخه شميرل کيږى‪.‬هغوى په لاده‬
‫کړى چى دتخمدان ويروس دسيرو لـوژيکى دخصوصـياتوله‬
‫مخى دهغه ويروس سره چى دشکل لـه مخـى شـباهم لـرى‬
‫دفلج ناروغى دويروس په فاتحانه لول دشـاتو دمچ يو‬
‫سره ملګرى دى وروسـته پيشـرفم ددوه کارشناسـانوته‬
‫راجع کيږى چى دوى دواوړدويـروس دځـاى نيـونى م حل‬
‫دکوچنيو مچي و په صندوق کى ي نى الرواکى چى دويـروس‬
‫ت ليق له مخى تکريق شوى وه په نښـه يى کـړه پـه‬
‫کيمياوى تجربه کى خالص ويروس داپه لادـه کـړه چـى‬
‫محتوايى ‪R.N.A‬لرونکى ويروس دى تردى وخته پورى چـى‬
‫کومى څيړنى دشـاتو مچيـو دويـروس پـه اړه شـوى دى‬
‫دنوکلي اسيدپه اړه ښکاره کړى ده او ‪ 80‬ويروسـونه‬
‫يى سره تړلى دى او په ويروس کى ځانکړى درملنى کړى‬
‫دى ‪.‬اوبيا يى دپالستي پـه حلقـه کـى اچـولى ترڅـو‬
‫وکولى شى چى نښى دچاقو يا المـاس پـه واسـاه تـرى‬
‫وړوکى نازکى ټوټى بيلى کړى کله چى داوړوکى نـازکى‬
‫ټوټى بيل شوى هغه يى يو سنګين فلزکى رنګاميزى کړى‬
‫او دالکترون ميکروسکو الندي يى وڅيړلى بيا نـو دا‬
‫م لومه شوه چى دويروس ذرى دشاتو دمچيو بچيانو پـه‬
‫حلقه کى دسايتو پالزم سلولو په عضالتو کـى او دغټـو‬

‫‪72‬‬
‫ـه چربـى کـى‬
‫مچيو په سايتو پالزم سـلولونه دبـدن پـ‬
‫تزريق شوى وه ځاى په ځاى يى کړل په نويو څيړنـوکى‬
‫داپه لاده کړه چى ويروس دمچيو دککړو الروادانو يـا‬
‫دغټو مچيو په بدن کى تيم شوى دى ددى برخى دوو تنو‬
‫کارپوهانو ددى موضو په بـاب نظـر څردنـد کـړ چـى‬
‫امکان لرى بالس مچى په ويروس ککړه غـکا وخـورى او‬
‫په دى ناروغى اخته شى هغوى وايى شونى ده چى په دى‬
‫ويروس اخته مچى له سـالمو او روغـو مچيـو وړانـدى‬
‫ومرى داويروس د مړي‬

‫شوومچيوڅخه دصـندق نورومچيوتـه انتقـاليږي او دا‬

‫لړى نوره هم پسى اوږديږى داچى خپله مچى له غاياـه‬
‫موادو هم داويروس نورو مچيو ته انتقالوى ‪.‬‬
‫خپريدنه‪:‬‬
‫په نويو زيږيدلو مچيوکي ددى ناروغى دخپريـدو ن ښى‬
‫دلمړي ځل لپاره په ‪ ١٩١٣‬م کال کى دامريکـا متحـده‬
‫ـتراليا او‬
‫ـه اسـ‬
‫ـدالول پـ‬
‫ـوه همـ‬
‫ـدل شـ‬
‫ـاالتوکى وليـ‬
‫ايـ‬
‫دنمارک کى هم ددى ناروغى لـومړى نښـى وليـدل شـوى‬
‫همداشان ځينى تائيد شوى مواد په بريتانيا ‪،‬کانالا‬
‫او سيوس کى وليدل شوه پـه فرانسـه کـى ديـوى للـى‬
‫دڅيړنى پربنسټ داثابتـه شـوه چـى ددى نـاروغى په‬
‫خپريدنه ياانتقال کي داويروس مهم رول لـرى ‪.‬داچـى‬
‫دنو يو زيږيدلو مچيو په سالم اوجود کـى ددى ويـروس‬
‫شتون ترکومه حده باورى دى په دى باب ليـرى څيړنـى‬
‫شوى او دايى ثابته کړه چى په نويو زيږيـدلو مچيـو‬
‫کى ددى ويروس شتون پوره دى ‪.‬‬
‫دناروغي دپيژندنى نښى‪:‬‬
‫له هغه وخته چى په دى ناروغى اخته مـايع وپيژنـدل‬
‫شوه چى دناروغى په انتقال کـى رول لـرى او پـه دى‬
‫ناروغى اخته مچى له نورو مچيوسره لير حساس دى نـو‬
‫په دى برخه کى او ددى ناروغى په برخه کى دپوښـتنى‬

‫‪73‬‬
‫لير ځاى نه دى پاتى ددى ويروس خپريدنه ترليره جدا‬
‫شکل لرى او په پراخه بڼه خپريـږى خوبيـا هـم پـه‬
‫اساسى بڼه نه ده ماال ه شوى دنـاروغى لـومړى نښـى‬
‫يواځى په روغتون کـى دمجربـو لاکترانـو لخـوا په‬
‫البراتوارکي دقا ي تشخيص لـه مخـي پيژنـدل کيـږى ‪.‬‬
‫دلمړى ځل لپاره په دى برخه کى اساسى کـار ددوتنـو‬
‫پياوړى څيړونکو په ليره ښه توده شرحه کـړه ‪.‬هغـوى‬
‫په دى وتوانيدل چى دويـروس لـه خپريـدو او تخريـب‬
‫دناروغى وپيژنى او مخه يى ونيسى پـه دى برخـه کـى‬
‫ـه دانـاروغى‬‫دڅيړنو په پايله کى ويالى شـوى چـى کلـ‬
‫رامنځ ته کيږى نو لږ ترلږه بايد په ورځ کى له لـس‬
‫زرو څخه زيات ويروس توليد شى ‪.‬‬
‫‪:Diagnosis‬‬
‫په دى ناروغى اخته عصاره چى کله پـه الس راوړه لـه‬
‫هغى وروسته کولى شوپدى وپوهيږو چى مچى ترکومه په‬
‫دى ناروغى اخته دى او داويروس ترکومـه حـده پـورى‬
‫دخپريدو قابليم لرى په دى برخه کى څيړنو ښودلى چى‬
‫په دي ناروغى اخته مچى له نورو مچيوسره پـه جسـمى‬
‫او نورو برخوکى لير زيات توپير لرى نو ويالى شو چى‬
‫هيڅ يو ويروس پرته له دى چى هغوى ته مناسـب محـيط‬
‫نه وى برابرشوي وده نه شى کولى بلکى ويلى شو چـى‬
‫په ويروس اخته مچي په لومړى مرحله کـى فلـج وى او‬
‫هيڅ خوځښم نه لرى ديوى نوى زيږيدلى مچى دناروغتيا‬
‫لپاره لږ ترلږه لس زرو ويروسونوته اړتيا ده ‪.‬‬
‫‪:Treatment‬‬
‫چون ويروسي ناروغي تداوي نلـري اوږدمهالـه تـداوي‬
‫غواړي اومچي په‬
‫اوږدمهاله تداوي کي دويروس پواساه دمنځـه ځـي خو‬
‫ــه‬
‫ــاروغي څخـ‬‫ــي دنـ‬‫ــي مخکـ‬ ‫ــه ده چـ‬
‫ــه ال زمـ‬
‫مونږتـ‬
‫تدابيرمونيولي وي اوحفـ الصـحه مومراعـم کـړي وي‬
‫اوکه چيرته په ناروغي اخته مچي وي نوپه دي وخم کي‬
‫دناروغومچيوصندوق دروغومچيوڅخه جال کوو روغـي مچـي‬
‫هغه ساحي ته انتقالووچي پدي ناروغي اخته ساحه نـه‬
‫وي‬
‫دشاتو مچيو دفلج ناروغى ‪Bee paralysis‬‬
‫په اکثره وختونوکى دبالغو مچيو دفلج سبب درځى چـى‬
‫په دى سره ککړه مچى خپل دالوتلو قدرت دالسه ورکـوى‬
‫وزرونه او کي ه يى يو لويدلى شکل اختياروى دبـدن‬
‫ويښتان يى لويږى دبدن رنګ يى تور روښانه کيږى بـل‬

‫‪74‬‬
‫ممکن دمـرګ سـره مخـامج‬ ‫اخره په ناروغى اخته مچى‬
‫شى ‪.‬‬
‫‪ Baily‬اودهغه همکارانو په ‪ 1963‬م کال کـى دوه لولـه‬
‫ويروس دفلج په ناروغى اخته مچيودبدن څخه خارج کړل‬
‫اوداخبره يى څردنده کړه چى دشاتومچيو دفلج ناروغي‬
‫په دوه لوله سيرکوي‬
‫هغه ويروسونه چي مزمن فلج يي په مچيـو کـى منځتـه‬
‫راوړ هغى ته يى ‪ Chronic Bee paralysis‬نوم ورکـړاو بـل‬
‫ويروس چي حاد فلج يي منځته راوړ هغى ته يـى ‪Acute‬‬
‫‪Bee Paralysis‬نوم ورکړو‬

‫‪:Acute Bee Paralysis Virus‬‬

‫دمچيو يو داسى ويروس دى چى کله دغه ويروس په مچيو‬
‫کى ولګيږى نو مچى لير ژر دالوتلو او خاپوړو وهلـو‬
‫څخه غورځوى ي نى شديد تکلي ورته لير ژر پيداکيږى‬
‫دغه ناروغى دبالغو مچيو دسـريع فلـج او مـرګ سـبب‬
‫درځى البته سريع مرګ دمچيو ددى ويـروس پـه وسـيله‬
‫دازميښم ځـاى پـه شـراياو کـى ليـدل شـوى دى او ال‬
‫تراوسه په طبي ى شراياو کى ددى نـاروغي پـه واقـع‬
‫کيدو کى کوم مالق راپورپـه السـکى نشـته ادـر چـى‬
‫ويروس په طبي ى لول په بالغو مچيو کى ليدل شوى دى‬

‫دناروغي کنټرول‪-:‬‬
‫تراوسه پورى دټولو ويروسى ناروغيو لپاره هيڅ يـوه‬
‫مستقيمه الره دت داوي لپاره نشته په هغه صـورت کـى‬
‫چى شددت دناروغى زيات وى دککړى کـورنى ملکـه لـرى‬
‫کيږى روغه او سالمه ملکه په کى اچول کيـږى دوهـم‬
‫ـکا تـامينول‬
‫داچى دکورنى قوى کول ‪،‬دکورنى کافى غـ‬
‫او خاصه څارنه او روزنه يى کول په کنټرول دناروغى‬
‫کى دټور واقع کيږى‬

‫دشاتومچيودفلج مزمنه ناروغى ‪:Chronic Bee paralysis‬‬

‫دغه ناروغى دويروس په وسيله منځتـه راځـى چـى پـه‬
‫تدريجى لول ديوه صندوق په مچيو کـى فلـج مـنځ تـه‬
‫راوړى ککړى شوى مچى دصندق په تل کى يا دصندوق پـه‬
‫مج کى دځمکى پرمج خوځيږى او دالوتلو قدر ت نه لرى‬
‫ددغــى نــاروغى راپــور دنــړى دمختلفــو برخــو څخــه‬
‫اوهمدارنګه دشمالى امريکا ‪ ،‬اسـتراليا او روسـيى‬
‫څخه ورکړ شوى ده داثابته شوه چى دغه ويروس دمچيـو‬

‫‪75‬‬
‫په عصبى سيستم کى تکثـر کـوى اودهغـوى دفلـج سـبب‬
‫درځى ‪.‬‬
‫ـدن کـى ددى نـاروغى يـوه‬‫دوزرونو يوځاى کيدل په بـ‬
‫څردنده نښه ده ناروغى يا ويروس وهلى مچى نـه شـى‬
‫کولى چى والوزى يا خاپوړى وکړى اوهم نه شـى کـولى‬
‫چى په لوږى لرونکى هوا کى والوزى په ب ضى وختونـو‬
‫کى دخاپوړو وهوونکو مچيو شمير ليـر زيـاتيږى ح تا‬
‫هم زيـات وى مچـى ټـولى ديوبـل سـره‬ ‫د‪ 1000‬څخه‬
‫دخپلو ځالو په سرکى ي نى په داسـى وختونـوکى مچـى‬
‫ټولى سره يوځاى کيږى چی پدى وخم کى مچـى پړسـيدلى‬
‫خيټى لرى دا کيداى شى چى زخمى شوى وى او يا غ ټه‬
‫وجه داده چى مايع يا هوا ولرى او دويروس پـه وجـه‬
‫دغه پړسوب منځ ته راغلى وى وزرونه يـى سـره پـوره‬
‫جدا شوى نه وى او يا غلـط پراتـه وى ‪ .‬پـه ويـروس‬
‫اخته مچى نشي کولى چى والوزى خو داپوره دنجـى وى‬
‫ي نى ويښته نه لرى دامچى توررنګه يا پوره تورى او‬
‫وړى ښکارى دوى په يو مخصوصه درجى سـره ليـره غټـه‬
‫خيټه لرى دوى ته په ليره لږه اندازه خوراک ورکول‬
‫کيږى دلير عمر و مچيودخوانه ي نى دزړومچيو لخوانه‬
‫په خپله ځاله کى قالونى ‪ Colony‬جوړيږى او داکيداشى‬
‫چى يوه غټه وجه وى ‪.‬دويښتونشتوالي په وجه مچيو ته‬
‫ليره سخته وى چى خپلو ځالو تـه ننـوځى داځکـه چـي‬
‫ـر تکليـ وي‬‫دپيره دارو مچيـو لخوانـه دوى تـه ليـ‬
‫يوڅوورځى وروسته دويروس تاثير په مچيـو کـى شـرو‬
‫کيږى او دوى نه شى کولى چى والوزى او ليـرى نـژدى‬
‫دصندوق سره دوى مړى کيږى ‪.‬‬
‫‪-:Diagnosis‬‬
‫دعاليمو له مخى دقا ى تشخيص لپاره دمصاب ساحى څخه‬
‫سالي تهيه کول‬
‫اخته مچي دصندوق سره نژدي پرتي وي اودالوتلوکودرت‬
‫نه لري اوهم نشي کولي چي صندوق تـه ننـوزي اومـړي‬
‫شوي مچي دصندوق په مخکي پرتي وي‬

‫دبالغو مچيو دفلج ناروغى‪:‬‬

‫داطالعاتو پرمختګ دويروسى فلج په بـاره کـى دمچ يو‬
‫والؤ په لـومړى قـدم کـى قـرار لـرى ددغـى نـاروغى‬
‫پيژندنه چى ديو څيړونکى دمشاهداتو پـه نتيجـه کى‬
‫ترسره شول دغه څيړونکى متوجي شـو چـى عاليـم ددغـى‬
‫ناروغى ي نى دبى ويښتو مچيو نښى ثابتى نه دى پـه‬

‫‪76‬‬
‫دى م ني هغه مچى چى ليرى سختى ککړى يـا الـوده وى‬
‫مخکى له دى چى خپل ويښتان له السه ورکړى مړي کيـږي‬
‫اودڼه دوڼى تګ راتګ دروغو مچيودناروغه مچيـو سـره‬
‫لير کميده ديوى يا دوو پښو فلـج کيدوپـه وخـم کـی‬
‫دناروغو مچيو حاال تو ته ليره توجو پيدا شـوه چـى‬
‫دناروغى مچى ساتل په ‪ 35c‬درجو کى ليرعاليم دناروغى‬
‫ښکاره کوی حتا تردى نه هم په ټيټه درجـه کـى دغـه‬
‫الوده مچيوساتل په ‪ 35c‬درجوکی هغه مچـى چـى مـزمن‬
‫فلج وايروس باندى مبتالکيږى په دغه منځنى کچـى کـى‬
‫له منځه تللى په داسى حال کى چى هغه ت داد چى پـه‬
‫حاد يا سخم فلج ويروس باندى اخته وى په ‪30c‬درجوکی‬
‫لير ژر له منځه تللى او مړى کيـدلى ترپنځـه ديـرش‬
‫ـه مـرور کـى‬‫درجو دسانتى دراد پورى ددغى ناروغى پـ‬
‫ځينى مشکالت ديو کار پوه دمقالى په مرور سـره رفـع‬
‫شول په دغه مقاله کى مختل حالتونه دويروسـى فلـج‬
‫مشابع شرحه شوى وه چـی دنـاروغى ظـاهرى عاليـم پـه‬
‫الوده مچيو کى ليدل کيږی همدارنګه په دى مقاله کى‬
‫الوددى او عفونتونه هم څيړل شـوى دى دزرو کشـ او‬
‫تشريح په بى قاعده شکل دالـوده مچيـو دعصـارى يـا‬
‫دردى څخـه چـى دالګترونـى مايکروسـکو پـه واسـاه‬
‫دليدلو وړ ده دفلج دناروغى دپيژندلو په مـرور کـى‬
‫يو مهم سبب دڼل کيږى څوتنو پوهانو وکوالى شـول چـى‬
‫ووايى دعفونم قدرت تړلى دى دهغو ذراتو پورى چى په‬
‫مچيو کى وجود لرى دمر څخه د يـوى هفتـى تيريـدلو‬
‫څخه ورسته نتيجى ته ورسيدل چى سپين رنګه ماده پـه‬
‫برالسى لول دناروغى مچى څخـه پـه الس راغلـى وه چـى‬
‫دذراتو شميردامتحان په صورت کى نه کميـږى چـى پـه‬
‫خپله همدغه ذرات دمچى دناروغى سبب درځى‬
‫دمچيوکارشناسانو وموندله چى که ديوى نـاروغى مچـى‬
‫دشيرى څخه بله مچى استفاده وکړى کيداى شى چـى پـه‬
‫لير لږ وخم کى مچى ژوندله السـه ورکـړى مګـر داځـل‬
‫ککړيدل دنورو ذراتو سره چى شپږ ځلى دى واقع کيـږى‬
‫چى په حقيقم کى دموندل شويو ذراتو شکل او انـدازه‬
‫دنويو زيږيدونکو ويروسونو دزيرمى پـه شـان دى ددى‬
‫ويروس په وسيله ککړه شوى مچى لير ژر له منځـه ځـى‬
‫نو په دى وجه ورته چټ فلج يـا شـليدل وايـى ددوو‬
‫تنو څيړونکو په يو خاصه اندازی سـره دمچيـو دچټـ‬
‫فلج دوايروس ځاى او دهغه شکل په کار واچاوه هغـوى‬
‫دمچيو تجارتى مرکز څخه چى دکانالا په شـرقى برخـه‬

‫‪77‬‬
‫کى واقع دى په تيزى سره ککړى شوى مچيوڅخه يـی پـه‬
‫الس راوړ دويروس ذرى په يو نامنظم شکل دهغو ذراتـو‬
‫زيرمه چى دڅيړونکو په وسيله ښـودل شـوى ده ځانتـه‬
‫دبالغو مچيو په عصبى غوټو کى ليدل کيږى چى په ټيټ‬
‫لول دسايتو پالزم په سلولونو کى په ترتيب سـره پـه‬
‫ـم غوښـين او‬
‫وينزيکولونو کى ځاى نيولى دى هـيڅ قسـ‬
‫عضله لرونکى ويروس ونه ليدل شول کله چى دغه مـاده‬
‫په يـوى سـالمى او جـوړى مچـی واچـول شـوه دفلـج‬
‫ناروغى پکی ښکاره شوه هغه مچى چـى دچټـ فلـج پـه‬
‫ناروغى مبتال شى دڅلورو وروځو په موده کى بى له دى‬
‫چى دناروغى کومى عالمى په کى ښکاره شى له منځه ځـى‬
‫هغه ټوټى چى له مچى دچټ فلج خصوصيات لرى چـى پـه‬
‫سايتو پالزم کـى يـى غوښـينى دنـ ل شـوى خاليګـاوى‬
‫وموندل شوى چى دمچيو دچټ فلج دويروس په باره کـى‬
‫ليدل شوى ده اوله دى ځايه دا سى م لومـه شـوه چـى‬
‫ټوټى دهغو حقيقى ويروسونو له للى څخـه نـه دى چـى‬
‫دهغوى شتون دعصبى ريښو په بافم کـى احتمـال ولـرى‬
‫وروسته دهغى نه دجدا وايروس ذرات دنويو زيږيدونکو‬
‫بالغومچيو خوراک ودرځيده او سالمو موادونه وڅوځول‬
‫شوه چى وروسته له څو ورځو دغوښـى دنـ ونکى ويـروس‬
‫شکل او صورت دوزيکول وروسته له هغه نه وليـدل شـو‬
‫له دغو څيړنو څخه په دوته شوه چى دمچى دچټـ فلـج‬
‫ـوړى‬
‫ـدونکو دکڅـ‬
‫ـو زيږيـ‬
‫ـاده لول دنويـ‬‫ـه سـ‬
‫ـروس پـ‬
‫وايـ‬
‫وايروس دى چى په بالغى مچى کى وده او پرمختګ کـوى‬
‫ددوه تنو څيړونکو کارپوهـانو وموندلـه چـى دنويـو‬
‫زيږيدونکو مچيو وايروس دناروغى عامل کولى شـى چى‬
‫په تغکيه شويو ځوانو مچيوکى اثر وکړى په دى ترتيب‬
‫پخوانيو کارپوهانو وموندمګرددى مالب شکل ريښـتونى‬
‫نه ؤ ي نى دبالغو مچيو دچټ فلـج وايـروس نـه شـو‬
‫کوالى چى الرواپه ناروغى اخته کړى پـه دى اسـاس چـی‬
‫دمچيوويروسونه اوپروتينونه سره فـرق لـری د مچيـو‬
‫دچټ فلج ويروس ت ينول دبالغو مچيو په بدن بانـدى‬
‫څيړنى وشوى نو مشخصه شوه چى وايروسـى ذرى د مچيـو‬
‫په دماغو کى وجود لرى ‪.‬‬
‫دفلج دناروغى سيرويلوژيکى تشخيص‪:‬‬
‫دفلج دناروغى عوامل پـه حـاد او يـا مـزمن دمچيـو‬
‫ايمونو ديفيوژن کى يوله بله دتشخيص وړ دى هيڅ پـه‬
‫نظر نه راځى چى چټـ فلـج دنـاروغى عامـل دعفونـم‬
‫دپيدا کيدو عامل دى مګربايد په تشخيص کـى احتيـاط‬
‫وشى ‪.‬‬

‫‪78‬‬
 ‫دفلج دناروغى خپريدل‪:‬‬
‫ـل يـى پيـدا‬ ‫دفلج ناروغى دشلى مچى په واسـاه عوامـ‬
‫کيږى چى په واضح لول په مچـى لرونکـى جهـان کـی‬
‫ښکاره ده‬
‫چي سيرويلوژيکي امتحاني څيړني دميکروسکو په وسله‬
‫ـا هانکانـګ سـويس المـان‬ ‫چي نموني يي پـه برتانيـ‬
‫کانالا فرانسه چين اواستراليا کي موجودي دي اوددي‬
‫ناروغي پيدايښـم پـه اکـراين شـرق روسـي څخـه هم‬
‫خبرورکړشويده چي غيري عادي شکلونه ددي ناروغي پـه‬
‫استراليا کي ليدل شوي چي ددي ويروس زري پراخي شوي‬
‫دي چي ځيني دهغوي په شکل د‪B‬او‪O‬حروفونوسيرکوي لـه‬
‫دي ټولو ويروسونوسره په چټکي سره ددغه ويـروس ضـد‬
‫لرونکي فلج دناروغي زيادت سبب درځي کارپوهانو پـه‬
‫دري لوله مختل زرات چي په نمونوکي په هغوکارکيده‬
‫جداجوړکړل مګرکلـه چـي ددي عوامـل دماـال ي النـدي‬
‫ونيول شول چي بيماري ټوله يوه ده دشاتود مچيوفلج‬
‫ناروغي عامل ويروس په طب ـي لول دبومبـوس مچيو په‬
‫بيال بيلو لولونوکي پرته دناروغي له هـرلول نښـانو‬
‫ـاري‬‫ـال بيمـ‬‫ـه مهـ‬‫ـري هغـ‬
‫ـتون لـ‬
‫ـه شـ‬
‫ـدو څخـ‬ ‫ـکاره کيـ‬‫ښـ‬
‫راڅردنديږي چي ويروس دتزيق له الري انتقال شي لـه‬
‫دي ټولو سره دشمالي امريکا دمچيـو کـا لونيـو پـه‬
‫برتانياکي مخکي دفلج ويروس نه درلوده‬
‫درملنه يا‪Treatment :‬‬
‫هغه محدوديتونه چي دنويو زيږيـدليو دکيسـه ا يـي‬
‫ناروغي داحتمالي درملني په اړوند په کار وړل کيږي‬
‫دمچيودهال کونکي فلج ويروس په اړه هـم صـدق کـوي ‪.‬‬
‫ددرملنــي لــه الرو چاروڅخــه پــه لــومړي دــام کــي‬
‫ددودرددل پاشل دکالونيوپرمج دي خوويل شـوي دي چـي‬
‫دغه کړنه پرنويو زيږيدلومچيو باندي چي اختـه شـوي‬
‫نه وي زهرجنی اغيزي غورځوي داوړانديز شـوي دي چـي‬
‫دمس سولفات محلول دزهري کيدل او په کمه اندازه يی‬
‫دناروغومچيو پـه غـکايی مـوادوکی دـ کـړل خودغـه‬
‫درملنــه پــه ښــکاره دمحدوديتونوشــکل هــم لــري‬
‫دمچيوهالکونکي فلج ويروس پياوړي کيدل هغه وخـم چـي‬
‫دقندوشربم وکارول شي کميږي تجـارتي م مـولي بـوره‬
‫ـيد ده‬‫ـره ريبونوکليـ اسـ‬ ‫ـه لرلوسـ‬
‫ـاحي پـ‬ ‫ـام وړسـ‬‫دپـ‬
‫داماده هغـه انـزايم ده چـي دمچيودهالکـونکي ف لج‬
‫ويروس اصلي جزدي چي مچي له منځه وړي دغـه انـزايم‬
‫احتماال پرته له حفاظم څخه پرويروس دمچيوپه کلمـو‬
‫حمله کوي پيژندل شوي ريبونوکلناز ماده زيـا تيـده‬

‫‪79‬‬
‫په هغه بوره کي چي دغه انزايم ونه لري دمچيوددغـه‬
‫هالکونکي بيماري دويروس عمل تـه نـاروغي پيـداکولو‬
‫توان نورهم زياتوي خونه ترستردوکيږي چـي ددرملنـي‬
‫دغه الره دموجودويروس په بافتونو بانـدي کـوم ا ثر‬
‫ولري دغه انزايم بايد دپيـاوړو او ځوانومچيـو په‬
‫خوراک کي ضرور شتون ولري ترڅودهغوي ساتونکي پوښـښ‬
‫وژغوري‬
‫ژنتيکي مقاومم ‪:‬‬
‫مچي دويروسي عفونيتونو پـه وړانـدي لکـه هغـه چي‬
‫دبکتريايي عفونيتونـو پـه اړه وليـدل شـوه دـ ول‬
‫مقاومم ښکاره کوي داوهايو په ايالتي پوهنتـون کـي‬
‫وروستنيوڅيړنودمچيوهالکوني فلج ويروس په اړه ددغـي‬
‫موضورښــتينوالي پــه لادــه کــړي ده چــي دمچيــو‬
‫چاروپيژندونکوکهوايي رنګه مچي چي دامريکـايي لـوک‬
‫ــاروغي‬‫ــري دنـ‬
‫ــم لـ‬‫ــدي مقاومـ‬‫ــه وړانـ‬
‫ــاروغي پـ‬‫نـ‬
‫دزياتيدواوهم دامريکايي لوک ناروغي پـه وړانـدي د‬
‫مقا ومم د مکانيزم له مخي ترڅيړنـي النـدی ونيـولي‬
‫ـا‬
‫ـي نيمګړتيـ‬‫ـرد دي ددغـ‬‫ـخم اينبـ‬‫ـه نژادسـ‬‫خودمچيودغـ‬
‫دمحــوه کيدوکوششــونه دداســي يــوه نژاددرامنځتــه‬
‫کيدوالمل شو چي دمچيودهالکونکي فلج ناروغي ويروس ته‬
‫ورته هرلول ويروس دحملي پـه وړانـدي ليـري حسا سي‬
‫وي ‪ .‬په پايله کي يو غوره شوي نژاد د فراينـد لـه‬
‫خوا له م مولي مچيو څخه رامينځته شو ‪.‬چي لـه يـوي‬
‫مخي دويروس په وړاندي مقاوم وي دويروس په وړانـدي‬
‫حساس اوپه پاي کي بينابين وي دغه برخي يادري غلـي‬
‫مختلفي مچي دخوراک دويروس لـه مخـي ددوي دمقاومـم‬
‫داندازه کولو لپاره ترڅيړني ال ندي ونيـول شـوي او‬
‫دهري للي دمړيني کچه ياداشم شوه په هريوه کـالونی‬
‫کی دمرګ کچه په هغومچيوکي چي غل ويـروس ورتـه پـه‬
‫زياته اندازه ورکړل شوي وه دمړيني شمير لوړوه په‬
‫هريوه دغله ويروس په ساحه کي په مقـاوم ال يـن کـي‬
‫مړينه ليره اوپه ناغوره شوي ال ين کي دمړينـي کچـه‬
‫متوساه وه په دي لول ښکاره شوه ‪ .‬چي دعفونيـم پـه‬
‫وړايدي دمقاومم ددغه شکل لپاره دژنيتي اساسي لول‬
‫شـــتون لـــري ‪ .‬دغـــوراوي کـــار پـــه دريـــو‬
‫اوڅلورونسلونوباندي ادامه درلوده او په دي ترتيـب‬
‫دغــوره کولوپرمختــګ اوبشــپړ تيــا نســبتا اســانه‬
‫وه ‪.‬څيړونکو دهرنژادمقاومم دامريکا لوک ناروغي په‬
‫پرتله ترازمويني ال ندي ونه نيولي له کلـه نـه چـي‬
‫دهغوي دفلـج يـا دقهـويي ال يـن دکـارديري پـه اړه‬

‫‪80‬‬
‫دامريکايي لوک ناروغي دمقاومم لومړني جـدي تجربـه‬
‫پيل شوه دغه ټکي کوال ي شول چي دبل ازمويښم لپـاره‬
‫دپام وړوبريښي څيړونکوددغه مالب له ويلو څخـه چـي‬
‫دهغوي ترازمويښم ال ندي ويروسـونه دمچـي دهالکـونکي‬
‫فلج ويروس سره ورته دي چپ پاتي شول‪.‬‬
‫هغه ويروسونه چي دنړي په بيال بيلوسيموکي سـره جـال‬
‫شوي دناروغي په رامينځته کيدوکي برخه لري‬
‫ځينوڅيړونکووکوالي شول هغه مچي چی په ويروس باندي‬
‫ککړي وي ټولي دناروغی نښـي لـه ځانـه ښـکاره کـوي‬
‫اوهمدرنګــه دروغواوناروغومچيوويښــته پــه مبــتال‬
‫شويومچيوباندي دحملي په مهال کي په فلج اخته کيدل‬
‫اودعفونــم زيادښــم تــه يــي پــه مهــاجمومچيوکي‬
‫لوړتيابښله په دي لول ښکاره ده چـي ليرشـميرعوامل‬
‫شتون لري چي دفلج ناروغي زيادښـم تـه پـه مچيـوکي‬
‫اوهمدارنګه دهغوي دنښودپيژندلوپه کنټرول کی موهيم‬
‫رول لری‬

‫‪Israel Acute Paralysis Virus‬‬

‫دغه ويروس په ‪2004‬کال کي دلمړي ځل لپاره پـه دغـه‬

‫نامه ونمول شو اوبياورستاپه ‪2007‬کال کي دسـتمبرپه‬
‫مياشم کي ‪Colony Collapse Disorta‬مر سره يوځاي شو‪.‬‬
‫ي ني په دغه کال کي داسـي پيشـنهاد وشـوچي ‪Colony‬‬
‫‪Collapse dborder‬د‪I.A.P.V‬سره يوځـاي بايديادشـي اودغـه‬
‫يوويروس دي چي پـه دغـه ويـروس سـره دمچيـو ځـالي‬
‫ياکالونياني له منځه ځي اوهغوي تـه داسـي نـاروغي‬
‫پيښيږي چي په هغي کي دمچيوذهن اوبـدن هـيڅ کارنـه‬
‫کوي‬

‫‪:Clinical Seuptom‬‬
‫مچي دصندوق څخه يوڅه اندازه وړاندي الوتنه کوي او‬
‫په ځمکه باندي غورزيږي اوهياجاني شکل سره په ځمکه‬
‫حرک م کوي اوصندوق ته درسيدوکوشش کوي خودصندوق ته‬
‫در سيدونه مخکي مچي په تاوو شکل سره پرته وي‬

‫‪:Kash Mir Bee Virus‬‬

‫داويروس هم د‪ Dicitro Viridae‬دکورني له جملـي څخـه دي‬
‫ـوي دي ‪K.B.V.‬اوس‬
‫ـدل شـ‬
‫ـي پيژنـ‬‫ـږي چـ‬ ‫ـم کيـ‬‫اوليرلږوخـ‬
‫يوازي دال براتواري تشخيص په واساه م لوميږي ‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫‪: Black queen cell Virus‬‬
‫داهم د ‪Dicitro Viridae‬کورني ويروسونوله جملي څخـه دي‬
‫اودويروسونوپه ليسم کي قرارلري لکه څنګه چي دنـوم‬
‫څخه م لوميږي داويروس دمچيوملکه مخکي له دي چي په‬
‫خپل اصلي شکل بدله شي ي ني د‪ Larva‬په شکل کله چـي‬
‫دغه ملکه د‪ Larva‬په حالم کي وي اوپوره خپـل اصـلي‬
‫حالم ته نه وي رسيدلي نوپـه دي دخـم کـي پـه دغـه‬
‫ناروغي اخته کيږي اخته شوي ملکه پـه تورشـکل اوړي‬
‫اودمرګ سبب يي درځي داسي ويل کيـږي چـي داد‪Nosema‬‬
‫سره يوځاي ليدل کيږي‪.‬‬

‫‪:Clondy Wing Virus‬‬

‫دغه ويروس لږماال ه شوي دي اود‪Smallicosahe dral Virus‬‬

‫سره اوپه زياته پيمانه په شاتومچيو کـي پيـداکيږي‬
‫په خاصه توده په هغه مچيوکي چي په صندوق کي زياتي‬
‫وي کالوني له منځه وړي ځکـه دانـاروغي يـوه سـاري‬
‫ناروغي دمچيو ده چي دهواپه واساه ديوي کورني څخـه‬
‫بلي کورني ته انتقاليږي‬

‫‪82‬‬