‫ﻣـﺮﻛـﻪ‬

‫او‬
‫ﻣـﺮﻛـﯥ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻳﻮن‬

‫‪ 1387‬ﻟﻤﺮﻳﺰ ﻛﺎل‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
 ‫ﻛﺘﺎب ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ‬

‫ﻣﺮﻛﻪ او ﻣﺮﻛﯥ‬ ‫د ﻛــﺘــــﺎب ﻧــــــــﻮم‪:‬‬

‫ﭘﻮﻫﻴﺎﻟﻰ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻳﻮن‬ ‫ﻟﻴـــــــﻜـــــــــــــــــﻮال‪:‬‬
‫ﻳﻮن ﻛﻠﺘﻮري ﻳﻮن‬ ‫ﺧـــــﭙــــــﺮﻧـــــــﺪوى‪:‬‬
‫‪ 1000‬ټﻮﻛﻪ‬ ‫ﭼــــــــﺎﭘــــﺸﻤــــــﯧﺮ‪:‬‬
‫‪1387‬ل ﻛﺎل‬ ‫ﻟــــﻮﻣـــــــړى ﭼﺎپ‪:‬‬
‫د ﻟﻴــــــﻜـــــــــﻮال‬
‫)‪( 25‬‬ ‫ﭘﺮﻟـﻪ ﭘﺴﯥ ﻧﻮﻣﺮه‪:‬‬
‫د ﺧــــﭙـﺮﻧـــــــﺪوى‬
‫)‪( 25‬‬ ‫ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴـﯥ ﻧﻮﻣﺮه‪:‬‬
‫ﺿﻴﺎءاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺿﻴﺎء‬ ‫ﻛـــــــــــﻤـــــــــﭙﻮزر‪:‬‬
 ‫ﻧﻴﻮﻟﻴﻚ‬

‫ﻣﺦ‬ ‫ﺳﺮﻟﻴﻚ‬ ‫ګڼﻪ‬

‫اﻟﻒ‬ ‫ﭘﺮ دې اﺛﺮ ﻳﻮ څﻮ ﻟﻨډې ﺧﺒﺮې‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺰه‪ :‬ﻣﺮﻛﻪ او ﻣﺮﻛﯥ‬ ‫‪2‬‬
‫‪18‬‬ ‫زه د ﻫﯧﻮاد ﻓﺮﻫﻨګ ﺗﻪ ډﯦﺮې‪...‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪28‬‬ ‫ﻧﻪ ﺑﺪﻟﯧږﻣﻪ اﻓﻐﺎن ﻳﻢ څﻮ ﭼﯥ ﻳﻢ‬ ‫‪4‬‬
‫‪45‬‬ ‫ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ زﻳﺎر د ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻨﻲ او‪...‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪63‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎﻟﻰ روﻏﺘﻴﺎ ﭘﺎل‬ ‫‪6‬‬
‫‪84‬‬ ‫ژوﻧﺪۍ اﻛﺎډﻣۍ ﻫﻢ ﻣﻬﺎﺟﺮه ﺷﻮه‬ ‫‪7‬‬
‫‪99‬‬ ‫ﭘﻪ ﻛﺎڼﻮ ﻛﯥ ﻏﻤﻰ‬ ‫‪8‬‬
‫‪128‬‬ ‫د ﭘښﺘﻮ ژﺑﯥ د ﻏﻮړﯦﺪو ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ‪...‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪139‬‬ ‫د ﭼﻨﺎروﻧﻮ او ﻧښﺘﺮو ﺷﺎﻋﺮ‬ ‫‪10‬‬
‫‪155‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺒﺎري ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻟﻪ ورﻛﯥ ﻣﯧﻨﯥ‪...‬‬ ‫‪11‬‬
‫ﺗﺮ څﻮ ﭼﯥ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻪ ﺷﻲ د ‪168 ...‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪185‬‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻮې ﻣﻠﻲ ﺳﺘﺮاﺗﻴﮋۍ ﺗﻪ‪...‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪207‬‬ ‫د ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻳﻮن ﻟﻨډه ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ‬ ‫‪14‬‬
 ‫ﭘﺮ دې اﺛﺮ ﻳﻮ څﻮ ﻟﻨډې ﺧﺒﺮې‬

‫ﻳـــﻮن ﺻـــﻴﺐ ﺗـــﻪ دې اﷲ )ج( ﺧﻴـــﺮ ورﻛـــړي ﭼـــﯥ ددې ﻛﺘـــﺎب د‬

‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻟﻪ ﻻرې ﻳﯥ ﭘﺨﻮاﻧۍ ﺧﺎﻃﺮې ﺑﻴﺎ راژوﻧﺪۍ ﻛړې‪.‬‬
‫ددې ﻣﺮﻛــﻮ زﻳــﺎﺗﺮه ﻳــﯥ ﭘــﻪ ﻫﻴﻠــﻪ ﻣﺠﻠــﻪ ﻛــﯥ ﺧﭙــﺮې ﺷــﻮې وې ‪.‬‬
‫)ﻫﻴﻠﻪ( د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ ﺳﺨﺘﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﯥ د ﻣﻠـﻲ ګټـﻮ د ﺳـﺎﺗﻠﻮ‬
‫ﻳﻮ ﻣﻮرﭼﻞ اود ﻣﻠﻲ ارﻣﺎﻧﻮﻧﻮ ﻳﻮه ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﺧﭙﺮوﻧﻪ وه‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﻛﺘﺎب ﻛـﯥ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﻮ ﻫﻐـﻮ ﻛﺴـﺎﻧﻮ ﻣﺮﻛـﯥ راﻏﻠـﻲ دي‪،‬‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺴـﻠﻜﻮﻧﻮ او ﺑﺮﺧـﻮ ﻛـﯥ د ﺳـﺮ ﻛﺴـﺎن دي‪) .‬ﻳـﻮازﻧﻰ‬
‫ﻛــﺲ ﭘﻜــﯥ زه ﻳــﻢ ﭼــﯥ د ﻣﺮﻛــﯥ زﻳﺎﺗــﻪ ﺑﺮﺧــﻪ ﻣــﯥ ﺗــﺮ ﺧﭙــﻞ ﻃﺒــﻲ‬
‫ﻣﺴــﻠﻚ ډﯦ ـﺮه ﭘــﺮ ټــﻮﻟﻨﻴﺰو او ﻣﻠــﻲ ﻣﺴــﺎﻳﻠﻮ ﻣﺘﻤﺮﻛــﺰه ده‪ .‬ﺧــﻮ د‬
‫ﻫﻐــﻪ وﺧــﺖ ﺷــﺮاﻳﻂ ﻫﻤﺪاﺳــﯥ وو‪ ،‬ﭼــﯥ د ﻫﯧـﻮاد د ﺳﺮﻧﻮﺷــﺖ ﭘــﻪ‬
‫ﺑﺎب ﻟﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻮﻟﻮاو څﻪ وﻳﻠﻮ ﻧﻪ څﻮك ﻫﻢ ﻧﻪ ﺷﻮ ﻏﺎﻓﻠﯧﺪاى‪(.‬‬

‫اﻟﻒ‬
‫ﭘﻪ ﻛﺘﺎب ﻛﯥ د ﻧﻮرو ښﯧګڼﻮ ﺗﺮ څﻨګ ﻳﻮه ډﯦﺮه د ارزښـﺖ ﺧﺒـﺮه‬
‫دا ده ﭼﯥ د ﻛﺘﺎب ﻣﺮﻛـﯥ ﺗﻨـﻮع )رﻧګـﺎرﻧګﻲ ( ﻟـﺮي او د ﻫـﺮ ذوق‬
‫ﻟﺮوﻧﻜﻰ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻰ ﭘﻜﯥ ﻳﻮ څﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻮﻻى ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ﻛﺘــﺎب ﺳــﺮﻳﺰه د ﻣﺮﻛــﻪ ﻟﻴﻜﻨــﯥ ﭘــﻪ ﺑﺮﺧــﻪ ﻛــﯥ ﻳــﻮ ډﯦ ـﺮ ښــﻪ او‬
‫ﻣﺮﺳـــﺘﻨﺪوﻳﻪ ﺑﺤـــﺚ دى او د ځﻮاﻧـــﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟـــﻮ او ژورﻧﺎﻟﺴـــﺘﺎﻧﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره د ﻳﻮ ښﻪ ﻻرښﻮد او ﻣﺮﺳﺘﻨﺪوى ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻟﺮﻻى ﺷﻲ‪.‬‬
‫زه ﺧﭙﻠﯥ ﺧﺒﺮې ځﻜﻪ ﻧﻪ اوږدوم ﭼﯥ د ﻛﺘـﺎب ﺧﭙﻠـﯥ ﺧﺒـﺮې زﻣـﺎ‬
‫ﺗﺮ ﻫﻐﻮ ډﯦﺮې ارزښﺘﻤﻨﯥ دي‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮن ﺻﻴﺐ ﻧﻪ ﺗﺮ ﻣﻨﻨـﯥ وروﺳـﺘﻪ‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮدرﻧﻮ وروﻧﻮ او ﺧﻮﻳﻨﺪو ﻧﻪ ﻫﻴﻠﻪ ﻛـﻮم ﭼـﯥ دا ﻛﺘـﺎب د ﻳـﻮ‬
‫ﻣﻬﻢ اﺛﺮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وﻟﻮﻟﺊ او ﻟﻪ ﻧﻮرو ﺳﺮه ﻳﯥ ﻫﻢ ﺷﺮﻳﻚ ﻛړئ‪.‬‬

‫ﭘﻪ درﻧښﺖ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺷﻴﻨﻮارى‬
‫ﻛﺎﺑﻞ‪،‬د ‪ 1387‬ﻛﺎل د ﻣﺮﻏﻮﻣﻲ ‪22‬‬

‫ب‬
 ‫ﺳﺮﻳﺰه‪:‬‬
‫ﻣﺮﻛﻪ او ﻣﺮﻛﯥ‬
‫ﻣﺮﻛــﻪ ﭘــﻪ ﻋﺎﻣــﻪ اﺻــﻄﻼح ﺧﺒــﺮو اﺗــﺮو ﺗــﻪ واﻳــﻲ‪ ،‬د ژورﻧــﺎﻟﻴﺰم ﭘــﻪ‬
‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫـﻢ ﺧﺒـﺮې اﺗـﺮې ﻣﺮﻛـﻪ ګڼـﻞ ﻛﯧـږي‪ ،‬ﺧـﻮ ﭘـﻪ ژورﻧـﺎﻟﻴﺰم ﻛـﯥ‬
‫ﻫﺪﻓﻤﻨﻮ ﺧﺒﺮو اﺗﺮو ﺗﻪ ﻣﺮﻛﻪ وﻳﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﻣﺨﻜﯥ ﺗﺮ دې ﭼـﯥ ﻣﺮﻛـﻪ د‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺰم د ﻳﻮه ژاﻧﺮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ژﺑﻪ او ﭘښـﺘﻨﻲ‬
‫وﻟﺴﻲ ژوﻧﺪ ﻛﯥ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې او ﻳﺎ دې ﺗﻪ ﻧـږدې ﻣﺎﻧـﺎ ﻛﺎرﯦﺪﻟـﻪ‪ .‬ﺟﺮګـﻪ‬
‫او ﻣﺮﻛﻪ زﻣﻮږ د ﻛﻠﺘـﻮر او ټـﻮﻟﻨﻴﺰ دود ﻳـﻮ ﻣﻬـﻢ ﻋﻨﺼـﺮ دى‪ ،‬ډﯦـﺮې‬
‫ﺷﺨړې او ﺳﺘﻮﻧﺰې ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺟﺮګﻮ او ﻣﺮﻛﻮ ﺣﻠﯧږي‪.‬‬
‫د ﺟﺮګــﻮ او ﻣﺮﻛــﻮ ﻗــﻮت ﭘــﻪ دې ﻛــﯥ دى‪ ،‬ﭼــﯥ ﻫﻠﺘــﻪ د ﺧﺒــﺮو اﺗــﺮو‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاﺑﺮﯦـږي او ﻟـﻪ دې ﻻرې د ﺷـﺨړې ﻏﻮټـﻪ ﺧﻼﺻـﯧږي‪ .‬دواړه‬
‫ﻟــﻮري ﻳــﻮ ﺑــﻞ ﺗــﻪ ﺧﭙــﻞ دﻻﻳــﻞ او ﻣﻨﻄــﻖ واﻳــﻲ او ددې دﻻﻳﻠــﻮ د‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﯥ د ﺳـﺘﻮﻧﺰې ﺣـﻞ راوځـﻲ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧـﺎن او ﭘـﻪ ﺗﯧـﺮه‬
‫ﺑﻴﺎ ﭘښﺘﺎﻧﻪ اﻓﻐﺎﻧﺎن د ﺧﭙﻞ ﻧﻮي ژوﻧﺪﺑﺮﺧﻠﻴﻚ د ﻫﻤـﺪې ﺟﺮګـﯥ او‬
‫ﻣﺮﻛﯥ ﻟﻪ ﻻرې ﭘﻴﻠﻮي‪ ،‬ﻛﻠـﻪ ﭼـﯥ ﻳـﻮه ﻛـﻮرﻧۍ د ﺧﭙـﻞ ځـﻮان زوى د‬
‫ژوﻧﺪ ﺑﺮﺧﻠﻴﻚ ټﺎﻛﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻮﻣړى ﻓﻜﺮ ﭘـﺮ ﻫﻤـﺪې ﻛـﻮي ﭼـﯥ ﭼﺎﺗـﻪ‪،‬‬
‫څــﻪ وﺧــﺖ او څﺮﻧګــﻪ ﻣﺮﻛــﻪ ور وﻟﯧــږي‪ ،‬ﭘــﺮ ﻣﺮﻛﭽــﻲ ﻫــﻢ ډﯦــﺮ ﻓﻜــﺮ‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬داﺳﯥ ﻳﻮ څﻮك اﻧﺘﺨﺎﺑﻮي‪ ،‬ﭼﯥ ډﯦـﺮ ﻣﺨـﻮر‪ ،‬ژﺑـﻮر‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻛـﺎر او د ﻣﻨﻄــﻖ ﭘــﻪ وﺳـﻠﻪ ﺳــﻤﺒﺎل وي‪ ،‬ﻟﻜــﻪ ﻟــﻪ ﻳـﻮ ﻣﻬــﻢ ﺷــﺨﺺ ﻳــﺎ‬
‫ﭼﺎرواﻛﻲ ﺳﺮه ﭼﯥ د ﻳﻮې ﻣﻤﯥ ﻣﺮﻛﯥ ﻟﭙﺎره ﻳﻮ ډﯦﺮ ﭘﻮخ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻜﻲ‬

‫‪1‬‬
‫او ژﺑــﻮر ژورﻧﺎﻟﻴﺴــﺖ ګﻮﻣــﺎرل ﻛﯧــږي‪ .‬د ﻣﺮﻛﭽــﻲ ﻟــﻪ ﻏــﻮره واﻟــﻲ‬
‫څﺨﻪ ﻫﺪف دادى ﭼﯥ د ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻟﻮري ﺗﻤﺎﻳﻞ راﺧﭙﻞ او ﭘـﻪ ﭘـﺎى ﻛـﯥ‬
‫د ﻫﻐـــﻪ رﺿـــﺎﻳﺖ ﺣﺎﺻـــﻞ ﻛـــړي‪ .‬د ﺳـــﺨﺘﻮ ﺷـــﺨړو او ﺳـــﺘﻮﻧﺰو د‬
‫ﻏﻮڅﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﺟﺮګـﻪ وال او ﻣﺮﻛﭽـﻲ ﻏـﻮراوي ﺗـﻪ ډﯦـﺮه ﭘﺎﻣﻠﺮﻧـﻪ‬
‫ﻛﯧــږي‪ ،‬ددې ﻋﻠــﺖ دا وي ﭼــﯥ دواړو ﺧــﻮاوو ﺗــﻪ دﻗﻴــﻖ ﻣﻌﻠﻮﻣــﺎت‬
‫وړاﻧــﺪې ﻛــړي او د ﻣﻨﻄــﻖ ﭘــﻪ زور د ﺷـﺨړې ﺣــﻞ راوﺑﺎﺳــﻲ‪ .‬ﻟــﻪ دې‬
‫څﺮګﻨــﺪوﻧﻮ څﺨــﻪ ﻣــﯥ ﻫــﺪف دا و ﭼــﯥ ﻣﺮﻛــﯥ ﻳــﺎ ﺧﺒــﺮې اﺗــﺮې ﭘــﻪ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ډول زﻣﻮږ د ژوﻧﺪاﻧﻪ ﭘﻪ ټﻮﻟﻨﻴﺰ ډګﺮ ﻛـﯥ وې‪ ،‬ﺧـﻮ ﻛﻠـﻪ ﭼـﯥ‬
‫ډﻟﻪ ﻳﻴﺰې رﺳﻨۍ راﻣﻨځﺘـﻪ ﺷـﻮې او ﻫﻐـﻮ ﺑﻴـﺎ ﭘﺮﻣﺨﺘـګ وﻛـړ‪ ،‬ﻧـﻮ‬
‫ﻣﺮﻛﻪ ﻫﻢ ورﺳﺮه د ژورﻧﺎﻟﻴﺰم د ﻳـﻮه ژاﻧـﺮ ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ ﻣﻄـﺮح ﺷـﻮه او د‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺰم او د ﻫﻐﻪ د وﺳﺎﻳﻠﻮ د ﺑڼﯥ ﭘﻪ ودې او ﺑـﺪﻟﻮن ﺳـﺮه ﻣﺮﻛـﯥ‬
‫ﻫﻢ ﺑﯧﻼﺑﯧﻞ اړﺧﻮﻧﻪ ﭘﻴـﺪا ﻛـړل‪ ،‬ﺧـﻮ د ﻣﺮﻛـﯥ اﺻـﻠﻲ ﻣﺤﺘـﻮا ﭼـﯥ د‬
‫ﺧﺒﺮو اﺗﺮو ﻟﻪ ﻻرې د ﻫﺪﻓﻤﻨﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛﻮل دي‪ ،‬ﭘـﺮ ﺧﭙـﻞ‬
‫ځﺎى ﭘﺎﺗﯥ ده‪ .‬ﻣﺮﻛﯥ ﺗﻪ ﭘﻪ اﻧګﺮﯦﺰۍ ﻛﯥ اﻧټﺮوﻳـﻮ )‪ (Interview‬او‬
‫ﭘــﻪ ﻋﺮﺑــۍ ﻛــﯥ )ﻣﺼــﺎﺣﺒﻪ( وﻳــﻞ ﻛﯧــږي ﭼــﯥ د ټﻮﻟــﻮ ﻣﺤﺘــﻮا ﻫﻤﻐــﻪ‬
‫ﻳﻮﺷــﺎن )ﺧﺒــﺮې اﺗــﺮې( دي‪ .‬د ژورﻧــﺎﻟﻴﺰم ﻟــﻪ ﻧﻈــﺮه ﻟــﻪ ﻣﺮﻛــﯥ څﺨــﻪ‬
‫ﻣﻮﺧـــﻪ دا ده ﭼـــﯥ ﻫـــﻢ ﻟﻮﺳـــﺘﻮﻧﻜﻮ‪ ،‬اورﯦـــﺪوﻧﻜﻮ‪ ،‬ﻟﻴـــﺪوﻧﻜﻮ او‬
‫ﻛﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗـﻪ د ﻳـﻮې ﭘﯧښـﯥ ﻳـﺎ ﻣﺴـﺎﻟﯥ ﭘـﻪ اړه د ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎﺗﻮ او ﻫـﻢ د‬
‫ﭘﯧښﯥ د ﺳﭙﻴﻨﺎوي ﺳـﺒﺐ ﺷـﻲ‪ .‬ﻣﺮﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً د ټـﻮﻟﻨﯥ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﻮ‬
‫ډګﺮوﻧـــﻮ ﻟـــﻪ ﻣﻬﻤـــﻮ ﺷﺨﺼـــﻴﺘﻮﻧﻮ ﺳـــﺮه ﻛﯧـــږي‪ ،‬ﺧـــﻮ ﭘـــﺮ ﻣﻬﻤـــﻮ‬
‫ﺷﺨﺼــﻴﺘﻮﻧﻮ ﺳــﺮﺑﯧﺮه د ټــﻮﻟﻨﯥ ﻟــﻪ ﻋــﺎدي اﺷﺨﺎﺻــﻮ او د ﭘﯧښــﻮ ﻟــﻪ‬
‫ﻋﻴﻨـــﻲ ﺷـــﺎﻫﺪاﻧﻮ ﺳـــﺮه ﻫـــﻢ ﻣﺮﻛـــﯥ ﻛﯧـــږي او د ﻫﻐـــﻮى ﻣﺮﻛـــﯥ ﻳـــﺎ‬
‫څﺮګﻨــﺪوﻧﯥ د ﭘﯧښــﻮ د رڼــﺎوي او ﺳــﭙﻴﻨﺎوي ﺳــﺒﺐ ﻛﯧــږي‪ .‬ﭘــﻪ ﻳــﻮه‬

‫‪2‬‬
‫ﻣﻬﻤﻪ ﻣﺴـﻠﻜﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤـﻲ‪ ،‬ﺗﺨﻨﻴﻜـﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ او ټـﻮﻟﻨﻴﺰه ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﻛــﯥ ﻃﺒﻌـﺎً د ﻫﻤﻐــﯥ ﺑﺮﺧــﯥ ﻟــﻪ ﻣﻄــﺮح اﺷﺨﺎﺻــﻮ ﺳــﺮه ﻣﺮﻛــﯥ ﺗﺮﺳــﺮه‬
‫ﻛﯧـــږي‪ ،‬ځﻜـــﻪ ﭼـــﯥ ﻫﻤـــﺪا ډول اﺷـــﺨﺎص د ﻣﻮﺿـــﻮع د وﺿـــﺎﺣﺖ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻟـﺮي‪ ،‬د ځﻴﻨـﻮ ټـﻮﻟﻨﻴﺰو ﭘﯧښـﻮ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘګﻮﻧـﻮ‪،‬‬
‫ﺟﻨګــﻲ ﺣﻮادﺛــﻮ او ﻃﺒﻴﻌــﻲ ﭘﯧښــﻮ‪ ،‬د ﻗﺮﺑﺎﻧﻴــﺎﻧﻮ ﭘــﻪ اړه د ﻋــﺎﻣﻮ‬
‫ﺧﻠﻜــﻮ ﻧﻈﺮوﻧــﻪ او ﻣﺮﻛــﯥ ﻫــﻢ د زﻳــﺎت ارزښــﺖ وړ دي‪ ،‬ﭘــﻪ ﻫﻤــﺪې‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮﻛﯥ د ﺧﭙﻠﯥ ﻣﺤﺘﻮا ﻟـﻪ ﻣﺨـﯥ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﯥ ﺑڼـﯥ ﻏـﻮره ﻛـﻮي‪،‬‬
‫ﻟﻜﻪ ﺧﺒﺮي ﻣﺮﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻣﺮﻛﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ادﺑﻲ او ﻧـﻮرې‬
‫ﻣﺮﻛﯥ‪ .‬د ژورﻧﺎﻟﻴﺰم د وﺳﺎﻳﻠﻮ د ﻛـﺎروﻧﯥ ﻟـﻪ اﻣﻠـﻪ ﻫـﻢ د ﻣﺮﻛـﯥ ﺑڼـﯥ‬
‫ﺗــﻮﭘﻴﺮ ﻛــﻮي‪ ،‬د ﺑﯧﻠګــﯥ ﭘــﻪ ﺗﻮګــﻪ د اورﯦــﺪﻧﻴﻮ )راډﻳــﻮﻳﻲ( رﺳــﻨﻴﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره ګړﻧۍ ﻣﺮﻛﻪ ډﯦﺮ ارزښﺖ ﻟﺮي‪ ،‬دا ﻣﺮﻛـﻪ ﻛـﻪ د ﻣﺤﺘـﻮا ﻟـﻪ ﭘﻠـﻮه‬
‫ﻫــﺮ ډول وي‪ ،‬ﺧــﻮ ﺑﺎﻳــﺪ ﭘــﻪ ګړﻧــۍ ﺑڼــﻪ ځﻜــﻪ ﺗﺮﺳــﺮه ﺷــﻲ‪ ،‬ﭼــﯥ د‬
‫ﻣﺮﻛــــﻮال ﺷــــﺨﺺ ﻏــــږ ډﯦــــﺮ ﺿــــﺮوري وي‪ .‬ﭘــ ـﻪ دې ﺣﺎﻟــــﺖ ﻛــــﯥ‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻛﺎر دي ﭼﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﻏږﻳﺰې وﺳﻴﻠﯥ ﺧﭙـﻞ ځـﺎن‬
‫ښﻪ ډاډﻣﻦ ﻛړي او ﻣﺨﻜﯥ ﺗﺮ دې ﭼﯥ ﻣﺮﻛﯥ ﺗـﻪ ﻻړ ﺷـﻲ‪ ،‬ﺧﭙﻠـﻪ ﻏـږ‬
‫ﺛﺒﺘﯥ وﺳﻴﻠﻪ ښﻪ ﭼﻚ ﻛړي‪ ،‬د ﻣﺮﻛـﯥ ﭘـﺮ ﻣﻬـﺎل ﻫـﻢ ﺑﺎﻳـﺪ ﺧﭙـﻞ او د‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻟﻮري ﻏږ ﭘﻪ ﻟﻮﻣړﻳﻮ او وروﺳﺘﻴﻮ ﺷـﯧﺒﻮ ﻛـﯥ څـﻮ ځﻠـﻪ ﭼـﻚ‬
‫ﻛړي‪ ،‬ﭼﯥ ﻏږ رښﺘﻴﺎ ﻫﻢ ﺛﺒﺖ ﺷﻮى دى ﻛﻪ ﻧﻪ او ﻛﻪ ﺛﺒـﺖ دى ﻧـﻮ څـﻪ‬
‫ډول ﺛﺒﺖ ﺷﻮى دى؟ ښﻪ ﺑﻪ وي ﭼﯥ ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﻳﻮ دوه ﺧﺎﻃﺮې‬
‫ﻫﻢ راوړم‪:‬‬
‫د ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ ﻳﻮه ﺧﺒﺮﻳﺎل راﺗﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻛﻴﺴﻪ ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬وﻳﻞ ﻳﯥ ﭼﯥ ﺑـﻲ‬
‫ﺑﻲ ﺳﻲ راﺗﻪ دﻧﺪه وﺳﭙﺎرﻟﻪ ﭼـﯥ ﭘﯧښـﻮر ﺗـﻪ ﺳـﻔﺮ وﻛـړم او د ﻧﺸـﻨﻞ‬
‫ﻋــﻮاﻣﻲ ﭘــﺎرټۍ ﻟــﻪ ﻣﺸــﺮ‪ ،‬ﺧــﺎن ﻋﺒــﺪاﻟﻮﻟﻲ ﺧــﺎن ﺳــﺮه ﻣﺮﻛــﻪ وﻛــړم‪،‬‬

‫‪3‬‬
‫ﭘﯧښﻮر ﺗﻪ راﻏﻠﻢ‪ ،‬ﻟﻪ وﻟﻲ ﺧـﺎن څﺨـﻪ ﻣـﯥ وﺧـﺖ واﺧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ښـﻪ ﭘـﻪ‬
‫ﺧﻮﻧــﺪ ﻣــﯥ ورﺳــﺮه ﻣﺮﻛــﻪ وﻛــړه او ﺑﯧﺮﺗــﻪ ﻟﻨــﺪن ﺗــﻪ ﻻړم‪ ،‬ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﺗﻪ ﻛﯧﻨﺎﺳﺘﻠﻢ او ﻏﻮښـﺘﻞ ﻣـﯥ د وﻟـﻲ ﺧـﺎن ﻣﺮﻛـﻪ ﻟـﻪ ټﺎﻳـﭗ‬
‫څﺨﻪ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﺗﻪ وﻟﯧږدوم‪ ،‬ﻧـﻮ ﻣﺮﻛـﻪ اﺻـﻼً ﺛﺒـﺖ ﺷـﻮې ﻧـﻪ وه‪ ،‬دې‬
‫ﺧﺒﺮﻳــﺎل ووﻳــﻞ‪ ،‬دا زﻣــﺎ د ژوﻧــﺪاو ﻣﺴــﻠﻜﻲ ﻛــﺎر ﭘــﻪ ﺗــﺎرﻳﺦ ﻛــﯥ ﺗــﺮ‬
‫ټﻮﻟﻮ ﺑﺪه ﺧﺎﻃﺮه وه‪ .‬دى ﻳﻮ ﻣﺴﻠﻜﻲ او ﭘﻴﺎوړى ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖ و‪ ،‬ﭘـﺮ‬
‫ﺧﭙﻞ ځﺎن او ﻛﺎر ډﯦﺮ ډاډﻣﻦ و‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ژورﻧﺎﻟﻴﺰم ﻛﯥ ﭘﺮ ﺣﺎﻓﻈﯥ او‬
‫ﭘﺮ ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ وﺳﻴﻠﯥ ﻟﻪ ﭼﻚ ﭘﺮﺗﻪ ﺑﺎور ﭘـﻪ ﻛـﺎر ﻧـﻪ دى او ﻛـﻪ څـﻮك‬
‫ﻳﯥ ﻛﻮي دا ډول ﺳﺘﻮﻧﺰې ﺑﻪ ورﺗﻪ راوﻻړوي‪.‬‬
‫زه ﺧﭙﻠﻪ ﺧﺎﻃﺮه ﻫﻢ ﻟﻴﻜﻢ‪ :‬د ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﻧﻈﺎم ﺗﺮ ړﻧګﯧﺪو وروﺳﺘﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻏﻮښﺘﻞ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ د اﻓﻐـﺎن ﻫﻨـﺪواﻧﻮ او ﺳـﻜﺎﻧﻮ د ټـﻮﻟﻨﻴﺰ‬
‫ژوﻧﺪاﻧﻪ ﭘﻪ اړه ﻳﻮ راډﻳﻮﻳﻲ راﭘﻮرﺗﺎژ ﺟﻮړ ﻛړم‪ ،‬ﻟـﻪ ﭘﯧښـﻮره ﺟـﻼل‬
‫اﺑﺎد ﺗﻪ راﻏﻠﻢ او ﻏږ ﺛﺒﺘﻮوﻧﻜﯥ وﺳﻴﻠﻪ )ټﻴﭗ( ﻣﯥ ﻫﻢ ﻟـﻪ ځﺎﻧـﻪ ﺳـﺮه‬
‫راوړ‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﻨګﺮﻫـﺎر ﻛـﯥ ﻣـﯥ د ﺧﭙﻠـﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ ﻣﻠګـﺮو ﭘـﻪ ﻣﺮﺳـﺘﻪ د‬
‫ﻧﻨګﺮﻫﺎر ﻣﯧﺸﺘﻮاﻓﻐﺎن ﻫﻨﺪواﻧﻮ ﻳﻮ ﻣﺸـﺮ ﭘﻴـﺪا ﻛـړ‪ ،‬ﭘـﻪ ﺟـﻼل اﺑـﺎد‬
‫ښﺎر د ﻫﻨﺪو د ﺑﺰازۍ ﭘﻪ دﻛﺎن ﻛﯥ ﻣﯥ ورﺳـﺮه ﭘـﻪ ډﯦـﺮ ﺧﻮﻧـﺪ ﻣﺮﻛـﻪ‬
‫وﻛړه‪ ،‬ﻫﻨﺪو ﻣﻮږ ﺗﻪ د ګﻮړې ښﻪ ﭼﺎى راوړ او ﭘـﻪ ډﯦـﺮ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ډول‬
‫ﻣﻮ ﻣﺮﻛﻪ وﻛـړه‪ ،‬د ﻣﺮﻛـﯥ ﭘـﻪ ﭘﻴـﻞ ﻛـﯥ ﻣـﯥ ﺧﭙـﻞ او د ﻫﻨـﺪو ﻏـږ ﻫـﻢ‬
‫ﭼﻚ ﻛړ ﺑﻴﺎ ﻣﻮ ﻣﺮﻛﻪ ﭘﻴﻞ ﻛړه‪ ،‬د ﻣﺮﻛﯥ ﺗﺮ ﺧﻼﺻـﻮن وروﺳـﺘﻪ ﻣـﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻣﻴﻨﻪ رﺧﺼﺖ واﺧﻴﺴﺖ‪ .‬د ﻣﺮﻛﯥ ﭘﺮ ﺳﻬﺎر ﻣﯥ ﭘﯧښﻮر ﺗـﻪ د ﺗـګ‬
‫ﭘﻼن و‪ ،‬ﻳﻮ ځﻞ ﻣﯥ زړه ﻛـﯥ وګﺮځﯧـﺪل ﭼـﯥ راځـﻪ دا ﻣﺮﻛـﻪ ﻳـﻮ ځـﻞ‬

‫‪4‬‬
‫ﺑﻴﺎ ﭼﻚ ﻛړه‪ ،‬ټﻴﭗ ﻣﯥ ﭼﻚ ﻛړ‪ ،‬ﻧﻮرې ټﻮﻟﯥ ﻣﺮﻛﯥ ﭘﻪ ﻛﯥ راﻏﻠﯥ‬
‫وې‪ ،‬ﺧﻮ د ﻫﻨﺪو ﻣﺮﻛﻪ ﭘﻪ ﻛـﯥ ﻧـﻪ وه‪ ،‬ډﯦـﺮ زﻳـﺎت ﺧﭙـﻪ ﺷـﻮم‪ ،‬ﺑﻴـﺎ ﻟـﻪ‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻠګﺮو ﺳﺮه د ﻫﻨﺪو دوﻛﺎن ﺗﻪ ﻻړو او ﭘﻪ ﺑښـﻨﯥ ﺳـﺮه ﻣـﯥ ﺑﻴـﺎ‬
‫ﺗﺮې د ﻣﺮﻛﯥ ﻫﻴﻠﻪ وﻛړه‪ ،‬ﻫﻨﺪو زﻣـﻮږ ﻏﻮښـﺘﻨﻪ وﻣﻨﻠـﻪ‪ ،‬ﺧـﻮ دا ځـﻞ‬
‫ﻣﺮﻛﻪ ﻫﻐﺴﯥ ﺧﻮﻧﺪوره او ﻃﺒﻴﻌﻲ راﻧﻐﻠﻪ ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ دﻣﺨﻪ وه‪.‬‬
‫ددې دوو ﺧـــﺎﻃﺮو ﻟـــﻪ ﻳـــﺎدوﻧﯥ څﺨـــﻪ ﻣـــﯥ ﻣﻘﺼـــﺪ دا و ﭼـــﯥ ﭘـــﻪ‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺰم ﻛﯥ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا ﭘﺮ ﺣﺎﻓﻈﯥ ډﯦـﺮ ﺑـﺎور ﭘـﻪ ﻛـﺎر ﻧـﻪ دى‪ ،‬ﻟـﻪ‬
‫ﺑﻠﯥ ﺧﻮا ﭘﺮ ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ وﺳﻴﻠﯥ ﻫﻢ ﻟﻪ ﭼﻚ ﭘﺮﺗﻪ ﺑـﺎور ﭘـﻪ ﻛـﺎر ﻧـﻪ دى‪.‬‬
‫ﻧــﻮ د اورﯦــﺪﻧﻴﻮ رﺳــﻨﻴﻮ ﻟﭙــﺎره ﻏږﻳــﺰه ﻣﺮﻛــﻪ ﺿــﺮوري ده او د ﻫﻐــﻮ‬
‫ﺛﺒﺘﻮوﻧﻜﻮ وﺳﺎﻳﻠﻮ ﭼﻚ او دوﻳﻢ ځﻠﻲ ازﻣﯧښﺖ‪.‬‬
‫د ﭼﺎﭘﻲ رﺳﻨﻴﻮ ﻟﭙـﺎره ﻫـﻢ ﻏږﻳـﺰه ﻣﺮﻛـﻪ ﺗـﺮ ﻳـﻮه ﺣـﺪه ﺿـﺮوري ده‪،‬‬
‫ﺧﻮ ددې رﺳﻨﻴﻮ ﻟﭙـﺎره اﺳﺎﺳـﻲ ﺿـﺮورت د ﻣﺮﻛـﯥ ﻟﻴﻜﻨـۍ ﺑڼـﻪ ده‪،‬‬
‫ﻏږﻳﺰه ﻣﺮﻛﻪ ﻫﻢ وروﺳﺘﻪ ﭘـﻪ ﻟﻴﻜﻨـۍ ﺑڼـﻪ اوړي‪ ،‬ځﻜـﻪ اﻛﺜـﺮه وﺧـﺖ‬
‫ﺧﺒﺮﻳﺎﻻن د ﻣﺮﻛﯥ ﻟﭙﺎره ځﺎن ﺳـﺮه ټﻴـﭗ وړي او ﺑﻴـﺎ وروﺳـﺘﻪ ﻣﺮﻛـﻪ‬
‫ﻟــﻪ ﻏــږه ﻟﻴــﻚ ﺗــﻪ اړوي‪ ،‬ﻛﻠــﻪ ﻛﻠــﻪ ﻣﺮﻛــﻮال ﺗــﻪ ﻣﺨﻜــﯥ ﺗــﺮ ﻣﺨﻜــﯥ‬
‫ﻟﻴﻜﻠﯥ ﭘﻮښﺘﻨﯥ ورﻛﻮي او ﻫﻐﻪ ﻳﯥ ﭘـﻪ ﻟﻴﻜﻨـۍ ﺑڼـﻪ ځﻮاﺑـﻮي‪ ،‬ﺧـﻮ‬
‫ددې ډول ﻣﺮﻛﯥ ﻳﻮه ﺳﺘﻮﻧﺰه داده ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﭘﻮښـﺘﻨﯥ ﺑﻠـﻪ ﭘﻮښـﺘﻨﻪ ﻧـﻪ‬
‫ﺷــﻲ ﭘﻴــﺪا ﻛــﻮﻻى‪ ،‬ﺧﺒﺮﻳــﺎل ﻣﺠﺒــﻮر دى ﭘــﺮ ﻫﻤﻐــﻮ ﭘﻮښــﺘﻨﻮ ﺑﺴــﻨﻪ‬
‫وﻛړي‪ ،‬ﭼﯥ ﻣﺨﻜﯥ ﺗﺮ ﻣﺨﻜﯥ ﻳﯥ ﻣﺮﻛﻮال ﺗﻪ ورﻛـړي دي‪ .‬ﻟﻴﻜﻨـۍ‬
‫ﻣﺮﻛــﯥ ﻛﻠــﻪ ﻛﻠــﻪ ﭘـﻪ دې ډول ﻫــﻢ وي‪ ،‬ﭼــﯥ ﺧﺒﺮﻳــﺎل ﻟــﻪ ﻣﻘﺎﺑــﻞ ﻟــﻮري‬
‫ﭘﻮښــﺘﻨﯥ ﻛــﻮي‪ ،‬ﻫﻐــﻪ ﻳــﯥ ځﻮاﺑﻮﻧــﻪ ورﻛــﻮي او دى ﻳــﯥ ﻟﻴﻜــﻲ‪ ،‬ﭘــﻪ‬

‫‪5‬‬
‫داﺳـــﯥ ﺣﺎﻟــــﺖ ﻛــــﯥ ﻛﻠــــﻪ ﻛﻠــــﻪ ﺧﺒﺮﻳـــﺎل ټــــﻮل ځﻮاﺑﻮﻧــــﻪ ﻧــــﻪ ﺷــــﻲ‬
‫ﻟﻴﻜﻼى‪،‬ځﻴﻨﯥ ﻣﻬﻢ ټﻜﻲ ﺗﺮې ﭘـﺎﺗﯥ ﻛﯧـﺪى ﺷـﻲ او زړه ﻛـﯥ واﻳـﻲ‬
‫دا ﺑﻪ د ﺣﺎﻓﻈﯥ ﭘﻪ ﻗـﻮت وروﺳـﺘﻪ وﻟـﻴﻜﻢ‪ ،‬ﭘـﻪ دې ډول ﻛﻠـﻪ ﻛﻠـﻪ ﺗـﺮ‬
‫ﭼــﺎپ وروﺳــﺘﻪ د ﻣﺮﻛﭽــﻲ او ﻣﺮﻛــﻮال ﺗــﺮﻣﻨځ ﻧﺎﻧــﺪرۍ راﻣﻨځﺘــﻪ‬
‫ﻛﯧږي‪ ،‬ﭘﻪ داﺳﯥ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﯥ ﭘﺮ ﺣﺎﻓﻈﯥ ډﯦﺮ ﺑـﺎور ﭘـﻪ ﻛـﺎر ﻧـﻪ دى‪ .‬ﭘـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ د ﭼﺎﭘﻲ رﺳﻨﻴﻮ ﻟﭙﺎره د ﻣﺮﻛﯥ ﻟﻴﻜﻨۍ ﺑڼﻪ ﭘﻪ ﻛﺎر ده‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻟﻴﺪﻧﻴﻮ رﺳﻨﻴﻮ ﻛﯥ ﭼﯥ ﻫﻢ اورﯦﺪل ﻛﯧـږي او ﻫـﻢ ﻟﻴـﺪل ﻛﯧـږي‪،‬‬
‫ﻫﻠﺘﻪ د ﻣﺮﻛﻮال ﺗﺼﻮﻳﺮ او ﻏـږ دواړو ﺗـﻪ ﺟـﺪي اړﺗﻴـﺎ ده‪ ،‬ﻛـﻪ ﻳـﻮ ﻟـﻪ‬
‫دې دوو ﺑﺮﺧﻮ څﺨـﻪ ﻛـﻢ وي‪ ،‬ﻣﺮﻛـﻪ ﻧﻴﻤګـړې ده‪ ،‬ﻟﻜـﻪ ﻛـﻪ ﻏـږ وي‪،‬‬
‫ﺧﻮ ژوﻧﺪى ﺗﺼﻮﻳﺮ ورﺳﺮه ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣﺮﻛﯥ ﻧـﻴﻢ ارزښـﺖ ﻛـﻢ ﺷـﻮ‬
‫او ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ وي ﺧﻮ د ﻫﻐﻪ ﺧﺒﺮې د ﺧﺒﺮﻳـﺎل ﻟـﻪ ﺧـﻮا وﻳـﻞ ﻛﯧـږي او‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ د ﻫﻐﻪ ﺷﺨﺺ ورﺳﺮه ښﻜﺎره ﻛﯧږي‪ ،‬دا ﻣﺮﻛـﻪ ﻫـﻢ ﻧﻴﻤګـړې‬
‫ده‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻪ ﻟﻴﺪﻧﻴﻮ رﺳﻨﻴﻮ ﻛﯥ ﻛﻠﻪ ﻛﻠـﻪ د ﻣﺮﻛـﻮال ﺧﺒـﺮې د ژﺑـﺎړې‬
‫د ﺿﺮورت ﭘـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﻛـﯥ ژﺑـﺎړل ﻛﯧـږي او ﻟـﻪ ﺗﺼـﻮﻳﺮ ﺳـﺮه ﻳﻮځـﺎى‬
‫ﻛﯧږي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﯥ ﻃﺒﻌـﺎً ﻏـږ او ﺗﺼـﻮﻳﺮ دواړو ﺗـﻪ ډﯦـﺮ‬
‫ﺿﺮورت دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻛﺘﻨﻴﻮ رﺳﻨﻴﻮ ﻛﯥ ﻟﻜﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﻮ وﻳﺒﭙـﺎڼﻮ او د اﻧټﺮﻧﻴـټ ﻧـﻮرو‬
‫اﺳﺎﻧﺘﻴﺎوو ﻛﯥ ﭼﯥ ﻣﺮﻛﻪ ﻫﻢ ﻟﻴـﺪل ﻛﯧـږي‪ ،‬ﻫـﻢ ﻟﻮﺳـﺘﻞ ﻛﯧـږي‪ ،‬ﻫـﻢ‬
‫ﻛﺘﻞ ﻛﯧږي او ﻫﻢ اورﯦـﺪل ﻛﯧـږي‪ ،‬د ﻣﺮﻛـﻮ ﻟـﻪ ﭘﻮرﺗـﻪ ټﻮﻟـﻮ ډوﻟﻮﻧـﻮ‬
‫څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧﺪى ﺷﻲ‪ ،‬ﺧﻮ ددې ﻟﭙﺎره ﻛﻪ څﻮك ﻏﻮاړي ﭘﻪ‬
‫اﻧټﺮﻧﻴټ ﻛﯥ ﻳﻮه ﻣﺮﻛﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙړ ډول ﺧﭙﺮه ﻛړي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻢ ﺑﺎﻳـﺪ ﻏږﻳـﺰه‬

‫‪6‬‬
‫ﺑڼﻪ وﻟﺮي‪ ،‬ﻫﻢ اﻧځﻮرﻳﺰه او ﻫﻢ ﻟﻴﻜﻨۍ‪ ،‬ﻛﻪ څﻮك ﻏﻮاړي د ﻳﻮ ﭼﺎ د‬
‫ﻣﺮﻛﯥ ﺗﺼـﻮﻳﺮي ﺑڼـﻪ وګـﻮري‪ ،‬ﻫـﻢ ﻛـﻮﻻى ﺷـﻲ‪ ،‬ﻛـﻪ اورﯦـﺪﻧۍ ﻳـﯥ‬
‫اوري ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ زﻣﻴﻨﻪ ورﺗﻪ ﺑﺮاﺑـﺮه وي او ﻛـﻪ ﻟﻴﻜﻨـۍ ﻳـﯥ ﻟـﻮﻟﻲ ﻫـﻢ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺎﻧﺘﻴﺎ ورﺗﻪ ﻣﻮﺟﻮده وي‪ .‬ځﻴﻨﻮ ﺧﺒـﺮي اژاﻧﺴـﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧړﻳﻮاﻟـﻮ‬
‫راډﻳــﻮﻳﻲ او ﺗﻠﻮﻳﺰﻳــﻮﻧﻲ ﭼﻴﻨﻠﻮﻧــﻮ ﻟــﻪ اﻧټﺮﻧﻴــټ څﺨــﻪ ﻫﻤﺪﻏــﻪ ګټــﻪ‬
‫ﭘﻮرﺗــﻪ ﻛــړې ده‪ .‬د ﺳــﺎري ﭘــﻪ ﺗﻮګــﻪ د ﺑــﻲ ﺑــﻲ ﺳــﻲ راډﻳــﻮ‪ ،‬ﺧﺒﺮوﻧــﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﺳﻮ د اﻧټﺮﻧټ ﭘﻪ ﻣټ ﻫﻢ ﻟﻮﺳﺘﻼى‪ ،‬ﻫﻢ اورﯦـﺪﻻى او ﻫـﻢ ﻟﻴـﺪﻻى‬
‫ﻛﺘﻼى ﺷﺊ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې ډول اﻧټﺮﻧﻴټ ټﻮﻟﯥ ﻫﻐﻪ اﺳﺎﻧﺘﻴﺎوې ﻟـﺮﻻى‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬ﭼﯥ د رﺳﻨﻴﻮ ﻧﻮرې ﺑﺮﺧﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ ځﺎﻧګړي ډول ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﺮﻛﻪ د ګډوﻧﻮاﻟﻮ د ﺷﻤﯧﺮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻫﻢ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻛﻮي‪ ،‬ﻳﻮ ﭘﻪ ﻳـﻮ ) ﻟـﻪ‬
‫ﻳﻮه ﺷﺨﺺ ﺳﺮه د ﻳـﻮه ﺷـﺨﺺ ﻣﺮﻛـﻪ(‪ ،‬ﻟـﻪ ﻳـﻮه ﺷـﺨﺺ ﺳـﺮه د څـﻮ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻣﺮﻛﻪ ؛ ﻟﻜﻪ ﭘﺮﻳﺲ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴـﻮﻧﻪ او ځﻴﻨـﯥ ﻧـﻮرې ﺧﺒﺮﺗﻴـﺎﻳﻲ‬
‫ﻏﻮﻧډې ﭼﯥ ﻳﻮ ﺷﺨﺺ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﻛﻮي او ﻧـﻮر ﭘﻮښـﺘﻨﯥ ﻛـﻮي‪،‬‬
‫ﻟﻪ څﻮ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه د ﻳﻮه ﺧﺒﺮﻳﺎل ﻣﺮﻛﻪ ﻟﻜﻪ ګﺮدي ﻣﯧﺰوﻧﻪ ﭼﯥ‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻛﯥ ﻳـﻮ ﺧﺒﺮﻳـﺎل ﻟـﻪ څـﻮ ﺷﺨﺼـﻴﺘﻮﻧﻮ ﺳـﺮه ﻣﺮﻛـﯥ ﻛـﻮي( او‬
‫ځﻴﻨﯥ ﻧﻮرې ﻣﺮﻛﯥ‪.‬‬
‫ﺧــﻮ ﻣﺮﻛــﻪ ﻛــﻪ ﻫــﺮ ډول وي ﻫــﺪف ﻳــﯥ د ﻣﻌﻠﻮﻣــﺎﺗﻮ زﻳــﺎﺗﻮل او د‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﭙﻴﻨﻮل دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫـﺮ ډول ﻣﺮﻛـﻪ ﻛـﯥ ژورﻧﺎﻟﻴﺴـﺖ ﺗـﻪ ﺑﻮﻳـﻪ‬
‫ﭼﯥ ﺗﺮ ﻫﺮ څﻪ دﻣﺨﻪ ﭘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺎﻛﻢ وي او ﻟﻪ ﻫﺮ ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ﺳﺮه ﭼﯥ‬
‫ﻣﺮﻛﻪ ﻛﻮي ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮې ﺧﺒﺮه ﺗﺮې راوﺑﺎﺳـﻲ‪ ،‬د ﻣﻮﺿـﻮع ﭘـﻪ اړه ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺧﭙﻠــﻪ ﻫــﻢ ﻣﻌﻠﻮﻣــﺎت وﻟــﺮي او د ﻳــﻮه ﻣﺴــﻠﻜﻲ ﺷــﺨﺺ ﭘــﻪ ﺗﻮګــﻪ ﻟــﻪ‬

‫‪7‬‬
‫ﻣﺮﻛﻮاﻟﻮ څﺨﻪ ﭘﻮښﺘﻨﯥ وﻛړي‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﭙﻠﻪ ژورﻧﺎﻟﻴﺴـﺖ ﭘـﺮ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻪ وي او د ﻣﺮﻛﻮال ﭘﺮ وړاﻧـﺪې ﭘـﻪ ﻛﻤـﺰوري درﻳـځ ﻛـﯥ وي‪،‬‬
‫ﻧﻮ دا ﻣﺮﻛﻪ ښﻪ او ﻣﻄﻠﻮﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻪ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﻫﻤــﺪې ﺧــﺎﻃﺮ اوس ﭘــﻪ ﻧــړۍ ﻛــﯥ د اﺧﺘﺼﺎﺻــﻲ ژورﻧــﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﻣﻮﺿــﻮع ډﯦــﺮه ﻣﻄــﺮح ده‪ ،‬ډﯦــﺮ ځﻠــﻪ ﻣــﻮ ﻟــﻪ ﺑــﻲ ﺑــﻲ ﺳــﻲ او ﻧــﻮرو‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮو راډﻳﻮګﺎﻧﻮ څﺨﻪ اورﯦﺪﻟﻲ ﭼﯥ د ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳـﻲ او ﻳـﺎ‪...‬راډﻳـﻮ‬
‫د اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ټﻮﻟﻨﻴﺰو او ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﭼـﺎرو ﺧﺒﺮﻳـﺎل‪ ،‬دا ﭘـﻪ‬
‫دې ﻣﺎﻧﺎ ﭼﯥ ژورﻧﺎﻟﻴﺴـﺖ ﭘـﺮ ژورﻧـﺎﻟﻴﺰم ﺳـﺮﺑﯧﺮه د ﻋﻠﻮﻣـﻮ ﭘـﻪ ﻳـﻮه‬
‫ﺑﻠﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﻫﻢ ﺗﺨﺼﺺ ﻟـﺮي او ﻛﻠـﻪ ﭼـﯥ د داﺳـﯥ ﻣﻮﺿـﻮﻋګﺎﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺑﺎب ﺑﺤﺚ ﻣﻄﺮح ﻛﯧږي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻤﻐﯥ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﺮﺧـﯥ ﺧﺒﺮﻳـﺎل د‬
‫ﻣﺮﻛﯥ ﻟﭙﺎره ورځﻲ‪ .‬ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ ﻻ ژورﻧﺎﻟﻴﺰم د ودې ﭘﻪ ﺣـﺎل‬
‫ﻛﯥ دى او ﻣﻮږ ډﯦﺮ ﻛﻢ داﺳﯥ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﺎن ﻟﺮو‪ ،‬ﭼـﯥ د ژورﻧـﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﺗﺮڅﻨګ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺑﻠﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﻫﻢ ﺗﺨﺼﺺ وﻟﺮي‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ اوس ﻳـﻮ ګـڼ‬
‫ﺷﻤﯧﺮ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ او د ﻧﻮرو ﻣﺴﻠﻜﻮﻧﻮ ﺧﺎوﻧﺪاﻧﻮ د ځﻴﻨـﻮ اﻗﺘﺼـﺎدي‬
‫ﻣﻼﺣﻈــﺎﺗﻮ ﻟــﻪ اﻣﻠــﻪ ژورﻧــﺎﻟﻴﺰم ﺗــﻪ ﻣﺨــﻪ ﻛــړې‪ ،‬ﺧــﻮد اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن‬
‫رﺳﻨۍ ﻻ دې ﻣﺮﺣﻠﯥ ﺗـﻪ ﻧـﻪ دي رﺳـﯧﺪﻟﻲ‪ ،‬ﭼـﯥ ﭘـﻪ ﻫـﺮه څﺎﻧګـﻪ ﻛـﯥ‬
‫ﺧﭙــﻞ ﻣﺴــﻠﻜﻲ ژورﻧﺎﻟﻴﺴــﺖ وﻟــﺮي او ﻳــﺎ دې ﻫﻐــﻪ د ﻣﺴــﻠﻚ ﭘــﺮ‬
‫ﺑﻨﺴټ ﻫﻤﻐﯥ ﻣﺴﻠﯥ ﺗﻪ وړاﻧﺪې ﻛړي؛ ﻟﻪ ﻳـﻮه ژورﻧﺎﻟﻴﺴـﺖ څﺨـﻪ د‬
‫ﺧﺒﺮو او ﻣﺮﻛﻮ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫د ﻣﺴﻠﻜﻲ ﺗﺨﺼﺺ ﺗﺮڅﻨګ ﻳـﻮ ژورﻧﺎﻟﻴﺴـﺖ ﺗـﻪ د ﻣﺮﻛـﯥ ځﻴﻨـﯥ‬
‫ﻧﻮر ﻣﻬﻢ ټﻜﻲ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻛﺎر دي‪ ،‬ﭼﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﻛﯥ ﻳـﯥ وﻧﻴﺴـﻲ‪ ،‬ﭘـﻪ‬

‫‪8‬‬
‫ﻣﺮﻛﻪ ﻛﯥ د ﺗﺮ ﺑﺤﺚ ﻻﻧـﺪې ﻣﻮﺿـﻮع ښـﻪ او ﻫـﺮ اړﺧﻴـﺰه ﺷـﻨﻨﻪ او ﻟـﻪ‬
‫دې څﺨــﻪ ﻣﺨﻜــﯥ ﺗــﺮ ﻣﺨﻜــﯥ د ځــﺎن ښــﻪ ﺧﺒﺮوﻧــﻪ‪ ،‬ﻣﺮﻛــﯥ ﺗــﻪ ﭘــﻮره‬
‫ﭼﻤﺘــﻮاﻟﻰ‪ ،‬دﻣﺮﻛــﻮال ﭘــﺮ ﻓﻜــﺮي ﻟﻴــﺪﻟﻮري ﭘﻮﻫﯧــﺪل‪ ،‬د ﺗﺨﻨﻴﻜــﻲ‬
‫وﺳﺎﻳﻠﻮ ارزوﻧﻪ او ځﻴﻨـﯥ ﻧـﻮر ﻣﺴـﺎﻳﻞ ﺿـﺮوري دي‪ .‬ددې ﺗﺮڅﻨـګ‬
‫دﻣﺮﻛﯥ ﭘﺮ ﻣﻬﺎل ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻛﺎر دي ﭼﯥ ﺗﺮ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻴﻜﻮ‬
‫اﺧﻼﻗﻮ ﭘښﻪ واﻧـﻪ ړوي‪ ،‬رﻫﺒـﺮې ﺷـﻮې‪ ،‬ﻟﻤﺴـﻮوﻧﻜﯥ ﭘﻮښـﺘﻨﯥ او‬
‫ﭘﻪ ﻗﺼﺪي ډول د ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻟـﻮري ﺗـﺮ اﻏﯧـﺰ ﻻﻧـﺪې راوﺳـﺘﻞ‪ ،‬د ﺛﺒـﺖ ‪،‬‬
‫ﺑﺮﯦښﻨﺎ او ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ وﺳﺎﻳﻠﻮ داﺳﯥ ﻛﺎروﻧﻪ ﭼﯥ د ﻣﺮﻛﯥ ﭘﺮ ﻣﻬـﺎل د‬
‫ﻣﺮﻛــﻮال ذﻫــﻦ ﺑﻠــﯥ ﺧﻮاﺗــﻪ واړوي‪ ،‬د ژورﻧــﺎﻟﻴﺰم ﻟــﻪ اﺧﻼﻗــﻮ ﺳــﺮه‬
‫ﺳﻤﻮن ﻧﻪ ﺧﻮري‪ ،‬ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻛﺎر دي ﭼﯥ ﺧﭙـﻞ ﻧـﺎﭘﯧﻴﻠﺘﻮب‬
‫وﺳﺎﺗﻲ او ﭘﻪ داﺳﯥ ﻣﻬﺎرت ﻟﻪ ﻣﺮﻛﻮال څﺨﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﺧﺒﺮې‬
‫راوﺑﺎﺳﻲ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﻳﯥ د اﻇﻬﺎر ﭘﺮ وﺧـﺖ ﭘـﺮ ځـﺎن د ﻓﺸـﺎر اﺣﺴـﺎس‬
‫وﻧﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫د ﻋﻠﻤــﻲ‪ ،‬ﺗﺨﻨﻴﻜــﻲ او ځﻴﻨــﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣــﺎﺗﻲ ﻣﺮﻛــﻮ ﭘﻮښــﺘﻨﯥ دوﻣــﺮه‬
‫ﺟـــﺎﻧﺒﻲ ﻋـــﻮارض ﻧـــﻪ ﻟـــﺮي‪ ،‬ﺧـــﻮ د ﺳﻴﺎﺳـــﻲ‪ ،‬ټـــﻮﻟﻨﻴﺰو‪ ،‬ﻗـــﻮﻣﻲ او‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ اړه ﺑﺤﺚ او ﻣﺮﻛﯥ ﻃﺒﻌـﺎً ډﯦـﺮې ﺣﺴﺎﺳـﯥ دي‪،‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ داﺳﯥ ﻳﻮ ﺣﺎﻟـﺖ ﻛـﯥ ﭼـﯥ ﻳـﻮه ګـﺮدي ﻣﯧـﺰ ﺗـﻪ د ﻣﺨﺘﻠﻔـﻮ‬
‫ﻧﻈﺮوﻧﻮ ﺧﺎوﻧﺪان راټـﻮل ﺷـﻮي وي‪ ،‬ﭘـﻪ دﻏﺴـﯥ ډﻟـﻪ ﻳﻴـﺰه ﻣﺮﻛـﻪ او‬
‫ﺑﺤــــﺚ ﻛــــﯥ د ژورﻧﺎﻟﻴﺴــــﺖ ﻧــــﺎﭘﯧﻴﻠﺘﻮب ډﯦــــﺮ ﺿــــﺮوري دى‪ .‬ﭘــــﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛـﯥ اوﺳـﻨۍ رﺳـﻨۍ ﭘـﻪ ﺗﯧـﺮه ﺑﻴـﺎ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮﻧﻲ رﺳـﻨۍ د‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺰم د ﻧﺎﭘﯧﻴﻠﺘﻮب اﺻـﻞ ﺗـﻪ ډﯦـﺮه ﭘﺎﻣﻠﺮﻧـﻪ ﻧـﻪ ﻛـﻮي‪ ،‬ﻣـﻮږ ﭘـﻪ‬

‫‪9‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻮ ﻛﯥ داﺳﯥ ﻣﺮﻛﯥ ﻟﻴﺪﻟﻲ‪ ،‬اورﯦﺪﻟﻲ او ﺧﭙﻠـﻪ ﻫـﻢ ورﺳـﺮه‬
‫ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﻮي ﻳﻮ‪ ،‬ﭼﯥ ﻫﻠﺘﻪ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﻳﺎ د ﺧﭙﺮوﻧـﯥ ﺟـﻮړوﻧﻜﻰ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ د ﻳﻮه ﻃﺮف ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ ﻣﻄـﺮح وي‪) .‬ارﻳﺎﻧـﺎ( ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن ﺗـﺮ ډﯦـﺮه‬
‫ﺣﺪه د ﻧﺎﭘﯧﻴﻠﺘﻮب اﺻﻞ ﻣﺮاﻋﺘﻮي‪) .‬ﻟﻤـﺮ( او) ﺷﻤﺸـﺎد( ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن‬
‫ﻫـــﻢ دې ﺗـــﻪ ورﺗـــﻪ درﻳـــځ ﻟـــﺮي‪ ،‬ﺧـــﻮ څﺮﻧګـــﻪ ﭼـــﯥ ﺷﻤﺸـــﺎد او ﻟﻤـــﺮ‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺑﺮﻳﺪه ﭘښﺘﻮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻮﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﭘـﺮ ﺷﻤﺸـﺎد‬
‫د ﭘښﺘﻮ ﭘـﺎﻟﻨﯥ ﺗـﻮر ﭘـﻮرې دى او ﻟﻤـﺮ ﻛـﻪ څـﻪ ﻫـﻢ ﭘښـﺘﻮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن‬
‫دى‪ ،‬ﺧــــﻮ څﺮﻧګــــﻪ ﭼــــﯥ دا ﺗﻠﻮﻳﺰﻳــــﻮن ﻫــــﻢ د ﻃﻠــــﻮع ﺗﻠﻮﻳﺰﻳــــﻮن د‬
‫ﭼــﺎروواﻛﻮ ﻟــﻪ ﺧــﻮا ﺳــﻤﺒﺎﻟﯧږي‪ ،‬ﻧــﻮ ځﻜــﻪ ﺧــﻮ ﭘــﺮ ﻟﻤــﺮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳــﻮن د‬
‫ﻃﻠﻮع د اﺛﺮاﺗﻮ ﺗﻮر ﭘﻮرې ﻛﯧږي‪ .‬ﺷﻤﺸـﺎد ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن ﭘـﻪ ﻣﺮﻛـﻮ ﻛـﯥ‬
‫ﭘــﻪ ﻣﺸــﺨﺺ ډول ژورﻧﺎﻟﻴﺴــﺖ د ﻃﻠــﻮع ﻫﻐــﻪ ﭘــﻪ ﺷــﺎن د ﻛــﻮم ډﯦــﺮ‬
‫څﺮګﻨﺪ او ﻣﺸﺨﺺ درﻳځ ﺧﺎوﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﺮﯦښﻲ او ﻳﺎ ﻟږ ﺗﺮ ﻟـږه ﭘـﻪ ﻣﺮﻛـﻪ‬
‫ﻛﯥ ځﺎن ډﯦﺮ درﻳځﻮال ﻧﻪ ښﻴﻲ‪ .‬ﺧﻮ ﻃﻠﻮع‪ ،‬ﻧـﻮر‪ ،‬ﻧـﻮرﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻤـﺪن او‬
‫ﻓــﺮدا ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻮﻧــﻪ د ﻃــﺮف ﭘــﺮ ﻧــﺎروﻏۍ اﺧﺘــﻪ دي‪ .‬ﻧــﻮر‪ ،‬ﻧــﻮرﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺗﻤــﺪن او ﻓــﺮدا ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻮﻧــﻪ ﺧــﻮ ځﻜــﻪ ﺑــﯥ ﻃﺮﻓــﻪ ﻧــﻪ دي ﭼــﯥ ﭘــﻪ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻮ اﺷﺨﺎﺻﻮ او ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧﻮ ﭘﻮرې ﺗړﻟﻲ دي او د ﻫﻤﻐـﻮ ډﻟـﻮ‬
‫او اﺷﺨﺎﺻــﻮ د ﻋﻤــﻮﻣﻲ ﻧﻈﺮﻳــﺎﺗﻮ او ﻟﻴــﺪﻟﻮرﻳﻮ څﺮګﻨﺪوﻧــﻪ ﻛــﻮي‪،‬‬
‫ﺧﻮ ﻃﻠﻮع ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن ﭼـﯥ ځـﺎن ﻳـﻮه ازاده رﺳـﻨۍ ګڼـﻲ ﭘـﻪ واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫ﻛـــﯥ د ازادۍ اﺻـــﻞ ﻧـــﻪ ﻣﺮاﻋﺘـــﻮي‪ ،‬اﻛﺜـــﺮو ﻟﻴـــﺪوﻧﻜﻮ ﺑـــﻪ د دوى‬
‫ﺧﭙﺮوﻧــﯥ ﭘــﻪ ﺗﯧــﺮه ﺑﻴــﺎ د ))ﮔﻔﺘﻤــﺎن(( ﺧﭙﺮوﻧــﻪ ﭼــﯥ اﻛﺜــﺮه ګﺮﻣــﻮ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻧﻮرو ﭘﺎروﻧﻜﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺗﻪ ځﺎﻧګړې ﺷﻮې‪ ،‬ﻛﺘﻠـﯥ وي‪،‬‬

‫‪10‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺧﭙﺮوﻧـﻪ ﻛـﯥ ﻟـﻪ وراﻳـﻪ ښـﻜﺎري ﭼـﯥ د ﻧـﺎﭘﯧﻴﻠﺘﻮب اﺻـﻞ ﻧـﻪ‬
‫ﻣﺮاﻋﺘﯧــږي‪ ،‬ﻧــﻪ ﻳــﻮازې ژورﻧﺎﻟﻴﺴــﺖ ﻟــﻮرى ﻧﻴﺴــﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜــﯥ ﻛــﻮم‬
‫ﻛﺴــﺎن ﭼــﯥ د ﺑﺤــﺚ ﻟﭙــﺎره راﺑﻠــﻞ ﻛﯧــږي د ﻫﻐ ـﻮى ﻏــﻮراوى ﻫــﻢ د‬
‫ﻧــﺎﭘﯧﻴﻠﺘﻮب ﻟــﻪ ﻣﺨــﯥ ﻧــﻪ وي‪ .‬اﻛﺜــﺮه وﺧــﺖ دوه درې‪ ،‬څﻠــﻮر او ان‬
‫ﭘﻨځـــﻪ ﻛﺴـــﺎن ﻟـــﻪ ﻳـــﻮې ﺧـــﻮا وي‪ ،‬ﻳـــﻮ ﻳـــﺎ دوه ﻟـــﻪ ﺑﻠـــﯥ ﺧـــﻮا او‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴــﺖ ﻫــﻢ د ﻫﻤﻐــﯥ ﺧــﻮا ﭘﻠــﻮي ﻛــﻮي‪ ،‬ﭼــﯥ دوى ﻣﺨﻜــﯥ ﺗــﺮ‬
‫ﻣﺨﻜﯥ ﻫﻤﺎﻫﻨګ ﻛړي وي‪ .‬ځﻴﻨﻮ ﻛﺴـﺎﻧﻮ ﺗـﻪ ﻣﺨﻜـﯥ ﺗـﺮ ﻣﺨﻜـﯥ د‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﻮﺿـﻮع ورﻛـﻮل ﻛﯧـږي او ﻛﯧـﺪى ﺷـﻲ داﺳـﯥ ﻫـﻢ ﺷـﻮي وي‬
‫ﭼﯥ ﭘﻮښﺘﻨﯥ ﻣﺨﻜﯥ ﺗﺮ ﻣﺨﻜﯥ ورﺗﻪ وﻳﻞ ﺷـﻮې وي او ﻫﻐـﯥ ﺧـﻮا‬
‫ښﻪ ﺗﻴﺎرى ﻧﻴﻮﻻى وي‪ ،‬ﺧـﻮ دا ﺑﻠـﻪ ﺧـﻮا ﭼـﯥ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن واﻻ ﻗﺼـﺪاً‬
‫ﻏــﻮاړي ﻛﻤــﺰورې وښــﻮدل ﺷــﻲ‪ ،‬د ﻣﻮﺿــﻮع ﭘــﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣــﺎت ﻫــﻢ‬
‫ﻣﺨﻜﯥ ﺗﺮ ﻣﺨﻜﯥ ﻧﻪ ورﻛﻮل ﻛﯧږي او ﻳﺎ ﻛﻪ ورﻛﻮل ﻛﯧږي ﻧﻮ وﺧﺖ‬
‫ﭘﻪ ﻛﯥ ﻛﻢ وي‪ ،‬ﺑﻠﻪ ﺑـﯥ ﻋـﺪاﻟﺘﻲ دا وي ﭼـﯥ د ﻳـﻮه ﻟـﻮري ﻛﺴـﺎﻧﻮ )د‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳــﻮن ﺧﻮښــﻲ ﻟــﻮري ﻛﺴــﺎﻧﻮ( ﺗــﻪ ډﯦــﺮ وﺧــﺖ ورﻛــﻮل ﻛﯧــږي او‬
‫ﻣﻘﺎﺑــﻞ ﻟــﻮري ﺗــﻪ ﻛــﻢ‪ ،‬ﻛــﻪ وﺧــﺖ ﭘــﺮ ﻳــﻮ ﺗــﻦ د ﻋــﺪاﻟﺖ ﻟــﻪ ﻣﺨــﯥ ﭘــﻪ‬
‫ﻣﺴــﺎوي ډول ووﯦﺸــﻲ ﺑﻴــﺎ ﻫــﻢ ﻫﻐــﻪ ﻏﺮﺿــﻲ ﻟــﻮرى څــﻮ ځﻠــﻪ زﻳــﺎت‬
‫وﺧﺖ اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻮ دﻟﺘﻪ د ﻃﻠـﻮع ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن ﭘـﺮ وړاﻧـﺪې څـﻮ ﭘﻮښـﺘﻨﯥ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﯧږي‪ :‬ﻛﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺑﺤـﺚ ﻛـﯥ درې څﻠـﻮر ﺗﻨـﻪ ﺣﺘﻤـﻲ د ﻳـﻮه ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺧﺎوﻧﺪان وي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ښﻪ ده ﭼﯥ ددې ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺟﻤﻠﯥ څﺨـﻪ ﻳـﻮ ﺗـﻦ‬
‫را دﻋﻮت ﺷﻲ او ﻳﻮ ﺗﻦ ﻫﻢ ﻟـﻪ ﻫﻐـﻪ ﺑـﻞ ﻟـﻮري څﺨـﻪ‪ ،‬ﭼـﯥ وﺧـﺖ ﭘـﺮ‬
‫دواړو ﭘﻪ ﻣﺴﺎوﻳﺎﻧﻪ ووﯦﺸﻞ ﺷﻲ او ﻫﺮ ﻳﻮ ﺧﭙﻞ دﻟﻴﻞ وواﻳﻲ او ﻛﻪ‬

‫‪11‬‬
‫د ﻳﻮه ﻟﻮري‪ ،‬د ډﯦﺮ ﺷﻤﯧﺮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ګډون ﺑﻴﺎ ﻫـﻢ ﺣﺘﻤـﻲ وي‪ ،‬ﻧـﻮ ښـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎ دا ده ﭼﯥ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻟﻮري ﺗﻪ دوﻣﺮه وﺧﺖ ورﻛـړل ﺷـﻲ ﭼـﯥ د ټﻮﻟـﻮ‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻮ ﺗﻪ ځﻮاب ورﻛړي‪.‬‬
‫زه او ﻗﺪرﻣﻦ اﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﻓﻴﻊ څـﻮ ځﻠـﻪ ﻟـﻪ ﻫﻤﺪاﺳـﯥ ﭼﻠﻨـﺪ‬
‫ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﻮي ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ د درﻳﻮ او ﻳﺎ څﻠـﻮرو ﭘـﺮ وړاﻧـﺪې‪ ،‬ﺧـﻮ د‬
‫ﻟﻮى ﺧﺪاى)ج( ﭘﻪ ﻓﻀﻞ څﺮﻧګﻪ ﭼﯥ زﻣﻮږ ﺧﺒﺮه ﺣﻖ وه‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣﻨﻄﻖ‬
‫او ﻋﺪاﻟﺖ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻣﻮ ورﺗﻪ ﻣﺎﺗﻪ ورﻛړې ده‪ ،‬ﻫـﺮ وﺧـﺖ ﭼـﯥ ﻣـﺎ ﭘـﻪ‬
‫ﻃﻠـــﻮع ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـــﻮن ﻛـــﯥ ﻣﺮﻛـــﻪ ﻛـــړې او ﻟﻴـــﺪوﻧﻜﻮ ﻟﻴـــﺪﻟﯥ‪ ،‬ﻧـــﻮ ﭘـــﻪ‬
‫ﺳﻠګﻮﻧﻮ ﺗﻠﯧﻔﻮﻧﻮﻧـﻪ راﺗـﻪ د ﻣﻨﻨـﯥ او ﻛـﻮروداﻧﻲ ﭘـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ راﻏﻠـﻲ‬
‫دي‪ ،‬ددې ﻋﻠﺖ دادى ﭼﯥ زه د ﻃﻠﻮع ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن د ﺑـﯥ اﻧﺼـﺎﻓۍ ﭘـﺮ‬
‫وړاﻧﺪې ودرﯦﺪﻻى ﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ څﻮ ځﻠﻪ د ﻃﻠﻮع ﭼﻠﻮوﻧﻜﻮ ﺗﻪ وﻳﻠﻲ ﭼـﯥ‬
‫ﻛــﻪ ﻣــﻮږ دې ﺑﺤﺜﻮﻧــﻮ ﺗــﻪ راﻏــﻮاړئ‪ ،‬ﻧــﻮ ﻳــﺎ ﺑﺎﻳــﺪ د دواړو ﻟــﻮرو‬
‫ﻣﺮﻛﻮاﻟﻮ ﺷﻤﯧﺮ ﻣﺴـﺎوي وي او ﻳـﺎ ﻫـﻢ ﻛـﻪ ﻟـﻪ ﻫﻐـﻪ ﺑـﻞ ﻟـﻮري زﻳـﺎت‬
‫ﻛﺴﺎن راځﻲ ﻧﻮ ﻣﻮږ ﺗﻪ دوﻣﺮه وﺧﺖ راﻛړئ ﭼﯥ د ﻫـﺮ ﻳـﻮه ﭘﻮښـﺘﻨﻮ‬
‫او ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺗﺮدﻳﺪ ﺗﻪ ځﻮاب ورﻛـړو‪ .‬ﻫـﺮ ﻛﻠـﻪ ﭼـﯥ ﭘـﻪ دې ﺑﺤﺜﻮﻧـﻮ‬
‫ﻛـــﯥ د اﻓـــﺮادو او وﺧـــﺖ ﺗﺴـــﺎوي ﭘـــﻪ ﭘـــﺎم ﻛـــﯥ ﻧﻴـــﻮل ﺷـــﻮي او‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴــﺖ ﺗــﺮ ﻳــﻮه ﺑﺮﻳــﺪه ﻧــﺎﭘﯧﻴﻠﻰ ﭘــﺎﺗﯥ ﺷــﻮى‪ ،‬ﻧــﻮ ﻫﻐــﻪ ﺑﺤــﺚ‬
‫اﺗﻮﻣﺎت زﻣﻮږ ﭘـﻪ ګټـﻪ ﺗﻤـﺎم ﺷـﻮى‪ ،‬ﺣﺘـﻰ داﺳـﯥ ﺑﺤﺜﻮﻧـﻪ ﻫـﻢ ﻣـﻮږ‬
‫ګټﻠﻲ ﭼﯥ ﻳﻮ د څﻠﻮرو ﭘﺮ وړاﻧـﺪې ﻣﻄـﺮح وو‪ ،‬دا ډول ﺑﺤﺜﻮﻧـﻪ ﺑﻴـﺎ‬
‫ﭘﻪ ډﯦﺮ زور د ﺳﺎﻧﺴـﻮر ﻟـﻪ زﻧـﺪۍ ﺧـﻼص ﺷـﻮي‪ .‬ﻟـﻪ دې څﺮګﻨـﺪوﻧﻮ‬
‫څﺨﻪ ﻣﯥ ﻣﻘﺼﺪ دا و؛ ﻫﻐﻪ رﺳﻨۍ ﭼﯥ زﻣﻮږ ﭘﻪ ټﻮﻟﻨـﻪ ﻛـﯥ د ازادو‬

‫‪12‬‬
‫رﺳﻨﻴﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﻮي‪ ،‬ﭘﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﯥ ﻫﻐـﻪ ﺷـﺎن ازادې ﻧـﻪ‬
‫دي‪ ،‬ﭼﯥ ادﻋﺎ ﻳﯥ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې اﺛﺮ ﻛﯥ ﭼﯥ ﺗﺎﺳﻮ ﺗﻪ د ﻛﻮﻣﻮ ﻣﺮﻛﻮ د ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ ﺑﻠﻨﻪ درﻛﻮم‪،‬‬
‫دا ﻣﺎ ﭘﻪ ﺗﯧﺮو ﻟﺴﻮ ﭘﻨځﻪ ﻟﺴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﻟﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﻮ ﺷﺨﺼـﻴﺘﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻛړي دي‪ .‬دا ﻣﺮﻛﯥ اﻛﺜـﺮه‬
‫د ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ ﻫـــﺪﻓﻮﻧﻮ او ﻣﻌﻠﻮﻣـــﺎﺗﻮ ﭘـــﻪ ﺑـــﺎب ﺷـــﻮي دي‪ .‬ﺳﻴﺎﺳـــﻲ‬
‫ﻣﻮﺧﯥ ﻧﻪ ﻟﺮي او ﻳﺎ ﻫﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﺪﻓﻮﻧﻪ ﻳﯥ ډﯦﺮ ﻛـﻢ دي‪ ،‬ﻣـﺎ ﭘـﻪ دې‬
‫ﻣﺮﻛﻮ ﻛﯥ د ژورﻧﺎﻟﻴﺰم ﻋﺎﻣﯥ ځﺎﻧګړﻧﯥ ﻣﺮاﻋـﺖ ﻛـړي ﺧـﻮ د ﻣﺮﻛـﯥ‬
‫ټﻮل ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ اﺻﻮل ﭘﻪ ﻛﯥ ځﻜﻪ ﻧﻪ دي ﻣﺮاﻋﺖ ﺷـﻮي ﭼـﯥ دا ﻣـﺎ د‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ځﺎﻧګړو ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﺿﺮورﺗﻮﻧﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴټ ﻛړې وې‪ ،‬ﻫﻐﻪ وﺧـﺖ‬
‫زﻣﺎ ﻫﺪف دا ﻫﻢ ﻧﻪ و ﭼﯥ دا ﻣﺮﻛﯥ ﺑﻪ زه د ﻳﻮه ځﺎﻧګړي اﺛﺮ ﭘﻪ ﺗﻮګـﻪ‬
‫ﭼﺎﭘﻮم‪ ،‬ﺧﻮ اوﺳﻤﻬﺎل ﭼﯥ زه د ﺧﭙﻞ ﺗﯧﺮ ﻛړي ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛـﺎر ﭘـﺮ ﺑﻴـﺎ‬
‫ارزوﻧــﯥ‪ ،‬اوډﻧــﯥ او راټﻮﻟــﻮﻧﯥ ﺑﻮﺧــﺖ ﻳــﻢ‪ ،‬ﭘــﺮ دې ﻣﺮﻛــﻮ ﻣــﯥ ﭼــﯥ‬
‫ﻛﺘﻨﻪ وﻛړه‪ ،‬ﻧﻮ ډﯦﺮې ﭘﻪ زړه ﭘﻮرې راﺗﻪ ښـﻜﺎره ﺷـﻮې‪ ،‬ددې ﻣﺮﻛـﻮ‬
‫د ﭼﺎپ ﺿﺮورت ﭘـﻪ دې ﻛـﯥ ﻧـﻪ دى ﭼـﯥ دا ﻣﺮﻛـﯥ ﻣـﺎ ﻛـړي‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ‬
‫ﻣﻬﻤﻪ اړﺗﻴﺎ ﻳﯥ دا وه ﭼـﯥ ﭘـﻪ دې ﻣﺮﻛـﻮ ﻛـﯥ ددې ﻣﺮﻛﻮاﻟـﻮ ﻟـﻪ ﺧـﻮا‬
‫ﭼﯥ زﻣـﻮږ د ﻫﯧـﻮاد ﻣﻄـﺮح ﻓﺮﻫﻨګـﻲ څﯧـﺮې ګڼـﻞ ﻛﯧـږي‪ ،‬ډﯦـﺮ ﻣﻬـﻢ‬
‫ﻣﺴــﺎﻳﻞ ﺑﻴــﺎن ﺷــﻮي دي‪ .‬دا ﻣﺴــﺎﻳﻞ دوﻣــﺮه ژور‪ ،‬ﻣﻬــﻢ او ﭘــﻪ زړه‬
‫ﭘﻮرې دي‪ ،‬ﭼـﯥ ﻧـﻪ ﻳـﻮازې اوﺳـﻤﻬﺎل زﻣـﻮږ د ځـﻮان ﭘښـﺖ ﭘـﻪ درد‬
‫ﻟګﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ راﺗﻠﻮﻧﻜﻰ ﭘښﺖ ﻫﻢ ﺗـﺮې ډﯦـﺮه ګټـﻪ اﺧﻴﺴـﺘﻼى ﺷـﻲ‪.‬‬
‫زﻣــــﺎ ﻟﭙــــﺎره ددې ﻛــــﺎر ﺑــــﻞ ﻋﻠــــﺖ دا و ﭼــــﯥ زه ﻏــــﻮاړم د ﺧﭙﻠــــﻮ‬

‫‪13‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎﻟﻴﻮ د ﻓﻜﺮ ﻫﻐـﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﭼـﯥ ﭘـﻪ دې ﻣﺮﻛـﻮ ﻛـﯥ ﺧﻮﻧـﺪي‬
‫ﺷﻮې‪ ،‬ﻻﭘﺴﯥ ﺧﻮﻧﺪي ﻛړم‪ ،‬ﺑﻞ ﻫﺪف ﻣـﯥ دا و ﭼـﯥ دا ﻣﺮﻛـﯥ ﻟﻜـﻪ‬
‫څﻨګﻪ ﭼﯥ ﻣﯥ اﺷﺎره وﻛـړه‪ ،‬ډﯦـﺮې ګټـﻮرې دي‪ ،‬ﻧـﻪ ﻏـﻮاړم زﻣـﺎ ﺗـﺮ‬
‫ﻣړﻳﻨﯥ وروﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻞ څﻮك اړ ﺷﻲ د ﻫﻐﻮ د ﺑﻴـﺎ د راټﻮﻟـﻮﻧﯥ ﺳـﺘړﻳﺎ‬
‫وګﺎﻟﻲ‪ ،‬ﭘﺮ ژوﻧﺪ ﻫﯧڅ ﺑﺎور ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫـﺮ ﻟﻴﻜـﻮال ﺗـﻪ ﺑﻮﻳـﻪ ﺧﭙـﻞ ﺗﯧـﺮ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎر‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﺑﻴﺎ ﭼﺎپ ارزي ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺳـﺮه راټـﻮل او د‬
‫ﻣﺠﻤــﻮﻋﻲ ﭼــﺎپ ﻟــﻪ ﻻرې ﻳــﯥ ﻟــﻪ ﺗﻴــﺖ وﭘــﺮك ﺣﺎﻟﺘــﻪ وژﻏــﻮري او‬
‫ﺧﻮﻧﺪي ﻳﯥ ﻛړي‪ ،‬اوس ﺧﻮ دود دا دى؛ زﻣـﻮږ ﻫـﺮ ﻟﻴﻜـﻮال ﭼـﯥ ﻟـﻪ‬
‫دې ﻓــﺎﻧﻲ ﻧــړۍ ﺳــﺘﺮګﯥ ﭘټــﯥ ﻛــړي ﻟــﻪ ﻫﻤﻐــﯥ ﺷــﯧﺒﯥ ﺑﻴــﺎ ﺗــﺮ ﻛﻠﻮﻧــﻮ‬
‫ﻛﻠﻮﻧــﻮ زﻣــﻮږ ﻧــﻮر ﻟﻴﻜــﻮال د ﻫﻐــﻮ د ﻛــړو ﻛــﺎروﻧﻮ ﭘــﺮ ﺑﺸــﭙړوﻟﻮ‬
‫ﻣﺼﺮوف وي او ﺑﻴـﺎ ﻳـﯥ ﻫـﻢ ﻧـﻪ ﺷـﻲ ﺑﺸـﭙړوﻻى او ﻧـﻪ ﻳـﯥ ﻫـﻢ ﭘـﻮره‬
‫ﺧﻮﻧﺪي ﻛﻮﻻى ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﺮ ﻟﻴﻜﻮال ﺗﻪ ﭘﻪ ﻛﺎر دي ﭼـﯥ ﻟـږ ﺗـﺮ ﻟـږه ﺗـﺮ‬
‫ﭘﻨځﻪ ﻛﻠﻦ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎري ﺑﻬﻴﺮ وروﺳﺘﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﯧﺮ ﻛړى ﻛﺎر راټﻮل‪،‬‬
‫ﭼﺎپ او ﺧﻮﻧﺪي ﻛړي او د ﺧﭙﻞ ﻛﺎر‪ ،‬زﻳﺎر راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﻧﺴﻞ ﺗﻪ ﭘـﺮې‬
‫ﻧږدي‪.‬‬
‫دا ﻣﺮﻛﯥ ﭼﯥ ﺗﺎﺳﻮ ﺗﻪ وړاﻧﺪې ﻛﻮم اﻛﺜﺮه ﻳﯥ ﻟﻪ ﻧـﻦ )‪ (12-8‬ﻛﺎﻟـﻪ‬
‫دﻣﺨﻪ د ﻫﻴﻠﯥ ﻣﺠﻠﯥ ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ګڼﻮ ﻛﯥ ﭼﺎپ ﺷﻮي او اﻛﺜﺮه ﻳـﯥ‬
‫ﻧږدې ﭘﺮ ﺷﻠﻤﻪ ﭘﻮښـﺘﻨﻪ ﭘـﺎى ﺗـﻪ رﺳـﯧږي‪) ،‬ﺷـﻞ( ﻋـﺪد ﻣـﺎ ﻗﺼـﺪاً د‬
‫ﻣﺮﻛﻮ د ﭘﺎﻳﺘـﻪ رﺳـﯧﺪو ﻟﭙـﺎره ټـﺎﻛﻠﻰ‪) ،‬ﺷـﻞ( ﻳـﻮازې د رﻳﺎﺿـﻲ ﻳـﻮ‬
‫ﻋــﺪد ﻧــﻪ دى‪) ،‬ﺷــﻞ( ﭘــﻪ ﭘښــﺘﻮ ﻛــﯥ دﻛــﺮه او ﺑﺸــﭙړ ﻛــﺎر ﻣﺎﻧــﺎ ﻫــﻢ‬
‫ورﻛﻮي‪ ،‬دا ﻛﺎر ﻣـﺎ ﺷـﻞ ﻛـړ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻣـﺎ ﺧـﻮ ﺷـﻞ ﻛـړه‪ ،‬دا دﻧﻴـﺎ ﭼـﺎ ﺷـﻞ‬

‫‪14‬‬
‫ﻛړې ﻧﻪ ده او داﺳﯥ ﻧﻮر‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﯥ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﺎ دا ﻣﺮﻛﯥ راټﻮﻟﻮﻟﯥ‪ ،‬ﻧـﻮ‬
‫ﺧﻮرا ﭘﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻳـﯥ ﻛـړم‪ ،‬ﻣـﺎ ﻓﻜـﺮ وﻛـړ ﻫﻐـﻪ ﻣﺮﻛـﯥ ﭼـﯥ ﻣـﺎ ﺧﭙﻠـﻪ‬
‫ﻛړي او ﺧﭙﻠﻪ ﻣﯥ ﭘـﻪ ﻣﺠﻠـﻪ ﻛـﯥ ﭼـﺎپ ﻛـړي او ﻣﺠﻠـﻪ ﻣـﯥ ﻫـﻢ ﺧﭙﻠـﻪ‬
‫ﭼﺎپ ﻛړې‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻮ ﺑﻴﺎ راټﻮﻟﻮل ﻣﺎﺗﻪ دوﻣﺮه ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻦ ﺷﻮل‪ ،‬ﻧـﻮ‬
‫ﺑﻞ ﭼﺎﺗﻪ ﺑﻪ دا ﻛﺎر څﻮﻣﺮه ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻦ ﺗﻤـﺎم ﺷـﻮى واى؟ ﻟـﻪ دې څﺨـﻪ‬
‫ﻣــﯥ دا ﻧﺘﻴﺠــﻪ واﺧﻴﺴــﺘﻪ؛ ښــﻪ ﺑــﻪ وي ﻫــﺮ ﻟﻴﻜــﻮال ﺧﭙــﻞ ﻛــړى ﻛــﺎر‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﺳﺮه راټﻮل ﻛړي او ﻫﻐـﻪ ﻟﻴﻜﻨـﯥ او ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻛـﺎر ﭼـﯥ ﭘـﺮ ﺑﻴـﺎ‬
‫راټﻮﻟﻮﻟﻮ او ﭼﺎپ ﻧﻪ ارزي‪ ،‬ښﻪ ﺑﻪ وي ﭼﯥ ﻟﻴﻜﻮال د ﺧﭙـﻞ وﺻـﻴﺖ‬
‫ﻳﺎ ﻳﺎدښﺖ ﭘﻪ ډول ﻧﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ ﺗـﻪ وواﻳـﻲ ﭼـﯥ زﻣـﺎ دﻏـﻪ ﻛـﺎر ﭘـﻪ‬
‫ﺑﻴــﺎ راټﻮﻟﻮﻟــﻮ ﻧــﻪ ارزي‪ ،‬وﺧــﺖ ﭘــﺮې ﻣــﻪ ﺿــﺎﻳﻊ ﻛــﻮئ او ﻛــﻪ ﻛــﻮم‬
‫داﺳﯥ ﻛﺎر ﭼﯥ ﭘـﺮ راټﻮﻟﻮﻟـﻮ او ﺑﻴـﺎ ﭼـﺎپ ارزي او ﻟﻴﻜـﻮال ﻳـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﺧﭙﻠـــﻪ د ﺑﻴـــﺎ ﭼـــﺎپ او راټﻮﻟـــﻮﻧﯥ ﺟﻮګـــﻪ ﻧـــﻪ وي‪ ،‬ﻫﻐـــﻪ دې ځﻮاﻧـــﻮ‬
‫ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﺗﻪ وﻟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ډول ﺑـﻪ زﻣـﻮږ راﺗﻠـﻮﻧﻜﻰ ﻧﺴـﻞ د ﭼـﺎ د‬
‫اﺛﺎرو ﭘﻪ راټﻮﻟﻮﻟﻮ ﻛﯥ ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﺳﺮه ﻧﻪ ﻣﺨﺎﻣﺨﯧږي‪.‬‬
‫ﻣﺎ د ﺧﭙﻞ ﺗﯧﺮ ﻛړي ﻓﺮﻫﻨګﻲ د اﻧﺴﺠﺎم ﻟړۍ ﭘﻴـﻞ ﻛـړې او ﻏـﻮاړم‬
‫ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﺗﯧﺮ ﻛﺎر څﺨﻪ ځﺎن ﺑﯧﻐﻤﻪ ﻛړم‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﺮﻛـﻮ ﻛـﯥ ﭼـﯥ د ﺗﯧـﺮ‬
‫ﻛړي ﻛـﺎر ﻳـﻮه ﺑﺮﺧـﻪ ده‪ ،‬ﻣـﺎ ﻫـﯧڅ ډول ﻻس ﻧـﻪ دى وﻫـﻼى‪ ،‬ﻳـﻮازې‬
‫ﻛﻮم ځـﺎى ﻛـﯥ ﭼـﯥ ﻛﻮﻣـﻪ ﭼـﺎﭘﻲ او اﻣﻼﻳـﻲ ﺗﯧﺮوﺗﻨـﻪ وه‪ ،‬ﻫﻐـﻪ ﻣـﯥ‬
‫ﺳﻤﻪ ﻛړې ده‪ ،‬ﻧـﻮر ﻣـﯥ ﻫـﺮ څـﻪ ﭘـﺮ ﺧﭙـﻞ ﺷـﻜﻞ ﭘـﺮې اﻳښـﻲ او ددې‬
‫ﻣﺮﻛــﻮ اﺻــﺎﻟﺖ ﻣــﯥ ﺳــﺎﺗﻼى دى‪ ،‬دراﻧــﻪ ﻟﻮﺳــﺘﻮﻧﻜﻲ ﻛــﻮﻻى ﺷــﻲ‬
‫ﭼﻚ ﻳﯥ ﻛړي ﻣﺎ ﻟﻪ ځﻴﻨﻮ ﻧﻮرو اﺷﺨﺎﺻﻮ ﺳﺮه ﻫﻢ ﻣﺮﻛﯥ ﻛـړې وې‪،‬‬

‫‪15‬‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﺧﭙﺮوﻧﻮ ﻛﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ ﺗﻮګﻪ ﺧﭙـﺮې ﺷـﻮي ‪ ،‬ﺧـﻮ اوس‬
‫ﻻﺳــﺘﻪ راﻧﻐﻠــﯥ‪ ،‬ﺧــﻮ ﻛــﻮﻣﯥ ﭼــﯥ ﻣــﯥ ﺗﺮﻻﺳــﻪ ﻛــړې‪ ،‬ﻫﻐــﻪ دادى‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻣﺨﯥ ﺗﻪ ږدم‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ ده زﻣﺎ دا وړاﻧﺪﻳﺰ ﭼﯥ ﻫـﺮ ﻟﻴﻜـﻮال دې‬
‫ﺧﭙﻞ ﺗﯧﺮ ﻛﺎروﻧﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻣـﻨﻈﻢ او ﺧﻮﻧـﺪي ﻛـړي‪ ،‬د ﻧـﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ د‬
‫ﻫڅـــﻮﻧﯥ ﺳـــﺒﺐ ﺷـــﻲ او اوﺳـــﻨﻲ ﻟﻴﻜـــﻮال د راﺗﻠﻮﻧﻜـــﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟـــﻮ‬
‫ﻛﺎروﻧﻪ زﻳﺎت او دراﻧﻪ ﻧﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫د ﻫﻤﺪې ارﻣﺎن د ﺑﺮي ﭘﻪ ارﻣﺎن‬
‫ﭘﻪ درﻧښﺖ‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺪوى ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻳﻮن‬
‫ارګ‪،‬دﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ وداﻧۍ‪،‬ﻛﺎﺑﻞ‪ -‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫د ‪1387‬ل ﻛﺎل د ﻣﺮﻏﻮﻣﻲ )‪ (3‬ﻣﻪ‬

‫‪16‬‬
 ‫زه د ﻫﯧﻮاد ﻓﺮﻫﻨګ ﺗﻪ ډﯦﺮې زﻳﺎﺗﯥ‬
‫ﻫﻴﻠﯥ‪ ،‬اﻣﻴﺪوﻧﻪ او اﻧﺘﻈﺎروﻧﻪ ﻟﺮم‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﺎﻟﻚ ﺑﯧﻜﺴﻴﺎر د ﻫﯧﻮاد ﻳـﻮ ﭘﻴـﺎوړى ﻟﻴﻜـﻮال او‬

‫ﺷـــــــﺎﻋﺮ دى‪ ،‬ﻛﻠﻮﻧـــــــﻪ‬
‫ﻛﯧـــږي ﭼـــﯥ ﻟـــﻪ ﻫﯧـــﻮاد‬
‫ﻟﺮې ﭘـﻪ ډﻧﻤـﺎرك ﻛـﯥ د‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ژوﻧﺪ ﺗﯧﺮوي‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﺎﻟﻚ ﺑﯧﻜﺴﻴﺎر‬
‫د ژور ﻣﻠــــﻲ ﺷــــﻌﻮر او‬
‫ﻓﻜــﺮ ﺧﺎوﻧــﺪ دى‪ .‬ﻫﻴﻠــﻪ‬
‫ﻣﺠﻠــﻪ ﻳــﯥ ﭘــﻪ ﻫﻤــﺪې ﻧﻴــﺖ ﭘﻴــﻞ ﻛــړه ﭼــﯥ د ﻫﯧــﻮاد ﻣﻠــﻲ‬
‫ﻓﺮﻫﻨـــګ ﺗـــﻪ ﺧـــﺪﻣﺖ وﻛـــړي‪ .‬دا ﻣﺮﻛـــﻪ د ﻫﻴﻠـــﯥ ﻣﺠﻠـــﯥ د‬
‫ﻟــﻮﻣړي ﻛــﺎل ﭘــﻪ دوﻳﻤــﻪ ګڼــﻪ ﻛــﯥ ﭼــﯥ د ‪1376‬ل ﻛــﺎل ﻟــﻪ‬
‫ﻏﺒﺮګــﻮﻟﻲ‪ -‬ﭼﻨګــﺎښ ﺳــﺮه ﺳــﻤﻮن ﺧــﻮري ﻧﺸــﺮ ﺷــﻮې او د‬
‫ﻫﻐﻪ وﺧﺖ د ﺣﺎﻻﺗﻮ څﺮګﻨﺪوﻧﻪ ﻛﻮي‪:‬‬

‫‪17‬‬
‫ﺗﺮ ﻫﺮ څﻪ دﻣﺨﻪ راﺗﻪ ددې ﻣﻘﻮﻟﯥ ﻟـﻪ ﻣﺨـﯥ ﭼـﯥ )) ﭼـﺎ‬
‫ځﺎن وﭘﯧﮋاﻧﺪ ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﺧﭙﻞ ﺧـﺪاى وﭘﯧﮋاﻧـﺪ(( ﻟـﻮﻣړى‬
‫)ج(‬

‫ځﺎن ﭘﻪ څـﻮ ﻛﺮښـﻮ ﻛـﯥ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻛـړه او ﺑﻴـﺎ ﺑـﻪ ﭘـﺮ ﻧـﻮرو‬
‫ﺧﺒﺮو ﺑﺤﺚ ﻛﻮو؟‬
‫ﻧﻮم ﻣﯥ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺎﻟﻚ ﺑﯧﻜﺴﻴﺎر‪ ،‬د ﺑـﺮې ﭘښـﺘﻮﻧﺨﻮا اوﺳـﯧﺪوﻧﻜﻰ او‬
‫ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ژﺑﻪ او ادب ﻛﯥ ﻣﯥ د ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ ﺗﺮ درﺟـﯥ ﭘـﻮرې زده ﻛـړه ﻛـړې‬
‫ده‪.‬‬
‫د ﺷﺎﻋﺮۍ ﻟﻪ ﻏـﻢ ﻟړﻟـﯥ او ﻓﻜـﺮ وړې دﻧﻴـﺎ ﺳـﺮه دې ﻟـﻪ‬
‫ﻛﻮﻣﻪ وﺧﺘﻪ راﻫﻴﺴﯥ د ژوﻧﺪ ﻣﺰي وﺗړل ﺷﻮل؟‬
‫ﻟﻪ ‪1359‬ل ﻛﺎل راﭘﻪ دﯦﺨﻮا ﭘﻪ دې ﻟټﻪ ﻛـﯥ ﻳـﻢ ﭼـﯥ ﺷـﻌﺮ وﻟـﻴﻜﻢ او ﻟـﻪ‬
‫‪1362‬ل ﻛـــﺎل راﭘـــﻪ دﯦﺨـــﻮا ﻣـــﯥ د ﺷـــﻌﺮ ﭘـــﻪ ﻧﺎﻣـــﻪ ﭘـــﺎړﻛﻲ د ﻫﯧـــﻮاد ﭘـــﻪ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﻛﯥ ﺧﻮاره ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﺗﺮاوﺳﻪ دې ﭘـﻪ دې ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ څـﻮﻣﺮه ﺑﺮﻳـﺎﻟﻲ ګﺎﻣﻮﻧـﻪ‬
‫ﭘﻮرﺗﻪ ﻛړي دي‪ ،‬ﻟﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﺷﺎﻋﺮۍ راﺿﻲ ﻳﯥ؟‬
‫د ﺑﺮﻳﺎوو ﺧﺒﺮه ﺑﻪ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﭘﺮﯦږدو ﭼﯥ ﻫﻐﻮى ﺧﭙـﻞ ﻗﻀـﺎوت ور‬
‫ﺑﺎﻧــﺪې وﻛـــړي او ﻛـــﻪ ﺳـــﺘﺎ د ﭘﻮښــﺘﻨﯥ ﻣﻮﺧـــﻪ د ﻛـــﺎر ﻛﻤﻴـــﺖ وي ﻧـــﻮ د‬
‫ﺳﻮﭼﻮﻧﻪ او ﻛږﻟﯧﭽﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﯥ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻟـﻮﻣړى ﺟﻮﻧـګ ﭘـﻪ‬
‫ﻫﻤﺪې ﺷﭙﯥ ورځﻮ ﻛﯥ ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر ﻛﯥ ﺧﻮر ﺷﻮ او ﻛﻪ ﭼﯧﺮې ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺧﻼﺻـﻪ ټﻨـډه وﻣﺎﻧـﻪ ﻧـﻮ د )ﺳـﻨځﻞ ګـﻞ ﭘـﻪ ﺷـﭙﻮ ﻛـﯥ( ﺑـﻞ د ﺷـﻌﺮوﻧﻮ‬
‫ﺟﻮﻧګ راﺳﺮه ﭼﺎپ ﺗﻪ ﺗﻴﺎر ﭘﺮوت دى ﭼـﯥ ﻏـﻮاړم ﭼـﺎپ ﻳـﯥ ﻛـړم او ﻟـﻪ‬

‫‪18‬‬
‫ﺷﻌﺮ څﺨﻪ د رﺿﺎﻳﺖ ﭼﯥ ﻛﻮﻣﻪ ﺧﺒﺮه ده ﻫﻐـﻪ دا ﭼـﯥ ﺗـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ ﻫـﻢ ﺷـﺎﻋﺮ‬
‫ﻳﯥ او ﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮ ﻫﻢ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺷﻌﺮه راﺿﻲ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫د ځــﻮاﻧۍ ﭘــﻪ ښــﻪ ګﺮﻣــﻪ ﻣﺮﺣﻠــﻪ ﻛــﯥ ﻟــﻪ ﻫﯧــﻮاده ﭘــﻪ‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﺤﻜﻮم ﺷﻮې او ﺑﻴـﺎ ډﯦـﺮو ﻟﻴـﺮو وﻃﻨﻮﻧـﻮ ﺗـﻪ‬
‫ﻻړې‪ ،‬دې اوږده ﺳﻔﺮ ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﻓﻜﺮي ژوﻧﺪ ﻛﯥ څـﻪ ډول‬
‫ﺑﺪﻟﻮن راووﺳﺖ؟‬
‫د ګــﺮان ﻫﯧــﻮاد ﻟــﻪ ﺗــﻮدې ﻏﯧــږې څﺨــﻪ ﻟﺮﯦــﻮاﻟﻲ او ﺑﻴــﺎ ﭘــﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠــﻮ‬
‫ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﻛﯥ ﭘﺮدﻳﺲ ژوﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﯧﻮاد‪ ،‬ﺧﻠﻜﻮ او وﻟـﺲ ﺳـﺮه زﻣـﺎ ﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﻻ ﻧﻮره ژوره او اورﻧۍ ﻛړه او ﻫﻤﺪې ﻟﺮﯦﻮاﻟﻲ او ﭘﺮدﯦﺴۍ زه د ﻫﯧـﻮاد‪،‬‬
‫ﺧﻠﻜﻮ‪ ،‬ازادۍ او ﻧﯧﻜﻤﺮﻏۍ ﭘﻪ اﺻﻠﻲ ﻣﺎﻧﻮ وﭘﻮﻫﻮﻟﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ څﻮك ﭼﯥ ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد ﻛﯥ اوﺳﯧږي ﻫﻐﻪ ﻟـﻪ ﺟګـړې‬
‫ﻧﻪ ﻧﻴﻮﻟﯥ د ﻧﻮرو ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻋﻮاﻣﻠﻮ ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ ﺧﭙﻞ ﻟړﻣـﻮن‬
‫ﺧﻮري او ﻓﺮﻳﺎد ﻛﻮي او ﻫﻐﻪ څﻮك ﭼﯥ ﻏﺮب ﺗﻪ ﺗﻠﻠﻲ‪،‬‬
‫د ﻫﻐﻮى ځﻴﻨﯥ ﻛﺴﺎن ﻫﻢ ﭘﻪ اﺻﻄﻼح ﻳﻮ ډول ﻧﺎﺷﻜﺮي‬
‫څﺮګﻨﺪوي‪ ،‬ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ د دﻏﻮ ﻣﺘﻀﺎدو ټﻮﻟﻨـﻮ ﺗـﺮﻣﻨځ‬
‫د ژوﻧﺪ او ﻓﻜﺮ ﺗﻮﭘﻴﺮوﻧﻪ ﻳـﻮ ﻟـﻪ ﺑﻠـﻪ څـﻮﻣﺮه ښـﯧګڼﯥ او‬
‫ﺑﺪګڼﯥ ﻟﺮي؟‬
‫ﺳﺘﺎ ﻟﻪ دﻏـﯥ ﭘﻮښـﺘﻨﯥ ﺳـﺮه ﻣﺎﺗـﻪ د ) ﻳـﻮ ﺧـﻮا ﭘـﺎڼ‪ ،‬ﺑـﻞ ﺧـﻮا ﭘړاﻧـګ(‬
‫ﻣﺘﻞ را ﻳﺎد ﺷﻲ‪ .‬زﻣﻮږ ﻫﯧﻮادوال څﻪ د ﻫﯧﻮاد دﻧﻨﻪ او څﻪ ﺑﻬﺮ د ﺳﻮﻟﯥ او‬

‫‪19‬‬
‫اراﻣۍ ﭘـﻪ ارﻣـﺎن دي او ﻛـﻪ ﺧـﺪاى ﻛـﻮل دﻏـﻪ ارﻣـﺎن ﺗـﻪ ﺑـﻪ د ﻃﺎﻟﺒـﺎﻧﻮ د‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﭘﻪ رڼﺎ ﻛﯥ رﺳﻮ‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼـﯥ ﭘـﻪ ﺗﯧـﺮو څـﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ﻏـﺮب ﺗـﻪ ﭘـﻪ‬
‫ډﯦﺮه ﺳﺨﺘۍ ﻟﻜﻪ د ﺻﺮاط ﻟﻪ ﭘﻠﻪ ﻧﻪ ﭼﯥ ﺗﯧﺮﯦږي ورﺗﯧـﺮ‬
‫ﺷﻮي او ﻫﻠﺘﻪ اﺳﺘﻮګﻦ دي‪ .‬څﻪ ﻓﻜﺮ ﻛـﻮئ ﭼـﯥ ﻫﻐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻠﻪ ﺑﯧﺮﺗﻪ ﻫﯧﻮاد ﺗﻪ راﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻲ؟‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﯥ دﻏﻪ ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﭘﻪ ﺑﯧﻞ ﺑﯧﻞ ﻛﺲ ﭘﻮرې اړه ﻟـﺮي ﻣګـﺮ ﺑﻴـﺎ‬
‫ﻫﻢ د ﻫﻐﯥ ﻣﻴﻨﯥ‪ ،‬ﻋﻼﻗﯥ او ﻫﻤﺪردۍ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﭼﯥ اﻓﻐﺎﻧﺎن ﻳﯥ ﻟﻪ ﺧﭙـﻞ‬
‫ﻫﯧــﻮاد ﺳــﺮه ﻟــﺮي زه دا ﭘــﻪ ډاګــﻪ وﻳــﻼى ﺷــﻢ ﭼــﯥ ﻛــﻪ ﭘــﻪ ګــﺮان ﻫﯧــﻮاد‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ واﻗﻌﻲ ﺳﻮﻟﻪ‪ ،‬اﻣﻦ او ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗـﺎﻣﻴﻦ ﺷـﻲ ﻧـﻮ ﻳـﻮه‬
‫زﻳﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﺮدﯦﺲ اﻓﻐﺎﻧﺎن ﺑﻪ د ﻫﯧﻮاد ﻏﯧږې ﺗﻪ راﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻏﺮب ﻛﯥ ﻣﯧﺸﺘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺎن ﭘـﻪ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ډول د ﺧﭙـﻞ‬
‫ﻫﯧﻮاد د ﻓﺮﻫﻨګ د ﺣﺎل او راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﭘـﻪ ﺑـﺎب څـﻪ ﻓﻜـﺮ‬
‫ﻛﻮي؟‬
‫ﭘــﻪ ﻏــﺮب ﻛــﯥ ﻣﯧﺸــﺘﻪ اﻓﻐﺎﻧــﺎن د ډﯦــﺮو ﺧﻠﻜــﻮ د ﻏﻠﻄــﻮ ګﻮﻣــﺎﻧﻮﻧﻮ ﭘــﺮ‬
‫ﺧﻼف د ﻫﯧﻮاد دﻓﺮﻫﻨګ د ﺣﺎل او راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﭘـﻪ ﺑـﺎب زﻳـﺎت اﻧﺪﯦښـﻤﻦ‬
‫دي‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﻏــﺮب ﻛــﯥ د اﻓﻐﺎﻧــﺎﻧﻮ د ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻓﻌــﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﭘــﻪ‬
‫ﺑﺎب ﻟﻨډه رڼﺎ واﭼﻮه!‬

‫‪20‬‬
‫ﻏــﺮب ﺗــﻪ د اﻓﻐﺎﻧــﺎﻧﻮ د ﻣﻬــﺎﺟﺮت ﻟــﻮﻣړۍ ﻟﺴــﻴﺰه ﻳــﻮه ﺑــﯥ ﻏــږه‪ ،‬ځــﻮږه‬
‫ﻟﺴﻴﺰه وه او ﻛﻪ څﻪ ﻛﯧﺪل ﻫﻢ د ﺷﺨﺺ او ﻳـﺎ ډﻟـﯥ ﭘـﻪ ﻧﺎﻣـﻪ وو‪ ،‬ﻣګـﺮ ﻧـﻦ‬
‫ﺳﺒﺎ د ﺧﺪاى)ج( ﭘﻪ ﻓﻀﻞ اﻓﻐﺎﻧﺎن ﻟګﻴﺎ دي ﭘﻪ ﭘﺮدﯦﺴـۍ ﻛـﯥ د ﻣﯧﺸـﺘﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﻮﻧﻮ او وﻟﺴﻮﻧﻮ ﭘـﻪ ﻣـﻨځ ﻛـﯥ ﺧﭙـﻞ ﻣﻘـﺎم او ﻟـﻮرى ټـﺎﻛﻲ‪ ،‬ﻳـﻮ زﻳـﺎت‬
‫ﺷـــﻤﯧﺮ ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ او ټـــﻮﻟﻨﻴﺰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧـــﻪ روان دي او ﻫـــﺮه ورځ ددﻏـــﻮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﻟﻤﻦ ﻻ ﻧﻮره ﻫﻢ ﭘﺴﯥ ﭘﺮاﺧﯧږي‪.‬‬
‫دﻏــــﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧــــﻪ د ﺟﺮاﻳــــﺪو‪ ،‬ﻣﺠﻠــــﻮ‪ ،‬اﺧﺒــــﺎروﻧﻮ‪ ،‬راډﻳﻮګــــﺎﻧﻮ‪،‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬ادﺑﻲ او ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻏﻮﻧډو او ﻧﻮرو ﭘﻪ ﺑڼﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﻟﻜــﻪ څﻨګــﻪ ﭼــﯥ دراﻧــﻪ ﻟﻮﺳــﺘﻮﻧﻜﻲ ﺑــﻪ ﻫــﻢ ﺧﺒــﺮ وي‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﻪ ﻫﻠﻮ ځﻠـﻮ او ﻣـﺎﻟﻲ ﻟګښـﺖ دﻟﺘـﻪ ﭘـﻪ ﭘﯧښـﻮر‬
‫ﻛﯥ د ))ﻫﻴﻠﻪ(( ﭘﻪ ﻧﻮم ﻣﺠﻠﻪ ﭼﺎپ ﺷﻮه ﭼﯥ ﻟﻮﻣړۍ ګڼﻪ‬
‫ﻳﯥ ﺧﻠﻜﻮ زﻳﺎﺗﻪ ﺧﻮښﻪ ﻛړه‪ ،‬ﻟﻜﻪ څﻨګـﻪ ﭼـﯥ زه ﺧﺒـﺮ ﻳـﻢ‬
‫ددې ﻣﺎﻟﻲ ﻟګښﺖ ﺳﺘﺎ ﻟﻪ ﻟﻮري ﭘـﺮې ﺷـﻮى‪ ،‬ﻛـﻪ ﻫﻠﺘـﻪ‬
‫ﻧﻮر اﻓﻐﺎن ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎن ﺳـﺘﺎ اﻗﺘﺼـﺎدي ﻣټـﯥ در ټﻴﻨګـﯥ‬
‫ﻧﻪ ﻛړي ﻧـﻮ دا دوﻣـﺮه ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﺎر ﺑـﻪ ﺳـﺘﺎ ځـﺎﻧﻲ ژوﻧـﺪ ﻟـﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﭘﻠﻮه ﺳﺘړى ﻧﻪ ﻛړي؟‬
‫ﭘﻪ دﻏﻪ ﻛﺎر ﻛﯥ ﻟﻪ ﻣﺎ ﺳﺮه ﭘﻪ ډﻧﻤﺎرك ﻛﯥ ﻳﻮ زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎن‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﭙﺎل او ﻣﻠﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻪ ﻣﺮﺳﺘﻨﺪوى دي‪ ،‬دا ﭼﯥ د ﻟﻮﻣړۍ ګڼـﯥ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﻟګښﺖ ﻳﯥ ﻣﺎ ﭘﺮ ﻏﺎړه اﺧﻴﺴﺘﻰ وو زﻣﺎ د ﺧﭙﻠﯥ ځﺎﻧﻲ ﻋﻼﻗـﯥ ﭘـﺮ‬
‫اﺳﺎس و او ﻛﯧﺪى ﺷﻲ داﺳـﯥ ﻫـﻢ وﺷـﻲ ﭼـﯥ ﻣـﻮږ ﻫـﺮ ﻳـﻮ ﭘـﻪ وار ﺳـﺮه د‬

‫‪21‬‬
‫ﻳــﻮې ﻳــﻮې ګڼــﯥ ﻣــﺎﻟﻲ ﻟګښــﺖ ﭘــﺮ ﻏــﺎړه واﺧﻠــﻮ‪ ،‬ﺑﻠــﻪ دا ﭼــﯥ اﻓﻐﺎﻧــﺎن‬
‫ﻫﯧڅﻜﻠﻪ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ ﺧﺪﻣﺘګﺎران ﺑﯧﻨﻮا ﻧﻪ ﭘﺮﯦږدي‪ ،‬زﻣـﺎ ﭘـﻪ ګﻮﻣـﺎن اﻓﻐـﺎن‬
‫وﻟﺲ ﺗﻪ ﻛﺎر ﻧﻪ دى ﺷﻮى ﺗﺎﺳﯥ وګﻮرئ د ﺗـﺎرﻳﺦ ﭘـﻪ اوږدو ﻛـﯥ ﭼـﯥ ﭼـﺎ‬
‫دﻏــﻪ ﻣﻠــﺖ ﺗــﻪ ان ﻳــﻮ ګــﺎم ﻫــﻢ ﭘﻮرﺗــﻪ ﻛــړى‪ ،‬ﻧــﻮ ﺑﻴــﺎ ﻳــﯥ ﺗــﺮ ﭘﯧړﻳــﻮ ﭘﯧړﻳــﻮ‬
‫ﻗﺪرداﻧﻲ ﺷﻮې او ﻋﺰت ﻳﯥ ﺷﻮى او ﻻ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻤﺪې اوﺳﻨۍ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻘﻄﻊ ﻛﯥ د ﻫﯧﻮاد ﻓﺮﻫﻨـګ‬
‫ﺗﻪ ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻳﯥ ﻛﻪ ﻧﻬﻴﻠﻰ؟‬
‫زه دﻫﯧﻮاد ﻓﺮﻫﻨګ ﺗﻪ ډﯦﺮې زﻳﺎﺗﯥ ﻫﻴﻠﯥ‪ ،‬اﻣﻴﺪوﻧﻪ او اﻧﺘﻈﺎروﻧﻪ ﻟـﺮم‬
‫او دا ﻛﻮﻣﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺧﺒﺮه ﻧﻪ ده ﭼﯥ زﻣﻮږ ددﻏـﻪ ﻧـﺎڅﻴﺰه ﻓﺮﻫﻨګـﻲ زﻳـﺎر‬
‫ﻧﻮم ))ﻫﻴﻠﻪ(( ﺷﻮ‪.‬‬
‫ځﻴﻨﯥ ﻛﺴﺎﻧﻮ او ډﻟﻮ ﻏﻮښﺘﻞ ﭼﯥ ﭘښﺘﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨګ او‬
‫ﭘښﺘﻮ ژﺑﻪ د اور او ﻧﺎﺑﻮدۍ ﭘﻪ ﺳﻴﻨﺪ ﻻﻫـﻮ ﻛـړي‪ .‬ﺗﺎﺳـﻮ‬
‫ددې ډول اﺷﺨﺎﺻـــﻮ او ډﻟـــﻮ ﻧﻴﺘﻮﻧـــﻪ او ﻧـــﺎوړه ﻫﻴﻠـــﯥ‬
‫څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ځﺎﻳﻪ ﭼﯥ د ﭘښﺘﻮ ژﺑﯥ ﺧﺒﺮه ده ﻧﻮ دا د ﻳﻮه ژوﻧـﺪي څﻠﻮﯦښـﺖ‬
‫ﻣﻠﻴﻮﻧﻴﺰه ﻣﻠﺖ ژﺑﻪ ده ﭼﯥ د ﻧﺎﺑﻮدۍ ﻫﻴﻠﻪ ﻳـﯥ د ځﻴﻨـﻮ اﺷﺨﺎﺻـﻮ ﺳـﻮﭼﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﻗﺖ او ﻟﯧﻮﻧﺘﻮب ﺑﻮﻟﻢ او ﺑﺲ‪.‬‬
‫ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ څﺮګﻨﺪه ده ﭘښﺘﻨﻮ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻛـﯥ‬
‫ﭘــﻪ ﺗﯧــﺮو دوو ﺳــﻮو ﻛــﺎﻟﻮ ﻛــﯥ ﭘــﻪ ﻋــﻴﻦ ﺣﺎﻛﻤﻴــﺖ ﻛــﯥ‬
‫ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻫﻢ ﺗﯧـﺮ ﻛـړى دى‪ ،‬ﻛـﻪ څـﻮك راﺑﺎﻧـﺪې ډﯦـﺮ‬
‫‪22‬‬
‫ﭘﻪ ﻗﻬﺮ ﻧﻪ ﺷﻲ اﻛﺜﺮه ﭘښـﺘﺎﻧﻪ واﻛﻤـﻦ ﭼـﯥ ﭘـﻪ دې دورو‬
‫ﻛﯥ ﺗﯧـﺮ ﺷـﻮي ﻫﻐـﻪ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ ژﺑـﻪ ګﻮﻧګﻴـﺎن وو‪ .‬ﭘـﻪ دې‬
‫ﻣﺎﻧﺎ ﭼﯥ ﭘﻪ درﺑﺎر ﻛﯥ ﻳﯥ ﻧﻪ ﭘښﺘﻮ وﻳﻠﻪ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻳـﯥ ﻟﻴﻜﻠـﻪ‬
‫او ﻧﻪ ﻳﯥ ﻛﺎروﻟﻪ‪ ،‬اﻟﺒﺘـﻪ ځﻴﻨـﻮ ﭘښـﺘﻨﻮ واﻛﻤﻨـﻮ ﭼـﯥ ﭘـﻪ‬
‫دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ د ﺧﭙﻞ زړه وﻳﻨﯥ ﺧـﻮړﻟﻲ د ﻫﻐـﻮ درﻧـﺎوى‬
‫او د ﻛﺎر د ارزښﺖ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻫﯧڅﻜﻠﻪ ﻫﻢ زﻣﻮږ د وﻟﺲ‬
‫ﻟﻪ زړه ﻧﻪ وﻧﻪ وځﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺳـﻮ څـﻪ ﻓﻜـﺮ ﻛـﻮئ ﭼـﯥ د ﭘﺮدﻳـﻮ‬
‫ژﺑﯥ او ﻓﺮﻫﻨګﻲ ښﻜﯧﻼك او ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺗﻪ ﺑﻪ څـﻪ وﺧـﺖ‬
‫د ﭘﺎى ټﻜﻰ اﻳښﻮدل ﻛﯧږي؟‬
‫د ﭘﺮدﻳﻮ ژﺑﻮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ښﻜﯧﻼك او ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺗـﻪ ﺑـﻪ ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ د ﭘـﺎى‬
‫ټﻜﻰ اﻳښﻮدل ﻛﯧږي‪ ،‬ﭼﯥ ﭘښﺘﻮ د ﻛﺎر وﺑﺎر‪ ،‬ژوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ او درﺑﺎر ژﺑﻪ‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﻫﻴﻠﯥ د ﻟﻮﻣړۍ ګڼﯥ ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﻘﺎﻟﯥ څﺨﻪ دا ﺟﻤﻠـﯥ‬
‫را اﺧﻠﻢ‪)) :‬زه ﭘﻪ دې ﻧـﻪ ﻳـﻢ ﭼـﯥ ﭘښـﺘﻮ )‪ (5000‬ﻛﺎﻟـﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻟـﺮي او ﻛـﻪ ‪5‬‬
‫ورځــﯥ‪ ،‬ﺧــﻮ زﻣــﻮږ ژﺑــﻪ ده ﭘــﺮ ﻣــﻮږ ګﺮاﻧــﻪ ده او ﻣــﻮږ ﻳــﯥ ﭘــﻪ ارګ ﻛــﯥ‬
‫ﻏــﻮاړو(( ﭘــﺎﺗﯥ ﺷــﻮه د ﺗﯧــﺮو ﭼــﺎرواﻛﻮ ﺧﺒــﺮه ﭼـﯥ دوﻣــﺮه ﻣــﯥ زړه ﺗــﺮې‬
‫وﻳﺰاره دى ﭼﯥ ﻧﻪ ﻏﻮاړم د ﻫﻴﻠﯥ ﭘﺎڼﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻛړﻧﻮ وﻟړم‪.‬‬
‫د ﻃﺎﻟﺒــﺎﻧﻮ اﺳــﻼﻣﻲ ﺗﺤﺮﻳــﻚ ﭘــﻪ اړه څــﻪ ﻓﻜــﺮ ﻛــﻮئ‪،‬‬
‫دوى اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﻪ ﻛﻮﻣﻮ ﻟﻮﻳﻮ ﺗﺮاژﻳﺪﻳﻮ څﺨﻪ ﺧﻼص‬

‫‪23‬‬
‫ﻛړ او ددې ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻛـﯥ د دوى ﻧﻴﻤګړﺗﻴـﺎوې ﻛـﻮﻣﯥ‬
‫دي؟‬
‫د ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﭼﯥ زه ﻳﯥ ﭘـﻪ ﻧﻨـګ او ﻧـﺎﻣﻮس را اوﭼـﺖ‬
‫ﺷﻮى ﻏﻮرځﻨګ ﺑـﻮﻟﻢ‪ ،‬ﻫﯧـﻮاد ﻳـﯥ د ﻏﻠـﻮ‪ ،‬داړه ﻣـﺎرو‪ ،‬وﻃـﻦ ﭘﻠـﻮرو او‬
‫ﺳﻤﺘﻲ او ژﺑﻨﻴﻮ ﺟﻮﻧﻮﻧﻴﺎﻧﻮ ﻟﻪ داﺳﯥ ﻳﻮه ﺗﺎړاﻛﻪ وژﻏﻮره ﭼﯥ ﺗﺼﻮر ﻳﯥ‬
‫ان ﭘﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﺤﺎل و او ﻫﻐﻪ ﻛﻮﻣﯥ ﻛﻮﭼﻨۍ ﻧﻴﻤګړﺗﻴـﺎوې ﭼـﯥ ﻻ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻮدې دي اﻧﺸﺎءاﷲ اﻣﻮ ﺗﻪ ددﻏﻪ ﻏﻮرځﻨګ ﺗﺮ رﺳﯧﺪو ﺑﻪ ﭘﺎى ﺗﻪ‬
‫ورﺳﯧږي‪.‬‬
‫ﻛــﻪ ﺧــﺪاى ﻣــﻪ ﻛــړه ﻃﺎﻟﺒــﺎن ﭘــﻪ اوﺳــﻨﻲ وﺧــﺖ ﻛــﯥ د‬
‫ﻫﻤــﺪې ﺟــﻮړ ﺷــﻮي ﻣﻠــﻲ ﺿــﺪ اﺋــﺘﻼف ﻟــﻪ ﺧــﻮا ﻣﺎﺗــﻪ‬
‫وﺧﻮري ﻧﻮ د ﭘښﺘﻨﻮ ژوﻧﺪ ﺗﻪ ﺑﻪ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻛـﯥ څـﻪ‬
‫ﭘﯧښ ﺷﻲ؟‬
‫داﺳﯥ ﺑﻪ اﻧﺸﺎء اﷲ ﻫﯧڅﻜﻠﻪ ﻧﻪ ﻛﯧږي او ﻛـﻪ ﺧـﺪاى ﻣـﻪ ﻛـړه وﺷـﻮه ﻧـﻮ‬
‫ﻫﻐﻪ د ﺧﻮﺷﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﺧﺒﺮه‪:‬‬
‫ﭼﺎ ﻳﯥ ﭘﻠﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻧﻪ ﻛړ‬
‫ﭘـــښﺘﻮ ﻻ ﻫـﻐﺴﯥ ﺑﻜﺮه ﭘﺮﺗﻪ ده‬
‫د ﻫﯧﻮاد ﭘﻪ ﻫﺮه ﺳـﻴﻤﻪ‪ ،‬دره او ﺑﺎﻧـډه ﻛـﯥ ﭘـﻪ ﺳـﻠګﻮﻧﻮ ﻧـﻮر دﻏـﻪ ﺷـﺎن‬
‫ﻏﻮرځﻨګﻮﻧﻪ وﻳﺪه دي‪.‬‬

‫‪24‬‬
‫ﻟــﻪ ﻃﺎﻟﺒــﺎﻧﻮ څﺨــﻪ د ﻳــﻮ روښــﻨﻔﻜﺮه اﻓﻐــﺎن ﭘــﻪ ﺗﻮګــﻪ د‬
‫ﻣﻠﻲ ژﺑﯥ )ﭘښﺘﻮ( او اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨګ د ودې ﻟﭙـﺎره څـﻪ‬
‫ﻫﻴﻠﯥ‪ ،‬وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻪ او ﻏﻮښﺘﻨﯥ ﻟﺮې؟‬
‫د روښــﻨﻔﻜﺮ ﻟــﻪ ﻛﻠﻤــﯥ څﺨــﻪ ﭘــﻪ ﻫﻐــﻪ اﻧــډول ﭼــﯥ ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛــﯥ‬
‫ﻛﺎرول ﻛﯧږي زﻣﺎ ﻛﺮﻛﻪ ده‪ ،‬ﺧﻮ د ﻳﻮه اﻓﻐﺎن ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻟﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ څﺨـﻪ دا‬
‫ﻏﻮښﺘﻨﯥ ﻟﺮم‪:‬‬
‫ﭼـﯥ ﺣــﻖ ﺑﺎﻳــﺪ ﺣﻘــﺪار ﺗــﻪ وﺳــﭙﺎرل ﺷــﻲ او ﻟﻜــﻪ د ﺗﯧــﺮو ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧــﻮ د‬
‫دروﻏﺠﻨـــﯥ ورورۍ او ﻣﺴـــﺎوات ﺗـــﺮ ﻧﺎﻣـــﻪ ﻻﻧـــﺪې د ﻫﯧـــﻮاد د ﻣﻄﻠـــﻖ‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ )ﭘښﺘﻮن( ﻛـﺎم ﻓﺮﻫﻨګـﻲ او ژﺑﻨـﻲ اﻣﺘﻴـﺎزات د ﺑـﯥ ﺗﻔـﺎوﺗۍ ﭘـﻪ‬
‫ډﻧډ ﻻﻫﻮ ﻧﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﭘښﺘﻮ ژﺑﯥ ﺗﻪ ﭼﯥ د ﭘﯧړﻳﻮ ﭘﻪ اوږدو ﻛﯥ ورﺗﻪ څﻪ اﻟﺘﻔﺎت ﻧﻪ دى ﺷﻮى‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ وﻛـړي او د ﻳـﻮه ژوﻧـﺪي څﻠﻮﯦښـﺖ ﻣﻠﻴـﻮﻧﻴﺰه ټﺒـﺮ د‬
‫ژﺑــﯥ او د ګــﺮان ﻫﯧــﻮاد اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﻣﻠــﻲ ژﺑــﯥ ﭘــﻪ ﺗﻮګــﻪ ﻳــﯥ درﻧــﺎوى‬
‫ﭘﺮځﺎى ﻛـړي‪ .‬ﭘـﻪ دې ﻫﻜﻠـﻪ ﻳـﻮه ﺧـﺎﻃﺮه را ﻳـﺎده ﺷـﻮه او ﻫﻐـﻪ دا ﭼـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﯥ ﻣﯥ ﻳﻮه ﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮي ﻫﯧﻮادوال ﺗﻪ ووﻳﻞ ﭼﯥ ﻛﻠﻪ ﺑﻪ ﻟـﻪ ﺧﻴـﺮه‬
‫وﻃﻦ ﺗﻪ ځﻮ؟‬
‫ﻧﻮ ﭘﻪ ځﻮاب ﻛﯥ ﻳﯥ راﺗﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﯥ ﻧﻮر راﺗﻪ د ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻪ ﻛﻮڅﻮ ﻛﯥ څﻮك ))اﻓﻐﺎن ﻏﻮل(( ﻧﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫اوس ﻫﻢ ﺑﯧﺮﺗﻪ د ادب ﻧړۍ ﺗﻪ! ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ ﻣﺎ ﺳﺘﺎ‬
‫ﺷــﻌﺮوﻧﻪ ﻟﻮﺳــﺘﻲ اﻛﺜــﺮه ﭘــﻪ ﻣﻼﻳﻤــﻪ‪ ،‬ﻧﺮﻣــﻪ‪ ،‬ﭘﺴ ـﺘﻪ او‬

‫‪25‬‬
‫ﺧﻮږه ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ژﺑﻪ ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮي‪ ،‬ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﻛﯥ ﻟـﻪ اﻏﺰﻧـﯥ‬
‫او ﻗﻬﺮﺟﻨــﯥ ژﺑــﯥ څﺨــﻪ ﻛــﺎر ﻧــﻪ دى اﺧﻴﺴــﺘﻞ ﺷــﻮى‪،‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ ددې ﺑﺮي راز ﭘﻪ څﻪ ﻛﯥ دى؟‬
‫زه ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږم ﭼﯥ دا ﺑﺮى دى او ﻛﻪ ﻣﺎﺗﻪ ﺧﻮ زه ﻓﻜﺮ ﻛـﻮم ددې وﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫دا وي ﭼﯥ زه ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻫﻤﺪﻏﻪ ﺷﺎن ﻳﻮ اﻧﺴﺎن ﻳﻢ او زﻣﺎ ﭘـﻪ ﻧﻈـﺮ ﺷـﻌﺮ ﭘـﻪ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﻫﻤﺪﻏﻪ ﺷﺎن ﻳﻮ ﻣﻮﻟﻮد دى او ﺑﺎﻳﺪ وي‪.‬‬
‫ﺑﻠﻪ وﺟﻪ ﻳﯥ ﻛﯧﺪى ﺷﻲ دا ﻫﻢ وي ﭼﯥ زه د ﺳﻜﻮت او زﻧـﺪان د زﻣـﺎﻧﯥ‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﻳﻢ او د ﻫﻐﯥ زﻣﺎﻧﯥ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻏټﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻫﻤـﺪا وه ځﻜـﻪ ﭼـﯥ ﻟـﻪ‬
‫دې ﺑﻐﻴﺮ ﻳﯥ ﺑﻴﺎ د ﭼﺎرواﻛﻮ ﻟﻪ ﻧﺎزك ﺧﺎﻃﺮ ﺳﺮه ټﻜﺮ ﻛﺎوه او د دﻏﻪ ټﻜﺮ‬
‫ﺳﺰا ﺑﻴﺎ دا وه‪:‬‬
‫ﭼﺎ وې ﭼﯥ ډﻟګۍ د ﻟﯧﻮﻧﻮ څﻪ ﺷﻮه‬
‫ځﻴﻨﯥ ﻳﯥ ړاﻧﺪه ﺷﻮه ځﻴﻨﯥ ژﺑﻪ ﭘﺮې‬
‫اوﺳــــﻨﻰ ځــــﻮان ادﺑــــﻲ ﺑﻬﻴــــﺮ څــــﻪ ډول ارزوئ او د‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘګ او ﻧﻮښﺖ ﻟﭙﺎره ﻳﯥ څﻪ وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻪ ﻟﺮئ؟‬
‫اوﺳــﻨﻰ ځــﻮان ﺑﻬﻴــﺮ ﻟــﻪ ﻫﻐــﻮ ﻣﺸــﻜﻼﺗﻮ او ﻛړاووﻧــﻮ ﺳــﺮه ﺳــﺮه ﭼــﯥ‬
‫ورﭘﯧښ دي ﺗﺮ ډﯦﺮه د اﻧﺴﺎن زړه ﺗـﻪ ډاډ ورﺑښـﻲ‪ .‬ﺧـﻮ ﺑﺎﻳـﺪ ﻟـﻪ ﻳـﺎده وﻧـﻪ‬
‫ﺑﺎﺳﻮ ﭼﯥ ﺳﻮﭼﻪ ادب او ﻧږه ﺷﻌﺮ ﺗﻪ زﻣﻮږ واټـﻦ د ﭘﺨـﻮا ﭘـﻪ ﺗﻨﺎﺳـﺐ ﻳـﻮ‬
‫ګﺎم ﻫﻢ ﻧﻪ دى راﻟﻨډ ﺷـﻮى‪ ،‬ﻟﻴﻜـﻮال او ﺷـﺎﻋﺮان ﻣـﻮ ﻫﻤﺎﻏـﻪ د ﭘﺨـﻮا ﭘـﻪ‬
‫ﺷﺎن د ﺷﻬﺮت او ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭼﺎﭘﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻟګﻴﺎ دي‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫د ﺧﭙــﻞ ﺷﺨﺼــﻲ ادﺑــﻲ ژوﻧــﺪ ﻳــﻮه ﺗﺮﺧــﻪ او ﻳــﻮه ﺧــﻮږه‬
‫ﺧﺎﻃﺮه راﺗﻪ وواﻳﻪ؟‬
‫ﺧﻮږه ﺧﺎﻃﺮه ﻫﻤﺪا اوس ﻳﺎد ﺗﻪ ﻧﻪ راځﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺧﻪ ﺧﺎﻃﺮه دا ﭼﯥ ﺗـﺮ ډﯦـﺮه‬
‫ﻋﻤﺮه وروﺳﺘﻪ ﻫﻤﺪا ﺗﯧﺮ ﻛﺎل زه ﭘﻪ دې وﭘﻮﻫﯧﺪم ﭼـﯥ زﻣـﺎ ﭘـﻼر ﻣﺤﺘـﺮم‬
‫زﻣﺎ د ﺷﺎﻋﺮۍ ﻣﺨﺎﻟﻒ دى‪.‬‬
‫د ازاد ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺳﺘﺎﺳﻮ ﺧﻴﺎل څﻪ دى‪ ،‬ﭘښـﺘﻮ ﻛـﯥ‬
‫د ﻫﻐﻪ ﺣﺎل او راﺗﻠﻮﻧﻜﻰ څﻪ ډول ګﻮرئ؟‬
‫زه ازاد ﺷﻌﺮ ﺗﻪ ﺧﺎص ﻋﻘﻴﺪت ﻟﺮم او ﭘﻪ ﭘښﺘﻨﻮ ﻛﯥ ورﺗﻪ ﻳـﻮه ښـﯧﺮازه‬
‫راﺗﻠــﻮﻧﻜﻰ وﻳــﻨﻢ او ﻫﻴﻠــﻪ ﻣــﻦ ﻳــﻢ ازاد ﺷــﻌﺮ ﭘــﻪ ﭘښــﺘﻮﻧﺨﻮا ﻛــﯥ داﺳــﯥ‬
‫رﻳښﯥ وﻛړي ﻟﻜﻪ ﻏﺰل‪.‬‬
‫او وروﺳﺘۍ او ﺷﻠﻤﻪ ﭘﻮښـﺘﻨﻪ ﻣـﯥ دا ده ﭼـﯥ د ﺧﭙـﻞ‬
‫ﻫﯧﻮاد او وﻟـﺲ د ښـﯧﺮازۍ ﻟﭙـﺎره دې ﻛـﻮﻣﯥ ﻫﻴﻠـﯥ ﭘـﻪ‬
‫زړه ﻛﯥ وي ﻫﻐﻪ راﺗﻪ ﭘﻪ ﻟﻨډﻳﺰ ﺳﺮه څﺮګﻨﺪې ﻛړه؟‬
‫زه ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻳﻢ ﭼﯥ ډﯦﺮ ژر ﺑﻪ ﻣـﻮ ګـﺮان ﻫﯧـﻮاد اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ﺳـﻮﻟﯥ او‬
‫ﻧﯧﻜﻤﺮﻏۍ ﭘﻪ ﻟﻤﻦ ﻛﯥ ﺳﺎ واﺧﻠﻲ‪ ،‬د ﺑﻴﺎ وداﻧۍ ﻛﺎر ﻳﯥ ﭘﻪ ډﯦﺮه ﭼټﻜۍ‬
‫ﭘﻴﻞ او ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ادﺑـﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ او ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ډګﺮوﻧـﻮ ﻛـﯥ ﻟـﻪ ﻧړﻳـﻮال‬
‫ﻛﺎروان ﺳﺮه ﻫﻤګـﺎم او ﭘـﺮدﯦﺲ اﻓﻐﺎﻧـﺎن ﺑﯧﺮﺗـﻪ ﺧﭙـﻞ وﻃـﻦ ﺗـﻪ راﺳـﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﺷــﻲ او ﭘــﻪ ﻟــﺮې راﺗﻠــﻮﻧﻜﯥ ﻛــﯥ ﻣــﯥ دا ﻫﻴﻠــﻪ ده ﭼــﯥ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﺧﭙﻠــﯥ‬
‫ﻃﺒﻴﻌـــﻲ ﭘـــﻮﻟﯥ راﺧﭙﻠـــﯥ او د ﻳـــﻮه ﻫﻮﺳـــﺎ او ﺳـــﺮ ﻟـــﻮړي اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن د‬
‫ﺟﻮړﯦﺪو ﭘﺮ ﻟﻮري ټﻮل اﻓﻐﺎﻧﺎن ﻻﺳﻮﻧﻪ ﺳﺮه ورﻛړي‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫ﻧﻪ ﺑﺪﻟﯧږﻣﻪ اﻓﻐﺎن ﻳﻢ څـﻮ ﭼﯥ ﻳـﻢ‬
‫زه د ګﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻢ څﻮ ﭼﯥ ﻳﻢ‬

‫اﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﻓﻴﻊ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﻮى ﻟﻴﻜـﻮال او څﯧړوﻧﻜـﻰ‬

‫دى‪ .‬ﭘـــﺮ ‪1324‬ل ﻛـــﺎل د اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺎن د‬
‫وردګـﻮ وﻻﻳـﺖ د ﺳــﻴﺪاﺑﺎد ﭘـﻪ اﺑــﺪره‬
‫ﻧـــﻮﻣﻲ ځـــﺎى ﻛـــﯥ زﯦږﯦـــﺪﻟﻰ دى‪ .‬ﭘـــﻪ‬
‫دﻳﻨــــﻲ ﻣﺪرﺳــــﻮ ﻛــــﯥ ﺗــــﺮ زده ﻛــــړو‬
‫وروﺳـــــﺘﻪ ﻳـــــﯥ ﭘـــــﻪ ﻛﺎﺑـــــﻞ ﻛـــــﯥ د‬
‫داراﻟﺘــــــﺎﻟﻴﻒ د ﺗـــــــﺎرﻳﺦ ټـــــــﻮﻟﻨﯥ‪،‬‬
‫ﻓﻮﻛﻠــــﻮر ټــــﻮﻟﻨﯥ‪ ،‬ﭘښــــﺘﻮ ټــــﻮﻟﻨﯥ د‬
‫ﭘښــــﺘﻮ څﯧړﻧــــﻮ او د اﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎن د‬
‫ﻋﻠﻮﻣﻮ اﻛﺎډﻣۍ د ﻏړي ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ دﻧـﺪه ﺳـﺮﺗﻪ رﺳـﻮﻟﯥ ده‪ .‬ﻳـﻮ وﺧـﺖ‬
‫ﻳﯥ د ))ﭘﻮﻫﻨﻪ(( ‪)) ،‬ارﻳﺎﻧﺎ((‪)) ،‬زﯦـﺮى(( او ))ﻓﻮﻛﻠـﻮر(( ﺧﭙﺮوﻧـﻮ‬
‫ﻛﯥ د ﻣﻬﺘﻤﻢ‪ ،‬ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل او ﻣﺪﻳﺮ ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ ﻫـﻢ دﻧـﺪه اﺟـﺮا ﻛـړې ده‪.‬‬
‫ﺗﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮت وروﺳﺘﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ اﺳﻼم اﺑﺎد ﻛـﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ﺟﻬـﺎد‬
‫ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ ﺷﻮرا او ﭘﻪ ﭘﯧښـﻮر ﻛـﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ﺟﻬـﺎدي څﯧړﻧـﻮ د‬
‫ﻣﺮﻛــﺰ‪ ،‬د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﻛﻠﺘــﻮري ټــﻮﻟﻨﯥ‪ ،‬د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﺗــﺎرﻳﺦ‬
‫ټﻮﻟﻨﯥ او د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻣﺮﺳﺘﻮ ﻣﺮﻛـﺰ د ﻏـړي ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ ﻛـﺎر ﻛـړى‬
‫دى‪ .‬دﻏـــﻪ راز ﻳـــﯥ ))اﻓﻐـــﺎن ﺟﻬـــﺎد((‪)) ،‬ﻗﻠـــﻢ((‪)) ،‬ﺳـــﭙﯧﺪې((‪،‬‬
‫))اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن((‪)) ،‬ﺗﻠﻮﺳـــﯥ(( او ))ﺗﻌـــﺎون(( ﭘـــﻪ ﻣﺠﻠـــﻮ ﻛـــﯥ د‬
‫ﻟﻴﻜﻨﯥ ډﻟﯥ د ﻏړي او ﻣﺪﻳﺮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ دﻧﺪه ﺗﺮﺳﺮه ﻛړې ده‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫اﺳــﺘﺎد رﻓﻴــﻊ )‪ (110‬ټﻮﻛــﻪ ﻣﻨﻈــﻮم‪ ،‬ﻣﻨﺜــﻮر‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻘــﻲ او څﯧړﻧﻴــﺰ‬
‫اﺛﺎر ﻟﺮي ﭼﯥ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻮﺳﺴﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﭼﺎپ ﺷﻮي دي‪ .‬او‬
‫ﻧــﻮر ﻫــﻢ ﭘــﺮ ﻋﻠﻤــﻲ او څﯧړﻧﻴــﺰو ﻛــﺎروﻧﻮ ﺑﻮﺧــﺖ دى‪ .‬ﻣــﻮږ دﻫﻴﻠــﯥ‬
‫ﻣﺠﻠﯥ ﭘﻪ دې )‪1378‬ل ﻛﺎل ‪ (6‬ګڼﻪ ﻛﯥ ﻟﻪ ښـﺎﻏﻠﻲ ﺣﺒﻴـﺐ اﷲ رﻓﻴـﻊ‬
‫ﺳﺮه ﻣﺮﻛﻪ ﻛړې ﭼﯥ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﺎم ورﺗﻪ را اړوو‪:‬‬

‫‪29‬‬
‫اﺟﺎزه راﻛړئ ﺗﺮ ﻫﺮ څـﻪ وړاﻧـﺪې ﺳﺘﺎﺳـﻮ ﭘـﻪ ژوﻧـﺪون‬
‫ﻛﯥ د ﻧﻮي ﺑﺪﻟﻮن ) ﺑﻬﺮ ﺗﻪ ﺗګ او ﺑﯧﺮﺗـﻪ راﺗـګ( ﭘـﻪ اړه‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻪ وﻛړم‪ ،‬ددې ﻛﺎر ﺑﻨﺴټﻴﺰ ﻻﻣﻞ څﻪ و؟‬
‫ﻣﺎﺗﻪ ﭘﻪ ﺗﯧﺮو ﺷﻠﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﺑﻬﺮ ﺗﻪ د ﺗﻠﻮ ګڼ ﭼﺎﻧﺴﻮﻧﻪ ﻣﻴﺴﺮ وو‪ ،‬ﺗـﺮ‬
‫ﻫﺮ ځﺎى وړاﻧﺪې ﻧﺎروې ﺗﻪ د ﺗﻠﻮ زﻣﻴﻨﻪ راﺗـﻪ ﺑﺮاﺑـﺮه وه‪ ،‬ﭘـﻪ ‪1365‬ﻛـﺎل د‬
‫ﻣﺼﺮ ﭘﻪ راډﻳﻮ ﻛﯥ د ﻣﺼﺮ د دوﻟﺖ ﻟـﻪ ﺧـﻮا رﺳـﻤﺎً د ﭘښـﺘﻮ ﻧﻄـﺎق ټﺎﻛـﻞ‬
‫ﺷﻮى وم‪ ،‬ﺧﻮ ﺗﺮ دوو ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ وروﺳﺘﻪ ﺑﯧﺮﺗﻪ راﺳـﺘﻮن ﺷـﻮم‪ ،‬ﭘـﻪ ‪1368‬‬
‫ﻛﺎل اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻣﻴﺎﺷﺖ رﺳﻤﻲ ﻣﯧﻠﻤﻪ وم او دوﺳﺘﺎﻧﻮ راﺗﻪ وﻳﻞ ﭼﯥ‬
‫ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻪ‪ ،‬زه ﺑﯧﺮﺗﻪ راﻏﻠﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺎﻧﺎډا ﺗﻪ ﻣﯥ د ﺗﻠﻮ ﺗﻮﺳﻦ دا و ﭼـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﭘﯧښﻮر ﻛﯥ دوه درې ﻛﺎﻟﻪ زﻣﺎ دوه زاﻣﻦ ﺳﺮه ﻟـﻪ دې ﭼـﯥ ﻟـﻮړې ﻧـﻮﻣﺮې‬
‫ﻳﯥ درﻟﻮدې د ﻟﻮړو زده ﻛړو ﻟﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﻧـﻪ ﺑـﯥ ﺑﺮﺧـﯥ ﺷـﻮل‪ ،‬زه د ﻫﻐـﻮى د‬
‫زده ﻛړو ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﻻړم او د ﺧﭙﻠﻮ ﻛﺎروﻧﻮ د ﻛﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﺑﯧﺮﺗﻪ راﻏﻠﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻳﺪﻳﺰه ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﯥ دې ځﺎن څﻨګﻪ اﺣﺴﺎس ﻛړ؟‬
‫زﻣﺎ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه اﻧﺴﺎن ﻫﻐﻪ ﻛﺐ دى ﭼﯥ د ﺧﭙﻞ ﻛﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﺳﻴﻨﺪ ﻛﯥ ژوﻧـﺪ‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ﻧﻮ څﻮك ﭼﯥ د ﺧﭙﻞ ﻛﻠﺘﻮر ﻟـﻪ ﺳـﻴﻨﺪ ﻧـﻪ ووزي ﻟـﻪ ﻫﻤﺪاﺳـﯥ ﻳـﻮه‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧږي‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﺪاﺳﯥ ﺣﺎﻟﺖ درﻟﻮد د ﭘﺨﻮاﻧـﻮ ﺗﺠﺮﺑـﻮ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻣﯥ ﻫﻤﺪاﺳﯥ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻪ د څﻪ وﺧﺖ ﻟﭙﺎره ځﺎن ﭼﻤﺘﻮ ﻛړى و‪.‬‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﯥ ﺗﺎﺳﻮ د ﺧﭙﻠﻮ څﺮګﻨـﺪوﻧﻮ ﻟـﻪ ﻣﺨـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﻟﻮﻳﺪﻳﺰه ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﯥ ﺧﻮښ ﻧﻪ وئ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴـﺎ وﻟـﯥ ﻣـﻮ ﻫﻠﺘـﻪ‬
‫ﺗګ ﻏﻮره ﻛړ؟‬
‫‪30‬‬
 ‫ﻓﻜﺮ ﻛﻮم ددې ﭘﻮښﺘﻨﯥ ځﻮاب ﺑﻪ دوو ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ځﻮاﺑﻮﻧﻮ ﻛړى وي‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﻟﻮﻳــﺪﻳځ ﻛــﯥ ﻣﯧﺸـﺘﯧﺪﻧﻪ او د ﻫﻐــﻪ ځــﺎى ﺗﺎﺑﻌﻴــﺖ‬
‫ﻣﻨﻞ د ﺧﭙﻠﯥ ټﻮﻟﻨﯥ ﭘﺮ راﺗﻠـﻮﻧﻜﻲ ﺑﺎﻧـﺪې د ﺑـﯥ ﺑـﺎورۍ‬
‫او ﻧﻬﻴﻠۍ ﭘﻪ ﻣﺎﻧﺎ ﻧﻪ دي؟‬
‫ﻳﻮه ﻫﯧﻮاد ﺗﻪ ﺗﻠﻞ او د ﻳـﻮه ﻫﯧـﻮاد ﺗﺎﺑﻌﻴـﺖ ﻣﻨـﻞ دوې ﺑﯧﻠـﯥ ﭘﻮښـﺘﻨﯥ‬
‫دي‪ ،‬ډﯦـﺮ داﺳـﯥ اﻓﻐﺎﻧـﺎن ﺷـﺘﻪ ﭼـﯥ ﭘــﻨځﻠﺲ ﺷـﻞ ﻛﺎﻟـﻪ وړاﻧـﺪې ﺑﻬـﺮ ﺗــﻪ‬
‫ﺗﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺧﻮ د ﺑﻞ ﻫﯧﻮاد ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﻳﯥ ﻧﻪ دى ﻣﻨﻠﻰ او زه ﺧﻮ اﺻﻼً ټﻮل ﻋﻤـﺮ‬
‫دا ﺗﺼﻮر ﻫﻢ ﻧﻪ ﻟﺮم‪ ،‬ﭼﯥ اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﭘﺮﯦږدم‪.‬‬
‫زه د ګﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻢ څﻮ ﭼـﯥ‬ ‫ﻧﻪ ﺑـﺪﻟﯧـږﻣﻪ اﻓـﻐﺎن ﻳﻢ څﻮ ﭼﯥ ﻳﻢ‬
‫ﻳﻢ‬
‫د ﻛﺎﻧــﺎډا ﭘــﻪ ﺑــﺎب ﺑﺎﻳــﺪ دا ﻫــﻢ درﺗــﻪ څﺮګﻨــﺪه ﻛــړم ﭼــﯥ ﻫﻐــﻪ ﻫﯧــﻮاد د‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮو ټﻮﻟﻨﻪ ده او د ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړوﻟﻮ ﻛﺎر ﻳﯥ ﻫﻢ د ﻣﻬﺎﺟﺮو‬
‫ﭘﻪ ﻻس ﻛﯥ دى‪ ،‬ﻫﻐﻮى داﺳﯥ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړ ﻛړى ﭼﯥ ﻫﺮ ﻛﺎﻧـﺎډا ﺗـﻪ ﺗﻠﻠـﻰ‬
‫ﻛــﺲ ﻛــﻮﻻى ﺷــﻲ د ﺧﭙــﻞ اﺻــﻠﻲ ﺗﺎﺑﻌﻴــﺖ ﭘــﻪ ﺳــﺎﺗﻠﻮ ﺳــﺮه ﻛﺎﻧــﺎډاﻳﻲ‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﻫﻢ وﻟﺮي‪ .‬زه ﭘﻪ ﻣﻮﻧټﺮﻳﺎل ﻛﯥ اوﺳﯧﺪم‪ ،‬دا د ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ ﺳﻴﻤﻪ‬
‫ده او د ﻛﻴﻮﺑﻚ ﭘﻪ اﻳﺎﻟﺖ ﻛﯥ ﻟﺲ ﻣﻠﻴﻮﻧﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن ژوﻧﺪ ﻛﻮي ﺗﺮ دې‬
‫ﭼﯥ دوى د ﺧﭙـﻞ اﻳﺎﻟـﺖ ﻟﭙـﺎره ﺧﭙﻠـﻮاﻛۍ ﻫـﻢ ﻏـﻮاړي ﺧـﻮ دوى ځـﺎن ﺗـﻪ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴــﻮي ﻛﺎﻧــﺎډﻳﺰ واﻳــﻲ او د ﺧﭙــﻞ اﺻــﻠﻲ ﺗﺎﺑﻌﻴــﺖ ﻟــﻪ ﺳــﺎﺗﻠﻮ ﺳــﺮه‬
‫ﻛﺎﻧــﺎډاﻳﻲ ﺷــﻮي دي‪ .‬دا ﻳــﻮه ﻳﺎدوﻧــﻪ وه زه اﺻــﻼً ددې ﻧﻴﻤــﻪ ﺗﺎﺑﻌﻴــﺖ‬
‫ﺗﺮﻻﺳــﻪ ﻛﻮﻟــﻮ ﻧﻴــﺖ ﻫــﻢ ﻧــﻪ ﻟــﺮم او ﻟــﻪ ﻫﻤــﺪې اﻣﻠــﻪ ﭘــﻪ ټﺮﻳــﻮل ډاﻛﻮﻣﻨــټ‬
‫)ﺳﻔﺮي ﺳﻨﺪ( ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻛﻮم‪.‬‬

‫‪31‬‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﺗﻪ ښﻪ څﺮګﻨﺪه ده ﭼﯥ زﻣﻮږ ﭘـﻪ ټﻮﻟﻨـﻪ ﻛـﯥ اوس‬
‫د ﭘــﻮﻫﯥ او ﻫﻨــﺮ ﺧﺎوﻧــﺪان او ﻳــﺎ ﻗﻠﻤــﻮال د اﺳــﺘﻬﻼك‪،‬‬
‫اﺧﺘﻨـــﺎق‪ ،‬ﺳـــﻜﻮت‪ ،‬ﺷـــﺎﺗګ او د ډول‪ ،‬ډول ﻓﺰﻳﻜـــﻲ‬
‫ﺧﻄﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ګﻮاښ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ دي‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﻪ ﻟﻮﻳﺪﻳځ ﺗـﻪ‬
‫ﻻړ ﺷﻲ ﻣﺎﻧﻴﺰ او ﻛﻠﺘﻮري ژوﻧﺪ ﻳﯥ ﻣﺴﺨﻪ ﻛﯧږي ﺧـﻮ د‬
‫ﻓﺰﻳﻜﻲ ژوﻧﺪ د ښﯧﺮازۍ اﻣﻜـﺎن ﻳـﯥ ﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻧـﻮ ﺳﺘﺎﺳـﻮ‬
‫ﭘــﻪ اﻧــﺪ ﭘــﻪ دې دواړو ﻻرو ﻛــﯥ ﺑﺎﻳــﺪ ﻛﻮﻣــﻪ ﻳــﻮه ﻏــﻮره‬
‫ﺷﻲ؟‬
‫دا ﺳﻤﻪ ده ﺧﻮ اﺻﻠﻲ ﺧﺒﺮه داده ﭼﯥ دا ﺷﻞ ﻛﻠﻦ ﻧﺎورﻳﻦ ﺧﻮ ﻋﺎم وﻟـﺲ‬
‫ﭘﺮ ځﺎن ﻧﻪ دى ﻧﺎزل ﻛړى ددې ﭘﻪ راوﺳـﺘﻠﻮ ﻛـﯥ ﺧـﻮ د ﻫﻤـﺪې ﻟﻮﺳـﺘﻮ او‬
‫روزل ﺷﻮﻳﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻻس و ﭼﯥ ﻋﺎم وﻟﺲ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺳﺮو ﻟﻨﺒـﻮ واړاوه‪ ،‬ﻫـﺮه‬
‫ډﻟــﻪ ﺧﭙﻠــﻪ ﺗﺠﺮﺑــﻪ ﭘــﺮې ﻛــﻮي‪ ،‬ﺑﻴــﺎ دوى ﺗښــﺘﻲ او وﻟــﺲ ﭘــﻪ اور ﻛــﯥ‬
‫ﭘﺮﯦــږدي‪ ،‬ﺧﻠﻘﻴــﺎﻧﻮ او ﭘﺮﭼﻤﻴــﺎﻧﻮ ﺑــﻪ ﭼــﯥ د اﻣﭙﺮﻳــﺎﻟﻴﺰم ﺟﻬــﺎﻧﺨﻮار ﭘــﻪ‬
‫ﻛﻠﻤﻮ ﺧﻮﻟﻪ ﺷـﻠﻮﻟﻪ ﻧـﻦ د ﻫﻤﻐـﻪ اﻣﭙﺮﻳـﺎﻟﻴﺰم ﭘـﻪ ﻏﯧـږ ﻛـﯥ ﺧﭙـﻞ ﻋـﻴﺶ او‬
‫ﻋﺸﺮت ﻛﻮي‪ ،‬اﺧﻮاﻧﻴﺎن ﭼﯥ ﻏﺮﺑﻲ ټﻮﻟﻨـﻪ ﺑـﻪ ﻳـﯥ د ﻓﺴـﺎد ځﺎﻟـﻪ ﺑﻠﻠـﻪ ﻧـﻦ‬
‫ﻫﻤﻬﻐــﯥ د ﻓﺴــﺎد ځــﺎﻟﯥ ﺗـــﻪ ور زﻏﻠــﻲ او داﺳــﯥ ﻧــﻮر روښـــﻨﻔﻜﺮان او‬
‫روښــﻨﻔﻜﺮﻧﻤﺎﻳﺎن ﻫــﻢ‪ .‬ﻳــﺎد ﻣــﯥ دي ﻟــﻪ ارواښــﺎد ﭘﻮﻫﺎﻧــﺪ ډاﻛټــﺮ ﺳــﻴﺪ‬
‫ﺑﻬﺎءاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺠﺮوح ﻧﻪ ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ ﭘﻮښﺘﻨﻪ وﻛړه‪ :‬ﺗـﻪ ﭼـﯥ ﭘـﻪ ﭘﯧښـﻮر ﻛـﯥ‬
‫ژوﻧﺪ او ﻛﺎر ﻛﻮې د ﺧﻄﺮ اﺣﺴﺎس درﺳﺮه ﻧﻪ ﺷـﺘﻪ؟ ﻫﻐـﻪ ﭘـﻪ ځـﻮاب ﻛـﯥ‬
‫ورﺗــﻪ ووﻳــﻞ‪ :‬زه ددې ﺧــﻮار وﻟــﺲ ﭘــﻪ ﭘﻴﺴــﻮ روزل ﺷــﻮى ﻳــﻢ ﻛــﻪ د ﻣــﺮګ‬

‫‪32‬‬
‫ﺧﻄﺮ وي ﻫﻢ زه ﺑﻪ د دوى ﭘﻪ څﻨګ ﻛـﯥ وم او ددوى ﻟﭙـﺎره ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻛـﻮم‪،‬‬
‫ﺗﺎﺳــﻮ وﻟﻴــﺪل ﭼــﯥ ﻫﻤﺪاﺳــﯥ وﺷــﻮل او د ﺧﭙــﻞ ﻣﻠــﺖ ﭘــﻪ څﻨــګ ﻛــﯥ ﻳــﯥ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ورﻛړه‪ .‬ګڼ ﺷﻤﯧﺮ ﻫﻐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺎن ﭼﯥ ﻣﻠﻲ اﺣﺴﺎس ﻳﯥ ژوﻧﺪى دى‬
‫ﭘﻪ ﺧـﺎرج ﻛـﯥ ﻫـﻢ آرام ﻧـﻪ دي او ﻣﺘﺎﺳـﻔﺎﻧﻪ ﻟـﻪ راز راز روﺣـﻲ ﻓﺸـﺎروﻧﻮ‬
‫ﺳﺮه ﻻس او ګﺮﯦﻮان دي‪ .‬زﻣﺎ ﻧﻈـﺮ دادى ﭼـﯥ زﻣـﻮږ ټﻮﻟﻨـﻪ د ﺑـﺪﻟﻮن او د‬
‫وﺿﻌﯥ د ﺗﻐﻴﺮ ﻟﭙﺎره ﺧﭙﻠﻮ روزل ﺷﻮﻳﻮ زاﻣﻨﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي ﻧﻮ ﺑﻬـﺮ ﺗـﻪ د‬
‫ﺗﻠﻮ د ﻫڅﯥ ﭘﺮ ځﺎى ﺑﺎﻳﺪ د ﺣﺎﻻﺗﻮ د ﺑﺪﻟﯧﺪو ﻟﭙﺎره ﻫڅﻪ وﻛړو‪:‬‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ ﻟږه ګﺮﻣۍ ﺷﺎ ﻛﺎﻧﺪي و ګﻞ ﺗﻪ‬
‫ﻟـﻪ دې ﺑــﯥ وﻓﺎ ﺷﺒﻨﻤﻪ وﻟﯥ ﻧﻪ ﻣﺮم؟‬
‫ﭘﻮرﺗﻨۍ ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﻋﺎﻣﻪ ده ﺧﻮ ﺑﯥ اﻧﺼﺎﻓﻲ ﺑﻪ وي ﻛـﻪ ﻣـﻮږ د ﻳـﻮ ﺷـﻤﯧﺮ‬
‫ﻫﻐﻮ ﻟﻮﻳﺪﻳځﻤﯧﺸـﺘﻮ اﻓﻐـﺎن ﻓﺮﻫﻨګﻴـﺎﻧﻮ او ﻓﺮﻫﻨګﭙـﺎﻟﻮ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧـﻪ ﻫﯧـﺮ‬
‫ﻛړو ﭼﯥ د څﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﻛﯥ ﻳﯥ ﺗﺮﺳﺮه ﻛړي دي‪ .‬دا ﻟﻴﻜـﻮال اﺻـﻼً‬
‫د ﻓﻜﺮي ﺑﻠﻮغ او ﭘﻮﺧﻮاﻟﻲ ﭘﻪ ﭘړاو ﻛﯥ ﻫﻠﺘﻪ ﻟﯧږدﯦﺪﻟﻲ ﻧﻮ ځﻜﻪ ﺧـﻮ ﻳـﯥ‬
‫ذﻫﻨﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ زﻳﺎت دى ﺧﻮ د دوى ﺑﻞ ﻧﺴﻞ ﺗـﻪ د ﻣﺴـﺨﻪ ﻛﯧـﺪو زﻳـﺎت‬
‫ګﻮاښﻮﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳــﻮ د دوى او د دوى د راﺗﻠــﻮﻧﻜﻲ ﭘښــﺖ ﭘــﻪ ﺑــﺎب‬
‫څﻪ ﻧﻈﺮ ﻟﺮئ؟‬
‫زه ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﻪ ﺷـﺎن ﺧﻮﺷـﺒﻴﻦ ﻳـﻢ‪ ،‬دوى ﻛـﺎر ﻛـړى ﺧـﻮ‬
‫اﻧﻔــﺮادي اوﻳﺴــﺘﻮى دى‪ ،‬ﻟــﻪ دوى ﻧــﻪ ﻫﻴﻠــﻪ دا وه ﭼــﯥ ﻳــﻮ ﻟــﻮى ﻧړﻳــﻮال‬
‫ﺳﻴﺎﺳـــﻲ‪ ،‬ﻛﻠﺘـــﻮري او اﻗﺘﺼـــﺎدي ﺑﻬﻴـ ـﺮ ﻳـــﯥ را روان ﻛـــړى واى او د‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د وﺿﻌﯥ د ﺑـﺪﻟﻮن ﻟﭙـﺎره ﻳـﯥ د ﻧړﻳـﻮال ﻓﺸـﺎر ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﺗﺮې اﺧﻴﺴـﺘﻰ واى‪ ،‬ﺧـﻮ ﻣﺘﺎﺳـﻔﺎﻧﻪ د دوى اﻛﺜـﺮه ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻛﺎروﻧـﻪ ﭘـﻪ‬

‫‪33‬‬
‫ﻫﯧــﻮاد ﻛــﯥ د ﺗﻌﺼــﺒﻮﻧﻮ د زﻳــﺎﺗﻮﻟﻮ او د ژﺑﻨﻴــﻮ‪ ،‬ﺳــﻴﻤﻪ ﻳﻴــﺰو او ﻧــﻮرو‬
‫ﻧﺎروﻏﻴﻮ اور ﺗﻪ د ﭘﻮﻛﻲ وﻫﻠـﻮ ﭘـﻪ ﺳـﺘﻨﻴﻮ وﻻړ دي او اﻛﺜـﺮه ﻳـﻮ ﻟـﻪ ﺑـﻞ‬
‫ﺳﺮه ﻻس او ګﺮﯦﻮان دي‪ .‬دوى زﻣﻮږ روڼ ځﻮاك دى او ﺑﺎﻳـﺪ د ﻫﯧـﻮاد د‬
‫ﻧﺠﺎت ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ټﻮﻟﻪ ﻧړۍ ﻛﯥ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛـړۍ ﺟـﻮړې ﻛـړي او دا ﻟـړۍ ﺗـﺮ‬
‫ﻫﯧــﻮاده راوﻏځــﻮي‪ .‬ﭘــﺎﺗﯥ ﺷــﻮ راﺗﻠــﻮﻧﻜﻰ ﭘښــﺖ‪ ،‬ﭘــﻪ دې ﺑــﺎب ﻣــﺎ ﻳــﻮه‬
‫ﻣﻔﺼﻠﻪ څﯧړﻧﻪ ﻛړې ﭼﯥ دﻟﺘﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ ﺗﻜﺮاروم او ﭘﻪ ﻟﻨـډﻳﺰ واﻳـﻢ ﭼـﯥ ﻳـﻮه‬
‫ﭘﯧړۍ د درﻳﻮ ﻧﺴﻠﻮﻧﻮ ﭘـﻼر‪ ،‬زوى او ﻟﻤﺴـﻲ ﻟﭙـﺎره ټﺎﻛـﻞ ﺷـﻮې‪ ،‬زﻣـﻮږ‬
‫ﻏﻤﯧﺰه اوس ‪ 21‬ﻛﻠﻨـﻪ ده ﭼـﯥ دوﻟـﺲ ﻛﺎﻟـﻪ ﻧـﻮر ﭘـﺮې ﺗﯧـﺮ ﺷـﻲ د اوﺳـﻨﻴﻮ‬
‫ﭘﻠﺮوﻧﻮ ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﺧﭙـﻞ ځـﺎى ﻛړوﺳـﻴﺎﻧﻮ ﺗـﻪ ﺗـﺶ ﻛـړى وي او ﭘـﻪ ﺑﻬـﺮ ﻛـﯥ‬
‫ﻟﻮى ﺷﻮي ﻛړوﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﻳﻮازې دوﻣﺮه ﭘـﻮﻫﯧږي ﭼـﯥ زﻣـﺎ ﭘـﻼر اﻓﻐـﺎن و‬
‫او ﻣﺴﻠﻤﺎن و‪ ،‬ﺑﺲ‪.‬‬
‫اوس ﭘــﻪ ﭘﯧښــﻮر او ﻟﻮﻳــﺪﻳځ ﻛــﯥ د ﻳــﻮ ﺷــﻤﯧﺮ اﻓﻐــﺎن‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﻴـــﺎﻧﻮ ﺗـــﺮﻣﻨځ د ﻓﺮﻫﻨګـ ـﻲ ﻣﻠګﺮﺗﻴـــﺎ او ﻛـــﺎروﻧﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره د اړﻳﻜﻮ ﻳـﻮ ﻫـﻮاﻳﻲ ﭘـﻞ ﺟـﻮړ ﺷـﻮى او د دوى ﭘـﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺳـﺘﻪ دﻟﺘـﻪ د ﻳـﺎد وړ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﭼـﺎﭘﯧږي‪ ،‬ﻛـﻪ دا‬
‫ﻟړۍ ﻫﻤﺪاﺳﯥ دوام وﻣﻮﻣﻲ ﻧﻮ ﭘښﺘﻮ ادب او د ﻫﯧﻮاد‬
‫ﻓﺮﻫﻨګ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ د ګټﯥ څﻮﻣﺮه واﻟﻰ څﻨګﻪ وي؟ او ﺑﻞ‬
‫ﻛــﻪ ﭼﯧــﺮې د ﻟﻮﻳﺪﻳځﻤﯧﺸــﺘﻮ ﻣــﺎﻟﻲ ﻣﺮﺳــﺘﯥ ﭘــﺮ ﻫﻤﻐــﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ځﺎى وﻧﻪ ﻟګﻮل ﺷﻲ ﻧﻮ ﻋﻮاﻗﺐ ﺑﻪ ﻳﯥ څﻪ وي؟‬

‫‪34‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﭙﻪ ﺗﻴﺎره ﻛﯥ ﻳﻮه ﻛﻤﺰورې رڼﺎ ﻫﻢ د ﻣـﻮﺧﯥ ﻣﺨـﻪ څﺮګﻨـﺪوﻟﻰ ﺷـﻲ‪.‬‬
‫زﻣﻮږ ﻛﻠﺘﻮر اوس ﭘﻪ ﻫﻤﺪاﺳﯥ ﺗﻴﺎره ﻛﯥ را اﻳﺴﺎر دى ﻧـﻮ دا ډﯦـﺮ ګټـﻮر‬
‫ﻛﺎر دى او زﻣـﻮږ د وران ﺷـﻮي او ﺗـﺎﻻ ﺷـﻮي ﻓﺮﻫﻨـګ ﭘـﻪ ﺳـﭙﯧﺮه ﺷـﻮې‬
‫ورﺷﻮ ﻛﯥ ﻧﻮي ﺑﻮټﻲ دي ﭼﯥ ﭘﻮره ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ‪ ،‬څﺎرﻧـﻪ او ﭘﺎﻟﻨـﻪ ﻏـﻮاړي او‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻪ ﻣﻪ ﻛړې دا ﻣﺮﺳﺘﯥ ﺑﯥ ځﺎﻳﻪ وﻟګـــــــــــــﻮﻟﯥ ﺷﻲ او د ﺷﺨﺼﻲ‬
‫دوﺳﺘۍ او دښﻤﻨۍ او ﺧﻮﻳﺸﺨﻮرۍ ﭘﻪ ﭼﻮرﻟﻴﺰ ﻛﯥ وﻟﻮﯦږي ﻧـﻮ ﺑﻴـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ډﯦﺮ ژر دا ﻧﻮي ﻧﻴﺎﻟګﻲ وچ ﺷﻲ او دا ﭘﻞ ﺑﻪ وﻧړﯦږي‪.‬‬
‫ډﯦﺮه ﺑښﻨﻪ ﻏﻮاړم‪ .‬زﻣﻮږ ځﻴﻨﯥ ﻟﻴﻜﻮال د ﭘﺮدې ﺗﺮ ﺷـﺎ‬
‫ﭘﺮ ﺗﺎﺳﻮ دا اﻋﺘﺮاض او ﻧﻴﻮﻛﻪ ﻛﻮي ﭼﯥ اﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴـﺐ‬
‫اﷲ رﻓﻴﻊ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻳـﻮ ﺳـﺘﺮ‪ ،‬ﻫڅﺎﻧـﺪ او زﻳـﺎر ﻛښ‬
‫ﻟﻴﻜــﻮال دى او ﻣــﻮږ ﺗــﺮې د ډﯦــﺮو ﺳــﺘﺮو او ﻟﻮﻳــﻮ ﻟﻮﻳــﻮ‬
‫ﻛﺎروﻧﻮ ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮو ﭼﯥ ﺗـﺮ ده ﭘﺮﺗـﻪ ﻳـﯥ ﺷـﺎﻳﺪ د ګﻮﺗـﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﺷﻤﯧﺮ ﻛﺴﺎن ﺗﺮ ﺳﺮه ﻛړاى ﺷﻲ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﺧﻮاﺷﻴﻨۍ ﺳـﺮه‬
‫ﭼﯥ اﺳﺘﺎد رﻓﻴﻊ ﭘﺮ ډﯦﺮو ﻛﻮﭼﻨﻴﻮ ﺷﻴﺎﻧﻮ ﻣﺼﺮوف دى‬
‫ﭼــﯥ ﻫﻐــﻪ ډﯦــﺮ ﻋــﺎدي ﻟﻴﻜــﻮال او ﻧﺎﻇﻤــﺎن ﻫــﻢ ﺗــﺮ ﺳــﺮه‬
‫ﻛﻮﻻى ﺷﻲ ﻟﻜﻪ د ورﯦښﻤﻮ ﻫﻐﻪ ﭼﻴﻨﺠﻲ ﭼﯥ ﭘـﻪ ﺷـﻤﯧﺮ‬
‫ﭘﻮﻫﯧږي‪ ،‬ﺗﺮاﻧﯥ او ﻧښﺎﻧﯥ‪ ،‬ﭼﺮس‪ ،‬ﻧﺴﻮارو‪ ،‬ﭘـﻮډر او‬
‫ﻧــﻮرو ﺷــﻴﺎﻧﻮ ﺗــﻪ ﻧﻈﻤﻮﻧــﻪ او داﺳــﯥ ﻧــﻮر‪ ...‬ﺗﺎﺳــﻮ ﺧﭙﻠــﻮ‬
‫ﻣﻴﻨـــﻪ واﻟـــﻮ‪ ،‬ﻟﯧﻮاﻟـــﻮ‪ ،‬ﭘﺮﺗﺎﺳـــﻮ ﺣﺴـــﺎﺑﻮاﻟﻮ او اﻧﺘﻘـــﺎد‬
‫ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﺗﻪ څﻪ ځﻮاب ﻟﺮئ؟‬

‫‪35‬‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﭘﻮﻫﯧږئ ﭼﯥ ﭘﺮ ﻫﯧﻮاد ﻳﻮ وراﻧﻮوﻧﻜﻰ ﺳﯧﻼب او ﺗﻮﭘﺎن راﻏﻰ‬
‫ﭼﯥ ﻫﺮ څﻪ ﻳﯥ وﻟړزول او وران ﻳﯥ ﻛړل‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻟړ ﻛﯥ زه ﻫﻢ ددې ﺗﻮﭘﺎن‬
‫د ﺳﺮﺧﺴــڼﻰ وم ﭼــﯥ دا ﻳﻮوﻳﺸــﺖ ﻛﺎﻟــﻪ ﻣــﯥ ﺳــﺮګﺮداﻧﻪ ﺳــﺎﺗﻲ‪ .‬ﻣــﺎ ﭘــﻪ‬
‫ﻫﯧــﻮاد ﻛــﯥ ﻳــﻮ ﻟــﻮى ﻛﺘــﺎﺑﺘﻮن درﻟــﻮد ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﻟﺴــګﻮﻧﻮ زره ﻛﺘﺎﺑﻮﻧــﻪ او‬
‫ﻣﺠﻠﯥ او داﺳﯥ آﺛﺎر ﭼﯥ زﻣﺎ د څﯧړﻧﻮ ﭘﻪ درد ﻳﯥ ﺧـﻮړل ﭘـﻪ ﻛـﯥ وو ﺧـﻮ‬
‫زه ﭼﯥ ﻳﻮوﻳﺸﺖ ﻛﺎل ﻣﺨﻜﯥ ﻟﻪ ﻫﯧﻮاده راوﺗﻠﻢ ﻟﻪ دې ټﻮﻟﻮ آﺛﺎرو ﻧﻪ ﻣﯥ‬
‫ﻳــﻮازې ﻳــﻮه ﻛــﻮﭼﻨۍ ﺗــﺬﻛﺮه راﺳــﺮه وه ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﺧﭙــﻞ ﺟﻴــﺐ ﻛــﯥ ﻣــﯥ‬
‫ﻛښﯧښﻮده او راووﺗﻠﻢ ﻧﻮ ددې ﻣﻨﻈﻢ ﻛﺘﺎﺑﺘﻮن ﻟﻪ ﻻﺳﻪ وﺗﻠﻮ ﺳـﺮه زﻣـﺎ د‬
‫ﻣﻨﻈﻤﻮ څﯧړﻧﻮ ﻟړۍ وﺷﻠﯧﺪﻟﻪ‪ ،‬دﻟﺘﻪ ﻫـﻢ د روزۍ وﺳـﻴﻠﻪ د ﻛﻤﺸـﻨﺮۍ ﭘـﻪ‬
‫ﺳﭙﯧﺸﻞ اﻻوﻧﺲ ) ځﺎﻧګړې ﺗﻨﺨﻮا( او د ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧـﻮ ﭘـﻪ ﻧـﻮﻛﺮۍ ﻛـﯥ وه‬
‫ﺧﻮ ﻣﺎ ﭼﯥ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﺧﻮﻟۍ ﺳﺮه ﻣﺴـﻼت وﻛـړ د ﻳـﻮه اﺟـﺎزه ﻳـﯥ ﻫـﻢ راﻧـﻪ‬
‫ﻛړه‪ ،‬د ﺑﺎزار ﻣﺰدوري ﻣﯥ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻧﻪ ﻛﯧﺪه‪ ،‬ﺧـﻮ د ﭘﯧښـﻮر‪ ،‬د ﭘښـﺘﻮ‬
‫اﻛﻴډﻣۍ د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﺸﺮ ﭘﺮوﻓﻴﺴـﻮر ﻣﺤﻤـﺪ ﻧـﻮاز ﻃـﺎﻫﺮ راﺗـﻪ ووﻳـﻞ‪:‬‬
‫زﻣــﻮږ ﻗﻠﻤــﻲ ﻧﺴــﺨﯥ ﭘــﻪ دوړو او ګﺮدوﻧــﻮ ﻛــﯥ ﭘﺮﺗــﯥ دي‪ ،‬دا وګــﻮره‪،‬‬
‫ﻛﺎرډوﻧﻪ ﻳﯥ وﻟﻴﻜﻪ‪ ،‬ﻣﻮږ ﺑﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺤﺪودو اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻮ ﭘـﻪ رڼـﺎ ﻛـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﻛﺎرډ دوې روﭘۍ درﻛﻮو‪ ،‬زﻣﺎ ﻟﭙﺎره دا ﻛﺎر د زړه د ﺧﻮښﯥ ﻛﺎر و او ﭘـﻪ‬
‫دې ﺗﻮګﻪ ﻣﯥ د ﻳﻮه ﻣﺤﺪود ﺟﻴﺐ ﺧﺮڅ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛـړل او ﺑﻴـﺎ ﭘـﻪ‬
‫ﻗﻠــﻢ‪ ،‬اﻓﻐــﺎن ﺟﻬــﺎد‪ ،‬ﺳــﭙﯧﺪې او ﺗﻌــﺎون ﻣﺠﻠــﻮ ﻛــﯥ د ﻛــﺎر زﻣﻴﻨــﻪ راﺗــﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮه ﺷﻮه او د ﺧﭙﻞ ژوﻧـﺪ ګـﺎډى ﻣـﯥ روان ﻛـړ‪ .‬ﭘـﻪ دې ﺗﺮﺗﻴـﺐ د ژوﻧـﺪ‬
‫ﺳــﺮګﺮداﻧۍ او د ﻛﺘــﺎﺑﺘﻮن ﻟــﻪ ﻻﺳــﻪ وﺗﻠــﻮ د ﻣﻨﻈﻤــﻮ څﯧړﻧــﻮ زﻣﻴﻨــﻪ راﻧــﻪ‬
‫واﺧﻴﺴﺘﻠﻪ ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻣﯥ ﻫﻢ ﭼـﯥ څـﻪ ﻟـﻪ ﻻﺳـﻪ ﻛﯧـﺪل ﻫﻐـﻪ ﻣـﯥ ﻛـﻮل‪ ،‬ﻣﻠـﻲ‬

‫‪36‬‬
‫ﻣﻔﻜﻮره د ښﻲ او ﻛﻴڼ اﻓﺮاط د ﻓﺸﺎر ﻟﻪ اﻣﻠـﻪ ﺗـﺮ ﺳـﺨﺖ ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻻﻧـﺪې‬
‫وه ﺧﻮ ﻣﺎ ﻟﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺳﺮه ﺳﺮه دا ﻻره ﭘﺎﻟﻠـﻪ او ﭘﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻳﯥ‪.‬‬
‫راﻏﻠﻮ دې ﺗﻪ ﭼﯥ زه وﻟﯥ ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ ﺗـﻪ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﻟـﻴﻜﻢ‪ ،‬زﻣـﺎ ﻟـﻪ ﻧﻈـﺮه‬
‫وړو ﺗﻪ د ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻟﻴﻜﻞ ووړ ﻛﺎر ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ډﯦﺮ ﻟـﻮى ﻛـﺎر دى او دې ﺗـﻪ‬
‫زه ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮم ﭼﯥ څﻠﻮﯦښﺖ ﻛﺎﻟﻪ وړاﻧﺪې ﻣﯥ ﭘﻪ ﻛﺎﺑـﻞ ﻛـﯥ‬
‫د ﻣﺼﺮ ﭘﻪ ﺛﻘﺎﻓﺘﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﻛـﯥ درس واﻳـﻪ‪ ،‬ﻫﻠﺘـﻪ د ﻣﺎﺷـﻮﻣﺎﻧﻮ ﻟﭙـﺎره‪ ،‬ﭘـﻪ‬
‫ﻟﺴګﻮﻧﻮ زره ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﯥ‪ ،‬ﻓﻠﻤﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫وو ﺧﻮ زﻣﻮږ ﻣﺎﺷﻮﻣﺎن ﭘﻪ ﻣﻄﻠﻖ ډول ﻣﺤﺮوم وو او ﻳﻮازې د ﻛﻮﭼﻨﻴﺎﻧﻮ‬
‫ږغ او د وړو اﻧﻴﺲ ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ ﭘـﻪ ﻛﺎﺑـﻞ ﻛـﯥ ﺧﭙﺮﯦـﺪل زه ﻫـﻢ ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ‬
‫وﻫڅﯧﺪﻟﻢ او د ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ آﺛﺎر ﺑﻪ ﻣﯥ ﻟﻪ ﻋﺮﺑﻲ څﺨﻪ ژﺑﺎړل او ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﻲ‬
‫ﺧﭙﺮوﻧﻮ ﻛﯥ ﺧﭙﺮول او دا اوﺳﻨﻲ ﭼﺎپ ﺷﻮي آﺛﺎر ﻣـﯥ ﻟﻜـﻪ ﺗﻤـﻪ‪ ،‬وو ﻧـﻪ‬
‫وو‪ ،‬د وړو ﻫﯧﻨﺪاره او ﻧﻮر د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ دي او دا زه ﺧﭙﻠﻪ دﻧﺪه ګڼﻢ ﭼـﯥ‬
‫ﻣـــﻮږ ﺧﭙﻠـــﻮ ﻣﺎﺷـــﻮﻣﺎﻧﻮ ﺗـــﻪ ﭘـــﺮ درﺳـــﻲ ﻛﺘـــﺎﺑﻮﻧﻮ ﺳـــﺮﺑﯧﺮه ﺑﺎﻳـــﺪ ﻧـــﻮر‬
‫ﺑﻮﺧﺘﻮوﻧﻜﻲ آﺛﺎر ﻫﻢ وﻟـﺮو ﻧـﻮ ځﻜـﻪ د ﻣﺎﺷـﻮﻣﺎﻧﻮ ﻟﭙـﺎره د اﺛـﺎرو ﻟﻴﻜـﻞ‬
‫ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ﻣﻠﻲ اړﺗﻴﺎ ګڼﻢ او ان ﻛﻪ ﻣﺎ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻛـﺎروﻧﻮ ﻧـﻪ ﺑﺎﺳـﻲ ﻫـﻢ زه ﺑـﻪ‬
‫دې ﻛــﺎر ﺗــﻪ اداﻣــﻪ ورﻛــﻮم او ﻫﻴﻠــﻪ ﻟــﺮم داﺳــﯥ ورځ راﺷــﻲ ﭼــﯥ زﻣــﻮږ‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﺷﻮﻣﺎن ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ ﻛﯥ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﺳﻮﻳﯥ ﺳﺮه ﺳـﻢ ﺧﺮواروﻧـﻪ‪،‬‬
‫ﺧﺮواروﻧﻪ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻫﻤــﺪې ﭘــﻮرﺗﻨۍ ﭘﻮښــﺘﻨﯥ ﺗــﻪ ورڅﯧﺮﻣــﻪ ﻳــﻮه ﭘﻮښــﺘﻨﻪ‬
‫داده ﭼﯥ دا ﻫﻢ وﺧﺖ ﻧﺎ وﺧﺖ ﻣﻄﺮح ﻛﯧږي او د ﭘﺮﺗﻠﻨﯥ‬
‫ﺑڼﻪ ﻟﺮي ﻫﻐﻪ دا ﭼـﯥ ﺳﺘﺎﺳـﻮ ﻣﻴﻨـﻪ وال او ﻟﯧـﻮال واﻳـﻲ‬

‫‪37‬‬
‫ﭼــﯥ ﻣــﻮږ د څﯧړﻧــﯥ ﭘــﻪ ﺑﺮﺧــﻪ ﻛــﯥ ﭘــﺮ رﻓﻴــﻊ ﺻــﺎﺣﺐ او‬
‫ﻫﯧﻮادﻣـــﻞ ﺻـــﺎﺣﺐ زﻳـــﺎت ﺣﺴـــﺎب ﻛـــﻮو‪ .‬ﻫﯧﻮادﻣـــﻞ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر ﻛﯥ د څﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﻛﯥ د ﻧـﻮرو‬
‫ﻛــﺎروﻧﻮ ﺗﺮڅﻨــګ دوه ﺳــﺘﺮ ﻛﺎروﻧــﻪ ﺗﺮﺳــﺮه ﻛــړل؛ )) ﭘــﻪ‬
‫ﻫﻨﺪ ﻛﯥ د ﭘښﺘﻮ ادﺑﻴـﺎﺗﻮ د اﻳﺠـﺎد او ودې ﭘړاووﻧـﻪ او‬
‫د ﭘښﺘﻮ ﻧﺜﺮ اﺗﻪ ﺳـﻮه ﻛﺎﻟـﻪ(( اﺛـﺎر ﻳـﯥ ﭼـﺎپ ﻛـړل‪ ،‬ﺧـﻮ‬
‫اﺳﺘﺎد رﻓﻴﻊ دې ﺗﻪ ورﺗﻪ ﻛﺎروﻧﻪ وﻧﻪ ﻛړل او ﻳﺎ ﻳﯥ ﻛړي‬
‫ﭼﺎپ ﻛړي ﻳﯥ ﻧﻪ دي‪ ،‬ﺗﺎﺳﻮ ﭘﻪ دې ﺑﺎب څﻪ ﻧﻈﺮ ﻟﺮئ؟‬
‫د ﺧﭙﻠﻮ څﯧړﻧﻮ د ﻣﻨﻈﻤـﯥ ﻟـړۍ د ﺷـﻠﯧﺪﻟﻮ ﭘـﻪ ﺑـﺎب ﻣـﯥ ﺑـﺮه ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت‬
‫درﻛړل‪ ،‬ﺧﻮ زﻣﺎ او د ګـﺮان ﻫﯧﻮادﻣـﻞ ﺻـﺎﺣﺐ ﭘـﺮ ﺗﻠﻨـﻪ ﻧﺎﺷـﻮﻧﯥ ده‪ ،‬دى‬
‫ﭼﯥ ﻳﻮ ﻛﺎر ﺷﺮوع ﻛﻮي ﻛﻠﻜﻪ ﻣﻼ ورﺗﻪ ﺗړي او د ﻛﺎر ﺗﺮ ﭘﺎى ﺗـﻪ رﺳـﻮﻟﻮ‬
‫ﭘﻮرې ﻣﻼ ﻧﻪ ﭘﺮاﻧﻴﺰي ﺧﻮ زه ﺑﻴﺎ ﺑﻮاﻟﻬﻮس ﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻮ ﻛﺎر ﺷﺮوع ﻛړم ﻫﻐﻪ ﻻ‬
‫ﺳﺮ ﺗﻪ ﻧﻪ وي رﺳﯧﺪﻟﻰ ﭼﯥ ﺑﻴﺎ ﺑﻞ ﻛـﺎر ﺗـﻪ ﻻس وﻏځـﻮم‪ ،‬ﭘـﻪ دې ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫ګــڼ ﻛﺎروﻧــﻪ ﻛــﻮم ﺧــﻮ ټــﻮل ﻧﻴﻤګــړي ﭘﺮاﺗــﻪ وي‪ ،‬ډﯦــﺮ ﻛﺎروﻧــﻪ ﻫﯧﻮادﻣــﻞ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ د ﻟﺮګﻲ ﭘﻪ زور راﺑﺎﻧﺪې ﺗﺮﺳﺮه ﻛړي دي ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﭘﻪ ﺗﯧﺮو ﺷﻠﻮ‬
‫ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﺑﯧﺨﻲ ﺑﯥ ﻛﺎره ﻧﻪ وم ﻳـﻮ ﺷـﻤﯧﺮ ﻛﺎروﻧـﻪ ﻣـﯥ ﻛـړي ﭼـﯥ ځﻴﻨـﯥ‬
‫ﭼﺎپ او ځﻴﻨﯥ ﻧﺎﭼﺎپ دي‪ .‬ﭘﻪ ﻣﺘﻨﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﻣﯥ د ))دﺑﻴﺮ داﻧﺶ(( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫د ﻛﻠﻴﻠﯥ د ﻣﻨﯥ ﻳﻮه ﭘښﺘﻮ ژﺑـﺎړه ﭘـﻪ دووﻟـﺲ ﺳـﻮه ﻣﺨﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ﺗﻬﻴـﻪ او‬
‫ﭘښﺘﻮ اﻛﻴډﻣۍ ﺧﭙـﺮه ﻛـړه ﭼـﯥ ﭘﺮاﺧـﻪ ﻣﻘﺪﻣـﻪ او ګـڼ ﺗﻌﻠﻴﻘـﺎت ﻟـﺮي‪ .‬د‬
‫اﺧﻮﻧــــﺪ اﺣﻤــــﺪ ))ورك زوى څﻨګــــﻪ ﭘﻴــــﺪا ﺷــــﻮ؟((‪ ،‬د ﺧﻮﺷــــﺎل ﺑﺎﺑــــﺎ‬

‫‪38‬‬
‫))ﻓﺎﻟﻨﺎﻣﻪ(( او ))وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ(( ﻫـﻢ ﻫﻐـﻪ ﻣﺘﻨﻮﻧـﻪ دي ﭼـﯥ ﭼـﺎپ ﺷـﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪا راز د ﭘښﺘﻮ اﻛﻴـډﻣۍ ﻗﻠﻤـﻲ ﻧﺴـﺨﯥ او دﭘښـﺘﻮﻧﺨﻮا او دﻧﻴـﺎ ﭘـﻪ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺘﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﻗﻠﻤـﻲ ﻧﺴـﺨﯥ دوه ﭘﯧـړ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ دي ﭼـﯥ ﭼـﺎپ ﺗـﻪ‬
‫ﭼﻤﺘﻮ دي‪)) ،‬اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺧﭙﺮوﻧﯥ(( ﻳﻮ ﺑﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ دى ﭼﯥ د ﭼﺎپ‬
‫اﻧﺘﻈــﺎر ﺑﺎﺳــﻲ او ﻫﻤــﺪا راز ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛــﯥ د ښــځﻮ د زده ﻛــړو‪ ،‬د‬
‫ﻋﺼﺮي زده ﻛړو او ﻟﻮﻳﯥ ﺟﺮګﯥ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻣﯥ داﺳﯥ رﺳـﺎﻟﯥ ﻟﻴﻜﻠـﻲ ﭼـﯥ‬
‫ﻫﯧﻮادﻣــﻞ ﺻــﺎﺣﺐ راﺗــﻪ ﭼــﺎپ ﻛــړې دي د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻟﻨــډﻛﻰ ﺗــﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﻨځﻮس زره ﻛﺎﻟﻪ ﭘﻪ ﭘﻨځﻮس ﭘﺎڼﻮ ﻳﻮ ﺑﻞ اﺛﺮ دى ﭼﯥ ځﻮاﻧﺎﻧﻮ ﺗـﻪ ﻟﻴﻜـﻞ‬
‫ﺷﻮى او ﻫﻤﺪاﺳﯥ د ﺗﻤﺪن ﺳﻮﻏﺎت ﻫﻢ در واﺧﻠﺊ او ﻧﻮرې ګڼﯥ رﺳﺎﻟﯥ‬
‫ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﻟﻜﻪ ﺗﺎﺳﻮ ﭼﯥ ووﻳﻞ د ﻣﻨﻈﻢ څﯧړﻧﻴـﺰ ﻛـﺎر ﻟـړۍ ﻣـﯥ ﺷـﻠﯧﺪﻟﯥ‬
‫ده او د ﺧﭙﻠــﯥ ژﺑــﯥ او ﻓﺮﻫﻨــګ ﻟﭙــﺎره ﻟﯧــﻮﻧۍ ﺗﻠﻮﺳــﻪ ﻟــﺮم ﭼــﯥ ډﯦــﺮ ﻛــﺎر‬
‫وﻛړم ﺧﻮ‪:‬‬

‫ﻛﻠﻪ زه‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﻣﯥ ﻳﺎر‪ ،‬ﻛﻠﻪ رﻳﺒﺎر ﺳﺴﺖ‬

‫ځـﻜﻪ ﺷـﻮ زﻣﺎ د ﻣﻴﻨﯥ ﻛﺎروﺑﺎر ﺳﺴﺖ‬
‫ﻟﻜـــﻪ څﻨګـــﻪ ﭼـــﯥ ﻣـــﻮږ او ځﻴﻨـــﻮ ﻧـــﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟـــﻮ ﺗـــﻪ‬
‫څﺮګﻨﺪه ده‪ ،‬ﺗﺎﺳـﻮ د ﺧﭙﻠـﻮ ﻟﻴﻜﻨـﻮ او آﺛـﺎرو د ﺧﭙـﺮاوي‬
‫ﺗــﺮ څﻨــګ د ګــڼ ﺷــﻤﯧﺮ ﻧــﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟــﻮ آﺛــﺎر ﻫــﻢ ﺧﭙــﺎره‬
‫ﻛــړي او ﺧﭙـــﺮوئ ﻳــﯥ‪ ،‬ددې آﺛـــﺎرو ﺳــﻤﻮن‪ ،‬اﻳـــډﻳټ‪،‬‬
‫ﺗــﻮري ﻟﻮﺳــﺘﻨﻪ او ﭼـﺎپ ﺧــﻮرا زﻳــﺎت زﺣﻤــﺖ ﻏــﻮاړي‪،‬‬

‫‪39‬‬
‫زﻣــﺎ ﭘــﻪ اﻧــﺪ دا ﻛــﺎر ﻳــﻮه ﻟﻴﻜــﻮال ﺗــﻪ ډﯦــﺮ زﻳــﺎن رﺳــﻮي‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳــﻮ ﺗــﻪ دې ﻛــﺎر څــﻮﻣﺮه زﻳــﺎن اړوﻻى او دا ﻣﺴــﺌﻠﻪ‬
‫څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫دا رښﺘﻴﺎ ﻫﻢ ګﺮان ﻛﺎر دى ﺧﻮ زﻣﺎ دوﺳﺘﺎن ﺗﺮ دې ﻫـﻢ راﺑﺎﻧـﺪې ګـﺮان‬
‫او زورور دي‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﻪ ﺷﻢ ورﺗﻪ وﻳﻼى ځﻜﻪ دوى ﺗـﻪ څﺮګﻨـﺪه ده ﭼـﯥ زه د‬
‫ﻛﺘﺎب د ﺳﻤﻮﻟﻮ او ﭼﺎپ ﭘﻪ ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ ﻧﻬـﺎﻳﻲ اﺣﺘﻴـﺎط ﻧـﻪ ﻛـﺎر اﺧﻠـﻢ ﻧـﻮ‬
‫ځﻜﻪ راﻧﻪ ﻏﻮاړي ﭼﯥ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻳﯥ ورﺗﻪ ﭼﺎپ ﻛړم او ﻫﻢ د ﻣړو ﻣﺸـﺮاﻧﻮ‬
‫او اﺳﺘﺎداﻧﻮ ﭘﺮ ځﺎن ﺣﻖ ګـڼﻢ ﭼـﯥ آﺛـﺎر ﻳـﯥ ﭼـﺎپ او ټـﻮﻟﻨﯥ ﺗـﻪ وړاﻧـﺪې‬
‫ﻛړم‪ ،‬ﺗﻪ ﭘﻮﻫﯧږې ﭼﯥ دﻣﻴﻨﯥ د ﻧـړۍ ﻫـﺮ څـﻪ ﺧﻮﻧـﺪور وي‪ ،‬دا زﻣـﺎ ﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ده‪ ،‬ﻣﺎﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ د ﻳﻮه ﻛﺘﺎب زﻳﺎﺗﻮن ﻛﻪ زﻣﺎ وي ﻳﺎ د ﺑﻞ ﭼﺎ ﻳﻮ ډول‬
‫ارزښﺖ ﻟﺮي ﻧﻮ ځﻜﻪ زه دا ټﻮل ﻛﺎر ﺑﻮﻟﻢ او ځﺎن ﺗﻪ ﻳﯥ زﻳﺎن ﻧﻪ ګڼﻢ!‬
‫اوس‪ ،‬اوس ﭘﺮ ﻛﻮﻣﻮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎروﻧﻮ ﺑﻮﺧﺖ ﻳﺎﺳـﺖ‬
‫او راﺗﻠﻮﻧﻜﻰ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﭘﻼن ﻣﻮ څﻪ دى؟‬
‫اوس ﻣــﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﺧــﺪﻣﺘﻮﻧﻮ اداره ﻓﻌﺎﻟــﻪ ﻛــړې او‬
‫ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم ﻟﻪ دې ﻻرې ﺧﭙﻞ ﻓﺮﻫﻨګ ﺗﻪ د ﺧﭙﻠﻮ او د ﻧـﻮرو درﻧـﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ‬
‫د آﺛــﺎرو د ﺧﭙﺮوﻧــﯥ ﻟــﻪ ﻻرې څــﻪ ﻧــﺎ څــﻪ ﺧــﺪﻣﺖ وﻛــړم‪ .‬زﻣــﺎ ﭘــﻪ ﺧﭙﻠــﻮ‬
‫ځﺎﻧګړﻳﻮ ﻛﺎروﻧﻮ ﻛﯥ د ﭘښﺘﻮ ﻧﻪ‪ ،‬ﻟﺲ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻨﻮﻧـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ دي ﭼـﯥ‬
‫ﭼﺎپ ﺗﻪ ﻳﯥ ﻟﻪ ﺳﺮﻳﺰو او ﻧښﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻴﺎروم ﭼﯥ ﭘﻪ اﻛﺜﺮو ﻛﯥ ﻳﯥ ﻧﻮي‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﻘﺎﻳﻖ او ﺧﺒﺮې ﺷﺘﻪ‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫ﻳــــﻮ ﻟﻴﻜــــﻮال څﻨګــــﻪ ﻛــــﻮﻻى ﺷــــﻲ د ﻓﺮﻫﻨګــــﻲ او‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻟﯧﻮاﻟﺘﻴﺎ ﺗـﺮﻣﻨځ اﻧـډول وﺳـﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻓﺮﺿـﺎً ﻛـﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻟﯧﻮاﻟﺘﻴﺎ زﻳﺎﺗﻪ ﺷﻲ د ﻟﻴﻜﻮال ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛـﺎر‬
‫او د ﻫﻐﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﻪ څﻮﻣﺮه زﻳﺎﻧﻤﻦ ﻛړي؟‬
‫دا ﭘــﻪ زړه ﭘــﻮرې ﭘﻮښــﺘﻨﻪ ده‪ ،‬ﻳــﻮ ﻟﻴﻜــﻮال ﭼــﯥ ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻛــﺎر ﺗــﻪ ﻻس‬
‫اﭼﻮي ﻟﻮﻣړى ﻫﺪف ﻳﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﺧـﺪﻣﺖ او د ﺧﭙـﻞ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻛـﺎر‬
‫ارزښــﺖ او د ﻛﻴﻔﻴــﺖ ﻟــﻮړواﻟﻰ وي‪ ،‬د ﭘﻴﺴــﻮ ﺗﺮﻻﺳــﻪ ﻛــﻮل ﻳــﯥ ﺑﺎﻳــﺪ‬
‫ﺿﻤﻨﻲ اړخ وي او ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎر د ﭘﻴﺴـﻮ ﺗﺮﻻﺳـﻪ ﻛﻮﻟـﻮ ﻟﭙـﺎره ﻛـﻮي‬
‫ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ښﻪ داده ﭼﯥ ﻳﻮه ﺑﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻛـﺎر ﺗـﻪ ﻻس واﭼـﻮي ځﻜـﻪ‬
‫ﭘــﻪ دې ﺻــﻮرت ﻛــﯥ ﻳــﯥ ﻛــﺎر ﻛﻴﻔــﻲ اړخ ﻟــﻪ ﻻﺳــﻪ ورﻛــﻮي او اﺧﻼﻗــﻲ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻳﯥ زﻳﺎﻧﻤﻦ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﭘـــﻪ ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ ﻛـــﺎر ﻛـــﯥ ﺻـــﺪاﻗﺖ او ﺟﺮﺋـــﺖ څﻨګـــﻪ‬
‫ارزوئ؟‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎروﻧﻪ داﺳﯥ ﻛﺎروﻧﻪ دي ﭼﯥ ﺗﺮ ﭘﺮدې ﻻﻧـﺪې ﻧـﻪ ﻛﯧـږي ﻫـﺮ‬
‫څــﻮك ﭼــﯥ ﻫــﺮ څــﻪ ﻛــﻮي د ټــﻮﻟﻨﯥ ﻟــﻪ ﺳــﺘﺮګﻮ ﻧــﻪ ﭘټﯧــږي زﻣــﺎ ﻟــﻪ ﻧﻈــﺮه د‬
‫ﺻﺪاﻗﺖ او ﺟﺮﺋﺖ ﺗﺮڅﻨګ ﻟﯧﻮﻧۍ ﻣﻴﻨﻪ ﻫﻢ ﻏﻮاړي او ﻣﻠﻲ ﺑﺼﻴﺮت ﻫﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ځﻴﻨﯥ ﻣﻠﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ او ﻟﻴﻜﻨﻮ ﻛﯥ ﻟـﻪ ډﯦـﺮ اﺣﺘﻴـﺎط‬
‫ﻧﻪ ﻛﺎر اﺧﻠﺊ دا اﺣﺘﻴﺎط د ﻣﻀﺮ اﺣﺘﻴﺎط ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ دى او‬

‫‪41‬‬
‫ﻛــﻪ ﻧــﻪ د ﻳــﻮه ﭘــﻮخ ﺳــﻨﺠﻮل ﺷــﻮي ﻓﻜــﺮ اوﻋﻘﻴــﺪې ﻟــﻪ‬
‫ﻣﺨﯥ؟‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﻮښﺘﻨﻪ ډﯦﺮه واﺿﺤﻪ ﻧﻪ ده ﺧﻮ څﺮﻧګـﻪ ﭼـﯥ ﭘـﻪ دې ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ‬
‫ﻣــﻮ ﭘــﻪ ﺧﻮﻟــﻪ ډﯦــﺮ ﺑﺤﺜﻮﻧــﻪ ﺳــﺮه ﻛــړي ﻧــﻮ ځﻜــﻪ ﻏــﻮاړم ﭘــﻪ ډﯦــﺮ وﺿــﺎﺣﺖ‬
‫ځﻮاب درﻛړم او ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم ﭼﯥ ﭘﻪ ﭼﺎپ ﻛﯥ څﻪ ﺗﺮې ﻛﻢ ﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻳﻮن ﺻﺎﺣﺐ ﺳﺘﺎﺳﻮ د ژوﻧﺪ ﻟﻴﻚ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺗﺎﺳﻮ ﻳﻮ ﻛﻠـﻦ واﺳـﺖ ﭼـﯥ‬
‫ﻣﺎ د ﻣﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻣﻠﻲ اﻳډﻳﺎﻟﻮژۍ ﭘﻪ ډګﺮ ﻛـﯥ ﻗـﺪم اﻳښـﻰ او دادى‬
‫ﭘﻮره دوه دﯦﺮش ﻛﺎﻟﻪ وﺗﻠﻲ ﭼﯥ ﭘﺮدې ﻻره روان ﻳـﻢ‪ ،‬ﭘـﻪ دې ﻻره ﻛـﯥ ﻧـﻪ‬
‫زه وﻳﺮﯦﺪﻟﻰ ﻳﻢ او ﻧﻪ ﻣﯥ ﻣﻀﺮ اﺣﺘﻴﺎط ﻛړى‪ ،‬ﻣﺎ ﭘﻪ ‪1348‬ل ﻛﺎل ﻛـﯥ دا‬
‫ټﻮټﻪ ﻟﻴﻜﯥ وه‪:‬‬
‫ﻣــﻨﻢ وژﻟـﻰ ﻣـﯥ ﺷـﯥ ﺧـﻮ ﭼﻮپ ﻛﯧﺪﻟﻰ ﻧـﻪ ﺷﻢ‬
‫ﻟـــﻪ ﺧــﭙﻞ ﻣــﻠﻲ ﻣـﺮاﻣـﻪ ﻫـﯧڅ ﺗﯧﺮﯦﺪﻟﻰ ﻧـﻪ ﺷﻢ‬
‫د ﺧﭙــﻞ ﻣــﻠﺖ ﭘــﻪ ﻣــﺦ ﻛﯥ ﻗـﺮﺑﺎﻧﻲ ﻓـﺨﺮ ګڼﻢ‬
‫ﺳـﺮ ﻣــﯥ ﺑﺨښﻠﻰ ﺷﻤـﻪ‪ ،‬ﺣـﻖ ﻣـﯥ ﺑﺨښﻠﻰ ﻧـﻪ ﺷـﻢ‬
‫ﭼﯥ ﺑﻴﺎ څﻮ ورځﯥ وروﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﻮم‪ ،‬ﻳﻮ ځﻞ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د زﻧﺪان ﻣﯧﻠﻤـﻪ‬
‫ﺷﻮم‪ ،‬ﻛﻤﻮﻧﺴﺘﺎﻧﻮ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺟﺮم)؟( زﻧﺪاﻧﻲ ﻛړم او دﻟﺘﻪ ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر‬
‫ﻛــﯥ ﻣــﯥ ﻫــﻢ دا ﺷــﻞ ﻛﺎﻟــﻪ د ﻫﻤــﺪې ﻣﻠــﻲ ﻣﻔﻜــﻮرې ﭘــﻪ درﻟﻮدﻟــﻮ د ښــﻴﻮ‬
‫اﻓﺮاﻃﻴﻨــﻮ ﻟــﻪ ﺧــﻮا ﺷــﭙﯥ ورځــﯥ ﺗﺮﺧــﯥ وې او ﭘــﻪ ﻫﯧــﻮاد ﻛــﯥ ﺳــﺘﻤﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻛﺎږه ﻧﻈﺮ راﺗﻪ ﻛﺘﻞ‪ .‬زﻣـﺎ ﻟـﻪ ﻧﻈـﺮه اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ټﻮﻟـﻮ‬
‫ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ګډ ﻛﻮر دى‪ ،‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻠﺖ ﻟﻪ ټﻮﻟﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧـﻮ ﻧـﻪ ﺟـﻮړ دى‪،‬‬
‫زه ﻫﺮ ﻫﻐﻪ څﻮك ﭼﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻠـﻲ ګټـﯥ‪ ،‬ﻣﻠـﻲ ﺧﭙﻠـﻮاﻛﻲ او ﻣﻠـﻲ‬
‫وﺣﺪت ورﺗﻪ ګﺮان وي اﻓﻐﺎن ﺑﻮﻟﻢ‪ ،‬زه ﻣﻦ ﺣﻴﺚ اﻟﻘﻮم د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻳـﻮ‬
‫ﻗﻮم ﻫﻢ ﺧﺎﻳﻦ او ﭘﺮدى ﻧﻪ ﺑﻮﻟﻢ او ﻣﻦ ﺣﻴﺚ اﻟﻔﺮد ﻫـﺮ څـﻮك ﭼـﯥ ﺧﻴﺎﻧـﺖ‬

‫‪42‬‬
‫ﻛﻮي ﻛﻪ ﭘښﺘﻮن وي‪ ،‬ﺗﺎﺟﻚ وي‪ ،‬ﺗـﺮﻛﻤﻦ وي‪ ،‬ازﺑـﻚ وي‪ ،‬ﻫـﺰاره وي‬
‫ﻳﺎ ﺑﻞ څﻮك ﺧﺎﻳﻦ دى‪ .‬ﭘـﻪ ﺗﯧـﺮو ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ﭼـﯥ ﭼـﺎ د ژﺑﻨـﻲ‪ ،‬ﺳـﻤﺘﻲ او‬
‫ﻗﻮﻣﻲ اﻧﺘﺴﺎب ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ اﻧﺴﺎن وژﻧﯥ او ﺟﻨﺎﻳﺘﻮﻧﻪ ﻛړي ﺳـﺮه ﻟـﻪ دې ﭼـﯥ‬
‫دوى دا ﻛﺎروﻧﻪ د ﻳﻮه ﻗﻮم د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګۍ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻛړي ﺧـﻮ زه دوى د ﻗـﻮم‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﺎن ﻧﻪ ګڼﻢ او ﻧﻪ د دوى ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻳـﻮه ﻗـﻮم ﺗـﻪ ﻣﻨﺴـﻮﺑﻮم‪ ،‬زﻣـﺎ ﻟـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮه ﭘښﺘﻮ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻠﻲ ژﺑﻪ ده او زه ﻳﯥ د ﭘښﺘﻮ د ﻳﻮه ﻟﻴﻜﻮال ﭘﻪ‬
‫ﺻﻔﺖ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻮم‪ ،‬ﻫﻤﺪا راز دري ﻫﻢ د ﻫﯧﻮاد ﻳﻮه رﺳـﻤﻲ ژﺑـﻪ ده او زه‬
‫ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم ﭼﯥ دري ﻟﻴﻜـﻮاﻻن ﻳـﯥ ﺧـﺪﻣﺖ وﻛـړي‪ ،‬ﻫﻤـﺪا راز زه د ﺑﺸـﺮي‬
‫ﺣــﻖ ﻟــﻪ ﻣﺨــﯥ ﻏــﻮاړم ﭼــﯥ د ﻫﯧــﻮاد د ﻧــﻮرو ګڼــﻮ وﻟﺴــﻲ ژﺑــﻮ وﻳــﻮﻧﻜﻲ‬
‫ﻣﺎﺷــﻮﻣﺎن ﭘــﻪ ﺧﭙﻠــﻮ ﻣﻮرﻧﻴــﻮ ژﺑــﯥ ﺧﭙﻠ ـﯥ ﻟــﻮﻣړﻧۍ زده ﻛــړې وﻛــړي او‬
‫ﺳﻴﻤﻪ ﻳﻴﺰ راډﻳﻮ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن او اﺧﺒﺎر د دوى ﭘﻪ ژﺑﻮ ﺧﭙﺮوﻧﯥ وﻟﺮي‪ .‬زه د‬
‫ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ ﺳﻠﻄﺎن ﺷﺎه ﻫﻤﺎم دا ﻧﻈﺮ ﻫﻢ ﻏﻨﺪم ﭼﯥ ﭘښﺘﺎﻧﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗـﻪ د‬
‫ﻫﻨــــﺪ ﻟــــﻪ ﺳــــﻴﻮل ﻧــــﻮﻣﻲ ﻛﻠــــﻲ ﻧــــﻪ راﻏﻠــــﻲ او د ﺗﺎﺟﻴﻜــــﺎﻧﻮ د وﻃــــﻦ‬
‫اﺷــﻐﺎﻟﻮوﻧﻜﻲ ﻳــﯥ ﺑــﻮﻟﻲ او د ښــﺎﻏﻠﻲ ﺳﻤﺴــﻮر اﻓﻐــﺎن دا وړاﻧــﺪﻳﺰ ﻫ ـﻢ‬
‫ردوم ﭼﯥ ﺗﺎﺟﻴﻜﺎن د ﭘښﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﺳﻴﻤﻮ ﻛﯥ وﯦﺸﻞ او د دوى ژﺑﻪ ورﻛﻮل‬
‫ﻏــﻮاړي‪ ،‬ﻫﻤﺪاﺳــﯥ ډﯦــﺮې ﺗﺒﻌﻴﻀــﻲ ﻧﻈــﺮ ﻳــﯥ ﺷــﺘﻪ ﭼــﯥ زه ﻳــﯥ د ګــﺮان‬
‫ﻫﯧﻮاد ﭘﻪ زﻳﺎن ګڼﻢ او ﭘﻪ واز ﻛـﻮﻣﻲ ﻳـﯥ ﺗﺮدﻳـﺪوم زه ﻣﻀـﺮ اﺣﺘﻴـﺎط ﻧـﻪ‬
‫ﻛﻮم‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ﻟـﻪ اﻓـﺮاط او ﭘـﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻛـﯥ ﻟـﻪ ﻫـﺮ راز وﻳﺸـﺎﻛﻲ ﻓﻜـﺮ‬
‫ﺳــﺮه ﻣﺨــﺎﻟﻒ ﻳــﻢ او دا ﻻره ﻣــﺎ ﭘــﻪ ﭘﺎﺧــﻪ ﺳــﻨﺠﺶ او د ﻣــﺎﻟﻲ او ځــﺎﻧﻲ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﻮ ﭘﻪ ﺑﺪل ﻛﯥ ځﺎن ﺗﻪ ټﺎﻛﻠﯥ او‪:‬‬
‫)) ﭘﻪ دې ﻻره ﺑﻪ روان ﻳﻢ څﻮ ﭼﯥ ﻳﻢ!((‬
‫او ﭘـﻪ ﻫﻤــﺪې ورځــﻮ ﻛــﯥ ﻣــﯥ ان ﺷــﺎء اﷲ د )) ﻣﻠــﻲ زاوﻳــﻪ(( ﭘــﻪ ﻧﺎﻣــﻪ ﻳــﻮ‬
‫ﻛﺘــﺎب راوﺗــﻮﻧﻜﻰ دى ﭼــﯥ دا ﻣﺴــﺎﻳﻞ ﭘــﻪ ﻛــﯥ څﯧــړل ﺷــﻮي او زﻣــﺎ د ‪32‬‬
‫ﻛﻠﻮﻧﻮ وړاﻧﺪې ﻣﻘﺎﻟﯥ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻛﯥ ﺷﺘﻪ‪.‬‬

‫‪43‬‬
‫ﭘــﻪ ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻛــﺎر ﻛــﯥ ﺳﺘﺎﺳــﻮ د ﻫڅــﻮﻧﯥ او ﻣﻼﺗــړ ﻟــﻪ‬
‫ﭘﻠﻮه ﻟﻪ ﭘښﺘﻨﻮ څﺨﻪ ﺧﻮښ ﻳﯥ او ﻛﻪ ﻧﺎ ﺧﻮښ؟‬
‫ﭘﻪ دې ﻻره ﻛﯥ د اﻓﺮادو ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﻟﻪ ورﻳﻨﻮ ﺗﻨﺪﻳﻮ ﺳـﺮه ﻫـﻢ ﻣﺨـﺎﻣﺦ ﺷـﻮى‬
‫ﻳﻢ او ﻟﻪ وړﻳﻨﻮ ﺗﻨﺪﻳﻮ ﺳﺮه ﻫﻢ‪ ،‬د ځﻴﻨﯥ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻟـﻪ ﺧـﻮا دښـﻤﻨۍ ﻫـﻢ راﺳـﺮه‬
‫ﺷﻮې‪ ،‬ﻣﺨﻪ ﻣﯥ ﻫﻢ ﻧﻴﻮل ﺷﻮې‪ .‬روا ﺣﻘﻮق ﻣـﯥ ﻫـﻢ راﻧـﻪ ﺗـﺮوړل ﺷـﻮي او د‬
‫ﺳﻴﻤﻪ ﻳﻴﺰو ﺗﻌﺼﺒﻮﻧﻮ ښﻜﺎر ﺷﻮى ﻫﻢ ﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻤﻘﺎﺑﻞ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻪ او زړه ﺳﻮاﻧﺪ‬
‫دوﺳﺘﺎن او اﺳﺘﺎدان ﻣﯥ ﻫﻢ درﻟﻮدل ﭼﯥ ﻫڅﻮﻟﻰ او ﻧﺎزوﻟﻰ ﻳﯥ ﻳـﻢ او ﻣـﻦ‬
‫ﺣﻴﺚ اﻟﻤﺠﻤﻮع ﭘښﺘﻨﻮ او اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ زﻣـﺎ ﻛـﺎر ﺳـﺘﺎﻳﻠﻰ او زﻣـﺎ ﻋﺎﺟﺰاﻧـﻪ او‬
‫ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ ﻛﺎر ﺗﻪ ﻳﯥ د ﻗﺪر ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ﻛﺘﻠﻲ دي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻳﯥ ﻓﺮﻫﻨګﻲ او ﻣﻠﻲ ﻫﻴﻠﯥ دې ﻛﻮﻣﯥ دي؟‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ او د ﻧﻌﻤﺖ زوال د ﺳړي ﻟﻮږه او ﺗﻨﺪه ډﯦﺮه زﻳﺎﺗﻮي زﻣﺎ ﻟﻮﻳﯥ‬
‫ﻣﻠﻲ او ﻓﺮﻫګﻲ ﻫﻴﻠـﯥ ډﯦـﺮې زﻳـﺎﺗﯥ دي‪ ،‬ﻟﻮﻳـﻪ ارزو ﻣـﯥ داده ﭼـﯥ ﻫﯧـﻮاد‬
‫ارام او ﺑﺸﭙړ اﻣﻨﻴﺖ ﭘﻪ ﻛﯥ راﺷﻲ او د وران وﻃﻦ د وداﻧﻮﻟـﻮ ﻛـﺎر ﭘـﻪ ﺑﻴـړه‬
‫او ﭼټﻜﺘﻴﺎ ﭘﻴـﻞ ﺷـﻲ‪ ،‬د ﭘـﻮﻫﻨﯥ ﻟﻤـﻦ ﭘـﻪ ټـﻮل ﻫﯧـﻮاد ﻛـﯥ ﺧـﻮره ﺷـﻲ او د‬
‫ﻓﺮﻫﻨګ د ودې ﻟﭙﺎره ﻟـﻮﻳﯥ ادارې ﭘـﻪ ﻛـﺎر وﻟـﻮﻳږي او ټـﻮل ﻫﯧـﻮادوال ﭘـﻪ‬
‫داﺳﯥ اﻧﺮژۍ او ﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎر وﻛړي ﭼﯥ د ﺟګړې ﻧـﺎوﻟﯥ ﻧﺨښـﯥ ﻧښـﺎﻧﯥ ډﯦـﺮ‬
‫ژر ﻟﻪ ﻫﯧﻮاد ﻧﻪ ورﻛﯥ ﺷﻲ او ﻣﻮږ ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﻳﻮوﻳﺸﺘﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﯥ د ﻧړۍ د‬
‫ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﯥ د ﺳﻴﺎﻟۍ ځﺎى وﻟﺮو‪ ،‬داﺧﻮ ﻟﻮﻳﯥ ﻣﻠـﻲ او ﻓﺮﻫﻨګـﻲ‬
‫ﻫﻴﻠﯥ دي ﺧﻮ وړې او ﻋﻤﻠﻲ ﻫﻴﻠـﯥ ﻣـﯥ دادي ﭼـﯥ ﻫـﺮ اﻓﻐـﺎن ﻟـﻪ ﻣﻮﺟـﻮدو‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻮ ﻧﻪ ﭘﻪ اﻋﻈﻤﻲ ﺗﻮګﻪ اﺳﺘﻔﺎده وﻛړي او د ﻓﺮﻫﻨګ د وراﻧﯥ ﺷـﻮې‬
‫ﻣﻮﺳﺴﯥ ﭘﻪ دﯦﻮال ﻛﯥ ﻛﻪ ﻳﻮه وړه ﺧښﺘﻪ اﻳښﻮدﻻى ﺷﻲ ﻫﻢ‪ ،‬ﻛښﯧږدي‪.‬‬
‫ﺑښﻨﻪ ﻏﻮاړم ﻳﻮه ﺑﻠﻪ ﻣﺴﻠﻚ ډوﻟﻪ ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﭼﯥ ﺣﻞ ﻳـﯥ‬
‫ﻟﻪ ﺗﺎﺳﻮ ﻧﻪ ﻫﻴﻠـﻪ ﻛﯧـﺪى ﺷـﻲ‪ ،‬ﭘـﻪ ټـﻮﻟﻴﺰ ډول ﻳـﻮه ﻟﻴﻜﻨـﻪ‬

‫‪44‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮﻣﯥ ﻛﭽﯥ ﺗﻪ ورﺳﯧږي ﭼـﯥ د ﻳـﻮ ))اﺛـﺮ(( ﭘـﻪ ﻧـﻮم‬
‫ﻳــﺎده ﺷــﻲ‪ .‬اﻳــﺎ ﻟــﺲ ﻣﺨﻴــﺰه‪ ،‬ﭘــﻨځﻠﺲ ﻣﺨﻴــﺰه ﻟﻴﻜﻨــﻪ او‬
‫ﻧﻮر‪ ...‬ﭘﻪ ﻫﺮه ﻣﻨځﭙﺎﻧګـﻪ ﭼـﯥ وي او ﭘـﻪ ﻛﺘـﺎﺑﻲ ﺑڼـﻪ ﭼـﺎپ‬
‫ﺷﻲ ﻧﻮ اﺛﺮ ورﺗﻪ وﻳﻼى ﺷـﻮ او ﻛـﻪ ﻧـﻪ د ﻳـﻮ اﺛـﺮ ﻳـﺎ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻟﭙﺎره ﻛﻮم ځﺎﻧګړى ﻧﻮرم ﭘﻪ ﭘﺎم ﻛﯥ ﻧﻴﻮل ﻛﯧږي؟‬
‫ﻫﺴﯥ ﺧﻮ ﭘﻪ ﻟﻐﻮي ﻟﺤﺎظ ﻫﺮه ﭼـﺎﭘﻲ ﻛﺘﺎﺑﭽـﻪ اﺛـﺮ ﺑﻠـﻞ ﻛﯧـږي او ﻣـﻮږ او‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﻳﯥ وﻳﻨﻮ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻛﺘﺎﺑښﻮدوﻧﻮ ﻛﯥ راځـﻲ ﺧـﻮ ﺣﻘﻴﻘـﺖ دادى ﭼـﯥ ﻳـﻮ‬
‫اﺛﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮ ﻟﻴﻜﻠﻮ وړاﻧﺪې د ﻳﻮه ﻣﺸﺨﺺ ﻫﺪف ﻟﭙﺎره ﻟﻴﻜﻞ ﺷـﻮى وي‪ ،‬د‬
‫ټﻮﻟﻨﯥ د ﺳﺘﻮﻧﺰو ﻳﻮه ﻏﻮټﻪ ﭘﺮاﻧﻴﺴﺘﻠﻰ ﺷﻲ او ﭘـﻪ ﺳـﻠﻮ ﻣﺨﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ﻟـږ ﺗـﺮ‬
‫ﻟږه ﭘﻨځﻪ ﻣﺨﻪ ﻧﻮې ﺧﺒﺮې وﻟﺮي‪ ،‬ﻛﻪ ﭘـﻪ ﻳـﻮه اﺛـﺮ ﻛـﯥ د ټـﻮﻟﻨﯥ اړﺗﻴـﺎوې او‬
‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻧﻮﻳﻮاﻟﻰ ﻧﻪ وي او ﺗﺶ ﺗﻜﺮار وي ﺗﺮ ﻣﺎدي ﻣﻮﺟﻮدﻳـﺖ ﭘﺮﺗـﻪ ﻳـﯥ‬
‫زﻣﺎ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﻣﻌﻨـﻮي ارزښـﺖ ﻧـﻪ ﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻣـﻮږ ډﯦـﺮ وﻳﻨـﻮ ﭼـﯥ ﻳـﻮه ډﯦـﺮه ﻟﻨـډه‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺮ ډﯦﺮو ﻟﻮﻳﻮ او ﭘﻨډو اﺛﺎرو ارزښﺘﻤﻨﻪ او ګټﻮره وي ځﻜﻪ ﭼـﯥ ﻧـﻮې‬
‫ﺧﺒﺮې‪ ،‬وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻪ او ﺑﺤﺜﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫روان ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﺑﻬﻴﺮ څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫روان ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﺑﻬﻴــﺮ زﻣــﺎ ﻟــﻪ ﻧﻈــﺮه ښــﻪ او ګړﻧــﺪى دى‪ ،‬ځﻜــﻪ ﺷــﻞ ﻛﻠــﻦ‬
‫ﻧﺎورﻳﻦ وژوﻧﻜﯥ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﺗﻨﺪه راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړې او ﭘﻪ ځﺎﻧګړي ﺗﻮګﻪ ﺑﻬﺮ ﺗـﻪ‬
‫ﺗﻠﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎن ﭼﯥ د ﺧﭙﻠﯥ اﺳﺘﻮګﻨﯥ ﭘﻪ ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﻛﯥ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﭼټـﻚ‬
‫ﺑﻬﻴﺮوﻧﻪ وﻳﻨﻲ ﻫڅﯧږي ﭼـﯥ د دوى ژﺑـﻪ او ﻓﺮﻫﻨـګ ﻫـﻢ ﺑﺎﻳـﺪ ﻟـﻪ ﺳـﻜﻮن ﻧـﻪ‬
‫راووزي او ﻳﻮن وﻛړي ﻧﻮ ځﻜﻪ دا ﻳﻮن ګړﻧﺪى دى ﺧﻮ د ﻓﻠټﺮ ﻛﻮﻟﻮ ﻋﻤﻠﻴـﻪ‬
‫ﻳــﯥ ﻏړﻧــﺪه ده‪ ،‬دا ﻛــﺎر ﻫــﻢ ﺑﺎﻳــﺪ ﻟــﻪ ﻛﻠﺘــﻮري ﻫڅــﻮ ﺳــﺮه ﻋﻴــﺎر ﺷــﻲ او د‬
‫ﻣﺴــﻮوﻻﻧﻪ ﺑﺮﺧــﻮرد او ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ګــډو ﻫڅــﻮ ﻟــﻪ ﻻرې دا ﺑﻬﻴــﺮ ﭘﻴــﺎوړى‪،‬‬
‫ﻏښﺘﻠﻰ او ﻣﻨﻠﻰ ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﯥ او ادب ﺗــﻪ ﺑﺎﻳــﺪ د ﭼﻴﻐــﻮ او ﻧ ـﺎرو ﺳــﻮرو‬
‫ﭘﺮځﺎى څﻪ وﺷﻲ؟‬
‫ﻧﺎرې ﺳﻮرې ډﯦﺮې زﻳﺎن اړوﻧﻜﻲ دي‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﺎرې ﺳﻮرې د ژﺑـﯥ او ادب‬
‫دښﻤﻨﺎن راوﻳښﻮي او د رواﻧﻮ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﺎروﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﺧﻨډ ﻛﯧـږي‪ .‬ﻳـﻮ څـﻮك‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘټﻪ ﺧﻮﻟﻪ ډﯦﺮ ﻟږ ﻛﺎر ﻫﻢ ﻛﻮﻻى ﺷﻲ ﺗﺮ ﻟﻪ ﻧﺎرو ﺳﻮرو ﺳـﺮه ﻣﻠـﻪ ﻟـﻮى‬
‫ﻛﺎر ﻧﻪ ﻟﻮى او ګټﻮر دى‪.‬‬
‫د ځﻮاﻧﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ د ﺳﺎﻟﻢ ﭘﺮﻣﺨﺘـګ او ﻫڅـﻮﻧﯥ ﻟﭙـﺎره‬
‫ﻛﻮﻣﯥ ﻻرښﻮوﻧﯥ او وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻪ ﻟﺮئ؟‬
‫ځﻮان ﻟﻴﻜﻮال ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﻄـﺎﻟﻌﯥ او اورﯦـﺪﻧﻮ ﺗـﻪ زﻳـﺎت ارزښـﺖ ورﻛـړي‪ ،‬د‬
‫ﻟﻴﻜﻠﻮ ﭘﻪ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﺑﺎﻳﺪ ځﺎن ﺗﻪ ﻣﻐﺮور ﻧﻪ ﺷﻲ ﭼﯥ ګﻮاﻛﯥ ډﻳﻠﻰ ﻳـﯥ‬
‫ﻓــﺘﺢ ﻛــړى دى‪ ،‬ﺗــﻞ ﺑﺎﻳــﺪ ﻫڅــﻪ وﻛــړي او د ﺧﭙــﻞ ﻫــﺮ ﻛــﺎر ﭘــﻪ ﺑــﺎب داﺳــﯥ‬
‫ﻗﻀﺎوت وﻛړي ﭼـﯥ ﻛـﺎر ﻣـﯥ ﻧﻴﻤګـړى دى او ﺑﺎﻳـﺪ د ﺑﺸـﭙړﺗﺎﺑﻪ ﻫڅـﻪ ﻳـﯥ‬
‫وﻛړم‪ .‬د ﻣﻠﻲ اړﺗﻴﺎو‪ ،‬وړﺗﻴﺎو او ﻣﻠﻲ ګټﻮ ﭘﻪ رڼﺎ ﻛﯥ ﻟﻴﻜﻞ وﻛړي او ﺧﭙﻠﻮ‬
‫ﻫﯧﻮادواﻟﻮ ﺗﻪ داﺳﯥ ﻧﺴﺨﯥ وړاﻧﺪې ﻛړي ﭼﯥ ﺷﺘﻪ ټﭙﻮﻧﻪ ﭘﺮې ﭘټـۍ ﺷـﻲ‬
‫ﻧﻪ دا ﭼﯥ ﻧﻮر ټﭙﻮﻧﻪ ﺗﺮې وزﯦږي‪ .‬زﻣﺎ ﻟـﻪ ﻧﻈـﺮه ځـﻮان ﻧﺴـﻞ د اﻧﻘـﻼب ﻧﺴـﻞ‬
‫دى ﭼﯥ ﻟﻪ دې ډﻟﯥ څﺨﻪ ځﻮان ﻟﻴﻜﻮاﻻن ﻫﻢ دي‪ ،‬ﺗﯧﺮو ﺷﻠﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ دوﻣـﺮه‬
‫ﭘﯧښﯥ ﻟﻴﺪﻟﻲ ﭼﯥ ﺗﯧﺮو زرو ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻧﻪ دي ﻟﻴﺪﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ځﻜﻪ دوى ﭘﻪ ﻟږ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻛﯥ ﻟﻪ ډﯦﺮ څﻪ ﺳﺮه اﺷﻨﺎ ﺷﻮي او ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ دې ﻫﺮ څﻪ ﻧﻪ ﭘﻨﺪ او ﻋﺒﺮت واﺧﻠﻲ‬
‫او د ﺧﭙﻠﯥ ټﻮﻟﻨﯥ ﭘﻪ ګټﻪ ﻳﯥ د ﺧﭙﻞ ﻟﻴﻚ ﭘﻪ ﻟﻤﻨﻪ ﻛﯥ راوﻧﻐﺎړي‪.‬‬

‫ﭘﻪ ﻣﻴﻨﻪ او ﻣﻨﻨﻪ‬

‫‪46‬‬
 ‫ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ زﻳﺎر د ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻨﻲ‬
‫او ژﺑﻨﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺨﻜښ‬

‫دﻏــﻪ ﻣﺮﻛــﻪ ﻣــﺎ ﻟــﻪ ﻧــﻦ‬

‫څﺨــﻪ ﻧــږدې ﺷــﻞ ﻛﺎﻟــﻪ‬
‫ﻣﺨﻜــــﯥ )ﻫﻐــــﻪ وﺧــــﺖ‬
‫ﭼــــﯥ زه د ﭘﻮﻫﻨﺘــــﻮن د‬
‫درﯦﻴﻢ ټﻮﻟګﻲ ﻣﺤﺼـﻞ‬
‫وم( ﻟﻪ اﺳﺘﺎد زﻳﺎر ﺳﺮه‬
‫ﻛــــــړې وه او د ﻫﻤﻐــــــﻪ‬
‫وﺧﺖ د ﻏﻮښﺘﻨﻮ اوﻇﺮﻓﻴﺘﻮﻧﻮ څﺮﮔﻨﺪوﻧـﻪ ﻛـﻮي‪ .‬دا ﻣﺮﻛـﻪ‬
‫) اﺳــﺘﺎد زﻳــﺎر د ﭘښــﺘﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻳــﻮ ځﻼﻧــﺪ ﺳــﺘﻮري(‬
‫ﻛﺘﺎب ﻛﯥ ﭼﯥ ﭘﺮ ‪ 1372‬ل ﻛﺎل ﭘﻪ ﻻﻫﻮر ﻛﯥ ﭼـﺎپ ﺷـﻮى‪،‬‬
‫ﺧﭙﺮه ﺷﻮې ده‪ .‬دا دى ددې ﻣﺮﻛﻮ ﭘﻪ ﻟړ ﻛﯥ دا ﻫﻢ ﺧﭙﺮوو‪:‬‬

‫‪ -1‬ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬ښﺎﻏﻠﻰ اﺳﺘﺎد زﻳﺎر! ﻣـﺎ څـﻮ ځﺎﻳـﻪ ﺳـﺘﺎ د‬

‫ژوﻧــﺪ ﻟﻴﻜﻮﻧــﻮ ﭘــﻪ ﺗــﺮڅ ﻛــﯥ ﭼــﯥ ﺳــﺘﺎ د ﭼــﺎپ ﺷــﻮﻳﻮ‬
‫ﻛﺘــﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘــﺮ دوو ﺗﻨــﻮ )ﭘښــﺘﻴﻮ( او ژوﻧــﺪون ﻣﺠﻠــﯥ د‬

‫‪47‬‬
‫‪1367‬ل ﻛــﺎل ﭘــﻪ ‪ 4‬ﮔڼــﻪ ﻛــﯥ ﺧﭙــﺎره ﺷــﻮي دي‪ ،‬ﺳــﺘﺎ د‬
‫ﺧﭙﻠﻮاﻛــﻮ څړﻧﻴﺰو‪،‬ژﺑــﺎړﻳﺰو او زﯦږﻧــﺪوﻳﺰو)ﺗﺨﻠﻴﻘــﻲ(‬
‫اﺛــﺎرو ﺷــﻤﯧﺮ ‪ 130‬او ﻟﻴﻜﻨــﻮ )ﻣﻘــﺎﻟﻮ( ﻫﻐــﻪ ‪ 1100‬ښــﻮول‬
‫ﺷــﻮي‪ ،‬ﺧــﻮ زﻣــﺎ د ﻟــږو ډﯦــﺮې ﭘﻠټﻨــﯥ ﻟــﻪ ﻣﺨــﯥ ﻟــﻮﻣړى‬
‫ﺷﻤﯧﺮ ﺗﺮ ‪ 130‬ټﻮﻛﻮ ﻫﻢ ﺗﯧﺮى ﻛﻮي‪ ،‬ﺧﻮ ﺳﺘﺎ دﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﻮ‬
‫ﻟﻴﻜﻨﻮ ټﻮل ﺷﻤﯧﺮ ﻣﯥ د ورځﭙـﺎڼﻮ‪ ،‬ﺟﺮﻳـﺪو او ﻣﺠﻠـﻮ د‬
‫ﻛﻠﻜﺴﻴﻮﻧﻮﻧﻮ د ﻧﺸﺘﻮاﻟﻲ او ﻧﻴﻤﮕړﺗﻴﺎ ﻟـﻪ ﻛﺒﻠـﻪ ﭘـﻮره‬
‫ﻧﻪ ﺷﻮ ﻛړاى ﭘﻪ دﻏﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﺳﺘﺎ ﻏﺒﺮﮔﻮن څﻪ دى؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬څﻨﮕﻪ ﭼﯥ زﻣﺎ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻟﻴﻜﻨﻮ)ﻣﻘﺎﻟﻮ( ﺷﻤﯧﺮ ﻫـﻢ زﻳـﺎﺗﺮه ﭘـﻪ‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻴﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي او ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ دا ﭼﯥ ﻟـﻪ ‪1338‬‬
‫ل ﻛﺎل څﺨﻪ ﻣﯥ ﺗﺮ ‪ 1345‬ل ﻛﺎل ﭘﻮرې د ﻫﯧﻮاد ورځﭙـﺎڼﯥ د ﺧﺒﺮﻳـﺎل ﭘـﻪ‬
‫ﺗﻮﮔﻪ زښﺘﯥ ډﯦﺮې ﻟﻴﻜﻨﯥ ﺧﭙﺮې ﺷـﻮي‪ ،‬ﻧـﻮ دا ﻛﻮﻣـﻪ ﻫﯧښـﻨﺪه ﺧﺒـﺮه ﻧـﻪ‬
‫ده‪ ،‬ﭼﯥ د ﻛﻠﻜﺴﻴﻮﻧﻮ ﻧﺸﺘﻮاﻟﻰ او ﻧﻴﻤﮕړواﻟﻰ ﻳﯥ ﺗﺎ دﻏﯥ ﭘﻮښﺘﻨﯥ ﺗـﻪ‬
‫اړ ﺑﺎﺳﻲ‪ .‬زه ﭘﻮره ﺑﺎور ﻟـﺮم ﭼـﯥ ﻛـﻪ دﻏـﻪ ﻛﻠﻜﺴـﻴﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘـﻪ ﻻس درﻏﻠـﻲ‬
‫واى‪ ،‬ﻫﺮو ﻣﺮو دې زﻣﺎ ))ﺷﻤﯧﺮ(( ﺗﻪ د ﻣﻨﻨﯥ ﺳﺮ ﺧﻮځﺎوه‪ .‬ځﻜﻪ ښﻪ ﻣـﯥ‬
‫ﭘــﻪ ﻳــﺎد دي‪ ،‬ﭼــﯥ د ‪ 1338‬ل ﻛــﺎل ﻟــﻪ ژﻣــﻲ ﺑﻴــﺎ د ‪ 1341‬ل ﻛــﺎل ﺗــﺮ ﭘﺎﻳــﻪ د‬
‫ﻫﯧــﻮاد ورځﭙــﺎڼﯥ ﻳــﻮه ﮔڼــﻪ ﻫــﻢ ﺑــﯥ زﻣــﺎ ﻟــﻪ ﻟﻴﻜﻨــﯥ ﺧﭙــﺮه ﺷــﻮې ﻧــﻪ ده‪ .‬آن‬
‫داﺳــﯥ وﺧــﺖ راﻏﻠــﻰ‪ ،‬ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠــﻮ ﭘــﻮر ﻧﻮﻣــﻮ)ﻟﻜــﻪ ﻣﺰﻳﻨــﻪ وال‪،‬‬
‫اﺧﺘﺮﺧﯧـ ـﻞ‪ (...‬ﻣـــﯥ ﭘﻜـــﯥ ﺗـــﺮ درو ﻟﻴﻜﻨـــﻮ ﻫـــﻢ ﺧﭙـــﺮې ﺷـــﻮي دي؛ ﻳـــﻮ‬
‫راﭘﻮرﺗﺎژ‪ ،‬ﻳﻮه ﻣﺮﻛﻪ او ﻳﺎ ﻫﻢ ورزﺷﻲ او ﻫﻨﺮي ﺗﺒﺼﺮه‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﻳﻮ ښـﺎري‬

‫‪48‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﺧﻮ ﺑﻪ ﻣﯥ ﺑﯥ ﻧﻮﻣﻪ ﻫﻢ ﭘﻜـﯥ ﺧﭙﺮﯦـﺪه‪ .‬ﻧـﻮ ﻛـﻪ ﭘـﻪ ﻣﻨځﻨـۍ ﻛﭽـﻪ ﻣـﯥ‬
‫ﻳﻮازې ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد ورځﭙﺎڼﻪ ﻛﯥ د ﻛﺎل ‪ 300‬ﻟﻴﻜﻨـﯥ ﺧﭙـﺮې ﺷـﻮي وي‪ ،‬ﻧـﻮ‬
‫ﻳﻮازې ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړو درو ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﯥ د ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻴﻜﻮ ﻟﻴﻜﻨﻮ ﺷﻤﯧﺮ ﻧﻬﻮ‬
‫ﺳﻮو ﺗﻪ رﺳﯧږي او ﻫﻤﺰﻣﺎن ورﺳﺮه ﭘﻪ ﻧﻮرو ورځﭙﺎڼﻮ او ﻣﻬﺎﻟﻨﻴﻮ ﻛﯥ ﻫﻢ‬
‫ﻟږ ﺗﺮ ﻟږه ‪ 50‬ﻟﻴﻜﻨﯥ ورﺳـﺮ ﺑـﺎرى ﺷـﻮي دي او دﻏـﻪ راز ژورﻧﺎﻟﻴﺴـﺘﻴﻚ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﯥ ﻟږو ډﯦﺮ ﺗﺮ دې دﻣﻪ را رﺳﯧږي‪.‬‬
‫زه دا ﺑﺎټﯥ ﻧﻪ وﻫﻢ ﭼﯥ ﮔﻮﻧﺪې زﻣـﺎ ټـﻮﻟﯥ ‪ 1100‬ﻟﻴﻜﻨـﯥ دې ﻳـﻮ ﻣﺨﻴـﺰه‬
‫ﻋﻠﻤﻲ او څﯧړﻧﻴﺰې وي‪ ،‬دﻏﻪ راز ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺷﻤﯧﺮ ﻛﯥ زﻣﺎ ځﻴﻨـﻮ ﻫﻐـﻮ‬
‫ﻟﻴﻜﻨﻮ ﻫﻢ ﻏﺒﺮﮔﻮن )دو ﺑﻴﻠﻜﻴﺖ( ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺳـﻴﻤﻴﻨﺎروﻧﻮ‬
‫او ﻏﻮﻧــډو ﻛــﯥ ﻣــﯥ اوروﻟــﻲ او ﺑﻴــﺎ وروﺳــﺘﻪ ﭘــﻪ اړوﻧــﺪو ﻏﻮﻧــډو )‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻮ( ﻛﯥ ﭼﺎپ ﺷﻮي دي اوﻳﺎ ﻟﻜﻪ ژﺑﻨﻲ ﻫﻐﻪ ﭼﯥ ﻳﻮه زﻳﺎﺗـﻪ ﺑﺮﺧـﻪ‬
‫ﻳﯥ ﭘﻪ ))ﻟﻴﻜﻼر(( او ))وﻳﻲ ﭘﻮﻫﻨﻪ(( ﻛﯥ راﻏﻠﯥ ده‪.‬‬
‫ﻧﻮ واړه واړه ﻣﻄﻠﺒﻮﻧـﻪ ﻟﻜـﻪ ﺳـﺮﻳﺰې‪ ،‬ﻳﺎدښـﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺘﻨـﯥ‪ ،‬ارزوﻧـﯥ ﻳـﺎ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﻈﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺷﻤﯧﺮ ﻛﯥ راځﻲ‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﺮ ځﻴﻨﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﺗﯧﺰﺳﻮﻧﻮ‬
‫او داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻏﻮﻧډوﻧﻮ ﻣﯥ ﻛښـﻠﻲ دي او دا ﻫـﻢ ﺑﺎﻳـﺪ وواﻳـﻢ ﭼـﯥ زﻣـﺎ د‬
‫ﻟﻴﻜﻨﻮ ﺷﻤﯧﺮ ﭘﻪ دوه ﻣﺨﻜﯥ ﻛﻠﻮ اړه ﻟﺮي او ﻧﻮرې ﻟﻴﻜﻨﯥ ﻣﯥ ﻫﻤﺪاﺳﯥ‬
‫رواﻧﯥ دي‪.‬‬
‫ﻫﺮﮔـــﻮره‪ ،‬زﻣـــﺎ ادﺑـــﻲ زﯦږﻧـــﺪوﻳۍ ) ﺗﺨﻠﻴﻘـــﺎت( ﺗـــﺮ ﻧﻮﻣـــﻮړي ﺷـــﻤﯧﺮ‬
‫دﺑﺎﻧﺪې دي‪ ،‬ﭼﯥ ﺗﺎ ﻫﻢ ورﺗﻪ ځﺎﻧﺘﻪ ﺟﻼ څﭙﺮﻛﻰ ورﻛړى دى‪.‬‬

‫‪49‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻮښــﺘﻨﻪ‪ :‬ﺳــﺘﺎ د))ﻣﻠــﻲ رﻳﻜــﺎرډ(( ﺧﺒــﺮه ښــﺎﻳﻲ ﭘــﺮ‬
‫ځﻴﻨﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ دوﻣﺮه ښﻪ وﻧﻪ ﻟﮕﻲ‪ ،‬ﭘـﻪ دﻏـﻪ ﺑـﺎب ﻣﻮڅـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ دى؟‬
‫ځﻮاب‪)):‬اﺧﺘﺮ څﻪ ﭘټ ﻣﯧړه ﻧﻪ دى(( ﺗﺮڅﻮﭼﯥ ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ ﺣﺒﻴﺒﻲ ژوﻧـﺪى‬
‫و‪،‬داﺣـــﻖ ﻣـــﯥ ځﺎﻧﺘـــﻪ ﻧـــﻪ ورﻛﺎوه‪،‬ځﻜـــﻪ ﻫﻐـــﻪ دﻳﻮاﻓﻐـــﺎﻧﻲ ﻟﻴﻜـــﻮال او‬
‫ﭘﻮﻫﺎﻧﺪ ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ ﭘﻪ ټﻮل اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﯥ ﻧـﻪ ﻳـﻮازې د ﻣﻘـﺎﻟﻮ‬
‫او ﻛﺘــﺎﺑﻮﻧﻮ د څــﻮﻣﺮه واﻟــﻲ ﻟــﻪ ﭘﻠــﻮه ﻳــﻮ ﻣﻠــﻲ رﻳﻜــﺎرډ ټﻴﻨــﮓ ﻛــړى و‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﯥ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﻋﻠﻤﻲ څﺎﻧﮕﻮ ‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﻜﻨﻪ او ﻣﺘﻦ ﭘﻮﻫﻨﻪ ﻛﯥ ﻳـﯥ‬
‫څﺮﻧﮕــﻮاﻟﻰ ) ﻛﻴﻔﻴــﺖ( ﻫــﻢ ﭘــﻪ ﺑﺮﺧــﻪ و‪ ،‬ﺧــﻮ ﺗــﺮ ده وروﺳــﺘﻪ ﭘــﻪ ټﻮﻟــﻪ‬
‫ﭘﺎزواﻟۍ )ﻣﺴﻮﻟﻴﺖ(‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻣـړو او ژوﻧـﺪﻳﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ او څﯧړﻧﻮاﻟـﻮ‬
‫ﻛﯥ ﭘﻪ څﻪ د ﭘﺎﺳﻪ ‪ 130‬ﺧﭙﻠﻮاﻛﻮ اﺛﺎرو او ‪ 1100‬ﻣﻘﺎﻟﻮﺳﺮه ځـﺎن د ))ﻣﻠـﻲ‬
‫رﻳﻜﺎرډ(( څښﺘﻦ ﺑﻮﻟﻢ‪ ،‬ﻛﻪ څﻮك ﻳﯥ ﻧـﻪ ﻣﻨـﻲ‪)) ،‬دا ﮔـﺰ دا ﻣﻴـﺪان!(( ‪،‬‬
‫))ﻛﻪ ﺷﭙﻪ ﺗﻴﺎره ده ‪ ،‬ﻣڼﯥ ﭘﻪ ﺷـﻤﺎردي(( ﭘـﻪ دې ﻛـﯥ ﺷـﻚ ﻧـﻪ ﺷـﺘﻪ ﭼـﯥ‬
‫زﻣﺎ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮاﻛﻮ ))ﻛﺘﺎﺑﻲ(( اﺛﺎرو ﻛﯥ ‪ 104‬ﺗﻮﻛﻪ ﻫﻐﻪ ډﮔﺮ څﯧړﻧﯥ )ﻓﻴﻠډ‬
‫رﻳﺴﺮﭼﻮﻧﻪ( ﻫﻢ راځﻲ‪،‬ﭼﯥ د ﻫﯧﻮاد د ‪ 14-10‬ژﺑﻮ ﭘﺮ ‪ 104‬ﮔړدودوﻧﻮ ﻣﯥ‬
‫ﺗﺮﺳــﺮه ﻛــړي دي او دﭼــﺎ ﺧﺒــﺮه ﻳــﻮازې څﯧړﻧﻴــﺰه او ډﻳﺘــﺎﻳﻲ ﺑڼــﻪ ﻟــﺮي‪،‬‬
‫ﻫﻤﺪاﺳﯥ ﻣﯥ څﺮﻣـﻪ ) ﺿـﻤﻨﻲ( ﻓﻮﻟﻜـﻮرﻛﯥ څﯧړﻧـﯥ ﻫـﻢ در واﺧﻠـﻪ! ﺧـﻮ‬
‫ﺑﻴـﺎ ﻫـﻢ دا ﭘـﻪ زﻏـﺮده وﻳـﻼى ﺷـﻢ‪ ،‬ﭼـﯥ ﻣـﺎ د دﻏـﻮ اوﻣـﻮ ﺗﻮﻛـﻮ د ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫اوډون ﭘﻪ ﻟﻮﻣړﻧﻲ ﭘړاو ﻛﯥ ﻫﻐﻪ ﻣﻬﺎل ﻛﺎرﻧﺪه ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﯥ ﭼﯥ د ﺑﺮن‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن د ﺷﭙږ ﻛﻠﻨﯥ زده ﻛړﻳـﺰې اﺳـﺘﻮﮔﻨﯥ ﭘـﻪ ﺗـﺮڅ ﻛـﯥ ﻣـﯥ ﻟـﻪ ﺧﭙـﻞ‬
‫اﺳﺘﺎد ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر ژارژ ردار او دوﻛﺘﻮر ﺷﺎرل ﻛﻴﻔﺮ ﺳـﺮه ﻳﻮځـﺎى ﻛـړې‬

‫‪50‬‬
‫ده او ﻫﺮ ټـﻮك ﺑـﻪ ﻳـﯥ ﺗـﺮ ﺑﺸـﭙړ اوډون وروﺳـﺘﻪ زﻣـﺎ ﭘـﻪ ﻧﺎﻣـﻪ ﻟـﻪ ﭼﺎﭘـﻪ‬
‫راوځﻲ) د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ژﺑﭙـﻮﻫﻨﯥ اﺗﻠـﺲ د ﭘـﺮوژې ﭘـﻪ ﺑـﺎب ﺧـﻮ ﻣـﯥ ﭘـﺮ‬
‫ﺧﭙﻞ ځﺎى ﻛﯥ څﺮﮔﻨﺪوﻧﻪ ﻛړې ده(‪ .‬ﻟـﻪ ﺑﻠـﯥ ﺧـﻮا ﻣـﯥ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻮ ورځﻨﻴـﻮ‬
‫ﻟﻴﻜﻨﻮ‪ ،‬څﯧړﻧـﻮ او ﻛﺘـﺎﺑﻮﻧﻮ ﻛـﯥ ﻫـﻢ ﻟـﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴـﻮ ډﻳﺘـﺎوو څﺨـﻪ ﺗـﻞ ګټـﻪ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﯥ او زﻣـﺎ د ژﺑﻨﻴـﻮ او ﻓﻮﻟﻜﻮرﻳﻜـﻮ څﯧړﻧـﻮ ﻳـﻮه ﻏـﻮره ﺳـﺮ ﭼﻴﻨـﻪ‬
‫ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﻛﻪ ځﻴﻨﯥ راﺳﺮه رﺧﻪ ﻟﺮي او د ))ﻣﻠﻲ رﻳﻜﺎرډ(( ﺧﺒﺮه ﭘﺮې ﺑـﺪه ﻟﮕـﻲ‪،‬‬
‫ﻧﻪ ﻳﯥ ﺗﻪ ﺧﻮﻟﻪ ﺗړﻻى ﺷﯥ او ﻧـﻪ زه‪ .‬دﻏـﻪ رﺧـﻪ ﻳـﻮازې ﻟـﻪ دې ﺳـﺮﭼﻴﻨﻪ ﻧـﻪ‬
‫اﺧﻠﻲ ﭼﯥ ګﻮﻧﺪې د ﭼﺎ ﺧﺒﺮه اړوﻧﺪو ﻛﺴﺎﻧﻮ ﺗﻪ زور ورﻛـﻮي‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ ﻟـﻪ‬
‫ﻫﻐــﻪ ﻧــﺎ ﺑﺎﻧــﺪﻳﻮاﻟﻲ ﺗﻮﻣﻨــﻪ اﺧﻠــﻲ ﭼــﯥ دوى ﻳــﯥ زﻣــﺎ ﻟــﻪ ﺧــﻮا د ))ﭘښــﺘﻮ‬
‫ﻟﻴﻜﻨﯥ ﻣﻌﻴﺎر(( او ))ازاد ﺷﻌﺮ(( ﻟﻪ راﭘﻴـﻞ ﻛـړي ﻏﻮرځﻨـﮓ او ﺑﻴـﺎ ﻧـﻪ‬
‫اﻳﻠﯧﺪوﻧﻜﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﻟﻮښـﻲ ﺳـﺮه ﻟـﺮي‪ .‬ﻟـﻪ ارواښـﺎد ﺣﺒﻴﺒـﻲ ﺳـﺮه زﻣـﺎ د‬
‫ﭘﺮﺗﻠﯥ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺳﺘﺎ ﺑﻠﻪ ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﻫﻢ دﻟﺘﻪ ځﻮاب ﻣﻮﻧﺪﻻى ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬ﻟﻪ ډﯦﺮو ښﺎﻏﻠﻮ ﻣﯥ اورﯦﺪﻟﻲ دي ﭼـﯥ ﺗـﻪ‬
‫د ځﺎﻧﮕړې ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﺗګـﻼرې ﻟـﻪ ﻛﺒﻠـﻪ ﺗـﻞ‬
‫))ﭼﭙـــﻲ(( ﭘـــﺎﺗﯥ ﺷـــﻮى ﻳـــﯥ او ﻫﻤـــﺪا ﻧـــﺎ ړاﻣـــﻪ او ﻧـــﻪ‬
‫اﻳﻠﯧ ـﺪوﻧﻜﻰ ﭼﭙــﻲ درﻳــځ دې د ﻟــﻮړو دوﻟﺘــﻲ څﻮﻛﻴــﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره ﺧﻨډ ﮔﺮځﯧﺪﻟﻰ دى‪ ،‬اﻳﺎ د ا ﺧﺒﺮه ﺳﻤﻪ ده؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬زه ﺑﻪ دا ﻫﻢ زﻳﺎﺗﻪ ﻛړم ‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻧﺎڅـﺎﭘﻲ ﺗﻮﮔـﻪ ﻳـﻮې ﻟـﻮړې‬
‫څﻮﻛۍ ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻰ ﻫﻢ ﻳﻢ‪ ،‬د ﻫﻤﺪﻏﻪ درﻳځ ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ ﺗﺮې ﻧﻪ ﻳﻮازې ﺑﯧﺮﺗﻪ‬
‫ژر ﻟﺮې ﺷﻮى ﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ﺟﺰا ﻣﯥ ﻫﻢ ﻟﻴﺪﻟﯥ ده‪ ،‬ﻳﺎ زﻧـﺪان ﺗـﻪ ﺗﻠﻠـﻰ ﻳـﻢ او‬

‫‪51‬‬
‫ﺑﻬﺮ ﺗﻪ‪ .‬د ﺧﭙﻠﯥ ﮔﺮوﻫﯥ او درﻳځ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻠﻪ وﻳﻨﺎ ﻟﻪ ټـﺎﻛﻠﻮ ژوﻧـﺪ آروﻧـﻮ )‬
‫ﭘﺮﻧﺴﻴﭙﻮﻧﻮ( ﻟﭙﺎره ﻣﯥ د څﻮﻛۍ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ د ژوﻧﺪ ﭘﺮوا ﻫﻢ ﺳﺎﺗﻠﯥ ﻧﻪ ده‪.‬‬
‫زه ﺑــﻪ ﻫﯧڅﻜﻠــﻪ داﺳــﯥ ﺷــﺮاﻳﻄﻮ ﺗــﻪ ﺳــﺮ ښــﻜﺘﻪ ﻧــﻪ ﻛــړم ﭼــﯥ زﻣــﺎ د‬
‫ځﺎﻧﮕړې ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗګﻼرې او ټﺎﻛﻠﻲ درﻳځ ﭘﻪ ﺑﻴﻪ ﭘﺮﻳﻮځﻲ‪.‬‬
‫ښﺎﻳﻲ ډﯦﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﭙﺎﻻن ﻟږو ډﯦﺮ دﻏـﻪ راز ﻧـﻪ اﻳﻠﯧـﺪوﻧﻜﻰ درﻳـځ وﻟـﺮي‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ﭘﻪ ﻛړن ﻛﯥ زﺑﺎﺗـﻪ ﻛـړې ده او ﭼـﺎ ﺗـﻪ ﻣـﯥ ﺷـﻚ او ﺧﻮﺧﺸـﻪ ﭘـﺮې‬
‫اﻳښﯥ ﻧﻪ دي‪ .‬ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺧﻮا ﭘﻪ ټﻮﻟﻪ ﻣﺎﻧﺎ د ټﻮﻟﻨﯥ او ژوﻧﺪ درښﺘﻴﻨﯥ څﯧﺮې‬
‫ﭘﻪ ځﻠﻮﻧﻪ ﻛﯥ زﻣﺎ ﻧﺎړاﻣﻪ او ﺑﯥ ﭘـﺮوا ))زړورﺗﻴـﺎ‪ ،‬او رﻳښـﺘﻴﻨﺘﺎﺑﻪ( ﺑـﺲ‬
‫دي‪ ،‬ﭼـــﯥ د وﺧـــﺖ واﻛﻤﻨـــﺎن راﺑﺎﻧـــﺪې ﻛﻮﻣـــﻪ ﭘـــﻮړۍ او څـــﻮﻛۍ وﻧـــﻪ‬
‫ﻟﻮروي‪.‬‬
‫‪ -4‬ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼـﯥ ﺗـﺎ وﻳﻠـﻲ دي )) ﻟﻴﻜـﻮاﻟﻲ‬
‫زﻣــﺎ د ژوﻧــﺪ ﻳــﻮ ﻧــﻪ ﺟﻼﻛﯧــﺪوﻧﻜﻰ ټــﻮك دى(( ﻫﻤــﺪا‬
‫اوس زﻣﺎ د ﻣﻨګ ﭘﻪ اﻧډول ﺳﺘﺎ روﻏﺘﻴـﺎﻳﻲ ﺣﺎﻟـﺖ ښـﻪ‬
‫ﺑﺮﯦښﻲ‪ ،‬اﻳﺎ ﻛﯧﺪى ﺷﻲ‪ ،‬دا ﺧﺒﺮه د ﻋﻤﺮ ﺗـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ ﭘـﻮرې‬
‫ﭘﺮ ځﺎن وﻣﻨﺊ!؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬ﻫﺴـﯥ ﺧـﻮ ﻫـﺮ څـﻮك دا ﻫﻴﻠـﻪ ﻟـﺮي‪ ،‬ﭘـﻪ ﭘـﻮره روﻏﺘﻴـﺎ ﺳـﺮه ﻳـﻮ‬
‫اوږد ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﻣﺦ ﻛﯥ وﻟﺮي او ﺧﭙﻠﯥ ﻧﻴﻤګړې ﻫﻴﻠﯥ او ارﻣﺎﻧﻮﻧﻪ د ﺑـﺮي‬
‫ﺗﺮ ﺑﺮﻳﺪه ورﺳﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻟـﻪ ﻣـﺎ ﺳـﺮه د روﻏﺘﻴـﺎ او ژوﻧـﺪ اوږدﺗﻴـﺎ ﻫﻴﻠـﻪ د‬
‫ﻫﻤﺪې ﻟﭙﺎره ﻣﻠګﺮې ده ﭼﯥ وﻛړاى ﺷﻢ‪ ،‬د ژوﻧﺪ ﺗﺮ وروﺳﺘۍ ﺳﺎ ﭘـﻮرې‬
‫ﻟــږ ﺗــﺮ ﻟــږه ﻧﻮﻣــﻮړى ﺷــﻤﯧﺮ اﺛــﺎر ﭘــﻪ ﭼــﺎپ ورﺳــﻮم او د ﺧﭙــﻞ ﭘښــﺘﻨﻲ‪،‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﻲ او ﺑﻴﺎ ﻳﯥ د ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨګ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻪ وﺳﭙﺎرم‪.‬‬

‫‪52‬‬
‫ﻫﺮ ګﻮره‪ ،‬ﻟﻪ دې ﺳـﺮه ﺑـﻪ زﻣـﺎ ټﻮﻟـﻪ ﻛـﺎرژﻣﻨﻲ ﺧړوﺑﺘﻴـﺎ وﻧـﻪ ﻣـﻮﻣﻲ او‬
‫ﻏﻮاړم ددﻏﻪ اوډوﻧﻲ )ﺗﺪوﻳﻨﻲ( ﻛﺎر ﺗﺮ څﻨګﻪ ﭘﻪ درو ګﻮﻧـﻮ )څﯧړﻧﻴـﺰو‪،‬‬
‫ژﺑــﺎړﻳﺰو او زﯦږﻧــﺪوﻳﻴﺰو( ډګﺮوﻧــﻮ ﻛــﯥ ﻫــﻢ ﺧﭙــﻞ ﻧــﻪ ﺳــﺘړى ﻛﯧــﺪوﻧﻜﻰ‬
‫ﻛـــﺎرو زﻳـــﺎر ﭘـــﺮ ﻣـــﺦ ﻳﻮﺳـــﻢ‪ .‬ﭘـــﻪ ځـــﺎﻧګړي ډول ﭘـــﻪ ﻧـــﺎﭘﻴﻠﯥ )ﻣﻨﺜـــﻮرې(‬
‫زﯦږﻧﺪﻳﺰې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﻫﻤﺪا اوس ﺑﯥ ﺷﻤﯧﺮه اډاﻧﯥ )ﻃﺮﺣﯥ( او ﻳﺎدښﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﻟﻪ ځﺎن ﺳﺮه ﻛښﻠﻲ ﻟﺮم ﭼﯥ ﭘﻪ ﻛﻮر ﻧﺎﺳﺘۍ ﺳﺮه ورﺗـﻪ د ﻟﻨـډ‪ ،‬ﻣﻨځﻨـﻲ او‬
‫اوږد داﺳــﺘﺎن )روﻣــﺎن( ﭘــﻪ ﺑڼــﻪ رښــﺘﻴﺎﻳﻨﻪ وﺑښــﻢ‪ ،‬ﻫﻐــﻪ ﻫــﻢ ﭘــﻪ دې آړ‬
‫)ﺷﺮط( ﭼﯥ ﺗﺮ ﻫﻐﯥ ﻣﯥ د ))ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻨﻲ ﻣﻌﻴﺎر(( او ﻫﻢ ))ﭘښـﺘﻮ ازاد‬
‫ﺷﻌﺮ(( ﻏﻮرځﻨګ ﻳﻮ ﻏﻮڅ ﺑﺸﭙړﺗﻴﺎﻳﻲ ﭘړاو ﺗﻪ رﺳﻮﻟﻰ وي‪ ،‬دا اګﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫او ﻧﺎ اګﺎﻫﺎﻧﻪ ))ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻨﻮ(( ﻏﻮږوﻧﻪ دې ﻛﺎڼﻪ وي!‪.‬‬
‫‪ -5‬ﭘﻮښــﺘﻨﻪ‪ :‬ځﻴﻨــﯥ ﻛﺴــﺎن واﻳــﻲ‪)) :‬اﺳــﺘﺎد زﻳــﺎر ﭘــﻪ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ادﺑﻲ او ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﮕـﻼره ﻛـﯥ‬
‫ﻟﻪ ښﻨﺪې ) اﻓﺮاط( څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻠﻲ(( ﺗﻪ ﭘﻪ دې ﻛﯥ څـﻪ‬
‫واﻳﯥ؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬ﭘﻪ ﻳﻮه وروﺳـﺘﻪ ﭘـﺎﺗﯥ ټﻮﻟﻨـﻪ ﻟﻜـﻪ اﻓﻐـﺎﻧﻲ او ﭘـﻪ ﺗﯧـﺮه ﭘښـﺘﻨﻲ‬
‫ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﯥ ﻫﺮ ﻧﻮى ټﻮﻟﻨﻴﺰ او ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺪﻟﻮن او ﻏﻮرځﻨـﮓ ﻫـﺮو ﻣـﺮو ﻟـﻪ‬
‫ﻧﺎﺑﺎﻧﺪۍ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺨﯧږي او ذﻫﻨﻴﺘﻮﻧﻪ راﭘـﺎروي ﻛـﻪ ﺑـﻪ څـﻪ ﻫـﻢ د دﻏـﯥ‬
‫ﻧﺎﺑﺎﻧﺪۍ او ﭘﺎروﻧﯥ آر ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ) اﺻﻠﻲ ﻋﻮاﻣﻞ( ﺳﺎده ﻧﺎﻟﻮﺳﺘﻲ ﭘﺮﮔﻨـﯥ‬
‫ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ﺗﺶ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ))روښﺎﻧﺪان(( وي‪ ،‬ﭼﯥ د ﺧﭙﻠـﻮ ارﺗﺠـﺎﻋﻲ ګټـﻮ‬
‫ﭘــﻪ ﭘــﺎر د دﻏــﻮ ﭘﺮﮔﻨــﻮ ﻟــﻪ ﺳــﺎده ﮔــۍ او ﻧﺎﻟﻮﺳــﺘۍ ﻧــﺎوړه ﮔټــﻪ اﺧﻠــﻲ‪ .‬د‬
‫ﺳــﺎري ﭘــﻪ ﺗﻮﮔــﻪ د ﺛــﻮر اوښــﺘﻮن ﺿــﺪ ﭘــﺎروﻧﯥ ﻟــﻪ آره ﻟــﻪ ﻫﻤﺪﻏــﻪ راز‬

‫‪53‬‬
‫ﺷـــﺎﺗﮓ ﭘـــﺎﻟﻮ او ځﺎﻧﺴـــﺎﺗﻮ))روښـــﺎﻧﺪاﻧﻮ(( څﺨـــﻪ ﺳـــﺮﭼﻴﻨﻪ اﺧﻠـــﻲ او‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕــﻲ ﺑــﺪﻟﻮن ﻳــﺎ اوښــﺘﻮن ﺧــﻮ ﭼــﯥ د ټــﻮﻟﻨﻴﺰ اوښــﺘﻮن ﻳــﻮ ﻧــﻪ ﺟــﻼ‬
‫ﻛﯧﺪوﻧﻜﻰ ټﻮك ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ځﺎﻧﮕړي او ﺳﻴﺪه ډول د ﻫﻤﺪوى ﭘـﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ ﻻس ﻟﻪ ﺧﻨډ وځﻨډ ﺳﺮه ﻣﺨـﺎﻣﺨﯧږي‪ ،‬ﻟـﻪ ﻛﻠـﻮ راﻫﻴﺴـﯥ ﭼـﯥ ﻣـﺎ د‬
‫))ﭘښــﺘﻮ ﻟﻴﻜﻨــﻲ ﻣﻌﻴــﺎر(( د راﻣﻨځﺘــﻪ ﻛﻮﻟــﻮ ﻟﭙــﺎره ﻏــږ ﭘﻮرﺗــﻪ ﻛــړى او‬
‫ټــﻮﻟﯥ ﻫﺎﻧــﺪو ﻫڅــﯥ ﻣــﯥ ورﺗــﻪ را ګﻮﻣــﺎرﻟﯥ دي‪ ،‬د وﺧــﺖ ﭘښــﺘﻮ ټــﻮﻟﻨﯥ‬
‫ټﻴﻜﻪ واﻟﻮ راﭘﺴﯥ د ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﯧﺮغ را ﭘﻮرﺗﻪ ﻛړى او ﻫﻤﺎﻏﻮﻣﺮه ﭘﻠﻮﻳﺎن‬
‫ﻳﯥ د ځﺎن ﻣﻠﮕﺮي ﻛړي‪ ،‬ﻟﻜﻪ څﻮﻣﺮه ﭼـﯥ ﻣـﺎ د ځـﺎن ﻣﻠﮕـﺮي ﻛـړي دي‪،‬‬
‫ﻧﻮدا څﺮﮔﻨﺪه وه ﭼﯥ ﻫﻐﻮى دﻏﻪ ﻏﻮرځﻨګ د ﺧﭙﻠﯥ ټﻴﻜـﯥ ﻟﭙـﺎره ﺧﻄـﺮ‬
‫اﻧﮕﯧﺮه او څﻪ ﻳﯥ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻛﯧﺪل‪ ،‬ډډه ﻳﯥ ﺗﺮې وﻧﻪ ﻛړه‪.‬‬
‫د دوى ﻫﻤــﺪوﻣﺮه ﭘﺮوﭘﺎﮔﻨــﺪ ﺑــﺲ و‪ ،‬ﭼــﯥ د ))ژﺑﻨــﻲ ﻣﻌﻴــﺎر(( ﺟــﺎج ﻟــﻪ‬
‫))ژﺑﻨﻲ ﺗﺼﻔﻴﯥ)ﭘﻴﻮرﯦﺰم( (( ﺳﺮه ﭘـﻪ ﺳﭙﺴـﺘﻪ ﻳـﯥ ﺗﻮﮔـﻪ ﮔـډ ﻛـړي او د‬
‫وﺧﺖ واﻛﻤﻦ ځﻮاﻛﻮﻧـﻪ او ځـﺎن ﺳـﺎﺗﻲ ﺗﻮﻛﻮﻧـﻪ اﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ ﻳـﺎ ﻧـﺎ اﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ‬
‫زﻣﺎ او زﻣﺎ د ﻻرو ﭘﺮ ﺿﺪ راوﭘﺎروي‪ ) .‬د دﻏﯥ رﺑړې ﭘﻪ ﺑـﺎب زﻣـﺎ اړوﻧـﺪ‬
‫ﻟﻴﻜﻨـــﯥ او ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـــﻪ ﻫـــﻢ ﭘـــﻪ ﭘـــﺎم ﻛـــﯥ وﻧﻴﺴـــﺊ‪ ،‬ﻫﻤﺪاﺳـــﯥ دﻧـــﻮي او‬
‫ازادﭘښﺘﻮ ﺷﻌﺮ ﻫﺎﻧﺪوﻫڅﯥ ﻫﻢ در واﺧﻠﻪ ﭼـﯥ ﭘـﻪ راورﺳـﺘﻮ څـﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ‬
‫ﻛﯥ ﻣﯥ ورﺗﻪ اوږه ورﺗﻪ ﻛړې ده او ﺗﻪ ﻳﯥ ﮔـﻮره ﭼـﯥ ﺗـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ ﭘـﻮرې ﻣـﯥ‬
‫څــﻮﻣﺮه ځــﻮان اﺳــﺘﻌﺪادوﻧﻪ ﻣﻠﮕﺮﺗﻴــﺎ ﻛــﻮي او ﻳــﻮازې څــﻮ زوړ ﺧﻮښــﻲ‬
‫ﻣﯥ ﻣﺨﯥ ﺗﻪ ودرﯦږي‪ .‬دﭘښﺘﻮ ټﻮﻟﻨﯥ د وﺧﺖ ټﻴﻜـﻪ وال ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﻟـږو ډﯦـﺮ‬
‫واك و ځﻮاك ﺳﺮه د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻋﻠﻮﻣﻮ اﻛﺎډﻣۍ ﺗﻪ ﭘـﻪ ﻣﻴـﺮاث ﭘـﺎﺗﯥ‬
‫دي‪ .‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﯥ د ﺷﻌﺮ او ﺷﺎﻋﺮۍ ﺳﺮه دوﻣﺮه ﺳﺮ و ﻛﺎر ﻫﻢ ﻧﻪ ﻟـﺮي‪،‬‬
‫ﺧـــﻮ ﺑﻴـــﺎ ﻫـــﻢ ﻟـــﻪ دﻏـــﻮ زوړ ﺧﻮښـــﻴﻮ ﺳـــﺮه ﺧﭙـــﻞ ﭘﺨـــﻮاﻧﻲ ﮔﺮوﻣﻮﻧـــﻪ‬

‫‪54‬‬
‫)ﻛﻤﭙﻠﻜﺴﻮﻧﻪ( ﮔډوي‪ .‬ﻧـﻮ ﺗـﻪ ﺳـﻮچ وﻛـړه ﭼـﯥ ﻛـﻪ دﻏـﻪ راز ﻛﺴـﺎن راﺗـﻪ‬
‫))اﻓﺮاﻃﻲ(( وﻧﻪ واﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮر ﺑﻪ راﺗﻪ څﻪ وواﻳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﻫﻢ‬
‫د ﻫﺮ راز ))اﻓﺮاط(( ﺗﻮر ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﺗﺮ ﺑﻞ ﻫﺮ ﭼﺎ زﻳﺎت ﻟـﻪ ﻫﻤـﺪﻏﻮ څﺨـﻪ آره‬
‫اﺧﻠﻲ او ﺗﺼـﺎدﻓﻲ ﻧـﻪ ده ﭼـﯥ دوى ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﯥ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ډﻟـﯥ ټﭙﻠـﯥ ﺳـﺮه‬
‫اﭼﻮي‪ ،‬ﻣﺎ ﻟﻪ ﺗﺎ ﺳﺮه او ﺗﺎ ﻟﻪ ﻣﺎﺳـﺮه او ﺧﭙﻠـﻪ د ))اﭘﻮﻟﻮﺗﻴﺴـﺘﺎﻧﻮ(( ﭘـﻪ‬
‫ﺗﻮﮔـﻪ د ﺧﻴــﺮ ﭘــﺮ ﻏﻮﻧــډۍ ﻛﯧﻨــﻲ‪ .‬ﭘﺎﭼــﺎ ﺧــﺎن ) ﻋﺒــﺪاﻟﻐﻔﺎر ﺧــﺎن( ﭼــﯥ ﭘــﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ ژﻏﻮرﻧﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻏﻮرځﻨﮓ ﻛﯥ د ))ﻋﺪم ﺗﺸﺪد(( ﻻر ﻧﻴﻮﻟﯥ وه‪،‬‬
‫ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﮔﻮډاﮔﻴﺎﻧﻮ ورﺗﻪ ﻫﻤﺪﻏﻪ ټﻜﻰ ﭘﻠﻤﻪ ﻛﺎوه‪.‬‬
‫زه ﻟﻪ دې ﻫﻢ ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻪ ﻳﻢ ﭼـﯥ ﻧـﮋدې ﺷـﻞ ﻛﺎﻟـﻪ ))د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ﺧﻠﻜـﻮ‬
‫دﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴــــﻚ ﮔﻮﻧــــﺪ(( ﻏــــړى ﭘــــﺎﺗﯥ ﺷــــﻮى ﻳــــﻢ او د دوران ﺳــــﺎزې‬
‫اﻳډﻳﻮﻟﻮژۍ ﻳﻮ ﺳﺨﺖ ﭘﻠﻮى‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻛﻠﻪ ﭼﯥ دﻏﻪ ګﻮﻧﺪ دوﻟﺘﻲ ځﻮاك ﭘﻪ‬
‫واك ﻛﯥ راوﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣړۍ ورځﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺑﯧﻼرﻳﻮ ﭘﻴـﻞ وﻛـړ او زه ﻳـﯥ‬
‫ﻫﻢ ﭘﻪ زﻧﺪان وﺳﭙﺎرﻟﻢ‪ .‬ﺗـﺮ ﺷـﻞ ﻣﻴﺎﺷـﺘﻨﻲ زﻧـﺪﻳﻮ او زﻧـﺪاﻧﻮﻧﻮ وروﺳـﺘﻪ‬
‫ﭼﯥ د ﮔﻮﻧﺪ ﺷړل ﺷﻮې څﺎﻧﮕﻪ ))ﭘـﺮﭼﻢ(( ډﮔـﺮ ﺗـﻪ راﻏﻠـﻪ او ﻟـﻪ ))ﺧﻠـﻖ((‬
‫څﺎﻧﮕﯥ ﺳﺮه ﻳﯥ ﭘـﻪ ﺳـﻤﻪ ﺳـﻤﻴﺎ ) ﻓﻴﻔټـﻲ ﻓﻴﻔټـﻲ( ﻛـﯥ درﯦـﻴﻢ ځﻠـﯥ ﻧـﻴﻢ‬
‫ﺑﻨﺪﻳﻮاﻟﻰ وﻛړ‪ ،‬زﻣﺎ ﭘـﺮ ﺳـﺘﺮﮔﻮ ﻫـﻢ ﻳـﻮ څـﻪ رڼـﺎ راﻏﻠـﻪ او ازاده ﺳـﺎه ﻣـﯥ‬
‫واﺧﻴﺴﺘﻪ‪ .‬د ﻟـﻮﻣړي ځـﻞ ﻟﭙـﺎره ﻣـﯥ د ﺧﭙﻠـﻮ ﻛﺘـﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘـﻪ ﭼـﺎﭘﻮﻟﻮ ﻻس‬
‫ﭘﻮرې ﻛړ او ‪ 4 -3‬ﻛﺎﻟﻪ ﻣﯥ ﻳﻮه ﻧﻴﻤﻪ څﻮﻛۍ ﻫﻢ وﭼﻠﻮﻟﻪ‪ .‬دﻟﺘﻪ ﭘﺮﭼﻤﻴﺎﻧﻮ‬
‫)) اﻣﻴﻨﻴﺎﻧﻮ‪ -‬ﺗﺮه ﻛﻴﺎﻧﻮ(( ﺿـﺪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ د ټﻮﻟـﻮ ﭘښـﺘﻨﻮ ﭘـﺮ وړاﻧـﺪې را‬
‫واﺧﻴﺴﺖ او د اﻧﺘﻲ ﭘﺸﺘﻮﻧﻴﺰم او ﭘـﺮو ﺗـﺎﺟﻜﻴﺰم ﺑـﺎزار ﻳـﯥ ﺗـﻮد ﻛـړ‪ .‬ﻣـﺎ‬
‫وﻟﻴﺪل ﭼﯥ ﻧﻮرې دواړې ډﻟﯥ راﺗﻪ د زﻏﻢ وړې ﻧﻪ دي‪ )) ،‬ﻧﻪ آﺷـﻪ ښـﻪ ده‬
‫ﻧﻪ ﮔﻠﻪ‪ ،‬دوى دې وﺧﻮري ﻳﻮ ﺗﺮ ﺑﻠﻪ(( او ﭘﻪ ﺑﺮﻟﻴﻦ ﻛﯥ ﻣﯥ د اﺳﺘﺎدۍ ﭘﻪ‬

‫‪55‬‬
‫ﭘﻠﻤﻪ ﺧﭙﻠﻪ اﺳﺘﻮﮔﻨﻪ ﻏﻮره وﮔڼﻠﻪ‪ .‬ﭘﺮ ‪ 1365‬ل ﻛﺎل ﻣﯥ ﻟﻪ راﺳﺘﻨﯧﺪو ﺳﺮه‬
‫ﭼﯥ دوﻛﺘﻮر ﻧﺠﻴﺐ اﷲ د ﮔﻮﻧـﺪ و دوﻟـﺖ ﻣﺸـﺮﺗﺎﺑﻪ ﺗـﻪ رﺳـﯧﺪﻟﻰ و‪ ،‬ﺑﻴـﺎ‬
‫ﻫﻢ ﭘﻪ ګﻮﻧﺪ ﻛﯥ ﺧﭙﻞ ﻏړﻳﺘﻮب وﺳﺎﺗﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﻮﻣﻪ ورﺗﻪ څﭙﻪ ﭼﯥ د ﻣﺨﻪ‬
‫راﭘﻴﻞ ﺷﻮې وه‪ ،‬ﻧـﻮره ﻫـﻢ ﭘﺴـﯥ ﺗﻮﻧـﺪه ﺷـﻮه او ورﺳـﺮه د ﺷـﺘﻮ ټﻮﻟـﻮﻧﯥ‬
‫ﺳﻴﺎﻟﻲ دﺑډو او ﭼﻮر‪ ،‬ﻏﻼ او ﺧﻴﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺟﺎﺳﻮﺳۍ‪ ،‬ﻫﯧﻮاد ﭘﻠﻮرﻧﯥ اوﭘﻪ‬
‫ﭘﺎى ﻛﯥ د ﻫﯧﻮاد د ټﻮټـﻪ ﻛﯧـﺪو ﭘـﻼن ﭘﺨﭙﻠـﻪ د ﻣﺸـﺮﺗﺎﺑﻪ د ﻏـړو ﻟـﻪ ﺧـﻮا‬
‫ﺷــﻮر وزور وﻣﻮﻧــﺪ‪ ،‬ﻧــﻮر راﺗــﻪ ﭘــﻪ ﮔﻮﻧــﺪ ﻛــﯥ ﭘــﺎﺗﯥ ﻛﯧــﺪل ﭘــﻪ ﻫﻤــﺪﻏﻮ‬
‫ﺟﺮﻣﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﺷﺮﻳﻜﯧﺪل وﺑﺮﯦښﻴﺪل او دﻫﻤﺪﻏﻮ ﻻﺳـﻮﻧﺪوﻧﻮ ﭘـﻪ راوړﻧـﻪ‬
‫ﻣــﯥ ﺧﭙﻠــﻪ اﺳــﺘﻌﻔﺎ وړاﻧــﺪې ﻛــړه‪.‬ﻣﮕــﺮ د ))اﻳــډﻳﻮﻟﻮژۍ(( د ﻣﺜﺒﺘــﻮ او‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ اړﺧﻮﻧﻮ ﭘﻠﻮي ﺑﻪ ﻣﯥ د ژوﻧﺪ ﺗﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﻮﻣﻪ وټﻪ وﻧﻪ ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻪ دې ﻛﺒﻠﻪ ﺑﯥ ﺳﻴﺎﺳﺘﻪ ژوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﻛﯥ ﻧـﻪ ﺷـﻤﯧﺮم اوﻫﻨـﺮ او ادب‬
‫ﻫﻢ د ژوﻧﺪ د ﻳﻮه ټﻮك ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮرې ﺗړﻟﻰ ﺑﻮﻟﻢ‪.‬‬
‫‪ 6‬ﭘﻮښــﺘﻨﻪ‪ :‬ﭘــﺮ ﺗــﺎ ﺑﺎﻧــﺪې ﺗــﻞ دا اﻧﺘﻘــﺎد ﻫــﻢ دى‪ ،‬ﭼــﯥ‬
‫ﺳﺘﺎ ﻟﻴﻜﻼر ډﯦﺮه ﮔﺮاﻧﻪ ده او ﭘـﻪ اﺳـﺎﻧﻪ ﭘـﺮې څـﻮك ﻧـﻪ‬
‫ﭘﻮﻫﯧږي اﻳﺎ دا اﻧﺘﻘﺎد ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ځﺎﻳﻪ ﺳﻤﻮن ﻟﺮي؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬ﻟﻜﻪ ﭘﺎس ﻣﯥ ﭼﯥ ووﻳﻞ‪ ،‬ﻣﺎ ﭘﺨﭙﻠﻪ د )) ﻳﻮې‪ ،‬ﻳﻮازﻧۍ‪ ،‬ﻧﮕﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺸـــﭙړه‪ ،‬ﻛـــﺮه ﻟﻴﻜﻨـــۍ ﭘښـــﺘﻮ(( ﻳـــﺎ ﻟﻨـــډ ډول )) ﻣﻌﻴـــﺎري ﭘښـــﺘﻮ((‬
‫ﻏﻮرځﻨﮓ راﭘﻴﻞ ﻛړى دى‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ زﻣﺎ ﻟﻴﻜﻼر د ﻫﻤﺪاﺳﯥ ﭘﯧښﻮ ﻳـﻮه‬
‫څﺮﮔﻨﺪوﻳــﻪ ﺑﯧﻠﮕــﻪ وي او ﺟﻮﺗــﻪ ده ﭼــﯥ زﻣــﺎ ﻟﻴﻜﻨــۍ ﭘښــﺘﻮ د ﻧــﻮرو‬
‫ﻏﻮﻧﺪې ﻳﻮه ﻟﻨډه ﺗﻨﮕﻪ ﺳـﻴﻤﻪ ﻳﻴـﺰه ﭘښـﺘﻮ ﻧـﻪ ده‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ د ټﻮﻟـﻮ ﺳـﻴﻤﻮ‪،‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻨﻮﻧﻮ او ﻧﻮﻳﻮ رﻏﺎوﻧﻮ اﺳﺘﺎزي ﻛﻮي او ﻳـﻮازې ﭘـﻪ ﺳـﻠﻮ ﻛـﯥ‬

‫‪56‬‬
‫ﭘﻨځﻪ وﻳﺸﺖ ﭘﻮرورﻳﻴﻮﻧﻪ )دﺧﻴﻞ ﻟﻐﺎت( را اﺧﻠـﻲ‪ .‬ځﻜـﻪ دﻧـﻮرو ﺳـﺘﺮو‬
‫ﻧړﻳﻮاﻟــﻮ ژﺑــﻮ ﻏﻮﻧــﺪې ﻣﻌﻴــﺎري ﭘښــﺘﻮ ﻟــﻴﻜﻼر ﻫــﻢ ﺑﺎﻳــﺪ ﭘــﻪ ﺟﻮړښــﺘﻲ )‬
‫ګﺮاﻣﺮي( ﻳﻮواﻟﻲ او ﻟﻐﻮي رﻧګﺎرﻧګﻮاﻟﻰ وﻻړ وي‪،‬دا ﻫﻢ ﺑﺎﻳـﺪ وواﻳـﻢ‬
‫ﭼــﯥ ددﻏــﻪ اﻧﺘﻘــﺎد آره ﭼﯧــﺮې ده ))ﻛــﻪ ﻣﻠﺤــﺪ ﻳــﻢ د دښــﻨﻪ ﻳــﻢ(( ﭘــﻪ ادﺑــﻲ‬
‫زﯦږوﻧﻮ ﻛﯥ ﭘﺮ دﻏـﻪ ژﺑﻨـۍ ﺧـﻮا ﺳـﺮﺑﯧﺮه ﻓﻜـﺮي او ﺑـﺪﻳﻌﻲ ﭘﯧﭽﻠﺘﻴـﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﻛﯧﺪاى ﺷﻲ‪ ،‬د اﻧﺘﻘﺎد ﻟﭙﺎره ﭘﻠﻤﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑـﯥ ﺳـﺮو ﺑﻮﻟـﻪ ده ﭘـﻪ دې ﭼـﯥ‬
‫ﻫﻨﺮ زﯦږوﻧﻪ ﻟﻪ ﮔﺰارش ﺳﺮه ﻫﻤﺪا ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -7‬ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬د ﻧﻮي ازاد ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺑﺎب ځﻴﻨﯥ ﭘﺴـﯥ ﺷـﺎ‬
‫او ځﻴﻨـﯥ ﻣﺨـﺎﻣﺦ ﺳـﺘﺎ ﻫﻠـﯥ ځﻠـﯥ اﻧﺘﻘـﺎدوي‪ ،‬ﺳـﺘﺎ ﭘـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ د دوى دﻏﻪ ﻛﺎر زﻣﻮږ ادب ﺗﻪ زﻳﺎن ﻧﻪ رﺳﻮي؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬ﻟﻜﻪ څﻨﮕﻪ ﭼﯥ ﻣﯥ ﺳﺘﺎ د ﻣﺨﻨۍ ﭘﻮښﺘﻨﯥ ﭘﻪ ﻏﺒﺮﮔـﻮن ﻛـﯥ ﭘـﺮ‬
‫دﻏـــﻪ ﺑـــﺎب رڼـــﺎ واﭼﻮﻟـــﻪ‪ ،‬ﻟـــﻪ ﻋﻴﻨـــﻲ ﭘﻠـــﻮه ﻫـــﯧڅ رښـــﺘﻴﻨﻰ ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠـــﻰ‬
‫ﻏﻮرځﻨــﮓ ﺑــﯥ ﮔټــﯥ ﻧــﻪ وي او ﺟﻮﺗــﻪ ده‪ ،‬ﭼــﯥ ﻫـﺮ راز ﻧﺎﺑﺎﻧــﺪۍ ﻳــﯥ ﺑــﯥ‬
‫ځﺎﻳﻪ او ﺑﯥ ﮔټﯥ وي‪ .‬دﻟﺘﻪ ﻟﻪ دې ﭘﺮﺗﻪ ﭼﯥ دﻏﻪ ﻣﺘﻞ راﻳﺎد ﻛـړم‪ ،‬ﺑـﻞ وړ‬
‫ځﻮاب ورﺗﻪ ﻧﻪ ﮔﻮرم‪ )) :‬ﻛﺎروان ﺑﻪ ﺗﯧﺮﯦږي او ﺳـﭙﻲ ﺑـﻪ ﻏﭙﯧـږي(( ﻫﻴﻠـﻪ‬
‫ده ﭼﯥ زﻣﺎ دﻏﻪ ﻏﺒﺮﮔﻮن ﺗﻪ ﭘﺨﭙﻠﻪ ))اﻓﺮاط(( وﻧﻪ ﺑﻮﻟﯥ‪.‬‬
‫‪ 8‬ﭘﻮښــﺘﻨﻪ‪ :‬ﺳــﺘﺎﭘﻪ ﻧﻈــﺮ د ﻳــﻮه ﻟﻴﻜــﻮال ﻫﻐــﻪ ﻫــﻢ ﺳــﺘﺎ‬
‫ﻏﻮﻧــﺪې د ﻳــﻮه ﺳــﺘﺮ ﻟﻴﻜــﻮال ﻟﭙــﺎره ﭘــﻪ ﺳﻴﺎﺳــﺖ ﻛــﯥ‬
‫ﺳﻴﺪه ﮔډون ښﻪ ﺑﺮﯦښﻲ او څﻪ ډول؟‬

‫‪57‬‬
‫ځﻮاب‪ :‬ﻛﻪ ﻳﻮ ﻟﻴﻜﻮال اوﺑﻴﺎ ادﻳﺐ ﻏﻮاړي‪ ،‬ﭘﺮﮔﻨﻮ ﺗﻪ ﻻر ﭘﻴﺪا ﻛړي او‬
‫ټﻮﻟﻨﻴﺰ ﮔﺮاﻧښﺖ او ﻣﻨښﺖ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ د ﺧﭙﻠﯥ ټﻮﻟﻨﯥ ﭘـﻪ ﭘـﺮ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻠﯥ ﻣﺒﺎرزه ﻛﯥ ﻛﺎرﻧﺪه وﻧډه وﻟﺮي او ﻻ ﻫڅﻪ ﻳﯥ ﺗﻞ داوي‪ ،‬ﭼﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﻣﺨﻜښﺎﻧﻮﻛﯥ ځﺎى وﻧﻴﺴﻲ‪ )) .‬ادب د ادب ﻟﭙﺎره(( ﻧـﻦ ﺳـﺒﺎ ﻫـډو ﻫـﯧڅ‬
‫ارزښــﺖ ﻧــﻪ ﻟــﺮي او )) ﻟــﻪ ﺳﻴﺎﺳــﺖ ﺳــﺮه ﻛــﺎر ﻧــﻪ ﻟــﺮو ﻳــﺎ ﻣــﻮ ﺳﻴﺎﺳــﺖ ﻧــﻪ‬
‫ﺧﻮښﯧږي(( ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻳﻮه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺒـﺮه ده‪ .‬داﺳـﯥ ﻛﺴـﺎن ﻫـﻢ ﻟـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫ګﺮوﻫﯥ ځﺎن ﭘﺎﻛﻮﻻى ﻧﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻫﺮوﻣﺮو ﻳـﻮه ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻻر او ﺗګـﻼر ﻟـﺮي‬
‫او ﭘﻪ ﻛړن ﻛﯥ ﻟﻴﺪل ﺷﻮي دي ﭼﯥ ﺗﻞ د ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻣﺒـﺎرزې‬
‫ﭘــﻪ ﻣﺨــﺎﻟﻒ ﺳــﻨګﺮ ﻛــﯥ ټﻴﻜــﺎو ﻟــﺮي او د دې ﻟﭙــﺎره د ﺧﭙــﻞ ارﺗﺠــﺎﻋﻲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳــﻲ درﻳــځ د ﭘټﻮﻟــﻮ ﻫڅــﻪ ﻳــﯥ ﻛــړي وي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳــﺖ او ادب ﺳــﺮه ﻧــﻪ‬
‫ﭘﺨــﻼ ﻛﯧــﺪوﻧﻜﻰ ﺑــﻮﻟﻲ او ﻟــﻪ دې اﻧګــﺮوزې ﺳــﺮه ﺳــﻮچ ﻛــﻮي‪ ،‬ﻧــﻮر ﺑــﻪ‬
‫وﻏﻮﻟﻮي‪ ،‬ﻟﻪ دې ﻧـﺎﺧﺒﺮه ﭼـﯥ ﺧﭙـﻞ ځـﺎن ﻏﻮﻟـﻮي‪ .‬ﻫـﺮه ادﺑـﻲ زﯦږﻧـﺪه ﻛـﻪ‬
‫ﺷـــﻌﺮ دى ﻳـــﺎ داﺳـــﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻨـــﺪارﻟﻴﻚ دى ﻛـــﻪ ﻓﻠﻤﻠﻴـــﻚ‪ ،‬ﻫﺮوﻣـــﺮو ﻳـــﻮ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻠـﻪ وﻳﻨـﺎ ﻳـﻮ ټـﻮﻟﻨﻴﺰ ارﻣـﺎن او ﭘﻴﻐـﺎم ﻟـﺮي‪ ،‬ﺧـﻮ ﻛـﻪ دﻏـﻪ‬
‫ارﻣﺎن او ﭘﻴﻐﺎم ﻳﻮ ﺧﻮا ﻟﻪ ﻫﻨـﺮي ارﻣـﺎن ﺳـﺮه اﺧښـﻠﻰ را اﺧښـﻠﻰ وي او‬
‫ﺑﻞ ﺧﻮا د ټﻮﻟﻨﯥ ﻟﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘګ او ﭘﺮﻣﺨﺘﻴـﺎﻳﻲ ﺑﻬﻴـﺮ ﺳـﺮه ﺳـﻤﻮن وﻟـﺮي‪،‬‬
‫داﺳﯥ ﭼﯥ د اﻧﺪو ﺟﺎج )ﻓﻜﺮو ﻣﻔﻬﻮم( ﻟـﻪ ﭘﻠـﻮه ﭘـﻮره ژور او د ژﺑﻨـۍ او‬
‫ﻫﻨﺮي ﺟﻮﻟﯥ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﻟﻪ ﻳﻮه ښﻜﻼﻳﻴﺰ ﺧﻮﻧﺪ او راﻛښﻮن څﺨﻪ ډك وي او‬
‫ﻟﻪ دې ﺳﺮه ﺳﺮه ﻳﯥ د اﻧﺴﺎﻧﻲ ټﻮﻟﻨﯥ او ژوﻧﺪ ﭘﻪ اﻧځﻮرﻧـﻪ او ځﻠﻮﻧـﻪ ﻛـﯥ‬
‫ﭘﻮره رښﺘﻴﻨﻮﻟﻲ ﻧﻐښﺘﯥ وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ زﯦږﻧﺪى ﺑﻪ ﭘﻪ رښﺘﻴﺎ ﺳـﺮه ﻣﻨښـﺖ او‬
‫ګﺮاﻧښﺖ وﻟـﺮي او ﻟـﻪ دې ﺳـﺮه ﺑـﻪ ﻳـﯥ زﯦږﻧـﺪوى ﻫـﻢ ﻟـﻪ دﻏـﻪ وﻳـﺎړ څﺨـﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻤﻦ وي‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫د ﻧړۍ ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻲ ﺷﺎﻋﺮان او ﻟﻴﻜﻮال ﺗـﻞ ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠـﻲ او ﺟﻨګﻴـﺎﻟﻲ وي‪.‬‬
‫دﻟﺘــﻪ د ﺳــﻴﺪه او ﻧــﺎ ﺳــﻴﺪه ﭘﻮښــﺘﻨﻪ ﺳــﻤﻪ ﻧــﻪ ده ﻛــﻪ ﺳــﺘﺎ ﻣﻮﺧــﻪ ګﻮﻧــﺪي‬
‫ﻏړﻳﺘــﻮب وي‪ ،‬ﻧــﻮ )) ﺷــﻨﯥ ﭘــﻪ ﻏــﻼ ﻧــﻪ ﭼﻴﭽــﻞ ﻛﯧــږي((‪ ،‬د ﻳــﻮه ﺗــﺶ‬
‫))اﭘﻮﻟﻮﺗﻴﺴــﺖ(( ﻟﻴﻜــﻮال ﻳــﺎ ﭘــﻪ ﺑﻠــﻪ وﻳﻨــﺎ د ﻳــﻮه ارﺗﺠــﺎﻋﻲ درﻳــځ ﻟﻴــﺪ‬
‫ﺗﻮګﯥ او ﻧړۍ ﻟﻴﺪ ﻟﺮوﻧﻜﻲ ﻟﻴﻜﻮال ﭘﺮﻣﺦ د ﭘﺮﻣﺨﺘګ ورﺷﻮ ډﯦـﺮه ﻟﻨـډه‬
‫ﺗﻨګﻪ ده او ﻛﻮم ارت او ﭘﻪ زړه ﭘﻮرې څﻨډوﻧﻪ او ﻟﺮ ﻟﻴﺪوﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺦ ﻛﯥ ﻧـﻪ‬
‫ﻟﺮي او د ﭼﺎ ﺧﺒﺮه ))د ﺟﻮﻻ ﻏﻮﻧﺪې ﻳـﯥ ﻣﻨـډه ﺗـﺮ ﻣـږوي ﭘـﻮرې وي(( او‬
‫ﺑﺲ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬ځﻴﻨﯥ ﻛﺴﺎن واﻳﻲ ﭼـﯥ )) د اﺳـﺘﺎد زﻳـﺎر‬
‫د ﭘښــﺘﻮ ﭘــﺎﻟﻨﯥ روﺣﻴــﻪ د ده ﻟــﻪ ﺳﻴﺎﺳــﻲ ﺗګــﻼرې ﺳــﺮه‬
‫ټﻜﺮ ﺧﻮري(( ﺳﺘﺎ ﭘﻪ اﻧﺪ دا ﺧﺒﺮه ﺳﻤﻪ ده؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬دا ﭼﯥ زﻣﺎ ﭘښﺘﻮ ﭘﺎﻟﻨﻪ د ټﻮﻟﻨﯥ د ﻛﻮم ﻧﺎﭘښﺘﻮن ﻣﻠﻴﺖ ﻳﺎ ډﻟﯥ‬
‫ټﭙﻠـــﯥ ﭘـــﻪ ﺗـــﺎوان ﻧـــﻪ ده‪ ،‬ﺑﻠﻜـــﯥ د اﻓﻐـــﺎن وﻟـــﺲ د ټـــﻮﻟﻨﻴﺰ او ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘــګ ﭘــﻪ ګټــﻪ ده او ﻟــﻪ ﺑﻠــﯥ ﺧــﻮا زﻣــﺎ ﻟــﻪ ﺳﻴﺎﺳــﻲ ﺗګــﻼرې او اﻧــﺪ‬
‫ﭘﻮﻫﯥ ﺳﺮه ﭘﻮره اړخ ﻟګـﻮي‪ ،‬ﻧـﻮ وﻟـﯥ ﺗـﺮ دا ﻣـﻨځ ټﻜـﺮ ﭘـﯧښ ﺷـﻲ او ﻛـﻪ‬
‫ﻛــﻮم ټﻜــﺮ دﻟﺘــﻪ ﻟﻴــﺪل ﻛﯧــږي‪ ،‬آره )ﻣﻨﺸــﺎ( ﻳــﯥ ﻟــﻪ ﻣــﺎ ﺳــﺮه ﻧــﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜــﯥ ﻟــﻪ‬
‫ﻫﻤﺎﻏﻮ ﻟﻨډ اﻧﺪو ﭘښﺘﻨﻮ او ﻧﺎ ﭘښﺘﻨﻮ ﻳـﺎ ګﻮﻧـﺪﻳﺎﻧﻮ او ﻧﺎګﻮﻧـﺪﻳﺎﻧﻮ ﺳـﺮه‬
‫ده ﭼﯥ ﭘښﺘﻨﻮ ﺗﻪ د ﻣﺸﺮ ورور ﻳﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ﻧﻪ ګﻮري‪ ،‬ﻛﺎﺷﻜﯥ‬
‫دوى ﻟﻪ ﻣﺎ ﺳﺮه‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻮازې د ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ‪ -‬ﻟﻴﻨﻨﻴﺴﺘﻲ آروﻧﻮ )اﺻﻮﻟﻮ(‬
‫ﻟﻪ ﻣﺨﯥ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ﻟږ ﺗﺮ ﻟږه د ټﻮﻟﻤﻨﻠﻴﻮ ﻧړﻳﻮاﻟﻮ آروﻧﻮ ﭘـﺮ ﺑﻨﺴـټ اﺳـﺘﺪﻻل‬

‫‪59‬‬
‫ﻛﻮﻻى‪ ،‬ﻫﺴﯥ ﺑﯥ آرو ﺑﯥ دﻟﻴﻠﻪ ادﻋﺎوې ﻣﺎﺗﻪ ﻛﻮم ارزښﺖ درﻟـﻮداى ﻧـﻪ‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﭘﻮښــﺘﻨﻪ‪ :‬ﻟﻜــﻪ څﻨګــﻪ ﭼــﯥ څﺮګﻨــﺪه ده‪ ،‬ﺗــﻪ د ﻧــﻮرو‬
‫ټﻮﻟﻮ ﻣﺨﻴﻨﻪ واﻟﻮ او ازﻣﯧښﺘﻜﺎرو ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﭘـﻪ اﻧـډول‬
‫ﻟﻪ ځﻮاﻧﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ او ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﺳﺮه زﻳﺎت ﻧږدﻳﻮاﻟﻰ او‬
‫ﻟﻮرﯦﻴﻨﻪ ﻟﺮې او ﻟﻪ ﻫﻤﺪې ﻛﺒﻠﻪ در ﻧﻪ ډﯦﺮ ګڼ ﺷـﻤﯧﺮ ﺗـﺎو‬
‫راﺗﺎو ﻫﻢ دي‪ ،‬ﻋﻠﺖ څﻪ دى؟‬
‫ځــﻮاب‪ :‬ﻣــﺎ د ) د ﻧــﻮي‪ -‬زوړ( د ﻣﺒــﺎرزې ﺳــﺨﺘﯥ ﺷــﯧﺒﯥ ﻟﻴــﺪﻟﻲ او ﺗــﺮ‬
‫اوﺳﻪ ﻳﯥ ﻻ ګﻮرم‪ ،‬ﻟﻪ دې ﻛﺒﻠـﻪ زه ﻧـﻪ ﻏـﻮاړم زوړ ﺧﻮښـﻰ ﭘـﺎﺗﯥ ﺷـﻢ او د‬
‫))زړو(( د ﺧﻮﺷﺎﻟﻮﻧﯥ ﭘﻪ ﺑﻴﻪ ))ځﻮاﻧﺎن(( ﻟﻪ ځﺎﻧﻪ ﺑﯧﺰاره ﻛړم‪ .‬ﻣﺎ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ‬
‫))زړو(( څﺨــﻪ ﺳــﺘﺮ ﻟﻮﺳــﺖ اﺧﻴﺴــﺘﻰ ﭼــﯥ ﺗــﻞ ﻳــﯥ ﭘــﺮ ﺧﭙﻠــﻮ ))زړو((‬
‫ټﻴﻨګﺎر ﻛړى او د ﻧﻮي ﭘښﺖ د ﻧﻮښﺘﻮﻧﻮ ﭘﺮﺿﺪ درﯦﺪﻟﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻠﻪ وﻳﻨـﺎ‬
‫د ﻧﻮي او ځﻮان اﺳـﺘﻌﺪاد ﭘـﻪ ﻏﻮړﯦـﺪا ﻛـﯥ ﺧﭙﻠـﻪ ﻧﻴﺴـﺘﻲ وﻳﻨـﻲ‪ .‬داﺳـﯥ‬
‫زاړه ﺧﭙﻞ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ ﻣﻨﻔـﻮروي او ﻛـﻮم درﻧـﺎوى ﭼـﯥ ځﻮاﻧـﺎن ﻳـﯥ‬
‫ورﺗﻪ ﺑﺎﻳﺪ وﻛـړي‪ ،‬ﭘـﻪ ﻟـﻮى ﻻس ﻟـﻪ ﻻﺳـﻪ ورﻛـﻮي‪ .‬زه د ﻫﻤﺪﻏـﻪ رﻣـﺰ ﭘـﻪ‬
‫ﭘﻮﻫﯧﺪو ﺳﺮه دې ﭘﺎﻳﻠﯥ ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻰ ﻳﻢ ﭼﯥ ﻧﻪ ﻳﻮازې ځﻮاﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻛﻤﻪ‬
‫ﺳﺘﺮګﻪ وﻧﻪ ګﻮرم‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ د اﺳﺘﻌﺪاد د ﻏﻮړﯦـﺪا او ﻫڅـﻮﻧﯥ ﻣﺮﺳـﺘﻪ ﻳـﯥ‬
‫وﻛړم‪ .‬ﻫﻤﺪا ﺳﺒﺐ دى ﭼﯥ ﺗﺮ ))زړو(( ﻣﯥ ﻟﻪ ځﻮاﻧﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻧﺎﺳﺘﻪ ﭘﺎﺳﺘﻪ‬
‫زﻳﺎﺗﻪ ده‪ ،‬ﻟﻴﻜﻨـﯥ ورﺳـﻤﻮم او ﺳـﻤﻪ ﻻرښـﻮوﻧﻪ ﻳـﯥ ﻛـﻮم‪ ،‬ﻧـﻮ ښـﻜﺎره ده‬
‫ﭼﯥ ﺗﺮ ﺑﻞ ﻫﺮ ﭼﺎ ﭘﺮ ﻣﺎ ډﯦـﺮ ﺗـﺎو راﺗـﺎو وي او ﻫﻤـﺎﻏﻮﻣﺮه ﭘـﺮې ګـﺮان ﻳـﻢ‪،‬‬
‫ﻟﻜﻪ څﻮﻣﺮه ﭼﯥ دوى ﭘـﺮ ﻣـﺎ ګـﺮان دي‪ .‬زه ﻛـﻪ ﻫﺮڅـﻮﻣﺮه زوړ ﺷـﻢ‪ ،‬ﻓﻜـﺮو‬

‫‪60‬‬
‫ﺧﻴﺎل‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ او ارﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﯥ زړښﺖ ﺗـﻪ ﭘـﺮې ﻧـږدي او ﭘـﻪ دې ډول ﺑـﻪ ﺗـﺮ‬
‫ﻣﺮګﻪ ﻟﻪ ځﻮان ﭘښﺖ ﺳﺮه واټﻦ وﻧﻪ ﻟﺮم‪ .‬د ﻧﻮي ازاد ﺷﻌﺮ ﻟﭙﺎره زﻣﺎ ﻫﺎﻧـﺪ‬
‫و ﻫڅﻪ د ﻫﻤﺪې ﻟﻮښﯥ ښﻜﺎرﻧﺪوى دي‪ .‬زه د دې څـﻪ ﭘـﺮوا ﻧـﻪ ﺳـﺎﺗﻢ ﭼـﯥ‬
‫زوړ ﺧﻮښﻲ زاړه دې راﻧﻪ ﺧﻮښ وي ﻳﺎ ﻧﺎﺧﻮښ‪ ،‬ځﻜﻪ ﺑـﯥ ﻟـﻪ ﻫﻐـﯥ دوى‬
‫د ګــﻮر ﭘــﺮ څﻨــډه وﻻړ دي او ﻟــﻪ دې ﺳــﺮه ﺳــﺮه ﻳــﯥ ﺑــﯥ ګټــﯥ اﻧﺪوﻧــﻪ او‬
‫ازﻣﯧښﺘﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻳﻮځﺎى ورﺳﺮه ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻮﻧﻜﻲ دي‪.‬‬
‫ﺣﺎل دا ﭼﯥ ځﻮاﻧﺎن ﻳﻮه وﻳړه راﺗﻠﻮﻧﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺦ ﻛﯥ ﻟﺮي او زﻣﺎ د ﭘښﺖ‬
‫د ﻧـــﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟـــﻮ او ﻓﺮﻫﻨګﻴـــﺎﻻﻧﻮ ورﻣﻨـــﺪون )ﻗﻀـــﺎوت( او ارزوﻧـــﻪ‬
‫)ارزﻳﺎﺑﻲ( د ﻫﻤﺪوى ﭘﻪ ﻻس ﻛﯥ دي‪.‬‬
‫‪ -11‬ﭘﻮښــﺘﻨﻪ‪ :‬ﻟﻜــﻪ څﻨګــﻪ ﭼــﯥ ښــﻜﺎره ده‪ ،‬اﻗﺘﺼــﺎدي‬
‫ﺣﺎﻟﺖ د ژوﻧﺪ ﭘﻪ ټﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﻛﯥ ﺧﭙﻠﯥ اﻏﯧـﺰې ښـﻨﺪي‪،‬‬
‫ﺳﺘﺎ اﻗﺘﺼﺎدي اﻛﺮ ﭘﻪ اوس وﺧﺖ ﻛﯥ څﻪ ډول دى؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬زﻣﺎ اﻗﺘﺼﺎدي اﻛـﺮ ﺳﻤﺪﻻﺳـﻪ ﭘـﻪ دې ﺑـﺪ ﻧـﻪ دى ﭼـﯥ ﻛـﺎر ډﯦـﺮ‬
‫ﻛﻮم او ﻟﻪ دې ﺳﺮه ﻣﯥ ورځﻨـۍ اړﺗﻴـﺎوې ﻫـﻢ ﺧړوﺑﯧـږي‪ .‬د زﯦﺮﻣـﯥ ﺧﻴـﺎل‬
‫دوﻣﺮه ﻧﻪ ﺳﺎﺗﻢ‪ ،‬ﺗﺶ ﻫﻤﺪوﻣﺮه ﻳﻮﺑﭽﺖ ﻫﻮﻣﺮه ﭘﻪ ﭘﺎم ﻛﯥ ﻧﻴﺴﻢ ﭼﯥ زﻣـﺎ‬
‫او زﻣﺎ د ﻛﻮرﻧۍ ﻏړﻳﻮ ﻛﻮﻣﯥ ﻧﺎﺑﺒﺮې ﭘﯧښﯥ ﺗﻪ ځﻮاب ووﻳـﻼى ﺷـﻲ‪ .‬زه‬
‫ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ د اﻟﻤﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ د ﻓﺮاﻧﺴﻴﺎﻧﻮ ﻟﻴﺎره ﺧﻮښﻮم‪ ،‬ﻟﻜـﻪ‬
‫ﭼـــﯥ واﻳـــﻲ‪)) :‬اﻟﻤﺎﻧﻴـــﺎن د دې ﻟﭙـــﺎره ژوﻧـــﺪ ﻛـــﻮي ﭼـــﯥ ﻛـــﺎر وﻛـــړي او‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻴﺎن ددې ﻟﭙﺎره ﻛﺎر ﻛﻮي ﭼﯥ ژوﻧﺪ وﻛړي((‪.‬‬
‫‪ -12‬ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ ﺑﺮﯦښﻲ‪ ،‬ﺳﺘﺎ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﺣﺎﻟــﺖ ډﯦــﺮ ښــﻪ دى او ﻻ ﺗﺮاوﺳــﻪ ځــﻮان ښــﻜﺎرې او د‬

‫‪61‬‬
‫ﻫﻤــــﺪﻏﯥ روﻏﺘﻴــــﺎ ﭘــــﻪ ﺑﺮﻛــــﺖ دې ﭘــــﻪ ‪ 36-35‬ﻛﻠــــﻦ‬
‫ﻟﻴﻜــﻮاﻟﻲ ژوﻧــﺪ ﻛــﯥ دا دوﻣــﺮه ﻛــﺎر ﻛــړى دى‪ ،‬ﻧــﻮ ﻛــﻪ‬
‫ﻫﻤﺪاﺳﯥ روغ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﯥ او ﻳﻮ اوږد ژوﻧـﺪ وﻟـﺮې‪ ،‬ﻛﻠـﻪ‬
‫دې دا ﻫﻴﻠـــﻪ ﻫـــﻢ ﭘـــﻪ زړه ﻛـــﯥ ﻏځـــﻮﻧﯥ ﻛـــﻮي ﭼـــﯥ ﭘـــﻪ‬
‫ﻟﻴﻜﻮاﻟۍ ﻛﯥ ﭘﺮ ﻣﻠﻲ ﻛﭽﻪ ﺳﺮﺑﯧﺮه ﻧړﻳﻮال رﻳﻜـﺎرډ ﻫـﻢ‬
‫ټﻴﻨګ ﻛړاى ﺷﯥ؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬ﻟﻜﻪ ﭼـﯥ واﻳـﻲ‪ )) :‬ﻧـړۍ ﭘـﻪ اﻣﻴـﺪ ﺧـﻮړل ﻛﯧـږي((‪ ،‬ﻧـﻮ زه ﻫـﻢ د‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ټﺎﻛﻠﻮ ژوﻧﺪ آروﻧﻮ )ﭘﺮﻧﺴﻴﭙﻮﻧﻮ( د ﭼﻮﻛﺎټ دﻧﻨﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه اﻣﻴﺪ ﺳـﺮه‬
‫ژوﻧﺪ ﻛﻮم او ﻫﻐﻪ اﻣﻴﺪ ﻫﻢ دا دى ﭼﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ژوﻧـﺪ ﻛـﯥ ﺳـﺘﺮ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ‬
‫ﺑﺮى او ﺑﺮﻳﺎوې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛړم‪ .‬ﻟﻮﻣړى ﻣﯥ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ او ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﻧړﻳﻮاﻟـﻪ ﻛﭽـﻪ‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﻣﯥ ﻟږ ﺗﺮ ﻟږه د ﺧﭙﻞ ﻣﻠﻲ او ﺑﻴﺎ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨګ ﭘﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻛـﯥ ﻧـﻮم ﭘـﻪ‬
‫ﻏټﻮ ﺗﻮرو وﻛښﻞ ﺷﻲ‪ .‬زه ﭘـﻪ ﻫﻤﺪﻏـﻪ ﻫﻴﻠـﻪ او ارﻣـﺎن د ﻳـﻮه روﻏﺘﻴـﺎﻳﻲ‬
‫اوږده ژوﻧــﺪ ﭘﻠــﻮى ﻳــﻢ او ﻟــﻪ ﻫﻤــﺪې ﻻﻣﻠــﻪ ﭘــﻪ ﭘﺮﺗﻠﻴــﺰه ﺗﻮګــﻪ ﺗــﺮ ډﯦــﺮو‬
‫ﻫﻤﺰوﻟﻮ ځﻮان ﭘﺎﺗﯥ ﻳﻢ‪ .‬زه د ﺑﯥ ﺧﺮﺗﻪ دﻣﺎﻏﻲ ﻛـﺎر ﺗﺮڅﻨګـﻪ ﺟﺴـﻤﻲ ﻛـﺎر‬
‫او ورزش‪ ،‬ﭘﻠﻲ ګﺮځﯧﺪل او ﻫﻮﺳﺎﻳﻴﺰ ﭘﺮوګﺮام او ﺑﻴﺎ ﺳـﻢ او ارام ﺧـﻮب‬
‫او وړﻧــﺪه ﺧــﻮراﻛﻲ رژﻳــﻢ ﻫــﻢ ﻟــﻪ ﻳــﺎده ﻧــﻪ ﺑﺎﺳــﻢ د ﺳــﻮﻳﺲ ﺷــﭙږ ﻛﻠﻨــﯥ‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ اﺳﺘﻮګﻨﯥ زﻣﺎ د ﻣـﺎدي او ﻣـﺎﻧﻴﺰ ژوﻧـﺪ ﻛﭽـﯥ ﭘـﻪ ﻟﻮړوﻧـﻪ ﻛـﯥ‬
‫ﺧﻮرا ﺳﺘﺮ ﻧﻘﺶ ﻟﻮﺑﻮﻟﻰ دى او ﻫﻤﺪﻏﻪ ﺷﭙږ ﻛﺎﻟﻪ ﻣﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ژوﻧـﺪ ﻛـﯥ‬
‫ﺷﻤﯧﺮﻟﻲ دي ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﻫﻢ د څﺮﺧﻲ زﻧﺪان ﻳﻮ ﻛﻠﻦ ﺑﻨﺪ راﺗﻪ ﺑﯧﺮﺗﻪ ﻟـﻪ ﺻـﻔﺮ‬
‫ﺳﺮه ﺿﺮب ﻛړل‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﻧﺎﺧﻮاﻟﻮ او ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﻮ رواﻧـﻲ ﻓﺸـﺎروﻧﻮ او‬

‫‪62‬‬
‫اﻧﺪﯦښـــﻨﻮ زﻏـــﻢ ﻣـــﯥ د رواﻧـــﻲ ﺗﻠﻘـــﻴﻦ ﻟـــﻪ ﻻرې ﺗـــﻞ ﻟـــﻮړ ﺳـــﺎﺗﻠﻰ او د‬
‫))ﺧــﻮږو(( ﭘــﺮ ﭘﺮﺗﻠــﻪ ))ﺗﺮﺧــﻪ(( ژر ژر ﻫﯧــﺮوم‪ .‬زﻣــﺎ زﻳــﺎت ﺷــﻌﺮوﻧﻪ ﻟــﻪ‬
‫ﻫﻤﺪﻏﻪ ﺗﻠﻘﻴﻦ څﺨﻪ رﻧګ اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﻫﺴـﯥ ﺧـﻮ ﻣـﯥ ژوﻧـﺪ ﺳـﺮ ﺗﺮﭘﺎﻳـﻪ‬
‫رﻧځ او ﻛړاو‪ ،‬درد او څړﻳﻜﯥ دي او د ﭼﺎ ﺧﺒﺮه ﻫﺴﯥ ځﺎن ﻏﻮﻟﻮم او زړه‬
‫ﺧﻮﺷﺎﻟﻮم‪.‬‬
‫)) ﭼﯥ ﭘﻪ ﻧﺎز ﻟﻮى ﺷﻲ ﭘﻪ زﻳﺎر زړﯦږي((‬
‫زه ﭘــﻪ زﻳـﺎر ﻟـﻮى ﺷﻮم‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﺎز زړﯦږم!‬
‫‪ -13‬ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ واﻳـﯥ‪ ،‬د ﻟـﻮړ اﺳـﺘﻌﺪاد‬
‫او زﻛــﺎوت ﺧﺎوﻧــﺪان‪ ،‬ﻳــﺎ ﭘــﻪ ﺑﻠــﻪ وﻳﻨــﺎ ﻧﺎﺑﻐــﻪ د ښــﻜﺎره‬
‫ﻛـړو وړو او ﻧﺎﺳــﺘﯥ ﭘﺎﺳــﺘﯥ ﻟــﻪ ﭘﻠـﻮه زﻳــﺎﺗﺮه ﻧﺎرﻣــﻞ ﻧــﻪ‬
‫وي‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻪ ډاګﻪ وواﻳـﻢ ﻟـﻪ ﻧﺒـﻮغ ﺳـﺮه ﻳـﻮ راز ﻟﯧﻮﻧﺘـﻮب‬
‫ﻫﻢ ﻣﻠګﺮى وي‪ ،‬ﻧﻮ ﺗﻪ ﻟﻪ دﻏﻪ ﭘﻠﻮه د ﺧﭙﻞ ځـﺎن ﭘـﻪ ﺑـﺎره‬
‫ﻛﯥ څﻪ ﻧﻈﺮ ﻟﺮې‪ ،‬اﻳﺎ ﻟﻮﻣړى ﺳﺘﺎ دا دوﻣﺮه ﻓﺮﻫﻨګﻲ او‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮﻳﺎوې د ﻫﻤﺪاﺳﯥ ﻟـﻮړ اﺳـﺘﻌﺪاد ﻳـﺎ ))ﻧﺒـﻮع((‬
‫ښﻜﺎرﻧﺪوﻳﻲ ﻧﻪ ﻛﻮي او دوﻳﻢ دا ﭼﯥ ﻛـﻪ دا ﺧﺒـﺮه ﺳـﻤﻪ‬
‫وي‪ ،‬ﻧﻮ ﺳـﺘﺎ ځﻴﻨـﯥ ﻧـﺎړاﻣۍ او ﻧـﻪ ﺳﺎزښـﺘﻮﻧﻪ ﻳـﻮ ډول‬
‫))ﻟﯧﻮﻧﺘﻮب(( ﻧﻪ ګڼﻞ ﻛﯧږي او ﺑـﺎور ﻟـﺮې ﭼـﯥ ﺗـﻪ ﻫـﯧڅ‬
‫راز ﺟﺴﻤﻲ او رواﻧﻲ ﻳﺎ دﻣﺎﻏﻲ ﻧﺎروﻏﻲ ﻧﻪ ﻟﺮې؟‬

‫‪63‬‬
‫ځﻮاب‪ :‬زه څﻨګﻪ ﭼﯥ د ﻟﻮړ اﺳﺘﻌﺪاد‪ ،‬ذﻛﺎوت ﻳﺎ ﻧﺒـﻮغ دﻋـﻮا ﻧـﻪ ﻟـﺮم‪،‬‬
‫ﻧﻮ د ﻟﯧﻮﻧﺘﻮب ﺗﻮر راﺑﺎﻧﺪې ﻫﻢ ﻟګﯧﺪاى ﻧﻪ ﺷﻲ‪ .‬زه ګﻮﻣﺎن ﻧﻪ ﻛـﻮم‪ ،‬زﻣـﺎ‬
‫د ذﻛــﺎوت ﻛــﭻ وﻣ ـﯧﭻ ﻳــﺎ )‪ (I.Q‬دې دوﻣــﺮه ﻟــﻮړه وي او دوﻣــﺮه ﻧــﻮﻣﺮې‬
‫ﻳﻮړﻻى ﺷﻢ ﭼﯥ زﻣﺎ د ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ذﻛﺎوت ﻳﺎ ﻧﺒﻮغ ﺗﺮ ﺑﺮﻳﺪه ورﺳﻲ‪ .‬زه د‬
‫ﻧــﮋدې دﯦــﺮش ﻛﻠﻨــﻮ رﺳــﻤﻲ او ﻧﺎرﺳــﻤﻲ زده ﻛــړو ﭘــﻪ اوږدو ﻛــﯥ ﻫﻤﺎﻏــﻪ‬
‫ﻣﻬﺎل د ﻟﻮړې درﺟﯥ ﻳﺎ ﻟﻮﻣړۍ درﺟﯥ ﭘﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﺷﻮى ﻳﻢ ﭼـﯥ‬
‫زﻳﺎﺗﻪ ﺧﻮاري او زﻳﺎر ﻣﯥ ګـﺎﻟﻠﻲ دي‪ ،‬ﻛـﻪ ﻧـﻪ ﻛﻠـﻪ ﻛﻠـﻪ د ﺑـﯥ ﭘﺮواﻳـۍ او‬
‫ﻧـﺎﻏﯧړۍ ﻟـﻪ ﻛﺒﻠـﻪ ﻣــﯥ ﻧـﻪ ﻳـﻮازې اول ﻧﻤـﺮه ګــﻲ ﺑـﺎﻳﻠﻠﯥ ﭼـﯥ ﻻ ﺑﯧﺨـﻲ ﭘــﻪ‬
‫ﻣﻨځﻨۍ او ټﻴټﻪ درﺟﻪ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺷﻮى ﻳـﻢ‪ .‬زه د ﻛﺮﻛټـﺮ ﻟـﻮژۍ د آروﻧـﻮ ﻟـﻪ‬
‫ﻣﺨﯥ ))دﻣﺎﻏﻲ(( ﻛﺮﻛټﺮ ارزول ﺷﻮى او ډﻟﺒﻨـﺪي ﺷـﻮى ﻳـﻢ ) د ﭘﻮﻫﺎﻧـﺪ‬
‫ﺳﻴﺪ ﺑﻬﺎواﻟﺪﻳﻦ ﻣﺠﺮوع د ﺷﻨﻨﯥ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ (‪ ،‬او ﻟـﻪ ﻫﻤـﺪې ﻛﺒﻠـﻪ ﭼـﯥ ﻟـﻪ‬
‫ﻫﺮڅــﻮﻣﺮه ګﺮاﻧــﯥ او ﭘﯧﭽﻠــﯥ ﻋﻠﻤــﻲ ﻣﻮﺿــﻮع او ﻣﺴــﺎﻟﯥ ﺳــﺮه ﻣﺨــﺎﻣﺦ‬
‫ﺷﻮى ﻳﻢ‪ ،‬دﭘﻮﻫﯧﺪﻧﯥ او ﺷﻨﻨﯥ ﻟﻪ ﺗﻮﻏﻪ ﻳﯥ ﭘﻮره وﺗﻠﻰ ﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﻴـﺎ ﻫـﻢ د‬
‫ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﻫﺎﻧﺪو زﻳﺎر ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ )ﻧﺘﻴﺠﻪ( ﻛﯥ‪ .‬زه ﻫﻤـﺪوﻣﺮه ﭘـﻮﻫﯧږم ﭼـﯥ‬
‫دوﻣﺮه ﺗﯧﺰ ﻫﻮﺷﻪ ﻧﻪ ﻳﻢ او ﻳﻮ څـﻪ وﺧـﺖ ﺗـﻪ اړﺗﻴـﺎ ﻟـﺮم ﭼـﯥ ﻳـﻮه ﻋﻠﻤـﻲ ﻳـﺎ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﭘﻮښﺘﻨﻪ او ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﻪ ﻫﺮ اړﺧﻴﺰه ﺗﻮګﻪ ﺣﻞ ﻛـړم او ﻫﺮوﻣـﺮو ﭘـﺮې‬
‫ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﻛﯧږم‪ .‬زﻣﺎ ﭘﺮﺗﻠﻴﺰه روﻏﺘﻴﺎ زﻣﺎ د ﺧﭙﻠﯥ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﯥ او اوډﻟﻲ ژوﻧـﺪ‬
‫زﯦږﻧﺪه ده‪ .‬ﻳﻮه ﻧﻴﻤﻪ روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺳﺘﻮﻧﺰه ﺑﻪ ﻫﺮوﻣـﺮو وﻟـﺮم ﭼـﯥ ﻳـﺎ ﺧـﻮ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮر زﯦږې وي او ﻳﺎ ﺧﻮ ﺑﻪ ﻣﯥ د ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣړﻧﻴـﻮ ﭘﻨځﻠﺴـﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ‬
‫راﭘﯧښﻪ ﺷﻮى وي‪ ،‬ځﻜﻪ دﻏﻪ ﻛﻠﻮﻧﻪ ﻣﯥ ﻟـﻪ ﺳـﺨﺘﯥ ﺑﯧـﻮزﻟۍ او ﺑـﺪوﻳﺖ‬
‫ﺳﺮه ﻣﻠګﺮي وو‪ .‬زه ﻟﻪ څﻮ ﻛﻠﻮ راﻫﻴﺴﯥ ﭘـﻮه ﺷـﻮى ﻳـﻢ ﭼـﯥ ښـﻰ ﻏـﻮږ او‬
‫ﻛﻴڼﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ﻣﯥ ﻛﻤـﺰوري دي او ﻟـﻪ دې ﺳـﺮه ﻣټـﯥ ﭘـﺮ دې ﻫـﻢ ورﺳـﯧﺪم‬

‫‪64‬‬
‫ﭼﯥ دا دوﻣﺮه ﻋﻤﺮ او ﺑﻴﺎ د زده ﻛړو ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﻛﯥ ﻫﺮوﻣـﺮو زﻳـﺎﻧﻤﻦ ﺷـﻮى‬
‫ﻳﻢ او ډﯦﺮ څﻪ ﻣـﯥ ﭼـﯥ ﺑﺎﻳـﺪ ﻻﺳـﺘﻪ راوړى واى او ژر ﻣـﯥ ﻻﺳـﺘﻪ راوړى‬
‫واى‪ ،‬ﻟﻪ ﻻﺳﻪ وﺗﻠﻲ دي‪ .‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﯥ ﻫﻢ دوﻣـﺮه ﭘﻴـﺎوړې ﻧـﻪ ده او د ټﻮﻟـﻮ‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎى ﻛﯥ ﻟﻪ ارﺛﻲ ﭘﻠﻮه زﻣﺎ د ﭘﺰې د څﻮﻛﯥ ﻳﻮ څﻪ ﻛږواﻟﻰ ﻫﻢ ﺗﻞ زﻣﺎ د‬
‫ﻧﺎﭘﺎﻣۍ او ﻧﻪ ځﻴﺮﺗﻴﺎ ﺳﺒﺐ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫زﻣــﺎ ﻧــﻪ ژﺑﻮرﺗﻴــﺎ ﻫــﻢ ښــﺎﻳﻲ د ﭘﺎﺳــﻨﻴﻮ ﻃﺒﻴﻌــﻲ او ﻛﺴــﺒﻲ روﻏﺘﻴــﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻴﻤګړﺗﻴــﺎوو زﯦږﻧــﺪه وي او ﻟــﻪ ﻫﻤــﺪې ﻛﺒﻠــﻪ ﻣــﯥ د زده ﻛــړو ﭘــﻪ ګړﻧﻴــﻮ‬
‫ازﻣﻮﻳﻨـــﻮ ﻛـــﯥ ﺗـــﻞ ﭘـــﻮره ﻧﻮﻣـــﻮرې ﻧـــﻪ دي اﺧﻴﺴـــﺘﯥ او ﭘـــﻪ ﻟﻴﻜﻨﻴـــﻮ‬
‫)ﺗﺤﺮﻳﺮي( ﻫﻐﻮ ﻛﯥ ﻣﯥ ﺑﻴﺎ ﭘﻮره ﭘﻮره وړې دي‪ .‬اوس ﻫـﻢ زه ﺗـﺮ وﻳﻨـﺎ ﭘـﻪ‬
‫ﻟﻴﻜﻨﻪ ﻛﯥ ځﺎن ډﯦﺮ ﭘﻴﺎوړى ﻧﻨګﻴﺮم‪ .‬ﻛﻪ دا ﺧﺒﺮه ﺳـﻤﻪ وي ﭼـﯥ د ﻫﺮﭼـﺎ د‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد او ذﻛﺎوت ﻟﻪ ﻟﻮړواﻟﻲ ﺳﺮه ﻫﻤـﺎﻏﻮﻣﺮه د ﻟﯧﻮﻧﺘـﻮب ﻟـﻮړواﻟﻰ‬
‫ﻫﻢ وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻛﯧﺪاى ﺷﻲ‪ ،‬دﻏﻪ ﻏﺒﺮګ وﻳﺎړ زه ﻫﻢ وﻟﺮم‪ .‬ﺧﻮ رښﺘﻴﺎ رښـﺘﻴﺎ‬
‫داده ﭼﯥ زه ټﻮل ﻓﺮﻫﻨګﻲ او ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮى او ﺑﺮﻳﺎوې د ﺧﭙﻞ ﻟﻮړ اﺳﺘﻌﺪاد‬
‫زﯦږﻧﺪه ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ﺗﺮ ﻫﺮ څﻪ دﻣﺨﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﻫﺎﻧﺪو ﻫڅﻮ او ﺧـﻮﻟﯥ ﺗﻮﻳﻮﻧـﻮ‬
‫ﻳﻴﺒﺮه ﺑﻮﻟﻢ‪ ،‬زه دﻟﺘﻪ د ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻲ ﻣﺨﺘﺮع اډﻳﺴﻦ د ﺧﺒﺮې ﭘﺨﻠﻰ ﻛـﻮم ﭼـﯥ‬
‫د اﺧﺘﺮاﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﯥ د ﻳﻮې ﭘﻮښﺘﻨﯥ ﭘﻪ ځﻮاب ﻛﯥ ﻛړى وه‪ )) :‬ﻧﺒـﻮغ‬
‫ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﯥ ‪ 99‬ﭘﻪ ﺧﻮﻟﯥ ﺗﻮﻳﻨﻪ اړه ﻟﺮي او ﻳﻮازې ﻳﻮ ﭘﻪ اﻟﻬﺎم((‪.‬‬

‫‪65‬‬
 ‫ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎﻟﻰ روﻏﺘﻴﺎ ﭘﺎل‬
‫ډاﻛټﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﻳﺪ ﺑﺰګﺮ د ﻫﯧﻮاد ځﻮان او ﺗﻜړه ﻟﻴﻜـﻮال‬
‫او روﻏﺘﻴ ـﺎ ﭘــﺎل دى‪ .‬ﻟــﻮى څښــﺘﻦ ﺗﻌــﺎﻟﻰ ورﺗــﻪ ﭘــﻪ دواړو‬
‫ﺑﺮﺧــﻮ ﻛــﯥ ښــﻪ ﻗﻠــﻢ او‬
‫ﭘﻮﻫـــــﻪ ورﻛـــــړي دي‪.‬‬
‫ﺗﺮاوﺳﻪ ﭘـﻮرې ﻳـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﻃﺒــﻲ ﺑﺮﺧــﻪ ﻛــﯥ ﺧﭙــﻞ‬
‫او د ﻧﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﺗﺮ‬
‫ﻟﺴﻮ ﻋﻨﻮاﻧﻮﻧـﻮ زﻳـﺎت‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻮﻧــــﻪ او رﺳــــﺎﻟﯥ‬
‫ﭼﺎپ ﻛړي او ﻫﻢ ﻳﯥ ﭘـﻪ ټـﻮﻟﻨﻴﺰه او ادﺑـﻲ ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ د ګڼـﻮ‬
‫ﻟﻴﻜﻮاﻟـــﻮ آﺛـــﺎر ﺧﭙـــﺎره ﻛـــړي دي‪ .‬دا ﻣﺮﻛـــﻪ ﻳـــﯥ د ﻫﻴﻠـــﯥ‬
‫‪1379‬ل ﻛﺎل ﭘﻪ ﻟﻮﻣړۍ ګڼﻪ ﻛﯥ ﺧﭙﺮه ﺷﻮې‪ ،‬ﭼﯥ دﻟﺘـﻪ ﻳـﯥ‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﺗﻪ وړاﻧﺪې ﻛﻮو او ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﺎم ورﺗﻪ را اړوو‪.‬‬

‫‪66‬‬
‫دود ﺧﻮ داﺳﯥ دى‪ ،‬څﻮك ﭼﯥ ﭼﺎ ﺳﺮه ﻣﺮﻛﻪ ﻛﻮي ﻧـﻮ‬
‫ﻟـــﻮﻣړى ﺗـــﺮې دا ﭘﻮښـــﺘﻲ ﺗـــﺮ ﻫـــﺮ څـــﻪ وړاﻧـــﺪې درﻧـــﻮ‬
‫ﻟﻮﺳــﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗــﻪ ﺧﭙــﻞ ځــﺎن وروﭘﯧﮋﻧــﻪ! زه ﺑــﻪ ﻫــﻢ ﺧﭙﻠــﻪ‬
‫ﻟﻮﻣړۍ ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﻟﻪ ﻫﻤﺪې دودﻳﺰې ﭘﻮښﺘﻨﯥ ﭘﻴﻞ ﻛړم‪.‬‬
‫ﻧﻮم ﻣـﯥ ﻣﺤﻤـﺪ ﻓﺮﻳـﺪ ﺑﺰګـﺮ د ‪1342‬ﻟﻤﺮﻳـﺰ ﻛـﺎل د ﻏﺒﺮګـﻮﻟﻲ ﭘـﺮ ‪13‬ﻣـﻪ‬
‫دﻛــﻮﻧړ وﻻﻳــﺖ د ﻧﺮﻧــګ ﻋﻼﻗــﻪ دارۍ د ﭼﻬﺎرﻗﻠﻌــﻪ ﻧــﻮﻣﻲ ﻛﻠــﻲ ﭘــﻪ ﻳــﻮه‬
‫ﻣﺘﺪﻳﻨﻪ او ﻋﻠﻢ دوﺳﺘﻪ ﻛﻮرﻧۍ ﻛﯥ زﯦږﯦﺪﻻى ﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣړﻧۍ زده ﻛړه ﻣﯥ د ﻧﺮﻧـګ ﭘـﻪ ﻟﯧﺴـﻪ ﻛـﯥ ﻛـړې او ﺗـﺮ اووم ټـﻮﻟګﻲ‬
‫وروﺳﺘﻪ د ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻪ ﺣﺒﻴﺒﻴﻪ ﻟﯧﺴﻪ ﻛﯥ ﺷﺎﻣﻞ او ﭘﺮ ‪ 1358‬ل ﻛﺎل د دﻏـﯥ‬
‫ﻟﯧﺴﯥ د ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻟﻪ څﺎﻧګﯥ ﻓﺎرغ ﺷﻮى ﻳﻢ‪ .‬ﭘﺮ ‪ 1365‬ﻛﺎل د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺐ‬
‫ﭘﻪ څﺎﻧګﻪ ﻛﯥ د ﻛﺎﺑـﻞ ﻃـﺐ ﭘـﻮﻫﻨځﻲ څﺨـﻪ ﻓـﺎرغ ﺷـﻮم‪ .‬څـﻪ ﻣـﻮده ﻣـﯥ د‬
‫ﻛﺎﺑﻞ د ﻋﺪﻟﻲ ﻃﺐ ﭘﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﻛﯥ ﻛﺎر وﻛړ او ﭘـﺮ ‪ 1367‬ﻛـﺎل ﭘﯧښـﻮر ﺗـﻪ‬
‫ﻟﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﻛﻮرﻧۍ ﺳﺮه راﻣﻬﺎﺟﺮ ﺷﻮم‪.‬‬
‫د ﻫﺠﺮت ﭘﻪ ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل ﻛـﯥ ﻣـﯥ ﭘـﻪ ګڼـﻮ روﻏﺘﻮﻧﻮﻧـﻮ او ﻛﺘﻨځﻴـﻮ ﻛـﯥ‬
‫ﻛــﺎر ﻛــړى دى‪ .‬اوس د ﺧﺘــﻴځ د ﺑﻴــﺎ رﻏــﻮﻧﯥ ادارې )ﻛــﻮر( ﻣﺸــﺮ ﻳــﻢ‪ ،‬د‬
‫او‪.‬ار‪.‬اى‪ .‬اﻧټﺮﻧﻴﺸــــﻨﻞ دﺧﭙﺮوﻧــــﻮ د څــــﺎﻧګﯥ ﻣﺴــــﻮول ﻳــــﻢ‪ ،‬د اﻓﻐــــﺎن‬
‫روﻏﺘﻴـــــﺎﻳﻲ ﻛـــــﺎرﻛﻮوﻧﻜﻮ ﻟﭙـــــﺎره د درې ﻣﻴﺎﺷـــــﺘﻨۍ ﻃﺒـــــﻲ ﻣﺠﻠـــــﯥ‬
‫)ﺳـــﻼﻣﺘۍ( دﻟﻴﻜﻮاﻟـــﻮ د ﺑـــﻮرډ او د ﻟﻴﻜﻮاﻟـــﻮ دﻛﻤﯧټـــﯥ ﻏـــړى ﻳـــﻢ‪ ،‬د‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن دﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ د ډاﻛټﺮاﻧﻮ د اﺗﺤﺎدﻳﯥ )‪ (PPA‬ﻏړﻳﺘﻮب ﻫﻢ ﻟﺮم‪.‬‬

‫‪67‬‬
‫ﻟــﻪ ﻫــﯧڅ ﺳﻴﺎﺳــﻲ ﭘــﺮې ﺳــﺮه اړﻳﻜــﯥ ﻧــﻪ ﻟــﺮم‪ ،‬دﺧــﺪاى)ج( دﻣﺨﻠــﻮق‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺮ ﻫﺮ څﻪ ﻟﻮړ ﺑﻮﻟﻢ‪ ،‬ﭘﻪ رګ رګ ﻛـﯥ ﻣـﯥ د ګـﺮان ﻫﯧـﻮاد ﻣﻴﻨـﻪ ﭘـﻪ‬
‫ټﻮﭘﻮﻧﻮ ده او وﻳﺎړم ﭼﯥ اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﭘښﺘﻮن او ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﻟﻴﻜﻮاﻟۍ ﺳﺮه دې ﻣﻴﻨﻪ او ﻟﯧﻮاﻟﺘﻴﺎ څﻪ وﺧﺖ ﭘﻴﺪا‬
‫ﺷﻮه او ﺑﻴﺎ څﻪ وﺧﺖ دې ﭘﺮ ﻟﻴﻜﻮاﻟۍ ﭘﻴﻞ وﻛړ؟‬
‫ﭼﺎﭘﯧﺮﻳــﺎل د اﻧﺴــﺎن ﭘــﺮ ﻛړﻧــﻪ ﻛــﯥ ﺳــﺘﺮ رول ﻟــﺮي‪ .‬ﻟــﻪ ډﯦــﺮ ﻛﻮﭼﻨﻴــﻮاﻟﻲ‬
‫څﺨﻪ ﻣﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺷـﺎوﺧﻮا ﻛـﯥ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﻟﻴـﺪل‪ ،‬ﻛﻠـﻪ ﭼـﯥ د ﻟـږو ﻟﻮﺳـﺘﻮ‬
‫ﺷﻮم‪ ،‬ﻧﻮ د ښﻮوﻧځﻲ دﻛﺘـﺎﺑﻮﻧﻮ ﺗﺮڅﻨـګ ﻣـﯥ ﻧـﻮر ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﻟﻮﺳـﺘﻞ‪ .‬ﺗـﺮ‬
‫ﺷﭙږم ټﻮﻟګﻲ ﭘﻮرې‪ ،‬ﻣـﺎ د ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ ﭘـﻪ ﭘښـﺘﻮ ژﺑـﻪ ﭼـﺎپ ﺷـﻮي اﻛﺜـﺮ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻟﻮﺳﺘﻲ وو‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﻮر ﻛﯥ ﻣﻮ ﻳﻮ ﻛﻮﭼﻨﻰ ﻛﺘﺎﺑﺘﻮن درﻟﻮد‪ ،‬ﭼﯥ د‬
‫ﻧﻮرو ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﺗﺮڅﻨګ ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر ﻛﯥ ډﯦـﺮ ﭼـﺎپ ﺷـﻮي ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﭘـﻪ ﻛـﯥ‬
‫وو‪ ،‬ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﯥ ﭘﻼر ﻣـﯥ ﭘـﻪ اﻓﻐـﺎن ﻗﻮﻧﺴـﻠګﺮۍ‪ ،‬ﭘﯧښـﻮر ﻛـﯥ ﻛـﺎر‬
‫ﻛﺎوه‪ ،‬راوړي وو‪ .‬ﭼﯥ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ﺟﻤﻠﯥ څﺨﻪ د ﺻﺎﺣﺒﺰاده ﻣﺤﻤـﺪ ادرﻳـﺲ‬
‫ښﻜﻠﻰ ﻧﺎول ))ﭘﯧﻐﻠﻪ(( ﻫﻢ و‪ .‬دﻏﻪ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺗﺮ اﺗـﻢ ټـﻮﻟګﻲ ﭘـﻮرې ﻣـﺎ ﺗـﺮ‬
‫ﺷــﻞ ځﻠــﻪ ﻫــﻢ ډﯦــﺮ ﻟﻮﺳــﺘﻰ وي‪ ،‬ﻧــﻮ ﻟــﻪ ﻫﻤﺪﻏــﻪ وﺧﺘــﻪ ﻛﯧــﺪى ﺷــﻲ زﻣــﺎ‬
‫ﻟﻴﻜﻮاﻟۍ ﺳﺮه ﻣﻴﻨﻪ ﭘﻴﺪاﺷﻮې وي‪ .‬ﺑﻠﻪ ﻣﺴﻠﻪ ﭘﻪ ﻛﯥ زﻣﺎ د ﭘﻼر رول و‪،‬‬
‫ﭼﯥ ﻫﻤﯧﺸﻪ ﻳﯥ ﻣﻮږ ټﻮل ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ او ﻟﻴﻜﻠﻮ ﺗﻪ ﻫڅﻮﻟﻮ‪.‬‬
‫زﻣﺎ ﻟﻮﻣړۍ ژﺑﺎړه د اﻟﻤﭙﻴﻚ د ﻟﻮﺑـﻮ ﭘـﻪ ﻫﻜﻠـﻪ ﭼـﯥ ﻟـﻪ اﻧګﻠﻴﺴـﻲ ﻣـﯥ‬
‫ژﺑﺎړﻟﯥ وه‪ ،‬ﭘﺮ ‪ 1357‬ﻛﺎل ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد ورځﭙﺎڼﻪ ﻛﯥ ﺧﭙﺮه ﺷﻮه‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣﻬـﺎل‬
‫زه ﭘﻪ ﻳﻮوﻟﺴﻢ ټﻮﻟګﻲ ﻛـﯥ وم‪ .‬ﻛﻠـﻪ ﭼـﯥ ﻟـﻪ ښـﻮوﻧځﻲ ﻓـﺎرغ ﺷـﻮم‪ ،‬ﻧـﻮ د‬
‫ﻛﺎﻧﻜﻮر ﺗﺮ ازﻣﻮﻳﻨﯥ وروﺳﺘﻪ د ﺟګﻮ ﻧﻮﻣﺮو ﭘﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛﻮﻟﻮ د ﻣﻤﺘـﺎزو‬
‫ﻣﺤﺼـــﻠﻴﻨﻮ ﭘـــﻪ ډﻟـــﻪ ﻛـــﯥ ﻳـــﯥ د زده ﻛـــړې ﻟﭙـــﺎره ﺑﻬـــﺮ ﺗـــﻪ اﺳـــﺘﻮوﻧﻜﻮ‬

‫‪68‬‬
‫ﻣﺤﺼﻠﻴﻨﻮ ﻛﯥ ﻳﯥ زﻣﺎ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻟﻴﻜﻠﻰ و‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣړﻳﻮ ﻛﯥ ﻳﯥ ﻣﻮږ ﺗﻪ وﻳﻠﻲ‬
‫وو‪ ،‬ﭼﯥ ﺗﺎﺳﯥ ﭘﻮﻟﻴﻨډ ﻳﺎ ﻫﻨﺪ ﺗﻪ د ﻟﻮړو زده ﻛړو ﻟﭙﺎره اﺳﺘﻮو‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﻠﻪ‬
‫ﭼﯥ ﻣﻮږ ﺗګ ﺗﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﺷﻮ‪ ،‬ﭘﺎﺳﭙﻮرټ‪ ،‬اﻧګﻠﻴﺴﻲ ﺑﺮى ﻟﻴـﻚ ﻣـﻮ ﺗﻴـﺎر‬
‫ﻛړل‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻣﻮږ ﺧﺒﺮ ﺷﻮ‪ ،‬ﭼﯥ دا ﺑﻮرﺳﻮﻧﻪ ﻳﻮازې روﺳﻴﯥ ﺗـﻪ دي او دا‬
‫ﻫﻐﻪ وﺧﺖ و‪ ،‬ﭼﯥ دﻛﻤﻮﻧﺴﺘﺎﻧﻮ ﭘﺮ ﺿﺪ د اﻓﻐﺎن ﻣﯧړﻧﻲ وﻟﺲ ﭘﺎڅﻮن ﭘﻪ‬
‫ﻏښﺘﻠﻲ ﻛﯧﺪو و‪ ،‬ﻧﻮ د ﻳﻮ رښﺘﻴﻨﻲ اﻓﻐﺎن ﻟﭙﺎره دا ﻧﺎﺷﻮﻧﻰ ﻛـﺎر و‪ ،‬ﭼـﯥ‬
‫ﭘﻪ دﻏﺴﯥ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﯥ دې زه روس ﺗﻪ ﻻړﺷﻢ او ﻫﻠﺘﻪ دې د ﺧﭙﻞ ﻫﯧﻮاد‬
‫ﭘﺮ ﺿﺪ وروزل ﺷﻢ‪ ،‬ﻧﻪ زﻣﺎ زړه ﻛﯧﺪه او ﻧﻪ ﻣﯥ ﻛـﻮرﻧۍ دا ﻫﻴﻠـﻪ درﻟـﻮده‪.‬‬
‫ﻧــﻮ ﻟــﻪ ﺗــګ څﺨــﻪ ﻣــﯥ ډډه وﻛــړه‪ ،‬د وﺧــﺖ رژﻳــﻢ ﻫــﻢ زه ﺟﺰاﻳــﻲ ﻫﻐــﻪ ﻛــﺎل‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﺗﻪ ﭘﺮې ﻧښـﻮدﻟﻢ او زﻣـﺎ د ﺗﺒـﺪﻳﻠۍ ﻣﻜﺘـﻮب ﻳـﯥ د راﺗﻠـﻮﻧﻜﻲ‬
‫ﻛﺎل ﻟﭙﺎره راﻛړ‪ ،‬ﻳﺎﻧﯥ ﭘﻪ دې ډول ﻳـﯥ ﻏﻮښـﺘﻞ ﭼـﯥ زﻣـﺎ ﻳـﻮ ﻛـﺎل ﺿـﺎﻳﻊ‬
‫ﺷﻲ‪ .‬دﻏﻪ ﻣﻬﺎل د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻴﺎوړي ﻟﻴﻜﻮال او ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺤﺘﺮم ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫ﺑﺨﺘــﺎﻧﻰ ﺧــﺪﻣﺘګﺎر ﭼــﯥ زﻣــﺎ د ﭘــﻼر ﺧــﻮرا ﻧــږدې دوﺳــﺖ و‪ ،‬د ﻫﯧــﻮاد‬
‫ورځﭙــﺎڼﯥ رﺋــﻴﺲ و‪ ،‬ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﺧﭙــﻞ ﺗﺸــﻜﻴﻞ ﻛــﯥ ﻳــﯥ څــﻮ ﻣﺠﻠــﯥ ﻫــﻢ‬
‫درﻟﻮدې‪ ،‬زه ﻳﯥ د ﻧﻨګﺮﻫﺎر ﭘﻪ ﻣﺠﻠﻪ ﻛﯥ دﻓﻨﻲ ﻏړي ﭘﻪ ﺻﻔﺖ ﻣﻘﺮر ﻛړم‪.‬‬
‫ﻛﻪ څـﻪ ﻫـﻢ دﻏﻠﺘـﻪ ﻣـﯥ د ﻛـﺎر ﻣـﻮده ﻛﻤـﻪ وه )‪ 8 -7‬ﻣﻴﺎﺷـﺘﯥ( ځﻜـﻪ ﭼـﯥ‬
‫ﭘﻮﻫﻨځﻰ ﭘﻪ ﭘﻴـﻞ ﻛﯧـﺪو و‪ ،‬ﺧـﻮ ﻫﻤﺪﻟﺘـﻪ وه ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﻟﻴﻜـﻮاﻟۍ ﺳـﺮه ﻣـﯥ‬
‫ﻣﻴﻨﻪ ﻧﻮر ﻫﻢ ﻏښﺘﻠﯥ ﺷﻮه‪ ،‬د ﻟﻴﻜﻮاﻟۍ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ ﻓﻦ ﻣﯥ زده ﻛـړ او ﭘښـﺘﻮ‬
‫ﻟﻴﻜﻞ ﻣﯥ ﺗـﺮ ﻳـﻮې اﻧـﺪازې اﺻـﻼح ﺷـﻮل‪ ،‬ددﻏـﯥ ﻣﺠﻠـﯥ ﻟﭙـﺎره ﺑـﻪ ﻣـﯥ‬
‫ﻟﻴﻜﻨﯥ او ژﺑﺎړې ﻛﻮﻟﯥ ﺗﺮ ﻫﻐﯥ ﭼﯥ وﺗړل ﺷﻮه‪.‬‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﯥ ﭘﯧښﻮر ﺗﻪ راﻣﻬﺎﺟﺮ ﺷـﻮم‪ ،‬ﻧـﻮ ﭘـﻪ ﻫﻤـﺪﻏﻮ ورځـﻮ ﺷـﭙﻮ ﻛـﯥ د‬
‫)دﻋﻮت( ﻏـﻮټۍ ﻫـﻢ ﭘـﻪ ﻏﻮړﯦـﺪو وه‪ ،‬ﻧـﻮ ﻫﻐـﯥ ﺗـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﯥ راﭘﻮروﻧـﻪ او‬

‫‪69‬‬
‫ﻟﻴﻜﻨﯥ وراﺳـﺘﻮﻟﯥ‪ ،‬ﭼـﯥ ﺑﻴـﺎ ﻣـﯥ ﻫﻤﺪﻟﺘـﻪ د ‪ IRC‬د ژورﻧـﺎﻟﻴﺰم ﻳـﻮ ﻧـﻴﻢ‬
‫ﻛﻠﻦ ﻛﻮرس وﻟﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وروﺳﺘﻪ ﻣـﯥ ﻏﻮښـﺘﻞ ﭼـﯥ ﺧﭙﻠـﻪ زده ﻛـړه‬
‫او ﺗﺠﺮﺑﻪ د ﻃﺒﻲ ﻟﻴﻜﻨﻮ ﻟﭙﺎره ډﯦﺮه وﻗﻒ ﻛړم‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ‬
‫ﻣﻮږ دوﻣﺮه څﻮك ﻧﻪ درﻟﻮدل‪.‬‬
‫ﭘــﻪ رﺳــﯧﺪﻟﻮ ټﻮﻟﻨــﻮ ﻛــﯥ ﻫﺮڅــﻮك ﭼــﯥ د ﻫــﺮ ﻣﺴــﻠﻚ‬
‫ﺧﺎوﻧــــــﺪ وي‪ ،‬ﻟﻴﻜــــــﻮاﻟﻲ ﻳــــــﯥ ورﺳــــــﺮه زده وي او د‬
‫ﻟﻴﻜــﻮاﻟۍ ﭘ ـﻪ وﺳــﻴﻠﻪ ﺧﭙــﻞ ﻣﺴــﻠﻚ ﺗــﻪ وړ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧــﻪ‬
‫ﻛــﻮي‪ ،‬ﺧــﻮ زﻣــﻮږ ﭘــﻪ ټﻮﻟﻨــﻪ ﻛــﯥ ﻟﻴﻜــﻮال ﺗــﺮ ډﯦــﺮه ﺣــﺪه‬
‫ﻳـــﻮازې ادﻳـــﺐ‪ ،‬ﺷـــﺎﻋﺮ او ﺗـــﺎرﻳﺦ ﻟﻴﻜـــﻮﻧﻜﻲ ﺗـــﻪ وﻳـــﻞ‬
‫ﻛﯧـــږي‪ ،‬ﭘـــﻪ ﻧـــﻮرو ﻣﺴـــﻠﻜﻮﻧﻮ ﻛـــﯥ د ګﻮﺗـــﻮ ﭘـــﻪ ﺷـــﻤﯧﺮ‬
‫ﻟﻴﻜﻮال ﻟﺮو‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﯧﻜﻪ ﻣﺮﻏﻪ ﭼﯥ ﺗﺎﺳـﻮ ﻫـﻢ ﻟﻴﻜـﻮال ﻳـﯥ‬
‫ﻫﻢ رﻧځﭙﻮه او روﻏﺘﻴﺎﭘﺎل‪ ،‬څﻪ ﻓﻜﺮ ﻛـﻮئ ﻛـﻪ زﻣـﻮږ ﭘـﻪ‬
‫ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﯥ دﻫﺮ ﻣﺴﻠﻚ ﺧﺎوﻧﺪ د ﺧﭙﻞ ﻣﺴﻠﻚ ﺗﺮ څﻨګ‬
‫ﭘﺮ ﻟﻴﻜﻮاﻟۍ ﻫﻢ ﭘﻮه وي‪ ،‬ﻧـﻮ دا ﺑـﻪ زﻣـﻮږ ژﺑـﯥ او وﻟـﺲ‬
‫ﺗﻪ څﻮﻣﺮه ګټﯥ ورﺳﻮي؟‬
‫ډﯦــﺮه ﻣﻨﻨــﻪ‪ ،‬د ﻳــﻮې ژﺑــﯥ د ژوﻧــﺪي ﺳــﺎﺗﻠﻮ او ﻟــﻪ ﻫﻐــﯥ ﻧــﻪ د ﺿــﺮورت‬
‫دﻳﻮې ژﺑﯥ ﺟﻮړوﻟﻮ ﻛﯥ ﺑﺎﻳﺪ ټﻮل ﺑﺮﺧﻤﻦ ﺷـﻲ‪ ،‬ﻫﻐـﻪ ﻛـﻪ ﭘـﻪ ﻫـﺮ ﻣﺴـﻠﻚ‬
‫ﻛﯥ زده ﻛړه وﻟﺮي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دﻋﻠﻤﻲ ﻛﺎروﻧﻮ ﺗـﺮ څﻨـګ د ﭘـﻮﻫﻨﻴﺰې ﻟﻴﻜﻨـﯥ‬
‫ﻟﭙﺎره ﻋﻤﻠـﻲ ﻛـﺎر ﻫـﻢ وﻛـړي‪ .‬دﺧﭙـﻞ ﻣﺴـﻠﻚ ﭘـﻪ اړه ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ او ﻣﻘـﺎﻟﯥ‬

‫‪70‬‬
‫وﻟﻴﻜﻲ وﻳـﯥ ژﺑـﺎړي او ﭘـﻪ اړوﻧـﺪه ﻣﺴـﻠﻚ ﻛـﯥ څﯧړﻧـﯥ وﻛـړي‪ .‬ﻟـﻪ ﺑـﺪه‬
‫ﻣﺮﻏــﻪ رښــﺘﻴﺎ ﻫــﻢ زﻣــﻮږ ﭘــﻪ ټﻮﻟﻨــﻪ ﻛــﯥ ﻟﻴﻜــﻮاﻟﻲ ﻳــﻮازې د ﺷــﺎﻋﺮاﻧﻮ او‬
‫ادﻳﺒﺎﻧﻮ ﻛﺎر دى‪ ،‬ﺧﻮ دوى ﺗـﻪ ﺑـﻪ دا ﻧﺎﺷـﻮﻧﻲ وي ﭼـﯥ ﻳـﻮ ﻏﻴـﺮ ﻣﺴـﻠﻜﻲ‬
‫ﻛﺲ ﭘﻪ ﺑﻠـﻪ ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ ﻳـﻮازې ﭘـﻪ دې ﻧـﻮم ﭼـﯥ ﺷـﺎﻋﺮ ﻳـﺎ ادﻳـﺐ دى‪ ،‬څـﻪ‬
‫وﻟﻴﻜﻼى ﺷﻲ‪ ،‬ان ژﺑﺎړل ﻳﯥ ﻫﻢ ﺳﺎده ﻛﺎر ﻧـﻪ دى‪ ،‬ﻧـﻮ زه دې ﺗـﻪ ﺷـﺪﻳﺪه‬
‫اړﺗﻴﺎ اﺣﺴﺎﺳﻮم او زﻣﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ دﻫﻤﺪې ﻣﺴﻠﻜﻲ ﺧﻠﻜﻮ ﭘښﺘﻮ ﺗﻪ ﻧﻪ ﭘـﺎم‬
‫ددې ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮى دى‪ ،‬ﭼﯥ ﭘښﺘﻮ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﭘﺮﯦﻮزي او دې ژﺑﯥ ﺗـﻪ ﺳـﻴﻤﻪ‬
‫ﻳﻴﺰه او ﻧړﻳﻮاﻟﻪ ﺑﯥ ﺗﻮﺟﻬﻲ راﻣﻨځﺘﻪ ﺷﻲ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻜﻲ ﻟﻴﻜﻨـﯥ ﻛﯧـﺪى ﺷـﻲ‬
‫ﭘــﻪ ﻟﻮﻣړﻳــﻮ ﻛــﯥ ﺳــﺘﻮﻧﺰﻣﻨﯥ وي‪ ،‬ﺧــﻮ ورو ورو ﻫــﺮ څــﻪ اﺻــﻼح ﻛﯧــږي‪.‬‬
‫دﻣﺴﻠﻜﻲ ژﺑﺎړې ﻳﺎ ﻟﻴﻜﻠﻮ ښﻪ واﻟﻰ دا دى‪ ،‬ﭼﯥ ﻣﺴـﻠﻜﻲ اﺻـﻄﻼﺣﺎت‬
‫ﭘﻪ ﻛﯥ ډﯦﺮ وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻛﻪ ﭘښﺘﻮ ژﺑﺎړه ﻳﯥ ﺳﺨﺘﻪ وي‪ ،‬ﻛﯧﺪى ﺷﻲ اﺻﻄﻼح‬
‫ﭘﺮﺗﻪ ﻟـﻪ ژﺑـﺎړې وﻟﻴﻜـﻮ‪ ،‬ﭼـﯥ دا ﻣﺴـﻠﻜﻲ ژﺑـﺎړه ﻳـﺎ ﻟﻴﻜﻨـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ادﺑـﻲ‬
‫ﻟﻴﻜﻨﯥ او ژﺑﺎړې ﺗﻪ اﺳﺎﻧﻮي‪ ،‬او ﺑﻠﻪ ښﯧګڼﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻟﻴﻜﻨﻪ ﻳﺎ ژﺑـﺎړه‬
‫ﻛﯥ داده ﭼﯥ ﻛﻪ د ادﺑﻴـﺎﺗﻮ ﻟـﻪ ﻧﻈـﺮه ﻛﻤـﺰورې ﻫـﻢ وي‪ ،‬زﻳـﺎت ﺗـﻮﭘﻴﺮ ﻧـﻪ‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﯥ ﻫﺪف ﻳﯥ د ﻣﻘﺼﺪ رﺳﻮل دي‪ .‬ﻧﻮ ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻟﻴﻜﻨﻪ ﺳـﺎده‬
‫او اﺳﺎﻧﻪ ده او ﭘﻪ ﻣﺴﻠﻚ ﻛﯥ ﺗﻜړه او وارد ﭘښﺘﺎﻧﻪ د ﭘښـﺘﻮ ﭘـﻪ ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫ﻛﻮﻟﻮ او ژوﻧﺪي ﺳﺎﺗﻠﻮ ﻛﯥ ﺣﻴﺎﺗﻲ رول ﻟﺮﻻى ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘــﺮ دې ﻣﺴــﺎﻳﻠﻮ ډﯦــﺮ ﺑﺤــﺚ ﺷــﻮى دى‪ ،‬ﭼــﯥ ﻛــﻪ ﻣــﻮږ‬
‫ﻏﻮاړو ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ ﺑډاﻳﻪ ﻛړو‪ ،‬ﻧـﻮ د ﻧـﻮرو ﻛـﺎرو ﺗﺮڅﻨـګ‬
‫ﺑﺎﻳــﺪ د ژﺑــﯥ ﻋﻠﻤــﻲ ﻛﯧــﺪﻧﯥ ﺗــﻪ زﻳﺎﺗــﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧــﻪ وﻛــړو!‬

‫‪71‬‬
‫ﺗﺎﺳﻮ د ﭘښﺘﻮ ژﺑﯥ د ﻳﻮ ﻋﻠﻤـﻲ او ﻋﻤﻠـﻲ ﻛـﺎرﻛﻮوﻧﻜﻲ‬
‫او ﺧﺪﻣﺘګﺎر ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ دا ﻣﺴﺌﻠﻪ څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫ﻟﻜــﻪ ﻣﺨﻜــﯥ ﭼــﯥ ﻣــﯥ ووﻳــﻞ ﻳــﻮه ژﺑــﻪ ﻳــﻮازې د ﻋﻠﻤــﻲ ﭘــﺎﻧګﯥ ﭘــﻪ‬
‫درﻟﻮدﻟﻮ ژوﻧﺪۍ ﭘﺎﺗﯥ ﻛﯧږي او ﻟﻪ ﻧﻮرو ژوﻧﺪﻳﻮ ژﺑﻮ ﺳﺮه ﺳﻴﺎﻟﻪ ﻛﯧږي‪،‬‬
‫ﻧﻮ ﭘښﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﻫﻢ ﭘﻜﺎر دي ﭼﯥ د ﺧﭙﻠﯥ ژﺑـﯥ د ژﻏﻮرﻟـﻮ‪ ،‬ژوﻧـﺪي ﺳـﺎﺗﻠﻮ‬
‫او د ﻧړۍ دﻛﺮه ژﺑﻮ ﭘﻪ ﻛﺘﺎر ﻛﯥ د ودروﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﺑﺎﻳﺪ د ﭘښـﺘﻨﻮ د ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫ﻛﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎر ﻫڅﻪ وﻛړي‪ .‬ﻟﻪ ﻧﯧﻜﻪ ﻣﺮﻏﻪ ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ﻛـﯥ ټـﻮﻟﯥ ﻫﻐـﻪ ښـﯧګڼﯥ‬
‫ﭼﯥ د ﻳﻮې ﻋﻠﻤﻲ ژﺑﯥ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﻛـﺎر دي‪ ،‬ﺷـﺘﻪ دي او ﻣـﻮږ ﻛـﻮﻻى ﺷـﻮ‪،‬‬
‫ﭼﯥ د ﻧړۍ ټﻮل ﻋﻠﻮم ﭘښﺘﻮ ﻛړو‪ .‬دا د ﻳﻮ ﻛـﺲ ﻳـﺎ څـﻮ ﻣﺤـﺪودو ﻛﺴـﺎﻧﻮ‬
‫ﻛﺎر ﻧـﻪ دى‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ټـﻮل ﭘـﻪ ګـډه ﻣټـﯥ راوﻧﻐـﺎړو او څـﻪ ﭼـﯥ ﻣـﻮ ﻟـﻪ ﻻﺳـﻪ‬
‫ﻛﯧږي ﭘﻪ دې اړه وﻛړو‪ .‬ﻟﻪ ﻧﯧﻜﻪ ﻣﺮﻏﻪ اوس ﭘښﺘﺎﻧﻪ د ﻧـړۍ ګـﻮټ ګـﻮټ‬
‫ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﺳﺎﺣﻮ ﻛﯥ ﻳﯥ زده ﻛړې ﻛړي دي او ډﯦﺮې ژﺑﯥ‬
‫ﻳﯥ زده ﻛړي دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﻣﻮﻗـﻊ څﺨـﻪ ﭘـﻪ ګټـﯥ ﺑﺎﻳـﺪ د ﻟﻮﻳـﺪﻳﺰې ﻧـړۍ‬
‫ﻋﻠﻢ ﭘښﺘﻨﻮ ﺗﻪ را اﻧﺘﻘﺎل ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳــﻮ ﺗﺮاوﺳــﻪ ﭘــﻮرې ﭘــﻪ ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﻪ څــﻮﻣﺮه ﻋﻠﻤــﻲ‬
‫)ﻃﺒﻲ او ﻧﻮر ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ( ﭼﺎپ ﻛړي دي؟‬
‫دې ﭘﻮښﺘﻨﯥ ﺗﻪ ﺑﻪ ﭘﻪ څﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﻛﯥ ځﻮاب ورﻛړم‪:‬‬
‫د ﺧﺘﻴځ د ﺑﻴﺎ رﻏﻮﻧﯥ ادارې )ﻛﻮر( ﻟﻪ ﻻرې ﻣـﻮږ ﺗﺮاوﺳـﻪ ‪ 21‬ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ‬
‫ﺧﭙﺎره ﻛړي ﭼـﯥ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً اﻛﺜـﺮه ﻳـﯥ ﻋﻠﻤـﻲ دي ﭼـﯥ ﭘـﻪ دې ډﻟـﻪ ﻛـﯥ درې‬
‫ﻓﺎرﺳــﻲ‪ ،‬ﻳــﻮ اﻧګﻠﻴﺴــﻲ او ﭘــﺎﺗﯥ اووﻟــﺲ ﻳــﯥ ﭘښــﺘﻮ دي‪ .‬د ﭘښــﺘﻮ ﻣﻬــﻢ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﭼﯥ د ﻛﻮر ﻟﻪ ﻻرې ﺧﭙﺎره ﺷﻮي ﻋﺒـﺎرت دي ﻟـﻪ‪ :‬د ﺳـﻴﻨﯥ‬

‫‪72‬‬
‫ﻧﺎروﻏﻲ او ﺗﻮﺑﺮﻛﻠـﻮز‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺼـﻲ راډﻳﻮﻟـﻮژي‪ ،‬د درﻣﻠـﻮ د اﺳـﺘﻌﻤﺎل‬
‫ﻋﻤﻠـــﻲ ﻻرښـــﻮد‪ ،‬د ﻛﻤﭙﻴـــﻮټﺮ اﺳﺎﺳـــﺎت او وﻳﻨـــډوز‪ ،‬د ارواﭘـــﻮﻫﻨﯥ‬
‫ښﻮوﻧځﻲ‪ ،‬د ﺟﺰا ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﺣﻪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ :‬ﻓﻴډراﻟﻴﺰم‪ ،‬د ﺧﻮب ﻧـړۍ‪،‬‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣړﻧﻴﻮ ښﻮوﻧځﻴﻮ ﻛﯥ د ژﺑـﯥ د زده ﻛـړې ﻻرښـﻮوﻧﯥ او ﺳـﺘﺮاﺗﻴﮋي‬
‫او داﺳﯥ ﻧﻮر‪.‬‬
‫د او‪ .‬ار‪ .‬اى‪ .‬د ﺧﭙﺮوﻧــﻮ د څــﺎﻧګﯥ ﻟــﻪ ﻻرې ﻣــﻮږ ﭘــﻪ ﻟﺴــګﻮﻧﻮ ﻛــﻮﭼﻨۍ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ رﺳﺎﻟﯥ ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ﺧﭙﺮې ﻛړي ﭼﯥ ﻣﻬﻤﯥ ﻳﯥ ﻋﺒﺎرت دي ﻟـﻪ‪ :‬اﻳـډز‬
‫څﻪ ﺷﻰ دى؟‪ ،‬د ﻧﺸﯥ زﻳﺎﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻧﺸﯥ زﻫـﺮ‪ ،‬ﭘـﻪ ﺧﺘـﻴځ ﻧﻮرﺳـﺘﺎن ﻛـﯥ د‬
‫اﭘﻴﻨــــﻮ اﺳــــﺘﻌﻤﺎل او ﻧــــﻮر‪ .‬ﻫﻤــــﺪا راز ددې ادارې ﻟــــﻪ ﺧــــﻮا ﻣﺨﺘﻠــــﻒ‬
‫ﭘﺎﻣﻔﻴﻠټﻮﻧــﻪ ﻟﻜــﻪ ﻣﻼرﻳــﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻟﺪاﻧــﻪ‪ ،‬اﻳــډز او ﻧــﻮر ﺧﭙــﺎره ﺷــﻮي دي‪ .‬د‬
‫اﻳ ـډز ﻓﻠﻴــﭗ ﭼــﺎرټ ﭘــﻪ څﻠــﻮرو ژﺑــﻮ ډﯦــﺮ ﺳــﺘﺮ ﻛــﺎر و ﭼــﯥ د روﻏﺘﻴــﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﺎرﻛﻮوﻧﻜﻮ ﻟﭙﺎره ﻣﺎ ﺟﻮړ او د دې ادارې ﻟﻪ ﺧﻮا ﺧﭙﻮر ﺷﻮ‪ ،‬ﭼﯥ د ﻧړۍ‬
‫ډﯦﺮو ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﻳـﯥ ﻧﻤـﻮﻧﯥ وﻏﻮښـﺘﯥ او د ﭘﺎﻛﺴـﺘﺎن د ﻣﺨﺘﻠﻔـﻮ ادارو‬
‫ﻟﻪ ﺧﻮا اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﯧږي‪.‬‬
‫ﻣــﺎ ډﯦــﺮې ﻃﺒــﻲ رﺳــﺎﻟﯥ او رﻏﺘﻴــﺎﻳﻲ ﭼﺎرټﻮﻧــﻪ د ‪ AMI‬ﭘــﻪ ﻃﺒــﻲ درې‬
‫ﻣﻴﺎﺷﺘﻨۍ ﻣﺠﻠﻪ )ﺳﻼﻣﺘۍ( ﻛﯥ ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ﺧﭙﺎره ﻛړي دي‪ ،‬ﭼـﯥ ﻫـﺮ ﻳـﻮ‬
‫ﻳــــﯥ د ﻧــــړۍ د روﻏﺘﻴــــﺎﻳﻲ ادارې )‪ (WHO‬او ‪ UNICEF‬ﻟــــﻪ ﻣﻬﻤــــﻮ‬
‫ﺧﭙﺮوﻧﻮ څﺨـﻪ دي‪ ،‬ﭼـﯥ ﻣﻬـﻢ ﻳـﯥ دا دي‪ :‬ﭘـﻪ ﻛﻮﭼﻨﻴـﺎﻧﻮ ﻛـﯥ د ټـﻮﺧﻲ او‬
‫ﺗﻨﻔﺴﻲ ﺳﺘﻮﻧﺰو د ﺗﺸﻴﺨﺺ او درﻣﻠﻨﯥ ﭼﺎرټ‪ ،‬ﺳـﻮزﯦﺪل‪ ،‬وﭼﻜـۍ‪ ،‬د‬
‫ﻧﺴﻨﺎﺳﺘﯥ ﻧﺎروﻏۍ د اﻫﺘﻤﺎم ﭼﺎرټ‪ ،‬ﻛﻮﻟﺮا‪ ،‬دﻏﻮږ اﻧﺘﺎﻧـﺎت‪ ،‬دﻏـﻮږ د‬
‫اﻧﺘﺎن دﺗﺸﺨﻴﺺ او درﻣﻠﻨﯥ ﭼﺎرټ او داﺳﯥ ﻧﻮر‪.‬‬

‫‪73‬‬
‫او ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﯥ ﻣﯥ د ‪ ARIC‬ﻟﭙﺎره دوه ﻛﺘﺎﺑګﻮټﻲ ﭘﻪ ﭘښـﺘﻮ‬
‫وژﺑــﺎړل ﭼــﯥ ﻛﯧــﺪى ﺷــﻲ ﺗﺮاوﺳــﻪ ﭼ ـﺎپ ﺷــﻮي وي‪ ،‬ﭼــﯥ ﻳــﻮ ﻳــﯥ ډﯦــﺮ‬
‫ﺧﻮراﻛﻲ او ﺑﻞ د ﭘﺰې‪ -‬ﻏﻮږ‪ -‬ﺳﺘﻮﻧﻲ او ﺳﺘﺮګﯥ ﻧﺎروﻏۍ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ دي‪،‬‬
‫ﻫﻤﺪا راز د ‪ SERVE‬روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ زده ﻛـړو ﻟﭙـﺎره ﻣـﯥ څـﻮ ﻃﺒـﻲ رﺳـﺎﻟﯥ‬
‫اﻳډﻳټ ﻛړي دي‪.‬‬
‫ﻟﻜﻪ څﻨګـﻪ ﭼـﯥ ﻣـﻮږ ﺗـﻪ څﺮګﻨـﺪه ده ﺗﺎﺳـﻮ د ﭼـﺎپ ﭘـﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ د ادﺑﻲ )ﺷﻌﺮي( ﻛﺘـﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘـﻪ اﻧـډول ﻃﺒـﻲ او‬
‫ﻧﻮرو ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭼﺎپ ﺗﻪ زﻳـﺎت ارزښـﺖ ورﻛـﻮئ‪،‬‬
‫د دې ﻋﻠﺖ څﻪ دى؟‬
‫ښــﺎﻏﻠﻰ ﻳــﻮن ﺻــﺎﺣﺐ! د ﻣﭽﻴــﻮ ﭼــﻚ راﺑﺎﻧــﺪې ﻣــﻪ راﭘــﺎروه‪ ،‬د دې‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﯥ ځﻮاب ﻳﻮ څﻪ ﻣﺨﻜﯥ وﻳﻞ ﺷﻮى دى‪ ،‬ﺧـﻮ دﻟﺘـﻪ ﺑـﻪ ﭘـﺮې ﻟـږ څـﻪ‬
‫زﻳﺎﺗﻮﻧﻪ وﻛړم‪ .‬ﭘﻪ ﭘښـﺘﻮ ﻛـﯥ د ﻋﻠﻤـﻲ اﺛـﺎرو ﻧـﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳـﺖ د دې ﺳـﺒﺐ‬
‫ﺷﻮى ﭼﯥ ﻣﻮږ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺗﺮﺟﯧﺢ ورﻛړو‪ .‬دا د ټﻮﻟﻨﯥ اړﺗﻴﺎ ده او‬
‫ﭘﻪ دې ډول زﻣﻮږ ټﻮﻟﻨﻪ ﻣﺨﻜﯥ ﺗﻠﻼى ﺷﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﺗﺎﺳﯥ ﻳﻮ ﻛﺘـﺎﺑﭙﻠﻮرﻧځﻲ‬
‫ﺗﻪ ورﺷﺊ‪ ،‬ﭘﻪ ډﯦﺮه ﻣﺸﻜﻠﻪ ﭘﻪ ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺪا ﻛﻮئ او ﻫﻐﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﺷﻌﺮ وي او ﻟﻨډې ﻛﻴﺴﯥ‪ .‬ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ژﺑﻪ د ﺷـﻌﺮ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﺧـﻮرا ډﯦـﺮ دي‪،‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮان د ټﻮﻟﻨﯥ ډﯦﺮ ﺣﺴﺎس ﺧﻠﻚ دي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺪر ﻳـﯥ وﺷـﻲ‪ ،‬ﺧـﻮ زﻣـﺎ‬
‫ﭘﻪ اﻧﺪ ﻳﻮازې ﺷـﻌﺮ د ټـﻮﻟﻨﯥ درد ﻧـﻪ ﺷـﻲ دوا ﻛـﻮﻻى‪ .‬ﺷـﺎﻋﺮ ﻳـﻮ ټـﻮﻟﻨﻴﺰ‬
‫درد د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﻛﯥ ﺑﻴﺎﻧﻮي‪ ،‬ﻫﻐﻪ درد ﭼﯥ ټﻮل ځﻮروي‪ ،‬ﻣـﻮږ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫د درد درﻣــﻞ وﻟټــﻮو ﭼــﯥ ﻫﻐــﻪ ﻋﻠــﻢ دى‪ ،‬ﭘﻮﻫــﻪ ده‪ ،‬ﻧــﻪ دا ﭼــﯥ د ﻫﻐــﯥ د‬
‫ﺑﻴﺎن ﻟﭙﺎره ﻣﺨﺘﻠﻔﯥ ﻃﺮﻳﻘﯥ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛړو‪ ،‬وزن او ﻗـﺎﻓﻴﯥ ورﺗـﻪ وﻟټـﻮ‪.‬‬

‫‪74‬‬
‫ﻫﻴﻠﻪ ده زﻣﺎ دراﻧـﻪ دوﺳـﺘﺎن ﻟـﻪ ﻣـﺎ څﺨـﻪ ﭘـﻪ دې ﻧﺎراﺿـﻪ ﻧـﻪ ﺷـﻲ‪ ،‬دا ﻳـﻮ‬
‫ﺗﺮﻳﺦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دى او ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﺗﯧښﺘﻪ ده‪ .‬ﭘـﻪ رښـﺘﻴﺎ ﻫـﺮ ﺳـړى ﺷـﻌﺮ ﻧـﻪ‬
‫ﺷﻲ وﻳﻼى‪ ،‬ﺷﻌﺮ ځﺎﻧګړې ﻫﻮښﻴﺎرﺗﻴﺎ او ﺳﭙﯧڅﻠﻰ اﺣﺴـﺎس ﻏـﻮاړي‪،‬‬
‫ﭼﯥ دا ګﻮﻫﺮ ﭘﻪ ﻫﺮ ﭼﺎ ﻛﯥ ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﻪ ﻣـﻮږ ﭘـﻪ اوﺳـﻨﻴﻮ ﺷـﺮاﻳﻄﻮ ﻛـﯥ‬
‫دا ګﻮﻫﺮ د ﻳﻮ ښﻪ ﻛﺎر ﻟﭙﺎره اﺳـﺘﻌﻤﺎل ﻛـړو‪ ،‬ﺑـﺪ ﻛـﺎر ﺑـﻪ ﻧـﻪ وي‪ .‬ﻫﻤﺪﻏـﻪ‬
‫ﺷﺎﻋﺮ د ﺷﻌﺮ ﭘﺮځﺎى ﻛﻮﻻى ﺷﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ﻋﻠﻤـﻲ څﯧړﻧـﻪ وﻛـړي‪ ،‬د ټـﻮﻟﻨﯥ د‬
‫ﺑﻴﺎ وداﻧﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻳﻮ څﻪ وﻟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻳﻮ څﻪ وژﺑﺎړي او ﻛﻪ دا ﻳﯥ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻧﻪ‬
‫ﻛﯧږي‪ ،‬ﻏﻠﻲ دې ﻛﯧﻨﻲ‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﭘﻴﺴﯥ ﭼﯥ د ﺷﻌﺮ ﭘﺮ ﻳﻮ ﻛﺘﺎب ﻟګﯧږي ﭘـﻪ ﻫﻐـﻮ ﻛـﻮﻻى ﺷـﻮ د ﻳـﻮ‬
‫ښــﻮوﻧځﻲ ﻟﭙــﺎره ﻳــﻮ ﻛﺘــﺎب ﭼــﺎپ ﻛــړو‪ ،‬د روﻏﺘﻴــﺎ ﭘــﻪ ﻫﻜﻠــﻪ ﻳــﻮ ﻛﺘــﺎب‬
‫ﭼﺎپ ﻛړو‪ ،‬د ﺳﺎﻳﻨﺲ او ﺗﻜﻨﻴﻚ ﭘﻪ اړه ﻳﻮ څﻪ ﭼﺎپ ﻛړو او داﺳﯥ ﻧﻮر‪.‬‬
‫ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ داﺳﯥ ﭘﯧښﯧږي ﭼﯥ ګڼ ﻣﺼﺮوﻓﻴﺘﻮﻧﻪ او ګڼ‬
‫ﻛﺎروﻧﻪ د ﺳړي ﻛـﺎر او ﻣﺴـﻠﻚ ﺗـﻪ زﻳـﺎن اړوي‪ ،‬د ګڼـﻮ‬
‫اﺛﺎرو ﺧﭙـﺮول او ﻧـﻮرو ﺧﭙﺮﻧﻴـﻮ ﺑﻮﺧﺘﻴـﺎوو ﺧـﻮ ﺳـﺘﺎ آر‬
‫ﻣﺴﻠﻚ )ﻃﺒﺎﺑﺖ( ﺗﻪ څﻪ زﻳﺎن ﻧﻪ دى اړوﻻى؟‬
‫ﻳﻮن ﺻﺎﺣﺐ‪ ،‬رښﺘﻴﺎ ﻫﻢ ﻛﻠﻪ داﺳﯥ ﻛﯧـږي‪ ،‬ﭼـﯥ ﺳـړى دوﻣـﺮه ﭘـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﺑﻮﺧﺖ وي او ﻳﺎ ﭘﺮې ﻛﺎروﻧﻪ دوﻣﺮه ډﯦﺮ وي ﭼﯥ ﻻره ورﻛﻪ ﻛړي‪ .‬رښﺘﻴﺎ‬
‫ﻫﻢ زﻣﺎ ﻣﺼﺮوﻓﻴﺘﻮﻧﻪ ﺧﻮرا ډﯦـﺮ دي‪ ،‬اﻛﺜـﺮ دوﺳـﺘﺎﻧﻮ او زﻣـﺎ د ﻛـﻮرﻧۍ‬
‫ﻏړو ﺗﻪ ﻫﻢ دا ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﭘﻴﺪاﻛﯧږي‪ ،‬ﭼﯥ ډاﻛټﺮي ﻳﯥ ﭘﺮﯦښﯥ او ﻟﻴﻜﻮاﻟﻲ‬
‫ﻳﯥ راﺧﻴﺴﺘﯥ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ ﻣﯥ راﺗﻪ ﭘﻼر واﻳﻲ ﭼﯥ ﺗﺎ ﻫﺴـﯥ ﻃـﺐ ﻟﻮﺳـﺘﻰ‪،‬‬
‫ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ دې ﻟﻮﺳﺘﻲ واى‪ .‬ﺧﻮ ﺣﻘﻴﻘﺖ دادى‪ ،‬ﭼﯥ زﻣﺎ ﺑﻮﺧﺘﻴﺎ زﻳـﺎﺗﺮه‬

‫‪75‬‬
‫ﭘـــﻪ ﻃﺒـــﻲ ﺑﺮﺧـــﻪ ﻛـــﯥ وي‪ .‬ﭘـــﻪ رښـــﺘﻴﺎ ﻫـــﻢ ﻛﻠـــﻪ ﭘـــﻪ ﻣﻴﺎﺷـــﺘﻮ ﻣﻴﺎﺷـــﺘﻮ‬
‫ﺳټﺎټﺴــﻜﻮب ﭘــﻪ ﻻس ﻛــﯥ ﻧــﻪ اﺧﻠــﻢ‪ ،‬ﺧــﻮ د ﻃﺒــﻲ ﺧﭙﺮوﻧــﻮ ﻟــﻪ ﻻرې ﭘــﻪ‬
‫ﺳﻠګﻮﻧﻮ ﻧﻮرو ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻜﺎﻧﻮ ﺗﻪ ورښـﻴﻢ ﭼـﯥ څﺮﻧګـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺳټﺎټﺴـﻜﻮب‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛړي‪ ،‬زﻣﺎ ﻣﻘﺼﺪ دادى ﻛـﻪ زه ﻣﺴـﺘﻘﻴﻤﺎً د ﻧـﺎروغ درﻣﻠﻨـﻪ ﻧـﻪ‬
‫ﻛــﻮم‪ ،‬ﭘــﻪ ﻧﺎﻣﺴــﺘﻘﻴﻢ ډول ﭘــﻪ ﺳــﻠګﻮﻧﻮ ان ﭘــﻪ زرګﻮﻧــﻮ ﻧﺎروﻏــﺎن د ﻧــﻮرو‬
‫روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﻛﺎرﻛﻮوﻧﻜﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻛـﻮم‪ .‬ﻛـﻪ زه ﭘـﻪ ﻛﺘﻨځـﻲ ﻛـﯥ‬
‫ﻛﯧﻨﻢ ﻛﯧﺪى ﺷﻲ د ورځﯥ ‪ 30 -20‬ﻧﺎروﻏﺎن وګﻮرم او ﻳﻮازې ﻫﻤﺪوى ﺗﻪ‬
‫ﻣﯥ ﺧﻴﺮ ورﺳﯧږي‪ ،‬ﺧﻮ زﻣﺎ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ او ﺧﭙﺮوﻧـﯥ ﭘـﻪ ﺳـﻠګﻮﻧﻮ ډاﻛټـﺮان‬
‫او ﻧــﻮر روﻏﺘﻴــﺎﻳﻲ ﻛــﺎرﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻟــﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻧــﻮ ﭘــﻪ دې ډول ﻣــﯥ زرګﻮﻧــﻮ‬
‫وګړو ﺗﻪ ﻧﺎﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻴﺮ ورﺳﯧږي‪.‬‬
‫د ﻳﻮ څﻪ ﻟﻴﻜﻞ ﺑﺎﻳﺪ د ﻳﻮ څﻪ ﭘﺮ اﺳﺘﻨﺎد وﺷﻲ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻞ ﺳﻨﺪ دى‪ ،‬ﻧﻮ څـﻪ‬
‫ﭼﯥ زه د ﺧﭙﻠﻮ ﻫﯧﻮادواﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻟﻴﻜﻢ‪ ،‬د ﻳﻮڅﻪ ﭘﺮ اﺳﺎس ﻳـﯥ ﻟـﻴﻜﻢ‪ ،‬او‬
‫د ﻫﻤﺪې ﻣﺠﺒﻮرﻳﺖ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ زه ډﯦـﺮې ﻧـﻮې څﯧړﻧـﯥ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛـﻮم‪ ،‬ﻧـﻮي‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻟﻮﻟﻢ‪ ،‬څﯧړﻧﯥ ﻛﻮم‪ ،‬د ﻧړۍ ﻟﻪ ډﯦﺮو ﻣﻌﺘﺒﺮو ﻃﺒﻲ ﻣﻨﺎﺑﻌﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ‬
‫ﺗﻤﺎس ﻛﯥ ﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻪ ﻧړﻳﻮاﻟﻮ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻮﻧﻮ او ﻏﻮﻧډو ﻛﯥ ګډون ﻛـﻮم او ﺗـﺮ‬
‫ﻻﺳــﻪ ﺷــﻮې ﭘﻮﻫــﻪ ﺧﭙﻠــﻮ ﻫــﻢ ﻣﺴــﻠﻜﺎﻧﻮ او ﻫﯧﻮادواﻟــﻮ ﺗــﻪ د ﻟﻴﻜﻠــﻮ او‬
‫ژﺑﺎړﻟﻮ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺘﻘﺎﻟﻮم‪ .‬دا ټﻮل ﻟﻪ ﻣﺴﻠﻚ ﺳﺮه ارﺗﺒﺎط دى‪ ،‬ﻧﻮ زه ﻟـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻚ څﺨﻪ ﻟﺮې ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ﻣﺴﻠﻚ ﺗﻪ ﺧﻮرا ﻧږدې ﺷﻮى ﻳـﻢ‪ .‬ﭘـﻪ څﻨـګ‬
‫ﻛﯥ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ ﻧﺎ ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻣﺼـﺮوﻓﻴﺖ ﻫـﻢ ﺷـﺘﻪ ﺧـﻮ دوﻣـﺮه ﻧـﻪ دى ﭼـﯥ زﻣـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻚ دې ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻛړي‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳــﻮ ﻳــﻮ ﻟﻴﻜــﻮال ډاﻛټــﺮ ﻳــﺎ ډاﻛټــﺮ ﻟﻴﻜــﻮال ﻳــﯥ‪ ،‬ﻟــﻪ‬
‫دواړو ﺧــﻮاو د ﭘښــﺘﻨﻮ ارواﭘﻮﻫﻨــﻪ ښــﻪ درﻣﻌﻠﻮﻣــﻪ ده‪،‬‬

‫‪76‬‬
‫څﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻮئ‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘښﺘﻨﻲ ټﻮﻟﻨـﻪ ﻛـﯥ د ﻳـﻮ ﻟﻴﻜـﻮال‬
‫ﻟﭙﺎره د ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻨﺪۍ او ﻧﻬﻴﻠۍ څـﻮﻣﺮه اﻧـډول ﺳـﺎﺗﻞ ﭘـﻪ‬
‫ﻛــﺎر دي او ﻳــﻮ ﻟﻴﻜــﻮال ﺑﺎﻳــﺪ ﭘــﻪ داﺳــﯥ ﻳ ـﻮ ﺳــﺘﻮﻧﺰﻣﻦ‬
‫ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل ﻛﯥ ﺧﭙﻞ ﻛﺎر څﻪ ډول ﭘﺮﻣﺦ ﺑﻮزي؟‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮږ ﭘښﺘﻨﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ﭘﻪ ﻧﻈـﺮ ﻛـﯥ وﻧﻴﺴـﻮ او د روښـﺎﻧﻔﻜﺮه ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ‬
‫ﻛــﺎر دﻟﺘــﻪ وڅﯧــړو‪ ،‬ډﯦــﺮ د ﻫﻴﻠــﯥ وړ ﻧــﻪ دى‪ .‬ددې ﻋﻠــﺖ زﻣــﺎ ﭘــﻪ ﻧﻈــﺮ ﭘــﻪ‬
‫ﭘښﺘﻨﻮ ﻛـﯥ د ﻟﻮﺳـﺘﻮ وګـړو ﻛﻤـﻮاﻟﻰ دى‪ .‬زﻳـﺎﺗﺮه دﻳﻨـﻲ ﻋﻠـﻮم او دﻳﻨـﻲ‬
‫ﻟﻴﻜﻮاﻻن او ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ښﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ګﻮري‪ .‬ﻛﻪ رښﺘﻴﺎ را ﺑﺎﻧﺪې واﻳﯥ‬
‫د ټﻮﻟﻨﯥ اړﺗﻴﺎ ﻧﻪ اﺣﺴﺎﺳﻮي‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻛـﻮي ﭼـﯥ ﻛﺘـﺎب ﻟﻮﺳـﺘﻞ د ﭘﻴﺴـﻮ د‬
‫ﻻس ﺗﻪ راوړﻟﻮ ﻟﭙﺎره دي او ﻳﺎ ځﻴﻨﯥ ﻣﻨﻔﻲ اﻧګﯧﺮﻧﯥ ﭼﯥ ګﻮﻧـﺪې ﺳـړى‬
‫ﻟﻪ دﻳﻦ څﺨﻪ ﻟﺮې ﻛﻮي او داﺳﯥ ﻧﻮر‪ .‬ﺧﻮ ﻟﻪ ﻧﯧﻜـﻪ ﻣﺮﻏـﻪ اوس ﭘـﻪ ځـﻮان‬
‫ﻛــﻮل ﻛــﯥ ﻟــﻪ ﻟﻮﺳــﺖ او ښــﻮوﻧځﻲ ﺳــﺮه ډﯦــﺮه ﻣﻴﻨــﻪ ﭘﻴــﺪا ﺷــﻮې ﭼــﯥ دا‬
‫ﻟﻴﻜﻮال ﺗـﻪ ﻫﻴﻠـﻪ ﭘﻴـﺪاﻛﻮي‪ ،‬ﭼـﯥ اﻣﻴـﺪ دى راﺗﻠـﻮﻧﻜﻰ ﻧﺴـﻞ ﺑـﻪ د دوى‬
‫ﻗﺪر وﻛړي‪.‬‬
‫ﺑﻠﻪ ﺳﺘﺮه ﺳﺘﻮﻧﺰه ﭼﯥ زﻣﻮږ ﭘﻪ ټﻮﻟﻨـﻪ ﻛـﯥ ده‪ ،‬دوى ﻫﺮڅـﻪ د ﭘﻴﺴـﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﺗﻠﻪ ﺗﻠﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﺎﻧﺎ ﭼﯥ ﻛﻪ څـﻮك ﺷـﺘﻤﻦ و‪ ،‬ﻫﻐـﻪ ﻫـﺮ څـﻪ دى‪ ،‬ﺧـﻮ ﻛـﻪ‬
‫ډﯦﺮ ﺳﺘﺮ ﻟﻴﻜﻮال وي‪ ،‬ﺧﻮ ﺟﻴـﺐ ﻳـﯥ ﺧـﺎﻟﻲ و ﭘـﻪ ﭘښـﺘﻨﻲ ټﻮﻟﻨـﻪ ﻛـﯥ ﻳـﯥ‬
‫ځﺎى ﻧﻪ وي‪ .‬څﻮك ورﺳـﺮه ﻣﺮﺳـﺘﻪ ﻧـﻪ ﻛـﻮي‪ ،‬د ﻗـﺪر ﭘـﻪ ﺳـﺘﺮګﻪ ورﺗـﻪ ﻧـﻪ‬
‫ګﻮري او ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤﻪ دا ﭼﯥ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ راﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰه د ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧـﻮ ﭘـﻪ وﺧـﺖ ﻛـﯥ او ﻳـﺎ د ﻛﻤﻮﻧﺴـﺘﺎﻧﻮ ﭘـﻪ وﺧـﺖ‬
‫ﻛــﯥ د ﺧﭙﻠــﻮ ځــﺎﻧګړو اﻫــﺪاﻓﻮ ﻟﭙــﺎره د ﻛﺘــﺎﺑﻮﻧﻮ وړﻳــﺎ وﯦﺸــﻞ و‪ ،‬ﭼــﯥ‬

‫‪77‬‬
‫ﭘښــﺘﺎﻧﻪ د ﻣﻔﺘــﻮ ﻛﺘــﺎﺑﻮﻧﻮ روږدي ﺷــﻮي دي‪ ،‬ﻧــﻮ اوس ﭘښــﺘﺎﻧﻪ اﻛﺜــﺮو‬
‫ﻛﺘــﺎﺑﻮﻧﻮ او ﻟﻴﻜﻮاﻻﻧــﻮ ﺗــﻪ د ﺷــﻚ ﭘــﻪ ﺳــﺘﺮګﻪ ګــﻮري‪ ،‬ﻓﻜــﺮ ﻛــﻮي ﭼــﯥ‬
‫ﻟﻴﻜﻮال د دوى ﻟﭙﺎره ﻛﻮﻣﻪ ﻧﻮې ﺳﺘﻮﻧﺰه زﯦږوي او ګﺮم ﻫﻢ ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫ددې راز ﺳﺘﻮﻧﺰو د ﺣﻞ ﻟﭙﺎره ﺑﻨﺴټﻴﺰ ﻛﺎر ﭘﻪ ﻛـﺎر دى‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘـﻲ څﯧـړل‬
‫ﻏﻮاړي‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ډﯦﺮ اﺣﺘﻴﺎط او ورو ورو دا ﺳﺘﻮﻧﺰه ﺣﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﺧﻠﻜﻮ ﺗﻪ‬
‫ﻗﻨﺎﻋﺖ ورﻛړ ﺷﻲ‪ ،‬ﭼﯥ د ټـﻮﻟﻨﯥ ﭘـﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘـګ ﻛـﯥ د ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ ﭘـﻪ رول‬
‫ﭘــﻮه ﺷــﻲ‪ ،‬ﻣﻠــﻲ ﭘــﺎﻧګﻮال ﺑﺎﻳــﺪ ﻟــﻪ ﻟﻴﻜﻮاﻟــﻮ ﺳــﺮه ﻣﺮﺳــﺘﻪ وﻛــړي‪ ،‬ﻣﻠــﻲ‬
‫ﺳــﻮداګﺮ وروزل ﺷــﻲ‪ ،‬د ښــﻮوﻧﯥ او روزﻧــﯥ ﺳــﻮﻳﻪ ﻟــﻮړه ﻛــړاى ﺷــﻲ‪ ،‬د‬
‫ﻟﻮﺳﺘﻮ ﺷﻤﯧﺮﻧﻪ ﻟﻮړه ﻛړاى ﺷﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣﻨﻔﻲ اﻧګﯧﺮﻧﯥ ﭼﯥ ﭘـﻪ ټﻮﻟﻨـﻪ ﻛـﯥ‬
‫دي ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﺳﺮه ﻣﻘﺎوﻣﺖ وﺷﻲ او ﺧﻠﻚ د ﭘﻮﻫﯥ ﭘﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﭘﻮه ﺷﻲ‪.‬‬
‫اوس اوس ﺧــﻮ ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﯥ ﺗــﻪ ﭘــﻪ ﻫــﺮ ډګــﺮ ﻛــﯥ ﺧــﻮرا‬
‫زﻳﺎت ﻛﺎر ﻛﯧږئ‪ ،‬ﺗﺎﺳﻮ دې ﻛﺎر ﺗﻪ څﻮﻣﺮه ﻫﻴﻠﯥ ﻟﺮئ؟‬
‫ﻛــﻪ ﻣــﻮږ ﭘــﻪ ﻛﻴﻔﻴــﺖ ﭘﺴــﯥ وﻧــﻪ ګﺮځــﻮ او ﻳــﻮازې ﻛﻤﻴــﺖ ﭘــﻪ ﻧﻈــﺮ ﻛــﯥ‬
‫وﻧﻴﺴﻮ‪ ،‬ﺧﻮ ښﻪ ﻛﺎر دى‪ ،‬ﺧﻮ زه ډارﯦـږم‪ ،‬ﭼـﯥ ﭘښـﺘﺎﻧﻪ ډﯦـﺮ اﺣﺴﺎﺳـﺎﺗﻲ‬
‫ﻗﻮم دى‪ ،‬ډﯦﺮ ﻟﻨډ اﻧـﺪي دي‪ ،‬دﻛـﺎر ﻫﻤﻐـﻪ ﺷـﯧﺒﯥ او ﺳﻤﻼﺳـﻲ ګټـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻛﯥ ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻫﺮ اړﺧﻴﺰې اﻏﯧﺰې او ﻋﻮاﻗﺐ ﻳﯥ ﻧﻪ ﺳﻨﺠﻮي ﭼـﯥ دا د‬
‫ﭘښﺘﻨﻮ د ټﻮﻟﻮ اوﺳﻨﻴﻮ او ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳـﺘﻮﻧﺰو اﺳـﺎس دى‪ .‬دوى‬
‫ﭘﻪ ﻫﺮ ﻛﺎر ﻛﯥ ﺧﻮرا ﻟﻪ اﻓﺮاط ﻧﻪ ﻛﺎر اﺧﻠﻲ‪ ،‬د ﻛﻤﻮﻧﺴﺘﺎﻧﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛـﯥ‬
‫ﻳﯥ ﭘﻪ ﺑﺮﯦﺘﻮﻧﻮ ﺧﻮﻟﯥ ﭘټﯥ ﻛـړې وي او د ﻫﺠـﺮت ﭘـﻪ ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل ﻛـﯥ ﺧـﻮ‬
‫ﻋــﺮب د ﭘښــﺘﻨﻮ ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧۍ ﺗــﻪ ګﻮﺗــﻪ ﭘــﻪ ﺧــﻮﻟﯥ ﭘــﺎﺗﯥ وو‪ .‬زه واﻳــﻢ ﭼــﯥ‬
‫داﺳﯥ ﻧﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﭼﯥ زﻣﻮږ ﻟﻪ دې روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻗﺸﺮ څﺨﻪ ﻫﺮ څﻪ ﭘﺎﺗﯥ وي او‬
‫ﻳـــﻮازې د ﻛﺘـــﺎب ﭘـــﺮ ﭼـــﺎﭘﻮﻟﻮ ﺑﻮﺧـــﺖ وي‪ .‬ﻣـــﻮږ ﺑﺎﻳـــﺪ وڅﯧـــړو ﭼـــﯥ‬

‫‪78‬‬
‫ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ ﻟﺮي او ﻛﻪ ﻧﻪ؟ د ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻟﺴـﺖ ﻛـﻮل ﻳـﺎ ﻛﺘـﺎرول ﻧـﻪ دي ﭘـﻪ‬
‫ﻛﺎر‪ ،‬د ټﻮﻟﻨﯥ او وګړو اړﺗﻴﺎ‪ ،‬دځـﻮان ﻗﺸـﺮ ﻏﻮښـﺘﻨﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﭘـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻛـﯥ‬
‫وﻧﻴﻮل ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻠــﻪ ﻣﺴــﻠﻪ د ﻛﺘــﺎب ﻛــﺮه واﻟــﻰ دى‪ ،‬ﻧــﻪ دا ﭼــﯥ رﻧګــﻴﻦ ﭘــﻮښ ورﻛــړه‪،‬‬
‫ﺗﻜﺮار ﺗﻜﺮار ﻣﻄﺎﻟﺐ راﻏﻮﻧډ ﻛړه او ﭘﻪ اﻟﻤﺎرۍ ﻛﯥ ﻳﯥ ﻛﺘﺎر ﻛړه‪.‬‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻧﻨﻪ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﻈﺎم ګډوډﯦﺪل‪ ،‬د ﻫﺠﺮت ﭘﻪ ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل‬
‫ﻛــﯥ د ﭘښــﺘﻨﻮ ښــﻮوﻧځﻴﻮ ﻧﺸــﺘﻮاﻟﻰ‪ ،‬ﻫﻐــﻪ ﺳــﺘﻮﻧﺰې دي ﭼــﯥ ژور ﻓﻜــﺮ‬
‫ﻏﻮاړي‪ .‬اﻳـﺎ دوﻣـﺮه ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﭼـﯥ ﭼـﺎﭘﯧږي‪ ،‬دوه درې ﻛﺎﻟـﻪ وروﺳـﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻟﻮﺳــﺘﻮﻧﻜﻲ وﻟــﺮي؟ ﻟــﻮﻣړى ﺑﺎﻳــﺪ ﭘــﻪ ځــﻮان ﻛــﻮل او ﻛﻮﭼﻨﻴــﺎﻧﻮ ﻛــﯥ د‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﺷﻮق ﭘﻴﺪاﺷﻲ‪ ،‬دﻫﻐـﻮى ﻟـﻪ ﺧﭙﻠـﯥ ژﺑـﯥ ﺳـﺮه ﻣﻴﻨـﻪ ﭘﻴﺪاﺷـﻲ‪،‬‬
‫ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ زده ﻛړه وﻛړي‪ .‬دوى ﻟﻪ ﺧﭙﻠﯥ ژﺑـﯥ ﺑﯧﺨـﻲ ﭘـﺮدي دي‬
‫او ﻻ ﭘﺮدي ﻛﯧږي‪ .‬اﻓﻐﺎن ځﻮاﻧﺎن ﭘﻪ ﭘﺮدﻳﻮ ښﻮوﻧځﻴﻮ )ﺳـﻜﻮﻟﻮﻧﻮ( ﻛـﯥ‬
‫دي‪ ،‬ان د ﭘښــﺘﻮ ﻳــﻮه ﻛﺮښــﻪ ﻟﻮﺳــﺘﻰ ﻳــﺎ ﻟــﻴﻜﻼى ﻧــﻪ ﺷــﻲ‪ ،‬ﻧــﻮ دوﻣــﺮه‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﭼﯥ ﭼﺎﭘﯧږي ﻟږ ﺗﺮﻟږه ﺧﻮ ‪ %50‬ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻛﺘﺎب ﻫﺮ څﻮك اﺧﻠﻲ‪ .‬ﻣﻮږ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﭘښﺘﻨﻮ ﻛﯥ د وړﻳﺎ ﻛﺘـﺎب ﻻس ﺗـﻪ‬
‫راوړﻟــﻮ ﻧــﺎوﻟﻰ ﻛﻠﭽــﺮ ﭘــﺎى ﺗــﻪ ورﺳــﻮو‪ ،‬زﻣــﺎ ﻣﻘﺼــﺪ دا ﻧــﻪ دى‪ ،‬ﭼــﯥ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﻲ اړخ ﺗﻪ ﻳﯥ ﺑﺎﻳﺪ ډﯦﺮ ﭘﺎم وﺷﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺼﺪ ﻣـﯥ دادى ﭼـﯥ ټﻮﻟﻨـﻪ او‬
‫وګړي ورﺗﻪ اړﺗﻴﺎ وﻟﺮي او د اړﺗﻴﺎ ﻟـﻪ ﻣﺨـﯥ ﻟﻮﺳـﺘﻮﻧﻜﻲ ﭘﻴـﺪا ﻛـړي او‬
‫ﺧﻠﻚ ﻳﯥ واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻪ ﻛﻠـﻪ ﭘـﻪ ځﻴﻨـﻮ ادﺑـﻲ ﻛړﻳـﻮ ﻛـﯥ دا ﺧﺒـﺮې راﭘﻮرﺗـﻪ‬
‫ﻛﯧــــږي‪ ،‬ﭼــــﯥ ﭘﯧښــــﻮر ﻣﯧﺸــــﻮ‪ ،‬ﻫﯧــــﻮاد ﻣﯧﺸــــﺘﻮ او‬

‫‪79‬‬
‫ﻟﻮدﻳﺪﻳځﻤﯧﺸﺘﻮ اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨځ د ﻓﺮﻫﻨګﻲ او ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫ﻛﺎر ﻟﭙﺎره ﻣﻠګﺮﺗﻮب ډﯦﺮ ښﻪ اړﻳﻜﻲ ټﻴﻨګ ﺷـﻮي دي‪،‬‬
‫دا ﺑﺎﻳــﺪ وﭘﺎﻟــﻞ ﺷــﻲ او د ﻣﻠــﻲ ارﻣــﺎن ﻟﭙــﺎره ﺗــﺮې ﻛــﺎر‬
‫واﺧﻴﺴــﺘﻞ ﺷــﻲ‪ ،‬ﻛــﻪ څــﻮك د ځــﺎﻧﻲ ګټــﻮ او ﻳــﺎ ﻧــﻮرو‬
‫ﺗﻤــﺎﻳﻼﺗﻮ ﻟﭙــﺎره دا اﻣﻜﺎﻧــﺎت وﻛــﺎروي‪ ،‬ﻧــﻮ دا اوﺳــﻨﻰ‬
‫ﺑﻬﻴــﺮ ﺑــﻪ ټﻜﻨــﻰ ﻛــړي او ﺳــﺘﻮﻧﺰې ﺑــﻪ راﻣﻨځﺘــﻪ ﺷــﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ څـﻪ وﺷـﻲ ﭼـﯥ دا‬
‫ﻛﺎروﻧﻪ ﻧﻮر ﻫﻢ ښﻪ ﺷﻲ؟‬
‫رښــﺘﻴﺎ ﻫــﻢ ﭘــﻪ دې وروﺳــﺘﻴﻮ وﺧﺘــﻮ ﻛــﯥ ﭘﯧښــﻮر ﻣﯧﺸــﺘﻮ‪ ،‬ﻫﯧــﻮاد‬
‫ﻣﯧﺸــﺘﻮ او ﻟﻮﻳﺪﻳځﻤﯧﺸــﺘﻮ اﻓﻐﺎﻧــﺎﻧﻮ ﺗــﺮﻣﻨځ د ﺧﭙــﻞ ﻓﺮﻫﻨــګ د ودې‬
‫ﻟﭙﺎره ﺧﻮرا ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺪﻟﻮن راﻣﻨځ ﺗﻪ ﺷﻮى او ددﻏﯥ ﻟـړۍ ﻟـﻪ ﺑﺮﻛﺘـﻪ ﺧـﻮرا‬
‫ﻣﻬﻢ اﺛﺎر ﭼﺎپ ﺷﻮي او د ﭘښﺘﻮ ډﯦﺮو ﻟﯧﻮاﻻﻧﻮ ﺗـﻪ د ﻟﻮﺳـﺖ ﻣـﻮاد ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺷﻮي دي‪ .‬دا ډﯦﺮ د ﻗﺪر او درﻧﺎوي ﻛﺎر دى‪ ،‬ټﻮل اﻓﻐﺎﻧﺎن ﻳﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﻨـﻪ‬
‫او درﻧﺎوى وﻛړي‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻮﻳﺪﻳځ ﻛﯥ ﭘﻪ ډﯦﺮه ﻣﺸﻜﻠﻪ ﭘﻴﺴﯥ ﻻس ﺗﻪ راځـﻲ‬
‫او اﻛﺜﺮه وګړي دوﻣﺮه ﺑﻮﺧﺖ وي‪ ،‬ﭼﯥ ﺧﭙﻠﯥ ﻛﻮرﻧۍ ﺗﻪ ﻫﻢ ﭘـﻪ ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫رﺳﯧږي‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دﻏﺴﯥ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﯥ ﻛـﻪ داﺳـﯥ زﻣـﺮي راﭘﻴـﺪا ﻛﯧـږي‪ ،‬ﭼـﯥ‬
‫ﺧﭙﻞ ﻫﯧﻮاد او ﻓﺮﻫﻨګ ﺗﻪ ﻳﯥ ﭘﺎم وي‪ ،‬دا ډﯦﺮه ﺳﺘﺮه ﺧﺒﺮه ده‪ .‬ﻧﻮ زﻣـﺎ ﭘـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ددﻏﻮ درﻧﻮ ﻫﯧﻮادواﻟﻮ ﭘﺎك او ﺳﭙﯧڅﻠﻲ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﺎﻳﺪ ټﻜﻨﻲ ﻧﻪ‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ﻧﻮر ﻫﻢ ﻗﻮي او ﻏښﺘﻠﻲ ﺷـﻲ‪ ،‬ﻟـﻪ ﻫﻐـﻮى ﺳـﺮه ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺮﺳـﺘﻪ‬
‫وﺷﻲ‪ ،‬ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻟﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﭼﯥ د ﻫﻐـﻮى ﭘـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺑﺮاﺑﺮﯦـږي‪ ،‬ﭘـﻪ‬

‫‪80‬‬
‫ښﻮ ﻻرو ﻛﯥ وﻟګﻮل ﺷﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﺧﺪاى ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ څـﻮك ﻟـﻪ دﻏـﻮ ﺳـﭙﯧڅﻠﻮ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻮ څﺨﻪ ﺑﺪه ګټـﻪ اﺧﻠـﻲ او ﻫﻐـﻪ ﻟﻜـﻪ د ﺗﻨﻈﻴﻤـﻲ ﻏﻨﻴﻤﺘﻮﻧـﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﺷﺎن د ﺧﭙﻠﻮ ﭼﺎرو ﻟﭙﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮي‪ ،‬دا زه ﺧﻮرا ﺳـﺘﺮ او ﻧـﻪ ﺑښـﻮﻧﻜﻰ‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ګڼﻢ‪ .‬ځﻜﻪ ﭼﯥ ﺑﻴـﺎ ﺑـﻪ د دې ﭼـﻮﭘړ ﭘـﺮ رښـﺘﻴﻨﻮ ﺧـﺪﻣﺘګﺎراﻧﻮ ﻫـﻢ‬
‫څﻮك ﺑﺎور ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬زﻣﺎ ﭘﻪ اﻧـﺪ ښـﻪ ﺑـﻪ دا وي‪ ،‬ﭼـﯥ دﻏـﻪ ﻣـﺎﻟﻲ ﻣﺮﺳـﺘﯥ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ د ﻳﻮ ﺷﺨﺺ ﭘـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻧـﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ د ﻳـﻮې ﺟﺮګـﯥ ﻟـﻪ ﻻرې وﻟګـﻮل‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬د ﻟګﻮﻟﻮ ﻻرې ﻳﯥ دﻗﻴﻘـﯥ وي او ﻣﺮﺳـﺘﻪ ﻛﻮوﻧﻜـﻮ ﺗـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑﯧﺮﺗـﻪ‬
‫رښﺘﻴﻨﻰ راﭘﻮر ورﻛړ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﻳﻮ وارې دﻏـﻪ ﺑـﯥ اﻋﺘﺒـﺎري راﻣﻨځﺘـﻪ ﺷـﻮه‪ ،‬ﻧـﻪ ﺟﺒﻴـﺮه ﻛﯧـﺪوﻧﻜﯥ‬
‫ﭘﺎﻳﻠﯥ ﺑﻪ وﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻴﻠﻪ ده ﭼﯥ دواړه ﺧﻮاوې ﻫﻐﻮى ﭼﯥ ﻣﺮﺳـﺘﻪ ﻛـﻮي‬
‫او ﻫﻐـــﻮى ﭼـــﯥ ﻟـــﻪ ﻣﺮﺳـــﺘﯥ ګټـــﻪ اﺧﻠـــﻲ ‪ ،‬ﺑﺎﻳـــﺪ ﺻـــﺎدق او ﻣﻮﺧـــﻪ ﻳـــﯥ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن او اﻓﻐﺎﻧـــﺎﻧﻮ ﺗـــﻪ ﺧـــﺪﻣﺖ وي‪ ،‬ﺑﺎﻳـــﺪ ﻫـــﯧڅ ډول ﺷﺨﺼـــﻲ‬
‫اﻏﺮاض ﭘﻪ ﻫﻐﯥ ﻛﯥ ذﻳﺪﺧﻞ ﻧﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳــﯥ ﭘــﻪ راﺗﻠــﻮﻧﻜﻲ ﻛــﯥ د ﻃﺒــﻲ څﯧړﻧــﻮ او ﭼــﺎپ ﭘــﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ څﻪ ﭘﻼن ﻟﺮئ؟‬
‫څﺮﻧګﻪ ﭼﯥ ﻣﻮږ ﻛﻮﻣﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻪ ﻟﺮو‪ ،‬ﭼﯥ ﻛﻠﻨۍ ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﻮ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤﺪې ﻛﺒﻠﻪ ﻛﻮم ځﺎﻧګړى ﭘﻼن ﻫﻢ ﻧﻪ ﻟـﺮو‪ ،‬د )ﻛـﻮر(‬
‫ﻟﻪ ﺧﻮا دﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ د ﻃﺒﺎﺑﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﻻرښﻮد ﻛﺘﺎب ﺗﺮ ژﺑﺎړې ﻻﻧـﺪې دى‬
‫ﭼﯥ ‪ IAM‬ﻟﻪ ﺧﻮا ﺗﻤﻮﻳﻠﯧږي‪ ،‬د او‪ .‬ار‪ .‬اى‪ .‬ﻟﻪ ﺧـﻮا د ﺟﻨﺴـﻲ ﻣﻘﺎرﺑـﺖ ﻟـﻪ‬
‫ﻻرې ﺧﻮرﯦﺪوﻧﻜﯥ ﻧﺎروﻏۍ او اﻳډز ﻳﻮ ﻛﺘﺎب ﻫﻢ ﭘـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻛـﯥ دى ﭼـﯥ‬
‫زه ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮې ﻛﺎر وﻛړم‪ .‬ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم ﭼﯥ ټﻮل ﻃﺒﻲ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ د ﻳـﻮې ﻣﺮﺟﻌـﯥ‬
‫ﻟﻪ ﻻرې ﺧﭙﺎره ﺷﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ دې ډول د ﻣﻤﻜﻨﻪ ﻏﻠﻄﻴﻮ ﻣﺨـﻪ وﻧﻴـﻮل ﺷـﻲ‪،‬‬

‫‪81‬‬
‫او ﻃﺒﻲ ﻛﺮه اﺻﻄﻼﺣﺎت اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻮﻣﻪ ﺗﻜﻨﻴﻜـﻲ ﻧﻴﻤګړﺗﻴـﺎ‬
‫ﭘﻪ ﻛﯥ وي ﻫﻐﻪ ﻟﺮې ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨګﻲ او ﭘﻪ ﻧـﻮرو ﻫﯧﻮادﻧﻴـﻮ ﭼـﺎرو ﻛـﯥ‬
‫ﺳﺘړﻳﺎ او ﺳﺘﻮﻧﺰې ګﺎﻟﻞ د اﻧﺴﺎن د روﺣـﻲ اراﻣﺘﻴـﺎ ﭘـﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ څﻮﻣﺮه اﻏﯧﺰﻣﻦ دي؟‬
‫د ﻫﯧـــﻮاد ﻣﻴﻨـــﻪ‪ ،‬ﻣﻠـــﻲ اﺣﺴـــﺎس او ﻣﺴـــﻮوﻟﻴﺖ‪ ،‬رواﻧـــﻪ ﻏﻤﻴـــﺰه‪ ،‬د‬
‫اﻓﻐﺎﻧــﺎﻧﻮ ﻣﻌﺼــﻮﻣﻴﺖ او ﺑﯧــﻮزﻟﻲ‪ ،‬د ﻫﺠــﺮت ﻧــﺎﺧﻮاﻟﯥ او ﭘــﻪ ﻟﺴــګﻮﻧﻮ‬
‫ﻧﻮر ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺴﺎن دې ﺗﻪ ﻫڅﻮي ﭼﯥ څﻪ ﻳﯥ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻛﯧږي ﺧﭙـﻞ ﻫﯧـﻮاد‬
‫او ﻫﯧﻮادواﻟﻮ ﺗﻪ وﻛړي‪ .‬زه د ﻫﺮ ﻛﺎر ﭘﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﻛﻮﻟﻮ د ﻟﻮى څښﺘﻦ ﺷﻜﺮ‬
‫او ﻣﻨﻨﻪ ﭘﺮځﺎى ﻛﻮم ﭼﯥ د ﻳﻮ څﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﺗﻮان ﻳﯥ راﻛړى‪ .‬ښﻜﺎره ده ﭼﯥ د‬
‫ﻫﺮ ﻛﺎر ښﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﺳړي ﺗﻪ روﺣﻲ اراﻣﺘﻴﺎ ور ﭘـﻪ ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﻮي‪ ،‬ﺧـﻮ ﻟـﻪ ﺑـﺪه‬
‫ﻣﺮﻏــﻪ ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛــﯥ ګــډوډ ﺣــﺎﻻت او ﺑــﯥ ﺛﺒــﺎﺗﻲ او د ﻫﺠــﺮت ﭘــﻪ‬
‫ﭼﺎﭘﯧﺮﻳــﺎل ﻛــﯥ د ﻫــﯧڅ ډول ﺣﻘﻮﻗــﻮ ﻧﺸــﺘﻮاﻟﻰ ځﻴﻨــﯥ وﺧــﺖ د روﺣــﻲ‬
‫اراﻣﺘﻴﺎ ﭘﺮ ځﺎى روﺣﻲ ﺳـﺘﻮﻧﺰې ﺳـړي ﺗـﻪ راوﻻړوي‪ .‬ﺗـﻪ ﺑـﻪ ﻳـﻮ ﻛـﺎر ﭘـﻪ‬
‫ﺧﻮرا زﺣﻤﺖ او زﻳﺎر ﺳﺮ ﺗﻪ ورﺳﻮې او ﻟﻪ ﻧﻮرو ﺑﻪ ددې ﺗﻮﻗﻊ ﻛﻮې‪ ،‬ﭼﯥ‬
‫ﺳﺘﺎ د ﻛﺎر درﻧـﺎوى ﺑـﻪ وﻛـړي او ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﭘـﻪ ﻛـﯥ ﻳـﻮ څـﻪ ﺑﺮﺧـﻪ واﺧﻠـﻲ ﺧـﻮ‬
‫ځﻴﻨﯥ وﺧﺖ داﺳﯥ ﭘﯧښﯧږي ﭼﯥ ﻳﻮ ﻛﺎر ﺳړي ﺗﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰه ﺷﻲ‪ .‬د ﺑﯧﻠګـﯥ‬
‫ﭘﻪ ډول د ﻣﺤﺘﺮم ډاﻛټﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺎﺻﺮ ﺷﻴﻨﻮاري ﻛﺘﺎب ﭼﯥ ﻫﻐﻮى ﭘـﺮې‬
‫ډﯦﺮ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻳﺴﺘﻠﻰ و او ﺗﺮ ﺧﻮرا زﺣﻤـﺖ او زﻳـﺎر وروﺳـﺘﻪ ﻣـﻮږ ﭼـﺎپ‬
‫ﻛړ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﯥ څﺨﻪ ﻣﻮ ‪ 470‬ټﻮﻛﻪ د ﻧﻨګﺮﻫﺎر د ﻃﺐ ﭘﻮﻫﻨځﻲ ﺗﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﻮ‬
‫ﻧﻴﻢ ﻛﺎل ﻣﺨﻜﯥ واﺳﺘﻮل‪ ،‬ﺧﻮ ﻳﻮ ټﻮك ﻳـﯥ ﻫـﻢ د ﻃـﺐ زده ﻛﻮوﻧﻜﻴـﻮ ﺗـﻪ‬

‫‪82‬‬
‫ﺗﺮاوﺳﻪ ﻧﻪ دى ورﻛړ ﺷﻮى‪ ،‬ﭼﯥ زﻣﺎ اﺣﺴﺎس ﻳﯥ ﺧﻮرا ژوﺑﻞ ﻛړ او ﻓﻜﺮ‬
‫ﻛﻮم ﭼـﯥ ﭘﻮﻫﺎﻧـﺪ ﺻـﺎﺣﺐ ﺑـﻪ ﻫـﻢ روﺣـﺎً ډﯦـﺮ ځﻮرﯦـﺪﻻى وي‪ ،‬ﻫﻤـﺪا راز‬
‫ځﻴﻨﯥ وﺧﺘﻮﻧﻪ ﺳړى ډول ډول ﺧﺒﺮې اوري ﭼـﯥ روﺣـﺎً ﻧـﺎ اراﻣـﻪ ﻛﯧـږي‪،‬‬
‫ﺧﻮ ﭘـﻪ ﻫـﺮ ﺻـﻮرت‪ ،‬زه د ﺧﭙـﻞ ﻫﯧـﻮاد او ﻫﯧﻮادواﻟـﻮ ﻟﭙـﺎره ﻳـﻮ څـﻪ ﻛـﻮم‬
‫روﺣﺎً ارام او ځﺎن ﺳﻮﻛﺎﻟﻪ اﺣﺴﺎﺳﻮم‪.‬‬
‫ښــﻪ ﺑــﻪ وي ﭼــﯥ ﺗﺎﺳــﻮ د ﺧﭙﻠــﻮ ﻛــﺎروﻧﻮ د ښــﻪ اوډن او‬
‫ﺳﻤﺒﺎﻟښــﺖ ﻟﭙــﺎره د ﭘښــﺘﻨﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟــﻮ‪ ،‬ډاﻛټﺮاﻧــﻮ ﻳــﻮه‬
‫ﺟﺮګﻪ ﺟﻮړه ﻛړئ ﭼﯥ ﻛﺎروﻧﻪ ﻣـﻮ ﻟـﻪ اﻧﻔـﺮادي ﺣﺎﻟـﺖ ﻧـﻪ‬
‫ډﻟﻪ ﻳﻴﺰ ﺣﺎﻟﺘﻪ واوړي؟‬
‫رښﺘﻴﺎ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻳﻮه ﺳﺮ څﺨﻪ دوه او ﻟﻪ دوو درې ښـﻪ دي‪ .‬زه ﭼـﯥ ﻫـﺮ ﻛـﺎر‬
‫ﻛﻮم ﻟﻪ ﻣﺴﻠﻜﻲ ﺧﻠﻜﻮ ﺳﺮه ﭘﺮې ﺧﺒﺮې ﻛﻮم‪ ،‬ﺧﻮ رښﺘﻴﺎ ﻫﻢ داﺳﯥ ﺟﺮګﻪ‬
‫ګۍ ﻻ ﺗﺮاوﺳﻪ ﻣـﻮږ ﻧـﻪ ﻟـﺮو‪ ،‬ﭼـﯥ ﭘـﻪ ګـډه ﺗﺼـﻤﻴﻢ وﻧﻴﺴـﻮ‪ ،‬زه د داﺳـﯥ‬
‫ﻫﻤﻔﻜﺮو او ﺳﭙﯧڅﻠﻮ ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻜﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻟټﻪ ﻛﯥ ﻳﻢ ﭼـﯥ ﻫـﺪف ﻳـﯥ ﻳـﻮازې‬
‫او ﻳﻮازې اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﻴﺖ او اﺳﻼم ﺗﻪ ﺧـﺪﻣﺖ وي‪ ،‬ﻫـﺮ څـﻮك ﭼـﯥ‬
‫دﻏﻪ اﺣﺴﺎس وﻟﺮي‪ ،‬زﻣﻮږ د زړه دروازې ورﺗﻪ ﭘﺮاﻧﻴﺴﺘﯥ دي‪.‬‬
‫دﺧﭙﻞ دردﯦﺪﻟﻲ وﻟﺲ او ﻫﯧﻮاد ﻟﭙﺎره څﻪ ﻫﻴﻠﯥ ﻟﺮې؟‬
‫دﺧﭙﻞ دردﯦﺪﻟﻲ وﻟﺲ او ﻫﯧﻮاد ﻟﭙﺎره زﻣﺎ ﻫﻴﻠﻪ ﻟﻜﻪ د ﻧﻮرو ځﻮرﯦﺪﻟﻮ‬
‫ﻛړﯦـــﺪﻟﻮ‪ ،‬ﻣﻬـــﺎﺟﺮو اﻓﻐﺎﻧـــﺎﻧﻮ ﭘـــﻪ څﯧـــﺮه ده‪ ،‬ﻳـــﻮ ﻫﻮﺳـــﺎ‪ ،‬ﻳﻮﻣـــﻮټﻰ‪،‬‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻼى او ﺳـﻮﻛﺎﻟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﭼـﯥ ټـﻮل اﻓﻐﺎﻧـﺎن ﭘـﻪ ﻛـﯥ ﭘﺮﺗـﻪ ﻟـﻪ‬
‫ﻛﻮﻣﯥ ﺳﺘﻮﻧﺰې‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺾ او ﺟګـړې ژوﻧـﺪ وﻛـړاى ﺷـﻲ‪ ،‬ﺑﺸـﭙړه ﻓـﺮدي‬
‫ﺧﭙﻠــﻮاﻛﻲ ﭘــﻪ ﻛــﯥ وي‪ ،‬ګﺎوﻧــډﻳﺎن ﻣــﻮ ﭘــﻪ ﺣﺴــﺮت راﺗ ـﻪ وګــﻮري او ﻟــﻪ‬

‫‪83‬‬
‫ﻟﻮﻳﺪﻳﺰې ﻧړۍ ﺧﻠﻚ د ﻛﺎر او ﻋﻠﻢ د ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره زﻣﻮږ ﻫﯧﻮاد ﺗـﻪ‬
‫راﺷﻲ‪ .‬ټﻮﻟﻮ ﭘښﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ ﻫﺮڅﻪ ﻣﻮﺟﻮد وي‪ ،‬ﺧﭙﻞ ﻛﻮرګﻰ ﻣـﻮ‬
‫ﺟﻮړ وي او ﭼﺎﺗﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﻧﻪ ﻳﻮ‪ .‬ﻧﻮرې ﻧړۍ ﺳـﺮه اﻧﺴـﺎﻧﻲ او ﻟـﻪ اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫ﻫﯧﻮادوﻧــﻮ ﺳــﺮه د ورورۍ ﻟــﻪ ﻣﺨــﯥ ﻣﺮﺳــﺘﻪ وﻛــړو‪ .‬ﻏښــﺘﻠﻰ او ﻗــﻮي‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ وﻟﺮو‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﻫﺮځـﺎى ﻛـﯥ د اﻓﻐـﺎن ﭘﻮښـﺘﻨﻪ وﻛـړي‪ .‬ﻧړﻳـﻮال د‬
‫اﻓﻐﺎن ﻧﻮم ﭘﻪ ﻗﺪر او ﻋﺰت ﻳﺎد ﻛړي‪ ،‬او ګﺎوﻧډﻳﺎن ﻣﻮ وﻳـﺎړ وﻛـړي ﭼـﯥ‬
‫زﻣﻮږ ﭘﻪ ګﺎوﻧډ ﻛﯥ دي‪ ،‬ﻧړﻳﻮال ﻣﺎرﻛﯧټﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻣﻮادو ډك وي‪.‬‬
‫د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻣﺴﻠﻜﻮﻧﻮ ﺧﺎوﻧﺪان ﭘﻪ ﻟﻴﻜﻨۍ ﭘښﺘﻮ ﻛـﯥ‬
‫ﻳــﻮ څــﻪ ﺳــﺘﻮﻧﺰې ﻟــﺮي‪ ،‬ﻟﻴﻜﻨــۍ ژﺑــﻪ ﻛــﺮه او ﺳــﻤﻪ ﻧــﻪ‬
‫ﻛﺎروي‪ ،‬ﺧﻮ ځﻴﻨﯥ ﻟﻴﻜﻮال ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﻗﺼـﺪي ډول د ﻛـﺮه‪،‬‬
‫ﻧږه او ﻣﻌﻴﺎري ﭘښﺘﻮ ﻟﻪ ﻛـﺎروﻟﻮ ډډه ﻛـﻮي‪ ،‬ﺧـﻮ ﺗﺎﺳـﻮ‬
‫ﭘﻪ ژﺑﻨۍ او ﻟﻴﻜﻨۍ ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ ښـﻪ ﻛـﺮه او ﻣﻌﻴـﺎري ژﺑـﻪ‬
‫ﻛـــﺎروئ‪ ،‬ښـــﻪ ﺑـــﻪ ﻧـــﻪ وي ﭼـــﯥ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـــﻮ ﻣﺴـــﻠﻜﻮﻧﻮ‬
‫ﺧﺎوﻧﺪان او ﺑﯧﻼﺑﯧﻞ ﻟﻴﻜﻮال ﭘـﻪ ژﺑﻨـۍ او ﻟﻴﻜﻨـۍ ﺑﺮﺧـﻪ‬
‫ﻛﯥ د ژﺑﭙﻮﻫﺎﻧﻮ ﻻره ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛـړي‪ ،‬ﭼـﯥ د ګـډوډۍ ﻣﺨـﻪ‬
‫وﻧﻴﻮل ﺷﻲ؟‬
‫ﻫﺮ څﻪ ﭼﯥ ﻛﺮه او ﺳټﻨډرډ وي‪ ،‬ډﯦﺮ وګړي ﺗﺮې ﻣﺴﺘﻔﻴﺪ ﻛﯧﺪﻻى ﺷـﻲ‪،‬‬
‫دﻧﺎﻛﺮه ژﺑﯥ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﺳـﺘﻮﻧﺰې راوﻻړوي‪ ،‬ﻳـﻮ ځـﺎى ﺑـﻪ ﻳـﻮ‬
‫څﻪ ﻳﻮ ډول ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮي وي او ﺑﻞ ځﺎى ﺑﻪ ﺑـﻞ ډول‪ .‬ﻧـﻮ دا ﭘـﻪ ځـﺎﻧګړي ډول‬
‫ﻫﻐﻮى ﺗﻪ ﭼﯥ ﻟﻪ ژﺑﯥ ﺳﺮه دوﻣﺮه ﺑﻠﺪ ﻧـﻪ وي‪ ،‬ﻣﺸـﻜﻞ ﭘﻴـﺪاﻛﻮي‪ ،‬ﻧـﻮ ددې‬

‫‪84‬‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰې د ﻟﻪ ﻣﻨځﮥ وړﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﺑﺎﻳﺪ ﻫڅﻪ وﺷـﻲ‪ ،‬ﭼـﯥ ﻳـﻮ او ﻛـﺮه ﻟﻴﻜـﺪود‬
‫ﻣﺮوج او ټﻮل د ﻗﻠﻢ ﺧﺎوﻧﺪان ﻳﯥ ﻣﺮاﻋﺖ ﻛړي‪ .‬ﻫﻐﻮى ﭼﯥ ﻛﺮه ﻟﻴﻜـﺪود ﻟـﻪ‬
‫ﻧــﺎﺧﺒﺮۍ څﺨــﻪ ﻧــﻪ ﻛــﺎروي‪ ،‬ورو ورو اﺻــﻼح ﻛﯧــږي‪ ،‬ﺧــﻮ ﻫﻐــﻮى ﭼــﯥ ښــﻪ‬
‫ﭘــﻮﻫﯧږي‪ ،‬ﺳــﻢ ﻛــﺎر ﭘﺮﯦــږدي او ﻧﺎﺳــﻤﻪ ﻟﻴﻜﻨــﻪ ﻛــﻮي ﺑﻴــﺎﺧﻮ ﺟــﺮم دى او ﻟــﻪ‬
‫ﺧﭙﻠﯥ ژﺑﯥ ﺳﺮه ﺧﻴﺎﻧﺖ‪ .‬ددﻏﺴﻮ ﻟﻴﻜﻨﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮ ﺧﭙﻠﻪ وﺳﻪ ﻣﺨﻪ وﻧﻴﻮل ﺷﻲ‬
‫او ﻟﻪ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﺳﺮه ﻳﯥ ﺧﺒﺮې وﺷﻲ ﭼﯥ وﻟﯥ دا ﻛﺎر ﻛﻮي‪ .‬د ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠـﺖ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ څﺮګﻨﺪ او ﭘﻪ ﺣﻞ ﻛﯥ ﻳﯥ ﻛﻮښښ وﺷﻲ‪ ،‬ژﺑﻪ د ﻳﻮ ﺳړي ﻧـﻪ ده‪ ،‬ژﺑـﻪ ﭘـﻪ‬
‫وﻟﺲ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ د وﻟﺲ ﭘـﻪ ﺳـﺘﺮګﻮ ﻛـﯥ ﺧـﺎورې ﺷـﻴﻨﺪل او ﻧـﺎﻛﺮه‬
‫ژﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮل ﻧﻪ ﺑښﻮﻧﻜﻰ ﻋﻤﻞ دى‪.‬‬
‫ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮه د ﻧږه ﭘښﺘﻮ ﺧﺒﺮه‪ ،‬دا ﻫﻢ ﺳﭙﯧڅﻠﻰ ﻛﺎر دى‪ ،‬ﺧﻮ دوﻣﺮه ﺿﺮور‬
‫ﻧﻪ دى ﭼﯥ ﭘﺮﺗﻪ ﻟـﻪ ﻫﻐـﯥ دې ﻟﻴﻜـﻞ ﻧﺎﺷـﻮﻧﻲ وي او ﻳـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﺣﺘﻤـﺎً ﻧـږه ژﺑـﻪ‬
‫وﻛﺎرول ﺷﻲ‪ .‬زﻣﺎ ﭘﻪ اﻧﺪ ﭘﻪ اوﺳﻨﻴﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﯥ ﭼﯥ ﭘښﺘﺎﻧﻪ ټﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻧـﻪ‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬راډﻳﻮ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬اﺧﺒﺎر ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭼﯥ ﻧږه ژﺑﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻛړاى ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ځﻴﻨـﯥ‬
‫وﺧﺖ ﻧږه ژﺑﻪ د ګټﯥ ﭘﺮځﺎى ﺗﺎوان ﻛﻮي‪ ،‬ځﻜﻪ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻰ ﻟﻪ ډﯦﺮو ﻧﺎ اﺷﻨﺎ‬
‫ﻟﻐﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺨﯧږي‪ ،‬ﻧـﻮ ﻛـﻪ ﭘـﻪ ﻳـﻮه ﺟﻤﻠـﻪ ﻛـﯥ دﻏـﻪ ﻧـﻮي او ﻧـﺎ اﺷـﻨﺎ‬
‫ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ډﯦﺮ ﺷﻲ‪ ،‬ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻰ ﺗﺮې ﺑﻴﺎ ﻣﻔﻬـﻮم ﻧـﻪ ﺷـﻲ اﺧﻴﺴـﺘﻼى‪ .‬ځﻴﻨـﯥ‬
‫دراﻧﻪ ﻟﻴﻜﻮاﻻن ﭼﯥ د ﻧږه ژﺑﯥ ﭘﻠﻮي ﻛﻮي‪ ،‬ﻫڅﯥ ﻳﯥ د ﺳﺘﺎﻳﻠﻮ وړ دي‪ .‬ﺧﻮ‬
‫ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ داﺳﯥ ﻫﻢ ﻛﯧږي‪ ،‬ﭼﯥ د دﻏﻮ درﻧﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻻﻧـﻮ ﻳـﻮازې د ﻛﺘـﺎب ﭘـﻪ‬
‫ﭘښﺘۍ ﻧـﻮم ﻛـﺎﻓﻲ دى‪ ،‬ﭼـﯥ څـﻮك ﻛﺘـﺎب ﺗـﻪ دګﻮﺗـﻮ وروړﻟـﻮ ﺟﺮﺋـﺖ وﻧـﻪ‬
‫ﻛړي‪ .‬زه د ﻧږه ژﺑﯥ ﺳﺮ ﺳﺨﺖ ﭘﻠﻮي ﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻮ ﻧﻪ ﭘﻪ اوﺳﻨﻴﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﯥ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫څﻪ ﺑﺎﻳﺪ د وﺧﺖ دﻏﻮښﺘﻨﻮ او ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﯥ ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳـﺮه ﭘـﺮﻣﺦ ﻳـﻮړل‬
‫ﺷﻲ‪ .‬ﻟﻜﻪ څﺮﻧګﻪ ﭼﯥ ﻣﯥ ﻣﺨﻜﯥ ووﻳﻞ‪ ،‬ﻣﻮږ ﻛﻮﻣﯥ داﺳﯥ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮﻧﻲ او‬

‫‪85‬‬
‫ﻳﺎ راډﻳﻮﻳﻲ ﺧﭙﺮوﻧﯥ ﻧﻪ ﻟﺮو ﭼﯥ د ﻫﻐﯥ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ وﺧﺖ ﻳﻮ ﻧﻮى ﺟﻮړ‬
‫ﺷﻮى ﻟﻐﺖ ﻳﺎ ﻳﻮه ﻧﻮې اﺻﻄﻼح ټﻮﻟﻮ ﭘښﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﭘﺮ ﻳﻮ وﺧﺖ ورﺳﯧږي ‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫دا ﻧږه ﭘښﺘﻮ ﺑﻪ د ﻳﻮې ﻟﻬﺠﯥ ﭘﻪ څﯧﺮ ﻣﻨﺰوي ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ورو ورو ﻫﺮ څﻪ‬
‫ﻛﯧــﺪوﻧﻜﻲ دي‪ ،‬ﭘــﻪ داﻳــﺮة اﻟﻤﻌــﺎرﻓﻮﻧﻮ‪ ،‬ډﻳﻜﺸــﻨﺮﻳﻮ ﻛــﯥ دې اوس ځــﺎى‬
‫ﭘﺮځــﺎى ﺷــﻲ‪ ،‬ﺑﻴــﺎ ﺑــﻪ ورو ورو ﻣﻴــﺪان ﺗــﻪ راوځــﻲ او ﺧﻠــﻚ ﺑــﻪ ورﺳــﺮه‬
‫ﺑﻠـﺪﯦږي‪ ،‬زه ﺧـﻮ د ﻣﺤﺘـﺮم ګـﻮﻫﺮ رﺣﻤـﻦ ګـﻮﻫﺮ د ﻛﺘـﺎب ﻳـﻮ ﻣـﺦ ﻫـﻢ ﻧـﻪ ﺷـﻢ‬
‫ﻟﻮﺳﺘﻼى‪ ،‬ﭘﻪ داﺳﯥ ﺣﺎل ﻛﯥ ﭼﯥ ﻫﻐـﻪ ﻛﺘـﺎب د دې ﻟﭙـﺎره ﻟـﻴﻜﻼى‪ ،‬ﭼـﯥ‬
‫وﻟﻮﺳﺘﻞ ﺷﻲ او داﺳﯥ ﻧﻮر‪.‬‬
‫د ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﯥ د ﭘﺮﻣﺨﺘــګ او ﻫﻐــﯥ ﺗــﻪ دﻛــﺎر ﻛﻮﻟــﻮ د‬
‫څﺮﻧګﻮاﻟﻲ ﭘﻪ ﺑﺎب څﻪ ﻧﻈﺮ ﻟﺮئ؟‬
‫زﻣﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺎﺳﺎت ﻏښﺘﻠﻲ ﺷﻲ‪ ،‬د ﭘښﺘﻨﻮ ﻛﻮﭼﻨﻴﺎﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ وړﻛﺘﻮﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ښﻮوﻧځﻲ او ﭘښـﺘﻮن ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل وي‪ ،‬د ځﻮاﻧـﺎﻧﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره ﺑﺎﻳﺪ ﭘښﺘﻮن ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل‪ ،‬ﭘښﺘﻮ ښﻮوﻧځﻲ او ﭘﻮﻫﻨځﻲ او د اړﺗﻴـﺎ وړ‬
‫ﭘښﺘﻮ راز راز ﺧﭙﺮوﻧﯥ او ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد وي‪ .‬د ﻣﻠﻲ ﭘﺎﻧګﻮاﻟﻮ ﭘـﺎم ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫دې ټﻜــﻲ ﺗــﻪ راواړول ﺷــﻲ‪ ،‬ﻟــﻪ ﻳــﻮ څــﻪ ﻣﺮﺳــﺘﯥ څﺨــﻪ ﭼــﯥ د ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﯥ د‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻟﭙﺎره ﻳﯥ ﻣﻴﻨﻪ وال ورﻛﻮي ﺑﺎﻳﺪ ښﻪ‪ ،‬ﺳـﻤﻪ او ﭘـﻪ ﺻـﺪاﻗﺖ ګټـﻪ‬
‫ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻮﻳــﺎن ځﻮاﻧــﺎﻧﻮ ﺗــﻪ او ځﻮاﻧــﺎن ﻟﻮﻳــﺎﻧﻮ ﺗــﻪ ﻏــﻮږ ﻛﯧــږدي‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳــﺎت او‬
‫ﺷﺨﺼﻲ اﻏﺮاض ﻳﻮ ﺧﻮا ﭘﺮﯦښﻮدل ﺷﻲ او ﭘﻪ ﺻﺪاﻗﺖ ﺳﺮه ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻪ ﻣﻼ‬
‫وﺗــړل ﺷــﻲ‪ .‬ﺻــﺪاﻗﺖ‪ ،‬رښــﺘﻴﻨﻮﻟﻲ او د زړه ﻟــﻪ ﻛــﻮﻣﯥ ﻣﻴﻨــﻪ ﻫﻐــﻪ اﺳﺎﺳــﻲ‬
‫ﺗﻮﻛﻲ دي‪ ،‬ﭼﯥ د ﻫﺮ څﻪ ﻟﭙﺎره ﻻر ﭘﺮاﻧﻴﺰي‪.‬‬

‫‪86‬‬
‫ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ ﻣـﻮږ ﺧﺒـﺮ ﻳـﻮ ﺗﺎﺳـﻮ د ﻳـﻮې ﭘښـﺘﻮ ﻃﺒـﻲ‬
‫ډﻳﻜﺸﻨﺮۍ د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻛﺎر ﭘﻴﻞ ﻛړى و‪ ،‬دا ﻛـﺎر ﻛـﻮم ﺣـﺪ‬
‫ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻻى دى؟‬
‫رښﺘﻴﺎ ﻫﻢ ﻣﺎ ﻟﻪ ډﯦﺮ ﭘﺨﻮا د ﭘښﺘﻮ ﻃﺒﻲ ډﻳﻜﺸﻨﺮۍ ﻛﺎر ﭘﻴﻞ ﻛړى دى او‬
‫زﻣــﺎ د ژوﻧــﺪ ﺳــﺘﺮ ﻫــﺪف ﻫﻤﺪﻏــﻪ دى‪ ،‬ﺧــﻮ دا ډﯦــﺮ ﻣﺸــﻜﻞ ﻛــﺎر دى‪ ،‬ارام‬
‫ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل او ﺻﺎدق ﻣﻠګﺮي ﻏﻮاړي‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﺮ ډﯦﺮې اﻧﺪازې ﻣﻮاد ﺑﺮاﺑﺮ ﻛـړي‬
‫دي‪ ،‬ﺧﻮ ﻧﻮر ﻛﺎروﻧﻪ راﺑﺎﻧﺪې دوﻣﺮه ډﯦﺮ ﺷﻮي‪ ،‬ﭼﯥ دا ﻛﺎر ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً اوس ﭘﻪ‬
‫ټﭙـــﻪ وﻻړ دى‪ .‬ﻣﻨﺘﻈـــﺮ ﻳـــﻢ ﭼـــﯥ د ﭘښـــﺘﻮ ﺳـــټﻨډرډ ﻛﻤﭙﻴـــﻮټﺮي ﭘﺮوګـــﺮام‬
‫راﻣﻨځﺘﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﯥ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﭘـﻪ اﺳـﺎﻧۍ ﭘـﻪ ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ ﻛـﯥ ﺗـﺮې ﻫـﻢ ګټـﻪ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻣـﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً د ‪ 30‬ﭘـﻪ ﺷـﺎوﺧﻮا ﻛـﯥ د ﻣﺨﺘﻠﻔـﻮ ژﺑـﻮ‬
‫ﻃﺒﻲ او ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻲ ډﻛﺸﻨﺮۍ او ﻗﺎﻣﻮﺳﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ‪ 15‬زﻳﺎت ﭘـﻪ ‪ CD‬ﻛـﯥ ﻃﺒـﻲ‬
‫ډﻳﻜﺸﻨﺮۍ او ﻗﺎﻣﻮﺳﻮﻧﻪ او د ﭘښﺘﻮ ډﯦـﺮ ﭼـﺎپ ﺷـﻮي ﻃﺒـﻲ ﻣـﻮاد راﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛړي دي‪ ،‬ﭼﯥ ﻟﻪ دې ټﻮﻟﻮ څﺨﻪ ﭘﻪ ګټـﯥ او د ﻟـﻮى رب ﭘـﻪ ﻣﺮﺳـﺘﻪ زه ﻫﻴﻠـﻪ‬
‫ﻟﺮم ﭼﯥ وﻛﻮﻻى ﺷﻢ‪ ،‬د ژوﻧﺪ دا ﺳﺘﺮ ﻫﺪف ﭘﻮره ﻛړم‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫)) ژوﻧﺪۍ اﻛﺎډﻣۍ(( ﻫﻢ ﻣﻬﺎﺟﺮه‬
‫ﺷﻮه‬

‫ﺳﺮﻣﺤﻘﻖ زﻟﻤﻰ ﻫﯧﻮادﻣﻞ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻮ ﺳـﺘﺮ ﻟﻴﻜـﻮال‬

‫او څﯧړوﻧﻜﻰ دى‪ ،‬ﭼﯥ د ﺧﭙﻞ دﯦﺮﺷﻜﻠﻦ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ژوﻧﺪ ﭘـﻪ‬
‫ﺑﻬﻴﺮ ﻛﯥ ﻳـﯥ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠﻮﻫڅـﻮ‬
‫د ډﯦﺮې ﺳﺘﺎﻳﻨﯥ او ﻳﺎدوﻧﯥ‬
‫وړ ﻛﺎروﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﻛړي دي‪.‬‬
‫ﺳـــــﺮ څﯧړوﻧﻜـــــﻲ زﻟﻤـــــﻲ‬
‫ﻫﯧﻮادﻣـــﻞ ﺗﺮاوﺳـــﻪ ﭘـــﻮرې‬
‫ﻳﻮازې ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﻛﯥ ﺧﭙﻞ او‬
‫د ﻧﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ )‪ (250‬ﻋﻨﻮاﻧﻪ اﺛﺎر ﭼﺎپ ﻛړي دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر ﻛﯥ ﻳﯥ د ﺧﭙﻞ اﺗـﻪ ﻛﻠـﻦ ژوﻧـﺪ ﭘـﻪ ﺑﻬﻴـﺮ ﻛـﯥ ﻫـﻢ‬
‫ﺧﭙــﻞ او د ﻧــﻮرو اﻓﻐــﺎن ﻟﻴﻜﻮاﻟــﻮ ﺗــﺮ )‪ (100‬ﻋﻨﻮاﻧــﻮ زﻳــﺎت‬
‫ﭘﻮﻫﻨﻴﺰ څﯧړﻧﻴﺰ‪ ،‬ادﺑﻲ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺛﺎر ﭼﺎپ ﻛړي دي‪ .‬ﻛﻪ د‬
‫ﻫﯧﻮادﻣﻞ ﺻﺎﺣﺐ ورځﻴﻨﻰ ژوﻧﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛـړو‪ ،‬ﻧـﻮ دوه ﭘـﺮ‬
‫درې ﺑﺮﺧﯥ ﻳﯥ ﭘﺮ څﯧړﻧﻴﺰ ﻛـﺎر ﺗﯧـﺮې ﺷـﻮې دي‪ .‬د ﻫﯧـﻮاد دا‬

‫‪88‬‬
‫ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻰ ﻟﻴﻜﻮال ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﻳﻮ ځﻞ ﺑﻴـﺎ‬
‫ﻟﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮت ﺗـﻪ اړ ﺷـﻮ‪ ،‬د ﻳـﻮه اوږده ﺳـﻔﺮ ﻟﻤـﻦ‬
‫ﻳــﯥ وﻧﻴﻮﻟــﻪ‪ .‬د ﺳــﻔﺮ ﺗــﺮ ﭘﻴــﻞ دﻣﺨــﻪ ﻣــﻮږ ﻟــﻪ وﺧــﺖ ﻧــﻪ ګټــﻪ‬
‫واﺧﻴﺴﺘﻪ او ﻳﻮه ﻣﺮﻛﻪ ﻣﻮ ورﺳﺮه وﻛړه ﭼﯥ دﻟﺘـﻪ ﻳـﯥ درﻧـﻮ‬
‫ﻟﻮﺳــﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗــﻪ وړاﻧــﺪې ﻛــﻮو‪ ،‬دا ﻣﺮﻛــﻪ د ﻫﻴﻠــﯥ ﻣﺠﻠــﯥ د‬
‫‪1378‬ل ﻛﺎل ﭘﻪ څﻠﻮرﻣﻪ ګڼﻪ ﻛﯥ ﺧﭙﺮه ﺷﻮې ده‪.‬‬
‫ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ ﻣﻮږ ﺗﻪ څﺮګﻨﺪه ده ﺗﺎﺳﯥ ﭘﻪ دې ورځﻮ‬
‫ﻛــﯥ د ﻳــﻮه اوږده ﺳــﻔﺮ ﻟﻤــﻦ ﻧﻴــﻮﻟﯥ‪ .‬څــﻪ ډول اﺣﺴــﺎس‬
‫ﻛﻮئ ﭼﯥ دا ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻟﻪ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﭘﻠﻮه درﺗـﻪ څـﻮﻣﺮه ګـﺮان‬
‫ﭘﺮﯦﻮزي؟‬
‫ګﺮان ﻳﻮن ﺻﺎﺣﺐ! ﺳﺘﺎ دﻟﻮﻣړﻧۍ ﭘﻮښﺘﻨﯥ ﭘﻪ ﻏﺒﺮګﻮن ﻛﯥ ﻛـﻪ زه څـﻪ‬
‫وواﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻮ ﺿﺮور ﺑﻪ ﻛﻠﻴﺸﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻨﻌﻲ او ﻣﺘﺤـﺪ اﻟﻤـﺎﻟﯥ ﺧﺒـﺮې وي‪،‬‬
‫ﭼﯥ ﻫﺮ ﻏﺮب ﺗـﻪ روان اﻓﻐـﺎن ﻳـﯥ واﻳـﻲ‪ ،‬ﺧـﻮ ﭼـﯥ ﻛﻠـﻪ ﻳـﯥ د ﻫﻐـﻮ ځـﺎﻳﻮ‬
‫ﺧــﻮاږه ﺗــﺮ ﺧﻮﻟــﻪ ﺷــﻲ‪ .‬ﻧــﻮ ﻧــﻪ ﺑﻴــﺎ ﻫﻐــﻪ ﺧﺒــﺮې وي او ﻧــﻪ ﻳــﯥ ﻟــﻪ ﻫﯧــﻮاد او‬
‫ﺧﻠﻜﻮ ﺳﺮه ﻫﻐﻪ ﺗﻌﻬﺪوﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ځﻜﻪ زه د دې ﭘﻮښـﺘﻨﯥ ځـﻮاب ﻣﺴـﻜﻮت‬
‫ﭘﺮﯦږدم‪.‬‬
‫ﻟـــﻪ ﻛﺎﺑﻠـــﻪ ﭘﯧښـــﻮر ﺗـــﻪ ﻣﻬـــﺎﺟﺮت او ﻟـــﻪ ﭘﯧښـــﻮره ﺑﻴـــﺎ‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ ﺗﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺗﺮﻣﻨځ درﺗﻪ ﺗﻔﺎوت ښﻜﺎري؟‬

‫‪89‬‬
‫ﻟــﻪ ﻛﺎﺑﻠــﻪ ﭘﯧښــﻮر ﺗــﻪ راﺗــګ ﻫــﻢ راﺗــﻪ ﻟــﻮﻣړى ګــﺮان و‪ ،‬ﺧــﻮ ﭼــﯥ ﻛﻠــﻪ‬
‫راﻏﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻟﭙﺎره ﻫﯧڅ ﺷﻰ ﻫﻢ ﺑﯧګﺎﻧﻪ ﻧﻪ و‪ ،‬ﻟﻜـﻪ د ﻳـﻮې ځﻤﻜـﯥ ﻟـﻪ ﻳـﻮې‬
‫ﺑﺮﺧﯥ ﭼﯥ ﺳړى ﺑﻠﯥ ﻫﻐﯥ ﺗﻪ ﻻړ ﺷـﻲ‪ .‬ﻳـﺎ ﭘـﻪ ﺑﻠـﻪ وﻳﻨـﺎ د ﭘښـﺘﻨﻮ ﻟـﻪ ﻳـﻮې‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﺣﻮزې څﺨﻪ ﺑﻠﯥ ﺗﻪ ورﺗګ ﺳړي ﺗﻪ ګﺮان ﻧﻪ ﭘﺮﯦﻮزي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﻛﯥ ﺷﻚ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ ﭼﯥ د ﭘﯧښﻮر د اﺳﺘﻮګﻨﯥ ﭘـﻪ ﻟﻮﻣړﻳـﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ‬
‫ﻛﯥ ﻣـﻮ ﻛﺎﺑـﻞ او د ﻫﯧـﻮاد ﻧـﻮرو ﺑﺮﺧـﻮ ﺗـﻪ د ﺗـګ ډﯦـﺮه ﺗﻠﻮﺳـﻪ وه‪ ،‬ﺧـﻮ د‬
‫ټﻮﭘﻜﻴﺎﻧﻮ ﻟﻪ وﯦﺮې ﻧﻪ ﺷﻮ ﺗﻠـﻼى‪ ،‬ﭘـﻪ وروﺳـﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ دا ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫ﻫﻢ ﺣﻞ ﺷﻮ‪ .‬د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﻮ ﺑﺮﺧـﻮ ﺗـﻪ د ﺗـګ راﺗـګ ﻣﺸـﻜﻞ ﻫـﻢ‬
‫رﻓﻊ ﺷﻮ‪ .‬ﭘﺮ دې اﺳﺎس ﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر ﻛﯥ د اﺳـﺘﻮګﻨﯥ ﭘـﻪ دوران ﻛـﯥ ﻣـﺎ‬
‫ﻟﻪ وﻃﻨـﻪ د ﺑﯧﻠﺘـﻮن اﺣﺴـﺎس ﻧـﻪ دى ﻛـړى‪ ،‬ﺧـﻮ ﺟﺮﻣﻨـﻲ ﺗـﻪ ﺗـګ او ﻫﻠﺘـﻪ‬
‫اوﺳﯧﺪﻧﻪ ﻟﻪ اﺻﻞ ﻧﻪ د ﺳړي د ﺟﻼ ﻛﻮﻟﻮ ﻣﺎﻧﺎ ﻟﺮي‪.‬‬
‫زه ﭘﺮ ‪1991‬م‪1370 /‬ﻫـ ل ﻛـﺎل د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﭘـﻪ ﻟګښـﺖ ﭘـﻪ‬
‫رﺳـــﻤﻲ ډول ﺟﺮﻣﻨـــﻲ ﺗـــﻪ ﺗﻠﻠـــﻰ وم‪ ،‬ﭘـــﻪ رښـــﺘﻴﺎ ﭼـــﯥ ﺟﺮﻣﻨـــﻲ زﻣـــﻮږ د‬
‫زﻳﺎرﺻﺎﺣﺐ ﭘﻪ وﻳﻨﺎ دوﻣﺮه ﭘﺎك و‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﭼﯥ ﻳﯥ څټﻠﻰ وي‪ .‬دوه اووﻧـۍ‬
‫ﻣﯥ ﭘﻜﯥ ﺗﯧـﺮې ﻛـړې‪ ،‬د ﭘـﺎﺗﯥ ﻛﯧـﺪو ﺑﻠﻨـﯥ ﻫـﻢ ﻟـﻪ ﺣـﺪه زﻳـﺎﺗﯥ وې او د‬
‫ﭘﺎﺗﯥ ﻛﯧﺪو ﻟﭙﺎره ﻫﯧڅ ﺧﻨډ ﻫﻢ ﻧﻪ و‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﻪ رښﺘﻴﺎ درﺗﻪ وواﻳـﻢ‪ ،‬ﭼـﯥ زه‬
‫ﻳﯥ ﺟﺬب ﻧﻪ ﺷـﻮم ﻛـړاى او ﺗـﺮ دوو ﻫﻔﺘـﻮ ﺑﯧﺮﺗـﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺗـﻪ ﻻړم‪ .‬دا‬
‫ﭼﯥ اوس څﻪ ﭘﯧښ دي ﭼﯥ ﻟﻪ ﺧﭙﻠـﻪ اﺻـﻠﻪ ځـﺎن ﺑﯧﻠـﻮم او ﭘـﻪ ډﯦـﺮ ګﺮاﻧـﻮ‬
‫ﻻرو ﻫﻤﺎﻏـــﻪ ﻫﯧـــﻮاد ﺗـــﻪ ځـــﻢ؟ ﭘـــﻪ دې ﺗـــﻪ او ﺳﺘﺎﺳـــﻮ د ﻣﺠﻠـــﯥ اﻛﺜـــﺮه‬
‫ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ ﭘﻮﻫﯧږي‪.‬‬
‫څﻮﻣﺮه ﭼﯥ ﻣﻮږ ﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣـﻪ ده‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳـﯥ ﺷﺨﺼـﻴﺖ‪،‬‬
‫اﻧـــﺪ‪ ،‬ژوﻧـــﺪ د اﻓﻐـــﺎﻧﻲ ﻣﻴﻨـــﯥ او د اﻓﻐـــﺎﻧﻲ ټـــﻮﻟﻨﯥ ﻟـــﻪ‬

‫‪90‬‬
‫ځــﺎﻧګړﻧﻮ څﺨــﻪ ﺟــﻮړ دى‪ .‬ﻟــﻪ ﻟﻮﯦــﺪﻳﺰې ټــﻮﻟﻨﯥ ﺳــﺮه ﺑــﻪ‬
‫څﻮﻣﺮه ﺗﻮاﻓﻖ وﻛړاى ﺷﺊ؟‬
‫زﻣﺎ ﭘﻪ ﭘﻮﻫﻪ ﻫﺮ اﻓﻐﺎن ﭼﯥ ﺳـﻦ ﻳـﯥ ﻟـﻪ ﭘﻨځـﮥ دﯦﺮﺷـﻮ او ﻳـﺎ څﻠﻮﯦښـﺘﻮ‬
‫ﻟﻮړ وي‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻐﻪ ﻏﺮب ﺗﻪ ځﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ټﻮﻟﻨﻮ ﻛﯥ ﻳﯥ د ﺟﺬب ﺷﺮاﻳﻂ ډﯦﺮ‬
‫ﻟږ دي‪ .‬ښﺎﻳﻲ ﻟﻪ ځﻴﻨﻮ اﺳﺘﺜﻨﺎوو ﭘﺮﺗﻪ د دﻏﻮ ﺳﻨﻮﻧﻮ ﻟﺮوﻧﻜﻲ اﻓﻐﺎﻧـﺎن د‬
‫ﻏﺮﺑﻲ ټﻮﻟﻨﻮ ټﻮل ﻛړه وړه ﺧﭙﻞ ﻧﻪ ﻛـړاى ﺷـﻲ‪ .‬زﻣـﺎ ﺳـﻦ اوس د ﺟـﺬب ﻟـﻪ‬
‫ﺷــﺮاﻳﻄﻮ وﺗــﻰ دى او د ﺗﻮاﻓــﻖ ﭘــﻪ اړه ﺑﺎﻳــﺪ درﺗــﻪ وواﻳــﻢ ﭼــﯥ څــﻮ ﻛﺎﻟــﻪ‬
‫دﻣﺨﻪ زه ﻟﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﻛﻮرﻧۍ ﺳﺮه ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗـﻪ ﻻړم‪ .‬ﭘـﻪ ډﻫﻠـﻲ ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن‬
‫ﻛﯥ ﻣﯥ د ﻟﻮړو ﺗﺤﺼﻴﻼﺗﻮ ﻟﭙﺎره داﺧﻠﻪ ﻫﻢ واﺧﻴﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣـﺎ ﺳـﺮه ﻳـﯥ د‬
‫ال اﻧډﻳﺎ راډﻳﻮ ډﻫﻠﻲ ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ څﺎﻧګﻪ ﻛﯥ د ﻣﻘـﺮرۍ وﻋـﺪه ﻫـﻢ ﻛـړې وه‬
‫او ﻣﺎﺷــﻮﻣﺎﻧﻮ ﺗــﻪ ﻣــﯥ د ﻣﻠګــﺮو ﻣﻠﺘﻮﻧــﻮ د ﻣﻬــﺎﺟﺮو د ادارې ﻟــﻪ ﺧــﻮا د‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت د ﻣﻨﻞ ﻛﯧﺪو ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻢ اﻣﺎده ﺷﻮي وو‪ ،‬ﻣګﺮ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣـﯥ وﻧـﻪ‬
‫ﻛــړاى ﺷــﻮ ﭘــﻪ دوو ﻣﻴﺎﺷــﺘﻮ ﻛــﯥ ﺑﯧﺮﺗــﻪ ﻛﺎﺑــﻞ ﺗــﻪ راﻏﻠــﻮ ﻫــﺮ څــﻪ ﻣــﻮ‬
‫ﭘﺮﯦښﻮدل‪ .‬دا ﭼﯥ ﻣﺎ ﭘﻪ ﻫﻨﺪي ﺷﺮﻗﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛـﯥ ﺗﻮاﻓـﻖ وﻧـﻪ ﻛـړاى ﺷـﻮ‪،‬‬
‫ﻧﻮ ﻟﻪ ﻏﺮﺑﻲ ټﻮﻟﻨﯥ ﺳـﺮه ﺗﻮاﻓـﻖ راﺗـﻪ ګـﺮان اﻳﺴـﻲ‪ ،‬ﺧـﻮ ﻛﻠـﻪ ﻛﻠـﻪ د ژوﻧـﺪ‬
‫اړﺗﻴﺎوې ﺳړى د زﻫﺮو ګﻮټ ﺗﻪ ﻫﻢ اړ ﻛﺎﻧﺪي‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﻛﺎﺑــﻞ ﻛــﯥ ﺳﺘﺎﺳــﻮ ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻫڅــﻮ او څﯧړﻧﻴــﺰو‬
‫ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﻮى ﻣﻘﺎم درﻟﻮد او ټﻮﻟﻨﯥ ﺗﻪ ﻳـﯥ‬
‫ګټﻪ ﺧﻮرا څﺮګﻨـﺪه وه‪ ،‬ﻧـﻮ ځﻜـﻪ زﻣـﻮږ ځﻴﻨـﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ‬
‫ﺗﺎﺳــﯥ ﺗــﻪ د اﻧﺼــﺎف ﻟــﻪ ﻣﺨــﯥ د )) ژوﻧــﺪۍ اﻛــﺎډﻣۍ((‬

‫‪91‬‬
‫ﻟﻘﺐ درﻛړى و‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر ﻛﯥ ﻫﻢ ﺳﺘﺎﺳﯥ ﻫڅﻮ د ﻳﻮې‬
‫ژوﻧــﺪۍ اﻛــﺎډﻣۍ ﺣﻴﺜﻴــﺖ درﻟــﻮد‪ ،‬څــﻪ ﻓﻜــﺮ ﻛــﻮئ ﭘــﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﻨــﻲ ﻛــﯥ ﺑــﻪ ﻫــﻢ ﺳﺘﺎﺳــﯥ ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧــﻪ ﭘــﻪ‬
‫ﻫﻤﺪې ډول وي؟‬
‫ګﺮان ﻳﻮن ﺻﺎﺣﺐ! ﺷﺮاﻳﻂ ﺑـﻪ ﻫـﺮ څـﻪ روښـﺎﻧﻪ ﻛـړي‪ .‬دا ﺑـﻪ ﻣﺨﻜـﯥ ﻟـﻪ‬
‫وﺧﺘﻪ وي ﻛﻪ زه وواﻳﻢ ﭼﯥ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﺗﻪ ورﺳﯧږم‪ ،‬ﻧﻮ زه ﺑﻪ دا ﻛﻮم‪ .‬ښﺎﻳﻲ د‬
‫ﻛﺎر ښﻪ ﺷﺮاﻳﻂ راﺗﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻲ‪ ،‬ﭼﯥ ﻟﻪ ﻛﺎﺑﻞ او ﭘﯧښﻮره ﻫﻠﺘﻪ ډﯦﺮ او ښﻪ‬
‫ﻛﺎر وﻛړم او دا ﻫﻢ ﻟﻪ اﻣﻜﺎﻧﻪ ﻟﻴﺮې ﻧﻪ ده‪ ،‬ﭼﯥ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﯥ د ﻳﻮې ﻛـﻮټﯥ‬
‫ﭘﻪ ﻛﻮﻧﺞ ﻛﯥ ﻛښﯧﻨﻮي او د ﻫـﯧڅ ﻛـﺎر او ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻣﺠـﺎل راﻧـﻪ ﻛـړي‪ ،‬ﻟـﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻠــﻪ راﺳــﺮه ځﻴﻨــﯥ ﭘــﺮوژې وې‪ ،‬ﭼــﯥ څــﻪ ﻣــﯥ ﭘــﻪ ﭘﯧښــﻮر ﻛــﯥ دﻟــﻮى‬
‫ﺧﺪاى)ج( ﭘﻪ ﻓﻀﻞ ﺑﺸﭙړې ﻛړې او دوه ﻳﯥ ﭘﺎﺗﯥ دي‪.‬‬
‫ﭘــﻪ دې دوو ﭘــﺮوژو ﻛــﯥ ﻳــﻮ د ﭘښــﺘﻮ ﻧﻈــﻢ داﺳــﺘﺎن دى )اﻟﺒﺘــﻪ ﻧﻈــﻢ د‬
‫ﭘﯧښﻮرﻳﻮ وروڼﻮ ﭘﻪ اﺻﻄﻼح ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ د ﺷـﺮﻗﻲ ﻓﺮﻫﻨـګ ﻟـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻟﯥ‬
‫اﺻﻄﻼح ﺳﺮه ﺳﻢ( او ﺑﻞ د ﻓﺮﻫﻨـګ ادﺑﻴـﺎت ﭘښـﺘﻮ څﻠـﻮرم ټـﻮك‪ .‬ددې‬
‫دواړو ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻣﺎ څﻪ ﻣﻮاد ټﻮل ﻛړي دي‪ .‬ﻫﻴﻠﻪ ده ﭼﯥ د اروﭘﺎ ﭘـﻪ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺘﻮﻧﻮ ﻛﯥ د ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﻟﻪ زﻣﻴﻨﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ دا دواړه ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﻫـﻢ ﺑﺸـﭙړ‬
‫ﻛړاى ﺷﻢ‪.‬‬
‫د ﻓﺮﻫﻨــګ ادﺑﻴــﺎت ﭘښــﺘﻮ د څﻠــﻮرم ټــﻮك اﺻــﻠﻲ ﻣﻮﺿ ـﻮع د ﭘښــﺘﻮ‬
‫ﭘﻮﻫﻮ ﺧﺘﻴځﭙﻮﻫﺎﻧﻮ ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ او د دوى دﻛـﺎروﻧﻮ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ده او ﭘـﻪ ﭘـﺎى‬
‫ﻛﯥ ﻳﯥ د درﻳﻮ ﭼﺎپ ﺷﻮﻳﻮ ټﻮﻛﻮﻧﻮ ﺑﺸﭙړووﻧﻜﯥ ﺑﺮﺧﯥ راځﻲ‪.‬‬

‫‪92‬‬
‫ﭘﺮ دې ﺳﺮﺑﯧﺮه ﻣﯥ د ﻣﺮﻛﺰي اﺳﻴﺎ ﻟﻪ وﻟﺴﻮﻧﻮ ﺳﺮه دﭘښﺘﻨﻮ دﻓﺮﻫﻨګﻲ‬
‫رواﺑﻄﻮ د څﯧړﻟﻮ ﭘـﺮ ﻣﻮﺿـﻮع ﻫـﻢ څـﻪ اﺳـﻨﺎد راټـﻮل ﻛـړي دي‪ ،‬ﻛـﻪ ﻟـﻮى‬
‫ﺧﺪاى)ج( ﺗﻮﻓﻴﻖ راﻛړ ښﺎﻳﻲ دا ﭘﺮوژه ﻫﻢ ﺑﺸﭙړه ﻛړم‪.‬‬
‫ﭘﻪ ټﻮﻟﻴﺰ )ﻋﻤﻮﻣﻲ( ډول ﺗﺎﺳﯥ ﻟﻪ ﻫﯧـﻮاده د ﻣﺴـﻠﻜﻲ‬
‫ﻛﺎدروﻧﻮ د وﺗﻠﻮ ﺑﻬﻴﺮ څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫زﻣـــﺎ ﭘـــﻪ ﭘﻮﻫـــﻪ ﭘـــﺮ ﻣﺴـــﻠﻜﻲ ﻛـــﺎدروﻧﻮ ﺳـــﺮﺑﯧﺮه ﻟـــﻪ ﻫﯧـــﻮاده دﻋـــﺎدي‬
‫اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻴﻮ ﻟﻪ وﺗﻠﻮ ﺳﺮه زﻣﻮږ ټﻮﻟﻨﻪ ﺧﭙﻞ ﻛﻔﺎﻳﺘﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ټﻮﻟﻨــﻪ ﻛــﯥ د ﻓﻘــﺮ‪ ،‬ﺑــﺪﺑﺨﺘۍ‪ ،‬ﺑﯧﻜــﺎرۍ او ﺑﯧﺮوزګــﺎرۍ ﺧﭙﺮﯦــﺪو ﺗــﻪ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪﯦږي‪ .‬دا ﭼﯥ ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻛﺎدروﻧﻪ ﻟﻪ ﻫﯧﻮاده وځﻲ‪ ،‬ورﺳﺮه د‬
‫ﻫﯧــﻮاد ټــﻮل اﻗﺘﺼــﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨګــﻲ او ﻧــﻮر ﺑﻨﺴــټﻮﻧﻪ ﻳــﺎ ﻟــﻪ‬
‫رﻛﻮد ﺳﺮه ﻣﺦ ﻛﯧږي او ﻛـﻪ ﺑﺸـﭙړ رﻛـﻮد ﻧـﻪ وي‪ .‬ﻟـﻪ ﻣﻮﺛﺮﻳﺘـﻪ ﻟـﻮﯦږي‪ .‬ﻟـﻪ‬
‫ﻫﯧﻮاده د ﺧﻠﻜﻮ وﺗﻞ ﻧﻦ زﻣﻮږ د ﻫﯧﻮاد ﻟﭙﺎره ﻳﻮه ﺳـﺘﺮه ﻏﻤﻴـﺰه ده‪ .‬د دې‬
‫وﺗﻠﻴــﻮ ﺧﻠﻜــﻮ ډﯦــﺮ ﻟــږ ﺗﻌــﺪاد ښــﺎﻳﻲ ﺑﯧﺮﺗــﻪ راﺷــﻲ‪ .‬ﻫﻐــﻪ ﻫــﻢ د ﻛﻮرﻧﻴــﻮ‬
‫ﻣﺸﺮان‪ .‬ﻫﻐﻪ ځﻮاﻧﺎن ﭼﯥ ﭘﻪ ﻏﺮب ﻛﯥ ﺳﺘﺮ ﺷـﻮي دي‪ .‬روزﻧـﻪ ﻳـﯥ ﻏﺮﺑـﻲ‬
‫ده‪ .‬د ﻫﻐﻮى راﺗګ ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻦ څﻪ ﭼﯥ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮﯦښﻲ‪.‬‬
‫ﭘﺮ دې ﺳﺮﺑﯧﺮه د ﻫﯧﻮاد دﻧﻨﻪ او ﻟﻪ ﻫﯧﻮاده ﺑﺎﻧﺪې د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﭙﺎره د‬
‫ﻛﺎدروﻧﻮ روزل دﭘﺨﻮا ﭘﻪ څﯧﺮ ﻧﻪ دي‪ ،‬د ﻫﯧﻮاد دﻧﻨـﻪ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮﻧﻮﻧـﻮ څﺨـﻪ‬
‫ﭼﯥ ﻫﻢ ځﻮاﻧﺎن ﻓﺎرﻏﯧږي‪ ،‬د ﺳﻨﺪ ﭘﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻳﺎ ﻧﻮرو ﻫﯧـﻮادو‬
‫ﺗﻪ ځﻲ او ﻛﻪ ﻫﻠﺘﻪ ﻻړ ﻧﻪ ﺷﻲ د ﻫﯧﻮاد دﻧﻨﻪ ﭘﻪ دوﻟﺘـﻲ ادارو ﻛـﯥ ﻛـﺎر ﻧـﻪ‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ زﻳﺎر ﺑﺎﺳﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر او ﻛﻮټﻪ ﻛـﯥ ﭘـﻪ اﻓﻐـﺎﻧﻲ او ﺑـﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﻲ ﻣﻮﺳﺴـﻮ ﻛـﯥ ځﺎﻧﺘـﻪ ﻛﺎروﻧـﻪ وﻟټـﻮي او ﻛـﻪ ﻧـﻪ ﻧـﻮ د‬
‫ﻫﯧﻮاد دﻧﻨﻪ اﻧﺠﻴﻮګﺎﻧﻮ )ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﻲ ﻣﻮﺳﺴﻮ( ﻛﯥ ﭘﻪ ﻛﺎر ﭘﺴﯥ ګﺮځﻲ‪.‬‬

‫‪93‬‬
‫زﻣﺎ ﭘﻪ ﭘﻮﻫـﻪ ﻏﻴـﺮ دوﻟﺘـﻲ ﻣﻮﺳﺴـﻮ ﻫـﻢ ﻟـﻪ ﻛـﺎدروﻧﻮ ﻧـﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬
‫دوﻟﺘﻲ ښﻮوﻧﻜﻲ‪ ،‬اﻧﺠﻴﻨﺮان او ﻧـﻮر ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻛﺴـﺎن ﭼـﯥ ﭘـﻪ دﻏـﻮ ﺑـﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﻲ او اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﻲ ﻣﻮﺳﺴﻮ ﻛﯥ ﭘﻪ ډﯦﺮو ښﻮ ﻣﻌﺎﺷـﻮﻧﻮ ﻛـﺎر‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﯧﺮﺗﻪ اﻓﻐﺎﻧﻲ دوﻟﺘﻲ ﻣﻮﺳﺴﻮ ﺗـﻪ راوﻧـﻪ ګﺮځـﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺮ ﻫﻐﯥ ﭼﯥ دا ﻣﻮﺳﺴﯥ ﻓﻌﺎﻟﯥ وي‪.‬‬
‫ښﻪ ﻣﯥ ﭘﻪ ﻳﺎد دي؛ د ‪1993‬م ﻛﺎل ﭘﻪ اﻛﺘﻮﺑﺮ ﻛـﯥ ﻳـﻮ ﺗﻨﻈﻴﻤـﻲ ﻣﺸـﺮ د‬
‫ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻳﻮ اﺳﺘﺎد ﺗﻪ ووﻳﻞ‪ )) :‬دوﻛﺘﻮر ﺻﺎﺣﺐ ﻛﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬
‫ﭘﻪ ﺧﺎرﺟﻪ وزارت ﻛﯥ ﻛﺎر ﻛـﻮې‪ ،‬ﻧـﻮ د ﻳـﻮې ﺳﻴﺎﺳـﻲ څـﺎﻧګﯥ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫ﺑﻪ در ﻛړو‪ .‬ﺗـﺎ ﭘـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻛـﯥ ﺗﺤﺼـﻴﻞ ﻛـړى دى‪ .‬اﻧګﺮﯦـﺰي دې ښـﻪ زده‬
‫ده‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻪ ﺧﺎرﺟﻪ وزارت ډﯦﺮ ﺿﺮورت ﻟﺮي‪((.‬‬
‫اﺳــﺘﺎد ﻟــﻪ ﺗﻨﻈﻴﻤــﻲ ﻣﺸــﺮ ﻧــﻪ ﻟــﻮﻣړى ﭘﻮښــﺘﻨﻪ وﻛــړه ﭼــﯥ ﻣﻌــﺎش ﻳــﯥ‬
‫څﻮﻣﺮه دى؟‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ﻣﺸﺮ ﺑﻴﺎ ورﺗﻪ ووﻳﻞ‪ )) :‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻌﺎﺷـﻮﻧﻪ دي‪ .‬څـﻪ ﭼـﯥ‬
‫)) ﺻﺎﺣﺐ! ﻣـﺎ‬ ‫ټﻮل اﺧﻠﻲ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ ﻫﻢ اﺧﻠﯥ؟؛ اﺳﺘﺎد ﺑﻴﺎ ورﺗﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬
‫ﺗـــﻪ ﭘـــﻪ ﻓﻼﻧـــۍ ﻏﻴـــﺮ دوﻟﺘـــﻲ ﻣﻮﺳﺴـــﻪ ﻛـــﯥ د ﻣﻴﺎﺷـــﺘﯥ ﭘﯧـــﻨځﻠﺲ زره‬
‫ﻛﺎﻟـــﺪارې راﻛـــﻮي‪ ،‬ﭼـــﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن د ﺧﺎرﺟـــﻪ وزارت د ﺳﻴﺎﺳـــﻲ‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ د ﻳﻮ ﻛﺎل ﻣﻌﺎش دوﻣـﺮه ﻧـﻪ ﻛﯧـږي‪ ،‬ﻧـﻮ زه څﻨګـﻪ ﻛـﻮﻻى ﺷـﻢ دا‬
‫ﻣﻌﺎش ﭘﺮﯦږدم او ﭘﻪ ﺟﻨګﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﻛﺎﺑﻞ ﺗﻪ ﻻړ ﺷﻢ‪((.‬‬
‫د ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ﻣﺸـﺮ او د ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن د اﺳـﺘﺎد ﻟـﻪ دې ﺧﺒـﺮو دې ﻧﺘﻴﺠـﯥ ﺗـﻪ‬
‫ورﺳﯧﺪم‪ ،‬ﭼﯥ د ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﻲ ﻣﻮﺳﺴﻮ ﭘﻪ ډﺑﻠﻮ ﻣﻌﺎﺷﻮﻧﻮ اﻣﻮﺧﺘـﻪ ﺷـﻮي‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺎن ﺧﭙﻠﻮ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﻛﺎروﻧﻮ او ﻳﺎ دﻫﯧﻮاد ﻧﻮرو ﻣﻮﺳﺴﻮ ﺗﻪ ﺑﯧﺮﺗﻪ ﻧﻪ‬
‫ګﺮځﻲ‪.‬‬

‫‪94‬‬
‫ځﻴﻨﯥ ﻛﺴـﺎن ﭘـﻪ دې ﻧﻈـﺮ دي ﭼـﯥ ﻛـﻪ ځﻴﻨـﯥ ﻟﻴﻜـﻮال‬
‫ﺑﻬﺮ ﺗﻪ ﻫﻢ ﻻړ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﺧﺪﻣﺖ وړﺗﻴﺎ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻧـﻪ‬
‫ورﻛﻮي‪ ،‬ﻏﻮره ﺑﯧﻠګﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﯥ زرﻳـﻦ اﻧځـﻮر‬
‫او ﭘــﻪ ډﻧﻤــﺎرك ﻛــﯥ ﻋﺒــﺪاﻟﻤﺎﻟﻚ ﺑﯧﻜﺴــﻴﺎر او ځﻴﻨــﯥ‬
‫ﻧﻮر ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﻛﯥ دي ﭼﯥ ﭘﻪ ﻛﻢ وﺧﺖ ﻛﯥ ﻳﯥ‬
‫ډﯦــﺮ ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧــﻪ وﻛــړل‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳــﯥ ﭘــﻪ ﻧﻈــﺮ دا‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ څﻨګﻪ ده؟‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎر ﭼﯥ د ﻫﺮ ﭼﺎ ﻟﻪ ﺧﻮا ﭘـﻪ ﻫﺮځـﺎى ﻛـﯥ وﺷـﻲ‪ ،‬ﭘـﻪ زﻳﺎﺗـﻪ ﭘـﻪ‬
‫اوﺳﻨﻴﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﯥ ﻫﻐﻪ د ډﯦﺮې ﻳﺎدوﻧﯥ او زﻳﺎﺗﯥ ﻣﻨﻨﯥ وړ دى‪ .‬ځﻜـﻪ‬
‫زﻣــﻮږ ﻓﺮﻫﻨــګ ﺗــﺮ ﻫــﺮ ﺑــﻞ وﺧﺘــﻪ اوس زﻳــﺎت ﻛــﺎر ﺗــﻪ اړﺗﻴــﺎ ﻟــﺮي‪ .‬ﻫﻐــﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺎن ﭼﯥ ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﯥ ﻧﺎﺳﺖ دي‪ ،‬ﺧﭙﻠﻪ ﻫﻢ ﻛﺎر ﻛﻮي او ﻧﻮر اﻓﻐﺎﻧﺎن‬
‫ﻫﻢ ﻫڅﻮي ﭼﯥ ﭘﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎر ﻛﯥ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧـﺎن ﺑﺎﻳـﺪ د دﻏـﻮ‬
‫ﻛﺴــﺎﻧﻮ ډﯦــﺮ ډﯦــﺮ درﻧــﺎوى وﻛــړي‪ .‬ښــﺎﻏﻠﻴﻮ اﻧځــﻮر‪ ،‬ﺑﯧﻜﺴــﻴﺎر‪ ،‬ﺟﻤــﺎل‬
‫رﺣﻤــﻦ‪ ،‬ﺧﻠﻴــﻞ اﻟــﺮﺣﻤﻦ رﺳــﻮﻟﻲ‪ ،‬اﺟﻤــﻞ روﻫــﻲ‪ ،‬ﺧﻮﺷــﺎل روﻫــﻲ‪ ،‬اﻣــﺎم‬
‫اﻟــﺪﻳﻦ ﺳــﺎﭘﻲ‪ ،‬ﭘــﻪ ﻟﻨــﺪن ﻛــﯥ اﻳﻤــﻞ ﭘﺴــﺮﻟﻲ‪ ،‬ﭘــﻪ ﻫﺎﻟﻴﻨــډ ﻛــﯥ ښــﺎﻏﻠﻴﻮ‬
‫ﺣﻤﻴﺪي‪ ،‬ټﻜﻮر‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻨﺪ ﻛﯥ ﭘﻮﻫﻨﺪوى ﻋﺒﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ رﺷﻴﺪ او ﭘﻪ ﻣﺴﻜﻮ‬
‫ﻛﯥ اﺳﺘﺎد ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻲ‪ ،‬ارﻣـﺎن‪ ،‬دوﻛﺘـﻮر ﻟﻄﻴـﻒ ﺑﻬﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﻋـﺎرف ﺧـﺰان او‬
‫ﻧﻮرو ښﺎﻏﻠﻴﻮ ﭼﯥ ﻛﻮم ﻛﺎروﻧﻪ ﻛړي دي او ﻳﺎ ﻳـﯥ ﻛـﻮي دا ټـﻮل زﻣـﻮږ د‬
‫ﻓﺮﻫﻨــګ ﭘــﻪ وده ﻛــﯥ اﻏﯧــﺰﻣﻦ دي‪ .‬د دې ﻛــﺎروﻧﻮ ﭘﺎﻳښــﺖ ﺑــﻪ زﻣــﻮږ د‬
‫ﻓﺮﻫﻨګ ﭘﻪ ﺑډاﻳﻨﻪ ﻛﯥ ﺧﭙﻞ ځﺎﻧګړى ﻣﻘﺎم وﻟﺮي‪.‬‬

‫‪95‬‬
‫زﻣﻮږ ځﻴﻨﯥ ﻟﻴﻜﻮال او ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛـړي اﺷـﺨﺎص ﭼـﯥ‬
‫ﭘﻪ ﺗﯧﺮو اوو اﺗﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﭘﻪ ﻫﯧـﻮاد ﻛـﯥ ﭘـﺎﺗﯥ ﺷـﻮل‪،‬‬
‫ﻫﻢ ﻟﻪ ذﻫﻨـﻲ او ﻓﺰﻳﻜـﻲ ﭘﻠـﻮه اﺳـﺘﻬﻼك ﺷـﻮل‪ ،‬ﺧـﻮ ﻳـﻮ‬
‫ﺷﻤﯧﺮ ﭼﯥ ﻧﻮرو ټﻮﻟﻨﻮ ﺗﻪ ﻻړل ﻫﻠﺘﻪ ﺣﻞ ﺷﻮل‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳﯥ‬
‫ﭘﻪ اﻧﺪ ﭘﻪ دﻏﻮ دوو ﻻرو او ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﯥ ﺑﺎﻳـﺪ ﻛﻮﻣـﻪ ﻻره‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻲ؟‬
‫ﻫﻐﻪ ښﺎﻏﻠﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﻛﯥ ﺣﻞ ﺷﻮي‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﻳﯥ ﻏـږ ﻧـﻪ دى‬
‫اورﯦــﺪل ﺷــﻮى او ﻫﻐــﻪ ښــﺎﻏﻠﻲ ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﻫﯧــﻮاد ﻛــﯥ ﭘــﺎﺗﯥ دي او ټــﻮل‬
‫اﺳﺘﻌﺪادوﻧﻪ او ﻓﺰﻳﻜﻲ ﻗﻮه ﻳﯥ د ﻳـﻮې ﻣـړۍ ډوډۍ د ﭘﻴـﺪاﻛﻮﻟﻮ ﻟﭙـﺎره‬
‫اﺳــﺘﻬﻼﻛﯧږي‪ .‬دواړه ﺣﺎﻟﺘــﻪ ﻳــﯥ زﻣــﻮږ ﻟﭙــﺎره زﻳــﺎﻧﻤﻦ دي‪ .‬دا اوﺳــﻨﻲ‬
‫ﻧﺎوړه ﺷﺮاﻳﻂ ﭼﯥ زﻣﻮږ ﭘﺮ ﺧﻠﻜﻮ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﻮي‪ .‬د دې ﺳﺒﺐ ﺷﻮل ﭼـﯥ د‬
‫ﻓﺮﻫﻨــګ د ﻣﻮﺳﺴــﯥ ډﯦــﺮ ﻛــﺎر ﻛــﻮوﻧﻜﻲ د ﻫﯧــﻮاد دﻧﻨــﻪ او ﺗــﺮ ﻫﯧــﻮاد د‬
‫ﺑﺎﻧﺪې ﺧﭙﻠﻪ اﺻﻠﻲ ﭘﯧﺸـﻪ ﭘﺮﯦـږدي او ﻛـﻮرﻧۍ ﺗـﻪ د ډوډۍ د ﭘﻴـﺪاﻛﻮﻟﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره ﭘﺮ ﻧﻮرو ﻛﺎروﻧﻮ اﺧﺘﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې دوران ﻛﯥ زﻣﻮږ ډﯦﺮو ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎﻟﻴﻮ ﺧﭙﻞ ﺻﻼﺣﻴﺘﻮﻧﻪ ﻟـﻪ ﻻﺳـﻪ‬
‫ورﻛړل‪ .‬د ﻓﺮﻫﻨګ د ﻣﻮﺳﺴﯥ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ څﺎﻧګﻮ ﻫﻐﻪ ﻛﺎرﻛﻮوﻧﻜﻲ ﭼـﯥ‬
‫ﻻ ﺗﺮاوﺳــﻪ د ﻫﯧــﻮاد دﻧﻨــﻪ ﭘــﺎﺗﯥ دي‪ .‬زﻣــﺎ ﭘــﻪ ﭘﻮﻫــﻪ د ډﯦــﺮې ﺳــﺘﺎﻳﻨﯥ او‬
‫ﺷﺎﺑﺎﺳۍ وړ دي‪ .‬دوى ﻛﻪ اوس د ﺧﭙﻠـﻮ ﻛﻮرﻧﻴـﻮ د ﺧﯧټـﯥ ﻣړوﻟـﻮ ﻟﭙـﺎره‬
‫ﻧﻮرو ﻛﺎروﻧﻮ ﺗﻪ ﻻس اﭼﻮي‪ ،‬د ﻧﻮر ﻛﺎر ﺗﺮڅﻨګﻪ ﻟﻪ ﺧﭙﻠـﻮ ﻣﻮﺳﺴـﻮ ﺳـﺮه‬
‫ﻫــﻢ ﺗــړاو ﻟــﺮي‪ ،‬اړﻳﻜــﯥ ﻳــﯥ ﺗــﺮې ﻧــﻪ دي ﭘــﺮې ﺷــﻮي‪ .‬ﻛــﻪ ﻳــﻮ ځــﻞ د ﻟــﻮى‬

‫‪96‬‬
‫ﺧﺪاى)ج( ﭘﻪ ﻓﻀﻞ دﻧﻴﺎ رڼﺎ ﺷﻮه او د ﻫﯧـﻮاد دﻧﻨـﻪ د ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻣﻮﺳﺴـﻮ‬
‫ﺑﻴﺎ رﻏﻮﻧﻪ ﭘﻴﻞ ﺷﻮه او ﭘﻪ ﺑﻨﺴټﻴﺰ ډول دا ﻣﻮﺳﺴﯥ ﺑﯧﺮﺗﻪ ﻓﻌﺎﻟﯥ ﺷﻮې‪،‬‬
‫ﻧﻮ د ﻫﯧﻮاد دﻧﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎن ﺑﻪ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﺑﯧﺮﺗﻪ ډﯦﺮ ژر ﻋﻴﺎر ﻛړاى ﺷﻲ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎن ﭼﯥ ﻟﻪ ﻫﯧﻮاده ﺑﻬﺮ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﭘﯧﺸـﯥ ﻟـﺮې ﭘـﻪ ﻧـﻮرو ﭼـﺎرو‬
‫ﺑﻮﺧﺖ دي‪ ،‬ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ اﺻﻠﻲ ﻛﺎروﻧﻮ ﺳﺮه د دوى ﺑﯧﺮﺗﻪ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻮن ﻳـﻮ څـﻪ‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻦ ﻛﺎر دى‪.‬‬
‫ﻟﻜـــﻪ څﻨګـــﻪ ﭼـــﯥ ﻣـــﻮږ ﺗـــﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣـــﻪ ده‪ ،‬د اوﻻدوﻧـــﻮ‬
‫ﻋــﺎﻃﻔﻲ ﻓﺸــﺎر او ان د ځﻴﻨــﻮ دوﺳــﺘﺎﻧﻮ ټﻴﻨګــﺎر ﺗﺎﺳــﯥ‬
‫دې ﺗﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﻛړي ﻳﺎﺳﺖ ﭼﯥ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﺗـﻪ ﺳـﻔﺮ وﻛـړئ‪،‬‬
‫د ﺑﯧﺮﺗﻪ راﺗګ ﭘﻪ ﺑﺎب دې ﭘﻪ ذﻫﻦ ﻛـﯥ ﻛـﻮم ﭘـﻼن ﺟـﻮړ‬
‫ﻛړى دى؟‬
‫ارواښــﺎد اﺳــﺘﺎد روﻫــﻲ ﺑــﻪ ﺗــﻞ ﻟــﻪ ﺟﺮﻣﻨــﻲ ﻧــﻪ ﻣﺎﺗــﻪ او ﺧﭙﻠــﻮ ﻧــﻮرو‬
‫دوﺳﺘﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻟﻴﻜﻨﻮ ﻛﯥ ﻟﻴﻜﻞ ﭼﯥ ﻛﻠﻪ ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد ﻛﯥ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﺮاﻣـﺖ‬
‫ﺗﻪ د درﻧﺎوي ﻓﻀﺎ ﭘﻴﺪا ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴـﺎ دې ﺗـﻪ ﻧـﻪ ګـﻮرو ﭼـﯥ ﭘـﻪ ﻛﺎﺑـﻞ ﻛـﯥ‬
‫څﻮك ﭘـﺮ ﺗﺨـﺖ ﻧﺎﺳـﺖ دى‪ ،‬ﺳﻤﻼﺳـﻲ را رواﻧﯧـږو او ﺷـﭙﻪ ﻫـﻢ ﻫﻠﺘـﻪ ﻧـﻪ‬
‫ﻛﻮو‪ .‬ﺧﻮ ﻣﻮږ وﻟﻴﺪل ﭼﯥ د ﻫﻐﻮى د ژوﻧﺪ ﺗﺮ ﭘﺎﻳﻪ داﺳﯥ ﻓﻀﺎ ﭘﻪ ﻫﯧـﻮاد‬
‫ﻛﯥ ﻣﺴﺎﻋﺪه ﻧﻪ ﺷﻮه او اﺳﺘﺎد ﭘﻪ ﻟﺮﯦﺘﻮب ﻛﯥ د ﻫﯧﻮاد ﭘـﻪ ارﻣـﺎن ﻫﻠﺘـﻪ‬
‫ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﯥ ﺳﺎه ورﻛړه‪.‬‬
‫زه ﻫﻢ دا درﺗﻪ واﻳﻢ ﭼـﯥ ﻟـﻮى ﺧـﺪاى)ج( دې زﻣـﺎ ﻟـﻪ ﺗـګ ﺳـﺮه ﺳـﻢ ﭘـﻪ‬
‫ﻫﯧــﻮاد ﻛــﯥ د ﺳــﻮﻟﯥ‪ ،‬اﻣﻨﻴــﺖ او د ټﻮﻟــﻮ اﻓﻐﺎﻧــﺎﻧﻮ ﻟﭙــﺎره د ژوﻧــﺪ ﻓﻀــﺎ‬

‫‪97‬‬
‫راﭘﻴﺪا ﻛـړي‪ .‬ﻣﻴﺎﺷـﺖ ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﺗﯧـﺮه ﻧـﻪ ﻛـړو او ﺑﯧﺮﺗـﻪ ﺑـﻪ ﻟـﻪ ﻛـﻮرﻧۍ ﺳـﺮه‬
‫راﺷﻮ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻛـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻫﻤﺪاﺳـﯥ دوام وﻛـړي او ﻣـﻮږ د ﺑﭽﻴـﺎﻧﻮ د روزﻧـﯥ او‬
‫ﻧﻮرو اړﺗﻴﺎوو ﭘﺮ ﺑﻨـﺎ ﻫﻠﺘـﻪ ﭘـﺎﺗﯥ ﺷـﻮ‪ ،‬ﻧـﻮ ﭘـﻪ ﻫﻐـﻪ ﺻـﻮرت ﻛـﯥ د ﺑﯧﺮﺗـﻪ‬
‫راﺗــګ ﻣﺴــﺎﻟﻪ د ﺳــﻔﺮ ﻟــﻪ اﺳــﻨﺎدو ﺳــﺮه اړه ﭘﻴــﺪاﻛﻮي‪ ،‬اوس دا ﻧــﻪ ده‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﭼﯥ ﻣﻮږ ﺗﻪ د اﻟﻤﺎن ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻛﻠـﻪ ﭘـﻪ اﻓﻐـﺎﻧﻲ ﭘﺎﺳـﭙﻮرټ وﻳـﺰه‬
‫راﻛﻮي؟ اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻪ دﻏﺴﯥ اﺳﻨﺎد ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛړم‪ ،‬او ﭘﻪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﻟﺤـﺎظ د‬
‫ﺳﻔﺮ وړﺗﻴﺎ وﻟﺮم‪ ،‬ﻧﻮ ﺿﺮور ﺑﻪ ﭘﻪ ﺧﻴﺮ ﺑﯧﺮﺗﻪ راځﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر او ان ﻛﺎﺑﻞ ﻛﯥ دې ګڼ ﺷﻤﯧﺮ ﻟﻴﻜـﻮال او د‬
‫ﻛﺘــﺎب ﻣﻴﻨــﻮال ﭘــﻪ وړﻳــﺎ ﻛﺘــﺎﺑﻮﻧﻮ روږدي ﻛــړي وو او‬
‫))ﺟﺎرﻳــﻪ ﺻــﺪﻗﻪ(( دې ورﻛﻮﻟــﻪ‪ ،‬ﻫﻠﺘــﻪ ﺧــﻮ ﺑــﻪ دوﻣــﺮه‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻻﺳﻮﻧﻪ ﺑﻪ دې ﺧﺎرښﺖ وﻧﻪ ﻛړي؟‬
‫ګــﺮان ﻳــﻮن ﺻــﺎﺣﺐ! ډﯦــﺮه ښــﻪ ﭘﻮښــﺘﻨﻪ دې ﻛــړې ده‪ .‬ﭘــﻪ ﻛﺎﺑــﻞ او ﭘــﻪ‬
‫ﭘﯧښـﻮر ﻛـﯥ ﭼـﯥ ﻣـﺎ د ﻛﺘـﺎﺑﻮﻧﻮ د وړﻳــﺎ وﯦـﺶ ﻟﭙـﺎره ﻛﻮﻣـﻪ ﻫڅـﻪ ﻛﻮﻟــﻪ‪،‬‬
‫ﻫــﺪف ﻣــﯥ دا و‪ ،‬ﭼــﯥ زﻣــﻮږ زﻳــﺎﺗﺮه ﻟﻴﻜــﻮال او ﺷــﺎﻋﺮان د ﻛﺘــﺎﺑﻮﻧﻮ د‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻮ وس ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻪ زه وﻛـﻮﻻى ﺷـﻢ‪ ،‬دوى ﺗـﻪ وړﻳـﺎ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻛړم‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻪ ﻣﯥ دوى ﺗﻪ څﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻛړى وي‪ .‬ﭘﻪ دې ﻟړ ﻛﯥ ﺑﻪ ﻟﻪ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ‬
‫ﭘﺮﺗﻪ ځﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻛﺘﺎب ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻴﻮ ﺗﻪ ﻫﻢ وړﻳﺎ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ رﺳﯧﺪل‪.‬‬
‫زه ﺧﭙﻠﻪ ﻫﻢ دا ﻓﻜﺮ ﻛﻮم‪ ،‬ﭼﯥ ﭘـﻪ ﺟﺮﻣﻨـﻲ ﻛـﯥ ﺑـﻪ څﻨګـﻪ ﻛـﻮم‪ ،‬ﺗـﻪ دﻋـﺎ‬
‫ﻛــﻮه‪ ،‬ﭼــﯥ ﻫﻠﺘــﻪ ﻫــﻢ داﺳــﯥ ﺷــﺮاﻳﻂ ﺑﺮاﺑــﺮ ﺷــﻲ‪ ،‬ﭼــﯥ زه ﺧﻠﻜــﻮ ﺗــﻪ وړﻳــﺎ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ورﻛړاى ﺷﻢ‪.‬‬

‫‪98‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﻛﯥ ﺧﻮ دې ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻞ او ﭘﯧښﻮر ﻛﯥ ﻟﻪ‬
‫ډﯦﺮ زﻳﺎت اﺣﺘﻴﺎط ﻧﻪ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ او ټﻮﻟـﻪ‬
‫اروﭘﺎ ﻛﯥ ﺧﻮ دا ﻣﺴﺎﻳﻞ اوج ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻲ دي‪ ،‬ﻫﻠﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻢ ﺳﺘﺎﺳﯥ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ﭘﺮ ﻫﻤﺪې ﺑﻨﺴټ وﻻړه وي؟‬
‫ګﺮاﻧﻪ! ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﻛﯥ ﻟﻪ اﺣﺘﻴﺎﻃﻪ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ زﻣﺎ ﭘﻪ ﺧټﻪ ﻛﯥ‬
‫اﺧښﻞ ﺷﻮي دي‪ .‬دا ﻛـﺎر زه ﻟـﻪ ډاره او ﻳـﺎ ﻟـﻪ ﻣﻀـﺮه اﺣﺘﻴﺎﻃـﻪ ﻧـﻪ ﻛـﻮم‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﯥ زﻣﺎ دا ﻋﻘﻴﺪه ده ﭼﯥ ﭘﻪ دې ﻣﺴﻠﻪ ﻛﯥ اﻓﺮاﻃـﻲ ﻋﻤـﻞ د ﻫﯧـﻮاد او‬
‫ﺧﻠﻜﻮ ﭘﻪ ګټﻪ ﻛﺎر ﻧﻪ دى‪ .‬دا ﻛﺎر ﻛﻪ ﻫﺮ څﻮك ﻟﻪ ﻫﺮې ﺧﻮا ﻛﻮي‪ ،‬زﻣـﺎ ﭘـﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﺳﻢ ﻛﺎر ﻧﻪ دى‪.‬‬
‫زه ﺑﻪ ﭘﻪ ﺧﻴﺮ ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﯥ ﻫـﻢ دا ﭘﺎﻟﻴﺴـﻲ ﺗﻌﻘﻴﺒـﻮم‪ ،‬ﻧـﻮر ﭼـﯥ څـﻮك‬
‫څﻪ ﻛﻮي ﺧﭙﻠﻪ ﺧﻮښﻪ ﻳﯥ ده‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر ﻛـﯥ دې د ﻧـﻮرو ګڼـﻮ ﻛـﺎروﻧﻮ ﺗﺮڅﻨـګ څـﻮ‬
‫دراﻧــﻪ څﯧړﻧﻴــﺰ ﻛﺎروﻧــﻪ ﺗﺮﺳــﺮه ﻛــړل ﭼــﯥ ﭘــﻪ دې ﻛــﯥ )د‬
‫ﭘښــﺘﻮ ﻧﺜــﺮ اﺗــﻪ ﺳــﻮه ﻛﺎﻟــﻪ( او )ﭘــﻪ ﻫﻨــﺪ ﻛــﯥ د ﭘښــﺘﻮ‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻮ د ودې او اﻳﺠﺎد ﭘړاووﻧﻪ( ﻣﻐﺘﻨﻢ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ وو‪ ،‬د ﭘښﺘﻮ ﻧﻈﻢ د ﺗـﺎرﻳﺦ ﻟﻴﻜﻨـﯥ ﭘـﺮوژه ﺑـﻪ دې‬
‫څﻨګﻪ ﺷﻲ؟‬

‫‪99‬‬
‫ﻣﺎ دﻣﺨﻪ د ﻳﻮې ﭘﻮښﺘﻨﯥ ﭘﻪ ځﻮاب ﻛﯥ ﻫﻢ درﺗﻪ ﻟﻴﻜﻠﻲ دي‪ ،‬ﭼﯥ زﻣـﺎ‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣړﻧﻴﻮ ﻛﺎروﻧﻮ ﻛﯥ د ﭘښﺘﻮ ﻧﻈﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﻜﻞ ﺷﺎﻣﻞ دي‪ .‬زه ﻟﻪ ﻟﻮﻳﻪ‬
‫ﺧﺪاﻳﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻏﻮاړم‪ ،‬ﭼﯥ دا ﻛﺎر وﻛړاى ﺷﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ او ځﻴﻨـﯥ ﻧـﻮرو اروﭘـﺎﻳﻲ ﻫﯧﻮادوﻧـﻮ ﻛـﯥ د‬
‫ﭘښــﺘﻮ د ځﻴﻨــﻮ ﺧﻄــﻲ ﻧﺴــﺨﻮ څــﺮك ﺷــﺘﻪ او ﻟــﻪ ﺧﻄــﻲ‬
‫ﻧﺴﺨﻮ ﺳﺮه ﺧﻮ ﺳﺘﺎﺳﯥ ﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﺮ ﭼـﺎ ﺗـﻪ څﺮګﻨـﺪه ده‪ ،‬د‬
‫دې ﻧﺴﺨﻮ ﻟټﻮن ﻟﭙﺎره دې ﻫﻢ ﻛﻮﻣﻪ ﺧﻴﺎﻟﻲ ﻧﻘﺸﻪ ﺟـﻮړه‬
‫ﻛړې ده او ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬
‫د اروﭘــﺎ ﭘــﻪ ډﯦــﺮو ﻫﯧﻮادوﻧــﻮ ﻛــﯥ ﻟﻜــﻪ‪ :‬روﺳــﻴﻪ‪ ،‬اﻟﻤــﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴــﻪ او‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﻧﺴﺨﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﯥ دي‪ ،‬ﭼﯥ ځﻴﻨـﯥ ﻳـﯥ ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﺷـﻮې‬
‫ﻫــــﻢ دي‪ .‬ﻟــــﻪ اﻣﻜﺎﻧــــﻪ ﻟــــﺮې ﻧــــﻪ ده‪ ،‬ﭼــــﯥ د ځﻴﻨــــﻮ ﻧــــﻮرو ﻫﯧﻮادوﻧــــﻮ د‬
‫ﺧﺘﻴځﭙﻮﻫﻨــﻮ ﭘــﻪ څــﺎﻧګﻮ ﻛــﯥ ﻫــﻢ ﭘښــﺘﻮ ﻧﺴــﺨﯥ وي‪ .‬ﻛــﻪ ﻣﺎﺗــﻪ ﺷــﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﺴــﺎﻋﺪ ﺷــﻮل‪ ،‬زﻣــﺎ ﻟــﻮﻣړﻧۍ وﻇﻴﻔــﻪ ﺑــﻪ دا وي ﭼــﯥ زه دﻏــﻪ ﻧﺴــﺨﯥ‬
‫وګﻮرم‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻳﯥ ﻛړم‪ .‬ﭘﻪ دې ﺑﺎب زﻣﺎ ﭘﺮوګﺮام ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫د ﭘﯧښﻮر ﭘﻪ اﺗﻪ ﻛﻠﻦ ﻣﻬـﺎﺟﺮ ژوﻧـﺪ ﻛـﯥ دې ﺧـﻮږې او‬
‫ﺗﺮﺧﯥ ﺧﺎﻃﺮې ﻛﻮﻣﯥ دي؟‬
‫د ﭘﯧښــﻮر اﺗــﻪ ﻛﻠــﻦ ژوﻧــﺪﻛﯥ ﺧــﻮږې او ﺗﺮﺧــﯥ ﺧــﺎﻃﺮې ټﻮﻟــﻮ ﻟﻴﻜــﻞ‬
‫ځﺎﻧﺘﻪ رﺳﺎﻟﻪ ﻛﯧږي‪ ،‬ﺧﻮ ﻟﻪ ډﯦﺮو ﺧﺎﻃﺮو ﺑﻪ دوه درﺗﻪ وﻟﻴﻜﻢ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – د ‪1992‬م ﻛﺎل د ﺟﻮن ‪24‬ﻣﻪ ﻧﯧټﻪ وه‪ ،‬ﭼﯥ وﻓﺎ ﻛﯥ زﻣﺎ د ﻣﻘﺮرۍ‬
‫ﭘﺮ څﻠﻮرﻣﻪ ورځ زه د ﻧﺎﺻﺮ ﺑﺎغ ﻛﻤـﭗ ﺗـﻪ ﺗﻠﻠـﻢ‪ .‬ﭘـﻪ ﺑـﻮرډ ﻛـﯥ ﻣـﯥ وﻟﻴـﺪل‬

‫‪100‬‬
‫ﭼﯥ ﭘﻮﻟﻴﺴﻮ اﻓﻐﺎن ﺗﺮﻛﺎري ﭘﻠﻮروﻧﻜﻴﻮ ﺗﻪ ډﯦـﺮ ﺑـﺪ او ﺳـﭙﻚ ښـﻜﻨځﻞ‬
‫ﻛــﻮل‪ ،‬ﭘــﻪ څــﺎﭘﯧړو ﻳــﯥ وﻫــﻞ او ﺗﺮﻛــﺎري ﻳــﯥ ورﺗــﻪ ﻧﻬــﺮ ﺗــﻪ ارﺗــﻮﻟﯥ‪ .‬دې‬
‫وﺿﻌﯥ دوﻣﺮه ﺑـﺪ ﺗـﺎﺛﻴﺮ راﺑﺎﻧـﺪې وﻛـړ‪ ،‬ﭼـﯥ ﻫﻐـﻪ ﺷـﭙﻪ ﻣـﯥ ډوډۍ وﻧـﻪ‬
‫ﺧﻮړه‪.‬‬
‫ب – ﺑﻠﻪ ﺗﺮﺧﻪ ﺧﺎﻃﺮه ﻣﯥ دا ده ﭼﯥ زه ﺗﯧﺮ ژﻣﻰ ﻟﻪ ﺟﻼل اﺑـﺎده ﭘﯧښـﻮر‬
‫ﺗﻪ راﺗﻠـﻢ‪ ،‬ﻟـﻪ اوﺳـﻨۍ ﭘـﻮﻟﯥ ﭼـﯥ واوښـﺘﻢ‪ ،‬ﺳـﺮﺣﺪي ﻣﻮﻇﻴﻔﻴﻨـﻮ‪ ،‬واړه‬
‫اﻓﻐــﺎن ﻣﺎﺷــﻮﻣﺎن دروﻟــﻲ وو او ﺗﯧﺮﯦــﺪو ﺗــﻪ ﻳــﯥ ﻧــﻪ ﭘﺮﯦښــﻮدل‪ .‬ﻟــﻪ دﻏــﻮ‬
‫اﻓﻐﺎن ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻳﻮ ګﻠﻦ ﺗﯧﻞ‪ ،‬ﻟﻪ ﭼﺎ ﺳﺮه ﻣﻦ اوړه‪ ،‬ﻧﻴﻢ ﻣﻦ ﺑﻮره او‬
‫څﻪ وو‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﺎﺷﻮم ﻟږ ځﺎن وښـﻮراوه‪ ،‬ﻳـﻮ ﻣﻠﯧﺸـﻪ دوﻣـﺮه وواﻫـﻪ ﭼـﯥ ﻟـﻪ‬
‫ﺧﻮﻟﯥ ﻳﯥ وﻳﻨﯥ رواﻧﯥ ﺷﻮې‪ ،‬ﻫﻐﻪ ورځ ﺑﺎران ﻫـﻢ ﺷـﻮى و‪ ،‬ﻣﺎﺷـﻮم ﻳـﯥ‬
‫دوﻣﺮه ﭘﻪ ﺧټﻮ ﻛﯥ ورﻏړاوه‪ ،‬ﭼﯥ ﻛﺎﻟﻲ ﻳﯥ ټﻮل ﭘﻪ ﺧټﻮ ﻛﻜـړ ﺷـﻮل‪ .‬ﺧـﻮ‬
‫ﻣﺎﺷﻮم ﭘﻪ دې ﺣﺎل ﻛﯥ ﻫﻢ د ﺗﯧﻠﻮ ګﻠﻨﻪ ﭘﻪ ﻏﯧږ ﻛﯥ ﻛﻠﻜﻪ ﻧﻴﻮﻟﯥ وه‪.‬‬
‫ﺧﭙﻞ ﺗﯧﺮ ادﺑﻲ او ﻋﻠﻤﻲ ژوﻧﺪ څﻨګﻪ ارزوئ‪ ،‬ﻟﻪ ﺧﭙـﻞ‬
‫ﻛړي ﻛﺎر څﺨﻪ راﺿﻲ ﻳﺎﺳﺖ؟‬
‫ګﺮان ﻳﻮن ﺻﺎﺣﺐ! زه ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږم ﭼﯥ زه ﭘﻪ څـﻪ ډول رواﻧـﻲ رﻧـځ اﺧﺘـﻪ‬
‫ﻳﻢ‪ ،‬ﺧﭙﻞ ﻛړي ﻛﺎروﻧﻪ ﻣﯥ ﻫﯧڅ ﻧﻪ ﺧﻮښﯧږي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺑﻬﺮ ﻛﯥ ﻣﯧﺸﺘﻮ اﻓﻐﺎن ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ او ﻧﻮرو د واك او‬
‫اﻣﻜﺎﻧــﺎﺗﻮ ﻟــﻪ ﺧﺎوﻧــﺪاﻧﻮ څﺨــﻪ څــﻪ ﻫﻴﻠــﻪ ﻟــﺮې ﭼــﯥ ﭘــﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴـــــﺘﺎن ﻛـــــﯥ د اوﺳـــــﻨۍ ﻓﺮﻫﻨګـــــﻲ ﺧﺼﻮﺻـــ ـﺎً‬
‫ﺧﭙﺮﻧﻴﺰې ﺧﻼ د ډﻛﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره څﻪ وﻛړي؟‬

‫‪101‬‬
‫ټﻮل ﻫﻐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺎن ﭼﯥ ﭘﻪ ﻏـﺮب ﻛـﯥ اوﺳـﯧږي‪ ،‬ﻛـﻪ ﻫﻐـﻪ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻛـﺎر‬
‫ﻛـﻮوﻧﻜﻲ دي او ﻛـﻪ ﻧـﻪ دي د اﻓﻐـﺎﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨـګ د ﺑﻴـﺎ ﺗﺎﻧـﺪ ﺳـﺎﺗﻠﻮ ﻟﭙـﺎره‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﻳﻮ ډول ﻧﻪ ﻳﻮ ډول د ﻓﺮﻫﻨګ ﻟﻪ ﻣﻮﺳﺴﯥ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻛـړي‪ .‬ﭘـﻪ‬
‫اﻓﻐـــﺎﻧﻲ ﻣﺠﻠـــﻮ ﻛـــﯥ ﺑﺎﻳـــﺪ اﺷـــﺘﺮاك وﻛـــړي‪ ،‬ﭼـــﺎپ ﺷـــﻮي ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـــﻪ‬
‫راوﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻮﺳﺴﻮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻛړي‪.‬‬
‫ﻟﻜــﻪ څﻨګــﻪ ﭼــﯥ څﺮګﻨــﺪه ده ﭘښــﺘﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨــګ ﺗــﻪ ﻛــﺎر‬
‫زﻳﺎﺗﻪ ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ ﻏـﻮاړي‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳـﯥ ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ او زﻳـﺎر ټﻮﻟـﻮ‬
‫ﺗــﻪ څﺮګﻨــﺪ دى‪ ،‬ﺧــﻮ ټــﻮل ﻋﻤــﺮ ﺑــﯥ اﻣﺘﻴــﺎزه ﻗﺮﺑــﺎﻧﻲ ﻫــﻢ‬
‫دوام ﻧﻪ ﺷﻲ ﻣﻮﻧـﺪﻻى او اﻧﺴـﺎن اﺧـﺮ د ژوﻧـﺪ ﭼـﺎرو ﺗـﻪ‬
‫ﻫﻢ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ ،‬ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ داﺳﯥ ﻳﻮه ﻻره ﺷـﺘﻪ ﭼـﯥ ﻧـﻪ‬
‫ﺳــﻴﺦ وﺳــﻮزي او ﻧــﻪ ﻛﺒــﺎب‪ ،‬ﻳــﺎﻧﯥ ﻫــﻢ ژﺑــﯥ ﺗــﻪ ﺧــﺪﻣﺖ‬
‫وﺷﻲ او ﻫﻢ د ﻟﻴﻜﻮال ژوﻧﺪ ﻳﻮ څﻪ ﺧړوب ﺷﻲ؟‬
‫زﻣﺎ ﺧﭙﻠﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ دا ده ﭼﯥ ﻟـﻪ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻛـﺎر ﺳـﺮه ﻣﻴﻨـﻪ ﺳـړى ﻟـﻪ ﻧـﻮرو‬
‫ﻛﺎروﻧﻮ ﭘﺎﺗﻪ ﻛﻮي‪ .‬د دې ﻣﻴﻨﯥ ﻣﻬﺎرول او ﺑﻠﯥ ﺧﻮاﺗـﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ښـﺎﻳﻲ ډﯦـﺮ‬
‫زور وﻏﻮاړي‪ ،‬ﭼﯥ زﻣﺎ ﭘﻪ وس ﻧﻪ ده ﭘـﻮره‪ .‬زه ﺗـﻞ ﭘـﻪ ﻛـﻮرﻧﻲ ژوﻧـﺪ ﻛـﯥ‬
‫ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﻧﻪ ﻳﻢ‪ .‬زﻣﺎ د ﻛـﻮر زﻳـﺎﺗﺮه ﻣﻜﻠﻔﻴﺘﻮﻧـﻪ‪ ،‬ارواښـﺎد اﺳـﺘﺎد روﻫـﻲ‪،‬‬
‫زﻣﺎ ﻣﺤﺘﺮﻣﯥ ﺧﻮاښـﯥ او ګﺮاﻧـﻮ ﺧﻮﺷـﺎل روﻫـﻲ او اﺟﻤـﻞ روﻫـﻲ ﺳـﺮﺗﻪ‬
‫رﺳﻮﻟﻲ او ﻣﺎ ﺧﭙﻞ ﻋﻤﺮ ﭘﻪ ﻣﻄﺒﻌﻮ ﻛﯥ ﺗﯧﺮ ﻛړى دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ټﻮﻟﻴﺰ ډول د ﭘښﺘﻮ اوﺳﻨﻰ ادﺑﻲ ﺑﻬﻴﺮ ) ﺷـﻌﺮ‪ ،‬ﻛـﺮه‬
‫ﻛﺘﻨﻪ او څﯧړﻧﻪ( څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫‪102‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ دوران ﻛﯥ ﺧﻮ زﻣﻮږ ﭘﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛړﻳـﻮ ﻛـﯥ ﻛـﺮه ﻛﺘﻨـﻪ ګـﺮد‬
‫ﺳﺮه ﻧﻪ ﺷﺘﻪ او ﻛﻪ وي ﭘـﻪ ﻣﻌﻴـﺎروﻧﻮ‪ ،‬اداﺑـﻮ او ﺷـﺮاﻳﻄﻮ ﺑﺮاﺑـﺮه ﻧـﻪ ده‪ .‬د‬
‫څﯧړﻧﯥ ﻛﺎر ﺧﻮ اوس ﭘﻪ ټﭙﻪ وﻻړ دى‪ ،‬ﻳﻮه ﻧﻴﻤـﻪ څﯧړﻧـﻪ ﭼـﯥ ﻛﯧـږي ﻫﻐـﻪ‬
‫ﻫﻢ ﭘﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻪ ده ﺑﺮاﺑﺮه‪.‬‬
‫د ﺧﭙــﻞ ﻫﯧــﻮاد او ﻓﺮﻫﻨــګ راﺗﻠــﻮﻧﻜﻲ ﺗــﻪ څــﻪ ﻫﻴﻠــﯥ‬
‫ﻟﺮئ؟‬
‫ﻫﯧﻮاد ﻟﭙﺎره د ﻧﻮرو ټﻮﻟﻮ اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ څﯧﺮ زﻣـﺎ دا ﻫﻴﻠـﻪ ده‪ ،‬ﭼـﯥ ﻟـﻮى‬
‫ﺧﺪاى ﭘﻜﯥ ﺳﻮﻟﻪ او اﻣﻨﻴﺖ راوﻟﻲ‪ ،‬ﭼﯥ ﺗﺮﯦﻨﻪ ټﻮل ﺗﻠﻠﻲ ﺑﭽﻲ ﻳﯥ ﺑﯧﺮﺗﻪ‬
‫ﺗﻮدې ﻏﯧږې ﺗﻪ ﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫زﻣﻮږ ﻓﺮﻫﻨګ ډﯦﺮ ﻛﺎر ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ ،‬ﻟﻮى ﺧﺪاى دې ﻟﻜـﻪ ﺗـﺎ ﻏﻮﻧـﺪې‬
‫څــﻮ ﻧــﻮر ځﻮاﻧــﺎن ﻫــﻢ ورﭘﻴــﺪا ﻛﺎﻧــﺪي ﭼــﯥ د ﺗﺎﻧــﺪ ﺳــﺎﺗﻠﻮ ﻟﭙــﺎره ﻳــﯥ ﭘــﻪ‬
‫ﻟﯧﻮﻧۍ ﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎر وﻛړي‪.‬‬
‫دا ﭼــﯥ د ﺳــﻔﺮ ﭘــﻪ ګڼــﻮ ﻣﺼــﺮوﻓﻴﺘﻮﻧﻮ ﻛــﯥ دې زﻣــﻮږ‬
‫ګڼــﻮ ﭘﻮښــﺘﻨﻮ ﺗــﻪ ځﻮاﺑﻮﻧــﻪ راﻛــړل‪ ،‬ډﯦــﺮه ﻣﻨﻨــﻪ درڅﺨــﻪ‬
‫ﻛﻮو‪ ،‬ﻛﻮر دې ودان او ﺑﭽﻴﺎن دې ﺳﻮﻛﺎﻟﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳﯥ ﻧﻪ ﻫﻢ ډﯦﺮه ﻣﻨﻨﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﭼﺎرو ﻛﯥ درﺗﻪ زﻳﺎت ﺑﺮﻳـﺎﻟﻴﺘﻮب‬
‫ﻏﻮاړم‪.‬‬

‫‪103‬‬
 ‫ﭘﻪ ﻛﺎڼﻮ ﻛﯥ ﻏﻤﻰ‬
‫ﻳﻮه ﻳـﻮه ﻧﻴﻤـﻪ ﻟﺴـﻴﺰه وړاﻧـﺪې ﭘښـﺘﻮ ﻳـﻮه داﺳـﯥ ژﺑـﻪ وه‬
‫ﭼــــﯥ ﻟــــﻪ ﻧﻮﻳــــﻮ ﺑﺮﯦښــــﻨﺎﻳﻴﺰو‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘﻴــــــﺎوو او ﻛﻤﭙﻴــــــﻮټﺮي‬
‫ﺧﻮږﻟﻨﻴــﻮ څﺨــﻪ ﺑــﯥ ﺑﺮﺧــﯥ وه‪،‬‬
‫ﺧـــــﻮ ځﻴﻨـــــﻮ ځﻮاﻧـــــﻮ اﻓﻐـــــﺎن‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮﭘﻮﻫﺎﻧﻮ او ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴـﺎ‬
‫ځـــﻮان او ﺗﻜـــړه ﻛﻤﭙﻴـــﻮټﺮ ﭘـــﻮه‬
‫ښـــﺎﻏﻠﻲ ﻧـــﻮراﻟﺮﺣﻤﻦ ﻟﯧـــﻮال د‬
‫ﺧﭙﻠﻮ زرګﻮﻧﻮ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻮ ذﻫﻨـﻲ‬
‫او ﻓﺰﻳﻜﻲ ﻛﺎر ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﻟﻪ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﺳﺮه داﺳـﯥ‬
‫ﻏﺎړه ﻏړۍ ﻛړه ﭼﯥ ان ﺗﺼﻮر ﻳﯥ ﻫﻢ ﻧﻪ ﺷـﻮ ﻛﯧـﺪى‪ .‬اوس د‬
‫دوى د ﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮي ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــﻮ ﻟــﻪ ﻣﺨــﯥ ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﯥ ﺗــﻪ‬
‫اﻛﺜــﺮه ﻫﻐــﻪ اﺳــﺎﻧﺘﻴﺎوې ﺷــﺘﻪ ﭼــﯥ د ﻧــړۍ ډﯦــﺮې وﺗﻠــﯥ او‬
‫ﺑډاﻳﻪ ژﺑﯥ ﻳﯥ ﻟﺮي‪ .‬د ﻫﻤﺪﻏﻮ اﺳﺎﻧﺘﻴﺎوو ﻟﻪ ﻛﺒﻠـﻪ اوس ﭘـﻪ‬

‫‪104‬‬
‫ﭘښﺘﻮ ژﺑﻪ ګـڼ ﺷـﻤﯧﺮ ﻣﺠﻠـﯥ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ او ﻧـﻮرې ﺧﭙﺮوﻧـﯥ‬
‫ﭼﺎﭘﯧږي‪ .‬ﭘښﺘﻮ ژﺑﯥ او اﻓﻐـﺎن وﻟـﺲ ﺗـﻪ دا اﺳـﺎﻧﺘﻴﺎوې او‬
‫ﺑﺮى ﭘﻪ وړﻳﺎ ډول ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷـﻮي ﻧـﻪ دي‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ د څـﻮ ﺗﻨـﻮ د‬
‫زﻳﺎت زﻳﺎر او ﻛړاو ﭘﺎﻳﻠﻪ ده‪ .‬ښـﺎﻏﻠﻰ ﻧـﻮراﻟﺮﺣﻤﻦ ﻟﯧـﻮال ﻟـﻪ‬
‫دﻏﻮ ﻫڅﻨﺪوﻳﺎﻧﻮ‪ ،‬ﻣﺨﻜښﺎﻧﻮ او ﺳﺮﻏﻨﺪوﻳﺎﻧﻮ څﺨﻪ دى‪.‬‬
‫ښﺎﻏﻠﻰ ﻟﯧﻮال ﻳـﻮ ﺳـﻤﻮﻧﭙﺎل‪ ،‬ټـﻮﻟﻨﻴﺰ‪ ،‬ﺳـﻤﻮﻧﭽﺎر‪ ،‬ﺳـﻮﻟﻪ‬
‫ﭘﺎل‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨګﭙﺎل او ﭘﺮﻣﺨﻴـﺎل ﺷـﺨﺺ دى‪ ،‬د ﺧﭙﻠـﯥ ټـﻮﻟﻨﯥ‬
‫ﭘــﻪ ﻫــﺮ دردوﻏــﻢ دردﻣــﻦ او ﺧــﻮږن دى‪ ،‬ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ ﻟــﻪ ﻟﯧــﻮال‬
‫ﺻﻴﺐ ﺳﺮه څﻮك ﭘﺮ ټﻮﻟﻨﻴﺰو ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ګړﯦږي‪ ،‬ﻧﻮ ﻓﻜﺮ ﻛﻮي‬
‫ﭼﯥ ﻟﯧﻮال ﺻـﻴﺐ ﻳـﻮ ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ ﭘـﻮه ﻧـﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ ﻳـﻮ ټﻮﻟﻨﭙـﻮه‬
‫دى‪ .‬د ټﻮﻟﻨﯥ ﻟﭙـﺎره د دوى ﻫـﺮ ﻋﻠﻤـﻲ ﻛـﺎر ډﯦـﺮ ګټـﻮر دى‪ .‬د‬
‫ټﻮﻟﻨﯥ ﭘﻪ ﻫﺮ ډګﺮ ﻛﯥ ﻛﻪ د ﻟﯧﻮال ﺻﻴﺐ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻧﻮر ﻟﯧﻮاﻻن‬
‫ﭘﻴﺪا ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﯥ ﻟﻪ ﻛﻮم ﺷـﻜﻪ ﺑـﻪ د ټـﻮﻟﻨﯥ ﻫـﺮه ﺑﺮﺧـﻪ ډﯦـﺮې‬
‫ﺑﺮﻳﺎوې ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫څﺮﻧګﻪ ﭼﯥ ﻟﯧﻮال ﭘـﻪ ډﯦـﺮ ﻛـﻢ ﻋﻤـﺮ ﻛـﯥ د ټـﻮﻟﻨﯥ دﺧـﺪﻣﺖ‬
‫ﻟﭙــﺎره ډﯦــﺮو ﺳــﺘﺮو ﻛــﺎروﻧﻮ ﺗــﻪ اوږه ورﻛــړې‪ ،‬ﻧــﻮ د زﻳــﺎﺗﯥ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﻨﯥ او ﻳﺎدوﻧﯥ وړ دى‪ .‬د ﻫﻴﻠﯥ ﻣﺠﻠـﯥ ﭘـﻪ دې )‪1379‬ل‬
‫ﻛﺎل دوﻳﻤﻪ( ګڼﻪ ﻛﯥ ﻣﻮ ښﺎﻏﻠﻰ ﻟﯧﻮال ګړوﻻى او دﻟﺘﻪ ﻳـﯥ‬
‫ﻣﺮﻛﻪ ﭘﻪ ګډه ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬

‫‪105‬‬
‫ﻟﯧــــﻮال ﺻــــﻴﺐ ﻫﻴﻠــــﻪ ده ﺗــــﺮ ﻫﺮڅــــﻪ ﻟــــﻮﻣړى درﻧــــﻮ‬
‫ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﺧﭙﻞ ځﺎن وروﭘﯧﮋﻧﺊ؟‬
‫زه د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻟﻮګﺮ وﻻﻳﺖ اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻰ ﻳﻢ او ﺗﯧـﺮ ‪ 17‬ﻛﺎﻟـﻪ ﻣـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﭘﯧښﻮر ﻛﯥ د ﻧﻮرو ﻫﯧﻮادواﻟـﻮ ﭘـﻪ څﯧـﺮ ﭘـﻪ ﻫﺠـﺮت ﻛـﯥ ﺗﯧـﺮ ﻛـړي‪ ،‬ډﯦـﺮې‬
‫ﺳړې ﺗﻮدې ﻣﯥ ﻟﻴﺪﻟﻲ‪ ،‬د ﻫﺠﺮت ﭘـﻪ ﻟﻮﻣړﻳـﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ﻣـﯥ څـﻮ ﻛﺎﻟـﻪ د‬
‫ﻣﺠﺎﻫــﺪﻳﻨﻮ ﭘــﻪ څــﻮ دﻓﺘﺮوﻧــﻮ ﻛــﯥ ﻛﻠــﻪ ﻳــﻮ او ﻛﻠــﻪ ﺑــﻞ ﻛــﯥ وړې دﻧــﺪې‬
‫درﻟﻮدې‪ ،‬وروﺳﺘﻪ ﻣـﯥ ﺑﻴـﺎ دﻣﻠګـﺮو ﻣﻠﺘـﻮ د روﻏﺘﻴـﺎ ﻟـﻪ ﻧړﻳـﻮاﻟﯥ ادارې‬
‫ﺳﺮه او ﭘﻪ ﭘﺎى ﻛﯥ د ﺧﭙﻞ ﻛﺎروﺑـﺎر ﺗـﺮ ﭘﻴﻠـﻪ وړاﻧـﺪې دﻣﻠګـﺮو ﻣﻠﺘـﻮ ﻟـﻪ‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎﻳﻲ ادارې ﺳﺮه ﻛﺎر ﻛﺎوه‪ .‬ﭘﻪ دﻏﻪ ﻟړ ﻛﯥ ﻣﯥ د اﻓﻐﺎن ﻣﻌﻴﻮﺑﻴﻨﻮ‬
‫ټﻮﻟﻨﯥ او ﻳﻮ څﻪ ﻧﻮرو اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ادارو ﺳﺮه ﻫﻤﻜﺎري ﻛـړې ده‪،‬‬
‫دﺧﭙﻞ ﻛﺎر ﭘﻪ اوږدو ﻛﯥ ﻣﯥ ډﯦﺮو ﻏﻮﻧډو‪ ،‬ﺳـﻴﻤﻴﻨﺎروﻧﻮ او ﻧﻨـﺪارﺗﻮﻧﻮ‬
‫ﻛــــﯥ ﺑﺮﺧــــﻪ اﺧﻴﺴــــﺘﯥ‪ .‬اﺳــــﺘﺮاﻟﻴﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻧــــﺎډا‪ ،‬اﻧګﻠﺴــــﺘﺎن‪ ،‬ﻣــــﺮاﻛﺶ‪،‬‬
‫ﺳــﻴﻨګﺎﭘﻮر‪ ،‬دوﺑــۍ‪ ،‬ﺗﺎﻳﻠﻨــډ او اﻳــﺮان ﺗــﻪ ﻣــﯥ ﻟﻨــډ ﺳــﻔﺮوﻧﻪ ﻫــﻢ ورﺳــﺮه‬
‫ﻛــړي‪ ،‬ډﯦــﺮې ښــﯥ او ﺑــﺪې ﺧــﺎﻃﺮې ورڅﺨــﻪ ﻟــﺮم‪ ،‬ﻟــﻪ ښــﻮ څﺨــﻪ ﻳــﯥ د‬
‫ﻧﻮﻣﻮړو ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﭘﺮﻣﺨﺘګ او ښﻜﻼ ده او ﻟﻪ ﺑﺪو څﺨـﻪ ﻳـﯥ زﻣـﻮږ ﻟـﻪ‬
‫ﻫﯧﻮادواﻟﻮ ﺳﺮه د ډﯦﺮو ﻫﯧﻮادوﻧﻮ زورزﻳﺎﺗﻰ دى‪.‬‬
‫څﻨګــــﻪ دې وﻛــــﻮﻻى ﺷــــﻮل دﻛﻤﭙﻴــــﻮټﺮ ﭘﯧﭽﻠــــﯥ او‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﯥ ﻧړۍ ﺗﻪ ﻻر ﭘﻴﺪا ﻛړې؟‬

‫زﻣــﺎ ﻧﻮښــﺘګﺮ ﻛﺴــﺎن او د ﻫﻐــﻮى ﻧﻮښــﺘﻮﻧﻪ ﺗــﻞ ﺧــﻮښ وي او د ﻫﻐــﻮ‬

‫څﯧړﻧﻪ او ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت راﺗﻪ ﺗﻞ ﭘﻪ زړه ﭘﻮرې وي‪ ،‬دﻏﻪ ﻣﯥ ﻳﻮه ﻣﺸﻐﻮﻻ ﻫﻢ‬

‫‪106‬‬
‫ده‪ .‬ﻣﺎ ﻟﻮﻣړى ټﺎﻳﭙﺴټﻲ زده ﻛـړې وه‪ ،‬د دې ﻟﭙـﺎره ﭼـﯥ ﻣﺎﻣﻮرﻳـﺖ ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛړم‪ ،‬د دﻓﺘﺮ ﻟﭙﺎره ﻣﺎﺗﻪ د ټﺎﻳﭙﺴټﻲ زده ﻛﻮل ﻏﻮره ﭘﻪ ﻧﻈﺮ راﻏﻠﻞ‪ ،‬ﻫﻐـﻪ‬
‫و ﭼﯥ ﻣﺎ ﭘﻪ اﻳﺮان ﻛﯥ د ټﺎﻳﭙﺴټﻲ ﻳﻮ ﻛﻮرس ﭘﻪ داﺳﯥ وﺧﺖ ﻛﯥ وواﻳـﻪ‬
‫ﭼﯥ د ورځﯥ ﺑـﻪ ﻣـﯥ ﻣـﺰدوري ﻛﻮﻟـﻪ او ﻣﺎښـﺎم ﺑـﻪ ﻛـﻮرس ﺗـﻪ ﺗﻠـﻢ‪ ،‬ﺳـﺘﺮ‬
‫ﻛړاو ﭘﻪ ﻛﯥ دا و ﭼـﯥ د اﻳـﺮان ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﻓﻐﺎﻧـﺎن ﭘـﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤـﻲ‪ ،‬ﺻـﺤﻲ‪،‬‬
‫ﺧﻮراﻛﻲ او دوﻟﺘﻲ ادارو ﻛـﯥ ﻟـﻪ ﻛـﺎر او ګـډون څﺨـﻪ ﺑﯧﺨـﻲ ﻣﻨـﻊ ﻛـړي‬
‫وو‪ ،‬او ﻛﻪ څﻮك ﺑﻪ ﭘﻪ دﻏﻮ ادارو ﻛﯥ ګﻴﺮ ﺷﻮل د اﺳﻼم ﻛﻼ ﻟﻪ ﻻرې ﺑـﻪ‬
‫ﻳﯥ روﺳﺎﻧﻮ ﺗﻪ ورﺳﭙﺎرل‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻜﻮ وﻳﻞ او ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﺧﭙﺮوﻧﻮ ﻛﯥ ﻟﻮﺳﺘﻞ ﭼﯥ ﻧﻦ‬
‫ﺳﺒﺎ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ د ټﺎﻳﭗ ﻟﭙﺎره ﻛﺎرﯦږي ﭼﯥ ډﯦﺮ دﻗﻴـﻖ او ډﯦـﺮ ګړﻧـﺪى دى‪،‬‬
‫ﻫﻐﻪ و ﭼﯥ زه ﭘـﻪ دې ﻟټـﻪ ﻛـﯥ ﺷـﻮم ﭼـﯥ ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ زده ﻛـړم‪ ،‬ﺑﻴـﺎ ﻣـﯥ ﭘـﻪ‬
‫اﺳﻼم اﺑﺎد ﻛـﯥ دﻋﺮﺑـﺎﻧﻮ وروڼـﻮ ﭘـﻪ ﻣﺮﺳـﺘﻪ ﻳـﻮ درې ﻣﻴﺎﺷـﺘﻨﻰ ﻛـﻮرس‬
‫وﻟﻮﺳﺖ او دا ﻟـﻪ ﻧـﻮرو څﺨـﻪ د ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ ﭘـﻪ ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ زﻣـﺎ ﻟـﻮﻣړﻧۍ او‬
‫وروﺳﺘۍ زده ﻛړه ده‪ .‬ﻳﻮن ﺻﻴﺐ! ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﯥ ﻣﺎﺷـﻴﻦ دى‬
‫ﻳــﻮ ښــﻮوﻧﻜﻰ ﻫــﻢ دى‪ ،‬ﻟــﻪ ﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮ او د ﻫﻐــﻪ ﻟــﻪ ﻫــﺮ ﭘﺮوګــﺮام ﺳــﺮه ډﯦــﺮ‬
‫ﺑﺸﭙړ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ او ﻣﺮﺳﺘﻨﺪوﻳﻪ اﺳﺎﻧﺘﻴﺎوې وي ﭼﯥ د ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ او د ﻫﻐﻪ‬
‫ﭘﺮوګﺮام ﭘﻪ زده ﻛـړه ﻛـﯥ ﺑﺸـﭙړه ﻣﺮﺳـﺘﻪ ﻛـﻮي او ﻛـﻪ ﻫـﺮ څـﻮك ﻟـﻪ دﻏـﻮ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ او ﻣﺮﺳﺘﻨﺪوﻳﻪ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻮ څﺨـﻪ ﻛـﺎر واﺧﻠـﻲ‪ ،‬ﻧـﻮ اﺳـﺘﺎد ﺗـﻪ‬
‫ډﯦﺮه ﻛﻤﻪ اړﺗﻴﺎ ﭘﯧښـﯧږي‪ .‬ﻣـﺎ ﭼـﯥ ﻫـﺮ څـﮥ ﻛـړي ﻫﻐـﻪ ﻣـﯥ ﻟـﻪ ﻛﺘـﺎﺑﻮﻧﻮ او‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ څﺨﻪ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ زده ﻛـړي‪ ،‬ﻫـﺮ څـﻮك ﭼـﯥ ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ زده ﻛـﻮي‪،‬‬
‫زﻣﺎ ﻻرښﻮوﻧﻪ ورﺗﻪ دا ده ﭼـﯥ ﻟـﻮﻣړى دې ځـﺎن ﺗـﻪ ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ واﺧﻠـﻲ او‬

‫‪107‬‬
‫ﺑﻴــﺎ ﻫــﺮ ﭘﺮوګــﺮام ﭼــﯥ زده ﻛ ـﻮي د ﻫﻐــﻪ ﻟــﻪ ﻛﺘــﺎﺑﻮﻧﻮ او د ﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮ ﻟــﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﯥ څﺨﻪ دې ﻛﺎر واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﻳﻮازې ﻣﻴﻨﯥ دې ﻛﺎر ﺗﻪ راﻛﺎږﻟﻰ ﻳﯥ او ﻛﻪ اﺳـﺘﻌﺪاد‬
‫دې ﻫﻢ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ درﺳﺮه ﻣﻠګﺮﺗﻴﺎ ﻛړې ده؟‬
‫زﻣــﺎ ﭘــﻪ اﻧــﺪ ﻫــﺮ ﻛــﺎر ﻟــﻪ ﻳــﻮې ﻏﻮښــﺘﻨﯥ څﺨــﻪ ﭘﻴﻠﯧــږي ﭼــﯥ ﻣﻴﻨــﻪ‪،‬‬
‫رښﺘﻴﻨﻮﻟﻲ او اﺧﻼص ورﺳﺮه ﻣﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﻳـﯥ ﻣﻘـﺪر ﺷـﻲ‪،‬‬
‫او ﻛﻪ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﻰ ﭼﺎﺗـﻪ ﻏـﻮره اﺳـﺘﻌﺪاد ﻫـﻢ ورﻛـړى وي ﻧـﻮ ﺑﻴـﺎ ﺧـﻮ ﻳـﯥ‬
‫ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ اﻧﺘﻈﺎر وي‪ ،‬زه ﻟﻪ ﺧﺪاى ﭘﺎك څﺨﻪ ډﯦـﺮ ﺷـﻜﺮ ادا ﻛـﻮم‬
‫ﭼﯥ ﭘﺮ ﻣﺎ ﻳﯥ ډﯦﺮه ﻟﻮروﻧﻪ ﻛړې ده‪ ،‬ﺧﻮ زﻣﺎ ﭘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫـﺮ ﻛـﺎر ﭘـﻪ ﻣﻴﻨـﻪ‪،‬‬
‫رښــﺘﻴﻨﻮﻟﻲ او ﺑﻴــﺎ ﺑﻴــﺎ ﻫڅــﻪ ﺗﺮﺳــﺮه ﺷــﻲ‪ ،‬ﻧــﻮ د ډﯦــﺮو دﻧﻴــﺎوي ﻛــﺎروﻧﻮ‬
‫ﺗﺮﺳﺮه ﻛﻮل ﻫﯧڅ ګﺮان ﻧﻪ دي‪ .‬دا زﻣﺎ ﺗګﻼر ده ﭼـﯥ زه د ﺧﭙﻠـﯥ ټـﻮﻟﻨﯥ د‬
‫رﺑـــړو ﭘـــﻪ ﻛﻤﻮﻟـــﻮ ﻛـــﯥ ﺧﭙﻠـــﻪ وﻧـــډه واﺧﻠـــﻢ‪ ،‬ﻟـــﻪ ﻛﻤﭙﻴـــﻮټﺮ او ﻋﺼـــﺮي‬
‫ﺗﻜﻨﺎﻟﻮژۍ ﺳﺮه زﻣﺎ ﻣﻴﻨﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧـﻮ زﻣـﺎ ﻣﻴﻨـﻪ دﺧﭙﻠـﻮ ﻫﯧﻮادواﻟـﻮ ﻟـﻪ‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎﻟۍ‪ ،‬ﺳﻮﻛﺎﻟۍ او د ﻫﯧﻮاد ﻟﻪ اﺑﺎدۍ ﺳﺮه ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼـﯥ‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ د وﺧﺖ او زﻣﻮږ د ټﻮﻟﻨﯥ ﻣﻬﻤﻪ اړﺗﻴﺎ او ﻏﻮښﺘﻨﻪ وه‪ ،‬ﻧﻮ دﻏﯥ‬
‫ﻏﻮښـــﺘﻨﯥ زه دې ﺗـــﻪ وﻫڅـــﻮﻟﻢ ﭼـــﯥ ﻛﻤﭙﻴـــﻮټﺮ ﭘښـــﺘﻮ ﻛـــړم‪ ،‬او ﺧـــﺪاى‬
‫ﭘﺎك)ج( دې ﻣﻮږ ﺗﻪ وس راﻛړي ﭼﯥ ﺧﭙﻠﯥ ټﻮﻟﯥ ﺳﺘﻮﻧﺰې اوارې ﻛړو‪.‬‬
‫ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ ﻟــﻪ ﻧــﻦ ﻧــﻪ ﻳــﻮه ﻟﺴــﻴﺰه ﻣﺨﻜــﯥ ﺑــﻪ ﻣــﯥ د ﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮ ﺧﭙﻠــﻮ‬
‫ﻫﻤﻤﺴـــﻠﻜﻮ ﺳـــﺮه دا ﺧﺒـــﺮه ﺷـــﺮﻳﻜﻮﻟﻪ ﭼـــﯥ ﻛﻤﭙﻴـــﻮټﺮ ﺗـــﻪ ﺑﺎﻳـــﺪ ﭘښـــﺘﻮ‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﺟﻮړ ﻛړو‪ .‬ﻫﻐﻮى ﺑﻪ وﻳﻞ‪ :‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﯥ ﭘﻪ زرګﻮﻧـﻮ ﺧﻠـﻚ‬
‫ﭘــﺮ ﻳــﻮه ﭘﺮوګــﺮام ﻛــﺎر ﻛــﻮي‪ ،‬ﭘــﻪ ﻣﻠﻴﻮﻧﻮﻧــﻮ ډاﻟــﺮ ﻟګــﻮي‪ ،‬او ﺗﺎﺳــﯥ ﻳــﯥ‬
‫ﻳﻮازې ﻛﻮئ‪ ،‬او ﭘﻪ ﺧﻨﺪا ﺑﻪ ﻳﯥ ووﻳﻞ دا ﻧﺎﺷﻮﻧﯥ ده ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼـﯥ ﻣـﺎ‬

‫‪108‬‬
‫ﻣﺨﻜﯥ ووﻳـﻞ ﻛـﻪ ﻫـﺮ څـﻮك ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ ﻏﻮښـﺘﻨﻪ ﻛـﯥ رښـﺘﻴﻨﻰ وي او ﭘـﻪ‬
‫ﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎر وﻛړي ﻧﻮ ډﯦﺮ ﻧﺎﺷﻮﻧﻲ ﻛﺎروﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﻛﻮﻻى ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﺗﺮاوﺳــﻪ ﭘــﻮرې دې څــﻮﻣﺮه او ﻛــﻮم ﻛــﻮم ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــﻪ‬
‫ﭘښﺘﻮ ﻛړي دي؟‬
‫ﻣﺎ ﻟﻪ ‪ 1989‬ﻛﺎل ﻧﻪ راﭘﻪ دﯦﺨﻮا د ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ د ﭘښـﺘﻮ ﻛﻮﻟـﻮ ﻫﻠـﯥ ځﻠـﯥ‬
‫ﭘﻴﻞ ﻛړي‪ .‬ﭘﺮ ‪ 1993‬ﻛﺎل ﻣﻮ ﭘﻪ ﻟﻮﻣړي ځﻞ ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛـﯥ د ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ ﺗـﺮ‬
‫ټﻮﻟﻮ ﻏﻮره ﭘﺮوګﺮام ورډﭘﺮﻓﻴﻜټ ‪ 5،1‬ﭘښﺘﻮ ﺗﻪ واړاوه او ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜـﻞ‬
‫ﭘﻪ ﻛﯥ ﺗﺮ اﻧګﺮﯦﺰۍ ﻫﻢ ښﻪ وﺷﻮل‪ .‬ځﻜﻪ ﭼـﯥ دﻏـﻪ ﭘﺮوګـﺮام ﭘـﻪ اﻧګﺮﯦـﺰۍ‬
‫ﻛــﯥ ﭘــﻪ اﻛﺜــﺮه ﭼﺎﭘﻨــﺪﻳﻮ )ﭘﺮﻧټــﺮو( ﭘــﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠــﻮ اﻧــﺪازو ﭼــﺎپ ﻧــﻪ ﺷــﻮ‬
‫ﻛﻮﻻى‪ ،‬ﺧﻮ ﭘښﺘﻮ ﭘﻪ ﻫﺮ ﭼﺎﭘﻨﺪي ﺗﺮ ﻳﻮ زر ﭘﺎﻳﻨټﻪ ﭘﻮرې اپ وﻛړ‪ ،‬ﻳﺎﻧﯥ‬
‫د ﭘښﺘﻮ ﻳﻮ ﺧﻂ ﭘﻪ ﻳﻮ زر اﻧﺪازو ﻛﯥ ﭼﺎپ ﺷﻮ او دﻏﯥ ﻳﻮې اﻧـﺪازې ﭘـﻪ‬
‫اﺗﻪ ډوﻟﻪ ﺑڼﻪ ﺑﺪﻟﻮﻟﻪ ﭼﯥ ﻫﺮ ﺧﻂ اﺗﻪ زره ﺧﻄﻪ ﺷﻮ‪ .‬ﭘﻪ دې ډول ‪ 18‬ﺧﻄﻮﻧﻪ‬
‫‪ 18000‬ډوﻟﻮﻧﻪ راﻛړل‪ .‬ﺑﻴﺎ ﻣﻮ د ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻟﻪ څﻠﻮرو ﻛﻠﻮﻧـﻮ‬
‫ﺧﻮارﻳـﻮ وروﺳـﺘﻪ وﻳﻨـډوز ‪ 95‬ﭘښــﺘﻮ ﺗـﻪ واړوﻟـﻪ‪ .‬د ﻳـﺎدوﻧﯥ وړ ده ﭼــﯥ‬
‫وﻳﻨډوز ‪ 95‬د ټﻮﻟﯥ ﻧړۍ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﯥ ‪ 90‬ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮواﻻ ﻛﺎروي او ﺑﻴﺎ ﻣﻮ‬
‫ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ وﻳﻨډوز ‪ 98‬ﭘښﺘﻮ ﻛړه او د ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ډﯦـﺮ ډﯦـﺮ ﺷـﻜﺮ دى‬
‫ﭼﯥ ﺳـږ ﻛـﺎل ﻣـﻮ ﻟـﻪ اﻧګﺮﯦـﺰي وﻳﻨـډوز ﺳـﺮه ﻳـﻮ ځـﺎى وﻳﻨـډوز ‪ 2‬زره ﻫـﻢ‬
‫ﺟﻮړه ﻛړه‪ ،‬د دې ﻣﻄﻠﺐ دادى ﭼﯥ ﭘﻪ دﻏﻪ ﻛﺎر ﻛﯥ ﻣـﻮږ ﻟـﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳـﺎﻧﻮ‬
‫ﺳﺮه ﻳﻮﺷﺎن ﺷﻮﻟﻮ‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻣﻮ د ﭘښﺘﻮ ځﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻮ ﻟﻜﻪ‬
‫ﻳﻮﻧﻴﻮرس او ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳﻠﻮرډ ﺗﻪ ﻫﻢ ﭘښﺘﻮ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺟﻮړ ﻛړي دي‪.‬‬
‫د ﭘښــﺘﻮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــﻮ ﭘــﻪ ﺟﻮړوﻟــﻮ ﻛــﯥ ﻣــﻮږ ﻟــﻪ ﭘښــﺘﻮ ﻣﻌﻴــﺎروﻧﻮ او‬
‫ﻧړﻳﻮاﻟﻮ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮي ﻣﻌﻴﺎروﻧﻮ ﻳﺎ ﺳـټﻨډرډوﻧﻮ ﻧـﻪ ﻟﻜـﻪ )) ﻳﻮﻧﻴﻜـﻮډ((‪،‬‬

‫‪109‬‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﻛﯥ د ژﺑﻮ ﻣﻌﻴﺎر دى ﻛـﺎر اﺧﻴﺴـﺘﻰ‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګـﻪ ﻣـﻮږ د‬
‫اﻓﻐﺎن ﻣﻌﻴﺎري )ﭘښﺘﻮ‪ /‬دري( ﻟﻴﻜﻤﻦ ﻳﺎ ﻛﻴﺒﻮرډ ﻣﻌﻴﺎر‪ ،‬د ﭘښﺘﻮ ﺗﻮرو‬
‫د ﺟﻮړوﻟـﻮ ﻣﻌﻴـﺎر او ﻧـﻮر ورﺗـﻪ ﻛﺎروﻧـﻪ ﻛـړي‪ ،‬ﻫﻴﻠـﻪ ده ﭼـﯥ ﻧـﻮر اﻓﻐــﺎن‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﭘﻮﻫﺎن ورڅﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫دﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ)ج( ﺷﻜﺮ دى اوس ﭘښﺘﻮ ﭘﻪ ﻫﻐـﻮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧـﻮ ﻟﻴﻜـﻞ‬
‫ﻛﯧــږي‪ ،‬ﻃــﺮح ﻛﯧــږي او څﯧــړل ﻛﯧــږي ﭼــﯥ د ﻧــړۍ ﻋﺼــﺮي ژﺑــﯥ ﻟﻜــﻪ‬
‫اﻧګﺮﯦﺰي ورﺑﺎﻧﺪې ﻟﻴﻜﻞ ﻛﯧږي‪ .‬اوس ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ ﺗـﻪ ﭘښـﺘﻮ او اﻧګﺮﯦـﺰي‬
‫ﻫﯧڅ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻫﺮ ﺳړى ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘښـﺘﻮ ﭘـﻮﻫﯧږي‪ ،‬ﻧـﻮ ان ﺷـﺎاﷲ ﭼـﯥ‬
‫ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ﺑﻪ ﭘـﻪ ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ د ﭘښـﺘﻮ ﻟﻴﻜﻠـﻮ رﺑـړه ﻧـﻮره ﻧـﻪ وي او ﺑﻠـﻪ دا ﭼـﯥ‬
‫ﭘښﺘﻮ ﭘﻪ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﻛﯥ اوس د ﺳـﻴﻤﯥ ﻟـﻪ ﻧـﻮرو ژﺑـﻮ ﻧـﻪ ډﯦـﺮه ﻣﺨﻜـﯥ ده‬
‫ﻧﻮرې ژﺑﯥ ﻳﻮازې ﭘﻪ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﻟﻴﻜﻞ ﻛﯧږي او ﭘښـﺘﻮ ﻛـﯥ ټـﻮل ﻫﻐـﻪ څـﻪ‬
‫ﻛﯧږي ﭼﯥ ﺧﻠﻜﻮ ﺑﻪ اﻧګﺮﯦﺰي ﺗﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﻮل‪.‬‬
‫د څښﺘﻦ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﭘﻪ ﺑﺮﻛﺖ اوس زﻣﻮږ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد ﻛﯥ او ﻟـﻪ‬
‫ﻫﯧﻮاد څﺨﻪ ﺑﻬﺮ ﭘﻪ ټﻮﻟـﻪ ﻧـړۍ ﻛـﯥ د ﭘښـﺘﻮ‪ ،‬دري او اردو ﻟﻴﻜﻠـﻮ ﻟﭙـﺎره‬
‫ﻛﺎرﯦږي‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﻫﺮ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﺧﻠـﻚ ﺗـﺮې ﻛـﺎر اﺧﻴﺴـﺘﻼى ﺷـﻲ‪ ،‬زﻣـﻮږ‬
‫ﭘښﺘﻮ وﻳﻨـډوز ﺳﻴﺴـټﻢ ﻟـﻪ وﻳﻨـﺪوز ﺳـﺮه ﺳـﺮه اﻓـﻴﺲ ‪ 4،3‬اﻓـﻴﺲ ‪،95‬‬
‫‪ 97‬او ‪2000‬ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﻟﻜـﻪ ورډ‪ ،‬اﻳﻜﺴـﻞ‪ ،‬ﭘﺎورﭘﻮاﻳﻨـټ‪ ،‬اﻛﺴـﻴﺲ‪،‬‬
‫ﻛﻮرﻟډرا‪ ،‬اوټﻠﻮك اﻳﻜﺴﭙﺮﻳﺲ او داﺳﯥ ﻧـﻮر ډﯦـﺮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧـﻪ ﭘښـﺘﻮ‬
‫ﺗﻪ اړوي‪ .‬ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻏـﻮره ﺧﺒـﺮه داده ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﻣﺎﻳﻜﺮوﺳـﺎﻓﺖ ﻛﻤﭙﻨـۍ ﺳـﺮه‬
‫ﻣﻮږ د ﻋﺮﺑﻲ وﻳﻨـډوز ‪ ،2000‬اﻓـﻴﺲ ‪ 2000‬او اﻧټﺮﻧـټ اﻳﻜﺴـﭙﻠﻮرر ‪ 5‬ﻛـﯥ‬
‫ډﯦﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛـړې وه ﭼـﯥ ﻫﻐـﻮى ډﯦـﺮه ﺳـﺘﺎﻳﻠﯥ او د ﻣﺎﻳﻜﺮوﺳـﺎﻓﺖ ﭘـﻪ‬
‫وﻳﺒﭙﺎڼﻪ ﻛﯥ ﻟﻪ ﻣﻮږ څﺨﻪ ﻣﻨﻨﻪ ﻫﻢ ﺷﻮې‪ .‬دﻏﻪ ﺷـﺎن د اﻳـﺮان او ﭘﺎﻛﺴـﺘﺎن‬

‫‪110‬‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﻫﻢ زﻣﻮږ ﻛﺎروﻧـﻪ ﺳـﺘﺎﻳﻠﻲ‪ .‬ﭘـﺮ ‪ 1990‬ﻛـﺎل د ﭘﺎﻛﺴـﺘﺎن‬
‫ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻓﺎوﻧډﻳﺸﻦ او د ﻣﻠګﺮو ﻣﻠﺘﻮ د ﻳﻮې ﭘﺮوژې ﻟﻪ ﺧـﻮا ﭘـﻪ ﭘﯧښـﻮر‬
‫ﻛــﯥ د ﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮ او د ﻫﻐــﻪ د ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــﻮ ﭘــﻪ ﻧﻨــﺪارﺗﻮن ﻛــﯥ ﻣــﻮږ ﺗــﻪ‬
‫ﻟﻮﻣړۍ ﺟﺎﻳﺰه راﻛړل ﺷﻮه‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ژﺑـﻪ دﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ د ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧـﻮ را‬
‫اړول ﭘﻴﻞ ﻛړل‪ ،‬ﺗﺮ ﺗﺎﺳﻮ دﻣﺨﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﻳﺎ ﻫﻐﻪ ﻛﺎر ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﺷﻮى څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫ﻣـــﺎ ﻟـــﻪ ‪ 1989‬ﻣـــﻴﻼدي ﻛـــﺎل څﺨـــﻪ‪ ،‬ﭼـــﯥ د ځـــﺎﻧګړي ﻛﻤﭙﻴـــﻮټﺮ )ﻳـــﺎ‬
‫ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ( ﻟﺴﻴﺰه ورﺗﻪ واﻳﻲ راﭘﻪ دﯦﺨـﻮا د ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ د ﭘښـﺘﻮ‬
‫ﻛﻮﻟﻮ ﻫﻠﯥ ځﻠﯥ ﭘﻴﻞ ﻛـړي او زﻣـﺎ ﻳﻘـﻴﻦ دى ﭼـﯥ ﻧـﻮرو ډﯦـﺮو ﭘښـﺘﻨﻮ ﺑـﻪ‬
‫ډﯦﺮې ﻫﻠﯥ ځﻠﯥ ﻛړې وي او ډﯦـﺮو ﻧـﻮرو ﺗـﻪ ﺳـﺨﺘﻪ اړﺗﻴـﺎ ده‪ ،‬ﺧـﻮ ﺗـﺮ ﻣـﺎ‬
‫دﻣﺨــﻪ ﭘــﻪ ﺧﭙﺮوﻧــﻮ ﻛــﯥ ﭼــﯥ د ﻛﻮﻣــﻮ ﻫﯧﻮادواﻟــﻮ ﻳﺎدوﻧــﻪ ﺷــﻮې‪ ،‬ﻫﻐــﻪ‬
‫ډاﻛټﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ودان دى ﭼـﯥ د ټـﻮل ﭘښـﺘﻮن ﻣﺠﻠـﯥ د ‪ 1990‬ﻛـﺎل ﭘـﻪ‬
‫دوﻳﻤﻪ ګڼﻪ ﻛﯥ ورﺳـﺮه ﻣﺮﻛـﻪ ﺷـﻮې‪ ،‬د ﭘښـﺘﻮ ﭘـﺮ ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮي ﻛﻮﻟـﻮ ﻳـﯥ‬
‫ﭘﻴﻞ ﻛړى و‪ ،‬ﺧﻮ څﻪ ﭘﻴـﺪاوار ﻳـﯥ ﺑـﺎزار ﺗـﻪ ﻧـﻪ دي راوﻳﺴـﺘﻲ‪ ،‬ﻣـﺎ ورﺗـﻪ‬
‫دوه درې ځﻠﻪ ﻟﻴـﻚ اﺳـﺘﻮﻟﻰ ﺧـﻮ ځـﻮاب ﻳـﯥ ﻧـﻪ دى راﻛـړى ﭼـﯥ ده څـﻪ‬
‫ﻛــــړي دي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګــــﻪ ګﺎﻣــــﺎ ﻛﻤﭙﻨــــۍ ﭘــــﻪ ) اﭘﺮﻳټﻴﻨــــګ ﺳﻴﺴــــټﻢ(‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــــﻪ‪ ،‬ﺑﺮﯦښــــﻨﺎﻟﻴﻚ او وﻳﺒﭙــــﺎڼﻮ ﻳــــﺎ ) اﻳﻤﯧــــﻞ او وﻳﺒﭙــــﯧﺞ(‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻟﻴﺰ ﻳﺎ ))ﻧﻴټﻮرك اﻳﻨګ(( ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﭘښﺘﻮ ﺷﻮل‪.‬‬
‫ﺧﻮ ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ ﻣﺎ ﻣﺨﻜﯥ ووﻳﻞ ﻣﻮږ ﺗﻪ ډﯦﺮ ﻧﻮر ﻛـﺎر ﻛـﻮل ﭘـﻪ ﻛـﺎر‬
‫دي‪ ،‬زه ﻫﻴﻠﻪ ﻛﻮم ﭼﯥ زﻣﺎ ﻧﻮر ﭘښـﺘﺎﻧﻪ وروڼـﻪ ﺑـﻪ زﻣـﻮږ ﻛﺎروﻧـﻪ ﻳـﻮ ځـﻞ‬

‫‪111‬‬
‫ﺑﻴﺎ ﻟﻪ ﺳﺮه ﻧﻪ ﻛﻮي او ﭘﺮ ﻫﻐﻮ ﺑﻪ دﻋﻮه ﻫﻢ ﻧـﻪ ﻛـﻮي او ﻧـﻮي ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻮړ ﻛړي‪ .‬اوس ﻣﻮږ ﭘﻪ اى ﺑﻲ اﻳﻢ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﻛﯥ ﭘـﻪ وﻳﻨـډوز ‪ 98‬او ‪2‬‬
‫زره ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﭘﻪ ﺑﺸﭙړ ډول دﻧﻨﻪ ﻛړې او ﭼﯥ ﻛﻮﻣﯥ ﻧﻴﻤګړﺗﻴـﺎوې ﻟـﺮي‬
‫ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﺮ وﺧﺖ ﺳﻤﻮو زﻣﺎ ﻫﻴﻠﻪ ده ﭼﯥ زﻣـﺎ ﭘښـﺘﺎﻧﻪ ﻫﻤﻤﺴـﻠﻜﻲ ﺑـﻪ‬
‫زﻣــﻮږ ﻟــﻪ ﻛــړي ﻛــﺎر څﺨــﻪ ﻛــﺎر واﺧﻠــﻲ او ﻻﻧــﺪې ﻛﺎروﻧــﻪ ﺑــﻪ ورﺑﺎﻧــﺪې‬
‫وﻛړي‪:‬‬
‫ﭘښﺘﻮ ﻟﻮﺳﺘﻞ ﭘﻪ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﻳﺎﻧﯥ دا ﭼﯥ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﭘښﺘﻮ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫ﭘښــﺘﻮ ﺳــﻜﯧﻦ ﻛــﻮل ﻳــﺎ ﻟﻴﻜــﻞ ﺷــﻮى ﻣــﺘﻦ ﻟــﻪ ټﺎﻳــﭗ ﻛﻮﻟــﻮ څﺨــﻪ ﭘﺮﺗــﻪ‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﺗﻪ وړل‪.‬‬
‫ﭘښﺘﻮ وﻳﺒﭙﺎڼﯥ ﺟﻮړول‪.‬‬
‫د ټﻮﻟﻮ ﭘښﺘﻮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨځ د ﻟﻴﻜﻞ ﺷـﻮي ﻣـﺘﻦ وړل او راوړل‪،‬‬
‫ﻳــﺎﻧﯥ زﻣــﻮږ د ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــﻮ‪ ،‬اﻳﻤﻠــﺲ‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴــﻮرس‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳــﻞ ورډ‪،‬‬
‫ﻳﻮﻧﻲ ټﺎﻳﭗ‪ ،‬ګﻠﻮﺑﻞ راﻳټﺮ‪ ،‬اﻧﭙﯧﺞ او داﺳﯥ ﻧﻮرو ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻮ ﺗـﺮﻣﻨځ د‬
‫ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮي ﻣﺘﻦ وړل راوړل‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺟﺎوا ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻞ‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮﻧﯧﻜﺲ ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻞ او ﻟﻮﺳﺘﻞ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻣﻮږ او ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳـﻲ ﻣﻴﻜﻨﺘـﺎش ﺗـﻪ ﻫـﻢ ﻳـﻮ څـﻪ ﻛـﺎر ﻛـړى او‬
‫ﻧﻮر ﻛﺎر ﺗﻪ ډﯦﺮه اړﺗﻴﺎ ده‪.‬‬
‫د ﺧﻮﺷﺤﺎﻟۍ زﯦﺮى دادى ﭼﯥ زﻣﻮږ د ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ زﻣﻮږ د‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ژﺑﯥ ﻟﻜﻪ )) وﻳـﮋول ﺑﻴﺴـﻴﻚ‪ ،‬او )) وﻳـﮋول ﺳـﻲ(( ﻛـﯥ ﭘښـﺘﻮ‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ داﺳﯥ اﺳﺎﻧۍ ﺟﻮړﯦﺪى ﺷﻲ ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ اﻧګﺮﯦﺰي ﺗﻪ‬
‫ﺟﻮړﯦږي‪.‬‬

‫‪112‬‬
‫دا ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻳﻮ ﺷـﻌﺎر دى ))ﻫـﯧڅ ﺷـﻰ ﺑﺎﻳـﺪ وړﻳـﺎ ورﻧـﻪ‬
‫ﻛـــړاى ﺷـــﻲ‪ ،‬ځﻜـــﻪ ﭼـــﯥ ارزښـــﺖ ﻳـــﯥ ﻛﻤﯧـــږي(( ﭘـــﻪ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﺧﻮ ﺳﺘﺎ ﺷﻌﺎر ﺳﻢ دى‪ ،‬ﺧﻮ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ‬
‫ﻛــﺎر ﻳــﻮ څــﻪ ﻗﺮﺑــﺎﻧﻲ ﻫــﻢ ﻏــﻮاړي ﻣــﺎ ﻧــﺎ دا ﭼــﯥ د وﻟــﺲ‬
‫دﻫڅﻮﻧﯥ او وﻳښﺘﻴﺎ ﻟﭙﺎره ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻮ څﻪ ﻣـﺎﻟﻲ او ﻣـﺎﻧﻴﺰه‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻫـﻢ ورﻛـړو‪ ،‬ﺗﺎﺳـﻮ ﺗـﺮ ﻛﻮﻣـﻪ ﺑﺮﻳـﺪه ﻗﺮﺑـﺎﻧۍ ﺗـﻪ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻳﺊ؟‬
‫)) ﻫﯧڅ ﺷﻰ ﺑﺎﻳﺪ وړﻳﺎ ورﻧﻪ ﻛـړاى ﺷـﻲ(( څﺨـﻪ زﻣـﺎ ﻣﻘﺼـﺪ دا ﻧـﻪ دى‬
‫ﭼﯥ ﻣـﻮږ ټـﻮل ﻋﻤـﺮ ﻳـﻮازې ﭘـﻪ ګټـﯥ ﭘﺴـﯥ وګﺮځـﻮ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ ﻣﻘﺼـﺪ ﻣـﯥ‬
‫دادى ﭼﯥ ﻣﻮږ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ځﺎن ﻣﺘﻜـﻲ ﺷـﻮ‪ ،‬ﻧـﻪ د ﻧـﻮرو ﭘـﻪ ﻣﺮﺳـﺘﻮ‪ ،‬ﻛـﻪ زه‬
‫ﺧﭙﻞ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ وړﻳﺎ ورﻛـړم‪ ،‬ﻧـﻮ زﻣـﺎ ﭘـﻪ ﺧﻴـﺎل زه ﺑـﻪ ﻳـﯥ ﻳـﻮازې زرو‬
‫ﭘښﺘﻨﻮ ﺗﻪ ورﺳﻮم او ﻛﻪ زرو ﭘښﺘﻨﻮ زﻣـﺎ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧـﻪ واﺧﻴﺴـﺘﻞ ﻧـﻮ زه‬
‫ﺑﻪ ﻳﯥ ﻧﻮرو ﻳﻮ ﻣﻠﻴﻮن ﭘښﺘﻨﻮ ﺗﻪ د رﺳﻮﻟﻮ ﺟﻮګﻪ ﺷـﻢ؟ د رﺣﻤـﺎن ﺑﺎﺑـﺎ څـﻪ‬
‫ﺧﻮﻧﺪور ﺷﻌﺮ دى‪:‬‬
‫د دﻟـﺒﺮو ﺻﺪﻗﯥ ﻟـﺮه ﻳﯥ ﻏــﻮاړم‬
‫ﻫﺴﯥ ﻧﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ دﻧﻴﺎ ﭘﺴﯥ زﻫﻴﺮ ﻳﻢ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﯥ د ))اﻣﻠﺲ(( ﭘﺮوګﺮام ﭼﯥ د ﭘښـﺘﻮ ﺗﺮڅﻨـګ ډﯦـﺮې ﻧـﻮرې‬
‫ﻧړﻳﻮاﻟﯥ ژﺑﯥ ﭘﻪ ﻛﯥ وې د ‪ 1990‬ﻛﺎل ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﻛﯥ راووﻳﺴﺖ‪ ،‬ﭼﯥ د‬
‫ﻳﻮه ﺳﺎده ﻟﻴﻚ ﻟﻴﻜﻠﻮ ﻟﭙﺎره و‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﭘﻪ دﻏﻮ وﺧﺘﻮ ﻛﯥ د ))ﻳـﻮﻧﻲ‬
‫ورﺳــﻞ ورډ(( ﭘﺮوګــﺮام ﻫــﻢ ﺑﻠــﯥ اﻣﺮﻳﻜــﺎﻳﻲ ﻛﻤﭙﻨــۍ راووﻳﺴــﺖ‪ ،‬ﭼــﯥ‬

‫‪113‬‬
‫اﻣﻠــــﺲ ﺗــ ـﻪ ورﺗــــﻪ دى‪ .‬دﻏــــﻪ د )) ډاس(( زﻣﺎﻧــــﻪ وه‪ ،‬ﺧــــﻮ ﭼــــﯥ ﻛﻠــــﻪ‬
‫ﻣﺎﻳﻜﺮوﺳﺎﻓﺖ وﻳﻨـډوز راﻏﻠـﻪ او ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮوﻧـﻪ ﺗﯧـﺰ ﺷـﻮل ﻧـﻮ د ډاس ﭘـﻪ‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻮ د ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ د ﻛـﺎرﻛﻮوﻧﻜﻮ ﻣﻴﻨـﻪ ﻧـﻪ ﻣﺎﺗﯧـﺪه‪ ،‬ﺑﻴـﺎ دوه درې‬
‫ﻛﺎﻟﻪ وروﺳﺘﻪ ګﺎﻣﺎ ﻛﻤﭙﻨـۍ د ﻳﻮﻧﻴـﻮرس ﭘـﻪ ﻧـﻮم ﭘﺮوګـﺮام راووﻳﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ وﻳﻨډوز ‪ 3،1‬ﻛﯥ ﻛﺎر ﻛﻮي‪ ،‬ﻣﻮږ دﻏﻪ ﭘﺮوګﺮام ﺗﻪ ﻫﻢ د ﭘښﺘﻮ څﻮ‬
‫ﻧﻮې ﻟﻴﻜﺒڼﯥ ) ﻓﻨټﻮﻧﻪ( ور ﺟﻮړې ﻛړې‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧګـﻪ ﭘـﻪ ﺟﺮﻣﻨـﻲ ﻛـﯥ ﭼـﺎ‬
‫ورﺗﻪ ﻳﻮ څﻮ ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﺒڼﯥ ﺟﻮړې ﻛړې دي‪ ،‬دﻏﻮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻮ د ﭘښﺘﻮ‬
‫ﻟﻴﻜﻨﻮ اړﺗﻴﺎوې ﻧﻪ ﺷﻮې ﭘﻮره ﻛﻮﻻى‪ ،‬ﻧـﻮ ﻣـﻮږ ﭘـﻪ دﻏـﻪ وﺧـﺖ ﻛـﯥ ورډ‬
‫ﭘﺮﻓﻴﻜټ ‪ 5،1‬ﭘښﺘﻮ ﺗﻪ واړاوه‪ ،‬ﭼﯥ څﻪ ﻧﺎڅﻪ ﻟﻪ وﻳﻨډوز ﻧﻪ ﻛﻢ ﻧﻪ دى‪ .‬او‬
‫د ﻫﻐﻪ وﺧـﺖ ﻏﻮښـﺘﻨﯥ ﻳـﯥ ﭘـﻮره ﻛـړې‪ .‬د ﻳـﺎدوﻧﯥ وړ ده ﭼـﯥ ځﻴﻨـﻮ وړو‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮﭼﻴــــﺎﻧﻮ زﻣــــﻮږ د ﭘښــــﺘﻮ ورډﭘﺮﻓﻴﻜــــټ او ﭘــــﻪ ﺟﺮﻣﻨــــﻲ ﻛــــﯥ‬
‫ﺟﻮړوﺷﻮﻳﻮ ﻟﻴﻜﺒڼﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب وﺧﺖ ﭘﺮ وﺧـﺖ د ځـﺎن ښـﻮدﻧﯥ ﻟﭙـﺎره ځﻴﻨـﻮ‬
‫ﺧﻠﻜﻮ ﺗﻪ وﻳﻠﻲ ﭼﯥ دا ﭘﺮوګﺮام ﻣﻮږ ﭘښﺘﻮ ﻛړى دى‪.‬‬
‫د وﻳﻨــډوز ﭘــﻪ راﺗﻠــﻮ ﺳــﺮه ټﻮﻟــﻮ ﻛﻤﭙﻨﻴــﻮ ﻣﻨــډه ﭘﻴــﻞ ﻛــړه ﭼــﯥ داﺳــﯥ‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﺟﻮړ ﻛړي ﭼﯥ ټﻮﻟﻪ وﻳﻨډوز ﭘﻪ ﻳﻮه او ﺑﻠـﻪ ژﺑـﻪ ﻛـﺎر وﻛـړي‪،‬‬
‫ﻣﺎﻳﻜﺮوﺳﺎﻓﺖ ﺧﭙﻠﻪ وﻳﻨډوز ټﻮﻟـﻮ اروﭘـﺎﻳﻲ ژﺑـﻮ ﺗـﻪ واړوﻟـﻪ او ﺑﻴـﺎ ﻳـﯥ‬
‫ﻋﺮﺑﻲ ﻫﻢ راووﻳﺴﺘﻠﻪ او ﻧﻮرې ﻫﻐﻪ ژﺑﯥ ﻳﯥ ﭼﯥ د ﺑﺎزار ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻟږ ګټﯥ‬
‫وې ﭘﻪ وﻳﻨډوز ﻛﯥ ورګډې ﻧﻪ ﻛړې‪.‬‬
‫د ډاس ﻟﭙﺎره ډﯦﺮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﺟﻮړ ﺷـﻮل ﭼـﯥ د ژوﻧـﺪ ﭘـﻪ ﻫـﺮ اړخ ﻛـﯥ‬
‫ﻳﯥ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﭘﺮ ﻳﻮ وﺧﺖ ﻳﻮازې ﻳﻮ ﭘﺮوګﺮام ﭼﻠـﻮﻻى‬
‫ﺷﻮ اوﻟﻪ ﻳﻮه ﭘﺮوګﺮام څﺨـﻪ ﺑـﻞ ﺗـﻪ د ﻛـﺎر ﺷـﻮﻳﻮ ﻣـﻮادو وړل راوړل ډﯦـﺮ‬
‫ګﺮان ﻛﺎر و‪ ،‬ﻧـﻮ وﻳﻨـډوز ﭘـﺮ ﻳـﻮه وﺧـﺖ ﭘـﻪ ډﯦـﺮو ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ﻛـﺎر‬

‫‪114‬‬
‫وﻛړاى ﺷﻮ او د ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨځ دﺷﻮي ﻛﺎر وړل راوړل اﺳﺎﻧﻪ ﺷﻮل‪.‬‬
‫ﻧـــﻮ ﭘـــﻪ دﻏـــﻪ وﺧـــﺖ ﻛـــﯥ ګﺎﻣـــﺎ ﻛﻤﭙﻨـــۍ ))ﻳـــﻮﻧﻲ ټﺎﻳـــﭗ(( ﭘﺮوګـــﺮام‬
‫راووﻳﺴﺖ‪ ،‬دوى ﻫڅﻪ ﻛﻮﻟﻪ ﭼﯥ ټـﻮﻟﯥ ﻫﻐـﻪ ژﺑـﯥ ﭼـﯥ د ﻣﺎﻳﻜﺮوﺳـﺎﻓﺖ‬
‫ﻛﻤﭙﻨۍ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﻜﻲ د دوى ﻳﻮﻧﻲ ټﺎﻳﭗ ﻳﯥ ﭘﻪ وﻳﻨډوز ﻛﯥ‬
‫وﻟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﭼﯥ اﺻﻠﻲ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﻪ ﻳﻮﻧﻲ ټﺎﻳﭗ ﻛﯥ ټﺎﻳﭙﯧﺪه او د وﻳﻨډوز ﭘـﻪ‬
‫ﺑﻞ ﭘﺮګﺮام ﻛﯥ ﺑﻪ اﭼﻮل ﻛﯧﺪه‪ ،‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ د دوى ﻫڅـﯥ د ځﻴﻨـﻮ اروﭘـﺎﻳﻲ‬
‫ژﺑﻮ ﻟﭙﺎره ﺑﺮﻳﺎﻟۍ وې‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ﻛﯥ ﻳﯥ ﺳﺘﺮ ﻛړاو دا و ﭼﯥ ﻳـﻮ ﻟـﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ځﻞ ﻟﻴﻜﻞ ﻛﯧﺪه‪ ،‬ﺳﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻮﻳﯧﺪل او ﻛﻮﭼﻨﻲ ﻛﯧﺪل ﺑﻪ ﭘـﻪ ﻛـﯥ‬
‫ﻧﻪ ﻛﯧﺪل‪ .‬ﻧﻮ دا ﻫﻐﻪ وﺧﺖ دى ﭼﯥ ﻣﻮږ )) د اﺳﻴﺎﺳﺎﻓﺖ ﭘښﺘﻮ ﺳﻴﺴټﻢ د‬
‫وﻳﻨــډوز ‪ 3،1‬او وﻳﻨــډوز ‪ 95‬ﻟﭙـﺎره(( راووﻳﺴــﺖ‪ .‬ﭼــﯥ وﻳﻨــډوز ‪ 95‬او‬
‫دﻫﻐﯥ ﻳﻮ زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺑﺸﭙړ ډول ﭘښﺘﻮ ﻛړل‪.‬‬
‫د ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﺮ ډوﻟﻮﻧـﻮ وﯦﺸـﻞ ﺷـﻮي‪ ،‬دﻣﺜـﺎل ﭘـﻪ ډول‬
‫))ورډ(( د ﻟﻴﻜﻠـــﻮ ﻟﭙـــﺎره ﻳـــﻮ ﭘﺮوګـــﺮام دى او )اﻳﻜﺴـــﻞ(( دﺷـــﻤﯧﺮ ﻳـــﺎ‬
‫ﺣﺴــﺎب ﻛﺘــﺎب ﻟﭙـــﺎره دى‪ .‬زﻣــﻮږ د ﻫﻠــﻮ ځﻠـــﻮ ﭘــﻪ ﻟــړ ﻛـــﯥ ﺑﻨﺴــټﻴﺰ ﻳـــﺎ‬
‫))ډﻳټــــــﺎﺑﻴﺰ(( ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــــــﻪ؛ ﺧﭙﺮﻳــــــﺰ ﻳــــــﺎ )) ورډ ﭘﺮوﺳﻴﺴــــــﻨګ((‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻠﻴﺰ‪ .‬ﻳﻮن ﺻﻴﺐ! ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﯥ ﭼﯥ ﻛﻮﻣـﻮ وﻟﺴـﻮﻧﻮ وده‬
‫ﻛړې ﻫﻐﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ دې ﻧﻪ ده ﻛړې ﭼﯥ ګﻨﯥ ﻳﻮ ﻟﯧﻮال او ﻳﺎ ﻛﻮم ﺑﻞ ‪ ...‬ﺻـﻴﺐ‬
‫ﭘﻪ ﻛﯥ ﭘﻴﺪا ﺷﻮى‪ ،‬ﭼﺎ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﺟﻮړ ﻛړي‪ ،‬وړﻳـﺎ ﻳـﯥ ورﻛـړي او ﭼـﺎ‬
‫))ﻫﻴﻠﻪ(( ﻏﻮﻧﺪې ﻣﺠﻠﻪ د زړه ﭘﻪ وﻳﻨﻮ ﻟﻴﻜﻠﯥ او ﺑﻴﺎ ﻳـﯥ دﻫﻐـﯥ د ﭼـﺎپ‬
‫ﻟﭙﺎره ﻟګښﺖ او د ﻧﻮرو ﭼﺎرو ﭘﻪ ﻟټﻮن ﭘﺴﯥ ﻻﻟﻬﺎﻧﺪه ﺷـﻮى دى‪ .‬ﻛـﻪ ﻫـﺮ‬
‫څﻮك ﻫﺮ ﭼﺎﺗﻪ ﻫﺮ څﻮﻣﺮه ﺷﻴﺎن وړﻳﺎ ورﻛړي ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﻐﻪ ﻣﻮړ ﻧـﻪ ﺷـﻲ‪.‬‬
‫ﻳﻮ ﺷﻌﺮ دى‪:‬‬

‫‪115‬‬
 ‫ﻧـﻪ ﭘـﻪ ﻋـﻤﺮ ﻣـړﯦﺪه ﺷﺘﻪ ﻧﻪ ﭘﻪ ﻣـﺎل‬
‫ﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻴﻨﻪ څﻮك ﻣړﯦږي ﻧﻪ ﭘﻪ ﺳﻮال‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻴﻮ وﻟﺴﻮﻧﻮ ګډه ﻣﻠګﺮﺗﻴﺎ او راﻛړه ورﻛړه ﻛـړې‪ ،‬دﻏـﻪ راﻛـړه‬
‫ورﻛړه د دوه اړﺧﻴﺰ درﻧﺎوي ﺳﺒﺐ ﺷﻮې‪ ،‬ﻳﻮ ﻛﺎر ﻳﻮ ﻛـړى ﻳـﻮ ﺑـﻞ ﻛـړى‪،‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻳﯥ د ﺳﻮداګﺮﻳﺰو اﺻﻠﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺎ ﺳﺮه ﺷـﺮﻳﻚ ﻛـړي او ﺳـﺘﺮې ﺳـﺘﺮې‬
‫ﻛﻤﭙﻨۍ ﺗﺮې ﺟﻮړې ﺷﻮي ﭼﯥ ﻧﻦ ﺳـﺒﺎ ﻧـړۍ ﭼﻠـﻮي‪ .‬ﺗﺎﺳـﻮ ﺑـﻪ ﻫﺮوﻣـﺮو د‬
‫))ﺳــﺘﺮې ﻟــﻮﺑﯥ(( ﭘــﻪ ﺑــﺎره ﻛــﯥ ﻟﻮﺳــﺘﻠﻲ وي‪ ،‬ﻧــﻦ ﺳــﺒﺎ ﻫﻐـﻪ ﭘﻨځــﻪ ﺳــﻮه‬
‫ﻛﻤﭙﻨـــۍ ﻧـــړۍ ﭼﻠـــﻮي‪ ،‬ﭼـــﯥ ﭘﻴـــﺪاوار ﻳـــﯥ د ﻧـــړۍ ﭘـــﻪ ﻫـــﺮ ﻫﯧـــﻮاد ﻛـــﯥ‬
‫ﺧﺮڅﯧږي‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺸﺮ ﻛﻠﻨټﻦ ﻳﻮازې ﺧﺒﺮې ﻛﻮي‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﺎر د اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬
‫ﻛﻤﭙﻨۍ ﻛﻮي‪ ،‬ﭼﯥ د ﺧﭙﻠﻮ ځﺎﻧګړو ګټﻮ ﻟﭙﺎره د ﻧړۍ ﭘﻪ ګﻮټ ګﻮټ ﻛﯥ‬
‫ډول ډول ﺳﺘﻮﻧﺰې راوﻻړوي‪.‬‬
‫ﻧــﻮ ﻣﻄﻠــﺐ دا ﻛــﻪ ﭼﯧــﺮې ﻣــﻮږ ﺧﭙﻠــﻪ ﻫــﺮه ﻻﺳــﺘﻪ راوړﻧــﻪ ﭼــﯥ ﭘــﻪ ډﯦــﺮه‬
‫ﻗﺮﺑــﺎﻧۍ او زﻳــﺎر ﻣــﻮ ﻻﺳــﺘﻪ راوړې وي ﭘــﻪ وړﻳــﺎ ډول د ﻳــﻮه ځــﻞ ﻟﭙــﺎره‬
‫ټﻮﻟﻨﯥ ﺗﻪ وړاﻧﺪې ﻛړو‪ ،‬ﻧﻮ ﻛﻪ دﻏﻪ اړﺗﻴﺎ ﻣﻮږ ﺗﻪ ﺑﻴﺎ ﺑﻴﺎ راﭘﯧښﻪ ﺷﻲ ﺑﻴﺎ‬
‫ﺑﻪ څﻪ ﻛﻮو؟ زه دا ﻗﻀﺎوت ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﭘﺮﯦږدم ﭼﯥ ﻣﻮږ ﺗﻪ څﻪ ﭘﻪ ﻛـﺎر‬
‫دي‪ .‬د ﺳــﺎري ﭘــﻪ ﺗﻮګــﻪ زﻣــﺎ ﺗــﻞ ﺳﺘﺎﺳــﯥ او ځﻴﻨــﻮ ﻧــﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟــﻮ ﺳــﺮه‬
‫ﻫﻤﺪا ﺑﺤﺚ وي ﭼـﯥ ﻳـﺎره دا ﻣﺠﻠـﯥ او ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ وړﻳـﺎ ﻣـﻪ ورﻛـﻮئ ځﻜـﻪ‬
‫ﭼﯥ ﻛﻪ وړﻳﺎ ورﻛړاى ﺷﻲ‪ ،‬ﻛﯧـﺪى ﺷـﻲ ﺑـﯥ ﻗـﺪره ﺧﻠﻜـﻮ ﺗـﻪ ﻫـﻢ ﭘـﻪ ﻻس‬
‫ورﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻮى ﻳﯥ ﭘﻪ ﻗﺪر ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږي‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﯥ د زرو ﭘﻪ ﻗﺪر زرګﺮ‬
‫ﭘﻮﻫﯧږي‪ ،‬ﺧﻮ ﻛـﻪ زرګـﺮ ﭘﻴـﺪا ﺷـﻲ ﻧـﻮ ﺧـﺪاى ﭘـﺎك ﺧﭙﻠـﻪ ورﺗـﻪ زر ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﻮي‪.‬‬

‫‪116‬‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮږ ﺳﻮﻛﺎل او ﺧﻮﺷﺤﺎل ژوﻧﺪ او ښﯧﺮازه ﻫﯧﻮاد ﻏـﻮاړو‪ ،‬ﻧـﻮ ټـﻮل‬
‫راز ﻣﻮ ﭘﺮځﺎن ﺑﺎﻧﺪې ﭘﻪ ﻣﺘﻜﻲ ﻛﯧﺪو ﻛﯥ ﭘټ دى‪ ،‬ﻧﻪ ﭘﻪ وړﻳﺎ وﯦﺸﻠﻮ او‬
‫وړﻳﺎ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﻛﯥ!‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﻓﻜﺮ وﻛړئ ﺗﺮ څﻮ ﭘﻮرې ﺑﻪ ﻳﻮ څﻮ ﺗﻨﻪ ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ ورﻛـﻮي او ﺗﺎﺳـﯥ‬
‫ﺗﻪ ﺑﻪ د ﻛﺎروﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻴﺴﯥ راﻟﯧږي‪ ،‬ﻓﺮض ﻛړه ﻛﻪ ﻫﻐﻮى ﭘﻴﺴﯥ راوﻧـﻪ‬
‫ﻟﯧږي ﻧﻮ دﻟﺘﻪ ﺑﻪ د ﺧﭙﺮوﻧﻮ ﺑﻬﻴﺮ ﺳﻘﻮط ﺷﻲ‪ ،‬ښـﻪ داده ﭼـﯥ ﻣـﻮږ د ګټـﯥ‬
‫او ﻟګښﺖ ﺗﺮﻣﻨځ ﻳﻮ اﻧډول وﺳـﺎﺗﻮ‪ ،‬ﺧﻴـﺮ دى ﻫﻐـﻪ څـﻮك ﭼـﯥ اﻗﺘﺼـﺎد‬
‫ﻳﯥ ډﯦـﺮ ﻛﻤـﺰورى وي‪ ،‬ﻫﻐـﻮ ﺗـﻪ دې ﭘـﻪ ټﻴـټ ﻗﻴﻤـﺖ وړاﻧـﺪې ﺷـﻲ ﺧـﻮ د‬
‫وړﻳﺎ ورﻛړې ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻳﻢ‪ .‬ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ځﺎﻳﻪ ﭼﯥ دﻗﺮﺑﺎﻧۍ ﺧﺒﺮه ده‪ ،‬ښـﻪ داده‬
‫ﭼﯥ ﻣﻮږ زﻳﺎت زﻳﺎر وﺑﺎﺳـﻮ ټـﻮﻟﻨﯥ ﺗـﻪ ﭘـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﻪ ﺑﻴـﻪ او ښـﻪ ﻛﻴﻔﻴـﺖ د‬
‫ټــﻮﻟﻨﯥ د اړﺗﻴــﺎ وړ اﺳــﺎﻧﺘﻴﺎوې وړاﻧــﺪې ﻛــړو‪ ،‬ﻫﻤــﺪا ﺧﭙﻠــﻪ ﻳــﻮه ﻧﺴــﺒﻲ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ده او ﻛﻪ ﻣﻮږ ﺧﭙﻞ ﻫﺮ څﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛړو‪ ،‬ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﻛـﯥ ﺑـﻪ ﻣـﻮ‬
‫ﻫﺮ څﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړي وي او ﻫﯧڅ ﺑﻪ ﻧﻪ ﻟﺮو ﭼـﯥ ټـﻮﻟﻨﯥ ﺗـﻪ ﻳـﯥ وړاﻧـﺪې‬
‫ﻛړو‪ .‬او ﺑﻞ دا ﭼﯥ ﻣﻮږ ﺧﻮ د ﺧﻠﻜﻮ ﻣﺮﺳﺘﻮ ودان ﻛړي ﻳﻮ‪ .‬زﻣﺎ ﺧـﻮ اوس‬
‫ﻟﻪ وړﻳﺎ ورﻛﻮﻟﻮ او ﻣﺮﺳﺘﻮ ﻧﻪ دوﻣﺮه ﻛﺮﻛﻪ ده ﭼﯥ دﻏﻪ ﻣﺮﺳﺘﯥ د ﻫﯧﻮاد‬
‫د وراﻧۍ اﺻﻠﻲ ﻻﻣﻞ ﺑﻮﻟﻢ وګﻮره روﺳﺎﻧﻮ او اﻣﺮﻳﻜﺎﻳـﺎﻧﻮ ﻟـﻪ ﻣـﻮږ ﺳـﺮه‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮﻟﻪ او د ﻧﻮرې ﻧړۍ ﻫﯧﻮادوﻧﻪ ﻫﻢ ﺗﻞ ﻣﺮﺳﺘﯥ ﻛﻮي او رارواﻧﯥ‬
‫دي‪ .‬دا ﭼﯥ ټﻮل ﻣﺮﺳﺘﯥ ﻛﻮي ﭘﻮښـﺘﻨﻪ داده ﭼـﯥ زﻣـﻮږ ﻫﯧـﻮادوال وﻟـﯥ‬
‫وژل ﻛﯧږي او ﻫﯧﻮاد ﻣﻮ وﻟﯥ وراﻧﯧږي‪.‬‬

‫‪117‬‬
‫ﻟﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﺧـﻮ دې ﻫـﻢ څـﻪ ﻧﺎڅـﻪ ﻣﻨـډې ووﻫﻠـﯥ‪،‬‬
‫ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻛﺎر ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ﺑﺮﻳـﺪه ګټـﻮر و‬
‫او دى؟‬
‫ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ ﺗﺎﺳﻮ ټﻮﻟﻮ ﺗﻪ څﺮګﻨﺪه ده ﭼﯥ زﻣﻮږ ګـﺮان ﻫﯧـﻮاد وران‬
‫وﻳﺠــﺎړ دى‪ ،‬ﻫــﺮ څــﻪ وران ﺷــﻮي دي‪ ،‬ﻣــﻮږ ﺗــﻞ ﻏــﻮاړو ﭼــﯥ د ﻫﯧــﻮاد ﭘــﻪ‬
‫اﺑــﺎدۍ ﻛــﯥ ﻟــﻪ ﺧﭙﻠــﻮ ﻧــﻮرو ﻫﯧﻮادواﻟــﻮ ﺳــﺮه اوږه ﭘــﺮ اوږه ﺧﭙﻠــﻪ وﻧــډه‬
‫وﻟﺮو‪ ،‬ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﭼﯥ د ﻫﯧﻮاد ﭘﻪ اﺑـﺎدۍ ﻛـﯥ څـﻪ ﻣﺮﺳـﺘﻪ ﻛـﻮﻻى ﺷـﻲ ﻟـﻪ‬
‫ﻫﻐﯥ ﻣﻮ ﭼﺎرواﻛﻲ ﺧﺒﺮ ﻛړي او ﺗﺮ ﺧﭙﻠﻪ وﺳﻪ ﻣﻮ ﻫڅﻪ ﻛـړې ﭼـﯥ ﻫﻐـﻮى‬
‫ﺗﻪ داﺳـﯥ ﻣﺸـﻮره ورﻛـړو ﭼـﯥ د ﻫﯧـﻮاد ﭘـﻪ ګټـﻪ وي‪ ،‬اوس د ﻫﯧـﻮاد ﭘـﻪ‬
‫زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ ادارو ﻛﯥ زﻣﻮږ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﻛﺎرﯦږي‪.‬‬
‫ﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮ‪ ،‬ﺑﺮﯦښــﻨﺎﻟﻴﻚ ﻳــﺎ اﻳﻤﯧــﻞ او اﻧټﺮﻧــټ زﻣــﻮږ ﻟــﻪ وران ﻫﯧــﻮاد‬
‫ﺳــﺮه ډﯦــﺮه ﻣﺮﺳــﺘﻪ ﻛــﻮﻻى ﺷــﻲ‪ ،‬ﺧــﻮ دا ﻫﻠــﻪ ﭼــﯥ دﻛــﺎروﻟﻮ ﻟﭙــﺎره ﻳــﯥ‬
‫ﻛﺎرﻛﻮوﻧﻜﻲ وروزل ﺷﻲ او ﻫﻐﻮى ﺗﻪ دﻧﺪه وروﺳﭙﺎرل ﺷﻲ‪ .‬ﭘـﺮ ‪1997‬م‬
‫ﻛﺎل ﻣﻮږ د ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻮ وزارت ﺗـﻪ ﻳـﻮه ﭘـﺮوژه وړاﻧـﺪې ﻛـړه ﭼـﯥ د ﻫﯧـﻮاد‬
‫ﻟﻮى ښﺎروﻧﻪ د ﺑﺮﯦښﻨﺎﻟﻴﻚ د ﺷﺒﻜﯥ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻟﻪ ﻧـړۍ ﺳـﺮه وﺗـړو‪ ،‬ﺗـﺮ‬
‫څﻠــﻮر ﻛﻠﻨــﻮ ﺧﺒــﺮو اﺗــﺮو وروﺳــﺘﻪ دﻣﺨــﺎﺑﺮاﺗﻮ وزارت زﻣــﻮږ ﭘــﺮوژه د‬
‫وزﻳﺮاﻧﻮ ﺷﻮرا ﺗﻪ واﺳـﺘﻮﻟﻪ او ﭘـﻪ ﻫﻐـﻪ ﺷـﻮرا ﻛـﯥ ځﻴﻨـﻮ ﭼـﺎرواﻛﻮ ﻫﻐـﻪ‬
‫ﻧﺎروا وګڼﻠﻪ ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻣﻮږ ﻏﻮښـﺘﻞ ﭼـﯥ ﻫﯧـﻮاد ﺗـﻪ د اﻧټﺮﻧـټ ﻟـﻪ ﻻرې‬
‫ټﻠﻴﻔﻮن راوﻟﻮ ﭘﻪ دﻏﻪ ﻛﺎر ﻛﯥ ﻫﻢ ﻣﻮږ ﺗﻪ اﺟﺎزه راﻧﻪ ﻛړاى ﺷﻮه‪.‬‬
‫دﻏﻪ راز ﻣﻮږ ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﻛﯥ ﺧﭙﻞ دﻓﺘﺮ ﺟﻮړ ﻛړ‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ډﯦﺮ زﻳـﺎت‬
‫ﻛﺴﺎن ﭘﯧښﻮر ﺗﻪ راﺗﻠﻞ ﻧﻮر ﺧـﻮ ﭘﺮﯦـږده ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮوﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻳـﯥ ﭘـﻪ ﭘﯧښـﻮر‬

‫‪118‬‬
‫ﻛﯥ زﻣﻮږ ﻟﻪ دﻓﺘﺮ څﺨﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ؛ ﺑﻞ دا ﭼﯥ ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﻛﯥ ﻟـﻪ ﺧﭙـﻞ دﻓﺘـﺮ‬
‫ﺳﺮه زﻣﻮږ د اړﻳﻜﻮ ټﻴﻨګﻮﻟﻮ ﺳﺘﻮﻧﺰې وې‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﭼﺎرواﻛﻮ زﻣـﻮږ‬
‫ﭘﺮوژې وﻧﻪ ﻣﻨﻠﯥ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤﺪې ﻛﺒﻠﻪ ﻣﻮږ دﻫﻐﻪ دﻓﺘﺮ ﺳﺎﺗﻞ ﻏﻮره وﻧـﻪ ګڼـﻞ‬
‫او ﺑﻨﺪ ﻣﻮ ﻛړ ﻣﻮږ ﭘﻪ دﻏﻪ ﭼﻠﻨﺪ ډﯦﺮ ﺧﭙﻪ ﻳﻮ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﯧﻮادواﻟﻮ او ﭼـﺎرواﻛﻮ‬
‫ﻧﻪ داﻫﻴﻠﻪ ﻛﻮو ﭼﯥ ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد ﻛﯥ دﻧﻨﻪ ﻛﺎروﺑﺎر ﺗﻪ د ودې ورﻛﻮﻟﻮ ﻟﭙـﺎره‬
‫ﻟــﻪ ﻫﻐــﻮ ﺷﺨﺼــﻲ ادارو ﺳــﺮه ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﻫﯧــﻮاد ﻛــﯥ ﻛــﺎر ﻛــﻮي ﻫﻤﻜــﺎري‬
‫وﻛړي‪.‬‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﯥ اﻛﺜﺮه ﭘښﺘﺎﻧﻪ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻛﺎر ﺗﻪ ﭘـﻪ درﻧـﻪ‬
‫ﺳﺘﺮګﻪ ګﻮري او ﭘﻪ ﻏﻴﺎب ﻛﯥ ﻣﻮ ډﯦﺮه ﺳـﺘﺎﻳﻨﻪ ﻛـﻮي‪،‬‬
‫ﺧﻮ ځﻴﻨﯥ ﻛﺴﺎن واﻳﻲ‪)) :‬ﻳﺎره ﻟﯧـﻮال ﺻـﻴﺐ ټـﻮل ﺷـﻴﺎن‬
‫ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻮرې ﺗړي‪ ،‬ﺗﺮ ده وړاﻧﺪې ﻫﻢ ډﯦﺮو ﺧﻠﻜﻮ‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــﻪ ﺟــﻮړ ﻛــړي ﺧــﻮ دوﻣــﺮه ﺷــﻬﺮت ﺧﻮښــﻲ ﻧــﻪ‬
‫دي(( ﺗﺎﺳﻮ ﭘﻪ دې ﺑﺎب څﻪ واﻳﺊ؟‬
‫ﻟﻮﻣړى ﺧﻮ دا ﭼﯥ د ځﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﭘﻪ ﺷﺎن ﻣﻮږ ﻫﻢ څﻪ ډﯦـﺮه ﻏټـﻪ ﺗـﻮره ﻧـﻪ‬
‫ده ﻛړې‪ ،‬زه ﭘـﻪ ډﯦـﺮه ﺧﻮاﺷـﻴﻨۍ ﺳـﺮه دا واﻳـﻢ زﻣـﻮږ ﻛﺎروﻧـﻪ ﭼـﯥ زﻣـﻮږ‬
‫وﻟﺲ ﺗﻪ ﺳﺘﺮ ﺑﺮﯦښﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻫﻢ زه ﺧﭙﻪ ﻳـﻢ‪ ،‬ځﻜـﻪ وﻟـﯥ دوى ﺗـﻪ دا واړه‬
‫ﻛﺎروه دوﻣﺮه ﺳﺘﺮ دي‪ ،‬ﺧﻠﻚ ﻟـﻪ ﺳـﺘﻮرو ﺳـﺮه ﺧﺒـﺮې ﻛـﻮي‪ ،‬ﻣـﻮږ ﻻ ﭘـﻪ‬
‫ځﻤﻜﻪ ﺳﺮه ﻧﻪ ﺟﻮړﯦږو‪ ،‬ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻪ ﺷﻮ زﻏﻤﻠﻰ‪ ،‬روا او ﻧﺎروا ﻣﻮ ﻻ ﻧـﻪ دي‬
‫ﭘﯧﮋﻧﺪﻟﻲ‪.‬‬

‫‪119‬‬
‫ﻣﺎ د ﺧﭙﻞ ځـﺎن ﺳـﺘﺎﻳﻨﻪ ﻧـﻪ ده ﻛـړې‪ ،‬ﺧـﻮ ﻳـﻮ څـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﯥ ﻛـړې وي ﭼـﯥ‬
‫ﺧﻠـﻚ ﻣــﯥ ﭘﯧﮋﻧــﻲ‪ ،‬ﭘــﻪ ﻛټـﻮه ﻛــﯥ ﻛــﻪ څــﻪ ﻧــﻪ وي ﭘـﻪ څﻤڅــۍ ﻛــﯥ څــﻪ ﻧــﻪ‬
‫راﭘﻮرﺗﻪ ﻛﯧږي! دوﻣﺮه ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻦ ﻛﺎر ﭼﯥ زه ﻛﻮم ﻛﻪ ﻧﻮر ﺗﺮې ﺧﺒـﺮ ﺷـﻲ‬
‫ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﭘﻮه ﺷﻲ ﭼﯥ دا ﻫﺮ څﻪ ﭘﻪ وړﻳﺎ ډول ﻧﻪ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﯧـږي‪ ،‬ﻫﻤـﺪې‬
‫ﻣﻴﻨﯥ او زﻳﺎت ﻛـﺎر زه ﻳـﻮ ځـﺎى او ﺑـﻞ ځـﺎى ښـﻪ او ﺑـﺪ ﻳـﺎد ﻛـړى ﻳـﻢ‪ .‬ﭘـﻪ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛـﯥ زﻣـﺎ د ﺷـﻬﺮت وﺳـﻴﻠﻪ زﻣـﺎ ﺧﭙـﻞ ﻛـﺎر دى او ﺑـﺲ‪ ،‬ﺧﻮﺷـﺎل‬
‫ﺑﺎﺑﺎ څﻪ ښﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻲ‪:‬‬
‫ﻋﺸﻘﻪ ﺗﻪ ﺗﺮ اورﻧګﺰﯦﺐ ﭘﺎﭼﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻳﯥ‬
‫ﭼﯥ ﺧﻮﺷﺎل دې ﻣﺸﻬﻮر ﻛړ ﭘﻪ ﻋﺎﻟـﻢ‬
‫ﺗﺮ ﻣﺎ دﻣﺨﻪ ﭼـﯥ ﭼـﺎ څـﻮﻣﺮه ﻛـﺎر ﻛـړى ﻫﻐـﻪ ﺑـﻪ د ﻫﻐـﻮ ﭘـﻪ ﻧﺎﻣـﻪ ﭘـﻮرې‬
‫ﺗړﻟﻰ وي‪ .‬څﻮك د ﭼﺎ ﻛـﺎر ﻧـﻪ ﻫﯧـﺮوﻻى او ﻧـﻪ ﻏـﻼ ﻛـﻮﻻى ﺷـﻲ‪ .‬زه ټﻮﻟـﻮ‬
‫ﻫﻐﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﭼﯥ ﺗﺮ ﻣﺎ ﻳﯥ دﻣﺨﻪ ﻛﺎر ﻛړى ﻫـﻢ ﭘـﻪ درﻧـﻪ ﺳـﺘﺮګﻪ ګـﻮرم‬
‫او اوس ﭼﯥ څﻮك ﻛﺎر ﻛﻮي ﻫﻐﻮ ﺗﻪ ﻫﻢ ﭘـﻪ درﻧـﻪ ﺳـﺘﺮګﻪ ګـﻮرم او ﻫﻴﻠـﻪ‬
‫ﻟﺮم ﭼﯥ ﻧﻮر ﺑﻪ ﺗﺮﻣﺎ ډﯦﺮ څﻪ وﻛـړي ﺧـﻮ ﻣـﺎ او ﻧـﻮرو ﻛـﯥ ﺗـﻮﭘﻴﺮ دادى‪ :‬زه‬
‫ﭼــﯥ څــﻪ ﻛــﻮم ﻫﻐــﻪ ﭘــﻪ رښــﺘﻴﻨﻮﻟۍ‪ ،‬ﻣﻴﻨــﻪ او ﺑﻴــﺎ ﺑﻴــﺎ ﻫڅــﻪ ﻛــﻮم او ﻛــﻮم‬
‫ﻣﻠګـﺮي ﭼـﯥ ګﻴﻠــﻪ ﻣـﻦ دي دﻫﻐـﻮى ﻣﺜــﺎل د ﻫﻐـﻮ زرﻛـﻮ دى ﭼــﯥ ﺳـﺮ ﭘــﻪ‬
‫واورو وﻣﻨډي او واﻳﻲ ﭼﯥ زه ﻧړۍ ﻧﻪ وﻳﻨﻢ ﻧﻮ ﻧړۍ ﻣﺎ ﻫـﻢ ﻧـﻪ وﻳﻨـﻲ‪ ،‬ﻟـﻪ‬
‫ګﻴﻠﻮ ﻧﻪ څﻪ ﻧﻪ ﺟﻮړﯦږي‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﺨﻜﯥ ﺗﺎﺳـﻮ ﺗـﻪ ووﻳـﻞ ﭼـﯥ ﻧـﻮر د څـﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﺗﺮﺳﺮه ﻛﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻛﺎر دي ﻫﻐﻪ ﺑﺎﻳﺪ وﻛړو‪.‬‬
‫او ﺑﻠﻪ دا ﭼﯥ ﻛﻪ دﻏـﻮ ګﻴﻠـﻪ ﻣﻨـﻮ څـﻪ ﻛـړي وي او ﭘـﻪ ﻫﻐـﻮ ﻳـﯥ ﻣـﻮږ او‬
‫وﻟﺲ ﻧﻪ ﻳﻮ ﺧﺒﺮ ﻛړي‪ ،‬ﻧﻮ زه دوى ﺑﺨﻴﻼن ﺑﻮﻟﻢ ﭼﯥ ﻳـﻮازې د ځـﺎن ﻟﭙـﺎره‬
‫ﻳﯥ ﻛﺎر ﻛړى دى ﺧﻮ زه د ځﺎن ﻟﭙﺎره ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ د ټﻮﻟﻨﯥ ﻟﭙﺎره ﻛﺎر ﻛﻮم‪.‬‬

‫‪120‬‬
‫ﻳﻮ ﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎد ﭼﯥ ﭘﺮ ﺗﺎﺳﻮ ﻛﯧږي اﻟﺒﺘﻪ د ﭘﺮدې ﺗـﺮ ﺷـﺎ‬
‫)) ﻫﻐــﻪ دادى‪ :‬ځﻴﻨــﯥ ﻛﺴــﺎن واﻳــﻲ ﭼــﯥ ﻟﯧــﻮال ﺻــﻴﺐ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﻲ اﺧﻼق ﻳـﺎ ﭼﻠﻨـﺪ د ﻫﻐـﻪ ﭘـﺮ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻫﻐـﻮ ډﯦـﺮ‬
‫زورور ښﻜﺎري(( ﻣﺎﻧﺎ دا ﭼﯥ ﻟﯧﻮال ﻟﻪ آره ﻳـﻮ ګټﻴـﺎﻟﻰ‬
‫ﺷـــﺨﺺ دى ﻧـــﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻴـــﺎﻟﻰ‪ ،‬ﺗﺎﺳـــﻮ ﭘـــﻪ دې ﺑـــﺎب څـــﻪ‬
‫واﻳﺊ؟‬
‫ځﻴﻨﯥ ﻛﺴـﺎن ﻣﻨﻔـﻲ ﻧﻈـﺮ ﻟـﺮي‪ ،‬د ﻫـﺮ څﻴـﺰ دﻣﻨﻔـﻲ اړﺧﻮﻧـﻮ څﯧړﻧـﻪ ﻳـﯥ‬
‫ﺧﻮښﻪ وي‪ ،‬ﻟﻪ ﺧﺒﺮې ﺧﺒﺮه ﭘﻴﺪاﻛﻮي‪ ،‬ځﻴﻨﯥ ﻛﺴـﺎن ﭼـﯥ ﭘـﻪ اﺻـﻄﻼح د‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﭙﺎﻟﻨﯥ ﻻﭘﯥ ﺷﺎﭘﯥ وﻫﻲ‪ ،‬را دې ﺷﻲ او ﺧﭙﻞ ﻛړى ﻛﺎر دې ﻟﻪ ﻣﻮږ‬
‫ﺳﺮه د اﻧﺼﺎف ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻛړي‪ .‬ﻣﻮږ ﻻﭘـﯥ ﻧـﻪ وﻫـﻮ ﺧـﻮ ﻛـﺎر ﻛـﻮو‪ ،‬د‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﭙﺎﻟﻨﯥ او ګټﻨﯥ ﺧﺒﺮه ﻣﻮږ ﭘﻪ دې ډول ارزوو ﭼﯥ ﻛﺎر ﻛﻮل ﺧﭙﻠﻪ د‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﭙﺎﻟﻨﯥ ﭘـﻪ ﻣﺎﻧـﺎ دى‪ ،‬او ﺑـﻞ دا ﭼـﯥ ﻣـﻮږ ﻛـﻮم ﻛـﺎر ﻛـﻮو ﻫﻐـﻪ ﺗـﻪ د‬
‫ټﻮﻟﻨﯥ اړﺗﻴﺎوي‪ ،‬د اړﺗﻴﺎوو د ﭘﻮره ﻛﻮﻟـﻮ او د اﺳـﺎﻧﺘﻴﺎوو ﭘـﻪ راﻣﻨځﺘـﻪ‬
‫ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ﻣﺸﻜﻼﺗﻮ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړل ﻏﻮاړو‪.‬‬
‫ﻣـــﻮږ ﺗﺨﻨﻴﻜﭙﻮﻫﻨـــﻪ ﻣﺠﻠـــﻪ ﺧﭙـــﺮوو؛ ﭘـــﻪ ﻛﺘـــﺎﺑﻲ او ﻛﻤﭙﻴـــﻮټﺮي ډول‬
‫دﭘښﺘﻮ زده ﻛړې ﻣﻮاد ﺑﺮاﺑﺮوو‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﭘښﺘﻮ ﺗﻪ ﻣﻮ د ﭼﺎﭘﻲ ﭼـﺎرو‬
‫ډﯦﺮې اﺳﺎﻧﺘﻴﺎوې ﺑﺮاﺑﺮې ﻛړي او ﺑﺮاﺑﺮوو ﻳـﯥ‪ .‬زﻣـﻮږ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧـﻮ ﭼـﯥ‬
‫ﭘښﺘﻮ ﺗﻪ د ﭼﺎپ او ﺧﭙﺮوﻧﯥ ﻛﻮﻣﯥ اﺳﺎﻧﺘﻴﺎوې اوس ﺑﺮاﺑﺮې ﻛـړي او د‬
‫ﻧﻦ اﻛﺜﺮه ﻣﻌﺘﺒﺮه ﭘښﺘﻮ ﺧﭙﺮوﻧﯥ ﺗـﺮې ګټـﻪ اﺧﻠـﻲ اﻳـﺎ دا ﻓﺮﻫﻨګﭙﺎﻟﻨـﻪ او‬
‫دﻓﺮﻫﻨګﻲ ﺑﻬﻴﺮ د ودې ګړﻧﺪي ﻛﻮل ﻧﻪ دي؟ ﻛﻪ ځﻴﻨﯥ ﺧﻠﻚ داﺳﯥ ﻓﻜﺮ‬

‫‪121‬‬
‫ﻛﻮي ﭼﯥ ﺧﭙﻞ ټﻮل وﺳﺎﻳﻞ ﭘﻪ څﻮ ورځﻮ ﻛﯥ ﭘﺮ ﻓﺮﻫﻨـګ وﻟګـﻮو ﻧـﻮ ﺑﻴـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨګﭙﺎل ﺷﻢ ﻧﻪ ګټﻴﺎﻟﻰ‪ ،‬ﻧﻮ دا ﺧﻮ ځﻜﻪ اﻣﻜـﺎن ﻧـﻪ ﻟـﺮي ﭼـﯥ ﻫـﺮ څـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻟﺘﻪ ﺳﻘﻮط ﺷﻲ‪ .‬ﺑﻴﺎ ﻫﻢ زه ﻗﻀﺎوت درﻧﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﭘﺮﯦږدم‪.‬‬
‫دا ﻧﻴﻮﻛﯥ ﭼﯥ ﻣﺎ ﻳﯥ ﻳﺎدوﻧﻪ وﻛړه دا ﺧـﻮ ﺑـﻪ ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﺗـﺮ‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﻧﻪ وې رارﺳﯧﺪﻟﯥ ﺧﻮ اوس دا راﺗـﻪ وواﻳـﻪ ﭼـﯥ د‬
‫ﭘښﺘﻨﻮ او ﻧﺎﭘښـﺘﻨﻮ ﻟـﻪ ﺧـﻮا د دوﻣـﺮه زﻳـﺎﺗﻮ ﺧـﺪﻣﺘﻮﻧﻮ‬
‫او ﻫڅﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻛﻠﻪ ﺳﺘﺎﻳﻞ ﺷﻮى ﻫﻢ ﻳﯥ او ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬
‫زه ﭘــﺮ ﺧﭙﻠــﻪ ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧۍ‪ ،‬ﭘښــﺘﻮ‪ ،‬ﭘښــﺘﻮﻧﻮﻟۍ او د ﺧﭙﻠــﻮ ﺧﻠﻜــﻮ ﭘــﺮ‬
‫ﻛﺎرﻧﺎﻣﻮ وﻳﺎړم ﭼﯥ ﺗﻞ ﻳﯥ دﻧړۍ ﺗﻮﻟﻪ ﺑﺮاﺑـﺮه ﺳـﺎﺗﻠﯥ ده‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺦ ﻟﻴﻜﻠـﻲ‬
‫ﭼﯥ ﺳـﻜﻨﺪر ﻟـﻪ ﻳﻮﻧـﺎن ﻧـﻪ راﭘﺎڅﯧـﺪه‪ ،‬ﭼﻨګﯧـﺰ ﻟـﻪ ﻣﻨګﻮﻟﻴـﺎ راوﻻړ ﺷـﻮ‪،‬‬
‫اﻧګﺮﯦﺰ ﻟﻪ ﻟﻨﺪﻧﻪ راﭘﺎڅﯧﺪه او ﺑﻴﺎ ﻟﻨډ روس ﺗﻪ ګﻮره ﭼﯥ‪:‬‬
‫ﻻ ﺗﺮاوﺳﻪ ﻳﯥ ﻣﺎﻏﺰه ﭘﻪ ﻗـﺮار ﻧﻪ دي‬
‫ﭼﺎﭼﯥ ﻣﺎﺳﺮه وﻫﻠﻰ ﺳﺮ ﭘﻪ څﻨګ دى‬
‫دوى ټﻮﻟــﻮ ﻏﻮښــﺘﻞ ﭼــﯥ د ﻧــړۍ اﻧــډول ﺧــﺮاب ﻛــړي او ﭘــﺮ ﻛﻤــﺰورو‬
‫ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﺧﯧټﻪ واﭼﻮي ﻫﻤﺪا زﻣﻮږ ﺑﺎﺗﻮران وو ﭼﯥ ﻣﺎت ﻳﯥ ﻛـړل او د‬
‫ﻛﺶ ﺷـﻮي رﺑـړ ﭘـﻪ ﺷـﺎن ﺑﯧﺮﺗـﻪ ﭘـﺮ ﺧﭙـﻞ ﺧﭙـﻞ ځـﺎى ﻛﯧﻨﺎﺳـﺘﻞ‪ ،‬ﻧـﻮ ﻳـﻮن‬
‫ﺻﻴﺐ! ﺗﻪ دا واﻳﻪ ﭼﯥ د ﭼﺎ ﺑﻪ زړه ﻧﻪ ﻏﻮاړي ﭼﯥ د داﺳـﯥ ﻳـﻮې ﻏﻴﺮﺗـﻲ‬
‫او ﻣﯧړﻧۍ ټﻮﻟﻨﯥ ﺧﻮاﺧﻮږى او ﺧﺪﻣﺘګﺎر ﻧﻪ وي‪ .‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼـﯥ زﻣـﻮږ‬
‫ﻫﯧﻮادوال ﻟﻪ ډﯦﺮو ﺳﺘﻮﻧﺰو څﺨﻪ ﺳﺘړي او ﺳـﺘﻮﻣﺎﻧﻪ دي‪ ،‬ﺑﻴـﺎ ﻫـﻢ زه ﻟـﻪ‬
‫دوى څﺨﻪ ډﯦﺮ زﻳﺎت ﺧﻮښ ﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎﺗﻪ ﻳﯥ ډﯦﺮ څﻪ راﻛړي او راﻛـﻮي ﻳـﯥ‪،‬‬
‫ډﯦﺮ ﻣﯥ ﺳـﺘﺎﻳﻲ او زه ﻟـﻪ ټﻮﻟـﻮ څﺨـﻪ د زړه ﻟـﻪ ﻛـﻮﻣﯥ ﻣﻨﻨـﻪ ﻛـﻮم‪ .‬زﻣـﺎ ﻳـﻮ‬

‫‪122‬‬
‫ارﻣــﺎن دى ﭼــﯥ زه دوى ټــﻮل ﺳــﻮﻛﺎﻟﻪ او ﺧﻮﺷــﺤﺎﻟﻪ ووﻳــﻨﻢ دوى ﭼــﯥ‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ وي ﻧﻮ ﻣﻮږ ﺑـﻪ ﺧﻮﺷـﺤﺎﻟﻪ ﻳـﻮ ﻣـﻮږ ﺗـﻪ دﻫﯧـﻮاد ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن‪ ،‬او‬
‫داﺳﯥ ﻧﻮرو ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ادارو او اﺷﺨﺎﺻﻮ ډﯦﺮ ﺳـﺘﺎﻳﻨﻠﻴﻜﻮﻧﻪ راﻟﯧږﻟـﻲ‬
‫ﭼﯥ د ﻗﺪر وړ دي‪ ،‬د ﻫﯧﻮادواﻟﻮ ټﻮﻟﻮ ﺧﭙﺮوﻧﻮ زﻣﻮږ ﺳﺮه ډﯦـﺮه ﻫﻤﻜـﺎي‬
‫ﻛړې او ﻛﻮي ﻳﯥ ﭼﯥ د ﻣﻨﻨﯥ وړ دي‪.‬‬
‫د ﻧﺎﭘښﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﺣﺴﺎب ﭘﻪ ﻏټﻮ ﻛﻤﭙﻨﻴﻮ ﻛﯥ د ﻣﺎﻳﻜﺮوﺳـﺎﻓټ ﻛﻤﭙﻨـۍ‪،‬‬
‫د اډوب ﻛﻤﻨﭙۍ‪ ،‬د ﻣﻠګﺮو ﻣﻠﺘﻮ دﻣﻌﻴﺎروﻧﻮ ادارې ) اى اس او( ﻳﻮﻧﻲ‬
‫ﻛـــﻮډ او داﺳـــﯥ ﻧـــﻮرو ادارو زﻣـــﻮږ ﻛﺎروﻧـــﻪ ﺳـــﺘﺎﻳﻠﻲ‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګـــﻪ ﭘـــﻪ‬
‫ګﺎوﻧډﻳﻮ ﻫﯧﻮادو ﻛﯥ د ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻓﺎوﻧډﻳﺸﻦ ﻣﻮږ ﺗﻪ ﭘﺮ ‪1999‬‬
‫ﻛــﺎل ﺟــﺎﻳﺰه راﻛــړه‪ ،‬ﭘــﺮ اﻧټﺮﻧــټ ډﯦــﺮو ﻫﯧﻮادواﻟــﻮ او ﺑﻬﺮﻧﻴــﺎﻧﻮ زﻣــﻮږ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﻨﻪ ﻛړې ﭼﯥ د اﻳﺮان ټﺎﻳﻢ وﻳﺒﭙﺎڼﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻛﯥ ﺷﺎﻣﻠﻪ ده‪.‬‬
‫زه ﺧﻮ ﭼﯥ ﻛﻠﻪ ﺗﺎﺳﻮ ګﻮرم ﻫﺮ وﺧﺖ د ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﻣﺨـﯥ‬
‫ﺗـــﻪ ﻧﺎﺳـــﺖ ﻳـــﯥ ﻫﻐـــﻪ د ﭼـــﺎ ﺧﺒـــﺮه )) ﻧـــږدې دى ﭼـــﯥ ﭘـــﻪ‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﻛﯥ ﻧﻨـﻮزې(( دا راﺗـﻪ وواﻳـﻪ ﭼـﯥ ﭘـﻪ ﺷـﭙﻪ او‬
‫ورځ ﻛﯥ څﻮ ﺳﺎﻋﺘﻪ ﻛﺎر ﻛﻮې؟‬
‫زه د ﻛﺎل ټﻮﻟﯥ ورځﯥ ﻛﺎر ﻛﻮم ﻟﻪ ﺧﻮب ﻧﻪ ﭘﺮﺗﻪ ټﻮل ﺳـﺎﻋﺘﻮﻧﻪ د ﺧﭙـﻞ‬
‫ﻛﺎر‪ ،‬ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ او د ﻫﯧﻮاد د ډﯦﺮو ﺳﺘﻮﻧﺰو د ﺣﻞ ﭘﻪ ﻟټﻪ ﻛـﯥ ﻳـﻢ‪ .‬زﻣـﺎ د‬
‫ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب راز ﻫﻢ دا ډﯦﺮ ﻛﺎر او زﻏﻢ دى ﭼﯥ د ﻧـﺎﭘﻴﻠﻮن دﻏـﻪ ﻧﻜـﻞ ﻳـﯥ‬
‫ډﯦـــﺮ ښـــﻪ ﺗﻤﺜﻴﻠـــﻮي‪ :‬د ﻧـــﺎﭘﻴﻠﻮن د ﺷـــﺎن او ﺷـــﻮﻛﺖ ﭘـــﻪ زﻣﺎﻧـــﻪ ﻛـــﯥ دده‬
‫دﻣﺎﺷﻮﻣﺘﻮب د وﺧﺖ ﻳﻮ ﻣﻠګﺮى ﭼﯥ ﭘﺮ ده ﺑﺎﻧـﺪې ﭘـﻪ ورﻛﻮټـﻮاﻟﻲ ﻛـﯥ‬
‫زورور و ﭘﻪ ډﯦﺮه ﺣﻴﺮاﻧﺘﻴﺎ ﻟﻪ ده څﺨﻪ ﭘﻮښﺘﻨﻪ وﻛړه ﭼﯥ زه ﺧﻮ ﺗـﺎ ﭘﯧـﮋﻧﻢ‬

‫‪123‬‬
‫ﭼﯥ ﻧﻪ زﻣـﺎ ﭘـﻪ ﺷـﺎن زورور او ﻧـﻪ ﻟـﻪ ﻣـﺎ ﻧـﻪ ﻫﻮښـﻴﺎر وې‪ ،‬ﺧـﻮ ﻧـﻦ دې ﻧـﻪ‬
‫ﭘﺮﯦږدم ﭼﯥ دا راز راﺗﻪ وﻧﻪ واﻳﯥ ﭼﯥ څﻨګﻪ ﻧﺎﭘﻴﻠﻮن ﺷﻮې؟‬
‫واﻳﻲ ﭼﯥ ﻧﺎﭘﻴﻠﻮن ورﺗﻪ وﻳﻞ‪ :‬ﭘﺮﯦـږده دا ﺳـﺘﺎ د وﺳـﯥ ﻛـﺎر ﻧـﻪ دى! ﺗـﺮ‬
‫ډﯦﺮ ټﻴﻨګﺎر ﻧﻪ وروﺳﺘﻪ ﻧﺎﭘﻴﻠﻮن ووﻳـﻞ ﭼـﯥ ﺧﻮﻟـﻪ ﭘﺮاﻧﻴـﺰه‪ ،‬ﺧﭙﻠـﻪ ګﻮﺗـﻪ‬
‫ﻳﯥ د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺧﻮﻟﻪ ﻛﯥ ورﻛړه او ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ﻳﯥ وﻳﻞ ﭼﯥ ﺧﭙﻠﻪ ګﻮﺗﻪ د ده ﭘـﻪ‬
‫ﺧﻮﻟــﻪ ﻛــﯥ ﻛﯧــږدي‪ ،‬ﺑﻴــﺎ ﻳــﯥ ﻏــږ وﻛــړ ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﻏــﺎښ ﻳــﯥ ﻛــړه‪ ،‬ﻧــﺎﭘﻴﻠﻮن‬
‫دﻣﻠګﺮي او ﻣﻠګﺮي د ﻫﻐﻪ ﭘﺮ ګﻮﺗﯥ ﺑﺎﻧﺪې زور راوړ‪ ،‬ﺧﻮ ﻟـﻪ څـﻮ ﺷـﯧﺒﻮ‬
‫وروﺳــﺘﻪ ﻳــﯥ ﻣﻠګــﺮي ووﻳــﻞ‪ ،‬ﭘﺮﯦــږده‪ ،‬ﭘﺮﯦــږده! د ﻧــﺎﭘﻴﻠﻮن ګﻮﺗــﻪ ﻳــﯥ‬
‫ﭘﺮﯦښــﻮده‪ ،‬ﺧــﻮ ﻧــﺎﭘﻴﻠﻮن ﻻ ﻫﻐــﻪ ﺷــﺎن ګﻮﺗــﻪ ﻧﻴــﻮﻟﯥ وه او ﻧــﻮر زور ﻳــﯥ‬
‫ورﻛﺎوه‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ډﯦـﺮې ﭼﻐـﯥ ووﻫﻠـﯥ ﻧـﻮ ﻳـﯥ ﭘﺮﯦښـﻮد‪ ،‬ورﺗـﻪ ﻳـﯥ‬
‫ووﻳﻞ ﭼﯥ ﭘﻮه ﺷﻮې؟ وﻳﯥ ﻧﻪ!‬
‫ورﺗﻪ ﻳﯥ ووﻳﻞ ﭼﯥ زﻣﺎ ګﻮﺗﯥ ﻫﻢ ﺳﺘﺎ د ګﻮﺗﯥ ﭘﻪ ﺷﺎن درد ﻛﺎوه‪ ،‬ﺧـﻮ‬
‫ﺗﺎ څﻮ ﺷﯧﺒﻮ درد ﺗﻪ ﻏﺎړه ﻛﯧﻨښﻮده او زﻣﺎ ګﻮﺗﻪ دې ﭘﺮﯦښﻮده‪ ،‬دﻏﻪ زﻣﺎ‬
‫د ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب راز دى‪.‬‬
‫واﻳﻲ‪:‬‬
‫ﺑــﯥ زﺣﻤﺘﻪ راﺣﺖ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ زﻣﺎ وروره‬
‫ﻛﻪ راﺣﺖ ﻏﻮاړې زﺣﻤﺖ در ﻟﺮه ﺑﻮﻳﻪ‬
‫دوﻣﺮه ذﻫﻨﻲ ﺑﻮﺧﺘﻴﺎ دې روﻏﺘﻴﺎ ﺗﻪ زﻳﺎن ﻧﻪ رﺳﻮي؟‬
‫زﻣﺎ ﭘﻪ اﻧﺪ روﻏﺘﻴﺎ ﻫﻠﻪ ﺧﺮاﺑﯧږي‪ ،‬ﭼﯥ ﻛﻠﻪ اﻧﺴـﺎن ﻗﻨﺎﻋـﺖ وﻧـﻪ ﻛـړي‪،‬‬
‫دﺧﺪاى ﭘﺎك ﭘﺮ ورﻛړل ﺷﻮﻳﻮ ﻧﻌﻤﺘﻮﻧﻮ ﭼﯥ ژوﻧﺪ‪ ،‬روﻏﻪ ﺳټﻪ‪ ،‬ﺷﺘﻤﻨﻲ‬
‫او ﻧﻮر وﺳﺎﻳﻞ دي ﻗﻨﺎﻋﺖ وﻧﻪ ﻛړي‪ ،‬ﻧﯧﺴﺘۍ‪ ،‬رﻧځﻮرۍ او رﺑړو ﺗﻪ ﻳـﯥ‬
‫ﻟﻪ ﺻﺒﺮ ﺳﺮه ﺳﺮه دﻫﻐﻮ د ښﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻻر ﻛﯥ ﻫﻤﺖ او ﻏﻴﺮت وﻧﻪ ﻛـړي‪،‬‬

‫‪124‬‬
‫ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻧﺎروغ ﺧﻮ ﭘﺮﯦږده روﻏﻪ ﺳټﻪ ﻫﻢ ﻧﺎروﻏﻪ ﺷﻲ‪ ،‬او ل دا ﭼـﯥ ﺧـﺪاى‬
‫ﭘـﺎك اﻧﺴـﺎن د ښـﯧګڼﯥ او ﻋﺒـﺎداﺗﻮ ﻟﭙـﺎره ﭘﻴـﺪاﻛړى دى‪ ،‬ﻧـﻮ ﻫـﺮ څـﻮك‬
‫ﭼﯥ ﻗﺎﻧﻊ او ﻫڅﺎﻧـﺪ وي ﻫـﻮﻣﺮه د ﻫﻐـﻪ روﻏﺘﻴـﺎ ﻫـﻢ ښـﻪ وي‪ .‬زه ﭼـﯥ ﻛﻠـﻪ‬
‫ﻛﺎر وﻧﻪ ﻛړم ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ورو ورو راﺗﻪ اﺣﺴﺎﺳـﯧږي ﭼـﯥ د ﻟټـۍ ﺧﻮاﺗـﻪ روان‬
‫ﻳﻢ او دردوﻧﻮ ﺗﻪ ﻣﯥ ﺧﻴﺎل ﺷﻲ‪.‬‬
‫څــــﻮﻣﺮه ﻛﺴــــﺎن دې ﺗﺮاوﺳــــﻪ ﭘــ ـﻮې روزﻟــــﻲ او ﭘــــﻪ‬
‫راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﻛﯥ د ﻛﻮم روزﻧﻴﺰ ﻣﺮﻛﺰ د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻧﻴﺖ ﻟﺮې‬
‫او ﻛﻪ ﻧﻪ؟ او ﻛﻪ ﻟﺮې ﻳﯥ دا ﺑﻪ څﻨګﻪ او ﭼﯧﺮﺗﻪ وي؟‬
‫زه ﺧﭙﻠﻪ ﭘﺮ زده ﻛـړه‪ ،‬څﯧړﻧـﻪ او ﺟﻮړوﻧـﻪ دوﻣـﺮه ﺑﻮﺧـﺖ ﻳـﻢ ﭼـﯥ ځـﺎن د‬
‫ښــﻮوﻟﻮ ﺟﻮګــﻪ ﻧــﻪ ﺑــﻮﻟﻢ‪ ،‬ﻛــﻪ ژوﻧــﺪ و او ﺧــﺪاى ﭘــﺎك راﺳــﺮه ﻣــﻞ و او د‬
‫ﻫﯧﻮاد ﭘﻮﻫﻨﺘﻮﻧﻮﻧـﻮ د ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ د زده ﻛـړې ﭘـﻪ څﺎﻧګـﻪ ﻛـﯥ څـﻪ ګﺎﻣﻮﻧـﻪ‬
‫ﭘﻮرﺗــﻪ ﻛــړل‪ ،‬او ﭼــﺎرواﻛﻮ راﺳــﺮه ﻫﻤﻜــﺎري وﻛــړه ﻧــﻮ ﭘــﻪ ﻫﯧــﻮاد ﻛــﯥ ﺑــﻪ‬
‫دﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮ د ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــﻮ د ﺟﻮړوﻟــﻮ ﻳــﻮه داﺳــﯥ اداره ﺟــﻮړوم ﭼــﯥ ﻧــﻪ‬
‫ﻳﻮازې دﻫﯧﻮاد ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮي ﺳﺘﻮﻧﺰې ﺣﻞ ﻛړي‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ﻟﻪ ﻧﻮرې ﻧړۍ ﺳﺮه‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻪ او ﻛﺎروﺑﺎر ﻫﻢ وﻛړو‪.‬‬
‫ﺧــﻮ ﭘــﻪ ﺑﻨﺴــټﻴﺰ ډول زه دې څﻠــﻮرو ﻛــﺎروﻧﻮ ﺗــﻪ د ﺳــﻮداګﺮﻳﺰې ﺑڼــﯥ‬
‫ورﻛﻮﻟـــﻮ ﻛﻠـــﻚ ﻣﺨـــﺎﻟﻒ ﻳـــﻢ‪ .‬ﻟـــﻮﻣړى ﻣـــﺬﻫﺐ‪ ،‬دوﻳـــﻢ ﻣﺸـــﺮﺗﻮب او‬
‫ﺣﻜﻮﻣــﺖ‪ ،‬درﯦــﻴﻢ زده ﻛــړه او څﻠــﻮرم روﻏﺘﻴﺎﭘﺎﻟﻨــﻪ او رﻧځﭙﻮﻫﻨــﻪ‪ .‬ﺑﺎﻳــﺪ‬
‫ټﻮﻟﻨﻪ او ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻏﻮ څﻠﻮرو ﻣﺴﻠﻜﻮاﻟﻮ ﺗﻪ د ژوﻧﺪ ټﻮﻟﯥ اﺳـﺎﻧﺘﻴﺎوې‬
‫ﺑﺮاﺑﺮې ﻛړي‪ ،‬ﭼﯥ دوى دﺧﭙﻠﯥ ﺧﯧټﯥ او ﻛﻮرﻧۍ د ﺧړوب ﻟﭙﺎره د ﻧﻮرو‬
‫ژوﻧﺪ ﺗﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪125‬‬
‫ﻛــﻪ څــﻪ ﻫــﻢ ﻣــﻮږ د روزﻧــﯥ ﻣﺮﻛــﺰ ﻧــﻪ ﻟــﺮو‪ ،‬ﺧــﻮ ﭼــﯥ څــﻮك ﻫــﻢ زﻣــﻮږ‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ زده ﻛﻮي ﻫﻐﻮى ﺗﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺧﭙـﻞ دﻓﺘـﺮ ﻛـﯥ وړﻳـﺎ ورښـﻴﻮ او‬
‫ﺗﺮاوﺳــﻪ ﻣــﻮږ ﭘــﻪ دﻏــﻪ ﻃﺮﻳﻘــﻪ ﭘــﻪ ﻟﺴــګﻮﻧﻮ ﻛﺴــﺎن روزﻟــﻲ ﭼــﯥ اوس ﭘــﻪ‬
‫دوﻟﺘﻲ او ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ادارو ﻛﯥ ﻛﺎر ﻛﻮي‪.‬‬
‫اوس ﭘﺮ ﻛﻮﻣﻮ ﻧﻮښﺘګﺮو ﻫڅﻮ ﺑﻮﺧـﺖ ﻳـﯥ ﻳـﺎﻧﯥ ﻛـﻮم‬
‫ﻧﻮي ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ دې ﺗﺮﻻس ﻻﻧﺪې دي؟‬
‫اوس ﭘﺮ دې ﻟګﻴﺎ ﻳﻢ ﭼﯥ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ څﻨګﻪ ﻛﺮه او ﺳﻤﻪ ﭘښﺘﻮ وﻟﻴﻜـﻲ‪،‬‬
‫ﻧـــﻮ د دې ﻟﭙـــﺎره ﭘښـــﺘﻮ ﻛﻤﭙﻴـــﻮټﺮي ﻗـــﺎﻣﻮس ﺟـــﻮړول ﭘـــﻪ ﻛـــﺎر دي‪ ،‬دا‬
‫ﻗﺎﻣﻮس اوس زﻣﻮږ ﺗﺮ ﻛﺎر ﻻﻧﺪې دى‪ ،‬ددﻏﻪ ﻗﺎﻣﻮس دﺟﻮړوﻧﯥ ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫داده ﭼﯥ ﻣﻮږ اوس ټـﻮل ﭘښـﺘﻮ ﻗﺎﻣﻮﺳـﻮﻧﻪ ﭼـﯥ ﺗﺮاوﺳـﻪ ﭘـﻪ ﭘښـﺘﻮ ﻛـﯥ‬
‫ﺷﺘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﺗﻪ وراﭼﻮو او ﺑﻴﺎ ﻫﻐﻪ د ﭘښﺘﻨﻮ د ﺷﭙږو ﻏټـﻮ ﻟﻬﺠـﻮ‬
‫ﭘﻪ ﭘښـﺘﻮ ﭘﻮﻫـﺎﻧﻮ ګـﻮرو ﭼـﯥ د ﻫﻐـﻪ ﻛـﺮه ﭘښـﺘﻮ ټﻜـﻲ ﭘـﻪ ﺻـﺤﻴﺢ اﻣـﻼ‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮي ﻗﺎﻣﻮس ﻛﯥ ځﺎى ﭘﺮ ځﺎى ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻻﻧﺪې ﻛﺎروﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﻛﺎر ﻛﻮم‪:‬‬
‫دﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘښﺘﻮ ﻟﻮﺳﺘﻞ‪ ،‬دﻟﻮﺳـﺖ ﻛﻤﭙﻴـﻮﺗﺮي ﭘﺮوګـﺮام؛‬
‫ﭘښــﺘﻮ ﺳــﻜﯧﻦ ﻛ ـﻮل ﻳــﺎ ﻟﻴﻜــﻞ ﺷــﻮي ﻣــﺘﻦ ﻟــﻪ ټﺎﻳــﭗ ﻛﻮﻟــﻮ څﺨــﻪ ﭘﺮﺗــﻪ‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﺗﻪ وړل‪ ،‬ﭘښـﺘﻮ وﻳﺒـﺎڼﯥ ﺟـﻮړول؛ د ټﻮﻟـﻮ ﭘښـﺘﻮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧـﻮ‬
‫ﺗﺮﻣﻨځ د ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮي ﻣﺘﻦ وړل او راوړل؛ ﭘﻪ ﺟﺎوا ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻞ؛ ﭘـﻪ‬
‫ﻳﻮﻧﻴﻜﺲ ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻞ او ﻟﻮﺳﺘﻞ؛ ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ﻳﻮدوه ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘـﺮ‬
‫ﻟﻴﻜﻠﻮ او د ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮي اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻮ ﭘﺮ ډﻳﻜﺸﻨﺮۍ اﺧﺘﻪ ﻳﻢ‪.‬‬

‫‪126‬‬
‫څﻮ ځﻠﻪ دې ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ډﯦﺮ ټﻴﻨګﺎر ﺳﺮه وﻳﻠﻲ ﭼﯥ‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ زده ﻛړي‪ ،‬دا د وﺧﺖ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ده‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻈــﺮ ﻛــﻪ ﻫــﺮ ﭘښــﺘﻮن ﻟﻴﻜــﻮال ﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮ زده ﻛــړي‪ ،‬د‬
‫ﻟﻴﻜــﻮال ﭘــﻪ ﻛــﺎر ﻛــﯥ ﺑــﻪ څــﻮﻣﺮه اﺳــﺎﻧﺘﻴﺎوې راﺷــﻲ او‬
‫ﭘښﺘﻮ ژﺑﯥ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ ګټﻪ څﻮﻣﺮه وي؟‬
‫زﻣـﺎ ﭘـﻪ ﺧﻴـﺎل ﭘـﻪ دې ﻳـﻮه ﻟﺴـﻴﺰه ﻛـﯥ ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ ﭘـﻪ ﺧـﺎص ډول ﭘښــﺘﻮ‬
‫ﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮ د ﭘښــﺘﻮ اﺛــﺎرو ﭼــﺎپ ﺗــﻪ ﺳــﺮﻋﺖ ورﻛــړ‪ .‬ﭘﺨــﻮا ﺑــﻪ ﻛــﻪ ﻳــﻮ اﺛــﺮ‬
‫ﭼﺎﭘﯧﺪه ﻧﻮ ﻣﺨﻜﯥ ﺗﺮ ﻣﺨﻜﯥ ﺑﻪ ﻳﻮه ﺧﻄﺎط ﺗـﻪ ﺳـﭙﺎرل ﻛﯧـﺪه‪ .‬ﻣﻴﺎﺷـﺘﯥ‬
‫ﻣﻴﺎﺷﺘﯥ ﺑﻪ ﭘﺮې اوښﺘﯥ او ﺗﺮ ډﯦﺮ ﺷﻮاﺧﻮن وروﺳﺘﻪ ﺑـﻪ ﻟﻮﺳـﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗـﻪ‬
‫رﺳــﯧﺪه‪ ،‬ﺧــﻮ اوس ﭘــﻪ اووﻧــۍ ﻛــﯥ د ﻳــﻮ څــﻮ ﺗــﺎزه ﻛﺘــﺎﺑﻮﻧﻮ او ﻣﺠﻠــﻮ د‬
‫ﭼﺎپ ﺷﺎﻫﺪان ﻳﻮ‪ ،‬ﻧﻦ ﺳﺒﺎ دﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ دﭼﺎپ ﺑﺎزار ګﺮم دى او دﻓﺮﻫﻨګﻲ‬
‫ارزښــﺘﻮﻧﻮ ﺗﺮڅﻨــګ دﻏــﻪ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧــﻪ ﻟﻴﻜﻮاﻟــﻮ ﺗــﻪ اﻗﺘﺼــﺎدي ارزښــﺖ ﻫــﻢ‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﻣﺎﻧـﺎ دا ﭼـﯥ ﭘـﻪ ﻳـﻮه ژﺑـﻪ ﻛـﯥ څـﻮﻣﺮه ډﯦـﺮ اﺛـﺎر ﺧﭙـﺎره ﺷـﻲ دوﻣـﺮه‬
‫ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ ﻫﻢ ﭘﻴﺪاﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻫﺮې ژﺑﯥ ﭼﯥ ډﯦﺮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ ﭘﻴـﺪا ﻛـړل داﺳـﯥ ﻳـﯥ وﺑﻮﻟـﻪ ﭼـﯥ دﻏـﻪ‬
‫ژﺑﻪ د اوج ﺧﻮاﺗﻪ رواﻧﻪ ده‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ژﺑﯥ ﭘﺮﻣﺨﺘﻴـﺎ د ﻟﻴﻜـﻮال ﻟﭙـﺎره‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎ ده‪ ،‬ښﻪ ﻟﻴﻜﻨﻪ ښﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ګټﻪ ﻫﻢ ﻻﺳـﺘﻪ راوړى‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ﻟﻴﻜﻨﻮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎزار ﭼﯥ څﻮﻣﺮه ګﺮم وي ﻫـﻮﻣﺮه د‬
‫ﻟﻴﻜﻨــﻮ ﻣﻌﻨــﻮي ځــﻼ ﻫــﻢ ﻟــﻮړﯦږي او دﻏــﻪ ﺷــﺎن ﻳــﻮ ﺷــﻬﻜﺎر ﺑــﻞ ﺗــﻪ ﻻر‬
‫ﭘﺮاﻧﻴــﺰي‪ ،‬ﻳــﻮه ژﺑــﻪ او دﻫﻐــﯥ ژﺑــﯥ ادب ﭘــﻪ ﻫﻤــﺪې ډول اﻓــﺎﻗﻲ ﺣﻴﺜﻴــﺖ‬
‫ﭘﻴﺪاﻛﻮي‪.‬‬

‫‪127‬‬
‫ﻛﻪ ﭘښﺘﻮ ژﺑﻪ ﻟﻪ دوو ﻟﺴﻴﺰو ﻣﺨﻜﯥ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻛړو ﻳﻮ ﻛﻴﻔﻲ‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ﻛﯥ راﻏﻠﻰ دى‪ ،‬دا ﺑﺪﻟﻮن ﻛﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا د ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﭘﻪ ﻫﻨـﺮي‬
‫او ﺗﺨﻠﻴﻘــﻲ ﻟﻮړﺗﻴــﺎ ﭘــﻮرې ﺗــړو‪ ،‬ﻟــﻪ ﺑﻠــﻪ ﭘﻠــﻮه د ﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮ او ﭼــﺎپ ﻟــﻪ‬
‫ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ اﺳﺎﻧﺘﻴﺎوو څﺨﻪ ﻫﻢ اﻧﻜﺎر ﻧﻪ ﺷﻮ ﻛﻮﻻى‪ ،‬ﭘﻪ ﻋﺎﺟﺰۍ ﺑـﻪ درﺗـﻪ‬
‫وواﻳﻢ ﭼﯥ د ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛـﯥ ﻫﻤـﺪا زﻣـﻮږ ﭘښـﺘﻮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧـﻮ او‬
‫ﻫﻠــﻮ ځﻠــﻮ ډﯦــﺮ داﺳــﯥ ﻛﺴــﺎن دې ﺗــﻪ ﻫڅــﻮﻟﻲ ﭼــﯥ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧــﻪ ﻟﻴﻜــﻞ ورﺗــﻪ‬
‫اﺳﺎن ﻛﺎر ښﻜﺎري او ﺑﻞ داﺳﯥ ﻛﺴﺎن ﻣﻮ روزﻟﻲ ﭼﯥ د ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻨﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻛﻤﭙﻮزوﻟﻮ ﻛﯥ ډﯦﺮ ﻣـﺎﻫﺮ دي‪ .‬زﻣـﻮږ ﻟـﻪ ﻛﻤﭙﻮزراﻧـﻮ څﺨـﻪ ﻧـﻦ ﻳـﻮ ﺷـﻤﯧﺮ‬
‫ﻟﻴﻜ ـﻮال دي ﭼــﯥ د ﻗﻠــﻢ زور ﻳــﯥ د ﻛﻤﭙﻴــﻮټﺮ ﭘــﻪ ﻣﻠګﺮﺗﻴــﺎ ورﺗــﻪ ډﯦــﺮې‬
‫دروازې ﭘﺮاﻧﻴﺴﺘﻲ او ﻧﻦ ﺳﺒﺎ ﻳﻮ ﻛﺲ او ﻳـﻮ ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ ﭘـﻮره ﻳـﻮه ﻣﺠﻠـﻪ‬
‫ﭼﯥ ﭘﺨﻮا ﭘﻪ ﻛﯥ د ﻟﺴګﻮﻧﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ اړﺗﻴﺎ وه ﭘﻪ ﻳﻮازې ځﺎن راوﺑﺎﺳﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ او ﻃﺒﺎﻋﺘﻲ ﭘﻠﻮه اوس ﭘښـﺘﻮ ژﺑـﻪ د ﻧـړۍ‬
‫ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻳﺎدو ژﺑﻮ ﺳﺮه ﺳﻴﺎﻟﻲ ﻛﻮﻻى ﺷﻲ؟‬
‫ﭘـﻪ ﺗﺨﻨﻴﻜــﻲ ﭼــﺎرو ﻛــﯥ اوس ﭘښــﺘﻮ ﻟــﻪ اﻧګﺮﯦــﺰۍ ﺳــﺮه ﺧــﻮا ﭘــﻪ ﺧــﻮا‬
‫ﺗﻠﻼى ﺷﻲ‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﯥ اوس ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﯥ ﻫﻢ ﺧﻠﻚ د اﻧګﺮﯦﺰي ﻟﻴﻜﻨـﻮ‬
‫ﻟﭙـــﺎره دﻏـــﻪ وﻳﻨـــډوز ‪ ،95‬وﻳﻨـــډوز ‪ ،98‬وﻳﻨـــډوز ‪ 2‬زره او د وﻳﻨـــډوز‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــﻪ ﻛــﺎروي او دﻟﺘــﻪ ﻫــﻢ ﻛــﺎرﯦږي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګــﻪ ﭘــﻪ ﻃﺒﺎﻋــﺖ او‬
‫ﻃﺮاﺣــۍ ﻛــﯥ ))ﻛﻮرﻟــډرا(( ﭘــﻪ ټﻮﻟــﻪ ﻧــړۍ ﻛــﯥ ﻛــﺎرول ﻛﯧــږي ﭼــﯥ اوس‬
‫ﭘښﺘﻮ ﻫﻢ د اﻧګﺮﯦﺰي ﭘﻪ څﯧﺮ ﭘﻪ ﻛـﯥ ﻛﺎرﯦـﺪى ﺷـﻲ‪ ،‬زﻣـﻮږ ﭘښـﺘﻮ ﺷـﻮي‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﻧـﻦ ﺳـﺒﺎ د دوﻟﺘـﻲ او ﺷﺨﺼـﻲ ادارو او ﻋـﺎﻣﻮ ﻫﯧﻮادواﻟـﻮ‬
‫ﻫﺮه ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮي اړﺗﻴﺎ ﭘﻮره ﻛﻮي او ﻫﻐﻮى ﺗﺮې ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻼى ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪128‬‬
‫ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﯥ ﻣﺎﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ده ﺗﺎﺳﯥ ﺑﻬﺮ ﺗﻪ ډﯦﺮ ځﻠـﻪ‬
‫ﺗﻠﻠــﻲ ﻳﺎﺳــﺖ او ﺑﻴــﺎ ﻫــﻢ ﺗﻠــﻼى ﺷــﺊ او ﻫــﻢ ﻫﻠﺘــﻪ ﭘــﺎﺗﯥ‬
‫ﻛﯧﺪو اﻣﻜﺎﻧﺎت درﺗﻪ ډﯦﺮ زﻳﺎت دي‪ ،‬وﻟـﯥ ﻣـﻮ دا ځـﺎى‬
‫ﻏﻮره ﻛړى دى؟‬
‫دﻟﺘﻪ زﻣﺎ د ﭘﺎﺗﯥ ﻛﯧﺪو اﺻﻠﻲ وﺟﻪ داده ﭼﯥ د درﯦﻴﻤﯥ ﻧړۍ ﺧﻠﻜـﻮ او‬
‫ﭘــﻪ ځــﺎﻧګړې ډول زﻣــﻮږ ﻟــﻪ ﻫﯧﻮادواﻟــﻮ ﺳــﺮه دا ﻣﻔﻜــﻮره ده ﭼــﯥ ﻣــﻮږ د‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻮ ﻫﯧﻮادوﻧﻮ د اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻮ ﭘﻪ څﯧﺮ ﻛﺎر ﻧﻪ ﺷـﻮ ﻛـﻮﻻى‪ ،‬دﻫﻐـﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺷﺎن وﺳﻴﻠﯥ زﻣﻮږ ﺳﺮه ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﻟﻪ ﻛﻮﻣﯥ ورځﯥ ﭼﯥ زه ﭘﺮ ښﻮ او‬
‫ﺑﺪو ﭘﻮﻫﯧﺪﻟﻰ ﻳﻢ‪ ،‬د دوى ﻟﻪ دﻏﯥ ﻣﻔﻜﻮرې څﺨﻪ ﺧﭙﻪ ﻳﻢ او ﭘﻪ دې ﻫڅﻪ‬
‫ﻛﯥ ﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻛﺎروﻧﻪ وﻛړم ﭼـﯥ دوى ﻳـﯥ ﻧﺎﺷـﻮﻧﻲ ﺑـﻮﻟﻲ‪ .‬ﻧـﻮ د ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ‬
‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﭘښﺘﻮ ﺗـﻪ اړول ﻫـﻢ ددﻏـﯥ ﻟـړۍ ﻳـﻮه ﻛـړۍ ده‪ .‬ﻛـﻪ ﻣـﻮږ ﻛـﺎر‬
‫وﻛړو ﻟـﻪ ﻫﻐـﻮ ﺧﻠﻜـﻮ څﺨـﻪ ﻣـﻮږ ډﯦـﺮ ﺗﻜـړه او ﻏښـﺘﻠﻲ ﻳـﻮ‪ ،‬ﭘـﻪ دې ﻛـﯥ‬
‫ﺷﻚ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ ﭼﯥ ډﯦﺮ ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻲ ﻫﯧﻮادوﻧﻪ ښﯥ زرﺧﯧـﺰه ځﻤﻜـﯥ او ښـﻪ‬
‫اﻗﻠﻴﻢ ﻟﺮي ﭼﯥ دوى ﭘﻪ ﺧﯧټﻪ ﻣﺎړه ﺳﺎﺗﻲ‪.‬‬
‫او د ﻧﻮرو اﺳﺎﻧﺘﻴﺎوو د ﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻫڅـﯥ ﻛـﻮي‪ .‬زﻣـﻮږ ﻫﯧـﻮاد ﻫـﻢ‬
‫ﻳــﻮ ښــﻪ زراﻋﺘــﻲ ﻫﯧــﻮاد دى‪ ،‬ﺧــﻮ ﻛــﻪ ﻣــﻮږ د ﻧــﻮرو د ﻣﻼﻣﺘﻮﻟــﻮ ﭘﺮځــﺎى‬
‫ﻣټﯥ راوﻧﻐښﺘﯥ او د ﺟګړو‪ ،‬ﺗﺮﺑګﻨﻴﻮ ﭘﺮځﺎى ﻣﻮ ﻛﺎر وﻛـړ او د ﻳـﻮ ﺑـﻞ‬
‫د ﭘﺮځﻮﻟﻮ ﭘﺮځﺎى ﻣﻮ ﻟﻪ ﻳـﻮ ﺑـﻞ ﺳـﺮه ﻣﺮﺳـﺘﻪ وﻛـړه‪ ،‬ﻧـﻮ د ﻧـﻮرې ﻧـړۍ ﭘـﻪ‬
‫څﯧﺮ ﻛﻪ ﻣﻮږ ﻛﺎر وﻛړو ﻟـﻪ ﻫﻐـﻮ ﺧﻠﻜـﻮ څﺨـﻪ ﻣـﻮږ ډﯦـﺮ ﺗﻜـړه او ﻏښـﺘﻠﻲ‬
‫ﻳﻮ‪ ،‬ﺗﺮ دوى ﺑـﻪ ډﯦـﺮ ﭘﺮﻣﺨﺘـګ وﻛـړو او ټـﻮل ﺑـﻪ ﺧﻮﺷـﺤﺎﻟﻪ او ﺳـﻮﻛﺎﻟﻪ‬
‫ﺷﻮ‪.‬‬

‫‪129‬‬
‫ﺗﺎﺳﻮ د ﻳﻮ اﻓﻐﺎن ﻛﻤﭙﻴـﻮټﺮ ﭘـﻮه ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ د ﺗﺨﻨﻴﻜـﻲ‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘګﻮﻧــــﻮ ﻟـــــﻪ ﭘﻠـــــﻮه د ﭘښــــﺘﻮ ژﺑـــــﯥ او ﭘښـــــﺘﻨﻮ‬
‫راﺗﻠﻮﻧﻜﻰ څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫ﭘښﺘﻮ ژﺑﻪ ﺑﻪ ﻫﻠﻪ د ﻧړۍ ﻟـﻪ ﻧـﻮرو ژﺑـﻮ ﺳـﺮه ﺳـﻴﺎﻟﻲ ﻛـﻮي ﭼـﯥ ﭘښـﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﻟۍ ﺗﻪ ﭼﻤﺘﻮ او ﻟﻪ دﻏﻮ ﺳﺘﻮﻧﺰو څﺨﻪ ﻓﺎرغ ﺷﻲ ﭼﯥ اوس زﻣـﻮږ ﭘـﻪ‬
‫ﻫﯧــﻮاد ﻛــﯥ رواﻧــﯥ دي‪ .‬ﭘښــﺘﻮ ﺗــﺮ ﻫﻐــﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘــګ ﻧــﻪ ﺷــﻲ ﻛــﻮﻻى ﭼــﯥ‬
‫ﭘښﺘﺎﻧﻪ ﻣﺨﻜﯥ ﺷﻮي ﻧﻪ وي‪ ،‬ﭘښﺘﺎﻧﻪ او ﭘښﺘﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻮﺷﺎن ﭘﺮﻣﺨﺘـګ‬
‫وﻛړي‪ ،‬اوس رﺑړه داده ﭼﯥ ځﻴﻨﻮ ﭘښﺘﻨﻮ دوﻣﺮه ﭘﺮﻣﺨﺘګ وﻛـړ ﭼـﯥ ﻟـﻪ‬
‫ﭘښﺘﻮ څﺨﻪ ووﺗﻞ او ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﺧﭙﺮوﻧﻮ ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ دوﻣﺮه ﭘﺮﻣﺨﺘګ وﻛړ‬
‫ﭼﯥ ﭘښﺘﺎﻧﻪ ﭘﺮې ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږي‪.‬‬
‫ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ اوس ﭘښﺘﻮ ﻛﺎل ﭘﺮ ﻛﺎل د ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻮ ژﺑﻮ ﭘړاو ﺗﻪ ځﺎن ﻧږدې‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘښﺘﻨﻮ ﺗﻪ د ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻨﻮ ﭘﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ ډﯦﺮ ټﻴﻨګﺎر ﭘﻪ ﻛـﺎر دى‪،‬‬
‫ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ﻛﯥ ﻋﻠﻤﻲ او ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻟﻴﻜﻨﯥ ډﯦﺮول او ښﻪ ﻛﻮل د وﺧـﺖ اړﺗﻴـﺎ‬
‫ده‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ دا ﭼﯥ ﭘښﺘﻮ دﺣﻜﻮﻣـﺖ‪ ،‬ﺳـﻮداګﺮۍ او د ﻋﻠـﻢ ژﺑـﻪ ﻛـﻮل ﭘـﻪ‬
‫ﻛــﺎر دي‪ .‬ﭘښــﺘﻮ اوس ﻳــﻮازې زﻣــﻮږ د ﭘښــﺘﻮ ادب ﻏﻴﺮﺗﻤﻨــﺪو ﭘــﻪ ﺧﭙﻠــﻮ‬
‫ﺑﯧﺸﺎﻧﻪ ﺧﻮارﻳﻮ راټﻴﻨګﻪ ﻛړې ده‪ ،‬ﻧﻮرو ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ او ﻋﻠﻤـﻲ ﻛـﺎروﻧﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﻛﯥ ﭼﻨﺪاﻧﯥ ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻧﻪ دى ﻛړى‪.‬‬
‫د ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﯥ د ﭘﺮﻣﺨﺘــګ ﻟﭙــﺎره د ﺗﺨﻨﻴﻜــﻲ ﭼــﺎرو د‬
‫ﻣﺎﻫﺮﻳﻨﻮ او ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ګـډو ﻫڅـﻮ او ﻫﻠـﻮ ځﻠـﻮ ﺗـﻪ اړﺗﻴـﺎ‬
‫ﺷﺘﻪ او ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬

‫‪130‬‬
‫واﻳﻲ ﭼﯥ ) ﻛﻮم ﻛﺎر ﭘﻪ ﺳﻼ وي ﻫﻐـﻪ ﺑـﯥ ﺑـﻼوي(‪ ،‬د ژوﻧـﺪ ﭘـﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻮ‬
‫ډګﺮ ﻛﯥ ګډ ﻛﺎر ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ګډه ﻛﺎر ﻛﻮﻟﻮ ﻛﯥ ﺑﺮﻛﺖ وي‪ ،‬ﭘـﻪ ګـډ‬
‫ﻛﺎر ﻛﯥ زده ﻛړه ﻫﻢ ﻛﯧږي‪ ،‬وﺧﺖ ﻫﻢ ﻧﻪ ﺿﺎﻳﻊ ﻛﯧږي او ﺳـﺮﭼﻴﻨﯥ ﻫـﻢ ﻧـﻪ‬
‫ﺧﺮاﺑﯧږي‪ .‬زه ﺧﻮ ﭼﯥ ﻫﺮ وړوﻛﻰ او ﻟﻮى ﻛﺎر ﻛﻮم‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﯥ ﻟﻮﻣړى ﻟﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ﭼﺎ څﺨﻪ ﻣﺸﻮره اﺧﻠﻢ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﯥ ډﯦﺮه ښﻪ ﭘﻮﻫـﻪ ﻟـﺮي او ﺑﻴـﺎ ﻟـﻪ‬
‫ﻫﻐﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﺧﭙﻠﻪ ﻣﻔﻜﻮره ﺷﺮﻳﻜﻮم ﭼﯥ څﻪ ﭘﺮوګﺮام ورﺗـﻪ ﺟـﻮړوم‬
‫ﻳﺎ څﻪ ﻛﺎر ورﺗﻪ ﻛﻮم‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﺗﻪ د ﭘښﺘﻮ ﺗﻮرو اﭼﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﻣﺨﻜـﯥ ﻣـﺎ ﻟـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﭘښـــﺘﻮ ﭘـــﻮه او ﻟﻴﻜـــﻮال ﺳـــﺮه ﻣﺸـــﻮره ﻛـــړې‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګـــﻪ اوس ﻣـــﻮږ د‬
‫ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ ﻟﭙﺎره د ﭘښﺘﻮ زده ﻛـړې ﻳـﻮ ﭘﺮوګـﺮام ﺟـﻮړوو ﭼـﯥ ﭘـﺮ ﻳـﻮ ﻳـﻮ‬
‫ټﻜﻲ ﻳﯥ ﻣﺎ ﻟﻪ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ څﺨﻪ ﻣﺸﻮره اﺧﻴﺴﺘﯥ او ﺑﻴﺎ ﻣـﯥ ﻛـﺎر ﻛـړى ﭼـﯥ‬
‫ﻳﻮ ﭘړاو ﻳﯥ ﺟﻮړ ﺷﻲ ﭘﺮ ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺑﺸـﭙړ ډول څـﻮ څـﻮ ځﻠـﻪ‬
‫ازﻣﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺧﺪاى ﭘﺎك دې ﻫﻐﻪ ورځ راوﻟﻲ ﭼـﯥ زﻣـﻮږ ﭼـﺎرواﻛﻲ ﻫـﻢ دﻏـﻪ ﭼﻠﻨـﺪ‬
‫ﺧﭙﻞ ﻛړي او ﻛﻠﻪ ﭼﯥ ﻳﻮ ﻛﺎر ﻛﻮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﯥ د ﺧﭙﻞ وﻟﺲ ﻟـﻪ ﭘﻮﻫـﺎﻧﻮ‬
‫او ﺑﻴﺎ ﺧﭙﻠﻪ ﻟﻪ وﻟﺲ څﺨﻪ ﻣﺸﻮره وﻏﻮاړي او ﻫﺮ ﻛﺎر ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺳﺮ وﻧﻪ‬
‫ﻛــړي‪ ،‬ﻛــﻪ ﻧــﻪ ﻧــﻮ د دوى وړه ﺗﯧﺮوﺗﻨــﻪ ﺑــﻪ د ﻣﻠﻴﻮﻧﻮﻧــﻮ وګــړو ژوﻧــﺪ ﺗــﻪ‬
‫ګﻮاښ وي‪ ،‬او دوى ﺑﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻛﯥ راګﻴﺮ وي‪.‬‬
‫ﻫﻴﻠــﻪ ﻟــﺮم ﻳــﻮه ﻟﻮﻳــﻪ او ﻛــﻮﭼﻨۍ ﻫﻴﻠــﻪ دې ﻫــﻢ ﺑﻴــﺎن‬
‫ﻛړې؟‬
‫زﻣــﺎ ﻫﻴﻠــﻪ او ﻏﻮښــﺘﻨﻪ ﻟــﻪ ﺧﭙﻠــﻮ ﻫﯧﻮادواﻟــﻮ او د درﯦﻴﻤــﯥ ﻧــړۍ ﻟــﻪ‬
‫ﺧﻠﻜﻮ ﻧﻪ دا ده ﭼﯥ دا ﻣﻔﻜﻮره ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻐﺰو ﻧـﻪ وﺑﺎﺳـﻲ ﭼـﯥ ﻣـﻮږ ﻟـﻪ‬

‫‪131‬‬
‫ﭼﺎﻧﻪ ﻛﻢ ﻳﻮ او د ﺑﻞ ﭼﺎ ﭘـﻪ ﺷـﺎن ﻛﺎروﻧـﻪ ﻧـﻪ ﺷـﻮ ﻛـﻮﻻى‪ ،‬زه وﻳـﻨﻢ ﭼـﯥ‬
‫دوى ﻟﻪ ﻧﻮرو څﺨﻪ ډﯦﺮ ﺗﻜړه دي ﺧﻮ ﻛﻪ ﻟږ زﻳﺎر وﺑﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻧـﻮ ډﯦـﺮ ﺑـﺮى‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛړي‪ ،‬زه دوى ﺗﻪ دا ﻫﻢ ﭘﻪ ډاګـﻪ واﻳـﻢ ﭼـﯥ اﺳـﺘﻌﻤﺎر ګـﺮ ﻟـﻪ‬
‫ﺑﯧﻼﺑﯧﻠــﻮ ﻻرو ﻫڅــﻪ ﻛــﻮي ﭼــﯥ ﺗﺎﺳــﯥ داﺳــﯥ وﭘﻮﻫــﻮي ﭼــﯥ ګــﻮاﻛﯥ‬
‫ﺗﺎﺳﯥ څﻪ ﻧﻪ ﺷﺊ ﻛﻮﻻى!‬
‫ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ وروڼﻮ څﺨـﻪ ﭘـﻪ ځـﺎﻧګړي ډول د ﺧـﺪاى)ج( ﻟﭙـﺎره‬
‫ﻫﻴﻠﻪ ﻛﻮم ﭼﯥ ﻛﻠـﻪ ﻗـﺪرت ﺗـﻪ ورﺳـﯧږي‪ ،‬ﻟـﻪ ټﻮﻟـﻮاﻛۍ څﺨـﻪ دې ﻻس‬
‫واﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻦ ﺳﺒﺎ ﭘـﻪ ﻧـړۍ ﻛـﯥ ﻫـﺮ ﻳـﻮ ﻣﺴـﻠﻚ ډﯦـﺮ زﻳـﺎت اﺧﺘﺼﺎﺻـﻲ‬
‫ﺷﻮى او ﻫﺮ ﺳړى ﻫﺮ څﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ ﻛﻮﻻى‪ ،‬ﭘـﺮ ﺧﭙﻠـﻮ ﺧﻠﻜـﻮ دې اﻋﺘﻤـﺎد‬
‫وﻛړي‪ ،‬څﻪ دې ﺧﭙﻠﻪ وﻛـړي او څـﻪ دې ﻧـﻮرو ﺗـﻪ ﭘﺮﯦـږدي او ﭼـﯥ ﻛـﻮم‬
‫ﻛــﺎر ﺧﭙﻠــﻪ ﻧــﻪ ﺷــﻲ ﻛــﻮﻟﻰ ﻫﻐــﻪ دې ﺿــﺮور ﻧــﻮرو ﺗــﻪ ﭘﺮﯦــږدي‪ .‬دوﻟﺘــﻲ‬
‫اﻧﺤﺼـــﺎرات دې ﭘﺎﻳﺘـــﻪ ورﺳـــﻮي‪ ،‬ﺧﭙﻠـــﻮ ﺧﻠﻜـــﻮ ﺗـــﻪ دې ﭘـــﺮ ﺑﻬﺮﻧﻴـــﻮ‬
‫ﻛﻤﭙﻨﻴـــــﻮ ﺗـــــﺮﺟﻴﺢ ورﻛـــــړي‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣـــــﺖ او ﺳﻴﺎﺳـــــﺖ دې ﻳـــــﻮازې‬
‫ﻻرښﻮوﻧﯥ‪ ،‬څﺎرﻧﯥ ﻳﺎ ﻛﻨټﺮول او ﺳﺎﺗﻨﯥ ﺗﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫د ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺳﻮداګﺮۍ‪ ،‬ﺗﺠـﺎرت او ﻧـﻮرو اﺳـﺎﻧﺘﻴﺎووو ﺑﺮاﺑـﺮول دې‬
‫دې ﺧﻠﻜﻮ ﺗﻪ ﭘﺮﯦږدي او د ﺣﻜﻮﻣـﺖ د ﭼﻠښـﺖ ﻟﭙـﺎره دې ﻣﺎﻟﻴـﻪ زﻳﺎﺗـﻪ‬
‫ﻛړي‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ دې ﺧﭙﻠﻪ ﺗﺠﺎرت ﻧـﻪ ﻛـﻮي‪ ،‬څـﻮك ﻳـﯥ ﭼـﯥ ښـﻪ او ﺑـﺪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻮي‪ ،‬ﻫﻐﻪ دې ﻧـﻪ ځـﻮروي‪ ،‬ﻫـﺮ ﻣﺨـﺎﻟﻒ دښـﻤﻦ ﻧـﻪ وي‪ ،‬ﻧـﻮ‬
‫ﻫﻠﻪ ﺑﻪ دوى او ﻧﻮرو ﻫﯧﻮادواﻟﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد ﻛـﯥ د ﺳـﻮﻟﻴﻴﺰ ژوﻧـﺪ ﻻر‬
‫ﺑﺮاﺑﺮه ﺷﻲ‪ .‬ﺧﺪاى دې ﻫﻐﻪ ورځ راوﻟـﻲ ﭼـﯥ ټـﻮل ﻫﯧـﻮادوال د وروڼـﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺷﺎن ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه )) ﺗﯧﺮ ﭘﻪ ﻫﯧـﺮ(( ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ ﻛـړي او ﭘـﻪ راﺗﻠـﻮﻧﻜﻲ‬
‫ﻛﯥ ټﻮل د ﻧﯧﻜﻮ ﻛﺎروﻧﻮ ژﻣﻨﻪ وﻛړي‪ ،‬زﻣﺎ ﻫﻴﻠﻪ ﻫﻤﺪا ده‪.‬‬

‫‪132‬‬
 ‫د ﭘښﺘﻮ ژﺑﯥ د ﻏﻮړﯦﺪو ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﯥ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ او اﻓﺮاﻃﻲ ذﻫﻨﻴﺘﻮﻧﻪ ځﺎى وﻧﻪ ﻟﺮي‬
‫ښــﺎﻏﻠﻰ ﻋﺒــﺪاﻟﻮﻛﻴﻞ ﺷــﻴﻨﻮارى د ﻫﯧــﻮاد ﻳــﻮ ځــﻮان‪،‬‬
‫ﺗﻜړه او ﭘﻴﺎوړى ﻟﻴﻜـﻮال‬
‫دى‪ .‬ﭘــــﻪ ﻟﻨــــډه ﻛﻴﺴــــﻪ او‬
‫ﻧﻮرو ټﻮﻟﻨﻴﺰو‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪،‬‬
‫ﭘـــــــﻮﻫﻨﻴﺰو او ﺗﺤﻠﻴﻠـــــــﻲ‬
‫ﻟﻴﻜﻨـــــﻮ ﻛـــــﯥ ﻟـــــﻮى ﻻس‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﺗﺮاوﺳﻪ ﻳـﯥ ﭘـﻪ ګڼـﻮ‬
‫ﺧﭙﺮوﻧﻮ ﻛﯥ ﻳـﻮ ﺷـﻤﯧﺮ ﭘـﻪ‬
‫زړه ﭘــﻮرې ﻟﻨــډې ﻛﻴﺴــﯥ‬
‫او ﻧــــــﻮرې ﭘــــــﻮﻫﻨﻴﺰې او‬
‫څﯧړﻧﻴﺰې ﻟﻴﻜﻨﯥ ﺧﭙﺮې ﺷﻮې دي‪ .‬ﺳﺮﺑﯧﺮه ﭘﺮ دې ﻳـﯥ ﻳـﻮ‬
‫ﺷﻤﯧﺮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧـﻪ ﻫـﻢ ﺗﺮﺳـﺮه ﻛـړي دي‪ ،‬دا ﻣﺮﻛـﻪ‬
‫ﻳــﯥ د ﻫﻴﻠــﯥ ﻣﺠﻠــﯥ د ‪1379‬ل ﻛــﺎل ﭘــﻪ څﻠﻮرﻣــﻪ ګڼــﻪ ﻛــﯥ‬
‫ﺷﻮې ده‪ ،‬ﭼﯥ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﺎم ورﺗﻪ را اړوو‪:‬‬
‫ﺧﭙﻞ ځﺎن او د ﺧﭙﻞ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ژوﻧـﺪ څـﻮﻣﺮه واﻟـﻰ او‬
‫څﺮﻧګﻮاﻟﻰ راﺗﻪ ﭘﻪ ﻟﻨډه ﺗﻮګﻪ راوﭘﯧﮋﻧﺊ؟‬

‫‪133‬‬
‫ﻟــﻪ ډﯦــﺮ ﺧــﺎم ﻋﻤــﺮ ﻧــﻪ ﻣــﯥ ﻟــﻪ ادب ﺳــﺮه ﭘــﻪ زړه ﻛــﯥ د ﻣﻴﻨــﯥ ګــﻼن‬
‫راټﻮﻛﯧﺪﻟﻲ او ﻟﻜﻪ د ﻫﯧﻮاد د ډﯦﺮو ﻧﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﭘﻪ څﯧﺮ زﻣـﺎ ادﺑـﻲ‬
‫ﺧﻮځﻮن ﻫﻢ ﭘﺮ ﺷﻌﺮ ﭘﻴﻞ ﺷﻮى دى‪ .‬ﭘﻪ څﻠﻮرم ټﻮﻟګﻲ ﻛﯥ وم ﭼﯥ ﺷـﻌﺮ‬
‫ﻣﯥ وﻟﻴﻜﻪ دا ﭼﯥ څﻨګﻪ ﺷﻌﺮ و‪ ،‬ښﻪ ﻣﯥ ﭘﻪ ﻳـﺎد ﻛـﯥ ﻧـﻪ دي ﭘـﺎﺗﯥ ﺧـﻮ‬
‫ډﯦﺮه ﻛﻠﻴﻮاﻟﻲ ﺑڼﻪ ﻳﯥ درﻟـﻮده‪ ،‬دوﻳـﻢ ﺷـﻌﺮ ﻣـﯥ ﭘﺴـﺮﻟﻰ ﻧﻮﻣﯧـﺪه‪ ،‬ﭘـﺮ‬
‫دﻏﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ ﺷﭙږم ټﻮﻟګﻲ ﻛﯥ وم‪ .‬ﺧﺪاى ﺑښﻠﻲ ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪ ﻃﺎﻫﺮ ﺑﻴﻨـﺎ‬
‫ډﯦﺮې ﻛﻤﻮﻧﯥ او ﺳﻤﻮﻧﯥ ﭘﻪ ﻛﯥ راوﺳﺘﯥ‪ .‬دا زﻣﺎ ﻟﻮﻣړﻧﻰ ﺷﻌﺮ و ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻨګﺮﻫــﺎر ورځﭙﺎڼــﻪ ﻛــﯥ ﺧﭙــﻮر ﺷــﻮ‪ .‬وروﺳــﺘﻪ ﻣــﯥ د ﺷــﻌﺮوﻧﻮ ﺗﺮڅﻨــګ د‬
‫ادﺑـﻲ ټﻮټـﻮ ﭘـﺮ ﻛښـﻠﻮ ﻫـﻢ ﻻس ﭘـﻮرې ﻛـړ‪ ،‬ﭼـﯥ زﻳـﺎﺗﯥ ﻳـﯥ ﭘـﻪ ﻧﻨګﺮﻫـﺎر‬
‫ورځﭙﺎڼــﻪ او ﻣﺠﻠــﻪ ﻛــﯥ ﺧﭙــﺮې ﺷــﻮې دي‪ ،‬ﭘــﺮ ‪1357‬ل ﻛــﺎل ﻛــﯥ ﻣـــﯥ‬
‫ﻟﻮﻣړﻧﻰ ﻟﻨډ داﺳﺘﺎن د‪ )) :‬ﻫﻐﻪ وږى و(( ﺗﺮ ﺳـﺮﻟﻴﻚ ﻻﻧـﺪې وﻛښـﻪ ﭼـﯥ‬
‫ﺳﻤﻼﺳﻲ ﭘﻪ اﻧﻴﺲ ورځﭙﺎڼﻪ ﻛﯥ ﺧﭙﻮر ﺷﻮ‪ .‬ﻛﻪ رښﺘﻴﺎ وواﻳﻢ داﺳﺘﺎن ﺗﻪ‬
‫ﻧﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﻛﯧﺪه‪ ،‬ﺧﻮ دا ﭼﯥ د وﺧﺖ ﺣﺎﻛﻤﯥ ﺳﻠﻄﯥ ﭘﺮ ﻣﺰاج ﺑﺮاﺑﺮ و او څﻪ‬
‫ﺑﻪ زﻣﺎ د ﻫڅﻮﻧﯥ ﻣﻮﺧﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻛﯥ ﻣﻠﻪ وه راﺗﻪ ﺧﭙﻮر ﻳﯥ ﻛړ‪.‬‬
‫د ﺷﻌﺮوﻧﻮ‪ ،‬ادﺑﻲ ټﻮټﻮ او داﺳﺘﺎﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮڅﻨګ ﻣـﯥ وروﺳـﺘﻪ د ډراﻣـﻮ‬
‫ﻟﻴﻜﻠﻮ ﺗﻪ ﻣﺨﻪ ﺷﻮه‪ ،‬ﻛﻪ رښﺘﻴﺎ راﺑﺎﻧﺪې واﻳﯥ‪ ،‬زﻣﺎ ﻟﻪ ډراﻣﯥ او ﺗﻤﺜﻴﻞ‬
‫ﻧړۍ ﺳﺮه ﻟﯧﻮﻧۍ ﻣﻴﻨﻪ وه‪ ،‬ﻻ ډﯦﺮ ﻛـﻮﭼﻨﻰ وم‪ ،‬ﭼـﯥ د راډﻳـﻮ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬
‫ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ راډﻳﻮﻳﻲ ډراﻣﯥ ﻣﯥ ﻳﻮه ﻫـﻢ ﻧـﻪ ﻗﻀـﺎ ﻛﻮﻟـﻪ او ﻟـﻪ اورﯦـﺪو ﻧـﻪ‬
‫ﻣﯥ ډﯦﺮ ﺧﻮﻧﺪ اﺧﻴﺴﺘﻪ‪ .‬ﭘﺮ‪1358‬ل ﻛﺎل ﻣﯥ د ﻟﻮﻣړي ځﻞ ﻟﭙﺎره راډﻳﻮﻳﻲ‬
‫ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ډراﻣﻪ )) د ﻏﭻ اور(( وﻟﻴﻜﻪ‪ ،‬ﭘﺮ دﻏﻪ وﺧـﺖ ﭘـﻪ ﻟﺴـﻢ ټـﻮﻟګﻲ‬
‫ﻛﯥ ﭘﺮ زده ﻛړو ﺑﻮﺧـﺖ وم‪ .‬دا ډراﻣـﻪ ډﯦـﺮ ژر ﻟـﻪ دﻏـﯥ راډﻳـﻮ ځﻨـﯥ ﺧﭙـﺮه‬
‫ﺷﻮه‪ ،‬ﺗﺮ دې وروﺳﺘﻪ ﻣﯥ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻛﺎل ﺑﻞ ﻧﻜﻞ )) ﻫﻐﻪ څﻨګﻪ ﻟﯧﻮﻧﻰ ﺷﻮ((‬
‫ﻫﻢ ﺧﭙﻮر ﺷﻮ‪ .‬د ښﻮوﻧځﻲ د زده ﻛـړو ﭘـﻪ ﺑﻬﻴـﺮ ﻛـﯥ ﻣـﯥ د ښـﻮوﻧځﻲ زده‬

‫‪134‬‬
‫ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﺗﻪ ځﻴﻨﯥ ﺳټﯧﺞ ډراﻣﯥ ﻟﻴﻜﻠﯥ‪ ،‬ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﯥ ﻫﻢ د ﻟﻮﺑﻐﺎړي ﭘـﻪ‬
‫ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ ﻛﯥ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫د ډراﻣﻮ ﺗﺮ ﻟﻴﻜﻠﻮ وروﺳﺘﻪ ورو‪ ،‬ورو ﻟـﻪ ﺷـﻌﺮه ﻟـﺮې ﻛﯧـﺪم او داﺳـﯥ‬
‫ﻳﻮ وﺧـﺖ راورﺳـﯧﺪ ﭼـﯥ ﻣـﺎ ﻧـﻮره ﻟـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻟﻴﻜﻠـﻮ ﺳـﺮه ﺑﯧﺨـﻲ ﻣﺨـﻪ ښـﻪ‬
‫وﻛــړه‪ ،‬ﻣــﺎ ﻧــﻪ ﻳــﻮازې د ډراﻣــﻮ ﭘــﺮ ﻟﻴﻜﻠــﻮ ګــﻮﺗﯥ ﭘــﻮرې ﻛــړې‪ ،‬ﺑﻠﻜــﯥ د‬
‫ډراﻣﯥ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻣﯥ ﻟﻴﻜﻞ او ﻟﻮﺳﺘﻞ ﻫﻢ ﭘﻴﻞ ﻛړل‪.‬‬
‫ﭘﺮ ‪1362‬ل ﻛﺎل د ﭘﻨځﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﭙـﺎره د ﻟـﻮړو زده ﻛـړو ﭘـﻪ ﻣﻮﺧـﻪ ) ﺑـﯧﻼ‬
‫روﺳﻴﯥ( ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ﺗﻪ ﻻړم‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﻮده ﻛﯥ ﻣـﺎ ﻫـﯧڅ وﻧـﻪ ﻟﻴﻜـﻞ ﺧـﻮ‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﯥ راوګﺮځﯧﺪم ﺑﯧﺮﺗﻪ ﻣﯥ ادﺑﻲ ﻫﺴـﺘﻮﻧﯥ وﻛـړې‪ ،‬ﺗـﺮ دې وروﺳـﺘﻪ‬
‫ﻣﯥ د ﻟﻴﻜﻨﯥ ﺗﺮ څﻨګ ژﺑﺎړه ﻫﻢ ﭘﻴﻞ ﻛړه‪ ،‬ﺧﻮ ﻟﻪ ﺑﺪه ﻣﺮﻏﻪ زﻣـﺎ د ژﺑـﺎړې‬
‫ﺗــﺮ ادﺑــﻲ ﺑﺮﺧــﯥ ﻧــﻮرې ﻣﺘﻔﺮﻗــﯥ ژﺑــﺎړې درﻧــﯥ دي او زه ﭘــﺮ دې ﻛــﺎر ډﯦــﺮ‬
‫ﭘښﯧﻤﺎﻧﻪ ﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻪ دﻏﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛـﯥ ﻣـﯥ ﺳـﻴﻨﻤﺎ ﺗـﻪ ﻫـﻢ ﻣﺨـﻪ ﺷـﻮه او څـﻪ ﻟﻴﻜﻨـﯥ ﻣـﯥ د‬
‫ﺳــﻴﻨﻤﺎ د ﻫﻨــﺮ ﭘــﻪ ﻫﻜﻠــﻪ ﻫــﻢ وﻟﻴﻜﻠــﯥ‪ ،‬ﺳــﺮه ﻟــﻪ دې ﭼــﯥ ﻣــﺎ د ﺳــﻴﻨﻤﺎ او‬
‫ډراﻣﯥ ﻟﻪ ﻫﻨﺮ ﺳﺮه ﺧﻮرا ﻛﻤﻪ ﺑﻠﺪﺗﻴﺎ ﻟﺮﻟـﻪ او ﭘـﻪ دې ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ ﻣـﯥ ﻫـﯧڅ‬
‫ډول زده ﻛړه ﻧﻪ وه ﻛړې‪ ،‬ﺧـﻮ دا ﭼـﯥ د ﭘښـﺘﻨﻲ ﻫﻨـﺮ دا ﺑﺮﺧـﻪ ﺧـﻮرا ډﯦـﺮه‬
‫ﻛﻤﺰورې وه‪ ،‬د ﻳﻮ رﺳﺎﻟﺖ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻣﯥ دا ﻛﺎر وﻛړ‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ‬
‫ﻣﯥ ﻳﻮه ﻧﻴﻤﻪ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ډراﻣﻪ ﻫﻢ وﻟﻴﻜﻠﻪ ﭼﯥ د راډﻳﻮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن ﻟـﻪ ﻻرې‬
‫ﺧﭙﺮې ﺷﻮې دي‪.‬‬
‫ﭘﺮ ‪1371‬ل ﻛﺎل ﻣﯥ ﻳﻮې ډراﻣﯥ )څـﻮﻛۍ( د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪاﻧﻮ‬
‫د اﺗﺤﺎدﻳﯥ ﻟﻪ ﺧﻮا ﻧﻘﺪي ﺟﺎﻳﺰه واﺧﻴﺴﺘﻪ‪.‬‬

‫‪135‬‬
‫ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛــﯥ وم‪ ،‬د ادﺑــﻲ ﻫﺴــﺘﻮﻧﻮ زﻳﺎﺗــﻪ ﺑﺮﺧــﻪ ﻣــﯥ‬
‫ژﺑﺎړې او د ډراﻣﯥ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻟﻴﻜﻨﻮ ﺟﻮړوﻟﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﺮ ‪1993‬م ﻛﺎل ﻛﻠﻪ ﭼـﯥ‬
‫ﭘﯧښﻮر ﺗﻪ راﻛډه ﺷﻮم ټﻮﻟﻪ ﻣﺨﻪ ﻣﯥ ﻟﻨډو ﻛﻴﺴـﻮ ﺗـﻪ ﺷـﻮه‪ ،‬ﺧـﻮ ﺑﻴـﺎ ﻣـﯥ‬
‫ﻫــﻢ ډﯦــﺮې ﻛﻴﺴــﯥ وﻧــﻪ ﻟﻴﻜﻠــﯥ‪ ،‬ﺧــﻮ ﻫﻐــﻪ څــﻪ ﭼــﯥ ﻣــﯥ وﻟﻴﻜــﻞ‪ ،‬زﻣــﺎ ﻟــﻪ‬
‫ﭘﺨﻮاﻧﻴــﻮ ﻛﻴﺴــﻮ ﺳــﺮه ﻳــﯥ ډﯦــﺮ ﺗــﻮﭘﻴﺮ درﻟــﻮد‪ ،‬دا ﭼــﯥ دا ﻛﻴﺴــﯥ ﻣــﯥ د‬
‫ﻛﻴﺴﻮ ﭘﺮ ﻣﻌﻴﺎر ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮې دي ﻛـﻪ ﻧـﻪ؟ ﭘـﺮې ﻧـﻪ ﻏږﯦـږم‪ ،‬ﺧـﻮ ﻳـﻮه ﺧﺒـﺮه‬
‫ﭼــﯥ ﺑﺎﻳــﺪ وﻳــﯥ ﻛــړم ﭘــﻪ دې ﻻر ﻛــﯥ ﻣﺎﺗــﻪ ډﯦــﺮ ﻧــږدې دوﺳــﺘﺎن ګــﺮان‬
‫ﻫﯧﻮادﻣﻞ ﺻﺎﺣﺐ‪ ،‬ﻛﺎروان ﺻﺎﺣﺐ‪ ،‬اﺳﺪﺟﺎن ﻏﻀﻨﻔﺮ‪ ،‬ﻧﺜﺎر‪ ،‬ﺳـﺎﻟﻚ‪،‬‬
‫ﻋﺎﺑﺪ‪ ...‬او ﻧﻮر زﻣﺎ ډﯦﺮ ﻫڅﻮوﻧﻜﻲ دي‪ ،‬د دوى ډاډ زﻣﺎ د ﻛﻴﺴﻪ ﻟﻴﻜﻨـﯥ‬
‫ﭘﻪ روزﻧﻪ او ﻫڅﻮﻧﻪ ﻛﯥ ﻟﻮى ځﺎى ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﺪه ﻣﺮﻏﻪ ﭼﯥ زه د ﺧﭙﻞ ﺗﺨﻠﻴﻖ او ژﺑﺎړې ﻫﯧڅ ﺟﻮﻧـګ ﻧـﻪ ﻟـﺮم او دا‬
‫ﻫﺮ څﻪ ﺧﻮاره واره دي‪ ،‬ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ)ج( دې ﺑﺮى راﻛـړي‪ ،‬ﭼـﯥ ﻛـﻪ ﻧـﻮر‬
‫ﻧﻪ وي د ﺧﭙﻠﻮ ﻛﻴﺴﻮ ﻳﻮ ﺟﻮﻧګ ﺧﻮ ﭘﻪ ﺧﻴﺮ ﺧﭙﻮر ﻛړم‪.‬‬
‫د ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل ﺑﺪﻟﻮن د ﻳﻮ ﻟﻴﻜﻮال ﭘﺮ ﻫﻨـﺮي زﯦږوﻧـﻮ څـﻪ‬
‫اﻏﯧﺰ ﻟﺮي او ﺗﺎﺳﯥ ﺧﭙﻞ ﻣﺜﺎل ﻫﻢ وړاﻧﺪې ﻛړئ؟‬
‫څﺮګﻨــﺪه ﺧﺒــﺮه ده ﭼــﯥ د ﭼﺎﭘﯧﺮﻳــﺎل ﺑــﺪﻟﻮن د ﻳــﻮه ﻟﻴﻜــﻮال ﭘــﺮ ﻫﻨــﺮي‬
‫زﯦږوﻧﻮ ﺧﻮرا اﻏﯧﺰﻧﺎك دى‪ .‬ﭘﻪ ﻧﻮي ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل ﻛﯥ ﻟﻴﻜﻮال ﻧﻮى اﻧﺴﺎن‪،‬‬
‫د ﻫﻐﻪ ﻏﻮښﺘﻨﯥ‪ ،‬ﻫﻴﻠﯥ او ‪ ...‬وﻳﻨـﻲ او ﻟـﻪ ﻧـﻮرو اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬ټـﻮﻟﻨﻴﺰو او‬
‫ﻛﻠﺘﻮري اړﻳﻜﻮ ﺳﺮه اﺷـﻨﺎ ﻛﯧـږي او ﻃﺒﻴﻌـﻲ ده ﭼـﯥ ﭘـﻪ ﻧـﻮي ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل‬
‫ﻛﯥ ﺑﻪ د ﻫﻐﻪ ﺗﺨﻠﻴﻖ ارو ﻣﺮو ﻟﻪ دﻏﻮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﻮ ﻧﻪ اﻏﯧﺰﻣﻦ وي‪ ،‬ﺧﻮ ﻳـﻮه‬
‫ﺧﺒﺮه ﭼﯥ روښﺎﻧﻪ او د ﻟﻴﻜﻮال د ﺑﺮي رﻣﺰ دى‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﻮي ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل ﻛـﯥ د‬
‫ﻫﻐﻪ د ﺧﭙﻞ وﻃﻦ د اﻧﺴﺎﻧﻲ ارﻣﺎﻧﻮﻧﻮ اﻧځﻮر دى‪ .‬زﻣﺎ ﭘﻪ اﻧﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻮږ ﻳـﺎ‬

‫‪136‬‬
‫د ﺑﻞ ﻫﯧﻮاد ﻟﻴﻜﻮال وﻏـﻮاړي ﭘـﻪ دې ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل ﻛـﯥ د ﭘـﺮدي اﻧﺴـﺎن ﭘـﻪ‬
‫اﻧځﻮروﻧﻪ ﻳﯥ د ﺧﭙﻠﯥ ټﻮﻟﻨﯥ اﻧﺴﺎن ﻫﯧﺮ ﻛړي‪ ،‬اﺛﺮ ﺑﻪ ﻳﯥ ډﯦﺮ ﺑﯥ ﺧﻮﻧـﺪه‬
‫ﭘﻨځــﻮﻟﻰ وي ﻧــﻦ د ﻧــړۍ ډﯦــﺮ ﺷــﺎﻫﻜﺎروﻧﻪ ﺷــﺘﻪ ﭼــﯥ ﻟﻴﻜﻮاﻟــﻮ ﻳــﯥ ﭘــﻪ‬
‫ﭘﺮدﯦﺴـــۍ ﻛـــﯥ ﻟﻴﻜﻠـــﻲ دي‪ ،‬ﺧـــﻮ ﻛﻴﺴـــﯥ ﻳـــﯥ د ﺧﭙـــﻞ وﻃـــﻦ او ﺧﭙﻠـــﻮ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ دي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ښﻪ ﻣﺮﻏﻪ زﻣﻮږ ځﻴﻨﯥ ﭘﺮدﯦﺲ ﻟﻴﻜﻮال ﭘﻪ دﻏﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ډﯦﺮ ﺑﺮﻳـﺎﻟﻲ‬
‫دي ښﻪ ﺑﯧﻠګﻪ ﻳﯥ د ﺷـﭙﻮن ﺻـﺎﺣﺐ ګټﻴـﺎﻟﻰ ﻧـﻮﻣﯥ ﻧـﺎول دى‪ .‬ﭘﺮدﯦﺴـۍ‬
‫زﻣـــﺎ ﭘـــﺮ ﻫﺴـــﺘﻮﻧﻮ ﻫـــﻢ ﺧﭙـــﻞ اﻏﯧـــﺰ ښـــﻨﺪﻟﻰ درې څﻠـــﻮر ﻛﻴﺴـــﯥ ﻣـــﯥ د‬
‫ﭘﺮدﯦﺴۍ د ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل ﻛﻴﺴﯥ دي‪ .‬ﻟﻪ ﺑﺪه ﻣﺮﻏﻪ د ﭘﺮدﯦﺴۍ ﭘﻪ دﻏـﻪ ټﻮﻟـﻪ‬
‫ﻣﻮده ﻛﯥ ﻣﯥ ﻳﻮازې ﻫﻤﺪوﻣﺮه وﻟﻴﻜﻼى ﺷﻮل‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳـــﻮ ﺧـــﻮ د ﻧـــړۍ ﭘـــﻪ ﻳـــﻮ ﺷـــﻤﯧﺮ ﻫﯧﻮادوﻧـــﻮ ﻛـــﯥ‬
‫وګﺮځﯧــﺪﻟﺊ‪ ،‬ﭘــﻪ ټــﻮﻟﻴﺰ ډول د ﻧــړۍ ﭘــﻪ ادﺑــﻲ ﺑﻬﻴــﺮ ﻛــﯥ‬
‫ﻛﻮم ﻣﺴﺎﻳﻞ زﻳﺎت ﻣﻄﺮح دي؟‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﯥ اوﺳﻨۍ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻧړۍ د ﺧﭙـﻞ ﭘﺮﻣﺨﺘـګ ﻟـﻮړو ﭘﻮړﻳـﻮ‬
‫ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﯥ او دﻏﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘګ د ﻫﺮې ورځﯥ ﭘﻪ ﺗﯧﺮﯦﺪو ﺳﺮه ﭼټﻜﯧـږي‪،‬‬
‫ﺧﻮ دﻏﻮ ﭘﺮﻣﺨﺘګﻮﻧﻮ ډﯦـﺮې ﺳـﺘﻮﻧﺰې ﻫـﻢ راﻣﻨځﺘـﻪ ﻛـړي‪ ،‬د ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل‬
‫ﻛﻜړﺗﻴﺎ‪ ،‬د ذروي وﺳﻠﻮ ﻣﺴﺎﺑﻘﯥ‪ ،‬ﻣﺎﺷـﻴﻨﻲ ژوﻧـﺪ‪ ،‬ﻛﻠﺘـﻮري اﻧﺤﻄـﺎط‬
‫او ﻧﻮره‪ ...‬دﻏﻪ ﻧړۍ ﻟﻪ ﺟﺪي ګﻮاښ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛړې ده‪ .‬د ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻧړۍ‬
‫د ﻧﻨﻨﻴﻮ آﺛﺎرو ګڼ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻫﻤﺪﻏﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰې ﺟﻮړوي‪ .‬ﻧﻨﻨـﻲ ﺻـﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘګﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﻳﻮازې د آﺛﺎرو ﭘﺮ ﻣﻀـﻤﻮن ﺧـﻮرا اﻏﯧﺰﻧـﺎك دي‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ‬
‫ﺗﺮ ډﯦﺮه ﻳﯥ د آﺛﺎرو ﻛﻼﺳﻴﻜﻮ ﺑڼﻮ ﺗﻪ ﻫﻢ ﺑﺪﻟﻮن ورﻛړى دى‪.‬‬

‫‪137‬‬
‫ځﻴﻨــﯥ وﺧــﺖ ځﻴﻨــﯥ ادﺑــﻲ ﭘﻨځــﻮﻧﯥ د ﺧﻮﺷــﺤﺎﻟۍ او‬
‫ﻏــﻢ د اوج ﻟــﻪ ﻛﺒﻠــﻪ راټــﻮﻛﯧږي ﺗﺎﺳــﻮ دا ﻣﺴــﺌﻠﻪ څﻨګــﻪ‬
‫ارزوئ؟‬
‫ﺧﻮښﻲ او ﻏﻢ‪ ،‬ﻋﻮاﻃﻒ او اﺣﺴﺎﺳﺎت زﯦږوي‪ ،‬ﭼﯥ د ﻳﻮه ﻫﻨﺮي اﺛـﺮ د‬
‫ﻫﺴﺘﻮﻧﯥ د ﺧﻮځﻮن اﺻﻠﻲ ﻣﺤـﺮك دى او د ﻫـﺮې ﺧﻮﺷـﺤﺎﻟۍ او ﻏـﻢ ﺗـﺮ‬
‫ﺷـــﺎ ﺑﻴـــﺎ ځـــﺎﻧګړې ﭘﯧښـــﯥ او ﺷـــﯧﺒﯥ ﭘټـــﯥ وي‪ .‬د ﻧـــړۍ زﻳـــﺎت ادﺑـــﻲ‬
‫ﺷﺎﻫﻜﺎروﻧﻪ د ځﺎﻧګړو ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﭘﯧښـﻮ ﻣﺤﺼـﻮل دي‪ ،‬ښـﻪ ﺑﯧﻠګـﻪ ﻳـﯥ د‬
‫اﻟﻜﺴـــﻲ ﺗﻮﻟﺴـــﺘﻮي ))ﺳـــﻮﻟﻪ او ﺟګـــړه(( ده ﭼـــﯥ ﻟـــﻪ ﻧـــﺎﭘﻠﻴﻮن ﺳـــﺮه د‬
‫روﺳـﺎﻧﻮ د )‪ (1814-1812‬ﻛﻠﻮﻧـﻮ د ﺟګـړې ﻧــﺎدودې ﺑﻴـﺎﻧﻮي او ﻳـﺎ ﻫــﻢ د‬
‫ارﻧﺴټ ﻫﻤﻴﻨګﻮى ) ﻟـﻪ ټﻮﭘـﻚ ﺳـﺮه ﻣﺨـﻪ ښـﻪ( ﭼـﯥ د ﻟـﻮﻣړۍ ﻧړﻳـﻮاﻟﯥ‬
‫ﺟګړې د ﺑﺪﻣﺮﻏﻴﻮ اﻧځﻮر ﻛﺎږي‪.‬‬
‫زﻣﻮږ ډﯦﺮ آﺛﺎر ﻫﻢ زﻣﻮږ د ﻛﻮرﻧۍ ﺟګړې د ﺑـﺪﻣﺮﻏﻴﻮ اﻧځﻮروﻧـﻪ دي‪،‬‬
‫ﺧــﻮ ﺧــﺪاى ﺗﻌــﺎﻟﻰ)ج( دې وﻛــړي ﭼــﯥ زﻣــﻮږ ﻟﻴﻜــﻮال زﻣــﻮږ د ﻛړﯦــﺪﻟﻲ‬
‫وﻟﺲ د ﺧﻮښۍ او ﻫﻮﺳﺎﻳﻨﯥ د ﺷﯧﺒﻮ اﻧځﻮروﻧﻪ ﻫـﻢ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻮ ﺗﺨﻠﻴﻘـﺎﺗﻮ‬
‫ﻛﯥ وﻛﺎږي‪.‬‬
‫ﻣﻮږ ﺑﻬﺮ ﺗﻪ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﺗﺮ ﺗګ وړاﻧﺪې ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻳﻮ ﺷﻤﯧﺮ‬
‫ﻟﻨډې ﻛﻴﺴﯥ ﻟﻮﺳﺘﯥ دي‪ ،‬ﺧﻮ اوس دې د ﻟﻨـډو ﻛﻴﺴـﻮ‬
‫څﺮك ﻧﻪ ﻟﻴﺪل ﻛﯧږي‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﻳﯥ څﻪ دى؟‬
‫ﺗﺎﺳــﻮ ﭘــﻮﻫﯧږئ‪ ،‬ﺑﻬــﺮ ﺗــﻪ ﺗــګ دوﻣــﺮه اﺳــﺎﻧﻪ ﺧﺒــﺮه ﻧــﻪ ده‪ ،‬زه ﭼــﯥ ﻛﻠــﻪ‬
‫ﻛډوال ﺷﻮم‪ ،‬ﭘﻮره ﻳﻮ ﻛﺎل د ﻳﻮ ګﻮﻧـګ او ﻧـﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﺮﺧﻠﻴـﻚ ﭘـﻪ ﻟﻮﻣـﻮ‬

‫‪138‬‬
‫ﻛﯥ ښﻜﯧﻞ وم او ﻛﻪ رښﺘﻴﺎ درﺗﻪ وواﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻮازې دا ﭼﯥ ﻟﻴﻜﻠﻮ ﺗﻪ ﻣـﯥ‬
‫ﺗﺎﺑﻴﺎ ﻧﻪ ﺟﻮړﯦﺪﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ د ﻟﻮﺳـﺘﻠﻮ ﭘـﺮ وﺧـﺖ ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﺗـﻞ ﭘـﻪ ډﯦـﺮو ﻧـﻮرو‬
‫ﭼﺮﺗﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﻻﻫﻮ وم‪ ،‬وروﺳﺘﻪ ﻛﻠﻪ ﭼﯥ ﻣﯥ ﺑﺮﺧﻠﻴﻚ ﻣﻌﻠﻮم او دﻋﺎ ﻣﯥ‬
‫ﻗﺒﻮﻟﻪ ﺷﻮه او د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛډوال ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وﻣﻨﻞ ﺷﻮم ﭘﻪ دﻏـﻪ ﻫﯧـﻮاد ﻛـﯥ‬
‫ﭼﯥ اوﺳﯧږم ﭘﻮره ډﯦﺮ وﺧﺖ ﻣﯥ د ﻛﺎر روزګﺎر ﻟټﻮن وﻧﻴﻮه ﺑﻴﺎ راﺑﺎﻧـﺪې‬
‫د ﻛﺎروﻧﻮ او ﺑﻮﺧﺘﻴﺎوو ﺑﻮج ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﺑــﻞ ﻋﻠــﺖ ﻳــﯥ د ﻓﺮﻫﻨګــﻲ دوﺳــﺘﺎﻧﻮ ﻟﺮﯦــﻮاﻟﻰ ﻫــﻢ و‪ ،‬زه ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﻛــﯥ‬
‫اﺳـــﺘﻮګﻦ ﻳـــﻢ دا ﻫﯧـــﻮاد د ﺟﺮﻣﻨـــﻲ‪ ،‬اﻧګﻠﺴـــﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜـــﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻧـــﺎډا‪،‬‬
‫روﺳﻴﯥ‪ ،‬ﻫﺎﻟﻴﻨډ او ﻧﻮرو ﭘﻪ څﯧﺮ ﻟﻪ ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ او ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻛړﻳـﻮ ﻧـﻪ ډك‬
‫ﻧﻪ دى‪ ،‬ﭼﯥ ﺳړى اړ او وﻫڅـﻮل ﺷـﻲ او زه ځﻴﻨـﯥ ﻣﻼﻣﺘﻴـﺎوې ﭘـﺮ ﺧﭙـﻞ‬
‫ځـــﺎن ﻫـــﻢ اﭼـــﻮم‪ .‬ﻛـــﻪ رښـــﺘﻴﺎ راﺑﺎﻧـــﺪې واﻳـــﯥ ﻣـــﻮږ ټﻮﻟـــﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟـــﻮ او‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎﻧﻮ ﻫﻮﻣﺮه ﭼﯥ ﻣﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وﻃـﻦ ﻛـﯥ ﭘـﻪ ﺧﻮﻧـﺪ او ﻣـﺰې ﻟﻴﻜﻨـﯥ‬
‫ﻛﻮﻟﯥ‪ ،‬دﻟﺘﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ ﺷﻮ ﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫زﻣﻮږ ځﻴﻨﯥ ﻟﻴﻜـﻮال واﻳـﻲ‪ :‬ﻫﻐـﻪ اﻓﻐـﺎن ﻟﻴﻜـﻮال ﭼـﯥ‬
‫ﭘﻪ ﺑﻬﺮ ﻛﯥ اوﺳﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎً ﻳﯥ ﻳﻮه ﺑﻬﺮﻧۍ ژﺑﻪ زده ده‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫ﭼﯧﺮې د دوى ﻟﭙﺎره زﻳـﺎت وﺧـﺖ د څﯧړﻧﻴـﺰ او ﺗﺨﻠﻴﻘـﻲ‬
‫ﻛـــﺎر اﻣﻜﺎﻧـــﺎت ﻧـــﻪ وي‪ ،‬ﻧـــﻮ ښـــﻪ ﻻره داده ﭼـــﯥ دوى د‬
‫ژﺑــﺎړې ﻟــﻪ ﻻرې ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﺧــﺪﻣﺖ وﻛــړي‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳــﻮ ﻫــﻢ‬
‫ﺑﻬﺮﻧۍ ژﺑﯥ زده دي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ وﻟﯥ ژﺑﺎړې ﻧﻪ ﻛﻮئ؟‬

‫‪139‬‬
‫دا ښﻪ ﺧﺒﺮه ده‪ ،‬ډﯦﺮو ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣﺪه دا ﻛﺎر ﻛړى دى‪ ،‬دا ﭼﯥ زه‬
‫وﻟﯥ ﺗﺮ ﻧﻮرو ډﯦﺮ وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﻳﻢ‪ ،‬دوه ﻋﻠﺘﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻳـﻮ دا ﭼـﯥ ﻟـﻪ دﻏـﯥ‬
‫ژﺑﯥ ﺳﺮه ﻫﻮﻣﺮه اﺷﻨﺎ ﻧﻪ ﻳﻢ ﭼﯥ ښﻪ ژﺑﺎړه ﭘـﺮې وﻛـړم او ﺑﻠـﻪ دا ﭼـﯥ دﻏـﻪ‬
‫ﻫﯧﻮاد ﻟﻜﻪ د دې ﺳﻴﻤﯥ د ﻧﻮرو ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﭘﻪ څﯧﺮ دوﻣﺮه وﺗﻠﻲ ﻟﻴﻜـﻮال‬
‫او آﺛﺎر ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺑﻬﺮ ﻛﯥ د ﻣﯧﺸﺘﻮ اﻓﻐﺎن ﻓﺮﻫﻨګﻴﺎﻧﻮ د ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛـﺎر‬
‫د ﺳﻤﻮن او ﺧﻮځﻮن ﻟﭙﺎره څﻪ وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻪ ﻟﺮئ؟‬
‫ﻟﻪ ﺑﺪه ﻣﺮﻏﻪ ﭘﻪ ﺑﻬﺮ ﻛﯥ د اﻓﻐﺎﻧـﺎﻧﻮ د ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﺗﺤـﺎدﻳﻮ او ﺟﺮﻳـﺎﻧﻮﻧﻮ ﭘـﻪ‬
‫څﯧﺮ د ﻫﻐﻮى ﻓﺮﻫﻨګﻲ ټﻮﻟﻨﯥ ﻫـﻢ ډﯦـﺮې ﻣﺘﻔﺮﻗـﯥ دي او د ﻛـﺎر او ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬
‫ډﯦﺮه ﺑﺮﺧﻪ ﻳﯥ ﻟﻪ ﻳﻮه ﺑﻞ ﺳﺮه دښـﻤﻨﻲ ﺟـﻮړوي‪ ،‬ﭼـﯥ دا ﻳـﻮه ﻟﻮﻳـﻪ ﺑـﺪﻣﺮﻏﻲ‬
‫ده‪ ،‬زﻣﺎ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﺑﻪ ښﻪ وي‪ ،‬ﻛﻪ دﻏﻪ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﺣﻠﻘﯥ ﭘﻪ ﻳﻮه واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰ ﻛـﯥ‬
‫راټﻮﻟﯥ وي زه د دﻏﻮ ټﻮﻟﻨﻮ د ډﯦﺮواﻟﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻪ ﻳﻢ ﺧﻮ دوى ﺑﺎﻳﺪ د ﺧﭙﻠﻮ‬
‫ځﺎﻧګړو ﻏﻮښﺘﻨﻮ ﺗﺮڅﻨګ ﻳﻮ واﺣﺪ ﻫﺪف ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛړي‪.‬‬
‫زﻣﺎ ﭘﻪ اﻧﺪ ﺑﻪ ډﯦﺮ ښﻪ وي‪ ،‬ﻛـﻪ ﭘـﻪ اروﭘـﺎ او اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻛـﯥ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﯥ ﻟـﻮﻳﯥ‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﻲ ټﻮﻟﻨﯥ ﺟﻮړې ﺷﻲ او ﺑﻴﺎ د دﻏﻮ ټﻮﻟﻨﻮ د ﻛﺎر اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺮﻛـﺰ زﻣـﻮږ‬
‫ﻫﯧﻮاد ﻳﺎ ﭘﯧښﻮر ښﺎر وټﺎﻛﻞ ﺷﻲ او دﻟﺘﻪ ﭘﺮ ﻳﻮه ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺪﻓﻤﻨـﺪ او ﭘـﺮاخ‬
‫ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎر ﭘﻴﻞ وﺷﻲ دا ﻛﺎر څﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰې ﻟﺮي ﺧﻮ ﻧﺎﺷﻮﻧﻰ ﻧﻪ دى‪.‬‬
‫اوس‪ ،‬اوس ﺑﻬﺮ ﺗﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ د ﺗګ ﻟړۍ ﭘﻪ ډﯦﺮ ﺷﺪت‬
‫ﺳــﺮه رواﻧــﻪ ده‪ ،‬ﻛــﻪ دا ﻟــړۍ ﻫﻤﺪاﺳــﯥ رواﻧــﻪ وي ﻧــﻮ ﭘــﻪ‬

‫‪140‬‬
‫ﻫﯧﻮاد ﻛﯥ ﺑﻪ ﭘﺮ څﻪ ﭘﻮه ﺧﻠﻚ ﭘـﺎﺗﯥ ﻧـﻪ ﺷـﻲ‪ ،‬دا ﻛـﺎر څـﻪ‬
‫ډول ارزوئ؟‬
‫دا زﻣــﻮږ د وﻃــﻦ د ﻛــﻮرﻧۍ ﺟګــړې ﭘــﻪ څﯧــﺮ ﻳــﻮه ﺗﺮاژﻳــﺪي او ﻳــﻮه ﻟﻮﻳــﻪ‬
‫ﺑﺪﻣﺮﻏﻲ ده ﻛﻪ دا ﻟړۍ ﭘﻪ ﻫﻤﺪﻏﻪ ﻗﻮت رواﻧﻪ وي‪ ،‬ددې ﭘﺎﻳﻠﯥ ﺧﻮرا ډﯦﺮې‬
‫ﺧﺮاﺑﯥ وﻳﻨﻢ‪ .‬دا ﺳﻤﻪ ده‪ ،‬ﻫﻠﺘﻪ د ژوﻧﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻮرا ښـﻪ دي‪ ،‬ﺧـﻮ ﻫﻠﺘـﻪ ﻫـﻢ‬
‫زﻣﻮږ ﭘﺮ وګړو د ﺑﯥ ﺷﻤﯧﺮه ﻏﻤﻮﻧﻮ ﭘﯧټﻲ ﭘﺮﯦﻮزي د ﻧﻮرو ﺗﺮﻻس ﻻﻧﺪې ﻫﺮ‬
‫ډول ﻛﺎروﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ ژوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮدﯦﺴﻲ‪ ،‬ﺣﻘﺎرت‪ ...‬او ډﯦـﺮ داﺳـﯥ ﻧـﻮر ﭼـﯥ‬
‫ﭘﻪ رښﺘﻴﺎ ﺳـړى ډﯦـﺮ ځـﻮروي‪ .‬ﺗـﺮ ﻫـﺮ څـﻪ زﻳـﺎت زﻣـﻮږ د ﻛﻮﭼﻨﻴـﺎﻧﻮ د ﻣﻠـﻲ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ او ﻏﺮور روزﻧﯥ ﻣﺴﺌﻠﻪ د اﻧﺪﯦښﻨﯥ وړ ده‪ ،‬اوس ﺧﻮ ډﯦـﺮو ﻛﻮرﻧﻴـﻮ‬
‫ﺗﻪ دا ﺳﺎده ﺑﺮﯦښﻲ‪ ،‬ﺧﻮ ډﯦﺮ ژر ﺑﻪ ﻳﯥ ﺳﺮوﻧﻪ ﻟﻪ دې ﻛﺒﻠﻪ څړﻳﻜﯥ ﭘﻴﻞ ﻛـړي‬
‫او د ډﯦﺮې زﻳﺎﺗﯥ ﺧﻮاﺷﻴﻨۍ ځﺎى دى‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﺑﻬـﺮ ﻛـﯥ ﻣﯧﺸـﺖ اﻓﻐﺎﻧـﺎن د‬
‫دﻏــﯥ ﺳــﺘﻮﻧﺰې د ﺣــﻞ ﭘــﻪ ﻫﻜﻠــﻪ ډﯦــﺮ ﻛــﻢ ﭘــﻪ ﺧﭙﻠــﻮ ﻣﻨځــﻮ ﻛــﯥ د ﻳــﻮ ﻋﻤﻠــﻲ‬
‫ﻣﯧﻜﺎﻧﻴﺰم ﭘﻪ ﺑﺎب ﻏږﯦﺪﻟﻲ دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد ﻛﯥ د ﻟﻨډې ﻛﻴﺴﯥ د څﺮﻧګﻮاﻟﻲ ﭘـﻪ ﺑـﺎب څـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻟﺮئ؟‬
‫ﻫﺴﯥ ﭼﯥ د ﻟﻨډې ﻛﻴﺴﯥ ﻋﻤﺮ د ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻛـﯥ ﻛـﻢ دى‪ ،‬زﻣـﻮږ د‬
‫ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﺗﺠﺮﺑﯥ ﻫـﻢ ډﯦـﺮې اوﺳـﻨۍ دي‪ .‬ﺳـﺮه ﻟـﻪ دې ﭼـﯥ ﭘـﺮ ﭘښـﺘﻮ ﻟﻨـډې‬
‫ﻛﻴﺴﯥ ﻟﻪ ﭘﻴﻠـﻪ ﭘـﻮره ﺷـﭙږ اوه ﻟﺴـﻴﺰې ﺗﯧﺮﯦـږي ﺧـﻮ اﻳﻠـﻪ وروﺳـﺘﻨۍ دوه‪،‬‬
‫درې ﻟﺴﻴﺰې د ﻟﻨډو ﻛﻴﺴﻮ ډګﺮ ﻟږ ﺗﻮد ﻛړى دى‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﻮده ﻛﯥ ﺗﺮ ډﯦﺮه‬
‫ﺣﺪه ﭘـﺮ ﻣﻌﻴـﺎروﻧﻮ ﺑﺮاﺑـﺮې ﻛﻴﺴـﯥ ﻛښـﻞ ﺷـﻮي‪ ،‬ﺧـﻮ ﻟـﻪ ﺑـﺪه ﻣﺮﻏـﻪ زﻣـﻮږ‬

‫‪141‬‬
‫ﻛﻴﺴــﻪ زﻣــﻮږ د ﺷــﻌﺮ ﭘــﻪ څﯧــﺮ ﻻ ﻧــﻪ ده ﭘﺨــﻪ ﺷــﻮې او ﻻ ﻫــﻢ زﻣــﻮږ ﻛﻴﺴــﻪ‬
‫ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ دې ډګﺮ ﻛﯥ ډﯦﺮ ﻣﺰﻟﻮﻧﻪ ﭘﺎﺗﯥ دي‪.‬‬
‫ﻟﻜــﻪ څﻨګــﻪ ﭼــﯥ ﻣﺎﺗــﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣــﻪ ده‪ ،‬ﭘــﻪ ﺟﺮﻣﻨــﻲ ﻛــﯥ د‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻛﻠﺘﻮري ودې ټﻮﻟﻨﯥ ﭘﺘﯧﻴﻠﯥ ﭼـﯥ ﻫـﺮ ﻛـﺎل‬
‫ﭘﻪ څﯧړﻧﻴﺰ‪ ،‬ادﺑﻲ او ﭘﻮﻫﻨﻴﺰ ډګﺮ ﻛﯥ اﻓﻐـﺎن ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ ﺗـﻪ‬
‫ﺟــــﺎﻳﺰې او ﺳــــﺘﺎﻳﻨﻠﻴﻜﻮﻧﻪ ورﻛــــړي‪ ،‬ددې ﻛــــﺎر ﻣــــﺎﻟﻲ‬
‫ﻟګښﺖ ﺗﺎﺳﻮ ﭘﺮ ﻏﺎړه اﺧﻴﺴﺘﻰ‪ ،‬ددې ﻛﺎر اﺻﻠﻲ ﻣﻮﺧـﻪ‬
‫ﻣﻮ څﻪ ده؟ اﻳﺎ ﻧﻮر ﻛﺴﺎن ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ دې ﻟړۍ ﻛـﯥ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﺷﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬
‫ددې ﻛــﺎر ﻣــﻮﺧﯥ دوه دي‪ :‬ﻳــﻮ دا ﭼــﯥ ﻧــﻮر ﻣــﯥ د داﺳــﯥ ورﺗــﻪ ګــﺎﻣﻮﻧﻮ‬
‫اوﭼﺘﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﻫڅﻮﻟﻲ وي او ﺑﻞ ﻣﯥ ﺧﭙﻞ ﻓﺮﻫﻨګﻴـﺎن د ښـﻮ او ﻧﺎﻳـﺎﺑﻮ اﺛـﺎرو‬
‫ﻛښﻠﻮ ﺗﻪ ﻫڅﻮﻟﻲ وي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻨﻴﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻛﯥ د ﻫﯧـﻮاد ﻟﭙـﺎره ﭘـﻪ ﻛـﻢ ﻛﻴﻔﻴـﺖ‬
‫ډﯦـــﺮې ﺧﭙﺮوﻧـــﯥ ښـــﯥ دي او ﻛـــﻪ ﭘـــﻪ ښـــﻪ ﻛﻴﻔﻴـــﺖ ﻛﻤـــﯥ‬
‫ﺧﭙﺮوﻧﯥ؟‬
‫زﻣﺎ ﭘﻪ اﻧﺪ ﭘﻪ اوﺳﻨﻴﻮ وﺧﺘﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ﭘـﻪ ښـﻪ ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﻛﻤـﯥ ﺧﭙﺮوﻧـﯥ ښـﯥ‬
‫دي‪ ،‬اوس ﺧــﻮ ﻛــﻪ رښــﺘﻴﺎ وواﻳــﻮ‪ ،‬د ﺧﭙﺮوﻧــﻮ ډﯦــﺮو ﺷــﻤﯧﺮو د ﺧﭙﺮوﻧــﻮ‬
‫ارزښــﺖ ډﯦــﺮ ﻛــﻢ ﻛــړى‪ .‬ﺑــﯥ ﻛﻴﻔﻴﺘــﻪ ﺧﭙﺮوﻧــﯥ ﻧــﻪ ﻳــﻮازې دا ﭼــﯥ د وﺧــﺖ او‬

‫‪142‬‬
‫ﭘﻴﺴﻮ ﺑﯥ ځﺎﻳﻪ ﻟګښﺖ دى‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣـﺪه زﻣـﻮږ ﭘـﻪ ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل ﻛـﯥ د‬
‫ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ ﺧﻮﻧﺪ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړي‪.‬‬
‫ﺑﻬــﺮ ﺗــﻪ ﺗــګ او ﻫﻠﺘــﻪ اﺳــﺘﻮګﻨﻪ ﻳــﺎ ژوﻧــﺪ ﻛــﻮل ﻣــﻮ ﭘــﻪ‬
‫ﻫﯧﻮاد ﻛﯥ ﻟﻪ اﺳﺘﻮګﻨﯥ ﺳـﺮه څـﻪ ډول ﭘﺮﺗﻠـﻪ ﻛـﻮئ؟ ﻣﺎﻧـﺎ‬
‫دا ﭼـﯥ څـﻪ دې ﻟـﻪ ﻻﺳـﻪ ورﻛـړي او څـﻪ دې ﺗﺮﻻﺳـﻪ ﻛــړي‬
‫دي؟‬
‫ﭘﻪ ﺑﻬﺮﻧﻲ ژوﻧﺪ ﻛﯥ ﺧﻮ ﻣﯥ اروﻣﺮو څﻪ ګټﻪ ﻛړې‪ :‬ﻳﻮه ﻣﯥ ﺑﻬﺮﻧۍ ژﺑﻪ زده‬
‫ﻛړه‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﻮي اﻗﺘﺼﺎدي او ﻛﻠﺘﻮري ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎﺗﻮ ﺳـﺮه ﺑﻠـﺪ ﺷـﻮم‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي‬
‫ﺑﺮﻻﺳﻰ ﻣﯥ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛړ‪ ... ،‬ﺧﻮ ډﯦﺮ څﻪ ﻣﯥ ﻟﻪ ﻻﺳـﻪ ﻫـﻢ ورﻛـړي‪ ،‬ﭘﺮدﯦﺴـﻲ‪،‬‬
‫ددې ﻫﯧﻮاد د ځﻴﻨﻮ وګړو ﻛﺮﻛﺠﻦ ﺗﻮﭘﻴﺮي ﻧﮋادي ﭼﻠﻨـﺪ‪ ،‬د ﺧﭙﻠـﻮ ﺧﻠﻜـﻮ‪،‬‬
‫ﻛﻮر‪ ،‬وﻃﻦ‪ ،‬ﺧﭙﻠﻮاﻧﻮ او دوﺳﺘﺎﻧﻮ ځﻨﯥ ﻟﺮﯦﻮاﻟﻰ‪ ...‬ﻫﻐـﻪ څـﻪ دي ﭼـﯥ ﺳـړى‬
‫ﺧﻮرا ځﻮروي‪ ،‬ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻏټﻪ ﺧﺒﺮه د ﻫﻐﻪ اﺷﺘﻴﺎق او ﻣﻴﻨـﯥ ﻣړﻳﻨـﻪ ده ﭼـﯥ د‬
‫ﻫﻐﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻣﯥ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﻟﻴﻜﻨﯥ ﻛﻮﻟﯥ‪.‬‬
‫د ﺧﭙﻞ ﺷﺨﺼﻲ او ﻓﺮﻫﻨګﻲ ژوﻧﺪ ﻛﻮﻣﻪ ﺧﻮږه او ﺗﺮﺧـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮه ﻛﻪ راﺗﻪ وواﻳﯥ؟‬
‫ﻟﻪ ﺷﺨﺼﻲ ژوﻧﺪه ﺑﻪ ﻳﯥ راواﺧﻠﻢ دا زﻣﺎ د ﭘﺮدﯦﺴـۍ ﻳـﻮه ﺧـﺎﻃﺮه ده‪ :‬ﻛﻠـﻪ‬
‫ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﻫﻨګــﺮي ﻛــﯥ وم او ﺳــﻠﻮاك ﺗــﻪ ﻣــﯥ د ﺗﯧښــﺘﯥ ﻻر ﻟټﻮﻟــﻪ‪ ،‬د ژﻣــﻲ‬
‫ﻣﻴﺎﺷﺖ وه‪ ،‬ﻣﻮږ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ وﻳﺎﻟﻪ ﭘﻮرې وﺗﻲ واى او ﭘﻪ ﺳﻠﻮاك ﻛﯥ‬
‫ﻣﻮ ځﺎن د دﻏﻪ ﻫﯧﻮاد ﻣﺮﻛﺰ ﭘﺮاﺳﺘﻼو ﺗﻪ ور رﺳﻮﻟﻰ واى‪ ،‬ﺧﻮ دا راﺗﻪ ډﯦﺮه‬
‫ﺳﺨﺘﻪ وه‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻪ ﺧـﻮ ﻣـﯥ ﻻﻣﺒـﻮ زده وه او ﻧـﻪ ﻣـﯥ ﻫـﻢ ﺳـﻠﻮاك ﻟﻴـﺪﻟﻰ و‪.‬‬

‫‪143‬‬
‫درې ﺣﻤﻠﻮ ګﻮاښ راﺗﻪ ﻛﺎوه‪ :‬د ژﻣﻲ ﺳﺨﺘﻮ ﺳړو‪ ،‬ﭘﻪ وﻳﺎﻟﻪ ﻛﯥ ډوﺑﯧﺪل او‬
‫ﭘﻪ ﻻر ﻛﯥ ورﻛﯧﺪل‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﺮ دﻏـﻮ ټﻮﻟـﻮ ﻣـﯥ ﺳـﺘﺮګﯥ ﭘټـﯥ ﻛـړې‪ ،‬ځـﺎن ﻣـﯥ‬
‫اوﺑــﻮ ﺗــﻪ واﭼــﺎوه‪ ،‬ﻧﯧــﻎ راﭘــﻮرې وﺗــﻢ او ﭘــﻪ ډﯦــﺮ ښــﻪ ﺷــﺎن ﺧﭙــﻞ ﻣﻨــﺰل ﺗــﻪ‬
‫راورﺳــﯧﺪم‪ .‬دوﻳﻤــﻪ ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﺧــﺎﻃﺮه ﻣــﯥ دا ))زﻧګﻮﻧــﻪ‪ ،‬اټﻜﻠﻮﻧــﻪ(( ﻟﻨــډ‬
‫داﺳﺘﺎن دى‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﭘښﺘﻮ ژﺑـﯥ ﺗـﻪ اوﺳـﻨﻰ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻛـﺎر د‬
‫ﻫﻴﻠﻮ وړ دى ﻛﻪ د ﻧﻬﻴﻠﻴﻮ؟‬
‫زﻣﺎ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﭘښﺘﻮ ژﺑﯥ ﺗﻪ اوﺳـﻨﻰ ﻛـﺎر ښـﻪ دى‪ ،‬ﺧـﻮ دا ﻛـﺎر ﺑﺎﻳـﺪ ﻟـږ څـﻪ‬
‫ﺳﻴﺴــﺘﻴﻤﺎﺗﻴﻜﻪ ﺑڼــﻪ وﻧﻴﺴــﻲ‪ ،‬ﻻ د ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﯥ ﻋﻤﻠــﻲ رﺳــﻤﻲ ﻛﻮﻟــﻮ او‬
‫ﻋﺎﻣﻮﻟﻮ ﺗﻪ ډﯦﺮه ﻻر ﭘﺎﺗﯥ ده‪.‬‬
‫ﻳﻮ ﺷﻰ ﭼﯥ زه ﻳﯥ ډﯦﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻐﻪ دادى ﭼﯥ ﭘښﺘﻮ ژﺑﯥ د ﻏﻮړﯦـﺪو‬
‫ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﻔﻲ او اﻓﺮاﻃﻲ ذﻫﻨﻴﺘﻮﻧﻪ ځﺎى وﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬

‫‪144‬‬
 ‫ﭘـﻪ ﻏـﺮوﻧـﻮ ﻛـﯥ ﻧښﺘﺮ وي او ﭘﻪ ﻛﻠﻲ ﻛﯥ ﭼﻨﺎر‬
‫ﭘــﻪ زړه ﻛﯥ ﻣګﺮ څﺎﻧګﯥ څﺎﻧګﯥ وﻏﺰﯦږي ﻳﺎر‬

‫د ﭼﻨﺎروﻧﻮ او ﻧښﺘﺮو ﺷﺎﻋﺮ‬

‫ﭘﻴﺮﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎروان د ﻫﯧﻮاد ﭘﻴﺎوړى او ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻰ ﺷـﺎﻋﺮ دى‪،‬‬
‫د ﻋﻤـــﺮ د ځـــﻮاﻧۍ ﭘـــﻪ ﺷـــﯧﺒﻮ‬
‫ﻛﯥ ﻳﯥ د ﺷﻌﺮ دﻣﻴﻨﯥ ﺧﻮږې‬
‫وږﻣﯥ ﭘﺮ ټـﻮل ﻫﯧـﻮاد ﺧـﻮرې‬
‫ورې ﺷــﻮې‪ .‬ﻣﻴﻨــﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔــﻪ‪،‬‬
‫ﻟــــﻮړ اﻧﺴــــﺎﻧﻲ ارزښــــﺘﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻫﯧـــــﻮاد ﭘﺎﻟﻨـــــﻪ او رﻧګﻴﻨـــــﻪ‬
‫ښــﻜﻼ د ده ﭘــﻪ ﺷــﻌﺮ ﻛــﯥ ﭘــﻪ‬
‫څﭙـــﻮ دي‪ .‬ﻛـــﺎروان ﺗﺮاوﺳـــﻪ‬
‫ﭘﻮرې ))ﻟﻪ ﻣﺎښﺎﻣﻪ ﺗﺮ ﻣﺎښﺎﻣﻪ(( او ))ﭼﻨﺎر ﺧﺒﺮې ﻛﻮي(( ﭘـﻪ‬
‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ دوه ټﻮﻟګﯥ او )) ﻟﻪ ﻧﺮګﺴﻪ ﺗﺮ ﻧﺮګﺴﻪ(( د‬
‫ﻟﻨډو ﻛﻴﺴﻮ ﻳﻮه ټﻮﻟګـﻪ ﺧﭙـﺮې ﻛـړې دي‪ .‬زﻣـﻮږ د وﺧـﺖ د ﻳـﻮه‬
‫اﻓﻐــــﺎن ﻛــــﺮه ﻛﺘــــﻮﻧﻜﻲ او ﻟﻴﻜــــﻮال ﭘــــﻪ وﻳﻨــــﺎ ﻛــــﻪ ﭘښــــﺘﺎﻧﻪ‬

‫‪145‬‬
‫ﻳﻮوﻳﺸﺘﻤﯥ ﭘﯧړۍ ﺗﻪ ﻟﻪ ﺷﻠﻤﯥ ﭘﯧړۍ ﻧﻪ ﻛﻮﻣﻪ ډاﻟـۍ ﻟـﺮي‪ ،‬ﻧـﻮ‬
‫ﻳﻮه ﺑﻪ ﭘﻜﯥ )) ﭼﻨﺎر ﺧﺒﺮې ﻛﻮي((‪ ،‬د ﻛـﺎروان ښـﻜﻠﯥ ﺷـﻌﺮي‬
‫ټﻮﻟګﻪ وي‪ .‬د ﻫﻴﻠﯥ ﻣﺠﻠﯥ د ‪1378‬ل ﻛﺎل ﭘﻪ درﯦﻴﻤﻪ ګڼﻪ ﻛـﯥ د‬
‫ﻛﺎروان ﺻﺎﺣﺐ دا ﻣﺮﻛﻪ ﭼﺎپ ﺷﻮې‪ ،‬ﭼﯥ ﺗﺎﺳﯥ ﻳـﯥ ﻟﻮﺳـﺘﻠﻮ‬
‫ﺗﻪ راﺑﻮﻟﻮ‪:‬‬
‫ﻟﻪ څﻪ وﺧﺖ راﻫﻴﺴﯥ دې ﺷﺎﻋﺮي ﭘﻴﻞ ﻛړې ده؟‬
‫ﻛﻪ ﻟـﻪ ﺷـﺎﻋﺮۍ ﻧـﻪ دې ﻣﻄﻠـﺐ د ﺷـﻌﺮ ﭘـﻪ ﻧﺎﻣـﻪ د ﻛﺘـﺎﺑﻮﻧﻮ ﺧﭙـﺮول‪ ،‬ﭘـﻪ‬
‫ﻏﻮﻧډو ﻛﯥ ﺷﻌﺮ اورول‪ ،‬ﭘـﻪ ﻣﺠﻠـﻮ‪ ،‬راډﻳـﻮ او ورځﭙـﺎڼﻮ ﻛـﯥ د ﺷـﻌﺮ ﭘـﻪ‬
‫ﻧﺎﻣــﻪ د ﻳــﻮ څــﻪ ﺧﭙــﺮول وي‪ ،‬ﻧــﻮ زﻳــﺎت و ﻛــﻢ ﭘــﻨځﻠﺲ ﺷــﭙﺎړس ﻛﺎﻟــﻪ ﺑــﻪ‬
‫ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎ د ﺷﺎﻋﺮۍ اﺳﺎﺳﻲ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ څﻪ دي او ﻫـﻢ ﭘـﻪ ﻋـﺎم‬
‫ډول وﻟﯥ ﻳﻮ ﺳړى ﺷﺎﻋﺮۍ ﺗﻪ ﻣﺨﻪ ﻛﻮي؟‬
‫ﺳﻞ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﯥ ﭘﻪ ﺧﺪاى ﻛﻪ ﺑـﻪ ﭘـﻮﻫﯧږم ﭼـﯥ زﻣـﺎ د ﺷـﺎﻋﺮۍ اﺳﺎﺳـﻲ‬
‫ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﺑﻪ څﻪ وي؟ ﻫﻮ دوﻣـﺮه ﻣـﯥ اورﯦـﺪﻟﻲ دي ﭼـﯥ ﺷـﺎﻋﺮي د ﺧـﺪاى‬
‫ورﻛړه ده‪ .‬ﻫﻐﻪ د ﺧﻮﺷﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﺧﺒﺮه ﭼﯥ‪:‬‬

‫ﺷﯧﺦ دې ﻟﻤﻮﻧځ روژه ﻛړي زه ﺑﻪ ډﻛﯥ ﭘﻴﺎﻟﯥ اﺧﻠﻢ‬

‫ﻫﺮ ﺳـړى ﭘـﻴﺪا دى ﺧﭙﻞ ﺧﭙﻞ ﻛــﺎر ﻟــﺮه ﻛــﻨﻪ‬

‫ﻛــﻪ ﻣ ـﻮږ ﻳــﻮ ګــﻞ ﭘــﻪ ﭘــﺎم ﻛــﯥ وﻧﻴﺴــﻮ ﭼــﯥ څﻨګــﻪ وده ﻛــﻮي؟ څﻨګــﻪ‬
‫راوټﻮﻛﯧږي‪ ،‬څﺎﻧګﯥ‪ ،‬څﺎﻧګﯥ وﻏځﯧږي‪ ،‬ﻏﻮټۍ ﻳﯥ وﺳﭙړﯦږي او ګـﻞ‬

‫‪146‬‬
‫ګﻞ ﺷﻲ؟ ددې ﻋﻤﻠﻴﯥ ﻟﭙﺎره ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ دﻣﺨﻪ د ګﻞ ﺗﺨـﻢ ﺑﺎﻳـﺪ وي‪ .‬ﺑﻴـﺎ ﭘـﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ وار ﺳﺮه ﻣﻨﺎﺳﺒﻪ ځﻤﻜـﻪ‪ ،‬ﭘـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﻪ اﻧـﺪازه اوﺑـﻪ‪ ،‬ﺷـﺒﻨﻢ‪ ،‬ﻟﻤـﺮ‪ ،‬د‬
‫ګﻞ ﭘﺎﻟﻨﻪ او څﺎرﻧﻪ او ﻧﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻪ ﻛﺎر دي‪.‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮي ﻫﻢ داﺳﯥ درواﺧﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ دﻣﺨﻪ د ﺷـﺎﻋﺮۍ ﻓﻄـﺮي ﺗـﻮﻣﻨﯥ‬
‫ﻟﭙﺎره ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺟﺬﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺨﻴﻞ‪ ،‬ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻪ ﻓﻜـﺮ‪ ،‬ﺳـﻨﺪرﻳﺰه ژﺑـﻪ‪ ،‬ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻪ‬
‫ﭘﯧښﯥ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ اﺗﻮﻣﻮﺳﻔﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺮي ﻣﻨﻄﻖ او رﻳﺎﺿﻴﺖ دا ټﻮل ﭘﻪ ﻛـﺎر‬
‫دي‪ .‬ﺷﺎﻋﺮي ﭘﻪ ﻏﻢ او ښﺎدۍ ﻛﯥ زﻣﺎ ډﯦـﺮه ﺧـﻮږه ﻣﻠګـﺮې ده‪ .‬ﺷـﺎﻋﺮي د‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﻴﺘﻮﻧﻮ ﭘﺮ وړاﻧﺪې ﻳـﻮ ښـﻜﻠﻰ ﺗﺴـﻠﻴﺖ دى‪ .‬ﻟـﻪ ﺑـﻞ ﻫـﺮ څـﻪ ﻧـﻪ ﻣـﯥ‬
‫زﻳﺎت ﻟﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ ﺳﺮه زړه ﺗړﻟﻰ دى‪ .‬ﻟﻜﻪ ﺳﻴﻮرى ﻳﻮه ﺑﻞ ﭘﺴﯥ روان ﻳـﻮ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻪ دا ﻣﺨﻜﯥ زه ورﭘﺴﯥ‪ ،‬ﻛﻠﻪ زه ﻣﺨﻜﯥ دا راﭘﺴـﯥ‪ .‬ﻛـﻪ د ﺧﭙـﻞ ژوﻧـﺪ‬
‫ﺷﯧﺒﯥ د ﺷﺎﺗﻮ ﻣﭽۍ وﺑﻮﻟﻢ‪ ،‬ﻧﻮ ﺷﺎﻋﺮي ﻣﯥ ﻣﻠﻜﻪ ده‪ .‬زه ﻓﻜﺮ ﻛﻮم ﭼﯥ د‬
‫اﻧﺴﺎن ﭘﻪ ﻓﻄﺮت ﻛﯥ ﻳﻮه داﺳﯥ ﭘټﻪ ﻏﻮټﻪ ده ﭼﯥ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻳﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ‬
‫ﻫﻨﺮوﻧﻮ ﻛﯥ ﭘﺮاﻧﻴﺰي‪ .‬ﻳﺎ ﻟږ ﺗﺮ ﻟږه د ﭘﺮاﻧﻴﺴﺘﻮ رﻳﺎﺿﺖ ﻳﯥ ﺟـﺎري ﺳـﺎﺗﻲ‬
‫او ﺗﺴﻠﻲ ﭘﺮې ﻛﻮي‪ .‬د ﻧﻮرو ﻛﺎروﻧﻮ ﻣﻴﻨﻪ وال ﻳﯥ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻛـﺎروﻧﻮ ﻛـﯥ د‬
‫ﭘﺮاﻧﻴﺴﺘﻮ ﻫڅﻪ ﻛﻮي ﭼﯥ ﻟﻪ ﻧﻮر ﻫﺮ څﻪ ﻧﻪ زﻳﺎت ﻳﯥ زړوﻧﻪ ورﺳـﺮه ﺗړﻟـﻲ‬
‫دي‪.‬‬
‫ﻫﻮ‪ ،‬ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮه ﺳﺘﺎ دﻫﻤﺪې ﺳـﻮال ﺑﻠـﻪ ﺑﺮﺧـﻪ ﭼـﯥ وﻳﻠـﯥ دې وو‪ )) :‬ﭘـﻪ‬
‫ﻋﺎم ډول وﻟﯥ ﻳﻮ ﺳړى ﺷﺎﻋﺮۍ ﺗﻪ ﻣﺨﻪ ﻛﻮي؟((‬
‫ﻳﻮن ﺻﻴﺐ ﻛﻪ ګﺴﺘﺎﺧﻲ ﻧﻪ ﻛﯧږي‪ ،‬زه ﺳﺘﺎ ﺳﻮال داﺳﯥ اړوم‪ ،‬ﭼـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﺧﺎص ډول وﻟﯥ ﻳﻮ ﺳړى ﺷﺎﻋﺮۍ ﻃـﺮف ﺗـﻪ ﻣﺨـﻪ ﻛـﻮي؟ ﻳـﺎ ﺷـﻌﺮ وﻟـﯥ د‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ زړه اﺧﺘﻪ ﺷـﻲ؟ ﻓﻜـﺮ ﻛـﻮم د دې ﺑﺮﺧـﯥ ځـﻮاب ﻫـﻢ ﭘـﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴـﻮ‬
‫ﺧﺒﺮو ﻛﯥ ﺷﻮى دى‪.‬‬

‫‪147‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮي د ﻧﻮرﻣﺎل ﻓﻜﺮ زﯦږﻧﺪه ده ﻛﻪ د ټﻜﺎن ﺧﻮړﻟﻲ؟‬
‫د دواړو‪ ،‬د ﻧﻮرﻣـــﺎل ﻓﻜـــﺮ ﺷـــﺎﻋﺮي ﻧﻮرﻣﺎﻟـــﻪ ﺷـــﺎﻋﺮي ده او د ټﻜـــﺎن‬
‫ﺧﻮړﻟﻲ ﻓﻜﺮ ټﻜﺎن ﺧﻮړﻟﯥ‪ .‬ﻫﻮ‪ ،‬ﻳـﻮه ﺧﺒـﺮه ﺷـﺘﻪ ﻫﻐـﻪ دا ﭼـﯥ ټﻜـﺎن ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫روښﺎﻧﻪ ﺷﻲ ﭼﯥ ښﻜﻠﻰ ټﻜﺎن ﻳﯥ ﺧـﻮړﻟﻰ دى او ﻛـﻪ ﺑـﺪرﻧګ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻓﻜـﺮ‬
‫ښــﻜﻠﻰ ټﻜــﺎن ﺧــﻮړﻟﻰ و‪ ،‬ﻧــﻮ ﻃﺒﻌ ـﺎً اﻧﻌﻜــﺎس ﺑــﻪ ﻳــﯥ ښــﻜﻠﻰ وي او ﻛــﻪ‬
‫ﺑﺪرﻧګ ټﻜﺎن ﻳﯥ ﺧﻮړﻟﻰ و‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﺴﯥ ﭘﻪ اوﺗﻮ ﺑﻮﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﺮ وي‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﻳﻮ ﻣﻬﻴﻦ ﺟﺎم راوﻏﻮرځﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻳـﻮ ﻣﺘﺮﻧﻤـﻪ ﺷـﺮﻧګ ﺑـﻪ ﺷـﻲ او ﻛـﻪ د‬
‫ﺧﺎﻣﻮ ﺧﺎورو ﻟﻮښﻰ راوﻏﻮرځﻲ د ﻣﺎﺗﯧﺪو اواز ﺑﻪ ﻳﯥ ﻧﺎﻣﺘﺮﻧﻢ وي‪.‬‬
‫د ﺑــﯥ ﻓﻜــﺮه ﻫﻨــﺮي ﺷــﻌﺮ او د ﻓﻜــﺮي ﺑــﯥ ﻫﻨــﺮه ﻳــﺎ ﺑــﯥ‬
‫ﺗﺨﻴﻠﻪ ﺷﻌﺮ )ﻧﻈﻢ( ﭘﻪ ﺑـﺎب ﺳﺘﺎﺳـﯥ ﻧﻈـﺮ څـﻪ دى؟ ﻛـﻮم‬
‫ﻳﻮ ﺳﺘﺎﺳـﯥ د ﺗﺎﺋﻴـﺪ وړ دى او ﻛـﻪ ﻧـﻪ د دواړو ﺗـﺮﻣﻨځ د‬
‫ﻓﻜﺮي ﻫﻨﺮي ﺷﻌﺮ ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻛﻮئ؟‬
‫ﭘﻪ ﺷﻌﺮ او ﺑﻞ ﻫﺮ ﻫﻨﺮ ﻛﯥ اﺳﺎﺳﻲ ټﻜﻰ ښﻜﻼ ده‪ .‬ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﻛـﯥ ﭼـﯥ ﻫـﺮ‬
‫څﻪ راځﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻌﺮ ﺷﻲ او ﺑﺎﻳﺪ ښـﻜﻼ ﺷـﻲ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻓﻜـﺮ وي‪ ،‬ﻛـﻪ ﺗﺨﻴـﻞ‬
‫وي‪ ،‬ﻛﻪ ارﻣﺎن وي او ﻛﻪ ﭘﻴﻐﺎم وي‪ .‬دا ټﻮل ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮه ﻏﺎړه ﻏړۍ ﺷﻲ او‬
‫ﻳﻮه ګډه ﻣﻨﺎﺳﺒﻪ ﺷﻌﺮي ښﻜﻼ راوﭘﻨځﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻳﺎ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻟﻴﻜﻨﻪ ﭼﯥ ﻫﻨﺮ او ﺗﺨﻴﻞ وﻧﻪ ﻟﺮي ﻧﻪ ورﺗـﻪ‬
‫ﺷﻌﺮ واﻳﻢ او ﻧﻪ ﻫﻢ د ﺷﻌﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ او ﺧﻮﻧﺪ ﺗﺮې اﺧﻴﺴﺘﻰ ﺷﻢ‪ .‬ﻫﻮ ﻛﻪ ﻳـﻮ‬
‫ﺷﻌﺮ ﻓﻜﺮ ﻫﻢ ﻧﻪ ﻟﺮي او ﻧﻮرې ښﻜﻼوې وﻟﺮي ﺧﻮښﯧږي ﻣﯥ او ﻗﺒﻮل ﻣﯥ‬
‫دى‪ .‬ﻛﻪ ﺑﻴﺎ ﻳﻮ ﺷـﻌﺮ د ﺗﺨﻴـﻞ‪ ،‬ﺟـﺬﺑﯥ‪ ،‬ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻪ او ﺳـﻨﺪرﻳﺰ اﻧځﻮروﻧـﻮ‬
‫ﺗﺮڅﻨــګ ﻓﻜــﺮ او ﭘﻴﻐــﺎم ﻫــﻢ وﻟــﺮي‪ ،‬ﺑﻴــﺎ ﺧــﻮ ﻧــﻮ ﻧــﻮر ﻋﻠــﻰ ﻧــﻮر‪ ،‬ﺑــﺲ ﭘــﺮ‬

‫‪148‬‬
‫ﺷﻴﺪو ﺑﺎﻧﺪې ﭼـﯥ ﻫـﺮ څـﻮﻣﺮه ﻏـﻮړي ﺗﻮﻳـﻮې ﺧﻮﻧـﺪ ﻳـﯥ زﻳـﺎﺗﯧږي او ﻟـﻪ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﻧﻪ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﺟﻮړﯦږي‪ .‬ﭘﻪ ﺷـﻌﺮ ﻛـﯥ ﺗﺨﻴـﻞ ﺟﺬﺑـﻪ او ﻧـﻮرې ﻫﻨـﺮي‬
‫ښﻜﻼوې داﺳﯥ دي ﻟﻜﻪ د ﻳﻮه ګﻞ رﻧګ او وږﻣﯥ او ﻛـﻪ ﺑﻴـﺎ ﻟـﻪ ﻫﻤـﺪې‬
‫ګﻞ ﻧﻪ ګﻞ ﻗﻨﺪ او د روﻏﺘﻴﺎ درﻣـﺎن ﻫـﻢ ﺟﻮړﯦـﺪى ﺷـﻮل دا ﻳـﯥ د ﻓﻜـﺮ او‬
‫ﭘﻴﻐﺎم ﺑﺮﺧﻪ ده ﭼﯥ د ګﻞ ارزښﺖ ﻳﯥ ﻧﻮر ﻫﻢ زﻳﺎت ﻛړى دى‪ .‬ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﻛﯥ‬
‫ﻫﻢ د ﻧﻮرو ښﻜﻼوو ﺗﺮڅﻨګ ﭘﻴﻐﺎم او ﻓﻜﺮ ښﻜﻼﻳﻴﺰ ذوق ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ د‬
‫ﻣﻨﻠﻮ وړ دي ﭼﯥ د ﺷﻌﺮ ﭘﺮ ﻣﻨﺎﺳـﺒﻪ ښـﻜﻼ ﺑﺎﻧـﺪې ﺑـﯥ ځﺎﻳـﻪ ﺑـﺎر ﻧـﻪ ﺷـﻲ‪.‬‬
‫ﻓﻜﺮ او ﭘﻴﻐﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﻛﯥ داﺳﯥ ﺣﻞ ﺷﻲ ﻟﻜـﻪ ﭘـﻪ ګـﻞ ﻛـﯥ د رﻧـګ‬
‫او ﺧﻮﺷـﺒﻮ ﺗﺮڅﻨــګ د ګــﻞ ﻗﻨــﺪ او درﻣــﺎن ﺟﻮړﯦـﺪﻟﻮ ﺗﻮﻣﻨــﻪ‪ ،‬ﻳــﺎ ﻟﻜــﻪ ﭘــﻪ‬
‫ﺧﻮړو ﻛﯥ ﻣﺎﻟګﻪ‪.‬‬
‫ﻛﻴﻨﻪ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ټﻮﻛﻮﻟﻮ ﻛﯥ زﻳﺎت رول ﻟﺮي ﻛﻪ ﻋﺎﻃﻔﻪ‬
‫او ﻛﻪ دواړه؟‬
‫د ﺷــﻌﺮ او ﺑــﻞ ﻫــﺮ ﻫﻨــﺮ ﭘــﻪ ﺗــﺎر وﭘــﻮد ﻛــﯥ ﻣﻴﻨــﻪ‪ ،‬ښــﻜﻼ او ﻋﺎﻃﻔــﻪ‬
‫ﻏځﯧﺪﻟﯥ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ راځﻲ‪ .‬دا ﭼﯥ اﻧﺴﺎن ﻣﻴﻨﻪ ﻛﻮي ﻣﺎﻧـﺎ دا ﭼـﯥ ﻛﺮﻛـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻛﻮي‪ .‬ﻛﻪ ﻳﻮ څﻮك ﻟﻪ ﻳﻮه څـﻪ ﺳـﺮه ﻣﻴﻨـﻪ وﻟـﺮي د ﻫﻐـﻪ څـﻪ )ﻣﻌﺸـﻮق( ﻟـﻪ‬
‫دښــﻤﻦ ﺳــﺮه ﺑــﻪ ﺧﺎﻣﺨــﺎ ﻛﺮﻛــﻪ ﻟــﺮي‪ .‬ﺧــﻮ اﺻــﻠﻪ ﺧﺒــﺮه داده ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﻫﻨــﺮي‬
‫ﭘﻨځﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﻛﺮﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ښﺎﻳﺴﺖ ﺑﺪﻟﻪ ﺷﻲ او ﻋﺎﻃﻔﯥ ﺗﺮڅﻨګـﻪ ﻳـﻮ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ رﻧګ ځﺎن ﺗﻪ ﻏﻮره ﻛړي‪ .‬داﺳـﯥ ﻧـﻪ ﺷـﻲ ﻟﻜـﻪ ﺷـﺎل او ﺷـړۍ دې‬
‫ﭼﯥ ﺳﺮه ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻛړي وي‪ .‬ځﻜﻪ ﺧﻮ وﻳـﻼى ﺷـﻢ ﭼـﯥ ﻋﺎﻃﻔـﻪ او ﻛﺮﻛـﻪ ﭘـﺮ‬
‫ﺧﭙﻞ ﺧﭙﻞ ځﺎى ﭘﻪ ﻫﻨﺮي ﭘﻨځﻮﻧﻮ ﻛﯥ ځﺎﻧګړى ارزښﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺗـﻞ‬
‫ﻟﻪ ښﻜﻼ ﺳﺮه ﻣﻴﻨﻪ ﻛﻮي او ﻟﻪ ﺑﺪرﻧګﻴﻮ ﻛﺮﻛـﻪ‪ .‬ﺧـﻮ ﻣﻘﺼـﺪ دادى ﭼـﯥ د‬
‫ﻣﻴﻨﯥ او ﻛﺮﻛﯥ ﻟﻪ ﻛﺶ ﻣﻜﺶ ﻧﻪ ﭼﯥ ﻛﻮم ﻋﻤﻞ ﻣﻨځﺘﻪ راځـﻲ ﻫﻐـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬

‫‪149‬‬
‫ﺟﻮړووﻧﻜﻰ وي‪ .‬ﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮ ﻛـﯥ د ﻳـﻮې ﺷـﻞ ﻛﻠﻨـﯥ اﻓﻐـﺎﻧﯥ‬
‫ﻧﺠﻠۍ داﺳـﯥ اﻧځـﻮر راوړى ﭼـﯥ ﭘـﺮ ټﻨـډه ﻳـﯥ ﺷـﻞ ﻣﯧﺨﻮﻧـﻪ ټـﻚ وﻫـﻞ‬
‫ﺷــﻮي دي‪ .‬ﻛــﻪ دﻟﺘــﻪ د ﺷــﺎﻋﺮ ﻋﺎﻃﻔــﻪ راﭘﺎرﯦــﺪﻟﯥ ﻧــﻮ د ﻫﻐــﻮ ﻻﺳــﻮﻧﻮ ﭘــﺮ‬
‫وړاﻧﺪې ﻳﯥ ﻛﺮﻛﻪ ﻫﻢ راﭘﺎرﯦﺪﻟﯥ ده ﭼﯥ د ﻧﺠﻠۍ ﭘـﺮ ﺗﻨـﺪي ﻳـﯥ ﻣﯧﺨﻮﻧـﻪ‬
‫ټﻚ وﻫﻠﻲ دي‪.‬‬
‫د ﺷــﺎﻋﺮ او د ﻫﻐــﻪ د ﺷــﻌﺮ ﺗــﺮﻣﻨځ روﺣــﻲ او اﺧﻼﻗــﻲ‬
‫اړﻳﻜﯥ څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫ﺗــﺮ ډﯦــﺮ ځﺎﻳــﻪ ﺷــﻌﺮ او ﻫﻨــﺮ د اﻧﺴــﺎن د ﺑــﺎﻃﻨﻲ او ﻇــﺎﻫﺮي ﻛﻴﻔﻴــﺎﺗﻮ‬
‫اﻧځﻮرول دي‪ ،‬ﺗﺮ ﻳﻮه ځﺎﻳـﻪ روﺣـﻲ ﻛﻴﻔﻴـﺖ او اﺧـﻼق د ﺷـﺎﻋﺮ ﭘـﺮ ﺷـﻌﺮ‬
‫ﺳﻴﻮرى ﻛﻮي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘـﻪ ﺷـﻌﺮ او ﻫﻨـﺮ ﻛـﯥ ښﺎﻳﺴـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ د ﺳـﻮي ﻻس ﭘـﻪ‬
‫څﯧــﺮ وﺳــﺎﺗﻞ ﺷــﻲ‪ .‬ﻫﻐــﻪ د ﭼــﺎ ﺧﺒــﺮه ﭼــﯥ د ښــﻮ ﻏﻮښــﻮ ښــﻪ ښــﻮروا وي‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪاﺳـــﯥ د ښـــﻜﻠﻴﻮ رواﻧـــﻲ او اﺧﻼﻗـــﻲ ﻛﻴﻔﻴـــﺎﺗﻮ او ښـــﻜﻠﻲ ﺿـــﻤﻴﺮ‬
‫اﻧﻌﻜﺎس ﺑﻪ ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﻛـﯥ ﻫـﻢ ښـﻜﻠﻰ راځـﻲ‪ .‬ﻛـﻪ دﻟﺘـﻪ د اﺧﻼﻗـﻮ ﭘـﻪ ﺑـﺎب‬
‫وﻏږﯦږو ﺧﺒﺮې ﺑﻪ ډﯦﺮې ﺷـﻲ‪ .‬ﻫﻤـﺪوﻣﺮه واﻳـﻢ ﭼـﯥ ﭘـﻪ ﺑﺸـﺮي ټﻮﻟﻨـﻮ ﻛـﯥ‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻌﻴﺎروﻧﻪ ﻫﻢ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪ .‬زه ﺧﻮ واﻳـﻢ ﭼـﯥ ﺷـﻌﺮ د‬
‫ښﺎﻳﺴــﺖ د اﻇﻬــﺎر ﻟﭙــﺎره ﻳــﻮه ﺻــﺎدﻗﺎﻧﻪ او ﺻــﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻏــږ دى‪ ،‬ﭼــﯥ ﭘــﻪ‬
‫ښﻜﻠﻴﻮ ارواوو او ښﻜﻠﻴﻮ زړوﻧﻮ ﻛﯥ ﺳﻨﺪرﻳﺰه وده ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫داﻫــﻢ واﻳــﻢ ﭼــﯥ ﻛــﻪ ﺷــﺎﻋﺮ ﻓﻨــﺎﻓﻲ اﻟﺸــﻌﺮ ﺷــﻲ ﻧــﻮ ﻫﻨــﺮ ﺑــﻪ ﻳــﯥ د ﻧــﻮرو‬
‫ﻧﻴﻤګړﺗﻴﺎوو ﭘﺮده ﭘﻮښ ﺷﻲ او ﻳﺎ ﺑﻪ ﻟږ ﺗﺮ ﻟـږه ﻟـﻪ ډﯦـﺮو ﺑـﺪﻳﻮ واوړي‪ .‬دا‬
‫ځﻜﻪ ﭼﯥ ښﻜﻼ او ﻧﯧﻜﻲ ډﯦﺮ ﺳﺮه ﻟﺮې ﻧﻪ دي‪.‬‬

‫‪150‬‬
‫ﻛﻮم ﺷﺎﻋﺮ د ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل د ﭘﯧښﻮ ښﻪ اﻧځﻮروﻧﻪ ﻛـﻮﻻى‬
‫ﺷﻲ؟‬
‫دا ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﭘﻪ ﻛﻠﻲ ډول دوه ځﻮاﺑﻮﻧﻪ ﻟﺮﻻى ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻫﻐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﭼﯥ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﻧﺒﻮغ وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭼﯥ د ﭘﯧښﻮ ﺧﻮﻧﺪ ﻳﯥ څﻜﻠﻰ او ﭘﯧښﯥ ﻳﯥ ﻟﻤﺲ ﻛړې دي‪.‬‬
‫اﻳﺎ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎﻳﺪ ټﻮل ﻋﻤﺮ ﻣﻴﻦ وي؟‬
‫ﻫﻮﻛﯥ ﻳﻮن ﺻﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺨﺘﻮر ﺑﻪ وي ﭼﯥ ټﻮل ﻋﻤﺮ ﻣﻴﻦ وي‪ .‬ﺧـﻮ ﻣﻴﻨـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻛﻠﻪ داﺳﯥ ﺷﻲ ﭼﯥ ﻫـﺮ څـﻮﻣﺮه ورﭘﺴـﯥ ګﺮځـﯥ‪ ،‬ﭘـﻪ ﻻس ﺑـﻪ ﻧـﻪ درځـﻲ‪،‬‬
‫ﻛﻠﻪ ﺑﻴﺎ د ښﻜﺎر ﻏﻮﻧﺪې ﭘﺮ ﺳړي ورﭘﯧښﻪ ﺷﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ د ﺧﻮﺷﺎل ﺑﺎﺑﺎ ﺧﺒـﺮه‬
‫ده ﭼﯥ واﻳﻲ‪:‬‬
‫ﺧﺪاﻳـﻪ ﺗـﻪ ﭘـﻪ زړه ﻛﯥ اﭼـﻮې دا ﻣـﻴﻨﯥ‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ ښﻜﺎر دې ﻣﺒﺘﻼ ﻛــړم ﺗﻪ ﻣﯥ وﻳﻨﯥ‬

‫ﺗﺎﺳﯥ ﭘﻮﻫﯧږئ ﭼﯥ ﺷﺎﻋﺮ ﻳـﻮ ﻋـﺎﻃﻔﻲ ﻣﻮﺟـﻮد دى او‬

‫ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ د ﭘﯧښــﻮ ﺗــﺮ اﻏﯧــﺰو ﻻﻧــﺪې راځــﻲ‪ ،‬ﻧــﻮ د ﺷــﻌﺮ‬
‫ﻏﯧــږې ﺗــﻪ ﭘﻨــﺎه وړي او ﺧﭙــﻞ ځــﺎن ﺗﺴــﻜﻴﻨﻮي‪ .‬ﻛــﻪ ﻳــﻮ‬
‫ﺷﺎﻋﺮ د ﻋﻮاﻃﻔﻮ د ﺗﻮﭘﺎﻧﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﭘـﻪ ﭘﺎﻳﻠـﻪ ﻛـﯥ د ﺷـﻌﺮ‬
‫ﻟﻪ ﻏﯧږې ﭘﺮﺗﻪ ﻧﺎوړه څښﺎك او څﻜﺎك ﺗﻪ ﭘﻨـﺎه ﻳﻮﺳـﻲ‪،‬‬
‫ﻧﻮ دا ﺑﻪ د ده ﭘﺮ ﺷﻌﺮ ﻧﺎوړه اﻏﯧﺰ وﻧﻪ ﻛړي؟ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺳـﺮه‬

‫‪151‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﯥ واټﻦ زﻳﺎت ﻧﻪ ﻛړي او د ﺧﭙـﻞ ﺷـﻌﺮ د ﺑـﯥ ﺑـﺎورۍ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺎﻧﺎ ﺑﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ وي؟‬
‫د ﻣﺎﺷﻮم ﻟﭙﺎره ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻪ ﻏﯧږه د ﻣﻮر ﻏﯧږه ده او د ﺷـﺎﻋﺮ ﻟﭙـﺎره ښـﻜﻠﯥ‬
‫او ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻪ ﻏﯧږه د ﺷـﻌﺮ ﻏﯧـږه ده‪ .‬ﺑﺨﺘـﻮر دى ﻫﻐـﻪ ﺷـﺎﻋﺮ ﭼـﯥ ﺗـﻞ ﻳـﯥ د‬
‫ﺷــﻌﺮ ﭘــﻪ ﻏﯧــږ ﻛــﯥ ﺳــﺮ اﻳښــﻰ دى‪ .‬د ﻛﻨــﺪﻫﺎرﻳﺎﻧﻮ ﭘــﻪ اﺻــﻄﻼح د ﻣــﻮر‬
‫ﺷــﻴﺪې دې ﻳــﯥ ﺷــﻲ‪ .‬اوس ﺑــﻪ راﺷــﻮ دې ﻧــﻮرو ﻏﯧــږو ﺗــﻪ ﺳﺘﺎﺳــﻮ ﭘــﻪ‬
‫اﺻــﻄﻼح د ﻧــﺎوړه څښــﺎك او څﻜــﺎك ﻏﯧــږو ﺗــﻪ‪ .‬ﭘــﻪ دې ﻫﻜﻠــﻪ دوﻣــﺮه‬
‫وﻳﻼى ﺷﻢ ﭼﯥ ښﻪ ﺷﻌﺮ ﻟـﻪ ﺗﺼـﻨﻊ ﻧـﻪ ﭘـﺎك وي‪ .‬د څښـﺎك او څﻜـﺎك ﭘـﻪ‬
‫ﻏﯧږ ﻛﯥ د ﺗﺼﻨﻊ ﺧﻮا ﺗﻪ ﻻره ﻏځﯧﺪﻟﯥ ده‪ .‬دا ﻏﯧږې دوﻣـﺮه ډﯦـﺮ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫ﺳﻜﻮن ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ددې ﻏﯧږو ﺧﻮﺑﻮﻧـﻪ ﻣﺼـﻨﻮﻋﻲ دي‪ .‬ﭘـﻪ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺧﻮﺑﻮﻧـﻮ‬
‫ﻛﯥ اﻟﻬﺎﻣﻲ ﺧﻮﺑﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴﺪﻟﻰ ﺷﻮ‪ .‬ﺑﻴﺎ ﻫﻢ زه ﻗـﺎﻃﻊ ﺣﻜـﻢ ﻧـﻪ ﺷـﻢ ﻛـﻮﻻى‬
‫ﭼﯥ ﻫﺮ ﻧﺎروږدى ﺑﻪ ﻟﻪ روږدي ښﻪ ﻫﻨﺮ وﭘﻨځﻮي‪ .‬ﭘـﻪ ﻳـﻮه ﻛﺘـﺎب ﻛـﯥ ﻣـﯥ‬
‫ﻟﻮﺳﺘﻲ وو‪)) :‬ﭼﯧﺮﺗﻪ ﭼﯥ ښﻪ ﺷﻌﺮ ﺷﺘﻪ ﺷﺮاﺑﻮ ﺗﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪((.‬‬
‫اوﻳﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﺎ څﻮك دې ﻟﻨډۍ د څښﺎك ﺧﻮاﺗﻪ څﻜﻮﻟﻲ وي ﭼﯥ واﻳﻲ‪:‬‬

‫ﻣﺎ د ﭼﻠﻢ ﻧﺮى ﻟﻮګﻰ ﻛړې‬

‫ﭼﯥ د ﺟﺎﻧﺎن ﻟﻪ ﻟړﻣﺎﻧﻪ راﺗﺎوه ﺷﻤﻪ‬

‫ﻧﻮ زﻣﻮږ ﺗﻮﺻﻴﻪ ورﺗﻪ داده ﭼﯥ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﻏﯧږ ﻛﯥ دې ﺳـﺮوﻧﻪ ﻛﯧـږدي‬

‫او ﻻﻫﻮﺗﻲ ﻟﻠﻮ ﻟﻠﻮ ﺗﻪ دې ﻏﻮږ ﻏﻮږ ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ﺷــﻌﺮ د اﻧځﻮروﻧــﻮ ﭘــﻪ ﺑــﺎب ﺳﺘﺎﺳــﯥ ﻧﻈــﺮ څــﻪ دى؟‬
‫ﻋﻴﻨﻲ اﻧځﻮروﻧﻪ زﻳﺎت وﻛﺎرول ﺷﻲ ﻛـﻪ ذﻫﻨـﻲ؟ ځﻴﻨـﯥ‬

‫‪152‬‬
‫واﻳﻲ ﭼﯥ ﻋﻴﻨﻲ اﻧځﻮروﻧﻪ د ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل ﻋﻜﺎﺳﻲ ﻛـﻮي‪.‬‬
‫ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ او اورﯦﺪوﻧﻜﻲ ﺗﺮې ژر ﺧﻮﻧﺪ اﺧﻴﺴـﺘﻼى‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬ﺧﻮ ځﻴﻨﯥ ﻧﻮر ﻓﻜﺮ ﻛﻮي ﭼﯥ ﻟﻪ ﻋﻴﻨﻲ اﻧځﻮروﻧـﻮ‬
‫ﻧﻪ ژر ﺧﻮﻧﺪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧږي او ﻣﺎﻧﺎ ﻳـﯥ ﺗﺮﻻﺳـﻪ ﻛﯧـږي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﻛﯥ د ذﻫﻨﻲ اﻧځﻮروﻧﻮ ﻛﺎروﻧـﻪ ﺿـﺮور ده ځﻜـﻪ‬
‫ﭼــﯥ د ﻟﻮﺳــﺘﻮﻧﻜﻲ د ذﻫﻨــﻲ ځــﻮاك د ودې او ﭘــﻪ ﻛــﺎر‬
‫اﭼﻮﻟـــﻮ ﺳـــﺒﺐ ﻛﯧـــږي او ﺗـــﺮ ﻳـــﻮې ﺗﺤﻠﻴﻠـــﻲ ﻋﻤﻠﻴـــﯥ‬
‫وروﺳﺘﻪ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻰ د ﺧﻮﻧـﺪ او ﻣﺎﻧـﺎ ﺣـﺪ ﺗـﻪ رﺳـﯧږي‪.‬‬
‫ﻧﻮ ددې ﻟﭙـﺎره ﭼـﯥ ﺷـﺎﻋﺮ د ﻟﻮﺳـﺘﻮﻧﻜﻲ ذﻫﻨـﻲ ځـﻮاك‬
‫ﭘــﻪ ﻛــﺎر اﭼــﻮﻟﻰ وي‪ ،‬ﺑﺎﻳــﺪ ذﻫﻨــﻲ اﻧځﻮروﻧــﻮ ﺗــﻪ زﻳﺎﺗــﻪ‬
‫ﭘﺎﻣﻠﺮﻧـــﻪ وﺷـــﻲ‪ .‬ﺗﺎﺳـــﯥ د دواړو ﭘـــﻪ ﻫﻜﻠـــﻪ ﺧﭙـــﻞ ﻧﻈـــﺮ‬
‫څﺮګﻨﺪ ﻛړئ؟‬
‫د ﺷﻌﺮ اﻧځﻮروﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ښﻜﻠﻲ روښـﺎﻧﻪ او ﻃﺒﻴﻌـﻲ وي‪ .‬ﻛـﻪ ځـﺎى ځـﺎى‬
‫ﭘﯧﭽﻠﻲ ﻫﻢ وي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ښﻜﻼ او ﻫﻨﺮي ﻣﻨﻄﻖ وﻟﺮي‪ .‬ﻛﻪ ﭘـﻪ ﺷـﻌﺮ‬
‫ﻛﯥ ﻋﻴﻨﻲ اﻧځﻮروﻧﻪ راﻏﻠﻲ وي او ﻛﻪ ذﻫﻨﻲ ﺷﻌﺮﻳﺖ ﺑـﻪ ﻳـﯥ ﭘـﻪ دې ﻛـﯥ‬
‫وي ﭼﯥ د ذوق ﺧﺎوﻧﺪ ﺗـﺮې ښـﻜﻼﻳﻴﺰ ﻛﻴﻔﻴـﺖ واﺧﻴﺴـﺘﻼى ﺷـﻲ‪ .‬ﻛـﻪ د‬
‫اﻧځﻮروﻧﻮ ﻻره ﭘﻪ ﻣﺎرﭘﯧﭽﻲ ډول ﺗﺎوه راﺗﺎوه ﻫﻢ وي‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻬﻲ او‬
‫ﺳﻼﻣﺘﻪ دﻧګﯥ ښﻜﻼ ﺗﻪ ورﺳﯧږي‪ .‬دا ﻻره ﻛﻪ ډﯦﺮه ګﺮاﻧﻪ او ﻣﺸـﻜﻠﻪ ﻫـﻢ‬

‫‪153‬‬
‫وي‪ ،‬ﺧﻮ ښﻜﻠﯥ ﺑﺎﻳﺪ وي‪ .‬روښﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ وي او د ﺗﺼـﻨﻊ ﻟـﻪ ﻏﺒـﺎر ﻧـﻪ ﻟـﺮې‬
‫ﺑﺎﻳﺪ وي‪.‬‬
‫ﻳــﻮن ﺻــﻴﺐ! ﺗﺎﺳــﯥ ﻟﻴﻜﻠــﻲ دي ﭼــﯥ ﻟــﻪ ﻋﻴﻨــﻲ اﻧځﻮروﻧــﻮ ژر ﺧﻮﻧــﺪ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧږي او ﻟﻪ ذﻫﻨﻲ ﭘﻪ ځﻨډ ﺳـﺮه ﺧﻮﻧـﺪ اﺧﻴﺴـﺘﻞ ﻛﯧـږي‪ .‬زه ﺧـﻮ‬
‫واﻳﻢ ﭼـﯥ ﻛـﻪ ﭼﯧـﺮې اﻧځﻮروﻧـﻪ ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳـﺐ او ﻃﺒﻴﻌـﻲ وﻛـﺎرول‬
‫ﺷﻲ ﻛﻪ ذﻫﻨﻲ وي ﻛﻪ ﻋﻴﻨﻲ ﺧﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺮې ژر واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷـﻲ‪ .‬ﺷـﻌﺮ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻟﻪ اورﯦﺪﻟﻮ او ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ ﺳﺮه ﺟﻮﺧﺖ ﻫﻢ ﺧﻮﻧﺪ او ښﻜﻼﻳﻴﺰ ﻛﻴﻔﻴﺖ وﻟﺮي‬
‫او ﻟﻪ ﭘﺎى ﺗﻪ رﺳﯧﺪو ﺳﺮه ﻳﯥ د ﻳﻮه ﺑﻞ ﺧﻮﻧﺪ ﭘﻴـﺪا ﻛـﻮل ﻫـﻢ ﻛﻤـﺎل دى‪ .‬د‬
‫ﺷﻌﺮ ﻫﺮه ﻣﺴﺮه او ﺑﻨﺪ د ﻳﻮه ټﺎل د ټﺎﻟۍ ﭘﻪ څﯧـﺮ ﺑﺎﻳـﺪ وي‪ ،‬ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﻫـﺮې‬
‫ټــﺎﻟۍ ﻧــﻪ ﺳﻤﻼﺳــﻲ ﺧﻮﻧــﺪ واﺧﻠــﻮ‪ .‬ښــﻪ ﺷــﻌﺮ ﺧــﻮ د ډول او اﺗــڼ ﭘــﻪ څﯧــﺮ‬
‫ﺳﻤﻼﺳﻲ ﻫﻨګﺎﻣـﻪ ﺟـﻮړوي‪ ،‬ﻧـﻪ داﺳـﯥ ﭼـﯥ )) اﺗـڼ ﺳـﻮړ ﺷـﻮ او ﻣـﻮزى‬
‫اوس ﺗﻮد ﺷﻮ‪ ((.‬زﻣﺎ ﻣﻄﻠﺐ دادى ﭼﯥ ﭘـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻛـﯥ ﻫـﺮ ډول اﻧځﻮروﻧـﻪ‬
‫وي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ وي‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻫﺮه ﻻر ځﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ د ښﻜﻼ ﻣﻜـﯥ‬
‫ﺗﻪ ځﺎن ورﺳﻮي‪ ،‬ﺧﻮ ﺷﺘﻪ ډﯦﺮ داﺳﯥ ښﺎﻏﻠﻲ ﭼﯥ د ﻣﻜﯥ ﭘﻪ ﻧﻴﺖ راوﺗﻲ‬
‫وي‪ ،‬ﻻره ﺗﺮې ﻧﻪ ورﻛﻪ ﺷﻲ او ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن ﺗﻪ ورﺳﯧږي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ وﺧﺖ ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﺷـﺎﻋﺮي او ﭘـﻪ ټـﻮﻟﻴﺰ ډول‬
‫ادﺑﻲ ﺑﻬﻴﺮ ﺗﻪ ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻳﯥ ﻛﻪ ﻧﻬﻴﻠﻰ؟‬
‫ﻧﻬﻴﻠﻲ ګﻨﺎه ده‪ .‬ﺧﺪاى ﺷـﺘﻪ ډﯦـﺮ ﻫﻴﻠـﻪ ﻣـﻦ ﻳـﻢ‪ ،‬دا زړه ﻣـﯥ داﺳـﯥ راﺗـﻪ‬
‫واﻳﻲ ﭼﯥ د ډﯦﺮې ﺳﺘﺮې ښﻜﻼ د ﭘﻨځﻮﻧﯥ وﺧﺖ رارﺳﯧﺪﻟﻰ دى‪.‬‬
‫) ﻟﻪ ﻧﺮګﺴﻪ ﺗﺮ ﻧﺮګﺴﻪ( ﭘﻪ ﻧﻮم ﺳﺘﺎ د ﻟﻨډو ﻛﻴﺴـﻮ ﻳـﻮه‬
‫ټﻮﻟګﻪ ﺧﭙﺮه ﺷﻮې ده‪ .‬د ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ د ارزوﻧﯥ ﻟﻪ ﻣﺨـﯥ‬

‫‪154‬‬
‫د ﻟﻨډو ﻛﻴﺴﻮ ﭘـﻪ اﻧـډول ﺳﺘﺎﺳـﯥ ﺷـﺎﻋﺮي ﻟـﻮړه ارزول‬
‫ﺷﻮې‪ ،‬ﺗﺎﺳﯥ دا ﺧﺒﺮه څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫ﻟــﻪ ﻟﻮﺳــﺘﻮﻧﻜﻴﻮ ﻧــﻪ دﻧﻴــﺎ دﻧﻴــﺎ ﻣﻨﻨــﻪ ﭼــﯥ زﻣــﺎ ﺷــﻌﺮ او ﻧﺜــﺮ ﻳــﯥ دواړه‬
‫ﻟﻮﺳﺘﻲ‪ .‬ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږم ﭼﯥ ﻛﻮﻣﯥ ﻟﯧﻮﻧۍ ﻣﻴﻨﯥ ﻟﻪ ﺷﻌﺮ او ﻧﺜﺮ ﻧـﻪ ﻣﻌﺸـﻮﻗﻪ‬
‫راﺗﻪ ﺟﻮړه ﻛړې ده‪ .‬ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ ﻳﻮه ده‪ ،‬ﺧﻮ ﺧﺒﺮه ﭘﻪ ﻟﺒﺎس ﻛﯥ ده‪ .‬دا ﭼﯥ دا‬
‫ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ رﻧګﻴﻨﻮ ﺟﺎﻣﻮ ﻛﯥ ښﻪ ښﻜﺎري ﺧﺪاى دې وﻛړي ﭼﯥ‬
‫د ﻧﺜﺮ ﭘﻪ ﺳﺎده ﺟﺎﻣﻮ ﻛﯥ ﻳﯥ ﻫﻢ ښﻪ وښﻜﺎروم‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳﯥ ﭘـﻪ ﻧﺜـﺮي ﻟﻴﻜﻨـﻮ ان ﭘـﻪ ځﻴﻨـﻮ ﺳـﺮﻳﺰو او ﻛـﺮه‬
‫ﻛﺘﻨﻮ ﻛﯥ د ﻟﻴﻜﻨﯥ ژﺑﻪ ﻫﻨﺮي او ﻟﻪ ﺗﺨﻴﻠﻪ ډﻛﻪ ﺑﺮﯦښـﻲ‪،‬‬
‫ﭘــﻪ ﭘــﻮﻫﻨﻴﺰو او ﺗﺤﻠﻴﻠــﻲ ﻟﻴﻜﻨــﻮ ﻛــﯥ دې ډول ژﺑــﯥ ﺗــﻪ‬
‫اړﺗﻴﺎ ﺷﺘﻪ؟‬
‫ﻣﺎ ﺗﻞ ﭘﺮ ﺷﻌﺮ او ﻧﻮرو ﻫﻨﺮي ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﻳﻮ څﻪ ﻟﻴﻜﻨﯥ ﻛړې دي‪ .‬ﭘـﺮ ﺷـﻌﺮ‬
‫ﺑﺎﻧﺪې ﻟﻴﻜﻨﯥ ﺑﺎﻳـﺪ د ﺷـﻌﺮ ﺳـﻜﻨۍ ﺧﻮﻳﻨـﺪې وي‪ .‬ﺧﺮﺑـﻮزه ﺧﺮﺑـﻮزې ﺗـﻪ‬
‫ګﻮري رﻧګ اﺧﻠﻲ‪ .‬ﻟﻴﻜـﻮال ﺑﺎﻳـﺪ ﻟـﻪ ﻣﻮﺿـﻮع ﺳـﺮه ﺑﺮاﺑـﺮه ژﺑـﻪ او ﻟﻬﺠـﻪ‬
‫وﻛﺎروي‪ ،‬ﻛﻪ د ﻋﻠﻤﻲ او ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻟﻴﻜﻨﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ ژﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎده او ﻋﻠﻤﻲ وي‪ .‬ﻛﻪ د ﻫﻨﺮي ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻟﻴﻜﻨﻪ وي ﻧـﻮ ژﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻮ څﻪ ﻫﻨـﺮي وي‪ .‬د ﻏﻠﺒﯧـﻞ ﺳـﻴﻮرى ﺳـﻮرى ﺳـﻮرى وي‪ .‬د ﺷـﻌﺮ او‬
‫ﻫﻨﺮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺧﺒﺮې ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻌﺮ او ﻫﻨﺮ ﺗﻪ ورﺗﻪ وي‪.‬‬
‫زﻣﻮږ ﭘﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﯥ وﻟﯥ د ﻧﺜﺮ ﭘﻪ اﻧډول ﺷﻌﺮ )ﻧﻈﻢ( ﺗﻪ‬
‫زﻳﺎﺗﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﻛﯧږي؟‬

‫‪155‬‬
‫ﭘښﺘﻮ د څﭙﻮ او ﺳـﯧﻼﺑﻮﻧﻮ ژﺑـﻪ ده او ﭘـﻪ اﺳـﺎﻧۍ ﺳـﺮه د ﻣﻮﺳـﻴﻘۍ او‬
‫ﺗــﺮﻧﻢ زړي ﭘــﻪ ﻛــﯥ زرﻏﻮﻧﯧــﺪى ﺷــﻲ‪ .‬ډﯦــﺮ ښــﻪ ﻣﺜــﺎل ﻳــﯥ ﭘښــﺘﻮ ټﭙــﻪ ده‪ .‬د‬
‫ﭘښﺘﻮ ﻣﺘﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺗـﺮ ډﯦـﺮه ﺣـﺪه ﻣـﻮزون دي‪ .‬د اﺗـڼ ﻧـﺎرې‪ ،‬د ﻣﺎﺷـﻮم ﻟﻠـﻮ‬
‫ﻟﻠــﻮ‪ ،‬د ﻛﻴﺴــﻮ او ﻧﻜﻠﻮﻧــﻮ ﻏــﺎړې‪ ،‬ﺣﺘــﻰ ځﻴﻨــﯥ ﻛﻴﺴــۍ ) ﭼﻴﺴــﺘﺎﻧﻮﻧﻪ(‬
‫ﻣﻮزﻧﯥ راﻏﻠﯥ دي‪ .‬ﻣﻮږ ﭼﯥ ﻣﺎﺷﻮﻣﺎن وو‪ ،‬ﻧـﻮ ﻣـﻮزوﻧﯥ ﻛﻴﺴـۍ ﺑـﻪ ﻣـﻮ‬
‫ﻳﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ اوروﻟﯥ او د ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻃﺮف ﻟﻪ ﺑﯥ ځﻮاﺑۍ ﺑﻪ ﻣـﻮ ﺧﻮﻧـﺪ اﺧﻴﺴـﺖ‪.‬‬
‫د ﺳﯧﻼب ﻟﭙـﺎره ﻳـﻮ ﻳـﻮ ﻣﻮزوﻧـﻪ ﻛﻴﺴـۍ وه ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﻏﻮرځﻨګـﻪ ډك وزن‬
‫ﻟﺮي‪:‬‬
‫)) ﻟﻪ ﺑﺮه ﺑﺎﺑﺎ راﻏﻰ ﺑﺎﺑﺎ ﺗﻞ وﻫﻲ ډوﻟﻮﻧﻪ((‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪاﺳــﯥ وﻳﺮﻧــﯥ او ﺣﻤﺎﺳــﯥ در واﺧﻠــﻪ‪ .‬ﻳــﺎﻧﯥ ټــﻮل د ﻛــﺎر ﺷــﻴﺎن ﭘــﻪ‬
‫ﭘښﺘﻮ ﻛﯥ ﻣﻮزون راﻏﻠـﻲ دي‪ .‬ځﻜـﻪ ﺧـﻮ ﺷـﻌﺮ ﺗـﻪ ﺗـﺮ ﻧﺜـﺮ زﻳﺎﺗـﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧـﻪ‬
‫ﺷﻮې ده‪ .‬ﻛﻪ د ﭘښﺘﻮ ﻓﻮﻛﻠﻮرﻳﻜـﻮ اﻓﺴـﺎﻧﻮ او ﻧﻜﻠﻮﻧـﻮ ﺗـﻪ ﭘـﺎم وﻛـړو ﭘـﻪ‬
‫ﻣﻨځ ﻣﻨځ ﻛﯥ ﻳﯥ ﻣﻮزوﻧﯥ ﻧـﺎرې وﻳـﻞ ﻛﯧـږي‪ .‬دا ﻧـﺎرې ﭘـﻪ ﻫـﺮه ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ‬
‫ډﯦﺮې ښﻜﻠﯥ راﻏﻠﯥ دي‪.‬‬
‫ﺗﺮاوﺳــــﻪ ﭘــــﻮرې )وزن( د ﺷــــﻌﺮي ﻓﻮرﻣﻮﻧــــﻮ ان ازاد‬
‫ﺷــﻌﺮي ﻓــﻮرم ﻳــﻮ اﺳﺎﺳــﻲ ﺗــﻮﻛﻰ ګڼــﻞ ﻛﯧــږي‪ ،‬ﺗﺎﺳــﯥ د‬
‫ﻣﻨﺜﻮر ﺷﻌﺮ او ددې ﻧﻮﻣﻮﻧﯥ ﭘﻪ ﺑﺎب څﻪ ﻧﻈﺮ ﻟﺮئ؟‬
‫ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ ﺑﻪ درﺗﻪ ﻟﻨډې ﺧﺒﺮې وﻛړم‪:‬‬
‫ﻣﻨﺜﻮر ﺷﻌﺮ ﻫﻐﻪ ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ ده ﭼﯥ ﺧﭙـﻞ ﻣﻄﻠـﺐ ﭘـﻪ ﺧﺒـﺮو ﻛـﯥ ﺑﻴـﺎﻧﻮي‪.‬‬
‫ﻣﻮزون ﺷﻌﺮ ﻫﻐﻪ ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ ده ﭼﯥ ﺧﭙﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻪ ﺳﻨﺪره ﻛﯥ ﺑﻴﺎﻧﻮي او‬
‫ﻟﻪ ښﻜﻠﻲ ﺳُﺮ او ﺗﺎل ﺳﺮه ﻣﻬﻴﻨﻪ ﻧڅﺎ ﻫﻢ ﻛـﻮي‪ .‬ﭘـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻛـﯥ وزن د ﻧـﻮرو‬

‫‪156‬‬
‫ښﻜﻼوو ﺗﺮڅﻨـګ ﻳـﻮه ښـﻜﻼ ده‪ .‬ﻛـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻳـﻮ ﺑـﺎز وﺑﻮﻟـﻮ ﻧـﻮ ﺑڼﻜـﯥ ﻳـﯥ‬
‫ﻧﻮرې ﺷﻌﺮي ښـﻜﻼوې دي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګـﻪ وزن ﻫـﻢ ددې ﺑـﺎز ﻳـﻮه ﺑڼﻜـﻪ ده‪.‬‬
‫ﻛﻪ د ﺑﺎز ﻳﻮه ﺑڼﻜﻪ ﻫﻢ ﻣﺎﺗﻪ وي ﺧﺮﻳﺪار ورﺗﻪ ګﻮﺗﻪ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬زه ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وار‬
‫ﻣﻨﺜﻮر ﺷﻌﺮ ﺗـﻪ ﻫـﻢ ﺷـﻌﺮ واﻳـﻢ ﺧـﻮ ﭼـﯥ ﻟـﻪ ځﻴﻨـﻮ ﺷـﻌﺮي ښـﻜﻼوو څﺨـﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻤﻦ وي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﯥ ﭘﻪ دې ﻧﻈﺮ دي ﭼﯥ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﺷـﺎﻋﺮۍ ﻛـﯥ‬
‫ﻳــﻮ ﺳــﭙﯧڅﻠﻰ ﻣﻌﺸــﻮق وﻟــﺮي ﭼــﯥ ﻟــﻪ ﻫﻐــﻪ ﺳــﺮه ﻣﻴﻨــﻪ‬
‫وﻟﺮي‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳﯥ ﻣﻌﺸﻮق څﻪ ﺷﻰ دى؟‬
‫ﺷﺎﻋﺮ او ﺑﻞ ﻫﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪ ﺑﺎﻳـﺪ ﻟـﻪ ﺧﭙـﻞ ﻫﻨـﺮ ﺳـﺮه د ﻋﺒـﺎدت ﺗـﺮ ﺳـﺮﺣﺪه‬
‫ﻣﻴﻨﻪ وﻟﺮي‪ .‬ﺑﯥ ﻟﻪ ﻣﻴﻨﯥ ﻳﻮ ﻫﻨﺮ ﻫﻢ ﻫﻨﺮ ﻛﯧﺪى ﻧﻪ ﺷﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﺷﻌﺮ او ﻫﻨﺮ ﺳﺮه‬
‫دوﻣﺮه زړه ﺗړل ﭘﻪ ﻛﺎر دي ﻟﻜﻪ ﻳﻮ ژوﻧﺪى ﻳﯥ ﭼﯥ د ژوﻧﺪ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ارﻣﺎن‬
‫ﺳﺮه ﻟﺮي‪ .‬ﻫﺮ ارﻣﺎن ﭼﯥ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ ډﯦﺮ ﻋﺎدي ښﻜﺎري‪ .‬ﺧﻮ ﺷـﻌﺮ او ﻫﻨـﺮ‬
‫ﻫﻐﻪ ښﻜﻠﻲ ارﻣﺎﻧﻮﻧـﻪ دي ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﺗﺮﺳـﺮه ﻛﯧـﺪو ﺳـﺮه ﺳـﺮه ښـﻜﻠﻲ ﭘـﺎﺗﯥ‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬دوى ﻫﯧڅﻜﻠﻪ د ﻧﻮرو ارﻣﺎﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ څﯧﺮ د ﻋﺎدي ﻛﯧﺪو درﺟـﯥ ﺗـﻪ‬
‫ﻧﻪ راټﻴټﯧږي‪ .‬زﻣﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻌﺮ د ﻫﻐﯥ ﺳﺘﺮې ښﻜﻼ د ﻳﻮ څﻮ ﺗﺼـﻮﻳﺮوﻧﻮ‬
‫د ﺣﻀــﻮر ﻫﻨــﺪاره ده‪ .‬ﭘــﻪ ﺷــﻌﺮ ﻛــﯥ د ﻳــﻮې ﻧــﻪ ﭘﻴﺪاﻛﯧــﺪوﻧﻜﯥ ورﻛــﯥ د‬
‫ﭘښﻮ ﺧﻮږه ښﻜﺎﻟﻮ اورﯦﺪل ﻛﯧږي‪ .‬ﺳﺘﺎﺳﯥ د ﭘﻮښﺘﻨﯥ د دوﻳﻤـﯥ ﺑﺮﺧـﯥ‬
‫ﭘــﻪ ﺑــﺎره ﻛــﯥ ﺑﺎﻳــﺪ وواﻳــﻢ ﭼــﯥ‪ :‬زﻣــﺎ اﻳــډﻳﺎل او ﻣﻌﺸــﻮﻗﻪ ﻳــﻮه ښــﻜﻠﯥ او‬
‫ورﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮه ده ﭼﯥ زه ﻳﯥ ﺗﻞ ﭘﻪ ﻟټﻪ ﻛﯥ ﻳﻢ‪ ،‬ﺧـﻮ ﭘـﻪ اﻧﺴـﺎﻧﻲ څﯧـﺮو ﻛـﯥ‬
‫ﻣﯥ ﻻ ﻧﻪ ده ﻟﻴﺪﻟﯥ‪ .‬ﻳﺎ د ﺷﻤﺲ ﺗﺒﺮﻳﺰي ﭘﻪ ﻗﻮل‪ :‬د ﻫﻐﯥ ﻫﻤﺰوﻟﯥ ښﺎﭘﯧﺮۍ‬
‫ﭘﻪ ﻟټﻪ ﭼﯥ ﻟﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺳﺮه ﻟﻪ ازﻟﻪ ﻫﻤﺰوﻟﯥ راځﻲ‪.‬‬

‫‪157‬‬
‫ﺗــﺮ )ﭼﻨــﺎر ﺧﺒــﺮې ﻛــﻮي( وروﺳــﺘﻪ دې ﻧــﻮې ﭘﻨځــﻮﻧﯥ‬
‫څﻮﻣﺮه دي؟‬
‫ﻳﻮن ﺻﻴﺐ! ﻛﻪ ﭘﻪ څﻮﻣﺮه واﻟـﻲ ﻳـﯥ وواﻳـﻢ ډﯦـﺮې دي‪ ،‬ﺧـﻮ ﺧﺒـﺮه داده‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﻟږو ﻣﯥ زړه اوﺑﻪ څښﻼى ﺷﻲ‪ .‬ﻛﻪ د ﻏﺰﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ وواﻳﻢ‬
‫زه ﻓﻜﺮ ﻛﻮم‪ ،‬ډﯦﺮ ﻟـږ ﻏـﺰل ﺑـﻪ ﻣـﯥ داﺳـﯥ وي ﭼـﯥ د ﭼﻨـﺎر ﺧﺒـﺮې ﻛـﻮي د‬
‫ﻏﺰﻟﻮﻧﻮ ﺳﻴﺎل ﻳﯥ وﺑﻮﻟﻢ‪ .‬ﻫﻮ ﻳﻮ څﻮ اوږدې ﻣﻨﻈﻮﻣﯥ ﻣﯥ ﻟﻴﻜﻠﯥ دي ﭼﯥ‬
‫ﻳﻮ وړوﻛﻰ ﻛﺘﺎﺑګﻰ ﺗﺮې ﺑﺮاﺑﺮﯦږي‪ .‬ﺧﺪاى ﺷـﺘﻪ ډﯦـﺮ ورﺗـﻪ زړه ﻧـﺎ زړه ﻳـﻢ‬
‫او وﯦﺮﯦږم ﭼﯥ ﻫﺴﯥ ﻧﻪ ﻟﻪ )ﭼﻨﺎر ﺧﺒﺮې ﻛﻮي( ﻧﻪ ډﯦﺮې راﻟﻮﯦﺪﻟﯥ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﯥ دوﺳﺘﺎن ﻳﯥ د ﺧﭙﺮوﻟـﻮ ډاډ راﻛـﻮي‪ .‬ﭘـﻪ ﻫـﺮ ﺻـﻮرت ﻛـﻪ ﺧﻴـﺮ و ان‬
‫ﺷﺎء اﷲ ﭘﻪ دې وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﺑﻪ ﻳﯥ ﺧﭙﺮې ﻛړم‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﺗﺮ ﭼﺎپ وروﺳﺘﻪ ﭘﺮې ډاډﻣﻦ ﻧـﻪ ﺷـﻮم‪ ،‬ﻧـﻮ اﺿـﻄﺮاب ﺧـﻮ راﻧـﻪ ﭼـﺎ‬
‫وړى ﻧﻪ دى‪ .‬ګﻮﻧﺪې دا اﺿﻄﺮاب ﻣﯥ ﭘـﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜـﻮ ﭘﻨځﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ﺑﺮﻛـﺖ‬
‫او ښﺎﻳﺴﺖ واﭼﻮي‪.‬‬
‫ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ ﻳــﻮ ﺷــﺎﻋﺮ ﻳــﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨــﺪ اوج ﺗــﻪ ورﺳــﯧږي‪ .‬ﻧــﻮ‬
‫ﺑﯧﺮﺗـــﻪ د ﻧـــﺰول ﺧﻮاﺗـــﻪ روان ﺷـــﻲ‪ .‬ﺳﺘﺎﺳـــﯥ ﭘـــﻪ ﻧﻈـــﺮ‬
‫ﺳﺘﺎﺳﯥ ﺷـﺎﻋﺮي اوس اوج ﺗـﻪ رﺳـﯧﺪﻟﯥ‪ ،‬ﻳـﺎﻧﯥ ﺗﺎﺳـﯥ‬
‫ﺧﭙﻞ زړه او اﻧﺪ ﺗﺶ ﻛړى او ﻛﻪ ﻧـﻪ دواړه د ﺧﻮځـﻮن ﭘـﻪ‬
‫ﺣﺎل ﻛﯥ دي او ﻟﻪ ﻧﺎوﻳﻠﻮ ﺧﺒﺮو ډك دي؟‬
‫ﺷﻌﺮ او ﻧﻮر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻨﺮوﻧﻪ ﻫﯧڅﻜﻠـﻪ ﻫـﻢ اوج ﺗـﻪ ﻧـﻪ ﺷـﻲ رﺳـﯧﺪى‪ .‬دا‬
‫ﻣﻨﻢ ﭼﯥ ﺷﺎﻋﺮان او ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻫﻨﺮوﻧـﻮ ﻛـﯥ ﺗـﻞ ﭘـﻪ ﻳـﻮه ﺣـﺎل ﻧـﻪ‬

‫‪158‬‬
‫وي‪ .‬ټﻴټ و ﭘﺎس ﭘﻪ ﻛﯥ ﺧﺎﻣﺨﺎ راځﻲ‪ .‬ځﻴﻨﯥ د ځﻮاﻧۍ ﭘﻪ ﺷﯧﺒﻮ ﻛﯥ ښـﻪ‬
‫ﺷﻌﺮ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﻛړي ﺧﻮ وروﺳﺘﻪ ﺗﺮې ﺧﺮاﺑﻪ ﺷﻲ‪ .‬ځﻴﻨﯥ ﭘﻪ اول ﺳﺮ ﻛﯥ ښـﻪ‬
‫ﻧﻪ وي ورو ورو ﭘﺴﯥ ښﻪ ﺷﻲ‪ .‬ځﻴﻨﯥ ﭘـﻪ اول ﻛـﯥ ﻫـﻢ ښـﻪ وي او ﺗـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ‬
‫ښﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻲ‪ .‬ځﻴﻨﯥ ﻧﻪ ﭘﻪ اول ﻛﯥ ښﻪ وي ﻧـﻪ ﭘـﻪ ﻣـﻨځ ﻛـﯥ او ﻧـﻪ ﭘـﻪ ﭘـﺎى‬
‫ﻛــﯥ‪ .‬ﻛﻠــﻪ ﻛﻠــﻪ ﺷــﺎﻋﺮاﻧﻪ ﭘﯧښــﯥ او ﺷــﺎﻋﺮاﻧﻪ اﺗﻮﻣــﻮ ﺳــﻔﻴﺮ ﻫــﻢ ﭘــﺮ ﺷــﺎﻋﺮ‬
‫اﻏﯧﺰ ﻛﻮي‪ ،‬د ﻧﻮﻳﻮ او ښﻜﻠﻴﻮ ﭘﻨځﻮﻧﻮ دروازې ورﺗﻪ ﭘﺮاﻧﻴـﺰي‪ .‬ﭘـﻪ ﻧـړۍ‬
‫ﻛﯥ د داﺳﯥ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ او ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪاﻧﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧـﻪ ﺷـﺘﻪ ﭼـﯥ ﺗـﺮ ﺷﭙږوﻳﺸـﺖ‬
‫ﻛﻠﻨـــۍ‪ ،‬ﺷـــﭙږ دﯦـــﺮش ﻛﻠﻨـــۍ او څﻠﻮﯦښـــﺖ ﻛﻠﻨـــۍ ﻳـــﯥ ژوﻧـــﺪ ﻛـــړى او‬
‫ﺷﻬﻜﺎروﻧﻪ ﻳﯥ ﭘﻨځﻮﻟﻲ دي‪ .‬ځﻴﻨﯥ ﺑﻴـﺎ ﺷـﺘﻪ ﭼـﯥ د ژوﻧـﺪ ﭘـﻪ وروﺳـﺘۍ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﻳﯥ ﺷﻬﻜﺎروﻧﻪ ﭘﻨځﻮﻟﻲ دي‪ .‬د ﻣﻮﻟﻮي ﺟـﻼل اﻟـﺪﻳﻦ ﺑﻠﺨـﻲ ﭘـﻪ‬
‫ﻫﻜﻠﻪ وﻳﻞ ﻛﯧږي ﭼﯥ دى ﻋﺎدي ﻣﻼ او ﺗـﺮ اﺗـﻪ دﯦـﺮش ﻛﻠﻨـۍ ﭘـﻮرې ﻳـﯥ‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﺗﻪ درس ورﻛﺎوه‪ ،‬ﻧﺎڅﺎﭘﻪ ﺷﻤﺲ ﺗﺒﺮﻳﺰي ورﺑﺎﻧﺪې ﭘﯧښ ﺷـﻮ او‬
‫د ﻣﻮﻻﻧﺎ ﭘﻪ زړه ﻛﯥ ﻳﯥ د ﻣﺴﺘﺎﻧﻪ ﺷﻌﺮ ﺳﻮز و ګﺪاز واﭼـﺎوه‪ .‬ﻧـﻦ ﻣﻮﻻﻧـﺎ‬
‫ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﯥ ﻟﻪ ﻟﻮﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ځﻨﯥ ﻳﻮ دى‪.‬‬
‫د ﺧﭙﻞ ځﺎن ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻳـﻮه ﺧﺒـﺮه ﭘـﻪ ډﯦـﺮې ﻋـﺎﺟﺰۍ ﺧـﻮ ﭘـﻪ دﻋـﻮې ﺳـﺮه‬
‫ﻛﻮم ﻫﻐﻪ دا ﭼﯥ د ښﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ د ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ ﻳﻮ ﻟﯧـﻮﻧﻰ ﻣﻴﻨـﻪ وال ﻳـﻢ‪ .‬ﭘـﺎﺗﯥ‬
‫ﺷﻮ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮ ﻣﯥ‪ ،‬ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ وﻳﻞ ﺷﻮﻳﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﺪاى ﻛـﻪ دوﻣـﺮه‬
‫ډﯦﺮ راﺿﻲ ﻳﻢ‪ .‬ﭘﻪ زړه ﻛـﯥ ﻣـﯥ ډﯦـﺮ ﻧـﺎ وﻳـﻞ ﺷـﻮي ﺷـﻌﺮوﻧﻪ ګﺮځـﻲ‪ .‬ﻛـﻪ د‬
‫ﻟﻮى ﺧﺪاى رﺿﺎ وه او دا ﻧﺎ وﻳﻞ ﺷﻮي ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻳﯥ راﺑﺎﻧﺪې وﻟﻮرول ﻧﻮ‬
‫اﻳﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﯥ روح ﭘﻪ ارام ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ادﺑﻲ ﻧړۍ ﻛﯥ دې ﻛﻮﻣﻪ ﺧـﻮږه ﻳـﺎ ﺗﺮﺧـﻪ ﺧـﺎﻃﺮه ﭘـﻪ‬
‫زړه ده؟‬

‫‪159‬‬
‫ﻳــﻮن ﺻــﻴﺐ! ﭘــﻪ ادﺑــﻲ ﻧــړۍ ﻛــﯥ ﻣــﯥ زښــﺘﯥ زﻳــﺎﺗﯥ ﺧ ـﻮږې او ﺗﺮﺧــﯥ‬
‫ﺧﺎﻃﺮې ﭘﻪ ﻳﺎد دي‪ .‬ﭘﺮ ګﻠﭙﺎڼﻮ ﺷﺒﻨﻢ څﻮﻣﺮه ښﻜﻠﻰ ښﻜﺎري؟ ﻟـﻪ ښـﻜﻠﻴﻮ‬
‫ﺳــﺮه ﻣﻮﺳــﻜﺎ څــﻮﻣﺮه ښــﻜﻠﯥ ښــﻜﺎري‪ .‬ﻫﻤﺪاﺳــﯥ ﺧــﺎﻃﺮات دي ﭼــﯥ د‬
‫ﺷــﺎﻋﺮ او ﻫﻨﺮﻣﻨــﺪ زړه ﺗــﻪ ﻳــﻮه دﻧﻴــﺎ ښــﻜﻼ راوړي‪ .‬د ﺷــﺎﻋﺮ او ﻫﻨﺮﻣﻨــﺪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮات د ده ﭘـﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜـﻮ ﻫﻨـﺮي ﭘﻨځﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ﻏځﯧـږي او را ژوﻧـﺪۍ‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬ﻛﻪ ﭘﺮ ﺧﭙﻠﻮ ﺧﺎﻃﺮاﺗﻮ ﻟﻴﻜﻨﻪ وﻛړم‪ ،‬ﻛﯧﺪى ﺷﻲ ﺧﺒﺮه ﻟﻪ ﻛﺘـﺎب ﻧـﻪ‬
‫ﻫﻢ ﭘﺴﯥ واوړي‪ .‬دﻟﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﺮف دوه وړې ﺧﺎﻃﺮې ﺳـﺮه ﻏﻮټـﻪ ﻛـړم‪ ،‬ﭼـﯥ‬
‫ﻛﯧﺪى ﺷﻲ ﻫﻢ ﺗﺮﺧﻪ وﻟﺮي او ﻫﻢ ﺧﻮاږه‪:‬‬
‫څﻮ ﻛﺎﻟﻪ وړاﻧﺪې ﻣﯥ ﻳﻮ ﭼﺎﺗﻪ زښﺖ زﻳﺎت ﻋﻘﻴﺪت درﻟﻮد ﻳـﻮ وﺧـﺖ د‬
‫ﻫﻤــﺪې ﻋﻘﻴــﺪت وړ ﺑﻨﻴــﺎدم زﻣــﺎ زړه ﻣــﺎت ﻛــړ‪ .‬ډﯦــﺮه ﻣــﻮده ډﯦــﺮ وﻛړﯦــﺪم‪.‬‬
‫وﻣﯥ ﻧﻪ ﻛړاى ﺷﻮل ﭼﯥ ﻫﻤﺪﻏـﻪ درد ﭘـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻛـﯥ راوﻧﻐـﺎړم‪ ،‬څـﻪ ﻣـﻮده‬
‫وروﺳﺘﻪ ﻣﯥ ﻛﻠﻰ را ﭘﻪ ﻳﺎد ﺷﻮ ﻣﺎﺷﻮﻣﺘﻮب ﻣﯥ راﭘﻪ ﻳﺎد ﺷـﻮ او د ﻛﻠـﻲ‬
‫د ګﻮدر ﭘﻪ ﺧـﻮا ﻛـﯥ ﻫﻐـﻪ ﭼﻨـﺎر راﻳـﺎد ﺷـﻮ‪ ،‬ﭼـﯥ ﻣـﻮږ ﺑـﻪ ﻳـﯥ ﺗـﺮ څـﺎﻧګﻮ‬
‫ﻻﻧـﺪې ﭘـﺮ ﺗـﻮره ﺗﺨﺘـﻪ اﻟـﻒ و ب ﻟﻮﺳــﺘﻞ‪ .‬زﻣـﺎ ﭘـﻪ زړه ﻛـﯥ ﻳـﻮه ﻧﻐﻤـﻪ ﭘــﻪ‬
‫ﻏږﯦـــﺪو ﻏﻮﻧـــﺪې وه ﭘـــﻪ دې وﺧـــﺖ ﻛـــﯥ ﻣـــﯥ د ))ﭼﻨـــﺎر ﺧﺒـــﺮې ﻛـــﻮي((‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ وﻟﻴﻜﻠﻪ‪.‬‬
‫څﻮ ورځـﯥ وروﺳـﺘﻪ ﭘـﻪ اردو ﺳـﺎﻳﻨﺲ ﺑـﻮرډ ﻛـﯥ د اﻓﻐـﺎن ادﺑـﻲ ﺑﻬﻴـﺮ‬
‫ﻟﻮﻣړﻧۍ ﻏﻮﻧډه وه‪ ،‬ﻏﻮﻧډه او ﻣﺸﺎﻋﺮه رواﻧﻪ وه‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﺎ ﺳﺮه ﭼﻨﺎر ﺧﺒﺮې‬
‫ﻛﻮي ﺷﻌﺮ و‪ .‬ﺧﺪاى ﺷﺘﻪ زه ﭼـﯥ ﻫـﺮ ﻧـﻮى ﺷـﻌﺮ اوروم وﯦﺮﯦـږم‪ ،‬ځﻜـﻪ ﭘـﻪ‬
‫ﭘښﺘﻮ ﻛـﯥ ﺑـﻪ ازاد ﺷـﻌﺮوﻧﻪ ډﯦـﺮ ﻟـږ داﺳـﯥ وي ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﭘښـﺘﻮ ﻏـﺰل ﺳـﺮه‬
‫ﺳﻴﺎﻟﻲ وﻛړي‪ .‬ﺑﺎور وﻛړئ ﻟﻪ ﭘﺴﺮﻟﻲ ﺻﻴﺐ ﻧﻪ ﻻ ډﯦﺮ وﯦﺮﯦﺪم ځﻜﻪ ﭼﯥ د‬
‫ﭘﺴﺮﻟﻲ ﺻﻴﺐ ذوق ډﯦﺮ ﻟﻮړ دى او د ﺷـﻌﺮ ښـﻜﻼﻳﻴﺰ ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﺗـﻪ ډﯦـﺮ ژر‬

‫‪160‬‬
‫رﺳﯧږي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﻫـﺮ ﺻـﻮرت ﻛﻠـﻪ ﭼـﯥ زﻣـﺎ د ﺷـﻌﺮ وار راﻏـﻰ ﻧـﻮ ))ﭼﻨـﺎر‬
‫ﺧﺒﺮې ﻛﻮي(( ﻣﯥ ﭘﻪ ډار ډار وﻟﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎﻋﺮه ﭘﺎى ﺗﻪ ورﺳﯧﺪه ﭘﺴـﺮﻟﻰ ﺻـﻴﺐ ﺳـټﻴﺞ ﺗـﻪ وﻻړ او وﻳـﯥ وﻳـﻞ‬
‫ﭼﯥ ﺗﺎﺳﯥ ﻛﻴﻨﺊ زه ﻳﻮ څﻮ ﺧﺒﺮې ﻛﻮم‪ .‬ﻣﻮږ ټﻮل ﻏﻮږ ﻏـﻮږ ﺷـﻮ‪ ،‬ﭘﺴـﺮﻟﻲ‬
‫ﺻﻴﺐ ﺧﭙﻠﯥ ﺧﺒﺮې داﺳﯥ ﭘﻴﻞ ﻛړي‪:‬‬
‫))زه ﻧﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮي ﻳﻢ او ﻧﻪ ﻛﻮم ﺑﻞ ﭘﺎﭼﺎ‪ ،‬ګﻨﯥ ﻛﺎروان ﺑـﻪ‬
‫ﻣﯥ د ده د ﺷﻌﺮ ﻟﻪ وﺟﯥ ﭘﻪ ﻃـﻼوو ﻧﻤـﺎﻧځﻠﻰ واى ﺧـﻮ زه ﻛـﺎروان ﺗـﻪ ﻳـﻮ‬
‫ﻗﻠﻢ ډاﻟۍ ﻛﻮم‪ ،‬ﭘﺴﺮﻟﻲ ﺻـﻴﺐ ﻣﺎﺗـﻪ ﭘـﻪ ډﯦـﺮه ﻣﻴﻨـﻪ ﻗﻠـﻢ راﻛـړ‪ .‬د ﭘﺴـﺮﻟﻲ‬
‫ﺻــﻴﺐ د ﻣﻴﻨــﯥ او ﻟــﻮرﻳﯧﻨﯥ ﻫﻐــﻪ ﻛﻴﻔﻴــﺖ ﻣــﯥ اوس ﻫــﻢ ﭘــﻪ زړه ﻛــﯥ ﭘــټ‬
‫ﺳﺎﺗﻠﻰ دى او ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ ځﺎن راﻳﺎدوي‪.‬‬
‫د ﻫﯧﻮاد ﻟﭙﺎره دې ﭘﻪ ﺗﺨﻴﻞ ﻛﯥ ﻛـﻮﻣﯥ ﻫﻴﻠـﯥ روزﻟـﯥ‬
‫دي؟‬
‫د ﻳﻮه داﺳﯥ ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ ﻧﻈﺎم ﭘﻪ ﺗﻤﻪ ﻳﻤﻪ ﭼـﯥ ﻫـﺮ دوﻳـﻢ ﺗـﻦ ﻳـﯥ ﻣﻨﺼـﻮر‬
‫وي او دار ﻫﯧڅ ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬

‫‪161‬‬
 ‫ﻋﺒﺪاﻟﺒﺎري ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻟﻪ ))ورﻛﯥ‬
‫ﻣﯧﻨﯥ(( ﺗﺮ ))ﺷﻴﺶ ﻣﺤﻠﻪ((‬

‫ﻋﺒــــﺪاﻟﺒﺎري ﺟﻬــــﺎﻧﻲ د ﻫﯧــــﻮاد ﻧﻮﻣﺎﻧــــﺪ‪ ،‬ﻏښــــﺘﻠﻰ او‬

‫ﭘﻴﺎوړى ﺷﺎﻋﺮ دى‪.‬‬
‫د ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﻌﺮ ﻟﻪ دوو ﻟﺴﻴﺰو راﻫﻴﺴﯥ زﻣﻮږ د ﺧﻠﻜﻮ ﭘـﻪ‬
‫زړوﻧـــﻮ او ذﻫﻨﻮﻧـــﻮ ﻛـــﯥ‬
‫ﻟﻜـــــﻪ د ﻳـــــﻮې ﺧـــــﻮږې‬
‫وږﻣﯥ ﭘﻪ څﯧﺮ ﭼﻠﯧـږي او‬
‫ﻫﻐــﻮ ﺗــﻪ ښــﻜﻼ‪ ،‬ارام او‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ﺑښﻲ‪.‬‬
‫دده ﭘـــــﻪ ﺷـــــﻌﺮ ﻛـــــﯥ‪،‬‬
‫ﻣﺴــــــﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻮﺳـــــــﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻐــــﺎوت‪ ،‬درد‪ ،‬ﺳــــﻮز‪،‬‬
‫اوښﻜﯥ‪ ،‬ﻣﻰ‪ ،‬ﺑﺰم او رزم‪ ،‬اﻫﻮﻧـﻪ او ګﻠﻮﻧـﻪ ټـﻮل ځﻠﯧـﺪﻟﻲ‬
‫او ځﻠﯧږي‪ )) .‬ورﻛﻪ ﻣﯧﻨـﻪ(( د ﺟﻬـﺎﻧﻲ د ﺷـﻌﺮوﻧﻮ ﻟـﻮﻣړﻧۍ‬
‫ﭼﺎﭘﻲ ټﻮﻟګﻪ ده‪)) ،‬ﭘﺎﻳﻜﻮب(( ﻳﯥ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ دوﻳﻢ ﭼﺎﭘﻲ‬

‫‪162‬‬
‫ﻏﻮﻧـــډ دى او ))ﺷـــﻴﺶ ﻣﺤـــﻞ(( ﻳـــﯥ د ﺷـــﻌﺮوﻧﻮ اوﺳـــﻨﻰ‬
‫ﺷﻌﺮي ﻏﻮﻧډ دى ﭼﯥ د ﭼﺎﭘﯧﺪو ﭘﻪ درﺷﻞ ﻛﯥ دى‪.‬‬
‫دا ﭼــﯥ ﺷــﺎﻋﺮ ﺑــﻪ ﭘــﻪ ﺧﭙﻠــﻪ ))ورﻛــﻪ ﻣﯧﻨــﻪ(( ﻛــﯥ ارام‪،‬‬
‫ﺳﻮزﻣﻦ او ډاډﻣﻦ ښﻜﺎري او ﻛﻪ ﭘﻪ ))ﺷﻴﺶ ﻣﺤﻞ( ﻛﯥ او‬
‫ﻳﺎ دا ﭼﯥ د ﻛﻮﻣﯥ ﺷﻌﺮي ﺟﻮﻧګړې ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺑﻪ ﻳـﯥ د ﺧﭙـﻞ‬
‫ﺳــﻮي ﻟــﻮي ﻫﯧــﻮاد د اوښــﻜﻮ او اوﺳــﯧﻠﻴﻮ ښــﻜﻠﯥ اﻧځــﻮر‬
‫ګﺮي ﻛړې وي دا ﺑﻪ د ))ﺷﻴﺶ ﻣﺤﻞ(( ﺗﺮ ﭼـﺎپ او ﭘﺮﺗﻠﻨـﯥ‬
‫وروﺳﺘﻪ څﺮګﻨﺪﯦږي‪ ،‬ﺧـﻮ د ﺷـﺎﻋﺮ ﻫﻐـﯥ ګړﻧـۍ ﻣﺮﻛـﯥ ﺗـﻪ‬
‫ﭼﯥ ﻣﺎ )ﻳﻮن( ورﺳـﺮه )د ﻃﺎﻟﺒـﺎﻧﻮ د واﻛﻤﻨـۍ ﭘﺮﻣﻬـﺎل( ﭘـﻪ‬
‫ﭘﯧښﻮر ﻛﯥ ﻛړې وه او ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻋﺒﺎرت ﻫﻢ ﭘﺮ ﻫﻤﻐـﻪ وﺧـﺖ‬
‫ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮى و‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳـﯥ ﭘـﺎم را اړوو‪ .‬دا ﻳـﻮه ګړﻧـۍ ﻣﺮﻛـﻪ‬
‫ده ﭼﯥ ﻟﻪ راډﻳﻮ ﻛﺴټ څﺨﻪ د ﻛﺎﻏـﺬ ﭘـﺮ ﻣـﺦ ﭘﻠـﯥ ﺷـﻮې ده‬
‫او ﻫﻤﻐــﻪ ﻣﻬــﺎل د ﻫﻴﻠــﯥ ﻣﺠﻠــﯥ د ‪1377‬ل ﻛــﺎل ﭘــﻪ ﻟــﻮﻣړۍ‬
‫ګڼﻪ ﻛﯥ ﺧﭙﺮه ﺷﻮې ده‪.‬‬

‫ﺗﺮ ﻫﺮ څﻪ ﻟﻮﻣړى ﻛﻪ د ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮي ژوﻧﺪ د ﭘﻴـﻞ ﭘـﻪ اړه‬

‫ﺧﺒﺮې وﻛړې ﺧﻮښ ﺑﻪ ﺷﻮ؟‬

‫‪163‬‬
‫د ﺷﻌﺮ د ﭘﻴﻞ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺑﺎﻳـﺪ وواﻳـﻢ ﭼـﯥ ﭼﻨـﺪان د ﭘﻴـﻞ وﺧـﺖ ﻳـﯥ ځﻜـﻪ‬
‫راﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻪ دى ﭼﯥ ﻟﻪ ډﯦﺮ ﻛﻮﭼﻨﻴﻮاﻟﻲ ﻣﯥ ﭘﺮ ﺷﻌﺮ ﻟﻴﻜﻠﻮ ﭘﻴـﻞ ﻛـړى‬
‫دى‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ـﺎً ﻟــﻪ اووم ټــﻮﻟګﻲ څﺨــﻪ ﻣــﯥ ﺷــﻌﺮ ﭘﻴــﻞ ﻛــړ‪ ،‬دا ﭼــﯥ ﺷــﻌﺮي‬
‫ﻛﻴﻔﻴــﺖ ﻳــﯥ څﻨګــﻪ و او اوس د ﺷــﻌﺮي ارزښــﺘﻮﻧﻮ ﻟــﻪ ﻣﺨــﯥ ورﺗــﻪ ﺷــﻌﺮ‬
‫وﻳﻠﻰ ﺷﻮ او ﻛﻪ ﻧﻪ؟ دا ﻧﻮ ﺑﯧﻠﻪ ﺧﺒﺮه ده‪ .‬څﺮﻧګﻪ ﭼـﯥ ﻫـﯧڅ ﻣﺸـﻮق ﻣـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﻛﻮر او ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل ﻛﯥ ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬ﻧﻮ څﻮك راڅﺨﻪ ﺧﺒﺮ ﻫﻢ ﻧـﻪ ﺷـﻮل‪ ،‬ﭼـﯥ‬
‫زه ﻻ ﺷﻌﺮ ﻟﻴﻜﻢ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﻌﺮ وﻳﻠﻮ ﻣﯥ ﭘﻴﻞ وﻛړ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﻮه ﻛﺘﺎﺑﭽﻪ ﻣﯥ‬
‫ﻟﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ډﻛﻪ ﻛړه‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺑﻴﺎ راڅﺨﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮل‪ ،‬اوس ﻣﯥ ﭘﻪ ﻻس ﻛـﯥ‬
‫ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪ .‬ﭘﻪ ﭘﻮﻫﻨځﻲ ﻛﯥ ﻣﯥ د ﻣﻠګﺮو ﭘﻪ زﻳﺎﺗـﻪ ﻫڅﻮﻧـﻪ ﺑﻴـﺎ د ﺷـﻌﺮ ﻧـړۍ‬
‫ﺗﻪ ﻣﺨﻪ ﻛړه‪ ،‬ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻣﯥ ﻟﻴﻜﻞ‪ ،‬ﺧﻮ ﺟﻤﻊ ﻛﻮل ﻣﯥ ﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻨډه دا ﭼﯥ ﻫﻐﻪ‬
‫وﺧﺖ ﭼـﯥ زه ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﻮى ﻳـﻢ او ﻳـﺎ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﻛـړاى ﺷـﻮى ﻳـﻢ ﭼـﯥ ﺷـﻌﺮ‬
‫ﻟﻴﻜﻠﻰ ﺷﻢ او ﺷﻌﺮ ﻛﯥ ﻣﯥ ﻳـﻮ څـﻪ ﺷـﺘﻪ ﻧـﻮ ﻫﻐـﻪ ﻣـﯥ د ﭘـﻮﻫﻨځﻲ دوران‬
‫دى‪ .‬ﺗﺮ دې وروﺳﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ دا ﺣﻘﻴﻘﺖ وواﻳﻢ ﭼﯥ زﻣﺎ د ﺷـﻌﺮ ﭘـﻪ ﺗﺸـﻮﻳﻖ‪،‬‬
‫روزﻧــﻪ‪ ،‬ﻫڅﻮﻧــﻪ او ﭘﺎﻟﻨــﻪ ﻛــﯥ ﭘــﻪ ﺳــﻠﻮ ﻛــﯥ ﭘﻨځــﻮس زﻣــﺎ ﺧﭙــﻞ ﻓﻄــﺮي‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد او زﻣﺎ ﻛﻮرﻧۍ رول درﻟﻮد‪ ،‬ﻧـﻮ ﭘـﻪ ﺳـﻠﻮ ﻛـﯥ ﭘﻨځـﻮس اﻏﯧـﺰ د‬
‫ﻣﺤﻤـــﺪ ﺻـــﺪﻳﻖ روﻫـــﻲ و‪ ،‬زه ﻫﻐـــﻪ ﺷـــﺎﻋﺮۍ ﺗـــﻪ ﺗﺸـــﻮﻳﻖ ﻛـــړى ﻳـــﻢ‪،‬‬
‫ﺳﻴﻤﻴﻨﺎروﻧﻮ او ﻏﻮﻧډو ﺗﻪ ﻳﯥ ﺑﻠﻠﻰ ﻳﻢ‪ .‬ﻫﻐـﻪ زه ﭘـﻪ دې وﭘﻮﻫـﻮﻟﻢ ﭼـﯥ زه‬
‫ﺷﻌﺮ ﻟﻴﻜﻠﻰ ﺷﻢ او د ﺷﻌﺮ اﺳﺘﻌﺪاد ﻟﺮم‪.‬‬
‫د ﻳﻮ ﺷﺨﺺ ﺷﺎﻋﺮ ﻛﯧﺪل ﻳﺎ د ﻓﺮدي او ﻳﺎ ﻫﻢ د ټﻮﻟﻨﻴﺰ‬
‫درد زﯦږﻧﺪه ګڼـﻞ ﻛﯧـږي‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳـﯥ د ﺷـﺎﻋﺮۍ ﻋﻠـﺖ څـﻪ‬
‫دى؟‬

‫‪164‬‬
‫ﻣﺎ ﻟﻪ ﻛﻮﭼﻨﻴﻮاﻟﻲ څﺨﻪ ﻟﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘۍ ﺳﺮه ﻣﻴﻨﻪ ﻟﺮﻟﻪ‪ .‬زﻣﺎ د ﺷﺎﻋﺮۍ ﻳـﻮ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻠﺖ ﭘـﻪ ﻛﻮﭼﻨﻴـﻮاﻟﻲ ﻛـﯥ ﻫﻤـﺪا ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ وه‪ .‬زه ﻟـﻪ ﻣﻮﺳـﻴﻘۍ‬
‫ﺳﺮه ﺳﺨﺘﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﻟﺮم او اوس ﻫﻢ دا ﻣﻴﻨﻪ ﻟﺮم‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﻨﺪﻫﺎر ﻛﯥ داﺳﯥ دود‬
‫و ﭼﯥ ﭼﺎ ﺑﻪ ﻛﻮم ﻏﺰل ﻳﺎ ﺷﻌﺮ ﻟﻴﻜﻠﻰ و‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ ﭘـټ ﭘـﻪ ﻛﺘﺎﺑﭽـﻪ ﻛـﯥ‬
‫ځﺎن ﺳﺮه ﻟﻴﻜﻠﻰ و‪ ،‬ﺑﻞ ﭼﺎﺗﻪ ﺑـﻪ ﻳـﯥ ﻧـﻪ ورﻛـﺎوه‪ ،‬ﻛـﻪ ورﻛـﺎوه ﻳـﯥ ﻫـﻢ ﻧـﻮ‬
‫ﻏﻠﻂ ﻧﻘﻞ‪ ،‬دﻏﻪ ﺑﻴﺘﻮﻧﻪ ﭼﯥ د ﻛﻨﺪﻫﺎر ﺷﺎﻋﺮان ﻳﯥ ﻟﻴﻜﻲ‪ ،‬زه ﻫﻢ ﻛـﻮﻻى‬
‫ﺷﻢ ﺳﺮه ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻛړم‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﺎ ﺑﻪ د ﻫﻐﻮ ﭘﺮ ﻃﺮز ﺑﺎﻧﺪې ﺷـﻌﺮ ﺟـﻮړ ﻛـړ او ﺑﻴـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﯥ ﺧﭙﻠﻪ واﻳﻪ او ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﯥ د ﻛﻮڅﻮ ﻫﻠﻜﺎﻧﻮ ﺗـﻪ ورﻛـﻮل‪ ،‬ﻫﻐـﻮ ﺑـﻪ ځـﺎن‬
‫ﺳــﺮه ﭘــﻪ ﺗــﺮﻧﻢ ﻛــﯥ وﻳــﻞ‪ ،‬ﺧــﻮ ﻛــﻪ ﺷــﻌﺮ د ﺷــﻌﺮ ﭘــﻪ ﻣﺎﻧــﺎ او ﻳــﺎ ﻫــﻢ د ﻳــﻮې‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻟﭙﺎره وﻗﻒ ﺷﻮى وي او ﻳﺎ ﺷﻌﺮ د ﺧﻠﻜﻮ ﻟﭙﺎره وي ﭼﯥ زه ﺧﭙﻠﻪ‬
‫ﻫﻢ ځﺎن ﻫﻤﺪاﺳﯥ ﻳﻮ ژﻣﻦ ﺷـﺎﻋﺮ ﺑـﻮﻟﻢ او ﺧﻠـﻚ ﺑﺎﻳـﺪ زﻣـﺎ ﭘـﻪ ﺷـﻌﺮ ﭘـﻮه‬
‫ﺷــﻲ‪ ،‬ﻧــﻮ ﻫﻐــﻪ وﺧــﺖ د ﭘﻮﻫﻨﺘــﻮن وﺧــﺖ دى‪ .‬ﺧﻴﺎﻧــﺖ‪ ،‬رﺷــﻮت‪ ،‬ﻇﻠــﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﺷـﺎﺗﻪ ﭘـﺎﺗﯥ واﻟـﻰ‪ ،‬ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﭘـﻪ ﻣﻈـﺎﻫﺮو‪ ،‬ﺟﺮﻳـﺪو‪ ،‬ﻣﺠﻠﺴـﻮﻧﻮ‪،‬‬
‫ﻣﺠﻠﻮ او ﻫﺮ ځﺎى ﻛﯥ ﻳﺎدﯦﺪل‪ ،‬ﻧﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﺒﺮه ده ﭼﯥ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻫـﻢ دﻏـﻪ‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻪ ﺳﻮق ﺷﻮي دي‪ .‬ﻧﻮ زﻣﺎ ﺷﻌﺮ ﻫﻢ ﻟﻪ دﻏـﻪ ﻣﺴـﻴﺮ څﺨـﻪ ﻣﺴـﺘﺜﻨﻰ‬
‫ﻛﯧﺪى ﻧﻪ ﺷﻮاى‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﺎ ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ ﺗﺮڅ ﻛﯥ ﺷﻌﺮوﻧﻪ وﻳﻞ او د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد ﺗﻪ ﺑﻪ ﻣﯥ ګﻮﺗﻪ ﻧﻴﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ اﻧګﯧﺰه ﺑﻪ ﻳـﯥ د ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ ټـﻮﻟﻨﻴﺰې‬
‫ﻧﻴﻤګړﺗﻴﺎوې وي‪ .‬وروﺳﺘﻪ ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﺗﺎﺳﯥ ﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ده ﭼﯥ زﻣـﺎ ﺷـﻌﺮ د‬
‫وﺧﺖ ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﭘړاووﻧﻮ ﻛﯥ ﺑﯧﻼﺑﯧﻞ رﻧګﻮﻧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻲ دي‪ .‬ﻫﺮ وﺧﺖ‬
‫ﭼﯥ زه ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻟﻴﻜﻢ ﻧﻮ ﻣﻠګﺮو ﺗﻪ واﻳﻢ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻣﺎ ﻧﻪ ﻣﻪ ﺧﭙﻪ ﻛﯧږئ‪ ،‬زﻣﺎ‬
‫ﺷﻌﺮوﻧﻪ د ﭘﺮدﯦﺴۍ رﻧګ ﻟﺮي او ﻛﻪ اوس د ﭘﺮدﯦﺴۍ رﻧګ وﻧﻪ ﻟﺮي ﻧﻮ‬
‫د څﻪ ﺷﻲ رﻧګ ﺑﻪ وﻟﺮي؟‬

‫‪165‬‬
‫ﻫﻐـﻪ ﻣــﺎ ﻳــﺎ ﺗﺸــﻮﻳﻘﻮي او ﻳــﺎ د ﺷـﻌﺮ ﭘــﻪ اﺻــﻄﻼح اﻏﯧﺰﻣﻨــﻮي‪ ،‬ﻧــﻮ ﻫــﺮ‬
‫وﺧﺖ ﻛﻪ زﻣﺎ د ﺷﻌﺮ ﭼﻴﻨﻪ وﭼﯧﺪﻟﻪ ﻳﻮ ﻋﻠﺖ ﺑـﻪ ﻳـﯥ دا وي ﭼـﯥ زه د ﺷـﻌﺮ‬
‫ﻟﭙﺎره ﻫﯧڅ ډول ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل ﻧﻪ ﻟﺮم‪.‬‬
‫د ﺷﻌﺮ د اﻧځﻮروﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺳﺘﺎﺳﯥ ﻧﻈـﺮ څـﻪ دى؟ ﭘـﻪ‬
‫ﺷﻌﺮ ﻛﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﻛـﻮم ډول اﻧځﻮروﻧـﻪ زﻳـﺎت وي‪ ،‬ﻋﻴﻨـﻲ‪،‬‬
‫ذﻫﻨﻲ؟ ﻛﻪ ددې دواړو اﻧډول وي؟‬
‫زﻣﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ دې ﻛﻪ د اﻧډول ﺧﺒـﺮه ﭼﻨـﺪان ﻣﻄـﺮح ﻛﯧـﺪى ﻧـﻪ ﺷـﻲ‪ ،‬ﻓﻜـﺮ‬
‫ﻛﻮم دا د ﺷﺎﻋﺮ ﺧﭙﻞ ﺧﻴﺎل دى‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺧﻴﺎل ﻛﯥ دوﻣـﺮه‬
‫ډوب ﺷﻲ ﭼﯥ د واﻗﻌﻴﺘﻮﻧـﻮ ﻟـﻪ ﭘﻮﻟـﻮ ووځـﻲ‪ ،‬د ﺗﺨﻴـﻞ دﻧﻴـﺎ ﺗـﻪ ځـﻲ او‬
‫ﻫﻐﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﻴﺎ د ده ﭘﻪ اﻟﻔﺎﻇﻮ او ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ داﺳـﯥ‬
‫اﻟﻔﺎظ او ﺗﺮﻛﻴﺒﻮﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛړي ﭼﯥ ﻫﻐـﻪ د ﺗﺨﻴـﻞ ﻧـړۍ دوﻣـﺮه درﺗـﻪ‬
‫راﻧږدې ﻛړي ﭼﯥ دده ﺧﭙﻠﻪ ﻓﻜﺮ ﻧـﻪ وي ﭼـﯥ دوﻣـﺮه ﺑـﻪ ﻳـﯥ ښـﻪ ﻣﺠﺴـﻤﻪ‬
‫ﻛړى ﺷﻢ‪ .‬ﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ځﻴﻨﯥ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺷﻲ او ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ ﺷـﺎﻋﺮ ﺑﻴـﺎ ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ‬
‫دا ﺗﺼــﻤﻴﻢ ﻧﻴــﻮﻟﻰ وي ﭼــﯥ ﻳــﻮه ﻣﻨﻈــﺮه‪ ،‬ﻳــﻮه ﺗــﺎﺑﻠﻮ‪ ،‬د ﻳــﻮ ﻏﺮﻳــﺐ ﺳــړي‬
‫ﻛـــﻮر‪ ،‬اﺳـــﺘﺒﺪاد او ﻳـــﺎ ﻫـــﺮ ﺷـــﻰ ﭼـــﯥ وي‪ ،‬ﻫﻐـــﻪ ﺗـــﻪ د واﻗﻌﻴـــﺖ ﺟﺎﻣـــﻪ‬
‫واﻏﻮﻧــﺪي‪ ،‬ﺗﺼــﻮﻳﺮ او اﻧځــﻮر ﻳــﯥ ﻛــړي‪ .‬زه ﭘــﻪ دې ﻣﺴــﺌﻠﻪ ﻛــﯥ ﺷ ـﺎﻋﺮ‬
‫ﻣﺨﺘﺎر ﺑﻮﻟﻢ‪ ،‬ﻳﻮازﻧﻰ ﺷﻰ ﭼﯥ زه ﻓﻜﺮ ﻛﻮم ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ د اﻧځﻮر ﻣﺨﻪ ﻧﻴﺴﻲ‬
‫ﻫﻐﻪ د ﻏﺰل ﭼﻮﻛﺎټ دى‪ ،‬د ﻏﺰل ﭘﻪ ﭼﻮﻛﺎټ ﻛﯥ زﻳﺎﺗﺮه ښﻜﻠﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﻮﻧﻪ‬
‫او اﺣﺴﺎﺳـــﺎت ښـــﻪ رﺳـــﯧﺪﻟﻰ ﺷـــﻲ‪ ،‬ﻧﺴـــﺒﺖ دې ﺗـــﻪ ﭼـــﯥ اﻧځـــﻮر دې‬
‫ورﺳﯧږي‪ ،‬اﻧځﻮر د ﺧﭙﻞ ځﺎن ﻟﭙﺎره ﻟږ ﺷﺎن ﭘﺮاﺧﻪ ﭼﻮﻛﺎټ ﺗـﻪ ﺿـﺮورت‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ازاد ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ او ﻳﺎ د اوس ﭘﻪ اﺻﻄﻼح ﭼـﯥ دا زﻣـﺎ ﻟﭙـﺎره‬

‫‪166‬‬
‫ﻧﻮې ده او ) ﭘﯧﻴﻠﻲ ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ( ورﺗﻪ واﻳـﻲ‪ ،‬ﻫﻐـﻪ د اﻧځـﻮر د ﺗﺮﺳـﻴﻢ ﻟﭙـﺎره‬
‫ډﯦﺮه زﻣﻴﻨﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﯥ ﻛﺴﺎن ﻳﺎ ﺷﺎﻋﺮان د ﻫﻨﺮي او ژور ﺗﺨﻴﻠـﻲ ﺷـﻌﺮ‬
‫ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻜﻠﻔﻲ او ﺗﺼﻨﻌﻲ ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﻛﻮي او ان‬
‫ﻛﯧــﺪى ﺷــﻲ ﻟﻮﺳــﺘﻮﻧﻜﻲ ﻫــﻢ ذﻫﻨ ـﺎً ﺗﯧــﺮ ﺑﺎﺳــﻲ‪ ،‬ﭘــﻪ دې‬
‫ﺑﺎب ﺳﺘﺎﺳﯥ ﻧﻈﺮ څﻪ دى؟‬
‫ﭘﻪ دې ﺑﺎب زه واﻳﻢ ﭼﯥ ﻛﻠﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺷﻌﺮ ﻟﻴﻜﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﭙـﻞ ﻟﻮﺳـﺘﻮﻧﻜﻲ‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎم ﻛﯥ وﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﭼﯥ دﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﭼﺎﺗﻪ ﻟـﻴﻜﻢ؟ ﻛـﻪ ﻣﺎﺗـﻪ څـﻮك دﻏﺴـﯥ‬
‫ﻳﻮ ﺷﻌﺮ وړاﻧﺪې ﻛړي‪ ،‬زه ﭘﺮې ﭘﻮﻫﯧږم او ﻛـﻪ ﻧـﻪ؟ زه ﺳـﺮه ﻟـﻪ دې ﭼـﯥ زه‬
‫ځﺎن ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻪ ﺑﻮﻟﻢ‪ ،‬ﺧﻮ زه ﭼﯥ څﻪ ﻟﻴﻜﻢ‪ ،‬زﻣﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﻟﻪ ﺧﻠﻜﻮ ﺳـﺮه دادى‬
‫ﭼﯥ زﻣﺎ ﭘﺮ ژﺑـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺧﻠـﻚ ﭘـﻮه ﺷـﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺳـﻞ ﭘـﻪ ﺳـﻠﻮ ﻛـﯥ د ﺧﻠﻜـﻮ‬
‫ﭘﻮﻫﯧﺪل اﻣﻜﺎن ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﺷﻌﺮ څﻮك دوﻣﺮه راﻛښـﺘﻪ ﻛـﻮﻟﻰ ﻧـﻪ ﺷـﻲ ﭼـﯥ‬
‫ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﺑﺎﻧﺪې ټﻮل ﺑﯧﺴﻮاده ﺧﻠﻚ ﭘﻮه ﺷﻲ‪ ،‬ﺷﻌﺮ د ﻳﻮ ډول ﺧﻠﻜﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫وﻳﻞ ﻛﯧږي ﭼﯥ ﺷﻌﺮ ورﺑﺎﻧﺪې درك ﻛړي‪ ،‬ﻧﻮ ﻛﻪ ﭼﯧﺮې داﺳـﯥ ﺷـﻌﺮوﻧﻪ‬
‫وﻟﻴﻜﻞ ﺷﻲ ﭼﯥ دا ډول ﺧﻠﻚ دې ﻫﻢ ﭘﺮې ﭘﻮه ﻧﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ زه ﺧـﻮ ﺷـﺎﻋﺮ‬
‫ﺗﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ ورﻛﻮﻻى ﻧﻪ ﺷﻢ ﭼﯥ دﻏﻪ راز ﺷﻌﺮوﻧﻪ وﻟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺧﻮ زه ﺧﭙﻠـﻪ‬
‫ورﺳﺮه ﻳﻮ څﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻳﻢ‪.‬‬
‫د ﭘښﺘﻮ اوﺳـﻨﻲ ﺷـﻌﺮ ﭘـﻪ ﺑـﺎب ﻫﻴﻠـﻪ ﻣـﻦ ښـﻜﺎرې ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻬﻴﻠﻰ؟‬

‫‪167‬‬
‫ﻧﻪ ﻳـﻮازې دا ﭼـﯥ ﻫﻴﻠـﻪ ﻣـﻦ ﻳـﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ زﻣـﺎ ﺗـﺮ ﺗﻮﻗـﻊ ﺑﯧﺨـﻲ ﻟـﻮړ دى‪،‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻـﺎً د ځﻮاﻧــﻮ ﺷــﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺷــﻌﺮوﻧﻪ زﻣــﺎ ﺗــﺮ ﺗﻮﻗــﻊ ډﯦــﺮ ﻟــﻮړ دي‪ .‬ﺑــﺎور‬
‫وﻛړئ ﭼﯥ ﻣﺎﺗﻪ ﻟږ رﺧﻪ ﻫﻢ راﺷﻲ‪ ،‬ﭼﯥ ﺑﻴﺎ وګﻮرم اﻛﺜﺮه ځـﻮان ﺷـﺎﻋﺮان‬
‫زﻣﺎ د زاﻣﻨﻮ ﭘﻪ ﺳﻦ دي‪ ،‬ﻣﺎﺗﻪ داﺳﯥ ښﻜﺎري ﻟﻜﻪ زﻣﺎ زاﻣﻨـﻮ ﭼـﯥ ﺷـﻌﺮ‬
‫وﻳﻠﻰ وي او ﻳﺎ ﻟﻜﻪ ﻣﺎ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ وﻳﻠﻰ وي‪ .‬ﭘښﺘﻮ زه ﺧﭙﻞ ﻣﺎل ﺑـﻮﻟﻢ‪،‬‬
‫د ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﯥ ﻛﻪ ﻟﻪ ﻣﺎ څﺨﻪ څﻮك ﭘﻮښـﺘﻨﻪ وﻛـړي ﻧـﻮ زه واﻳـﻢ‬
‫ﭼﯥ د ﭘښﺘﻮ ﺷﻌﺮ او ﻧﺜﺮ ﻫﯧڅﻮﺧﺖ د ﻧﻦ ورځﯥ ﭘﻪ ﺷـﺎن ﭘﺮﻣﺨﺘـګ ﻧـﻪ و‬
‫ﻛړى‪ ،‬زه ﭘﻮﻫﯧږم ﭼﯥ ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻢ دا ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻧﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﻛﯧږي‪ ،‬ﭘﻪ ډﯦﺮ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎﻧﺪې دﻏﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻪ راﻏﻠـﻲ او دﻏـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﭼـﯥ زه ګـﻮرم ﻧـﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﻫﺮه ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﻳﯥ ﻣﺘﻮازن ﭘﺮﻣﺨﺘګ او وده ﻛړې ده‪ ،‬ﻧـﻮ زه ﭘـﻪ ﺳـﻠﻮ ﻛـﯥ‬
‫زر ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳـــﯥ‪ )) :‬دا د ﻣﺴـــﺘﻮ ﭘﺴـــﺮﻟﻰ دى(( ﺧﺼﻮﺻـ ـﺎً ))‬
‫زﻣــﻮږ ﻛښــﺘۍ ﻳــﯥ ډوﺑﻮﻟــﻪ ﺧﭙــﻞ درﻳــﺎب ﻳــﯥ ﺗﻮﭘــﺎﻧﻲ‬
‫ﺷــﻮ(( ﺷــﻌﺮ ډﯦــﺮ ﻋــﺎم ﻣﻘﺒﻮﻟﻴــﺖ او ﻣﻨښــﺖ ﭘﻴــﺪا ﻛــړى‬
‫دى‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳــﯥ ﭘــﻪ ﺷــﻌﺮوﻧﻮ ﻛــﯥ ﻧــﻮر داﺳــﯥ ﺷــﻌﺮوﻧﻪ‬
‫ﺳﺘﺎﺳــﯥ ﭘــﻪ ﻧﻈــﺮ ﻛــﻮم دي ﭼــﯥ دې ﭘــﻮړۍ ﺗــﻪ رﺳــﯧﺪﻟﻲ‬
‫وي؟‬
‫زه د دې ﺷــﻌﺮ ﭘــﻪ ﻣﻘﺒﻮﻟﻴــﺖ ﻧــﻪ ﻳــﻢ ﺧﺒــﺮ‪ ،‬دا ﻣــﯥ ﺳﺘﺎﺳــﯥ ﻟــﻪ ﺧــﻮﻟﯥ‬
‫واورﯦﺪه‪ ،‬ﻛﯧﺪى ﺷﻲ دا د ﻟﻮﺳـﺘﻮﻧﻜﻮ او اورﯦـﺪوﻧﻜﻮ ځـﺎﻧﻲ ﻧﻈـﺮ وي‪،‬‬
‫ﭼﯥ زﻣﺎ د دﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﯥ ﻟـﺮي‪ ،‬ﺗﺎﺳـﯥ ﺗـﻪ ﻣـﯥ ﻣﺨﻜـﯥ ﻫـﻢ ووﻳـﻞ‬

‫‪168‬‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﯥ زه ﺷﻌﺮ ﻟﻴﻜﻢ‪ ،‬ﻧﻮ ورﺗﻪ ژاړم‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﺎ ﻳﻮ ﺷﻌﺮ ﻟﻴﻜﻠﻰ دى ))ځﻮاﻧﻪ‬
‫دا څﻮك ﻳﯥ ﭼﯥ ګﻮﻟۍ اوروې‪ - ،‬د ﺧﭙﻞ ﻧﻴﻜﻪ او د اﺑﺎ ﭘﺮ ﻛﻠـﻲ(( ﻓﻜـﺮ‬
‫ﻛﻮم دا ﺷﻌﺮ ﻫﻢ ډﯦﺮو ﺧﻠﻜـﻮ اورﯦـﺪﻟﻰ او ﻫﻠﺘـﻪ ﭘـﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻛـﯥ ﻳـﯥ ډﯦـﺮ‬
‫ﺧﻠــﻚ ﺧﻮښــﻮي او د ﻛﻨــﺪﻫﺎر ﺧﻠــﻚ ﻣﻌﻤــﻮﻻً )) زﻣــﺎ ﻛﻨــﺪﻫﺎره د زﻣــﺮو‬
‫وﻃﻨﻪ!(( دا ﻫﻐﻪ وﺧﺖ وﻳﻞ ﺷﻮى دى ﭼﯥ روﺳﺎن ﻛﻨﺪﻫﺎر ﺗﻪ راﻏﻠـﻞ او‬
‫ﻛﻨــﺪﻫﺎر ﻛــﯥ ﻗﻴــﺎم ﺷــﺮوع ﺷــﻮ‪ ،‬څﻠــﻮر ﭘﻴﻨځــﻪ ورځــﯥ وروﺳــﺘﻪ دا ﺷــﻌﺮ‬
‫ﻟﻴﻜﻠﻰ ﺷﻮى دى‪ ،‬د ﻛﻨﺪﻫﺎر ﺧﻠـﻚ دﻏـﻪ ﺷـﻌﺮ ډﯦـﺮ ﺧﻮښـﻮي‪ ،‬دﻏـﻪ دوه‬
‫ﺷﻌﺮوﻧﻪ زه ﻳﺎدوﻟﻰ ﺷﻢ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺧﭙﻞ اﺻﻠﻲ ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل څﺨـﻪ د ﺷـﺎﻋﺮ ﻟـﺮې ﻛﯧـﺪل د‬
‫ﻫﻐﻪ ﭘﺮ ﺷﻌﺮي ژوﻧﺪ څﻪ اﻏﯧﺰ ﻟﺮي؟‬
‫د ﺑﻞ ﭼﺎ ﭘﺮ ژوﻧﺪ څﻪ ﻧـﻪ ﺷـﻢ وﻳﻠـﻰ ﺧـﻮ زﻣـﺎ ﭘـﺮ ﺷـﻌﺮي ژوﻧـﺪ ﻳـﯥ ﭘـﻮره‬
‫اﻧﺪازه اﻏﯧﺰ ﻛړى‪ ،‬زﻣـﺎ ﺷـﻌﺮ ﻳـﯥ د ﻣﺎﻳﻮﺳـۍ ﺧﻮاﺗـﻪ ﻛـﺶ ﻛـړى دى‪ ،‬زه‬
‫ځﻴﻨﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻟﻜـﻪ ﭘـﻪ دې ﭘﯧښـﻮر ﻛـﯥ ځﻴﻨـﻮ ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺗـﻪ ﺣﻴـﺮان ﻳـﻢ‪،‬‬
‫ځﻜﻪ ﭼﯥ دوى ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﻛﯥ ډﯦﺮه ښﻪ ﻣﺴﺘﻲ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ اﺻﻄﻼح ﻧﻐﻤﯥ ﻳـﯥ‬
‫ﻧﺎڅﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺘﻮﻧﻪ ﻳـﯥ ﻧـﺎڅﻲ‪ ،‬ﺧـﻮ زﻣـﺎ ﭘـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻛـﯥ ﻟـﻪ ﻛﻠـﻮ ﻛﻠـﻮ راﻫﻴﺴـﯥ‬
‫ﻣﺴﺘﻲ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧڅﺎ ﭘﻜﯥ ﻧﻪ ﺷـﺘﻪ‪ ،‬زﻣـﺎ ﻫـﺮ ﺷـﻌﺮ ﭼـﯥ در واﺧﻠـﯥ‪ ،‬ﻏـﺰل‬
‫وي ﻛــﻪ ازاد‪ ،‬ﻣــﺎ ﭘــﻪ دې ﻧﻴــﺖ ﻧــﻪ دى ﻟﻴﻜﻠــﻰ ﭼــﯥ ﻫﻐــﻪ دې د ﭘﺮدﯦﺴــۍ‬
‫رﻧګ وﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ زه ﭼﯥ ﻫﺮ څﻮﻣﺮه ځﺎن ﺗﺮې ګﻮښـﻪ ﻛـﻮم‪ ،‬ﻧـﻪ ﻛﯧـږي ﻳـﻮ‬
‫ﺑﻴــﺖ ﻳــﺎ ﻧــﻴﻢ ﻏــﺰل ﻳــﺎ ﺑــﻪ ټــﻮل ﺷــﻌﺮ ﺧﺎﻣﺨــﺎ دﻏﺴــﯥ وي ﭼــﯥ ﻫﻐــﻪ دې د‬
‫ﭘﺮدﯦﺴۍ رﻧګ ﻟﺮي‪ .‬ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺤﻴﻂ ﻟﺮې ﻛﯧﺪﻟﻮ زﻣﺎ ﭘﺮ ﺷﻌﺮ دﻏـﻪ ﺗـﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻛړى ﭼﯥ د ﻣﺎﻳﻮﺳۍ ﺧﻮاﺗﻪ ﻳـﯥ ﻛـﺶ ﻛـړى دى‪ .‬زه ﻛﻠـﻪ ﻛﻠـﻪ ﺑﯧﺮﯦـږم ﭼـﯥ‬
‫ﻫﻐﻪ ﺳﺘﺎﺳﯥ ﭘﻪ اﺻﻄﻼح د ﺷﻌﺮ ﭼﻴﻨﻪ ﻣﯥ وﭼﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪169‬‬
‫ﺗﺎﺳﯥ ﻧړﻳﻮاﻟﻪ ﺷﺎﻋﺮۍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮئ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺑـﺎب ﭘـﻪ‬
‫ټﻮﻟﻴﺰ ډول څﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻮئ ﭼﯥ ﻛﻮم ﻣﺴﺎﻳﻞ ﭘﻪ ﻛﯥ زﻳـﺎت‬
‫ﻣﻄﺮح دي او ﻛﻮم ﻟﻮر ﺗﻪ رواﻧﻪ ده؟‬
‫ﺗﺎﺳﯥ ﺧﭙﻠﻪ د ﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮ او ﻣﺤﻘـﻖ ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ دې ﺗـﻪ اﺷـﺎره وﻛـړه ﭼـﯥ د‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﺷﻌﺮ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل څﺨﻪ ﻣﺘﺎﺛﺮ وي‪ ،‬د ﻧﻮرې ﻧړۍ ﺧﺼﻮﺻـﺎً د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻳﺎ د ﻏﺮب ادﺑﻴﺎت ﭼـﯥ ﻣـﻮږ ﺗـﻪ رارﺳـﯧږي او ﻟﻮﻟـﻮ ﻳـﯥ‪ ،‬د ﻫﻐـﻮ‬
‫ﺷﺎﻋﺮي ﻫﻢ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺤﻴﻂ څﺨﻪ ﻣﺘﺎﺛﺮه ده‪ ،‬ﻫﻐﻪ اﻧﻌﻜﺎﺳﺎت ﭼﯥ ﺗﺎﺳـﯥ‬
‫ﻳﯥ ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ﺷـﻌﺮ ﻛـﯥ وﻳﻨـﺊ دا ﺗﻤـﻪ ﻣـﻪ ﻛـﻮئ ﭼـﯥ ﻫﻐـﻪ دې د ﻏـﺮب ﭘـﻪ‬
‫ادﺑﻴــﺎﺗﻮ ﻛــﯥ ووﻳﻨــﺊ‪ ،‬اﻟﺒﺘــﻪ د ﻏــﺮب ادﺑﻴــﺎت ځﺎﻧﺘــﻪ ﺧﭙﻠــﻪ ﺧــﻮږﻟﻨﻲ او‬
‫ﺷــﺮﻳﻨﻲ ﻟــﺮي‪ ،‬ﺧﭙــﻞ ﺗﺮﺳــﻴﻤﻮﻧﻪ او اﻧځﻮروﻧــﻪ ﻟــﺮي او ﺷــﺮﻗﻲ ادﺑﻴــﺎت‬
‫ځﺎﻧﺘــﻪ ﺟــﻼ رﻧــګ ﻟــﺮي او دا رﻧــګ ﻳــﯥ ﻟــﻪ ډﯦــﺮه وﺧــﺖ څﺨــﻪ ﺟــﻼ و‪ .‬ﻛــﻪ‬
‫ﭘښﺘﻮ ادﺑﻴﺎت ﭘﻪ ﭘﺎم ﻛﯥ وﻧﻴﺴﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د ﭘښﺘﻮ اوﺳﻨﻲ ادﺑﻴـﺎت د داﺳـﯥ‬
‫ﺧﺎﺻــﻮ ﺷــﺮاﻳﻄﻮ ﻣﺤﺼــﻮل دي ﭼــﯥ ﻫﻐــﻪ د ﻫﯧﭽــﺎ ﻟــﻪ ﺷــﺮاﻳﻄﻮ ﺳــﺮه د‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﯥ وړ ﻧﻪ دي‪ .‬د ﻏﺮب ﺷﺮاﻳﻂ او د ﭘښﺘﻮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﯧﺨـﻲ ﺳـﺮه ﺑﯧـﻞ‬
‫دي‪ ،‬ﻧﻮ ﺷﻌﺮ ﻳﯥ ﻫﻢ ﺳﺮه ﺑﯧﻞ دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮۍ ﻛﯥ ﺳﺘﺎﺳﯥ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ داﺳﯥ ﺷﻌﺮوﻧﻪ‬
‫ﺷﺘﻪ ﭼﯥ ﻫﻐﻪ د ﻧړۍ ﭘﻪ ﻧﻮرو ژﺑﻮ واړول ﺷـﻲ او ﻫﻐـﻮى‬
‫ﺗﺮې ﺧﻮﻧﺪ واﺧﻠﻲ؟‬
‫ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻟﻪ ﺷﺮﻗﻲ ﺷـﺎﻋﺮۍ ﺳـﺮه ﻫـﯧڅ وﺧـﺖ ﻧﺎﺑﻠـﺪه ﻧـﻪ وو‪ ،‬ﻟـﻪ ﻓﺎرﺳـﻲ‬
‫ﺷﺎﻋﺮۍ ﺳﺮه ﺑﻠﺪ دي‪ ،‬ﻫﻠﺘﻪ ﻳﯥ ﭘﺮ دې ﺷﺎﻋﺮۍ ډاﻛټـﺮۍ اﺧﻴﺴـﺘﯥ دي‪،‬‬

‫‪170‬‬
‫دﻏﻪ راز ﻟﻪ ﭘښﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺳﺮه‪ ،‬د ﺧﻮﺷﺎل‪ ،‬رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﻫﺠـﺮي‪ ،‬ﻛـﺎﻇﻢ‬
‫ﺧﺎن ﺷﻴﺪا‪ ،‬ﻟﻪ ﺷـﺎﻋﺮۍ او ادﺑﻴـﺎﺗﻮ ﺳـﺮه ﺧﻠـﻚ ﺑﯧﺨـﻲ ډﯦـﺮ ﺑﻠـﺪ وو‪ ،‬ﭘـﺮ‬
‫ﻫﻐﻮى ﻳﯥ ډاﻛټﺮۍ اﺧﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﭘﻪ روﺳﻴﻪ او اﻧګﻠﺴـﺘﺎن ﻛـﯥ د‬
‫ﭘښﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ډﯦﺮې څﯧړﻧﯥ ﺷﻮې دي او اوس ﻫﻢ ﺧﻠﻚ ورﺳﺮه‬
‫ﺑﻠﺪ دي‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﻪ ﭼﯧﺮې ﻟﻪ ﻣـﺎ څﺨـﻪ د ﭘښـﺘﻮ د اوﺳـﻨۍ ﺷـﺎﻋﺮۍ ﭘـﻪ ﺑـﺎب‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮې‪ ،‬ﻧﻮ زﻣﻮږ ﺷﺎﻋﺮۍ ﭘﻪ ﻫﯧڅ ﺻﻮرت ﺷﺎﺗﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﻧﻪ ده او ﻛـﻪ‬
‫ﭼﯧﺮې ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ زه ﭘﺮ دې ﻳﻘﻴﻦ ﻟﺮم ﭼﯥ ﻫﻠﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻠﻚ ﺗﺮې ښـﻪ‬
‫ﺧﻮﻧﺪ واﺧﻠﻲ او ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺎ ورځ ﭘﺮې ﻣﺎﺳټﺮۍ واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫زﻳﺎت ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ او ان ﻓﺰﻳﻜﻲ ﻛﺎر د ﺷـﺎﻋﺮ ﭘـﺮ ﺷـﻌﺮي‬
‫زﯦږﯦﺪﻧﯥ څﻪ اﻏﯧﺰ ﻟﺮي؟‬
‫د ﺑﻞ ﭼﺎ د ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﺑﺎب څﻪ ﻧﻪ ﺷﻢ وﻳﻠﻰ‪ ،‬ﺧﻮ زه ﻳﯥ ډﯦﺮ ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻛړى ﻳﻢ‪،‬‬
‫ډﯦـﺮ ﻳــﯥ ﻟـﻪ ﻛــﺎره وﻳﺴــﺘﻠﻰ او ﺳـﺘړى ﻛــړى ﻳـﻢ‪ ،‬ځﻜــﻪ ﭼــﯥ ﻟـﻪ ﺳــﻬﺎره ﺗــﺮ‬
‫ﻣﺎښﺎﻣﻪ ﻳﺎ ژﺑﺎړه ﻛﻮم ﻳﺎ ﻣﻴﻚ ﺗﻪ ﻧﺎﺳﺖ ﻳﻢ‪ ،‬ﭼﯥ دا دواړه زﻣﺎ ﻛﺎروﻧﻪ ﻧﻪ‬
‫وو‪ ،‬ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛـﯥ زﻣـﺎ ډﯦـﺮ ښـﻪ او ﺧـﻮږ ﻣﺤـﻴﻂ ﭘښـﺘﻮ ټﻮﻟﻨـﻪ او د‬
‫ﻋﻠﻮﻣﻮ اﻛﺎډﻣۍ وه‪ .‬ﻣـﺎ د ژوﻧـﺪ ﺧـﻮږې ورځـﯥ ﻫﻠﺘـﻪ ﺗﯧـﺮې ﻛـړي‪ ،‬ځﻜـﻪ‬
‫ﭼﯥ اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﻣﯥ وﻛړه‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﯥ ﻫﻐﻪ ﻛﺎر ﻛﺎوه ﭼﯥ زﻣﺎ زړه ﻏﻮښﺘﻪ‬
‫او ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎﺗﻪ ﻣﻌﺎش راﻛـﺎوه‪ .‬ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻛﻠـﻪ ﻛﻠـﻪ ﻣﻠګـﺮو ﺳـﺮه‬
‫ټﻮﻛﯥ ﻛـﻮﻟﯥ ﭼـﯥ دا څـﻮﻣﺮه ﻋـﺎدل ﺣﻜﻮﻣـﺖ دى ﭼـﯥ ﻣـﻮږ ﺧﭙـﻞ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻟﻮﻟﻮ او دوى ﻣﻮږ ﺗﻪ ﭘﻴﺴـﯥ راﻛـﻮي‪ .‬ﻫﻐـﻪ ﻛـﺎر ﭼـﯥ د ﺳـړي ﻟـﻪ ﻣﺴـﻠﻚ‬
‫ﺳﺮه ﺟﻮړ وي ﻧﻮ ﺑﻴـﺎ ﻟﻮﻳـﻪ ﻧﯧﻜﻤﺮﻏـﻲ ده‪ ،‬ﺧـﻮ اوس ﻣـﯥ ﭘـﻪ اووﻧـۍ ﻛـﯥ‬
‫ﭘﻴﻨځﻪ ورځﯥ ټﻮﻟﯥ ﭘﻪ ډﯦﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻛﺎر ﺑﺎﻧﺪې ﭼﯥ زه ورﺳـﺮه ﻫـﯧڅ‬
‫ډول ﻋﻼﻗﻪ ﻧﻪ ﻟـﺮم‪ ،‬ﻣﺼـﺮﻓﯧږي او دا ﻳـﻮازې د ډوډۍ د ﺑﺮاﺑﺮوﻟـﻮ ﻟﭙـﺎره‬

‫‪171‬‬
‫دي‪ .‬ﻳﻮازې ﭘﻪ ﻛﻮر ﻛﯥ ﺷﻌﺮ ﻟﻴﻜﻢ او ﺗـﺎرﻳﺦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻛـﻮم ﭼـﯥ ﻫﻐـﻪ ﺑﻴـﺎ‬
‫زﻣﺎ ﻟﻪ ﻛﺎر ﺳﺮه اړﻳﻜﯥ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬زه ﻓﻜـﺮ ﻛـﻮم ورځﻴﻨـۍ ﭼـﺎرې ﺳـړى ډﯦـﺮ‬
‫ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﯥ ﺗﺎﺳﯥ ﭘـﻪ ﻧﺴـﺒﺘﺎً ﺧﻮﺷـﺎﻟﻪ او ﺳـﻮﻛﺎﻟﻪ‬
‫ټﻮﻟﻨﻪ ﻛـﯥ اوﺳـﯧږئ او ﻇـﺎﻫﺮي ﺻـﻮرت ﻣـﻮ ﻫـﻢ ګـﻼب‬
‫رﻧګﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﯧږي‪ ،‬ﺧـﻮﭘﺮ ﺷـﻌﺮوﻧﻮ ﻣـﻮ ﻳـﻮ ډول ﻧﻬﻴﻠـۍ‬
‫ﺳﻴﻮرى ﻛﻮي‪ ،‬دا ﻟـﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮت ﭘﺮﺗـﻪ ﻛـﻮم ﺑـﻞ ﻋﻠـﺖ ﻫـﻢ‬
‫ﻟﺮي؟‬
‫ﻟــﻪ ﻣﻬــﺎﺟﺮت ﭘﺮﺗــﻪ ﺑ ـﻞ ﻋﺎﻣــﻞ ﻧــﻪ ﻟــﺮي‪ ،‬زه د ﺧــﺪاى)ج( ﭘــﻪ ﻓﻀــﻞ ﭘــﻪ‬
‫ﻛــﻮرﻧﻲ ژوﻧــﺪ ﻛــﯥ ﻟــﻪ ﺧﭙﻠــﯥ ﻣﯧﺮﻣﻨــﯥ او اوﻻدوﻧــﻮ ﺳــﺮه ﭘــﻮره ﺻــﻤﻴﻤﻲ‬
‫ژوﻧــﺪ ﻟــﺮم‪ ،‬ﻳــﻮازﻳﻨﻰ ﻋﻠــﺖ ﻳــﯥ ﻟــﻪ ﻫﯧــﻮاده ﻟﺮﯦــﻮاﻟﻰ دى‪ .‬زﻣــﺎ ﻫﯧــﻮاد‬
‫ﻳــﺎدﯦږي‪ ،‬ﻣــﺎ ﻫﻤﯧﺸــﻪ ﺧﻠﻜــﻮ ﺗــﻪ وﻳﻠــﻲ‪ ،‬ﭼــﯥ زﻣــﺎ ﻟﭙــﺎره ﭘــﻪ دﻧﻴــﺎ ﻛــﯥ‬
‫ﺟﻮﻣــﺎت‪ ،‬ﺟﻨــﺖ او ﻛﻌﺒــﻪ اول ﻛﻨــﺪﻫﺎر دى او دوﻳــﻢ ﭘﯧښــﻮر‪ .‬ﻧــﻪ ﭘــﻮﻫﯧږم‬
‫ﭼﯥ دﻏﻪ دوه ښﺎروﻧﻪ ﻣﯥ وﻟﯥ ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﯥ ډﯦﺮ ﺧﻮښ دي‪ .‬زه ﭘـﻪ دې دوو‬
‫ښــﺎروﻧﻮ ﭘﺴــﯥ ﻫــﺮ وﺧــﺖ ﺧﭙــﻪ ﻛﯧــږم‪ ،‬ﺧﺎﺻــﺘﺎً ﭼــﯥ د ځﻮاﻧــﻮ ﺷــﺎﻋﺮاﻧﻮ‬
‫ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻟﻮﻟﻢ‪ ،‬زړه ﻣﯥ ﻏﻮاړي ﭼﯥ ﻫﺮه ﺟﻤﻌﻪ د دوى ﭘﻪ ﻣﻨځ ﻛـﯥ ﻧﺎﺳـﺖ‬
‫واى‪ ،‬ﺳــړى ﻳــﻮ ﺷــﻌﺮ دوه ﺷــﻌﺮه ﺗﺼــﻨﻌﻲ وﻳــﻼى ﺷــﻲ‪ ،‬ټــﻮل ﻧــﻪ ﺷــﻲ‬
‫وﻳﻼى‪ ،‬ﻧﻮ ځﻜﻪ زﻣﺎ ﭘﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻛﯥ د ﻧﻬﻴﻠۍ رﻧګ دى‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳــﯥ ﭘــﻪ ﻧﻈــﺮ د ﻳــﻮ ښــﻪ او اوﭼــﺖ ﺷــﻌﺮ ځــﺎﻧګړﻧﯥ‬
‫ﻛﻮﻣﯥ دي؟‬

‫‪172‬‬
‫د ﺷــﻌﺮ ﻛﻤــﺎل د ﺷــﻌﺮ ﻣﻮﺳــﻴﻘﻴﺖ او د ﺷــﻌﺮ ﺷــﻌﺮﻳﺖ دى‪ ،‬ﺳــړى ﭼــﯥ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﺷﻌﺮ وګـﻮري ﺑﻴـﺎ ﭘـﺮې ﻗﻀـﺎوت ﻛـﻮﻻى ﺷـﻲ‪ ،‬ﭼـﯥ ﻗـﻮي دى‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬ﺧﻮ ﻳﻮازې دا واﻳﻢ ﭼﯥ ﺷـﻌﺮ ﺑﺎﻳـﺪ دوﻣـﺮه ﻗـﻮي ﻧـﻪ ﺷـﻲ ﭼـﯥ د‬
‫ﻫﻐﻮ ﺧﻠﻜﻮ ﻟﻪ ذﻫﻨﻲ ﺳﻄﺤﯥ ﻫﻢ اوﭼـﺖ ﺷـﻲ ﭼـﯥ ﻫﻤﯧﺸـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻟـﻮﻟﻲ‪ .‬د‬
‫ښﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﻴﺎ ﭼﻨﺪان ﺗﻌﺮﻳﻒ ځﻜﻪ ﻧﻪ ﺷﻢ ﻛﻮﻻى ﭼﯥ د ﻫﺮ ﭼﺎ ﭘـﻪ ﻧﻈـﺮ ﺑﯧـﻞ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﯧﺮو ﺷﻠﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﯥ ﭘښﺘﻮ ﺷﻌﺮ د څﻮﻣﺮه واﻟـﻲ او‬
‫څﺮﻧګﻮاﻟﻲ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه څﻨګﻪ ارزوئ؟‬
‫ﭘښﺘﻮ ﺷﻌﺮ ﺗﻪ اوس زﻳﺎﺗﯥ ﻫﻴﻠﯥ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﭘﺨﻮا څﺨﻪ ﻳﯥ زﻳﺎت ﺗﻮﭘﻴﺮ‬
‫ﻛړى دى‪ ،‬ﻛﻪ روﺳﺎﻧﻮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وران ﻛـړ‪ ،‬ﺧـﻮ د دې وراﻧـۍ ګټـﻪ ﺑﻴـﺎ‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﻪ ورﺳﯧﺪﻟﻪ‪ .‬ﻳﻮ وﺧﺖ ﭼﺎ داﺳﯥ ﺗﺼﻮر ﻧﻪ ﻛﺎوه ﭼﯥ ﭘښـﺘﻮ ﻛـﯥ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻪ دوﻣﺮه زﻳـﺎت ﺷـﻤﯧﺮ ښﺎﻳﺴـﺘﻪ ﺷـﻌﺮوﻧﻪ ووﻳـﻞ ﺷـﻲ‪ .‬ﭘـﻪ ﭘښـﺘﻮ ﻛـﯥ‬
‫ﭘﺨﻮا ښﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد وو‪ ،‬ﺧﻮﭘـﻪ اوﺳـﻨﻲ ﻣﻘـﺪار ﻧـﻪ وو‪ ،‬اوس ﭼـﯥ‬
‫ﻫﺮ ﻏﺰل او ﻳﺎ ازاد ﺷﻌﺮ راواﺧﻠﯥ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﺑﻞ ښﻪ ﺧﻮﻧﺪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫د ﺷﺎﻋﺮۍ ﺗﺮڅﻨګ دې ﻧﻮر ﻛﻮم اﺛﺎر ﻟﻴﻜﻠـﻲ او ﻳـﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﺗﺮﻻس ﻻﻧﺪې دي؟‬
‫اوس ﺧﻮ ﻣﯥ ﻳـﻮ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻟﻴﻜﻠـﻰ ﭼـﯥ ﭘـﻪ دې ﻧـږدې وﺧﺘﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﭼﺎپ ﺷـﻲ‪ ،‬دا ﻛﺘـﺎب )) د ﻫـﺮات ﭘښـﺘﺎﻧﻪ او ﺳـﺘﺮه ﻟﻮﺑـﻪ(( ﻧـﻮﻣﯧږي‪ .‬ﭘـﻪ‬
‫دې اﺛﺮ ﻛـﯥ د اﻳـﺮان او ﺑﺮﺗـﺎﻧﻴﯥ ﺗـﺮﻣﻨځ رﻗﺎﺑـﺖ څﯧـړل ﺷـﻮى دى‪ ،‬اﻳـﺮان‬
‫ﻏﻮاړي د روﺳﻴﯥ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻫﺮات د ځﺎن ﻛـړي او ﺑﺮﺗﺎﻧﻴـﻪ ﻏـﻮاړي ﭼـﯥ‬
‫ﻫــﺮات د ﻫﻐــﻮى ﻻﺳــﺘﻪ ور ﺷــﻲ‪ ،‬دا ﭘــﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠــﻮ ﭘړاووﻧــﻮ ﻛــﯥ د ﻫــﺮات‬

‫‪173‬‬
‫ﺗــﺎرﻳﺦ دى‪ .‬ﻧــﻮرې ﭘــﺮوژې ﻣــﯥ دادي‪ :‬ﭘښــﺘﺎﻧﻪ ﭘــﻪ ‪18‬ﻣــﻪ ﭘﯧــړۍ ﻛــﯥ‪،‬‬
‫ﭘښﺘﺎﻧﻪ ﭘـﻪ ‪19‬ﻣـﻪ ﭘﯧـړۍ ﻛـﯥ او ﭘښـﺘﺎﻧﻪ ﭘـﻪ ‪20‬ﻣـﻪ ﭘﯧـړۍ ﻛـﯥ‪ .‬دا ﻫـﺮ ﻳـﻮ‬
‫ځﺎﻧﺘﻪ ﺟﻼ ﺟﻼ اﺛﺮ دى‪.‬‬
‫د ﭘښــﺘﻮ ﭘــﻪ اوﺳــﻨۍ ﺷــﺎﻋﺮۍ ﻛــﯥ دې د ﭼــﺎ ﺷــﻌﺮوﻧﻪ‬
‫ډﯦﺮ ﺧﻮښ دي؟‬
‫ﺷﺎﻋﺮان زﻣﺎ ﭘﻪ ﺧﻴﺎل داﺳﯥ دي ﻟﻜﻪ ګﻼن‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻮ ځﺎﻧﺘﻪ ﺑﯧﻞ رﻧګ او‬
‫ﺑﯧﻞ ﺑﻮى ﻟﺮي او ﺑﯧﻞ ښﺎﻳﺴﺖ‪ ،‬زﻣﺎ ﻟﭙـﺎره ﻫـﺮ ﺷـﺎﻋﺮ ﺟـﻼ ﺟـﻼ ګـﻞ دى‪،‬‬
‫ﺟﻼ رﻧګ ﻟﺮي او ﺟﻼ ﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺗﻪ د ﻫﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﻛـﻼم ﺧﺼﻮﺻـﺎً د ځﻮاﻧـﻮ‬
‫ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ډﯦﺮ ﺧﻮﻧﺪ راﻛﻮي‪.‬‬
‫د ﻣﻮﺳﻴﻘۍ او ﺷﻌﺮ ﺗﺮﻣﻨځ اړﻳﻜﻲ څﻨګﻪ څﯧړې؟‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻌﺮ د ټﻮﻟﻮ ﺧﺼﻮﺻﺎً د ﺑﯧﺴﻮادو ﺧﻠﻜﻮ ﻏـﻮږو ﺗـﻪ رﺳـﻮي‪،‬‬
‫ﻫﻐﻮى ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻧـﻪ ﺷـﻲ ﻟﻮﺳـﺘﻼى‪ ،‬ﻧـﻮ ﻛـﻪ ﻳـﻮ ﺳـﻨﺪرﻏﺎړى ﻳـﻮ ﺷـﻌﺮ ﭘـﻪ‬
‫ﺧﭙــﻞ اواز ﻛــﯥ د ﺧﻠﻜــﻮ ﻏــﻮږو ﺗــﻪ ورﺳــﻮي‪ ،‬ﻧــﻮ ﻗــﻮت ﻳــﯥ څــﻮ ﭼﻨــﺪه‬
‫زﻳﺎﺗﯧږي‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﻪ ﭼﯧﺮې ﺷﻌﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘۍ ﺗﻪ وﻗﻒ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘـﻪ دﻏـﻪ وﺧـﺖ‬
‫ﻛﯥ د اﺑﺘﺬال ﺧﻮاﺗﻪ ځﻲ‪.‬‬
‫وروﺳﺘۍ ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﻣـﯥ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻏﻮﻧـﺪې ده‪ :‬ﺗﺎﺳـﯥ د‬
‫ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﻫﯧﻮاد ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ -‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ دﺳﺘګﺎه ﻛﯥ ﻛـﺎر‬
‫ﻛﻮئ‪ ،‬دﻟﺘﻪ داﺳﯥ اټﻜﻞ ﻛﯧږي ﭼﯥ ﺗﺎﺳﯥ ﺑﻪ ﻟﻪ ﺣـﺎﻻﺗﻮ‬
‫ژر ﺧﺒﺮﯦږئ! اﻳـﺎ ﭘـﻪ ﻧـږدې راﺗﻠـﻮﻧﻜﻲ ﻛـﯥ داﺳـﯥ ﻫﻴﻠـﻪ‬

‫‪174‬‬
‫ﺷــــﺘﻪ ﭼــــﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎن دا ﻏﻤﻴــــﺰه ﻧــــﻮره ﭘــــﺎى ﺗــــﻪ‬
‫ورﺳﯧږي؟‬
‫ﻫﯧڅ وﻟﺲ ﻟﻪ داﺳﯥ ﺳﺘﻮﻧﺰې ﺳﺮه ﻧـﻪ دى ﻣﺨـﺎﻣﺦ ﺷـﻮى‪ ،‬ﭼـﯥ ﺳـړى د‬
‫ﻫﻐـﯥ ﺳـﺘﻮﻧﺰې ﺣـﻞ ﻧـﺎﻣﻤﻜﻦ وﺑـﻮﻟﻲ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﭘﺨـﻮا ﻫـﻢ ﻟـﻪ ﺳـﺨﺘﻮ‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰو ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﻮى‪ ،‬ﻳﻮ وﺧﺖ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ اﺗﻴﺎ ﻛﺎﻟﻪ ﭘﺮﻟـﻪ‬
‫ﭘﺴﯥ ګډوډي راﻏﻠﯥ‪ ،‬ﺧﻮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻫﻐﻪ اﻏﺘﺸـﺎش ﻟـﻪ دورې څﺨـﻪ‬
‫ﻫــﻢ ووﺗــﻪ‪ ،‬ﺳــړى ورﺗــﻪ ﻫﻴﻠــﻪ ﻛــﻮى ﺷــﻲ‪ ،‬دا ﭼــﯥ څــﻪ وﺧــﺖ دا ﺳــﺘﻮﻧﺰه‬
‫ﺣﻠﯧږي‪ ،‬ﻧﻮ ﺳړى د وﺧﺖ دﻗﻴﻖ اټﻜﻞ ﻧﻪ ﺷﻲ ﻛﻮﻻى‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﻪ څﻮك ﻟﻪ ﻣﺎ‬
‫څﺨﻪ وﭘﻮښﺘﻲ ﭼﯥ دا ﺳﺘﻮﻧﺰه ﺑﻪ ﺣﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ورﺗﻪ وﺑـﻪ واﻳـﻢ ﭼـﯥ زه ﭘـﻪ‬
‫دې اﻳﻤﺎن ﻟﺮم ﭼﯥ ﺣﻞ ﻛﯧږي‪.‬‬

‫‪175‬‬
 ‫ﺗﺮﺧﮕﻮ ﭼﻴﮓ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴﮓ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻪ ﺷﻲ‬

‫دﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ازادي ﻣﻤﻜﻨﻪ ﻧﻪ ده‬

‫ﺷﮕﺎﻏﻠﻰ ﺣﺎﺟﻲ ﺳﻴﺪداود د ﻫﻴﮕﻮاد ﻟﻪ أﻳﮕﺮو ﺗﻜﺆه ژورﻧﺎﻟﻴﮕﺴﺘﺎﻧﻮ او د‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﮕﺰم ﻟﻪ ﻟﻮﻳﻮ ﺧﺪﻣﺘﻜﮕﺎراﻧﻮﺧﮕﺨـﻪ دى‪ ،‬ده دﺟﻬـﺎد ﭘـﻪ ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛﻴـﮓ‬
‫ﭘـــﻪ أﻳﮕـــﺮو ﺳـــﺨﺘﻮ ﺣـــﺎﻻﺗﻮ ﻛﻴـــﮓ اﻓﻐـــﺎن‬
‫ﻧﺸﺮاﺗﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﻓﻌﺎل ﻛـﺆ او ﻟـﻪ دﻳـﮓ ﻻرﻳـﮓ‬
‫ﻳﻴﮓ ﺗﮕﻮﻟﻴـﮓ ﻧـﺆة ﺗـﻪ د اﻓﻐﺎﻧـﺎﻧﻮ اوازوﻧـﻪ‬
‫او ﻓﺮﻳﺎدوﻧـــﻪ ورﺳـــﻮل‪ ،‬دﻏـــﻪ راز ﻳﻴـــﮓ ﭘـــﻪ‬
‫ﺳــــــــﻠﻜﮕﻮﻧﻮ ژورﻧﺎﻟﻴﮕﺴــــــــﺘﺎن وروزل او‬
‫ﺗﮕﻮﻟﻨﻴﮓ ﺗﻪ ﻳﻴﮓ وؤاﻧﺪﻳﮓ ﻛﺆل‪ ،‬ﺣﺎﺟﻲ‬
‫ﺳـــﻴﺪداود ﭘـــﺮ ژورﻧﺎﻟﻴﮕﺴـــﺘﻜﻮ ﺧـــﺪﻣﺘﻮﻧﻮ‬
‫ﺳـــﺮﺑﻴﮕﺮه ﻫﻴﮕـــﻮاد ﺗـــﻪ ﻳـــﻮ ﻟـــﺆ ﻧـــﻮر ﻳـــﺎد وؤ‬
‫ﺗﮕﻮﻟﻨﻴﺰ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻪ ﻫﻢ وﻛـﺆل او ﭘـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫أﻛﮕﺮ ﻛﻴﮓ ﻳﻴﮓ ﻫﻢ د ﻣﻠﻲ ارﻣﺎﻧﻮﻧﻮ د ﺑﺮي ﻟﭙﺎره أﻳﮕﺮﻳﮓ ﻫﻠﻴﮓ ﺣﮕﻠﻴﮓ‬
‫او ﺳـــﺘﺎﻳﻨﻴﮓ وؤ ﻣﺒـــﺎرزه وﻛـــﺆه‪ ،‬دى اوس ﻫـــﻢ ﺧﭙﻠـــﻮ دﻳـــﮓ أول ﻣﻠـــﻲ او‬
‫ﻓﺮﻫﻨﻜﮕﻲ ﻫﺨﮕﻮ او ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ دوام ورﻛﻮي‪ .‬دا ﻣﺮﻛﻪ ﻳﻴﮓ ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻣﺘﻦ‬
‫ﺳـــﺮه ﻳﻮﺣﮕـــﺎى د ﻃﺎﻟﺒـــﺎﻧﻮ ﻧﻈـــﺎم ﺗـــﺮ ؤﻧﻜﮕﻴﮕـــﺪو ﻧﺈدﻳـــﮓ اﺗـــﻪ ﻣﻴﺎﺷـــﺘﻴﮓ‬
‫وروﺳﺘﻪ ﻫﻴﻠﻴﮓ د ‪1381‬ل ﻛﺎل ‪ 3‬ﻛﮕﻨﮕﻪ ﻛﻴﮓ ﺧﭙﺮه ﺷﻮﻳﮓ ده ﭼﻴﮓ دﻟﺘﻪ‬
‫ﻳﻴﮓ ﺗﺎﺳﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮ ﺗﻪ راﺑﻮﻟﻮ‪:‬‬

‫ﻛﻪ ﺗﺮ ﻫﺮﺧﮕﻪ دﻣﺨﻪ د اﻓﻐﺎن ﻧﺸﺮاﺗﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﻳﺎ ﻣﻴﺄﻳـﺎ ﺳـﻨﺘﮕﺮ‬

‫د ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﻧﭽﻮؤ راﺗﻪ وواﻳﺊ أﻳﮕﺮه ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻮ وي؟‬

‫‪176‬‬
‫اﻓﻐﺎن ﻧﺸﺮاﺗﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﻟﻪ ﭘﻨﺤﮕﻠﺴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ را ﭘﻪ دﻳﮕﺨـﻮا د ﭘﺎﻛﺴـﺘﺎن‬
‫ﭘﻪ ﺻﻮﺑﻪ ﺳﺮﺣﺪ ﻛﻴـﮓ د وﻳـﺪﻳﻮ‪ ،‬ﻋﻜﺎﺳـﺔ او د ﺧﺒﺮوﻧـﻮ د ﺗﮕﻮﻟﻮﻟـﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ او ﻫﻤﺪارﻧﻜﮕﻪ دﻳﻮ ﺷﻤﻴﮕﺮ ﻟﻨﺄﻳﮓ ﻣﻮدﻳﮓ ﻛﻮرﺳـﻮﻧﻮ او راأﻳـﻮ‬
‫ﺗﮕﻠﻮﻳﺰﻳﻮن د اﻧﺴﺘﻴﺘﻴﻮت ﭘـﻪ داﻳﺮوﻟـﻮ ﻛﻴـﮓ ﺧﭙـﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧـﻪ ﺗﺮﺳـﺮه‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ﭘﻪ دﻳﮓ ﻣـﻮده ﻛﻴـﮓ ﻣـﻮ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً درﻳـﮓ زره ﺳـﺎﻋﺘﻪ وﻳـﺪﻳﻮﻳﻲ‬
‫ﻣﻄﺎﻟــﺐ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻟــﻪ )‪ ( 29‬وﻻﻳﺘﻮﻧــﻮ ﻧــﻪ راﺗﮕــﻮل ﻛــﺆي دي‪ ،‬دﻏــﻪ‬
‫وﻳﺪﻳﻮﻳﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻳﻮازﻳﮓ ﭘﻪ ﺟﮕﻜﮕﺆﻳـﮓ ﻳـﺎ ﻣﻬـﺎﺟﺮت ﭘﻮرﻳـﮓ اؤه‬
‫ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣﻮإه ﻫﻐـﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻛﻴـﮓ ﻣﻨﺤﮕﺘـﻪ‬
‫راﻏﻠــﻲ ﻟﻜــﻪ ﺷــﮕﻮوﻧﻪ او روزﻧــﻪ‪ ،‬ﻛﺮﻛﻴﻠــﻪ‪ ،‬روﻏﺘﻴــﺎ‪ ،‬ﻋــﺎدي ژوﻧــﺪ او‬
‫ﻫﻤﺪا أول د ﺧﻠﻜﻮ ﻣﻬﺎﺟﺮﺗﻮﻧـﻪ‪ ،‬ﺟﺮﻛﮕﻴـﮓ او ﺣﮕﻴﻨﻴـﮓ ﻧـﻮر ﭘـﻪ دﻏـﻪ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﻧﺪﻳﮓ ﻣﻮإ وﻳﺪﻳﻮﻳﻲ ﻣﻮاد د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﻪ )‪ (226‬وﻟﺴﻮاﻟﻴﻮ‬
‫ﻧﻪ راﺗﮕﻮل ﻛﺆي دي‪.‬‬
‫د ﻋﻜﺎﺳﺔ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻴﮓ ﻣـﻮ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﻳﻮﻟﻜـﻮ ﭘﻨﺤﮕـﻮس زره رﻧﻜﮕـﻪ‪،‬‬
‫ﺗـــﻮر اوﺳـــﭙﻴﻦ ﻋﻜﺴـــﻮﻧﻪ ‪ ،‬اوﻟﺘﺮاﻳﻜﺴـــﺎﻳﻸﻳﺪرز او ﻫﻤـــﺪا أول )‪(2000‬‬
‫ﺳﺎﻋﺘﻪ راأﻳﻮﻳﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ارﺷﻴﻒ ﻛﻴﮓ ﺳـﺎﺗﻠﻲ او ﻫﻤﺪاﺳـﻴﮓ‬
‫ﻣــﻮ ﻧــﻮرو راأﻳــﻮ ﻛﮕــﺎﻧﻮ ﺗــﻪ ورﻛــﺆي دي‪ .‬زﻣــﻮإ د ﻟﻨﺄﻳــﮓ ﻣﻮدﻳــﮓ ﭘــﻪ‬
‫ﻛﻮرﺳﻮﻧﻮ ﻛﻴﮓ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً درﻳﮓ ﺳﻮه ﺷـﭙﻴﮕﺘﻪ ﻛﺴـﻪ ﺧﺒﺮﻳـﺎﻻن‪ ،‬درﻳـﮓ‬
‫ﺳﻮه ﺷﭙﻴﮕﺘﻪ ﻛﺴﻪ ﻛﻤـﺮه ﻣﻴﻨـﺎن روزل ﺷـﻮي‪ ،‬ﭼﻴـﮓ ﺣﮕﻴﻨﻴـﮓ ﻳﻴـﮓ‬
‫اوس ﻋﻤــﻼً د اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن راأﻳـــﻮ ﺗﮕﻠﻮﻳﺰﻳـــﻮن ﺳـــﺮه ﻛـــﺎر ﻛـــﻮي او ﻳـــﻮ‬
‫ﺷﻤﻴﮕﺮ ﻳﻴﮓ ﭘﻪ ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﻲ ﻣﻮﺳﺴﻮ ﻛﻴﮓ ﻛﺎر ﻛﻮي‪ ،‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د‬
‫راأﻳﻮﻳﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎﺗﻮ اﻧﺴﺘﻴﺘﻴﻮت ﭼﻴﮓ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﭘـﻪ ‪ 1991 _1990‬ﻛﻴـﮓ‬
‫ﻳﻴـــﮓ دوه درﻳـــﮓ دورﻳـــﮓ ﺷـــﺎﻛﮕﺮدان ﻓـــﺎرغ ﻛـــﺆي‪ ،‬ﭼﻴـــﮓ ددوى‬

‫‪177‬‬
‫ﺷﻤﻴﮕﺮ ﻫﻢ )‪ ( 40‬ﺗﺨﻨﻴﻜﻜﮕﺮاﻧـﻮ او ﺧﮕﻠﻮﻳﮕﺸـﮕﺘﻮ ﭘﺮوأﻳﻮﺳـﺮاﻧﻮ ﺗـﻪ‬
‫رﺳــﻴﮕﺈي‪ ،‬ددﻏــﻪ اﻧﺴــﺘﻴﺘﻴﻮت ﻣــﻮده ﻳــﻮ ﻛﻠﻨــﻪ ده ﭼﻴــﮓ زﻳــﺎﺗﺮه ﻫﻐــﻪ‬
‫اﺳــﺘﺎدان ﭼﻴــﮓ ﭘــﻪ ﻛﺎﺑــﻞ ﻛﻴــﮓ د ژورﻧــﺎﻟﻴﮕﺰم ﭘــﻪ ﺧﮕﺎﻧﻜﮕــﻪ ﻛﻴــﮓ‬
‫ﺗﺪرﻳﺲ ﻛﻮي‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻮإ ﺳﺮه ﻫﻤﻜﺎري ﻟﺮي‪ .‬دﻟﺘﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ ﻛﺎل )‪ (20‬ﻛﺴـﻪ‬
‫ﭘﺮوأﻳﻮﺳﺮان‪ ،‬ﺷﻞ ﻛﺴﻪ ﺗﺨﻨﻴﻜﻜﮕﺮان روزل ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﺗﺮ دﻳﮓ وروﺳﺘﻪ ﻛﻠﻪ ﭼﻴﮓ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴـﮓ د ﻃﺎﻟﺒـﺎﻧﻮدوره وه‬
‫زﻳـــﺎﺗﺮه ﻣـــﻮ د ﻋﻜﺎﺳـــﺔ‪ ،‬وﻳـــﺪﻳﻮﻳﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧـــﻪ ﻧـــﻪ درﻟـــﻮدل‪ ،‬د اﻓﻐـــﺎن‬
‫ﻧﺸﺮاﺗﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﻳﻮ ﺷﻤﻴﮕﺮ ﻧﻮرﻳﮓ ﭘﺮوژﻳـﮓ ﻟﻜـﻪ دﻣﻴﺄﻳـﺎ ﻳﺎﻧﻴـﮓ د أﻟـﻪ‬
‫ﻳﻴﺰو رﺳﻨﻴﻮ ﺳﺮوﻳﮓ ﻛﻮل‪ ،‬ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴﮓ دا ﻣﻌﻠﻮﻣﻮل ﭼﻴﮓ د‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﺧﻠــﻚ ﻛﻮﻣﻴــﮓ راأﻳﻮﻛﮕﺎﻧﻴــﮓ اوري او ﺧﭙــﻞ ورﺣﮕﻨــﻲ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﻪ ﻛﻮﻣـﻮ ﻣﻨـﺎﺑﻌﻮ ﺧﮕﺨـﻪ ﻻﺳـﺘﻪ راوؤي‪ .‬ﻣـﻮإ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً درﻳـﮓ‬
‫ﺣﮕﻠــﻲ ﭘــﺮ ‪ 1990‬ﭘــﺮ ‪2000‬م ﻛــﺎل او اوس درﻳــﮓ ﻣﻴﺎﺷــﺘﯥ ﻣﺨﻜﻴــﮓ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً دوه زره ﻏﻮﺷﮕﺘﻨﻠﻴﻜﻮﻧﻪ ﭼﻴـﮓ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺧﻠـﻚ ورﺣﮕﻨـﻲ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﻪ ﻛﻮﻣﻮ ﻣﻨﺎﺑﻌﻮ ﻧﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛﻮي‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛـﺆي‪ ،‬ﺑﻴـﺎ ﭘـﻪ دﻏـﻮ‬
‫ﻣﻨـﺎﺑﻌﻮ ﻛﻴـﮓ ﻛﻮﻣـﻪ ﺳـﺮﭼﻴﻨﻪ زﻳﺎﺗــﻪ اوري‪ ،‬ﻛـﻮم اﺧﺒـﺎر زﻳـﺎت ﻟﻮﺳــﺘﻞ‬
‫ﻛﻴﮕــﺈي‪ ،‬ﻛﻮﻣــﻪ ﻣﺠﻠــﻪ ﭘــﻪ ﺧﻠﻜــﻮ ﻛﻴــﮓ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴــﺖ ﻟــﺮي‪ ،‬ﻟــﻪ دﻳــﮓ‬
‫ﺳﺮوﻳﮓ ﺳﺮه ﻣﻮإ دﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﺳﺮوﻳﮓ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴﮓ ﻛـﻮو‪،‬‬
‫ﭼﻴــــﮓ ﭘـــﺮ ‪ 2000‬زرم ﻛــــﺎل ﺗﻘﺮﻳﺒـــﺎً ﺷــــﭙﺈزره ﻏﻮﺷــــﮕﺘﻨﻠﻴﻜﻮﻧﻪ ﻣــــﻮإ د‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د راﺗﻠﻮﻧﻜﻮ ﺣﺎﻻﺗﻮ‪ ،‬ﺷﮕﻮوﻧﻴﮓ او روزﻧﻴﮓ ﻟﭙﺎره ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﻛﺆي ﭘﻪ ﺗﻴﮕﺮه ﺑﻴـﺎ ﭘـﻪ دﻳـﮓ ﺳـﺮوﻳﮓ ﻛﻴـﮓ ﻣـﻮإ ﺟﻮﺗـﻪ ﻛـﺆه ﭼﻴـﮓ د‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻠﻚ د ﺷﮕﺤﮕﻮ ﻟﻪ ﻛﺎر ﺳﺮه ﺧﮕﻮﻣﺮه ﻋﻼﻗﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴﮓ‬

‫‪178‬‬
‫واﻗﻌﺎً دوى ﻏﻮاؤي ﭼﻴﮓ ددوى ﻟﻮﻧﮕﻴﮓ ﺷﮕﻮوﻧﺤﮕﻲ ﺗـﻪ وﻻؤﻳـﮓ‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬ددوى ﻟﻮﻧﮕﻴﮓ ﭘﻪ دﻓﺎﺗﺮو ﻛﻴﮓ ﻛﺎر وﻛﺆي‪.‬‬
‫دﻏﻪ ﺳﺮوﻳﮓ ﻛﮕﺎﻧﻴﮓ ﭼﻴـﮓ ﻣـﻮإ ﺳـﺮه ﭘﺮﺗﻴـﮓ دي ﻟـﻪ دﻳـﮓ ﺳـﺮه‬
‫ﻣﻮإ ﻳﻮ ﺷﻤﻴﮕﺮ ﻛﮕـﺮدي ﻣﻴﮕﺰوﻧـﻪ ﭼﻴـﮓ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﻟـﻪ ﺧﮕـﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ را ﭘـﻪ‬
‫دﻳﮕﺨﻮا ﭘﻪ ﻧﺆﻳﻮاﻟﻮ راأﻳﻮ ﻛﮕﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻴﮕﺮه ﺑﻴﺎ ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻏـﺈ‬
‫ﻫﻤﺪا اوس د ازادة راأﻳﻮ‪ ،‬دﻏـﻪ ﻛﺴـﺎن ﭼﻴـﮓ راأﻳﻮﻛﮕﺎﻧﻴـﮓ اوري ﻟـﻪ‬
‫دﻏﻮ راأﻳﻮ ﻛﮕﺎﻧﻮ ﻧﻪ ﺧﮕﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛﻮي‪ ،‬ددﻏﻮراأﻳﻮ ﻛﮕﺎﻧﻮ ﻛﮕﺘﮕﻴﮓ‬
‫ﺧﮕﻪ دي‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴـﮓ دﻏـﻪ راأﻳـﻮ ﻛﮕﺎﻧﻴـﮓ ﺧﮕـﻪ ﺷـﺒﺎﻫﺘﻮﻧﻪ او ﺗﻮﭘﻴﺮوﻧـﻪ‬
‫ﺳﺮه ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ دﻳﮓ اؤه ﻣﻮ ﻳـﻮ ﺷـﻤﻴﮕﺮ ﻛﮕـﺮدي ﻣﻴﮕﺰوﻧـﻪ داﻳـﺮ ﻛـﺆي او‬
‫ﺑﻴﺎ ﻳﻴﮓ ﻧﺆﻳﻮاﻟﻮ ﻣﻨﺎﺑﻌﻮ ﺗﻪ ورﻛﻮو ﭼﻴﮓ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴـﮓ ﻣﻴﺄﻳـﺎ‬
‫ﺧﮕﻮﻣﺮه رول ﻟﻮﺑﻮﻻى دى‪.‬‬
‫دﻏﻮ اﺛﺎرو ﺧﻮ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻫﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ارزﺷﮕﺖ درﻟﻮد‪ ،‬ﺧـﻮ‬
‫د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﻴﮕﺮﻳﮕﺪو ﺳﺮه ﺑـﻪ ﻧـﻮر ارزﺷـﮕﺖ ﻫـﻢ ﭘﻴـﺪا ﻛـﺆي‪،‬‬
‫ددﻳــﮓ اﺛــﺎرو دﺳــﺎﺗﻨﻴﮓ او ﭘﺎﻟﻨﻴــﮓ ﻟﭙــﺎره ﺧﮕــﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒــﺎت‬
‫ﺷﺘﻪ؟‬
‫ﻫﻮ! دا أﻳﮕﺮه ﺷﮕﻪ ﭘﻮﺷـﮕﺘﻨﻪ ده‪ ،‬ﻣـﻮإ ددﻳـﮓ ﻟﭙـﺎره ﭼﻴـﮓ ﻟـﻪ دﻏـﻮ‬
‫ﻣﻮادو ﻧﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﮕﻮان ﻛﻬﻮل او ﻫﻢ ﻫﻐﻪ ﺧﮕﻴﮕـﺆوﻧﻜﻲ ﭼﻴـﮓ‬
‫ﻏﻮاؤي د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﺗﻴﮕﺮ ﺷﻞ ﻛﻠﻦ‪ ،‬ﺧﮕﻠﺮﻳﺸﺖ ﻛﻠﻦ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺣﮕـﺎن‬
‫ﺧﺒﺮ ﻛﺆي‪ ،‬ﻣﻮإ د اﻣﺮﻳﻜﻴﮓ د وﻳﻠﻴﻤﺰﻛـﺎﻟﺞ ﺳـﺮه ﻗـﺮارداد ﻛـﺆى ﻫﻐـﻮى‬
‫ﻣﻮإ ﺗﻪ ﻳﻮ ﺷﻤﻴﮕﺮ وﺳﺎﻳﻞ راﻟﻴﮕﺈﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻮإ دا ﻏﻮاؤو ﭼﻴـﮓ ﺧﮕـﻪ ﻣـﻮاد‬
‫ﭼﻴﮓ ﭘﻪ ارﺷﻴﻒ ﻛﻴﮓ ﻟﺮو ﻫﻐـﻪ درﻳـﮓ ﻛـﺎﭘﻲ ﻛـﺆو‪ ،‬ﻳـﻮه ﻛـﺎﭘﻲ ﺧﭙـﻞ‬
‫دﻓﺘﺮ ﻛﻴﮓ وﺳﺎﺗﻮ‪ ،‬ﻳﻮه ﻛـﺎﭘﻲ ﻛﺎﺑـﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن ﻳـﺎ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن راأﻳـﻮ‬

‫‪179‬‬
‫ﺗﮕﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﻪ ارﺷﻴﻒ ﻛﻴﮓ وﺳﺎﺗﻮ‪ ،‬ﻳﻮه ﻛﺎﭘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﺧﺎرج ﻛﻴﮓ و‬
‫اوﺳﻲ او دا ﻣﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻜﻴﮓ ﻧـﻪ ﻫـﻢ ورﻛﺆﻳـﺪي‪ ،‬ﭼﻴـﮓ ﻣـﻮإ دﻏـﻪ ﻣـﻮاد‬
‫ﻟﺮو‪ ،‬دﻏﻪ وﻳﺄﻳﻮﻛﮕﺎﻧﻴﮓ دي ﭼﻴﮓ ﻫﻢ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻛﻴـﮓ اﻓﻐﺎﻧـﺎن‬
‫او ﻫﻢ ﭘﻪ ﺑﻬﺮ ﻛﻴﮓ ﺧﻠﻚ ﺗﺮﻳﮓ ﻛﮕﺘﮕﻪ اﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫دﻳﮓ ﺧﮕﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻴﮓ ﭼﻴﮓ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﺮ ﻟﺴﻴﺰﻳﮓ ﻧﻪ زﻳﺎﺗﻪ‬
‫ﻣﻮده وﺷﻮه‪ ،‬ﻛﻮﻣﻮ ﻧﺆﻳﻮاﻟـﻮ اژاﻧﺴـﻮﻧﻮ ﺳﺘﺎﺳـﻮ ﻟـﻪ ﻣـﻮادو ﻧـﻪ‬
‫أﻳﮕﺮه ﻛﮕﺘﮕﻪ اﺧﻴﺴﺘﻴﮓ ده؟‬
‫ﻣﻮإ ﭘـﻪ ﺷـﺮوع ﻛﻴـﮓ درﻳـﮓ ﺧﮕﺎﻧﻜﮕﻴـﮓ درﻟﻮدﻳـﮓ‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴـﮓ ﭘـﺮ‬
‫‪1986‬م ﻛـﺎل ﻛﻠـﻪ ﭼﻴـﮓ ﻣـﻮإ دا دﻓﺘـﺮ ﭘﺮاﻧﻴﺴـﺖ ﭘـﺮ ‪1365‬ل ﻛـﺎل ﻛﻴـﮓ‬
‫ﻣـــﻮإ أﻳﮕﺮﻳـــﮓ ﻫﻠﻴـــﮓ ﺣﮕﻠﻴـــﮓ وﻛﺆﻳـــﮓ ﭼﻴـــﮓ زﻣـــﻮإ ﺧﺒﺮوﻧـــﻪ‪،‬‬
‫ﻋﻜﺴﻮﻧﻪ‪ ،‬وﻳـﺄﻳﻮﻳﻲ ﻣﻄﺎﻟـﺐ‪ ،‬ﻧﺆﻳـﻮال د ﺧﭙﻠـﻮ رﺳـﻨﻴﻮ ﻟـﻪ ﻻرﻳـﮓ ﻧﺸـﺮ‬
‫ﻛﺆي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻛﻴﮓ دا ﺑﺎور ﭼﺎ ﻧﻪ ﻛﺎوه‪ ،‬د ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ ﻣﺸـﻜﻞ دا‬
‫و ﭼﻴـــــﮓ ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧـــــﻪ وو‪ ،‬دوى ﺧﺒـــــﺮي اژاﻧﺴـــــﻮﻧﻪ درﻟـــــﻮدل‪ ،‬دوى‬
‫ﻓﺮﻫﻨﻜﮕـــﻲ ﻛﻤﻴﮕﺘﮕﻴـــﮓ درﻟﻮدﻳـــﮓ‪ ،‬دوى ﺑـــﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐـــﻪ ﻛﻮﻟـــﻪ‪ ،‬ﻳـــﻮ‬
‫ﺗﮕﺎﻧﻚ ﺑﻪ ﻳﻴﮓ ﺳﻞ ﺗﮕﺎﻧﻜﻪ ﺷﮕﻮدل‪ ،‬ﻳﺎ دوى ﺑﻪ ﻣﺜﻼً ﭘﻪ ﻳـﻮ ﺟﻨﻜـﮓ‬
‫ﻛﻴﮓ ﻛﮕﺄ وو‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﻴﮓ ﻣﻮإ ﭘﻪ ﻣﺴـﻠﻜﻲ ﻣﻌﻴـﺎر ﻛـﺎر ﺷـﺮوع ﻛـﺆ‪ ،‬ﻧـﻮ‬
‫ﻣـــﻮإ د ﻳﻮﻳـــﮓ ﺣﺎدﺛﮕﻴـــﮓ ﻋﻜـــﺲ‪ ،‬د ﺣﺎدﺛﻴـــﮓ وﻳـــﺄﻳﻮﻳﻲ ﻓﻠـــﻢ او‬
‫دﺣﺎدﺛﻴﮓ رﭘﻮرﺗﮓ درﻳﮓ واؤه ﻳﻮﺣﮕﺎى اژاﻧﺲ ﺗﻪ ورﻛﻮل‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴـﮓ‬
‫ﻫﻐﻪ ﺧﮕﻪ ﭼﻴﮓ ﭘـﻪ ﻓﻠـﻢ ﻛﻴـﮓ و‪ ،‬ﻫﻐـﻪ ﺧﮕـﻪ ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ ﻋﻜـﺲ او ﺧـﻂ‬
‫ﻛﻴــﮓ و ﺗﮕﻮﻟــﻮ ﺑــﻪ ﻟــﻪ ﻳــﻮ ﺑــﻞ ﺳــﺮه اؤخ ﻟﻜﮕــﺎوه‪ .‬ﻧــﻮ ﺗــﺮ دﻳــﮓ ﺷــﭙﺈو‬
‫ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ وروﺳﺘﻪ زﻣﻮإ ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﭘﺮاﻧﺲ ﭘـﺮﻳﺲ‪ ،‬ﻧﻴﻮزﻟﻴﻨـﺄ‪ ،‬اﺳﻮﺷﻴﺴـﺖ‬

‫‪180‬‬
‫ﭘﺮﻳﺲ ﺗﻪ ورﺳـﻴﮕﺪل او ﺣﮕﻴﻨـﻮ ﻧـﻮرو ﻧﺆﻳﻮاﻟـﻮ اژاﻧﺴـﻮﻧﻮ ﻟـﻪ ﻣـﻮإ ﺳـﺮه‬
‫ﻗﺮاردادوﻧﻪ وﻛﺆل او ﻫﻐﻮى زﻣﻮإ ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﻧﺸﺮول‪.‬‬
‫زﻣﻮإ زﻳﺎت وﻳﺄﻳﻮﻳﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﻪ ﻟﻨﺪن ﻛﻴﮓ د ‪ I-T-M‬ﺗﮕﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻟﻪ‬
‫ﻻرﻳــﮓ او ‪ W-I-M‬ﻟــﻪ ﻻرﻳــﮓ ﺧﭙﺮﻳﮕــﺪل‪ ،‬ﭘﺨــﻮا وﻳﺰﻧﻴــﻮز و‪ ،‬اوس‬
‫روﻳﺘﮕﺮﻧﻴــﻮز دى‪ ،‬ﻫﻐــﻮى ﺳــﺮه ﻣــﻮإ ﻗــﺮارداد ﻛــﺎوه‪ ،‬د ‪1988‬ﻛﻠﻮﻧــﻮ ﭘــﻪ‬
‫ﺷﺎوﺧﻮا ﻛﻴﮓ ﻛﻠﻪ ﭼﻴﮓ ‪CNN‬أﻛﮕﺮ ﺗﻪ راووت‪ ،‬د اول ﺣﮕﻞ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ‬
‫دﻏﻪ ﺳﻴﻤﻪ ﻛﻴﮓ ﻣﻮإ ‪ CNN‬ﺳﺮه ﻫﺮه اووﻧﺔ درﻳﮓ دﻗﻴﻘﻴﮓ دﻧﺆﻳﻮاﻟﻮ‬
‫ﺳـــﺎﻋﺘﻮﻧﻮ ﭘـــﻪ ﻧﺎﻣـــﻪ ﻳـــﻮ ﭘﺮوﻛﮕـــﺮام ﻛﻴـــﮓ ﻗـــﺮارداد وﻛـــﺆ ﭼﻴـــﮓ د‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﺑﺎره ﻛﻴﮓ ﺑﻪ ﻳﻴﮓ ﻫـﺮه اووﻧـۍ درﻳـﮓ دﻗﻴﻘﻴـﮓ زﻣـﻮإ‬
‫ﺧﻼﺻــﻪ ﺧﺒﺮوﻧــﻪ د ﺧﭙــﻞ ﺗﮕﻠﻮﻳﺰﻳــﻮن ﻟــﻪ ﻻرﻳــﮓ ﻧﺸــﺮول‪ ،‬زﻳــﺎﺗﺮه زﻣــﻮإ‬
‫ﻋﻜﺴـــﻮﻧﻪ د )ﺳـــﻴﻠﻤﺎ( ﭼﻴـــﮓ د ﻋﻜﺎﺳـــﺔ ﻧﺆﻳﻮاﻟـــﻪ اﻳﺠﻨﺴـــﻲ ده او ﭘـــﻪ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴــﻪ ﻛﻴــﮓ ده‪ ،‬ﺑﻠﻴــﮓ )ﻛﻤــﺮه ﻛــﻴﺲ( ﭘــﻪ ﻧﺎﻣــﻪ ﭼﻴــﮓ ﭘــﻪ ﻧﻴﻮﻳــﺎرك‬
‫ﻛﻴــﮓ ده دوى زﻣــﻮإ ﻋﻜﺴــﻮﻧﻪ اﺧﻴﺴــﺘﻞ او زﻣــﻮإ وﻳــﺄﻳﻮﻳﻲ ﻣﻄﺎﻟــﺐ‬
‫زﻳﺎﺗﺮه د اﻳﺮان‪ ،‬ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﺟﺎﭘـﺎن ﺗﮕﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻮﻧـﻮ او ددﻏـﻮ ﻫﻴﮕﻮادوﻧـﻮ ﻟـﻪ‬
‫ورﺣﮕﭙــﺎﻧﮕﻮ ﺧﮕﺨــﻪ ﻧﺸــﺮﻳﮕﺪل‪ ،‬ﺧــﻮ زﻳــﺎﺗﺮه ﭘــﻪ دﻳــﮓ وﺧــﺖ ﻛﻴــﮓ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﻴﮓ ﻏﺈ او ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ ﻟﻪ ﻻرﻳﮓ ﺧﭙﺮﻳﮕﺪل‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﻧﻮي ﺗﺤﻮل ﺳﺮه زﻳﺎﺗﺮه ﻣﻮﺳﺴﻴﮓ داﺧﻞ ﺗﻪ اﻧﺘﻘـﺎل ﺷـﻮي‬
‫ددﻳﮓ ﻣﺮﻛﺰ د اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻪ ﺑﺎب ﺳﺘﺎﺳﻴﮓ ﻧﻈﺮ ﺧﮕﻪ دى؟‬
‫ﻟــﻪ ﻧﻴﮕﻜــﻪ ﻣﺮﻏــﻪ ﻣــﻮإ ﻫــﻢ د ‪1380‬ل ﻛــﺎل ﭘــﻪ وروﺳــﺘﻴﻮ ﺷــﭙﻮ ورﺣﮕــﻮ‬
‫ﻛﻴــﮓ ﻫﻐــﻪ ﻣﻬــﺎل ﭼﻴــﮓ زه ﻛﺎﺑــﻞ ﺗــﻪ وﻻؤم ﻫﻠﺘــﻪ ﻣــﺎ ﺳــﺮوﻳﮓ وﻛــﺆه‪،‬‬
‫ﭼﻴﮓ ﻣﻮإ ﺧﮕﻨﻜﮕﻪ ﻛـﻮﻻى ﺷـﻮ ﺧﭙـﻞ ﻓﺮﻫﻨﻜﮕـﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧـﻪ ﻟـﻪ ﺧﭙﻠـﻮ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ وروﻧﻮ ﺳﺮه اوإه ﭘﺮ اوإه ﭘﻪ ﺗﻴﮕﺮه ﺑﻴـﺎ ﭘـﻪ وﻻﻳـﺎﺗﻮ ‪ ،‬وﻟﺴـﻮاﻟﻴﻮ‬

‫‪181‬‬
‫او ﻋﻼﻗﻪ دارﻳﻮ ﻛﻴﮓ ﺳﺮﺗﻪ ورﺳـﻮو‪ ،‬ﺑـﺎﻻﺧﺮه ﻣـﻮإ ﭘـﺮ دﻳـﮓ ﺑﺎﻧـﺪﻳﮓ‬
‫وﺗﻮاﻧﻴﮕــﺪو ﭼﻴــﮓ د اﺳــﺪ ﭘــﻪ ﻣﻴﺎﺷــﺖ ﻛﻴــﮓ د اﻓﻐــﺎن ﻧﺸــﺮاﺗﻲ ﻣﺮﻛــﺰ‬
‫اووﻧﻴﺰه )اراده( ﻛﺎﺑـﻞ ﺗـﻪ اﻧﺘﻘـﺎل ﻛـﺆو‪ ،‬اوس زﻣـﻮإ ﺧﭙﺮوﻧـﻪ )اراده( ﭘـﻪ‬
‫ﻛﺎﺑــﻞ ﺷــﮕﺎر ﻛﻴــﮓ ﭼﺎﭘﻴﮕــﺈي او ﻫﻠﺘــﻪ وﻳﮕﺸــﻞ ﻛﻴﮕــﺈي او ﻟــﻪ ﻫﻐــﻪ‬
‫ﺣﮕﺎﻳﻪ ﻧﻨﻜﮕﺮﻫﺎر‪ ،‬ﻟﻐﻤﺎن‪ ،‬ﻛﻮﻧﺆ‪ ،‬ﻣﻴﺪان‪ ،‬ﻫـﺮات‪ ،‬ﻛﻨـﺪﻫﺎر او ﺣﮕﻴﻨـﻮ‬
‫ﻧــﻮرو وﻻﻳﺘﻮﻧــﻮ ﺗــﻪ ﻟﻴﮕــﺈدول ﻛﻴﮕــﺈي او ﭘــﻪ راﺗﻠــﻮﻧﻜﻲ ﻛﻴــﮓ اﻓﻐــﺎن‬
‫ﻧﺸﺮاﺗﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮي ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ راﺗﻠـﻮﻧﻜﻲ ﻧﺈدﻳـﮓ وﺧـﺖ ﻛﻴـﮓ ﻳـﻮ‬
‫ﭼﺎﭘﺤﮕﻰ ﻫﻠﺘﻪ ﻓﻌـﺎل ﻛـﺆي او ﺧﭙﻠـﻪ ورﺣﮕﭙﺎﻧﮕـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً د ﻛﺎﺑـﻞ ﻟـﻪ‬
‫ﺷــﮕﺎر ﻧــﻪ د ﻫﻴﮕــﻮاد ﺣﮕﻴﻨــﻮ وﻻﻳﺘﻮﻧــﻮ ﺗــﻪ ووﻳﮕﺸــﻲ‪ ،‬ﻛﻠــﻪ ﭼﻴــﮓ ﻣــﻮ‬
‫ﭼﺎﭘﺤﮕﻰ ﻓﻌﺎل ﻛﺆ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮإ ﻳﻮ ﺑﻞ ﭘﺮوﻛﮕـﺮام ﻫـﻢ ﻟـﺮو او ﻫﻐـﻪ دا ﭼﻴـﮓ‬
‫ﻣﻮإ ﺧﮕﻨﻜﮕﻪ ﻛﻮﻻى ﺷﻮ ﭼﻴﮓ ﻣﺤﻠﻲ راأﻳﻮﻛﮕﺎﻧﻴﮓ ﻓﻌﺎﻟﻴﮓ ﻛـﺆو‪،‬‬
‫ﻳﺎﻧﻴــﮓ اوس ﺧــﻮ أﻳﮕﺮﻳــﮓ راأﻳﻮﻛﮕﺎﻧﻴــﮓ ﺑــﻲ ﺑــﻲ ﺳــﻲ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﻴــﮓ‬
‫ﻏﺈ‪ ،‬ازادة راأﻳﻮ او ﺳﻬﺎر ﭘـﻪ ﺧﻴـﺮ اورﻳﮕـﺪل ﻛﻴﮕـﺈي‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً زﻳﺎﺗﻴـﮓ‬
‫راأﻳﻮ ﻛﮕﺎﻧﻴﮓ ﺷﺘﻪ ﺧﻮ ﻣﻮإ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻮو ﻛـﻪ ﻣـﻮإ وﻛـﺆاى ﺷـﻮ اﻓﻐـﺎﻧﻲ‬
‫ﭘﺮوأﻳﻮﺳــﺮان اﻓﻐــﺎﻧﻲ ﺗﺨﻨﻴﻜﻜﮕــﺮان وروزو‪ ،‬د اﻓﻐﺎﻧــﺎﻧﻮ ﭘــﻪ ﻣﺮﺳــﺘﻪ‬
‫اﻓﻐـــﺎﻧﻲ ﺳﺘﮕﻴﺸـــﻨﻮﻧﻪ ﺟــــﻮؤ ﻛـــﺆو‪ ،‬ﻛــــﻪ ﺳـــﺒﺎ ﺗــــﻪ دﻏـــﻪ ﻧﺆﻳﻮاﻟﻴــــﮓ‬
‫راأﻳﻮﻛﮕﺎﻧﻴــﮓ ﺣﮕــﻲ ﭼﻴــﮓ زﻣــﻮإ ﭘــﻪ ﻣﻠــﻚ ﻛﻴــﮓ ﺣــﺪ اﻗــﻞ دوﻣــﺮه‬
‫راأﻳﻮﻛﮕﺎﻧﻴﮓ ﺧﻮ وي ﭼﻴﮓ ﺧﻠﻚ ﻳﻴﮓ واوري او ﺧﻠﻚ د راأﻳـﻮ ﻟـﻪ‬
‫ﺧﭙﺮوﻧﻮ ﻧﻪ ﻣﺤﺮوم ﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛﻴــﮓ د ﻣﻄﺒﻮﻋــﺎﺗﻮ ﻟــﻪ ازادة ﻧــﻪ ﺧﮕــﻮﻣﺮه‬
‫أاأﻣﻦ ﻳﺎﺳﺖ؟‬

‫‪182‬‬
‫زه دا ﻋﺮض ﻛﻮﻻى ﺷﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﻴﮓ ﭘـﻪ ﻳـﻮ ﻣﻠـﻚ ﻛﻴـﮓ ﺳﻴﮕﺴـﺘﻢ ﻧـﻪ‬
‫وي‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﻴﮓ ﭘﻪ ﻳـﻮ ﻫﻴﮕـﻮاد ﻛﻴـﮓ ﻧﻈـﺎم ﻧـﻪ وي‪ ،‬ﻛﻠـﻪ ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ ﻳـﻮ‬
‫ﻣﻠــﻚ ﻛﻴــﮓ ﭘـﺮ ﺗﮕﻮﭘــﻚ ﺑﺎﻧــﺪﻳﮓ اﺗﻜــﺎ وﺷــﻲ‪ ،‬ﻫﻠﺘــﻪ ﻫﻴﮕﺨــﮓ أول‬
‫ازادي ﻧــﻪ ﺷــﺘﻪ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳــﻔﺎﻧﻪ ﭼﻴــﮓ ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛﻴــﮓ ﺧﮕﻠﺮﻳﺸــﺖ‬
‫ﻛﻠﻨﻴﮓ ﺟﻜﮕﺆﻳﮓ زﻣﻮإ دﻏﻪ ﺗﮕﻮل ﺑﻨﻴﺎدوﻧﻪ ﻧﺆوﻟﻲ دي او ﻣـﻮإ ﺗـﻪ ﭘـﻪ‬
‫ﻣﻴــﺮاث ﻛﻴــﮓ ﻳـــﻮ وﻳﺠــﺎؤ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن‪ ،‬ﭘـــﻪ اﻗﺘﺼــﺎدي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـــﻲ او‬
‫ﻓﺮﻫﻨﻜﮕــﻲ ﻟﺤــﺎظ ﻛﻤــﺰورى اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن راﭘﺎﺗﻴــﮓ دى‪ ،‬اوس ﻣــﻮإ د‬
‫ﻧﺆﻳﻮاﻟﻴﮓ ﺗﮕﻮﻟﻨﻴﮓ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻫﺨﮕﻪ ﻛﻮو ﭼﻴﮓ ﻣﻮإ د ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ د‬
‫ازادة ﭘﺮ ﻟﻮري ﻛﮕﺎم واﺧﻠﻮ‪ ،‬ﺗﺮ ﻫﻐﻴﮓ ﭼﻴﮓ د ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ او ﻧﺸـﺮاﺗﻮ‬
‫د ازادة ﭘــﻪ رﻧﮕــﺎ ﻛﻴــﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻳــﻮ ﺳﻴﮕﺴــﺘﻢ ﭘﻴــﺪا ﻛــﺆي او ﭘــﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴـﮓ ﻗـﺎﻧﻮن ﺣـﺎﻛﻢ ﺷـﻲ او ﺗـﺮ ﻫﻐﻴـﮓ ﭘﻮرﻳـﮓ ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛﻴــﮓ ﻗــﺎﻧﻮن ﺣــﺎﻛﻢ ﻧــﻪ وي اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛﻴــﮓ ﺳﻴﮕﺴــﺘﻢ‬
‫راﻣﻨﺤﮕﺘــﻪ ﻧــﻪ ﺷــﻲ ﺗﺎﺳــﻮ ﭘــﻪ دﻳــﮓ ﺑﺮﺧــﻪ ﻛﻴــﮓ ﺷــﮕﻪ ﭘﻮﻫﻴﮕــﺈئ دا‬
‫ﻣﺸــﻜﻠﻪ ده ﭼﻴــﮓ ﻣــﻮإ وواﻳــﻮ ﻫﻠﺘــﻪ د ﻣﻄﺒﻮﻋــﺎﺗﻮ او ﻧﺸــﺮاﺗﻮ ازادي‬
‫ﺗﻈﻤﻴﻨﻴﮕﺪﻻى ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳــﻮ دﻟﺘــﻪ أﻳﮕــﺮ ﻛــﺎر ﻛــﺆى‪ ،‬أﻳﮕــﺮه ﺷــﺘﻤﻨﻲ ﻣــﻮ ﺧﻮﻧــﺪي‬
‫ﻛﺆﻳﮓ ﻛﻪ دﻓﺘﺮ ﺗﮕﻮل ﻛﺎﺑﻞ ﺗﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻛﺆئ او ﺧـﺪاى ﻣـﻪ ﻛـﺆه‬
‫ﻛﻮﻣﻪ ﭘﻴﮕﺸﮕﻪ راﻣﻨﺤﮕﺘﻪ ﺷﻲ دا ﺑﻪ أﻳﮕﺮه ﻏﺘﮕـﻪ ﺿـﺎﻳﻌﻪ ﻧـﻪ‬
‫وي؟‬
‫اوس ﻟـــــﻪ ﻧﻴﮕﻜـــــﻪ ﻣﺮﻏـــــﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴـــــﺘﺎن راﺗﻠﻮﻧﻜﻴـــــﮓ دﻧـــــﺆة ﻟـــــﻪ‬
‫راﺗﻠﻮﻧﻜﻴـــﮓ ﺳـــﺮه ﻏﻮﺗﮕـــﻪ ﺷـــﻮﻳﮓ ده‪ ،‬ﻛـــﻪ ﭼﻴﮕﺮﻳـــﮓ ﻧﺆﻳـــﻮال ﺑﻴـــﺎ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﻪ ﻳـﺎده وﺑﺎﺳـﻲ او اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺗـﻪ ﺷـﺎ ﻛـﺆي ﻟﻜـﻪ ﺧﮕﻨﻜﮕـﻪ‬

‫‪183‬‬
‫ﭼﻴــﮓ ﭘــﻪ ﺗﻴﮕــﺮو ﻟﺴــﻮ ﻛﻠﻮﻧــﻮ ﻛﻴــﮓ ﻳﻴــﮓ ﻛﺆﻳ ـﮓ وه‪ ،‬ﻫــﺮ ﻣﻠــﻚ‪،‬‬
‫ﻛﮕﺎوﻧﺄﻳﻮ ﻫﻴﮕﻮادوﻧـﻮ‪ ،‬او ﻧﺆﻳﻮاﻟـﻮ ﻟـﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎﻧﻪ ﺻـﺪﻣﻪ وﻟﻴـﺪه‪ ،‬زه‬
‫ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻨﺪ ﻳﻢ ﭼﻴﮓ اول ﺑﻪ ﻛﮕﺎوﻧﺄﻳﻮ ﻫﻴﮕﻮادوﻧﻮ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴـﮓ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻮ او ﻻﺳﻮﻫﻨﻮ ﺧﮕﺨﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﺮﺑـﺎدﻳﻮ او ﺗﺒـﺎﻫﻴﻮ ﺧﮕﺨـﻪ ﻳـﻮ ﺧﮕـﻪ‬
‫ﭘﻨﺪ اﺧﻴﺴﺘﻰ وي‪ ،‬ﻧﺆﻳﻮاﻟﻮ ﭘﻪ ﺗﻴﮕﺮه ﺑﻴﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ ﭘﺮ دﻳﮓ ﺑﺎﻧـﺪﻳﮓ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮﻳﮓ ده ﭼﻴﮓ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴﮓ ﺳﻮﻟﻪ دﻣﻨﻄﻘﻴﮓ ﺳـﻮﻟﻪ‬
‫ده‪ ،‬ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴﮓ ﺳﻮﻟﻪ د ﻧﺆة ﺳﻮﻟﻪ ده‪ ،‬ﻧﻮ ددﻏﻴﮓ ﺧﻮﺷـﺒﻴﻨﻴﻮ‬
‫ﭘﻪ رﻧﮕﺎ ﻛﻴﮓ ﻣﻮإ واﻳﻮ ﻛﻪ ﭼﻴﮕﺮﻳﮓ ﻟﻪ ﻳﻮﻳﮓ ﺧﻮا ﻣﻮإ ﻫﻐـﻪ اﻓﻐﺎﻧـﺎن‬
‫ﭼﻴــﮓ دﻏــﻪ وﻃــﻦ ﺗــﻪ ﻏــﻮاؤي ﻳــﻮ ﺧﮕــﻪ ﻛــﺎر وﻛــﺆي او ﻟــﻪ ﺑﻠﻴــﮓ ﺧــﻮا‬
‫ﻛﮕﺎوﻧﺄﻳﺎن زﻣﻮإ ﭘـﻪ ﻛﻮرﻧﻴـﻮ ﻛﻴـﮓ ﭼـﺎرو ﻛﻴـﮓ ﻻﺳـﻮﻫﻨﻪ وﻧـﻪ ﻛـﺆي‪،‬‬
‫ﻧﺆﻳﻮاﻟــﻪ ﺗﮕﻮﻟﻨــﻪ ﻟــﻪ ﻣــﻮإ ﺳــﺮه ﻣﺮﺳــﺘﻪ وﻛــﺆي‪ ،‬ﻫﻴﻠــﻪ ده ﭼﻴــﮓ ﻫﻠﺘــﻪ ﭘــﻪ‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ ﺳﺮه ﻳﻮ ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻪ ﻫﻴﮕﻮاد راﻣﻨﺤﮕﺘﻪ ﺷﻲ او ﻫﻠﺘﻪ دﻏﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧـﻪ‬
‫ﻟﻜﻪ ﺧﮕﻨﻜﮕﻪ ﭼﻴـﮓ ﺗﺎﺳـﻮ اﺷـﺎره ورﺗـﻪ وﻛـﺆه‪ ،‬ﻛـﻮم ﭼﻴـﮓ ﻣـﻮإ دﻟﺘـﻪ‬
‫ﻛﺆي ﭼﻴﮓ دا ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وﻃﻦ ﻛﻴﮓ‪ ،‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺎم ﻛﻴﮓ د ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻠﻜـﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻣﻨﺤﮓ ﻛﻴﮓ ﺗﺮﺳﺮه ﻛﺆو‪ ،‬زه ﻓﻜﺮ ﻛﻮم دا ﺑﻪ ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜﻴﮓ ﻛﻴـﮓ‬
‫زﻣﻮإ ﺗﺎرﻳﺦ روﺷﮕﺎﻧﻪ ﺳﺎﺗﻲ‪.‬‬
‫اوس ﺑﻪ راﺷﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ أﻛﮕﺮ ﺗﻪ! ﺗﺎﺳﻮ ﭘﺮ ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ ﭼﻴـﮓ‬
‫دﻟﻮﻳﻴﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴﮓ ﺧﺒﺮه ﭼﺎ ﻧﻪ ﺷﻮه ﻛـﻮﻻى‪ ،‬د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د‬
‫ﻣﻠﻲ زﻋﺎﻣﺖ د ﺗﮕﺎﻛﻠﻮ ﻟﭙﺎره د ﻟﻮﻳﻴﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴﮓ ﻏﻮﺷﮕﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﺑﻴﮕﺆﻧﺔ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﻛﮕﻪ ﻛﻴﮓ ﭼﻴﮓ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬
‫ﻣﻠــﻲ زﻋﺎﻣــﺖ ﺗﮕﺎﻛــﻞ ﻛﻴﮕــﺪه‪ ،‬ﺗﺎﺳــﻮ ﺣﺎﺿــﺮ ﻧــﻪ وئ‪ ،‬اﻳــﺎ ﻟــﻪ‬

‫‪184‬‬
‫ﻟﻮﻳﻴــﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ ﺧﮕﺨــﻪ ﻣﻄﻤــﻴﻦ ﻧــﻪ وئ او ﻛــﻪ ﻛﻮﻣــﻪ ﺑﻠــﻪ‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰه وه؟‬
‫ﻣﺘﺎﺳــﻔﺎﻧﻪ ﻣــﻮإ ﻟﻜــﻪ ﺧﮕﻨﻜﮕــﻪ ﭼﻴــﮓ ﺗﺎﺳــﻮ اﺷــﺎره وﻛــﺆه‪ ،‬ددﻏﻴــﮓ‬
‫ﻟﻮﻳﻴﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴﮓ د ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻟﻪ اﻋﻼن ﺳﺮه ﺳﻢ د ﺧﻠﻜـﻮ ﭘـﻪ ﻣﻨﺤـﮓ‬
‫ﻛﻴﮓ ﻳﻮ أول ﻧﺎاﻣﻴﺪي راﻣﻨﺤﮕﺘﻪ ﺷﻮه‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﮕﻪ ﻫﻢ ﻛﻮم ﻛﺴـﺎن ﭼﻴـﮓ‬
‫دﻏﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﻮي وو‪ ،‬ﻣﻮإ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺷﮕﻪ ﭘﻴﮕﮋﻧﺪل‪،‬‬
‫دوى دﻟﻮﻳﻴــﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ ﻟــﻪ ﻧــﻮم ﺳــﺮه ﺣﺴﺎﺳــﻴﺖ درﻟــﻮد‪ ،‬دوى ﻟــﻪ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﺔ ﺳﺮه ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ درﻟﻮد‪ ،‬ﻧﻮ دﻏـﻪ ﻛﺴـﺎن ﭼﻴـﮓ ﻛﻠـﻪ اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﺷﻮل‪ ،‬ﭘﻪ ﺧﻠﻜﻮ ﻛﻴﮓ ددﻳﮓ ﻛﺎر ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ أﻳﮕﺮ ﻣﻨﻔﻲ و او ﻣﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﺷﺨﺼﺎً ﭘﻪ دﻏﻪ ارﺗﺒﺎط ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ﭼﻴﮓ زﻣﺎ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻛﻴﮕﺪل ﻳـﻮ ﺷـﻤﻴﮕﺮ‬
‫ورﺣﮕﭙـــﺎﻧﮕﻮ او ﻧﺆﻳﻮاﻟـــﻮ اژاﻧﺴـــﻮﻧﻮ ﺳـــﺮه ﺧﺒﺮﻳـــﮓ وﻛﺆﻳـــﮓ‪ ،‬ﺧـــﻮ‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧﻪ ﻧﺆﻳﻮاﻟﻴﮓ ﺗﮕﻮﻟﻨﻴﮓ او ﻫﻐﻮ ﻫﻴﮕﻮادوﻧﻮ ﭼﻴﮓ ﻏﻮﺷﮕﺘﻞ‬
‫ﻳﻴﮓ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴﮓ ﺳﻮﻟﻪ راﺷﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻮى ﺗﻪ داﺳﻴﮓ وﻳﻞ ﺷـﻮي‬
‫وو‪ ،‬ﭼﻴﮓ ﭘﻪ دﻏﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﻴﮓ ﺗﺮ دﻳـﮓ زﻳـﺎت ﺷـﮕﻪ ﻛﻤﻴﺴـﻴﻮن ﻧـﻪ‬
‫ﺟﻮؤﻳﮕــﺈي او ﺗــﺮ دﻳــﮓ ﻗﺎﺑــﻞ ﺧﻠــﻚ ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛﻴــﮓ ﻧــﻪ ﺷــﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻳﺎﻧﻴﮓ ﻧﺆﻳﻮاﻟﻴﮓ ﺗﮕﻮﻟﻨﻴﮓ ﭘﻪ ﺗﻴﮕـﺮه اﻣﺮﻳﻜﺎﻳـﺎﻧﻮ ﭘـﺮ أﻳﮕـﺮو ﻏﻠﻄـﻮ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺑﺎﻧـﺪﻳﮓ اﺗﻜـﺎ وﻛـﺆه او اوس ﻫـﻢ دوى ﭘـﺮ ﻏﻠﻄـﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎﺗﻮ‬
‫اﺗﻜــﺎ ﻛــﻮي‪ ،‬ﻟــﻪ دﻳــﮓ ﭘﺮﺗــﻪ ﻳــﻮ ﺷــﻤﻴﮕﺮ ﺧﻠــﻚ دي ﭼﻴــﮓ دا وﺿــﻌﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗـﻪ ﺑـﻞ أول ﺷـﮕﻴﻲ‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴـﮓ ﭘـﻪ دﻳـﮓ ﻣﺎﻧـﺎ ﭼﻴـﮓ د ﺧﭙـﻞ‬
‫اﻗﺘﺪار د دوام ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ دا ﻫﻠﻴﮓ ﺣﮕﻠﻴـﮓ ﻛـﻮي ﭼﻴـﮓ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳـﺎﻧﻮ‪،‬‬
‫ﻏﺮﺑﻴﺎﻧﻮ او ﻧﺆﻳﻮاﻟﻮ ﺗـﻪ وواﻳـﻲ ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ دﻏـﻮ ﺷـﺮاﻳﻄﻮ ﻛﻴـﮓ واﻗﻌـﻲ‬
‫ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﻛﮕﻪ ﻧﻪ ﻛﻴﮕﺈي‪ ،‬ﭘـﻪ دﻏـﻮ ﺷـﺮاﻳﻄﻮ ﻛﻴـﮓ ﻫﻐـﻪ اﻓﻐﺎﻧـﺎن ﭼﻴـﮓ‬

‫‪185‬‬
‫ﻏﻮاؤي واﻗﻌﺎً اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻪ ﺧﺪﻣﺖ وﻛﺆي ﺑﻴﮕﺮﺗﻪ ﻧﻪ راﺣﮕﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻮ‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﻴﮓ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻴـﺎ ﺟـﻮؤول اﺳـﺎﻧﻪ ﻛـﺎر ﻧـﻪ دى‪ ،‬ﻣـﻮإ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫دﻏــﻮ ﻗﻮﻣﺎﻧــﺪاﻧﺎﻧﻮ او ﺗﮕﻮﭘﻜﺴــﺎﻻراﻧﻮ ﺗــﻪ ﻣﻮﻗــﻊ ورﻛــﺆو او ﻫﻤﺪﻏــﻪ‬
‫ﻛﺴﺎن ﭼﻴـﮓ دﻟﺘـﻪ اوﺳـﻴﮕﺪﻟﻲ او ﻟـﻪ ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧـﻮ او ﺟﻨﻜﮕـﻲ أﻟـﻮ ﺳـﺮه‬
‫ﺗــﺆاو ﻟــﺮي دﻏــﻪ ﻛﺴــﺎن ﺷــﮕﻪ دي‪ ،‬ﻧﻈــﺮ ﻫﻐــﻮ ﻛﺴــﺎﻧﻮ ﺗــﻪ ﭼﻴــﮓ ﻫﻐــﻮى‬
‫ﺳﻮﻟﻴﮓ‪ ،‬دﻣﻮﻛﺮاﺳـﺔ او ﺛﺒـﺎت ﺗـﻪ ﻛـﺎر ﻛـﻮي‪ ،‬ﻧـﻮ ﻛﻠـﻪ ﭼﻴـﮓ دﻏـﻪ أول‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣــــﺎت ﻣﻠﻜﮕــــﺮو ﻣﻠﺘﻮﻧــــﻮ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳــــﺎﻧﻮ او ﻳــــﻮ ﺷــــﻤﻴﮕﺮ ﻧــــﻮرو‬
‫اژاﻧﺴﻮﻧﻮ ﺗﻪ ورﻛﺆل ﺷﻮل‪ ،‬ﻣـﺎ ﻟـﻪ دﻏـﻪ ﻧﻈـﺮ ﺳـﺮه ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ وﺷـﮕﻮده او‬
‫اوس ﻫﻢ زه ﭘﻪ دﻳﮓ ﺑﺎور ﻳﻢ ﭼﻴﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن أﻳﮕﺮ رﺳﻴﮕﺪﻟﻲ ﻛﺴـﺎن‬
‫ﻟــﺮي‪ ،‬ﻫﻐــﻪ ﺗﻌﻠــﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘــﻪ ﭼﻴــﮓ ﭘــﻪ داﺧــﻞ ﻛﻴــﮓ دي او زده ﻛــﺆي او‬
‫ﻣﺴﻠﻜﻲ ﺧﻠﻚ ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ اﻳـﺮان‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴـﺘﺎن او اروﭘـﺎ ﻛﻴـﮓ دي‪ ،‬دوى‬
‫ﺗﮕﻮل ﻏﻮاؤي ﭼﻴﮓ ﭘﻪ دﻳﮓ ﻫﻴﮕﻮاد ﻛﻴﮓ و اوﺳﻲ او ﺧﭙﻞ ﻫﻴﮕﻮاد‬
‫ﺗﻪ ﺧﺪﻣﺖ وﻛﺆي‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴـﮓ ﻫﻴﮕﺨﮕـﻮك ﻧـﻪ ﻏـﻮاؤي ﭼﻴـﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬
‫دﻳــﮓ دﻳﻮﻳــﮓ ﺳــﻴﻤﻴﮓ او ﻳــﻮ ﻛﮕــﺮوپ ﭘــﻪ ﻛﻨﺘﮕــﺮول ﻛﻴــﮓ وي‪،‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻳﮓ ﻟـﻪ ﻳـﻮ ﻗـﻮم ﺳـﺮه وي‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ﺗﮕﻮﻟـﻮ اﻓﻐﺎﻧـﺎﻧﻮ‬
‫ﻛﮕﺄ ﻛﻮر دى‪ .‬ﻧﻮ ﻛﻪ ﭘﺮ دﻏﻪ اﺳﺎس ﻫﺮ ﻗﺪم ﭘﻮرﺗﻪ ﻛﻴﮕﺈي زه ورﺳﺮه ﻳﻢ ‪،‬‬
‫زه ددوى ﭘﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻴﮓ ﻳﻢ زه ﭘﻪ ﺳﺮ او ﻣﺎل‪ ،‬ﭘﻪ وﻳﻨﻮ ﺣﺎﺿﺮﻳﻢ ﺧﻮ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻴﮕﺮﻳﮓ دﻏﻪ ﺗﮕﻮل اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻳﺎﻧﻴﮓ زﻣﻮإ ﻣﻠﻲ ﻣﻨﺎﻓﻌﻴﮓ دﺣﮕﻴﻨﻮ‬
‫أﻟــــﻮ او اﺷﺨﺎﺻــــﻮ د ﺷﺨﺼــــﻲ ﻣﻨــــﺎﻓﻌﻮ ﭘــــﻪ ﺧــــﺪﻣﺖ ﻛﻴــــﮓ وي‪ ،‬زه‬
‫ﻫﻴﮕﺨﮕﻜﻠــﻪ دﻏﺴــﻴﮓ ﻟﻮﻳﻴــﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ‪ ،‬دﻏﺴــﻴﮓ ﺳﻴﮕﺴــﺘﻢ او‬
‫ادارﻳﮓ ﺳﺮه ﻛﺎر ﻫﻢ ﻧﻪ ﺷﻢ ﻛﻮﻻى او ﺗﻮاﻓﻖ ﻫﻢ ورﺳـﺮه ﻧـﻪ ﻟـﺮم‪ ،‬ﺧـﻮ ﻳـﻮ‬

‫‪186‬‬
‫ﺷﻰ دى دا وﻃـﻦ ﭘـﺮ ﻣـﺎ ﺣـﻖ ﻟـﺮي زه ﺣﮕـﺎن ددﻳـﮓ وﻃـﻦ ﺑﭽـﻰ ﻛﮕـﻨﮕﻢ‬
‫ﺧﮕﻪ ﭼﻴﮓ زﻣﺎ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻛﻴﮕﺈي ﻫﻐﻪ ﺑﻪ ﻛﻮم‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳﻮ اﺷﺎره وﻛﺆه ﭘﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﻛﮕﻪ ﻛﻴﮓ ﻫﻐﻮ ﺧﻠﻜﻮ ﻛﮕﺄون‬
‫ﻛــﺆى و ﭼﻴـــﮓ د ﻟﻮﻳﻴـــﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴـــﮓ ﻟــﻪ اﺻـــﻞ ﺳـــﺮه ﻳﻴـــﮓ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔــﺖ درﻟــﻮد‪ ،‬ﻧــﻮ ﺣﮕﻴﻨﻴــﮓ ﺧﻠــﻚ ﺑﻴــﺎ دا ﺧﭙﻠــﻪ ﻳــﻮ ﺑــﺮى‬
‫ﺑﻮﻟﻲ ﺣﮕﻜﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻴﮓ د ﻟﻮﻳﻴﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴـﮓ ﻟـﻪ ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﺳﺮه ﻳﻴـﮓ ﺣﺴﺎﺳـﻴﺖ درﻟـﻮد ﻫﻐـﻮى ﻫـﻢ ﭘـﻪ دﻳـﮓ ﻗـﺎﻧﻊ ﺷـﻮل‬
‫ﭼﻴــﮓ ﻟﻮﻳــﻪ ﺟﺮﻛﮕــﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﺳﻴﺎﺳــﻲ ﻣﺴــﺎﻳﻠﻮ ﻳــﻮه‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺣﻞ ﻻره ده‪ ،‬ﻫﻤﺪا ﭘﺮﻣﺨﺘﻜﮓ ﺑـﺲ دى ﭼﻴـﮓ اﺻـﻞ‬
‫وﻣﻨﻞ ﺷـﻮ ﭘـﻪ ﺑﻠـﻪ ﻟﻮﻳـﻪ ﺟﺮﻛﮕـﻪ ﻛﻴـﮓ ﻛﻴﮕـﺪى ﺷـﻲ ﻳـﻮ ﺧﮕـﻪ‬
‫زﻳﺎت ﭘﺮﻣﺨﺘﻜﮓ وﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺳﻮ ﺧﮕﻪ ﻧﻈﺮ ﻟﺮئ ﭼﻴﮓ ﺑﻴﮕﺆﻧـﺔ‬
‫ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﻛﮕﻪ ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ﺣـﺪه ﻣﺜﺒﺘـﻪ وه او د راﺗﻠـﻮﻧﻜﻲ ﻟﻮﻳﻴـﮓ‬
‫ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ ﻟﭙــﺎره ﻣــﻮ وؤاﻧﺪﻳﺰوﻧــﻪ ﺧﮕــﻪ دي ﭼﻴــﮓ ﻛﻴﻔﻴــﺖ‬
‫ﻳﻴﮓ اوﭼﺖ ﺷﻲ؟‬
‫زه ﻏﻮاؤم دوﻣﺮه ﻋﺮض ﺗﺎﺳﻮ ﺗﻪ وﻛﺆم ﭼﻴـﮓ ﭘـﺮ ‪2001‬م ﻛـﺎل ﻣـﻮإ ﺷـﭙﺈ‬
‫زره ﻣﺮﻛﻴﮓ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﻛﻴـﮓ وﻛﺆﻳـﮓ‪ ،‬ﭘـﻪ ﺷـﭙﺈ زره ﻣﺮﻛـﻮ‬
‫ﻛﻴﮓ )‪ (4800‬اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﻳﺎﻧﻴﮓ ﻗـﺎﻃﻊ اﻛﺜﺮﻳـﺖ د ﻟﻮﻳﻴـﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴـﮓ‬
‫ﭘﻠﻮي ﻛﺆﻳﮓ وه‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ وﺧـﺖ ﻛﻴـﮓ ﻻ ﻃﺎﻟﺒـﺎن ﻣﻮﺟـﻮد وو‪ ،‬ﭘﺎﺗﻴـﮓ‬
‫دوه درﻳــﮓ ﺳــﻮه ﻛﺴــﺎﻧﻮ ﺑــﻪ د اﺳــﻼﻣﻲ ﺷــﻮرا او ﺣﮕﻴﻨــﻮ ﻫــﻢ ﻧﻈــﺮ ﻧــﻪ و‬
‫ورﻛـــﺆى‪ ،‬ﺧـــﻮ )‪ (4800‬ﺗـــﺮ )‪ (5000‬ﭘﻮرﻳـــﮓ اﻓﻐﺎﻧـــﺎﻧﻮ د ﻫﻴﮕـــﻮاد ﭘـــﻪ‬

‫‪187‬‬
‫ﻛﮕﻮﺗﮓ ﻛﮕﻮﺗﮓ ﻛﻴﮓ ﻳﺎﻧﻴﮓ ﻫﻐﻮ اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﭼﻴـﮓ ددوى اواز ﭼـﺎ‬
‫ﻧﻪ و اورﻳﮕﺪﻻى‪ ،‬ﻫﻐـﻮ اﻓﻐﺎﻧـﺎن ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﻛﻴـﮓ ﺷـﮕﻜﻴﮕﻞ‬
‫ﺧﻠﻚ ﻧﻪ وو‪ ،‬دا ﻫﻐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺎن وو ﭼﻴﮓ ﭘﻪ ‪23‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻴـﮓ ﻳﻴـﮓ د ﻫـﺮ‬
‫ﭼﺎ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ازار ﻟﻴﺪﻻى و‪ ،‬ﺧﻮ ﻛﻠﻪ ﭼﻴﮓ دﻳﮓ ﭘﻮﺷـﮕﺘﻨﻴﮓ ﺳـﺮه ﻣـﺦ‬
‫ﺷﻮل ﭼﻴﮓ ﻟﻪ ﻛﻮﻣﻴﮓ ﻻرﻳﮓ ﻏﻮاؤي د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻞ ﺷـﻲ‪،‬‬
‫ﻫﻐﻮى ﺗﮕﻮﻟﻮ دﻟﻮﻳﻴﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴﮓ ﻻره ﻏﻮره ﺑﻠﻠﻴﮓ وه‪ ،‬ﻧﻮ دﻏـﻪ ﻟﻮﻳـﻪ‬
‫ﺟﺮﻛﮕﻪ ﭼﻴﮓ داﻳﺮه ﺷـﻮه ﻣـﻮإ ﻏﻮﺷـﮕﺘﻞ ﻫﻐـﻪ ﻋﻈﻤـﺖ ﭼﻴـﮓ ﻟﻮﻳﻴـﮓ‬
‫ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ درﻟــﻮد او ﻫﻐــﻪ ﻣﻴﻨــﻪ ﭼﻴــﮓ ﻟــﻪ ﻟﻮﻳﻴــﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ ﺳــﺮه‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ درﻟﻮده‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ د ﻫﻐـﻪ ﻋﻈﻤـﺖ او ﻫﻐﻴـﮓ ﻣﻴﻨﻴـﮓ ﭘـﺮ ﺑﻨﻴـﺎد دا‬
‫ﻟﻮﻳــﻪ ﺟﮕﺮﻛﮕــﻪ ﺟــﻮؤه ﺷــﻮﻳﮓ واى‪ ،‬ﻧــﻪ دا ﭼﻴــﮓ ﻣــﻮإ ﺗــﻪ ﻏﺮﺑﻴــﺎن د‬
‫ﻟﻮﻳﻴﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴﮓ د ﺟﻮؤوﻟﻮ دﺳـﺘﻮر راﻛـﺆي‪ ،‬ﭘـﻪ دﻳـﮓ ﭼﻴـﮓ ﻟﻮﻳـﻪ‬
‫ﺟﺮﻛﮕﻪ زﻣﻮإ ﻋﻨﻌﻨﻪ وه ﻫﻐﻪ د اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﻋﻨﻌﻨـﻪ ﻧـﻪ وه‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳـﺎن ﭘـﺮ‬
‫دﻳﮓ ﺑﺎﻧﺪﻳﮓ ﻧﻪ ﭘﻮﻫﻴﮕﺪل‪ ،‬ﻣﻠﻜﮕﺮي ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﭘﺮ دﻳﮓ ﻧﻪ ﭘﻮﻫﻴﮕﺪل‪،‬‬
‫دا دﻣﻠﺖ ﻏﻮﺷﮕﺘﻨﻪ وه ﻣﺎ ﭘﻪ ﺧﭙﻠـﻪ دﻏـﻪ ﻏﻮﺷـﮕﺘﻨﻪ ﻛﺆﻳـﮓ وه‪ ،‬اﻓﻐـﺎن‬
‫ﻧﺸﺮاﺗﻲ ﻣﺮﻛﺰ دا ﺳﺮوﻳﮓ د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻬﺮﻧﻴﻮ ﭼـﺎرو وزارت‪ ،‬د ﻣﻠﻜﮕـﺮو‬
‫ﻣﻠﺘﻮﻧــﻮ ﺣﮕــﺎﻧﻜﮕﺆي اﺳــﺘﺎزي ﺗــﻪ ﻫــﻢ وؤاﻧــﺪﻳﮓ ﻛﺆﻳــﮓ وه‪ ،‬ﻣــﻮإ ﻧــﻪ‬
‫ﻏﻮﺷﮕﺘﻞ ﭼﻴﮓ د ﺧﻠﻜـﻮ ﻟـﻪ ارزوﻛﮕـﺎﻧﻮ او ﻫﻴﻠـﻮ ﺳـﺮه دﻳـﮓ ﻟﻮﺑﻴـﮓ‬
‫وﺷــﻲ‪ ،‬ﻟــﻪ ﺑــﺪه ﻣﺮﻏــﻪ د داﺳــﻴﮓ ﻛﻤﻴﺴــﻴﻮن ﺗﮕﺎﻛــﻞ او ﻳــﺎ ﻟﻮﻳﻴــﮓ‬
‫ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ ﺗــﻪ د ﻫﻐــﻮ ﻛﺴــﺎﻧﻮ راﺑﻠــﻞ ﭼﻴــﮓ ﻫﻐــﻮى ﭘــﻪ دﻳــﮓ ﺟﺮﻛﮕــﻪ‬
‫ﻛﻴــﮓ د ﻛﮕــﺄون ﻣﺴــﺘﺤﻖ ﻧــﻪ وو‪ ،‬ﻳــﺎ ﭘــﻪ ﻟﻮﻳــﻪ ﺟﺮﻛﮕــﻪ ﻛﻴــﮓ ﺣﮕﻴﻨــﻮ‬
‫ﺧﻠﻜﻮ ﺗﻪ دا ﺣـﻖ ﻧـﻪ ورﻛـﻮل ﭼﻴـﮓ ﻫﻐـﻮى د ﺧﭙـﻞ راﺗﻠـﻮﻧﻜﻲ او د ﺧﭙـﻞ‬
‫ﻣﻠﺖ د زﻋﺎﻣﺖ ﭘﻪ اؤه ﻓﻜﺮ وﻛﺆي‪ ،‬دﻏﻪ ﺗﮕـﻮل دﻟﻮﻳﻴـﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴـﮓ ﻟـﻪ‬

‫‪188‬‬
‫ﻋﻤﻠﻴﻴــﮓ ﺳــﺮه ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻮﻧــﻪ وو‪ ،‬دﻏــﻮ ﺷــﻴﺎﻧﻮ د ﻟﻮﻳﻴــﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻪ ﺻﺪﻣﻪ ورﺳﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺪﻏﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻴﮓ اوس ﭘـﻪ ﻛﺎﺑـﻞ ﻛﻴـﮓ‬
‫ﻧﺎﺳﺖ دي‪ ،‬دوى د أاﻛﺘﮕﺮ ﻧﺠﻴـﺐ اﷲ ﭘﺮﻟﻮﻳﻴـﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴـﮓ رﻳﺸـﺨﻨﺪ‬
‫واﻫﻪ‪ ،‬دوى د ﺑﺒﺮك ﻛﺎرﻣﻞ ﭘﺮ ﻟﻮﻳﻴـﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴـﮓ ﻣﻠﻨﺄﻳـﮓ وﻫﻠﻴـﮓ‪،‬‬
‫اوس ﺧﻠـــﻚ واﻳـــﻲ ﭼﻴـــﮓ دﻏـــﻪ ﻟﻮﻳـــﻪ ﺟﮕﺮﻛﮕـــﻪ د ﻫﻐـــﻮى د ﻟﻮﻳﻴـــﮓ‬
‫ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ ﻧــﻪ ﻫــﻢ ﻛﻤﺰورﻳــﮓ وه‪ .‬زه ﭘــﻪ دﻳــﮓ ﺧﻔــﻪ ﻳــﻢ ﭼﻴــﮓ ﻟﻮﻳــﻪ‬
‫ﺟﮕﺮﻛﮕﻪ ﺧﭙﻠـﻪ ﻛﮕﻨﺎﻫﻜـﺎره ﻧـﻪ ده‪ ،‬ﻟﻮﻳـﻪ ﺟﺮﻛﮕـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ ﻫـﻢ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴـﺖ‬
‫ﻟﺮي او ﻫﻢ ﺳﭙﻴﮕﺨﮕﻠﺘﻴﺎ‪ ،‬دا ﭼﻴﮓ د ﺧﻠﻜﻮ ﻏﻮﺷﮕﺘﻨﻪ ﻋﻤﻠـﻲ ﻧـﻪ ﺷـﻮه‬
‫ﭘﻪ دﻳﮓ ﻣﻮإ ﺧﻔﻪ وو‪ .‬ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﻧﻈﺮ ﺟﻨﻜـﮓ ﺗـﻪ‪ ،‬ﻧﻈـﺮ ﺗﺠﺰﻳﻴـﮓ ﺗـﻪ دا‬
‫ﺣﺎﻟــﺖ ﺷــﮕﻪ دى ﭼﻴــﮓ ﺣــﺪ اﻗــﻞ دﻧﻴــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﻛــﻮي‪ ،‬ﻫﻠﺘــﻪ ﺳــﻮﻟﻪ ﺳــﺎﺗﻰ‬
‫ﺣﮕـــــﻮاك دى‪ ،‬ﻫﻠﺘـــــﻪ دﻳـــــﻮ ﺷـــــﻤﻴﮕﺮ ﺳـــــﺆﻛﻮﻧﻮ او ﺷـــــﮕﻮوﻧﺤﮕﻴﻮ‬
‫دﺑﻴﺎرﻏﻮﻧﻴﮓ ﺧﺒـﺮه ده او ﻧﻮرﻳـﮓ ﭘﺮوژﻳـﮓ دي‪ ،‬اﻣﻴـﺪ دى ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ‬
‫راﺗﻠﻮﻧﻜــﻮ اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎﺗﻮ ﻛﻴــﮓ دﻏــﻪ ازادي اﻓﻐﺎﻧــﺎﻧﻮ ﺗــﻪ ورﻛــﺆل ﺷــﻲ او‬
‫واﻗﻌــﺎً ﻫــﺮ ﻫﻐــﻪ ﺧﮕــﻪ ﭼﻴــﮓ ﺧﻠــﻚ وﻏــﻮاؤي ﻫﻐــﻮ ﺗــﻪ د ﻋﻤــﻞ ﺟﺎﻣــﻪ‬
‫واﻏﻮﺳــﺘﻞ ﺷــﻲ‪ ،‬ﻧــﻪ دا ﭼﻴــﮓ اﻣﺮﻳﻜــﺎ ﺧﭙــﻞ ﻓﺮﻣــﺎﻳﺶ ورﻛــﺆي‪ ،‬ﻧــﻪ دا‬
‫ﭼﻴﮓ ﻳﻮ ﻛﮕﺮوپ د ﭘﻴﺴﻮ ﭘﻪ زور ﭘﻪ دﻳﮓ ﻛﻴـﮓ راﻣﻨﺤﮕﺘـﻪ ﺷـﻲ‪ ،‬دا‬
‫اوس زﻣــﻮإ او ﺳﺘﺎﺳــﻮ او دﻓﺮﻫﻨﻜﮕﻴــﺎﻧﻮ وﻇﻴﻔــﻪ ده ﭼﻴــﮓ ﻣــﻮإ ﺑﺎﻳــﺪ‬
‫ﻣﺨﻜﻴــﮓ ﺗــﺮ ﻣﺨﻜﻴــﮓ ﺧﻠــﻚ ﭘــﻮه ﻛــﺆو‪ ،‬ﭼﻴــﮓ ﺧﭙــﻞ اﻳﻨــﺪه زﻋﺎﻣــﺖ‬
‫ﺧﮕﻨﻜﮕﻪ د ازادو اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻻرﻳﮓ ﺗﮕﺎﻛﻼى ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ زه ﻓﻜﺮ ﻛـﻮم‬
‫ﭼﻴﮓ ﺑﻴـﺎ ﻫـﻢ ﻣﺨﻜﻴـﮓ ﻟـﻮى ﭘـﺆاو دى او دا أﻳﮕـﺮ ﻛـﺎر ﻏـﻮاؤي او دا‬
‫ﺧﮕــﻪ ﭼﻴــﮓ ﺷــﻮي ﻳﺎﻧﻴــﮓ ﻧﻈــﺮ ﺟﻜﮕﺆﻳــﮓ او ﺗﺠﺰﻳﻴــﮓ ﺗــﻪ‪ ،‬دﻳــﮓ‬
‫ﻟﻮﻳﻴــﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ ﺗــﻪ ﻣــﻮإ ﺗــﺮﺟﻴﺢ ورﻛــﻮو او دا ﭼﻴــﮓ اوس ﻣــﻮإ ﭘــﻪ‬

‫‪189‬‬
‫داﺧــﻞ ﻛﻴــﮓ ﻳــﻮ ﻫﻠﺘــﻪ ﻛــﺎر ﻛــﻮو‪ ،‬ﻫﻠﺘــﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴــﺖ ﻛــﻮو دا ﻫــﻢ ﻳــﻮ ﻣﺜﺒــﺖ‬
‫ﺗﮕﻜﻰ دى او د اﻳﻨﺪه ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر وﻛﺆو‪ ،‬ﺧﻮ ﺣﮕﻴﻨﻴـﮓ ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫دي ﭼﻴﮓ ﻫﻐﻪ ﻣﻮإ اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ د زﻳﺎت اﺣﺘﺮام وؤ دي ﭼﻴﮓ ﻟﻪ ﻫﻐﻴﮓ‬
‫ﺟﻤﻠﻴﮓ ﻧﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﻛﮕﻪ ده‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴﮓ ﻣﻮإ ﻧﻪ ﻏﻮﺷﮕﺘﻞ ﭼﻴﮓ دﻟﻮﻳﻴـﮓ‬
‫ﺟﺮﻛﮕﻴﮓ ﺗﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻻﻧﺪﻳﮓ دﻳـﮓ ﻳـﻮه ﻓﺮﻣﺎﻳﺸـﻲ ﺟﺮﻛﮕـﻪ ﺟـﻮؤه ﺷـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻮإ ﻏﻮﺷﮕﺘﻞ واﻗﻌﻲ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮﻛﮕﻪ ﺟـﻮؤه ﺷـﻲ‪ ،‬ﻟﻜـﻪ ﺧﮕﻨﻜﮕـﻪ ﭼﻴـﮓ‬
‫ﺧﻠﻜﻮ د ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﺗـﺮ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻻﻧـﺪﻳﮓ ﺣﮕـﺎﻳﻮﻧﻮ ﻛﻴـﮓ ﻫـﻢ د ﻟﻮﻳﻴـﮓ‬
‫ﺟﺮﻛﮕﻴﮓ ﻏﻮﺷﮕﺘﻨﻪ ﻛﻮﻟﻪ او ﭘﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻛﻴﮓ ﭼﻴﮓ آن د ﻟﻮﻳﻴـﮓ‬
‫ﺟﺮﻛﮕﻴــﮓ ﻧــﻮم ﻫــﻢ ﭼــﺎ ﻧــﻪ ﺷــﻮ اﺧﻴﺴــﺘﻰ‪ ،‬ﻣــﻮإ داﺳــﻴﮓ ﺧﻠــﻚ ﻟﻴــﺪﻟﻲ‬
‫ﭼﻴﮓ د ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﻛﻮﺗﻚ ﻳﻴﮓ ﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮ د ﻟﻮﻳﻴﮓ ﺟﺮﻛﮕﻴﮓ ﻧﻮم ﻳﻴﮓ‬
‫اﺧﻴﺴــﺘﻪ‪ ،‬ﺧــﻮ ﻫﻴﻠــﻪ ده ﭼﻴــﮓ ﭘــﻪ اﻳﻨــﺪه ﻛﻴــﮓ اﺻــﻼﺣﺎت راﻣﻨﺤﮕﺘــﻪ‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﺗﻪ ﺧﻮ ﺗﺮﺗﮕﻮﻟﻮ ﺷﮕﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻪ ده ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬
‫ﻛﻴﮓ ﭘﻪ ﺷﻠﻮ ﭘﻨﺤﮕﻪ وﻳﺸﺘﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻴـﮓ ﻏﺘـﮓ ﺟﻨﺠـﺎل دا‬
‫و ﭼﻴﮓ ﻫﺮ ﻛﮕﻮﻧﺪ او ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻧﺤﺼﺎر ﻛـﺎوه او د اﻧﺤﺼـﺎر ﭘـﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻴـﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن أﻳﮕـﺮ ﺗﺒـﺎه ﺷـﻮ اوس ﻫـﻢ ﭘـﻪ دوﻟﺘـﻲ‬
‫ﭼﻮﻛﺎﺗــــﮓ ﻛﻴــــﮓ زﻳــــﺎت اﻧﺤﺼــــﺎر ﻣﻮﺟــــﻮد دى‪ ،‬ددﻳــــﮓ‬
‫اﻧﺤﺼﺎر دﻟﻪ ﻣﻨﺤﮕﻪ وؤﻟﻮ ﺣﻞ ﻻرﻳﮓ ﺧﮕﻪ دي؟‬
‫ﺧﺒﺮه دا ده ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ دﻏـﻮ أﻟـﻮ أﻟﺒـﺎزﻳﻮ ﻛﻴـﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻫﻴﮕﺨـﮓ‬
‫ﻛﮕﺘﮕﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ ﻛﻮﻻى‪ ،‬ﻣﻮإ ﻛﻪ داﺳﻴﮓ ﻹ ﺳﺮه ﻣﺨﻜﻴﮓ ﻻؤ ﺷﻮ‪ ،‬ﻛﻠـﻪ‬
‫ﭼﻴﮓ ﺷﻬﻴﺪ داود ﺧﺎن ﻛﻮدﺗﺎ وﻛﺆه او ﻫﻐﻮى ﻫﻢ ﻛﻮﺷـﺶ ﻛـﺎوه ﭼﻴـﮓ‬

‫‪190‬‬
‫ﻳﻮ ﺷﻤﻴﮕﺮ ﺑﺎوري ﺧﻠﻚ راﻣﺨﺘﻪ ﻛـﺆي‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴـﮓ ﻫﻐـﻪ ﻛﺴـﺎن ﭼﻴـﮓ ده‬
‫ﭘﻴﮕﮋﻧﺪل ﻫﻐﻪ راﻣﺨﺘـﻪ ﻛـﺆي او ﻫﻐـﻪ ﻛﺴـﺎن ﭼﻴـﮓ ده ﻧـﻪ ﭘﻴﮕﮋﻧـﺪل ﻛـﻪ‬
‫ﺧﮕﻪ ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻜﻲ وو‪ ،‬ﺧﻮ دده ﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻪ د ﺑﺎﻧﺪﻳﮓ ﭘﺎﺗﻴـﮓ ﺷـﻮل‪،‬‬
‫ﭼﻴــﮓ ﻧﺘﻴﺠــﻪ ﻳﻴــﮓ ﻣــﻮإ وﻟﻴــﺪه‪ ،‬ﻛﻠــﻪ ﭼﻴــﮓ د ﺧﻠــﻖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴــﻚ‬
‫ﻛﮕﻮﻧﺪ راﻏﻰ‪ ،‬دوى ﻫﻢ ﻟﻪ ﻧـﻮرو ﻛﮕﺮوﭘﻮﻧـﻮ ﺳـﺮه ﭘﺮاﺧـﻪ ﻣﻠـﻲ ﺟﺒﻬـﻪ رد‬
‫ﻛﺆه‪ ،‬ان ﻧﻮر ﺧﻠﻚ ﻳﻴﮓ ﭘﻪ راز راز ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨﺤﮕﻪ ﻳـﻮؤل‪ ،‬اوس ﻫـﻢ‬
‫ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛﻴــﮓ ﭘــﻪ ﻫﻴﮕﮕﺨــﮓ ﺻــﻮرت ﺳــﺮه ﻳــﻮه أﻟــﻪ ﭘﺮﺗﮕــﻮل‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎﻧﺪﻳﮓ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻪ ﺷﻲ ﻛﻮﻻى‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴﮓ ﺧﻠـﻚ دا ﺣـﻖ ﻧـﻪ‬
‫ورﻛﻮي‪ ،‬ﺧﻠﻚ واﻳﻲ ﭼﻴـﮓ ﭘـﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻛﻴـﮓ د ﻣﺴـﻠﻜﻲ ﻛﺴـﺎﻧﻮ‬
‫ﻳﺎﻧﻴــﮓ ﻫﻐــﻪ ﻛﺴــﺎن ﭼﻴــﮓ ﻣﺴــﻠﻜﻲ ﭘﻮﻫــﻪ وﻟــﺮي‪ ،‬ﻫﻐــﻪ ﻛﺴــﺎن ﺑﺎﻳــﺪ‬
‫دﺣﻜﻮﻣــﺖ ﭼﺎرﻳــﮓ ﭘــﻪ ﻻس ﻛﻴــﮓ واﺧﻠــﻲ‪ ،‬ﻛــﻪ دا ﻣﺴــﻠﻜﻲ ﺷــﺨﺺ‬
‫ﻫﺰاره وي‪ ،‬ﻛـﻪ دا ﭘﺸـﮕﺘﻮن وي‪ ،‬ﻛـﻪ ﺗﺎﺟـﻚ وي او ﻛـﻪ ﺗـﺮﻛﻤﻦ وي‪ ،‬دا‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮﺧﮕﻮك وي ﭘﺮ دﻳﮓ ﺑﺎﻧـﺪﻳﮓ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺧﻠـﻚ ﺑـﺎور ﻛـﻮﻻى‬
‫ﺷـــﻲ‪ ،‬ﻧﻈـــﺮ دﻳـــﮓ ﺗـــﻪ ﭼﻴـــﮓ ﻳﻮﻳـــﮓ ﺧﻮاﺗـــﻪ ﻳـــﻮ ﻛﮕـــﺮوپ‪ ،‬ﻳـــﻮه أﻟـــﻪ‬
‫راﻣﻨﺤﮕﺘﻪ ﺷﻲ او ﺑﻴﺎ دې ﭘﻪ دﻳﮓ أﻟﻪ ﻛﻴﮓ ﻣﺴﻠﻜﻲ ﭘﻮﻫﻪ ﻫﻢ ﻧـﻪ وي‪،‬‬
‫ﻧﻮ زه ﻓﻜﺮ ﻛﻮم ددﻳﮓ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻟﻜﻪ دﺧﻠﻖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻛﮕﻮﻧـﺪ‪ ،‬ﻟﻜـﻪ‬
‫دﻏــﻮ ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧــﻮ ﭼﻴــﮓ د ﺟﻬــﺎد ﭘــﻪ دوران ﻛﻴــﮓ ﻳــﺎ ﻟــﻪ ‪ 71‬ﻧــﻪ ﺗــﺮ ‪75‬‬
‫ﭘﻮرﻳــﮓ ﭘــﻪ ﻛﺎﺑــﻞ ﻛﻴــﮓ وو د ددوى ﺗﺮﻣﻨﺤــﮓ ﺧــﻮ ﻫﻴﮕﺨــﮓ ﻧﻮﻋــﻪ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻪ و‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﺧﻮ ﭘـﻪ دﻳـﮓ ﻛﻴـﮓ ﻧـﻪ و ﭼﻴـﮓ ﻣـﻮإ داﺳـﻴﮓ دﻣﻮﻛﺮاﺳـﻲ‬
‫ﻏــﻮاؤو‪ ،‬ﻳــﺎ دا ﻏــﻮاؤو ﻳــﺎ ﻫﻐــﻪ‪ ،‬اﺧــﺘﻼف ﻳﻮازﻳــﮓ ﭘــﻪ دﻳــﮓ ﻛﻴــﮓ و‬
‫ﭼﻴﮓ دوى ﻫﺮ ﻳﻮ اﻧﺤﺼﺎر ﻏﻮﺷﮕﺘﻪ‪ .‬ﻧﻮ زﻣﺎ ﭘـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻳﻮﻳـﮓ أﻟﻴـﮓ ﺗـﻪ‬

‫‪191‬‬
‫ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻛﻴـﮓ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻛـﻮل دا أﻳﮕـﺮه ﻛﮕﺮاﻧـﻪ ﺧﺒـﺮه ده‪ ،‬ﺷـﮕﻪ‬
‫ﺧﺒﺮه ﺑﻪ دا وي ﭼﻴﮓ ﺧﻠﻜـﻮ ﺗـﻪ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ وﺷـﻲ او ﻟـﻪ ﺧﻠﻜـﻮ ﻫﻐـﻪ ﻛﺴـﺎن‬
‫ﭼﻴﮓ ﻫﻐﻮى ﻛﻮﻻى ﺷـﻲ وﻃـﻦ اﺑـﺎد ﻛـﺆي‪ ،‬ﻫﻐـﻪ ﻛﺴـﺎﻧﻮ ﺗـﻪ ﭘـﻪ دوﻟﺘـﻲ‬
‫ﭼﺎرو ﻛﻴﮓ‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﭘﻮﺳﺘﻮﻧﻮ ﻛﻴـﮓ ﺣﮕـﺎى ورﻛـﺆل ﺷـﻲ‪ ،‬دﻏـﻪ‬
‫ﻳــﻮازﻳﻨۍ ﻻره ده‪ ،‬دﻏــﻪ ﻣﺴــﺌﻠﻪ ﭼﻴــﮓ ﺧﻠــﻚ واﻳــﻲ ﭘــﺮاخ ﺑﻨﺴــﮕﺘﮕﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣــﺖ‪ ،‬د ﭘــﺮاخ ﺑﻨﺴــﮕﺘﮕﻪ ﺣﻜﻮﻣــﺖ اﺻــﻄﻼح ﺑﺎﻧــﺪﻳﮓ ﺗﻘﺮﻳﺒ ـﺎً ‪14‬‬
‫ﻛﺎﻟـﻪ ﻣﺨﻜﻴــﮓ ﻣــﻮإ ﻛـﺎر ﻛــﺆى دى‪ ،‬دا اﺻــﻄﻼح ﭘــﻪ ﻫﻐــﻪ وﺧــﺖ ﻛﻴــﮓ‬
‫راﻣﻨﺤﮕﺘــﻪ ﺷــﻮﻳﮓ‪ ،‬ﭼﻴــﮓ ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧــﻮ وﻳﻠﻴــﮓ ﻫﻐــﻪ ﺧﮕــﻮك ﭼﻴــﮓ‬
‫ﺟﻬﺎد ﻳﻴﮓ ﻧﻪ وي ﻛﺆى‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻴـﮓ ﻧـﻪ وي‪ ،‬ﻫﻐـﻪ ﭼـﺎ ﭼﻴـﮓ‬
‫ﺗﮕﻮﭘﻚ ﻳﻴﮓ ﻧﻪ وي ﻛﮕﺮﺣﮕﻮﻻى ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻴﮓ راﻧﻪ ﺷـﻲ‪ ،‬ﻣـﻮإ‬
‫ﺧﻠﻜﻮ دا ﻫﻠﻴﮓ ﺣﮕﻠﻴﮓ ﭘﻴﻞ ﻛﺆﻳﮓ ﭼﻴﮓ ﻧﻪ ﺟﻬﺎد ﻳﻮازﻳﮓ ﺗﮕﻮﭘﻚ‬
‫ﻛﮕﺮﺣﮕﻮل ﻧﻪ دي‪ ،‬أﻳﮕﺮ ﻛﺴﺎن دي ﭼﮕﻴﮓ ﻫﻐـﻮى ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن دي‪ ،‬ﻫﻐـﻮ‬
‫ﻛﻴﮓ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻐـﻮى اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺑﺎﻧـﺪﻳﮓ دردﻳﮕﮕـﺈي او دا اوس‬
‫ﻫﻢ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻮي‪ ،‬ﻫﻐﻮى د ﻛﺎﻧﺪﻳﺪو ﺣـﻖ ﻟـﺮي‪ ،‬ﻫﻐـﻮى د راﻳﻴـﮓ ورﻛﻮﻟـﻮ‬
‫ﺣــﻖ ﻟــﺮي‪ ،‬دﻏــﻪ ﺣــﻖ ﺗﺮﻳــﮓ ﺣﮕﻴﻨــﻮ ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧــﻮ اﺧﻴﺴــﺘﻪ او ﻣــﻮإ د ﻫﻐــﻮ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻴﮓ ووﻳﻞ ﭼﻴﮓ دﻳﮓ ﻛﻴﮓ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﮕـﻮل اﻓﻐﺎﻧـﺎن‬
‫ﺳﻬﻢ واﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺧﻮ اوس وﺧﺖ د ﭘﺮاخ ﺑﻨﺴﺘﮕﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻪ دى ﭼﻴـﮓ ﻣـﻮإ‬
‫وواﻳﻮ دا ددﻳﮓ او د ﻫﻐﻪ ﻗﻮم ﺣﻖ دى‪ .‬ﻃﺒﻌﺎً ﻫﻐـﻪ ﻣﺴـﻠﻜﻲ ﺳـﺆى ﭼﻴـﮓ‬
‫ﻫﻐــﻪ ﭘﻮﻫــﻪ ﻟــﺮي‪ ،‬د ﻛﺎرﺗﺠﺮﺑــﻪ ﻟــﺮي‪ ،‬ﻫﻐــﻪ ﭘ ـﺮ دﻳــﮓ ﭘﻮﻫﻴﮕــﺈي ﭼﻴــﮓ د‬
‫ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨﺤـﮓ ﻣﻠـﻲ ﻳـﻮواﻟﻰ‪ ،‬ﻣﻠـﻲ وﺣـﺪت او ﻣﻠـﻲ ﺛﺒـﺎت ﺧﮕﻨﻜﮕـﻪ‬
‫راوﻟﻮ‪ ،‬ﻧﻮ دا ﺧﻮ ﭘـﻪ ﺗﻨﻈﻴﻤـﻲ ﻳـﺎ ﭘـﻪ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻳـﻲ ﺧﺒـﺮو ﭘﻮرﻳـﮓ ﻫﻴﮕﺨـﮓ‬
‫ﺗﺆاو ﻧﻪ ﻟﺮي او ﭘﻪ اوس وﺧﺖ ﻛﻴﮓ زه ﻓﻜﺮ ﻛﻮم د ﭘﺮاخ ﺑﻨﺴﺘﮕﻪ اﺻﻄﻼح‬

‫‪192‬‬
‫ﻫﻢ ﻧﻪ ﭘﻪ ﻛﺎرﻳﮕﺈي‪ ،‬ﻳﻮازﻳﻨﺔ اﺻﻄﻼح ﭼﻴـﮓ اوس ﭘـﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻛﻴـﮓ‬
‫ورﺗﻪ ﺑﺎﻳـﺪ اﺣﺘـﺮام وﺷـﻲ ﻫﻐـﻪ د ﻛـﺪروﻧﻮ ده‪ ،‬ﻫﻐـﻪ د ﻣﺴـﻠﻜﻲ ﻛﺴـﺎﻧﻮ ده‪،‬‬
‫دﻏﻪ ﻛﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ راﻣﻨﺤﮕﺘﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﺮﻳﮓ ﺧﻮا ﻧـﻪ ﭼﻴـﮓ وي ﻫﺮﺧﮕـﻮك‬
‫ﭼﻴﮓ وي‪ ،‬ﭘﺮ دوى ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﻤﺎد وﺷﻲ‪ ،‬دﻏـﻮ ﺧﻠﻜـﻮ ﺗـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ د ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﭼﺎرﻳﮓ وﺳﭙﺎرل ﺷﻲ‪ ،‬زه ﻓﻜﺮ ﻛﻮم دا ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻪ ﺗﺮ ﻳﻮه ﺣﺪه ﺣﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﺗﮕﻮﻟــﻮ ﻛﻮرﻧﻴــﻮ او ﺑﻬﺮﻧﻴــﻮ ﺳــﺘﻮﻧﺰو ﭘــﻪ ﻧﻈــﺮ‬
‫ﻛﻴﮓ ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه ددﻳﮓ ﻫﻴﮕﻮاد راﺗﻠﻮﻧﻜﻰ ﺧﮕﻨﻜﮕﻪ ارزوئ؟‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﭘﺮ دﻳﮓ ﭘﻮﻫﻴﮕﮕﺈئ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺧﻠـﻚ ﻟـﻪ ﺟﻨﻜـﮓ ﻧـﻪ ﺳـﺘﺆي‬
‫ﺷﻮي دي‪ ،‬ﻫﻴﮕﺨﮓ ﺷﺮﻳﻒ اﻓﻐﺎن ﺟﻨﻜﮓ ﻧﻪ ﻏﻮاؤي‪ ،‬ﻫﻴﮕﺨﮓ ﺷﺮﻳﻒ‬
‫اﻓﻐﺎن ﺑﻴﮓ ﺛﺒﺎﺗﻲ ﻧﻪ ﻏﻮاؤي‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ﺧﺒﺮه داده ﭼﻴﮓ ﭘﻪ ﺳﻴﻤﻪ ﻛﻴﮓ ﻫﻢ‬
‫اوﺿﺎع ﻓﺮق ﻛﻮي‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴﮓ ﭘﻪ دﻳﮓ ﻣﺎﻧﺎ ﭼﻴـﮓ ﻛﮕﺎوﻧـډﻳﻮ ﻫﻴﮕﻮادوﻧـﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺳﺮه ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻴـﮓ ﺟﻜﮕـﺆو ﺗـﻪ ﻟﻤـﻦ ووﻫﻠـﻪ‪ ،‬ﺧـﻮ ﺗﺎﺳـﻮ د‬
‫ﺗﮕﻮﻟﻮ ﻋﻮاﻗﺐ وﻟﻴﺪل‪ ،‬ﺷـﻮروي اﺗﺤـﺎد ﻣـﻮ وﻟﻴـﺪه‪ ،‬اﻳـﺮان ﺗﺎﺳـﻮ وﻟﻴـﺪه‪،‬‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻣـﻮ دﺳـﭙﺘﻤﺒﺮ ﺗـﺮ ﺣﺎدﺛﻴـﮓ وروﺳـﺘﻪ وﻟﻴـﺪه او ﻫﻤـﺪا أول ﺧﭙﻠـﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜـــﺎ او ﻏـــﺮب د ﻣﺨـــﺪره ﻣـــﻮادو ﻣﺎرﻛﻴﺘﮕﻮﻧـــﻪ او ﺑﺎزاروﻧـــﻪ‪ ،‬دﻏـــﻪ د‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﺟﻨﻜــﮓ ﻋﻮاﻣــﻞ او د ﻫﻐــﻪ اﻏﻴﮕﺰﻳــﮓ وﻳــﮓ ﭼﻴــﮓ ﭘــﺮ‬
‫ﻫﻐــﻮى ﺑﺎﻧــﺪﻳﮓ ﭘﺮﻳﮕﻮﺗﻴــﮓ وﻳــﮓ‪ ،‬ﺧــﻮ زه ﻓﻜــﺮ ﻛــﻮم ﻟــﻪ ﻳﻮﻳــﮓ ﺧــﻮا‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺎن ﺳﻮﻟﻪ ﻏﻮاؤي ﻟﻪ ﺑﻠﻴﮓ ﺧﻮا ﻧﻪ د ﺳﻴﻤﻴﮓ ﭘـﻪ ﻫﻴﮕﻮادوﻧـﻮ ﻛﻴـﮓ‬
‫ﻳﻮ ﺗﻐﻴﺮ راﻏﻠﻰ دى او ﻫﻢ ﻧﺆﻳﻮال ﻣﺠﺒـﻮر دي‪ ،‬ﻳﺎﻧﻴـﮓ ﻫﻐـﻪ ﺷـﻌﺎر ﭼﻴـﮓ‬
‫ﻧﻦ ﻳﻴﮓ ورﻛﻮي ﭼﻴﮓ ﭘﻪ ﻧـﺆة ﻛﻴـﮓ ﺟﻜﮕـﺆه ﻧـﻪ ﻏـﻮاؤو‪ ،‬ﺗﺮورﻳﮕـﺰم ﻧـﻪ‬
‫ﻏﻮاؤو‪ ،‬ﻣﺨﺪره ﻣﻮاد ﻧﻪ ﻏﻮاؤو‪ ،‬ددﻏﻮ ﺷﻴﺎﻧﻮ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻪ دﻏﻮ ﻟﺴﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ‬
‫او ﻳﺎ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺣﺴـﺎب ﭘـﻪ دروﻳﺸـﺘﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛﻴـﮓ ﻣﺮﻛﺰﻳـﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن و‪،‬‬

‫‪193‬‬
‫اوس ﻧـــﻮ ﻧﺆﻳـــﻮال ﻣﺠﺒـــﻮر دي ﭼﻴـــﮓ ﺧﭙـــﻞ ﺷـــﻌﺎر ﺗـــﻪ د ﻋﻤـــﻞ ﺟﺎﻣـــﻪ ور‬
‫واﻏﻮﻧﺪي او دا ﻛﺎر ﻟﻮﻣﺆى ﻟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻪ ﺷﺮوع ﻛـﺆي‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧـﺎن ﻫـﻢ ﻟـﻪ‬
‫دوى ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛـﻮي‪ ،‬ﺳـﻤﻪ ده ﭘـﻪ دﻳـﮓ ﻛﻴـﮓ ﺷـﻚ ﻧـﻪ ﺷـﺘﻪ ﭼﻴـﮓ د‬
‫ﻛﮕﻮﺗﻮ ﭘﻪ ﺷﻤﻴﮕﺮ اﻓﻐﺎﻧﺎن ﭘﻪ دﻏﻮ ﺟﻜﮕـﺆو‪ ،‬ﺗﺮورﻳـﺰم او ﻣﺨـﺪره ﻣـﻮادو‬
‫ﻛﻴﮓ ﻛﻜﺆ دي‪ ،‬ﺧﻮ ﺗﺮ ‪ 99‬ﻓﻴﺼﺪو زﻳﺎت ﺧﻠﻚ ﺳﻮﻟﻴﮓ‪ ،‬ﺛﺒﺎت او ﻣﻠـﻲ‬
‫ﻣﺮﻛﺰي دوﻟﺖ ﺗﻪ‪ ،‬ﻣﻠﻲ وﺣﺪت او دﺧﺎورﻳﮓ ﺑﺸﭙﺆﺗﻴﺎ ﺗﻪ ﻟﻴﮕﻮاﻟﻪ دي‪.‬‬
‫ﺷـــﮕﺎﻏﻠﻰ ﺣـــﺎﺟﻲ ﺻـــﻴﺐ داود ﺳﺘﺎﺳـــﻴﮓ د ﻣﻔﺼـــﻠﻴﮓ او‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻲ ﻣﺮﻛﻴﮓ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﺧﮕﺨﻪ أﻳﮕﺮه ﻣﻨﻨﻪ ﻛﻮو‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﻨﻨﻪ‪.‬‬

‫‪194‬‬
 ‫زه ﺟﻞ وﻫﻠﻰ ﻳﻢ ﺑﺎران ﺗﻪ اړ ﻳﻢ‬

‫دا ﻣﺮﻛﻪ ﻣﺎ ﻟﻪ ﺧﺪاى ﺑښﻠﻲ ﻧﻨګﻴﺎل ﺻﺎﺣﺐ ﺳﺮه د ‪1373‬ل ﻛـﺎل ﭘـﻪ وروﺳـﺘﻴﻮ‬
‫ورځــﻮ ﻛــﯥ ﻛــړې وه او د ‪1374‬ل ﻛــﺎل د وري ﭘــﺮ ﻟــﻮﻣړۍ ﻧﯧټــﻪ‪ ،‬ﻟــﻪ ﭘﯧښــﻮره‬
‫ﺧﭙﺮﯦﺪوﻧﻜﯥ ارﻣﺎن ﺟﺮﻳﺪې ﭘﻪ ﻟﻮﻣړۍ ګڼﻪ ﻛﯥ ﺧﭙﺮه ﺷﻮې ده‪ .‬دا دى دﻟﺘﻪ ﻳﯥ‬
‫ﻗﺪرﻣﻨﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ آر ﻣﺘﻦ وړاﻧﺪې ﻛﻮم‪.‬‬

‫اﺳﺤﻖ ﻧﻨګﻴﺎل زﻣﻮږ د ﻫﯧﻮاد ﭘﻴـﺎوړى او ﻧﻮﻣﻴـﺎﻟﻰ ﺷـﺎﻋﺮ دى‪ ،‬د ده ﭘـﻪ‬
‫ﺷــﻌﺮوﻧﻮ ﻛــﯥ ښــﻜﻼ‪ ،‬ﻣﻴﻨــﻪ‪،‬‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻪ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ او د ﺷﻌﺮ ﻧـﻮرې‬
‫ښـــﻜﻼوې ﻟـــﻪ وراﻳـــﻪ ځﻠﯧـــږي‪.‬‬
‫ﻧﻨګﻴـــــﺎل ﺗﺮاوﺳـــــﻪ ﭘـــــﻮرې د‬
‫ﺷــــﻌﺮوﻧﻮ څﻠــــﻮر ﻣﺠﻤــــﻮﻋﯥ‬
‫)ډاﻟــــۍ‪ ،‬ﺳــــﭙﯧﺮه ډاګﻮﻧــــﻪ او‬
‫ﻏﻮړﯦﺪﻟﻲ ﺑﺰﻏﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺷـﯧﺒﯥ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻛﻠﻮﻧﻪ او څﺎڅﻜﻲ څﺎﻛﻲ(‬
‫ﺧﭙـــﺮې ﻛـــړي دي‪ ،‬د ﺷـــﻌﺮوﻧﻮ‬
‫دوه ﻣﺠﻤﻮﻋﯥ ﻳـﯥ اوس ﭼـﺎپ‬
‫ﺗﻪ ﺗﻴﺎرې دي‪ .‬ﻣـﻮږ ﭘـﻪ دې ګڼـﻪ‬
‫ﻛﯥ ﻟﻪ ښﺎﻏﻠﻲ اﺳﺤﻖ ﻧﻨګﻴﺎل ﺳﺮه ﻟﻨډه ﻣﺮﻛﻪ ﻛړې ﭼﯥ ﭘﻪ ګډه ﻳﯥ ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪195‬‬
‫ﭘﻮښــﺘﻨﻪ‪ :‬څﺮﻧګــﻪ ﭼــﯥ ﻣﺎﺗــﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣــﻪ ده ﺳﺘﺎﺳــﻮ ﭘــﻪ‬
‫ﺷــﻌﺮوﻧﻮ ﻛــﯥ د ﻧــﻮرو ﻫﻨــﺮي ښــﯧګڼﻮ ﺗﺮڅﻨــګ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔــﻪ‬
‫ډﯦﺮه زﻳﺎﺗﻪ ځـﻼ او ﺟـﻼ ﻣـﻮﻣﻲ‪ ،‬ان ﻛﻠـﻪ ﻛﻠـﻪ د ﺷـﻌﺮ ﭘـﺮ‬
‫ﻓﻜﺮي اړخ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺧـﻮا ډﯦـﺮه درﻧـﻪ وي‪ ،‬ﻛﯧـﺪى ﺷـﻲ د‬
‫دې ﺧﺒﺮې ﻻﻣﻞ را ﭘﻪ ګﻮﺗﻪ ﻛړئ؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬ښﺎﻳﻲ ژوﻧﺪ ﻣﯥ ﭘﺮ ﻫﻤﺪﻏﻮ ﺳـﺘﻨﻮ وﻻړ وي‪ ،‬ښـﺎﻳﻲ ژوﻧـﺪ ﻣـﯥ‬
‫ﻫﻤﺪاﺳﯥ وي او ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻣﯥ ﭘﻪ وﻳﻨﻮ ﻛﯥ ګډه ﺷﻮې وي او ﻫﻐﻪ ﭼـﯥ ډﯦـﺮ‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻧﻪ وي زﻣﺎ ﭘﻪ اﻧﺪ ﻧﻪ ﺷﻲ ﻛﯧﺪى ﭼﯥ ډﯦﺮ ښـﻪ ﺷـﺎﻋﺮ ﺷـﻲ‪ .‬ﻳـﻮازې‬
‫اﻧﺪ ﺷﻌﺮ ﻧـﻪ دى‪ ،‬ﻳـﻮازې ﻋﺎﻃﻔـﻪ او ﭘـﻪ ﻫﻤـﺪې ﺗﻮګـﻪ ﻟـﻪ اﻧـﺪ او ﻋـﺎﻃﻔﯥ‬
‫ﭘﺮﺗﻪ ﺗﺨﻴﻞ او ﺗﺨﻴﻴﻞ ﻫﻢ ﺷﻌﺮ ﻧﻪ دى‪ ،‬دا ټﻮل ﺑﺎﻳﺪ ﻻﺳﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻳـﻮ ﻛـړي‬
‫څﻮ ﭼﯥ ښﻪ ﺷﻌﺮ ﺗﺮې ﺟﻮړ ﺷﻲ‪ .‬ﺧﻮ دا ﭼﯥ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘـﻪ اﻧـﺪ زﻣـﺎ ﭘـﻪ ﺷـﻌﺮ‬
‫ﻛﯥ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺑﺮﺧﻪ زوروره ده‪ ،‬ﻫﻢ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺧﺒﺮه ﻧﻪ ده‪ ،‬د ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ ﻳﻮه‬
‫ﻛﻴﺴﻪ درﺗﻪ ﻛﻮم‪:‬‬
‫د اوړي ﻳـﻮه ﺗــﺎوده ورځ وه‪ ،‬ﭘـﻪ دﯦــﺮه ﻛـﯥ ﻧﺎﺳــﺖ وم‪ ،‬ﻳـﻮازې او ﺗﻨﻬــﺎ ﻟــﻪ‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ﺳﻮﭼﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻟﻮﺑﯧﺪم‪ ،‬ﭼﯥ ﻳﻮه ﻣﺎﺷﻮم ﭼﯥ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻻس ﻛﯥ ﻳﯥ ﻣړ‬
‫ژواﻧــﺪى ﭼــﺮګ او ﭘــﻪ ﺑــﻞ ﻻس ﻛــﯥ ﻳــﯥ ﺗﯧــﺮه ﭼــﺎړه وه راﺗــﻪ راﻏــﻰ‪ ،‬ﭼــﯥ‬
‫ﭼﺮګ ﻳﯥ ﺣـﻼل ﻛـړم‪ ،‬ﻧـﻪ ﻣـﯥ ﻏﻮښـﺘﻞ ﭼـﯥ ﺧﭙـﻞ ﻻﺳـﻮﻧﻪ ﭘـﻪ وﻳﻨـﻮ ﺳـﺮه‬
‫ﻛړم‪ ،‬ﺧﻮ ﭼﺮګ ﻧﺎروﻏﻪ و‪ ،‬ﻣـړ ﻛﯧـﺪه او ﻫﻠـﻚ ﻧـﺎرې راﺗـﻪ ﻛـﻮﻟﯥ‪ ،‬ﭼـﺮګ‬
‫ﻣﯥ ﺣﻼل ﻛړ ﺧﻮ اوس اوس ﭼﯥ ﻟـﻪ ﻫﻐـﯥ ورځـﯥ ﻧـﻪ درې ﻛﺎﻟـﻪ ﺗﯧـﺮ دي‪،‬‬

‫‪196‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﭼﺮګ ﻣﯥ ﺧﻮب ﺗﻪ راځﻲ‪ .‬وﺳﻠﻪ وال وي ﭘﻪ ټﻮﭘﻚ ﻣﯥ وﻟـﻲ‪ ،‬ﭼـﺎړه‬
‫ورﺳﺮه وي ﺣﻼﻟﻮي ﻣﯥ‪ .‬ﭘﻪ اووﻧۍ ﻛﯥ ﻳﻮ ځﻞ داﺳﯥ ﺧﻮب وﻳﻨﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬ځﻴﻨﯥ ﺷﺎﻋﺮان ﺗﺮ ﻳﻮ ټﺎﻛﻠﻲ وﺧـﺖ ﭘـﻮرې ﭘـﻪ‬
‫ډﯦــﺮ ﺳــﺮﻋﺖ ﺳــﺮه وده ﻛــﻮي ﺧــﻮ ﺑﻴــﺎ ورو ورو د ﻧــﺰول‬
‫ﺧﻮاﺗﻪ دروﻣﻲ ﭘﻪ دې ﺑـﺎب ﺗﺎﺳـﻮ څـﻪ واﻳـﺊ او ﻋﻠـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﯥ څﻪ وي؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬څﻮ ﻛﺎﻟﻪ دﻣﺨﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﭘﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﯥ د ﭘښـﺘﻮ‬
‫ژﺑﯥ ﻳﻮه ﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮي او ﻧﺎﻣﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻟﻮﺳﺘﻞ او ﻣـﻮږ ﻛـﺮه‬
‫ﻛﺘﻨﻪ ﭘﺮې ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺪﻏﻪ ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﻣـﯥ ﻟـﻪ ﻫﻐـﻪ ﻧـﻪ ﻫـﻢ وﻛـړه او ورﺗـﻪ ﻣـﯥ‬
‫ووﻳــﻞ‪ :‬ﭼــﯥ ﭘﺨــﻮاﻧﻲ ﺷــﻌﺮوﻧﻪ ﻳــﯥ ﺷــﻌﺮوﻧﻪ دي او د وروﺳــﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧــﻮ‬
‫ﺷــﻌﺮوﻧﻪ ﻳــﯥ ﺑﺒــﻮﻻﻟﯥ‪ ،‬ﻫﻐـــﻪ راﺗــﻪ ووﻳــﻞ‪ :‬ﻫﻐـــﻪ وﺧــﺖ ﻳــﻮه ځﻮاﻧـــﻪ او‬
‫ﺳﻤﺴﻮره وﻧـﻪ وم‪ ،‬ﭼـﯥ ډﯦـﺮې او ﺧـﻮږې ﻣﯧـﻮې ﻣـﯥ راوړﻟـﯥ‪ ،‬ﺧـﻮ اوس‬
‫ﻫﻐﻪ زړه وﻧﻪ ﻳﻢ ﭼـﯥ ﻣﯧـﻮې ﻣـﯥ اوﻣـﯥ‪ ،‬ﺑـﺪرﻧګﯥ او ﺗﺮﺧـﯥ دي‪ .‬ﻫﻐـﻪ ﭘـﻪ‬
‫دې ﺑﺎور و ﭼﯥ ﺷﻌﺮﻳﺖ او ﻫﻨﺮﻳﺖ د ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ ځﻮاﻧۍ ﻛـﯥ وي‪ ،‬ﺧـﻮ ﻛﻠـﻪ‬
‫ﭼﯥ زوړ او ﻛﻤﺰورى ﺷﻲ‪ ،‬ﺷﻌﺮ ﻳﯥ ﻫﻢ ورﺳﺮه زوړ او ﻛﻤﺰورى ﺷﻲ‪ .‬ﺧﻮ‬
‫زه ﭘﻪ دې ټﻜﻮ ﺑﺎور ﻧﻪ ﻟﺮم‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ ﭼﯥ زوړ ﺷﻲ‪ ،‬د ژوﻧﺪ د ﻫﺮې ورځﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﻧﻮې ﻛﯧﺪو ﺳﺮه ﻳﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻌﺮ ﻧﻮى ﺷﻲ او ﻛﻠﻪ ﭼﯥ ﻣړ ﺷﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻌﺮ ﻳـﯥ‬
‫ﻫﻢ د ﻛﻠﻴﻤﯥ ﭘﻪ رښـﺘﻴﻨﯥ ﻣﺎﻧـﺎ ﺗﻜﻤﻴـﻞ ﺷـﻲ‪ ،‬ﺧـﻮ د ژړا ﺧﺒـﺮه داده‪ ،‬ﭼـﯥ‬
‫ﺧﺒﺮه ﻳﻮازې ﭘﻪ ﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮو ﻛﯥ ﻧﻪ ده‪ ،‬زﻣﻮږ ډﯦﺮ زﻟﻤﻲ او ځﻮان ﺷﺎﻋﺮان‬
‫د ﻳﻮ څﻪ ﻣﻮدې ﻟﭙﺎره داﺳﯥ راوټﻮﻛﯧﺪل ﭼﯥ زﻣﻮږ د ﺳﺒﺎ ﻫﻴﻠﯥ ﻳﯥ ﻫﻢ ﻟﻪ‬

‫‪197‬‬
‫ځﺎﻧﻪ ﺳﺮه وټﻮﻛﻮﻟﯥ‪ ،‬ﺧﻮ ﻫﻐﻮى ډﯦﺮ ژر د ﺷﻬﺮت‪ ،‬ﺷﻌﺮﻳﺖ او ﻫﻨﺮﻳﺖ ﻟـﻪ‬
‫اﺳﻤﺎﻧﻮﻧﻮ راوﻟﻮﯦﺪل او ډﯦﺮ ژر ﻳﯥ ﺑﯧﺮﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﺎﭘﻮړو ﭘﻴﻞ وﻛړ‪.‬‬
‫ﺳﻮچ ﻛـﻮم ﭼـﯥ ﻳـﻮ ﻋﻠـﺖ دﻏـﻮ ځﻮاﻧـﻮ ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺗـﻪ ﺑـﻪ ﺑﯧځﺎﻳـﻪ ﻻس ﭘـړه‬
‫ﻛﻮﻧﻮ ﻛـﯥ ﻧﻐښـﺘﻰ دى او زﻣـﻮږ ﻳـﻮ ﺷـﻤﯧﺮ ﻧـﺎﻣﺘﻮ ﺷـﺎﻋﺮان ﻫﻤـﺪا ﭼـﯥ د‬
‫ﺷﻬﺮت ﭘﻮړﻳﻮ ﺗﻪ ورﺳـﯧږي ﺳـﻮچ ﻛـﻮي‪ ،‬ﭼـﯥ ﻣﻨﺰﻟﻮﻧـﻪ او ﺳـﻔﺮوﻧﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺷﻮل‪ .‬ﺗﻨﺒﻞ ﺷﻲ او ﻏﻠﻲ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮښــﺘﻨﻪ‪ :‬ﺗﺎﺳــﻮ وﻟــﯥ ازاد ﺷــﻌﺮوﻧﻪ زﻳــﺎت ﻟﻴﻜــﺊ او‬
‫ﻏﺰل ﻛﻢ؟‬
‫ځــﻮاب‪ :‬ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ اﻟﻬــﺎم ذﻫــﻦ‪ ،‬زړه‪ ،‬ﻻﺳــﻮﻧﻪ او ﭘښــﯥ راﻧــﻪ واﺧﻠــﻲ او‬
‫وﻳﻠــﻮ ﺗــﻪ ﻣــﯥ وﻫڅــﻮي او ﻗﻠــﻢ ﭘﻮرﺗــﻪ ﻛــړم‪ ،‬ﭘــﻪ ﻫﻐــﻮ ﺷــﯧﺒﻮ ﻛــﯥ زه ددې‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻧﻪ ﺷﻢ ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ‪ ،‬ﭼﯥ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﻓﻮرم ﺳﻮچ وﻛړم‪ ،‬ﭘـﻪ ﻫﻐـﻮ ﺷـﯧﺒﻮ‬
‫ﻛﯥ زه د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺳﻮچ ﻛﯥ ﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﺷـﯧﺒﻮ ﻛـﯥ د ﻓـﻮرم د ټـﺎﻛﻨﯥ واك‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎﺳﺮه ﻧﻪ وي‪ .‬ز ﺟﻞ وﻫﻠﻰ ﻳﻢ ﺑﺎران ﺗﻪ اړ ﻳﻢ او ﻣﺎﺗﻪ دا ﻣﻬﻤﻪ ﻧﻪ ده ﭼﯥ‬
‫ﺑﺎران ﭘﻪ دښﺘﻮ ﻛﯥ راﺑﺎﻧﺪې واوري او ﻛﻪ ﭘﻪ ﻛﻮڅﻮ ﻛﯥ‪.‬‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬ځﻴﻨﯥ ﺷﺎﻋﺮان د ﻫﻨﺮي ﺷـﻌﺮ ﭘـﻪ ﻧـﻮم ﺗﻜﻠﻔـﻲ‬
‫او ﺗﺼﻨﻌﻲ ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ وړاﻧﺪې ﻛﻮي او ځﻴﻨﯥ ﻧـﻮر د ﻓﻜـﺮ‬
‫او ﻣﺤﺘﻮا د ښﻪ ﺑﻴﺎن ﭘﻪ ﭘﻠﻤﻪ د ﺷـﻌﺮ د ﻟﻔﻈـﻲ ښـﻜﻼ او‬
‫ﻫﻨﺮي ﺗﻼزﻣﺎﺗﻮ ﻟﻪ راوړﻟﻮ څﺨﻪ ډډه ﻛـﻮي او ﻳـﺎ ﻛﯧـﺪى‬
‫ﺷﻲ ﻟﻪ وﺳﻪ ﻳﯥ ﭘﻮره ﻧﻪ وي‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳـﻮ ﻧﻈـﺮ ﭘـﻪ دې ﺑـﺎب‬
‫څﻪ دى؟‬
‫‪198‬‬
‫ځﻮاب‪ :‬زﻣﻮږ د ﭘښﺘﻮ ﻧﻨﻨﻲ ﺷﻌﺮ ﺗـﺮ ټﻮﻟـﻮ ﻟﻮﻳـﻪ ﺳـﺘﻮﻧﺰه ﻫﻤـﺪا ده‪ .‬ﻳـﻮه‬
‫څﻴﺮې او زړه ﻟﻤﻦ ﻣﻮ ﻣﺨﯥ ﺗﻪ ﭘﺮﺗﻪ ده‪ .‬ﻳﻮه ﺧﻮا ﻳـﯥ ګﻨـډو‪ ،‬ﺑﻠـﻪ ﺧـﻮا ﻳـﯥ‬
‫راﻧــﻪ څﻴــﺮې ﺷــﻲ‪ .‬ددې ﻟﭙــﺎره ﭼــﯥ د ﺷــﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘــﻪ ﻣــﻨځ ﻛــﯥ ځــﺎن ﻣﻬــﻢ‪،‬‬
‫ﻫﻮښـــﻴﺎر او ﻧﻮښـــﺘګﺮ وښـــﻴﻮ‪ ،‬ﺗﺼـــﻨﻊ ﺗـــﻪ ﻻس اﭼـــﻮو او ﻛﻠـــﻪ ﻫـــﻢ ﭼـــﯥ‬
‫وﻏﻮاړو د ﺗﻌﻬﺪ ﻧﻐﺎره ﺳﻴﻨﯥ ﭘﻮرې وﺗـړو ﻫﻨﺮﻳـﺖ او ﺷـﻌﺮﻳﺖ راﻧـﻪ ﻫﻴـﺮ‬
‫ﺷﻲ‪ .‬ﺧﻮ اﺻـﻠﻲ ﺳـﺘﻮﻧﺰه داده ﭼـﯥ ﻣـﻮږ ﺗﺮاوﺳـﻪ ﺷـﻌﺮ ﻧـﻪ دى ﭘﯧﮋﻧـﺪﻟﻰ‪،‬‬
‫ﻣﻮږ اﻛﺜـﺮه ﭘـﻪ دې ﻫﻜﻠـﻪ ))ﺑﯧﺴـﻮادان(( ﻳـﻮ‪ .‬ﻳـﻮازې ﻟﻴﻜﻠـﻮ ﺗـﻪ ﻣـﻮ ﻣـﻼ‬
‫ﺗړﻟﯥ‪ ،‬ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ ﺗﻪ ړاﻧﺪه ﻳﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬د ﺧﭙﻠﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ د ودې ﻟﻪ ﺑﻬﻴﺮ څﺨﻪ راﺿﻲ‬
‫ﻳﯥ؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﯧڅﻜﻠﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ‪ .‬زه ﭼﯥ ځﺎن ﺗﻪ ګـﻮرم او ﺧﭙﻠـﻮ ﻫﺴـﺘﻮﻧﻮ ﺗـﻪ‬
‫ګﻮرم ﺳﻮچ ﻛﻮم‪ ،‬ﭼﯥ ﻫﯧڅﻜﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻧـﻪ ﺷـﻢ‪ ،‬زه ﻻ ﺗﺮاوﺳـﻪ ﺷـﺎﻋﺮ ﻧـﻪ‬
‫ﻳﻢ ﺷﺎﻋﺮ ګﻮټﻰ ﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬ﻛﯧﺪى ﺷﻲ د ﺧﭙﻞ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ژوﻧﺪ ﻳـﻮه ﺧـﻮږه‬
‫او ﻳﻮه ﺗﺮﺧﻪ ﺧﺎﻃﺮه راﺗﻪ ﺑﻴﺎن ﻛړئ؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬ﺧﻮاږه ﺧﻮ ﻣﯥ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﻛﯥ ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬زه ﻳﯥ ﻟﻪ ﺗﺮﺧـﻮ ﻫﺴـﺖ ﻛـړى‬
‫ﻳﻢ ﻳﻮه ﺧﻮږه ﻛﻠﻴﻤﻪ ﻫﻢ زﻣﺎ د ژوﻧﺪ ﭘﻪ ﻛﺘـﺎب ﻛـﯥ ﻧﺸـﻲ ﻟﻮﺳـﺘﻠﻰ‪ .‬ﺧـﻮ زه‬
‫ﭼﯥ د ﺗﺮﺧﻮ درﻣﻨﺪ ﻳﻢ ﻛﻮﻣﻪ ﺗﺮﺧﻪ داﻧﻪ ﺑﻪ دې ﻣﺨﯥ ﺗـﻪ ﻛﯧـﺪم؟ ﺧـﻮ اوس‬
‫اوس ﻛﻮﻣﻪ ﺧﺒﺮه ﭼﯥ ځﻮروي ﻣﯥ او ﻣﻮﺳﻜﺎوې ﻣـﯥ راﺗـﻪ وژﻧـﻲ دا دى‬
‫ﭼﯥ زه ﭘﻪ ﺧﻮﻧړي ﻛﺎﺑﻞ ﻛﯥ د ﺷﻌﺮ اورﯦﺪوﻧﻜﻰ ﻧﻪ ﻟـﺮم‪ ،‬ﻟﻜـﻪ دﻣﺨـﻪ ﻣـﯥ‬

‫‪199‬‬
‫ﭼــﯥ ووﻳــﻞ‪ :‬زﻣــﺎ د ﺷــﻌﺮ اورﯦــﺪوﻧﻜﻲ دﯦﻮاﻟﻮﻧــﻪ دي‪ .‬زه ﻣــﯥ ﺷــﻌﺮوﻧﻪ‬
‫دﯦﻮاﻟﻮﻧﻮ ﺗﻪ اوروم‪ .‬ﻣﺎﺗﻪ ﺑﻪ ﻟﻪ دې ﻧﻪ ﺑﻠﻪ ﺗﺮﺧﻪ ﺧﺎﻃﺮه څﻪ وي؟‬
‫ﭘﻮښــﺘﻨﻪ‪ :‬د ﻟﻐﻤــﺎن د ﺷــﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺳــﻴﻤﯥ ﭘــﻪ ﺑــﺎب ﭼــﯥ‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﭘﻜﯥ راﻟﻮى ﺷﻮي ﻳﯥ او ﻫﻢ ﭘـﻪ دې ﺳـﻴﻤﻪ ﻛـﯥ د‬
‫ډﯦـــﺮو ﺷـــﺎﻋﺮاﻧﻮ د ټﻮﻛﯧـــﺪو ﻋﻠـــﺖ او د ﺧﻠـــﻚ د ﺷـــﻌﺮ‬
‫ﺧﻮښﻮوﻧﯥ او ادﺑﭙﺎﻟﻨﯥ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻏﻮاړم ﺳﺘﺎﺳـﻮ ﻟـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫څﺨﻪ ﺧﺒﺮ ﺷﻢ‪.‬‬
‫ځﻮاب‪ :‬رښﺘﻴﺎ ﺧﺒﺮه داده ﭼﯥ ﻛﻪ زه ﺷـﺎﻋﺮ ﻳـﻢ‪ ،‬ﻧـﻮ ﻟﻐﻤـﺎن ﺷـﺎﻋﺮ ﻛـړى‬
‫ﻳﻢ‪ .‬دا ځﻜﻪ ﭼﯥ ﻟﻐﻤﺎن ﺷﺎﻋﺮ دى‪ ،‬ﻟﻐﻤﺎن ښﻜﻼ ده او ﻟﻐﻤـﺎن ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ د‬
‫ﺷﻌﺮ اﻟﻬﻪ ده‪ .‬د ﻫﻐﻪ ځﺎى ﻏﺮوﻧﻪ ﺷﺎﻋﺮان دي‪ ،‬ﺳﻴﻨﺪوﻧﻪ ﻳﯥ ﺷﺎﻋﺮان دي‬
‫او ﭘﻮﻟﯥ‪ ،‬ﻟښﺘﻲ ﻳﯥ ﺷﺎﻋﺮان دي‪ ،‬ﺧﻠﻚ ﻳـﯥ ﺧـﻮ ﭘﺮﯦـږده‪ ،‬او ﻛـﻪ ﺷـﻌﺮ‪،‬‬
‫ښﻜﻼ‪ ،‬ادب او ادب ﭘﺎﻟﻨـﻪ ﻟـﻪ ﻟﻐﻤﺎﻧـﻪ واﺧﻠـﯥ‪ ،‬ﺧـﻮ ﭘـﻪ ﻳـﻮه ﺗـﻮت ﻫـﻢ ﻧـﻪ‬
‫ارزي ؛ﭘﻪ ﻟﻐﻤﺎن ﻛﯥ ﻟﻪ دو ﭘﺮﺗﻪ ﻧﻮر څﻪ دي؟‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻪ‪ :‬د ﻳﻮه ﺷﺎﻋﺮ او ﻟﻴﻜﻮال د ادﺑﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ او‬
‫ځﺎﻧﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻧﻈﺮ څﻪ دى؟‬
‫ځﻮاب‪ :‬دا ډﯦﺮه ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻨﻪ ﭘﻮښـﺘﻨﻪ ده ﭼـﯥ ځـﻮاب ورﻛـﻮل ورﺗـﻪ ﻳـﻮ‬
‫ﺧــﺮوار ﻛﺎﻏــﺬ ﻏــﻮاړي‪ .‬ﺧــﻮ ﻫﻤــﺪا ﺷــﯧﺒﻪ زﻣــﺎ ځــﻮاب دادى‪ ،‬ﭼــﯥ زﻣــﻮږ‬
‫ﺧﻮږې‪ ،‬ﺳﺮې او ښﻜﻠﯥ ﻣڼﯥ ﭘﻪ ﻛﺎر دي‪ ،‬زه ﺑـﻪ ﻫﯧڅﻜﻠـﻪ د ﻣڼـﻮ د ﺑـﺎغ د‬
‫ﻋﺮض او ﻃﻮل او د ﻣڼﻮ د ﺑـﺎﻏﻮان د ﻧﺎﻣـﻪ او ﻛـﻮرﻧۍ ﭘﻮښـﺘﻨﻪ وﻧـﻪ ﻛـړم‪.‬‬

‫‪200‬‬
‫زﻣﺎ ﻣڼﯥ ﺧﻮښﯥ دي‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎﻏﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻏﻮان ﻫﺮڅﻮك ﭼـﯥ وي‪ ،‬وي دې‪،‬‬
‫زﻣﺎ ﭘﺮې څﻪ؟‬

‫‪201‬‬
 ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻮې ﻣﻠﻲ ﺳﺘﺮاﺗﻴﮋۍ‬
‫ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‬

‫ښــﺎﻏﻠﻰ ډاﻛټــﺮ ﻣﺤﻤــﺪ اﺑــﺮاﻫﻴﻢ ﺷــﻴﻨﻮارى د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻳــﻮ‬

‫ځــــﻮان ﻟﻴﻜــــﻮال او د ﻃــــﺐ‬
‫څﺎﻧګﯥ ﻳﻮ دﻗﻴﻖ ډاﻛټﺮ دى‪.‬‬
‫ﺗﺮاوﺳــــﻪ ﻳــــﯥ ﭘــــﻪ ﻃﺒــــﻲ او‬
‫ټــــﻮﻟﻨﻴﺰه ﺑﺮﺧــــﻪ ﻛــــﯥ څــــﻮ‬
‫ﻋﻨﻮاﻧﻪ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﭼﺎپ ﺷﻮي‬
‫او ﭘـــــﻪ ﻟﺴـــــګﻮﻧﻮ ﻋﻠﻤـــــﻲ‬
‫ﻟﻴﻜﻨﯥ ﻳﯥ ﺧﭙﺮې ﺷﻮې دي‪.‬‬
‫د ﻫﻴﻠﯥ ﻣﺠﻠﯥ ﻟﻪ ﭘﻴﻠﻪ ﺑﻴـﺎ ﺗـﺮ دې دﻣـﻪ ﻳـﯥ د ﻫﻴﻠـﯥ ﭘـﻪ زﻳـﺎﺗﻮ‬
‫ګڼﻮ ﻛﯥ ﻣﻘﺎﻟﯥ ﺧﭙﺮې ﺷﻮې دي‪ .‬دا ﻣﺮﻛﻪ ﻳﯥ ﻫﻢ د ﻫﻴﻠﯥ د ﭘﺮﻟﻪ‬
‫ﭘﺴﯥ ﺷﭙږم ﻛﺎل )‪ (1381‬ﭘﻪ څﻠﻮرﻣـﻪ ګڼـﻪ ﻛـﯥ ﺧﭙـﺮه ﺷـﻮې ده‪،‬‬
‫ﭼﯥ ﺗﺎﺳﯥ ﻳﯥ ﻟﻮﺳﺘﻮ ﺗﻪ راﺑﻮﻟﻮ‪:‬‬

‫ﻟﻪ دود ﺳﺮه ﺳﻢ ﻛﻪ د ﻫﻴﻠﯥ درﻧﻮ ﻟﻮﺳـﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗـﻪ ﺧﭙـﻞ‬

‫ځﺎن ور وﭘﯧﮋﻧﺊ ﺧﻮښ ﺑﻪ ﺷﻮ؟‬

‫‪202‬‬
‫ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ دﻣﺨﻪ د ﻫﻴﻠﯥ درﻧﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﺳـﻼﻣﻮﻧﻪ وړاﻧـﺪې ﻛـﻮم‪ .‬د‬
‫ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﯥ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺑﺎﻳﺪ وواﻳﻢ ﭼﯥ زه ﻣﺤﻤـﺪم اﺑـﺮاﻫﻴﻢ ﺷـﻴﻨﻮارى د ﻛـﻮﻧړ‬
‫وﻻﻳﺖ د ﺷﻴګﻞ ﭘﻪ ﺷﻴﻨﻜﻮړك ﻛﯥ زﯦږﯦﺪﻟﻰ ﻳـﻢ‪ .‬ﻟـﻮﻣړﻧۍ زده ﻛـړې ﻣـﯥ‬
‫ﭘﻪ ﻛﻮﻧړ‪ ،‬ﺟﻼل اﺑﺎد او ﺳﺮوﺑﻲ ﻛـﯥ ﻛـړې دي‪ .‬ﻟﯧﺴـﻪ ﻣـﯥ ﻫـﻢ ﭘـﻪ ﺳـﺮوﺑﻲ‬
‫ﻛﯥ ﻟﻮﺳﺘﯥ ده او ﺑﻴـﺎ ﻟـﻪ ﻛﺎﺑـﻞ ﻃـﺐ څﺨـﻪ ﻓـﺎرغ ﺷـﻮى ﻳـﻢ‪ .‬دا ﺷـﭙږ ﻛﺎﻟـﻪ‬
‫ﻛﯧږي ﭼﯥ د ﻋﺎﻣﯥ روﻏﺘﻴﺎ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﻛﺎر ﻛﻮم‪.‬‬

‫ﻟﻴﻜﻮاﻟﻲ دې ﻟﻪ ﻛﻮم وﺧﺖ څﺨﻪ ﭘﻴﻞ ﻛـړه او اﺳﺎﺳـﻲ‬

‫ﻋﻠﺖ ﻳﯥ څﻪ و؟‬
‫ﻣﺎ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻲ د ښﻮوﻧځﻲ ﻟﻪ ﺷﭙږم ټﻮﻟګﻲ څﺨﻪ ﭘﻴﻞ ﻛړې وه‪ ،‬ﺧـﻮ ﭼـﯥ‬
‫ﭘﺮ ‪1367‬ل ﻛﺎل ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﺗﻪ وﻻړم‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﺳﺮه د راﺷﻪ درﺷﯥ‬
‫او ﻣﻠګﺮﺗﻮب ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣﯥ ﭘﻪ ﻛﯥ ﻳـﻮ څـﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘـګ وﻛـړ‪ ،‬ﻋﻠـﺖ ﻳـﯥ دا و‬
‫ﭼـﯥ زﻣـﺎ ﭘـﻼر ﺑـﻪ ﻻ ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ ﭼـﯥ زه د ښـﻮوﻧځﻲ ﭘـﻪ ﻟـﻮﻣړي او دوﻳـﻢ‬
‫ټﻮﻟګﻲ ﻛﯥ وم‪ ،‬ﻛﻮر ﺗﻪ ﻣﺠﻠﯥ او ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ راوړل او د ﻟﻴﻜﻮاﻻﻧﻮ ﻧﻮم ﺑـﻪ‬
‫ﻳﯥ ډﯦـﺮ دروﻧـﺪ ﻳـﺎداوه‪ ،‬ﻧـﻮ ﻣـﺎ ﻟـﻪ ﻫﻤﺎﻏـﻪ وﺧﺘـﻪ ﻟـﻪ ﻛﺘـﺎب‪ ،‬ﻟﻴﻜـﻮال او‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﺳﺮه ﺷﻮق درﻟﻮد او ﻟﻴﻜـﻮاﻻن ﻣـﯥ د ټـﻮﻟﻨﯥ ﺗـﺮ ټﻮﻟـﻮ ﺷـﻌﻮري‬
‫ﺧﻠــﻚ او ﻟﻴﻜــﻮاﻟﻲ ﻣــﯥ اﻧﺴــﺎﻧﺎﻧﻮ او ﻫﯧﻮادوﻧــﻮ ﺗــﻪ د ﺧــﺪﻣﺖ ﺗــﺮ ټﻮﻟــﻮ‬
‫ﻏﻮره ﻻر ﺑﻠﻠﻪ‪.‬‬

‫ﭘﻪ ﭘﻴﻞ ﻛﯥ دې ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴﻜﻞ‪ ،‬ﺧـﻮ دا ډﯦـﺮه ﻣـﻮده‬

‫ﻛﯧږي ﭼﯥ ﭘﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﻛﯥ دې ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻧـﻪ ﺧﭙﺮﯦـږي‪،‬‬

‫‪203‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮي دې ﭘﺮې اﻳښﯥ ﻛﻪ څﻨګﻪ او ﻛﻪ ﭘﺮې اﻳښـﯥ دې‬
‫وي ﻋﻠﺖ ﻳﯥ څﻪ دى؟‬
‫ﻫﻮ! ﻣﺎ څﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻟﻴﻜﻠـﻲ دي‪ ،‬زه ﭼـﯥ ﻛﻠـﻪ ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن ﺗـﻪ ﻻړم‪ ،‬ﻫﻠﺘـﻪ‬
‫زﻣﺎ ډﯦﺮ ﻧږدې ﻣﻠګﺮي اﺳـﻤﻌﻴﻞ ﻳـﻮن ﺻـﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻤﺘـﺎز ارﻣـﺎن ﺻـﻴﺐ‪ ،‬ﻻل‬
‫ﭘﺎﭼﺎ ازﻣﻮن ﺻـﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻜـﻞ ﺻـﻴﺐ او دﻏـﻪ ﻧـﻮر ځـﻮان ﺷـﺎﻋﺮان وو‪ ،‬ﻣـﻮږ‬
‫ﻫﻤﺪا راز د اﺳﺤﻖ ﻧﻨګﻴﺎل ﺻﻴﺐ‪ ،‬ﻋﺎرف ﺧﺰان ﺻﻴﺐ او ﻧﻮرو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ‬
‫ﻣﻠګﺮو ﺳﺮه راﺷﻪ درﺷﻪ درﻟﻮده‪ ،‬ﻧﻮ دﻏﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ دوى ﺳـﺮه ﭘـﻪ ﻣﺒـﺎﺣﺜﻮ‬
‫او د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ زه ﭘﺮ دې ﭘﻮه ﻛړم ﭼﯥ ﺷﻌﺮ ﭘـﻪ ﭘـﻮره ﻣﺎﻧـﺎ ﻳـﻮ‬
‫ګﺮان ﻛﺎر دى‪ .‬ﺷﻌﺮ ﭼﯥ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺮﻳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻐﺎم‪ ،‬ښﻜﻼ وﻟﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ډﯦـﺮ‬
‫زﻳــﺎر وﻟﻴﻜــﻞ ﺷــﻲ‪ ،‬د ﺷــﻌﺮ ﻟﭙــﺎره ﺑﺎﻳــﺪ رﻳﺎﺿــﺖ او د ﻧﻔــﺲ د ﭘــﺎﻛۍ‬
‫ﻣﺠﺎﻫــﺪه وﺷــﻲ‪ .‬د ﻓﻜــﺮي ﺗﻤﺮﻛــﺰ ﺗﻤــﺮﻳﻦ وﺷــﻲ‪ ،‬د ﻋــﺎﻃﻔﯥ او اﺣﺴــﺎس‬
‫ﺟﺬﺑﻪ ﭘﻪ ځﺎن ﻛﯥ ﭘﻴﺎوړې ﺷﻲ او ﭘﺮ ژﺑﻪ او اﻟﻔﺎﻇﻮ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﭘﻴـﺪا ﺷـﻲ‪.‬‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ګﺮاﻧﻮ ﻣﺸﺮاﻧﻮ اﺳﺘﺎد ﺧﺎﻟﻖ رﺷﻴﺪ او اﺳﺘﺎد ﻫﯧﻮادﻣـﻞ ﺻـﻴﺐ‬
‫او زﻣﺎ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻳـﺎدو ﺷـﻮﻳﻮ ﻣﻠګـﺮو او ﻧـﻮرو دوﺳـﺘﺎﻧﻮ زه ﻫڅـﻮﻟﻢ ﭼـﯥ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻌﺮ وﻳﻠﻮ ﺗﻪ دوام ورﻛړم او ﻳﻮ ځﻞ ﺧﻮ ﻻ ﻣﺎ د ځﻮاﻧﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻻﻧـﻮ د‬
‫ﻛﻠﻨﻴﻮ ﺟﺎﻳﺰو ﭘﻪ ﻟړ ﻛﯥ ﺟﺎﻳﺰه ﻫﻢ واﺧﻴﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﻣﺎ دا ﻳﻘﻴﻨﻲ ﻛړه ﭼـﯥ زه‬
‫د ﺷــﻌﺮ ﻟﭙــﺎره دﻏــﻮﻣﺮه اړﻳــﻦ رﻳﺎﺿــﺖ ﺗــﻪ وﺧــﺖ ﻧــﻪ ﻟــﺮم‪ .‬ﻣﺎﺗــﻪ دا ﻏــﻮره‬
‫وﺑﺮﯦښﯧﺪه ﭼﯥ ﺧﭙﻠـﻮ ﺧﻠﻜـﻮ او ﻫﯧـﻮاد ﺗـﻪ ﻟـﻪ ﻋﻠﻤـﻲ ﻻرو ﭼـﺎرو ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫وﻛــړم‪ .‬د ﺷــﻌﺮ اﻏﯧــﺰه داﻳﻤــﻲ او ﺗــﻞ ﭘــﺎﺗﯥ ﻫــﻢ ده او ژوره ﻫــﻢ ده ﺧــﻮ زﻣــﺎ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺳﯥ ﺷﻮ ﭼﯥ ﻧﻮر دوام ور ﻧﻪ ﻛړم‪.‬‬

‫‪204‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳــﻮ د ﻟﻴﻜﻨــﻮ زﻳﺎﺗــﻪ ﺑﺮﺧــﻪ د ټــﻮﻟﻨﻴﺰو‪ -‬ﺳﻴﺎﺳــﻲ‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر راڅﺮﺧﻲ‪ ،‬ددې ﻋﻠﺖ څﻪ دى؟‬
‫زﻣﺎ د ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻪ ﺑﻠﻜﯥ ﻃﺒﻲ او ټـﻮﻟﻨﻴﺰ دي او د‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻮ ډﻳﺮه ﺑﺮﺧﻪ د ټﻮﻟﻨﻴﺰو‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر راڅﺮﺧـﻲ ‪ .‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫وواﻳﻢ ﭼﯥ ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ زه د ﻛـﻮم ﺳﻴﺎﺳـﻲ ګﻮﻧـﺪ ﻏـړى ﻧـﻪ وم او ﻧـﻪ ﻳـﻢ او د‬
‫زده ﻛــړې څﺎﻧګــﻪ ﻣــﯥ ﻫــﻢ ﻃــﺐ دى‪ ،‬ﺧــﻮ ﭘــﻪ ﺗﯧــﺮو دوه ﻧﻴﻤــﻮ ﻟﺴــﻴﺰو ﻛــﯥ‬
‫ټﻮﻟﻨﻴﺰو او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ دوﻣﺮه د اﻓﻐﺎن وﻟﺲ ﭘﺮ ژوﻧﺪ ﻣﺤﺴﻮس او‬
‫ﻣﻠﻤﻮس اﺛﺮ ﻛړى دى ﭼﯥ ﻫﺮ څﻮك ﭘﻪ دﻏﻪ ﺑﺎب ﻓﻜﺮ ﻛـﻮي‪ ،‬ﺑﺤـﺚ ﻛـﻮي‬
‫او ځﺎن ﭘﻪ ﻛﯥ دﺧﻴﻞ ګڼﻲ‪ .‬د ارﺳﺘﻮ ﭘﻪ وﻳﻨـﺎ اﻧﺴـﺎن ﻳـﻮ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺣﻴـﻮان‬
‫دى او ﻫــﺮ اﻧﺴــﺎن ﺣــﻖ ﻟــﺮي ﭼــﯥ د ﺧﭙــﻞ ژوﻧــﺪ او ﺳﺮﻧﻮﺷــﺖ د ﻛﻠﻴــﺪي‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧﭙﻞ ﻓﻜﺮ وﻛړي او ﻧﻈﺮ څﺮګﻨﺪ ﻛړي‪.‬‬

‫ﭘﻪ ﻃﺒﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻳﻮ ﻟړ ﻟﻴﻜﻨﯥ او ﻫﻤﺪا راز د‬

‫ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﺳﻤﻮن ﻳﻮ ﻏﻮره ﻛﺎر ګڼـﻞ ﻛﯧـږي‪ ،‬ﺗﺮاوﺳـﻪ دې‬
‫ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ څﻮﻣﺮه ﻛﺎر ﻛړى دى او د ﻧﻮر ﻛﺎر ﺗﻜﻞ‬
‫ﻫﻢ ﻟﺮې او ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬
‫دا زﻣﺎ ﻳﻮه ﭘﺨﻮاﻧۍ ﻫﻴﻠﻪ ده‪ ،‬ﭼﯥ ټـﻮل اﻓﻐﺎﻧـﺎن ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻮ ﺑﺮﺧـﻮ ﻛـﯥ د‬
‫ﻟﻴﻜﻨﻮ او ژﺑﺎړو ﻟﻪ ﻻرې د ﻫﯧﻮاد د ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﭘﺎﻧګﯥ ﭘﻪ ﺷـﺘﻤﻨۍ‬
‫ﻛﯥ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻮږ ﺗﻪ دا ﻣﻮﻗﻊ ﻫﻠﻪ ﭘﻪ ﻻس راﻏﻠﻪ ﭼـﯥ زﻣـﻮږ ﻣﻠګـﺮو‬

‫‪205‬‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﻛﻠﺘــﻮري ودې ټﻮﻟﻨــﻪ ﺟــﻮړه ﻛــړه ) اﻟﺒﺘــﻪ دا ﻛــﺎر ﻣــﻮږ د‬
‫ﺧﻮﺷــﺤﺎل ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ټــﻮﻟﻨﯥ ﻟــﻪ ﺟﻮړﯦــﺪو ﺳــﺮه ﺳــﻢ ﭘــﻼن ﻛــړى و‪ (.‬ﻣــﺎ ﻟــﻪ‬
‫ﻫﻤﺪﻏﻮ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻮ څﺨﻪ ﭘﻪ ګټﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠـﻪ دوه ﻃﺒـﻲ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ‬
‫ﺗــﺎﻟﻴﻒ او ﭼــﺎپ ﻛــړل او د ﻃــﺐ د ﭘــﻮﻫﻨځﻲ د اﺳــﺘﺎداﻧﻮ او ځﻴﻨــﻮ ﻧــﻮرو‬
‫وروﻧﻮ )‪ (7‬ﻋﻨﻮاﻧﻪ ﻃﺒﻲ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻣﯥ اډﻳټ او ﭼﺎپ ﻛړل‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﻳﻮ دوه ﻧﻮر ﻏﻴـﺮ ﻃﺒـﻲ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧـﻪ ﻫـﻢ وژﺑـﺎړل ﭼـﯥ د ﻣﻠګـﺮو ﭘـﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭼـﺎپ ﺷـﻮي دي‪ .‬د دوام ورﻛﻮﻟـﻮ ﭘـﻪ ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ ﺑﺎﻳـﺪ وواﻳـﻢ ﭼـﯥ‬
‫ﻏﻮاړم دﻏﻪ ﻛﺎر ﺗﻪ دوام ورﻛړم او ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻣﻠګﺮو ﺳﺮه ﻫﻢ ﺗﺮ ﺧﭙﻠـﻪ وﺳـﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻛړم‪.‬‬

‫ﺳﺘﺎﺳــﻮ ﭘــﻪ ﻧﻈــﺮ د ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﯥ ﻋﻠﻤــﻲ ﻛﯧــﺪﻧﯥ ﺗــﻪ څــﻪ‬

‫ﻛﻮل ﭘﻪ ﻛﺎر دي؟‬
‫د ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﯥ ﻋﻠﻤــﻲ ﻛﯧــﺪﻧﯥ ﺑﻬﻴــﺮ ﺑﺎﻳــﺪ د ﭘښــﺘﻮ ژﺑــﯥ د ﭘﺮﻣﺨﺘﻴــﺎ ﻟــﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻬﻴﺮ ﺳﺮه ﻳﻮځـﺎى ﭘـﺮﻣﺦ ﻻړ ﺷـﻲ‪ .‬زﻣـﺎ ﭘـﻪ اﻧـﺪ ﺑﺎﻳـﺪ دا ﺑﻬﻴـﺮ ﭘـﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺑﺮﺧﻮ ﻛﯥ ﭘﻴﺎوړى ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ دوﻟﺘﻲ ﭼﺎرو ﻛﯥ‪:‬‬
‫” ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﯥ د ژﺑﯥ روا او ﻣﻌﻘﻮل ﺣﻖ ﺗﺴﺠﻴﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫” ﭘﻪ دوﻟﺘﻲ ادارو او ﭼﺎرو ﻛﯥ ﺷﺎﻣﻠﻪ ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪206‬‬
‫” ﭘــﻪ ښــﻮوﻧځﻴﻮ او ﭘﻮﻫﻨځﻴــﻮ ﻛــﯥ د زده ﻛــړې او ﺗــﺪرﻳﺲ ژﺑــﻪ ﺷــﻲ‬
‫)اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﻛﯥ ﭼﯥ ﭘښﺘﺎﻧﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺟﻮړوي او ﻛﺎﺑـﻞ ﻛـﯥ دې‬
‫دواړه ژﺑﯥ ﭘښﺘﻮ او دري د زده ﻛړې ژﺑﯥ وي(‪.‬‬
‫” ﭘﻪ راډﻳﻮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﺧﭙﺮوﻧﻮ او ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﻛﯥ دې ﺧﭙﻞ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫ځﺎى وﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﻧﺎ دوﻟﺘﻲ ﭼﺎرو ﻛﯥ‪:‬‬
‫” ازادې ﻓﺮﻫﻨګﻲ ټﻮﻟﻨﻲ دې‪ ،‬دې ﻛﺎر ﺗﻪ ﻣﻼ وﺗړي‪.‬‬
‫” ﻓﺮﻫﻨګﭙﺎل ﺳﻮداګﺮ دې ددې ﺧﺪﻣﺖ ﻟﭙﺎره ﻣﺮﺳﺘﯥ وﻛړي‪.‬‬
‫” ﺷﺨﺼــﻲ ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻣﻮﺳﺴــﯥ دې ﭘــﻪ دې ﺑــﺎب ﻧﻮښــﺘګﺮ ﻛﺎروﻧــﻪ‬
‫ﺗﺮﺳﺮه ﻛړي‪.‬‬

‫ﺗﺎﺳــﻮ د ﻫﯧــﻮاد ﻟــﻪ ﺳﻴﺎﺳــﻲ او ټــﻮﻟﻨﻴﺰو ﺣــﺎﻻﺗﻮ ﺧﺒــﺮ‬

‫ﻳﺎﺳﺖ‪ ،‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن راﺗﻠﻮﻧﻜﻰ درﺗﻪ څﻨګﻪ ښﻜﺎري؟‬
‫دا ډﯦﺮه ﻋﺎﻣﻪ او ګﺮاﻧﻪ ﭘﻮښﺘﻨﻪ ده‪ ،‬دا ﭼﯥ ﺣﺎﻻت ﻛﻮم ﻟﻮري ﺗﻪ ځﻲ او‬
‫څــﻪ ﻣﻨځﺘــﻪ راځــﻲ ﭘــﻪ دﻗﻴــﻖ ډول ﻳــﯥ وﻳــﻞ ګــﺮان دي‪ ،‬ﺧــﻮ ﻋــﺎﻣﯥ ﻧښــﯥ‬
‫ﻧښﺎﻧﯥ داﺳﯥ دي‪ ،‬ﭼﯥ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اوس ﻋﻤﻼً د ﻳﻮې ډﻟﯥ ﭘـﻪ اﻧﺤﺼـﺎر‬
‫ﻛﯥ دى او ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﻛﯥ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر وﻧﻪ ﭼﻠﯧږي‪ ،‬ﻧﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ده ﭼـﯥ‬
‫د ﻳﻮې ﻣﺪﻧﻲ ټﻮﻟﻨﯥ ﭘﺮ ﻟﻮر ګﺎﻣﻮﻧﻪ واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ځﻜﻪ ﻧﻪ ﭼﻠﯧږي ﭼﯥ ﻣﻮږ ﺗﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﻮه‪ ،‬د ﺧﻠﻘﻴﺎﻧﻮ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ‬
‫دوﻣــﺮه اﻧﺤﺼــﺎري و‪ ،‬ﭼــﯥ د ))اﻧﻘﻼﺑــﻲ ﺷــﻮرا ﻟــﻪ رﺋــﻴﺲ(( څﺨــﻪ ﺗــﺮ‬

‫‪207‬‬
‫))ﻋﻼﻗــﻪ دار(( ﭘــﻮرې د دوى ))ﻣﻠګــﺮي(( ټﺎﻛــﻞ ﺷــﻮي وو‪ .‬ﻣﻠــﺖ ﺑــﯥ‬
‫وﺳـــﻠﯥ و‪ ،‬ﺑﻬﺮﻧـــۍ ﻣﺪاﺧﻠـــﻪ ډاګﻴـــﺰه ﻧـــﻪ وه او ﻣﻠـــﺖ ﻫـــﻢ وﻳـــﺪه و‪ .‬ﺗـــﺮې‬
‫راوروﺳﺘﻪ د روﺳـﻲ ﻟښـﻜﺮو او ﺑﺮﭼـﻮ ﭘـﻪ زور ﺑﺒـﺮك ﻛﺎرﻣـﻞ ﻫـﻢ ددﻏـﻪ‬
‫اﻧﺤﺼﺎر د ټﻴﻨګښﺖ ﻟﭙﺎره ﻫڅﯥ وﻛړې‪ ،‬ﺧﻮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﯥ ورﻧﻪ ﻛـړه‪ ،‬دوى‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮل ﭼﯥ د ګﻮرﺑﺎﭼﻮف د ))ﻧﻮى ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻔﻜﺮ(( ﭘﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻠﻲ‬
‫روﻏﻪ ﺟﻮړه اﻋﻼن ﻛړي او ﻟږ ﺗﺮ ﻟږه ﭘﻪ ﻧﻈﺮﻳـﺎﺗﻲ ډول ﻟـﻪ اﻧﺤﺼـﺎر ګـﺮۍ‬
‫څﺨﻪ ﺗﯧﺮﺷﻲ‪ .‬ﺑﻴﺎدﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻨﻮ ﻳﻮې ډﻟﯥ اوﺗﺮې راوروﺳﺘﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﻫﻢ د‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﻫڅﯥ وﻛړې‪ ،‬ﺧﻮ ﺗﺠﺮﺑﯥ ﻧﺎﻛﺎﻣﯥ وﺧﺘﯥ ﻧﻮ اوس ﻫﻢ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻧـﻪ‬
‫ورﻛﻮي او دا ﭘﻪ دې دﻟﻴﻠﻮﻧﻮ ﭼﯥ‪:‬‬
‫_ ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼـﯥ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳـﺎن او ﻧړﻳـﻮال ﺳـﻮﻟﻪ ﺳـﺎﺗﻲ ﭘـﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬
‫ﻛﯥ ﻓﻌﺎل ﺣﻀﻮر ﻟﺮي‪ ،‬د ﻫﯧﻮاد ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺳـﻴﻤﻮ ﻛـﯥ د ﻣﺮﻛـﺰي ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫او ﺷﻤﺎل اﺋﺘﻼف اﻣﺮ ﻧﻪ ﭼﻠﯧږي‪.‬‬
‫_ ﺷﻤﺎل اﺋﺘﻼف ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﭘﺮ څﻮ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺴﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ وﯦﺸﻞ ﺷﻮى‬
‫دى‪.‬‬
‫_ د دوى ﭘﻪ ﻣﻨځ ﻛﯥ د ﻧﻈﺎر ﺷﻮرا ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﺘﺤﺪه ډﻟـﻪ ﻫـﻢ د رﻫﺒـﺮۍ ﭘـﻪ‬
‫ﻓﻘﺪان اﺧﺘﻪ ده او ﺗﺮ ﻣﺴﻌﻮد وروﺳﺘﻪ د ﻳﻮ وړ رﻫﺒﺮ د ﻧﺸﺘﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠـﻪ‬
‫دوى د ﻳﻮ ﻣﻮټﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻛﺎر ﻧﻪ ﺷﻲ ﻛﻮﻟﻰ‪.‬‬
‫_ ﻣﻠﺖ د اﻧﺤﺼﺎر ګﺮو ډﻟـﻮ ﻟـﻪ اﻋﻤـﺎﻟﻮ ډﯦـﺮ ﺳـﺘړى ﺷـﻮى دى او ذﻫﻨـﺎً‬
‫دې ﺗﻪ ﺗﻴﺎر دى ﭼﯥ د اﻧﺤﺼـﺎر ګـﺮۍ ﭘـﺮ ﺧـﻼف ﻟـﻪ ﻫﻐـﻮ ﻣﻠـﻲ او وﻟﺴـﻲ‬

‫‪208‬‬
‫ﺣﺮﻛﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﻞ ﺷﻲ ﭼﯥ د اﺳﻼﻣﻲ ارزښـﺘﻮﻧﻪ او د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻣﻠـﻲ‬
‫ګټﻮ ﺳﺎﺗﻨﻪ ﻳﯥ د ﻛﺎر ﭘﻪ ﻣﺤﻮر ﻛﯥ وي‪.‬‬
‫_ﻧړﻳﻮاﻟﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻫﻢ وﺟﺪاﻧﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻟﺮي او ﻫـﻢ د ﺧﭙﻠـﻮ وﻳﻨـﺎوو او‬
‫ژﻣﻨـــﻮ ﭘـــﺮ اﺳـــﺎس ﻣﺠﺒـــﻮرﯦږي‪ ،‬ﭼـــﯥ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳـــۍ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻴـــﺖ او‬
‫ﭘﻠﻮراﻟﻴﺰم ﭘﺮ ﻟﻮري د اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ د روا ﻫڅﻮ ﻣﻼﺗړ وﻛړي‪.‬‬
‫_ ﺑﻬﺮﻧﻲ ﻫﯧﻮادوﻧﻪ )اﻳﺮان‪ ،‬روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ ﻫﯧﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴـﺘﺎن( ﭘـﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ ﻣﺘﻀﺎدې ګټﯥ ﻟﺮي او اﻧﺤﺼﺎر ګﺮي ﻧـﻪ ﻏـﻮاړي‪ ،‬ځﻜـﻪ‬
‫ورﺗﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﻛﻮي ﭼﯥ دا ﺑﻴﺎ د ﻫﯧﻮاد ﭘﻪ ﺿﺮر ده او د ﺗﺒﺎﻫۍ ﭘﺮ‬
‫ﻟﻮر ﻳﯥ ﺑﻴﺎﻳﻲ‪.‬‬
‫ﻧﻮ ﭘﻪ ﻟﻨډﻳﺰ ﺳﺮه ﺑﻪ وواﻳﻮ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﻛﯥ د ﻳﻮې ﻣـﺪﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻠﻲ ټـﻮﻟﻨﯥ د ﺟﻮړﯦـﺪو اﻣﻜﺎﻧـﺎت ډﯦـﺮ دي‪ ،‬ﺧـﻮ ﭘـﻪ دې ﺷـﺮط ﭼـﯥ ﻣﻠـﻲ‬
‫اﺷــﺨﺎص او ځﻮاﻛﻮﻧــﻪ ﻳــﻮ ﻣﺪﺑﺮاﻧــﻪ‪ ،‬ﻟــﻪ ﺟﺮﺋــﺖ ډك ﺳــﻨﺠﻮل ﺷــﻮى او‬
‫ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺧﻮځښﺖ ﭘﻴﻞ ﻛړي‪ ،‬دوام ورﻛړي او ﺗﺮ ﺑﺮي ﻳﯥ ورﺳﻮي‪.‬‬

‫ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛــﯥ د ﺳﻴﺎﺳــﻲ اﻧﺤﺼــﺎر د ﻣﺨﻨﻴــﻮي‬

‫ﻟﭙﺎره څﻪ ﻛﻮل ﭘﻪ ﻛﺎر دي؟‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻧﺤﺼﺎر د ﻣﺨﻨﻴﻮي ﻟﭙـﺎره ﭘـﻪ ﻛـﺎر ده ﭼـﯥ ﺗـﺮ ټﻮﻟـﻮ ﻟـﻮﻣړى‬
‫اﻓﻐﺎﻧــﺎن د اﻧﺤﺼــﺎر ﻏﻮښــﺘﻨﯥ ﭘــﺮ ځــﺎى ﭘــﺮ ﻳــﻮ ﻣﻠــﻲ – اﺳــﻼﻣﻲ ‪ ،‬ﻏﻴــﺮ‬
‫اﻧﺤﺼــﺎر ﻃﻠﺒــﻪ وﻟﺴــﻮاك ﺑــﺪﻳﻞ ﻓﻜــﺮ وﻛــړي‪ ،‬اﻗــﺪام ﺗــﻪ راوداﻧګــﻲ او‬
‫ﻣﻨﺴــﺠﻢ او ﻫﺪﻓﻤﻨــﺪ ﻛــﺎر ﺗﺮﺳــﺮه ﻛــړي‪ .‬دوﻳــﻢ دا ﭼــﯥ ﻣﻠــﻲ اردو او ﻣﻠــﻲ‬
‫ﭘﻮﻟﻴﺲ د ﻳﻮې ډﻟﯥ ﻟﻪ اﺧﺘﻴﺎره ووځﻲ‪.‬‬

‫‪209‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺧﻮا ﻧړﻳﻮال ﭘﺮ دې ﻗﺎﻧﻊ ﻛړل ﺷﻲ ﭼـﯥ اﻧﺤﺼـﺎر ﻏﻮښـﺘﻮﻧﻜﻲ د‬
‫دوى د اوږدې ﻣﻮدې ﻣﻠګﺮﺗﻴﺎ ﻧﻪ ﺷـﻲ ﻛـﻮﻻى او د ﻣﻠـﺖ ﻟـﻪ ﻧﺎرﺿـﺎﻳﺘۍ‬
‫ﺳﺮه دﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧﺪو ﭘﻪ ﺻﻮرت ﻛﯥ ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﺳﺮه ﻣﺦ ﻛﯧﺪوﻧﻜﻲ دي‪.‬‬

‫ځﻴﻨﯥ ﻛﺴـﺎن د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ﺑﺤـﺮان د اوږدواﻟـﻲ ﻳـﻮ‬

‫ﻋﻠﺖ د ﻳﻮې ﻣﻠﻲ ﺳـﺘﺮاﺗﻴﮋۍ ﻧﺸـﺘﻮاﻟﻰ ګڼـﻲ‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳـﻮ‬
‫ﭘــﻪ ﻧﻈــﺮ اوس ﻳــﻮې اوږدې ﻣﻠــﻲ ﺳــﺘﺮاﺗﻴﮋۍ ﺗــﻪ اړﺗﻴــﺎ‬
‫ﺷﺘﻪ او ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬
‫دا ډﯦـــﺮه ﻣﻬﻤـــﻪ ﺧﺒـــﺮه ده ﻛـــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ﭘﻴـــﺎوړې ﻣﻠـــﻲ ﺳـــﺘﺮاﺗﻴﮋي‬
‫درﻟـﻮدﻻى ﻟـﻪ دوﻣـﺮه ﺳـﺘﻮﻧﺰو ﺳـﺮه ﻧــﻪ ﻣـﺦ ﻛﯧـﺪه‪ .‬دا ﺳـﻤﻪ ده ﭼـﯥ زﻣــﻮږ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎوي ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ داﺳـﯥ دى ﭼـﯥ د ﻫـﺮ ﻓـﺎﺗﺢ او زورور د‬
‫ﻫــﺪف وړ ګﺮځــﻮ او ﺑﺎﻳــﺪ ﻟــﻪ دې ﻻرې ﺧﭙﻠــﯥ ﻧﻈــﺮ وړ ﺳــﻴﻤﯥ ﺗــﻪ ځــﺎن‬
‫ورﺳﻮي‪ ،‬ﺧﻮ د ﻳﻮې روښـﺎﻧﻪ ﻣﻠـﻲ ﺳـﺘﺮاﺗﻴﮋۍ ﻧﺸـﺘﻮاﻟﻰ د ﺑﻬﺮﻧﻴـﺎﻧﻮ ﻟـﻪ‬
‫ﺑﺪو ﻧﻴﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛړې ده ﭼﯥ ﭘﻪ اﺳﺎﻧۍ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ ﻧﻔـﻮذ‬
‫وﻛړي‪.‬‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎن ﺗﯧــــﺮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧــــﻪ ﭘــــﻪ دې ﻧــــﻪ دي ﺗﻮاﻧﯧــــﺪﻟﻲ ﭼــــﯥ د‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻣﻠـﻲ ﻫﻮﻳـﺖ‪ ،‬ﭘـﻪ ﻣﻠـﻲ ﻫﻮﻳـﺖ ﻛـﯥ د ﻣﺮﻛـﺰي ټﻜﻴـﻮ‪ ،‬ﻣﻠـﻲ‬
‫ژﺑــﯥ‪ ،‬ﻣﻠــﻲ ﺗــﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﻠــﻲ ګټــﻮ‪ ،‬د ﻧړﻳﻮاﻟــﻮ ګټــﻮ او ﻣﻠــﻲ ګټــﻮ ﺗــﺮﻣﻨځ د‬
‫ﺗــﻮازن‪ ،‬د اﺳــﻼم د اﺳﺎﺳــﺎﺗﻮ د رول )ﻧﻘــﺶ(‪ ،‬د اﺳــﻼﻣﻲ او ﻣﻠــﻲ ګټــﻮ‬
‫ﺗﺮﻣﻨځ د ﺗﻮاﻓـﻖ او ﺗـﻮازن‪ ،‬ﻓـﺮدي او ټـﻮﻟﻨﻴﺰو ﺣﻘﻮﻗـﻮ او د ﭘﺮﻣﺨﺘﻴـﺎ او‬

‫‪210‬‬
‫ﺳﻮﻟﯥ او ﻣﻠﻲ ټﻮﻟﻨﯥ ﻟﭙﺎره د ﺷﻌﺎروﻧﻮ او ﺳﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳـﻮ واﺣـﺪ‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل وړاﻧﺪې او د ټﻮل ﻣﻠﺖ ﺗﻮاﻓﻖ ﭘﺮې واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧــﺎن ﺗــﺮ دې وروﺳــﺘﻨﻴﻮ ﻧﺎﺗــﺎروﻧﻮ وروﺳــﺘﻪ ﺑﺎﻳــﺪ ﭘــﺮ دې ﺧﺒــﺮو‬
‫ﭘﻮﻫﯧﺪﻟﻲ وي‪:‬‬
‫_ ګﺎوﻧډﻳﺎن زﻣﻮږ ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ﻋﻈﻤﺖ ﺳﺮه ﻟﯧﻮال ﻧـﻪ دي او ﻟـﻪ ﻣـﻮږ ﺳـﺮه د‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ګټﻮ د ﻟﻮﻣړي ګڼﻠﻮ ﭘﻪ ﺻﻮرت ﻛﯥ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫_ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻞ ﺑﺪﻳﻞ ﻧﻪ ﻟﺮي او د ﻫﺮ اﻓﻐﺎن اﺑﺮو ﻳﻮازې ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻛـﻮر‬
‫ﻛــﯥ ﺧﻮﻧــﺪي ده‪ .‬اوس ﻧــﻮ ددې وﺧــﺖ دى ﭼــﯥ اﻓﻐﺎﻧــﺎن ﭘــﺮ ﻳــﻮې ﻣﻠــﻲ‬
‫ﺳــﺘﺮاﺗﻴﮋۍ ﺑﺎﻧــﺪې ﻓﻜــﺮ وﻛــړي او د داﺳــﯥ ﺷــﺮاﻳﻄﻮ د راﻣﻨځﺘــﻪ ﻛﻮﻟــﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره ﻫڅﯥ وﻛړي ﭼﯥ ټﻮل اﻓﻐﺎﻧﺎن وﻛړاى ﺷﻲ ﭘﺮې ﺗﻮاﻓـﻖ وﻛـړي او د‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﺗﻌﻬﺪ ﻳﯥ وﻛړي‪.‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧــﺎن ﺑﺎﻳــﺪ د اوږدې ﻣــﻮدې ﺗــﺎرﻳﺨﻲ او ټــﻮﻟﻨﻴﺰو واﻗﻌﻴﺘﻮﻧــﻮ ﭘــﻪ‬
‫دﻗﻴﻖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺮه د راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﭘﻪ ﺑﺎب ﭘﻮخ ﻓﻜﺮ وﻛړي او ﭘﺨﻪ‪ ،‬اوږده‪،‬‬
‫ﻣﺘﻮازﻧﻪ ﻣﻠﻲ ﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺟﻮړه ﻛړي‪ ،‬ﭼﯥ ﻟـﻪ ﻧړﻳﻮاﻟـﻮ ﺑﻬﻴﺮوﻧـﻮ ﺳـﺮه ﻫـﻢ‬
‫ﻣﻮازي وي‪.‬‬

‫ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ د ﻣﻠﻲ ﻏﻮرځﻨګﻮﻧﻮ د ﻧﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘﻴـﺎ‬

‫او ﻧﻪ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﻋﻠﺘﻮﻧﻪ څﻪ دي؟‬
‫زﻣﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﻪ دې ﻛﯥ څﻮ ﺧﺒﺮې ﻣﻬﻤﯥ دي‪:‬‬
‫_ د اﻋﻠﻴﺤﻀــﺮت ﻣﺤﻤﺪﻇﺎﻫﺮﺷــﺎه ﭘــﻪ دوران ﻛــﯥ ﺣﻜﻮﻣــﺖ ﻳــﻮه ﻣﻠــﻲ‬
‫ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ درﻟﻮده او ﻛﻮم ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭼـﯥ ﻳـﯥ ﭘـﻪ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻛـﯥ ﺟـﻮړ ﺷـﻮل‪ ،‬د‬

‫‪211‬‬
‫ﻫﻐﻮى اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﻪ ﺑﻬﺮﻧﻴﻮ ﻣﻨﺎﺑﻌﻮ ﭘﻴﺎوړي ﻛﯧـﺪل او ﻃﺒﻌـﺎً ﭘـﺮ ﻏﻴـﺮ ﻣﻠـﻲ‬
‫اﻳډﻳﺎﻟﻮژﻳﻮ ﺳﻤﺒﺎل او ﻋﻤﻼً د ﻣﻠﺖ ﭘﺮ ﺧﻼف وﻻړ وو‪.‬‬
‫_ دوﻟﺖ ﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻛﻮم ﻣﻠﻲ ګﻮﻧﺪ او ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟـﻮړ ﻛـړ او ﻧـﻪ‬
‫ﻳﯥ ﻣﻠﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻪ ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻛړل‪.‬‬
‫_ ﺑﻬﺮﻧۍ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ډﯦﺮه زﻳﺎﺗﻪ وه او ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ﺿﺪ ګﻮﻧـﺪوﻧﻮ ﺳـﺮه ﻳـﯥ ﺑـﯥ‬
‫درﯦﻐﻪ ﻣﺮﺳﺘﯥ وﻛړې‪.‬‬
‫_ د روﺳﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﺑﺮﺑﻨډ ﺗﯧـﺮي وروﺳـﺘﻪ ټـﻮل ﻣﻠـﻲ ﻗﻮﺗﻮﻧـﻪ ﻣﺠﺒـﻮر ﺷـﻮل‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن او اﻳﺮان ﺗﻪ ﭘﻨﺎه ﻳﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻫﻠﺘﻪ ﻫﻢ د ﭘﺎﻛﺴـﺘﺎن ﺣﻜﻮﻣـﺖ او ﻫـﻢ‬
‫د اﻳﺮان اﺧﻮﻧﺪاﻧﻮ د ﻣﻠﻲ ﻗﻮﺗﻮﻧﻮ ﭘﻪ ځﭙﻠﻮ ﻛﯥ ﺧﭙﻞ رول ادا ﻛړ‪.‬‬
‫_ ﻣﻠـــﻲ ﻏﻮرځﻨګﻮﻧـــﻮ ﺧﭙـــﻞ وﻟـــﺲ ﺗـــﻪ ﻧﻔـــﻮذ وﻧـــﻪ ﻛـــړاى ﺷـــﻮ او د‬
‫روښﺎﻧﻔﻜﺮاﻧﻮ ﭘﻪ وړو داﻳﺮو ﻛﯥ ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﭘـﺎﺗﯥ ﺷـﻮل او وﻟـﺲ ﺗـﻪ ﻳـﯥ د‬
‫ﺧﭙﻞ اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻮﻳﺖ ډاډ ور ﻧﻪ ﻛړ‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺧﻮاځﻴﻨﻮ ﺟﻬـﺎدي ډﻟـﻮ ﻫـﻢ د‬
‫ﻣﻠــﺖ ﭘــﻪ ﻣــﻨځ ﻛــﯥ دوى د اﺳــﻼم ﭘــﺮ ﺿــﺪ او ﻳــﺎ ﻟــږ ﺗــﺮ ﻟــږه د اﺳــﻼم ﭘــﺮ‬
‫وړاﻧﺪې ﭘﻪ ﺑﯥ ﺗﻔﺎوﺗﻪ درﻳځ ﺗﻮرن ﻛړل‪.‬‬
‫_ ﻣﻠــﻲ ﻏﻮرځﻨګﻮﻧـــﻮ د ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـــﺘﻲ او ﺟﻬــﺎدي ګﻮﻧـــﺪوﻧﻮ ﭘـــﻪ ﺷـــﺎن‬
‫ﻣﻨﻈﻤﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻫﻢ ﻧﻪ درﻟﻮده‪ ،‬ﻧﻮ دﻏﻪ ټﻮل ددې ﺳﺒﺐ ﺷﻮل ﭼـﯥ ﭘـﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ ﻣﻠﻲ ﻗﻮﺗﻮﻧﻪ وﻧﻪ ځﻠﯧﺪل او ﺑﺮﻳﺎﻟﻲ ﻧﻪ ﺷﻮل‪.‬‬

‫اﻳﺎ اوس ﻳﻮه ﭘﺮاخ ﻣﻠﻲ ګﻮﻧـﺪ ﺗـﻪ ﭼـﯥ د ټـﻮﻟﻨﯥ اﻛﺜـﺮه‬
‫ﺧﻮاوې راﻧﻐﺎړي اړﺗﻴﺎ ﺷﺘﻪ او ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬

‫‪212‬‬
‫اوس ډﯦﺮه اړﺗﻴﺎ ده ﭼﯥ ﻳﻮ ﭘﺮاخ ﻣﻠﻲ‪ -‬اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺟﻮړ ﺷـﻲ ﭼـﯥ‬
‫د ټــﻮل ﻫﯧــﻮاد د ﺑﻘــﺎ ﻟﭙــﺎره ﻳــﻮه اﺳﺎﺳــﻲ ﻓﻮرﻣﻮﻟــﻪ وﻟــﺮي او د ﻣﺸــﺨﺺ‬
‫ﭘﺮوګــﺮام او ﻛــړﻧﻼرې ﻟــﻪ ﻻرې ﻟــﻪ ﺗﯧــﺮو ﺗﺠﺮﺑــﻮ څﺨــﻪ ﭘــﻪ اﺳــﺘﻔﺎدې د‬
‫روښﺎﻧﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﻟﭙﺎره ﻻره ﺧﻼﺻﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫دﻏﺴﯥ ﻳﻮ ﭘﺮاخ ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﺗـﻪ اړﺗﻴـﺎ ډﯦـﺮه ده‪ ،‬ﺧـﻮ ﻟـﻪ ﻻﻧـﺪې ﭼﻠﻨﺠﻮﻧـﻮ‬
‫ﺳﺮه ﺑﻪ ﻣﺦ وي‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻳــﺎ ټــﻮل ﻣﻠــﻲ او دﻣــﻮﻛﺮات ﻗﻮﺗﻮﻧــﻪ ﭼــﯥ واﺣــﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن او د‬
‫اﺳﻼم دﻳﻦ ﺗﻪ وﻓﺎدار وي‪ ،‬ﺗﺮ ﻳﻮه ﭼﺘﺮ ﻻﻧﺪې راټﻮﻟﻮﻻى ﺷﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬
‫‪ -‬دا ﭼﯥ اوس ﻋﻤﻼً د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د اﻗﻠﻴﺖ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣـﻨځ ﻛـﯥ د‬
‫دوى د ﺣﻘﻮﻗﻮ د )دروﻏﺠﻨﻮ( ﻣﺪﻋﻴﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫دي‪ ،‬دا ﻣﻠــﻲ ﭘــﺮاخ ﺗﺤﺮﻳــﻚ ﺑــﻪ ﻟــﻪ ټﻮﻟــﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧــﻮ ﺑﺎﻛﻔﺎﻳﺘـــﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺎدرﻛﻪ او ﭘﺮ ﻫﯧﻮاد ﻣﻴﻦ ﺧﻠﻚ راټﻮل ﻛړاى ﺷﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬
‫‪ -3‬ﻛــﻪ دﻏــﻪ ﭘﻮرﺗــﻪ ﻛﺎروﻧــﻪ وﺷــﻲ اﻳــﺎ ﭘــﺮ ﻳــﻮ ښــﻪ رﻫﺒــﺮ او ﺑــﺎ ﻛﻔﺎﻳﺘــﻪ‬
‫ﻣﺸﺮۍ ﺑﻪ ﺳﺮه ﻣﺘﻔﻖ ﺷﻲ او ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬
‫‪ -‬دوى ﺑﻪ د ﺧﭙﻞ ﭘﺮوګﺮام د ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ او ﺟﺎﻣﻌﻴـﺖ ﭘـﻪ ﺑـﺎب ﺑـﺎدرده‬
‫او زده ﻛړو اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ورﻛړى ﺷﻲ ﺷﻲ او ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬
‫‪ -‬او ﻛﻪ دا ﻫﻢ وﺷـﻲ اﻳـﺎ وﺑـﻪ ﻛـړاى ﺷـﻲ ﻟـﻪ روښـﺎﻧﻔﻜﺮې داﻳـﺮې د‬
‫وﻟــﺲ د ﭘﺮاﺧــﻮ ﭘﺮګﻨــﻮ‪ ،‬او وﻟﺴــﻲ او روﺣــﺎﻧﻲ ﻣﺸــﺮاﻧﻮ ﻣﻼﺗــړ‬
‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛړي او ﻛﻪ ﻧﻪ؟‬

‫‪213‬‬
‫‪ -6‬اﻳﺎ دوى ﺑﻪ ﻧړۍ ﭘﺮ دې ﻗﺎﻧﻊ ﻛړاى ﺷﻲ ﭼﯥ د داﺳﯥ ﻣﺴـﺎﻳﻠﻮ اړﺗﻴـﺎ‬
‫او ﻫﻢ اﻣﻜﺎن اوس ﺗﺮ ﻫﺮ وﺧﺖ زﻳﺎت دى او دا ﻛـﺎر ﻫـﻢ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن او‬
‫ﻫﻢ د ﻧړۍ ﭘﻪ ګټﻪ دى‪.‬‬
‫ﻧﻮ د اړﺗﻴﺎ ﺧﺒﺮه ﺧﻮ ﺣﻞ ده‪ ،‬ﺧﻮ د اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻮ ﭘـﺮ ﺧﺒـﺮه ﺑﺎﻳـﺪ ﭘـﻮره ﺑﺤـﺚ‬
‫وﺷﻲ‪ .‬دﻗﻴﻖ ﻓﻜﺮ‪ ،‬ﻗﻮي او ﻣﺘﻴﻦ ګﺎﻣﻮﻧـﻪ ورﺗـﻪ واﺧﻴﺴـﺘﻞ ﺷـﻲ‪ .‬داﺳـﯥ‬
‫ﭼﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﺗﺎرﻳﺨﻲ او ټﻮﻟﻨﻴﺰو واﻗﻌﻴﺘﻮﻧﻮ ټـﻮل اړﺧﻮﻧـﻪ دﻗﻴـﻖ‬
‫ﺗﺤﻠﻴــﻞ ﺷــﻲ‪ .‬دﻗﻴــﻖ او ﺳــﺘﺮاﺗﻴﮋﻳﻚ ﭘﺮوګــﺮام ﺟــﻮړ ﺷــﻲ او ﭘــﻪ ﭘــﻮره‬
‫ﺗﺪﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺣﻮﺻﻠﻪ‪ ،‬ﻋﺰم‪ ،‬ﭘﻮﻫﻪ او ﺟﺪﻳﺖ دا ﻛﺎر ﭘﺮﻣﺦ وﻻړ ﺷﻲ‪.‬‬

‫د راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘـﻪ ﺑـﺎب ﺳﺘﺎﺳـﻮ ﻧﻈـﺮ څـﻪ‬

‫دى‪ ،‬ﭼﯥ څﻪ ډول ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ وي؟‬
‫د راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧـﻮ زﻣـﻮږ ﻧﻈـﺮ ﭘـﻪ ﻋـﺎم ډول دادى‬
‫ﭼﯥ ﺑﺎﻳﺪ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﭙﻠﻮاﻛۍ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻣﻠـﻲ ګټـﯥ‪ ،‬د اﺳـﻼم د‬
‫ﺳﭙﯧڅﻠﻲ دﻳﻦ اﺳﺎﺳﺎت‪ ،‬د ﺗﺮﻗۍ او دﻣﻮﻛﺮاﺳۍ ﻟﭙﺎره ﺗﻜـﻞ‪ ،‬د ﺑﺸـﺮي‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻣﻮازﻳﻦ‪ ،‬ټﻮﻟﻨﻴﺰ ﻋﺪﻟﺖ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎ‪ ،‬ﻣﻠـﻲ ﻳـﻮواﻟﻲ او‬
‫وروري‪ ،‬ټــﻮﻟﻨﻴﺰه ﭘﺮﻣﺨﺘﻴــﺎ‪ ،‬ﻣﻠــﻲ ښــﻮوﻧﻪ او روزﻧــﻪ‪ ،‬د ﺣﻘــﻮﻗﻲ ﻧﻈــﺎم‬
‫اﺳﺎﺳــﺎت او ټــﻮل ﻟــﻮړ ارﻣﺎﻧﻮﻧــﻪ ﭘــﻪ ﻛــﯥ ﺗﻀــﻤﻴﻦ او ﺗﺴــﺠﻴﻞ ﺷــﻲ‪ .‬دا‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ د ټﻮﻟﻮ ﺗﯧﺮو ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﻳﻮې ﺑﺸـﭙړووﻧﻜﯥ ﻧﺴـﺨﯥ ﭘـﻪ ﺣﻴـﺚ‬
‫وي او د ﺗﯧﺮو ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻛﻤۍ ﭘﻮره ﻛړي او ﻧﻮې ﺳﺘﻮﻧﺰې وﻧﻪ زﯦږوي‪.‬‬

‫‪214‬‬
‫ځﻴﻨــﯥ ﻛﺴــﺎن ﻏــﻮاړي ﭼــﯥ ﭘــﻪ اﺳﺎﺳــﻲ ﻗــﺎﻧﻮن ﻛــﯥ د‬
‫ﻓﻴډرﯦﺸﻦ ﻣﻮﺿﻮع راﭘﻮرﺗﻪ ﻛړي‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳـﻮ ﭘـﻪ ﻧﻈـﺮ ﭘـﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛــﯥ ﻓﻴډرﯦﺸــﻦ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻳــﻮواﻟﻲ ﺗــﻪ‬
‫څﻮﻣﺮه زﻳﺎن اړوﻻى ﺷﻲ؟‬
‫ﻣــﻮږ ﺑﺎﻳــﺪ ﻓډرﯦﺸــﻦ ﻣﺴــﺌﻠﻪ ﭘــﻪ ﻛﻠﻜــﻪ و ﻏﻨــﺪو‪ .‬دا د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن او‬
‫اﻓﻐﺎﻧــﺎﻧﻮ ﭘــﺮ ﺧــﻼف د روﺳــﺎﻧﻮ د وﺣﺸــﻲ ﻇﻠﻤﻮﻧــﻮ او ﺗﯧﺮﻳــﻮ ﻳــﻮ دوام و‬
‫ﺑﻮﻟﻮ او د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ټﻮﻟﻮ ﺧﻠﻜﻮ ﭘﻪ ﺗﺎوان ﻳﯥ وګڼﻮ‪.‬‬
‫زﻣﻮږ ﺧﻠﻚ ﻻ د اﻓﻐﺎن واﺣﺪ ﻣﻠﺖ ﭘـﻪ ﻳـﻮه ﻣﻠـﻲ ﻟﻮښـﻲ ﻛـﯥ ﭘـﻮره ﺣـﻞ‬
‫ﺷــﻮي ﻧــﻪ دي او ﭘــﻪ دې ﻧﻮﻣﻮﻧــﻮ د ﻣﻠــﻲ ﻧﻔــﺎق او ﻗــﻮﻣﻲ او ﺳــﻴﻤﻪ ﻳﻴــﺰو‬
‫ﻻﻧﺠﻮ زړي ﻟـﻪ ﺳـﺮه زرﻏﻮﻧﯧـﺪاى ﺷـﻲ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن واﺣـﺪ ﻫﯧـﻮاد دى او‬
‫ﺑﺎﻳــﺪ ﻳــﻮ ﭘﻴــﺎوړى ﻣﺮﻛــﺰي دوﻟــﺖ وﻟــﺮي ﭼــﯥ ﭘــﺮ ټﻮﻟــﻮ وﻻﻳﺘﻮﻧــﻮ ﭘــﻮره‬
‫ﻛﻨټﺮول وﻟﺮي‪ .‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﺧﻠﻜﻮ ډﯦﺮه ﻟـﻮړه ﻓﻴﺼـﺪي د زده ﻛـړې ﻟـﻪ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ څﺨﻪ ﺑﯥ ﺑﺮﺧﯥ ده‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮو ﺟګړو ﻛﯥ ډﯦﺮې ﻛﻴﻨﯥ او ﻛﺮﻛﯥ ﭘﻴﺪا‬
‫ﺷــﻮې دي او ﺳــﺮه ﻟــﻪ دې ﭼــﯥ ﺗــﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ښــﻪ ﺑــﺪﻳﻞ د ﻫــﻴڅ ﻗــﺎم او‬
‫وګړي ﻟﻪ ﭘﺎره ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻓﺪراﻟﻴﺰم دا ﻧﺎوړه ﻧﻈﺮﻳـﻪ د ﻣﻀـﺮ ﻣﻴﻜـﺮوب‬
‫ﭘــﻪ ﺗﻮګــﻪ زﻣــﻮږ ﻣﻠــﻲ وﺣــﺪت او د ﺧــﺎورې ﻳــﻮواﻟﻲ ﻟــﻪ ګــﻮاښ ﺳــﺮه ﻣــﺦ‬
‫ﻛﻮﻻى ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ځﻜﻪ ﻳﯥ زه ﻏﻨﺪم او ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﯥ رد ﺷﻲ‪.‬‬

‫د ﻣﻠــﻲ ژﺑــﯥ ﻣﺴــﺌﻠﻪ ﭘــﻪ اﺳﺎﺳــﻲ ﻗــﺎﻧﻮن ﻛــﯥ څﻨګــﻪ‬

‫ﺣﻠﯧﺪى ﺷﻲ؟‬
‫‪215‬‬
‫زﻣﻮږ وړاﻧﺪﻳﺰ دادى ﭼﯥ د ‪1343‬ل ﻛﺎل د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘـﻪ ﺷـﺎن دې‬
‫ﭘښﺘﻮ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻠﻲ ژﺑﻪ اوﭘښﺘﻮ او دري دې د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن رﺳـﻤﻲ‬
‫ژﺑــﯥ وي‪ ،‬ﻣـــﻮږ ﻏـــﻮاړو ﭘـــﻪ دې ﺑـــﺎب ﺟﻨﺠـــﺎل زﯦږووﻧﻜـــﯥ ﺗﺒﺼـــﺮې او‬
‫ﻣﺒــﺎﺣﺜﯥ وﻧــﻪ ﺷــﻲ او ګﻮﻧﺪوﻧــﻪ ﭘــﻪ دې ﺑـﺎب د ﻣﻠــﺖ ﻟــﻪ اﺣﺴﺎﺳــﺎﺗﻮ ﺳــﻮ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده وﻧﻪ ﻛـړي‪ ،‬ﺑﻠﻜـﯥ د ټـﻮﻟﯥ ﻧـړۍ ﭘـﻪ ﺷـﺎن ﭘـﻪ اﺻـﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻘـﻮل‪،‬‬
‫ﻣﺘــﻮازن او ﺑــﯥ ﺟﻨﺠﺎﻟــﻪ ډول د ‪1343‬ل ﻛــﺎل د اﺳﺎﺳــﻲ ﻗــﺎﻧﻮن ﭘــﻪ ﺷــﺎن‬
‫ﻋﻤﻞ وﻛړي‪ .‬ځﻜﻪ ﻫﻐﻪ ﻗﺎﻧﻮن د ﻳﻮې اراﻣﯥ ﻓﻀﺎ او ﭘﻴﺎوړو اﺷﺨﺎﺻﻮ د‬
‫ﻛﺎر ﻣﺤﺼﻮل و‪.‬‬

‫د رﺳﻤﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ څﻨګﻪ ﺣﻞ ﺷﻲ؟‬

‫د رﺳﻤﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮږ ﭘﺮ دې ﺗﻮاﻓﻖ وﻛړو ﭼـﯥ ﺣﻨﻔـﻲ ﻓﻘـﻪ‬
‫دې د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رﺳﻤﻲ ﻣﺬﻫﺐ وﻣﻨﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ددې ﻟﭙﺎره ډﯦﺮ دﻻﻳﻞ ﺷﺘﻪ‪:‬‬
‫_ ﻳﻮ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﺧﻠﻜﻮ ﻗﺎﻃﻊ اﻛﺜﺮﻳﺖ د ﺣﻨﻔﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻴﺮوان دي‪.‬‬
‫_ ﺑﻞ ﺣﻨﻔﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻧړۍ ﻛﯥ د ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ اوږده او روښـﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﺮي او ډﯦﺮ ﺟـﺎﻣﻊ دى‪) .‬ﺣﺘـﻰ ﭘـﻪ ځﻴﻨـﻮ اﺳـﻼﻣﻲ ﻫﯧﻮادوﻧـﻮ ﻟﻜـﻪ‪:‬‬
‫ﺳﻮډان ﻛﯥ ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﯥ د ﺣﻨﻔﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻴﺮوان اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧـﻪ دي‪ ،‬ﺧـﻮ‬
‫د دوى دوﻟﺘــﻲ ﭼــﺎرې ﭘــﻪ ﺣﻨﻔــﻲ ﻣــﺬﻫﺐ ﭼﻠﯧــږي او ﻋﻠــﺖ ﻳــﯥ ﻫﻤﺪﻏــﻪ د‬
‫ﺣﻨﻔﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ دى‪(.‬‬
‫_ ﭘﻪ دې ډول ﺑـﻪ د ﻣـﺬﻫﺒﻲ اﺧﺘﻼﻓـﺎﺗﻮ ﻣﺨﻨﻴـﻮى ﻫـﻢ وﺷـﻲ‪ ،‬ځﻜـﻪ ﻛـﻪ‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﯥ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ د ټﻮﻟﻮ ﻣـﺬاﻫﺒﻮ ﭘﻴـﺮوان‬
‫دﻏﺴﯥ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي‪.‬‬

‫‪216‬‬
‫_ ﺗﺮاوﺳﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻠﻜﻮ د ﺣﻨﻔﻲ ﻣﺬﻫﺐ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻨﻠﻰ و او څﻪ‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰه ﻧﻪ وه ﻣﻮﺟﻮده‪.‬‬
‫_ ﺧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ازادي د ﻫﺮ ﭼﺎ ﻟﭙﺎره ﻣﻮﺟﻮده وي او ﭘﻪ ﻗـﺎﻧﻮن ﻛـﯥ‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﻲ‪.‬‬

‫زﻣــﻮږ ﭘــﻪ ﻫﯧــﻮاد ﻛــﯥ د ﻣﻄﺒﻮﻋــﺎﺗﻮ ازادۍ ﺗــﻪ څــﻮﻣﺮه‬

‫اړﺗﻴﺎ ده؟‬
‫ازاد ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت داﺳﯥ دي ﻟﻜﻪ څﻮك ﭼﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺧﻮﻟﻪ ﺧﭙﻠـﯥ ﺧﺒـﺮې‬
‫ﻛﻮي او دا ﻫﺮ څﻮك ﻏﻮاړي‪ ،‬ﻫﯧڅﻮك ﻧﻪ ﻏﻮاړي او ﻧﻪ ﺷﻲ ﻛـﻮﻻى ﭼـﯥ‬
‫ﺧﭙﻠﯥ ﺧﺒﺮې وﻧﻪ ﻛړي‪ .‬د ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ازادي ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد ﻛﯥ د دﻣﻮﻛﺮاﺳۍ‬
‫او ﻣﺪﻧﻲ ټﻮﻟﻨﯥ ﻟـﻪ ﺟﻮړﯦـﺪو ﺳـﺮه اﺳﺎﺳـﻲ ﻣﺮﺳـﺘﻪ ﻛـﻮﻻى ﺷـﻲ او ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ټﻮل اﻓﻐﺎﻧﺎن ددې ﻟﭙـﺎره ﻣﺒـﺎرزه وﻛـړي‪ ،‬ﺧـﻮ ازاد ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت ﺑﺎﻳـﺪ ﻳـﻮه‬
‫ﻗﻴــﺪ ﺗــﻪ راﺿــﻲ وي او ﻫﻐــﻪ دا ﭼــﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن او اﺳــﻼم ﭘــﺮ ﺿــﺪ ﺑــﻪ‬
‫ﺧﭙﺮوﻧﯥ ﻧﻪ ﻛﻮي‪.‬‬

‫ﭘــﺮ اوﺳــﻨﻴﻮ ﻣﻄﺒﻮﻋــﺎﺗﻮ څــﻮﻣﺮه د ازادو ﻣﻄﺒﻮﻋــﺎﺗﻮ‬

‫اﻃﻼق ﻛﯧﺪى ﺷﻲ؟‬
‫اوﺳــﻨﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋــﺎت دوه ډوﻟــﻪ دي‪ :‬ﻳــﻮ ﻫﻐــﻪ ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﻫﯧــﻮاد ﻛــﯥ دﻧﻨــﻪ‬
‫ﺧﭙﺮﯦږي‪ :‬دا زﻳﺎﺗﺮه د ﻳﻮې ډﻟـﯥ او ﻳـﻮه ﺷـﺨﺺ ﺻـﻔﺖ ﻛـﻮي‪ ،‬رښـﺘﻴﺎ ﻧـﻪ‬
‫واﻳﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﯥ ﻛﻢ واﻳـﻲ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻳـﯥ ﻟـﻪ وﻳﻠـﻮ څﺨـﻪ وﯦﺮﯦـږي او ﻳـﺎ ﻫـﻢ وﯦـﺮول‬

‫‪217‬‬
‫ﻛﯧږي‪ ،‬ﺧﻮ اوس ﻧﻮي ﻧـﻮي د ﻳـﻮ ﺑﻐـﺎوت ﻧښـﯥ ښـﻜﺎري او ﺳـړي ﺗـﻪ دا‬
‫ډاډ ﭘﻴﺪا ﻛﻮي ﭼﯥ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت د ازادۍ ﭘﺮ ﻟﻮري دروﻣﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻞ ﻫﻐﻪ دي ﭼﯥ ﻟﻪ ﻫﯧﻮاده ﺑﻬﺮ ﭼﺎﭘﯧږي او ﺧﭙﺮﯦږي‪ :‬ﻫﻐـﻪ ﺑﻴـﺎ ﭘـﻪ ﭘـﻮره‬
‫ډول ازاد دي او ﻫــﺮ څــﻮك ﻛــﻮﻟﻰ ﺷــﻲ د ﺧﭙــﻞ زړه ﺧﺒــﺮه ﭘــﻪ ښــﻜﺎره ډول‬
‫وﻛړي‪ .‬ﭘﻪ دﻏﻪ دوﻳﻢ ډول ﻛﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻮازې ﻳﻮ ټﻜﻲ ﺗﻪ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﻮ ﭼـﯥ د‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن او د اﺳـــﻼم ﭘـــﺮ ﺿـــﺪ ﺑﺎﻳـــﺪ ﻧـــﻪ وي‪ ،‬ځﻜـــﻪ ﺑﻴـــﺎ ﺑـــﻪ د ازادو‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﻧﻮم ﺑﺪ ﻛړي‪.‬‬
‫اوس د ﭼــــﺎپ او ﺧﭙﺮوﻧــــﻮ د اﺳــــﺎﻧﺘﻴﺎوو او ﻛﻤﭙﻴــــﻮټﺮي وﺳــــﺎﻳﻠﻮ د‬
‫ﻋــﺎﻣﻮاﻟﻲ ﻟــﻪ اﻣﻠــﻪ ﺧﭙﺮوﻧــﯥ ډﯦــﺮې اﺳــﺎﻧﯥ او ارزاﻧــﯥ ﺷــﻮې دي او ﻫــﺮ‬
‫څﻮك ﻛﻮﻻى ﺷﻲ د ازادو ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ وده او ﺗﺮوﻳﺞ ﻛـﯥ ﻓﻌﺎﻟـﻪ ﺑﺮﺧـﻪ‬
‫واﺧﻠﻲ او ﺑﺎﻳﺪ واﻳﯥ ﺧﻠﻲ‪.‬‬

‫ډاﻛټﺮ ﺻﻴﺐ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻟﻪ ﻣﺮﻛﯥ ﻧﻪ ډﯦﺮه ﻣﻨﻨﻪ‪.‬‬

‫ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻧﻪ ﻫﻢ ډﯦﺮه ﻣﻨﻨﻪ‪.‬‬

‫‪218‬‬
 ‫د ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻳﻮن ﻟﻨډه ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﻤـــﺪ اﺳـــﻤﻌﻴﻞ‬
‫ﻳــــــﻮن د ﺣــــــﺎﺟﻲ‬
‫ﻣﺤﻤـــــﺪﺧﺎن زوى‬
‫ﭘﺮ ‪1346‬ل ﻛـﺎل‪ ،‬د‬
‫ﻟﻐﻤــــﺎن وﻻﻳــــﺖ د‬
‫اﻟﻴﻨګــــــــــــــــــــــﺎر‬
‫وﻟﺴـــــــــــــــــﻮاﻟۍ‬
‫دﻧﻴــﺎزﻳﻮ ﭘــﻪ ﻳــﻮې‬
‫روښــــــــــــــﻨﻔﻜﺮې‬
‫ﻛــــــــﻮرﻧۍ ﻛــــــــﯥ‬
‫زﯦږﯦﺪﻟﻰ دى‪.‬‬
‫ﻟــﻮﻣړﻧۍ زده ﻛــړې ﻳــﯥ د اﻟﻴﻨګــﺎر وﻟﺴــﻮاﻟۍ د ﺳــﻠﻴﻨګﺎر ﭘــﻪ ﻟــﻮﻣړﻧﻲ‬
‫ښﻮوﻧځﻲ ﻛﯥ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮﻟﻲ دي‪ ،‬ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وروﺳﺘﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﺗﻪ راﻏﻰ او ﭘـﻪ‬
‫ﺧﻮﺷﺎل ﺧﺎن ﻟﯧﺴـﻪ ﻛـﯥ ﺷـﺎﻣﻞ ﺷـﻮ‪ .‬ﭘـﺮ ‪1366‬ل ﻛـﺎل ﻟـﻪ ﻧﻮﻣـﻮړې ﻟﯧﺴـﯥ‬
‫څﺨﻪ ﭘﻪ دوﻳﻢ ﻧﻮﻣﺮه ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ او ﭘﺮ ‪1367‬ل ﻛﺎل د ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن د ژﺑﻮ او‬
‫ادﺑﻴــﺎﺗﻮ ﭘــﻮﻫﻨځﻲ د ﭘښــﺘﻮ څــﺎﻧګﯥ ﻣﺤﺼــﻞ ﺷــﻮ‪ .‬ﭘــﺮ ‪1370‬ل ﻛــﺎل ﻟــﻪ‬
‫ﻧﻮﻣــﻮړې څــﺎﻧګﯥ څﺨــﻪ اول ﻧــﻮﻣﺮه ﺑﺮﻳــﺎﻟﻰ او ﭘــﺮ ﻫﻤــﺪې ﻛــﺎل ﺑﯧﺮﺗــﻪ‬
‫دﭘښﺘﻮ څﺎﻧګﯥ د ﻛـﺪر ﻏـړى ﺷـﻮ‪ .‬ﭘـﺮ ‪1385‬ل ﻛـﺎل ﭘـﻪ ﻧﻮﻣـﻮړې څﺎﻧګـﻪ‬

‫‪219‬‬
‫ﻛﯥ د ﻣﺎﺳټﺮۍ دوره ﭘﻴﻞ ﺷﻮه‪ ،‬ﻳﻮن ﭘﻪ ډﯦـﺮ ښـﻪ او ﺑﺮﻳـﺎﻟﻲ ډول دا دوره‬
‫ﭘﺎﻳﺘﻪ ورﺳﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤــﺪ اﺳــﻤﻌﻴﻞ ﻳــﻮن ﻟــﻪ ‪ 1370‬ل ﻛــﺎل څﺨــﻪ ﺑﻴــﺎ ﺗــﺮ ﻧﻨــﻪ ﭘــﻮرې د ﻛﺎﺑــﻞ‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن د ژﺑﻮ او ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻮﻫﻨځﻲ ﺗﺪرﻳﺴـﻲ ﻏـړى او د)ﭘﻮﻫﻨـﺪوى(‬
‫ﻋﻠﻤــﻲ ﭘــﻮړۍ ﺗــﻪ رﺳــﯧﺪﻟﻰ دى‪ ،‬ﭘــﺮ اﺳــﺘﺎدۍ ﺳﺮﺑﯧﺮه‪،‬اﺳــﺘﺎد ﻳــﻮن د‬
‫))ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن((‪)) ،‬ﻫﻴﻠﯥ(( او))ﺷﻤﺸﺎد((ﻣﺠﻠﻮ د ﭼﻠﻮوﻧﻜﻲ دﻧﺪه‬
‫ﻫـــﻢ ﭘـــﻪ ښـــﻪ ډول ﺗﺮﺳـــﺮه ﻛـــړې ده‪ .‬ﭘـــﻪ ﭘﯧښـــﻮر ﻛـــﯥ د ﭼﺎﭘﯧـــﺪوﻧﻜﯥ‬
‫))ﻣﻌﺎرف(( ﻣﺠﻠﯥ ﻛﺘـﻮﻧﻜﻰ ﻏـړى ﻫـﻢ و‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧﮕـﻪ دﻳـﻮ ﺷـﻤﯧﺮ ﻧـﻮرو‬
‫ﭼﺎﭘﻲ ﺧﭙﺮوﻧﻮ ﻫﻤﻜﺎر ﻫﻢ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎدﻳﻮن ﭘﺮ ‪1381‬ل ﻛﺎل‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﻼل اﺑﺎدﻛﯥ ﺑﯧړﻧۍ ﻟـﻮﻳﯥ ﺟﺮګـﯥ ﺗـﻪ د‬
‫ﺧﺘﻴﺰو وﻻﻳﺘﻮﻧﻮ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ د دﻓﺘـﺮ ﻣﺸـﺮ ﺷـﻮ‪ ،‬ددې ﺟﺮګـﯥ ﻟﭙـﺎره ﺗـﺮ‬
‫ټــﺎﻛﻨﻮ وروﺳــﺘﻪ د ﺟﺮګــﯥ ﻏــړى‪ ،‬ﺑﻴــﺎد ﺟﺮګــﯥ د ﻏــړو ﻟــﻪ ﺧــﻮا د ﺑﯧړﻧــۍ‬
‫ﻟﻮﻳﯥ ﺟﺮګﯥ دﻟﻮﻣړي ﻣﻨﺸﻲ ﭘﻪ ﺗﻮګـﻪ اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﻮ‪.‬اﺳـﺘﺎد ﻳـﻮن ﭘـﻪ دې‬
‫ﺟﺮګﻪ ﻛﯥ ﺗﺮ ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻲ وﺳﻪ ﺧﭙـﻞ ﻣﻠـﻲ او ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺴـﻮﻟﻴﺖ ادا‬
‫ﻛړ او د ﻫﯧﻮاد دښﻤﻨﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮو د ﺗﻮﻃﻴﻮ ﻣﺨﻪ ﻳﯥ وﻧﻴﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫ﺗــﺮ دې ﺟﺮګــﯥ وروﺳــﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د اﺳﺎﺳــﻲ ﻗــﺎﻧﻮن د‬
‫ﺗــﺪوﻳﻦ ﺑﻬﻴــﺮ ﭘﻴــﻞ ﺷــﻮ‪ ،‬ﻧــﻮ اﺳــﺘﺎد ﻳــﻮن ﺑﻴــﺎ ددې ﺑﻬﻴــﺮ ﻟﭙــﺎره د ﺧﺘﻴــﺰو‬
‫وﻻﻳﺘﻮﻧﻮ د داراﻻﻧﺸﺎد دﻓﺘﺮ ﻣﺸﺮ وټﺎﻛﻞ ﺷﻮ‪ .‬ﭘﻪ ﺧﺘﻴﺰو وﻻﻳﺘﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ‬
‫د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﻟﻮﻳﯥ ﺟﺮګـﯥ ﻟﭙـﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت ﻫـﻢ د ﻫﻤـﺪې دﻓﺘـﺮ ﻟـﻪ‬
‫ﺧﻮا ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻮل‪.‬اﺳﺘﺎد ﻳﻮن د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﺗﺼﻮﻳﺐ ﭘـﻪ ﻟﻮﻳـﻪ ﺟﺮګـﻪ‬

‫‪220‬‬
‫ﻛﯥ د ﻧﻮﻣﻮړې ﺟﺮګﯥ د داراﻻﻧﺸﺎ د ﻏړي ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ ﺧﭙـﻞ ﻓﻌـﺎل رول ادا‬
‫ﻛړ‪ .‬ټﺎﻛﻞ ﺷﻮې وه‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﭘﻪ ﺧﺘﻴﺰو وﻻﻳﺘﻮﻧﻮ ﻛﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د‬
‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﻟﭙـﺎره د ﻋﻤـﻮﻣﻲ ټـﺎﻛﻨﻮ د دﻓﺘـﺮ ﻣﺴـﻮل ﺷـﻲ‪ ،‬ﺧـﻮ ﭘـﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻞ ﻛﯥ د ﻟﻮﻳـﻮ ﺟﻨګﺴـﺎﻻراﻧﻮ او ځﻴﻨـﻮ ﺗﻨﻈﻴﻤـﻲ ﻣﺸـﺮاﻧﻮ ﻟـﻪ ﺧـﻮا ﭘـﺮ‬
‫ﺣﻜﻮﻣــﺖ او ﻣﻠګــﺮو ﻣﻠﺘﻮﻧــﻮ د زﻳــﺎت ﻓﺸــﺎر ﻟــﻪ اﻣﻠــﻪ ﻟــﻪ ﻛــﺎره ګﻮښــﻪ‬
‫ﺷﻮ‪.‬ﻣﻠګﺮو ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ)‪ (UNAMA‬اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﺗﻪ وړاﻧـﺪﻳﺰ وﻛـړ‪ ،‬ﭼـﯥ ﭘـﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻞ ﻛﯥ ﺑﻪ ﺗﺮ دې ﻟﻮړه دﻧﺪه دروﺳـﭙﺎرو‪ ،‬ﺧـﻮ اﺳـﺘﺎد ﻳـﻮن وﻧـﻪ ﻣﻨﻠـﻪ او‬
‫ﺧﭙﻠﯥ اﺳﺘﺎدۍ ﺗﻪ ﻳﯥ دوام ورﻛړ‪.‬‬
‫درې ﻛﺎﻟﻪ وروﺳﺘﻪ ﻳﯥ د ځﻴﻨﻮ ﻣﻠګﺮو ﭘﻪ زﻳﺎت ټﻴﻨګـﺎر او ﻏﻮښـﺘﻨﻪ‪ ،‬د‬
‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د ﻣﻠﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﺷﻮرا ﭘﻪ دﻓﺘﺮ ﻛـﯥ د ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﭼـﺎرو د‬
‫رﻳﺎﺳﺖ دﻧﺪه وﻣﻨﻠﻪ او ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻛﯥ ﭘـﺮ اﺳـﺘﺎدۍ ﺳـﺮﺑﯧﺮه ﻻ ﺗـﺮ‬
‫اوﺳﻪ دا دﻧﺪه ﭘﺮ ﻣﺦ وړي‪.‬اﺳﺘﺎد ﻳـﻮن ﭘـﺮ ‪1385‬ل ﻛـﺎل د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن او‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن د اﻣـﻦ ګـډې ﺟﺮګـﯥ ﻟﭙـﺎره د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻟـﻪ ﺧـﻮا د ﻣﻨﺸـﻲ ﭘـﻪ‬
‫ﺗﻮګﻪ ﻏﻮره ﺷﻮ او دا دﻧﺪه ﻳﯥ ﻫﻢ ﭘﻪ ښﻪ ډول ﺗﺮﺳﺮه ﻛړه‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎد ﻳﻮن د ﺧﭙﻠﻮاك ﻟﻴﻜـﻮال ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ ﭘـﻪ ﺗﯧـﺮو ﺷـﻠﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ګـڼ‬
‫ﺷـــﻤﯧﺮﻓﺮﻫﻨګﻲ او ټـــﻮﻟﻨﻴﺰ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧـــﻪ ﺗﺮﺳـــﺮه ﻛړي‪،‬ﭘـــﻪ ګڼـــﻮ ﭼـــﺎﭘﻲ‪،‬‬
‫رادﻳـــﻮﻳﻲ او ټﻠﻮﻳﺰﻳـــﻮﻧﻲ ﻣﺮﻛـــﻮ ﻛـــﯥ ﻳـــﯥ د و اﻗﻌﻴﺘﻮﻧـــﻮ او ﺣﻘـــﺎﻳﻘﻮ د‬
‫څﺮګﻨﺪﺑﻴﺎن ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﺧﻠﻜﻮ ﭘﻪ زړوﻧﻮﻛﯥ ځﺎى ﻧﻴﻮﻟﻰ دى‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ډﯦﺮ‬
‫ﺧﻠﻚ د ﻳﻮن ﻟﻴﻜﻨﯥ‪ ،‬ﻣﺮﻛﯥ او ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺧﻮښﻮي‪ ،‬ﺧﻮ ﻳﻮ ﺷـﻤﯧﺮ داﺳـﯥ‬
‫ﺧﻠــﻚ ﻫــﻢ ﺷــﺘﻪ‪ ،‬ﭼــﯥ د ﻳــﻮن ﺳﺮﺳــﺨﺘﻲ ﻣﺨــﺎﻟﻔﻴﻦ دي‪ .‬د ﻫﻐــﻪ ﻣﻠــﻲ او‬

‫‪221‬‬
‫ګټـــﻮرو ﻧﻈﺮﻳـــﺎﺗﻮ ﺗـــﻪ ﻫـــﻢ ﻏﻠـــﻂ رﻧـــګ او ﺗﻌﺒﻴـــﺮ ورﻛـــﻮي‪ ،‬دا ډول‬
‫اﺷــﺨﺎص‪ ،‬ﭼــﯥ اﻛﺜــﺮه ﻳــﯥ زورواﻛــﻲ او د ﺳﻴﺎﺳــﻲ ډﻟــﻮ ټﭙﻠــﻮ ﻏــړي او‬
‫ﻣﺸﺮان دي‪ ،‬د اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺧﭙﻠﻮ ﺷﺨﺼـﻲ او ﺗﻨﻈﻴﻤـﻲ ګټـﻮ ﺗـﻪ‬
‫ﺧﻄﺮ ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ځﻜﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ټﻴﻨګﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻮي‪ .‬زه ددې ﺷﺎﻫﺪ ﻳﻢ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﯥ ﻳﻮن ﻛﻮﻣﻪ ﻟﻴﻜﻨﻪ او ﻣﺮﻛﻪ ﻛړې‪ ،‬ﻧـﻮ دده ﭘـﺮ وړاﻧـﺪې ﻳـﯥ ﻣﺜﺒـﺖ‬
‫او ﻣﻨﻔــﻲ ﻏﺒﺮګﻮﻧﻮﻧــﻪ دواړه راﭘــﺎروﻟﻲ دي‪ ،‬ﻣﻨﻔــﻲ ﻏﺒﺮګﻮﻧﻮﻧــﻪ اﻛﺜــﺮه‬
‫وﺧــﺖ د ﻫﻐــﻮ اﺷﺨﺎﺻــﻮ او ډﻟــﻮ ﻟــﻪ ﺧــﻮا وي‪ ،‬ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﺗﯧــﺮ ﻛــړﻛﯧﭽﻦ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻬﻴﺮ ﻛﯥ ﻳﯥ ډﯦﺮې ﻧﺎﻣﺸﺮوع ګټﯥ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛـړي او ځﺎﻧﻮﻧـﻪ ﻳـﯥ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻛړي دي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺒــﺖ ﻏﺒﺮګﻮﻧﻮﻧــﻪ اﻛﺜــﺮه د وﻟــﺲ دﻣﺸــﺮاﻧﻮ‪ ،‬روښــﻨﻔﻜﺮاﻧﻮ او ﻧــﻮرو‬
‫ﻣﺨﻮرو ﻟﻪ ﺧﻮا وي‪ ،‬ﺧﻮ اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﭘـﻪ دﻏﺴـﯥ ﺳـﺨﺘﻮ اﻏﺰﻧـﻮ او ﺗﻨګـﻮ‬
‫ﺷــﺮاﻳﻄﻮ ﻛــﯥ ﺑﻴــﺎ ﻫــﻢ ﺧﭙــﻞ ﻓﺮﻫﻨګــﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳــﻲ او ټــﻮﻟﻨﻴﺰ ﻛــﺎر ﺗــﻪ دوام‬
‫ورﻛﻮي‪.‬‬
‫دا اوﺳﻨﻰ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎر‪ ،‬ﭼﯥ ﺗﺎﺳﻮ ﻳﯥ اوس ﭘـﻪ ﻣﺴﻠﺴـﻞ ډول ګـﻮرئ‪،‬‬
‫دا د ﺗﯧﺮو ﺷﻠﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﺎروﻧﻪ دي‪ ،‬ﭼﯥ ﻟﻪ ﺗﯧﺮ ﻳﻮ ﻧﻴﻢ ﻛﺎل راﻫﻴﺴـﯥ ﭘـﺮې‬
‫ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻢ ډول ﻛﺎر ﺷﻮى‪ ،‬اوډل ﺷﻮي او دادى ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻣﺨﯥ ﺗﻪ اﻳښـﻮدل‬
‫ﻛﯧږي‪ ،‬ﭘﻪ داﺳﯥ ﻳﻮ دوﻟﺘﻲ دﻓﺘﺮ ﻛﯥ ﭼﯥ ﺑﻮﺧﺘﻴﺎوې ﭘﻪ ﻛـﯥ ډﯦـﺮې وي‪،‬‬
‫د ﻣﻨﻈﻢ او ﺳﺘﺮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎر ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮل اﺳـﺎﻧﻪ ﻛـﺎر ﻧـﻪ دى‪.‬اﺳـﺘﺎد ﻳـﻮن‬
‫ﭘﺮ ﺧﭙﻠﻮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎروﻧﻮ ﺳﺮﺑﯧﺮه د ګڼﻮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ټﻮﻟﻨﻮ د ﻏړي‪ ،‬ﻫﻤﻜـﺎر‬
‫او ﻣﻮﺳﺲ ﻏړي ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻫﻢ ﺧﭙﻞ ﻓﺮﻫﻨګﻲ رول ادا ﻛړى‪،‬ﭘﻪ ﭘﯧښﻮر ﻛـﯥ‬

‫‪222‬‬
‫ﻳﯥ د دوو اﻟﻤﺎن ﻣﯧﺸـﺘﻮ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ټﻮﻟﻨـﻮ )داﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن دﻛﻠﺘـﻮري ودې‬
‫ټﻮﻟﻨﯥ( او)د ﭘښﺘﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨګ د ودې ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ټﻮﻟﻨﯥ( د ﻫﻤﻜﺎر ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‬
‫د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ ﭘـﻪ ﻟﺴـګﻮﻧﻮ اﺛـﺎر‪ ،‬اﻳـډﻳټ او ﭼـﺎپ ﻛـړي دي‪ .‬دﻏـﻪ‬
‫راز ﻳﯥ ﭘﻪ ﺳﻠګﻮﻧﻮ ﻛﻮرﻧﻴﻮ ﻣﺸﺎﻋﺮو‪ ،‬ادﺑﻲ ﻏﻮﻧډو او ﺳﻴﻤﻴﻨﺎروﻧﻮ ﻛﯥ‬
‫وﻧډه اﺧﻴﺴﺘﯥ ده‪ ،‬ﺧﭙﻠﻪ ﻳﯥ ﻫﻢ ﭘـﻪ ﻟﺴـګﻮﻧﻮ ﻣﺸﺎﻋﺮې‪،‬ﺳـﻴﻤﻴﻨﺎروﻧﻪ او‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ورﻛﺸﺎﭘﻮﻧﻪ ﺟﻮړ ﻛړي دي‪.‬‬
‫ﺳﺮﺑﯧﺮه ﭘﺮ دې‪ ،‬ﭘﻪ ﻳﻮ زﻳﺎت ﺷـﻤﯧﺮ‪ ،‬ﻣﻠـﻲ او ﻧړﻳﻮاﻟـﻮ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴـﻮﻧﻮ ﻛـﯥ‬
‫ﻳــﯥ ﭘــﻪ ښــﻪ ډول د ﺧﭙــﻞ ﻫﯧــﻮاد اﺳــﺘﺎزي ﻛــړې ده‪ .‬دﻟﺘــﻪ ﺑــﻪ ﻳــﯥ د اﺛــﺎرو‬
‫ﻳﺎدوﻧﻪ وﻛړو‪:‬‬

‫اﺛﺎر‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﭘﻨځﻮﻧﯥ‪:‬‬
‫ﭼﺎﭘﻜﺎل‬ ‫څﺮﻧګﻮاﻟﻰ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻧﻮم‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫ﻟﻮﻣړۍ ﺷﻌﺮي ټﻮﻟګﻪ‬ ‫• ﻣټﻜﻮر‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫• ﭘﻪ اوروﻧﻮ ﻛﯥ ﺳﻨﺪرې دوﻳﻤﻪ ﺷﻌﺮي ټﻮﻟګﻪ‬
‫ب‪ -‬راټﻮﻟﻮﻧﯥ‪:‬‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫ګډه ﺷﻌﺮي ټﻮﻟګﻪ‬ ‫• ﻫﻴﻠﯥ‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫د ﺣﻴﺮان ﺷﻌﺮي ټﻮﻟګﻪ‬ ‫• ﻧﻴﻤګړي ارﻣﺎﻧﻮﻧﻪ‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫ګډه ﺷﻌﺮي ټﻮﻟګﻪ‬ ‫• د ﻟﻮوﻧﻮ ﻓﺼﻞ‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫د ﺳﻴﻤﻴﻨﺎر د ﻟﻴﻜﻨﻮ ټﻮﻟګﻪ‬ ‫• د ﻧﺎزو اﻧﺎ ﻳﺎد‬
‫درﯦﻴﻢ ‪1387‬‬ ‫د اﺳﺘﺎد اﻟﻔﺖ ﻧﺜﺮي ﻛﻠﻴﺎت داﺳﺘﺎد اﻟﻔﺖ ﻧﺜﺮوﻧﻪ‬ ‫•‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫د اﺳﺤﻖ ﻧﻨګﻴﺎل ﺷﻌﺮي ﻣﻨﺘﺨﺒﺎت‬ ‫• ﺳﻴﻨﺪوﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﺮي‬

‫‪223‬‬
 ‫ج‪ -‬ژﺑﺎړﻧﯥ‪:‬‬
‫د ټﻮﻟﻨﭙﻮﻫﻨﯥ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه‪ :‬ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ د واك ﺟﻮړښﺘﻮﻧﻪ‬ ‫•‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫دﭘﻮﻫﻨﻮال روﺳﺘﺎرﺗﺮه ﻛﻲ اﺛﺮ‬
‫• ‪.‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫د ﻧﻴﻨﺴﻲ دوﭘﺮې اﺛﺮ‬
‫• ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ د ﺟګړې ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎراﻧﻮ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫د ﭘﻮﻫﻨﻮال روﺳﺘﺎر ﺗﺮه ﻛﻰ اﺛﺮ‬
‫د‪ -‬ﻳﻮﻧﻠﻴﻜﻨﯥ‪:‬‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫د اﻣﺎراﺗﻮ ﻳﻮﻧﻠﻴﻚ‬ ‫• د اﻣﺎراﺗﻮ ﺳﻔﺮ‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• ﻛﻪ ﻳﻮن دى ﻳﻮن دى د اروﭘﺎ ﻳﻮﻧﻠﻴﻚ‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• دﭘﻨټﺎګﻮن ﺗﺮڅﻨډو د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻳﻮﻧﻠﻴﻚ‬
‫ﻫـ‪ -‬څﯧړﻧﯥ او ﺷﻨﻨﯥ‪:‬‬
‫• د ﻣﺤﻤﺪګﻞ ﺧﺎن ﻣﻮﻣﻨﺪ اﻧﺪ و ژوﻧﺪ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻟﻨډه ﻛﺘﻨﻪ دوﻳﻢ ‪1387‬‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫• اﺳﺘﺎد زﻳﺎر د ﭘښﺘﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨګ ﻳﻮ ځﻼﻧﺪ ﺳﺘﻮرى‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫دﻛﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن د ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻮﻫﻨځﻲ ﭘښﺘﻮ ﻛﺘﺎﺑښﻮد‬ ‫•‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫• د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګ ﺗﻪ اوښﺘﻲ زﻳﺎﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﺷﭙږم ‪1387‬‬ ‫• د ﭘښﺘﻮ ﺷﻌﺮ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺟﻮړښﺖ‬
‫• ﻟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﻪ د ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻛﺎدروﻧﻮ د ﻓﺮار ﻋﻮاﻣﻞ دوﻳﻢ ‪1387‬‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫• ﺳﺎﻳﻨﺴﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎوې‬
‫دوﻳﻢ ‪1387‬‬ ‫• ﺑﯧړﻧۍ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮګﻪ وﻟﺴﻮاﻛﻲ او زورواﻛﻲ‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• اﻧﺪﻳﺎل ﺧﻮﺷﺎل‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• ﻫﻴﻠﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﺳﺮﻳﺰو ﭘﻪ ﻟﻤﻦ ﻛﯥ‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• ﻛﻠﺘﻮري ﻳﻮن‬

‫‪224‬‬
 ‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻓﻘﺮ‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• ﻣﺮﻛﻪ او ﻣﺮﻛﯥ‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• ﺧﻮﺷﺎل ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﻳډﻳﺎل‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• دﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ وږﻣﻮ ﻛﯥ‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛږﻟﯧﭻ ﻛﯥ‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻨﻰ ﺳﻤﻮن‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• اوﺳﻨۍ رﺳﻨۍ‬
‫ﻟﻮﻣړى ‪1387‬‬ ‫• ﻛﻪ ﻧړﻳﻮال ﻣﺎﺗﻪ وﺧﻮري؟‬
‫ﺧﺪاى )ج( دې اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﺗـﻪ ډﯦـﺮ ﻋﻤـﺮ ورﻛـړي او ﺟﺮﺋـﺖ دې ورﺗـﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﺗﺎﻧﺪ ﻟﺮي‪،‬اﷲ)ج( دې دى ﻟﻪ ﻫﺮ ډول ﺑﺪو ﺑﻼوو وژﻏﻮري‪ ،‬ﭘﻪ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ‬
‫ﻛﺎرو زﻳﺎر ﻛﯥ ورﺗﻪ دﻧﻮر زﻏﻢ او اوﺳﯧﻠﯥ ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم‪.‬‬
‫ﭘﻪ درﻧﺎوي‬
‫وﻓﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ وﻓﺎ‬
‫ﻛﺎﺑﻞ‪ -‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫‪225‬‬