‫﴿‪﴾ 1‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾2‬‬

‫ﻲ‪ ،‬زﻣﺎ ﺳﺮه ﭘﻪ ﻳﻮه ﻧﻈﺮ دئ او د‬

‫ﻲ ﭘﺮ ﻋﻠﻤﻲ زﯦﺮﻣﻪ ﺑﺎﻧﺪي د دې‬

‫ﻠﻜﻲ ﻟﺤﺎظ اﻧﺠﻨﻴﺮ دئ او ﭘﻪ‬

‫د ﺳﺮﻳﺰي ﭘﺮ ځﺎى‬ ‫وﻛﺘﻮرا ﺑﺸﭙړه ﻛړې ده ﺧﻮ ﻟﻪ‬
‫ﻴﺘﻮب ﻟﻪ وﺧﺘﻪ اﺷﻨﺎ او ﭘﻪ دﻏﻪ‬
‫ﭘښﺘﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ د دې ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻣﻨﻠﻮ ﺗﻪ ﻏﺎړه ﻛښﯧږدي ﭼﻲ ﭘښﺘﻮ ژﺑﻲ ﺗﻪ د‬ ‫ﻛﻲ د دﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﺗﺮ ﻟﺴﻴﺰي‬
‫ﻏﻨﺎء او ﺑډاﻳۍ ﭘﺮ ﻟﻮر ﻻ اوږده ﻣﺰﻟﻮﻧﻪ ﭘﺎﺗﻪ دي‪ .‬ﻛﻪ داﺳﻲ ﻧﻪ واى ﻧﻮ وﻟﻲ ﺑﻪ د ﺷﻠﻤﻲ‬ ‫و ډﯦﺮي ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ادﺑﻲ او ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻋﻴﺴﻮي ﭘﯧړۍ ﭘﻪ ﭘﺎى ﻛﻲ ﻻ زﻣﻮږ ﺧﻮاﺧﻮږو ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﻟﻪ ﭘښﺘﻮ ﺳﺮه د )ﺧﻮارﻛۍ(‬ ‫ﻪ ﻛﻲ د څﻠﻮﯦښﺘﻤﻲ ﻟﺴﻴﺰي ﭘﻪ‬
‫ﻟﻘﺐ زﻳﺎﺗﻮﻻى‪ .‬ﭘﻪ دې ﻟﻘﺐ ﻛﻲ ﭘﺮ ﻋﺎﻃﻔﻲ اړخ ﺳﺮﺑﯧﺮه د ﻣﺤﺘﺎﺟۍ ﺿﻤﻨﻲ ﻣﻌﻨﺎ‬ ‫ﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﺗﺮ اﻋﻼن وړاﻧﺪي‬
‫ﻫﻢ ﻧﻐښﺘﯥ ده‪.‬ګﻮﻳﺎ د ﭘښﺘﻮ ژﺑﻲ د ﻏﻨﺎء ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻧﻮر ﻛﺎر او زﻳﺎر اړﺗﻴﺎ ﺳﺘﻪ‪.‬‬ ‫ﭙﻠﻮاﻛۍ د ګټﻮﻧﻜﻲ ﺑﻪ ﺗﻮګﻪ ﻧﻪ‬
‫د ﻫﺮي ژﺑﻲ او ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻛﻲ د ﭘښﺘﻮ ژﺑﻲ د ﺑډاﻳۍ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻖ او‬ ‫ﻴﺮ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﻣﺎت ﺳﻮ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﯥ درې ﺳﺮه ﺑﺮﺧﻲ ﻻزﻣﻲ دي‪ .‬ﺧﻮ ﻟﻜﻪ د ﻻس ﭘﻪ ګﻮﺗﻮ ﻛﻲ ﭼﻲ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﺳﺘﻪ‬ ‫ﺗﻞ او ګټﻮﻧﻜﻲ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﺳﺘﺎﻳﻞ‬
‫ﻫﺮه ژﺑﻪ ﺑﻴﺎ د ﺧﭙﻠﻮ ﻏﻮښﺘﻨﻮ او اړﺗﻴﺎوو ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﭘﻪ دﻏﻮ درو واړو ﺑﺮﺧﻮ ﻛﻲ ﭘﺮ ﻳﻮه‬ ‫ﻣﻨﻮرﻳﻨﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮه ښﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل‬
‫ﻳﺎ ﺑﻠﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﺑﺎﻧﺪي زور اﭼﻮي‪ .‬زه ﻟﻪ ﭘښﺘﻮ ژﺑﻲ ﺳﺮه د ﻧﺴﺒﺘﺎً اوږدې ﺑﻠﺪﺗﻴﺎ او د‬ ‫ﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ آﺛﺎر ﻳﯥ ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ‬
‫ﻫﻐﯥ ﭘﻪ ګﺎوﻧډ ﻛﻲ د ﻧﻮرو ﭘﺮﺗﻮ ژﺑﻮ ﻟﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ څﺨﻪ دې ﻧﺘﻴﺠﯥ ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻰ ﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﺴﺎﻃﻮ ﺧﭙﺎره ﻛړي دي او دا دئ‬
‫ﭼﻲ د ﭘښﺘﻮ ﭘﻪ ﭘﻴﺎوړﺗﻴﺎ ﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ د ﺗﺮﺟﻤﯥ ﻛﺎر ﺗﻪ زﻳﺎﺗﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ وﺳﻲ‪ .‬دا ځﻜﻪ د‬ ‫ړﻟﻮ ﺳﺮه ﭘﺮ ﭘښﺘﻮ ژﺑﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﻳﻮه‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ او ﺗﺨﻠﻴﻖ ﻫﻐﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﭼﻲ د ﻧﻮرو ژﺑﻮ وﻳﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﻣﻴﺴﺮ دي‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﺪه ﻣﺮﻏﻪ‬ ‫ﻰ دئ‪ .‬د ژﺑﺎړي د ژﺑﻲ ﭘﻪ ﺑﺎب‬
‫ﭘښﺘﺎﻧﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﻧﻦ ورځ ﭼﻲ څﻪ دﭘﺎﺳﻪ درې ﻟﺴﻴﺰي ﻳﯥ ﭘﻪ ﺟګړو‬ ‫ت ﺷﺮﻳﻚ ﻛړي دي ﺧﻮ د ﻟﻐﺎﺗﻮ‬
‫ﻛﻲ ﺗﯧﺮي ﺳﻮي دي‪ ،‬دوه درې ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﻧﺴﻠﻪ ﻳﯥ ﻟﻪ ﻣﻨﻈﻤﻮ زده ﻛړو څﺨﻪ ﺑﯥ‬ ‫ى ﻛړى دئ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮي دي‪ ،‬د ﻧﻔﻮﺳﻮ ﻳﻮه درﻳﻤﻪ ﻳﯥ ﭘﺮ ﻧړۍ ﺑﺎﻧﺪي ﺳﺮه ﭘﺎﺷﻞ ﺳﻮې ده‬ ‫دﻏﻪ دراﻧﻪ اﺛﺮ د ژﺑﺎړﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‬
‫او دﻧﻨﻪ ﭘﻪ ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ ﻳﯥ د ﭘﻮﻫﻲ او ﻓﺮﻫﻨګ ﻣﺮﻛﺰوﻧﻪ ﻟﻪ ﺗﺎداوه ﻧړول ﺳﻮي دي‪.‬‬ ‫ښﺘﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﺧﭙﻠﻪ ﭘﻮﻫﻪ ﻧﻮره ﻫﻢ‬
‫ﺧﻮ د ﭼﺎ ﺧﺒﺮه "ﺧﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲ وﺳﻮه‪ ،‬دﯦﻮاﻟﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﭘﺎﺧﻪ ﺳﻮه"‪ .‬د ﻧړۍ ﭘﺮ ﻫﻴﻮادو‬
‫ﺑﺎﻧﺪي د اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﭘﺎﺷﻨﻲ ﻫﻐﻮى ﺗﻪ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﻲ ﺗﻮګﻪ دا زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاﺑﺮه ﻛړې ده‪،‬‬ ‫ﻚ‬
‫ﭼﻲ د ﺗﺮﺟﻤﯥ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﯥ د ﺗﺤﻘﻴﻖ او ﺗﺨﻠﻴﻖ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻻس ﺗﺮ ﻳﻮه ځﺎﻳﻪ‬
‫ورﺳﯧږي‪ .‬ﭘښﺘﺎﻧﻪ د ﻧړۍ ﻟﻪ ژوﻧﺪﻳﻮ ژﺑﻮ او ژوﻧﺪﻳﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﺗﺮ ﻳﻮې اﻧﺪازې‬ ‫ع‬

‫‪Ketabton.com‬‬
‫ﺑﻠﺪ ﺳﻮي دي‪ .‬د ﻫﻤﺪې اﺳﺘﺪﻻل ﺗﺮ اﻏﯧﺰې ﻻﻧﺪي ﻣﺎ ﻫﺮ وﺧﺖ او ﻫﺮ ﭼﺎ ﺗﻪ ﭘﻪ‬
‫ﭘښﺘﻮ ژﺑﻪ ﺑﺎﻧﺪي د ﻧﻮرو ژوﻧﺪﻳﻮ ژﺑﻮ د آﺛﺎرو د ژﺑﺎړﻟﻮ ﺳﭙﺎرښﺘﻨﻪ ﻛړې ده‪.‬‬
‫د دﻏﻪ ﺣﺎﺿﺮﻛﺘﺎب ژﺑﺎړوﻧﻜﻰ ښﺎﻏﻠﻰ ډاﻛټﺮ ﻣﺤﻤﺪﺻﺪﻳﻖ ﻇﻬﻴﺮ ﭘﻪ دﻏﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾ 3‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾ 4‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ اوﺳﻲ ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﻛﺎر ﻛﻲ ډﯦﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪.‬‬
‫دا ﻛﺘﺎب ﭼﻲ ﺳﺘﺎﺳﻲ ﭘﻪ ﻣﺨﻜﻲ دئ د څﻠﻮرو اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻟﻴﻜﻮاﻟﻮ‪ ،‬ﻣﻴﻜﺎﻳﻞ‬
‫راﺳﻜﻴﻦ‪ ،‬راﺑﺮت ﻛﻮرډ‪ ،‬ﺟﯧﻤﺰﻣﻴډ ﻳﻮرس او واﻟټﺮ ﺟﻮﻧﺰ ﻟﺨﻮا ﭘﻪ ګډه د ﻳﻮه‬
‫درﺳﻲ ﻛﺘﺎب ﭘﻪ ﺷﻜﻞ ﭘﻪ ‪۲۰۰۴‬ع ﻛﺎل ﻛﻰ د ‪Political Science. An‬‬
‫ﻳﻮ څﻮ ﺧﺒﺮي‬ ‫‪ Introduction‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻟﻴﻜﻞ ﺳﻮى او ﭼﺎپ ﺳﻮى دئ ﭼﻲ وروﺳﺘﻪ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ‪۲۰۰۷‬‬
‫ﻛﺎل ﻛﻲ ﻟﻪ ﺳﺮه ﻛﺘﻨﻪ ورﺑﺎﻧﺪي ﺳﻮې ده او د ﻟﺴﻢ ځﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره دوﺑﺎره ﭼﺎپ ﺳﻮى‬
‫ﻣﺎ ﻳﻮ څﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ ﺟﺎﭘﺎن ﻛﻲ ﺗﯧﺮﻛړى دئ او ﻫﻮرې ﻣﻲ د اﻧﺠﻴﻨﺮۍ ﭘﻪ‬ ‫دئ‪ .‬ﻣﺎ دا ﻛﺘﺎب ﺗﻠﺨﻴﺺ او ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛړى دئ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﻰ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻲ‬
‫څﺎﻧګﻪ ﻛﻲ د ﺗﺤﺼﻴﻞ ﭘﺮ څﻨګ د ﺟﺎﭘﺎن د ﺗﺎرﻳﺨﻲ او ﻛﻠﺘﻮري ﺟﻮړښﺖ او‬ ‫ځﻨﻲ اﻳﺴﺘﻠﻲ دي‪ ،‬ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻮري ډﯦﺮي ﻣﺨﺘﺼﻲ دي او‬
‫ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ﺑﯧﺴﺎري ﭼټﻚ اﻗﺘﺼﺎدي او ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻫﻢ څﻪ‬ ‫زﻣﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻳﯥ ښﺎﻳﻲ د اﻓﻐﺎﻧﻲ زده ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻔﻬﻮم اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو‬
‫ﻧﺎڅﻪ ﻟﻮﺳﺘﻲ دي‪ .‬ﻳﻮه ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻲ ﻣﺎ ﺗﻪ ډﯦﺮه ﭘﻪ زړه ﭘﻮري وه ﻫﻐﻪ د ﺟﺎﭘﺎن ﭘﻪ‬ ‫ډﻛﻪ وي‪ .‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﻫﻢ‪ ،‬څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ﻛﺘﺎب د اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ زده ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫دې ﺑﯧﺴﺎري ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻛﻲ د ژﺑﺎړي رول و‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﺎﭘﺎﻧﻴﺎن د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ‬ ‫ﻟﻴﻜﻞ ﺳﻮى دئ‪ ،‬ځﻜﻪ ﻳﯥ ﻧﻮ ډﯦﺮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ او ﻣﺴﺎﻳﻞ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ او‬
‫ﭘﻪ وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻟﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً درې ﺳﻮه ﻛﻠﻨﻲ اﻧﺰوا څﺨﻪ راووﺗﻞ او د ﻧړۍ د‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي ﺧﻮ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲ دئ ﭼﻲ د ﻫﻤﺪې ﻣﺜﺎﻟﻮ او د اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻲ او د ﺟﺎﭘﺎن د وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﺎﻳﻨﺲ او ﺗﺨﻨﻴﻚ څﺨﻪ ﺧﺒﺮ ﺳﻮل‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ‬ ‫د ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬او ﻛﻠﺘﻮري ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن زده ﻛړه زﻣﻮږ ځﻮان ﻧﺴﻞ‬
‫دې ﻓﻜﺮ ﻛﻲ ﺳﻮل ﭼﻲ څﻪ ﺑﺎﻳﺪ وﻛړي‪.‬‬ ‫ﺗﻪ ﻫﻢ ګټﻮره او ﻫﻢ ﻻزﻣﻲ ده‪.‬‬
‫ﭘﺮ وﻃﻦ او ﻗﺎم ﻣﻴﻦ ﺟﺎﭘﺎﻧﻲ ﻣﺸﺮان ﻟﻪ ډﯦﺮو ﺳﻼوو اوﻣﺸﻮرو وروﺳﺘﻪ دې‬ ‫د دې ﻣﻌﻨﻰ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ دا ﻧﻪ ده‪ ،‬ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ زده ﻛﻮوﻧﻜﻲ ﺑﺎﻳﺪ ټﻮل ﻫﻐﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻲ ﺗﻪ ورﺳﯧﺪل‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻏﺮب ﭘﺴﯥ د رﺳﯧﺪﻟﻮ او ﻟﻪ دوى ﺳﺮه د رﻗﺎﺑﺖ ﻛﻮﻟﻮ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺘﺎب ﻛﻲ راﻏﻠﻲ دي ﭘﻪ ﭘټﻮ ﺳﺘﺮګﻮ وﻣﻨﻲ‪ ،‬او دا ﻣﻌﻨﻰ ﻫﻢ ﻧﻪ ﻟﺮي‬
‫ﻳﻮه ﻻر دا ده ﭼﻲ د ﻏﺮب ټﻮل ﻋﻠﻮم ژر ﺗﺮ ژره ﺟﺎﭘﺎن ﺗﻪ د ﺗﺮﺟﻤﯥ ﻟﻪ ﻻري‬ ‫ﭼﻲ زه ګﻮﻳﺎ ﻟﻪ ټﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻣﻮاﻓﻖ ﻳﻢ‪ .‬زﻣﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ د دې ﻛﺘﺎب د ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ‬
‫راوړي‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﭼﻲ د ﺟﺎﭘﺎن اﻗﺘﺼﺎد ﭘﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ د ﻧﻦ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻗﻮي ﻧﻪ و‬ ‫او ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻮﻫﻪ ﻟﻪ زدﻛﻮوﻧﻜﻮ ﺳﺮه دا ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻲ‬
‫ﺑﻴﺎ ﻳﯥ ﻫﻢ ډﯦﺮ ځﻮاﻧﺎن ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺗﻪ د زده ﻛړي ﻟﻪ ﭘﺎره وﻟﯧږل او ﻫﻢ ﻳﯥ د‬ ‫ﻳﯥ د ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ څﺮك وﺑﺎﺳﻲ او د ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺳﺎﺣﻪ ﻳﯥ وﭘﻠټﻲ‪.‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ‪ ،‬اﻧګﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﯥ‪ ،‬ﺟﺮﻣﻨﻲ او ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ څﺨﻪ ﭘﻪ ﻟﻮړو اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻮ‬ ‫د دې ﻛﺘﺎب دﻳﺎرﻟﺲ ﻓﺼﻠﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ او ﺗﻠﺨﻴﺺ ﻛړي دي‪ .‬ځﻴﻨﻲ‬
‫اﺳﺘﺎدان اﺳﺘﺨﺪام ﻛړل‪ ،‬ﭼﻲ ﺟﺎﭘﺎﻧﻲ زده ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ژﺑﻲ ور زده ﻛړي‪.‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻮﻧﻪ اوږده او ځﻴﻨﻲ ﺑﻴﺎ ﻟﻨډ ځﻜﻪ دي‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﭼﻲ ﻣﻲ ووﻳﻞ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻳﯥ‬
‫ﭘﻪ ډﯦﺮ ﻟږ وﺧﺖ ﻛﻲ ﺟﺎﭘﺎﻧﻴﺎن ﭘﻪ دې وﺗﻮاﻧﯧﺪل ﭼﻲ د ﻧړۍ ﭘﻪ ژوﻧﺪﻳﻮ ژﺑﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮ‬ ‫ﻳﻮازي د ﻫﻐﻪ ﭼﺎ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻔﻬﻮم ﻟﺮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﻳﯥ ډﯦﺮ وﺧﺖ ﺗﯧﺮ‬
‫زﻳﺎت ﻟﻴﻜﻞ ﺳﻮي ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﺟﺎﭘﺎﻧﻲ ژﺑﻲ ﺗﻪ راواړوي او ﻟﻪ ﻫﻐﻮ څﺨﻪ ﭘﻪ ګټﻪ‬ ‫ﻛړى وي‪ .‬د ځﻴﻨﻮ ﻓﺼﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎي ﻛﻲ )ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ( ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺳﻮي دي ﭼﻲ زده‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﺳﺮه ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد ډﯦﺮ ژر د ﻧړۍ د ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻮ ﻫﻴﻮادو ﭘﻪ ډﻟﻪ ﻛﻲ ودروي‪.‬‬ ‫ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﺗﻪ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﻛﻮي ﭼﻲ د زده ﻛﻮﻧﻜﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﯥ ګټﻲ ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫زﻣﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ‪ ،‬زﻣﻮږ ګﺮان ﻫﻴﻮاد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ د ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ‬ ‫ګﺮاﻧﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ده‪ ،‬ﭼﻲ و ﭘښﺘﻮ ژﺑﻲ ﺗﻪ د ﻣﺴﻠﻜﻲ اﺛﺎرو ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫دې ﻻر ﻛﻲ ﺟﺪي او ﻫﺮ اړﺧﻴﺰه ګﺎﻣﻮﻧﻪ واﺧﻠﻲ او ﭼﻲ ﭘﻪ وس ﻳﯥ ﻛﯧږي د ﻧړۍ ﻟﻪ‬ ‫ﻛﻮل ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻦ ﻛﺎر دئ‪ .‬ﻣﺎ ډﯦﺮ زﻳﺎر اﻳﺴﺘﻠﻰ دئ‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ رواﻧﻪ او اﺳﺎﻧﻪ‬
‫ژوﻧﺪﻳﻮ ژﺑﻮ څﺨﻪ د ﻫﺮ ډول ﻛﺘﺎﺑﻮ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﺗﻪ زور ورﻛړي‪ .‬ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﺳﻮﻳﻪ‬ ‫راﺳﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﭼﯧﺮي ﻛﻮﻣﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺒﻬﻤﻪ وي‪ ،‬ﻟﻄﻔﺎً ﻳﯥ ﻳﻮ ځﻞ ﺑﻴﺎ وﻟﻮﻟﺊ‬
‫ﺑﺎﻧﺪي ﺧﻮ ﭘﻪ دې ﻧﯧﻚ ﻛﺎر ﻛﻲ ﭘﺮاخ ګﺎﻣﻮﻧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ او ﭘﻪ دې ﻻر ﻛﻲ ﭘﻮره‬ ‫ښﺎﻳﻲ ﻣﻌﻨﻰ ﻳﯥ روښﺎﻧﻪ ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﺟﻤﻠﯥ ﻣﻔﻬﻮم روښﺎﻧﻪ ﻧﻪ ﺳﻮ ﻧﻮ دا زه د‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ګﺬاري ﻛﻮل د دوﻟﺖ ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ ﻛﺎرو څﺨﻪ دي‪ ،‬ﺧﻮ ﻫﻐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺎن ﭼﻲ ﭘﻪ‬ ‫ځﺎن ﻧﻴﻤګړﺗﻴﺎ ﺑﻮﻟﻢ او ﻟﻪ ګﺮاﻧﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ څﺨﻪ ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم‪ ،‬ﭼﻲ د ﺧﭙﻠﻲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾ 5‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾ 6‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺑﺰرګﻮارۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻋﻔﻮه راﺗﻪ وﻛړي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ښﺎﻏﻠﻲ ﻧﺴﻴﻢ ﺳﻠﻴﻤﻲ څﺨﻪ زﻳﺎﺗﻪ ﻣﻨﻨﻪ ﻛﻮم‪ ،‬ﭼﻲ د دې ﺗﺮﺟﻤﯥ ﻳﻮه ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﻳﯥ ﻛﺘﻠﯥ او ﻻزﻣﻲ ﻣﺸﻮرې ﻳﯥ راﻛړي دي‪ .‬زﻣﺎ وروڼﻮ ډاﻛﺘﺮ رﻓﻴﻖ ﻇﻬﻴﺮ او‬
‫اﻧﺠﻴﻨﺮ ﻧﺎدر ﻇﻬﻴﺮ زﻣﻮږ د ﻫﻔﺘﻪ ﻳﻴﺰ ﭼﻜﺮ وﻫﻠﻮ ﭘﺮ وﺧﺖ د ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ﻟﻐﺎﺗﻮ او‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ ډﯦﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ راﺳﺮه ﻛړﯦﺪه‪ ،‬ﭼﻲ ﻛﻮر وداﻧﻰ ورﺗﻪ واﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣړى ﻓﺼﻞ‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎى ﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ وواﻳﻢ ﭼﻲ دا ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻟږ ده ﻛﻪ ډﯦﺮه‪ ،‬ښﻪ ده ﻛﻪ ﺑﺪه‪ ،‬د ﻣﺤﻤﺪ‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻠﻢ ‪:‬‬
‫ﻣﻌﺼﻮم ﻫﻮﺗﻚ ﻟﻪ ﻣﺮﺳﺘﻲ ﭘﺮﺗﻪ ﻳﯥ ﺗﺮ ﺗﺎﺳﻮ ښﺎﻏﻠﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﭘﻮري رﺳﻮل‬
‫ﺟﻨګ او ﺗﺮورﻳﺰم د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺮه‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻪ وه‪ .‬ﻣﻌﺼﻮم ﻫﻮﺗﻚ ﺳﺮﺑﯧﺮه ﭘﺮ دې ﭼﻲ ﻫﻤﯧﺸﻪ ﻳﯥ و دې ﻛﺎر ﺗﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻴﺮﺗﻪ راژوﻧﺪۍ ﻛړې ده‪ .‬زده ﻛﻮوﻧﻜﻮ او ﺟﺪي ﺧﻠګﻮ ﭼﻲ ﭘﺨﻮا ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﻛړى ﻳﻢ‪ ،‬دا ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻳﯥ‪ ،‬د ﻛﻠﻤﯥ ﭘﻪ واﻗﻌﻲ ﻣﻌﻨﻰ‪ ،‬ټﻜﻲ ﭘﻪ ټﻜﻲ ﻟﻮﺳﺘﻠﯥ او اﻳډﻳﺖ‬
‫او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ څﺨﻪ ﻣﺦ اړاوه‪ ،‬اوس ﻳﻲ ﺑﻴﺮﺗﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻪ ﻣﺦ ﻛړى دئ‪ .‬ﻣګﺮ‬
‫ﻛړې ده‪ .‬ﻋﻤﺮ دي ﻳﯥ ډﯦﺮ‪ ،‬ﻛﻮر دې ودان او ﭘﺮﻗﻠﻢ دې ﺑﺮﻛﺖ وي‪ .‬زه ﺗﺮ ﺣﺪ‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﻫﻢ ډﯦﺮو ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎﻧﻮ ﺗﻪ دا اﻧﺪﯦښﻨﻪ ﭘﻴﺪا ﺳﻮﯦﺪه‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫زﻳﺎت ځﻨﻲ ﻣﻤﻨﻮن ﻳﻢ‪ ،‬ﻣګﺮ ﻧﻮ د څﻪ ﻛﻢ ﭘﻨځﻮﺳﻮ ﻛﺎﻟﻮ اﺷﻨﺎﻳۍ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ﻧړۍ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺧﻠګ ﭘﻪ‬
‫ﻫﻤﺪاﺳﻲ وي‪.‬‬
‫اﺻﻄﻼح ﻏﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻮي دي‪ .‬ﭘﻮښﺘﻨﻪ دا ده ﭼﻲ وﻟﻲ ﻟﻪ ډﯦﺮو ﻛﻠﻮﻧﻮ راﻫﻴﺴﻲ ﻟﻪ‬
‫ﭘﻪ درﻧﺎوي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺮه د ﺧﻠګﻮ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺦ ﭘﺮﻟږﯦﺪو ده‪ .‬اﻳﺎ ﻋﻠﺖ ﻳﻲ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻮاﻟﻮ څﺨﻪ‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﻳﻖ ﻇﻬﻴﺮ‬
‫ﻫﺮ وﺧﺖ ﻳﻮازي د ګﻮﻧﺪي ګټﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻫڅﻲ ﻛﻮي‪ ،‬د ﺧﻠګﻮ ﻛﺮﻛﻪ ده؟ او ﻛﻪ ﺧﻠګﻮ‬
‫وﻳﺮﺟﻴﻨﻴﺎ‪ -‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺗﻪ دا اﺣﺴﺎس ورﭘﻴﺪا ﺳﻮى دئ ﭼﻲ د دوى ﻳﻮه اﻧﻔﺮادي راﻳﻪ ﻛﻮﻣﻪ ګټﻪ ﻧﻪ ﻛﻮي؟‬
‫ﻧﻮﻣﺒﺮ ‪۲۰۰۸‬ع‬
‫اﻳﺎ ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ ﺳﺮه دا ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻴﺪا ﺳﻮى دئ ﭼﻲ د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﻴﺪان ﻛﻲ ﻳﻮازي د‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪو او ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻪ ﺧﻠګﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﻫﺮ څﻪ زړه ﻏﻮاړي ﻫﻐﻪ ﻛﻮﻻي ﺳﻲ‪ ،‬اﻏﯧﺰه ﺳﺘﻪ ﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ څﻪ ګټﻪ ﻟﺮي؟‬
‫د دې ﻛﺘﺎب ﺗﺴﻴﺰ )‪ (Thesis‬دا دئ ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻬﻢ دئ‪ .‬ﻛﻪ ﺗﺎﺳﻲ ﻟﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺮه ﻋﻼﻗﻪ وﻧﻪ ښﻴﺎﺳﺖ او ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ واﻧﺨﻠﺊ‪ ،‬ﻳﻮ ﺑﻞ څﻮك‬
‫ﺑﻪ دا ﻛﺎر وﻛړي او ﻫﻐﻮى ﺑﻪ ﭘﺮ ﻫﻐﻮ ﺗﺼﺎﻣﻴﻤﻮ اﻏﯧﺰه وﻛړي ﭼﻲ زﻣﻮږ او ﺳﺘﺎﺳﻲ‬
‫ﭘﺮ ژوﻧﺪ اﺛﺮ ښﻨﺪي‪ .‬د دې ﻛﺘﺎب ﻳﻮه وﻇﻴﻔﻪ دا ده ﭼﻲ ﺗﺎﺳﻲ ﺗﻪ دا وښﻴﻲ ﭼﻲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ څﻪ ﺷﻲ دئ او څﺮﻧګﻪ ﻛﺎر ورﻛﻮي‪ ،‬څﻮ ﺗﺎﺳﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ګټﻪ ﭘﻮه ﺳﺊ او‬
‫ﻧﻮر څﻮك وﻧﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﺳﺘﺎﺳﻲ ﻟﻪ ﻧﺎﭘﻮﻫۍ څﺨﻪ ﻧﺎوړه‬
‫ګټﻪ واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ څﺨﻪ د ډﯦﺮو ﺧﻠګﻮ ﻧﻔﺮت ﻛﯧږي او ښﺎﻳﻲ دوى ﭘﺮ ﺣﻖ ﻫﻢ وي‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ذات ﻛﻲ ﻳﻮ ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﺷﻰ وي‪ .‬ﻟﻪ ﻗﺪرت څﺨﻪ ﻧﺎوړه‬
‫اﺳﺘﻔﺎده او ﻓﺴﺎد د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻬﻢ اﺟﺰاء ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﻣګﺮ دا ﺣﺘﻤﻲ ﻧﻪ ده ﭼﻲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾ 7‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻲ ﻫﻐﻪ څﻪ ﺧﻮښ ﻫﻢ وي ﭼﻲ زده ﻛړه ﻳﯥ ﻛﻮئ‪ .‬ﺑﻴﺎﻟﻮژﻳﺴﺘﺎن د ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻪ‬
‫ﻧﺎروﻏﻴﻮ ﺑﺎﻛټﺮﻳﺎوي ﺗﺮ ﻣﺎﻳﻜﺮوﺳﻜﻮپ ﻻﻧﺪي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮي‪ .‬د دوى دا ﺑﺎﻛټﺮﻳﺎوي‬
‫ﺧﻮښﻲ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻣګﺮ دوى ﻏﻮاړي ﭘﻪ دې ﭘﻮه ﺳﻲ ﭼﻲ ﺑﺎﻛټﺮﻳﺎوي څﺮﻧګﻪ ډﯦﺮﯦږي‪،‬‬
‫څﻪ ډول ﺧﻄﺮوﻧﻪ ځﻨﻲ ﭘﯧښﯧږي او څﺮﻧﻜﻪ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړل ﻛﯧﺪاي ﺳﻲ‪ .‬د‬
‫ﺑﻴﺎﻟﻮژﻳﺴﺘﺎﻧﻮ دې ﺑﺎﻛټﺮﻳﺎوو ﺗﻪ درد )ﻗﻬﺮ( ﻫﻢ ﻧﻪ راځﻲ ﭼﻲ ﺳﺮه ﭼﺨﺘﺎڼﻲ او ﻟﻪ‬
‫ﻣﻨځﻪ ﻳﻲ ﻳﻮﺳﻲ‪ .‬دوى ﻏﻮاړي د ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻮه ﻛړي څﻮ وﻛﻮﻻى‬
‫ﺳﻲ ﻟﻪ دې ﻻري ﻟﻪ ﺑﺸﺮي ژوﻧﺪ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻛړي‪ .‬ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎن ﻟﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺮه ﻫﻤﺪا ﻛﺎر ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻋﻴﻦ دوران ﻛﻲ ﻟﻪ ﻓﺮاﻧﺴﯥ‪ ،‬اﻳټﺎﻟﻴﺎ او روﺳﻴﻲ ﺳﺮه ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛړي‪ ،‬ﭼﻲ ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﻮﻧﻪ‬
‫اﺻﻠﻲ ﻋﻠﻢ ‪:‬‬
‫ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﭼﻲ د ډﻳﺴﭙﻠﻴﻦ ‪ discipline‬ﺗﻬﺪاب اﻳښﻮوﻧﻜﻰ دئ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫)اﺻﻠﻲ ﻋﻠﻢ( ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﻳﻲ دا دئ ﭼﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ څﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﻲ‬
‫ﭘﯧښﯧږي او ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﺮ ﻧﻮر ﻫﺮ څﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﭘﻮﻟﻴﺲ ‪) polis‬د ﻳﻮﻧﺎن ښﺎر‪ -‬دوﻟﺖ‬
‫‪ (city-state‬ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻛﻮي‪ .‬څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ څﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ د‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ]زده ﻛړه[ ګﻮاﻛﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً د ﻫﺮ څﻪ زده ﻛړه ده‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ‬
‫]زده ﻛﻮوﻧﻜﻲ[ د زده ﻛړي ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻲ څﺎﻧګﻲ ﺗﻌﻘﻴﺒﻮي‪ .‬ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﭘﺨﭙﻠﻪ‬
‫د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ څﺎﻧګﻮ څﺨﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ دئ‪ .‬ځﻴﻨﻲ وﺧﺖ‪ ،‬ﭘﻪ دې‬
‫ﺑﺎﻧﺪي ﭘﻮﻫﯧﺪل ګﺮان دي ﭼﻲ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺸﺮي ﺟﻐﺮاﻓﻴﻪ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد‪،‬‬
‫ﺳﻮﺷﻴﻮﻟﻮﺟﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺮوﭘﻮﻟﻮﺟﻲ او ﻳﺎ ﻫﻢ ﺳﺎﻳﻜﻮﻟﻮﺟﻲ ﭘﺮ ﻛﻮم ځﺎى ﺧﺘﻤﯧږي او‬
‫ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﭘﺮ ﻛﻮم ځﺎى ﭘﻴﻞ ﻛﯧږي‪ .‬دﻟﺘﻪ ﺑﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻨډه ﺗﻮګﻪ‪ ،‬وګﻮرو ﭼﻲ‬
‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ څﺮﻧګﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ ﺳﺮه ارﺗﺒﺎط ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ‪:‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ‪ data‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﻮږ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د درﻳﻢ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ )‪۱۹۴۰ - ۱۸۷۱‬ع( د‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ ﺑﺎب‪ ،‬ﻳﺎ د ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ روزوﻟﺖ )‪۱۹۴۵ - ۱۹۳۳‬ع( ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د ﻗﺪرت د زﻳﺎﺗﻮب ﭘﻪ ﺑﺎب او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﺳﺎړه ﺟﻨګ‬
‫)‪۱۹۸۹ -۱۹۴۷‬ع( ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺧﺒﺮي ﻛﻮو‪ ،‬ﻣﻮږ د ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮو‪ .‬ﻣګﺮ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﻮﻫﺎن او ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎن ﭘﻪ دې ﭘﯧښﻮ ﻛﻲ ﺑﯧﻞ ﺷﻴﺎن ﭘﻠټﻲ او ﻟﻪ دې‬
‫﴿‪﴾ 8‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ اﺷﻜﺎﻟﻮ ﺳﺮوﻛﺎر ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻮﻫﺎن‬
‫ﻳﻮه ﭘﯧښﻪ ﭘﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳﺮه څﯧړي‪ ،‬د ﭘﯧښﻲ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ارﺷﻴﻔﻮﻧﻪ او ﺧﺒﺮي‬
‫راﭘﻮروﻧﻪ راﻏﻮﻧډوي‪ .‬دوى ﭘﺮ ﯦﻮه ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻧﺪي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺳﻮي زﻳﺎت ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫]ډﯦټﺎ[ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻮﻟﻮ ]ﺗﻌﻤﻴﻢ[ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻟږ او ﻳﺎ ﻫﻴڅ اﻗﺪام ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻟﻪ‬
‫ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎن ﺧﺒﺮه ﻟﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ ] ‪ [ generalization‬څﺨﻪ‬
‫راﺷﺮوع ﻛﻮي‪ .‬ﻣﻮږ ﻛﻮﻻى ﺳﻮ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ څﯧړﻧﻲ او ګﺮوﯦږﻧﻲ ﺳﺮه ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ او‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛړو‪ .‬ﻳﻮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻮه ښﺎﻳﻲ د واﻳﻤﺮ ﺟﺮﻣﻨﻲ )‪۱۹۳۳ - ۱۹۱۹‬ع( ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ‬
‫څﯧړﻧﻪ او ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﺮ ﺗﻪ ورﺳﻮي‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺖ ﺑﻴﺎ ښﺎﻳﻲ دا ډول څﯧړﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫او ﺗﻔﺎوﺗﻮﻧﻪ ﻳﻲ وګﻮري‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻮﻫﺎن ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻮي څﯧړﻧﻪ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ دې ﺻﻮرت ﻛﻲ ﻧﻮ دوى ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎن ﻫﻢ ﺑﻠﻞ ﻛﯧﺪاى‬
‫ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺸﺮي ﺟﻐﺮاﻓﻴﻪ ‪:‬‬
‫ﺑﺸﺮي ﺟﻐﺮاﻓﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﻟﻪ ﻓﺰﻳﻜﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﯥ ﺳﺮه ﺗﻔﺎوت ﻟﺮي‪ ،‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ‬
‫دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻟﺴﻴﺰو ﻛﻲ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه اﭼﻮﻟﯥ ده‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻲ ﻳﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﻧﻔﻮذ زﻳﺎت دئ‪ .‬د ﺑﺸﺮي ﺳﻠﻮك ﭘﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﭘﻮري‬
‫ﺗړﻟﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻟﻜﻪ ﺳﺮﺣﺪات‪ ،‬ﻧﮋادي ﺳﺎﺣﻪ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت‪ ،‬د ﻗﺪرت ﺗﻤﺮﻛﺰ او ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ډﯦﺮ زﻳﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ او اړﺧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﭽﻨﻴﺎ او ﻋﺮاق ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣﺪه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اړخ ﻟﺮي او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ﻛﺎﻧﺎډا ﻻﻳﻨﺤﻞ ﻓډراﻟﻴﺰم‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫ﻛﻮﺑﻴﻚ ځﻴﻨﻲ ﺧﻠګ ﻏﻮاړي ځﻨﻲ ﺑﯧﻞ ﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اړخ ﻟﺮي‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ‪:‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬د ځﻴﻨﻮ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬د ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺻﻠﻲ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﺧﻮ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎن ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ ادﻋﺎ ﻟﺮي‪ .‬دا ﺧﺒﺮه‬
‫رﺷﺘﻴﺎ ده‪ ،‬ﭼﻲ ډﯦﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻻﻧﺠﯥ اﻗﺘﺼﺎدي رﻳښﯥ ﻟﺮي‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﻜﺸﺎف د‬
‫ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ د ﺗﺤﻘﻖ ﻟﻪ ﭘﺎره ډﯦﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﻟږ ﻏﺮﻳﺐ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﺳﺘﻪ ﭼﻲ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ رژﻳﻢ ﻟﺮي‪ .‬ﻣﺦ ﭘﺮ ﻛښﺘﻪ اﻗﺘﺼﺎد د ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻮ‬
‫ﺳﺒﺐ ګﺮزﻳﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬د واﻳﻤﺮ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ‪ Weimer Republic‬او ﭘﻪ راوروﺳﺘﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾ 9‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻲ روﺳﻴﻪ ﻳﻲ ښﻪ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ دي‪ .‬ﻛﻮﻣﻲ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ګﺎﻧﻲ اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﻜﺸﺎف ﻣﻨځ ﺗﻪ‬
‫راوړي؟ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ څﻮﻣﺮه رول ]ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻲ[ وﻟﺮي؟ اﻳﺎ ﻳﻮرو ‪ euro‬ﻧﻮر ﻫﻢ‬
‫ﻳﻮروپ ﺳﺮه ﻣﺘﺤﺪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ؟ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﻮﻫﺎن د ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﭘﻪ دا ډول‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻮ ﻛﻲ را وﻧﻐﺎړل ﺳﻲ‪ ،‬ﻟﻪ دوى څﺨﻪ )ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ اﻛﻮﻧﻮﻣﺴﺘﺎن( ﺟﻮړﯦږي‪.‬‬
‫ﺳﻮﺳﻴﻮﻟﻮﺟﻲ ‪:‬‬
‫د ﺳﻮﺳﻴﻮﻟﻮﺟﻲ او ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ځﻴﻨﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺮه ګډﯦږي‪ .‬ﺳﻴﻤﻮر‬
‫ﻣﺎرﺗﻴﻦ ﻟﻴﭙﺴﻴﺖ ‪ Seymour Martin Lipset‬ﭼﻲ ﻳﻮ ﺳﻮﺳﻴﻮﻟﻮﺟﺴﺖ دئ‪ ،‬د‬
‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺖ ﭘﻪ ﺻﻔﺖ ﻫﻢ ډﯦﺮ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ .‬دى د ﻫﻐﻮ ﻟﻮﻣړﻧﻴﻮ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ډﻟﻪ ﻛﻲ دئ ﭼﻲ د ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ او ﺛﺮوت ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻳﯥ ﻧﮋدي راﺑﻄﻪ وښﻮدﻟﻪ‪ .‬ﻟﻜﻪ‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﻓﺼﻞ ﻛﻲ ﺑﻪ ﻳﯥ وګﻮرو‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﭘﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻲ دا‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ "څﻮك څﻪ ډول ﻓﻜﺮ ﻛﻮي"‪ .‬ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻮﺟﻲ‬
‫ﺑﻴﺎ دا څﯧړي ﭼﻲ څﺮﻧګﻪ د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﺎﺗﻮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻘﻮ‪ ،‬ﻣﺬاﻫﺒﻮ او ﻋﻤﺮ ﭘﺮ اﺳﺎس د‬
‫ﺧﻠګﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻓﺮق ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻮ ﺳﻮﺳﻴﻮﻟﻮﺟﻲ د ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻛﻠﺘﻮر‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻓﻜﺎرو او د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ ﺗﺠﺮﺑﻮي‬
‫اﺳﺎس ﺑﺮاﺑﺮوي‪.‬‬
‫ﺳﺊ ﻟﻪ ﻣﺨﻜﻲ ذﻛﺮ ﺳﻮو ټﻮﻟﻮ روﺷﻮﻧﻮ او ﻓﻜﺘﻮروﻧﻮ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻠﺊ‪ ،‬ﻣګﺮ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ ‪:‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ ﻳﺎ اﻧﺘﺮاﭘﻮﻟﻮﺟﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻋﻨﻌﻨﻮي ﺗﻮګﻪ د ﺑﯥ ﺳﻮادو ټﻮﻟﻨﻮ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﺗﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺳﺮه ﺑﯥ ارﺗﺒﺎﻃﻪ ﻏﻮﻧﺪي ښﻜﺎري‪.‬‬
‫ﻣګﺮ د اﻧﺘﺮاﭘﻮﻟﻮﺟﻲ ﻟﻪ ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ او ﻣﺼﺎﺣﺒﻮي ﺗﺨﻨﻴﻜﻮﻧﻮ څﺨﻪ ﭘﻪ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ‬
‫ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻛﻲ ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د ﺟﺎﭘﺎﻧﻴﺎﻧﻮ د اﺣﺘﺮام ﺳﻴﺴټﻢ‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﻣﻮږ ﻳﻲ ﻧﻦ ورځ ﻫﻢ وﻳﻨﻮ‪ ،‬ﺗﺮ زر ﻛﺎﻟﻪ ﻻ ﻫﻢ ﭘﺨﻮا ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻰ دئ‪ .‬ځﻴﻨﻲ‬
‫اوﺳﻨﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﺣﺘﻰ اوس ﻫﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت و ﻋﻨﻌﻨﻮي ﺑﺎ ﻧﻔﻮذه‬
‫ﻛﻮرﻧﻴﻮ ﻳﺎ ﻗﺒﻴﻠﻮ ﺗﻪ ﺳﭙﺎري‪ .‬ﭘﻪ اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻛﻲ‪ ،‬راﻳﻲ ګﻴﺮي او ﺗﺸﺪد ﻗﺒﻴﻠﻮي ﻛﺮښﻲ‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺒﻮي‪.‬‬
‫ﺑﻮى ځﻨﻲ راوﻻړﯦږي‪ .‬داﺳﻲ ښﻜﺎري ﻟﻜﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت ﭼﻲ د ﺑﺸﺮ ﭘﻪ ﺧټﻪ ﻛﻲ‬
‫ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻲ ‪:‬‬
‫ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻲ‪ ،‬د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﭘﻪ‬
‫﴿‪﴾10‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﻮﻫﯧﺪﻧﻪ ﻛﻲ ډﯦﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬دا ﭼﻲ څﻪ ډول ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻪ ﻟﯧﻮال‬
‫ﻛﯧږي‪ ،‬ﻳﺎ دا ﭼﻲ وﻟﻲ او ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻻﻧﺪي ﺧﻠګ د واﻛﻤﻨﺎﻧﻮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮي‪،‬‬
‫ﺳﺎﻳﻜﺎ ﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﻣﺴﺎﻳﻞ دي ﭼﻲ ﭘﻮﻫﯧﺪل ﻳﻲ ﻟﻪ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ‬
‫ﻛﻮي‪ .‬د ﻫټﻠﺮ‪ ،‬ﺳټﺎﻟﻴﻦ او ﻣﺎوﺗﺴﻲ ﺗﻮﻧګ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻛﺜﺮه وﺧﺖ ﭘﺮ‬
‫ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻮ ﺑﻨﺎ ﺳﻮي وې‪.‬‬
‫ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﺴټﺎن ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ ﻣﺘﻮد وﻟﻮﺟﻲ ‪ methodology‬ﻛﻲ ﺗﻜړه‬
‫وي‪ ،‬دوى ﺷﻴﺎن ﭘﻪ ﻋﻴﻨﻲ )واﻗﻌﻲ او ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻪ( ﺗﻮګﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮي او ﻣﻮږ ﺗﻪ دا‬
‫راښﻴﻲ ﭼﻲ ﺿﻌﻴﻔﻮ ادﻋﺎ ګﺎﻧﻮ ﺗﻪ د ﺷﻚ ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻪ وګﻮرو ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت څﻪ ﺷﻲ دئ؟‬
‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ډﯦﺮ وﺧﺖ د ﻧﻮرو اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ ﻟﻪ ﻛﺸﻔﻴﺎﺗﻮ او‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻮ څﺨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻮﻣﻪ ﻣﺸﺨّﺼﻪ ﭼﻲ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻟﻪ ﻧﻮرو‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ څﺨﻪ ﺑﯧﻠﻮي‪ ،‬ﻫﻐﻪ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت ﺗﻪ د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ‬
‫ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮﺟﻪ ده‪ .‬زﻣﻮږ دوﻫﻢ ﺑﻨﺴټ اﻳښﻮوﻧﻜۍ ﭘﻼر )ﺗﺮ ارﺳﻄﻮ وروﺳﺘﻪ( د‬
‫رﻧﺴﺎﻧﺲ د دورې ﻓﻠﻮراﻧﺴﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻧﻴﻜﻮﻟﻮ ﻣﺎﻛﻴﺎوﻟﻲ ‪Niccolo Machiavelli‬‬
‫دئ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﻳﻲ د ﻗﺪرت ﭘﺮ رول ټﻴﻨګﺎر ﻛړى دئ‪ .‬ﺗﺎﺳﻲ ﻛﻮﻻى‬
‫ﺗﺎﺳﻲ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ څﺨﻪ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت د ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ اﺳﺘﻔﺎده وﻧﻪ ﻛړئ‪،‬‬
‫ﺗﺎﺳﻲ ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻪ ﻛﻮئ‪ .‬د ځﻴﻨﻮ ﺧﻠګﻮ د ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻗﺪرت ‪ political power‬ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻢ ﻧﻪ ﺧﻮښﯧږي‪ .‬ځﻜﻪ ﭼﻲ ﻟﻪ دې ﻣﻔﻬﻮم څﺨﻪ‬
‫د ﺟﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺪم ﻣﺴﺎوات او ﻛﻠﻪ ﻫﻢ د ﻇﻠﻢ ﺑﻮى راوﻻړﯦږي‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﺧﻠګ د"ﻗﺪرت ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻮل" ﻏﻨﺪي او د ﺑﯥ ﻟﻪ ﻗﺪرﺗﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ وړاﻧﺪﻳﺰ ﻛﻮي‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫ﻛﻲ ﺑﻪ ﺧﻠګ ګﻮﻳﺎ د وروڼﻮ او ﺧﻮﻳﻨﺪو ﭘﻪ ﺷﺎن د ﻣﺤﺒﺖ او ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه د ﻫﺮ څﻪ د‬
‫ﺷﺮﻳﻜﻮﻟﻮ ﭘﺮ اﺳﺎس ژوﻧﺪ ﺳﺮه ﻛﻮي‪ .‬ﭘﺮ دا ډول اﺳﺎﺳﺎﺗﻮ ﺟﻮړي ﺳﻮي ټﻮﻟﻨﻲ دوام‬
‫ﻧﻪ ﺳﻲ ﻣﻮﻧﺪﻻى‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﯧﺮي دوام ﻫﻢ وﻣﻮﻣﻲ ﻧﻮ ﺑﻪ ﻳﯥ د ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺣﺎﻛﻢ او ﻣﺤﻜﻮم‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻳﻮ ﺑﻞ ﺷﻜﻞ ﺗﻪ ﻏﺎړه اﻳښﯥ وي‪ ،‬ﭼﻲ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ د ﻗﺪرت زوړ وروﺳﺖ‬
‫اﺧښﻞ ﺳﻮى وي‪ .‬ﻣګﺮ ﺳﻮال دا دئ ﭼﻲ وﻟﻲ ځﻴﻨﻲ ﺧﻠګ ﭘﺮ ﻧﻮرو ﺑﺎﻧﺪي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻗﺪرت ﭼﻠﻮي؟ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت ﻟﻪ ﭘﺎره ﻗﺎﻃﻊ او ﺻﺮﻳﺢ ﺗﺸﺮﻳﺢ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾11‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾12‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻣګﺮ ځﻴﻨﻲ ﺑﻴﻮﻟﻮﺟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻛﻠﺘﻮري‪ ،‬ﻋﻘﻼﻧﻲ او ﻏﻴﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ‬ ‫ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﺗﺸﺮﻳﺢ ‪:‬‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺤﺎت راﻣﻨځﺘﻪ ﺳﻮي دي‪ ،‬ﭼﻲ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت ﭘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻲ ﻣﺮﺳﺘﻪ‬ ‫د ﺳﻴﺎﺳﺖ او اﻃﺎﻋﺖ ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻟﻪ ﺑﻴﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﺗﻴﻮرﻳﻮ ﺳﺮه‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪.‬‬ ‫ﺗړﻟﯥ ده‪ .‬دواړه ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﺑﻨﺎ دي‪ ،‬ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ د ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﺗﺸﻜﻴﻞ د ﭘﯧړﻳﻮ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻰ دئ‪.‬‬
‫ﺑﻴﻮﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﺗﺸﺮﻳﺢ‪:‬‬ ‫ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﺴټﺎﻧﻮ ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮﻳﺎت د ﺗﺠﺮﻳﺒﻮي څﯧړﻧﻮ ﻟﻪ ﻻري ﺳﻮﺗﺮه ﻛړي دي‪ .‬ﻳﻮه‬
‫ارﺳﻄﻮ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻣﺨﻜﻲ او ښﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ښﻪ وﻳﻠﻲ دي ﭼﻲ‪" :‬اﻧﺴﺎن د‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻐﻮ څﺨﻪ ﻫﻢ د ﻣﻴﻠګﺮام ‪ Milgram‬ﻣﺸﻬﻮره ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ او څﯧړﻧﻪ ده‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻳﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻴﻮان دئ"‪) .‬ارﺳﻄﻮ د ‪ zoon politikon,‬ﻟﻐﺖ‬ ‫ﻛﻲ د ﻳﻮه ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر ﻟﺨﻮا و څﻮ ﺑﯥ ﺧﺒﺮو ﺷﺎګﺮداﻧﻮ ﺗﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ورﻛړه ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﻳﻮ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛړى دئ ﭼﻲ د "ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻴﻮان " او ﻳﺎ ﻫﻢ د " اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻴﻮان" ﭘﻪ‬ ‫ﻣﻈﻠﻮم ﺷﺨﺺ ﺗﻪ ﺑﺮﻗﻲ ټﻜﺎﻧﻮﻧﻪ ]ﺷﻮك[ ورﻛړي‪" .‬ﻣﻈﻠﻮم ﺷﺨﺺ" ﭼﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه‬
‫ﺗﻮګﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﭘﻪ ‪ city-state‬ښﺎر ‪ -‬دوﻟﺖ ﻛﻲ اوﺳﯧﺪل ﭼﻲ‬ ‫ﭼﻮﻛۍ ﭘﻮري ټﻴﻨګ ﺗړل ﺳﻮى و‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ ﻳﻮ اﻛټﺮ ]ﻟﻮﺑﻐﺎړۍ[ و‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫‪ polis‬ﭘﻮﻟﻴﺲ د اﺟﺘﻤﺎع ]ټﻮﻟﻨﻲ[ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻫﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﯧﺪى(‪ .‬د ارﺳﻄﻮ ﻣﻘﺼﺪ دا‬ ‫ﻳﻮازي ﻳﻲ داﺳﻲ اﻛټ ﻛﺎوه ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ ]ﻟﻪ ﺑﺮﻗﻲ ﺷﻮﻛﻮﻧﻮڅﺨﻪ[ رﻧځ وړي‪ .‬زﻳﺎﺗﻮ‬
‫دئ ﭼﻲ اﻧﺴﺎﻧﺎن ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻮګﻪ د ﭘﻴﻼﻧﻮ او ﻫﻮﺳﻴﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ډﻟﻪ ﻳﻴﺰ ژوﻧﺪ ﻛﻮي‪.‬‬ ‫ﺷﺎګﺮداﻧﻮدا ﻏﻮښﺘﻞ ﭼﻲ ﭘﺮ"ﻣﻈﻠﻮم" ﺑﺎﻧﺪي ډﯦﺮه اﻧﺪازه ﺑﺮﻗﻲ ﺷﻮك ځﻜﻪ‬
‫دوى د ځﺎن ﺳﺎﺗﻨﻲ او ﺑﻘﺎ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ ﺿﺮورت ﻟﺮي‪ .‬دا ﻫﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﺒﺮه ده‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛړي ﭼﻲ "ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر" )ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻮ ﻟﻮړ ﻣﻘﺎم د ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﭘﻪ ﺳﭙﻴﻨﻪ ﭼﭙﻨﻪ‬
‫ﭼﻲ دوى‪ ،‬ﻟﻜﻪ ټﻮل ډﻟﻪ ﻳﻴﺰ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ځﺎﻧﻮﻧﻪ د رﻫﺒﺮي ﻛﻮوﻧﻜﻮ او رﻫﺒﺮي‬ ‫ﻛﻲ( و دوى ﺗﻪ وﻳﻠﻲ وه‪ .‬د ډﯦﺮو ﺷﺎګﺮداﻧﻮ دا ﺧﻮښﻪ ﻧﻪ وه ﭼﻲ ﻣﻈﻠﻮم ﺗﻪ زﺟﺮ‬
‫ﻛﯧﺪوﻧﻜﻮ ﭘﻪ ډﻟﻪ ﻛﻲ ﺳﺮه ﺗﻨﻈﻴﻤﻮي‪ .‬د ارﺳﻄﻮ د ﻻرښﻮدﻧﻲ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ داﺳﻲ‬ ‫ورﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻟﻪ ځﺎن ﺳﺮه ﻳﻲ دا اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺎوه ﭼﻲ دوى ﻳﻮازي د ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر‬
‫ﺑﻴﻮﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮل او د‬ ‫اواﻣﺮ ﭘﺮ ځﺎى ﻛﻮي او ﭘﺮ ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺎﻧﺪي ﭼﻲ ﻫﺮ څﻮﻣﺮه زﺟﺮ ﺗﯧﺮﯦږي ﻫﻐﻪ‬
‫ﻫﻐﻮ د ﻟﻴډراﻧﻮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮل د اﻧﺴﺎن ﻓﻄﺮي ﺳﻠﻮك دئ‪ ،‬ﭼﻲ راﺗﻠﻮﻧﻜﻮ ﻧﺴﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ د‬ ‫دﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دئ‪ .‬دوى د ﺧﭙﻠﻮ اﻋﻤﺎﻟﻮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ د ﻳﻮ ﻟﻮړﻣﻘﺎم ﭘﻪ ﻏﺎړه‬
‫)ژن( ]ﭘﻪ ﻛﺮوﻣﻮزم ﻛﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﺎﻣﻞ ﭼﻲ د ارﺛﻲ ﺻﻔﺎﺗﻮ ﻧﺎﻗﻞ دئ[ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﻛﻲ وراﭼﺎوه‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎﻟﯧږي‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻮي ﭼﻲ اﻧﺴﺎﻧﺎن ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﻫﻤﺎﻏﻪ د‬ ‫ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻮ دا ﻫﻢ ښﻮدﻟﯥ ده ﭼﻲ زﻳﺎﺗﺮه ﺧﻠګ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫"ﺗﺴﻠﻂ د ﻣﺮاﺗﺒﻮ ﺳﻠﺴﻠﻪ" ﺗﻌﻘﻴﺒﻮي ﭼﻲ ﻧﻮرو ﺗﻲ ﻟﺮوﻧﻜﻮ )ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ( وﺿﻊ ﻛړې ده‪.‬‬ ‫ﻛﻲ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﻮوﻧﻜﻲ دي‪ .‬د ﻳﻮه ګﺮوپ زﻳﺎت ﻏړي ﺷﻴﺎﻧﻮ ﺗﻪ د ګﺮوپ ﭘﻪ‬
‫د ﺑﻴﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ روش ﺑﺮﺗﺮي د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ ﺳﺎده ﺗﻮب ]اﺳﺎﻧﻲ[ ﻛﻲ ده‪ ،‬ﻣګﺮ دا‬ ‫ﺳﺘﺮګﻮ ګﻮري‪ .‬ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﺴﺖ اﻳﺮوﻳﻨګ ﺟﻴﻨﻴﺲ ‪ Irving Janis‬دا وښﻮدﻟﻪ ﭼﻲ‬
‫روش ﻳﻮ ﻟړ ﺳﻮاﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ راﻣﻨځ ﺗﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻛﻪ ﻣﻮږ دا وﻣﻨﻮ‪ ،‬ﭼﻲ اﻧﺴﺎﻧﺎن ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫د ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ډﯦﺮ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت د "ګﺮوپ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻮﻟﻮ" څﺨﻪ ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫ﻛﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮﺟﻮدات دي‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﻧﻮ ﻣﻮږ داﺳﻲ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ څﺮﻧګﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻮﻻى ﺳﻮ‬ ‫راﻏﻠﻲ دي‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ د ﻟﯧډرﺷﻴﭗ ګﺮوپ ځﺎﻧﺘﻪ واﻳﻲ ﭼﻲ ﻫﺮ څﻪ ﺳﻢ دي‬
‫ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﺮوﭘﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﭘﺎﺷﻞ ﻛﯧږي او ﺧﻠګ د ﻟﯧډراﻧﻮ ﻟﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮﻟﻮ څﺨﻪ‬ ‫او اوﺳﻨۍ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ﻛﺎر ورﻛﻮي‪ .‬ګﺮوﭘﻮﻧﻪ دې ﺗﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻟﺮي ﭼﻲ د ﺷﻜﻤﻨﻮ ﺧﻠګﻮ‬
‫ﺳﺮﻏړوﻧﻪ ﻛﻮي؟ ښﺎﻳﻲ ﻣﻮږ دا ﺗﻴﻮري داﺳﻲ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛړو ﭼﻲ‪ :‬اﻧﺴﺎﻧﺎن ﻧﺎﻣﻜﻤﻠﻪ‬ ‫ﭘﺮ ﺷﻚ ﺑﺎﻧﺪي ﺳﺘﺮګﻲ ﭘټﻲ ﻛړي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬دا ﭼﻲ ﺟﺎﭘﺎن ﺑﻪ ‪۱۹۴۱‬ع ﻛﺎل‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ )ﻳﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﺣﻴﻮاﻧﺎت دي‪ .‬ډﯦﺮ وﺧﺖ ﺧﻠګ ګﺮوﭘﻮﻧﻪ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي او د‬ ‫ﻛﻲ ﭘﺮ ﭘﺮل ﻫﺎرﺑﺮ ﺑﺎﻧﺪي ‪ Pearl Harbor‬ﺣﻤﻠﻪ وﻛړي او ﻳﺎ دا ﭼﻲ ﭘﻪ ‪۱۹۶۱‬ع ﻛﺎل‬
‫ﻟﻴډراﻧﻮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺮ ﻣﻌﻴﻨﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻻﻧﺪي‪ ،‬دوى دا ﻛﺎر‬ ‫ﻛﻲ ﺑﻪ د ﻛﻴﻮﺑﺎﻳﻲ ﻓﺮارﻳﺎﻧﻮ د ‪ Bay of Pigs‬ﺣﻤﻠﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣﻪ ﺳﻲ‪ ،‬ﭼﺎ ﻏﻮږ وﻧﻪ ﻧﻴﻮه‪ .‬و‬
‫]د ﻟﻴډراﻧﻮ اﻃﺎﻋﺖ[ ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬دﻟﺘﻪ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ دا ﺳﻮال راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﯧږي ﭼﻲ ﻛﻮم ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﭼﺎرواﻛﻮ ﺗﻪ اﻃﺎﻋﺖ او ګﺮوﭘﻲ ﻓﻜﺮ ﻛﻮل دا ښﻴﻲ ﭼﻲ اﻧﺴﺎﻧﺎن ﻋﻤﻴﻖ )او ﻳﺎ ﻫﻢ‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ د ﺗﺸﻜﻴﻞ او ﻳﺎ اﻧﺤﻼل ﺳﺒﺐ ګﺮځﻲ؟‬ ‫ښﺎﻳﻲ ﻓﻄﺮي( ﺿﺮورت ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﻪ ډﻟﻮ )ګﺮوﭘﻮﻧﻮ( ﻛﻲ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ځﺎى او د دوى ﻟﻪ‬
‫ﻧﻮرﻣﻮﻧﻮ )ﻣﻌﻴﺎروﻧﻮ( ﺳﺮه ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻋﻴﺎر ﻛړي‪ .‬ښﺎﻳﻲ دا ﺑﻪ ﻫﻐﻪ څﻪ وي ﭼﻲ د اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾13‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾14‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ټﻮﻟﻨﻮ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻤﻜﻨﻮي‪ ،‬او ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ د ﻧﺎزي ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪Nazi Holocaust‬‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ژوﻧﺪ ﺗﻪ د ﻛﻠﺘﻮري ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﻛﺘﻞ ځﻴﻨﻲ ﺧﻮش ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‬
‫او ﭘﻪ اوس ﻛﻲ د ﻋﺮاق د ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﭘﻪ ﺷﺎن وﺣﺸﺘﻮﻧﻮ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﻨځﺘﻪ راوړي‪.‬‬ ‫اړﺧﻮﻧﻪ ﻟﺮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻪ د اﻧﺴﺎن ﺳﻠﻮك زده ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺑﺪ ﺳﻠﻮك ﻧﺎزده‬
‫]ﻟﻪ ځﺎﻧﻪ ﻟﻴﺮي[ ﻛﯧﺪاى او ټﻮﻟﻨﻪ اﺻﻼح ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬د دې ﻧﻈﺮﻳﻲ ﭘﻪ اﺳﺎس‪،‬‬
‫ﻛﻠﺘﻮري ﺗﺸﺮﻳﺢ ‪:‬‬ ‫ځﻮاﻧﺎﻧﻮ ﺗﻪ ورزده ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ ﺗﺤﻤﻞ‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎري او اﻧﺼﺎف وﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﻪ دې‬
‫د اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﻠﻮك څﻮﻣﺮه ﺑﺮﺧﻪ د زده ﻛړي ﻟﻪ ﻻري او ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ‬ ‫ﺗﻮګﻪ ﺑﻪ ﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺳﺮه د ټﻮﻟﻨﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﭘﺮ ښﻪ ﺧﻮا ﺗﻐﻴﺮ وﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﻣګﺮ‪ ،‬ﻟﻜﻪ د‬
‫څﻮﻣﺮه ﺑﺮﺧﻪ د ﺑﻴﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ وراﺛﺖ ﻟﻪ ﻻري ﻻﺳﺘﻪ راځﻲ؟ دا ﻫﻤﺎﻏﻪ د ﻋﻤﺮوﻧﻮ زوړ‬ ‫ﻋﺮاق اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﺷﻐﺎل ګﺮو ﭼﻲ ﻛﺸﻒ ﻛړل‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﻠﺘﻮر ﻛﻲ ﺗﻐﻴﺮ راوﺳﺘﻞ ﭘﻪ ﺑﯥ‬
‫)ارﺛﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺒﻲ( ﺑﺤﺚ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي ]ﭼﻲ ﭘﻪ اﻧګﺮﯦﺰي ﻛﻲ د " ‪nurture versus‬‬ ‫ﺳﺎري ﺗﻮګﻪ ګﺮان ﻛﺎر دئ‪.‬‬
‫‪ "nature‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي[‪ .‬د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻛﻠﺘﻮري‬ ‫ﻛﻠﺘﻮر د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻠﻮك ﻛﻲ ډﯦﺮه ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ دا ﺗﻴﻮري‬
‫ﻓﺮﺿﻴﯥ ﭘﻠﻮﻳﺎﻧﻮ ‪) cultural theorists‬ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻲ ﭘﻪ دې ﺑﺎور ﻟﺮي ﭼﻲ‬ ‫ځﻴﻨﻲ ﻣﺸﻜﻼت ﻫﻢ ﻟﺮي‪ .‬ﻟﻮﻣړى دا ﭼﻲ‪ ،‬ﻛﻠﺘﻮر ﻟﻪ څﻪ ﺷﻲ څﺨﻪ ﺳﺮﭼﻴﻨﻪ اﺧﻠﻲ؟‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﻠﻮك د زده ﻛړي ﻣﺤﺼﻮل دئ( ﺗﺴﻠﻂ درﻟﻮد‪ .‬اﻧﺘﺮوﭘﻮﻟﻮﺟﺴﺘﺎﻧﻮ دا‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد او ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ؟ دوﻫﻢ دا ﭼﻲ‪ ،‬ﻛﻪ د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ټﻮل ﺳﻠﻮك ﭘﻪ ﻛﻠﺘﻮر‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ګﻴﺮي ﻛړې وه‪ ،‬ﭼﻲ د ﺳﻠﻮك ټﻮل ﺗﻔﺎوﺗﻮﻧﻪ ﻛﻠﺘﻮري دي‪ .‬دوى اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫اړه وﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﯧﻼﺑﯧﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ دوﻣﺮه ﺳﺮه ﺑﯧﻞ وي ﻟﻜﻪ‬
‫ﻛﺎوه ﻫﻐﻪ ټﻮﻟﻨﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﻮﻟﻪ او ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﭘﻪ ﻫﻤﻜﺎرۍ ﻛﻲ ژوﻧﺪ ﻛﻮي ﺧﭙﻞ‬ ‫ﻛﻠﺘﻮروﻧﻪ ﭼﻲ ﺳﺮه ﺑﻴﻞ دي‪ .‬ﻣګﺮ‪ ،‬ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮګﻪ د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﻣﻮږ‬
‫اوﻻدوﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول راﻟﻮﻳﻮي‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ټﻮﻟﻨﻲ د ﻛﻠﺘﻮري ارزﺷﻮﻧﻮ ﭘﺮ‬ ‫ﭘﻪ ډﯦﺮو ﻣﺘﻔﺎوﺗﻮ ﻛﻠﺘﻮري ﺳﺎﺣﻮ ﻛﻲ ﺳﺮه ورﺗﻪ )ﻣﺸﺎﺑﻪ( ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺮداروﻧﻪ او‬
‫اﺳﺎس ﺗﺸﻜﻞ او دوام ﻣﻮﻣﻲ ﭼﻲ ]دا ﻛﻠﺘﻮري ارزﺷﻮﻧﻪ[ د واﻟﺪﻳﻨﻮ‪ ،‬ﻣﻜﺎﺗﺒﻮ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت وﻳﻨﻮ‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻴﻮن ﭘﻪ ﻫﺮ ﻛﻠﺘﻮر ﻛﻲ ﭼﻲ وي د ﻓﺴﺎد و‬
‫ﻛﻠﻴﺴﺎ ګﺎﻧﻮ او ﺟﻤﻌﻲ ارﺗﺒﺎط د وﺳﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ‬ ‫ﺧﻮا ﺗﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻛﻲ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﭘﻪ زړه ﭘﻮري ﻣﻀﻤﻮن اﻧﻜﺸﺎف‬
‫ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ دئ‪ .‬د دې ﻣﻀﻤﻮن څﯧړوﻧﻜﻮ دا ښﻮدﻟﯥ ده ﭼﻲ د ﻳﻮه ﻫﻴﻮاد ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫د ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﺗﺸﺮﻳﺢ ‪:‬‬
‫ﻛﻠﺘﻮر د ډﯦﺮو اوږد ﻣﻬﺎﻟﻮ ﻓﻜﺘﻮروﻧﻮ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺸﻜﻞ ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ وي ﭼﻲ دا‬ ‫ﻳﻮ ﺑﻞ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﻴﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻘﻼﻧﻲ ‪ rational‬ﺷﻰ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﻳﻲ دا دئ ﭼﻲ‬
‫ﻓﻜﺘﻮروﻧﻪ دﻳﻦ‪ ،‬د اوﻻدوﻧﻮ روزﻧﻪ‪ ،‬او اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﻜﺸﺎف ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﺧﻠګ ډﯦﺮ وﺧﺖ ﭘﻪ دې ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ څﻪ ﻏﻮاړي او د ﻫﻐﻪ څﻪ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭼﻲ ﻛﻮي ﻳﻲ‬
‫دﻛﻠﺘﻮري ﺗﻴﻮرۍ ﭘﻠﻮﻳﺎن ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﺸﻜﻞ وﻳﻨﯥ ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻪ‬ ‫ښﻪ دﻻﻳﻞ ﻟﺮي‪ .‬د ﻫﺎﺑﺲ ‪ Hobbes‬او ﻻك ‪ Locke‬ﭘﻪ ﺷﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻛﻠﺘﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﺳﺮه ﺗﻤﺎس ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د اﻳﺮان‬ ‫ﺗﻴﻮرﻳﺴﻨﺎن‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه وه ﭼﻲ اﻧﺴﺎﻧﺎن )ﻣﺪﻧﻲ ټﻮﻟﻨﻪ( ځﻜﻪ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫ﭘﺎﭼﺎ ﻛﻮښښ وﻛﻰ ﻳﻮې داﺳﻲ اﺳﻼﻣﻲ ټﻮﻟﻨﻲ ﺗﻪ ﭼﻲ ﻟﻮﯦﺪﻳﺰ ارزښﺘﻮﻧﻪ او د ژوﻧﺪ‬ ‫دوى ﻣﻨﻄﻖ ورﺗﻪ واﻳﻲ ﭼﻲ دا )ﻣﺪﻧﻲ ټﻮﻟﻨﻪ( ﺗﺮ اﻧﺎرﺷۍ ډﯦﺮه ښﻪ ده‪ .‬ﺧﻠګ د ﺧﭙﻞ‬
‫ﻃﺮز ﻳﻲ ﺧﻮښ ﻧﻪ و‪ ،‬ﻋﺼﺮﻳﺖ راوړي‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﻮ ﭘﺎﭼﺎ وﺷﺎړه او د ﻳﻮه ﻗﺮون وﺳﻄﻰ‬ ‫ژوﻧﺪ او ﺧﭙﻞ ﻣﻠﻜﻴﺖ د ﺳﺎﺗﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﺟﻮړوي‪ .‬ﻛﻪ ﭼﯧﺮي دا ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ رﻫﺒﺮ ﻫﺮﻛﻠﯥ ﻳﻲ وﻛړ ﭼﺎ ﭼﻲ د ﻋﻨﻌﻨﻮي اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﻮ ﺧﻮښ ارزښﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻗﺪرت څﺨﻪ ﻧﺎوړه اﺳﺘﻔﺎده وﻛړي‪ ،‬ﻧﻮ ﺧﻠګ دا ﺣﻖ ﻟﺮي ﭼﻲ ]دا ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ[‬
‫ﻟﺒﺒﻴﻚ وواﻳﻪ‪ .‬ﻛﻠﺘﻮري ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﻧﺪي ﻫﻢ ﺗﻄﺒﻴﻘﯧﺪاى‬ ‫ﻣﻨﺤﻞ ﻛړي او ﻟﻪ ﺳﺮه ﻧﻮر ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛړي‪ .‬د ﻻك ﻧﻈﺮﻳﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﺮ‬
‫ﺳﻲ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ زﻳﺎت وﺧﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ځﻜﻪ ګټﻲ ﭼﻲ د ﻣﺬﻫﺐ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﺴټ اﻳښﻮوﻧﻜﻮ ﭘﻠﺮوﻧﻮ ‪ Founding Fathers‬ډﻳﺮ ﻧﻔﻮذ درﻟﻮدﻟﻰ دئ‪.‬‬
‫ﻓﺎﻣﻴﻞ او ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻲ ﭘﺮ ارزښﺘﻮﻧﻮ‪ ،‬ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻪ ﻛﻠﺘﻮر ﻛﻲ ژوري رﻳښﯥ ﻟﺮي‪،‬‬ ‫د ﺑﻴﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ او ﻛﻠﺘﻮري ﺗﺸﺮﯦﺢ ﻣﻜﺘﺒﻮﻧﻪ ﺑﺸﺮي‬
‫ټﻴﻨګﺎر ﻛﻮي‪ .‬ډﯦﺮ ﭘﻮﻫﺎن ﭘﻪ دې ﺑﺎور دي ﭼﻲ اﻗﺘﺼﺎدي او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﭘﻪ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻪ ﻟږ اﻫﻤﻴﺖ ورﻛﻮي‪ .‬دوى ادﻋﺎ ﻟﺮي ﭼﻲ اﻧﺴﺎﻧﺎن دﻳﻮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳﻠﻮك‬
‫ﻛﻠﺘﻮر ‪ culture‬ﭘﻮري ټﻴﻨګ ﺗړﻟﻰ دئ‪.‬‬ ‫ﺳﺮه زﯦږﯦﺪﻟﻲ او ﻳﺎ )ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﻌﻴﻦ ﺳﻠﻮك ﺑﺎﻧﺪي( ﻣﺤﺪود ﻛړه ﺳﻮي دي‪ ،‬او اﻓﺮاد‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾15‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ډﯦﺮ ﻟږ وﺧﺖ ﻣﻌﻘﻮل ﻓﻜﺮ ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺻﻮرت ﻛﻲ ﻧﻮ ﻣﻮږ داﺳﻲ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ څﺮﻧګﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﻮﻻى ﺳﻮ ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻟﻪ ګﺮوﭘﻲ ﺗﻄﺎﺑﻖ څﺨﻪ ﺟﻼ ﻛﯧږي او ﭘﻪ آزاده ﺗﻮګﻪ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻮي‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻳﻮ څﻮك وﻳﻼى ﺳﻲ ﭼﻲ "زه ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ د اﺣﻤﺪ ﭘﻠﻮى وم‬
‫ﺗﺮ څﻮ ﭼﻲ ده دا ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړه‪ ،‬اوس زه ﺧﭙﻠﻪ راﻳﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﺗﻪ ورﻛﻮم" ﺧﻠګ ﻫﺮ وﺧﺖ دا ډول ﻣﻌﻘﻮل ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﻳﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﭼﻲ د ﺑﺸﺮي اﺳﺘﺪﻻل ﭘﺮ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﻨﺎ وي‪ ،‬زﻳﺎت اﻣﻜﺎن ﻟﺮي د ﻋﺪاﻟﺖ او‬
‫ﺑﺸﺮﻳﺖ ﭘﺮ اﺳﺎس ﺣﻜﻮﻣﺖ وﻛړي‪ .‬ﻛﻪ )ﺳﻴﺎﺳﻲ( ﻟﻴډران ﭘﻪ دې ﺑﺎور وﻛړي ﭼﻲ‬
‫ﺧﻠګ د ﺑﻴﺎ ﻟﻮﺟﻴﻜﻲ وراﺛﺖ او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻛﻠﺘﻮري ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ )د ﺣﻜﻮﻣﺖ(‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮي‪ ،‬ﻧﻮ دا ﻓﻜﺮ ﺑﻪ ورﭘﻴﺪا ﺳﻲ ﭼﻲ دوى )ﻟﻴډران( د ﻫﺮ ډول ﻓﺴﺎد او ﺑﯥ‬
‫اداره ګۍ څﺨﻪ ﺗښﺘﯧﺪﻻى ﺳﻲ او ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬ﻛﻪ ﻟﻪ واﻛﻤﻨﺎﻧﻮ ﺳﺮه دا ﺑﯧﺮه وي ﭼﻲ‬
‫ﺧﻠګ ﻣﻌﻘﻮل دي‪ ،‬ﻧﻮ دوى ﺑﻪ د ﻏﻠﻄﻴﻮ ﭘﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻛﻲ د ﺧﻠګﻮ وړﺗﻴﺎ ﺗﻪ اﺣﺘﺮام‬
‫وﻛړي‪ .‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻠګ ﺣﺘﻰ ﭘﻪ ﭘﻮره ډول ﻣﻌﻘﻮل ﻫﻢ ﻧﻪ وي‪ ،‬دا ښﻪ ﺧﺒﺮه‬
‫ده ﭼﻲ واﻛﻤﻨﺎن ﻓﻜﺮ وﻛړي ﭼﻲ ﺧﻠګ )ﻣﻌﻘﻮل( دي‪.‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻟﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ څﺨﻪ ﺟﻼ ﺳﻲ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د آزادۍ د اﻋﻼﻣﻴﯥ او ﻫﻢ د اﺳﺎﺳﻲ‬
‫د ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﺗﺸﺮﯦﺢ ‪:‬‬
‫د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻪ اواﺧﺮو ﻛﻲ‪ ،‬ځﻴﻨﻮ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻨﻮ دا ﻧﻈﺮﻳﻪ راﻣﻴﻨځ ﺗﻪ ﻛړه‬
‫ﭼﻲ ﺧﻠګ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻘﻮل ‪irrational‬‬
‫دي‪ .‬دوى )ﺧﻠګ( اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ دي‪ ،‬د ]ﻣﻮﻫﻮﻣﻲ[ اﻓﺴﺎﻧﻮ ‪ myth‬او ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ‬
‫ﺗﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻻﻧﺪي راځﻲ او ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻲ د ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻬﺎرت ﻛﺎرول‬
‫دي‪ .‬ﻳﻮه ]ﺳﻴﺎﺳﻲ[ ﻏﻮﻧډه د ﻳﻮه وﺣﺸﻲ ﺣﻴﻮان ﭘﻪ ﺷﺎن ده ﭼﻲ ﻳﻮ ﺟﺬاب ﻟﻴډر ﻳﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺷﻼﻗﻮ وﻫﻲ څﻮ د ﺧﭙﻠﻲ ﺧﻮښﻲ ﻛﺎروﻧﻪ ﭘﻪ وﻛړي‪ .‬ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻳﻲ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻲ )ﻣﻮﻫﻮﻣﻲ( اﻓﺴﺎﻧﯥ دي‪ ،‬د ﻛﻨټﺮوﻟﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻲ ﻓﻘﻂ‬
‫]ﻣﻮﻫﻮﻣﻲ[ اﻓﺴﺎﻧﯥ ورﺗﻪ وﻳﻠﯥ‪ .‬د دې ﻣﻜﺘﺐ ﻟﻮﻣړﻧﻰ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮوﻧﻜﻰ‪ ،‬ﭘﻪ اﻳټﺎﻟﻴﻪ‬
‫ﻛﻲ د ﻓﺎﺷﻴﺰم ﻣﻮﺳﺲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﻲ ‪ Mussolini‬و‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﻫټﻠﺮ‬
‫‪ Hitler‬د ﻫﻐﻪ ﻻره ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛړه‪ .‬ﻳﻮ ﭘﻪ ژﺑﻪ ﻧﺮم اﻓﺮاﻃﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﻻ دن‪،‬‬
‫د زرﻫﺎوو ﻏﻴﺮﻣﻌﻘﻮﻟﻮ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﭘﯧﺮواﻧﻮ ﻟﻴډر دئ‪ .‬د دې ]ﻣﻮﻫﻮﻣﻲ[ اﻓﺴﺎﻧﯥ‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫ګﻮا ﻛﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ د اﺳﻼم دښﻤﻨﻪ ده‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﻨﻠﻮﺳﺮه ځﻴﻨﻮ ﺧﻠګﻮ د ټﺮورﻳﺴټﻲ اﻋﻤﺎﻟﻮ‬
‫ﻟﻪ ﻻري ﭘﻪ ﺧﻮښۍ ﺳﺮه ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړ‪.‬‬
‫د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻠﻮك ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺑﻪ د ﻏﻴﺮﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ښﺎﻳﻲ ﺗﺮ‬
‫﴿‪﴾16‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ډﯦﺮه ځﺎﻳﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ وﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ )دا ﻧﻈﺮﻳﻪ( ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﯧﺰه ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻟﯧډران ﭼﻲ د ﻏﻴﺮﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ د ﻧﻈﺮﻳﻲ ﻻري او ﺗﺨﻨﻴﻜﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻛﺎر اﭼﻮي‪ ،‬د‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ﭘﺮوﭘﺎګﻨډوﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨﻠﻮ ﭘﻴﻞ ﻛﻮي او )ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ( ﺧﭙﻞ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﺟﻨګ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي وراﻧۍ او اﺳﺘﺒﺪاد ﺗﻪ ورﭘﻮري وﻫﻲ‪ .‬ځﻴﻨﻲ وﺧﺖ ﻏﻴﺮﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﺗﻮب‬
‫]‪ [irrationalis‬ﺣﺘﻰ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻮ ټﻮﻟﻨﻮﻛﻲ ﻫﻢ ﻟﻴﺪل ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ډﯦﺮه ﺑﺮﺧﻪ د راﻏﻮﻧډو ﺳﻮو ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ زوره ﭼﻴﻐﻲ وﻫﻞ او د ﻟﯧډراﻧﻮ د‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧۍ ځﺎن ښﻮوﻧﻪ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪.‬‬
‫ﻗﺪرت د ﻳﻮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ‪:‬‬
‫د ﺳﻴﺎ ﺳﻲ ﻗﺪرت ﭘﻪ ټﻮﻟﻮ ﭘﻮرﺗﻪ ]ذ ﻛﺮ ﺳﻮو[ ﺗﺸﺮﯦﺢ ګﺎﻧﻮ ﻛﻲ د ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﺑﯧﻞ وﺧﺖ او ﺑﯧﻠﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻮ د ﻗﺪرت ﺗﺸﺮﯦﺢ‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ټﺎم ﭘﯧﻦ ‪ Tom Pain‬د ﺳﻠﻴﻢ ﻋﻘﻞ ]‪ [common sense‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﭘﺨﭙﻠﻪ رﺳﺎﻟﻪ ﻛﻲ د ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﭘﺮ اﺳﺎس دا ﺧﺒﺮه ﺗﺸﺮﯦﺢ ﻛړه ﭼﻲ وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻗﺎ ﻧﻮن ﺗﺴﻮﻳﺪ ﻛﻮوﻧﻜﻲ د ﺧﭙﻞ ﻋﺼﺮ د ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ]‪ [rationalism‬ﺗﺮ ﻧﻔﻮذ ﻻﻧﺪي‬
‫راﻏﻠﻲ وه‪ .‬دوى ﺧﭙﻞ اﺳﺘﺪﻻل داﺳﻲ ﻃﺮح ﻛړ ﻟﻜﻪ د اﻧﺴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭼﻲ‬
‫د ﻧﻴﻮ ټﻦ د ﻓﺰﻳﻚ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻣﻨﻄﻘﻲ وي‪.‬‬
‫ﻣګﺮ آﻳﺎ دوى څﻮﻣﺮه ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻣﻌﻘﻮل وه؟ د اﺗﻠﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻪ اواﺧﺮو‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ دﻳﺎرﻟﺲ ﻛﺎﻟﻮﻧﻲ ګﺎﻧﻲ ﻟﻪ ﻛﻠﺘﻮري ﭘﻠﻮه ﻟﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻲ څﺨﻪ ﺑﯧﻠﻲ‬
‫ﺳﻮي وې‪ .‬ﺧﻠګﻮ ځﺎﻧﻮﻧﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﺑﻠﻞ‪ ،‬ﻧﻪ د اﻧګﻠﺴﺘﺎن د ﻛﺎﻟﻮﻧۍ ﻏړي‪ .‬دوى‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ورځﭙﺎڼﻲ ﻟﻮﺳﺘﻠﯥ او ﺗﺮ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻲ ﻳﻲ ﺧﭙﻞ ﻣﻴﺎﻧځﻲ رواﺑﻂ او ﻣﺮاودات‬
‫زﻳﺎت وه‪ .‬ښﺎﻳﻲ دا ﺑﯧﻠﻮاﻟﻰ ﺑﻪ ﺗﺮ ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ دﻣﺨﻪ ﻛﻠﺘﻮري ﺷﻜﻞ درﻟﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮږ ﻫﻤﺪارﻧګﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ او د ﻏﻴﺮﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻪ ﺳﻮ ﻫﯧﺮوﻻي‪.‬‬
‫ﺳﺎﻣﻮﻳﻞ ادم ‪ Samuel Adam‬ځﻴﺮك اﻧﻘﻼﺑﻲ و‪ ،‬ﺗﺎﻣﺲ ﺟﻔﺮﺳﻦ ‪Thomas‬‬
‫‪ Jefferson‬ﺗﻜړه ﻟﻴﻜﻮال و او ﺟﻮرج واﺷﻨګټﻦ ‪ George Washington‬ﻳﻮ ډﯦﺮ‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻮ ﺟﻨﺮال و‪ .‬ﻟﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻲ څﺨﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻼ ﻛﯧﺪل او ﻳﻮ ﻧﻮى ﻧﻈﺎم ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫راﺗﻠﻞ د دې ټﻮﻟﻮ ﻋﻮاﻣﻠﻮ ]ﻓﻜﺘﻮروﻧﻮ[ ﻳﻮ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻰ ﺗﺮﻛﻴﺐ و‪ .‬د ﻓﻜﺘﻮروﻧﻮ دا‬
‫ډول ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻰ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭘﻪ ﻫﺮډول ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ راﺗﻼى ﺳﻲ‪ .‬ځﻴﻨﻲ‬
‫وﺧﺘﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻓﻜﺘﻮر ﺗﺮ ﻧﻮرو ډﯦﺮ ﻣﻬﻢ ﺑﺮﯦښﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ ﻣﻮږ ﭘﻪ ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺗﻮګﻪ د ﻳﻮه ټﺎﻛﻠﻲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾17‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻓﻜﺘﻮر دروﻧﺪواﻟﻰ ﻧﻪ ﺳﻮ ﺗﻌﻴﻨﻮﻻى‪ .‬دې ﺗﻪ ﻫﻢ ﭘﺎم ﺑﺎﻳﺪ وﺳﻲ ﭼﻲ څﺮﻧګﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻞ‬
‫ﻓﻜﺘﻮروﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻛﻲ ﺳﺮه ګډﯦږي‪ .‬ﺑﻴﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﻓﻜﺘﻮر ﭘﺮ ﺳﺎﻳﻜﻠﻮﺟﻴﻜﻲ‬
‫ﻓﻜﺘﻮر ورځﻲ‪ ،‬ﭼﻲ دا ﺑﻴﺎ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﭘﺮ ﻛﻠﺘﻮري ﻓﻜﺘﻮر ورځﻲ‪ ،‬د ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ او‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ د ﻓﻜﺘﻮروﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻴﺎﻧځ ﻫﻢ درز روښﺎﻧﻪ ﻧﻪ دئ‪.‬‬
‫ﻳﻮه ﻋﺎﻣﻪ ﺗﯧﺮوﺗﻨﻪ دا ده‪ ،‬ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت ﺗﻪ د ﻳﻮ ﻣﺤﺪود او اﻧﺪازه‬
‫ﻛﯧﺪوﻧﻜﻲ ﻛﻤﻴﺖ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻛﺘﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﻗﺪرت د ﺧﻠګﻮ ﺗﺮ ﻣﻴﺎﻧځ ﻳﻮه راﺑﻄﻪ ده‪،‬‬
‫ﻫﻐﻪ وړﺗﻴﺎ او ﻣﻬﺎرت دئ ﭼﻲ ﻳﻮ ﻓﺮد ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ دى ﻳﺎ دا ﻳﯥ ﻏﻮاړي ﭘﻪ ﻧﻮرو‬
‫وﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت ﭘﻪ ﺟﻮال ﻛﻲ ﻳﺎ د ﻣګﺎواټ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻣﻨځ ﺗﻪ ﻧﻪ‬
‫راځﻲ‪ .‬ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ځﺎﻳﻮﻧﻮ ﻛﻲ اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن د "ﻗﺪرت ﻧﻴﻮﻟﻮ" ﺧﺒﺮي ﻛﻮي‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﻗﺪرت‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﺧﺰاﻧﻪ ﻛﻲ ﺳﺎﺗﻞ ﺳﻮى وي او دوى د ﺷﭙﯥ ﭘﻪ ﺗﻴﺎره ﻛﻲ ﭘټ ورﺳﻲ او‬
‫راﻏﻼ ﻳﻲ ﻛړي‪ .‬اﻓﻐﺎن ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﭘﻪ‪۱۹۹۶ - ۱۹۹۵‬ع ﻛﻲ "ﻗﺪرت وﻧﻴﻮى"‪ ،‬ﻣګﺮ‬
‫دوى ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻲ د ﻧﻔﻮس ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﻳﻮ اﻗﻠﻴﺖ و‪ .‬ډﯦﺮو اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﻟﻪ دوى څﺨﻪ‬
‫ﻛﺮﻛﻪ ﻛﻮﻟﻪ او ځﻴﻨﻲ ﻻ ورﺳﺮه وﺟﻨګﯧﺪل‪ .‬اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن ﻓﻜﺮ ﻛﻮي ﭼﻲ د "ﻗﺪرت ﭘﻪ‬
‫ﻧﻴﻮﻟﻮ" ﺳﺮه دوى ﭘﻪ اﺗﻮﻣﺎټﻴﻜﻲ ﺗﻮګﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ او واك ﭘﻴﺪا ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻧﻪ ﻳﻲ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﻮي‪ .‬ﻗﺪرت ګټﻞ ﻛﯧږي‪ ،‬ﻧﻴﻮل ﻛﯧږي ﻧﻪ‪.‬‬
‫اﻳﺎ ﻗﺪرت او ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي؟ ځﻴﻨﻲ ﭘﻪ ﻗﺪرت ﭘﺴﯥ ﻟﯧﻮﻧﻲ ﺧﻠګ‬
‫)د ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاراﻧﻮ ﭘﻪ ګډون( دواړه ﺳﺮه ﻳﻮ ﺷﻰ ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ دا ﻛﺎر د ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺳﺎده ﻛﻮل دي‪ .‬ﻣﻮږ ﺳﻴﺎﺳﺖ د ځﻴﻨﻮ اﻫﺪاﻓﻮ او ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻠﻼى ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ و‬
‫ﻫﻐﻮ ﺗﻪ د رﺳﻴﺪﻟﻮ )ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﻮ( ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻗﺪرت درﻟﻮدل ﺿﺮور دي‪ .‬د دې‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻲ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻗﺪرت د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﺪه ﺟﺰء ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬دا ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻠﻪ وي ﭼﻲ ﻳﻮ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺑﯥ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرﺗﻪ ﺗﺼﻮر ﻛړو‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻳﻮ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭼﻲ‬
‫د ﻣﻴﻨﻲ او ﻣﺤﺒﺖ ﭘﺮ اﺻﻮﻟﻮ ﺣﻜﻤﺮواﻳﻲ ﻛﻮي‪ ،‬ﻻ ﻫﻢ ﭘﺮ ﺧﭙﻠﻮ ﭘﯧﺮواﻧﻮ ﻗﺪرت‬
‫ﭼﻠﻮي‪ .‬دا ﺑﻪ "ښﻜﻠﻰ اوﻣﻄﻠﻮب ﻗﺪرت" وي‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻗﺪرت وي‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ‪،‬‬
‫ﻗﺪرت د ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ او ﺗﺼﻤﻴﻤﻮﻧﻮ د ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﺗﻮان ورﻛﻮﻟﻮ ﻳﻮ ډول‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻠﻞ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﺗﺎﺳﻲ ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ د ﺳﺘﺎﻳﻠﻮ وړ اﻫﺪاف وﻟﺮئ‪ ،‬ﻣګﺮ ﻛﻪ د‬
‫اﻫﺪاﻓﻮ د ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ او ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﻗﺪرت وﻧﻪ ﻟﺮئ‪ ،‬ﻧﻮ دا ﺑﻪ ﻳﻮازي ﭘﻪ اﺻﻄﻼح‬
‫ﺧﻴﺎل ﭘﻠﻮ وي‪.‬‬
‫ځﻨﻲ ﺑﻴﺎ د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻮﻫﺮ د ﻗﺪرت ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﺒﺎرزه ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﻳﻮه ﺳﺘﺮه ﻟﻮﺑﻪ‬
‫ﭼﻲ ګﻮل ﻳﺎ ﻫﺪف ﻳﻲ ﻗﺪرت وي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت د څﻪ ﻟﻪ ﭘﺎره دي؟ د‬
‫﴿‪﴾18‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻗﺪرت د ﻻﺳﺘﻪ راوﺳﺘﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره دي‪ .‬ﻣګﺮ دﻟﺘﻪ ﻳﻮ ﺧﻄﺮ ﻣﻮﺟﻮد دئ‪ .‬ﻛﻪ ﻳﻮازي د‬
‫ﻗﺪرت ﻻﺳﺘﻪ راوﺳﺘﻞ د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺪف وګﺮځﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﺑﯥ رﺣﻤﻲ او‬
‫ځﺎن وراﻧﻮﻧﻪ ﻣﻨځ ﺗﻪ راوړي‪ .‬د ﻫټﻠﺮ رژﻳﻢ د ﻗﺪرت ﭘﻪ ﻣﻌﺒﻮد ګﺮځﻮﻟﻮ ﺳﺮه ځﺎن‬
‫ﺗﺒﺎه ﻛړ‪ .‬ﻧﻜﺴﻦ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪ ،‬د ﺧﭙﻞ ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د ﻗﺪرت ﻟﻪ‬
‫ﺳﺎﺗﻨﻲ ﺳﺮه د اﻓﺮاﻃﻲ ﻋﻼﻗﯥ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړ‪ .‬ﻟﻜﻪ‬
‫د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﺑﺮﺗﺎﻧﻮي ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻮه او ﻓﻴﻠﺴﻮف ﭼﻲ واﻳﻲ‪" :‬ﻗﺪرت و ﻓﺴﺎد ﺗﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﺪرت ﭘﻪ ﻣﻄﻠﻖ ډول ﺳﺮه ﻓﺎﺳﺪ ﻛﯧږي"‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻳﻮ ﺳﺎﻳﻨﺲ )ﻋﻠﻢ( دئ؟‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮږ دا ﻧﻪ ﺳﻮ ښﻮوﻻى ﭼﻲ ﻛﻮم ﻓﻜﺘﻮروﻧﻪ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ څﻮﻣﺮه وزن‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﺳﻴﺎﺳﺖ څﺮﻧګﻪ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻛﯧﺪﻻى ﺳﻲ؟ د ﻣﺸﻜﻞ ﻳﻮه ﺑﺮﺧﻪ ﺧﻮ د ﺳﺎﻳﻨﺲ‬
‫‪ science‬ﭘﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻲ ﻫﻢ ده‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣړي ﺳﺮ ﻛﻲ د ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻣﻌﻨﻰ‪ ،‬ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‬
‫ژﺑﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﺎده ﺗﻮګﻪ )ﭘﻮﻫﻨﻪ ‪ (knowledge‬وه‪ .‬ﭘﻪ راوروﺳﺘﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻋﻠﻮﻣﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﺮ اﻧﺪازه ګﻴﺮۍ او ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺎﻧﺪي وﻻړ دي‪ ،‬دا اﺻﻄﻼح ﭘﻪ ﻛﺎر‬
‫واﭼﻮﻟﻪ‪ .‬اوس ډﯦﺮ ﺧﻠګ د ﺳﺎﻳﻨﺲ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د دﻗﻴﻖ او واﻗﻌﻲ ﺷﻲ ﻓﻜﺮ ﻛﻮي‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫ﭘﺮ ﺗﺠﺮﺑﻮ او ډﻳټﺎګﺎﻧﻮ ﺗﻜﻴﻪ ﻟﺮي‪ .‬ځﻴﻨﻮ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎﻧﻮ )ﭼﻲ وروﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﻲ‬
‫ﻳﺎدوﻧﻪ وﻛړو( دا ﻛﻮښښ ﻛړى دئ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎن ﻟﻪ ځﺎﻧﻪ‬
‫ﺟﻮړ ﻛړي‪ ،‬دوى ډﯦټﺎ ‪ data‬ﺗﻪ ﻛﻤﻴﺘﻲ ‪ quantify‬رﻧګ ورﻛﻮي او ﭘﻪ اﺣﺼﺎﺋﻴﻮي‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻳﯥ داﺳﻲ راﻛښﻴﺒﺎﺳﻲ ﭼﻲ ټﺎﻛﻞ ﺳﻮي ﻓﺮﺿﻴﻲ ‪ hypotheses‬ﭘﻪ ﺗﺼﺪ ﻳﻖ‬
‫ﻛړي‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻲ ﻛﻮل ډﯦﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ د ﻣﻌﻨﻰ ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ د ﺟﺎﻣﻊ او ﭘﺮاﺧﻮ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﺮ وړو ﺟﺰﺋﻴﺎﺗﻮ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﻮي‪ .‬دا ځﻜﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮګﻪ ﻫﻐﻪ ﺳﺎﺣﯥ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ ﭼﻲ ﻛﻤﻴﺘﻲ ‪ quantify‬ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‬
‫ﻟﻜﻪ‪ :‬ﻋﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ‪ ،‬د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻧﺘﺎﻳﺞ او ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ راﻳﻲ ورﻛﻮل‪.‬‬
‫ﻣګﺮ د ﺳﻴﺎﺳﺖ ډﯦﺮي ﺳﺎﺣﯥ ﻛﻤﻴﺘﻲ ﻛﯧﺪوﻧﻜﻲ ﻧﻪ دي‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻟﯧډران ﺧﭙﻞ‬
‫ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ څﺮﻧګﻪ او وﻟﻲ ﻧﻴﺴﻲ؟ ﺣﺘﻰ ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ زﻳﺎت ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ‬
‫ﭘﻪ ﭘټﻪ ﻧﻴﻮل ﻛﯧږي‪ .‬ﻣﻮږ ﭘﻪ ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺗﻮګﻪ ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږو‪ ،‬ﭼﻲ د واﺷﻨګټﻦ ﭘﻪ ﺳﭙﻴﻨﻪ‬
‫ﻣﺎڼۍ‪ ،‬د ﭘﺎرﻳﺲ ﭘﻪ اﻳﻠﻴﺰه او ﻳﺎ د ﻣﺎﺳﻜﻮ ﭘﻪ ﻛﺮﻣﻠﻴﻦ ﻛﻲ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ څﺮﻧګﻪ ﻧﻴﻮل‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﻛﺎﻧګﺮس ﻏړي ﭘﺮ ﻳﻮه ﻣﻮﺿﻮع راﻳﻪ ورﻛﻮي‪ ،‬اﻳﺎ ﻣﻮږ ﭘﻪ ﻳﻘﻴﻦ‬
‫ﺳﺮه وﻳﻼى ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ دوى وﻟﻲ ﭘﻪ دا ﻳﺎ ﻫﻐﻪ ډول راﻳﻲ ورﻛړي؟ آﻳﺎ دا ډول راﻳﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾19‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ورﻛﻮل د ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ وه‪ ،‬د ﻣﻠﺖ د ښﯧګڼﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره وه او ﻛﻪ ﻟﻪ دوى ﺳﺮه د‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﭘﺮ وﺧﺖ د ذﻳﻨﻔﻌﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ د ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺳﺘﻮ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ وه‪ .‬د ﺳﻴﺎﺳﺖ ډﯦﺮه‬
‫ﺑﺮﺧﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ دا ﭼﻲ څﺮﻧګﻪ او وﻟﻲ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﻧﻴﻮل ﻛﯧږي‪ ،‬ډﯦﺮه ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻲ‬
‫ده ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﻤﻴﺖ ﺳﺮه ﻧﻪ ﺳﻲ اﻓﺎده ﻛﯧﺪﻻى‪.‬‬
‫آﻳﺎ د دې ﻧﻮ ﻣﻌﻨﻰ دا ده ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻋﻠﻢ‬
‫ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﯧﺪاى؟ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻳﻮ ﺗﺠﺮﺑﻮي ‪ empirical‬دﺳﭙﻠﻴﻦ دئ ﭼﻲ‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻲ او ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ دواړه ډوﻟﻪ ډاټﺎ ‪ data‬راﻏﻮﻧډوي‪ .‬د دې ډول ډاټﺎ ﭘﻪ ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه‬
‫ﺑﻴﺎﻟﻮﺟﻲ ﺗﻪ ډﯦﺮ ﻧﮋدې دواﻣﺪاره ﻣﺎډل ‪ pattern‬ﻣﻮﻧﺪﻻى ﺳﻮ‪ .‬او ﺑﻴﺎ ﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‬
‫ﺳﺮه ﭘﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ ‪ generalization‬ﭘﻴﻞ ﻛﻮو‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺗﻌﻤﻴﻤﺎت ټﻴﻨګ او ﻛﻠﻚ‬
‫ﺳﻲ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻳﻲ ﻣﻮږ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ﺑﻮﻟﻮ‪ .‬ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ دوﻣﺮه‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ ﺳﻲ ﭼﻲ ﻣﻮږ ﻳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻠﻼى ﺳﻮ‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻧﻮ‪ ،‬د ﺳﻴﺎﺳﺖ زده‬
‫ﻛړه او ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻮﻫﻪ ‪ knowledge‬را ﻏﻮڼﺪوي‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﺻﻞ ﻛﻲ د ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻣﻌﻨﻰ‬
‫ﻫﻢ دا ده‪.‬‬
‫ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻟﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﭘﻠﻮه ﻫﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ورﺗﻪ واﻟﻰ ﻟﺮي‪ ،‬او‬
‫ﻫﻐﻪ دا دئ ﭼﻲ د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻣﺴﻠﻜﻲ څﯧړوﻧﻜﻲ ﺷﻴﺎن ﻫﻐﻪ ډول ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻛﻮي ﻟﻜﻪ ﭼﻲ دي )ﻣﻮﺟﻮد دي(‪ ،‬داﺳﻲ ﻳﻲ ﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮي ﻟﻜﻪ د دوى ﭼﻲ زړه‬
‫ﻏﻮاړي او ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻲ وي‪ .‬دا ﻛﺎر د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻲ د ﺳﺘﻮرو او ﻳﺎ ﺣﺠﺮاﺗﻮ‬
‫ﺗﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮﻟﻮ ډﯦﺮ ﻣﺸﻜﻞ دئ‪ .‬ډﯦﺮ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎن د رواﻧﻮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻫﻜﻠﻪ ځﺎن ﻟﺮه ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮﯦﺎت ﻟﺮي‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه د دوى ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫اﺛﺮ ښﻨﺪي‪ .‬ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻮه )ﺳﻴﺎﺳﻲ( ﻣﻮﺿﻮع زﻣﻮږ ﺗﻮﺟﻪ دوﻣﺮه‬
‫ﺟﻠﺐ ﻛړي ﭼﻲ ﻫﻐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛړو ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ښﻜﺎره ده ﭼﻲ ﻣﻮږ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺮه‬
‫ډﯦﺮه ﻋﻼﻗﻪ ﻟﺮو‪.‬ﻛﻪ ﺗﺎﺳﻲ ﻟﻪ ﻳﻮ ﺳﻮال او ﻳﺎ ﻳﻮې ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺮه دوﻣﺮه ﻋﻼﻗﻪ وﻟﺮئ‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﻣﻄﺎ ﻟﻌﻪ ﻳﻲ ﭘﻴﻞ ﻛﻮئ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د دې اﺣﺘﻤﺎل ﺳﺘﻪ ﭼﻲ ﻳﻮه ﻃﺮف ﺗﻪ ﻣﻴﻼن‬
‫وﻟﺮئ‪ .‬ﭼﻲ ﭘﻪ دې ﺻﻮرت ﻛﻲ )دا ډول ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ( د ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻠټﻨﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ څﯧړﻧﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ ګڼﻞ ﻛﯧﺪاى ﺑﻠﻜﻲ د ﻳﻮ ډول ګﻮﻧﺪي )ﺣﺰﺑﻲ( ږغ ﺷﻜﻞ‬
‫اﺧﻠﻲ‪ .‬ﺗﺎﺳﻲ څﺮﻧګﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﺊ د دې ﻛﺎر ﻣﺨﻨﻴﻮى وﻛړئ؟ د ﺗﺤﻘﻴﻖ او‬
‫څﯧړﻧﻲ ‪ scholarship‬ﻟﻪ ﭘﺎره ځﻴﻨﻲ ﻋﻨﻌﻨﻮي ﻻرښﻮدﻧﻲ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬ﻳﻮ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺪﻟﻞ‪ ،‬ﻣﺘﻮازن او ﭘﺮ ﺷﻮاﻫﺪو ﻣﺘﻜﻲ وي‪ .‬دا ﻋﻨﻌﻨﻮي ﻻرښﻮوﻧﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪي‬
‫ډول دي‪:‬‬
‫﴿‪﴾20‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻣﺪﻟﻞ واﻟﻰ )ﭼﻲ ﭘﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻜﻴﻪ وﻟﺮي(‪:‬‬
‫ﺗﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﭙﻞ ﺑﺎﻣﻔﻬﻮﻣﻪ اﺳﺘﺪﻻل وړاﻧﺪي ﻛړئ‪ .‬ﻛﻪ ﭼﯧﺮي ﺳﺘﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮ‬
‫د ﻳﻮې ﻓﺮﺿﻴﯥ رﻧګ ﭘﻪ ځﺎن ﻛﻲ وﻟﺮي‪ ،‬ﺗﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻐﻪ واﺿﺢ ﻛړئ‪ .‬ﺗﺎﺳﻲ د‬
‫ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ داﺳﻲ وﻳﻼى ﺳﺊ‪ ،‬ﭼﻲ‪" :‬د دې څﯧړﻧﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره‪ ،‬ﻣﻮږ داﺳﻲ ﻓﺮﺿﻮو‬
‫ﭼﻲ ﺧﻠګ د ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻋﻤﻞ ﻛﻮي"‪ ،‬ﻳﺎ دا ﭼﻲ‪" :‬دا څﯧړﻧﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه وړوﻛﻲ‬
‫ښﺎرګﻮټﻲ ﻛﻲ د راﻳﻮ ورﻛﻮوﻧﻜﻮ د ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻲ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ده"‪ .‬ﺳﺘﺎﺳﻲ ﺧﭙﻞ‬
‫ﻓﺮﺿﻴﺎت ﺳﺘﺎﺳﻲ ﭘﺮ څﯧړﻧﻪ او دا ﭼﻲ ﺗﺎﺳﻲ دا څﯧړﻧﻪ څﺮﻧګﻪ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮئ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﺻﺪاﻗﺖ او وﺿﺎﺣﺖ ﺳﺮه د ﺧﭙﻠﻮ ﺷﺨﺼﻲ ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﻮ وړاﻧﺪي ﻛﻮل‬
‫)د څﯧړﻧﻲ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ( ﺗﻌﺼﺐ او ﺗﻨګ ﻧﻈﺮي را ﻟږوﻻى ﺳﻲ‪ .‬د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻪ‬
‫اواﻳﻠﻮﻛﻲ ﺟﺮﻣﻨﻲ ټﻮﻟﻨﭙﻮه ]‪ [sociologist‬ﻣﺎﻛﺲ وﻳﺒﺮ )‪ ،(Max Weber‬ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ ﻛﻲ ﻳﻲ ﭘﻪ ﭘﺮاﺧﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﺎر ﻛړى دئ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه و‪ ،‬ﭼﻲ ﻫﺮه‬
‫ﻫﻐﻪ څﯧړﻧﻪ ﭼﻲ ﺳﺘﺎﺳﻲ ﺧﭙﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮ ﺗﻘﻮﻳﻪ ﻛﻮي ﺑﺎﻳﺪ د ﺗﻌﺼﺐ او ﺗﻨګ‬
‫ﻧﻈﺮۍ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫﻴﺴﺘﻪ وﻏﻮرځﻮل ﺳﻲ‪ .‬ډﯦﺮ ﻟږ څﯧړوﻧﻜﻲ د دې ﻋﻘﻴﺪې ﭘﻴﺮوي‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ د ﻣﺎﻛﺲ وﻳﺒﺮ اﺻﻠﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻮره ﻣﻨﻞ ﺳﻮې ده‪ :‬د څﯧړﻧﻲ ﻟﻪ داﺳﻲ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ ډډه وﻛړئ ﭼﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻲ د ﻳﻮه ټﺎﻛﻞ ﺳﻮي ﻧﻈﺮﺗﻘﻮﻳﻪ او ﻣﻼﺗړ وي‪.‬‬
‫ﻣﺘﻮازن واﻟﻰ ‪:‬‬
‫ﺗﺎﺳﻲ ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ﺗﻨګ ﻧﻈﺮۍ او ﺗﻌﺼﺐ د ﻛﻤﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﺎﻳﺪ دا اﻋﺘﺮاف‬
‫وﻛړئ ﭼﻲ ﺳﺘﺎﺳﻲ د ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻧﻮر ﻧﻈﺮوﻧﻪ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬ﺗﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻐﻪ‬
‫روﺷﻮﻧﻪ ﭼﻲ ﻧﻮرو )څﯧړوﻧﻜﻮ( ﺳﺘﺎﺳﻲ د ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻛﺎروﻟﻲ او ﻫﻐﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻮ‬
‫ﺗﻪ ﭼﻲ دوى رﺳﯧﺪﻟﻲ دي‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛړئ‪ .‬د څﯧړﻧﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﻌﻴﻨﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﻛﻲ ﺳﺘﺎﺳﻲ‬
‫ﭘﻮﻫﻪ او ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ ﺗﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻻﻧﺪي راوﻟﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﺗﺎﺳﻲ ﭘﺨﻮاﻧۍ څﯧړﻧﻲ‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﻛړئ او دا ﺗﺸﺮﯦﺢ ﻛړى ﭼﻲ وﻟﻲ ﻫﻐﻪ څﯧړﻧﻲ ﻧﺎﻣﻜﻤﻠﻪ او ﻳﺎ ﻧﺎﻗﺼﻲ دي‪،‬‬
‫دوى ﻧﻮر ﻫﻢ ﺗﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻻﻧﺪي راځﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﺗﺎﺳﻲ د ﻧﻮرو څﯧړﻧﻲ او روﺷﻮﻧﻪ څﻨګ ﭘﺮ‬
‫څﻨګ ﺳﺮه ﻛښﯧږدى او ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮ د ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺑﻴﺎن ﻛړى ﻧﻮ ﺑﻪ ﻣﻮ د ﺧﭙﻠﻲ‬
‫څﯧړﻧﻲ ډﯦﺮ واﻗﻌﺒﻴﻨﺎﻧﻪ او ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻮوﻧﻜﻰ ﺣﺎﻟﺖ وړاﻧﺪي ﻛړى وي‪ .‬ﺗﺎﺳﻲ ﺧﭙﻞ ځﺎن‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻈﺮ ﻳﺎ ﺗﻴﻮري ﺑﺎﻧﺪي ﻣﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻛﻮئ ﺑﻠﻜﻲ ﭘﺮ دې اﻋﺘﺮاف‬
‫وﻛړئ ﭼﻲ ﺳﺘﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮ د څﻮ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻧﻈﺮوﻧﻮ ﭘﻪ اړخ ﻛﻲ ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻈﺮ دئ‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾21‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﺮ ﺷﻮاﻫﺪو ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻮل ‪:‬‬
‫ټﻮﻟﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ څﯧړﻧﻲ ﺷﻮاﻫﺪو ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ ،‬ﭼﻲ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﻠﻮﻣﻮ د ﻛﻤﻲ‬
‫ﺷﻮاﻫﺪو څﺨﻪ راﻧﻴﻮﻟﯥ ﺑﻴﺎ د ﺑﺸﺮي ﻋﻠﻮﻣﻮ ﺗﺮ ﻛﻴﻔﻲ ﺷﻮاﻫﺪو ﭘﻮرى ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻟﻪ دواړو )ﻛﻤﻲ او ﻛﻴﻔﻲ( ﺷﻮاﻫﺪو څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻠﻲ‪ .‬ښﻪ‬
‫دا ده ﭼﻲ ﻫﺮه ﻫﻐﻪ څﺮګﻨﺪوﻧﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ډول ﺗﻔﺴﻴﺮﯦﺪاى ﺳﻲ او ﻳﺎ ﻟﻪ ﻣﻨﺎﻗﺸﯥ‬
‫ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮ ﺷﻮاﻫﺪو ﺑﺎﻧﺪي ﺗﻜﻴﻪ ﺳﻲ‪ .‬ﺿﺮور ﻧﻪ دئ ﭼﻲ‬
‫ډﯦﺮ ﻋﺎم ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻢ ﭘﺮ ﺷﻮاﻫﺪو ﺗﻜﻴﻪ ﺳﻰ‪ ،‬ﻣﺜﻼً د دې ﺧﺒﺮي د اﺛﺒﺎت ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ دوره څﻠﻮرﻛﺎﻟﻪ ده د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﺑﻴﺎﻧﻮﻟﻮ‬
‫ﺿﺮورت ﻧﺴﺘﻪ )ځﻜﻪ دا ډﯦﺮ ﻋﺎدي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ګڼﻞ ﻛﯧږي(‪.‬‬
‫ﻣګﺮ ﻛﻪ وواﻳﺎﺳﺖ ﭼﻲ ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻟﺴﻴﺰو ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮرو‬
‫رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ ډﯦﺮ ﻗﺪرت ﺣﺎﺻﻞ ﻛړى دئ‪ ،‬ﻧﻮ ﺗﺎﺳﻲ ﺷﻮاﻫﺪو ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮى‪ .‬ﺗﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫د ﺧﭙﻞ ﺛﺒﻮت ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟږﺗﺮﻟږه ﻳﻮه څﯧړوﻧﻜﻲ ﺗﻪ اﺷﺎره وﻛړئ ﭼﻲ ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ ﻳﯥ‬
‫ډﯦﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛړى وي‪ .‬دې ﺗﻪ ﻓﺮﻋﻲ )دوﻫﻢ ﻻس( ﻣﻨﺒﻊ واﻳﻲ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ دا ﭼﻲ د ﻳﻮ‬
‫ﺑﻞ ﭼﺎ د ﻓﻜﺮ ﻣﺤﺼﻮل دئ‪ .‬ډﯦﺮ ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﻓﺮﻋﻲ ﻣﻨﺎ ﺑﻌﻮ ﺗﻪ اﺷﺎره ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ‬
‫اﺳﺘﺎدان اﺻﻠﻲ )اول ﻻس( ﻣﻨﺎﺑﻌﻮ ﺗﻪ ډﯦﺮ ارزښﺖ ورﻛﻮي‪.‬د ﻳﻮې ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ‬
‫ﻟﻴﻜﻨﻲ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻰ ﺑﺎﻳﺪ وﻛﻮﻻى ﺳﻲ وړاﻧﺪي ﺳﻮي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛړاى ﺳﻲ او‬
‫ﭘﺮ اﻋﺘﺒﺎر ﻳﻲ ﻗﻀﺎوت وﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﺗﺎﺳﻲ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﺷﻮاﻫﺪ او ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘټ او‬
‫ﺳﺮي وﺳﺎﺗﺊ‪.‬‬
‫او ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮﺧﻮش ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﻟﻪ دې ﻧﺎرﺿﻴﺎﺗۍ څﺨﻪ ﭘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻮﻟﻮ‬
‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ څﻪ ګټﻪ ﻟﺮي؟‬
‫ځﻴﻨﻲ ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ داﺳﻲ ﻓﻜﺮ ﻛﻮي ﭼﻲ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻳﻮازي ﭘﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ‬
‫وﻻړ دئ‪ ،‬دوى ﭘﺨﭙﻠﻮ ﻟﻴﻜﻨﻮ ﻛﻲ د ﻣﺨﻜﻲ ﺑﻴﺎن ﺳﻮو ټﻜﻮ ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬رﺷﺘﻴﺎ‬
‫ﺧﺒﺮه دا ده ﭼﻲ ﻣﻮږ ټﻮل ﺧﭙﻞ ځﺎﻧﺘﻪ ځﺎﻧګړي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻟﺮو‪ ،‬ﻣګﺮ ﻛﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫)زﻣﻮږ ځﺎﻧګړي ﻧﻈﺮﻳﺎت( زﻣﻮږ ﭘﺮ څﯧړﻧﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺳﻲ ﻧﻮ د څﯧړﻧﻲ څﺨﻪ ﺑﻪ ﻻﺳﺘﻪ‬
‫راﻏﻠﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﯥ ارزښﺘﻪ او ﺑﯥ اﻋﺘﺒﺎره وي‪ .‬ﻣﺴﻠﻜﻲ ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎن د‬
‫رﻳﺴﺮچ او ﻣﻄﺎﻟﻌﻲ ﭘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ ﺧﭙﻞ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﭘﻪ ﺟﻼ ګﻮښﻪ ﻛﻲ‬
‫اﻳږدي‪ .‬ډﯦﺮ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ﭘﻪ دې ﺗﻮاﻧﯧﺪﻻى ﺳﻲ‪ ،‬داﺳﻲ ﻧﺘﺎﻳﺠﻮ ﺗﻪ ورﺳﯧږي‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻲ د دوى ﻟﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ ﺗﻀﺎد ﻛﻲ واﻗﻊ ﺳﻲ‪.‬‬
‫داﺳﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻮ د رښﺘﻴﻨﻲ ذﻫﻨﻲ اﻧﻜﺸﺎف څﺮګﻨﺪوى ګڼﻞ ﻛﯧږي‪ ،‬ﭼﻲ ﻫﻤﺪا ﺑﺎﻳﺪ‬
‫﴿‪﴾22‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د ﻣﺤﺼﻠﻴﻨﻮ ﻫﺪف ﻫﻢ وي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺻﻮرت ﻛﻲ ﺗﺎﺳﻲ ﺗﻪ ښﺎﻳﻲ دا ﻓﻜﺮ درﭘﻴﺪا ﺳﻲ ﭼﻲ ﻟﻪ ﻟﻮﻣړي ﺳﺮه‬
‫ﻣﻮ وﻟﻲ دا ډول ﻧﻈﺮﻳﺎت درﻟﻮدﻟﻲ وه‪ .‬ﺗﺎﺳﻲ ﺑﻪ ښﺎ ﻳﻲ ﻫﻐﻪ ﺳﺮټﻤﺒﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﺗﻪ ﭼﻲ‬
‫ﭘﺨﻮا ﻣﻮ درﻟﻮدل‪ ،‬د ﺷﻚ ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻪ وګﻮرى‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺧﺎﻣﺨﺎ‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺪارۍ او ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺪارﻛﯧﺪﻟﻮ زده ﻛړه او ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻧﻪ دئ‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ‬
‫ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺪاري د ﺛﺎﺑﺘﻮ‪ ،‬د ﺧﻠګﻮ ﺧﻮښ او ﺳﺎده ﺳﻮو )ﻋﺎم ﻓﻬﻤﻮ(‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﺳﺮوﻛﺎر دئ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ د ﻋﻴﻨﻲ او ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻲ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ زده ﻛړه او ﺗﻤﺮﻳﻦ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ د ﻗﺪرت ﺧﺎوﻧﺪاﻧﻮﺗﻪ د )ﻛﺎروﻧﻪ ﺳﻢ ﻧﻪ دي( ﭘﻪ ﺧﺒﺮداري‬
‫ورﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻟﻪ ښﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻛﻮﻳﻜﺮز ‪ Quakers‬دا ﻛﺎر‬
‫)ﻗﺪرت ﺗﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ وﻳﻞ( ﺑﻮﻟﻲ او ځﻴﻨﻲ وﺧﺖ دا ډول ﻣﺸﻮره ﻟﻪ ﻓﻌﺎﻟﻮ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪارﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ‪۱۹۶۰‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻓﻜﺎرو د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫ﺳﻮﻟﯧﺪل وښﻮدل‪ .‬ﻋﻠﺘﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻫﻢ د وﻳﺘﻨﺎم ﺟﻨګ‪ ،‬د واټﺮګﻴټ ﻣﺴﺌﻠﻪ او د اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺤﺮان و‪ .‬د ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻓﻜﺎرو ﻟﻪ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ‬
‫ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ وﻛﻮﻻى ﺳﻮاى ﺧﭙﻠﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزې داﺳﻲ وﺳﻜڼﻲ ﭼﻲ د دې )د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ( زوال ﻣﺨﻪ وﻧﻴﺴﻲ‪ .‬روﻧﺎﻟﺪ رﻳګﻦ ‪) Ronald Reagan‬د‬
‫‪ ۱۹۸۱‬څﺨﻪ ﺗﺮ‪۱۹۸۹‬ع ﭘﻮري د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮررﺋﻴﺲ(‪ ،‬ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ ﻣﺰاج‬
‫ﺳﺮه دوه ﭘﻼ ﺟﻤﻬﻮررﺋﻴﺲ ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻰ ﭘﻪ ‪۱۹۵۰‬ع ﻛﻲ ﻻ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ټﻮﻟﻨﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ د ﻛﻤﺰورﺗﻴﺎ ﺧﺒﺮدارى ورﻛړى و‪ ،‬او دا ﻳﻲ ښﻮوﻟﯥ وه ﭼﻲ ﭘﻪ دې‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﻛﻲ ﺗﻤﺮﻛﺰ او ﻛﻨټﺮول ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻠﻰ دئ‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮ ﭘﺮ ګﻮﻧﺪي ﻏړو ﺗﺤﻤﻴﻠﻮﻻى ﻧﻪ ﺳﻲ او ﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﺮ دې ﺧﺒﺮه‬
‫ﻛﻨټﺮول ﻟﺮي ﭼﻲ ﻣﺜﻼً څﻮك ګﻮﻧﺪي ﻏړى دئ‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۸۹‬ﻛﻲ‪ ،‬ډﯦﻮﻳډ ډﻳﻮك‬
‫)‪(۱‬‬
‫‪ Ku Klux Klan‬ﻳﻮه ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﻏړي ﭼﻲ د‬ ‫‪ David Duke‬د ﻛﻮﻛﻠﺲ ﻛﻼن‬
‫ﻧﺎزي اړﻳﻜﻲ ﻳﯥ ﻫﻢ ﻟﺮﻟﯥ‪ ،‬د ﺟﻤﻬﻮري ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ ګﻮﻧﺪ د ﻏړي ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ د ﻟﻮزﻳﺎﻧﺎ‬
‫) ‪(۱‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾23‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾24‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫‪ Louisiana‬ﭘﻪ اﻳﺎﻟﺘﻲ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻲ ﻳﻮه ﭼﻮﻛۍ وګټﻠﻪ‪ .‬د ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫)زﯦږﯦﺪﻧﻲ( ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭘﺮ ﺗﺨﺖ ﻧﺎﺳﺖ دي‪ .‬ﻟﻪ ﻣﻨځﻨﻴﻮ ﭘﯧړﻳﻮ راﭘﺪﯦﺨﻮا‪ ،‬دا اﺻﻄﻼح‬
‫ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ ګﻮﻧﺪ ﻣﻠﻲ ﻛﻤﯧټﯥ ﻫڅﻪ وﻛړه ﭼﻲ ﻟﻪ ډﻳﻮك څﺨﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ وﻧﻴﺴﻲ‪،‬‬ ‫ﭘﻪ داﺳﻲ ﻣﻌﻨﻰ ﭘﺮاﺧﻪ ﺳﻮې ده ﭼﻲ ﻧﻪ ﻳﻮازي د )ﺣﻜﻤﺮواﻳۍ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻖ( ﺑﻠﻜﻲ‬
‫ﻣګﺮ ده ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﺗﻮګﻪ ځﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻰ ﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬او د ده د ﻣﺨﻨﻴﻮي ﻟﻪ‬ ‫د )ﺣﻜﻤﺮواﻳۍ ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﺣﻖ( ﻫﻢ ﭘﻪ ځﺎن ﻛﻲ راﻧﻐﺎړي‪ .‬اوس ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫ﭘﺎره ﻛﻮﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻻره ﻣﻮﺟﻮده ﻧﻪ وه‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﻼﺗﻮ ﻛﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‬ ‫د ﺧﻠﻜﻮ ﭘﺮ ﻳﻮ داﺳﻲ ﻓﻜﺮي روش او رﻓﺘﺎر ﺑﺎﻧﺪي اﻃﻼق ﻛﻮي ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫دوﻣﺮه ﻛﻤﺰوري دي ﭼﻲ د ﻫﻐﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻣﺨﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻧﻴﻮﻻى ﭼﻲ د ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻟﺮي‪ .‬دا روش ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ ﻛﻤﺰورى او ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﻛﻲ‬
‫څﺨﻪ ﻧﺎوړه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻮي‪.‬‬ ‫ﻗﻮي وي‪.‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﭘﻮره ﻟﻮړ دئ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻫﻐﻪ‬
‫ځﻴﻨﻲ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎﻧﻮ ﻟﻪ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ د اﻳﺮان د ﭘﺎﭼﺎ د رژﻳﻢ د‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﭼﻲ )د اﻣﺮﻳﻜﯥ( ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻲ ﭼﻨﺪان ﺧﻮښ ﻧﻪ دئ‪ ،‬ﻫﻢ د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻛﻤﺰورﺗﻴﺎ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺧﺒﺮدارى ورﻛړى و‪ .‬ﻟﻪ ﺑﺪه ﻣﺮﻏﻪ دې ﺧﺒﺮدارﻳﻮ ﺗﻪ اﻋﺘﻨﺎء وﻧﻪ‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮي‪ .‬دوى ﺣﺘﻰ ﻣﺎﻟﻴﺎت )ﭼﻲ ﺧﻮښ ﻳﻲ ﻧﻪ دي( ﺗﺎدﻳﻪ ﻛﻮي‪ .‬د‬
‫ﺳﻮه‪ .‬د واﺷﻨګټﻦ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ دا وه ﭼﻲ د اﻳﺮان ﭘﺎﭼﺎ ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻛړي‪ ،‬د اﻳﺮان د ﭘﺎﭼﺎ د‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ښﻪ ﻣﻌﻴﺎر دا دئ ﭼﻲ‪ :‬څﻮﻣﺮه ﭘﻮﻟﻴﺲ وﺟﻮد ﻟﺮي؟ د ﺳﻮﻳډن او ﻧﺎروې‬
‫رژﻳﻢ ﺗﺮ ړﻧګﻴﺪﻟﻮ ﻓﻘﻂ دوې ﻣﻴﺎﺷﺘﻲ ﻣﺨﻜﻲ ﭘﻪ ﺗﻬﺮان ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺳﻔﺎرت د‬ ‫ﭘﻪ ﺷﺎن ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ د ﻟږو ﭘﻮﻟﻴﺴﻮ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ دا څﺮګﻨﺪوي ﭼﻲ ډﯦﺮ ﻟږ ﺗﻬﺪﻳﺪ او‬
‫اﻳﺮان د ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗۍ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ رﭘﻮټﻮﻧﻪ واﺷﻨګټﻦ ﺗﻪ را ﭼﺎﻻﻧﻪ ﻛړل‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬ ‫اﺟﺒﺎر ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﻴﺪﻟﻪ ﻛﯧږي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ د ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ درﺟﻪ ډﯦﺮه ﻟﻮړه ده‪ .‬ﭘﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ وزارت ﻣﺎﻣﻮرﻳﻨﻮ ﺧﭙﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ورځﻨﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ )ﭘﺎﻟﻴټﻜﺲ( ﺗﻪ‬ ‫ﻛﻮرﻳﺎ ﻳﺎ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ د ډﯦﺮو ﭘﻮﻟﻴﺴﻮ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ دا ﻣﻌﻨﻰ ورﻛﻮي ﭼﻲ ﺗﻬﺪﻳﺪ‬
‫ورﭘﺮﯦښﻮد‪ ،‬دوى وﻧـﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻮاى )ﺣﻘﺎﻳﻖ( ﭘﻪ روښﺎﻧﻪ ﺗﻮګﻪ ووﻳﻨﻲ‪.‬‬ ‫ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ د ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ درﺟﻪ ډﯦﺮه ټﻴټﻪ ده‪.‬‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﺎﻧﻮ ﻫﻢ ﭼﻨﺪاﻧﻲ څﻪ وﻧﻪ ﻛړل‪ ،‬ډﯦﺮو ﻟږو )ژورﻧﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ( د ﺣﺎﻟﺖ د‬ ‫ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻛﻤﺰورى وي‪ ،‬ﻟږ ﺧﻠګ د ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ورﻛﻮﻟﻮ او د ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺧﺮاﺑﯧﺪو ﺗﺮ وﺧﺘﻪ ﭘﻮري د اﻳﺮان ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ رﭘﻮرټﻮﻧﻪ ورﻛﻮل‪ .‬ﻣګﺮ ډﯦﺮ ﻛﻠﻮﻧﻪ‬ ‫ﭘﻪ اﻃﺎﻋﺖ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻮﻟﻲ ځﻜﻪ دوى ﺧﭙﻠﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻪ د ﻧﺎوړﺗﻴﺎ او ﺑﯥ‬
‫وړاﻧﺪي‪ ،‬د اﻳﺮان ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻨﻮ د ﻧﺎ‬ ‫اﻋﺘﺒﺎرۍ ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻮ ګﻮري‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬د ﭘﺮاﺧﻲ او ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧۍ اﻣﻜﺎن‬
‫آراﻣۍ د راﺗګ ﭘﯧﺸﺒﻴﻨﻲ ﻛړې وه‪ .‬ﭘﻪ دې ﻧﮋدې ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎﻧﻮ‬ ‫راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﯧږي‪ .‬ﻟﻜﻪ ﭘﻪ ‪۲۰۰۰‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﺮﺑﻴﺎ ﻛﻲ ﭘﯧښﻪ ﺳﻮه‪ .‬ﺧﻠګﻮ د‬
‫دا ﺧﺒﺮدارى ورﻛړى و‪ ،‬ﭼﻲ ﻋﺮاق د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﻟﻪ ﭘﺎره آﻣﺎده ﻧﻪ دئ او د‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺳﻠﻮﺑﺪان ﻣﻼﺳﻮﻳﭻ ‪ Slobodan Milosevic‬د ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎراﻧﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺗﻌﺮض ﺑﻪ )ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ( ﺑﺸﭙړه ﺑﯥ ﻧﻈﻤﻲ او ګډوډي ﻣﻨځﺘﻪ راوړي‪ .‬د‬ ‫واﻛﻤﻨۍ ﭘﺮ ﺿﺪ ﭘﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﻮ ﭘﻴﻞ وﻛړ‪ ،‬د ﭘﻮﻟﻴﺴﻮ ﻛﻮﺗﻜﻮﻧﻮ او ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ‬
‫واﺷﻨګټﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮوﻧﻜﻮ و دې ﺧﺒﺮدارﻳﻮ ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ وﻧﻜړه‪ .‬د دې ﭘﻮرﺗﻪ ﺧﺒﺮو‬ ‫ﻻس وﻫﻨﻮ ﻫﻢ وﻧﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻮاى ﭼﻲ ﻟﻪ ﻗﺪرت څﺨﻪ د ده د ﺷړﻟﻮ ﻣﺨﻪ وﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫څﺨﻪ دا ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﻴﺴﺘﻼى ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻮﻟﻴﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ګټﻮر ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪.‬‬ ‫‪۲۰۰۴ -۲۰۰۳‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮﻛﻲ د ﻋﺮاق اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﺷﻮرا ﻟﻪ ډﯦﺮو ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻋﺮاﻗﻴﺎﻧﻮ‬
‫څﺨﻪ ﭼﻲ د ټﻮﻟﻮ ﻋﺮاﻗﻲ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﻲ ﻳﻲ ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻠﻪ وه‪ .‬ﻣګﺮ ډﯦﺮ ﻟږ‬
‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻳﻲ ځﻜﻪ درﻟﻮدى ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﺷﻐﺎل ګﺮو ﻟﺨﻮا ﻧﺼﺐ ﺳﻮې وه‪.‬‬
‫داﺳﻲ وﻳﻞ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ دا ﺷﻮرا ښﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ و‪ ،‬ﭼﻲ ﻋﺮاق درﻟﻮدى ﻳﺎ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ او واك )ﺻﻼﺣﻴﺖ( ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻲ وﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻟږو ﻛﺴﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﻳﻲ ارزښﺖ درﻟﻮدى‪ .‬ﺑﯥ ﻟﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺘﻪ‪،‬‬
‫‪LEGITIMACY, SOVEREIGNTY, AND AUTHORITY‬‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﺑﯥ اﺛﺮه دي‪.‬‬
‫دا درې ﺳﺮه ﺗړﻟﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‪ ،‬واﻛﻤﻨﻲ او واك د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ‬
‫ﻳﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺮ څﻮ ﻻرو ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻻﺳﺘﻪ راوﻟﻲ‪ .‬ﭘﻪ ډﯦﺮه اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺳﻄﺤﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻟﭙﺎره اﺳﺎﺳﻲ )ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ( دي‪ .‬ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ‪ legitimacy‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣړي ﺳﺮ‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ اﻣﻨﻴﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛړي څﻮ ﺧﻠګ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻣﺼﺌﻮن اﺣﺴﺎس ﻛړي‪.‬‬
‫ﻛﻲ دا ﻣﻌﻨﻰ درﻟﻮده ﭼﻲ ذﻳﺤﻖ او ﻣﺸﺮوع ﭘﺎﭼﺎ ﻳﺎ ﻣﻠﻜﻪ د )ﻣﺸﺮوع( ﺗﻮﻟﺪ‬
‫ډﻳﺮ ﻋﺮاﻗﻴﺎن ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﻮي ﭼﻲ‪ ،‬ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ ﻛﻪ ﻫﺮ څﻮﻣﺮه ﺑﺪ و‪ ،‬ﻣګﺮ د ده ﭘﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾25‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وﺧﺖ ﻛﻲ ﻣﻮږ ﭘﻪ ښﺎر ﻛﻲ ګﺮځﯧﺪﻻى ﺳﻮاى‪ .‬ﻟﻜﻪ ﻫﺎﺑﺲ ‪ Hobbe‬ﭼﻲ واﻳﻲ د‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﻧﺴﺘﻮاﻟﻰ ﻳﻌﻨﻲ د ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﺴﺘﻮاﻟﻰ‪ .‬ﻟﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺮه د )ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻜﻮﻣﺖ(‬
‫ﻫﻢ ﺗړﻟﻰ دئ‪ .‬د دې ﺷﻴﺎ ﻧﻮ ﭘﻪ ﻟﺮﻟﻮ ﺳﺮه رژﻳﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻣﻮﻣﻲ ‪ :‬د ډﯦﺮ وﺧﺖ‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻳﻮ رژﻳﻢ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻫﻢ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺗﻪ وده ورﻛﻮي‪ .‬ﺧﻠګ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﻫﻐﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ اﺣﺘﺮام ﻟﺮي‪ ،‬ﭼﻲ ﻟﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ څﺨﻪ ﻳﻲ ډﯦﺮ وﺧﺖ ﺗﯧﺮ‬
‫ﺳﻮى وي‪ .‬دا ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮق ﺗﺮ دوو ﭘﯧړﻳﻮ زﻳﺎت ﻋﻤﺮ ﻟﺮي د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ورﺑﺨښﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﭘﻠﻮه‪ ،‬ﻧﻮي ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎ‬
‫ﻟړزاﻧﺪه ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﺧﻠګ ﻟږ او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻫﻴڅ اﺣﺘﺮام ﻧﻪ ورﺗﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻳﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ښﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻻري ﻫﻢ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘګ او د ﻛﺎروﻧﻮ ﺑﺮاﺑﺮول ﭼﻲ ﺧﻠګ ﺧﭙﻠﻮ ﻛﻮرﻧﻴﻮ ﺗﻪ ډوډۍ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮه ﻛړاى ﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻣﻨځﺘﻪ راوړي‪ .‬د ﻟﻮﯦﺪﻳځ اﻟﻤﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺮ‬
‫دوﻫﻤﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې وروﺳﺘﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺳﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣړي ﺳﺮ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻟږ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ درﻟﻮد‪ .‬ﻣګﺮ د ﺳﺎﻟﻤﻮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺪاراﻧﻮ د ﺳﺎﻟﻤﻮ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ‪ ،‬د ﺑﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺳﺮه ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړ‪ .‬ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬دا‬
‫ﻟﻤﺎن د واﻳﻤﺮ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ﭼﻲ ﺗﺮ ﻟﻮﻣړۍ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې وروﺳﺘﻪ ﺟﻮړ ﺳﻮ‪ ،‬ﻟﻪ ﻳﻮ‬
‫ﻟړ اﻗﺘﺼﺎدي او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻳﻲ ﻟﻪ ﺑﯧﺨﻪ‬
‫وران او د ﻫټﻠﺮ د ﻗﺪرت ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻲ ﻻره ﻫﻮاره ﻛړه‪.‬‬
‫د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن او ﺟﻮړښﺖ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ﺧﻠګ داﺳﻲ اﺣﺴﺎس وﻛړي ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﺟﻮړښﺖ ﻛﻲ ﻳﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﻲ ﺳﻮې ده‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ د اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮﻟﻮ اﻣﻜﺎن ﻳﻲ ډﯦﺮ دئ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪،‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ د ﻣﻠﻲ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻻري ټﻴﻨګﻮي‪ .‬ﺑﻴﺮغ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﻳﺎدوګﺎروﻧﻪ‪ ،‬وﻃﻦ ﭘﺎﻟﻮﻧﻜﻲ رﺳﻢ ګﺬﺷﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺎوده ﻧﻄﻘﻮﻧﻪ ﺧﻠګ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺮ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ او اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮﻟﻮ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻮي‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ د ﻻوس ﺧﻠګﻮ د څﻮ ﭘﯧړﻳﻮ‬
‫ﺷﺎﻫﻲ رژﻳﻢ ﺗﻪ ﭘﻪ ‪۱۹۷۵‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ ورﻛړه‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۲۰۰۲‬ع ﻛﻲ د ﻻوس د‬
‫ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ رژﻳﻢ ﻫﻐﻪ ﭘﺎﭼﺎ د ﺑﺮﻧﺰي )ﻟﻪ ژړو ﺟﻮړه ﺳﻮې( ﻣﺠﺴﻤﯥ ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﭘﺮ‬
‫ګﻮﻧډو ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ‪ ۶۵۰‬ﻛﺎﻟﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﻳﻲ د ﻻوس د ﺷﺎﻫﻲ رژﻳﻢ ﺑﻨﺴټ اﻳښﻰ و‪ .‬د‬
‫ﻻوس ﻛﻤﻮﻧﺴﺘﺎﻧﻮ ﻫڅﻪ ﻛﻮﻟﻪ ﭼﻲ د ﺧﭙﻞ ﻣﺦ ﭘﺮ زوال ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ د ﺗﻘﻮﻳﯥ ﻟﭙﺎره‬
‫ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﭘﺎﭼﺎﻫﺎﻧﻮ ﭘﻮري وﺗړي‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ دا ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﭘﺎﭼﺎﻫﺎن د‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ داﺳﻲ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ وه ﭼﻲ دوى ﭘﺮې ښﻪ ﭘﻮﻫﯧﺪل‪ .‬ﻣګﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫﴿‪﴾26‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ړﻧګ ﺳﻲ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د ﻣﻠﻲ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻳﻮه ﺑﯥ ﺧﻮﻧﺪه ټﻮﻛﻪ ښﻜﺎري‪.‬‬
‫د ﻓﻠﻴﭙﻴﻦ د دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﺎرﻛﻮس ‪ Marcos‬ﺳﺘﺮه ﻣﺠﺴﻤﻪ د‬
‫رﻳﺸﺨﻨﺪ او ﻣﻠﻨډو ﻣﻮﺿﻮع او د رژﻳﻢ د ټﻮﻟﻮ ﺑﺪﻳﻮ ﺳﻤﺒﻮل وګﺮځﯧﺪه‪ .‬ﻳﻮازي‬
‫ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻣﻨځ ﺗﻪ ﻧﻪ راوړي‪.‬‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ‪) sovereignty‬ﭼﻲ ﭘﻪ زړه ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻛﻲ د ]ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻛﻮﻟﻮ[ ﭘﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻰ دئ( ﭘﻪ ﻟﻮﻣړي ﺳﺮ ﻛﻲ ﭘﺮ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻗﻠﻤﺮو ﺑﺎﻧﺪي د ﻳﻮه ﭘﺎﭼﺎ د ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﻰ‬
‫درﻟﻮده‪ .‬ﭘﻪ راوروﺳﺘﻪ ﻛﻲ دا اﺻﻄﻼح داﺳﻲ ﭘﺮاﺧﻪ ﺳﻮه‪ ،‬ﭼﻲ د ﻫﻴﻮاد ﭘﺮ ﻗﻠﻤﺮو‬
‫ﺑﺎﻧﺪي د ﻣﻠﻲ ﻛﻨټﺮول ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي‪ .‬ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺳﺮه ﺣﺴﺎدت ﻟﺮي‬
‫)دﻟﺘﻪ ﺣﺴﺎدت ﻳﻮازي د ځﺎن ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻳﻮ ﺷﻲ د ﻏﻮښﺘﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻰ دئ( او دوﻟﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﻳﻲ ﭘﻪ ټﻴﻨګﻪ ﺳﺎﺗﻨﻪ ﻛﻮي‪ .‬دوى )دوﻟﺘﻮﻧﻪ( د ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﺮﻏﻞ د دﻓﻊ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟښﻜﺮ‬
‫ﺳﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺧﭙﻞ ﺳﺮﺣﺪوﻧﻪ د ﭘﺎﺳﭙﻮرټ او وﯦﺰې ﻟﻪ ﻻري ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي راوﻟﻲ او‬
‫ﺗﺮورﻳﺴﺘﺎن ﻟﻪ ﻣﻴﻨځﻪ وړي‪ .‬د ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﭘﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ډﯦﺮ ﻧﺎوړه اﺷﻜﺎل ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻴﭽﻨﻴﺎ او ﻋﺮاق ﻳﻲ څﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ دي‪.‬‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ځﻴﻨﻲ وﺧﺖ ﻳﻮ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺟﻌﻞ وي‪ .‬ﻋﺮاق ﺧﭙﻠﻪ ﻇﺎﻫﺮي واﻛﻤﻨﻲ ﭘﻪ‬
‫‪۲۰۰۴‬ع ﻛﺎل ﻻﺳﺘﻪ راوړه ﺧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺗﺮ ﻧﻔﻮذ ﻻﻧﺪي وه‪ .‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ او‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﺮه ﺗړﻟﻲ دي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ﻟﺒﻨﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ د ﻋﻴﺴﻮﻳﺎﻧﻮ ﺗﺮ‬
‫ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻪ د ﻏﯧﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ﻛﺘﻠﻪ‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل‬
‫‪۱۹۷۵‬ع ﻛﻲ د ﻳﻮ ﺷﻤﯧﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ -‬ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻠﻴﺸﻴﺎﻳﻲ ډﻟﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﺟګړه وﻧښﺘﻠﻪ‪.‬‬
‫ﺳﻮرﻳﻲ ﺧﺘﻴځ ﻟﺒﻨﺎن ﻟﻪ ‪ ۱۹۷۶‬څﺨﻪ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ‪۲۰۰۵‬ع ﻛﺎل ﭘﻮري او اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ ﺟﻨﻮﺑﻲ‬
‫ﻟﺒﻨﺎن ﻟﻪ ‪۱۹۸۲‬ع څﺨﻪ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ‪۲۰۰۰‬ع ﻛﺎل اﺷﻐﺎل ﻛړى و‪ .‬ﻟﺒﻨﺎن ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ‬
‫ﺧﭙﻞ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﺎﻳﻠﻠﻰ و‪ ،‬ﭼﻲ اوس ﻫڅﻪ ﻛﻮي ﺑﻴﺮﺗﻪ ﻳﻲ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړي‪ .‬د څﻮ‬
‫ﻟﺴﻴﺰو ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﺒﻨﺎن ﻧﻪ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﻗﻠﻤﺮو ﻛﻨټﺮول درﻟﻮدى او ﻧﻪ ﻳﻲ ﻫﻢ د ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫ﻣﺘﻌﺮﺿﻴﻨﻮ ﻣﺨﻪ ﻧﻴﻮﻻى ﺳﻮاى‪ .‬د ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺎﻳﻠﻮدل د ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﺎﻳﻠﻮدﻟﻮ ﺗﻪ‬
‫ورﺳﻴﺪى‪.‬‬
‫واك )ﺻﻼﺣﻴﺖ( ‪ authority‬د ﻟﻴډراﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﺳﺎﻳﻜﻮﻟﻮﺟﻴﻚ ﺗﻮاﻧﯧﺪل دي‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﺧﻠګ و ﺧﭙﻞ اﻃﺎﻋﺖ ﺗﻪ راﺑﻠﻼى ﺳﻲ‪ .‬واك د ﺗﻌﻬﺪ ﻳﻮ اﺣﺴﺎس دئ ﭼﻲ د‬
‫ﻳﻮه ﻣﻘﺎم ﭘﺮ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺎﻧﺪي ﺗﻜﻴﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻳﻮ ﻋﺴﻜﺮ د ﺧﭙﻞ ﻛﭙﺘﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮي‪،‬‬
‫ﻣﻮټﺮ ﭼﻠﻮﻧﻜﻲ د ټﺮاﻓﻴﻜﻲ ګﺰﻣﯥ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮي‪ ،‬ﻳﻮ ﺷﺎګﺮد د اﺳﺘﺎد اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻣګﺮ ټﻮل ﺧﻠګ د واك ﻳﺎ ﻣﻘﺎم اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻋﺴﻜﺮ ﺳﺮﻏړووﻧﻜﻲ وﻳﻲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾27‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ځﻴﻨﻲ ﻣﻮټﺮ ﭼﻠﻮﻧﻜﻲ ﺧﻼف رﻓﺘﺎري ﻛﻮي او ځﻴﻨﻲ ﺷﺎګﺮدان ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻛﻮرﻧﻲ ﻛﺎر‬
‫ﻛﻲ ﻏﻔﻠﺖ ﻛﻮي‪ .‬ﺑﻴﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ډﯦﺮ ﺷﻤﯧﺮ ﺧﻠګ ډﯦﺮ وﺧﺖ د ﻫﻐﻪ واك ﻳﺎ ﻣﻘﺎم اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﻛﻮي ﭼﻲ دوى ﻳﻲ ﻣﺸﺮوع ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻪ واك او ﺻﻼﺣﻴﺖ ﭘﻪ ﻣﻘﺎم ﭘﻮري ﺗړﻟﻰ وي ﻣګﺮ ﺑﺎﻳﺪ روزﻧﻪ ﻳﻲ ﻫﻢ‬
‫وﺳﻲ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ډﯦﺮ واك او ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﭘﺮوت دئ‪ .‬د ﺟﺮاﻟډ ﻓﻮرډ ‪ Gerald Ford‬اﺣﺘﺮام او اﻃﺎﻋﺖ ﻛﯧﺪى‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﭼﻲ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ او ﻳﺎ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮى ﻧﻪ و‪ .‬ﺟﺮاﻟډﻓﻮرډ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺳﭙﻴﺮو اګﻨﻴﻮ ‪Spiro T. Agnew‬‬
‫اﺳﺘﻌﻔﻰ وﻛړه د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﻣﻌﺎون ﺳﻮ او ﺑﻴﺎ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ رﻳﭽﺎرډ ﻧﻜﺴﻦ‬
‫‪ Richard Nixon‬اﺳﺘﻌﻔﺎ وﻛړه د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺳﻮ‪ .‬ﻧﻴﻜﺴﻦ د ‪۱۹۷۲‬ع‬
‫ﻛﺎل د واټﺮګﯧټ ﭘﻪ رﺳﻮاﻳﻲ ﻛﻲ راوﻧﻐښﺘﻞ ﺳﻮ‪ ،‬او اﺟﺮاﺋﻴﻪ واك ﻳﻲ دوﻣﺮه ډﯦﺮ‬
‫ﻛﻤﺰورى ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﻧﻮر ﻳﻲ ﻧﻮ ﭘﻪ اﻏﯧﺰﻧﺎﻛﻪ ﺗﻮګﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻪ ﺳﻮاى ﻛﻮﻻى‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى او ﺑﺎﻳﺪ د ﻛﺎﻧګﺮس‪ ،‬ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻗﻮې‬
‫او ﻣﻬﻤﻮ ذﻳﻨﻔﻌﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﺧﭙﻞ ﭘﻪ رﺿﺎء ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻧﻜﺴﻦ دا‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړه‪ ،‬ﻧﻮ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ د ده ﻗﺪرت د زوال ﺳﺮه‬
‫ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻟﻨډه ﺗﻮګﻪ وﻳﻼي ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻮه ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻪ اﺣﺘﺮام‪،‬‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻮ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺗﻪ اﺣﺘﺮام‪ ،‬او واك ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻮه ﻟﻴډر ﺗﻪ اﺣﺘﺮام‪ .‬ﻳﻮ ﻟﻪ‬
‫دﻏﻮ څﺨﻪ ﻫﻢ اټﻮﻣﺎﺗﻴﻚ ﻧﻪ دئ ﺑﻠﻜﻲ دا ټﻮل ﺑﺎﻳﺪ وګټﻞ ﺳﻲ )ﻻﺳﺘﻪ راوﺳﺘﻞ‬
‫ﺳﻲ(‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﻮ ﻳﻮ وﻣﻮﻧﺪ دا ﻧﻮر ﻫﻢ ﻣﻮﻧﺪﻻى ﺳﻰ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻳﻮ ﺳﺮه ورژﯦﺪى‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎً دا ﻧﻮر ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘﺴﯥ وي‪.‬‬
‫"ﭘﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻣﻪ ﭘﻪ ﻗﻬﺮ ﻛﯧږه"‬
‫د ﺟﺪي ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ دا اﺳﺎﺳﻲ ټﻜﻰ ﻋﺎدي ﺳﻠﻴﻢ ﻗﻀﺎوت ښﻜﺎري‬
‫ﻣګﺮ ډﯦﺮ وﺧﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻰ د ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﭘﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻛﻲ‪ ،‬ﺳﺘﺮګﻲ ﭘﺮ ﭘټﯧږي‪ .‬ﻛﺮښﭙﻞ‬
‫ﻳﻲ ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻫﻴګﻞ ‪ Hegel‬و ډﯦﺮ ﻣﻐﻠﻖ ﻓﻜﺮي اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﺗﻪ رﺳﯧږي‪ .‬د ده ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺷﻴﺎن ﻧﻪ د ﻫﻮس ﻟﻪ ﻣﺨﻲ او ﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﻮګﻪ‬
‫ﭘﻴښﯧږي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ د ښﻮ او ﻛﺎﻓﻲ دﻻﻳﻠﻮ ﻟﻪ روﻳﻪ ﻣﻨځ ﺗﻪ راځﻲ ‪" :‬ﻫﺮ ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ دئ ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻘﻮل دئ"‪ .‬د دې ﻣﻌﻨﻰ دا ده ﭼﻲ ﻫﻴڅ ﺷﻰ ﭘﻪ ﻣﻜﻤﻠﻪ ﺗﻮګﻪ‬
‫﴿‪﴾28‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻪ دئ او ﻛﻪ ﻋﻘﻞ او دﻟﻴﻞ ﭘﻪ ﻛﺎر واﭼﻮو‪ ،‬ﻣﻮږ ﺑﻪ ﭘﻪ دې ﭘﻮه ﺳﻮ ﭼﻲ وﻟﻲ ﻳﻮ‬
‫ﺷﻲ ﭘﯧښﯧږي‪ .‬ﻣﻮږ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ )ﻃﺒﻴﻌﻲ( اﺳﻠﻮب ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮو‪ .‬ﻫﻐﻪ څﻪ ﺗﻪ ﭼﻲ ﻣﻮږ‬
‫ﻳﻲ وﻳﻨﻮ ﻧﻪ ﭘﻪ ﻗﻬﺮ ﻛﯧږو ﺑﻠﻜﻲ ﻫڅﻪ ﻛﻮو د ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺣﺎﻟﺖ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻮه ﻛړو‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﻣﻮږ ﺧﺒﺮ اورو ﭼﻲ ﻳﻮ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻟﻪ ﻳﻮ ﭼﺎ څﺨﻪ رﺷﻮت‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻰ دئ‪ .‬د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺖ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﻣﻮږ ﺧﭙﻞ ﻗﻬﺮ ﻳﻮې ﺧﻮا ﺗﻪ ﭘﺮﯦږدو‬
‫او داﺳﻲ ﺳﻮاﻟﻮﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﻮو‪ :‬آﻳﺎ ډﯦﺮ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﭘﻪ دﻏﻪ ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ رﺷﻮت‬
‫اﺧﻠﻲ؟ آﻳﺎ دا ﻳﻮه ﭘﺨﻮاﻧۍ ﻋﻨﻌﻨﻪ ده او د دﻏﻪ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻛﻠﺘﻮر ﺗﻪ د ﻣﻨﻠﻮ وړ ده؟ آﻳﺎ‬
‫ﺣﺘﻰ ﺧﻠګ د ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاراﻧﻮ څﺨﻪ دا ﺗﻮﻗﻊ ﻟﺮي ﭼﻲ ﺑډي واﺧﻠﻲ؟ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ‬
‫ﻣﺒﺎرزې ﻣﺼﺎرف څﻮﻣﺮه دي؟ آﻳﺎ دا ﻣﻤﻜﻨﻪ ده ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﺑﯥ ﻟﻪ ﭘﻴﺴﻮ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ځﺎن ﻳﻮ ﻣﻘﺎم ﺗﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ ﻛړي؟ ﻟﻨډه دا ﭼﻲ‪ ،‬ﻣﻮږ ﺑﺎﻳﺪ وګﻮرو ﭼﻲ آﻳﺎ د‬
‫ﻧﻐﺪو ﭘﻴﺴﻮ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﺒﺎدﻟﻪ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮ ﺟﺰء دئ ﻛﻪ ﻳﺎ؟ ﻛﻪ ﭼﯧﺮي‬
‫داﺳﻲ وي‪ ،‬ﻧﻮ دا ﻫﻴڅ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ ﻣﻮږ ﻳﻮه اﻧﻔﺮادي ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﺗﻪ ﭘﻪ ﻗﻬﺮ‬
‫ﺳﻮ‪ .‬ﻛﻪ زﻣﻮږ ﻟﻪ دې ﻛﺎره ﺑﺪ راځﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮږ ﺗﻪ ښﺎﻳﻲ د ﺳﻴﺴټﻢ د رﻳﻔﻮرم ﭘﻪ ﺑﺎب‬
‫ﻓﻜﺮ وﻛړو څﻮ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران وﻧﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭘﻴﺴﯥ واﺧﻠﻲ او رﻳﻔﻮرم ﻫﻢ ښﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﺎر وﻧﻪ ﻛړي‪ .‬ﺟﺎﭘﺎن د )ﭘﻴﺴﻮ د ﻋﻨﻌﻨﻮي ﺳﻴﺎﺳﺖ( د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ ﭘﻪ ﻫڅﻪ‬
‫ﭘﺨﭙﻠﻮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻛﻲ رﻳﻔﻮرم راوﺳﺘﻰ ﻣګﺮ ډﯦﺮه ﻟږ ګټﻪ ﻳﻲ وﻛړه‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ځﻴﻨﻲ ﺷﻴﺎن‪ ،‬د ﺑﻜټﺮﻳﺎ ﭘﻪ ﺷﺎن ځﺎن ﻟﺮه ﺧﭙﻞ ځﺎﻧګړى ژوﻧﺪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾29‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾30‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﻳډﻳﺎل ﭘﻮﻟﻴﺲ ‪ polis‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻳﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣﺪه‬
‫ﭘﻮري ﺧﻴﺎﻟﻲ ﺷﻜﻞ ﻟﺮي او د ده اﻳډﻳﺎل ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮ څﻪ د اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻓﺎﺷﻴﺰم او‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﺗﻪ ورﺗﻪ دئ‪ .‬ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬د اﻓﻼﻃﻮن ﺷﺎګﺮد‪ ،‬ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﺗﺠﺮﻳﺒﻲ‬
‫دوﻫﻢ ﻓﺼﻞ‬ ‫]‪ [empirical‬ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺖ و‪ .‬ﻟﻜﻪ ﭘﻪ ﺗﯧﺮ ﻓﺼﻞ ﻛﻲ ﭼﻲ ﻣﻮ وﻟﻴﺪل‪ ،‬ارﺳﻄﻮ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻪ د )اﺻﻠﻲ ﻋﻠﻢ( ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ﻛﺘﻠﻪ او ﺧﭙﻞ ﺷﺎګﺮدان ﻳﻲ د ډﻳټﺎ‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ او ﻧﻮي ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ‪:‬‬ ‫)ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ‪ (data‬د راټﻮﻟﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻳﻮﻧﺎن څﻮ درزﻧﻮ ښﺎري ‪ -‬دوﻟﺘﻮﻧﻮ ]‪city-‬‬
‫د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ډﯦﺮ ﻧﻮي ﺷﺎګﺮدان دا ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ‬ ‫‪ [states‬ﺗﻪ وﻟﯧږل‪ .‬د دې ډﯦټﺎ ﭘﺮ اﺳﺎس‪ ،‬ده ﺧﭙﻞ ﺳﺘﺮ اﺛﺮ ﭘﻮﻟﻴټﻜﺲ ‪politics‬‬
‫څﻪ ﻛﻮو او د څﻪ ﻟﻪ ﭘﺎره دي؟ وﻟﻲ ﻳﻮازي ﺣﻘﺎﻳﻖ )ﻓﺎﻛﺘﻮﻧﻪ( ﻧﻪ راﻏﻮﻧډوو او ﻧﻪ‬ ‫وﻟﻴﻜﻰ‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن او ارﺳﻄﻮ دواړو آﺗﻦ ‪ Athens‬ﻣﺦ ﭘﺮزوال ﻟﻴﺪى‪ ،‬دوى ﻫڅﻪ‬
‫ﭘﺮﯦږدو ﭼﻲ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺧﭙﻠﻪ ځﺎﻧﻮﻧﻪ د ﻳﻮ ﻣﻨﺴﺠﻢ واﺣﺪ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﺳﺮه ﺳﻨﺒﺎل ﻛړي‪.‬‬ ‫ﻛﻮﻟﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻋﻠﺖ ﻳﻲ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻮه ﻛړي او )د زوال( د ﻣﺨﻨﻴﻮي ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻲ‬
‫ﺟﻮاب دا دئ ﭼﻲ دوى )ﺣﻘﺎﻳﻖ( دا ﻛﺎر ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪ .‬ﺑﯧﻠﻪ ﻳﻮې ﻛﻴﻠۍ او‬ ‫وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻪ وړاﻧﺪي ﻛړي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ دوى ﻳﻮه ﻋﻨﻌﻨﻪ راﭘﻴﻞ ﻛړه ﭼﻲ ﺗﺮ ﻧﻨﻲ‬
‫ﻻرښﻮوﻧﻜﻲ ﻗﺎﻋﺪې څﺨﻪ د ﺣﻘﺎﻳﻘﻮ راﻏﻮﻧډول د ﺑﯥ ﻣﻌﻨﻰ ﺣﻘﺎﻳﻘﻮ ﻳﻮ ﻟﻮى‬ ‫ورځﻲ ﭘﻮري د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ زړه ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي او ﻫﻐﻪ د ښﻪ او ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻛﻮﻟﻴﻜﺴﻴﻮن )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ( ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺳﺮه ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻰ‬ ‫ﺳﻴﺴټﻢ د ﺳﺮﭼﻴﻨﯥ ﻟټﻮل دي‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻏﻮره ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﻻﻧﺪي ﻋﺒﺎرت ﻛﻲ‬
‫او ﻣﺠﺮد ﺷﻜﻞ اﺧﻴﺴﺘﻼى او ﻟﻪ واﻗﻌﻲ ژوﻧﺪ څﺨﻪ ﻟﻴﺮي ﻛﻴﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﯥ ﻟﻪ‬ ‫وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪:‬‬
‫ﻳﻮ ﺗﻴﻮرﻳﻚ ﻟﻴﺪ څﺨﻪ )ﭘﺮ ﻳﻮه ﺗﻴﻮري ﺑﺎﻧﺪي ﻟﻪ وﻻړ ﻧﻈﺮ ﭘﺮﺗﻪ( ﻣﻮږ ﺣﺘﻰ ﻧﻪ‬ ‫ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻏﻮره ﺳﻴﺎﺳﻲ ټﻮﻟﻨﻪ د ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﯥ ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﺟﻮړﯦږي‪ ،‬او ډﯦﺮ‬
‫ﭘﻮﻫﯧږو ﭼﻲ ﻛﻮم ﺳﻮاﻟﻮﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﻛړو‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻛﻪ ﺗﺎﺳﻲ وواﻳﺎﺳﺖ ﭼﻲ ﻛﻮﻣﻪ‬ ‫اﻣﻜﺎن ﺳﺘﻪ ﻫﻐﻪ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ښﻪ اداره وﻟﺮي ﭼﻲ ﺳﺘﺮه او ﭘﺮاﺧﻪ ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﻪ وﻟﺮي‬
‫ﺗﻴﻮري ﻧﻪ ﻟﺮى‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ښﺎﻳﻲ ﺗﺎﺳﻲ ﻳﻮه ﻧﺎوﻳﻞ ﺳﻮې ﺗﻴﻮري وﻟﺮى‪ .‬ﻫﻐﻪ ﺳﻮاﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪ ...‬او ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﺧﻠګ د ﻣﺘﻮﺳﻂ او ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻠﻜﻴﺖ ﺧﺎوﻧﺪان وي‪ ،‬دا ځﻜﻪ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻲ ﺗﺎﺳﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﻮى او دا ﭼﻲ څﻪ وﺧﺖ ﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﻮى‪ ،‬د ﺗﻴﻮرۍ ﺷﺮوع ده‪.‬‬ ‫ځﻴﻨﻲ ډﻳﺮ څﻪ او ځﻴﻨﻲ ﺑﻴﺎ ﻫﻴڅ وﻧﻠﺮي ﻧﻮ ﺑﻪ اﻓﺮاﻃﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ او ﻳﺎ ﺧﺎﻟﺼﻪ‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د دې ﻛﺘﺎب ﺟﻮړښﺖ او ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻪ وګﻮرئ‪ .‬ﻣﻮږ دا ﻧﻈﺮ‪،‬‬ ‫اوﻟﻴګﺎرﺷﻲ او ﻳﺎ ﻫﻢ ښﺎﻳﻲ اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﻨځﺘﻪ راﺳﻲ ‪ ...‬ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗﺮ‬
‫)ﭼﻲ ﻟﻪ څﻮ ﻟﺴﻴﺰو راﻫﻴﺴﻲ ﭘﻪ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻛﻲ ﻣﺮوج دئ( ﻗﺒﻮل ﻛړى دئ‬ ‫اوﻟﻴګﺎرﺷۍ ﻣﺤﻔﻮظ ﺗﺮه او دوام داره وي‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻃﺒﻘﻪ‬
‫ﭼﻲ ټﻮﻟﻨﻪ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ او ﺗﺠﺰﻳﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﭘﻴﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ټﻜﻰ دئ‪ .‬ﻣﻮږ داﺳﻲ‬ ‫ﺧﻠګ ډﯦﺮ وي او ﭘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻲ ﻳﻲ ﺑﺮﺧﻪ زﻳﺎﺗﻪ وي‪ .‬ﻛﻪ ﭼﯧﺮي ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻃﺒﻘﻪ‬
‫ﻓﺮض ﻛړې ده ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻲ وده ﻛﻮي‪ .‬ﻣﻮږ د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ارزښﺘﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫وﺟﻮد وﻧﻪ ﻟﺮي او ﻏﺮﻳﺒﺎن ﭘﻪ ﺷﻤﯧﺮ ډﯦﺮ زﻳﺎت وي‪ ،‬ﻧﺎﻛﺮاري او ﻧﺎاراﻣﻲ ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫روﺷﻮﻧﻮ او ﻧﻈﺮوﻧﻮ ﭘﻴﻞ ﻛﻮو او ګﻮرو ﭼﻲ دوى څﺮﻧګﻪ ﭘﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﻛﻮي‪ .‬د‬ ‫راځﻲ او دوﻟﺖ ډﯦﺮ ژر ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ځﻲ‪.‬‬
‫ﻳﻮ ﻣﺸﻬﻮر ﺳﻮﺳﻴﻮﻟﻮﺟﺴﺖ د ﻳﻮ ﻣﺸﻬﻮر ﻛﺘﺎب ﻋﻨﻮان )د ﺳﻴﺎﺳﺖ ټﻮﻟﻨﻴﺰ‬ ‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﭘﻮﻟﻴټﻜﺲ ﺗﺮ ﻣﻴﻼد ﻣﺨﻜﻲ ﭘﻪ څﻠﺮﻣﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ ﻟﻴﻜﻞ ﺳﻮى‬
‫اﺳﺎﺳﺎت( دئ‪ .‬د ﻛﺘﺎب ﭘﻴﻐﺎم دا دئ ﭼﻲ ﺗﺎﺳﻲ ﻟﻪ ټﻮﻟﻨﻲ څﺨﻪ ﭘﻴﻞ ﻛﻮى او ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫دئ‪ ،‬داﺳﻲ ښﻜﺎري ﻟﻜﻪ ارﺳﻄﻮ ﭼﻲ ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮﻛﻲ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ د‬
‫ﻳﻲ ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ګﻮرى‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب او ﻳﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣۍ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺧﺒﺮي ﻛﻮي ﻳﻌﻨﻲ دا ﭼﻲ ډﯦﺮ څﻪ د ﻣﺘﻮﺳﻄﻲ‬
‫ﻃﺒﻘﯥ ﭘﻪ ﭘﺮاﺧﻮاﻟﻲ او ډﯦﺮواﻟﻲ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي او دا ټﻜﻰ د اوﺳﻨﻴﻮ څﯧړﻧﻮ ﻟﻪ ﻻري‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ‪:‬‬ ‫ﻫﻢ ﺛﺒﻮت ﺳﻮى دئ‪ .‬د ارﺳﻄﻮ څﯧړﻧﻲ ﻫﻢ ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ‪ descriptive‬او ﻫﻢ ﻣﻌﻴﺎري‬
‫ځﻴﻨﻲ ﻛﺴﺎن ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دي ﭼﻲ اﻓﻼﻃﻮن د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ اﺳﺎس‬ ‫‪ normative‬وې‪) .‬ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﻳﻌﻨﻲ د ﻳﻮ ﺷﻲ ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﻲ دئ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻮل او‬
‫اﻳښﻰ دئ‪ .‬د ده د ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ‪) Republic‬ﭘﻪ ﻧﻮم اﺛﺮ(‪ ،‬د ﻧﻮرو اﺛﺎرو ﺗﺮ څﻨګ‪ ،‬ﻳﻮ‬ ‫ﻣﻌﻴﺎري ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻮ ﺷﻲ ﻟﻜﻪ څﻨګﻪ ﭼﻲ ﺑﺎﻳﺪ وي‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻮل( ده د ﻫﻐﻮ ﺣﻘﺎﻳﻘﻮ ﭘﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾31‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫روڼﺎ ﻛﻲ ﭼﻲ ده او ﺷﺎګﺮداﻧﻮ ﻳﯥ راﻏﻮﻧډ ﻛړي وه د ﻣﻄﻠﻮﺑﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﻮ‬
‫ﻧﺴﺨﻪ او ﺗﺠﻮﻳﺰ وړاﻧﺪي ﻛړ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ راﻫﻴﺴﻲ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ﻧﻨﻲ ورځﻲ ﭘﻮري‬
‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎن ﻫﻤﺪا ﻛﺎر ﻛﻮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻢ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﻮﺗﺸﺮﻳﺢ او‬
‫ﻫﻢ ﻳﻲ ﺗﺠﻮﻳﺰ وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ د ﻣﻨځﻨﻴﻮ ﭘﯧړﻳﻮ او رﻧﺴﺎﻧﺲ د وﺧﺘﻮﻧﻮ ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻨﻮ‬
‫د دوﻟﺖ او ﺳﻴﺎﺳﺖ د ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ او ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ د ﻳﻮ ډول ﻣﺬﻫﺒﻲ روش‬
‫څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺖ‪ .‬دوى ﭘﻪ ډﯦﺮه ﺟﺪي ﺗﻮګﻪ ﻣﻌﻴﺎري ]‪ [normative‬وه او ډﯦﺮه‬
‫ﻫڅﻪ ﻳﻲ دا وه ﭼﻲ )ﺑﺎﻳﺪواﻟﻰ( وﭘﻠټﻲ او د واﻗﻌﻲ ژوﻧﺪ )ﺳﺘﻪ واﻟﻲ( ﺗﻪ ﻳﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻟږ‬
‫وه )ﻳﻌﻨﻲ دا ﻳﻲ ﭘﻠټﻞ ﭼﻲ ﺷﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ څﺮﻧګﻪ وي ﻧﻪ دا ﭼﻲ څﺮﻧګﻪ دي(‪ .‬دوى د‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﻲ او ﻓﻠﺴﻔﻲ ارزښﺘﻮﻧﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴټ ﻛﻮښښ ﻛﺎوه دا ﻳﻘﻴﻨﻲ او ﺛﺎﺑﺘﻪ‬
‫ﻛړي ﭼﻲ څﻪ ډول دوﻟﺘﻲ ﺳﻴﺴټﻢ اﻧﺴﺎﻧﺎن ﻫﻐﻪ څﻪ ﺗﻪ ﻧﮋدې ﻛﻮي ﭼﻲ د ﺧﺪاى‬
‫رﺿﺎ وي‪.‬‬
‫د ﺷﭙﺎړﺳﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻪ ﻟﻮﻣړﻳﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻟﻮ ﻣﺎﻛﻴﺎوﻟﻲ ‪Niccolo‬‬
‫‪ Machiavelli‬د اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ د ﻗﺪرت ﻣﺴﺌﻠﻪ راداﺧﻠﻪ ﻛړه‬
‫ﭼﻲ )دا ﻣﺴﺌﻠﻪ( د ځﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻳﻮه ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﯥ ﻣﻌﻤﺎ ده‪ .‬د ده ﺳﺘﺮ اﺛﺮ ټﻮﻟﻮاك‬
‫)ﺷﻬﺰاده( ‪ the prince‬د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﻮ او اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭘﻪ ﺑﺎب دئ‪.‬‬
‫ډﯦﺮ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﺎﻛﻴﺎوﻟﻲ ﻟﻮﻣړﻧﻰ ﻣﻮډرن )د اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ( ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬دا ځﻜﻪ‬
‫ﭼﻲ د ده اﻧګﯧﺰې او ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻟﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺳﺮه ﻫﻴڅ اړه ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻣﺎﻛﻴﺎوﻟﻲ‬
‫ﻫﻐﻮﻣﺮه ﻧﺎوړه ﺳړى ﻧﻪ و ﻟﻜﻪ ځﻴﻨﻲ ﺧﻠګ ﭼﻲ واﻳﻲ ‪ .‬دى ﻳﻮ رﻳﺎﻟﺴﺖ و او وﻳﻞ ﻳﻲ‬
‫ﭼﻲ د ﻫﺮ ښﻪ ﺷﻲ )ﻟﻜﻪ د اﻳټﺎﻟﻴﯥ ﺑﻴﺎ ﻳﻮواﻟﻰ او د ﻫﻐﻮ ﺧﺎرﺟﻴﺎﻧﻮ ﺷړل ﭼﻲ اﻳټﺎﻟﻴﻪ‬
‫ﻳﻲ وراﻧﻪ ﻛړه( د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ټﻮﻟﻮاك ﺑﺎﻳﺪ د ﻗﺪرت د اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭘﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﻛﻲ ﻣﻌﻘﻮل او ﺳﺨﺖ ګﻴﺮه واوﺳﻲ‪.‬‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻨﻮ ﭘﻪ ﺑﯥ اﻫﻤﻴﺘﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ورﺗﻪ‬
‫ﻛﺘﻞ او د )ﻗﺪرت( څﺨﻪ ﻳﻲ د ﻳﻮه ﭼټﻞ ﺷﻲ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ځﺎن ګﻮښﻪ ﻛﺎوه‪ ،‬دې روش‬
‫ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ رﻳښﯥ وځﻐﻠﻮﻟﯥ او د ﻣﻮﺳﻜﺎ ‪ ،Mosca‬ﭘﺎرﻳﺘﻮ ‪ Pareto‬او ﻣﺎﻳﻜﻞ‬
‫‪ Michels‬ﭘﻪ ﺳﺘﺮو څﯧړﻧﻮ ﻛﻲ اﺳﺘﻔﺎده ځﻨﻲ ﺳﻮې ده‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن د ﻗﺪرت ﻟﻪ‬
‫روش ﺳﺮه د ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ رواﺑﻄﻮ د ﻳﻮه ﻣﻬﺎﺟﺮ اﻟﻤﺎﻧﻲ ﭘﻮه ﻫﺎﻧﺰ‪ .‬ﺟﯥ ﻣﻮرګﻴﻦ‬
‫ﺗﺎو ‪ Hans J. Morgenthau‬د ﻟﻴﻜﻨﻮ ﻟﻪ ﻻري اﺷﻨﺎ ﺳﻮل‪ .‬ده ﻋﻘﻴﺪه درﻟﻮده ﭼﻲ‬
‫)ﺳﻴﺎﺳﺖ د ﻗﺪرت ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﺒﺎرزه ده(‪.‬‬
‫﴿‪﴾32‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻗﺮاردادﻳﻮن )د ﻗﺮارداد د ﺗﻴﻮرۍ ﭘﻠﻮﻳﺎن(‪:‬‬
‫ﺗﺮ ﻣﺎﻛﻴﺎوﻟﻲ ﻟږ راوروﺳﺘﻪ‪) ،‬ﻗﺮارداد ﻳﻮن( ﻟﻜﻪ ﻫﺎﺑﺲ ‪ ،Hobbes‬ﻻك‬
‫‪ Locke‬او روﺳﻮ ‪ ،Rousseau‬دا ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛړه ﭼﻲ اﺻﻼً ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ وﻟﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد وﻟﺮي‪ .‬دوى ﭘﺮ ډﯦﺮو ټﻜﻮ اﺧﺘﻼف ﺳﺮه درﻟﻮدى‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﺮ دې ټﻜﻲ‬
‫ﺳﺮه ﺟﻮړ وه ﭼﻲ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د روﺳﻮ ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻪ ﻳﻮه ټﻮﻟﻨﻴﺰ ﺗړون ‪social‬‬
‫‪ contract‬ﻛﻲ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﻻﺳﻮﻧﻪ ﺳﺮه ورﻛړل او اوس ﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ وﻣﻨﻲ‪.‬‬
‫ﺗﺎﻣﺲ ﻫﺎﺑﺲ ﭘﻪ اووﻟﺴﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ د اﻧګﻠﺴﺘﺎن د داﺧﻠﻲ ﺟﻨګ ﭘﻪ اﻧﻘﻼﺑﻲ‬
‫ﺗﺤﻮﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ دى ورﺳﺮه ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻲ و‪ ،‬ژوﻧﺪ ﻛﺎوه‪.‬دى ځﻜﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ و‪،‬‬
‫ﭼﻲ دې ﺗﺤﻮﻻﺗﻮ ﺧﻠګ ﻟﻪ ﺑﯧﺮي او ﺑﻲ اﻣﻨۍ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛړي وه‪ .‬د ده ﭘﻪ ﺗﺼﻮر‪،‬‬
‫د ﻣﺪﻧﻲ ټﻮﻟﻨﻲ ‪ civil society‬ﺗﺮ ﻣﻨځﺘﻪ راﺗﻠﻮ ﻣﺨﻜﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د )ﻃﺒﻴﻌﻴﺖ ﭘﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ ‪ (state of nature‬وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻪ ژوﻧﺪ درﻟﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺳړى ﺑﻪ د ﺑﻞ ﻫﺮ ﺳړي‬
‫دښﻤﻦ و‪ ،‬د )ﻫﺮ ﻳﻮه ﺳړي ﺟﻨګ د ټﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ( ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ و‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﭘﻪ‬
‫وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ اﺳﻜﯧﺮﻟﺘﻮب او ﺧﻮارۍ ﻛﻲ ژوﻧﺪﻛﺎوه ﭼﻲ )ﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺮ و‪ ،‬ﻧﻪ ادﺑﻴﺎت‪ ،‬او ﻧﻪ‬
‫ﻫﻢ ټﻮﻟﻨﻪ( او ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻧﺎوړه دا وه ﭼﻲ اﻧﺴﺎﻧﺎن ﺑﻪ د داﻳﻤﻲ وﯦﺮي او ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻣړﻳﻨﻲ ﻟﻪ ﺧﻄﺮ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ وه‪ ،‬او د اﻧﺴﺎن ژوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰوي‪ ،‬ﻏﺮﻳﺐ‪ ،‬ﻧﺎوﻟﻰ‪ ،‬وﺣﺸﻲ‬
‫او ﻟﻨډ و‪.‬ﻟﻪ دې ډار او وﺣﺸﺖ څﺨﻪ د ځﺎن د ژﻏﻮرﻧﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﻪ )د ﺧﭙﻠﻮ ځﺎﻧﻲ‬
‫ګټﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ( ﻣﻌﻘﻮﻟﻪ دا وه ﭼﻲ اﻧﺴﺎﻧﺎن ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻳﻮ ځﺎى او ﻣﺪﻧﻲ ټﻮﻟﻨﻪ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻪ ﻛړي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﺮﺗﻴﺐ ټﻮﻟﻨﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻮګﻪ ﻟﻪ ﺑﯧﺮي څﺨﻪ راﭘﻴﺪا ﺳﻮې‬
‫ده‪ .‬ﺧﻠګ ﻫﻤﺪا رﻧګﻪ ﭘﻪ ﺧﻮښۍ ﺳﺮه ﭘﺎﭼﺎ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﺑﺪ ﭘﺎﭼﺎ ﺗﻪ ﻏﺎړه اﻳږدي‪ ،‬ځﻜﻪ‬
‫ﭼﻲ ﭘﺎﭼﺎ د اﻧﺎرﺷۍ ﻣﺨﻪ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﭘﺎم وﻛړئ ﭼﻲ څﺮﻧګﻪ د ﻫﺎﺑﺲ ﺗﻴﻮري‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دا‬
‫ﭼﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ﭘﺮ ﻣﻌﻘﻮل ځﺎﻧﻲ ﻣﻨﻔﻌﺖ وﻻړه ده‪ ،‬د ارﺳﻄﻮﻟﻪ ﺗﻴﻮرۍ ﺳﺮه ﭼﻲ واﻳﻲ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﺎن ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ډول )ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻴﻮاﻧﺎت( دي‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻳﻮ ﺑﻞ اﻧګﺮﯦﺰ‪ ،‬ﺟﺎن ﻻك‪ ،‬ﻫﻢ د اووﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺗﺤﻮﻻت وﻟﻴﺪل‪،‬‬
‫ﻣګﺮ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﺮﻣﻮ ﻧﺘﺎﻳﺠﻮ ﺗﻪ ورﺳﯧﺪى‪ .‬د ﻻك ﺗﻴﻮري دا وه ﭼﻲ ﻟﻮﻣړﻧﻰ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ‪ state of nature‬دوﻣﺮه ﻫﻢ ﺑﺪ ﻧﻪ و‪ ،‬ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوات او ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﭘﻪ‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻲ ژوﻧﺪ ﺳﺮه ﻛﺎوه‪ .‬ﻣګﺮ د ﺧﭙﻞ ﻣﻠﻜﻴﺖ ﺳﺎﺗﻨﻪ ﻳﻲ ﻧﻪ ﺳﻮاى ﻛﻮﻻى‪:‬‬
‫ﭘﻴﺴﯥ‪ ،‬ﻗﺒﺎﻟﻪ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻧﻪ وه‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻪ و‪ .‬د دې ﺳﺘﻮﻧﺰي‬
‫د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره‪ ،‬دوى ﭘﻪ ﻗﺮاردادي ﺗﻮګﻪ ﻣﺪﻧﻲ ټﻮﻟﻨﻲ ﺗﺸﻜﻴﻠﻲ ﻛړې او ﭘﻪ‬
‫دې ﻛﺎر ﺳﺮه ﻳﻲ )ژوﻧﺪ‪ ،‬ازادي او ﻣﻠﻜﻴﺖ( ﺧﻮﻧﺪي ﻛړل‪ .‬ﻻك ﺗﻪ د ﻣﻠﻜﻴﺖ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾33‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق داﺳﻲ دي ﻟﻜﻪ ﻫﺎﺑﺲ ﺗﻪ ﻟﻪ ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺮګ څﺨﻪ ﺑﯧﺮه‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻓﻼﺳﻔﻪ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻮي ﭼﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن د )ﻻك( زاﻣﻦ دي‪ .‬د )ﻣﻠﻜﻴﺖ ﭘﺮﻃﺒﻴﻌﻲ ﺣﻖ(‬
‫ﺑﺎﻧﺪي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ډﯦﺮﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ژان ژاك روﺳﻮ ﭘﻪ اﺗﻠﺴﻤﻪ ﭘﯧړي ﻛﻲ ژوﻧﺪ ﻛﺎوه او د ځﻴﻨﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻗﻮل‪ ،‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د اﻧﻘﻼب ﻓﻠﺴﻔﯥ ﺗﻬﺪاب ﻳﻲ ﻛښﯧښﻮد‪ .‬ده د ﻫﺎﺑﺲ او ﻻك‬
‫ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ وﻣﻨﻠﯥ ﻣګﺮ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺗﺎو ﻳﻲ ورﻛړ‪ .‬د روﺳﻮ ﺗﻴﻮري دا وه ﭼﻲ ژوﻧﺪ ﭘﻪ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ ﺑﺎﻟﻜﻞ ښﻪ و‪ ،‬ﺧﻠګﻮ د )ﺷﺮﻳﻔﻮ وﺣﺸﻴﺎﻧﻮ( ﭘﻪ ﺷﺎن ﻟﻪ ﺣﺴﺎدت‪،‬‬
‫ﭼﺎﻟﺒﺎزۍ او دوﻛﻪ ﺑﺎزۍ ﭘﺮﺗﻪ ژوﻧﺪ ﻛﺎوه‪ .‬ﭘﺨﭙﻠﻪ اﺟﺘﻤﺎع وه ﭼﻲ‪ ،‬د روﺳﻮ ﭘﻪ ﻗﻮل‪،‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﺎن ﻳﻲ ﻓﺎﺳﺪ ﻛړل‪ .‬د ده ټﻮﻟﻨﻴﺰ ﺗړون ‪ social contract‬ﭘﻪ دې ﻣﺸﻬﻮرو‬
‫اﻟﻔﺎﻇﻮ ﭘﻴﻞ ﻛﯧږي ﭼﻲ‪" :‬اﻧﺴﺎن ازاد زﯦږﯦﺪﻟﻰ دئ ﻣګﺮ ﻫﺮ ﭼﯧﺮﺗﻪ ﭘﻪ ځﻨځﻴﺮاﻧﻮ‬
‫ﺗړﻟﻰ دئ"‪.‬‬
‫ﻣګﺮ‪ ،‬روﺳﻮ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺎوه ﭼﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ﭘﻪ ﻣﺆﺛﺮه او ﺟﺪي ﺗﻮګﻪ د ﺑﺸﺮي‬
‫ازادۍ ﭘﺮ ﻟﻮر اﺻﻼح ﻛﯧﺪاى ﺳﻰ‪ .‬ﻳﻮه ﻋﺎدﻻﻧﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﺑﻪ ﻳﻮه اﺧﺘﻴﺎري ټﻮﻟﻨﻪ‬
‫)ﻛﻤﻴﻮﻧﻴټﻲ( وي ﭼﻲ ﺧﭙﻠﻪ اراده وﻟﺮي‪ ،‬او ﻋﻤﻮﻣﻲ اراده ﺑﻪ ‪ general will‬د‬
‫اﻓﺮادو او ذﻳﻌﻼﻗﻪ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﺗﺮ )ﺧﺎﺻﻲ ارادې ‪ (particular will‬ﻣﺎﻓﻮق او ﻟﻮړه‬
‫وي‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ د ﻋﻮاﻣﻮ اراده د ﺧﻮاﺻﻮ ﺗﺮ ارادې ﻟﻮړه وي( ﭘﻪ دې ﺷﺎن ټﻮﻟﻨﻮ ﻛﻲ‬
‫اﻧﺴﺎن وﻗﺎر او ازادي ﻻﺳﺘﻪ راوړي‪ .‬ټﻮﻟﻨﻪ ﺧﻠګ ﺟﻮړوي‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ .‬ﻛﻪ ﺧﻠګ‬
‫ﺑﺪ دي‪ ،‬دا ﻟﻪ دې ﺳﺒﺒﻪ دي ﭼﻲ ټﻮﻟﻨﻲ دوى ﻫﻤﺪاﺳﻲ ﺟﻮړ ﻛړي دي )ﭼﻲ ﻧﻦ ورځ‬
‫ﻫﻢ ډﯦﺮ ﻛﺴﺎن ﭘﻪ دﻏﻪ ﻋﻘﻴﺪه دي(‪ .‬ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬ﭘﻪ ﻳﻮه ښﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻲ ﻛﻪ څﻮك‬
‫ﻧﺎوړه او ﺑﺪ ﻋﻤﻞ وﻛړي‪ ،‬ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ )ﺧﻠګ ازادۍ ﺗﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﻛړي( ډﯦﺮ‬
‫ﻛﺴﺎن د ټﻮټﻠﻴﺘﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ‪) totalitarianism‬ﻣﻄﻠﻘﻪ او ډﻛﺘﺎﺗﻮري رژﻳﻢ( رﻳښﯥ‬
‫ﭘﻪ روﺳﻮ ﻛﻲ وﻳﻨﻲ ‪ :‬ﻟﻜﻪ ﻣﻜﻤﻠﻪ او ﺑﯥ ﻋﻴﺒﻪ ﺧﻴﺎﻟﻲ ټﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬د ﺧﻠګﻮ اراده ﭼﻲ‬
‫ډﻳﻜﺘﺎﺗﻮر ﻳﻲ د ﭘﻮﻫﯧﺪﻟﻮ ادﻋﺎ ﻛﻮي او د ﻫﻐﻮ ﺧﻠګﻮ ﻣﺎﺗﻮل ﭼﻲ ﻟﻪ رژﻳﻢ ﺳﺮه‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺑﻨﺴټ اﻳښﻮوﻧﻜﻲ ﭘﻠﺮوﻧﻪ د روﺳﻮ ﺗﺮ ﺗﺄﺛﯧﺮﻻﻧﺪي ﻧﻪ‬
‫وه راﻏﻠﻲ‪ .‬ﻣګﺮ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د اﻧﻘﻼب ﻻر ښﻮوﻧﻜﻮ روﺳﻮ ﺗﻪ ډﯦﺮه ﻋﻘﻴﺪه درﻟﻮده او‬
‫ښﺎﻳﻲ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د اﻧﻘﻼب د ﻧﺎوړه ﭘﺎي دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﻫﻢ دا و‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺑﻨﺴټ اﻳښﻮوﻧﻜﻮ ﭘﻠﺮوﻧﻮ‪ ،‬ﻫﺎﺑﺲ او ﻻك ډﯦﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛړې وه‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻳﻲ ﭘﺮ دوى ښﻜﺎره دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯥ ﻟﻪ ﻳﻮه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻗﺮارداده ﺑﻞ څﻪ ﻧﻪ دئ‪ .‬د ازادۍ د اﻋﻼﻣﻴﯥ ډﯦﺮه ﺑﺮﺧﻪ داﺳﻲ ښﻜﺎري ﻟﻜﻪ د‬
‫﴿‪﴾34‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻻك د ﻟﻴﻜﻨﻮ څﺨﻪ ﭼﻲ رااﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻮې وي او ﺟﻔﺮﺳﻦ دا ﻛﺎر ﻛړى ﻫﻢ دئ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳﻲ داﺳﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻪ ﻛﻮئ ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ﺑﯥ ﺗﺄﺛﻴﺮه دي‪.‬‬
‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ‪:‬‬
‫ﻳﻮه ﺑﻠﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻴﻮري ﭼﻲ ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻳﻲ ډﯦﺮ زﻳﺎت اﻏﯧﺰ درﻟﻮدﻟﻰ دئ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم دئ‪ .‬ﻛﺎرل ﻣﺎرﻛﺲ ‪ Karl Marx‬ﺟﺮﻣﻨﻰ و‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻨﺪن ﻛﻲ‬
‫اوﺳﯧﺪى او د ﻫﻴګﻞ ﭘﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﻲ روزل ﺳﻮى و‪ .‬ده ﻳﻮه ډﯦﺮه ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﯥ‬
‫ﺗﻴﻮري‪ ،‬ﭼﻲ ﻟﻪ درو ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﺗړﻟﻴﻮ ﺑﺮﺧﻮ څﺨﻪ ﺟﻮړه ﺳﻮې ده‪ ،‬راﻣﻨځﺘﻪ‬
‫ﻛړه‪ .‬ﻳﻮه ﻳﯥ د اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻴﻮري‪ ،‬ﺑﻠﻪ د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﯥ ﺗﻴﻮري او درﻳﻤﻪ ﻫﻢ د‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻴﻮري ده‪ .‬د ﻫﻴګﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن‪ ،‬ﻣﺎرﻛﺲ ﻫﻢ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺎوه ﭼﻲ ﺷﻴﺎن ﭘﻪ‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﻮګﻪ ﻧﻪ ﭘﯧښﯧږي‪ ،‬ﻫﺮ ﺷﻰ ﻳﻮ ﻋﻠﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﻫﻴګﻞ ادﻋﺎ درﻟﻮده ﭼﻲ د‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﻣﺦ ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﺗګ ﻛﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻠﺖ ﻣﻌﻨﻮي او ﻏﻴﺮﻣﺎدي او ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ‬
‫ﺗﻮګﻪ د زﻣﺎن روح ‪ zeitgeist‬دئ‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﻴﺎ دا اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻠﺖ ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻲ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛړ‪ .‬دا درې ﺑﺮﺧﻲ ﭘﻪ ﻟﻨډه ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪي ډول ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻮو‪:‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ‪:‬‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﺮ )اﺿﺎﻓﻲ ارزښﺖ( ﺑﺎﻧﺪي‪ ،‬ﭼﻲ ﻣﻮږ ﻳﻲ ګټﻪ ‪ profit‬ﺑﻮﻟﻮ‪ ،‬ډﯦﺮ‬
‫ټﻴﻨګﺎر ﻛﺎوه‪ .‬ﻛﺎرګﺮان ﺷﻴﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪوي ﻣګﺮ د ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻮو ﺷﻴﺎﻧﻮ د ارزښﺖ ډﯦﺮه‬
‫ﺟﺰﺋﻲ ﺑﺮﺧﻪ دوى ﺗﻪ ورﻛﻮل ﻛﯧږي‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﭘﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ‪ ،‬ﭼﻲ اﺿﺎﻓﻲ‬
‫ارزښﺖ دئ‪ ،‬ﺟﯧﺐ ﺗﻪ اﭼﻮي‪ .‬ﻛﺎرګﺮان‪ ،‬ﭼﻲ ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﺑﻠﻞ‪ ،‬دوﻣﺮه ﻟږ‬
‫ﻻس ﺗﻪ راوړي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺑﺎﻧﺪي ټﻮل ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ دوى ﻳﯥ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪوي‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ راﻧﻴﻮﻻى‪ .‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ ﭼﻲ د اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺤﺮان‬
‫ﺳﺒﺐ ګﺮځﻲ‪ .‬او ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬د ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬دوﻣﺮه ﻟﻮى اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺤﺮان ﺑﻪ‬
‫راﻣﻨځﺘﻪ ﺳﻲ ﭼﻲ د ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارۍ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ړﻧګ ﺳﻲ‪.‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﻪ ‪:‬‬
‫ﻫﺮه ټﻮﻟﻨﻪ ﭘﺮ دوو ﻃﺒﻘﻮ وﯦﺸﻞ ﻛﯧږي‪ :‬ﻳﻮه وړه ﻃﺒﻘﻪ ﭼﻲ د ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻻت ﭘﻪ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻲ ﻟﺮي او ﺑﻠﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﭼﻲ د وړې ﻃﺒﻘﯥ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎر ﻛﻮي‪ .‬ټﻮﻟﻨﻪ د‬
‫ﻟﻮړي ﻃﺒﻘﯥ ﭘﻪ ﺣﻜﻢ ﭼﻠﯧږي ﭼﻲ ﻫﻤﺪا ﻟﻮړه ﻃﺒﻘﻪ داﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨځ ﺗﻪ راوړي‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾35‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭼﻲ دوى ﭘﺮ ﻗﺪرت وﺳﺎﺗﻲ‪ .‬ډﯦﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬د ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﻪ ﻗﻮل‪ ،‬د ﻣﻠﻜﻴﺖ ﻟﻪ ﺣﻘﻮﻗﻮ‬
‫ﺳﺮه اړه ﻟﺮي‪ .‬ﺑﻮرژوازي )ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران( د ﺧﭙﻞ ﻣﻠﻜﻴﺖ ﻟﻪ ﺧﻮﻧﺪي ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه‬
‫ﻟﯧﻮﻧۍ ﻣﻴﻨﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ ﻣﻠﻜﻴﺖ‪ ،‬د ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﻪ ﻗﻮل‪ ،‬ﺑﯥ ﻟﻪ اﺿﺎﻓﻲ ارزښﺘﻪ ﺑﻞ څﻪ ﻧﻪ‬
‫دئ‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ وﻳﻞ ﻛﻪ ﻳﻮ ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ ﺟګړه ﻻس ﭘﻮري ﻛﻮي‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﻳﻲ دا ﻧﻪ دئ‬
‫ﭼﻲ ﻋﺎم ﺧﻠګ ﺟګړه ﻏﻮاړي ﺑﻠﻜﻲ ﺣﺎﻛﻤﻪ ﺑﻮرژوازي د ﺧﭙﻠﻮ اﻗﺘﺼﺎدي ګټﻮ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره ﺟګړې ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ‪ ،‬وﻃﻦ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ‬
‫ﻧړﻳﻮال دي او ټﻮل د ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داراﻧﻮ ﺗﺮ ﻇﻠﻢ ﻻﻧﺪي رﻧځ وړي‪.‬‬
‫ﭘﯧﺶ ﺑﯧﻨﻲ ﻛﻮﻟﻪ ﭼﻲ وروﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺰم ﻣﻨځﺘﻪ راﺳﻲ او ﻣﻮږ ﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ‪:‬‬
‫د اﻗﺘﺼﺎدي او ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﻣﺎرﻛﺲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻐﻴﺮات‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛړل‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ټﻮﻟﻨﻲ ﺑﻨﻴﺎدي اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺎس )زﻳﺮﺑﻨﺎ( د ﻫﻐﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن )روﺑﻨﺎ( ﺳﺮه ﭼﻲ ﺣﺎﻛﻤﻲ ﻃﺒﻘﯥ ﺟﻮړ ﻛړى دئ )ﻟﻜﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎت‪ ،‬ﺑﺰﻧﺴﻮﻧﻪ او داﺳﻲ ﻧﻮر( ﭘﻪ ټﻜﺮ ﻛﻲ راﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﺳﻴﺴټﻢ ړﻧګﯧږي‪.‬‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د اﻧﻘﻼب ﻣﺜﺎل راوړي‪ .‬ﺗﺮ ‪۱۷۸۹‬ع دﻣﺨﻪ‪ ،‬د‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﺣﺎﻛﻤﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻓﻴﻮډاﻟﻲ اﺷﺮاﻓﻴﺖ و‪ .‬د دوى د ﻣﻨځﻨﻴﻮ ﭘﯧړﻳﻮ ﺳﻴﺴټﻢ د‬
‫ﻣځﻜﻲ او ﺟﺎﻳﺪاد ﭘﺮ ارﺛﻲ ﻣﻠﻜﻴﺖ‪ ،‬د ارﺛﻲ ﻣﻠﻜﻴﺖ د ﺳﺎﺗﻠﻮ ﭘﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫ﭘﻮري ﭘﺮ ﺗړﻟﻮ اﺷﺮاﻓﻲ اﻟﻘﺎﺑﻮ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﭘﺮ زړه ورﺗﻴﺎ او ﻋﺰت ﺑﺎﻧﺪي وﻻړ و‪ .‬دا‬
‫ټﻮل د ﻳﻮې ﻓﻴﻮډاﻟﻲ ټﻮﻟﻨﻲ ﻣﺘﺸﻜﻠﻪ ﺑﺮﺧﻲ وې‪ .‬ﻣګﺮ د ټﻮﻟﻨﻲ ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻨﺴټ‬
‫ﻛﻲ ﺗﻐﻴﺮ راﻏﻰ‪ .‬د ﺻﻨﻌﺖ ﻟﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﺳﺮه‪ ،‬د ﻣځﻜﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ او ﻓﻴﻮډاﻟﻲ‬
‫ارزښﺘﻮﻧﻪ ﺳﺮه ورژﯦﺪل او د ښﺎري ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داراﻧﻮ )ﻳﺎ ﺑﻮرژوازي( ﻳﻮه ﻧﻮې ﻃﺒﻘﻪ‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻪ ﭼﻲ د ژوﻧﺪ ﻃﺮز او اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻲ ډﯦﺮ ﺗﻔﺎوت درﻟﻮد‪ .‬د اﺗﻠﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ‬
‫ﭘﻪ اواﺧﺮو ﻛﻲ ﻓﺮاﻧﺴﯥ‪ ،‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﻲ ﭘﺮ ﺻﻨﻌﺖ وﻻړ اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻲ درﻟﻮد ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ‬
‫ﻫﻢ ﭘﺨﻮاﻧﻰ ﻓﻴﻮډاﻟﻲ اﺷﺮاﻓﻴﺖ ﺑﺎﻧﺪي ﺣﺎﻛﻢ و‪ .‬د ټﻮﻟﻨﻲ ﻧﻈﻢ ﺳﺮه وﺳﻜﻮﻟﯧﺪى‬
‫ﻳﻌﻨﻲ د ټﻮﻟﻨﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻨﺴټ )زﯦﺮﺑﻨﺎ( ﻣﺦ ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﺗﻠﻠﻰ و ﻣګﺮ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ روﺑﻨﺎ‬
‫‪ superstructure‬ﺗﺮ ﺷﺎ ﭘﺎﺗﻪ وه‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۷۸۹‬ع ﻛﻲ دا روﺑﻨﺎ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻏړوﻣﺐ ﺳﺮه‬
‫وﻧړﯦﺪﻟﻪ او ﻗﺪرت د ﺑﻮرژوازۍ ﻻﺳﺘﻪ ورﻏﻰ ﭼﻲ ﻟﻪ ځﺎن ﺳﺮه ﻳﻲ د ازاد ﺑﺎزار‪،‬‬
‫ﻓﺮدي ګټﻮ او ﺣﻘﻮﻗﻲ )ﻣګﺮ ﻧﻪ ﻣﺎدي( ﻣﺴﺎوات ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺴټﻲ )ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري( او‬
‫ﻟﻴﺒﺮال ارزښﺘﻮﻧﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راوړل‪.‬‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﻗﺎﻧﻊ و‪ ،‬ﭼﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داراﻧﻮ ښﻪ ﻛﺎروﻧﻪ ﻫﻢ وﻛړل‪ .‬دوى‬
‫﴿‪﴾36‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د ﻧړۍ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺑﺮﺧﻮﻛﻲ ﺻﻨﻌﺖ او ﻧﻮﻳﺘﻮب ]‪ [modernization‬ﻣﻨځﺘﻪ راووړ‪.‬‬
‫دوى ډﯦﺮ زﻳﺎت ﻧﻮي ﺗﻮﻟﻴﺪات او ﻛﺸﻔﻴﺎت ﻣﻨځﺘﻪ راوړل‪ .‬ﻣګﺮ ﻣﺎرﻛﺲ ﻟﻴﻜﻲ‪،‬‬
‫دوى ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻮﻧﻜﻲ دي‪ .‬ځﻜﻪ ﻫﺮ څﻮﻣﺮه ﭼﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻲ‬
‫ګړﻧﺪي ﺗﻐﻴﺮات راوړي ﻫﻐﻮﻣﺮه ژر )اﻗﺘﺼﺎد( ﻟﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري روﺑﻨﺎ ﺳﺮه ﭘﻪ ټﻜﺮ‬
‫ﻛﻲ راځﻲ‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺎوه‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﭘﺨﻮاﻧۍ ﻓﻴﻮډاﻟﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻮﻧﻜﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺷﺎﺗﻪ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮه‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ دوﻣﺮه زﻳﺎت ﻟﻪ‬
‫ﺑﻮرژوازي ﻧﻈﻢ څﺨﻪ ﺑﯧﻞ ﺳﻲ ﭼﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﻫﻢ ړﻧګ ﺳﻲ‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ‬
‫راﺗګ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻛړو‪.‬‬
‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم‪ ،‬ﻟﻜﻪ څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد او ﻧﻮرو ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ‬
‫ﻛﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺳﻮ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادي ﻧﻈﺎﻣﻮﻧﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راوړل او ﻟﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣۍ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﻣګﺮ د ﻳﻮه ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم اوس ﻫﻢ ﭘﻪ زړه ﭘﻮري او‬
‫ګټﻮردئ‪ .‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﻪ د ﺧﻠګﻮ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړښﺖ او ﺗﺸﻜﻞ ﻛﻲ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ )دا ﻧﻈﺮﻳﺎت( ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻳﻮ ﺷﺎن ﻧﻪ وي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د‬
‫ﻛﺎرګﺮي ﻃﺒﻘﯥ ډﯦﺮ ﺧﻠګ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎره ‪ conservative‬وي او د ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﯥ‬
‫ډﯦﺮ روﺷﻦ ﻓﻜﺮان ﺑﻴﺎ ﻟﻴﺒﺮال ﻳﺎ ﭼﭙﻲ ‪ leftist‬اﻓﻜﺎر ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ اوس ﻫﻢ‬
‫‪ interest groups‬ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزو ﻛﻲ د زﻳﺎﺗﻮ ﭘﻴﺴﻮ‬ ‫ذﻳﻨﻔﻊ ګﺮوﭘﻮﻧﻪ‬
‫ﺧﺮڅﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻻري ﺧﭙﻠﻲ ﻏﻮښﺘﻨﻲ ﻻس ﺗﻪ راوړي‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ‪ ،‬دوى ﻫﺮ وﺧﺖ‬
‫ﻫﺮڅﻪ ځﻜﻪ ﻻس ﺗﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ راوړﻻى ﭼﻲ د ﻧﻮرو ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻣﺎرﻛﺲ د ﻣﻬﻤﻮ او ﺗﻠﭙﺎﺗﻮ ﻛﺎروﻧﻮ څﺨﻪ ﻳﻮ‬
‫ﻫﻢ د ﺑﺸﺮي ټﻮﻟﻨﻲ ﭘﻪ ﺑﺎب د ده درك دئ ﭼﻲ واﻳﻲ ټﻮﻟﻨﻲ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙړه‬
‫ﺗﻮګﻪ ﻳﻮواﻟﻰ او ﺳﻮﻟﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻟﺮﻻي او ﻫﺮ وﺧﺖ ﻟﻪ ﺗﻀﺎدوﻧﻮ ډﻛﻪ وي‪ .‬ﺑﻞ دا ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻫﺮه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺨړه ﻛﻲ ﻣﻮږ ﺑﺎﻳﺪ دا ﭘﻮښﺘﻨﻪ وﻛړو ﭼﻲ ‪" :‬څﻮك ﻟﻪ دې ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺷﺨړي څﺨﻪ ګټﻪ اﺧﻠﻲ؟"‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮي ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ‪:‬‬
‫د ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ ﻻري ځﻴﻨﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎﺻﺮي ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ﺑﯥ اﻫﻤﻴﺘﻪ ګڼﻲ‬
‫او ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دي ﭼﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮي ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ښﻜﺎره‪ ،‬ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬او ﻳﺎ ﻫﻢ‬
‫د ﻛﻼﺳﻴﻜﻮ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻮ ﺗﻜﺮاري ﺑﻴﺎن دئ‪ .‬ﻳﻮه ﻋﺎﻟﻢ ﺣﺘﻰ دا ﺧﺒﺮه ﻫﻢ ﻛړې ده‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾37‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭼﻲ ټﻮل ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ ده د ﻣﻌﺎﺻﺮو ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻮ څﺨﻪ زده ﻛړي دي ﭘﺮﻳﻮه‬
‫وړوﻛﻲ ټﻮټﻪ ﻛﺎﻏﺬ ﺑﺎﻧﺪي ﻟﻴﻜﻞ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﻣګﺮ ﻣﻮږ ﺗﻪ ﻧﻪ ښﺎﻳﻲ دوﻣﺮه ﺳﺨﺖ‬
‫ګﻴﺮه واوﺳﻮ‪ .‬ﻣﻌﺎﺻﺮو )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺮ دوﻫﻤﻲ ﻧړﻳﻮاﻟﻲ ﺟګړې وروﺳﺘﻪ( ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻮ‬
‫ﻫﻢ څﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛړې ده‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻛﻪ دا ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ ﻧﺎﻛﺎﻣﻪ او ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ﻏﻮرځﻮل‬
‫ﺳﻮي دي‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﻳﯥ ﻫﻢ ځﻴﻨﻲ ﭘﻪ زړه ﭘﻮري ﭘﻮښﺘﻨﻲ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړي دي‪ .‬دا ﺧﺒﺮه‬
‫ﻫﻢ رﺷﺘﻴﺎ ده ﭼﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮي ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻲ د ﻛﻼﺳﻴﻜﻮ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫دوﻣﺮه زﻳﺎت وزن ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د ﻣﻌﺎﺻﺮو ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻮ ﻟﻨډﻳﺰ ﭘﻪ ﻻﻧﺪي ډول دئ‪:‬‬
‫د ﺑﺸﺮي ﺳﻠﻮك ﺗﻴﻮري ‪:‬‬
‫‪BEHAVIORLISM‬‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ او ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮرﻳﻮ او دوﻫﻤﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ‬
‫ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎن دې ﺗﻪ اړ ﻛړل ﭘﻪ دې ﺑﺎﻧﺪي ځﺎن ﭘﻮه ﻛړي‪ ،‬ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﻛﻲ څﺮﻧګﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻮي ﻧﻪ دا ﭼﻲ څﺮﻧګﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻞ وﻛړي‪ .‬ﺗﺮ دوﻫﻤﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺟګړي راوروﺳﺘﻪ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎﻧﻮ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ د‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف اګﻮﺳﺘﻲ ﻛﻮﻣﺘﻲ ‪ Auguste Comte‬د ﻣﺜﺒﺘﻴﺖ ‪ positivism‬دﻛﺘﻮرﻳﻦ‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛړ‪ .‬د ﻣﺜﺒﺘﻴﺖ دﻛﺘﻮرﻳﻦ دا دئ ﭼﻲ د ټﻮﻟﻨﻲ ﭘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ او څﯧړﻧﻪ ﻛﻲ د‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻟﻪ ﻣﻴﺘﻮدوﻧﻮ څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻠﻲ‪ .‬د ﻣﺜﺒﺘﻴﺖ د دﻛﺘﻮرﻳﻦ ﭘﺮ ﺑﻨﺴټ‪،‬‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﻮږ د ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪې ﻟﻪ ﻻري ﺻﺤﻴﺢ او ﻣﻌﺘﺒﺮه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت )ډﯦﺘﺎ(‬
‫راﻏﻮﻧډ ﻛړو ﻧﻮ ﺑﻪ د ټﻮﻟﻨﻲ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﭘﻮﻫﻪ ﻻﺳﺘﻪ راوړو ﭼﻲ ورﺳﺮه ﺑﻪ ﻳﻲ ټﻮﻟﻨﻪ‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘګ وﻛړي‪ .‬دې روش ﺗﻪ ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﺴﺘﺎﻧﻮ ډﯦﺮه ﻋﻘﻴﺪه درﻟﻮده‪ .‬د ﺑﺸﺮي‬
‫ﺳﻠﻮك د ﺗﻴﻮرۍ ﻃﺮﻓﺪاران د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ واﻗﻌﻲ ﺳﻠﻮك ﺗﻪ ډﯦﺮه ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ‪۱۹۵۰‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﺑﺸﺮي ﺳﻠﻮك ﻃﺮﻓﺪارو ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎﻧﻮ د‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻟﻪ ﻣﻴﺘﻮد څﺨﻪ ﭘﻪ اﺳﺘﻔﺎدې ﺳﺮه د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ‪ ،‬د ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻏﻮښﺘﻨﻲ د ﺳﺮوې ګﺎﻧﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﺗﻪ د راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ‪ ،‬او د ﻫﺮ‬
‫ﻫﻐﻪ څﻪ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ اﻋﺪادو ﺳﺮه ﻣﺸﺨﺺ ﻛﯧﺪاى ﺳﻮاى‪ ،‬اﺣﺼﺎﺋﻴﻲ را‬
‫ﻏﻮﻧډي ﻛړې‪ .‬د ﺑﺸﺮي ﺳﻠﻮك د ﺗﻴﻮرۍ ﭘﻠﻮﻳﺎﻧﻮ د ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ‬
‫ﺗﺠﺮﻳﺒﻮي ‪ empirical‬اﺳﺎس ﻛښﯧښﻮد‪ .‬د ﺑﺸﺮي ﺳﻠﻮك ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮګﻪ‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﺖ د )اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻨﺴټ( او د ﻳﻮه ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﺒﻌﻪ د ارزښﺘﻮﻧﻮ او ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﭘﻪ‬
‫څﯧړﻧﻪ ﻛﻲ ډﯦﺮه ګټﻮره وه‪ .‬د دوى ﻟﻪ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮﺑﻮﻧﻮ څﺨﻪ ﻳﻮ د ﺧﻠګﻮ د راﻳﻲ ګﻴﺮۍ‬
‫﴿‪﴾38‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د ﻣﺎډل ‪ pattern‬وړاﻧﺪي ﻛﻮل دي‪ ،‬دا ځﻜﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ دوى د زﻳﺎت‬
‫اﻋﺘﺒﺎر وړ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت راﻏﻮﻧډوﻻى ﺳﻮاى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ‪۱۹۶۰‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮﻛﻲ‪ ،‬د ﺑﺸﺮي ﺳﻠﻮك ﻣﻜﺘﺐ د ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﭘﻪ‬
‫ﺳﺎﺣﻪ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛړ‪ .‬ﻣګﺮ د ‪ ۱۹۶۰‬ﭘﻪ وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ دا ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﺗﺮ ﺳﺨﺘﻮ اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻮ ﻻﻧﺪي راﻏﻰ‪ .‬ډﯦﺮو ځﻮاﻧﻮ ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺴټﺎﻧﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ځﻴﻨﯥ‬
‫ﻳﻲ د وﻳټﻨﺎم د ﺟګړې ﭘﺮ ﺿﺪ د اﻓﺮاﻃﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻻﻧﺪي راﻏﻠﻲ وه‪ ،‬دا‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺎوه ﭼﻲ د ﺑﺸﺮي ﺳﻠﻮك روش ﺳﺎﻛﻦ ]‪ ،[static‬ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر او د‬
‫ﻋﺎﺟﻠﻮ ﻛﺎرو ﻟﻪ ﭘﺎره ﻏﻴﺮﻋﻤﻠﻲ دئ‪.‬‬
‫د ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻴﻮري‪:‬‬
‫ﺗﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻛﻲ ﻳﻮه ﻧﻮې اﺧﺘﺮاع د‬
‫)ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ( ﻣﺎډل دئ ﭼﻲ ډﯦﻮﻳډ اﻳﺴټﻦ ‪ David Easton‬را ﻣﻨځﺘﻪ ﻛړئ‪.‬‬
‫د دې ﻣﺎډل ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻣﻐﻠﻘﻮ واﻗﻌﻴﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ د ﺑﻴﺎ ﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻛﺘﻞ‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬ژوﻧﺪي ﻣﻮﺟﻮدات ډﯦﺮ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻲ او ﺑﺸﭙړ دي‪ .‬زړه‪ ،‬ﺳږى‪ ،‬د وﻳﻨﻮ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬د ﻫﺎﺿﻤﯥ ﺟﻬﺎز او ﻣﻐﺰ ﭘﻪ داﺳﻲ ﺗﻮګﻪ ﺧﭙﻞ وﻇﺎﻳﻒ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي ﭼﻲ‬
‫ژوﻧﺪى ﻣﻮﺟﻮد ژوﻧﺪى ﺳﺎﺗﻲ‪ .‬د ﺳﻴﺴټﻢ د ﺗﻴﻮرۍ اﺳﺎس ﭘﺮ دې وﻻړ دئ ﭼﻲ‬
‫ﻣﻮږ ﻧﻪ ﺳﻮﻛﻮﻻى د ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮه ﺟﺰء ﺗﻪ ﺗﻐﻴﺮ ورﻛړو‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ د ﻳﻮه ﺟﺰء ﺗﻐﻴﺮ‬
‫ﭘﻪ ﻧﻮرو اﺟﺰاوو ﻛﻲ ﺗﻐﻴﺮ راوﻟﻲ‪ .‬د دې ﻣﺎډل د ﭘﻠﻮﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ‪ ،‬د ﻳﻮه ﻫﻴﻮاد‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ د ﺑﻴﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﺮ اﺳﺎس ﻋﻤﻞ ﻛﻮي‪.‬‬
‫د ﻋﺼﺮﻳﺖ ﺗﻴﻮري ‪:‬‬
‫د ﻋﺼﺮﻳﺖ د ﺗﻴﻮرۍ‪ ،‬ﭼﻲ ﻳﻮه ډﯦﺮه ﭘﺮاﺧﻪ اﺻﻄﻼح ده‪ ،‬رﻳښﻪ ﭘﻪ ﻫﻴګﻞ‬
‫‪ Hegel‬ﻛﻲ ده‪ .‬دى دوې ﭘﯧړۍ دﻣﺨﻪ ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه و‪ ،‬ﭼﻲ د ټﻮﻟﻨﻲ ټﻮل اړﺧﻮﻧﻪ‬
‫)اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻛﻠﺘﻮر او ﺳﻴﺎﺳﺖ( ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪي ]‪ [package‬ﻛﻲ داﺳﻲ‬
‫ﺳﺮه ﺗړﻟﻲ دي ﭼﻲ ټﻮﻟﻮ ټﻮﻟﻨﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ټﺎﻛﻠﻲ ﺟﻬﺖ ﻛﻲ ﺣﺮﻛﺖ ورﻛﻮي‪ .‬ﻫﻴګﻞ‬
‫ﻓﻜﺮ ﻛﺎوه ﭼﻲ د دې ﭘﺮوﺳﯥ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻠﺖ ﻣﻌﻨﻮي ]‪ [spiritual‬دئ‪ ،‬ﻣګﺮ ﻣﺎرﻛﺲ‬
‫ﭘﻪ دې ﻋﻘﯧﺪه و‪ ،‬ﭼﻲ )د دې ﭘﺮوﺳﯥ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻠﺖ( اﻗﺘﺼﺎد دئ‪":‬د ﺑﺨﺎر اﻧﺠﻦ‬
‫ﺧﭙﻞ ﻟﻪ ځﺎن ﺳﺮه ﺧﭙﻠﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ راوړه"‪ .‬ﻣﻮږ ﻧﻪ ﺳﻮ ﻛﻮﻻى ﭘﻪ ﻓﻴﻮډاﻟﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻲ‬
‫ﻋﺼﺮي اﻗﺘﺼﺎد وﻟﺮو‪ .‬ﻣﺎﻛﺲ وﻳﺒﺮ ‪ Max Weber‬وﻳﻞ ﭼﻲ ﻋﻠﺖ ﻳﻲ ﻛﻠﺘﻮري‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾39‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾40‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫دئ‪ .‬ﻧﻮرو ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﺑﻴﺎ ښﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻤﻴﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ او د ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﯥ وﺟﻮد د‬
‫دې ﭘﺮوﺳﯥ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻠﺖ ﺑﻠﻠﻰ دئ‪ .‬ﻣګﺮ ټﻮل ﭘﻪ دي ﺧﺒﺮه ﻛﻲ ﺳﺮه ﻣﻮاﻓﻖ دي‬
‫ﭼﻲ دا ټﻮل ﭘﻪ ﻳﻮه ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪۍ ﻛﻲ ﺳﺮه ﭘﯧښﯧږي‪.‬‬
‫د دې ﺗﻴﻮرۍ زﻳﺎت ﭘﻠﻮﻳﺎن د ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﭘﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﺳﺮه ﻣﻮاﻓﻖ دي‪.‬‬ ‫درﻳﻢ ﻓﺼﻞ‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻳﻮ ﻫﻴﻮاد ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻛﻠﺘﻮر‪ ،‬ﻛﻤﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ او ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ‬
‫ﻳﻲ ﻫﻢ ﺗﻐﻴﺮ راځﻲ‪ .‬ﺳﻴﻤﻮر ﻣﺎرﺗﻴﻦ ﻟﻴﭙﺰﻳﺖ ‪ Seymour Martin Lipset‬د ﺧﭙﻞ‬ ‫ﻣﻠﺖ‪ ،‬دوﻟﺖ او ﺣﻜﻮﻣﺖ‪:‬‬
‫‪۱۹۶۰‬ع ﻛﺎل د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳړي ﭘﻪ ﻧﻮم ﻛﺘﺎب ﻛﻲ‪ ،‬ﻫﻴﻮادوﻧﻪ د )ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻪ‬ ‫ﻛﻮم ﻳﻮ ﻣﺨﻜﻲ دئ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ؟ ﻣﻠﺖ ‪ nation‬د ﺧﻠګﻮ ﻫﻐﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ( او )ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗﻪ ډﯦﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ او ډﻳﻜﺘﺎﺗﻮري( ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‬ ‫دئ ﭼﻲ د ﺧﭙﻞ ځﺎن ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ځﺎﻧګړﻳﺘﻮب اﺣﺴﺎس‪ ،‬ﺧﭙﻞ ﻣﻴﻨځﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻮن‪،‬‬
‫ﻛړل‪ .‬د ده د دې ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪۍ ﭘﻪ ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﻛﺎﻧﺎډا او ﻧﺎروې د ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ‬ ‫ګډ ﺗﺎرﻳﺦ او ﻛﻠﺘﻮر او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ډﻳﺮ وﺧﺖ )ﻣګﺮ ﻧﻪ ﻫﺮ وﺧﺖ( ګډه ژﺑﻪ وﻟﺮي‪.‬‬
‫او ﻫﺴﭙﺎ ﻧﻴﻪ او ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﻪ د ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ او ډﻳﻜﺘﺎﺗﻮرۍ ﻧﻤﻮﻧﯥ دي‪.‬‬ ‫دوﻟﺖ ‪ state‬ﻳﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺟﻮړښﺖ دئ ﭼﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﺴﺘﻘﻞ وي او دوﻣﺮه ﻗﺪرت‬
‫ﺑﯧﻠﻪ ﻳﻮ څﻮ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﻻﺗﻮ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﭼﻲ ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﻟﺮي‪ ،‬د ﻫﻐﻮ‬ ‫وﻟﺮي ﭼﻲ ﺧﭙﻞ ﺣﻜﻢ او ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻛړاى ﺳﻲ‪ .‬ډﯦﺮ ﻛﺴﺎن داﺳﻲ ګﻮﻣﺎن ﻛﻮي‬
‫ﻫﻴﻮادو ﭘﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﭼﻲ ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﻟﺮي‪ ،‬ډﯦﺮ ﺛﺮوت‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻲ ګﻮاﻛﻲ ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮ دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﻣﺨﻜﻲ وده ﻛړې وي‪ .‬دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ‬
‫ډاﻛټﺮان‪ ،‬ﻣﻮټﺮان او ښﺎري اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻲ ﻟﺮي‪ .‬ﻟﻴﭙﺰﻳﺖ دا ﻣﻮﺿﻮع داﺳﻲ ﺗﺸﺮﯦﺢ‬ ‫ﺟﻮړښﺘﻮﻧﻪ دي‪ ،‬دوى ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ او ﻟﻪ ﻣﻴﻨځﻪ ځﻲ او د ﭘﯧړﻳﻮ ﭘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ ﻳﻮ‬
‫ﻛړه‪ :‬ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﭘﺮاﺧﻪ ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ اﺳﺎس‬ ‫او ﺑﻞ ﺷﻜﻞ اﺧﻠﻲ‪ .‬ﻣﺮوﺟﻪ او ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻈﺮ دا دئ ﭼﻲ ﻣﻠﺖ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻨﺼﺮ دئ او‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﺧﻠګ ﺗﺮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺟﻮړښﺘﻮﻧﻮ ډﯦﺮ ﻣﺨﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد وه‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ څﯧړﻧﻲ دا ﻧﻈﺮ ردوي‪ .‬ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﺷﺎوﺧﻮا‬
‫ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﺧﻠﻖ ﻛړي دي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎ زوﻟﻮﻳﺎن ‪ ، Zulus‬ﻳﻮه‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻧﻪ ده ﺑﻠﻜﻲ ﻳﻮ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻣﻠﺖ دئ ﭼﻲ څﻪ ﻛﻢ دوې ﭘﯧړۍ ﻣﺨﻜﻲ د ﻳﻮ‬
‫زورور ﺟﻨګﻴﺎﻟﻲ ﺷﺎﻛﺎ ‪ Shaka‬ﻟﺨﻮا د ډﯦﺮو ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻗﺒﻴﻠﻮ د ﺳﺮه ﻳﻮ ځﺎى ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ‬
‫ﻻري ﻣﻨځﺘﻪ راوړه ﺳﻮى دئ‪ .‬ﻧﻦ ورځ دوى ځﺎﻧﻮﻧﻪ زوﻟﻮﻳﺎن ځﻜﻪ ﺑﻮﻟﻲ ﭼﻲ ﺷﺎﻛﺎ‬
‫دوى د ﻓﺘﺢ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻻري ﺳﺮه ﻣﺘﺤﺪ ﻛړل‪ ،‬ټﻮل ﻳﻲ د ﻳﻮې ژﺑﻲ ﻳﻌﻨﻲ د ده د‬
‫ﺧﭙﻠﻲ ژﺑﻲ وﻳﻠﻮ ﺗﻪ ﻣﺠﺒﻮرﻛړل او زورورﺟﻨګﻴﺎﻟﻲ ﻳﻲ ځﻨﻲ ﺟﻮړ ﻛړل‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ډﯦﺮ ځﻠﻲ د ﻳﻮ )ﻃﺒﻴﻌﻲ( ﻣﻠﺖ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ و ﭘﺎم ﺗﻪ راګﺮځﻲ‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫ﻳﻮه ﻣﻨﻈﻤﻪ ﺷﭙږﺿﻠﻌﻲ ده ﭼﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ژﺑﻪ او ﻛﻠﺘﻮر ﻟﺮي‪ .‬ﻣګﺮ د ﻧﻦ‬
‫ورځﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ د څﻮ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﺳﻴﻤﻮ څﺨﻪ ﺟﻮړه ده ﭼﻲ ﺑﻴﺨﻲ ﺑﯧﻠﻲ ژﺑﻲ او ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻟﺮي او د ﭘﯧړﻳﻮ ﭘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ دا ﺳﻴﻤﻲ د ﺗﻮري ﭘﻪ زورﺳﺮه ﻣﺘﺤﺪي ﺳﻮي دي‪.‬‬
‫ﭘﺎرﻳﺲ د ښﻮوﻧﻲ او روزﻧﻲ‪ ،‬ژﺑﻲ او ﻣﺮﻛﺰي ادارې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ د ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺖ‬
‫اﺣﺴﺎس ورﺑﺨښﻲ‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻣﻠﺖ ﻳﻮ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺗﺨﻠﻴﻖ دئ ﭼﻲ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ دوﻟﺖ‬
‫د ﺧﭙﻞ ﻛﺎر د اﺳﺎﻧۍ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻨځ ﺗﻪ راوړى دئ‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾41‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻣﻠﺖ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻت ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻓﻼدﻟﻔﻴﺎ ﻛﻲ ﻳﻮ څﻮ ﺗﻨﻮ ﻟﻪ دﻳﺎرﻟﺴﻮ ﺟﻼ ﻛﺎﻟﻮﻧﻴﻮ ‪ colonies‬څﺨﻪ ﺟﻮړ ﻛړ‪ .‬ﺳﺮه ﻟﻪ‬
‫دې ﭼﻲ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ژﺑﻮ او ﻛﻠﺘﻮروﻧﻮ ﭘﻪ ﻟﺴﻬﺎوو ﻣﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ځﺎن ﻛﻲ‬
‫ﻣﻨﺤﻠﻮي‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ﻛﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ د ﻣﻠﺖ‬
‫واﻟﻲ اﺣﺴﺎس روزﻟﻰ دئ‪ .‬ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﺳﻤﺎﻧﻪ څﺨﻪ ﻧﻪ راﻟﻮﯦږي‪ ،‬دوى د اﻧﺴﺎن د‬
‫اﺳﺘﺎداﻧﻪ ﺗﺨﻠﻴﻖ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ‪.‬‬
‫د ډﯦﺮو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻟﭙﺎره‪ ،‬د ﻣﻠﺖ د ﺟﻮړښﺖ ﭘﺮوﺳﻪ ﻻ ﺗﻜﻤﻴﻠﻪ ﺳﻮې ﻧﻪ ده‪ .‬د‬
‫ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ دوﻟﺖ د ﻫﺴﭙﺎﻧﻮي ﻣﻠﺖ ﺳﺮه ﻧﺎﺗﻜﻤﻴﻠﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻟﺮي‪ .‬د ﺗﻮﻟﯧﺪو ‪Toledo‬‬
‫او ﻣﺎدرﻳﺪ ‪ Madrid‬ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ ﻫڅﻪ وﻛړه ﭼﻲ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﺗﻘﻠﻴﺪ وﻛړي‪،‬‬
‫ﻣګﺮ دا ﻛﺎﺳﺘﻠﻴﺎن ‪ Castilians‬ﭘﻪ دې وﻧﻪ ﺗﻮاﻧﯧﺪل ﭼﻲ د ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﺖ واﺣﺪ اﺳﺎس‬
‫ﭘﺮ ﻛﺎﺗﺎﻻﻧﻮ ‪ ،Catalans‬ﺑﺎﺳﻘﻴﺎﻧﻮ ‪ ،Basques‬ګﺎﻟﻴﺴﻴﺎﻧﻮ ‪،Galicians‬‬
‫اﻧﺪاﻟﻮﺳﻴﺎﻧﻮ ‪ Andalucians‬او ﻧﺎوارﻳﺴﺎﻧﻮ ‪ Navarese‬ﺑﺎﻧﺪي ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛړي‪.‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻮﻳﺖ ﺗﺮ دا ﻧﻨﻲ ورځﻲ ﭘﻮري د ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ ﺳﻴﺎﺳﺖ ځﻮروي‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺗﺮ‬
‫ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻣﺨﻜﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻳﻮازي د ﻳﻮ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻪ ﺣﻴﺚ وﺟﻮد درﻟﻮد‪ .‬اﻧګﺮﯦﺰي‬
‫ژﺑﻲ‪ ،‬د رﯦﻞ ګﺎډۍ ﺧﻂ او ټﻠګﺮاف ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺳﺮه وګﻨډى‪ .‬ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻫﻢ د‬
‫ﻧﮋاد او ﻗﻮم ﭘﺮ اﺳﺎس د ﺟﻼ ﻛﻴﺪﻟﻮ ﭘﻪ آﻓﺖ اﺧﺘﻪ دئ‪ .‬ﭘﻪ ﭘﻨﺠﺎب ﻛﻲ د‬
‫ﺳﻴﻜﺎﻧﻮﺗﺠﺰﻳﻪ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻳﻲ ﻳﻮ ﻣﺜﺎل دئ‪.‬‬
‫ﻛﻲ ﺗﺮ ﻳﻮ ﭼﺎ ﻣﺨﻜﻲ ﺑﻞ څﻮك اوﺳﯧﺪل‪ .‬اﺳﺮاﺋﻴﻠﻴﺎن او ﻋﺮب ﻟﻪ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ ﭘﻪ‬
‫د ﻣﻠﺖ واﻟﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮګﻪ وﻳﻞ ﻛﯧږي ﭼﻲ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ځﺎﻧﺘﻪ ځﻴﻨﻲ ټﺎﻛﻠﻲ ﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫ﻟﻜﻪ ﻗﻠﻤﺮو‪ ،‬ﻧﻔﻮس‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﻣﻮږ د دې ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻮ و ﻫﺮ ﻳﻮه ﺗﻪ‬
‫ﺳﻮاﻟﻴﻪ اﻳښﻮوﻻى ﺳﻮ‪ .‬دا ځﻜﻪ ﭼﻲ دا ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻛﻠﻪ ﻗﻮي او روښﺎﻧﻪ وي او ﻛﻠﻪ‬
‫ﺑﻴﺎ ﻛﻤﺰوري او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻏﺎﻳﺐ وي‪.‬‬
‫او ﻛﻮرﻧﻲ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي ﻳﺎ ﻳﻲ اړه درﻟﻮده‪ .‬ﻣګﺮ ډﯦﺮ ﻳﻲ‬
‫ﻗﻠﻤﺮو‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻠﺖ ﭘﻪ ﻳﻮه ټﺎﻛﻠﯥ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺳﺎﺣﻪ ﻛﻲ اوﺳﻲ‪.‬‬
‫داﺳﻲ ﻳﻮ ﻣﻠﺖ ﭘﻪ ﻣﺸﻜﻠﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﻛﯧږي ﭼﻲ ﻗﻠﻤﺮو وﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻣګﺮ د ﻫﻐﻮ ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻫﻜﻠﻪ ﺑﻪ څﻪ وواﻳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﺧﭙﻞ )ﻣﻠﺖ( ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ځﺎن ﺳﺮه اﻧﺘﻘﺎﻟﻮي؟ ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻮ ﺧﭙﻞ‬
‫د ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻠﺖ دوه زره ﻛﺎﻟﻪ ﻣﺨﻜﻲ د ﻳﻮﻧﺎن او روم ﭘﻪ ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﻮﻛﻲ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړ‪.‬‬
‫﴿‪﴾42‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻣګﺮ څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ډﯦﺮو ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻮد ﻣﻠﺘﻮﻟۍ ډﯦﺮ ﻗﻮي اﻳډﻳﺎل ﻟﻪ ځﺎن ﺳﺮه درﻟﻮدى‪،‬‬
‫ﭘﻪ دې وﺗﻮاﻧﯧﺪل ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۸‬ع ﻛﻲ د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ اوﺳﻨﻰ دوﻟﺖ ﺗﺄﺳﻴﺲ‬
‫ﻛړي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ ﻋﺮب ﻫﻢ ﭼﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻪ ځﺎﻳﻪ ﺑﯧځﺎﻳﻪ او ﻓﺮاره ﻛړل‪،‬‬
‫ﻫﻤﺪا اوس د ﻣﻠﺘﻮاﻟﻲ ډﯦﺮ ﻗﻮي اﻳډﻳﺎل ﻟﻪ ځﺎن ﺳﺮه ﻟﺮي او ﺳﺨﺖ زﻳﺎر ﺑﺎﺳﻲ ﭼﻲ‬
‫د ﺧﭙﻞ ځﺎن دوﻟﺖ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛړي‪ .‬آﻳﺎ ﻛﻮﻻى ﺳﻮ د ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻮ او ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻴﺎﻧﻮﭘﻪ‬
‫ﺷﺎن ﺗﻴﺖ او ﭘﺮك ﺧﻠګ )ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ( وﺑﻮﻟﻮ؟ دوى ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ‬
‫وﺑﻠﻞ ﺳﻲ‪ .‬ځﻜﻪ دا ﻫﻐﻪ ﺧﻠګ دي ﭼﻲ ﻏﻮاړي‪ ،‬او ﻳﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻮي‪ ،‬ځﺎن ﭘﻪ ﻳﻮ‬
‫ﻗﻠﻤﺮوﻛﻲ ځﺎى ﭘﺮ ځﺎى او ﺧﭙﻞ دوﻟﺖ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛړي‪.‬‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﻗﻠﻤﺮو ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ادﻋﺎ ګﺎﻧﻲ ټﻜﺮ ﺳﺮه وﻛړي‪ ،‬ﻧﻮ زﻳﺎت وﺧﺖ‬
‫ﺟګړې ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ‪ .‬ډﯦﺮ ﻟږ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺮﺣﺪات ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪،‬‬
‫دوﻟﺘﻮﻧﻮ د ﺳﺮﺣﺪاﺗﻮ د ﺗﺄﺳﻴﺲ او ټﻴﻨګﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻗﻮي څﺨﻪ ﻛﺎر‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻰ دئ‪ .‬ﺟﺮﻣﻨﻲ د اﻟﺴﺎس ‪ Alsace‬ﭘﺮ ﺳﺮ ﻟﻪ ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﺳﺮه ﺟګړه وﻛړه‪ ،‬د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ټﻜﺴﺎس ﭘﺮ ﺳﺮ ﻟﻪ ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ ﺳﺮه ﺟګړه وﻛړه‪ ،‬او‬
‫ارﺟﻨټﺎﻳﻦ ﺗﺮ ﻧﻦ ورځﻲ ﭘﻮري ﻟﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ څﺨﻪ د ﻣﺎل وﻳﻨﺎس ﺟﺰﻳﺮې ‪Malvinas‬‬
‫‪ ،Islands‬ﭼﻲ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻳﻲ ﻓﺎك ﻟﻴﻨډ ‪ Fakland‬ﺑﻮﻟﻲ ﻏﻮاړي‪ .‬ﻛﻮﻣﻪ ادﻋﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫ﻟﺮي؟ د ﻗﻀﺎوت ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﻛﻮﻣﻮ ﻣﻌﻴﺎروﻧﻮ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻲ؟‬
‫د ﻗﻠﻤﺮو ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ډﯦﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪ ،‬ځﻜﻪ ﭘﻪ ﻫﺮه ﺧﺎوره‬
‫دې ﺑﺎب ﭘﻪ دﻋﻮه ﻟګﻴﺎ دي‪) .‬ﻛﻪ ﻣﻮږ ډﯦﺮ ﺷﺎ ﺗﻪ وﻻړ ﺳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ دوى څﺨﻪ ﻻ ﻫﻢ ﭘﺮ‬
‫دې ﻣځﻜﻪ ﻟﻮﻣړى ﻧﻪ اوﺳﯧﺪل(‪ .‬ژﺑﻪ او ﻧﮋاد ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﻛﻮم ﻗﻠﻤﺮو ﭘﻪ‬
‫ﻛﻮم دوﻟﺖ اړه ﻟﺮي‪ ،‬زﻣﻮږ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪ .‬د ﻣځﻜﻲ ﭘﺮ ﻣﺦ ﺧﻠګ د‬
‫ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ واﺿﺢ ډول ﺳﺮه اوډل ﺳﻮي ﻧﻪ دي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ ﭘﻪ ګﺎوﻧډﻳﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ‬
‫ﻛﻲ ﺳﺮه ﻏﺰﯦﺪﻟﻲ دي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ډﯦﺮ اﻟﺴﺎﺷﻴﺎن ‪ Alsatians‬د ژﺑﻲ‪ ،‬ﻛﻠﺘﻮر‬
‫ﺳﻤﻪ او ﺑﺸﭙړه ﻓﺮاﻧﺴﻮي واﻳﻲ او ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬اوس ﻧﻮ آﻳﺎ دا وﻳﻼي‬
‫ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ اﻟﺴﺎﺷﻴﺎن ﭘﻪ ﭼﺎ اړه ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ اوﻛﻪ ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ؟‬
‫ﻧﻔﻮس‪:‬‬
‫د ﻫﺮ ﻣﻠﺖ د ﺳﺮﺣﺪاﺗﻮ ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﻛﻲ اوﻟﺲ اوﺳﯧږي‪ .‬ډﯦﺮه ښﻪ ﺧﺒﺮه دا ده‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾43‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭼﻲ دا اوﻟﺲ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه د ﭘﻴﻮﺳﺘﻮن او د ﻳﻮه ﻣﻠﺖ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ د ځﺎﻧګړي ﺗﻮب‬
‫اﺣﺴﺎس وﻟﺮي‪ .‬د ﻳﻮې واﺣﺪي ژﺑﻲ درﻟﻮدل ﻣﻬﻢ دي ﻣګﺮزﻳﺎت وﺧﺖ ﺣﺘﻤﻲ ﻧﻪ‬
‫وي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ﺑﻠﺠﻴﻢ ﭘﻪ ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ د ﻓﺮاﻧﺴﻮي ژﺑﻮ او ﻓﻠﻤﺶ ژﺑﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ‬
‫ﻟﻪ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ راﻫﻴﺴﻲ اخ و ډب وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬ﻣګﺮ ﺳﺮﺑﯧﺮه ﭘﺮ دې ﻫﻢ ﭘﻪ دواړو‬
‫ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻛﻲ دوﻣﺮه ﺧﻠګ ﺳﺘﻪ ﭼﻲ ﺑﻠﺠﻴﻤﻲ )اﺣﺴﺎس( ﻟﺮي او ﻫﻴﻮاد ﻳﻮ ﻣﻮټﻰ‬
‫ﺳﺎﺗﻼى ﺳﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﭼﻲ اوﻟﺲ ﻳﻲ د ژﺑﻲ‪ ،‬ﻛﻠﺘﻮر او ﻫﻮﻳﺖ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﺗﻮﭘﻴﺮ‬
‫وﻟﺮي‪ ،‬څﻮ ﻣﻠﺘﻲ ‪ multinational‬دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د )ﭘﺨﻮاﻧﻲ( ﺷﻮروي‬
‫اﺗﺤﺎد ﻳﻮازي ﻧﻴﻢ ﻧﻔﻮس روﺳﺎن وه‪ ،‬د ﺷﻮروي د ﻧﻮرو ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ دا ﺧﻮښﻪ ﻧﻪ وه ﭼﻲ د‬
‫ﻣﺎﺳﻜﻮ ﺗﺮ ادارې ﻻﻧﺪي وي‪ .‬دا ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﺷﻮروي څﺨﻪ ﺑﯧﻞ ﺳﻮل او ﭘﺮ ځﺎي ﻳﻲ‬
‫ﭘﻨځﻠﺲ ﻧﻮر ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﻣﻨځ ﺗﻪ راﻏﻠﻞ‪.‬‬
‫ښﺎﻳﻲ د ﻳﻮې ﻣﻨﻄﻘﯥ ﺧﻠګ وﻧﻪ ﻏﻮاړي ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻠﺖ ﭘﻮري اړه وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ ﺑﺎﺳﻜﻴﺎن ‪ ، Basques‬ﭘﻪ ﻛﺎﻧﺎډا ﻛﻲ د ﻛﻴﻮﺑﻴﻚ ﺧﻠګ‬
‫‪ Quebecois‬او ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ ﻛُﺮدان ﻏﻮاړي ﭼﻲ ﺧﭙﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻛړي‪ .‬ﻛﻪ د اوﻟﺲ ډﯦﺮه ﺑﺮﺧﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬د ﻣﻠﺖ د ﺳﺮه ﭘﺎﺷﻞ ﻛﯧﺪو اﻣﻜﺎن‬
‫ﺳﺘﻪ‪ .‬ډﯦﺮو ﺳﻠﻮواﻛﻴﺎﻧﻮ ‪ Slovaks‬ﺑﺪ وړل ﭼﻲ د ﭼﻜﺎﻧﻮ ‪ Czechs‬ﺗﺮ ادارې ﻻﻧﺪي‬
‫وي‪ ،‬او ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۹۳‬ع ﻛﻲ ﻳﻲ ﺳﻠﻮواﻛﻴﻪ ‪ Slovakia‬ﺗﺸﻜﻴﻠﻪ ﻛړه‪ .‬ﺳﻼوﻳﺎﻧﻮ‬
‫‪ Slovenes‬او ﻛﺮوټﺎﻧﻮ ‪ Croats‬د ﺳﺮﺑﻴﺎﻧﻮ ‪ Serbs‬ﻟﺨﻮا ﻟﻪ اداره ﻛﯧﺪﻟﻮ څﺨﻪ ﻛﺮﻛﻪ‬
‫ﻛﻮﻟﻪ او ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۹۱‬ع ﻛﻲ ﻳﯥ د ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﺎ څﺨﻪ ﺧﭙﻠﻪ آزادي اﻋﻼن ﻛړه‪.‬‬
‫اﯦﺮﻳﺘﺮﻳﺎ ﻟﻪ ﺣﺒﺸﯥ ﺳﺮه ﺗﺮ ډﯦﺮي اوږدې ګﻮرﻳﻼﻳﻲ ﺟګړې وروﺳﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﺎل‬
‫‪۱۹۹۳‬ع ﻛﻲ ﺧﭙﻠﻪ آزادي اﻋﻼن ﻛړه‪ .‬دا ﭼﻲ ﺧﻠګ ﭘﻪ ﻳﻮه ټﺎﻛﻠﻲ دوﻟﺖ ﻛﻲ ژوﻧﺪ‬
‫ﺳﺮه ﻛﻮي ﻣﻌﻨﻰ ﻳﻲ ﺣﺘﻤﻲ دا ﻧﻪ ده ﭼﻲ د دوى ﺑﻪ دا دوﻟﺖ ﺧﻮښ ﻫﻢ وي‪.‬‬
‫اﺳﺘﻘﻼل‪:‬‬
‫ﻣﻠﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻲ ازاد وي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﻰ ﭼﻲ د ﻳﻮﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ sovereign‬وﺟﻮد ﭘﻪ‬
‫ﺗﻮګﻪ ﺧﭙﻠﻲ ﭼﺎري ﭘﺨﭙﻠﻪ اداره ﻛړي‪ .‬ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﻠﺖ ګﺮځﻲ ﭼﻲ‬
‫ﭘﻪ رﺳﻤﻲ ﺗﻮګﻪ آزادي ﻻﺳﺘﻪ راوړي‪ ،‬ﻟﻜﻪ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﺗﺮ ﻻس ﻻﻧﺪي اﻟﺠﺰاﻳﺮ ﭼﻲ‬
‫ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۶۲‬ع ﻛﻲ آزاد ﺳﻮ‪ .‬د ﻳﻮه ﻣﻠﺖ ﻓﺮوﻋﺎت‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﻛﻴﻮﺑﻚ ‪ Quebec‬او‬
‫ﻧﻴﻮادا ‪ ،Nevada‬ځﻜﻪ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي ﭼﻲ اﺳﺘﻘﻼل ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ځﻴﻨﻲ‬
‫ﻛﻴﻮﺑﻜﻴﺎن اوس ﻫﻢ ﻏﻮاړي ﭼﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ او آزاد واو ﺳﻲ‪.‬‬
‫﴿‪﴾44‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د آزادۍ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻢ ځﻴﻨﻲ ﻣﺸﻜﻼت ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻳﻮ ﻟﻮى او ﻗﻮي ﻫﻴﻮاد ﻳﻮ‬
‫ﺑﻞ وړوﻛﻰ او ﻛﻤﺰورى ﻫﻴﻮاد ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي وﻟﺮي‪ ،‬آﻳﺎ دا وړوﻛﻰ ﻫﻴﻮاد آزاد او‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻠﻞ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ؟ ﺳټﺎﻟﻴﻦ ﭘﻪ ﺷﺮﻗﻲ اروﭘﺎ ﻛﻲ ﻣﻄﻴﻊ او د ﻻس آﻟﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راوړل )دا دﻟﻴﻞ دئ ﭼﻲ دا دوﻟﺘﻮﻧﻪ د ﺷﻮروي "اﻗﻤﺎر" ﺑﻠﻞ‬
‫ﻛﯧﺪل( او ﭘﻪ ﻣﻨځﻨﻲ ﻳﻮروپ ﻛﻲ ﺷﻮروي ټﺎﻧﻜﻮ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﺿﺪ ﻗﻴﺎﻣﻮﻧﻪ ﻣﺎت او‬
‫وځﭙﻞ‪ .‬آﻳﺎ دا ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه آزاد وه؟ ﻫﻤﺪا ﺷﺎن‪ ،‬آﻳﺎ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻳﺎﻻت ﭘﻪ ﻛﺎراﺑﻴﻦ ‪ Caribbean‬او ﻣﺮﻛﺰي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﭼﺎرو ﻧﻈﺎرت ﻧﻪ ﻛﻮي؟‬
‫آﻳﺎ ﻫﺎﻳﺘﻲ ‪ Haiti‬ﭼﻲ د ﻟﻨډ وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۹۴‬ع ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻗﻮاوو‬
‫ﻟﺨﻮا اﺷﻐﺎل ﺳﻮه‪ ،‬رﺷﺘﻴﺎ ﻣﺴﺘﻘﻠﻪ ده؟ د ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ټﻮل ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ او‬
‫آزاد دي‪ ،‬ﺧﻮ ځﻴﻨﻲ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ﻧﻮرو ډﯦﺮ آزاد دي‪.‬‬
‫د ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ د ﺳﺘﺮو ﻗﻮﺗﻮﻧﻮ ﻟﺨﻮا ﭘﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل او آزادي ﺗﻘﻮﻳﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﺗﺮ دې وروﺳﺘﻪ د ﺳﻔﯧﺮاﻧﻮ ﻟﯧږل او د ﺳﻔﺎرت‬
‫ﺧﺎﻧﻮﺗﺄﺳﻴﺴﻮل د ﭘﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻲ ﺑﻞ اړخ دئ‪.‬د زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ ﻣﻬﻤﻮ او ﺳﺘﺮو‬
‫ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﻟﺨﻮا د ﻳﻮه ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ورﺑﺨښﻲ‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ﻳﻲ ﻫﻴڅ ﻳﻮ ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ رﺳﻤﻴﺖ وﻧﻪ ﭘﯧﮋﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻳﻲ ﺷﻜﻤﻦ ګڼﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د‬
‫ﺳﭙﻴﻦ ﭘﻮﺳﺘﺎﻧﻮ د واﻛﻤﻨۍ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ‪ ،‬ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻟﻪ ځﻴﻨﻮ ﻣﺤﻠﻲ ﺗﻮرﭘﻮﺳﺘﻮ‬
‫ﺳﻴﻤﻮ څﺨﻪ ﻳﻮ ﺗﺶ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ آزاد او ګﻮډاګﻰ دوﻟﺖ ﻣﻨځﺘﻪ راووړ‪ ،‬ﻣګﺮ ﻫﻴﭽﺎ دا‬
‫ګﻮډاګﻰ ﭘﻪ رﺳﻤﻴﺖ وﻧﻪ ﭘﯧﮋﻧﺪى‪ ،‬او ډﯦﺮ ژر دا ﺟﻌﻞ ﺳﻮى ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ‬
‫ﻧﻴﻠﺴﻦ ﻣﺎﻧﺪﻳﻼ ﭘﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻛﻲ واك ﺗﻪ ورﺳﯧﺪى‪ ،‬د ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎ ﭘﻪ دوﻟﺖ‬
‫ورګډ ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ‪:‬‬
‫ښﻜﺎره ﺧﺒﺮه ده ﭼﻲ ﻳﻮ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﻳﺪ د ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻠګﻮ د اداره ﻛﻮﻟﻮ ﻳﻮ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫وﻟﺮي‪ .‬د داﺳﻲ ﻳﻮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﺴﺘﻪ واﻟﻰ اﻧﺎرﺷﻲ ده‪ ،‬او وﻳﻞ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ دا‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﺑﻪ ډﯦﺮ ژر ﺳﺮه ﺗﺠﺰﻳﻪ او ﻳﺎ ﺑﻪ د ﻧﻮرو ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﺨﻮا وﻧﻴﻮل ﺳﻲ‪ .‬ﭼﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﻧﺴﺘﻪ‪ .‬اﻓﻐﺎ ﻧﺴﺘﺎن د دې اﻧﺎرﺷۍ ﻳﻮ ﻣﺜﺎل دئ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ‪ ،‬ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ټﺎﻛﻠﻮ ﺣﺎﻻﺗﻮﻛﻲ ﻟﻪ ﻣﻠﺖ څﺨﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫وﺟﻮد ﻟﺮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻳﻲ ﺗﺮ ﻣځﻜﻲ ﻻﻧﺪي ﭘﻪ ﭘټﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﻳﺎ )ﺟﻼ وﻃﻨﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ( دي ﭼﻲ د اﺷﻐﺎﻟګﺮو ﻳﺎ ګﻮډاګﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ د ﺷړﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﺒﺎرزه‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾45‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾46‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻮي‪ .‬د ﻟﻮﻳﻲ وﭼﻲ ﻛﺎﻧګﺮس ‪ Continental Congress‬ﻳﻮ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ و‪،‬‬ ‫ﺗﺴﻠﺴﻞ وﻟﺮي‪ .‬ﻫﺮه ﻣﺮﺣﻠﻪ د ﻳﻮه ﻣﻠﺖ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﻛﻲ د ﻳﻮ )ﺑﺤﺮان( څﺮګﻨﺪوﻳﻪ‬
‫ﭼﻲ د ﻳﻮ آزاد ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻰ او د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﭘﺎره‬ ‫وي‪ ،‬ﭼﻲ دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ دا ﺑﺤﺮان ﭘﻪ ډﯦﺮ ﻳﺎ ﻟږ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﺳﺮه ﺣﻞ ﻛړي‪.‬‬
‫وﺟﻨګﯧﺪى‪ ،‬او ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ځﻨﻲ‬
‫راوزﯦږﻳﺪى‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۰‬ع ﻛﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻓﺮاﻧﺴﯥ څﺨﻪ د ﺟﺮﻣﻨﻴﺎﻧﻮ د اﻳﺴﺘﻠﻮ ﻟﭙﺎره‪،‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ ‪:‬‬
‫ﺟﻨﺮال ﭼﺎرﻟﺲ دوګﻮل د "آزادي ﻓﺮاﻧﺴﯥ" ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻋﻼن ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ ډﯦﺮو ﺳﺘﺮو‬ ‫د ﻣﻠﺖ ﺟﻮړوﻧﻲ ﭘﻪ ﻻر ﻛﻲ ﻟﻮﻣړﻧﻰ ﭘﻨډل د )ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺤﺮان(دئ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﺧﻠګ‬
‫ﻗﺪرﺗﻮﻧﻮ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ رﺳﻤﻴﺖ وﭘﯧﮋﻧﺪى‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۴‬ع‬ ‫ﭼﻲ ﻣﺨﻜﻲ ﻳﻲ ﺧﭙﻞ ﻫﻮﻳﺖ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻗﻮم‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ او ﻳﺎ ﻛﻮم ﺑﻞ ګﺮوپ ﻛﻲ‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬د ﭘﺎرﻳﺲ ﻟﻪ آزادﯦﺪﻟﻮ ﺳﺮه ﻟﻪ ﻫﻐﻪ څﺨﻪ ﻳﻮ داﺳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻮړ ﺳﻮ ﭼﻲ‬ ‫څﺮګﻨﺪاوه‪ ،‬اوس ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻮﻣړى او ﺗﺮ ﻫﺮ څﻪ دﻣﺨﻪ ځﺎﻧﻮﻧﻪ د ﻣﻠﺖ ﺗﺒﻌﻪ وﺑﻮﻟﻲ‪ .‬دا‬
‫ﻗﻠﻤﺮو‪ ،‬اوﻟﺲ او آزادى ﻳﻲ درﻟﻮدل‪.‬‬ ‫ﻛﺎر ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ‪ ،‬ژر او ﻳﺎ ﻫﻢ ﭘﻪ اوﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻜﻪ ﺗﻮګﻪ ﻧﻪ ﭘﯧښﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ داﺧﻠﻲ‬
‫د ﻳﻮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺧﺎﻣﺨﺎ دا ﻣﻌﻨﻰ ﻧﻠﺮي ﭼﻲ دا ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻨګ‪ American Civil War‬ﭘﺮ دې ټﻜﻲ وﻻړ و‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ او ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ اوس ﻫﻢ‬
‫اﻏﯧﺰﻣﻦ وي او د ﺧﭙﻞ ﻗﻠﻤﺮو او اوﻟﺲ ﻛﻨټﺮول ﺑﻪ ﻳﻲ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ وي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ‬ ‫داﺳﻲ ﺳﻴﻤﻪ ﻳﻴﺰګﺮوﭘﻮﻧﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن ﻳﺎ ﺑﺮﺗﺎﻧﻮﻳﺎن ﻧﻪ ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻤﺰورى وي‪ ،‬د داﺧﻠﻲ او ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﺑﻪ د ﭘﺎﻳښﺖ‬ ‫)ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ( ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﺑﺮﺗﻮن ‪ Breton‬او ﻛﻮرﺳﻴﻜﻦ ‪ Corsican‬ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﻫﻤﺪا‬
‫ﺗﻮان وﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ﺑﻮګﻮﺗﺎ ‪ Bogota‬ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻛﻮﻟﻤﺒﻴﺎ ﭘﺮ ډﯦﺮو‬ ‫ډول )ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ( ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﺳﻜﺎټ ‪ ،Scottish‬وﻳﻠﺶ ‪ Welsh‬او آﻳﺮﻳﺶ ‪Irish‬‬
‫ﻫﻐﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﭼﻲ د ﻣﺨﺪره ﻣﻮادو د دﻻﻻﻧﻮ او ګﻮرﻳﻼﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ وﻟﻜﻪ ﻛﻲ دي‪ ،‬ﻛﻨټﺮول‬ ‫ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﺎ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﺳﺮﺑﻴﺎﻧﻮ ‪ ، Serbs‬ﻛﺮوټﻴﺎﻧﻮ ‪،Croats‬‬
‫ﻧﻪ ﺳﻲ ټﻴﻨګﻮﻻى‪.‬‬ ‫ﺳﻼوﻧﻴﺎﻧﻮ ‪ ،Slovenes‬ﺑﻮﺳﻨﻴﺎﻧﻮ ‪ ،Bosnians‬ﻣﺴﻴﺪوﻧﻴﺎﻧﻮ ‪ Macedonians‬او ﻧﻮرو‬
‫ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻴﻮرﻳﺴﻨﺎن‪ ،‬د ﻣﻠﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﻮي ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻠﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻧﻜړاى ﺳﻮاى‪ .‬ډﯦﺮ اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﺎن اوس ﻫﻢ ﻫﻮﻳﺖ‬
‫ﻻزﻣﻲ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﭼﯧﺮﺗﻪ ﭼﻲ ﻳﻮ ﻣﻠﺖ ﻣﻮﺟﻮد وي‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻠﻤﺮو‪ ،‬ﻧﻔﻮس‪ ،‬آزادي‪،‬‬ ‫څﺮګﻨﺪوﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﻛﻮي او ﻧﻪ واﻳﻲ ﭼﻲ زه ﺳﻮډاﻧﻰ ﻳﺎ ﻧﺎﻳﺠﺮﻳﺎﻳﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ او د ﻣﻠﺖ ﻧﻮر ﺻﻔﺎت وﻟﺮي‪ .‬ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎن د ﻣﻠﺖ ﺳﻮﭼﻪ‬ ‫ﻳﻢ‪ .‬ﻋﺮاﻗﻴﺎن ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﺳﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ او ﻳﺎ ﻛُﺮدان ﺑﻮﻟﻲ ﻧﻪ ﻋﺮاﻗﻴﺎن‪.‬‬
‫او ﺧﺎﻟﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻔﻬﻮم اﻳﺴﺘﻪ ﻏﻮرځﻮي او د ﻋﻤﻠﻲ واﻗﻌﻴﺖ څﯧړﻧﻪ ﻳﯥ ﻛﻮي‪ .‬د‬
‫ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ‪ X‬ﻫﻴﻮاد ﻳﻮ ﻣﻠﺖ ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪ ،‬ﻣګﺮ آﻳﺎ دا ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‪:‬‬
‫ﻛﻲ ﻳﻮ ﭘﺮﻟﻪ ﻏښﺘﻰ اوﻟﺲ او ﻳﻮ اﻏﯧﺰﻣﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﺮي ﭼﻲ ﺧﭙﻞ ﻗﻠﻤﺮو اداره‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻟﻪ اﺳﻤﺎﻧﻪ ﻧﻪ راﻟﻮﯦږي‪ .‬ﻟﻜﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣړي ﻓﺼﻞ ﻛﻲ ﭼﻲ ووﻳﻞ‬
‫ﻛړاى ﺳﻲ اوﻛﻨﻪ؟ ځﻴﻨﻲ ﭼﻲ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻣﻠﺖ ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ‪ ،‬دﻛﻮﻟﻤﺒﻴﺎ ﭘﻪ ﺷﺎن‬ ‫ﺳﻮل‪ ،‬ﻳﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ )ﭘﺨﭙﻠﻮ اﺗﺒﺎﻋﻮ( ﻛﻲ د ځﺎن ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ اﺣﺘﺮام او‬
‫ﻛﻤﺰوري دوﻟﺘﻮﻧﻪ دي اوځﻴﻨﻲ ﺑﻴﺎ ﺣﺘﻰ‪ ،‬د ﺳﻮﻣﺎﻟﻴﺎ ﻏﻮﻧﺪي‪ ،‬ډﯦﻮاﻟﻲ )‪(Bankrupt‬‬ ‫ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺧﻮښﻪ اﻃﺎﻋﺖ راوزﯦږوي او ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﺳﻲ اﺣﺴﺎس راﭘﻴﺪا‬
‫او ﻧﺎﻛﺎﻣﻪ دوﻟﺘﻮﻧﻪ دي‪ .‬ډﯦﺮ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﺗﻮګﻪ اوس ﻫﻢ د ﻣﻠﺖ واﻟﻲ ﭘﺮ‬ ‫ﺳﻲ ﭼﻲ دا رژﻳﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ او ﭘﺮﺣﻖ وﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ رژﻳﻤﻮﻧﻪ ﭼﻲ د ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫ﻟﻮر ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻛﻮي‪.‬‬ ‫ﭘﺮاﺑﻠﻢ وﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻮدﺗﺎ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړل ﻛﯧږي‪.‬د ﻻﺗﻴﻨﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ او اﻓﺮﻳﻘﺎ‬
‫ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﻳﻲ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ دي‪.‬ﻳﺎ ﻫﻢ د اﻳﺮان او ﻛﻴﻮﺑﺎ ﭘﻪ ﺷﺎن د اﻧﻘﻼب ﻟﻪ ﻻري ﻟﻪ‬
‫د ﻣﻠﺖ ﺟﻮړوﻧﻲ ﺑﺤﺮاﻧﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﻴﻨځﻪ ځﻲ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه وﻳﻼى ﺳﻮ ﭼﻲ ﻟﻜﻪ د ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﺎ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﻪ‬
‫ځﻴﻨﻲ ټﻮﻟﻨﭙﻮﻫﺎن ﭘﻪ دي ﺑﺎور دي ﭼﻲ د ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ د ﺟﻮړښﺖ ﭘﺮوﺳﻪ )د دې ﻟﻪ‬ ‫وي ﻧﻮ ﻣﻠﺖ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﻪ ﺳﻲ ﻟﺮﻻي‪ .‬د ﺑﻐﺪاد رژﻳﻢ ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ ډﯦﺮﻛﻤﺰورى‬
‫ﭘﺎره ﭼﻲ ﭘﺮوﺳﻪ ﭘﻪ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﺳﺮ ﺗﻪ ورﺳﯧږي( دا اﻳﺠﺎﺑﻮي ﭼﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﺗﺮ‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻨځﻮ ﻣﺮﺣﻠﻮ ﺗﯧﺮ ﺳﻲ او دا ﻣﺮﺣﻠﯥ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺗﻮګﻪ ﻳﻮ ﺷﺎﻧﺘﻪ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾47‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻧﻔﻮذ ‪:‬‬
‫د ﻫﻮﻳﺖ او ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﺮه ﭘﻪ ارﺗﺒﺎط ﻛﻲ‪ ،‬د )ﻧﻔﻮذ ﺑﺤﺮان( دا ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي‬
‫ﭼﻲ ﻳﻮ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ دې وﺗﻮاﻧﯧږي ﭼﻲ ټﻮل وﻟﺲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ د ﻟﻴﺮو او ﻳﺎ د ﻛﻠﺘﻮر ﻟﻪ‬
‫ﻣﺨﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﺧﻠګ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﺣﻜﻢ ﻣﻨﻠﻮ ﺗﻪ اړ ﻛړي‪ .‬د ﻧﻔﻮذ ﻳﻮه ﺳﺎده‬
‫ازﻣﻮﻳﻨﻪ دا ده ﭼﻲ‪ :‬آﻳﺎ ټﻮﻟﻲ ﺳﻴﻤﻲ ﻣﺎﻟﻴﺎت ورﻛﻮي؟ ﻛﻪ داﺳﻲ ﻧﻪ وي ﻧﻮ د ﻧﻔﻮذ‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰه ﻣﻮﺟﻮده ده‪ .‬ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺗﻮګﻪ‪ ،‬رژﻳﻢ ﺧﭙﻞ اﻣﺮ ﭼﻠﻮﻧﻪ ﻟﻮﻣړى ﭘﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ‬
‫ﻛﻲ ټﻴﻨګﻮي او ورو ورو ﻳﻲ اﻃﺮاﻓﻮ ﺗﻪ ورﻏځﻮي‪ .‬ﭘﻪ اﻃﺮاﻓﻮ ﻛﻲ ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ ﻟﻪ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧږي ﭼﻲ د ﻣﺎﺗﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻗﻮت ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫د ﻧﻔﻮذ ﻧﺴﺘﻮاﻟﻰ دا ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻮازي د ﻛﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳﻮ ﻗﺎﻧﻮن )ﻟﻜﻪ د‬
‫ﻣﺨﺪره ﻣﻮادو د ﻗﺎﭼﺎق ﭘﺮ ﺿﺪ ﻗﺎﻧﻮن( درﻟﻮدﻻى ﺳﻲ ﻣګﺮ د ﻫﻴﻮاد ډﯦﺮه ﺑﺮﺧﻪ‪ ،‬د‬
‫ځﻴﻨﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻨﻮ ﭘﻪ ﺷﻤﻮل‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻪ ورﻛﻮي‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻮ‬
‫ډﯦﺮ ښﻪ ﻣﺜﺎل دئ ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻞ دﺑﺎﻧﺪي ډﯦﺮ ﻟږ وﺟﻮد‬
‫ﻟﺮي‪ .‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ وﻻﻳﺎﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﺟﻨګﺴﺎﻻران او ﻗﺎﭼﺎق ﺳﺎﻻران د ټﻮﭘﻚ ﭘﻪ‬
‫زورﺣﻜﻢ ﭼﻠﻮي‪.‬‬
‫او ﻫﻢ ﺧﻠګﻮ د ﻋﻴﺎرﯦﺪﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وﺧﺖ ودرﻟﻮدى‪ .‬راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﻣﻌﻨﻰ درﻟﻮده او‬
‫ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ ‪:‬‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺧﻠګ زﻳﺎت ﭘﻮه ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻲ ﺧﭙﻞ ږغ ﭘﻮرﺗﻪ ﻛﻮي‪ .‬دا‬
‫اﺣﺴﺎس ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮګﻪ د ﻫﻐﻮ ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا ﭘﻴﻞ ﻛﯧږي ﭼﻲ ژوﻧﺪ ﻳﻲ ﺳﻢ او‬
‫ﻣﺸﻬﻮره وي‪ .‬ﺷﺘﻤﻦ او د ﻟﻮړ ﻣﻘﺎم ښﺎري اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻲ ﭘﺎﭼﺎ ﻳﺎ ﻣﻠﻜﯥ ﺗﻪ واﻳﻲ‪" ،‬ﻛﻪ‬
‫ﺗﻪ ﻟﻪ ﻣﻮږ څﺨﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت او ﻋﺴﻜﺮي ﺧﺪﻣﺖ ﻏﻮاړې‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮږ ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ﻛﻲ څﻪ‬
‫وﻳﻞ ﻏﻮاړو"‪ .‬څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ ﺗﻪ ډﯦﺮه زﻳﺎﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ د دې ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره ﭼﻲ د دوى ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړي‪ ،‬د اﻧګﻠﻴﺲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن او د ﺳﻮﯦډن د‬
‫رﻳﻜﺲ ډاګ ‪ Riksdag‬ﭘﻪ ﺷﺎن ﻳﻮه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﻲ ﻛﻮوﻧﻜﯥ ډﻟﻪ ‪body‬‬
‫‪ representative‬ﻣﻨځﺘﻪ راوړي‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣړي ﺳﺮﻛﻲ د ټﻮﻟﻨﻲ د ﻣﻤﺘﺎزه ډﻟﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه‬
‫ګﻲ ﻛﯧږي ﻣګﺮ ورو ورو د ﺑﺮﺧﻲ اﺧﻴﺴﺘﻨﻲ ﻏﻮښﺘﻨﻪ د ټﻮﻟﻨﻲ ﻧﻮرو ﺑﺮﺧﻮ ﺗﻪ ورﻏﺰﯦږي‬
‫او ﻋﺎم ﻧﺎرﻳﻨﻪ او ښځﻲ د راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ د ﺣﻖ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﻣﻠﺖ د ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره‪،‬‬
‫ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ د ﺑﺮﺧﻲ اﺧﻴﺴﺘﻨﻲ د اﺣﺴﺎس ﻣﻨځﺘﻪ راﺗﻠﻞ ﺿﺮور دي‪.‬‬
‫رژﻳﻤﻮﻧﻪ زﻳﺎت وﺧﺖ ډﯦﺮو ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ د راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ د ﺣﻖ ﻟﻪ ﭘﺮاﺧﻮﻟﻮ ﺳﺮه‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻪ ﻏﻮاړي ډﯦﺮو ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ د راﻳﻲ ﺣﻖ ورﻛړي‪ .‬دوى ﺑﯧﺮﯦږي‬
‫﴿‪﴾48‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭼﻲ ﻧﻮي راﻳﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ ﺑﻪ ډﯦﺮي ﻏﻮښﺘﻨﻲ راﻣﻨځ ﺗﻪ ﻛړي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮﻛﻲ‪ ،‬ښځﻮ د راﻳﻲ ﺣﻖ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۲۰‬ع ﻛﻲ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ‬
‫ﺿﻤﻴﻤﯥ ﭘﻪ اﻧﻔﺎذ ﺳﺮه ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړ او د ﺳﻮﻳﺲ ښځﻮ د راﻳﻲ ﺣﻖ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻛﺎل‬
‫‪۱۹۷۹‬ع ﻛﻲ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړ‪ .‬ﺧﻄﺮ ﭘﻪ دې ﻛﻲ دئ ﭼﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﻲ ﻧﻪ ﻟﺮوﻧﻜﻲ ﺧﻠګ‬
‫ﺑﻪ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻲ ودرﯦږي او د رژﻳﻢ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺗﻪ ﺑﻪ ﺗﺎوان‬
‫ورﺳﯧږي‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬رژﻳﻢ ﻣﻌﻤﻮﻻً دې ﻧﺘﻴﺠﯥ ﺗﻪ رﺳﯧږي ﭼﻲ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ورﻛﻮل ﺗﺮ اﻧﻘﻼب ښﻪ دي‪ .‬ﻟﻜﻪ د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړي د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻳﻮه ﻏړي‬
‫ﭼﻲ وﻳﻠﻲ دي‪" :‬ﻣﻮږ د ﺳﺮوﻧﻮ د ﻣﺎﺗﻮﻟﻮ ﭘﺮ ځﺎي راﻳﻲ ﺷﻤﯧﺮو"‪ .‬د ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎ د‬
‫ﺳﭙﻴﻦ ﭘﻮﺳﺘﻮ اﻗﻠﻴﺘﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ دې اﺳﺎﺳﻲ ټﻜﻲ ﺑﺎﻧﺪي ډﯦﺮ وروﺳﺘﻪ‬
‫وﭘﻮﻫﻴﺪى‪.‬‬
‫د ﺑﺮﺧﻲ اﺧﻴﺴﺘﻨﻲ د ﺑﺤﺮان د ﺣﻞ ډﯦﺮه ښﻪ ﻻره دا ده‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻮﻟﺴﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ ﻏﻮره ﻛړه‪ ،‬او ﻫﻐﻪ دا ﭼﻲ ورو او واړه ګﺎﻣﻮﻧﻪ واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﻳﻮ ﻟړ اﺻﻼﺣﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﻻري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ اﻣﺘﻴﺎزات ګﺎم ﭘﻪ ګﺎم ﭘﺮاخ‬
‫ﻛړل او ډﯦﺮو ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ ﻳﻲ د راﻳﻲ ﺣﻖ ورﻛړ‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻫﻢ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﻮ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ واﻗﻌﻲ او رښﺘﻴﻨﯥ وه‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د راﻳﻲ ﺣﻖ ﭘﻪ ﻧﺎڅﺎﭘﻲ ﺗﻮګﻪ ﺧﻠګﻮ‬
‫ﺗﻪ ور ارﺗﺎو ﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺪاﻧﻲ ښﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻪ ورﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ ﻧﺎرﻳﻨﻪ وو ﺗﻪ د‬
‫ﻋﺎﻣﻪ راﻳﻲ ﺣﻖ د ﻛﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۸۷۴‬ع ﻛﻲ‪ ،‬ﺗﺮ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻲ ډﻳﺮ ﻛﻠﻮﻧﻪ ﻣﺨﻜﻲ‬
‫ورﻛﻮل ﺳﻮى و‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻲ اداره ﭼﻴﺎﻧﻮ او داﺧﻠﻪ وزارت د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ درﻟﻮدل‪ .‬ﭘﻪ درﻳﻤﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ )ﭼﻲ زﻳﺎﺗﻮ ﺑﯥ ﺳﻮادو ﺧﻠګﻮ‬
‫ﺗﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﭘﻼ د راﻳﻲ ﺣﻖ ورﻛړه ﺳﻮ( ﻣﺤﻠﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﻮال او ﻗﺒﻴﻠﻮي ﻣﺸﺮان ﺧﻠګﻮ‬
‫ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼﻲ څﺮﻧګﻪ او ﭼﺎ ﺗﻪ راﻳﻲ ورﻛړي‪.‬‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ‪:‬‬
‫د )ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺤﺮان( ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙړه ﺗﻮګﻪ ﺣﻞ ﺳﻮى ﻧﻪ دئ‪ .‬دا ﺑﺤﺮان ﻟﻪ‬
‫دې ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ ﭘﻮښﺘﻨﻲ ﺳﺮه اړه ﻟﺮي ﭼﻲ )ﭼﺎ ﺗﻪ څﻪ رﺳﯧږي(‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د اﺗﺒﺎﻋﻮ‬
‫ﭘﺮاﺧﻲ ﭘﺮګﻨﯥ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ ،‬دوى زﻳﺎت وﺧﺖ د ﺧﭙﻞ ځﺎن ﭘﻪ‬
‫ګټﻪ د ﻣﻠﺖ د ﻋﺎﻳﺪاﺗﻮﭘﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﻲ د ﺗﻐﻴﺮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي‪ .‬دوي دا ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي‬
‫ﭼﻲ "وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑډاﻳﺎن ﻫﺮڅﻪ وﻟﺮي؟" د ﻛﺎرګﺮي ﻃﺒﻘﯥ زﻳﺎت ﺧﻠګ ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾49‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫راﻳﻲ ورﻛﻮي ﭼﻲ دوي ﺗﻪ د ﻟﻮړ ﻣﺰد‪ ،‬زﻳﺎﺗﻮ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻮ او ډﯦﺮو اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻮ وﻋﺪه ورﻛﻮي‪ .‬ﻫﻤﺪا ﻋﻠﺖ دئ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ او ﻧﺎروې ﻛﻲ ﻟﻴﺒﺮال‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻮ او ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ او ﺳﻮﻳډن ﻛﻲ ﺳﻮﺳﻴﺎل ډﻣﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪوﻧﻮ وده وﻛړه‪.‬‬
‫دوى ﻗﺪرت ﺗﻪ ورﺳﯧﺪل او د ﭘﺮاﺧﻮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ‪welfare states‬‬
‫ﻳﻲ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛړل ﭼﻲ ﭘﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ ﻳﻲ ﺗﻜﻴﻪ درﻟﻮده‪ .‬د دې ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ دروﻧﺪ ﺑﺎر د‬
‫ﺑډاﻳﺎﻧﻮ ﭘﺮ اوږو ﭘﺮوت و‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﺎرګﺮي ﻃﺒﻘﯥ ﺧﭙﻠﻲ زﻳﺎﺗﻲ راﻳﻲ ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ‬
‫روزوﻳﻠټ ‪ Franklin D. Roosevelt‬او ﻟﻴﻨﺪن ﺟﺎﻧﺴﻦ ‪ Lyndon Johnson‬ﺗﻪ‬
‫ورﻛړې ﭼﻲ د ﻋﺎﻳﺪاﺗﻮ دوﺑﺎره ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﺮ ﺗﻪ ورﺳﻮي‪.‬‬
‫د ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺤﺮان ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﭘﺎى ﺗﻪ ځﻜﻪ ﻧﻪ رﺳﯧږي ﭼﻲ د ټﻮﻟﻨﻲ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﻻ زﻳﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎت ﻏﻮاړي‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ د ټﻮﻟﻨﻲ ﻏﻨﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﭼﻲ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﻲ ﻛﻮي‪ ،‬دا اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻮي ﭼﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول وﺗﻠﻲ دي‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ډﯦﺮ ﻟﻮړ دي او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻣﺘﻴﺎزات ډﯦﺮ‬
‫ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ دي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎران اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻲ‪ ،‬دوى ﻫڅﻪ ﻛﻮي د‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ ﻟﻨډ او ﻏﻮڅ ﻛړي ﻟﻜﻪ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۷۹‬ع ﻛﻲ ﭼﻲ‬
‫ﻣﺎرګﺮﻳﺖ ﺗﺎﭼﺮ ‪ Margaret Thatcher‬ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ او روﻧﺎﻟﺪ رﯦګﻦ ‪Ronald‬‬
‫‪ Reagan‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ دا ﻛﺎر وﻛړ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎران دا ﻛﺎر وﻛړي ﻧﻮ د‬
‫اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻮ د ﻗﻄﻊ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﻟﻪ ﺑﯧﺮي د راﻳﻲ ورﻛﻮﻧﻜﻮ ږﻏﻮﻧﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻛﯧږي‪ .‬دا دوام‬
‫داره رﻳﺴﻤﺎن ﻛﺸﻲ د ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻲ او ﺻﻨﻌﺘﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻜﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﭘﻪ ډﯦﺮو‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮﻛﻲ رواﻧﻪ ده‪.‬‬
‫ډﯦﺮو ﻟږو ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﺗﻪ دا ښﻪ ﭼﺎﻧﺲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻮى دئ ﭼﻲ ﻟﻪ دې ﺑﺤﺮاﻧﻮﻧﻮ ﺳﺮه‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه وﺧﺖ ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻳﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻮﺟﻮده وي‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ وﻛړي‪ .‬دا‬
‫ډول ﻧﯧﻜﻤﺮﻏﻪ ﺷﺮاﻳﻂ )ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻲ ﻟﻪ ﻳﻮه ﺑﺤﺮان ﺳﺮه ﭘﻪ ﻳﻮه وﺧﺖ ﻛﻲ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬
‫وﺳﻲ( د ﻫﻴﻮاد ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻮﺳﺴﺎﺗﻮ )ﻟﻜﻪ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن‪ ،‬اﺟﺮاﺋﻴﻪ څﺎﻧګﻮ او ﻧﻮرو‬
‫ﺗﻪ( د دې ﺗﻮان ورﻛﻮي ﭼﻲ ﻟﻪ ﻫﺮ ﻧﻮي ﺑﺤﺮان ﺳﺮه د ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﻴﺪﻟﻮ ﭘﺮ وﺧﺖ‬
‫ﻗﻮت او ﺗﻴﺎرى وﻟﺮي‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻪ دا ټﻮل ﭘﻨځﻪ ﺳﺮه ﺑﺤﺮاﻧﻮﻧﻪ ﭘﺮ ﻳﻮه وﺧﺖ راﻣﻨځﺘﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﻳﻮ ﻫﻴﻮاد څﻪ ﻛﻮي؟ ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ درﻳﻤﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ داﺳﻲ ﺣﺎﻻت‬
‫ﺳﺘﻪ ﭼﻲ ډﯦﺮ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ د ﻫﻮﻳﺖ او ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺟﺪي ﺳﺘﻮﻧﺰي ﻟﺮي ﻣګﺮ دا ځﻨﻲ‬
‫ﻏﻮښﺘﻞ ﻛﯧږي ﭼﻲ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺿﻊ ﻛړي‪ ،‬ټﻮﻟﻮ اﺗﺒﺎﻋﻮ ﺗﻪ د راﻳﻲ ﺣﻖ‬
‫ورﻛړي او ټﻮﻟﻮ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﺗﻮګﻪ ښﻪ ژوﻧﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻛړي‪ .‬ﻟﻪ دې ټﻮﻟﻮ ﺳﺮه‬
‫﴿‪﴾50‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه وﺧﺖ ﻛﻲ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧﺪل د دې ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﭘﺮ ﻛﻤﺰوري اﻗﺘﺼﺎد او ﻛﻤﺰورو‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﻮ ډﯦﺮ ﻟﻮى ﺑﺎر وي‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺮ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻳﻲ ﻧﻪ ﺳﻲ رﺳﻮﻻى‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫دې ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ اﻧﻘﻼب او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻧﻈﺎﻣﻲ رژﻳﻢ ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ‪ .‬ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻣﺨﻜﻲ د‬
‫ﺧﻠګﻮ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ځﻲ ﭼﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻲ د درﻳﻤﻲ ﻧړۍ ﭘﻪ ډﯦﺮو‬
‫ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ د ډﻳﻜﺘﺎﺗﻮري رژﻳﻤﻮﻧﻮﺗﺴﻠﻂ دئ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ څﻪ ﺷﻲ دئ او څﻪ ﻛﻮي؟‬
‫ﻟﻪ ځﻴﻨﻮ ﺑﺪوي ټﻮﻟﻨﻮ ﭘﺮﺗﻪ د ﻧﻮرو اﻛﺜﺮو ټﻮﻟﻨﻮ ﭘﻮره ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻮى‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‬
‫ﺟﻮړښﺖ او ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن درﻟﻮدﻟﻰ دئ‪ .‬ﻟﻜﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﭼﻲ ﻣﻮ وﻟﻴﺪل‪ ،‬ﻻك ‪، Locke‬‬
‫ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺑﻨﺴټ اﻳښﻮوﻧﻜﻮ ﭘﻠﺮوﻧﻮ ډﯦﺮ څﻪ ځﻨﻲ ﭘﻮر ﻛړي دي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻧﻈﺮ و‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﺣﻘﻮﻗﻮ او ﻣﻠﻜﻴﺖ د ﺳﺎﺗﻨﻲ ﻳﻮه آﻟﻪ او وﺳﻴﻠﻪ ده‪ .‬ﻻك ﭘﺨﭙﻞ‬
‫ﻛﺘﺎب ﻛﻲ ﭼﻲ د ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ دوه ﺗړوﻧﻮﻧﻪ ) ‪Two treaties of civil‬‬
‫‪ (government‬ﻧﻮﻣﯧږي ﻟﻴﻜﻲ ‪" :‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮ ﺑﻴﺮغ ﻻﻧﺪي د ﺧﻠګﻮ د ﺳﺮه ﻳﻮ‬
‫ځﺎي ﻛﯧﺪﻟﻮ ‪ ...‬ﺳﺘﺮ او ﻋﻤﺪه ﻫﺪف د ﺧﭙﻞ ﻣﻠﻜﻴﺖ )او ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ د ﺧﭙﻠﻮ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ( ﺳﺎﺗﻨﻪ ده‪ .‬د ﻻك ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﺣﺎﻛﻢ او ﻣﺤﻜﻮم ﺗﺮ‬
‫ﻣﻴﻨځ ﻳﻮ ﻗﺮارداد څﺮګﻨﺪوي ﭼﻲ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﺑﻪ ﺧﻠګ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وﺧﺘﻪ ﭘﻮري د‬
‫واك ﺧﺎوﻧﺪان ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ د دوى ﭘﻪ ګټﻪ ﻛﺎر ﻛﻮي‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ د‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ د ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻧﺤﺼﺎر ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ ﻟﺮي‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻮازي ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﻟﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻠﻲ(‪ .‬ﻳﺎﻏﻴﺎن او داړه ﻣﺎران ﻫﻢ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﻟﻪ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ ﻫﻐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮ ﻗﺎﻧﻮن دﺑﺎﻧﺪي او ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وي‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ورځ ﭘﻪ ورځ ﭘﺮاﺧﯧږي او ﻟﻮﻳﯧږي‪ .‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣړۍ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې‬
‫راﻫﻴﺴﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۱۴‬ع ﻛﻲ ﭘﻴﻞ ﺳﻮه‪ ،‬ﻧﻦ ورځ د ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻮ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ د داﺧﻠﻲ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ gross domestic product‬ﭘﻨځﻪ‬
‫ﭼﻨﺪه ﻣﺼﺮﻓﻮي‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﻟﻪ ﻧﻬﻪ ‪ GDP‬څﺨﻪ ﺧﺒﺮه ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﭘﻨځﻪ‬
‫څﻠﻮﯦښﺘﻮ ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﯥ ده‪ .‬ﺣﺘﻰ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻت ﭼﻲ د ﻟﻮى او ﭘﺮاخ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ دي او څﻮ ﭘﻼ ﻳﻲ ﻫڅﻪ ﻛړې ده ﭼﻲ ﭘﻪ ﻓﺪراﻟﻲ ﻣﺼﺎرﻓﻮ ﻛﻲ‬
‫ﻛﻤﻮاﻟﻰ راوﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﻫﻢ دا ﻣﺼﺎرف ﭘﻪ‪۱۹۶۰‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ د ‪ GDP‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۲۷‬وه‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۹۸‬ﻛﻲ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۳۳‬ﺗﻪ ﻟﻮړ ﺳﻮل‪ .‬ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾51‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻧﻮر ﻫﻢ رﺷﺪ ﻛړى دئ‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻮﯦډن ﻛﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﺼﺎرف ﭘﻪ‬
‫‪۱۹۶۰‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۳۱‬وه ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۹۸‬ﻛﻲ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۶۱‬ﺗﻪ اوﭼﺖ‬
‫ﺳﻮل‪ .‬ځﻴﻨﻲ دا اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻮي د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻣﺼﺎرﻓﻮ ﻛﺎل ﭘﻪ ﻛﺎل زﻳﺎﺗﻮب ﺗﻤﺎم ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻟﺮﻻي‪ ،‬ځﻜﻪ د ﺧﻠګﻮ ﻏﻮښﺘﻨﻲ ﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ څﺨﻪ ﻫﻢ ﻣﺦ ﭘﺮ زﻳﺎﺗﯧﺪو دي‪.‬‬
‫او ﻧﯧﻜﻤﺮﻏﻲ او ﺳﻮﻛﺎﻟﻲ ﻛﻤﻮي‪ .‬ﺗﺎﻣﺲ ﺟﻔﺮﺳﻦ ‪ Thomas Jefferson‬ﭘﻪ ﻟﻨډ‬
‫د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻮل‪:‬‬
‫ډﯦﺮ ﺗﻴﻮرﻳﺴﻨﺎن ﭘﻪ دي ﺑﺎور دي‪ ،‬ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ د ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د‬
‫ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻪ ژوﻧﺪ ﻛﻮﻟﻮ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬او اﻗﺘﺼﺎدي او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻮﻛﺎﻟﻲ ﺑﺮاﺑﺮه ﻛړي‪ .‬د دې‬
‫ﺧﺒﺮي ﻣﻌﻨﻰ ﺧﺎﻣﺨﺎ دا ﻧﻪ ده ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ اﻗﺘﺼﺎد او ﻳﺎ‬
‫ټﻮﻟﻨﻪ اداره ﻛړي او ﻧﻪ ﻫﻢ دا ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي ﭼﻲ ګﻮاﻛﻲ ټﻮل ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﻣﺨﻜﻲ ذﻛﺮ‬
‫ﺳﻮي وﻇﺎﻳﻒ ﺗﺮ ﺳﺮه ﻛﻮي‪ ،‬ﻓﺎ ﺳﺪ او ﻛﻤﺰوري ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ دا ﻛﺎر ﻧﻪ ﻛﻮي ﻣګﺮ د‬
‫دوى د ړﻧګﯧﺪو او ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻠﻮ ﺧﻄﺮ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻳﻮ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻣﺨﻜﻲ د ځﺎن ﺳﺎﺗﻨﻪ وﻛړي او ﺧﭙﻞ ﭘﺎﻳښﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﻛړي‪ .‬د ﻧړﻳﻮاﻟﻲ ټﻮﻟﻨﻲ ﻟﺨﻮا د ﻳﻮه ﻣﻠﺖ آزادي او د ﺳﺮﺣﺪاﺗﻮ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﭘﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ ﭘﻪ دې ﻛﺎر ﻛﻲ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻫﻤﺪا رﻧګﻪ د ﻫﻴﻮاد‬
‫ﺛﺒﺎت ﻫﻢ ﻣﻬﻢ دئ‪ .‬ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﻠﻮه ټﻴﻨګ او ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻠﺖ ﻟﻪ ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ و ﺑﻞ او ﻳﺎ‬
‫ﻟﻪ ﻳﻮه ﻟﻴډر څﺨﻪ و ﺑﻞ ﺗﻪ د ﻗﺪرت د اﻧﺘﻘﺎل ﻳﻮ ﻣﻨﻈﻢ ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﺮي‪ .‬د ﻋﺪاﻟﺖ او‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﭘﻪ ﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ او د ﻣﻠﻜﻴﺖ ﭘﻪ ﺳﺎﺗﻨﻲ ﺳﺮه ﺣﻜﻮﻣﺖ داﺧﻠﻲ ﺳﻮﻟﻪ ﺗﺄﻣﻴﻨﻮﻻى‬
‫ﺳﻲ‪ .‬ﻳﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﻛﺎر‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ او ﺻﺤﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ‬
‫ﺳﺮه د ﺧﻠګﻮ ﻣﻼﺗړ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړي او ﺧﻠګ ﺑﻪ ﻫﻢ د رژﻳﻢ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ وﻣﻨﻲ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ څﺮﻧګﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻠګﻮ اﻗﺘﺼﺎدي او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻧﯧﻜﻤﺮﻏۍ ﭘﻪ ښﻪ ﺗﻮګﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛړي؟ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﻟﻪ دوو ﭘﻮښﺘﻨﻮﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ وي‪:‬‬
‫‪ .1‬د اﻗﺘﺼﺎد څﻮﻣﺮه ﺑﺮﺧﻪ ﺑﺎﻳﺪ د دوﻟﺖ ﭘﻪ ﻻس او ﻳﺎ ﺗﺮ ادارې ﻻﻧﺪي وي؟‬
‫‪ .2‬د ﻣﻠﺖ د ﺷﺘﻤﻨۍ څﻮﻣﺮه ﺑﺮﺧﻪ ﺑﺎﻳﺪ د ټﻮﻟﻨﻲ ﻟﻪ ﻏﺮﻳﺒﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺮه د‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره دوﺑﺎره ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﻲ؟‬
‫ﭘﻪ ﺟﻮاب ﻛﻲ ﻳﻲ څﻠﻮر اﺳﺎﺳﻲ روﺷﻮﻧﻪ وﺟﻮدﻟﺮي‪ :‬ﺧﭙﻞ ﺳﺮ ﺗﻪ ﭘﺮﯦښﻮول‬
‫‪) Laissez-faire‬ﻻﻳﺴﻪ ﻓﯧﺮه(‪ ،‬دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‪ ،‬ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺰم او رﻓﺎﻫﻲ دوﻟﺖ‬
‫‪.welfare state‬‬
‫ﭘﻪ ﻻﻳﺴﻪ ﻓﻴﺮه ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ د اﻗﺘﺼﺎد او ﺻﻨﻌﺖ ډﯦﺮه ﻟږ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ‬
‫﴿‪﴾52‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻲ ﻟﺮي او ﻳﺎ ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻲ ﻫﻴڅ ﺑﺮﺧﻪ ﻧﻪ ﻟﺮي او د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ‬
‫‪ welfare‬ﭘﻪ ﭘﺮوګﺮام ﻛﻲ ﻫﻢ ډﯦﺮه ﻟږ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪ .‬دا ﻫﻴﻮادوﻧﻪ د اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟۍ ﭘﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ د ادم ﺳﻤﻴﺖ ‪ Adam Smith‬ﭘﯧﺮوي ﻛﻮي‪ .‬د ادم ﺳﻤﻴﺖ اﺳﺘﺪﻻل‬
‫دا و‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺪاﺧﻠﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻛﻤﺰورى ﻛﻮي‬
‫ډول واﻳﻲ ﭼﻲ‪" ،‬ډﯦﺮ ښﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﻐﻪ دئ ﭼﻲ ډﯦﺮ ﻟږ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮي"‪،‬‬
‫ﺗﻴﻮري ﻳﻲ دا ده ﭼﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺗﺸﺒﺚ او ﺷﺨﺼﻲ اﺑﺘﻜﺎر ﻳﻮ ﻣﻠﺖ ﻫﻢ آزاد او ﻫﻢ‬
‫ﻧﯧﻜﻤﺮﻏﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫رﻓﺎﻫﻲ دوﻟﺖ ‪ welfare state‬ﻫﻢ د اﻗﺘﺼﺎد او ﺻﻨﻌﺖ ډﯦﺮه ﻟږ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻲ ﻟﺮي ﻣګﺮ د ټﻮﻟﻨﻲ ﻟﻪ ﻏﺮﻳﺒﻲ ﻃﺒﻘﯥ ﺳﺮه د ﻣﺮﺳﺘﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﺛﺮوت‬
‫دوﺑﺎره ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي‪) .‬د دوﺑﺎره ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻌﻨﻰ دا ده ﭼﻲ دوﻟﺖ ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ‬
‫څﺨﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت راټﻮﻟﻮي او ﻳﻮه ﺑﺮﺧﻪ ﻳﻲ ﺑﯧﺮﺗﻪ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ ورﻛﻮي( د ﺷﻤﺎﻟﻲ اروﭘﺎ‬
‫رﻓﺎﻫﻲ دوﻟﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ د )ﺳﻮﺳﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﻢ ﻳﺎدﯦږي‪ ،‬و‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ ﻟﻪ )زاﻧګﻮ څﺨﻪ ﺗﺮ ﻗﺒﺮه( ﭘﻮري اﻣﺘﻴﺎزات وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺑﻴﻤﻪ‪ ،‬د ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ اوﺗﻘﺎﻋﺪ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻰ‪ .‬د دې ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ د‬
‫ﻣﺼﺎرﻓﻮ د ﭘﻮره ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره دا دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﭘﺮ ﺧﻠګﻮ ﺑﺎﻧﺪي ډﯦﺮ زﻳﺎت ﻣﺎﻟﻴﺎت وﺿﻊ‬
‫ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﺳﻮﻳډن او ډﻧﻤﺎرك ﻛﻲ ﻣﺎﻟﻴﺎت د ‪ GDP‬ﺗﺮ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ زﻳﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﺷﺨﺼﻲ دئ او د ﭘﻴﺴﻮ ګټﻠﻮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻜښﯥ ﭼﻠﯧږي‪.‬‬
‫د دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺳﻴﺴټﻢ ‪ Statism‬ﻳﻮ ﭘﺨﻮاﻧﻰ ﺳﻴﺴټﻢ دئ ﭼﻲ ﺗﺮ ﻻﻳﺴﻪ‬
‫ﻓﻴﺮه ﻳﯥ ﻫﻢ ﻣﺨﻜﻲ وﺟﻮد درﻟﻮد‪ .‬د دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﭘﻪ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ دوﻟﺖ )ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﻠﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ( اول ﻟﻤﺒﺮﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار وي او د ټﻮﻟﻮ ﻋﻤﺪه ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ او اداره‬
‫ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ ﻟﺮي‪ .‬ﻣګﺮ و ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ ﺳﺮه ﻋﻼﻗﻪ ﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي‪ .‬د دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺳﻴﺴټﻢ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﻴﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ د ﻳﻮه‬
‫داﺳﻲ ﻗﻮي او ﻣﺮﻛﺰي دوﻟﺖ ﺑﻨﺴټ ﻛښﯧښﻮد‪ ،‬ﭼﻲ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د ﺛﺮوت او ﻗﺪرت‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻲ د ﺻﻨﻌﺖ اداره او څﺎرﻧﻪ ﻛﻮﻟﻪ‪ .‬دا ﺳﻴﺴټﻢ ﭼﻲ ځﻴﻨﻲ وﺧﺖ ﭘﺨﭙﻞ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻧﻮم اﺗﺎﺗﻴﺰﻣﻲ ‪ etatisme‬ﺑﺎﻧﺪي ﻳﺎدﯦږي‪ ،‬د رﯦﻞ ګﺎډي ﺧﻂ‪ ،‬د ﻓﻮﻻدو‬
‫ﻓﺎﺑﺮﻳﻜﯥ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻜﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻔﺘﻲ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت او د داﺳﻲ ﻧﻮرو اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﻮ دوﻟﺘﻲ‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬واړه او ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺰﻧﺴﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻻﺳﻮﻧﻮ ﻛﻲ وي‪ .‬د‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾53‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺳﻴﺴټﻢ د اروﭘﺎ او ﻻﺗﻴﻨﻲ اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫راﻏﻰ‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺑﺮازﻳﻞ او ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ د دوﻟﺘﻲ ﻣﻠﻜﻴﺖ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ وه ﻣګﺮ اوس‬
‫رﻳﻔﻮرم ﭘﻜښﯥ روان دئ‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﺑﻴﺎ د ﺟﺎﭘﺎن د اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﻮروﻛﺮاﺗﻴﻜﻲ اداره او‬
‫څﺎرﻧﻪ ددوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ د ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮ ﺷﻜﻞ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ډﯦﺮو ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎﻳﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ د‬
‫دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ دې دﻟﻴﻞ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻧﻮو ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ د ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫راوړﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮازي دوﻟﺖ ﭘﻮره ﭘﻴﺴﯥ‪ ،‬اﻳډﻳﺎوي او وړﺗﻴﺎوي ﻟﺮي‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ دا ښﻴﻲ ﭼﻲ د دوﻟﺖ ﭘﻪ ﻣﻠﻜﻴﺖ ﻛﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺆﺳﺴﺎت او ﻛﺎرﺧﺎﻧﯥ ﺑﯥ‬
‫اﻏﯧﺰې او ﺑﯥ ﻛﻔﺎﻳﺘﻪ وي‪ ،‬ځﻜﻪ د ﺑﻴﺮوﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ ﻟﺨﻮا اداره ﻛﯧږي او ﻟﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺳﺮه‬
‫ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻧﻪ وي‪ ،‬ډﯦﺮ وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﺎوان ﭼﻠﯧږي او د ﻣﻠﻲ ﺧﺰاﻧﻲ ﻟﻪ ﻻري ﻳﻲ ﺗﺎوان‬
‫ورﻛﻮل ﻛﯧږي )ﺳﺒﺴﻴډي ﻛﯧږي(‪ .‬د ﭼﻴﻠﻲ ﻫﻴﻮاد ﭼﻲ د دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﭘﺮ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ وﻻړ و‪ ،‬د دوﻟﺖ د اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﻮ او ﻛﺎرﺧﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﯧﺪﻟﻮ‬
‫وروﺳﺘﻪ ډﯦﺮ ﭘﺮ ﻣﺦ وﻻړى‪.‬‬
‫ﻳﻮ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺴټﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺑﻴﺎ د دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺗﺮ څﻨګ ﭘﻪ ﭘﺮاﺧﻪ ﭘﯧﻤﺎﻧﻪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎت وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻳﻲ ﭘﺨﻮاﻧﻰ ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد دئ ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻛﻲ د ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ټﻮل وﺳﺎﻳﻞ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻛﻲ وه او ادﻋﺎ ﻳﻲ‬
‫ﻛﻮﻟﻪ ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ټﻮﻟﻨﻲ د ګټﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ټﻮل اﻗﺘﺼﺎد ﭼﻠﻮي‪ .‬ﻣګﺮ‪ ،‬ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ‬
‫د ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻮ )دوى ځﺎﻧﻮﻧﻪ "ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ" ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻮږ ﻳﯥ "ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ"‬
‫ﺑﻮﻟﻮ( ړﻧګﯧﺪﻟﻮ دا وښﻮدﻟﻪ ﭼﻲ د دې ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ د اﻗﺘﺼﺎدي ادارې ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺧﻮﻧﺪ‬
‫ﻧﻪ و‪ .‬ﻧﻦ ورځ ﻳﻮازي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻛﻮرﻳﺎ او ﻛﻴﻮﺑﺎ د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم د ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﺎﺗﻪ‬
‫دي او د دوى ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ و ﺗﻐﻴﺮ ﺗﻪ آﻣﺎده دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ اﻛﺜﺮه وﺧﺖ د دې څﻠﻮرو ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺮه‬
‫ﻳﻮ ځﺎي ﻛﻮي‪ .‬ﺣﺘﻰ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻏﻮﻧﺪي ﺑﻴﺨﻲ ﻻﻳﺴﺰه ﻓﻴﺮي‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﻫﻢ د اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻮه اﻧﺪازه اداره او څﺎرﻧﻪ وﺟﻮد ﻟﺮي او ﻫﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮﺟﻮد دي‪ .‬د ﭼﻴﻦ او وﻳﺘﻨﺎم ﭘﻪ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﻳﻮ وﺧﺖ‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﻲ وه‪ ،‬اوس ﺷﺨﺼﻲ او ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺳﻜﺘﻮروﻧﻪ وده ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻣﻮږ ﭘﻪ ﺷﺮﻗﻲ اروﭘﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ او ﻻﺗﻴﻨﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د دوﻟﺘﻲ‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ ﺧﻮرا ﻟﻮى ﺑﺪﻟﻮن وﻟﻴﺪ‪ .‬د ﺳﻮﻳډن ﭘﻪ ﺷﺎن رﻓﺎﻫﻲ دوﻟﺘﻮﻧﻮ‬
‫ﻫﻢ د ډﯦﺮو اﻣﻴﺘﺎزاﺗﻮ او ډﯦﺮو ﻟﻮړو ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ ﺳﺘﻮﻧﺰي اﺣﺴﺎس ﻛړي دي‪.‬‬
‫ﺟﺎﭘﺎن د دوﻟﺖ ﺗﺮ رﻫﺒﺮۍ ﻻﻧﺪي د ﻋﺼﺮي ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻳﻮ ﺑﻞ ﻣﺜﺎل دئ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫﴿‪﴾54‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫دوﻟﺖ د ﻋﺼﺮﻳﺖ د ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ‪:‬‬
‫ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﻳﻮه اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻘﻴﺪه دا ده ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ )ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادو‬
‫ﻛﻲ ﻳﻲ "دوﻟﺖ"ﺑﻮﻟﻲ( ﺑﺎﻳﺪ وړوﻛﻰ او ﻣﺤﺪود وﺳﺎﺗﻞ ﺳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﻧﻮره ﻧړۍ ﻛﻲ‪ ،‬د‬
‫دوﻟﺖ ﻗﺪرت د ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ او ښﻪ ﺷﻲ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻣﻨﻞ ﺳﻮى دئ‪ .‬ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪ ،‬د‬
‫ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﺷﭙﺎړﺳﻢ ﻟﻮﻳﻲ ‪ Louis XI‬ﭘﻪ ﭘﻨځﻠﺴﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ ﻳﻮ ﻗﻮي دوﻟﺖ‬
‫ﭘﻴﻞ ﻛړ‪ ،‬او اﺗﻠﺴﻢ ﻟﻮﻳﻲ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻛﺎرډﻳﻨﻞ رﻳﺨﻠﻴﻮ ‪ Cardinal Richelieu‬ﭘﻪ‬
‫اووﻟﺴﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ ﭘﺴﻲ ﭘﺮاخ ﻛړ‪ .‬دې ﻗﻮي دوﻟﺖ ‪ strong state‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﻪ‬
‫ﺷﻌﻮر ﻛﻲ ځﺎن ځﺎي ﻛړ‪ ،‬او وروﺳﺘﻪ د اروﭘﺎ ډﯦﺮو ﺑﺮﺧﻮ ﺗﻪ وروﻏﺰﯦﺪى‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ‬
‫ﭘﻪ ډول ﻗﻮي دوﻟﺖ د اﻗﺘﺼﺎد او ﻣﻌﺎرف اداره او څﺎرﻧﻪ ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻳﻲ راټﻮﻟﻮل‪،‬‬
‫ﻟﻮﻳﻲ ﻻري او ﻛﺎﻧﺎﻟﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﺟﻮړ ﻛړل‪ ،‬او داﻳﻤﻲ اردو ﻳﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راووړ‪ .‬ﻳﻮې ډﻟﻲ‬
‫ﻣﻤﺘﺎزو ﻣﺎﻣﻮرﻳﻨﻮ ﺑﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ځﺎﻧګړو ښﻮوﻧځﻴﻮ ﻛﻲ ﺑﻪ روزل ﺳﻮي وه‪ ،‬د ﻣﻤﻠﻜﺖ‬
‫اداره ﭘﺮ ﻏﺎړه درﻟﻮدﻟﻪ‪.‬‬
‫د ﺗﻔﻜﺮ دا ډول ﻃﺮز ﺗﺮ ﺷﻠﻤﻲ ﭘﻮري ﭘﺴﯥ اوږد ﺳﻮ او اوس ﻫﻢ وﺟﻮد ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۸۷۱ -۱۸۷۰‬ﻛﻲ د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻟﺨﻮا ﻣﺎﺗﻪ وﺧﻮړﻟﻪ‪ ،‬د‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﻧﺨﺒﻪ ګﺎﻧﻮ ‪ elite‬ﻟﻪ دوﻟﺖ څﺨﻪ د ﻋﺼﺮﻳﺖ د ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻛﺎر‬
‫واﺧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺎرﻳﺲ ﻫڅﻪ وﻛړه ﭼﻲ ﻳﻮ واﺣﺪ او ﺳﺮه ﭘﻴﻮﻧﺪ اوﻟﺲ ﻣﻨځﺘﻪ راوړي او‬
‫ﭘﻪ اﺻﻄﻼح د )ﺑﺰګﺮو څﺨﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن( ﺟﻮړ ﻛړي‪ .‬د ﻣﻌﺎرف ﻣﺮﻛﺰي ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫ﻣﺤﻠﻲ ژﺑﻨﻲ ﻟﻬﺠﯥ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﻳﻮوړې‪ ،‬راﻛﺪ ﻛﻠﻴﻮاﻟﻲ ﻋﻨﻌﻨﺎت ﻳﻲ ﻣﺎت ﻛړل او ﻏﻮره‬
‫اﺳﺘﻌﺪادوﻧﻪ ﻳﻲ د ﭘﻮﻫﻨﺘﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره را ﺟﻠﺐ ﻛړل‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻳﻮ ځﻞ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ‬
‫دوﻫﻤﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړه ﻛﻲ ﻣﺎﺗﻪ ﺳﻮه‪ ،‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﻧﺨﺒﻪ ګﺎﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د ﺑﻴﺎ‬
‫وداﻧﻮﻟﻮ او ﻋﺼﺮي ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د دوﻟﺖ ﻟﻪ ﻗﺪرت څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫آﻳﺎ دې ﻛﺎر ګټﻪ وﻛړه؟ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻴﺮﺗﻪ ﭘﺮ ﭘښﻮ ودرﯦﺪﻟﻪ‪ ،‬ﻣګﺮ آﻳﺎ دا ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ‬
‫ﭼﺎﺑﻜﻪ او ﻳﺎ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ اﻏﯧﺰﻧﺎﻛﻪ ﻻر وه؟ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻲ او د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً‬
‫ډﯦﺮه ﻟږ دوﻟﺘﻲ څﺎرﻧﻪ ډﯦﺮ زﻳﺎت ﭘﺮﻣﺨﺘګ وﻛړ‪ ،‬د آزاد ﺑﺎزار د اﻗﺘﺼﺎد رﻗﺎﺑﺘﻲ‬
‫روﺣﻴﯥ دا دﻧﺪه ژر او ارزاﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﻛړه‪) .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ دا ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دوﻣﺮه ﻫﻢ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻰ او د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺳﺮﺣﺪاﺗﻮ ﻛﻲ د ﻗﻮي‬
‫او ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻧﻪ وه‪ .‬ﻛﻪ ﭼﯧﺮي دوى ﻫﻢ د داﺳﻲ‬
‫زورور ﻗﻮت ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ واى‪ ،‬ﻧﻮ د دوى د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ زﻳﺎﺗﻪ واى(‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾55‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﺎل ‪۱۸۶۸‬ع ﻟﻪ ﻣﻴﺠﻰ ﺗﺠﺪد ‪ Meiji Restoration‬ﺳﺮه ﺳﻢ‪ ،‬ﺟﺎﭘﺎن د ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ‬
‫ﺑﯧﻼ ﺑﯧﻠﻲ څﺎﻧګﻲ ﺳﺎﻣﻮراﻳﻲ ﻛﻮرﻧﻴﻮ ﺗﻪ وﺳﭙﺎرﻟﯥ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻳﻲ ورﺗﻪ ﺑﺮاﺑﺮه ﻛړه او‬
‫ورﺗﻪ ﻳﻲ ووﻳﻞ ﭼﻲ د ﻏﺮب ټﻮل ښﻪ ﺷﻴﺎن ﻛﺎﭘﻲ او ﺟﺎﭘﺎن ﺗﻪ ﻳﻲ راﻧﻘﻞ ﻛړي‪ .‬د‬
‫)ﻏﻨﻲ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻗﻮي اردو( ﺗﺮ ﺷﻌﺎر ﻻﻧﺪي‪ ،‬ﺟﺎﭘﺎن د ﻳﻮه ﻧﺴﻞ ﭘﻪ دوران ﻛﻲ د ﻻﺳﻲ‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ ﻟﻪ ﻣﺮﺣﻠﯥ څﺨﻪ د درﻧﻮ ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ ﻣﺮﺣﻠﯥ ﺗﻪ ورﺳﯧﺪى‪ .‬ﺗﺮ دوﻫﻤﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺟګړې وروﺳﺘﻪ‪ ،‬د ﻣﺎﻟﻴﻲ وزارت او ﻫﻢ د ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ او ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺳﻮداګﺮۍ‬
‫وزارت د ﺟﺎﭘﺎن د ﭼټﻚ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘګ څﺎرﻧﻪ او ﻻرښﻮوﻧﻪ ﭘﺮ ﻏﺎړه‬
‫واﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪ .‬دې وزارﺗﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﻜﻲ ﭘﻮروﻧﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎﻳﻲ ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ ﺗﻪ ورﭘﻮري وﻫﻞ‪ ،‬د‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﺨﻪ ﻳﻲ وﻧﻴﻮﻟﻪ‪ ،‬او د ﻧړۍ ﺑﺎزاروﻧﻪ ﻳﻲ ﭘﻪ ﺟﺎﭘﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪاﺗﻮ‬
‫وﺑﻮزول‪ .‬دﻣﺨﻪ ﺗﺮ دې ﭼﻲ ﻣﻮږ وواﻳﻮ ﭼﻲ د دوﻟﺖ ﻟﺨﻮا د اﻗﺘﺼﺎد اداره )رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‬
‫ﺳﻮي اﻗﺘﺼﺎد( ﻛﺎر ﻧﻪ ورﻛﻮي‪ ،‬ﻣﻮږ ﺑﺎﻳﺪ دا ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛړو‪ ،‬ﭼﻲ وﻟﻲ ﻳﻲ د ﺟﺎﭘﺎن ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره ﻛﺎر وﻛړى‪ .‬ښﻜﺎره ﺧﺒﺮه ده ﭼﻲ ﺟﺎﭘﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﻟﻜﻞ ﺑﯧﻞ او د ﻫﻤﻜﺎرۍ ﻛﻠﺘﻮر‬
‫ﻟﺮي‪ .‬دا رﻧګﻪ دوﻟﺘﻲ ﻻرښﻮوﻧﻪ او اداره د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎدي او ﻛﻠﺘﻮري زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﻛﻲ ښﺎﻳﻲ ﻛﺎر ور ﻧﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫آﻳﺎ دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ د ﻋﺼﺮي ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻋﺎﻣﻞ وګﺮزي؟ آﻳﺎ ﻻزﻣﻪ ده ﭼﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ د اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﻼﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬ﺳﻼ ﻣﺸﻮرو او ﭘﻮروﻧﻮ د وړاﻧﺪي ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻻري د‬
‫اﻗﺘﺼﺎد څﺎرﻧﻪ او اداره وﻛړي؟ ﻋﻨﻌﻨﻮي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺟﻮاب دا دئ ﭼﻲ "ﻳﻪ‪ ،‬دا ﻛﺎر‬
‫ﺑﻪ ﺷﻴﺎن ﺳﺮه ګډوډ ﻛړي"‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻪ ﭘﻪ ﻏﻮر ﺳﺮه وګﻮرو وﻳﻨﻮ ﭼﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ‬
‫ﻫﻢ ﻓډراﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ټﻮﻟﻨﻲ د ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻟﻪ ﭘﺎره دا ﻛﺎر ﻛړى دئ‪ .‬ډﯦﺮي ﻣځﻜﻲ‬
‫ﻳﻲ د ﻋﺎﻣﻪ ګټﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره وﻟﻜﻪ ﻛړي او د رﯦﻞ ګﺎډۍ ﺧﻂ ﺗﻪ ﻳﻲ د ﻧﻮرو ﭘﻪ ﻣځﻜﻮ‬
‫ﻛﻲ د ﺗﯧﺮﻳﺪﻟﻮ ﺣﻖ ورﻛړى دئ‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۳۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ﺗﻴﻨﺴﻲ ‪ Tennessee‬د‬
‫وادي ﭘﺮوژې د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻳﻮې ډﯦﺮي وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻪ ﺑﺮﯦښﻨﺎ وروﺳﺘﻠﻪ‪ .‬د‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ ﻟﻪ ﺳﺨﺖ رﻗﺎﺑﺖ ﺳﺮه د ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر روﻧﺎﻟﺪ رﻳګﻦ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭘﻪ دوران ﻛﻲ د‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺷﺮﻛﺘﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﻛﺎﻧﺴﺮﺳﻴﻮم ‪) consortium‬د اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﺮﻛﺘﻮﻧﻮ‬
‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ( ﻣﻨځﺘﻪ راووړ څﻮ ﺗﺮ ﻧﻮرو ﻣﺨﻜﻲ د ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﻧﻮي ﻧﺴﻞ ﭘﻼن او ﺟﻮړ‬
‫ﻛړي‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻫﻢ ﻟﻪ دوﻟﺖ څﺨﻪ د ﻋﺼﺮي ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻳﻮ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻪ‬
‫ﺗﻮګﻪ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻰ دئ‪ .‬د اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ ﭘﻮښﺘﻨﻮ څﺨﻪ ﻳﻮه دا‬
‫ده ﭼﻲ ﻣﻮږ څﻮﻣﺮه او ﭘﻪ ﻛﻮﻣﻪ اﻧﺪازه د دوﻟﺖ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻏﻮاړو؟‬
‫﴿‪﴾56‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻮړول ‪:‬‬
‫ټﻮل ﻋﺼﺮي ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ﺟﻮړوي‪ .‬ﻛﻤﺰوري او ﻓﺎﺳﺪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ دې ﭼﺎرو ﻛﻲ ﻟږ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪ .‬د زاﻳﻴﺮ)ﭼﻲ اوس ﻛﺎﻧګﻮ ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي(‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻮﺑﻮﺗﻮ ﻳﻮازي د ﭘﻴﺴﻮ ﭘﻪ ټﻮﻟﻮﻟﻮ او د ﺧﭙﻠﻲ ﺧﯧټﻲ ﭘﻪ ډﻛﻮﻟﻮ ﺑﻮﺧﺖ‬
‫و‪ ،‬ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ارﺳﻄﻮ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اوس ﻫﻢ رﺷﺘﻴﺎ ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﻣﺸﺮوع ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻣﻠﻲ ﻏﻮښﺘﻨﻮ د ﺗﺤﻘﻖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ګﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ‪ .‬دا ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ګﺎﻧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﻲ اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﺗﻘﻨﻴﻨﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﻮﻧﻪ )ﭼﻲ د‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻟﺨﻮا ﺻﺎدرﯦږي( او اداري ﺗﺼﻤﻴﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ادﻋﺎ ﻛﻮي ﭼﻲ ﻫﻐﻪ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ګﺎﻧﻲ او ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺒﻮي ﭼﻲ د ﻣﻠﺖ ﭘﻪ ګټﻪ وي‪ ،‬دا ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ د ﺑﺎﻧﻔﻮذه ګﺮوﭘﻮﻧﻮ‬
‫]‪ [interest groups‬ﭘﺮ ﺧﻮا ور رﻏړي‪ .‬څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ﭘﻴﺴﻲ )ﺑﻮدﺟﻪ( ﻣﺤﺪودي‬
‫دي ﻧﻮ ټﻮل ﺧﻠګ ﭼﻲ ﻫﺮ څﻪ ﻏﻮاړي ﻧﻪ ﻳﯥ ﺳﻲ درﻟﻮدﻻي‪ .‬آﻳﺎ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ راوﺳﺘﻞ ډﯦﺮ ﻣﻬﻢ دي او ﻛﻪ د‬
‫ﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮو او ﺳﭙﻴﻦ ﺳﺮو ﻟﻪ ﭘﺎره د دوا د ﻣﺼﺎرﻓﻮ ﺗﺎدﻳﻪ ﻛﻮل؟ آﻳﺎ د ﻣﻌﺎرف د‬
‫ﺳﻮﻳﯥ د ﻟﻮړﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻴﺴﯥ وﻟګﻮل ﺳﻲ او ﻛﻪ زﻳﺎت ﭘﻮﻟﻴﺲ اﺳﺘﺨﺪام ﺳﻲ؟‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮوﻧﻜﻲ ﺑﺎﻳﺪ د ﺑﺤﺜﻮﻧﻮ‪ ،‬او ګﻮﻧﺪي ﻣﻨﺎﻗﺸﻮ او ﻛﻠﻪ د رډ رﺷﻮت ﭘﺮ ﻣﺒﻨﺎ‬
‫ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﻮﻧﻪ وﻛړي‪ .‬د ﻫﺮ ډول اﻧﺘﺨﺎب او ﭘﺮﯦﻜړي ﭘﻪ ﺻﻮرت ﻛﻲ د‬
‫ځﻴﻨﻮ ﺧﻠګﻮ او ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﯧږي او ځﻴﻨﻮ ﺗﻪ ﺑﻴﺎ ﺗﺎوان رﺳﯧږي‪ .‬د ﭘﺮدې‬
‫ﺗﺮ ﺷﺎ‪ ،‬ډﯦﺮ وﺧﺖ ﭘﻴﺴﯥ ﺳﺮه ﻻس ﭘﺮ ﻻس ﻛﯧږي‪ .‬د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺟﺮﻳﺎن ﻟﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ دود ﺳﺮه ﺳﻢ )ﺳﻴﺎﺳﺖ( ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪ .‬دا ډول‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙړه ﺗﻮګﻪ ﭘﺎك ﻧﻪ وي ځﻜﻪ ﻫﺮ وﺧﺖ ﻟﻪ ﻗﺪرت او ﭘﻴﺴﻮ‬
‫ﺳﺮه ﺗړﻟﻰ وي‪ .‬ﻟﻜﻪ ﻳﻮ ﺳﻴﺎﺳﺘﻮال ﭼﻲ واﻳﻲ‪:‬‬
‫"ﺳﻴﺎﺳﺖ د ﻳﻮ ﺣﺴﺎس ګﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن دئ ﭼﻲ د وده ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ څﻪ‬
‫ﭼټﻠۍ )ﺳﺮه( ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي"‪.‬‬
‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫اﻏﯧﺰﻣﻦ‪ ،‬ﻛﻤﺰوري او ﻧﺎﻛﺎم دوﻟﺘﻮﻧﻪ ‪:‬‬
‫ټﻮل دوﻟﺘﻮﻧﻪ د دوﻟﺖ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻛﺎر ﻧﻪ ورﻛﻮي )د دوﻟﺖ ﭘﻪ ﺷﺎن وﻇﻴﻔﻪ ﺳﺮ‬
‫ﺗﻪ ﻧﻪ رﺳﻮي(‪ ،‬ځﻴﻨﻲ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﻫﻴڅ ﻛﺎر ﻧﻪ ورﻛﻮي‪ .‬ﻳﻮازي دا ﭼﻲ ﻳﻮ ﻫﻴﻮاد ﺧﭙﻞ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾57‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺑﻴﺮغ او ﭘﻪ ﻣﻠګﺮوﻣﻠﺘﻮ ﻛﻲ ﭼﻮﻛۍ ﻟﺮي دا ﻧﻪ ﺛﺎﺑﺘﻮي ﭼﻲ دا ګﻮاﻛﻲ ﻳﻮ ﺟﺪي‬
‫دوﻟﺖ ﻫﻢ دئ‪ .‬ﻫﻴڅ ﻳﻮې ﻧړﻳﻮاﻟﻲ ﻣﺤﻜﻤﯥ دوﻟﺘﻮﻧﻪ د دوى د زور او ﻗﻮت ﭘﺮ ﻣﺒﻨﺎ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛړي ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻣﻮږ درې ﻛټﻪ ګﻮرۍ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﻟﻴﺪﻻى ﺳﻮ‪.‬‬
‫اﻏﯧﺰﻣﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺆﺛﺮ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﺧﭙﻞ ټﻮل ﻗﻠﻤﺮو اداره ﻛﻮي او ﻣﺎﻟﻴﺎت ځﻨﻲ‬
‫راټﻮﻟﻮي‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﺗﻪ زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﻏﺎړه اﻳښﻮول ﻛﯧږي‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﺧﻠګﻮ د‬
‫ﻫﻮﺳﺎﻳﻨﻲ او اﻣﻨﻴﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎر ﻛﻮي‪ .‬اداري ﻓﺴﺎد ﭘﻜښﯥ ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣﺪه ﻛﻢ وي‪.‬‬
‫ﻣﺆﺛﺮ دوﻟﺘﻮﻧﻪ د ﺑډاﻳۍ ﭘﺮ ﻟﻮري روان وي او زﻳﺎت ﻣﺎﻟﻴﺎت )د ‪ GDP‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﻟﻪ‬
‫‪ ۲۵‬څﺨﻪ ﺗﺮ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﺗﺮ ‪ ۵۰‬ﭘﻮري( راټﻮﻟﻮي‪ .‬اﻏﯧﺰﻣﻦ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﺟﺎﭘﺎن‪ ،‬د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻت او ﻟﻮﯦﺪﻳځﻪ اروﭘﺎ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻛﺴﺎن د دې‬
‫ډﻟﻲ ډﯦﺮ ښﻪ دوﻟﺘﻮﻧﻪ د )ډﯦﺮو اﻏﯧﺰﻣﻨﻮ( دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻛټﻪ ګﻮري ﻛﻲ راوﻟﻲ‪.‬‬
‫د ﻛﻤﺰوري دوﻟﺘﻮﻧﻮ ځﺎﻧګړﺗﻴﺎ دا ده‪ ،‬ﭼﻲ ﺟﺮم ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ورﻧﻨﻮزي‪ .‬څﻮك‬
‫ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﺮ ﻛﻮم ځﺎى ﺧﺘﻤﯧږي او ﺟﺮم ﭘﺮ ﻛﻮم ځﺎى ﭘﻴﻞ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺮه دا واك ﻧﻪ وي ﭼﻲ د ﺑﯥ ﻗﺎﻧﻮﻧۍ‪ ،‬د ﻣﺨﺪره ﻣﻮادو ﻟﻪ ﻗﺎﭼﺎق‪،‬‬
‫اداري ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﻏﺮﺑﺖ او ﻟﻪ ﻛﻨټﺮوﻟﻪ وﺗﻠﻮ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﻣﺒﺎرزه وﻛړي‪ .‬ﻋﺪاﻟﺖ ﭘﻪ‬
‫ﭘﻴﺴﻮ راﻧﻴﻮل ﻛﯧږي‪ .‬د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻛﯧږي ﻣګﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﻪ ﭘﻪ ﻛﯧږي او ﭘﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﻻس وﻫﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ډﯦﺮ ﻟږ ﻣﺎﻟﻴﺎت راﻏﻮﻧډﯦږي‪ .‬د‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ زﯦﺮﻣﻮ ﻋﺎﻳﺪات‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﭘﻪ ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ او ﻧﺎﻳﺠﺮﻳﺎ ﻛﻲ د ﺗﯧﻠﻮ ﻋﺎﻳﺪات‪ ،‬و‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺟﻴﺒﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻟﻮﯦږي‪ .‬د اﺳﻴﺎ‪ ،‬اﻓﺮﻳﻘﺎ او ﻻﺗﻴﻨﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ زﻳﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻤﺰوري‬
‫ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻳﯥ دوﻣﺮه ﻛﻤﺰوري دي ﭼﻲ ﻧﺎﻛﺎﻣﻪ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﺑﻠﻞ‬
‫ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻛﺎﻣﻪ دوﻟﺘﻮﻧﻪ اﺻﻼً ﻣﻠﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻠﺮي‪ ،‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ځﻴﻨﻲ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻟﺮﻟﻮ‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻮي‪ .‬ﺟﻨګﺴﺎﻻران‪ ،‬ﻣﻠﻴﺸﺎ او د ﺗﺎرﻳﺎﻛﻮ ﻗﺎﭼﺎﻗﺒﺮان ﻫﺮ څﻪ ﭼﻲ ﻏﻮاړي‬
‫ﻫﻐﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﺑﯧﻠﻪ ټﻮﭘﻜﻪ ﺑﻞ ﻗﺎﻧﻮن وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د ﻗﻠﻤﺮو د ﺗﺠﺰﻳﯥ وﯦﺮه ﻣﻮﺟﻮده‬
‫وي‪ .‬ﻣﻌﺎرف او روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﭼﺎري ﻣﺦ ﭘﺮ ﻛښﺘﻪ رواﻧﻲ وي‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮاق او‬
‫ﺳﻮﻣﺎﻟﻴﺎ د ﻧﺎﻛﺎﻣﻪ دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ډﻟﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻴﻠﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﻳﻮازي ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺮﺳﺘﻪ او‬
‫ﻓﺸﺎر دا دوﻟﺘﻮﻧﻪ د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻠﻮ څﺨﻪ را ګﺮزوي‪.‬‬
‫د ځﺎن دﻓﺎع ﻛﻮﻻى ﺳﻮاى‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ زﻳﺎت ﺗﻮﭘﻮﻧﻪ ﻻﺳﺘﻪ راوړل‪ ،‬دا‬
‫ﺟﻨګ او ﻣﻠﺖ ﺟﻮړوﻧﻪ ‪:‬‬
‫ښﻜﺎره ده ﭼﻲ ﺟﻨګ د دوﻟﺖ ﭘﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻛﻲ رول ﻟﺮي‪ .‬ډﯦﺮ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ د‬
‫﴿‪﴾58‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻻري ﺟﻮړ ﺳﻮي او ټﻴﻨګ ﺳﻮي دي‪ .‬د ﺑﺪﻋﺖ‪ ،‬ﺑﻐﺎوت او ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫ﻏﻮښﺘﻨﻲ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت د ﺑﺮﭼﯥ ﭘﻪ زور ﻣﺎت ﺳﻮي دي‪ .‬ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﻛﻲ اوس ﻫﻢ دا‬
‫ﺣﺎل روان دئ‪.‬‬
‫د ﻫﺮ ﺣﻜﻤﺮان ﻟﻪ ﭘﺎره‪ ،‬د دوﻟﺖ ﭘﺎﻳښﺖ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣړى اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﺎﭼﻬﺎن او ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن دواړه‪ ،‬د ﺧﺎرﺟﻲ ﺣﻤﻠﯥ او داﺧﻠﻲ ﺗﺠﺰﻳﻲ د ﻣﺨﻨﻴﻮي‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎره ﻫﺮ ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ ﻻزم وي ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي‪ .‬دوى ﻟﻪ ﻫﺮ ډول ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺳﺮه د‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﯥ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻗﻮت ﺟﻮړوي او ﺳﻤﺒﺎﻟﻮي ﻳﯥ‪ .‬د دې ﻣﻌﻨﻰ دا ده ﭼﻲ دوى‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺧﭙﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻫﻢ ﭘﺮاخ او ﻋﺼﺮي ﻛړي‪.‬‬
‫ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻣﺨﻜﻲ‪ ،‬دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﺗﻮګﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت زﻳﺎت ﻛړي څﻮ د‬
‫اردو او د ﻫﻐﻪ د وﺳﺎﻳﻠﻮ ﻣﺼﺎرف ﺗﺎدﻳﻪ ﻛړاى ﺳﻲ‪ .‬د روﺳﻴﻰ ﺳﺘﺮ ﭘﻴﺘﺮ ‪Peter‬‬
‫‪ the Great‬ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻨﻮ ﺗﻪ اﻣﺮ وﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ "ﭘﻴﺴﯥ‪ ،‬څﻮﻣﺮه ﭼﻲ اﻣﻜﺎن ﻟﺮي‬
‫راﻏﻮﻧډي ﻛړئ‪ ،‬ځﻜﻪ ﭘﻴﺴﯥ د ﺟﻨګ ﺷﺮﻳﺎﻧﻮﻧﻪ دي"‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ د دوﻟﺖ‬
‫د ﻋﺎﻳﺪاﺗﻮ د زﻳﺎﺗﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ ﻣﺮﻛﺎﻧﺘﻠﺴﺖ )ﺗﺠﺎرﺗﻲ( اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﻴﺴټﻢ ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫راووړ‪ ،‬ﭼﻲ ﺧﭙﻞ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻳﻲ زﻳﺎت ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻛﻮل‪ .‬د ﺟﻨګ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﭘﻴﺴﻮ راﻏﻮﻧډوﻟﻮ‬
‫اړﺗﻴﺎ ځﻴﻨﻲ ﭘﺎﭼﻬﺎن دې ﺗﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﻛړل ﭼﻲ ﻳﻮ څﻪ ﻗﺪرت ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺳﺮه ﻫﻢ‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﻛړي‪ .‬د ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ وﺿﻊ ﻛﻮل د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻫﻴﺌﺖ )ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه( ﻟﻮﻣړﻧﻰ ﻗﺪرت‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﻟﻮﻣړي ﺟﯧﻤﺰ ‪ James I‬او ﻟﻮﻣړي ﭼﺎرﻟﺰ‪ ،Charles I‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫اروﭘﺎ ﻛﻲ د ﺧﭙﻠﻮ ﺟﻨګﻮﻧﻮ د ﺗﻤﻮﻳﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره‪ ،‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﻪ ﺳﻼ ﭘﺮﺗﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎت وﺿﻊ‬
‫ﻛړل‪ ،‬اﻧګﻠﺴﺘﺎن ﻳﻲ داﺧﻠﻲ ﺟﻨګ ﺗﻪ ور ارﺗﺎو ﻛړ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د اﻧګﻠﺴﺘﺎن داﺧﻠﻲ‬
‫ﺟﻨګ ‪ English Civil War‬ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﭘﺎى ﺗﻪ ورﺳﯧﺪى‪ ،‬دﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړو ﭘﻪ ﻛﺎل‬
‫‪۱۶۴۹‬ع ﻛﻲ د ﭼﺎرﻟﺰ ﺳﺮ ورﻏﻮڅ ﻛړ او ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻲ ﻛﻲ د اوﻟﺲ ﻛﻮر ‪House of‬‬
‫‪) Commons‬د اﻧګﻠﺴﺘﺎن وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ( د ﺗﻔﻮق ﻟﻪ ﭘﺎره ﻻره ﻫﻮاره ﻛړه‪.‬‬
‫د ﺳﺘﺮي او ښﻪ ﺗﺮه اردو ﻟﻪ ﭘﺎره اړﺗﻴﺎ ﭘﺎﭼﻬﺎن و دې ﺗﻪ اړ ﻛړل ﭼﻲ د ﺧﭙﻞ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﭘﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ او اداره ﻛﻲ ﺳﻤﻮن او ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎ راوﻟﻲ‪ .‬دوي د ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ او‬
‫ﻋﺴﻜﺮو ډﯦﺮواﻟﻲ ﺗﻪ اړه درﻟﻮده‪ .‬ﭘﻪ ﭘﻨځﻠﺴﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ د ﺑﺎروﺗﻮ او ﺗﻮﭘﻮﻧﻮ ﺗﺮ‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راﺗﻠﻮ ﻣﺨﻜﻲ‪ ،‬ﻓﻴﻮډاﻟﻲ ﺧﺎﻧﺎﻧﻮ د ﺳﻠﻄﺎن ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻗﺼﺮوﻧﻮ ﻛﻲ‬
‫ﻗﺼﺮوﻧﻪ ﻳﻲ ﻣﺎت او ﻓﻴﻮډاﻟﻲ ﺧﺎﻧﺎن ﻳﻲ ﻣﻄﻴﻊ ﻛړل‪ .‬ﺑﺎروﺗﻮ د ﻓﻴﻮډاﻟﻲ ﺳﻴﺴټﻢ د ﻟﻪ‬
‫ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ او د ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ د ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﺪرت ﻟﻪ زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻛړه‪ .‬د‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾59‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾60‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﭘﻪ اداري او ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻋﺼﺮﻳﺖ ﻛﻲ ﭘﺎﺗﻪ راﺗﻠﻞ د ﻗﺪرت د ﻻﺳﻪ ورﻛﻮﻟﻮ‬ ‫ﻓﺎﺳﺪ ﺷﻜﻞ اﺧﻴﺴﺘﻼى ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﻳﻮ څﻮ ﺗﻨﻪ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ګټﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺳﺒﺐ ګﺮزﯦﺪاى ﺳﻮاى‪ .‬د وړو دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻓﺘﺢ ﻛﯧﺪﻟﻮ او ﭘﻪ ﻟﻮﻳﻮ دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ د‬ ‫ﻛﻮي‪.‬‬
‫دوى ﻟﻪ ﻳﻮ ځﺎي ﻛﯧﺪﻟﻮ ﺳﺮه د اروﭘﺎ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﻢ ﺳﺎده ﺳﻮه‪ .‬ﺟﻨګ د ﻋﺼﺮﻳﺖ او‬ ‫ارﺳﻄﻮ ﭘﻮﻟﻴټﻲ ‪) polity‬ﭼﻲ ﻣﻮږ ﻳﻲ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﻠﻼي‬
‫ټﻴﻨګښﺖ ﺳﺘﺮ اﻧﺠﻦ )ﻣﺤﺮﻛﻪ ﻗﻮه( وګﺮزﯦﺪى‪.‬‬ ‫ﺳﻮ( ﭼﻲ د ټﻮﻟﻮ ﭘﻪ ګټﻪ د ډﯦﺮو ﺣﻜﻮﻣﺖ دئ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻏﻮره ﺷﻜﻞ‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻮي اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۷۹۲‬ﻛﻲ ﻟﻪ ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻋﺴﻜﺮي‬ ‫ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ټﻮل اﺗﺒﺎع د ﻟﻴډراﻧﻮ ﭘﻪ ټﺎﻛﻠﻮ او د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ د‬
‫ﻳﺮﻏﻠګﺮو ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮل‪ ،‬دوى ټﻮل اوﻟﺲ د د ﻓﺎع ﻟﻪ ﭘﺎره ﭼﻤﺘﻮ ﻛړ او‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ټﺎﻛﻠﯥ ﻛړﻧﻼره د ټﻮﻟﻮ ﺧﻠګﻮ د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺳﺎﺗﻨﻪ ﻛﻮي‪ .‬ارﺳﻄﻮ دا‬
‫ﻳﺮﻏﻠګﺮو ﺗﻪ ﻳﯥ ﻣﺎﺗﻲ ورﻛړه‪ .‬ﻧﺎﭘﻠﻴﻮن ﻟﻪ دې ﻧﻮي ﻧﯧﺸﻨﻠﻴﺰم څﺨﻪ ﭘﻪ ګټﻪ‬ ‫اﺧﻄﺎر ﻫﻢ ورﻛﻮي ﭼﻲ ﭘﻮﻟﻴټﻲ ﻳﻮ ﻓﺎﺳﺪ ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﭼﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ده‪ ،‬اﺧﻴﺴﺘﻼى‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ او و ﻋﺴﻜﺮۍ ﺗﻪ د ټﻮﻟﻮ ځﻮاﻧﻮ ﻧﺎرﻳﻨﻪ وو ﭘﻪ ﺟﻠﺒﻮﻟﻮ ﺳﺮه )ﻋﺴﻜﺮي ﺟﻠﺐ‬ ‫ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ډﻳﺮى )اﻛﺜﺮﻳﺖ( د ﺧﭙﻠﻮ ځﺎﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ګټﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻮي ﭼﻲ دا د‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ ﻳﻮه ﻧﻮې اﻳډﻳﺎ وه( د اروﭘﺎ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﺳﺘﺮه اردو ﺟﻮړه ﻛړه او‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺎوړه ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ دئ‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﯧﺮاﻳﺴﺘﻮﻧﻜﻲ ﻓﻜﺮ ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ ﻳﻮ ﺷﺨﺺ‬
‫د ټﻮﻟﻲ اروﭘﺎ د ﻓﺘﺢ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻲ ﻣﻼ وﺗړﻟﻪ‪ .‬د ﻧﺎﭘﻠﻴﻮن ﻟﻪ ﻟښﻜﺮ ﺳﺮه د‬ ‫دوﻣﺮه ښﻪ دئ ﻟﻜﻪ ﺑﻞ ﺷﺨﺺ )ﻳﻌﻨﻲ ټﻮل ﺧﻠګ ښﻪ دي(‪ ،‬ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره‪ ،‬د ﻧﻮرو اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻣﺦ ﻫﻢ ﻧﯧﺸﻨﻠﻴﺰم او ﻋﺴﻜﺮي ﺟﻠﺐ‬ ‫ﺧﻠګ ﭘﻪ ﻓﺎ ﺳﺪو‪ ،‬ﺧﻮدﺧﻮاه او ﺗﯧﺮ اﻳﺴﺘﻮﻧﻜﻮ ﻟﻴډراﻧﻮ ﭘﺴﻲ ځﻲ ﭼﻲ ﻫﻐﻮي د‬
‫]‪ [draft‬ﺗﻪ ﺳﻮ‪.‬‬ ‫ﺧﻮارﻳﻜښﻮ او ﻻﻳﻘﻮ ﺧﻠګﻮ ﻣﻠﻜﻴﺖ ﭼﻮر او ﺗﺎﻻ ﻛﻮي‪ .‬د ارﺳﻄﻮ دا ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫اروﭘﺎﻳﻲ دوﻟﺘﻮﻧﻮ د ﺧﭙﻠﻮ وﺳﻠﻮ ﭘﻪ زور‪ ،‬ﺧﭙﻞ دوﻟﺘﻲ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻜﻨﺎﻟﻮﺟﻲ‪ ،‬او‬ ‫د ﭘﻨځﻪ وﻳﺸﺘﻮ ﭘﯧړﻳﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭼﻠﯧﺪ ﻟﯥ ده‪ ،‬ﻫﻤﺪا اوس ﻫﻢ ګټﻮره ده او ﻟﻨډﯦﺰ ﻳﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﭘﺮ اﺳﻴﺎ‪ ،‬اﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬او ﻣﻨځﻨﻲ ﺧﺘﻴځ ﻫﻢ وﻏﻮړاوه‪ .‬ﻋﻨﻌﻨﻮي ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ﭘﻪ‬ ‫ﻻﻧﺪي ډول ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪:‬‬
‫ﺑﻞ ﭘﺴﯥ د اروﭘﺎﻳﺎﻧﻮ ﻻﺳﺘﻪ ورﻏﻠﻞ او د اروﭘﺎﻳﺎﻧﻮ ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻲ وﻣﺎﻧﻪ‪ .‬ﺟﺎﭘﺎن او‬
‫ﺗﺮﻛﻴﻪ ﭼﻲ د اروﭘﺎﻳﺎﻧﻮ ﻻﺳﺘﻪ وﻧﻪ ﻟﻮﻳﺪل‪ ،‬ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﭘﻪ ﻋﺼﺮﻳﺖ دوﻣﺮه ﺳﻤﺒﺎل‬ ‫ﻓﺎﺳﺪ اﺷﻜﺎل‬ ‫ﻣﺸﺮوع اﺷﻜﺎل‬ ‫څﻮك ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮي‬
‫ﻛړل څﻮ وﻛﻮﻻى ﺳﻲ د اروﭘﺎﻳﺎﻧﻮ ﻣﺨﻪ وﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬ ‫ﭼﻲ د ځﺎن ﭘﻪ ګټﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻮي‬ ‫ﭼﻲ د ټﻮﻟﻮ ﭘﻪ ګټﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻮي‬

‫د ارﺳﻄﻮ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﭙږ ډوﻟﻮﻧﻪ‪:‬‬

‫د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﭘﺨﻮاﻧۍ او ﻣﺸﻬﻮره ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ارﺳﻄﻮ د ﻗﺒﻞ اﻟﻤﻴﻼد ﭘﻪ‬ ‫اﺳﺘﺒﺪاد‬ ‫ﻣﻮﻧﺎرﻛﻲ‬ ‫ﻳﻮﺷﺨﺺ‬
‫څﻠﻮرﻣﻪ ﭘﯧړي ﻛﻲ ﻛړې ده‪ .‬ده د ﻣﺸﺮوع ﺣﻜﻮﻣﺖ درې ډوﻟﻮﻧﻪ )ﭼﻲ ﺣﻜﻤﺮان‬ ‫اوﻟﻴګﺎرﺷﻲ‬ ‫ارﻳﺴﺘﻮﻛﺮاﺳﻲ‬ ‫ﻳﻮڅﻮﺗﻨﻪ‬
‫واﻛﻤﻦ د ټﻮل اوﻟﺲ ﭘﻪ ګټﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻮي( او درې ﻓﺎﺳﺪ ډوﻟﻮﻧﻪ )ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ‬ ‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻲ‬ ‫زﻳﺎت اﺷﺨﺎص‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻮازي د ځﺎن ﭘﻪ ګټﻪ ﻛﺎر ﻛﻮي( ﺳﺮه ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻛړي او ﺑﯧﻞ ﻛړي دي‪.‬‬
‫ﻣﻮﻧﺎرﻛﻲ )ﺷﺎﻫﻲ دوﻟﺖ(‪ ،‬د ارﺳﻄﻮ ﭘﻪ ﻋﻘﯧﺪه‪ ،‬ﻫﻐﻪ ده ﭼﻲ ﻳﻮ ﺷﺨﺺ د‬
‫ټﻮﻟﻮ ﭘﻪ ګټﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﻣﻮﻧﺎرﻛﻲ‪ ،‬د اﺳﺘﺒﺪاد او ﻓﺴﺎد ﺷﻜﻞ اﺧﻴﺴﺘﻼى ﺳﻲ‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﻳﻮ واﺣﺪ ﺣﻜﻤﺮان ﻟﻪ ﻗﺪرت څﺨﻪ ﻳﻮازي د ﺧﭙﻞ ځﺎن ﭘﻪ ګټﻪ ﻛﺎر‬
‫اﺧﻠﻲ‪ .‬ارﻳﺴﺘﻮﻛﺮاﺳﻲ )اﺷﺮاﻓﻴﺖ(‪ ،‬ﭼﻲ د ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻛﻠﻤﯥ )‪ (aristos‬څﺨﻪ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫اﺷﺮاﻓﻮ ﻣﻌﻨﻰ ورﻛﻮي‪ ،‬اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻮې ده‪ ،‬د ټﻮﻟﻮ ﭘﻪ ګټﻪ د څﻮ ﺗﻨﻮ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ده‪.‬‬
‫ﻣګﺮ د ﻳﻮې ﻧﺨﺒﻪ ډﻟﻲ ﻣﺸﺮوع ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ د اوﻟﻴګﺎرﺷﻲ )د څﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ(‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾61‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾62‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻫﻐﻮ ﺧﻠګﻮ‪ ،‬ﭼﻲ دوى ﻳﻲ ﭘﻪ دې ﺗﻮر ﺗﻮرن ﻛړي وه دﻋﻮه وﻛړي؟ څﺮﻧګﻪ ﻛﻮﻻى‬
‫ﺳﻮ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺪرت ﺣﺪود وټﺎﻛﻮ او څﺮﻧګﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻮ د اﻛﺜﺮﻳﺖ د ﻏﻮښﺘﻨﻮ او د‬
‫اﻓﺮادو او اﻗﻠﻴﺘﻮﻧﻮ د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﺗﻮازن ﻣﻨځﺘﻪ راوړو؟ د دې ﻛﺎر ﻟﻪ ﭘﺎره د‬

‫څﻠﺮم ﻓﺼﻞ‬ ‫ﻋﻨﻌﻨﺎﺗﻮ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻣﻬﻢ د ﻣﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﺨﻮا ځﻴﻨﻲ ﻻرښﻮوﻧﻲ‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻲ دي ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮﻟﻮ اﺳﺎﺳﻲ ﻛړﻧﻼري راښﻴﻲ‪.‬‬

‫اﻓﺮاد )ﺧﻠګ( او اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﭘﻪ اوﺳﻨۍ ﻧړۍ ﻛﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪:‬‬

‫ﻣﻠﺖ ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﭘﻪ زړه زﺧﻤﻲ ﺳﻮى دئ او دښﻤﻨﺎن د ﻻ زﻳﺎت ﺗﺎوان ﭘﻪ‬
‫ﻓﻜﺮ ﻛﻲ دي‪ .‬ﺧﻠګ اﻣﻨﻴﺖ او اﻧﺘﻘﺎم دواړه ﻏﻮاړي‪ .‬ﻛﯧﺪﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ داﺳﻲ‬
‫ﻳﻮه ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ اﺿﻄﺮاري ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪ ،‬د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﺪه ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺤﺪود ﻛړه ﺳﻲ؟ آﻳﺎ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﻳﺪ د ﺗﺮورﻳﺴﺘﺎﻧﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪي‪ ،‬ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻟﻪ‬
‫آزادۍ څﺨﻪ ﭘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻳﻲ ﻳﻮ ﺑﯥ ﺳﺎرى ټﺮورﻳﺴټﻲ ﻋﻤﻞ ﺳﺮ ﺗﻪ‬
‫ورﺳﺎوه‪ ،‬ﺑﯥ دﻓﺎع او ﻏﻠﻰ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ؟ دا ﻫﻐﻪ ﺳﻮال و‪ ،‬ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ‪۲۰۰۱‬ع ﻛﺎل د ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ ﺗﺮ ﻳﻮوﻟﺴﻤﻲ وروﺳﺘﻪ ورﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ و‪.‬‬
‫ﭘﻪ ډﯦﺮ ﺗﻠﻮار ﺳﺮه ﻳﻲ د وﻃﻦ ﭘﺎﻟﻨﻲ ﻗﺎﻧﻮن ‪ Patriot Act‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ‬
‫ﻣﺨﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻫﻐﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ څﺎرﻧﻪ زﻳﺎﺗﻪ ﻛړه ﭼﻲ ﺗﺮ اﺷﺘﺒﺎه ﻻﻧﺪي راﺗﻠﻞ‪ .‬د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻲ دا ﻟﻮﻣړى ځﻞ ﻧﻪ و‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ دا ډول ﻟﻪ‬
‫ﺗﺸﻨﺞ څﺨﻪ ډك ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ د ﺧﻠګﻮ ﭘﺮ آزادي ګﺎﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﺑﻨﺪﻳﺰوﻧﻪ وﻟګﻮل ﺳﻮل‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ﻓﺸﺎر ﻻﻧﺪي ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻗﺪرت د‬
‫ټﻴﻨګښﺖ او ﻣﺤﺪودوﻟﻮ ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰي ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧږي‪ .‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ د اﻗﺘﺪار او‬
‫ﻣﺪﻧﻲ آزادﻳﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د اﻛﺜﺮﻳﺖ د ﻏﻮښﺘﻨﻮ او د اﻗﻠﻴﺖ د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﺮ‬
‫ﻣﻨځ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻮازن ﺳﺎﺗﻞ څﻪ اﺳﺎﻧﻪ ﻛﺎر ﻧﻪ دئ‪.‬‬
‫ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﺧﻠګ ښﺎﻳﻲ دا وﻣﻨﻲ ﭼﻲ د ﺳﺘﺮي ﻣﺤﻜﻤﯥ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻗﺎﻧﻮن دئ ﺣﺘﻰ ﻛﻪ د ﻛﺎﻧګﺮس ﺧﻮښﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ وي‪ .‬ﻣګﺮ ډﯦﺮ ﺧﻠګ ښﺎﻳﻲ دا‬
‫وﻧﻪ ﻣﻨﻲ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ډګﺮ ﻛﻲ ﻟﻤﻮﻧځ ﻛﻮي ﺑﺎﻳﺪ اﻟﻮﺗﻜﻲ ﺗﻪ‬
‫ﭘﻪ دې اﺷﺘﺒﺎه ﭘﺮې ﻧﻪ ښﻮول ﺳﻲ ﭼﻲ دوى ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ اﻟﻮﺗﻜﻪ ﻛﻲ ﺑﻤﺐ‬
‫ﻛښﯧږدي‪ .‬آﻳﺎ د ﻫﻐﻮ ﺧﻠګﻮ ﺧﺎﺻﻪ څﺎرﻧﻪ ځﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ وﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻲ څﯧﺮې ﻳﯥ د‬
‫ﻣﻨځﻨﻲ ﺧﺘﻴځ اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻮ ﺗﻪ ورﺗﻪ دي او دوى ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻮازي ښﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺮورﻳﺴټﺎن وي؟ او ﻛﻪ ﭼﻴﺮي دوى ټﺮورﻳﺴﺘﺎن ﻧﻪ وي آﻳﺎ دوى ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭘﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺗﻮګﻪ‪ ،‬اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﻮ ﻟﻴﻜﻠﻰ ﺳﻨﺪ دئ ﭼﻲ د ﻳﻮه ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ د ﺟﻮړښﺖ ﻋﻤﺪه ټﻜﻲ ﺑﻴﺎﻧﻮي‪ .‬ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺘﺎن )اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن( د‬
‫ﻳﻮ ﻟړ ﻗﻮاﻋﺪو او دودوﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻮي ﭼﻲ د ﻫﻐﻪ ﭘﺮ اﺳﺎس ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﭙﻠﻲ‬
‫ﭼﺎري ﭘﺮ ﻣﺦ ﺑﻴﺎﻳﻲ‪ .‬دا ﻗﻮاﻋﺪ او دودوﻧﻪ ښﺎﻳﻲ ﻟﻴﻜﻠﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﻟﻴﻜﻠﻲ وي‪ ،‬ښﺎﻳﻲ د‬
‫ﻳﻮې ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭘﺮوﺳﯥ ﻟﻪ ﻻري وﺿﻊ ﺳﻮي وي او ﻳﺎ ﻫﻢ ﺗﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭘﺮوﺳﯥ دﺑﺎﻧﺪي‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻲ وي‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ټﻮل ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ځﺎﻧﺘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻟﺮي ځﻜﻪ دوى د‬
‫ځﻴﻨﻮ ټﺎﻛﻠﻮ ﻗﻮاﻋﺪو ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﺧﭙﻠﻲ ﭼﺎري ﭘﺮ ﻣﺦ ﺑﻴﺎﻳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺑﯥ ﻧﻈﻤﻮ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺪو‪ ،‬او ﻳﺎ‬
‫ﻫﻢ اﺳﺘﺒﺪادي ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ﭘﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ دوﻣﺮه ﺣﺴﺎب وﻧﻪ ﺳﻲ‪.‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻲ وﺳﻠﻪ واﻟﻮ ﻗﺒﻴﻠﻮ او ﺟﻨګﺴﺎﻻراﻧﻮ ﺳﺮه وﻳﺸﻠﻰ دئ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻧﻪ دئ‬
‫ﺗﻮاﻧﯧﺪﻟﻰ ﭼﻲ ﺧﭙﻞ ﻧﻮى اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻛړي‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎﻧګﻮ ﻛﻲ )ﭘﺨﻮاﻧﻲ‬
‫زاﻳﺮ(‪ ،‬ﻣﻮﺑﻮﺗﻮ ﻫﻴڅ ﻫﻐﻪ ﺷﻲ ﺗﻪ ﭼﻲ د ﻫﻴﻮاد ﻟﻪ ﺷﺘﻤﻨۍ څﺨﻪ د ده د ﻏﻼ ﻣﺨﻪ ﻳﻲ‬
‫ﻧﻴﻮﻟﻪ‪ ،‬اﺟﺎزه ﻧﻪ ورﻛﻮﻟﻪ‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۳۶‬ع ﻛﻲ ﺳټﺎﻟﻴﻦ‪ ،‬ﻛټ ﻣټ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﻲ‬
‫ﺧﻮﻧړۍ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻳﻲ ﭘﻴﻞ ﻛړه‪ ،‬د ﺷﻮروي اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راووړ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫ﻛﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ ډﯦﺮ ښﻪ ښﻜﺎرﯦﺪى‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ او اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻳﻮ څﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‬
‫ﺑﻴﺎ ﻳﻮ واﺣﺪ ﻟﻴﻜﻠﻰ ﺳﻨﺪ ﻧﻪ ﻟﺮي ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ دواړه ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ځﺎﻧﺘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻟﺮي‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ دودوﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺗﻌﺎﻣﻼت او ﻋﻨﻌﻨﺎت‪ ،‬ﭼﻲ د ﭘﯧړﻳﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ ﻳﻲ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ دئ‪ ،‬دوﻣﺮه ﻗﻮي دي ﭼﻲ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺣﻜﻮﻣﺖ ځﺎن‬
‫ﻫﻐﻮ ﺗﻪ ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ وﻳﻼى ﺳﻮ ﭼﻲ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻫﻢ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫اوس د ډﯦﺮو ﻫﻴﻮادو ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻛﻲ ﻓﺮدي ﺣﻘﻮق او آزادي ګﺎﻧﻲ ﭘﻪ‬
‫څﺮګﻨﺪه ﺗﻮګﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﻮي دي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ‬
‫دا ﻛﺎر ډﯦﺮ ﭘﺨﻮاﺳﻮى دئ‪ ،‬ﻣګﺮﻛﺎﻧﺎډا ﺧﭙﻞ د ﺣﻘﻮﻗﻮ او آزادي ګﺎﻧﻮ ﻣﻨﺸﻮر ﻳﻮازي‬
‫ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۸۲‬ع ﻛﻲ ﻻﺳﺘﻪ راووړ‪ .‬ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻲ دې ﺗﻪ ﻣﻌﺎدل ﺷﻰ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻛﺎل‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾63‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫‪۲۰۰۰‬ع ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د اروﭘﺎ د ﺑﺸﺮ د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗړون‬
‫وﻣﺎﻧﻪ‪ .‬ﺗﺮ دې دﻣﺨﻪ‪ ،‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺣﻘﻮق او آزادي ګﺎﻧﻲ دوﻣﺮه ښﻜﺎره او روښﺎﻧﻪ ﻧﻪ‬
‫وې‪.‬‬
‫ﻟﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ څﺨﻪ داﺳﻲ ﺗﻮﻗﻊ ﻛﯧږي ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻼت‪،‬‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎت‪ ،‬او ﺣﺪود وټﺎﻛﻲ او د اﻗﻠﻴﺖ او اﻛﺜﺮﻳﺖ د ګټﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﺗﻮازن ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫راوړي‪ .‬ﻣګﺮ ټﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺳﻲ ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻫﺎن ﻧﻪ ﻳﻮازي ﻫﻐﻪ‬
‫څﻪ څﯧړي ﭼﻲ ﻟﻴﻜﻞ ﺳﻮي وي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ ﺗﻄﺒﺒﻴﻘﯧږي‪ ،‬ﻫﻢ‬
‫څﯧړي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ډﯦﺮ ﻟﻨډ دئ او ډﯦﺮ ﺷﻴﺎن ﻳﻲ‬
‫ﻧﺎوﻳﻠﻲ ﭘﺮې اﻳښﻲ دي‪ .‬د دې اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن اووه ﻣﺎدې ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣﺪه د دوﻟﺖ د‬
‫ﻫﺮي څﺎﻧګﻲ اﻗﺘﺪار ټﺎﻛﻲ‪ ،‬وروﺳﺘﻨﻲ ﻳﻮوﻳﺸﺖ ﺿﻤﺎﻳﻢ ﻳﯥ ﭘﻪ ﭘﺮاﺧﻪ ﺗﻮګﻪ ﻣﺪﻧﻲ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺗﻌﺮﻳﻔﻮي ﻣګﺮ ډﯦﺮ ﺷﻴﺎن ﻳﻲ و ﺗﻔﺴﻴﺮﺗﻪ آزاد ﭘﺮې اﻳښﻲ دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ‪ ،‬ډﯦﺮو ﻫﻐﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﭼﻲ ﺗﺮ دوﻫﻤﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې‬
‫وروﺳﺘﻪ اﺳﺘﻘﻼل ګټﻠﻰ دئ‪ ،‬داﺳﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻮړ ﻛړي دي ﭼﻲ د ﭘﺎم وړ‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻟﺮي‪ .‬ﺗﺮ ﺟﻨګ وروﺳﺘﻪ د ﺟﺎﭘﺎن اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۶‬ع‬
‫ﻛﻲ ﭘﻪ ﺟﺎﭘﺎن ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﺨﻮا ﭘﻪ ﭘﻨځﻮ ورځﻮ ﻛﻲ ﺗﺴﻮﻳﺪ‬
‫ﺳﻮ‪ ،‬ﻳﻮازي د ﺧﻠګﻮ د ﺣﻘﻮﻗﻮ او وﻇﺎﻳﻔﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب څﻠﻮﻳښﺖ ﻣﺎدې ﻟﺮي ﭼﻲ د ﻛﺎر‬
‫ﺣﻖ‪ ،‬د آﺑﺮوﻣﻨﺪه ژوﻧﺪ ﺣﻖ‪ ،‬او د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻮ ﺣﻖ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﺗﺮ‬
‫ﺟﻨګ وروﺳﺘﻪ د ﺟﺮﻣﻨﻲ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻮﻣړۍ ﻣﺎده ﻫﻢ د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻳﻮ اوږد‬
‫ﻟﻴﺴﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﭼﻲ ﻧﻪ ﻳﻮازي اﺳﺎﺳﻲ ﺣﻘﻮق او آزادي ګﺎﻧﻲ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻰ ﺑﻠﻜﻲ‬
‫ﻫﻤﺪارﻧګﻪ‪ ،‬د دوﻟﺖ ﻟﺨﻮا د ښﻮوﻧﻲ او روزﻧﻲ د ﺳﻴﺴټﻢ او د اﻗﺘﺼﺎد څﺎرﻧﻪ او‬
‫ﻛﻨټﺮول ﭘﻪ دې اوږده ﻟﻴﺴﺖ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻛړه ﺳﻮي دي‪.‬‬
‫د ﺑﺮازﻳﻞ د ‪۱۹۸۸‬ع ﻛﺎل اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ډﯦﺮﺣﻘﻮق راڅﺮګﻨﺪوي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻔﺘﻪ‬
‫ﻛﻲ څﻠﻮﯦښﺖ ﺳﺎﻋﺘﻪ ﻛﺎر‪ ،‬د روﻏﺘﻴﺎ او ﺗﻘﺎﻋﺪ ﭘﻼﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺪ اﻗﻞ ﻣﺰد )ﻣﻌﺎش(‪ ،‬ﺣﺪ‬
‫اﻛﺜﺮ ﺳﻮد‪ ،‬د ﻣﺤﻴﻂ ﺣﻔﺎﻇﺖ او داﺳﻲ ﻧﻮر زﻳﺎت ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﭼﻲ د ﺑﺮازﻳﻞ ﻛﻤﺰورى‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻲ ﺗﺮ ﻋﻬﺪه ﻧﻪ ﺳﻲ وﺗﻼى‪ .‬اوس ډﯦﺮ ﻛﺴﺎن ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دي ﭼﻲ دا‬
‫دوﻣﺮه زﻳﺎت ټﻮﻟﻨﻴﺰ او اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﻘﻮق ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﻟﻮﻣړي ﺳﺮه د ﺑﺮازﻳﻞ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ ﻧﻪ واى داﺧﻞ ﻛړه ﺳﻮي‪ ،‬دا ډول ﺣﻘﻮق ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ اړه ﻟﺮي او ﻳﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آزاد ﺑﺎزار ﺗﻪ ورﭘﺮﯦښﻮول ﺳﻮي واى‪ .‬ﭘﻪ ﻧﻮﻳﻮ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻛﻲ د داﺳﻲ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻮ داﺧﻠﻮل‪ ،‬ﭼﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﯧﺪاى ﻧﻪ ﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮل ځﻜﻪ دئ ﭼﻲ ﺗﺴﻮﻳﺪ ﻛﻮوﻧﻜﻲ‬
‫﴿‪﴾64‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻳﯥ ﻓﻜﺮﻛﻮي دوى اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ او اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺸﻜﻼت اﺻﻼح ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ښﺎﻳﻲ ﺑﯥ ﻟﻪ ﻟﻴﻜﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن څﺨﻪ ژوﻧﺪ وﻛړاى ﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻪ څﻪ‬
‫ﻫﻢ اوس د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻳﻮه ﻟﻴﻜﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن دﺗﺴﻮﻳﺪ ﭘﻪ ﺗﻜﻞ ﻛﻲ‬
‫دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻت ﺑﻴﺎ د ﻳﻮ ډﯦﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه ﻛﺎروﻧﻪ ﺳﺮ‬
‫ﺗﻪ رﺳﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ او ﻫﻢ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻴﺎت د‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ ﺗﯧﺮﯦﺪﻟﻮ ﺳﺮه ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺳﻮي دي‪ .‬ﻣګﺮﭘﻪ دې راوروﺳﺘﻪ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻴﻮ ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ډﯦﺮ اوږده ﻟﻴﻜﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻮړ ﻛړي دي ﭼﻲ ﻫﺮ ﺷﻰ‬
‫ﻳﯥ ﭘﻪ ډﯦﺮ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﭘﻜښﯥ ځﺎى ﻛړى دئ‪.‬‬
‫د اوﻟﺲ ﻟﻮړﺗﺮﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪:‬‬
‫ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﻪ ﻫﻤﺎﻏﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻨځﺘﻪ راوړي ﻟﻜﻪ د ﺑﻴﻦ اﻟﻨﻬﺮﻳﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧګﺬار ﻫﺎﻣﻮراﺑﻲ ‪ Hammurabi‬ﭼﻲ د ﺑﺎﺑﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره درﻟﻮد او ﻫﻐﻪ دا ﭼﻲ‬
‫ﻏﻮښﺘﻞ ﻳﻲ د اوﻟﺲ دﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻨﺴټ ﻛښﯧږدي‪ .‬اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ د ټﻮﻟﻨﻲ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ او ﻣﻬﻢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ دي ﭼﻲ ﭘﻪ اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﺮ ﭘﻜښﯥ راﻧﻪ وﺳﺘﻞ ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن داﺳﻲ ﻳﻮ ﻣﻌﻴﺎر دئ ﭼﻲ د ﻫﻐﻪ ﭘﺮ اﺳﺎس د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﺧﻠګﻮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﯧږي‪ .‬ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‬
‫ﺳږﻛﺎل ﻳﻮ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړ ﻛړي او ﺑﻞ ﻛﺎل ﻳﻲ ﻟﻐﻮه ﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﺮ راوﺳﺘﻞ ﻗﺼﺪاً ډﯦﺮﻣﺸﻜﻞ ﻛړه ﺳﻮى وي‪ .‬ﭘﻪ ﺳﻮﻳډن ﻛﻲ‪ ،‬د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﻐﻴﺮات ﺑﺎﻳﺪ د ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺷﻤﻮل د ﭘﺎرﻟﻤﺎن د دوو ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ دورو ﻟﺨﻮا‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺳﻲ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ ﺗﻐﻴﺮراوﺳﺘﻞ ﺗﺮ‬
‫دې ﻻ ﻫﻢ ﻣﺸﻜﻞ دئ‪ .‬ډﯦﺮ ﻋﺎم ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ ﻳﻲ دا دئ ﭼﻲ د ﺳﻨﺎ او اوﻟﺴﻲ ﺟﺮګﯥ‬
‫دوه ﭘﺮ درﻳﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛړي وروﺳﺘﻪ ﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ د اﻳﺎﻟﺘﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮ د‬
‫اﺳﺘﺎزو درې ﭘﺮ څﻠﻮرﻣﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻫﻢ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛړي‪ .‬دا ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د ﻛﺎل ‪ ۱۷۹۱‬راﭘﻪ دې ﺧﻮا ﻳﻮازي اووﻟﺲ واره ﺗﻐﻴﺮات راﻏﻠﻲ دي‪ ،‬دا‬
‫ښﻴﻲ ﭼﻲ د دې ﻛﺎر ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ څﻮﻣﺮه ﻣﺸﻜﻞ دئ‪.‬‬
‫د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ‪:‬‬
‫څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮڅﻮﻣﺮه ﭘﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻮي ﻫﻢ وي‪،‬‬
‫ټﻮل ﺣﻘﻮﻗﻲ او اداري ﻣﺴﺎﻳﻞ او ﻣﺸﻜﻼت ﭘﻪ ﺑﺮﻛﻲ ﻧﻴﻮﻻى ﻧﻪ ﺳﻲ‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾65‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ډﻳﺮو ځﺎﻳﻮﻧﻮ ﻛﻲ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راوړل ﺳﻮې ده څﻮ وﻛﻮﻻى ﺳﻲ‬
‫ﭘﻪ ټﺎﻛﻠﻮ ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ د ﻟﻮړﺗﺮﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن )ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن( ﺗﻔﺴﻴﺮ وﻛړي‪ .‬د‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻪ ﻧړﻳﻮاﻟﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﻛﻲ ﻳﻮ ﻧﻮى ﺷﻰ دئ‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﻟﻮﻣړى د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻰ او ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ‬
‫ﻟﺴﻴﺰو ﻛﻲ ﻧﻮرو ځﺎﻳﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻫﻢ ﭘﺮاخ ﺳﻮى دئ‪ .‬اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ د ټﺎﻛﻠﻮ ﭘﯧښﻮ‬
‫ﭘﺮ وﺧﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻲ‪ .‬څﻮك دا ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻟﺮي ﭼﻲ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﻋﺒﺎراﺗﻮ او‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﺪﻳﻮ د ﺗﻔﺴﻴﺮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ وﻧﻴﺴﻲ؟ ﭘﻪ ﻟﻮﻣړي ﺳﺮ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ‪ ،‬او اوس ﺗﺮ دﯦﺮﺷﻮ زﻳﺎﺗﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ دا ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ د ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻨﻲ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻣﺤﻜﻤﯥ ﭘﺮ ﻏﺎړه وراﭼﻮﻟﻰ دئ‪ .‬ﭼﻲ دا ﻣﺤﻜﻤﻪ د ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻴﺎﻛﺘﻨﻲ )ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ(‬
‫ﻗﺪرت ﻟﺮي او ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﻐﻪ اﻋﻤﺎل ﭼﻲ دا ﻣﺤﻤﻜﻪ ﻳﻲ د اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻼف وﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟﻐﻮه او ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم ﻛړي‪ .‬د ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻴﺎ ﻛﺘﻨﻲ د ﻗﺪرت ﭘﻪ‬
‫ﻫﻜﻠﻪ ﻫﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ او ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻈﺮﻳﺎت وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ډﯦﺮو ﻣﻨﻘﺪﻳﻨﻮ‬
‫ﺳﺘﺮه ﻣﺤﻜﻤﻪ )ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﻲ ارل وارن ‪ Earl Warren‬ﻟﻪ‪۱۹۵۳‬ع‬
‫څﺨﻪ ﺗﺮ ‪۱۹۶۹‬ع ﭘﻮري د ﺳﺘﺮي ﻣﺤﻜﻤﯥ ﻗﺎﺿﻲ و( ﭘﻪ دې ﻣﺘﻬﻢ ﻛړه ﭼﻲ ﺧﭙﻠﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻲ د ﻣﻤﻠﻜﺖ د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﺗﺤﻤﻴﻠﻮﻟﻪ‪ .‬ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣﺪه ﭘﻮري ﭘﻪ‬
‫رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ‪ ،‬اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻐﻪ څﻪ دي ﭼﻲ ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﻳﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮوي‪ ،‬ﻣګﺮ ډﯦﺮ‬
‫وﺧﺖ د ﻋﻨﺪي ‪ subjective‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻄﺮﻫﻢ ورﺳﺮه ﺗړﻟﻰ دئ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧګﻪ‪ ،‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﻴډراﻟﻲ ﻣﺤﻜﻤﻪ ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬
‫ﺳﺘﺮي ﻣﺤﻜﻤﯥ ﭘﺮ ﺳﻴﺴټﻢ ﺟﻮړه ﺳﻮې ده )ﻣګﺮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻟﻪ ﺳﺘﺮي ﻣﺤﻜﻤﯥ‬
‫ﺳﺮه ﻳﻲ ﺗﻮﭘﻴﺮ دا دئ ﭼﻲ دا ﻣﺤﻜﻤﻪ ﺷﭙﺎړس ﻗﺎﺿﻴﺎن ﻟﺮي( دا ﺻﻼﺣﻴﺖ او‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ ﻟﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه‪ ،‬ﭼﻲ دوى ﻳﯥ ‪ Grundgestez‬ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬د ټﻮﻟﻮ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻳﻘﻴﻨﻲ ﻛړي‪ .‬ﻣګﺮ ټﻮﻟﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ و ﺳﺘﺮي ﻣﺤﻜﻤﯥ ﺗﻪ د ﻗﻀﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﺎ ﻛﺘﻨﻲ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻧﻪ دئ ورﻛړى‪ ،‬ځﻴﻨﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ دا ﻗﺪرت ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﺗﻪ‬
‫ورﺳﭙﺎرﻟﻰ دئ‪ .‬ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ ﻳﻮازي ﭘﺎرﻟﻤﺎن د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻛﻪ ځﻴﻨﻲ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻛﻲ ﻟﻴﻜﻞ ﺳﻮي دي‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ او د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮل‪:‬‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺮ ډﯦﺮه ځﺎﻳﻪ ﭘﻪ دې اړه ﻟﺮي ﭼﻲ څﺮﻧګﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮﯦږي‪ .‬دوه‬
‫ﺑﯧﻞ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮه ورﺗﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻟﺮي ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ ﺑﺎﻟﻜﻞ‬
‫﴿‪﴾66‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺳﺮه ﺑﯧﻞ وي‪ .‬د ﺳﻮﯦډن او اﻳټﺎﻟﻴﺎ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺳﺮه ورﺗﻪ ﺟﻮړښﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ د‬
‫دوى ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ډﯦﺮﺳﺮه ﺑﯧﻞ دئ‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ د دوى ﻟﻴﻜﻠﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﻪ ﺟﻼ ﺗﻮګﻪ‬
‫وﻇﻴﻔﻪ اﺟﺮاء ﻛﻮي‪ .‬اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ ﻳﻮه اﻓﺴﺎﻧﻪ وي‪ .‬د ﺷﻮروي‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د دوﻟﺖ ﻳﻮ ﭼﻮﻛﺎټ درﻟﻮدى ﭼﻲ د اوﻟﺴﻲ ﺟﺮګﯥ او ﺳﻨﺎ څﺨﻪ‬
‫ﺟﻮړه ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻳﻲ درﻟﻮده او اﺟﺮاﺋﻴﻪ او اداري واك د وزﻳﺮاﻧﻮ ﺷﻮرا ﺗﻪ ورﻛړه‬
‫ﺳﻮى و‪ ،‬ﭼﻲ و ﻳﻮې ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﻪ ورﺗﻪ وه‪ .‬اوﻟﺲ ﺗﻪ ﻫﻢ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻜﻮ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻳﻮ‬
‫اوږد ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻨﻞ ﺳﻮى و‪.‬ﭘﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻓﺮدي ﺣﻘﻮﻗﻮ ﭘﻪ ګډون‪ ،‬ﻫﺮڅﻪ د‬
‫ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ ګﻮﻧﺪ د ﻟﻮړﭘﻮړي ډﻟﻲ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ وه‪.‬‬
‫د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺎﺑﻖ ‪ Constitutionalism‬ﻣﻌﻨﻰ دا ده ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫واك ﻣﺤﺪودﻳﺖ وﻟﺮي‪ .‬دا ﻛﺎر د اﻧګﻠﺴﺘﺎن ﻟﻪ ﻣګﻨﺎ ﻛﺎرﺗﺎ ‪ Magna Carta‬څﺨﻪ‬
‫راﭘﻴﻞ ﺳﻮى دئ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۲۱۵‬ع ﻛﻲ د اﻧګﻠﺴﺘﺎن اﺷﺮاﻓﻮ ﭘﺎﭼﺎ د ﻫﻐﻪ ﭘﻪ اﻣﻀﺎ‬
‫ﻛﻮﻟﻮ ﻣﺠﺒﻮر ﻛړ‪ .‬دا ﺳﺘﺮ ﻣﻨﺸﻮر ]ﻣګﻨﺎ ﻛﺎرﺗﺎ[ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﻳﺎدوﻧﻪ ﻧﻪ ﻛﻮي او‬
‫ﺻﺮف د ﭘﺎﭼﺎ واك ﻣﺤﺪودوي‪ .‬ﻣګﺮ د ﭘﯧړﻳﻮ ﭘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ څﺨﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ او ﻛﺎﻧﺎډا ﻛﻲ دډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ او ﻓﺮدي آزادي‬
‫ګﺎﻧﻮ د ﺧﭙﺮوﻟﻮ او ﭘﺮ ﻣﺦ ﺑﻴﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻮى دئ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﭼﻲ ﻟﻪ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻣﺨﻲ اداره ﻛﯧږي‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ او ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻳﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﭘﻪ ﻗﺪرت ﻛﻲ ﻣﺤﺪودﻳﺖ راوﻟﻲ څﻮ د ﺧﻠګﻮ اﺳﺎﺳﻲ ﺣﻘﻮق ﺗﺮ ﭘښﻮ ﻻﻧﺪي ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘﻪ او اﺳﺘﺒﺪادي ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺪود ﻧﻪ‬
‫دي‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ څﻮ ﻫﻢ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ ﻳﻲ ذﻛﺮ ﺳﻮى وي‪ ،‬ﺧﻮ اﻓﺮاد او اﻗﻠﻴﺘﻮﻧﻪ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﺧﭙﻞ ﺳﺮه اﻋﻤﺎﻟﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪي د ډﯦﺮ ﻟږ ﺣﻤﺎﻳﺖ څﺨﻪ ﺑﺮﺧﻮرداره وي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ‪۱۹۷۰‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﭼﻴﻠﻲ او ارﺟﻨټﺎﻳﻦ ﭘﻪ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﭘﻪ زرﻫﺎوو ﺗﻮرن ﭼﭙﻲ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﻲ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د ﺑﺸﺮي ﺣﻘﻮﻗﻮ وﻋﺪه ورﺳﺮه ﺳﻮې‬
‫وه‪] ،‬ورك[ ﺳﻮل )ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻜﻨﺠﻪ او ووژل ﺳﻮل(‪.‬‬
‫د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻫﺪف‪:‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻪ ﻛﻮي‪ ،‬ﻧﻮ وﻟﻲ ځﺎن ﺗﻪ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﻟﻴﻜﻠﻮ ﺗﻜﻠﻴﻒ ورﻛﻮي؟ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻳﻮ ﻟړ دﻧﺪې ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮي‪ :‬اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﻪ ﻟﻴﻜﻠﻲ ﺗﻮګﻪ د ﻣﻠﻲ اﻳډﻳﺎل‬
‫)ارﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺼﺐ اﻟﻌﻴﻦ( ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﻚ ﺷﻜﻞ وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ ،‬د دوﻟﺘﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ او‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾67‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻮرﻣﻮﻟﺒﻨﺪي ﻛﻮي‪ ،‬او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻫڅﻪ ﻛﻮي د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫د ﺣﻜﻤﺮواﻳﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﺣﻖ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛړي‪.‬‬
‫د ﻣﻠﻲ اﻳډﻳﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د‬
‫ﻣﻘﺪﻣﯥ ‪ preamble‬ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﻠﺖ و ﺷﭙږو اﻫﺪاﻓﻮ ﺗﻪ وﻗﻒ دئ‪ :‬د ﻻ‬
‫زﻳﺎت ﺑﺸﭙړ وﺣﺪت ﻣﻨځﺘﻪ راوړل‪ ،‬د ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻨځﺘﻪ راوړل او ﻗﺎﻳﻤﻮل‪ ،‬د آراﻣۍ او‬
‫ﺳﻮﻛﺎﻟۍ ﺗﻀﻤﻴﻦ‪ ،‬د ﻣﻠﺖ ګډه دﻓﺎع‪ ،‬د ټﻮﻟﻮ ﺧﻠګﻮ د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻮﺳﺎﻳﻨﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ﻫڅﻪ ﻛﻮل‪ ،‬او د اوﻟﺲ د آزادۍ ﺳﺎﺗﻨﻪ‪ .‬د ﻣﻠﻲ اﻳډﻳﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ﺷﻮروي د‬
‫‪۱۹۷۷‬ع ﻛﺎل اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن اﻋﻼم وﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ﻳﻮه )ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﯥ‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺴټﻲ ټﻮﻟﻨﻪ( ده ﭼﻲ ﻳﻮه ﺑﯥ ﻃﺒﻘﯥ ﻳﻮﺗﻮﭘﻴﺎ )ﺧﻴﺎﻟﻲ ﻧړۍ( ﺑﻪ ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫راوړي‪ .‬د ﻣﻠﻲ اﻳډﻳﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د اﻟﻤﺎن د ﻓﻴﺪراﻟﻲ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻫڅﻪ ﻛﻮي د ﻧﺎزي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺮ ډول اﺛﺮات ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﻳﻮﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺮﯦﻜړه ﻛﻮي ﭼﻲ د‬
‫ﻧړۍ د ﺳﻮﻟﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻮي‪ ،‬او ﭘﻪ ډاګﻪ دا اﻋﻼﻣﻮي ﭼﻲ د اﻟﻤﺎن د ﺧﻠګﻮ‬
‫ﻫﻴڅ ګﺮوپ ﺑﻪ ﻟﻪ اﻟﻤﺎﻧﻲ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ څﺨﻪ ﻣﺤﺮوم ﻧﻪ ﻛړه ﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻲ اﻟﺒﺘﻪ دا د ﻫټﻠﺮ د‬
‫ﻧﻮرﻧﺒﺮګ د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﻳﻮ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ دئ ﭼﻲ د ﻫﻐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﭘﻪ‬
‫ﺳﻠﻬﺎوو زره اﻟﻤﺎﻧﻴﺎن ﻟﻪ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ څﺨﻪ ﻣﺤﺮوم ﺳﻮل‪.‬‬
‫د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻘﺪﻣﯥ او د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻟﻴﺴﺘﻮﻧﻪ ﺳﻴﻤﺒﻮﻟﻴﻜﻲ څﺮګﻨﺪوﻧﻲ دي‬
‫ﭼﻲ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﺗﺪوﻳﻨﻮوﻧﻜﻮ )ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻮ( د ارزښﺘﻮﻧﻮ‪ ،‬اﻳډﻳﺎﻟﻮﻧﻮ او اﻫﺪاﻓﻮ‬
‫ښﻜﺎرﻧﺪوﻳﻲ ﻛﻮي‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﯥ ډﯦﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻜﻞ ﻟﺮي او ﭘﻪ دې ﭘﻮري اړه ﻟﺮي ﭼﻲ‬
‫څﺮﻧګﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮﯦږي‪ .‬ﻣﺜﻼً د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د "ﻻ زﻳﺎت ﺑﺸﭙړ‬
‫وﺣﺪت ﻣﻨځﺘﻪ راوړل" څﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي؟ د اﻣﺮﻳﻜﯥ داﺧﻠﯥ ﺟﻨګ د ﻫﻤﺪې‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻲ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﻣﻨﺎﻗﺸﯥ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻰ‪ .‬ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د‬
‫"ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻨځﺘﻪ راوړل او ﻗﺎﻳﻤﻮل" ﻳﻌﻨﻲ څﻪ؟ ﻋﺪاﻟﺖ څﻪ ﺷﻲ دئ‪ ،‬او آﻳﺎ ﻋﺪاﻟﺖ د‬
‫ټﻮﻟﻮ اﺗﺒﺎﻋﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ ﺷﺎن دئ؟ دا ﭼﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﺎن )ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﺗﻮر‬
‫ﭘﻮﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﺎن ﺑﻮﻟﻲ( د دوو ﭘﯧړﻳﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻣﺴﺎوي ﺣﻘﻮﻗﻮ څﺨﻪ‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻛړه ﺳﻮي وي‪ ،‬ﻧﻮ اوس ﺑﺎﻳﺪ دوى ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻛﻲ د ﺷﺎﻣﻴﻠﺪو او ﻫﻢ د‬
‫ﻛﺎر ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ اﻣﺘﻴﺎز ورﻛړه ﺳﻲ؟ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﻮ ﻣﻠﻲ اﻳډﻳﺎل دئ ﻣګﺮ د‬
‫اﻫﺪاﻓﻮ او ارزښﻮﻧﻮ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﯥ ځﻴﻨﻮ ﺗﺼﺎﻣﻴﻤﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮﭘﻮري اړه ﻟﺮي(‪.‬‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻳﻮه ﻟﻴﻜﻠﯥ ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﻧﻘﺸﻪ ده‪ ،‬ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ د‬
‫﴿‪﴾68‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻏړو دﻧﺪې ﭘﻜښﯥ ټﺎﻛﻞ ﺳﻮي وي‪ ،‬د دوﻟﺖ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻗﻮاوو ﺻﻼﺣﻴﺖ او‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﭘﻜښﯥ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻮى وي‪ ،‬او ﻫﻢ د ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻮﻧﻮ د راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻛﻲ د ﺣﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ او ﻣﻨﻈﻤﻲ ﻻري ﭼﺎري راﺗﻪ څﺮګﻨﺪي وي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻟﻮﻣړۍ څﺨﻪ ﺗﺮ درﻳﻤﻲ ﻣﺎدې ﭘﻮري د ﻛﺎﻧګﺮس‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬
‫او ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻗﻮې د وﻇﺎﻳﻔﻮﻛُﻠﻲ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻮي‪ .‬ﻛﺎﻧګﺮس ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﻣﺎﻟﻴﺎت او‬
‫ګﻤﺮﻛﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ټﻮل ﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﺮ ﺻﺎدراﺗﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻪ ﺳﻲ وﺿﻊ‬
‫ﻛﻮﻻي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻗﻮاوو اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان ﻧﻮﻣﻮل ﺳﻮى دئ‪ ،‬ﻣګﺮ د‬
‫ﻣﻌﺎﻫﺪاﺗﻮ د اﻧﻌﻘﺎد ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﺎﻳﺪ د ﺳﻨﺎ )ﻣﺸﻮره او ﻣﻮاﻓﻘﺖ( ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړي‪ .‬ﭘﻪ ﻳﻮه‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﭼﻲ د ﻗﻮاوو ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻮﺟﻮد وي‪ ،‬اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د دوﻟﺖ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ‬
‫ﻗﻮاوو د ﺻﻼﺣﻴﺘﻮﻧﻮ او ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻮﻧﻮ وﯦﺶ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي او ﻫﻢ د ﻫﺮي څﺎﻧګﻲ‬
‫ﻗﺪرت ﻣﺤﺪودوي‪.‬‬
‫ﺑﻞ ﻫﻴڅ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺷﺎن د "‪"checks and balances‬‬
‫څﺨﻪ ﻛﺎر ﻧﻪ اﺧﻠﻲ‪ ،‬ډﯦﺮ ﻳﯥ ﺣﺘﻰ د ﻗﻮاوو ﭘﺮ وﺣﺪت ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻮي‪ .‬ﻟږ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ دي‬
‫ﭼﻲ د ﻗﺪرت ﻟﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ څﺨﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺑﻨﺴټ اﻳښﻮوﻧﻜﻮ ﭘﻠﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻛﺮﻛﻪ‬
‫ﻛﻮي‪ .‬د روﺳﻴﯥ د ‪۱۹۹۳‬ع ﻛﺎل اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺗﻪ ډﯦﺮ زﻳﺎت او‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن‪ ،‬دوﻣﺎ ‪ ،Duma‬ﺗﻪ ډﯦﺮ ﻟږ ﻗﺪرت ورﻛړى دئ او ډﯦﺮ ﻟږ روﺳﺎن ﭘﻪ دې ﺑﯥ‬
‫ﺗﻮازﻧۍ ﺑﺎﻧﺪي اﻧﺪﯦښﻤﻦ دي‪ .‬ﺣﺘﻰ ډﯦﺮ روﺳﺎن د اﻧﺎرﺷۍ د ﻣﺨﻨﻴﻮي او اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺛﺒﺎت ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ ﻗﻮي ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺧﻮښﻮي‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﺮ ﻛﻲ واﻗﻊ وي‪ .‬دا ﭼﻲ ﻳﻮ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن څﺮﻧګﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﯧږي‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﭼﻲ ووﻳﻞ ﺳﻮل‪ ،‬د ﻳﻮه ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﭘﻮري ډﯦﺮه اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﻣﺮﻛﺰي او ﻣﻨﻄﻘﻮي ﻳﺎ ﻣﺤﻠﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﺗﺮ‬
‫ﻣﻨځ د ﻗﺪرت وﯦﺶ ﻫﻢ ټﺎﻛﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﻓﻴډراﻟﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬ﻗﺪرت او ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻮﻧﻪ د‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﺣﻜﻮﻣﺖ او اﻳﺎﻟﺘﻲ او وﻻﻳﺘﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ وﯦﺸﻞ ﺳﻮي وي‪ .‬اﻟﻤﺎن‬
‫او اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻏﻮﻧﺪي‪ ،‬ﻓﻴډراﻟﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ دي‪ .‬د دوى‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻪ د ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ‪ ،‬دﻓﺎع او د ﭘﻴﺴﻮ د ﭼﺎﭘﻮﻟﻮ‬
‫د ﭼﺎرو ﻛﻨټﺮول ورﺳﭙﺎرﻟﻰ دئ‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د اﻟﻤﺎن د ﺑﻮارﻳﺎ ‪ Bavaria‬اوﻟﺲ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﺎﻟﻴﺴﯥ ﻧﻪ ﺳﻲ ټﺎﻛﻼى او د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‬
‫ټﻜﺴﺎس ‪ Texas‬ﺧﭙﻠﻲ ﭘﻴﺴﯥ ﻧﻪ ﺳﯥ ﭼﺎﭘﻮﻻى‪ .‬ټﺎﻛﻠﻲ ﺻﻼﺣﻴﺘﻮﻧﻪ ﻣﺮﻛﺰي‬
‫دوﻟﺖ ﺗﻪ ﺳﭙﺎرل ﺳﻮي او ﻧﻮر ﺑﻴﺎ اﻳﺎﻟﺖ ﻳﺎ وﻻﻳﺖ ﺗﻪ ﭘﺮﯦښﻮول ﺳﻮي دي‪ .‬د‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾69‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ دا وﯦﺶ ﻳﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻜﻞ ﻟﺮي‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻗﺪرت او ﺻﻼﺣﻴﺖ ﭼﻲ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻪ ﻧﻪ دئ ورﺳﭙﺎرل ﺳﻮى ﻫﻐﻪ ﭘﻪ‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪ .‬اﻳﺎﻟﺘﻮﻧﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﻌﺎرف‪ ،‬ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﭼﺎري‪ ،‬او‬
‫ﻣﺤﻠﻲ ﺗﺠﺎرت ﻛﻨټﺮوﻟﻮي‪ .‬د ﻗﺪرت دا ډول وﯦﺶ ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‬
‫دوﻣﺮه واﺿﺢ ﻧﻪ دئ‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ ﻓﻴډراﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻣﻌﺎرﻓﻮ‪ ،‬روﻏﺘﻴﺎ او داﺳﻲ‬
‫ﻧﻮري ﭼﺎري ﻫﻢ ﭘﺮ ﻏﺎړه اﺧﻴﺴﺘﻲ دي‪.‬‬
‫ډﯦﺮ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪي ‪ unitary‬ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﻰ ﭼﻲ دوى‬
‫ﻗﺪرت ﭘﻪ ﻣﻨﻄﻘﻮي اﺳﺎس وﯦﺸﻠﻰ ﻧﻪ دئ ﺑﻠﻜﻲ ﻗﺪرت ﻳﯥ د ﻣﻤﻠﻜﺖ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ‬
‫ﻛﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰﻛړى وي‪ .‬د ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ځﻴﻨﻲ ﻣﻨﻄﻘﻮي اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺸﺨﺺ ﺳﻮي وي‪ ،‬ﻣﺜﻼً ځﻴﻨﻲ ﺳﻴﻤﻲ‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ ﻣﺎﻟﻴﺎت وﺿﻊ ﻛړي‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻮي ﺟﺮګﯥ اﻧﺘﺨﺎب ﻛړي او ﻳﺎ د ﺳﻴﻤﻲ‬
‫د اﻧﻜﺸﺎف ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻼﻧﻮﻧﻪ ﺟﻮړ ﻛړي‪ .‬ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ د ﻣﺮﻛﺰ او وﻻﻳﺎﺗﻮ ﺗﺮ‬
‫ﻣﻨځ د ﻗﺪرت ﭘﻪ ﺗﻮازن ﭘﺴﻲ ﻧﻪ ګﺮزي‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ښﺎﻳﻲ ځﻴﻨﻲ ﺳﻴﻤﻮ ﺗﻪ څﻪ‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات ورﻛړي‪ .‬دا ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ښﺎﻳﻲ ځﻴﻨﻲ ﻣﻮﺟﻮده وﻻﻳﺘﻮﻧﻪ او ﺳﻴﻤﻪ ﻳﻴﺰ‬
‫اداري واﺣﺪوﻧﻪ ﺳﺮه ګډ‪ ،‬ﺳﺮه ﺟﻼ او ﻳﺎ ﻳﻲ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﻳﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ دا ﻛﺎر ﭘﻪ‬
‫ﻓﻴډراﻟﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﯧﺪﻻى ځﻜﻪ ﻫﺮ اداري واﺣﺪ ﺧﭙﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ او‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﺟﻮد ﻟﺮي‪.‬‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ښﺎﻳﻲ ﻳﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻪ ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﻚ او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻋﻤﻠﻲ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ وروﺑﺨښﻲ‪ .‬ډﯦﺮ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﻳﻮ دوﻟﺖ ﺗﺮ ﻫﻐﻮ ﭘﻮري ﭘﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻧﻪ ﭘﻴﮋﻧﻲ‬
‫ﭼﻲ ﻳﻮ ﻟﻴﻜﻠﻰ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﯥ ﻣﻨځ ﺗﻪ راوړى ﻧﻪ وي ‪ .‬دا ځﻜﻪ ﭼﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫د دوام او ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ښﻜﺎرﻧﺪوى وي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ﻛﺎﻧﻔﻴډرﯦﺸﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن او ﺗﺮ ﻫﻐﻪ راوروﺳﺘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د اﺳﺘﻘﻼل ښﻜﺎرﻧﺪوى و‪.‬‬
‫زﻳﺎﺗﺮه اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﻪ رژﻳﻢ ﻛﻲ د ﻋﻤﺪه ﺗﻐﻴﺮاﺗﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځﺘﻪ راﺗﻠﻮ وروﺳﺘﻪ‬
‫ﻟﻴﻜﻞ ﺳﻮي دي څﻮ وﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﻧﻮي رژﻳﻢ د واﻛﻤﻨۍ ﺣﻖ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛړي‪ .‬د ﻳﻮه‬
‫رژﻳﻢ ﺗﺮ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ وروﺳﺘﻪ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړووﻧﻜﯥ ﻳﻮه ﺟﺮګﻪ‬
‫‪) constituent assembly‬دا د ﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﻮﻳﻲ ﺟﺮګﯥ ﺗﻪ ورﺗﻪ ښﻜﺎري( ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫راځﻲ څﻮ ﻧﻮى اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن وﻟﻴﻜﻲ‪ .‬د ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭼﻲ ﭘﻪ ‪۱۹۷۷‬ع ﻛﺎل‬
‫ﻛﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮى و‪ ،‬ځﺎن ﻳﯥ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړووﻧﻜﯥ ﺟﺮګﯥ واړاوه څﻮ‬
‫وﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﻓﺮاﻧﻜﻮ ‪ Franco‬ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻐﻮه ﻛړي او ﭘﺮ ځﺎي ﻳﻲ د ﻛﺎل ‪۱۹۷۸‬‬
‫﴿‪﴾70‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨځﺘﻪ راووړ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻳﯥ دا دﻧﺪه ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮﺗﻪ و ﻛﻮرﺗﺲ‬
‫‪ cortes‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺎدي ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ راواوښﺖ‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۹۰‬ع ﻛﻲ‪ ،‬د ﺑﻠﻐﺎرﻳﺎ ﺧﻠګﻮ‬
‫ﻳﻮه ‪ ۴۰۰‬ﻛﺴﻴﺰه ﺳﺘﺮه ﻣﻠﻲ ﺟﺮګﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛړه څﻮ ﺗﺮ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ رژﻳﻢ وروﺳﺘﻪ‬
‫ﻧﻮى اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن وﻟﻴﻜﻲ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻳﯥ دا ﻛﺎر ﺳﺮ ﺗﻪ ورﺳﺎوه‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۹۱‬ﻛﻲ‬
‫د ﺑﻠﻐﺎرﻳﺎ ﺧﻠګﻮ د ﻣﻠﻲ ﺟﺮګﯥ ‪ ۲۴۰‬ﻛﺴﻴﺰه ﭘﺎرﻟﻤﺎن وټﺎﻛﻰ‪ .‬د ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ‬
‫وړﻟﻮ وروﺳﺘﻪ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﻲ ډﻟﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮګﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻨﻌﻨﻮي‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړووﻧﻜﯥ ﺟﺮګﻪ ده‪ ،‬ﺳﺮه راﻏﻮﻧډ ﺳﻮل ﭼﻲ د ‪۲۰۰۴‬ع ﻛﺎل ﻧﻮى‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړ ﻛړي‪ .‬ﻣګﺮ‪ ،‬ﺟﻨګﺴﺎﻻران‪ ،‬ﭼﻲ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ډﯦﺮو ﺑﺮﺧﻮ‬
‫اداره ﻳﯥ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ ده‪ ،‬دا اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﺑﺎك ﻧﻪ راوړي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻛﻲ د ﻋﻨﻌﻨﺎﺗﻮ‪ ،‬او ﻧﻮي ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺑﺪﻟﻮن راوﺳﺘﻞ‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﻳﺎدوﻧﻪ ﻧﻪ ده ﺳﻮې‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﻳﻮ ﻣﻨﻞ ﺳﻮى اړخ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺗﻌﺎﻣﻼت او ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ دود‬
‫و دﺳﺘﻮر ﻫﻢ د ټﻮﻟﻨﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻮړوي‪ .‬اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ وﺧﺖ ﺳﺮه د‬
‫ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﺗﻐﻴﺮ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ وﻟﺮي‪.‬‬
‫آﻳﺎ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ؟‬
‫د دوﻫﻤﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې ﭘﻪ دوران ﻛﻲ‪ ،‬ﻧﺎزﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻠﻴﻮﻧﻮ ﺧﻠګ ﺗﺮي ﺗﻢ‬
‫ﻛړل‪ ،‬ﺟﺎﭘﺎﻧﻲ ﻟښﻜﺮو ﭼﻴﻦ ﻟﻮټ او ﺗﺎﻻ ﻛړ‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻛﻲ ﻳﻲ‪ ،‬ﻧړۍ د دې‬
‫ډول دﻫﺸﺖ او وﺣﺸﺖ د ﻣﺨﻨﻴﻮي ﻟﻪ ﭘﺎره ګﺎﻣﻮﻧﻪ اوﭼﺖ ﻛړل‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۸‬ع‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬د ﻣﻠګﺮوﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﻤﺒﻠﯥ‪ ،‬د ﺑﺸﺮ د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻛړه‪ .‬دا ﻳﻮه ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﻜﻪ )ﭼﻲ واﻗﻌﻲ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﺪرت ﻧﻪ ﻟﺮي( اﻋﻼﻣﻴﻪ ده او داﺳﻲ‬
‫ﺑﻨﺴټﻴﺰ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ او ﻣﻌﻴﺎروﻧﻪ ﭘﻜښﯥ ځﺎى ﺳﻮي دي ﭼﻲ ډﯦﺮ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﻏﻮاړي ﭘﻪ‬
‫اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه ﺳﺮﻏړوﻧﻪ ځﻨﻲ وﻛړي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﭼﻲ ﺳﺮﻏړوﻧﻪ ځﻨﻲ وﻛړي‬
‫)د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻣﺎوﺗﺴﻪ ﺗﻮﻧګ ﭘﻪ ﻣﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ ﭼﻴﻨﺎﻳﺎن ﻣړه ﻛړل‪ ،‬ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺮ‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ﻋﺮاﻗﻴﺎﻧﻮ زﻫﺮي ګﺎز اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛړ‪ ،‬ﻟﻮرﻳﻨﺖ ﻛﺎﺑﻴﻼ ﭘﻪ ﻛﺎﻧګﻮ ﻛﻲ ﭘﺮ ﻗﺒﻴﻠﻮي‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺳﺘﺮګﻲ ﭘټﻲ ﻛړې( ﻧﻮ د ﻧړﻳﻮاﻟﻲ ﻣﺮﺳﺘﻲ او ﺗﺠﺎرت ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ ﻟﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﻳﺪ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧږي‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ د ﺑﺸﺮي ﺣﻘﻮﻗﻮ د ﻣﻌﻴﺎروﻧﻮ ټﺎﻛﻨﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﯧﺪوﻧﻜﯥ ﻧﻪ ده‪ ،‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﻫﻢ ﻣﻮږ دې ﺗﻪ ﻫڅﻮي ﭼﻲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾71‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻏﻮښﺘﻨﻪ او ﭘﻠټﻨﻪ ﻳﻲ وﻛړو‪ .‬دا ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻋﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د ﺣﻘﻮﻗﻮ د اﻋﻼﻣﻴﯥ‬
‫او د اﻣﺮﻳﻜﯥ د آزادۍ د اﻋﻼﻣﻴﯥ ﭘﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﯥ ده‪ ،‬ﻋﻤﺪه ﻣﺪﻧﻲ او‬
‫ﺑﺸﺮي ﺣﻘﻮق ﭘﻪ ﻗﻄﻌﻲ ﺗﻮګﻪ ﺗﺼﺪﻳﻘﻮي ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺳﺮ او ﭘﻪ زور‬
‫ﺳﺮه ﻟﻪ ﭼﺎ څﺨﻪ اﺧﻴﺴﺘﻼى ﻧﻪ ﺳﻲ‪ .‬دا اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻣﺪﻧﻲ او ﺑﺸﺮي ﺣﻘﻮق‪ ،‬د ژوﻧﺪ‬
‫ﺣﻘﻮق او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ﻏﻮﻧډي ﻛﻮﻟﻮ‪ ،‬ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮﺧﻲ اﺧﻴﺴﺘﻨﻲ‬
‫آزادي ګﺎﻧﻲ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻛﻲ ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ډﯦﺮي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫او ﻛﻠﺘﻮري اړﺗﻴﺎوي ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻠﻲ دي‪ ،‬ﭼﻲ ﻫﻐﻪ د ﻛﺎر ﻛﻮﻟﻮ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻛﻮﻟﻮ‪ ،‬واده ﻛﻮﻟﻮ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻣﻴﻞ درﻟﻮدﻟﻮ اوﻟﻮﻳﻮﻟﻮ او د ﻓﺎﻣﻴﻞ د اړﺗﻴﺎوو د ﭘﻮره ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﺣﻘﻮﻗﻮ څﺨﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دي‪ .‬د ﺧﭙﻞ ﻛﻠﺘﻮر ﻣﻄﺎﺑﻖ ژوﻧﺪ ﻛﻮﻟﻮ ﺣﻖ ﻫﻢ ﭘﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻛﻲ داﺧﻞ دئ‪ .‬د‬
‫دې ټﻮﻟﻮ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮل ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻛﺎر دئ او ﻟږو ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻳﯥ د ﻋﻤﻠﻲ‬
‫ﻛﻮﻟﻮ ﻫڅﻪ ﻛړې ده‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ دا دئ ﭼﻲ د ﺣﻘﻮﻗﻮ او آزادي ګﺎﻧﻮ ﺗﻌﺮﻳﻔﻮل او‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻮل ډﯦﺮ ګﺮان ﻛﺎر دئ او ټﻮل ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﻣﺪﻧﻲ آزادي ګﺎﻧﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه او ﺑﻞ‬
‫ﺷﻜﻞ اﻳﺴﺎروي‪ .‬د اﻗﻠﻴﺘﻲ ډﻟﻮ ﺳﺘﻮﻧﺰه ﻧړﻳﻮال ﺷﻜﻞ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ د ﻣﺪﻧﻲ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﺟﺪي ﺳﺘﻮﻧﺰه ﻟﻪ ﺟﺘﺎﻧﻮ ‪ Gypsies‬ﺳﺮه ده‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻪ ﻫﺮ ځﺎى‬
‫ﻛﻲ ﭘﻪ ﻧﻔﺮت او ﻛﺮﻛﻪ ورﺗﻪ ﻛﺘﻞ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫اﻗﻠﻴﺘﻲ ګﺮوﭘﻮﻧﻪ او ﻣﺪﻧﻲ آزادي ګﺎﻧﻲ‪:‬‬
‫ډﯦﺮ ﻟږ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺷﻜﻞ ﻟﺮي‪ .‬ډﯦﺮ ﻳﯥ د ﻧﮋادي‪ ،‬اﻳﺘﻨﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ‪،‬‬
‫ﻛﻠﺘﻮري او ژﺑﻨﻲ ﭘﻠﻮه د ﻣﺘﻔﺎوﺗﻮ اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻮ څﺨﻪ ﺟﻮړ ﺳﻮي دي او د دوى ﻣﺪﻧﻲ‬
‫ﻳﺎ ﻛﻠﺘﻮري آزادي ګﺎﻧﻲ زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﻟﻪ ﺧﻄﺮ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﻮي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ﻓﻠﻮرﻳډا ﭘﻪ اﻳﺎﻟﺖ ﻛﻲ ﻫﻴﺘﻴﺎن ‪ Haitians‬او ﭘﻪ ﻛﺎﻟﻴﻔﻮرﻧﻴﺎ ﻛﻲ‬
‫ﭼﻴﻜﺎﻧﻮ ‪ Chicanos‬ﺗﺮ څﻮ ﭼﻲ اﻧګﺮﯦﺰي ژﺑﻪ زده ﻧﻪ ﻛړي ﭘﻪ ﻧﺎوړو ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﻲ‬
‫ژوﻧﺪ ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ ﻫﻨﺪﻳﺎن او ﭘﺎﻛﺴﺘﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ اﻟﺠﺰاﻳﺮﻳﺎن‬
‫اوﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﺗﺮﻛﺎن ﺗﺮ ﻓﺸﺎر ﻻﻧﺪي دي څﻮ ﻟﻪ ﻣﺴﻠﻂ ﻛﻠﺘﻮر ﺳﺮه ﺗﻄﺎﺑﻖ‬
‫وﻛړي‪ .‬ﻣګﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻋﻼﻣﻴﻪ واﻳﻲ ﭼﻲ اﻗﻠﻴﺘﻮﻧﻪ ﺣﻖ ﻟﺮي ﺧﭙﻞ ﻛﻠﺘﻮر وﺳﺎﺗﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫داﺳﻲ ﺣﺎﻻﺗﻮﻛﻲ‪ ،‬آﻳﺎ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ او ﻳﺎ دا ﭼﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻠﻲ‬
‫ﺳﻲ؟ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ د )څﻮ ﻛﻠﺘﻮرۍ ‪(multiculturalism‬‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﭘﻪ دې ﺳﻮال ﭘﻮري ﺗړﻟﯥ ده‪ :‬آﻳﺎ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻت ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ‬
‫اﻳﺘﻨﻴﻜﻲ ګﺮوپ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺮﯦږدي؟ آﻳﺎ د دې ﻫﺮ ﻳﻮه ګﺮوپ ﻛﻮﭼﻨﻴﺎن ﺣﻖ‬
‫﴿‪﴾72‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻣﻮرﻧۍ ژﺑﻪ د زده ﻛړي ﺷﺮاﻳﻂ ورﺗﻪ ﺑﺮاﺑﺮﺳﻲ؟ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۹۸‬‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬د ﻛﻠﻴﻔﻮرﻧﻴﺎ د اﻳﺎﻟﺖ اﻛﺜﺮﻳﺖ راﻳﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻮ‪ ،‬د اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻻﺗﻴﻨﻴﺎﻧﻮ )ﭘﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ دا ﺧﻠګ ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﺸﺎن ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي( ﭘﻪ ﺷﻤﻮل‪ ۲۲۷ ،‬ﻟﻤﺒﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﭘﯧﺸﻨﻬﺎد ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﭘﻪ ښﻮوﻧځﻴﻮ ﻛﻲ ﭘﻪ دوو ژﺑﻮ زده ﻛړه‬
‫ﭘﺎى ﺗﻪ ورﺳﯧﺪه او اﻧګﺮﻳﺰي ژﺑﻪ د زده ﻛړي ﻳﻮازﻧۍ ﻣﻌﻴﺎري ژﺑﻪ ﺳﻮه‪ .‬آﻳﺎ ﭘﻪ دې‬
‫ځﺎي ﻛﻲ ﺣﻘﻮق ﺗﺮ ﭘښﻮ ﻻﻧﺪي ﺳﻮل؟ او ﻳﺎ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﭘﺮﻣﺦ وﻻړل؟ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ډﯦﺮ‬
‫ﻫﺴﭙﺎﻧﻮي ژﺑﻲ اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻲ ﻏﻮاړي اوﻻدوﻧﻪ ﻳﻲ اﻧګﺮﯦﺰي زده ﻛړي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﺑﻴﺎن ازادي‪:‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ﺣﻘﻮﻗﻮ د اﻋﻼﻣﻴﯥ ﻟﻮﻣړۍ ﺿﻤﻴﻤﻪ واﻳﻲ ﭼﻲ‪:‬‬
‫"ﻛﺎﻧګﺮس ﺑﺎﻳﺪ داﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړ ﻧﻪ ﻛړي ﭼﻲ ‪ ...‬د ﺑﻴﺎن آزادي‪ ،‬ﻳﺎ د ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ‬
‫آزادي او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﺳﻮﻟﻪ ﻳﻴﺰي ﻏﻮﻧډي ﻛﻮﻟﻮ آزادي ﻣﺤﺪوده ﻛړي"‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن د‬
‫ﺑﻴﺎن آزادي د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﻠﺖ ﻧښﺎﻧﻪ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﺧﻠګ ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺪ او ﻳﺎ‬
‫ﺧﺮاب ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ډاګﻪ ﻫﻤﺪاﺳﻲ ووﻳﻼى ﺳﻲ‪ .‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﺮ ﺿﺪ ﻳﻮ‬
‫ﻫﻨﺮي ﻛﺎر )ﻣﺜﻼً ﻳﻮ ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ ،‬ﻛﺎرﺗﻮن( ﺑﺎﻳﺪ د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻣﺪاﺧﻠﯥ او څﯧړﻧﻲ ﺳﺒﺐ‬
‫وﻧﻪ ګﺮزي‪.‬‬
‫دا ﺧﺒﺮه اﺳﺎﻧﻪ ښﻜﺎري ﻣګﺮ اﺳﺎﻧﻪ ﻧﻪ ده‪ .‬آﻳﺎ د ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﭘﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﻛﻲ ﻳﻮ‬
‫ﻣﺘﻌﺼﺐ زده ﻛﻮوﻧﻜﻰ دا ﺣﻖ ﻟﺮي ﭼﻲ د اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﭘﺮ ﺿﺪ ﻧﻔﺮت‬
‫راوﭘﺎروي؟ )ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﺗﻮراﻧﻮ ﺗﻪ اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن وﻳﻞ ﻛﯧږي(‪ .‬آﻳﺎ ﻳﻮه‬
‫ورځﭙﺎڼﻪ دا ﺣﻖ ﻟﺮي ﭼﻲ داﺳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺧﭙﺎره ﻛړي ﭼﻲ ﻣﻠﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﺗﻪ زﻳﺎن‬
‫ورﺳﻮي؟ ﻣﻮږ ټﻮل ښﺎﻳﻲ د ﺑﻴﺎن د آزادۍ ﺣﻖ ﺗﻪ ﻋﻘﻴﺪه وﻟﺮو‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﺮ دې ﺧﺒﺮه‬
‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﻗﻨﺎﻋﺖ وﻟﺮو‪ ،‬ﭼﻲ د ﻫﺮ څﻪ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺣﺪود وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬د ﺑﻴﺎن ﭘﻪ آزادي ﻛﻲ‬
‫دا ﺣﻖ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ دئ ﭼﻲ ﻳﻮ څﻮك زﻳﺎﻧﻤﻦ او ﻧﺎوړه ﻏﻠﻂ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺧﭙﺎره ﻛړي‪،‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺗﻪ اﻃﻼع ورﻛړي ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﻼﻧﻲ ﻛﻮر ﻛﻲ ﻣﺨﺪره ﻣﻮاد ﺳﺘﻪ ﻣګﺮ ﻫﻐﻪ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ وﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﺑﻴﺎن آزادي او ﻓﺘﻨﻪ ګﺮي‪:‬‬
‫د ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘۍ او ﺑﻐﺎوت د ﻣﻨځﺘﻪ راوړﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺼﺪ د ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ اﻧﺘﻘﺎدول ﻓﺘﻨﻪ ګﺮي ‪ SEDITION‬ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾73‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﺣﻘﻮﻗﻮ د اﻋﻼﻣﻴﯥ ﻟﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ راﻫﻴﺴﻲ څﻮ ځﻠﻪ د اﻓﺮاﻃﻰ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﻮﻧﻮ د ﺑﻨﺪوﻟﻮ او ﺷﻨډوﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻓﺘﻨﻪ ګﺮۍ ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮن څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻰ دئ‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﺎﻧګﺮس د ﻓﺘﻨﻪ ګﺮۍ ﻟﻮﻣړى ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۷۹۸‬ﻛﻲ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛړ‪.‬‬
‫دا ﻗﺎﻧﻮن د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د اﻧﻘﻼب اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﺪاﻓﻌﻴﻨﻮ ﺗﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ و‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ دې‬
‫وﺧﺖ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ دوﻟﺖ ﻟﻪ ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﺳﺮه ﭘﻪ ﻳﻮه ﻧﺎ اﻋﻼن ﺳﻮي‬
‫ﺟﻨګﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ واﻗﻊ و‪ .‬داﺳﻲ ﻓﺮض ﺳﻮې وه ﭼﻲ دا ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ‬
‫ﺧﺘﻤﯧږي ﭼﻲ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺟﺎن ادﻣﺰ ‪ John Adams‬د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ‬
‫دوره ﭘﺎى ﺗﻪ ورﺳﯧږي‪ .‬دې ﻗﺎﻧﻮن څﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺷﺨړي راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړې ﻣګﺮ‬
‫څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ﺧﺘﻢ ﺳﻮ ﻧﻮ د ﺳﺘﺮي ﻣﺤﻜﻤﯥ ﻟﻪ ﺧﻮا ﻳﯥ ﻟﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ وﻧﻪ ازﻣﻮﻳﻞ ﺳﻮ‪ .‬دوﻫﻢ ځﻞ د ﻓﺘﻨﻪ ګﺮۍ ﻗﺎﻧﻮن د داﺧﻠﻲ ﺟﻨګ ﭘﻪ دوران‬
‫ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻰ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﻳﺌﺲ ﻟﻴﻨﻜﻦ د ﺟﻨګ د ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻳﺎﻻﺗﻮ د‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻨﻮ د ځﭙﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﺟﻨګﻲ ﺻﻼﺣﻴﺘﻪ ﻛﺎر واﺧﻴﺴﺖ‪ .‬دا ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺳﺘﺮي ﻣﺤﻜﻤﯥ ﺗﻪ وړاﻧﺪي ﺳﻮه‪ ،‬ﻣګﺮ ﺳﺘﺮي ﻣﺤﻜﻤﯥ د ده د اﻋﻤﺎﻟﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻟﻪ‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻛﻮﻟﻮ څﺨﻪ ډډه وﻛﺮه‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ د دې ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ واﻟﻰ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ وﻧﻪ څﯧړل‬
‫ﺳﻮ‪ .‬ﺗﺮ داﺧﻠﻲ ﺟﻨګ وروﺳﺘﻪ ټﻮل )ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻨﺪﻳﺎن( وﺑﺨښﻞ ﺳﻮل‪.‬‬
‫ﻳﻮازي ﻣﺠﺮد او ﺧﻴﺎﻟﻲ ﺑﻐﺎوت وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬څﻠﻮر ﻛﺎﻟﻪ وروﺳﺘﻪ ﺑﻠﻲ ﻣﺤﻜﻤﯥ د‬
‫ﭘﻪ ﺷﻠﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ د ﻓﺘﻨﻪ ګﺮۍ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪:‬‬
‫د ﻟﻮﻣړۍ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې ﭘﻪ دوران ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۱۷‬ع ﻛﻲ‪ ،‬د ﺟﺎﺳﻮﺳۍ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻰ ﭼﻲ د ﻗﺎﺿﻲ ﻫﻮﻟﻤﺰ ‪ Justice Holmes‬د )واﺿﺢ او ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺧﻄﺮ( دﻛﺘﻮرﻳﻦ ﻳﻲ راوزﯦږاوه‪ .‬دا ﻫﻐﻪ وﺧﺖ و ﭼﻲ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﺴټﺎﻧﻮ او ﺳﻮﻟﻪ‬
‫ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻮ ﺧﻠګ دې ﺗﻪ راﭘﺎرول ﭼﻲ ﭘﻪ ﻋﺴﻜﺮي ﻛﻲ ﻟﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻮﻟﻮ څﺨﻪ ډډه‬
‫وﻛړي څﻮ ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣړۍﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړه ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ‬
‫د ﺷﺎﻣﻠﯧﺪﻟﻮ ﻣﺨﻪ وﻧﻴﺴﻲ‪ .‬د دې ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ د ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺟﻠﺐ او اﺣﻀﺎر ﭘﻪ ﭼﺎرو‬
‫ﻛﻲ د ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﻫﺮ ډول ﻫڅﻲ ﻣﻨﻊ ﺳﻮې‪ .‬ﻳﻮ ﺷﻤﯧﺮ ﻛﺴﺎن د ﺟﺎﺳﻮﺳۍ د‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۱۹‬ع ﻛﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﺳﻮل‪ .‬څﻮ ﺳﻮه ﻛﺴﺎن‪ ،‬د ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﺴﺖ‬
‫ګﻮﻧﺪ د ﻣﺸﺮ ﻳﻮﺟﻴﻦ ډﻳﺒﺰ ‪ Eugene Debs‬ﭘﻪ ﺷﻤﻮل‪ ،‬ﺗﺮ دې ﻗﺎﻧﻮن ﻻﻧﺪي ﺑﻨﺪﻳﺎن‬
‫ﺳﻮل‪ ،‬ﻣګﺮ زﻳﺎت ﻳﻲ ﺗﺮﺟﻨګ وروﺳﺘﻪ ﺧﻮﺷﻲ ﺳﻮل‪.‬‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۴۰‬او‪۱۹۵۰‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻓﺘﻨﻪ ګﺮۍ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﺎﻧﻮ ﺗﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﻮل‪ .‬ﭘﻪ ‪۱۹۴۰‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ د ﺳﻤﻴﺖ د ﻗﺎﻧﻮن ‪ ،Smith Act‬ﻟﻪ ﻣﺨﻲ دا ﻳﻮ‬
‫﴿‪﴾74‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺟﺮم ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ څﻮك د ﺗﺸﺪد ﻟﻪ ﻻري د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻟﻪ ﻣﻨځﻨﻪ وړﻟﻮ ﻫڅﻪ وﻛړي او‬
‫ﻳﺎ ﻫﻢ د ﻟﻴﻜﻠﻮ ﻣﻮادو د ﺗﻮزﻳﻊ ﻟﻪ ﻻري د دې ډول ﻋﻤﻞ ﻏﻮښﺘﻨﻪ وﻛړي او ﻳﺎ ﻫﻢ ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﺧﻮښﻪ د داﺳﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻮ ﻳﺎ ډﻟﻮ ﻏړي ﺳﻲ ﭼﻲ د ﺗﺸﺪد ﻟﻪ ﻻري د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ ﻫڅﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﺳﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ډﯦﺮي ﻣﺒﺎﺣﺜﯥ او ﻣﻨﺎﻗﺸﯥ راﭘﻮرﺗﻪ‬
‫ﻛړې‪ ،‬ﻣګﺮ ﺗﺮ ﻛﺎل ‪۱۹۵۱‬ع ﭘﻮري ﻳﻲ ﻻ ﻫﻢ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ وﻧﻪ‬
‫ازﻣﻮﻳﻞ ﺳﻮ‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻫﻤﺪﻏﻪ ﻛﺎل ﺳﺘﺮي ﻣﺤﻜﻤﯥ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ ګﻮﻧﺪ د‬
‫ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺗﺎﺋﻴﺪ اوﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛړ‪ ،‬دا ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ دوى د ﺗﺸﺪد‬
‫ﻟﻪ ﻻري د ﺣﻜﻮﻣﺖ د راﭘﺮځﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻫﻴڅ ډول څﺮګﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻬﻢ ﺳﻮي ﻧﻪ وه‪.‬‬
‫ﻗﺎﺿﻲ اﻟﻘﻀﺎت وﻳﻨﺴﻦ داﺳﻲ ﺣﻜﻢ ﺻﺎدر ﻛﻲ ﭼﻲ "ﭘﺨﭙﻠﻪ د ﺗﻮﻃﺌﯥ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ‬
‫دئ ﭼﻲ ﺧﻄﺮﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ ،‬ﻧﻪ د څﺮګﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ او ﻳﺎ ﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ"‪ .‬ﺗﺮ‬
‫دې راوروﺳﺘﻪ د ﺳﻤﻴﺖ د ﻗﺎﻧﻮن د ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ )ﻳﻌﻨﻲ دا ﭼﻲ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫دئ او ﻛﻨﻪ( ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻧﻮر اﺣﻜﺎم ﻫﻢ ﺻﺎدر ﺳﻮي دي‪ ،‬ﻣګﺮ دا اﺣﻜﺎم ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت وه‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۵۷‬ع ﻛﻲ د وارن ﻣﺤﻜﻤﯥ ‪Warren‬‬
‫‪ Court‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺗﻪ ﺑﺮاﺋﺖ ورﻛړ او ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻳﻲ داﺳﻲ‬
‫ﺻﺎدره ﻛړه ﭼﻲ د دې ﻗﻀﻴﯥ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ څﺮګﻨﺪ او ښﻜﺎره ﻋﻤﻞ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي او‬
‫ﺳﻤﻴﺖ د ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻐﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﺗﺎﺋﻴﺪ او ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛړه ﭼﻲ د ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﻏړﻳﺘﻮب‬
‫ﻳﯥ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻠﻠﻲ و‪ .‬ﻣګﺮ دې ﻣﺤﻜﻤﯥ دا ﺧﺒﺮه ﻫﻢ واﺿﺢ ﻛړه ﭼﻲ ﭘﻪ داﺳﻲ ﻳﻮه‬
‫ګﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﻲ ﻓﻌﺎل ﻏړﻳﺘﻮب ﭼﻲ د ﺗﺸﺪد ﻟﻪ ﻻري د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ‬
‫وړﻟﻮ ﻧﻴﺖ او ﻣﻘﺼﺪ وﻟﺮي‪ ،‬ﻫﻢ ﺟﺮم دئ‪.‬‬
‫د ﻛﻤﻮﻧﺴﺘﺎﻧﻮ د ﺗﺨﺮﻳﺒﻜﺎرۍ ﭘﺮ ﺿﺪ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﺳﺨﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺮ دوﻫﻤﻲ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې وروﺳﺘﻪ د ﻣﻚ ارﺗﻲ ‪ McCarthy‬ﭘﻪ دوران ﻛﻲ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺳﻮ‪ .‬د‬
‫‪۱۹۵۰‬ع ﻛﺎل د ﻣﻚ ﻛﺎرن ‪ McCarran‬ﻗﺎﻧﻮن )د داﺧﻠﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن(‬
‫ﻛﻤﻮﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﻓﻴډرال ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﻳﺎ د دﻓﺎﻋﻲ ﭼﺎرو ﭘﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻮ ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ ﻛﻲ ﻟﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻛﻮﻟﻮ څﺨﻪ ﻣﻨﻊ ﻛړل‪ .‬دې ﻗﺎﻧﻮن د ﺗﺨﺮﻳﺒﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮ د ﻛﻨټﺮول ﻫﻴﺌﺖ ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫راووړ‪ ،‬ﭼﻲ دا ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻛړي‪ .‬او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻫﻐﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻪ ﭼﻲ د ﺗﺨﺮﻳﺒﻲ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ د ﻛﻨټﺮول ﻫﻴﺌﺖ ﭘﻪ ﻧﺨښﻪ ﻛﻮل‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر وه ﭼﻲ د ﻟﻮﻳﻲ څﺎرﻧﻮاﻟۍ ﻟﻪ‬
‫دﻓﺘﺮ ﺳﺮه ځﺎن راﺟﺴﺘﺮ ﻛړي‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ د داﺧﻠﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻛﻲ‬
‫ﻫﻴڅﻜﻠﻪ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﺧﻼف اﻋﻼن ﻧﻪ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣګﺮد ﺗﺨﺮﻳﺒﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ د‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾75‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾76‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻨټﺮول د ﻫﻴﺌﺖ ﻟﺨﻮا د ﭘﻪ ﻧﺨښﻪ ﺳﻮي ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎن او ﻳﺎ ﻓﺮد راﺟﺴټﺮﯦﺸﻦ د‬ ‫)ﻧﻨﻪ اﻳﺴﺘﻠﻲ( ﭼﻲ ﭘﻪ ﻟﻮړ اواز ږﻏﯧﺪﻟﻲ دي‪) .‬ازاد ﺑﻴﺎن( ﻳﻮازي ﻳﻮ ښﻪ ﺷﻰ ﻧﻪ دئ‪،‬‬
‫ﻟﻮﻳﻲ څﺎرﻧﻮاﻟۍ ﻟﻪ دﻓﺘﺮ ﺳﺮه د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻼف اﻋﻼن ﺳﻮى دئ‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎى‬ ‫ﻛﯧﺪﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ ډﻳﻨﺎﻣﺎﻳټ واوﺳﻲ‪ .‬د ﺑﻴﺎن آزادي ﭘﻪ ﺛﺒﺎت ﻟﺮوﻧﻜﻮ او ﻣﺸﺮوع‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ټﻮل ﭘﻪ دې ﭘﻮه ﺳﻮل ﭼﻲ د ﺗﺨﺮﻳﺒﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ د ﻛﻨټﺮول ﻫﻴﺌﺖ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ او ﭘﻪ آراﻣﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ وده ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻨډ ډول وﻳﻼى ﺳﻮ ﭼﻲ دب‬
‫ﻫﻴڅ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻧﻪ ﻛړل‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۷۳‬ع ﻛﻲ دا ﻫﻴﺌﺖ ﻟﻐﻮه ﺳﻮ‪ .‬ﭘﻪ زړه ﭘﻮري‬ ‫ﻳﺎن آزادي ﻳﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻰ دئ‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮه دا ده ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ د وﻳټﻨﺎم د ﺟﻨګ ﭘﻪ ﺧﻼف‬
‫د اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻮ د ﻣﺨﻨﻴﻮي ﻟﻪ ﭘﺎره اﺳﺎﺳﺎً ﻫﻴڅ وﻧﻪ ﻛړل‪ ،‬ﺿﺪﻳﺖ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ډﯦﺮ ﭘﺮاخ‬ ‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫و‪ ،‬او د ﺟﻨګ اﻋﻼن ﻫﻢ ﻧﻪ و ﺳﻮى‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﺧﻮا د ﺑﻴﺎن د آزادۍ د‬
‫د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﺗﻐﻴﺮ ﺧﻄﺮوﻧﻪ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺪودوﻟﻮ او ﻳﺎ د ﻣﺸﻜﻮﻛﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ د ﺑﻨﺪي ﻛﻮﻟﻮ ﺗﺎرﻳﺦ دا ښﻴﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬
‫ﻣﻠﺘﻔﺖ اوﺳﺊ ﻫﻐﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺗﻪ دا ﻣﺴﺌﻠﻪ د ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗۍ ﻧﺨښﻪ ده‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻮ د اﻋﻼﻣﻴﯥ ‪ Bill of Rights‬ﺗﻔﺴﻴﺮ د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯧﺮﯦﺪﻟﻮ ﺳﺮه ﺗﻐﻴﺮ ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ‬
‫ﭘﺴﯥ ﺗﻮګﻪ ﺧﭙﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺒﺪﻳﻠﻮي او دا ښﻴﻲ ﭼﻲ ﻫﻴڅ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د‬
‫دئ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻛﺎﻧګﺮس‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪ ،‬او ﻣﺤﺎﻛِﻢ ﺧﻄﺮ او ﺗﻬﺪﻳﺪ ووﻳﻨﻲ‪ ،‬دوى‬
‫ﺧﻠګﻮﭘﻪ زړوﻧﻮﻛﻲ ځﺎى ﻧﻪ دئ ﻧﻴﻮﻟﻰ‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﯥ‪ ،‬ﻟﻪ اﻧﻘﻼب راﻫﻴﺴﻰ ﭘﻨځﻠﺲ‬
‫ډﯦﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻮﻧﻪ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﻮي او ﭘﻪ ﻧﻮرو وﺧﺘﻮﻛﻲ ﺑﻴﺎ دوﻣﺮه ﺳﺨﺖ ګﯧﺮي ﻧﻪ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ درﻟﻮدﻟﻲ دي ﭼﻲ ځﻴﻨﻲ ﻳﯥ ﻋﻤﻠﻲ ﺳﻮي ﻫﻢ ﻧﻪ دي‪ .‬ﺑﺮازﻳﻞ د‬
‫ﻛﻮي‪ .‬ﺣﻘﻮق ﭘﻪ ﭘﯧښﻮ او ﺣﺎﻻﺗﻮ ﭘﻮري ډﯦﺮه اړه ﻟﺮي‪ .‬د ‪۲۰۰۱‬ع ﻛﺎل د ﺳﭙﺘﻤﺒﺮ د‬
‫اﺳﺘﻘﻼل اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ راﻫﻴﺴﻲ )‪۱۸۲۲‬ع ﻛﺎل( اووه اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ درﻟﻮدﻟﻲ دي‪ .‬د‬
‫ﻳﻮوﻟﺴﻤﻲ ﺗﺮ ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ ﺣﻤﻠﯥ وروﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻟږو اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗﻪ د ﺳﻠﻬﺎوو ﻣﺸﻜﻮﻛﻮ‬
‫ټﻴټﻮ د واﻛﻤﻨۍ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ‪ ،‬ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﯥ ﭘﻪ ﻫﺮه ﻟﺴﻴﺰه ﻛﻲ ﻳﻮ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺧﻠګﻮ د ﺑﻨﺪي ﻛﯧﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺗﺸﻮﻳﺶ ﻣﻮﺟﻮد و‪ .‬څﻮ ﻛﺎﻟﻪ وروﺳﺘﻪ‪ ،‬د اﻓﺮاﻃﻲ‬
‫راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړى دئ ﭼﻲ ﻫﺮ ﻧﻮى اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﻲ ﺗﺮ ﭘﺨﻮاﻧﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﻬﻢ‬
‫ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﻪ ﻧﻈﺮﻛﻲ ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ځﻴﻨﻮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗﻪ دا ﺗﺸﻮﻳﺶ ﭘﻴﺪا‬
‫او ﻣﺸﻜﻮك و‪.‬‬
‫ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ د وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺘۍ ﭘﻪ ﻗﺎﻧﻮن ‪ Patriot Act‬ﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ ځﻴﻨﻲ داﺳﻲ اﺻﻼﺣﺎت‬
‫د ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﺎ د ‪۱۹۶۳‬ع ﻛﺎل ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﭘﻨځﻪ‬
‫راوﺳﺘﻞ ﺳﻲ ﭼﻲ ﻟﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه ټﻜﺮ وﻧﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﺧﻮﻧﻲ ټﺎﻛﻞ ﺳﻮي وې‪) .‬ﻣﻘﺼﺪ د ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎز ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮﻧﻲ دي ﭼﻲ ﭘﻪ اﻧګﺮﯦﺰي‬
‫ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﻮږ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﭘﺮ ﺑﺸﺮي او ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺑﺎﻧﺪي‬
‫ﻛﻲ د ‪ chamber‬ﻛﻠﻤﻪ ورﺗﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺳﻮې ده‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻮﻧﻪ ووﻳﻨﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﯧښﻮ او ﺣﺎﻻﺗﻮ ﺳﺮه د ﺣﻘﻮﻗﻮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﻳﺎد وﻟﺮو‪.‬‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻟﻪ دوو ﺧﻮﻧﻮ څﺨﻪ ﺟﻮړه ده ﭼﻲ ﻳﻮه ﻳﻲ اوﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ او ﺑﻠﻪ د ﻣﺸﺮاﻧﻮ‬
‫ځﻴﻨﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ ﺗﺮ ډﯦﺮ ﻓﺸﺎر ﻻﻧﺪي وي او ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻏﻮاړي ﻟﻪ‬
‫ﺟﺮګﻪ ده(‪ .‬د ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ داﺳﻲ ﻟﻮړ او ﺳﺘﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﺪي ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﺗﺠﺮﺑﯥ ﺳﺮﺗﻪ‬
‫ﻣﻨځﻪ ﻳﻲ ﻳﻮﺳﻲ )ﭼﻲ زﻳﺎت وﺧﺖ ﻳﻲ دﻻﻳﻞ ﻫﻢ ﻣﻌﻘﻮل وي(‪ .‬څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫رﺳﻮل ښﻴﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﻪ ﻛﻲ ﻫﻴڅ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﻪ و‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ ﻫﺮ وﺧﺖ ﻻس وﻫﻨﻪ ﻛﯧږي او ﻳﺎ ﻫﻢ ﺗﺶ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ د ﺗﺸﺪد‬
‫درﻟﻮدﻟﻰ او ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۹۱‬ع ﻛﻲ د ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﯥ د ﺧﻮﻧړۍ ﺗﺠﺰﻳﯥ ﻳﻮ ﻋﻠﺖ ﻫﻢ دا‬
‫ﭘﻪ ﺷﻤﻮل ﭘﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﺳﺎﻳﻠﻮ ﺳﺮه د داﺳﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړل ﻳﻮازﻧۍ ﻻر‬
‫و‪ .‬اﺳﺎﺳﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ډﯦﺮﻣﻬﻢ دي او د ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﺷﻰ ﻧﻪ دئ‪.‬‬
‫ده‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ د ﺑﻴﺎن آزادي ﺗﺸﺪد راﭘﺎروي او ﭘﻪ ﺗﺸﺪد ﺳﺮه د رژﻳﻢ د‬
‫ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ ﻻﻣﻞ )ﺳﺒﺐ( ګﺮزي‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﺮ ﻧﺎﻣﻪ وي‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﻟﻪ‬ ‫د ﻛﺎﻧﺎډا ﻧﻮى اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‪:‬‬
‫ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻠﻮ ﻟﻪ ﺑﯧﺮي ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺮ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﯧﺮى ﻛﻮي‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﻤﺮ )ﭼﻲ‬ ‫ﻛﺎﻧﺎډا ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﯧﻞ او ﻋﺠﻴﺐ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ وه‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ‪۱۸۶۷‬ع ﻛﺎل د‬
‫ﭘﺨﻮاﻳﻲ ﺑﺮﻣﺎ ﺑﻠﻠﻪ(‪ ،‬ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﻮرﻳﺎ‪ ،‬اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎ‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﭼﻲ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﺨﻮا ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺳﻮ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺎډا ﺗﻪ‬
‫ارﺟﻨټﺎﻳﻦ او ډﯦﺮو ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺧﭙﻞ ﻫﻐﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﭘﻪ ﺑﻨﺪﻳﺨﺎﻧﻮ ﭼﺨﻠﻲ‬ ‫آزادي ورﻛړه‪ .‬ﻣګﺮ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د دوﻣﻴﻨﻴﻮن )واك ﻟﺮوﻧﻜﯥ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه(ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾77‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﺎﻧﺎډا ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د ﺗﻐﻴﺮ راوﺳﺘﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻲ د ﻋﻮاﻣﻮ د‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ‪ House of Commons‬ﻣﻨﻈﻮرۍ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ درﻟﻮده‪ .‬د ﻛﺎﻧﺎډاﻳﺎﻧﻮ دﺗﻨﺪي‬
‫ﻏﻮټﻲ ورځ ﭘﻪ ورځ زﻳﺎﺗﯧﺪﻟﯥ او د ﺧﭙﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن )ﻫﻴﻮاد ﺗﻪ د راﺳﺘﻨﯧﺪﻟﻮ(‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ او ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻳﻲ ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻏﻮښﺘﻞ ﻳﻲ ﭼﻲ ﺧﭙﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺮﺗﻪ ﻛﺎﻧﺎډا‬
‫ﺗﻪ راوړي‪ .‬د دوى دا ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۸۲‬ع ﻛﻲ ﺗﺮ ﺳﺮه ﺳﻮه او‬
‫ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺷﻰ ﭘﻪ ﻻس ورﻏﻰ ﭼﻲ دوى ﭘﺨﻮا ﻫﻴڅ ﻧﻪ درﻟﻮدى او ﻫﻐﻪ د‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻮ او آزادي ګﺎﻧﻮ ﻣﻨﺸﻮر و‪ ،‬ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺣﻘﻮﻗﻮاﻋﻼﻣﻴﯥ ﺗﻪ ورﺗﻪ دئ‪.‬‬
‫ﻣﺨﻲ‪ ۱۲۰۰۰۰ ،‬ﺟﺎﭘﺎﻧﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻪ ﻟﻮﯦﺪﻳځ ﺳﺎﺣﻞ ﻛﻲ د دې ﻏﻠﻄﻲ‬
‫ﺣﻖ څﻪ ﺷﻲ دئ؟‬
‫)ﺣﻘﻮق( ﻟﻪ ﻛﻤﻪ ځﺎﻳﻪ راځﻲ؟ آﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﻃﺒﻴﻌﻲ دي ﻛﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ؟‬
‫ﻜّﺮﻳﻦ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺑﻨﺴټ اﻳښﻮوﻧﻜﻮ ﭘﻠﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ګډون‪،‬‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻣُﻔ ِ‬
‫)ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺣﻘﻮق( د ﺑﺸﺮي ﺣﻘﻮﻗﻮ اﺳﺎس ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ د ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﻲ اراده‬
‫څﺮګﻨﺪوي ﭼﻲ ﺗﻤﻴﺰ ﻳﻲ ګﺮان ﻛﺎر ﻧﻪ دئ‪ .‬ﻫﺮ څﻮك ډﯦﺮ ژر او ﭘﻪ ﻏﺮﻳﺰي ﺗﻮګﻪ‬
‫ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ ﻳﻮ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﭘﻪ ﺟﻴټ اﻟﻮﺗﻜﻪ ﺑﺎﻧﺪي وﻳﺸﺘﻞ ﻏﻠﻂ ﻋﻤﻞ دئ‪ .‬ژوﻧﺪ او‬
‫آزادي د اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺣﻖ دئ‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻮازي د ښﻪ ﻋﻠﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ﺧﻠګ د دې اﺳﺎﺳﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ څﺨﻪ ﻣﺤﺮوﻣﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﺑﺸﺮي ﺣﻘﻮق ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺗﻮګﻪ داﺳﻲ ﻓﻮرﻣﻮﻟﺒﻨﺪي ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ ﻣﺜﻼً ﻟﻪ )اﺳﺘﺒﺪاد څﺨﻪ آزادي(‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫ﺗﻮﻣﺎس ﺟﻔﺮﺳﻦ ﻟﻮﻳﻪ اﻧﺪ ﯦښﻨﻪ وه‪.‬‬
‫ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻘﻮق ﻧﻮي ﺷﻴﺎن دي او ﭘﻪ ﻟﻮړه ﺳﻄﺤﻪ ﻛﻲ ﻗﺮار ﻟﺮي‪ ،‬دا ﺣﻘﻮق د‬
‫ﻋﺼﺮي ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﻟﻪ زﯦږﯦﺪو ﺳﺮه را ﻣﻨځﺘﻪ ﺳﻮل ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﺧﻠګ د ﺑﻴﺎن‬
‫آزادۍ او د راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﺣﻖ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ .‬دا ﺣﻘﻮق د ﺑﺸﺮي ﺣﻘﻮﻗﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن‬
‫څﺮګﻨﺪ او روښﺎﻧﻪ ﻧﻪ دي‪ .‬د ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ آزادي ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ ﺗﺮ ﺑﺸﺮي ﺣﻘﻮﻗﻮ زﻳﺎﺗﺮه ﭘﻪ‬
‫ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﭘﻮري اړه وﻟﺮي‪ ،‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ دواړه ﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻛﻲ ﺳﺮه ﻧﻐښﺘﻲ دي‪ .‬ﻫﻐﻪ‬
‫ﺧﻠګ ﺑﻪ ﭼﻲ د ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ څﺨﻪ ﻣﺤﺮوم دي )ﻟﻜﻪ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮﻧﺪ‬
‫ﺟﻮړوﻟﻮ ﺣﻖ( ډﻳﺮژر ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ ډﻳﻜټﺎټﻮري رژﻳﻢ ﻛﻲ ﺑﻨﺪﻳﺎن ووﻳﻨﻲ‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﻘﻮق ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻧﻮي ﺣﻘﻮق دي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﻮﻟﺴﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ ﻟﻪ‬
‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ ﺳﺮه راﭘﻴﺪا ﺳﻮل‪ ،‬ﭼﻲ ﺣﻘﻮق ﻳﻲ د ﻣﺎدﻳﺎﺗﻮ و ﺳﺎﺣﯥ ﺗﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻛړل‪ .‬د ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ روزوﻳﻠﺖ ‪ Franklin D. Roosevelt‬ﭘﻪ ﺷﺎن ﺧﻠګﻮ دې ډول‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﻪ اﻧﻜﺸﺎف ورﻛړ او داﺳﻲ ﻓﻮرﻣﻮﻟﺒﻨﺪي ﺳﻮي دي ﭼﻲ ﺧﻠګ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ‬
‫﴿‪﴾78‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻔﺎﻳﺖ ژوﻧﺪ وﻛړي )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻪ اﺻﻄﻼح ډوډۍ‪ ،‬ﻛﻮر او ﻛﺎﻟﻲ وﻟﺮي(‪ ،‬ﻛﺎر وﻟﺮي او‬
‫د زده ﻛړي اﻣﻜﺎﻧﺎت ورﺗﻪ ﺑﺮاﺑﺮ وي‪ .‬ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ د دې ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﺄﻣﻴﻨﻮل ډﯦﺮي‬
‫ﭘﻴﺴﯥ ﻏﻮاړي ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ د ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻋﺎﻳﺪ څﺨﻪ ﭘﻮره ﻛړي‪.‬‬
‫د ﺟﺎﭘﺎﻧﻲ اﻻﺻﻠﻮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗﻮﻗﻴﻒ‪:‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﻲ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻲ د اﻗﻠﻴﺖ ﭘﺮ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺑﺎﻧﺪي ډﯦﺮ‬
‫ﻟﻮى ﺗﯧﺮى ﭘﻪ ‪۱۹۴۲‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ ﭘﯧښ ﺳﻮ‪ .‬د ﺑﺪﻧﺎﻣﻪ ‪ ۹۰۶۶‬ﻟﻤﺒﺮﺗﻘﻨﻴﻨﻲ ﻓﺮﻣﺎن ﻟﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪې ﭘﺮ اﺳﺎس ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺳﻮل ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ دوى ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻲ‬
‫دښﻤﻨﺎن وه )ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ ﻳﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ زﯦږﯦﺪﻟﻲ وه(‪.‬‬
‫د دوى ﻛﻮروﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺰﻧﺴﻮﻧﻪ او آزادي ﭘﻪ زور او ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﻮګﻪ ځﻨﻲ واﺧﻴﺴﺘﻞ‬
‫ﺳﻮل‪ .‬دوى ﻟﻪ دوړو او ﺧﺎورو ډﻛﻮ ﻛﻤﭙﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﭼﻲ اﻏﺰن ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ ﭘﺮ راﭼﺎﭘﯧﺮه وه او‬
‫د ﻧﺎزﻳﺎﻧﻮ ﻛﻤﭙﻮﻧﻮ ﺗﻪ ورﺗﻪ وه‪ ،‬وﻟﯧږدول ﺳﻮل‪ .‬ﻟﻪ اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺳﺮه د ﺑﯥ وﻓﺎﻳﻲ ﻳﻮه‬
‫ﭘﯧښﻪ ﻫﻢ د ﺟﺎﭘﺎﻧﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﭼﺎ ﺛﺒﻮت ﻧﻜړاى ﺳﻮاى‪ .‬دوى ﻳﻮازي د‬
‫ﻧﮋادي ﺗﺒﻌﻴﺾ او ﺟﻨګﻲ دوران د ﻟﻴﻮﻧﺘﻮب ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن وه‪.‬‬
‫ﺣﺘﻰ د ﺟﻨګ وزﻳﺮ ﻫﻨﺮي ﺳﺘﻴﻤﺴﻦ ‪ Henry L. Stimson‬ﺳﺮه‪ ،‬ﭼﻲ دا اﻣﺮ‬
‫ﻳﻲ ﻻﺳﻠﻴﻚ ﻛړ‪ ،‬دا ﺑﯧﺮه ﻣﻮﺟﻮده وه ﭼﻲ دا ﻛﺎر ﺑﻪ )اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻪ ﻳﻮه ﺑﯥ‬
‫ﺳﺎرې ﺿﺮﺑﻪ ورﻛړي(‪ .‬دا رﺷﺘﻴﺎ ﻫﻢ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻪ ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ﺿﺮﺑﻪ وه‪ ،‬ﺧﻮ‬
‫ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۸۳‬ع ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻳﻮې ﻓﻴډراﻟﻲ ﻣﺤﻜﻤﯥ د دي ﺗﻮﻗﻴﻒ د‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺖ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺻﺎدره ﻛړه‪ .‬دا ﻧﺎوړه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﯧښﻪ ښﻴﻲ ﭼﻲ ﺣﺘﻰ ﭘﻪ ﻳﻮه‬
‫ډﯦﺮه ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ )د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺷﺎن( ﻫﻢ د ﺑﻲ اﺳﺎﺳﻪ او اﻏﺮاق‬
‫آﻣﯧﺰي وارﺧﻄﺎﻳﻲ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ ﻣﺪﻧﻲ آزادي ګﺎﻧﻲ ﺗﺮ ﭘښﻮ ﻻﻧﺪي ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪) .‬د‬
‫ﺳﭙټﻤﺒﺮ ﺗﺮ ﻳﻮوﻟﺴﻤﻲ وروﺳﺘﻪ د ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﻫﻢ دې ﭘﯧښﻲ ﺗﻪ ورﺗﻪ‬
‫ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ وښﻮدل ﺳﻮ(‪ .‬دا ﺧﺒﺮه د ﻳﺎدوﻧﻲ وړ ده ﭼﻲ ﻟﻪ ﺟﺎﭘﺎﻧﻲ اﻻﺻﻠﻮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ څﺨﻪ ﺟﻮړ ﺳﻮى‪ ۴۴۲‬ﻟﻤﺒﺮﺟګړه ﻳﻴﺰ ﻛﻨډك ﻳﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﻳﻮﻧﻴټﻮﻧﻮ څﺨﻪ‬
‫و‪ ،‬ﭼﻲ ډﯦﺮ زﻳﺎت ﻣډاﻟﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړل‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾79‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾80‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن او ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬روﺳﻴﻪ او ﻣﺼﺮ ﻳﻲ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ دي‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﺑﻴﺎ ﻫﻐﻪ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ‬
‫دي ﭼﻲ د زﻳﺎﺗﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ او ﻟږ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﭘﻪ ﺗﻐﻴﺮﻛﻲ وي‪.‬‬
‫وﻳﻨﺰوﻳﻼ‪ ،‬ﺑﻮﻟﻴﻮﻳﺎ او ﭘﻴﺮو اوس د اټﻮرﻳټﯧﺮﻳﻦ ﺳﻴﺴټﻢ ﺧﻮا ﺗﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ دئ‪.‬‬

‫ﭘﻨځﻢ ﻓﺼﻞ‬ ‫"ﻣﺘﻮﺳﻂ" ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ او ﻳﺎ "ﻣﺘﻮﺳﻂ" ﻏﻴﺮ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ دوﻟﺖ وﺟﻮد‬

‫ﻧﻪ ﻟﺮي او ﺑﺸﭙړ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ دوﻟﺖ ﺧﻮﺑﻴﺎ ﺑﯧﺨﻲ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺧﺒﺮه دا ده ﭼﻲ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ څﺮﻧګﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘﯧږي‪ .‬آﺗﻦ ﻳﻮه ﻣﺤﺪوده ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬ټﻮټﻠﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم‪ ،‬او اټﻮرﻳټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ‪:‬‬ ‫درﻟﻮده‪ ،‬ځﻜﻪ د اوﻟﺲ ډﯦﺮه ﺑﺮﺧﻪ )ﻟﻜﻪ ښځﻲ‪ ،‬اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻲ ﺧﺎرﺟﻴﺎن او ﻣﺮﻳﺎن(‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﻟﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ څﺨﻪ ﻣﺤﺮوم وه او ﻳﻮې ډﻟﻲ ﻧﺨﺒﻪ ګﺎﻧﻮ ‪elites‬‬
‫‪DEMOCRACY, TOTALITARIANISM, AND‬‬
‫‪AUTORITARIANISM‬‬ ‫ﻫﺮ څﻪ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ درﻟﻮدل‪ .‬ﭘﻪ ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ﻛﻲ ﭘﻪ ﺳﻞ ﻛﻲ ‪ ۹۹‬ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ‬
‫اﻧګﺮﯦﺰي ﻟﻴﻜﻮال ﺟﻮرج اوروﻳﻞ ‪ George Orwell‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۸‬ع ﻛﻲ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ ﻣګﺮ ﭘﻪ دې اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮﻛﻲ اﻧﺘﺨﺎب وﺟﻮد ﻧﻪ درﻟﻮد‪.‬‬
‫ﺧﭙﻞ د ‪ ۱۹۸۴‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻛﺘﺎب ﺧﭙﻮر ﻛړ‪ .‬ﭘﻪ دې ﻛﺘﺎب ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ‪ ،‬ﺷﻴﺎن داﺳﻲ څﯧړي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ څﺮﻧګﻪ ﻛﺎر ورﻛﻮي‪ ،‬ﻧﻪ دا‬
‫ﺷﻮروي او ﭘﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ ټﻮټﺎﻟﻴټﺎري ټﻮﻟﻨﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ژوﻧﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ ‫ﭼﻲ د ﻛﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ څﺮﻧګﻪ ﻟﻴﻜﻞ ﺳﻮي دي‪.‬‬
‫ورﻛړه ﺳﻮى دئ‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﺼﻮري ﻏﻤﺠﻨﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﺧﻠګ ﻫﻴڅ ډول ﺣﻘﻮق ﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬دوى ټﻮل د دوﻟﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت دي‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖ د دوى ﻣﻐﺰ ﭘﺮﯦﻮﻟﻨﻪ‬ ‫ﻋﺼﺮي ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‪:‬‬
‫)ﻣﻐﺰﺷﻮﻳﻲ( ﻛﻮي‪ ،‬د دوى څﺎرﻧﻪ ﻛﻮي‪ ،‬د ژوﻧﺪ ﻫﺮ اړخ ﻳﯥ ﻛﻨټﺮوﻟﻮي او د‬ ‫ښﺎﻳﻲ د ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﻞ ﻫﻴڅ ﻟﻐﺖ دوﻣﺮه زﻳﺎﺗﻲ ﻣﻌﻨﻰ ګﺎﻧﻲ وﻧﻪ‬
‫ﺷﻜﺎﻛﻴﻨﻮ روﺣﻴﺎت ورﻣﺎﺗﻮي‪.‬‬ ‫ﻟﺮي‪ .‬د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﻣﺴﺘﺒﺪﻳﻨﻮ د ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ ﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ څﺨﻪ ﭘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه‬
‫ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺧﻮا ﻛﻲ ﻳﻲ ﺑﻴﺎ د ﭘﻨځﻢ ﻗﺒﻞ اﻟﻤﻴﻼد آﺗﻦ ﻗﺮار ﻟﺮي‪ .‬ټﻮل ﺑﺎﻟﻎ‬ ‫ﺧﭙﻞ رﻋﻴﺖ ﭘﻪ دې ﺑﺎﻧﺪي ﻗﺎﻧﻊ ﻛﺎوه‪ ،‬ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ دوى ﭘﻪ ﻳﻮه ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‬
‫ﻧﺎرﻳﻨﻪ اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻲ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وه او ﻫﺮ ﻳﻮه ﻳﻲ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺎﻣﺒﻠﻪ ‪General‬‬ ‫ژوﻧﺪ ﻛﻮي‪ .‬ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ادﻋﺎ ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬ﭼﻲ د دوى د ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﻪ ټﻮﻟﻪ‬
‫‪ Assembly‬ﻛﻲ د ګډون ﺣﻖ او وﻇﻴﻔﻪ درﻟﻮده‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺎﻣﺒﻠﯥ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د‬ ‫ﻧړۍ ﻛﻲ ﺑﻠﻪ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬او ﭼﻴﻦ اوس ﻫﻢ ځﺎن )د ﺧﻠګﻮ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ( ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫ﺟﻮړوﻟﻮ او اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻏړو د ټﺎﻛﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﻛﺎل ﻛﻲ ﻟﺲ واره ﻏﻮﻧډه ﻛﻮﻟﻪ‪ .‬اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬ ‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻟﻪ آزادۍ ﺳﺮه ﻳﻮ ﺷﺎن ﻧﻪ ده‪ .‬د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻻري داﺳﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﻏړي د ﺧﭙﻠﻮ اﻋﻤﺎﻟﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﻣﺴﺌﻮل وه او د راﻳﻮ ﭘﻪ ﺳﺎده اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺳﺮه ټﺎﻛﻞ‬ ‫ﻣﻨځﺘﻪ راﺗﻼى ﺳﻲ ﭼﻲ ﻓﺮدي ﺣﻘﻮق اوآزادي ګﺎﻧﻲ ﺗﺮ ﭘښﻮ ﻻﻧﺪي ﻛﻮي‪ ،‬ﭼﻲ دې‬
‫ﻛﯧﺪل‪).‬ﺳﺎده اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺮ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ زﻳﺎت( ﭘﻪ زرﻫﺎوو ﻛﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ﺗﻪ ﻏﻴﺮﻟﻴﺒﺮال ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ‪ illiberal democracy‬واﻳﻲ‪ .‬ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺎﻓﻜﺮه‬
‫اﺳﺎﻣﺒﻠﻪ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪ ،‬دا ځﻜﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻲ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ‬ ‫ﺧﻠګﻮ‪ ،‬د ﻗﺪرت ﻣﺤﺪودﻳﺖ‪ ،‬د ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬او ﺑﺸﺮي او ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ‬
‫درﻧﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ﻛﺘﻞ ﻛﯧﺪﻟﻪ او د آﺗﻦ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ ﻳﻲ وﻗﺎر او ﺣﻴﺜﻴﺖ ورﺑﺎﺧښﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﺮي‪ .‬ﻫﺮ ﻫﻴﻮادﭼﻲ ځﺎن ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺑﻮﻟﻲ ﺧﺎﻣﺨﺎ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻧﻪ دئ‪.‬‬
‫د اوروﻳﻞ د ټﻮټﺎﻟﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ﺗﺼﻮﻳﺮ او د آﺗﻦ آﻳډﻳﻞ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ د‬ ‫ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ )د ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﺎ ‪ demokratia‬څﺨﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻮې ده‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ دوو ﻣﻘﺎﺑﻠﻮ څﻨډو ﻛﻲ واﻗﻊ دي او ﭘﻪ دې ﻣﺎﺑﻴﻦ ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ډﯦﺮ‬ ‫ﭼﻲ د ﻣﻮس ﺧﻠګ ﺑﻮﻟﻲ او ﻛﺮاﺗﻴﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻮﻟﻲ( ﺗﺮ ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻮري ﻻ ﻫﻢ‬
‫ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﺸﭙړي ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ څﺨﻪ راﻧﻴﻮﻟﯥ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ﺑﺸﭙړ ټﻮټﻠﻴﺘﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ﭘﻮري‬ ‫ﻳﻮ ډول ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻔﻬﻮم درﻟﻮدئ‪ ،‬داځﻜﻪ ﭼﻲ د ﻣﻔﻜﺮﻳﻨﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ د ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ دي ﭼﻲ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ وي ﭼﻲ ﭘﻪ‬ ‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ دﻳﻮ ﺑﯥ ﻛﻨټﺮوﻟﻪ ډﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ښﻜﺎرﯦﺪى‪) .‬واﻗﻌﻲ( ډ ﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪،‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﻣﻴډﻳﺎ ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي وي‪ ،‬ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮﻛﻲ ﻻس وﻫﻞ ﻛﯧږي‪ ،‬او ﻣﻄﻴﻊ‬ ‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ټﻮل ﺧﻠګ ﭘﻪ ﻳﻮه ځﺎى ﻛﻲ ﺳﺮه راټﻮﻟﯧږي څﻮ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻏړي‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾81‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وټﺎﻛﻲ او ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺷﺨﺼﺎً ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻮړ ﻛړي‪ ،‬ډﯦﺮه ﻟږ ﻣﻮﻧﺪه ﻛﯧږي ﭼﻲ د آﺗﻦ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺎﻣﺒﻠﻪ‪ ،‬د اﻧګﻠﺴﺘﺎن د ښﺎرواﻟۍ ﺟﺮګﯥ او د ﺳﻮﻳﺲ ﻟﻨﺪزګﻴﻤﺎﻳﻨﺪه‬
‫‪ landsgemeinde‬ﻳﻲ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ دي‪.‬‬
‫د ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ ﻳﻮ ﺷﻜﻞ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﺗﺮ اوﺳﻪ‬
‫ﻫﻢ دوام ﻟﺮي او ﻫﻐﻪ رﻳﻔﺮﻳﻨډم دئ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﭼﺎرو ﻛﻲ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﯧږي ﭼﻲ‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻳﻲ ﺳﺮﺗﻪ ﻧﻪ رﺳﻮي‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ رﻳﻔﺮﻳﻨډم ډﯦﺮ ډﻣﻮﻛﺮاټﻴﻚ ښﻜﺎري‪،‬‬
‫ﺧﻮ اداره ﻛﻮوﻧﻜﻰ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻣﻬﺎرت ﺳﺮه ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺧﻮښﻪ څﺮﺧﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﺎﻟﻴﻔﻮرﻧﻴﺎ‬
‫د دې ﻛﺎر ښﻪ ﻣﺜﺎل دئ ﭼﻲ ډﯦﺮي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻻﻳﺤﯥ د رﻳﻔﺮﻳﻨډم ﻟﻪ ﻻري ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﺳﻮي دي او ځﻴﻨﻲ ﻳﯥ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻟﺮي‪ .‬د ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬
‫)ﻣﺸﺮف(‪ ،‬ﭼﻲ د ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻮدﺗﺎ ﻟﻪ ﻻري ﻳﻲ ﻗﺪرت وﻧﻴﻮى‪ ،‬ځﺎن ﻳﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪2002‬‬
‫ﻛﻲ د رﻳﻔﺮاﻧډم ﻟﻪ ﻻري دوﺑﺎره ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛړ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ډﯦﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﻛﺎر ځﻜﻪ دئ ﭼﻲ د ټﻮﻟﻮ ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﻳﻮه‬
‫ځﺎى ﻛﻲ راټﻮﻟﯧﺪل ﺳﺨﺖ ﻛﺎر دئ‪ .‬ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﭙﻞ ﻫﺮﺗﺼﻤﻴﻢ د ﻣﻨﻈﻮرۍ‬
‫ﻟﭙﺎره و ﻣﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮﺧﻠګﻮﺗﻪ وړاﻧﺪي ﻛﻮي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺑﻪ ﻳﻲ ﻛﺎروﻧﻪ ﻫﻢ ژرﭘﺮﻣﺦ ﻧﻪ ځﻲ‪.‬‬
‫ځﻜﻪ ﻧﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ د ﻳﻮه ﻋﻤﻠﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻛړى دئ‪.‬‬
‫راﻳﻪ ورﻛﻮﻧﻜﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎ د ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ او ﻳﺎ د ګﻮﻧﺪوﻧﻮ د ﻏﻮره ﻛﻮﻟﻮ ﻣﻮﻗﻊ وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه )وﻛﺎﻟﺘﻲ( ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‪:‬‬
‫د اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻲ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا د ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ټﺎﻛﻞ‬
‫ﭘﻪ ﺑﺮﻛﻲ ﻧﻪ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﺑﻠﻜﻲ‪ ،‬ﺧﻠګ ډﯦﺮ ﻳﻮ ﻋﺎم رول ﻟﻮﺑﻮي‪ .‬د ﻧﻨۍ ورځﻲ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬د ﻟﻴﭙﺴﻴﺖ ‪ Lipset‬ﭘﻪ ﻗﻮل‪" ،‬ﻳﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ دئ ﭼﻲ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻮړ ﭘﻮړي ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ د ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﻐﻴﺮاو ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﺮاﺑﺮوي‪ ،‬او‬
‫ﻫﻢ ﻳﻮ داﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻴﻜﺎﻧﻴﺰم )ﻃﺮزاﻟﻌﻤﻞ( دئ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻋﻤﺪه ﺗﺼﺎﻣﻴﻤﻮﻛﻲ‬
‫ﺗﺮﻣﻤﻜﻨﻪ ﺣﺪه د زﻳﺎﺗﻮ ﺧﻠګﻮ د ﺑﺮﺧﻲ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﻟﭙﺎره زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاﺑﺮوي‪ ،‬ﭼﻲ دا ﻛﺎر‬
‫د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮﻟﻪ ﻻري د ﻟﻮړ ﭘﻮړﻳﻮ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻨﻮ د اﻧﺘﺨﺎﺑﻮﻟﻮﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﯧږي"‪.‬‬
‫وﻛﺎﻟﺘﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ځﻴﻨﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻟﺮي ﭼﻲ ﻣﻮږ ﺑﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻻﻧﺪي ډول‬
‫ﺑﻴﺎن ﻛړو‪ .‬دا ﺧﺒﺮه ﭘﻪ ﻳﺎد وﻟﺮئ ﭼﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻳﻮ ﺳﺎده ﺳﻴﺴټﻢ ﻧﻪ دئ ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه ﻳﻮه ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻪ ﻟﻮﯦږي‪ .‬ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ډﯦﺮاﺣﺘﻴﺎط د ډﯦﺮو ﻛﻠﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ اﻳﺠﺎد ﺳﻲ‪ .‬د روﺳﻴﻲ او ﻋﺮاق ﭘﻪ ﺷﺎن ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﭼﻲ‬
‫ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ ﺗﻪ آﻣﺎده ﻧﻪ وي‪ ،‬د دډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ ﺗﺮﭘﻞ )ﺗﺤﻤﻴﻠﻮل( ګټﻪ ﻧﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫﴿‪﴾82‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﻟﻴﺴﻰ ټﺎﻛﻮﻧﻜﻲ )ﻟﻮړﭘﻮړي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت(‬
‫د اﻛﺜﺮﻳﺖ راﻳﻲ ورﻛﻮوﻧﻜﻮ او ﻳﺎ د اﻳﺘﻼف ﻟﻪ ﻻري د ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړي‪ .‬ﻟﻴډران د اوﻟﺲ ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺳﻮي ﻟﻴډران ﺳﻢ ﻛﺎر وﻧﻪ ﻛړي‪ ،‬ﻟﻪ وﻇﻴﻔﯥ څﺨﻪ ﺑﻪ د راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻻري ﻟﻴﺮي‬
‫ﻛړه ﺳﻲ‪ .‬ﻫﻴڅﻮك ﻫﻢ د ﻳﻮه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻘﺎم د اﺷﻐﺎﻟﻮﻟﻮ ﻣﻴﺮاﺛﻲ ﺣﻖ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻫﺮ‬
‫څﻮك ﺑﺎﻳﺪ و ﻳﻮه ټﺎﻛﻠﻲ ﻣﻘﺎم ﺗﻪ د ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا د آزادو او ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻟﻪ‬
‫ﻻري اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮى وي‪ .‬دا اﻧﺘﺨﺎﺑﯧﺪل ﻛﯧﺪاي ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د ټﺎﻛﻠﻲ‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره وي )ﻟﻜﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ( او ﻳﺎﻫﻢ ﭘﻪ ﻳﻮه ټﺎﻛﻠﯥ‬
‫اﻋﻈﻤﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻲ وي )ﻟﻜﻪ ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ(‪ .‬ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ﺑﻴﺎ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﯧﺪﻟﻮ اﺟﺎزه ﺳﺘﻪ ﻣګﺮﭘﻪ ځﻴﻨﻮﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮﻛﻲ دوﺑﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﯧﺪل ﭘﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻛﻲ ﺗﻌﻴﻦ ﺳﻮي وي‪ .‬دوﺑﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﻮل د ﺧﻠګﻮ د ﺣﻤﺎﻳﯥ او د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﭘﺎﻟﻴﺴۍ‬
‫د ﻛﻨټﺮول وﺳﻴﻠﻪ ده‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ رﻗﺎﺑﺖ‪:‬‬
‫د دې ﻣﻌﻨﻰ دا ده ﭼﻲ د اﻧﺘﺨﺎب ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﺎﻳﺪ ﻟږﺗﺮﻟږه دوه څﺮګﻨﺪ اﺧﺘﻴﺎروﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫وي‪ .‬ﭘﻪ اروﭘﺎﻛﻲ راﻳﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ د څﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ اﺧﺘﻴﺎرﻟﺮي‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻫﻢ ﻫڅﻪ ﻛﻮي داﻳډﺑﺎﻟﻮﺟﻴﻮ او ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﻳﻮﻟﻪ ﺑﻠﻪ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﺟﻼ او‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛړي‪ .‬ﻫﻐﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭼﻲ ﭘﺮﻳﻮه ګﻮﻧﺪ اوﻳﺎ ﻳﻮه ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ وﻻړ وي‪ ،‬ﺟﻌﻠﻲ‬
‫دي‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﺧﻠګ ﻋﻤﻮﻣﺎً دوه ﻛﺎﻧﺪﻳﺪان ﻟﺮي ﭼﻲ ﻟﻪ ﻫﺮ ﻟﻮى ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ ﻳﻮ‬
‫ﺗﻦ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ وي‪ .‬ﻣګﺮدﻛﺎﻧګﺮس زﻳﺎت ﻏړي ﻟﻪ ﻟږ او ﻳﺎ ﻫﻴڅ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫وي‪ .‬د دې ﻛﺎر ﻋﻠﺖ دا دئ ﭼﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزه ډﯦﺮي ﭘﻴﺴﯥ ﻏﻮاړي او د ﻫﺮﭼﺎ ﭘﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﭘﻪ وس ﭘﻮره ﻧﻪ وي‪ .‬ﺣﺘﻰ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ ﺑﺸﭙړه ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ د ﺧﭙﻠﻮ ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ دﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻟﻮ او وړاﻧﺪي ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺗﺮ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻣﺨﻜﻲ ﭘﻮره آزادي‪ ،‬او ﻛﺎﻓﻲ وﺧﺖ وﻟﺮي‪ .‬ﻫﻐﻪ رژﻳﻢ ﭼﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻨﻮ ﺗﻪ د‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻟﭙﺎره ﻟﻨډ وﺧﺖ ورﻛﻮي‪ ،‬ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮﻛﻲ ﻻس وﻫﻨﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻨﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻣﻴډﻳﺎ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﻧﻪ ورﻛﻮل د ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻨﻮ د ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﻣﺨﻪ ﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾83‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺗﺮ ډﯦﺮه ځﺎﻳﻪ ﭘﻪ دې ﭘﻮري اړه ﻟﺮي ﭼﻲ اﻳﺎ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ )راﻳﻲ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻨﻲ( ﺗﺮ ورځﻲ ﻣﻴﺎﺷﺘﻲ او ﺣﺘﻰ ﻛﻠﻮﻧﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ آزادي ﻣﻮﺟﻮده ده‬
‫او ﻛﻨﻪ‪ .‬د راﻳﻲ ﻛﺎرډوﻧﻪ ﻫﻢ ښﺎﻳﻲ ﺳﺘﻮﻧﺰي ﻣﻨځﺘﻪ راوړي‪ .‬ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ‬
‫د راﻳﻮ ﺷﻤﯧﺮﻧﻪ ښﺎﻳﻲ ﺳﻤﻪ ﺳﺮﺗﻪ وﻧﻪ رﺳﯧږي‪ .‬د راﻳﻲ اﺧﻴﺴﺘﻨﻲ د ﻧﺎﻗﺺ ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ښﺎﻳﻲ د ﺧﻠګﻮ اراده ﭘﻪ ﺳﻤﻪ ﺗﻮګﻪ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻧﻪ ﺳﻲ‪ .‬ﻳﻮازي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﻣﻌﻨﻰ ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ د ﻏﻮښﺘﻨﻮ د ﺗﺮ ﺳﺮه ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ ﺗﻌﻬﺪ وﺑﻮﻟﻲ‪ .‬دوى‬
‫د ﻗﺪرت ﺗﻐﻴﺮ او ﺗﻨﺎوب‪:‬‬
‫د ﻗﺪرت واګﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ﻻﺳﻪ ﺑﻞ ﻻس ﺗﻪ ﺳﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻟﻪ ﻣﺸﺮوع‬
‫او ﺳﻮﻟﻪ ﻳﻴﺰي ﻻري ﭘﻪ ﻗﺪرت ﻛﻲ )دﻧﻨﻪ( ډﻟﻪ ﻟﻪ ﻗﺪرت څﺨﻪ )دﺑﺎﻧﺪي( ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﻫﻴڅ ګﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﻓﺮد ﺑﺎﻳﺪ د ﻗﺪرت اﻧﺤﺼﺎر وﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻳﻮ ﺳﻴﺴټﻢ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﻳﻮ‬
‫ګﻮﻧﺪ د څﻮ ﻟﺴﯧﺰو ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻗﺪرت واګﻲ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ وﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺳﻴﺴټﻢ ﻧﻪ ﺳﻲ ﺑﻠﻞ ﻛﯧﺪاى‪ .‬دا ډول ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ادﻋﺎ ﻛﻮي ﭼﻲ دوى‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ځﻜﻪ ګﺘﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﻟﺮي ﻣګﺮ دوى زﻳﺎت وﺧﺘﻮﻧﻪ د‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﺨﭙﻠﻪ ګټﻪ اړوي‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۲۰۰۶‬ع ﻛﻲ دﺳﻨګﺎﭘﻮر ‪People’s‬‬
‫‪ Action Party‬د ﺧﻠګﻮ د ﻋﻤﻞ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﺗﻮګﻪ د ﻟﺴﻢ ځﻞ‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻞ‪ ،‬دوى د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزې ﻟﭙﺎره )ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻨﻮﺗﻪ( ډﯦﺮ ﻟﻨډ‬
‫وﺧﺖ ورﻛړ او د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﺣﻮزو ﭘﻪ ﺳﺮﺣﺪاﺗﻮ ﻛﻲ ﻳﻲ ﺗﻐﻴﺮ راووﺳﺖ‪ .‬د‬
‫ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ د ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﻧﻘﻼب ګﻮﻧﺪ د ‪۱۹۲۰‬ع ﻛﺎل راﻫﻴﺴﻲ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﺗﻮګﻪ‬
‫څﻮرﻟﺲ واره اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻞ‪ .‬وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ‪2000‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ د ﻣﻠﻲ ﻋﻤﻞ ګﻮﻧﺪ‬
‫څﺨﻪ وﻳﺴﻴﻨﺖ ﻓﺎﻛﺲ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮﻛﻲ ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﺳﻮ او ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ ﻳﻮه ډﻣﻮﻛﺮاټﻴﻜﻪ‬
‫ﺑڼﻪ ﻏﻮره ﻛړه‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ دﻛﻴﻨﻴﺎ ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ‪۲۰۰۲‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ‬
‫ﻗﺪرت څﺨﻪ ﻟﻴﺮي ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ د ‪ ۳۹‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻲ واك ﭘﻪ اﺧﺘﻴﺎرﻛﻲ و‪ .‬ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ‬
‫ﻧﻮرو اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ دﻗﺪرت ﺗﻐﻴﺮ ﭘﻴﻞ ﺳﻮى دئ ﭼﻲ ډﯦﺮه ښﻪ‬
‫ﺧﺒﺮه ده‪.‬‬
‫د ﻗﺪرت د ﺗﻐﻴﺮ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ رول ﭼﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﻧﻪ ده ورﺗﻪ ﺳﻮې‪ ،‬ﻫﻐﻪ د‬
‫ﻓﺴﺎد ﻣﺨﻨﻴﻮى دئ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮﻧﺪ د واﻛﻤﻦ ګﻮﻧﺪ د ﻓﺴﺎد ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻧﺎرې‬
‫وﻫﻲ‪ ،‬دا ﻛﺎر ﻟﻪ ﻗﺪرت څﺨﻪ د ﻧﺎوړي اﺳﺘﻔﺎدې ﻣﺨﻪ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﻛﻮم ﺳﻴﺴټﻢ ﭼﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﺮ اوﺗﺒﺪﻳﻞ وﻧﻪ ﻟﺮي ﺧﺎﻣﺨﺎ ﻓﺎﺳﺪ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫﴿‪﴾84‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﻲ‪:‬‬
‫ﭘﻪ وﻛﺎﻟﺘﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ‪ ،‬راﻳﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ ﺧﭙﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﺎن‬
‫)وﻛﻴﻼن( د دې ﻟﻪ ﭘﺎره ټﺎﻛﻲ ﭼﻲ د دوى ﻟﻪ ﭘﺎره ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻮړ ﻛړي او ﭘﻪ دې‬
‫ﺗﻮګﻪ د دوى ﻋﺎﻣﻪ ګټﻲ وﺳﺎﺗﻲ‪ .‬ﻫﺮ وﻛﻴﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻً د ﻳﻮې ټﺎﻛﻠﻲ ﺣﻮزې او ﻳﺎ د‬
‫ﺧﻠﻜﻮ د ﻳﻮې ټﺎﻛﻠﻲ ډﻟﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎر ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ دا ﭼﻲ د ﺧﻠګﻮ وﻛﻴﻼن ﺑﺎﻳﺪ‬
‫څﺮﻧګﻪ ﻋﻤﻞ وﻛړي؟ ﻳﻮه ﺗﻴﻮري دا ده ﭼﻲ واﻳﻲ وﻛﻴﻼن )ﻗﺎﻧﻮن ګﺬاران( ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دي ﭼﻲ ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ راﻳﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻏﻮاړي ﺑﺎﻳﺪ ورﻛړه ﺳﻲ‪ .‬ﻧﻮر‬
‫ﻛﺴﺎن ﺑﻴﺎ د دې ﺗﻴﻮرۍ ﻣﺨﺎﻟﻒ دي‪ ،‬د دوى ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺆﻛﻠﻴﻦ زﻳﺎت وﺧﺖ د‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻈﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ وﻛﻴﻼن ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﺎن ﺑﺎﻳﺪ د‬
‫ﻣﻌﺘﻤﺪﻳﻨﻮ ‪ trustees‬ﭘﻪ ﺷﺎن وﻇﻴﻔﻪ ﺳﺮ ﺗﻪ ورﺳﻮي‪ ،‬د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ ﻫﻐﻪ‬
‫ﻏﻮښﺘﻨﻲ ﭼﻲ ﻋﻤﻠﻲ او ﻛﻴﺪوﻧﻜﻲ وي‪ ،‬وﻣﻨﻲ ﻣګﺮ ﺑﺎﻳﺪ د ټﻮل اوﻟﺲ ګټﻲ ﭘﻪ ﭘﺎم‬
‫ﻛﻲ وﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ښﻜﺎره ﺧﺒﺮه ده ﭼﻲ ډﯦﺮ ﻟږ ﺧﻠګ د ﻫﺮي ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ښﻜﺎره او‬
‫ﻗﻄﻌﻲ ﻧﻈﺮ ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻪ ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ څﺨﻪ وﻏﻮښﺘﻞ ﺳﻲ ﭼﻲ ﻣﺜﻼً د اﻧﺮژي د ﺳﭙﻤﺎ او ﻳﺎ د‬
‫ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ د ﻛﻤﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب راﻳﻪ ورﻛړي‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ډﯦﺮ ﻟږ ﺧﻠګ ﭘﻪ راﻳﻪ ګﻴﺮۍ ﻛﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ .‬وﻛﺎﻟﺘﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ دا ﻣﻌﻨﻰ ﻧﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ وﻛﻴﻼن ﺑﻪ ﺗﺶ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻧﺎﺳﺖ وي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ ﻣﻌﻨﻰ ﻳﻲ دا ده ﭼﻲ ﺧﻠګ ﺑﺎﻳﺪ د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﻳﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻛﻨټﺮول وﻟﺮي‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺧﻠګ ښﺎﻳﻲ د ښﻮوﻧﻲ او روزﻧﻲ د ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻳﻮه‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻮښﺘﻨﻪ وﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ د دې ﻫﺪف د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﻮ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺎ ﺧﭙﻠﻮ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﺎﻧﻮ ﺗﻪ ورﭘﺮﯦږدي‪ .‬د ﺧﻠګﻮ او د دوى د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ دا ډول‬
‫ارﺗﺒﺎط د ﻋﺼﺮي ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ ﺟﻮﻫﺮ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﺷﺎﺗﺲ ﺷﻨﺎﻳډر ‪Schatt‬‬
‫‪ Schneider‬ﻳﻲ ﻟﻨډﻳﺰ ﭘﻪ ﻻﻧﺪي ډول ﺑﻴﺎﻧﻮي‪:‬‬
‫د ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ د ﺗﻴﻮري ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻋﻘﻞ ﻟﻪ دې ځﺎﻳﻪ ﭘﻴﻞ ﻛﯧږي ﭼﻲ ﻫﻐﻪ څﻪ‬
‫ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻳﻲ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﺷﻴﺎﻧﻮ څﺨﻪ ﺑﯧﻞ ﺳﻲ ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻳﻲ ﻧﻪ ﺳﻲ‬
‫ﻛﻮﻻى‪ .‬ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ ﺗﻪ زﻳﺎت ﺗﺎوان ښﺎﻳﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﯧښ ﺳﻲ ﻛﻪ و ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻳﻮه ﻣﺮﻣﻮز او ﺟﺎدوﻳﻲ ﻏﻮﻧﺪي ﻣﻄﻠﻖ ﻗﺪرت ﻗﺎﻳﻞ ﺳﻮ‪ ،‬او دا درك ﻧﻪ ﻛړاى ﺳﻮ‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﺧﻠګ د ﺷﻤﯧﺮ د ډﯦﺮواﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫﻢ ځﻴﻨﻲ ﻛﺎروﻧﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ دا‬
‫ﻣﻤﻜﻨﻪ ﻧﻪ ده ﭼﻲ د ټﻮل اوﻟﺲ ﭘﻪ ﻣﻠﻴﻮﻧﻮ وګړي دي ﻣﺜﻼً د ﻳﻮﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﻛﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ(‪ .‬ﻛﻪ ﻣﻮږ دا ﻛﺎر وﻛړو ﻧﻮ ﻟﻪ ځﺎﻧﻮ څﺨﻪ ﺑﻪ ﻣﻮ اﺣﻤﻘﺎن ﺟﻮړ ﻛړي وي‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾85‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻓﻴﺼﻠﻪ‪:‬‬
‫داﺳﻲ ډﯦﺮ ﻟږ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻣﻬﻤﻮ ﻓﻴﺼﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ دي ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد وي‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً د ﻳﻮې ډﻟﻲ ﻳﻮ ﺷﻰ ﺧﻮښ وي او ﺑﻞ ګﺮوپ ﻳﯥ ﺑﻴﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮﻣﻪ ﭘﺮﯦﻜړه وﻣﻨﻞ ﺳﻲ؟ د دې ﭘﻮښﺘﻨﻲ اﺳﺎﻧﻪ‬
‫ﺟﻮاب دا دئ ﭼﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ وﻛړي‪ .‬ﭘﺮ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﺑﺎﻧﺪي د ﻣﻨﺎﻗﺸﯥ ﭘﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻛﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻐﻪ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ وګﺮزي ﭼﻲ د زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ ﻏړو‬
‫ﻣﻼﺗړ ورﺳﺮه ﻣﻠګﺮى وي‪ .‬دا ﻫﻐﻪ ﻛړﻧﻼره ده ﭼﻲ د ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﻳﻮﻧﺎن ﭘﻪ ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ‬
‫ﻛﻲ ﻛﺎر ځﻨﻲ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧﺪى‪ .‬ﻣګﺮ ﻟﻪ ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ څﺨﻪ زﻣﻮږ ﻋﺼﺮي او ﻋﻤﻠﻲ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم دا دئ ﭼﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻛﻮي ﺧﻮ د اﻗﻠﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﻪ ﻫﻢ اﺣﺘﺮام‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬د دې ﺣﻘﻮﻗﻮ د ﺳﺎﺗﻨﻲ او ﺣﻤﺎﻳﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره‪ ،‬ﻳﻮې ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﺗﻪ‪،‬‬
‫ﭼﻲ د رژﻳﻢ ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي ﻧﻪ وي‪ ،‬اړﺗﻴﺎ ﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫د اﻗﻠﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﻬﻢ دي‪ .‬ښﺎﻳﻲ ﻫﻐﻪ ﻧﻈﺮ ﭼﻲ اوس ډﻳﺮو ﺧﻠګﻮ ﻣﻨﻠﻰ دئ‬
‫ﻳﻮ وﺧﺖ د اﻗﻠﻴﺖ ﻧﻈﺮ و‪ .‬ډﯦﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ د اﻛﺜﺮﻳﺖ او اﻗﻠﻴﺖ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ د‬
‫ﻛﺸﻤﻜﺶ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﻣﻴﻨځ ﺗﻪ راﻏﻠﻲ دي‪ .‬ﻫﻤﺪا رﻧګﻪ‪ ،‬ﻟﻜﻪ د‬
‫اﻗﻠﻴﺖ ﻧﻈﺮ ﭼﻲ ښﺎﻳﻲ د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯧﺮﯦﺪو ﺳﺮه د ډﯦﺮو ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا وﻣﻨﻞ ﺳﻲ‪ ،‬د‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﻈﺮ ﻫﻢ ښﺎﻳﻲ د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﯧﺮﯦﺪﻟﻮ ﺳﺮه ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل او ﻏﻴﺮﻋﻤﻠﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﻲ او‬
‫د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا رد ﺳﻲ‪ .‬ﻛټ ﻣټ ﻟﻜﻪ اﻗﻠﻴﺖ ﭼﻲ ښﺎﻳﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎ ﺑﺖ ﺳﻲ‪ ،‬د دې‬
‫اﻣﻜﺎن ﻫﻢ ﺳﺘﻪ ﭼﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻏﻠﻂ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻪ د اﻗﻠﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺧﺎﻣﻮﺷﻪ ﻛړل‬
‫ﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻪ د )اﻛﺜﺮﻳﺖ اﺳﺘﺒﺪاد( ﻣﻨځﺘﻪ راﺳﻲ‪.‬‬
‫د ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻮﻟﻮ او ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧۍ ﺣﻖ‪:‬‬
‫د اﻗﻠﻴﺖ د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﭘﻪ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﺧﻠګ ﺑﺎﻳﺪ د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻫﻐﻮ اواﻣﺮو ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻛﻲ د ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻮﻟﻮ ﺣﻖ وﻟﺮي‪ ،‬ﭼﻲ د دوى ﭘﻪ ﻓﻜﺮ ﻏﻠﻂ او ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺮﯦښﻲ‪.‬‬
‫دا ﺣﻖ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۷۷۶‬ع ﻛﻲ د ﺗﺎﻣﺲ ﺟﻔﺮﺳﻦ ﭘﻪ ﻏﻮښﺘﻨﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د آزادۍ ﭘﻪ‬
‫اﻋﻼﻣﻴﻪ ﻛﻲ ځﺎي ﻛړه ﺳﻮ‪ .‬ﻫﻨﺮي ﺗﻮرﻳﻮ ‪ ،Henry Thoreau‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺳﻴﻮل‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧۍ ‪ civil disobedience‬ﺗﺮټﻮﻟﻮ ﻣﻬﻢ ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﻠﻞ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ‬
‫ﺳﺮه داﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺟﻨګ ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻲ ﺗﻮرﻳﻮ اﻋﻼم ﻛړه ﭼﻲ‪" :‬ټﻮل ﺧﻠګ د‬
‫اﻧﻘﻼب ﺣﻖ ﻟﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺘﺒﺪاد او ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ ﺗﺮ ﺣﺪ واوړي‬
‫او ﻧﻮر د زﻏﻤﻠﻮ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﺧﻠګ ﺣﻖ ﻟﺮي ﭼﻲ و داﺳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻪ ﻟﻪ وﻓﺎدارۍ څﺨﻪ‬
‫﴿‪﴾86‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﻧﻜﺎر او ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﻳﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ وﻛړي‪ .‬د ﺳﻴﻮل ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧۍ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻧﺎﻣﺘﻮ ﭘﻠﻮى د‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن د آزادۍ ﻟﻴډر ﻣﻬﺎﺗﻤﺎ ګﺎﻧﺪي و‪ ،‬ﭼﻲ ډﯦﺮ د ﺗﻮرﻳﻮ د ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﺗﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻻﻧﺪي و‪ .‬دواړو ﺧﭙﻞ د ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺘﻮډ )ﻣﺪ ﻧﻲ ‪ (civil‬ﺑﺎﻟﻪ ﻳﻌﻨﻲ داﺳﻲ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﭼﻲ د ﻋﺪم ﺗﺸﺪد ﻟﻪ ﻻري ﻛﯧږي او د دوﻟﺖ ﺗﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭼﻮﻛﺎټ وﻧﻪ وزي‪ .‬دا د‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺟﻠﺒﻮﻟﻮ ﻳﻮه وﺳﻴﻠﻪ وه ﭼﻲ ﭼﺎرواﻛﻲ ﻳﯥ د دوى د ﻏﻮښﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻓﻜﺮ‬
‫ﻛﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﻛړل‪ .‬او ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ګﺎﻧﺪي او د ده ﭘﻠﻮﻳﺎﻧﻮ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ دې ﺗﻪ ﻣﺠﺒﻮره‬
‫ﻛړه ﭼﻲ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﭘﺮﯦږدي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﻲ ﻛﺴﺎن ﺳﻴﻮل ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻳﻮ اﻧﻔﺮادي وﺟﺪاﻧﻲ ﻋﻤﻞ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﻣګﺮ ﻧﻮر ﺑﻴﺎ‬
‫ﺳﻴﻮل ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺳﺮه ﺗﻨﻈﻴﻤﻮي او ﭘﻪ ﻛﺎر ﻳﯥ اﭼﻮي‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﺳﻴﻮل‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧۍ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ اوﭼﺖ او ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻰ ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻧﻜﻰ ﻋﺰﺗﻤﻨﺪ ﻣﺎرﺗﻴﻦ ﻟﻮﺗﺮﻛﻴﻨګ‬
‫‪ Reverend Martin Luther King Jr.‬و‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ‪۱۹۶۰‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻳﻲ د ﻣﺪﻧﻲ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻋﺪم ﺗﺸﺪد ﻟﻪ ﻻري ﻣﺒﺎرزه ﭘﻴﻞ ﻛړه او ﻗﺼﺪاً ﻳﻲ ﻟﻪ ﺗﻌﺼﺒﻲ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ څﺨﻪ ﺳﺮﻏړوﻧﻪ وﻛړه‪ .‬د دې ﺳﺮﻏړوﻧﻲ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﺑﻪ دى او د ده ﻣﻠګﺮي‬
‫ﺑﻨﺪﻳﺎن ﺳﻮل‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺑﻪ ﭘﯧښﻪ ﻓﺪراﻟﻲ ﻣﺤﻜﻤﯥ ﺗﻪ وړاﻧﺪي ﺳﻮه‪ ،‬زﻳﺎﺗﺮه‬
‫وﺧﺖ ﺑﻪ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺼﺒﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭼﻲ دوى ﻳﻲ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﺑﻨﺪﻳﺎن ﺳﻮي وه‪ ،‬د‬
‫ﻓﺪراﻟﻲ ﻣﺤﻜﻤﯥ ﻟﺨﻮا ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻋﻼن ﺳﻮل‪ .‬د ﻛﻴﻨګ او د ده د ﻣﻠګﺮو د اوږدې‬
‫ﻣﺒﺎرزې ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻫﻢ د اﻣﺮﻳﻜﺎ د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻲ ﻛﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﺮات راﻏﻠﻞ‪ .‬ﻛﻪ دا ﺳﻴﻮل ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻪ واى ﺳﻮې‪ ،‬ﻧﻮ د اﻗﻠﻴﺖ ﭘﺮ ﻏﻮښﺘﻨﻮ ﺑﻪ ﭼﺎ‬
‫ﻏﻮږ ﻧﻪ واى ﻧﻴﻮﻟﻰ ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺴﺎوات‪:‬‬
‫ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ‪ ،‬د ټﻮﻟﻨﻲ ټﻮل ﺑﺎﻟﻎ ﻏړي )ﭼﻲ اوس ﻋﻤﻮﻣﺎً اﺗﻠﺲ ﻛﻠﻦ‬
‫او ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻟﻮړ ﻛﺴﺎن ﭘﻪ ﺑﺮﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ( ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻼى ﺳﻲ‪ :‬د )ﻳﻮ ﺗﻦ‪ ،‬ﻳﻮې راﻳﻲ( د ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﻫﺮ څﻮك ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‬
‫ﻳﻮ ﻣﻘﺎم ﺗﻪ ځﺎن ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ ﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻪ داﺧﻠﻴﺪل او ځﺎن‬
‫ﻳﻮ ﻣﻘﺎم ﺗﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪول ډﯦﺮي ﭘﻴﺴﯥ )او زﻳﺎت وﺧﺖ ټﺎﻛﻠﻲ ﻧﮋادي او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫اړﻳﻜﻲ( ﻏﻮاړي‪ .‬د اﻗﻠﻴﺘﻮﻧﻮ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ﺳﻴﻮل ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧۍ ﺗﺮ ﻓﺸﺎروﻧﻮ ﻻﻧﺪي‪،‬‬
‫اوس زﻳﺎت ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻫڅﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﻧﻮرو ﺗﻪ ﻫﻢ ﻻره ﭘﺮاﻧﻴﺰي او ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﻳﻮازي د ﻧﺨﺒﻪ ګﺎﻧﻮ ‪elites‬ﭘﻪ وﻟﻜﻪ ﻛﻲ ﭘﺎﺗﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾87‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾88‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ ﺳﺮه ﻣﺸﻮره‪:‬‬ ‫ﺻﺎدﻗﻪ او اﻧﺘﻘﺎدي ﺳﻮه‪ .‬ﺗﺮ ﻫﻐﻪ راوروﺳﺘﻪ د ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ د آزادۍ د ﻛﻨټﺮول ﭘﻪ‬
‫ﻟﻪ ډﯦﺮو ﻟﻴډراﻧﻮ ﺳﺮه دا درك ﻣﻮﺟﻮد وي‪ ،‬ﭼﻲ د اﻏﯧﺰﻣﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﭼﻴﻦ ﺧﻮﻟﻪ ور ژورﻧﺎﻟﻴﺴټﺎن ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ وﻇﺎﻳﻔﻮ ﻟﻴﺮي او ﻳﺎ ﺑﻨﺪﻳﺎن ﻛړل‪.‬‬
‫ﭘﺎره دوى د ﺧﻠګﻮﭘﻪ ﻏﻮښﺘﻨﻮ او اړﺗﻴﺎوو ﺑﺎﻧﺪي ﭘﻮﻫﯧﺪﻟﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ .‬آﻳﺎ ﺧﻠګ د‬ ‫ځﻴﻨﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻮي ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ او ﺑﯧﻜﺎرۍ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻧﺎﺧﻮښﻪ دي؟ او ﻛﻪ ﻧﺎﺧﻮښﻪ دي‪،‬‬ ‫ﻣﻴډﻳﺎ ﻟﻪ ﻛﻨټﺮوﻟﻪ وﺗﻠﯥ ده او ﺧﺎﻣﺨﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻮﻗﻒ ﻧﻴﺴﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ دې ﻋﻤﻞ ﺳﺮه‬
‫ﭘﻪ ﻛﻮﻣﻪ اﻧﺪازه؟ ﻫﻮښﻴﺎر ﻟﯧډران ﭘﻪ دې ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ دوى ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫دوى د ﺣﻜﻮﻣﺖ واك ﺗﻬﺪﻳﺪوي او د ﻣﻠﺖ د ﻛﻤﺰورۍ ﺳﺒﺐ ګﺮزي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻳﻮه‬
‫اﻓﻜﺎرو ‪ public opinion‬ﻧﻪ ډﯦﺮ زﻳﺎت ﻣﺨﻜﻲ او ﻧﻪ ډﯦﺮ زﻳﺎت وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻪ وي‪.‬‬ ‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ داﺳﻲ ﻣﻴﻜﺎﻧﻴﺰم وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ )ﻟﻪ ﻛﻨټﺮوﻟﻪ وﺗﻞ( دي ﭘﻪ‬
‫ځګﻪ ﻧﻮ د ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻓﻜﺎرو د ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻟﻮ او اﻧﺪازه ﻛﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ځﻴﻨﻲ ﺗﺨﻨﻴﻜﻮﻧﻪ او‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻛړه ﺳﻲ‪ .‬ﻧﻮ رﻗﻴﺐ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﺎن د ﺑﯧﺒﺎﻛﻮ رﭘﻮرټﻮﻧﻮ ﻣﺨﻨﻴﻮى د ﻫﻐﻮى‬
‫ﻃﺮﻳﻘﯥ ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻲ دي او د ډﻳﺮو ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب د ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻓﻜﺎرو اﺣﺼﺎﺋﻴﻪ‬ ‫د رد او اﻧﺘﻘﺎد ﻟﻪ ﻻري ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ ،‬او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﺧﻠګ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ څﺎرﻧﻲ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ ﻛﯧږي‪ .‬ﻣﻴډﻳﺎ د ﺧﻠګﻮ او د دوى د ﻟﻴډراﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ د ﺧﺒﺮواﺗﺮو او‬ ‫ﭘﺮﺗﻪ‪ ،‬ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻫﻢ د ښﻪ او ﺑﺪ رﭘﻮرټ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻗﻀﺎوت ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ‬
‫ډاﻳﻠﻮګ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاﺑﺮوﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻟﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮو ﭼﺎرواﻛﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻮ او‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ ټﻮﻛﻪ ده ﺧﻮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت د دوﻟﺖ څﻠﻮرﻣﻪ ﻗﻮه ګڼﻞ‬
‫ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﭘﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﺧﺒﺮﻳﺎﻻن داﺳﻲ ﭘﻮښﺘﻨﻲ راﻣﻨځﺘﻪ‬ ‫ﻛﯧږي‪) .‬اﺟﺮاﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻘﻨﻨﻪ او ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻳﯥ ﻧﻮري درې ﻗﻮاوي دي(‪.‬‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ﭼﻲ د دوى ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺧﻠګ ﻳﻲ ﺟﻮاب ﻏﻮاړي‪ .‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺳﺮﻣﻘﺎﻟﯥ او‬
‫ورځﭙﺎڼﻮ ﺗﻪ راﻏﻠﻲ ﻟﻴﻜﻮﻧﻪ ﻫﻢ د ﺑﯧﻼ ﺑﯧﻠﻮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ اﺣﺴﺎﺳﺎت‬ ‫ټﻮټﻠﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم‪:‬‬
‫‪TOTALITARIANISM‬‬
‫څﺮګﻨﺪوي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ټﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎرﻳﻦ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬ﻧﺨﺒﻪ ګﺎن ‪ elite‬ﻟﻪ ﻫﺮ ډول ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ څﺨﻪ‬
‫ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ دا اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ راﻣﻨځﺘﻪ ﺳﻮي دي ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﻲ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻪ ﺑﺸﭙړه ﺗﻮګﻪ ﺧﻼص وي‪ ،‬دوى ﭘﻪ ﻗﺪرت ﭘﻮري ﻻﺳﻮﻧﻪ ټﻴﻨګ ﻧﻴﻮﻟﻲ وي‬
‫د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ رﺳﻤﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت د ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ د ﻛﻮﭼﻨﻴﻮ ﻣګﺮ ﻓﻌﺎﻟﻮ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻤﻮ او ﺧﻮﻟﻪ‬
‫او ﻟﻪ ﻗﺪرﺗﻪ ﻟﻴﺮي ﻛﻮل ﻳﻲ ډﯦﺮ ګﺮان ﻛﺎر وي‪ .‬ﻳﻮازي ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ ﻗﺪرﺗﻪ ﻟﻮﯦږي‬
‫ورو ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﭘﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ډﯦﺮه ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻣﺜﻼً د اﻣﺮﻳﻜﯥ زﻳﺎت ﺧﻠګ د ﺷﺨﺼﻲ‬
‫ﭼﻲ رژﻳﻢ وﻧړﯦږي‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﭘﻪ‪ 1989‬ﻛﺎل ﻛﻲ د ﺷﺮﻗﻲ اروﭘﺎ او ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۹۱‬‬
‫وﺳﻠﻮ د ﻛﻨټﺮول ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ دي ﻣګﺮ د ﺗﻮﭘﻚ ﻣﻠﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ‪National Rifle‬‬
‫ﻛﻲ د ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ړﻧګﯧﺪل دي‪ .‬اوس ﻟﻪ ټﻮټﻠﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم څﺨﻪ څﻪ ﭘﺎﺗﻪ ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪ Association‬ﻫﺮ وﺧﺖ ﭘﻪ ﻛﺎﻧګﺮس ﻛﻲ د دې ډول ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻣﺨﻨﻴﻮى ﻛﻮي‪.‬‬
‫ټﻮټﻠﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ﭘﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﻛﻨټﺮول او د دوﻟﺖ او د ﻫﻐﻪ د ﻟﻴډراﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﻄﻠﻖ اﻃﺎﻋﺖ‬

‫آزاد ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪:‬‬ ‫ﺑﺎﻧﺪي ټﻴﻨګﺎر ﻛﻮي ﭼﻲ دا ﻛﺎر ﻏﻠﻂ او ﻏﻴﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﻮى دئ‪ .‬ﻟږ ﺧﻠګ اوس‬

‫دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري د ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ‪ mass media‬ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻪ ﻟﺮي ﻣګﺮ‬ ‫ﻟﻪ دې ډول ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺎډل ﺳﺮه ﻋﻼﻗﻪ ﻟﺮي‪ .‬اوس‪ ،‬ﻳﻮازي ﻛﻴﻮﺑﺎ او ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻛﻮرﻳﺎ د‬

‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﯥ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ژوﻧﺪ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪ .‬داﭼﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ څﻮﻣﺮه‬ ‫ﺳﻮﭼﻪ ټﻮټﺎﻟﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم د ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﺎﺗﻪ دي‪ .‬ﭼﻴﻦ او وﻳټﻨﺎم ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ‬

‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺳﺘﻪ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﻫﻴﻮاد ﻟﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ څﺨﻪ څﺮګﻨﺪﯦﺪﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﻠﻮه ټﻮﺗﻠﻴټﺎرﻳﺴټﯥ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ دي ﺧﻮ اوس ﻟﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﻠﻮه ﭘﺮاﻧﻴﺴﺘﻲ‬

‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت د ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺣﻘﺎﻳﻖ راﻏﻮﻧډوي او وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ ،‬ﺧﻠګ د ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ‬ ‫ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ګڼﻞ ﻛﯧږي ‪.‬د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻪ ﻟﻮﻣړۍ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛﻲ د ﺳټﺎﻟﻴﻦ‪،‬‬

‫ﺑﺎب ﭘﻮﻫﻮي‪ ،‬او واﻛﻤﻨﺎن دې ﺗﻪ اړ ﺑﺎﺳﻲ ﭼﻲ د ﺧﻠګﻮ ﻏﻮښﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﺟﻮاب ورﻛړي‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﻲ او ﻫټﻠﺮ رژﻳﻤﻮﻧﻪ ﭘﺮ ټﻮﺗﻠﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم وﻻړ وه او ډﯦﺮ ﺷﻬﺮت ﻳﻲ درﻟﻮد‪.‬‬

‫آزادو او اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﺮﺗﻪ‪ ،‬واﻛﻤﻨﺎن ﭘﺮ ﺧﭙﻠﻮ ﻏﻠﻄﻮ اﻋﻤﺎﻟﻮ او اداري ﻓﺴﺎدوﻧﻮ‬ ‫ﭘﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ ځﻴﻨﻮ ﻓﻜﺮ ﻛﺎوه ﭼﻲ دا ﺑﻪ د ﻧړۍ راﺗﻠﻮﻧﻜﻰ ﺳﻴﺴټﻢ وي ﻣګﺮ دا‬

‫ﭘﺮده ﻏﻮړوي او ﺧﻠګ ﺧﻄﺎ ﺑﺎﺳﻲ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﭼﻴﻦ د‪۱۹۸۰‬ع ﭘﻪ وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ د‬ ‫د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﻳﻮه ﻧﺎروﻏﻲ وه‪.‬‬

‫)ډﻣﻮﻛﺮاﺳۍ ﺟﻨﺒﺶ( ﺗﻪ اﺟﺎزه ورﻛړه‪ ،‬د ﭼﻴﻦ ﻣﻴډﻳﺎ د ﭘﺨﻮا ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ آزاده‪،‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾89‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ټﻮټﺎﻟﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم څﻪ ﺷﻰ دئ؟‬
‫د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړۍ ټﻮﺗﺎﻟﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم د ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻇﻠﻢ او اﺳﺘﺒﺪاد ﺳﺮه‬
‫ډﯦﺮ زﻳﺎت ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪ .‬ﺳﺘﺮ ﭘﻴﺘﺮ ‪ Peter the Great‬او څﻮارﻟﺴﻢ ﻟﻮﻳﻲ ‪Louis XIV‬‬
‫ډﯦﺮ زورور ﻣﺴﺘﺒﺪﻳﻦ وه‪ ،‬ﻣګﺮ دوى د ﺧﭙﻞ وﺧﺖ ﭘﻪ ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻲ او ﺗﺮاﻧﺴﭙﻮرټﻲ‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻮﻧﻮ ﭘﻮري ﻣﺤﺪود وه‪ .‬دوى ﻧﻪ ﺳﻮاى ﻛﻮﻻى ﺧﭙﻞ رﻋﻴﺖ ﭘﻮره ﻛﻨټﺮول‬
‫ﻛړي‪ .‬ﺣﺘﻰ څﻮارﻟﺴﻢ ﻟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﻳﻮ ډول درﺑﺎري دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر و‪ ،‬دا ﻫڅﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ ﻛﻮﻟﻪ‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ ﻫﺮ څﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛړي‪ ،‬ﻋﺎدي ﺧﻠګﻮ ﺧﭙﻞ ﺷﺨﺼﻲ ژوﻧﺪ ﭘﺮﻣﺦ‬
‫ﺑﯧﻮى‪ .‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړۍ ټﻮټﺎﻟﻴټﺎري دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﻛﻮښښ ﻛﻮي د ﺧﻠګﻮ‬
‫ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﭘﻮري ﺗړﻟﻲ ﻫﺮ څﻪ ﺑﺪل او ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي راوﻟﻲ‪.‬‬
‫ټﻮټﺎﻟﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ﭘﻪ روﺳﻴﻪ ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﻴﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۱۷‬ع ﻛﻲ‬
‫ﻟﻨﻴﻦ ﻗﺪرت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړ‪ .‬ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۲۲‬ع ﻛﻲ ﭘﻪ اﻳټﺎﻟﻴﺎ او ﻫټﻠﺮ ﭘﻪ‬
‫ﻛﺎل ‪۱۹۳۳‬ع ﻛﻲ ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﻫﻤﺪا ﻛﺎر وﻛړ‪ .‬دې ﺗﻪ ﭘﺎم وﻛړئ ﭼﻲ دا درې‬
‫ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣړۍ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړه ﻛﻲ ﻟﻪ ګډوډۍ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮي وه‪ .‬د‬
‫ټﻮټﻠﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم اﺻﻄﻼح ﭼﻲ ﭘﻪ ‪ ۱۹۳۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ د څﯧړوﻧﻜﻮ ﻟﺨﻮا ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻪ‪،‬‬
‫ﻳﻮ ﺳﻴﺴټﻢ دئ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﻳﻮ ګﻮﻧﺪ ﻣﻄﻠﻖ ﻗﺪرت ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ ﻟﺮي او ﻫڅﻪ‬
‫ﻛﻮي ﭼﻲ ټﻮﻟﻨﻪ د ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ ارزښﺘﻮ ﺳﺮه ﺳﻤﻪ ﺟﻮړه ﻛړي‪ .‬آزادي ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ځﻲ‪.‬‬
‫ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﻣﻄﻠﻘﻪ او اﺳﺘﺒﺪادي واﻛﻤﻨﺎﻧﻮ ﺧﭙﻞ رﻋﻴﺖ ﻏﻠﻲ او ارام ﺳﺎﺗﻞ‪ ،‬ﻣګﺮ‬
‫ټﻮﺗﻠﻴټﺎري دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﻟﻪ دوﻟﺖ ﺳﺮه د ﺧﻠګﻮ ﭘﺮ ﻋﻼﻗﻪ ﻟﺮﻟﻮ ﻫﻢ ټﻴﻨګﺎر ﻛﻮي‪ .‬دوﻟﺖ‬
‫ټﻮل ﻛﻤﻮﻧﻴﻜﯧﺶ او اﻗﺘﺼﺎدي ژوﻧﺪ ﻛﻨټﺮوﻟﻮي‪.‬‬
‫ﻛﺎرل ﻓﺮﻳﺪرﻳﻚ ‪ Carl J. Friedrich‬او زﺑﻴګﻨﻴﻮ ﺑﺮﻳږﻧﺴﻜﻲ ‪Zbigniew‬‬
‫‪ Brezinski‬د ټﻮټﻠﻴټﺎري دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻻﻧﺪي ﺷﭙږ ﻣﺸﺨﺼﺎت وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ .‬ﻟﻪ‬
‫دﻏﻮ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﺟﻤﻠﯥ څﺨﻪ څﻠﻮر ﻳﯥ ﺗﺮ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻧﻘﻼب ﻣﺨﻜﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻪ وه‪.‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ډﻟﻲ ﻳﺎ ﻃﺒﻘﯥ ﭘﺮﺿﺪ ﻛﺎرول ﻛﯧﺪﻟﯥ‪ .‬ﻣﺜﻼُ د ﻳﻬﻮد و‪ ،‬د ﻣځﻜﻮد ﺧﺎوﻧﺪاﻧﻮ‪،‬‬
‫)‪ (۱‬اﻧﺤﺼﺎري اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ‪:‬‬
‫ټﻮټﻠﻴټﺎري اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ د ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد او راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻳﻮه رﺳﻤﻲ ﺗﻴﻮري ده‪ .‬دا اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ ﻫﺮ څﻪ ﭘﺮ ﺗﻮر او‬
‫ﺳﭙﻴﻦ ﺑﺎﻧﺪي وﻳﺸﻲ او ادﻋﺎ ﻛﻮي ﭼﻲ د ﻳﻮي ﺑﺸﭙړي او ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ ټﻮﻟﻨﻲ د ﺟﻮړوﻟﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره ﻛﺎر ﻛﻮي‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﻫﺮ څﻮك ﭼﻲ د دې اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟۍ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻮي ﻫﻐﻪ د‬
‫)ﺧﻠګﻮ دښﻤﻦ( دئ‪ .‬ټﻮل ﺧﻠګ ﺑﺎﻳﺪ د دې رﺳﻤﻲ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ زده ﻛړه او ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫﴿‪﴾90‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وﻛړي‪ .‬د ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم‪ -‬ﻟﻨﻴﻨﻴﺰم ﻛﻮرﺳﻮﻧﻮ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﭘﻪ ټﻮﻟﻮ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ دوﻟﺘﻮﻧﻮ‬
‫ﻛﻲ ﺣﺘﻤﻲ وه‪.‬‬
‫)‪ (۲‬ﻳﻮ واﺣﺪ ګﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫د ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻳﻮازي ﻳﻮ ګﻮﻧﺪ وﺟﻮد ﻟﺮﻻى ﺳﻲ‪ ،‬او د ﻳﻮه ﺷﺨﺺ ﻟﺨﻮا‬
‫رﻫﺒﺮي ﻛﯧږي‪ .‬ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻫټﻠﺮ‪ ،‬ﺳټﺎﻟﻴﻦ او ﻣﺎﺋﻮﺗﺴﻪ ﺗﻮﻧګ ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ څﺨﻪ د‬
‫ځﺎن د ﻧﻤﺎﻧځﻨﻲ او درﻧﺎوۍ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮﻟﻪ‪ .‬د ګﻮﻧﺪ ﻏړﻳﺘﻮب ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي‬
‫وي‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﺎً د اوﻟﺲ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﻟﺲ د ګﻮﻧﺪ ﻏړﻳﺘﻮب ﻟﺮي ﭼﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺘﺨﺎر او‬
‫ﺳﺮﻟﻮړي ﻫﻢ وګڼﻞ ﺳﻲ‪ .‬ګﻮﻧﺪ د ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻮ ﭘﺮ اﺳﺎس ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻮى وي او‬
‫ﻗﺪرت د څﻮ ﻣﺤﺪودو ﻟﻮړﭘﻮړو ﻏړو ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ وي‪ .‬ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ رﺳﻤﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﺗړﻟﻰ او ﻳﺎ ﺗﺮ ﻫﻐﻮ ﭘﻪ ﻟﻮړ ﻣﻘﺎم ﻛﻲ واﻗﻊ وي‪ .‬ټﻮل ﻣﻬﻢ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت د ګﻮﻧﺪ ي ﻓﻌﺎﻟﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ وي او ﻟږﺗﺮﻟږه ﭘﻪ ﻇﺎﻫﺮه ﻟﻪ ټﻮل‬
‫اوﻟﺲ ﺳﺮه ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫)‪ (۳‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻮى دﻫﺸﺖ‪:‬‬
‫اﻣﻨﻴﺘﻲ ﭘﻮﻟﻴﺲ د ﺧﻠګﻮ د روﺣﻴﯥ د ﻛﻤﺰوري ﻛﻮﻟﻮ او ﺑﯧﺮوﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﻪ‬
‫ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ او روﺣﻲ ﻣﻴﺘﻮدوﻧﻮ څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻠﻲ‪ .‬د ﻧﺎزي ګﺸﺘﺎﭘﻮ ‪ Gestapo‬ﺧﻔﻴﻪ ﻳﺎ‬
‫ﭘټﻮ دوﻟﺘﻲ ﭘﻮﻟﻴﺴﻮ‪ ،‬د ﺳټﺎﻟﻴﻦ ﺗﺮ ﻣﺸﺮۍ ﻻﻧﺪي د ﺷﻮروي ‪ NKVD‬او د‬
‫ﻣﻮﺳﻮﻟﻴﻨﻲ ‪ OVRA‬ﻫﻴڅ ډول ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻊ او ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﭘﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﻧﻪ درﻟﻮد‪ .‬د‬
‫ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺿﻤﺎﻧﺘﻮﻧﻮ وﺟﻮد ﻧﻪ درﻟﻮد او ﻛﻪ ﻳﻲ د ﻛﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ وﺟﻮد ﻫﻢ‬
‫درﻟﻮد‪ ،‬ﭼﺎ ﭘﺮوا ﻧﻪ ﭘﻪ ﻛﻮﻟﻪ‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﺧﻠګ ﭘﻪ ﭘټﻪ ﺑﻨﺪﻳﺎﻧﯧﺪل او ﺷﻜﻨﺠﯥ ورﻛﻮل‬
‫ﻛﯧﺪﻟﯥ‪ .‬اﻣﻨﻴﺘﯥ ﻗﻮاوي‪ ،‬ﭼﻲ ﻛﻠﻪ ﺑﻪ )ﻣﺨﻔﻲ ﭘﻮﻟﻴﺲ( ﺑﻠﻞ ﻛﯧﺪل‪ ،‬د ﻳﻮې‬
‫ﻛﭙﻴټﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ‪ ،‬ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ او ﻳﺎ روﺣﺎﻧﻴﻮﻧﻮ ﭘﺮ ﺿﺪ ﻟﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻗﻮاوو څﺨﻪ ﻛﺎر‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧﺪى‪ .‬ﭘﻪ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﭙﻪ ﻛﻲ د )دروازې ټﻜﻮﻟﻮ( ﻟﻪ ﺑﯧﺮي ډﯦﺮ ﺧﻠګ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻤﯧﺪﻟﻮ ﺗﻪ ﻣﺠﺒﻮرﯦﺪل‪ .‬ډﻟﻪ ﻳﻴﺰي ګﺮﻓﺘﺎرۍ او اﻋﺪاﻣﻮﻧﻪ د دوﻟﺖ د ﻗﺪرت او‬
‫د ﺧﻠګﻮ د ﺑﯥ وﺳۍ څﺮګﻨﺪوى دي‪ .‬ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ﭘﻪ ﺟﻨګ ﻛﻲ ﻟﻪ ﻣړو ﺳﻮو‬
‫ﭘﺮﺗﻪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ ۶۲‬ﻣﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣﻠﻜﻲ وګړي وژﻟﻲ دي‪ .‬ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﭼﻴﻦ ‪ ۳۵‬ﻣﻠﻴﻮﻧﻪ او‬
‫ﻧﺎزي ﺟﺮﻣﻨﻲ ‪ ۲۱‬ﻣﻠﻴﻮﻧﻪ ﺧﻠګ وژﻟﻲ دي‪ .‬دا ډول دﻫﺸﺖ ﺗﺮ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ ﻧﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾91‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾92‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭼﻠﯧږي‪ .‬ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد د ﺳﺘﺎﻟﻴﻦ د وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻮﻧﻪ ﭘﺮﯦښﻮول او ﭘﺮ‬ ‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم ﭘﻪ ﺷﺎن ښﻰ ﻻﺳﻲ ټﻮټﻠﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ﺑﻴﺎ ﻳﻮ څﻪ ﻓﺮق درﻟﻮدى‪ .‬ښﻰ‬
‫ځﺎى ﻳﻲ د ﺑﯧﺮوﻟﻮ او ﻛﻨټﺮول ﻟﻪ ﭘﺎره ﻧﻮر ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻮﻧﻪ ‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﺑﯧﻜﺎره ﻛﻮل ﻳﺎ ﻳﻮه ﻟﻴﺮي‬ ‫ﻻﺳﻰ ټﻮټﺎﻟﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘګ وﻣﻮﻧﺪى‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫او ګﻮښﻪ ښﺎر ﺗﻪ ﻓﺮاره ﻛﻮل‪ ،‬راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړل‪.‬‬ ‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﻜښﯥ ﻛﻤﺰورې وه او ﻟﻪ اﻗﺘﺼﺎدي رﻛﻮد‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺪﻟﻮن او‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻐﺸﻮش واﻟﻲ ﺳﺮه ﻻس وګﺮﯦﻮان وه‪ .‬اﻟﻤﺎن‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺮ ﻟﻮﻣړۍ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫)‪ (۴‬د ﻛﻤﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ اﻧﺤﺼﺎر ‪:‬‬ ‫ﺟګړې وروﺳﺘﻪ د ﺟﻨګ د ﺗﺎوان ﭘﻪ ﭘﻮروﻧﻮ ﺑﺎر و‪ ،‬ﺳﺮه ﭘﻪ ښﻮر ﻛﻲ و‪ ،‬ﺑﯧﻜﺎري‬
‫ﭘﻪ ټﻮټﻠﻴټﺎري دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ﺟﻤﻌﻲ ارﺗﺒﺎط وﺳﺎﻳﻞ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴډﻳﺎ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ‬ ‫ﭘﻜښﯥ ډﯦﺮه زﻳﺎﺗﻪ وه‪ ،‬ﻛﺎرګﺮي ﻣﻨﺎﻗﺸﯥ او ﺟﻨﺠﺎﻟﻮﻧﻪ زﻳﺎت او ﻟﻪ ﺗﺸﺪد ﺳﺮه‬
‫رﺳﻤﻲ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ور زده ﻛﻮي او ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ داﺳﻲ اﺣﺴﺎس ﭼﻲ ګﻮاﻛﻲ‬ ‫ﻣﻠګﺮي وه‪ ،‬او ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺤﺮان داﺳﻲ ﺳﺮ اﺧﻴﺴﺘﻰ و‪ ،‬ﭼﻲ د ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﯥ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ د ﻫﻮښﻴﺎرو رﻫﺒﺮاﻧﻮ ﺗﺮ ﻻرښﻮوﻧﻲ ﻻﻧﺪي ډﯦﺮ ﺳﻢ ﭼﻠﯧږي او ګﻤﺮاه‬ ‫)دﻛﺎﻧﺪاراﻧﻮ‪ ،‬د دوﻟﺖ د وړو ﻣﺎﻣﻮرﻳﻨﻮ او ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻛﺎرګﺮاﻧﻮ( ﭘﺲ اﻧﺪاز )ﺑﭽﺖ(‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﻮﺗﻮﻧﻪ ﻫڅﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ ﺗﺎوان ﭘﯧښ ﻛړي ﻧﻮ ځﻜﻪ ﻳﯥ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻳﯥ ﻟﻪ ځﺎﻧﻪ ﺳﺮه ﻳﻮوړ‪ .‬ﻫټﻠﺮ ﻗﺪرت ﺗﻪ د رﺳﯧﺪﻟﻮ ﭘﺮ وﺧﺖ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ وﻋﺪه ورﻛړه‬
‫ﻣﺨﻪ وﻧﻴﻮل ﺳﻲ‪.‬‬ ‫ﭼﻲ ﻛﺎرګﺮي اﺗﺤﺎدﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﻪ ډﺳﻴﭙﻠﻴﻦ او ﺗﻨﻈﻴﻢ را ﻛښﯧﺒﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﺑﻪ ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫راوړي‪ ،‬د ورﺳﺎﻳﻠﻴﺲ ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻣﯧﺰه ﺗړون ‪ Versailles Treaty‬ﺑﻪ رد ﻛړي‪ ،‬او ﻟﻪ‬
‫)‪ (۵‬د وﺳﻠﯥ اﻧﺤﺼﺎر‪:‬‬ ‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺧﻄﺮ څﺨﻪ ﺑﻪ د ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻠﻜﻴﺖ ﺳﺎﺗﻨﻪ وﻛړي‪ .‬د ده ﭘﺮوګﺮام د‬
‫ټﻮټﺎﻟﻴټﺎري ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﭘﺮ وﺳﻠﯥ ﺑﺎﻧﺪي ﻣﻄﻠﻖ اﻧﺤﺼﺎر ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﻪ دې‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﺧﺎوﻧﺪاﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻴﺎﻧﻮ‪ ،‬او ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﯥ ﺗﻪ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ دوﻟﺖ د ﺣﻤﺎﻳﯥ‬
‫ﺗﻮګﻪ د وﺳﻠﻪ وال ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺨﻪ ﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺰۍ ﻳﯥ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ﭘﻪ زړه ﭘﻮري ﭘﺮوګﺮام و‪.‬‬
‫ښﻰ ﻻﺳﻰ ټﻮټﻠﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم اﻧﻘﻼب ﻧﻪ ﻏﻮاړي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ د ﻣﻮﺟﻮده اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫)‪ (۶‬ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي اﻗﺘﺼﺎد‪:‬‬ ‫ﻧﻈﻢ د ټﻴﻨګښﺖ او د دوﻟﺖ د ﺳﺘﺎﻳﻨﻲ او ﻧﻤﺎﻧځﻨﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎر ﻛﻮي‪.‬‬
‫ټﻮﺗﺎﻟﻴټﺎري رژﻳﻤﻮﻧﻪ د اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻨټﺮول ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ ﻟﺮي‪ .‬ﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﭘﻪ‬ ‫ټﻮټﻠﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ﻫڅﻪ ﻛﻮي ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻲ دوى ﻳﯥ ﺧﺎرﺟﻲ او ﻳﺎ ﻳﯥ ﺗﺮ ځﺎن ټﻴﺖ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د دوﻟﺘﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻟﻪ ﻻري او ﻫټﻠﺮﭘﻪ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د ګﻮﻧﺪ‬ ‫ﺑﻮﻟﻲ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﻳﻮﺳﻲ‪ .‬ﻫټﻠﺮد ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻮ او ﺟﺘﺎﻧﻮ د ﻧﺎﺑﻮدوﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ډﯦﺮي ﻫﻠﻲ ځﻠﻲ‬
‫ﻟﺨﻮا د ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ د )اﻧﺴﺠﺎم( ﻟﻪ ﻻري د اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻨټﺮول ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ‬ ‫وﻛړې‪ .‬اوﻟﺲ ﻫﻢ د ﻣﻠﻲ اﻓﺘﺨﺎر او ﺟګړې ﭘﺮ ﻟﻮري رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﯧږي‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ‬
‫درﻟﻮد‪ .‬ﭘﻪ دواړو ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻨټﺮول دوﻟﺖ ﻗﻮي ﻛﻮي او دوﻟﺖ ﻛﻮﻻى‬ ‫ﻣﻠﻜﻴﺖ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت اﺟﺎزه ورﻛﻮل ﻛﯧږي‪ ،‬ﻣګﺮﺗﺎﺑﻊ ﻛﺎرﺗﻠﻮﻧﻪ )د‬
‫ﺳﻲ ﭼﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻪ درﻧﻮ ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ‪ ،‬د وﺳﻠﻮ ﭘﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪاﺗﻮ او ﻧﻮر ﻫﻐﻪ څﻪ ﺑﺎﻧﺪي‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ د ﺧﺎوﻧﺪاﻧﻮ اﺗﺤﺎدﻳﻪ( او ﺻﻨﻔﻲ اﺗﺤﺎدﻳﯥ د ګﻮﻧﺪ ﻏﻮښﺘﻨﻲ ﺗﺮ ﺳﺮه ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮف ﻛړي ﭼﻲ ګﻮﻧﺪ ﻳﻲ ﻏﻮاړي‪ .‬ﻛﺎرګﺮان ﻫﺮ ﭼﻴﺮي ﭼﻲ د دوى ﻛﺎر ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ‬
‫وي ﻟﯧږدول ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ او د ﻣﺴﺘﻬﻠﻜﻴﻨﻮ اړﺗﻴﺎوي او ﻏﻮښﺘﻨﻲ ﺑﯥ اﻫﻤﻴﺘﻪ ګڼﻠﻲ‬ ‫اﺳﺘﺒﺪادي رژﻳﻢ‪:‬‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ﻟﻮﻣړﻧﻰ ﻫﻴﻮاد و‪ ،‬ﭼﻲ اﻧﺴﺎن ﻳﻲ ﻓﻀﺎ ﺗﻪ واﺳﺘﺎوه‪ ،‬ﻣګﺮ ﻏﻴﺮ‬ ‫‪AUTHORITARIANISM‬‬
‫ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻫﺮ وﺧﺖ ډﯦﺮ ښﻪ اﺳﺘﻬﻼﻛﻲ ﻣﻮاد درﻟﻮدﻟﻲ دي‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫اوﺗﻮرﻳټﻴﺮﻳﺎﻧﻴﺰم‪ ،‬او ټﻮټﺎﻟﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ ﺳﺮه ګډﯦږي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻫﺮ‬

‫ﺷﺎﺗﻪ واﻟﻰ د ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ډﯦﺮه ﻟﻮﻳﻪ ﻛﻤﺰورﺗﻴﺎ وه‪.‬‬ ‫ﻳﻮ ځﺎﻧﺘﻪ ﺑﯧﻠﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ اﺳﺘﺒﺪادي رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻮه دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر‬
‫او ﻳﺎ اردو ﭘﻪ ﺷﺎ ن ﻳﻮه ﻛﻮﭼﻨۍ ډﻟﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻛﻮي ﭼﻲ د ﻋﺎم اوﻟﺲ د ﺑﺮﺧﻲ‬

‫ښﻰ ﻻﺳﻰ )راﺳﺖ( ټﻮټﻠﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم‪:‬‬ ‫اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﻣﺨﻪ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬دوى دا ﻫڅﻪ ﻧﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﻫﺮ څﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛړي‪ .‬ډﯦﺮي‬

‫زﻣﻮږ ډﯦﺮ ﭘﺎم و ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﺗﻪ وي‪ ،‬ﻣګﺮ د اﻳټﺎﻟﻴﺎ د ﻓﺎﺷﻴﺰم او د ﺟﺮﻣﻨﻲ د ﻣﻠﻲ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ او ﻛﻠﺘﻮري ﭼﺎري اﻧﻔﺮادي اﺷﺨﺎﺻﻮﺗﻪ ﭘﺮﯦښﻮول‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾93‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺳﻮي وي‪ .‬د ټﻮټﺎﻟﻴټﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم ﺷﭙږ ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ ،‬ﭼﻲ ﻣﺨﻜﻲ ﻳﻲ ذﻛﺮ وﺳﻮ‪ ،‬اوﺑﻠﻦ‬
‫ﺳﻮي او ﻳﺎ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬اﺳﺘﺒﺪادي رژﻳﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﻳﻮه‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪ اﻳډﻳﺎ ﻟﻮﺟﻲ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ د ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ رژﻳﻢ‬
‫ټﻮټﺎﻟﻴټﺎري ﺑﺎﻟﻪ ﻣګﺮ ﻫﻐﻪ و اﺳﺘﺒﺪادي رژﻳﻢ ﺗﻪ ﻧﮋدې و‪.‬‬
‫اﺳﺘﺒﺪادي رژﻳﻤﻮﻧﻪ د ﻓﺮدي آزادۍ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او د ﻗﻮﻣﺎﻧﺪې‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ او ﻧﻈﻢ‬
‫ﭘﻠﻮي ﻛﻮي‪ .‬دوى ټﻮﻟﻨﻲ ﺗﻪ د ﻳﻮه داﺳﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ګﻮري ﭼﻲ د ﻳﻮ واﺣﺪ‬
‫واﻛﻤﻦ او ﻳﺎ ډﻟﻲ ﺗﺮ ﻟﻴډرﺷﻴﭗ ﻻﻧﺪي ﭘﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻨﺎ وي‪ .‬ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ څﺨﻪ‬
‫ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﯧږي ﭼﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮاﻋﺖ او ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺗﺎدﻳﻪ ﻛړي‪ ،‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﭼﻲ د‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړﻟﻮ او د ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ وﺿﻊ ﻛﻮﻟﻮ ﻛﻲ ﻳﯥ ﻫﻴڅ ﺑﺮﺧﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ وي‬
‫اﺧﻴﺴﺘﯥ‪ .‬د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ځﻴﻨﻲ ﻳﺮاﻏﻮﻧﻪ )ﺗﺠﻤﻠﻲ ګﯧڼﯥ( ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮدي وي‪،‬‬
‫ﻣګﺮ ﻋﻤﻠﻲ اړخ ﻳﻲ ډﯦﺮ ﻟږ وي‪ .‬ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻫﻴﺌﺖ )ﭘﺎرﻟﻤﺎن( ﺑﯧﻠﻪ )رﺑړي ټﺎﭘﯥ( څﺨﻪ‬
‫ﺑﻞ څﻪ ﻧﻪ وي او ﻳﻮازي د دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮروي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ګﻮډاګﻰ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﻮازي د دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر ﻏﻮښﺘﻨﻲ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ‬
‫څﻮارﻟﺴﻢ ﻟﻮﻳﻲ د اﺳﺘﺒﺪاد اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺷﻜﻞ ﭘﻪ دي ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻲ څﺮګﻨﺪ دئ ﭼﻲ واﻳﻲ‬
‫"زه دوﻟﺖ ﻳﻢ"‪.‬‬
‫د ﻓﺮاﻧﻜﻮ )‪۱۹۷۵ - ۱۹۳۹‬ع ( ﺗﺮ واك ﻻﻧﺪي ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﻪ ﻳﻮ )ﻋﻨﻌﻨﻮي‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد( و‪ ،‬ﻧﻪ ټﻮﺗﺎﻟﻴټﺎري رژﻳﻢ‪ ،‬ځﻜﻪ ﻟﻴډر ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ څﺨﻪ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ د‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ او اﻃﺎﻋﺖ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮﻟﻪ‪ .‬ﻓﺮاﻧﻜﻮ )د ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ اﺳﺘﺒﺪادي‬
‫ﻟﻴډر( ﻳﻮه ﻣﺸﺨﺼﻪ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﻧﻪ درﻟﻮده ‪.‬ﺧﻠﻜﻮ ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎد او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﺗﺮﻳﻮ ﺣﺪه ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪ .‬ﺟﻴﻴﻦ ﻛﻴﺮك ﭘﺎټﺮﻳﻚ ‪Jean J.‬‬
‫‪، Kirkpatrick‬ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻫﻪ او ﭘﻪ ﻣﻠګﺮو ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﺎ د ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ رﻳګﺎن ﺳﻔﻴﺮه وه‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه وه ﭼﻲ د اﺳﺘﺒﺪادي او ټﻮټﺎﻟﻴټﺎري‬
‫رژﻳﻤﻮﻧﻮﺗﺮﻣﻨځ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﺳﺘﻪ‪ .‬ﭘﻪ اﺳﺘﺒﺪادي رژﻳﻤﻮﻧﻮ )ﻟﻜﻪ ارﺟﻨټﺎﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻴﻠﻲ او‬
‫ﺑﺮازﻳﻞ( ﻛﻲ رﻳﻔﻮرم راﺗﻼى ﺳﻲ‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺗﻮټﺎﻟﻴټﺎري ﺳﻴﺴټﻢ )ﻟﻜﻪ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم( ﻗﺪرت ﺗﻪ ورﺳﯧږي او رﻳښﯥ ټﻴﻨګﻲ ﻛړي ﺑﻴﺎ ﻧﻮ ﭘﻪ ځﺎن ﻛﻲ رﻳﻔﻮرم ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ راوﺳﺘﻼى‪ .‬ارﺟﻨټﺎﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻴﻠﻲ او ﺑﺮازﻳﻞ ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﺗﻪ‬
‫راﺳﺘﺎﻧﻪ ﺳﻮل‪ .‬د ﻛﻴﺮك ﭘﺎټﺮﻳﻚ ﻧﻈﺮ ﭘﺮ دې ﺣﻘﻴﻘﺖ وﻻړ دئ ﭼﻲ ﺷﻮروي او ﭘﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ﭘﻮري ﺗړﻟﻮ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﭘﻪ ځﺎن ﻛﻲ رﻳﻔﻮرم راﻧﻪ وﺳﺘﻼى‬
‫ﺳﻮاى‪ ،‬دې رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﭼﻲ ﻛﻠﻪ ﭘﻪ ځﺎن ﻛﻲ د رﻳﻔﻮرم راوﺳﺘﻠﻮ ﻫڅﻪ وﻛړه ﺳﺮه‬
‫﴿‪﴾94‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وﻧړﯦﺪل‪ .‬دا ﺑﻪ وﻛﺘﻞ ﺳﻲ ﭼﻲ ﭼﻴﻦ ﺗﻪ ﺑﻪ‪ ،‬ﭼﻲ د آزاد ﺑﺎزار اﻗﺘﺼﺎد او ﻛﻠﻚ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨټﺮول د ﺳﺮه ﻳﻮ ځﺎي ﻛﻮﻟﻮ ﻫڅﻪ ﻛﻮي‪ ،‬څﻪ ﭘﯧښﻪ ﺳﻲ‪ .‬آﻳﺎ رﻳﻔﻮرم ﺑﻪ‬
‫ﭘﻜښﯥ راﺳﻲ اوﻛﻪ ﺑﻪ د ﻧﻮرو ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن وﻧړﯦږي‪.‬‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد او ﭘﺮﻣﺦ ﺗﻠﻮﻧﻜﻲ )ﻣﺦ ﭘﺮاﻧﻜﺸﺎف( ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺗﺮ دوﻫﻤﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې وروﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻬﻀﺘﻮﻧﻮ څﺨﻪ ﻳﻮ دا‬
‫و‪ ،‬ﭼﻲ ډﯦﺮﻣﻠﺘﻮﻧﻪ د اﺳﺘﻌﻤﺎري اﻣﭙﺮاﺗﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﻨګﻮﻟﻮ څﺨﻪ ﺧﻼص او اﺳﺘﻘﻼل‬
‫ﺗﻪ ورﺳﯧﺪل‪ .‬ﭘﻪ دې دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ﻣﻠﻲ اﺳﺘﻘﻼل ﻟﻪ ﭘﺎره اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﻣﺒﺎرزه د‬
‫)ﺧﻮدارادﻳﺖ( ﭘﺮ ﺣﻖ وﻻړه وه ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د آزادۍ د اﻋﻼﻣﻴﯥ او د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د‬
‫ﺑﺸﺮ د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻟﻪ اﻋﻼﻣﻴﻲ څﺨﻪ ﻳﻲ ﺳﺮﭼﻴﻨﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪ .‬ﻣګﺮ د اﺳﺘﻘﻼل ﺗﺮ ﻻﺳﺘﻪ‬
‫راوړﻟﻮ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ دې دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ زﻳﺎت دوام وﻧﻪ ﻛړ او ﻫﺮ وﺧﺖ د‬
‫ﻳﻮه ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻚ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮرﻣﺨﻪ ﻧﻴﻮل ﻛﯧﺪﻟﻪ‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻮﯦﺪﻳځ ﻛﻲ ډ ﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ‬
‫د اﻧﻔﺮادﻳﺖ او آزاد اﻗﺘﺼﺎد څﺨﻪ اﻧﻜﺸﺎف راﻛړى دئ‪ .‬ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎﻳﻲ ټﻮﻟﻨﻲ‬
‫ﻏﻴﺮﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺰګﺮي او ﻋﻨﻌﻨﻮي ﻛﻠﻴﻮاﻟﻲ اﻗﺘﺼﺎد درﻟﻮد‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﻛﻮرﻧﻲ او‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻮي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ټﻴﻨګ وه‪ .‬د ﺗﻌﻠﻴﻢ او ﻋﺎﻳﺪ اﻧﺪازه ﻟږ او زﻳﺎﺗﻮ ﺧﻠګﻮ د ژوﻧﺪي‬
‫ﭘﺎﺗﻪ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﺒﺎرزه ﻛﻮﻟﻪ‪ .‬رﻫﺒﺮان ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه وه ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ او‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺪرت ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ .‬دې ﻟﻴډراﻧﻮ ﻓﻜﺮﻛﺎوه ﭼﻲ‬
‫دوى د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ اړﺗﻴﺎوو ﺑﺎﻧﺪي ﭘﻮره ﭘﻮﻫﯧږي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ډول‪ ،‬د درﻳﻤﻲ ﻧړۍ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺑﺮﺧﻮ ﻛﻲ اﺳﺘﺒﺪاد او د ﻳﻮه واﺣﺪ ګﻮﻧﺪ‬
‫واﻛﻤﻨﻲ ﻣﺴﻠﻄﻪ ﺳﻮه‪ .‬زﻣﺒﺎﺑﻮې ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۸۰‬ﻛﻲ ﭘﻪ دوه ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻴﻞ‬
‫وﻛړ‪ .‬ﻣګﺮ وروﺳﺘﻪ ځﻴﻨﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻟﻪ ﺣﺎﻛﻢ ګﻮﻧﺪ او د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻟﻴډر‪ ،‬راﺑﺮت‬
‫ﻣﻮګﺎﺑﯥ‪ ،‬ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻮل‪ .‬راﺑﺮټ ﻣﻮګﺎﺑﯥ ﻫﻢ د ﺧﭙﻠﻲ ﺣﺎﻛﻤﻲ ﻗﺒﻴﻠﯥ ﭘﻪ‬
‫ﻋﺴﻜﺮو دوى ﺳﺨﺖ وځﭙﻞ‪ ،‬او ﻳﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﯥ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړ‪ .‬د ده‬
‫اﺳﺘﺪﻻل دا و‪ ،‬ﭼﻲ د وﺣﺪت او ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ اﻗﺘﺼﺎد د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻫﻤﺪا‬
‫ﻳﻮازﻧۍ ﻻر ده‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ‪ ،‬زﻣﺒﺎﺑﻮې اﺳﺘﺒﺪاد او دﻳﻜﺘﺎﺗﻮرۍ ﺗﻪ وروﻟﻮﯦﺪه‪ .‬دا‬
‫ډول ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ډﯦﺮ ډارووﻧﻜﻲ او ﺧﻄﺮﻧﺎك وي‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﻏﻴﺮ‬
‫واﻗﻌﻲ او ﺑﻲ ګټﻲ ﭘﺮوژي راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﻮي‪ ،‬د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ وﺿﻊ ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه د‬
‫اﻧﻔﺮادي اﺑﺘﻜﺎر او ﻧﻮښﺖ ﻣﺨﻪ ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬او اﻧﺘﻘﺎدي ﻧﻈﺮﻳﺎت ځﭙﻲ‪ .‬اداري ﻓﺴﺎد‬
‫ﭘﻜښﯥ ﺗﺮ ﺣﺪ زﻳﺎت وي‪ .‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ د ﺗﺎﻧﺰاﻧﻴﺎ او ﻣﻴﺎﻧﻤﺮ )ﺑﺮﻣﺎ( ﭘﻪ ﺷﺎن‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾95‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻏﺮﻳﺐ ﻛړي دي ﻧﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﻜښﯥ ﺳﺘﻪ او ﻧﻪ ﻫﻢ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﭘﻜښﯥ راﻏﻠﻰ دئ‪.‬‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ د ﺑﺪﻟﻮن راوﺳﺘﻠﻮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ وﻟﺮي ﻣګﺮ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ‬
‫د اﺳﺘﺒﺪادي رژﻳﻤﻮﻧﻮ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﯧﺪل‬
‫د ﻛﺎل ‪ ۱۹۷۴‬راﻫﻴﺴﻲ‪ ،‬ډﯦﺮو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ اﺳﺘﺒﺪادي او ﻳﺎ ټﻮټﺎﻟﻴټﺎري‬
‫ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﭘﻪ ګټﻪ ﭘﺮې اﻳښﻲ دي‪ .‬اوس‪ ،‬د ﻧړۍ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﻟږﺗﺮﻟږه ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻚ دي‪ .‬د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ اﻧﻜﺸﺎف ﭘﻪ دوه‬
‫درزﻧﻪ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ زﻳﺎت ﻳﻲ ﭘﻪ ﻏﺮﺑﻲ اروﭘﺎ او ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ دي‪ ،‬اوس‬
‫ﻳﻮه ﻋﻤﺪه ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻣﻮﺿﻮع ګﺮزﯦﺪﻟﯥ ده‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۸۹‬ع ﻛﻲ ﻳﻮ ﻧﻮى او ډﯦﺮ ﻋﺎﻟﻲ‬
‫درې ﻣﻴﺎﺷﺘﻨﻰ ژورﻧﺎل‪ ،‬د ‪ Journal of Democracy‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﭙﻮرﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻛﻲ دا ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺳﻮې ده ﭼﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ وﻟﻲ ﻣﻨځ ﺗﻪ راځﻲ او ﭘﻪ ﺗﻘﻮﻳﻪ‬
‫ﻛﻮﻟﻮﻛﻲ ﻳﯥ څﻪ ډول ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫داﺳﻲ ښﻜﺎري ﭼﻲ دوه ډوﻟﻪ رژﻳﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻲ دي‪ :‬ﻳﻮ ﻫﻐﻪ اﺳﺘﺒﺪادي رژﻳﻤﻮﻧﻪ دي ﭼﻲ ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻳﻲ ډﯦﺮ ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻛړي و ﻣګﺮراوﻧړﯦﺪل‪ ،‬او ﺑﻞ ﻫﻐﻪ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻪ وه‬
‫ﭼﻲ د اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﻜﺸﺎ ف ﻟﻪ ﭘﻠﻮه وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻪ وه‪ .‬د ﭼﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﻮرﻳﺎ او‬
‫ﺗﺎﻳﻮان ﭘﻪ ﺷﺎن د ﺳﺮﻳﻊ اﻧﻜﺸﺎف ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﻠﻮه اﺳﺘﺒﺪادي وه‪ ،‬ﻣګﺮ‬
‫د ﺷﺨﺼﻲ اﻗﺘﺼﺎد او د آزاد ﺑﺎزار اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻴﺎ ﭼټﻜﻲ ودي ﺗﻪ ﻻر ﺧﻼﺻﻪ ﻛړې وه‪.‬‬
‫داﺳﻲ ښﻜﺎري ﻟﻜﻪ ډﻳﻜټﺎټﻮر ﭼﻲ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ وﻳﻠﻲ وه ﭼﻲ "ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺎﺗﻪ‬
‫راﭘﺮﯦږدئ‪ ،‬زه ﻳﻲ ﭼﺎره ﻛﻮم‪ ،‬ﺗﺎﺳﻲ ﺧﭙﻠﻮ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﺑﺰﻧﺴﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻛﺎروﻛړئ"‪ .‬د‬
‫ﺑﺰﻧﻴﺲ ﻃﺮﻓﺪارو رژﻳﻤﻮﻧﻮ د ﻛﻠﻲ اﻗﺘﺼﺎد ‪ macroeconomic‬ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ )ﻟﻜﻪ د‬
‫ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻪ او ﻗﻮي ﭘﻴﺴﯥ درﻟﻮدل‪ ،‬د ﭘﻮﻟﻲ ﺗﻮرم ﻛښﺘﻪ ﺳﺎﺗﻞ‪ ،‬د ﭘﻮروﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د‬
‫زﻳﺎﺗﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﯥ ﺑﺮاﺑﺮول( وﺿﻊ ﻛړه او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻳﻲ ﺧﭙﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﻟﻪ ﻧړﻳﻮال‬
‫ﻣﺎرﻛﯧټ ﺳﺮه وﺻﻞ ﻛړ‪ .‬ﻳﻮ څﻪ وﺧﺖ وروﺳﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻮﻧﻜﻲ اﻗﺘﺼﺎد ټﻮﻟﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﭘﺮ ﻟﻮري رواﻧﻪ ﻛړه‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ د ﻋﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻟﻪ ﻏﺮﻳﺐ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ څﺨﻪ دﻣﺘﻮﺳﻂ ﻋﺎﻳﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻪ راﻟﻮړ ﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د ﺑﺎ ﺛﺒﺎﺗﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫آﻣﺎده ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ﻏﺮﻳﺒﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮﻛﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ دوام ﻧﻪ ﻣﻮﻣﻲ‬
‫)ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ ده( ﻣګﺮ د ﻣﺘﻮﺳﻂ او ﻟﻮړ ﻋﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ زﻳﺎت وﺧﺖ دوام ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫﴿‪﴾96‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﺳﻲ ﭘﯧښﻪ ﺳﻲ؟ ﻟﻮﻣړى دا ﭼﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻳﻮه ﭘﺮاﺧﻪ‬
‫ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راوړي ﭼﻲ ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ ﻳﻲ ګټﻪ وي‪ ،‬دوى ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ‬
‫وړل ﻧﻪ ﻏﻮاړي‪ .‬دوﻫﻢ دا ﭼﻲ‪ ،‬د ﺧﻠګﻮ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺳﻄﺤﻪ ﻟﻮړﯦږي‪ ،‬زښﺖ ډﯦﺮﺧﻠګ‬
‫د ﻟﯧﺴﻮ او ډﯦﺮ ﺧﻠګ د ﻛﺎﻟﺞ او ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻓﺎرﻏﺎن وي‪ .‬دوى ﻧﻮر ﻧﺎﭘﻮه او ﺟﺎﻫﻞ ﻧﻪ‬
‫وي او د ﻋﻮام ﻓﺮﻳﺒﺎﻧﻪ او اﻓﺮاﻃﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﺗﺮﺗﺄﺛﻴﺮ ﻻﻧﺪي ﻧﻪ راځﻲ‪ .‬درﻳﻢ دا ﭼﻲ‪،‬‬
‫ﺧﻠګ ﺧﭙﻠﻲ ګټﻲ ﭘﯧﮋﻧﻲ او ﭘﻪ څﺮګﻨﺪه ﺗﻮګﻪ ﻳﻲ ﺑﻴﺎﻧﻮي‪ .‬دوى د ﺑﺰﻧﺴﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻮي او ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻏﻮښﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺧﭙﻞ ږغ ﭘﻮرﺗﻪ ﻛﻮي‪ .‬دوى ﻇﺎﻟﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺎﺳﺪ‪ ،‬او ﻳﺎ ﺑﻲ ﻛﻔﺎﻳﺘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﭘﯧﮋﻧﻲ او ﻧﻪ ﻏﻮاړي د ﻛﻮﭼﻨﻴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ډول‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛړه ﺳﻲ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﭘﺨﭙﻠﻪ د ﻣﺎرﻛﯧټ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ ﭘﺮ ځﺎن ﺗﻜﻴﻪ‬
‫ﻛﻮل‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ او د ډﯦﺮ څﻪ ﺗﻮﻗﻊ ﻧﻪ ﻛﻮل ور زده ﻛﻮي‪ .‬ﭼﻲ دا ټﻮل د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ‬
‫ﻟﻪ ټﻴﻨګښﺖ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺳﺮه اﺳﺘﺒﺪادي رژﻳﻢ‬
‫ځﺎن ﺳﺮه اﻳﻠﻪ ﻛﻮي او اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺟﻮړوﻟﻮ‪ ،‬او ﺑﺎﻻﺧﺮه‬
‫آزادو اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﺗﻪ اﺟﺎزه ورﻛﻮي‪ .‬ﺗﺎﻳﻮان د دې ډول اﻧﺘﻘﺎل ډﯦﺮ ښﻪ ﻣﺜﺎل دئ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻮدوﻟﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﭼﻲ ﭘﺮ ﻧﻔﺘﻮ ﺗﻜﻴﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ ،petrostates‬ﺧﺒﺮه‬
‫داﺳﻲ ﻧﻪ ده‪ .‬څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ د ﻧﻔﺘﻮ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺛﺮوت او ﻗﺪرت ﭘﻪ څﻮ ﻣﺤﺪودو ﻻﺳﻮﻧﻮ‬
‫ﻛﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺷﺎ ﺗﻪ اﭼﻮي‪ ،‬زﻳﺎﺗﺮه ﻫﻐﻪ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﭼﻲ ﭘﺮ ﻧﻔﺘﻮ‬
‫وﻻړ وي ﻓﺎﺳﺪ او اﺳﺘﺒﺪادي وي‪ .‬د ﻧﻔﺘﻮ ﺻﻨﻌﺖ ډﯦﺮ ﻛﺎرګﺮان ﻧﻪ اﺳﺘﺨﺪاﻣﻮي‪.‬‬
‫ﺧﻠګ د ﻛﺎر او ﻧﻮرو ﻣﺮﺳﺘﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻜﻴﻪ ﻟﺮي او ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﻳﻮه‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﻪ او ﭘﺮ ځﺎن ﻣﺘﻜﻲ ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راوړي‪ .‬دا ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻲ زﻳﺎت‬
‫ﻳﯥ د ﻓﺎرس د ﺧﻠﻴﺞ ﭘﺮ ﺷﺎوﺧﻮا ﭘﺮاﺗﻪ دي‪ ،‬د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭼﻤﺘﻮ دي ﻣګﺮ‬
‫د ډﻳﻤﻮګﺮاﺳۍ ﻟﻪ ﭘﺎره آﻣﺎده ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫د ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻮ راﻧړﯦﺪل ﺑﻴﺎ د اﻗﺘﺼﺎد رول ﭘﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫څﺮګﻨﺪوي‪ .‬د دې ﻫﻴﻮادوﻧﻮ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬د ﻏﺮﺑﻲ او ځﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻳﯥ ﺳﺮﻳﻊ و‪ ،‬ﻛﻤﺰورى او وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻪ و‪ .‬دې ﻛﺎر د‬
‫ﻣﻴﺨﺎﻳﻴﻞ ګﻮرﺑﺎﭼﻮف ﭘﻪ ﺷﺎن ﻟﻴﺒﺮال ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﺎن دې ﺗﻪ وﻫڅﻮل ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ د رﻳﻔﻮرم راوﺳﺘﻠﻮ ﻫڅﻲ ﭘﻴﻞ ﻛړي‪ .‬دوى ﭘﻮﻫﯧﺪل ﭼﻲ دوى‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﺗﻴﺮه ﺑﻴﺎ د ﻋﺎﻟﻲ ﺗﻜﻨﺎﻟﻮﺟۍ ﭘﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﻛﻲ‪ ،‬وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﯧږي او ﻓﻜﺮ ﻳﻲ ﻛﺎوه ﭼﻲ‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د آزاد ﻣﺎرﻛﯧټ د ځﻴﻨﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﺑﻪ ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ اﻧﺮژي‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾97‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾98‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫او ﻗﻮت ورﻛړي‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم‪ ،‬د ﻧﻮرو ټﻮټﺎﻟﻴټﺎري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن‪ ،‬رﻳﻔﻮرم‬ ‫ﺳﺮه ﺟګړه ﻧﻪ ده ﻛړې‪ .‬ﻛﻪ دا ﺧﺒﺮه رﺷﺘﻴﺎ وي‪ ،‬ﻧﻮ ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻜﻪ ﻧړۍ د ﺳﻮﻟﻲ‬
‫ﻧﻪ ﺳﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻮﻻى‪ .‬دوى ﻫﺮ څﻪ ﻛﻨټﺮوﻟﻮي او ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﻳﯥ داﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ‬ ‫ﻧړۍ ﺑﻠﻞ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راوړى وي ﭼﻲ ﻣﺎﺗﯧږي ﻣګﺮ ﻛږﻳﺪل ﻧﻪ ﻣﻨﻲ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ دوى دا وﻣﻨﻞ ﭼﻲ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﺳﻢ ﻧﻪ دئ او ﺳﻤﻮن ﻏﻮاړي‪ ،‬ﻧﻮ دوى دا وﻣﻨﻞ ﭼﻲ دوى ﻏﻠﻂ وه‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﻏﻠﻄﻪ وه‪ ،‬ﻳﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﻏﻠﻂ و‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰي اﻗﺘﺼﺎد ﻏﻠﻂ و‪ ،‬او داﺳﻲ‬
‫ﻧﻮر‪ .‬د رﻳﻔﻮرم ﻫڅﻲ د ﺳﻴﺴټﻢ ﻧړﯦﺪل راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړل‪.‬‬ ‫د ﺑﺸﭙړ ﻛﻨټﺮول واﻗﻌﻴﺖ او ﺗﺼﻮﻳﺮ‪:‬‬
‫آﻳﺎ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ټﻴﻨګﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻜﻪ څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ﺑﺸﭙړه او ﻛﺎﻣﻠﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺪا راز‬
‫ډﻳﻜﺘﺎﺗﻮرۍ څﺨﻪ راﺧﻼص ﺳﻮي وي ؟ اﻳﺎ ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ ﺑﻪ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ رﻳښﯥ‬ ‫ﺑﺸﭙړ او ﻛﺎﻣﻞ ټﻮټﻠﻴټﺎري دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻲ ﻟﻪ‬
‫ټﻴﻨګﻲ ﺳﻲ؟ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﭘﻮري‪ ،‬د ﻣﺮﻛﺰي اروﭘﺎ ﭘﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ‬ ‫دﺑﺎﻧﺪي څﺨﻪ ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎري ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺗﻪ ورﺗﻠﻞ‪ ،‬ﻧﻮ زﻳﺎت وﺧﺖ ﺑﻪ د دې ﻫﻴﻮادوﻧﻮ د‬
‫)ﻟﻜﻪ ﭘﻮﻟﻴﻨډ‪ ،‬د ﭼﻚ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ‪ ،‬ﻫﻨګﺮي‪ ،‬او ﻧﻮرو( ﻛﻲ دا ﻛﺎر ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻰ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﻛﻨټﺮول ﺗﺮﺗﺄﺛﻴﺮ ﻻﻧﺪي راﺗﻠﻞ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻴﻠﻤﺎﻧﻪ د اﻳټﺎﻟﻴﺎ‬
‫دئ‪ .‬د ﻣﺎرﻛﻴټ ﺳﻴﺴټﻢ د روﺳﻴﯥ‪ ،‬اوﻛﺮاﻳﻦ‪ ،‬ازﺑﻜﺴﺘﺎن او ﻧﻮرو ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ ﺑﻴګﺎﻧﻪ‬ ‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﻫﻴﻮاد ﺗﻪ ورﺗﻠﻞ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﻫﻴﻮاد ﻇﺎﻫﺮي ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎم‪ ،‬او د ښﺎروﻧﻮ‬
‫او ډارووﻧﻜﻰ دئ او ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ ﻟﻪ ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي اﻗﺘﺼﺎد څﺨﻪ د آزاد‬ ‫ﭘﺎﻛﻮاﻟﻲ ﺗﻪ ﺑﻪ ﭘﻪ ﺣﻴﺮت ﻛﻲ ﭘﺎﺗﯧﺪل او ﻓﻜﺮ ﺑﻪ ﻳﻲ ﻛﺎوه ﭼﻲ دا د ﻳﻮه ﺷﺨﺺ‬
‫ﻣﺎرﻛﯧټ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻪ اﻧﺘﻘﺎل ډﯦﺮي ﺳﺘﻮﻧﺰي ﻟﻪ ځﺎﻧﻪ ﺳﺮه راوړي‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻛﺴﺎن‪،‬‬ ‫واﻛﻤﻨﻲ ده‪ .‬ﻣﻮږ اوس ﭘﻮﻫﯧږو ﭼﻲ د ډﯦﺮو اﻳټﺎﻟﻮﻳﺎﻧﻮ ﻣﺴﻴﻮﻟﻴﻨﻲ ﺧﻮښ ﻧﻪ و‪ ،‬د ده‬
‫ﭼﻲ ﻫﻴڅ ﻛﻠﻪ ﻳﯥ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻟﻴﺪﻟﯥ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﺧﭙﻠﻲ راﻳﻲ اﺳﺘﺒﺪادي ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻪ او اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﻼﻧﻮﻧﻪ ﺳﺮه ګډ وډ وه‪ ،‬او ده ﭘﺮ ﻫﻴﻮاد ﺑﺎﻧﺪي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ډول‬
‫ﺗﻪ ورﻛﻮي‪ ،‬ځﻜﻪ ﻫﻐﻮى د ﺛﺒﺎت د اﻋﺎده ﻛﻮﻟﻮ او د ﺧﻠګﻮ د اﻗﺘﺼﺎدي ژوﻧﺪ د ښﻪ‬ ‫ﭼﻲ ﺗﺼﻮر ﻛﯧﺪي‪ ،‬ﺑﺸﭙړ ﻛﻨټﺮول ﻧﻪ درﻟﻮد‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۴۳‬ﻛﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ‬
‫ﻛﻮﻟﻮ وﻋﺪې ورﻛﻮي‪ .‬د روﺳﻴﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ وﻻدﻳﻤﻴﺮ ﭘﻮﺗﻴﻦ ﺧﭙﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫او اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻳټﺎﻟﻴﺎ وﻧﻴﻮﻟﻪ‪ ،‬د ﻣﻮﺳﻴﻮﻟﻴﻨﻲ ﺧﭙﻠﻮ ﺟﻨﺮاﻻﻧﻮ دى د ﻛﻮدﺗﺎ ﻟﻪ ﻻري‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ او ﻳﺎ ﺑﻨﺪﻳﺎن ﻛړل‪ ،‬او زښﺘﻮ ډﯦﺮو روﺳﺎﻧﻮ د ده ﻣﻼﺗړ وﻛړ‪ .‬د‬ ‫ﻟﻪ ﭘښﻮ وﻏﻮرځﺎوه‪ .‬ﺑﻴﺎ ﻧﻮ د اﻳټﺎﻟﻴﯥ ﭘﺎﭼﺎ )ﺗﺮ ﻛﺎل ‪ ۱۹۴۶‬ﭘﻮري اﻳټﺎﻟﻴﺎ ﺷﺎﻫﻲ‬
‫روﺳﻴﯥ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر د ﻳﻮه ﻗﻮي ﻟﻴډر واﻛﻤﻨﻲ ﺧﻮښﻮي‪ .‬د روﺳﻴﯥ ﺟﻤﻬﻮر‬ ‫ﻫﻴﻮاد و( ﻣﻮﺳﻴﻮﻟﻴﻨﻲ ﻟﻪ ﺻﺪارت څﺨﻪ ګﻮښﻪ ﻛړ‪ .‬آﻳﺎ دې ﺗﻪ ﺑﺸﭙړ ﻛﻨټﺮول‬
‫رﺋﻴﺲ ډﻳﺮ زﻳﺎت ﻗﺪرت ﻟﺮي او ﭘﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺎﻧﺪي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ ،‬دوﻟﺘﻲ‬ ‫وﻳﻼى ﺳﻮ؟‬
‫دوﻣﺎ )ﭘﺎرﻟﻤﺎن( ﻛﻤﺰورې او د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮي‪ ،‬د ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻮﻟﻮ‬ ‫د ﺳټﺎﻟﻴﻦ ﺗﺮ ﻣړﻳﻨﻲ وروﺳﺘﻪ‪ ،‬د ﺷﻮروي ﻫﺮ ګﻮﻧﺪي ﻣﺸﺮ د ﺑﻴﻮروﻛﺮاﺳۍ او‬
‫)ددوﻟﺘﻲ ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ او ﻣﻠﻜﻴﺘﻮﻧﻮ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻛﻮﻟﻮ( ﭘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ ﻣﺤﺪود ﻛﺴﺎن ډﯦﺮ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﯥ ﻧﻈﻤۍ‪ ،‬ﭼﻲ د ﺷﻮروي د ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻣﺨﻪ ﻳﻲ ﻧﻴﻮﻟﯥ وه‪ ،‬ﭘﺮ ﺧﻼف‬
‫ﺑډاى او ډﯦﺮ زﻳﺎت ﺧﻠګ ﺑﻴﺎ ﻟﻪ ﻟﻮږي ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮل‪ ،‬او د ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻴډﻳﺎ زﻳﺎﺗﻪ‬ ‫ﺑﻴﺎﻧﻴﯥ ورﻛړي دي‪ .‬ﻣګﺮ ﻧﻪ ﺧﺮوﺷﭽﻒ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮﻳﮋﻧﻴﻒ او ﻧﻪ ﻫﻢ ګﻮرﺑﺎﭼﻮف دا‬
‫ﺑﺮﺧﻪ اوس ﻫﻢ د دوﻟﺖ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ ده‪.‬‬ ‫ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻪ ﺣﻞ ﻛړل‪ .‬د ﺷﻮروي د اﻗﺘﺼﺎدي ژوﻧﺪ ډﯦﺮه ﺑﺮﺧﻪ ﭘﺮ ﭘټﻮ ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻮ او‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ اﺳﺎﻧﻪ ﺷﻰ ﻧﻪ ده‪ .‬ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻳﻮ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻰ او ﭘﻪ ډﻳﺮ‬ ‫ﻗﺮادادوﻧﻮ او ﻫﻢ د ﺑﺎﻧﻔﻮذه اﺷﺨﺎﺻﻮ ﭘﺮ ﻧﻔﻮذ وﻻړه وه ﭼﻲ ﻟﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﭘﻼﻧګﺬارۍ‬
‫ﺣﺴﺎس ډول ﻳﻮ ﺑﻴﻼﻧﺲ ﺳﻮى ﺳﻴﺴټﻢ دئ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﺳﺮه‬ ‫ﺳﺮه ﻳﻲ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻪ درﻟﻮد‪ .‬ﺷﻮروي ﻛﺎرګﺮاﻧﻮ ﻟﻪ راډﻳﻮ ﻧﻴﻮﻟﯥ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ اﻧﺠﻦ ﭘﻮري ﻏﻼ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻟﺮي‪ .‬د ﻣﺎرﻛﯧټ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬د ﭘﺮاﺧﻲ ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﯥ او ﭘﻠﻮراﻟﻴﺰم )ﺗﻌﺪد(‬ ‫ﻛﻮل او زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻪ ﻧﺸﻪ راﺗﻠﻞ‪ .‬ﺑﺸﭙړ ﻛﻨټﺮول ﭼﻴﺮﺗﻪ و؟ د ﭘﺮاودا او‬
‫ﭘﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻛﻲ ښﻪ وده ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﺮ ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ‬ ‫اﻳﺰوﻳﺴﺘﻴﺎ ورځﭙﺎڼﻮ ﭘﺎڼﻲ ﭘﻪ دې ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻮ ډﻛﻲ وي‪ ،‬ﻣګﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ د دې‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ راﺳﻲ‪ .‬ډﯦﺮ ﭘﻮﻫﺎن ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دي ﭼﻲ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻜﻲ ﺳﻮﻟﻲ‬ ‫ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻮ د ﺣﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻫﻴڅ ﻧﻪ ﺳﻮاى ﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫ﺗﻴﻮري ‪ democratic peace‬ډﯦﺮﺣﺎﻣﻴﺎن ﻟﺮي او ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ‬ ‫ﻣﻮږ ﺑﺎﻳﺪ دا ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﻲ وﻟﺮو‪ ،‬ﭼﻲ ﻫﻐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻲ او ﻣﻮډل ټﻮټﺎﻟﻴﺘﺎرﻳﺎﻧﻴﺰم‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾99‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾100‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ دې ﻓﺼﻞ ﻛﻲ ﺧﺒﺮي ﭘﺮ وﺳﻮې‪ ،‬ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺳﺮه ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﻪ‬
‫دئ درﻟﻮدﻟﻰ‪ .‬دا ﻣﻮډل د ﺑﺸﭙړ ﻛﻨټﺮول ﻟﻪ ﭘﺎره ﻫڅﻪ ﺑﻴﺎﻧﻮي ﻣګﺮ دا ﻧﻪ واﻳﻲ ﭼﻲ‬
‫ﺑﺸﭙړ ﻛﻨټﺮول ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻰ دئ‪ .‬ﺗﺮ ﻛﺎل ‪ ۱۹۸۹‬راوروﺳﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻲ د ﺧﺘﻴځﻲ اروﭘﺎ‬
‫ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﻞ ﭘﺴﯥ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﭘﺮﯦښﻮول‪ ،‬ﻣﻮږ وﻟﻴﺪل ﭼﻲ دا‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ څﻮﻣﺮه ﻛﻤﺰورى و‪ .‬د دې ﻫﻴﻮادو ﻛﻨټﺮول اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻟﻪ دردﻧﺎﻛﻮ ﺳﺘﻮﻧﺰو‬
‫ﺷﭙږم ﻓﺼﻞ‬
‫ﺳﺮه‪ ،‬د ﻣﺎرﻛﯧټ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻪ راواوښﺖ‪ .‬ﻣﻮږ اوس ﭘﻪ دې ﭘﻮه ﺳﻮﻟﻮ ﭼﻲ دې‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ‪:‬‬
‫ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻫﻢ ﺑﺸﭙړﻛﻨټﺮول ﻧﻪ و درﻟﻮدﻟﻰ‪.‬‬
‫اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﭘﻪ دې ﺑﺎور ﭘﻴﻞ ﻛﯧږي ﭼﻲ ﺷﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮه ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪،‬‬
‫اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ د ټﻮﻟﻨﻲ د اﺻﻼح او ﺳﻤﻮن ﭘﻼن دئ‪ .‬ﻟﻜﻪ اﻧﺘﻮن ډاوﻧﺰ ‪Anthony‬‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ وﻟﻲ ﻧﺎﻛﺎﻣﯧږي؟‬
‫‪ Downs‬ﭼﻲ واﻳﻲ‪ ،‬اﻳډﻳﺎ ﻟﻮﺟﻲ د "ښﯥ ټﻮﻟﻨﻲ ﻟﻔﻈﻲ ﺗﺼﻮﻳﺮ دئ‪ ،‬او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ د ﻳﻮه ﻣﻠﺖ ﭘﻪ ﺳﻴﺎ ﺳﻲ ژوﻧﺪ ﻛﻲ ډﯦﺮ ژر‬
‫دې ډول ټﻮﻟﻨﻲ د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻋﻤﺪه وﺳﻴﻠﻪ ده"‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳډﯦﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻲ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راﺳﻲ‪ .‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟﺤﺎظ ﭘﺎﻳﯧﺪوﻧﻜﯥ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ‬
‫ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻧﻪ دئ‪ ،‬اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪي د ﭘﻮﻫﯧﺪﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ﻛﻲ راځﻲ ﭼﻲ ﭘﺮاﺧﻪ او ﺗﻌﻠﻴﻤﻴﺎﻓﺘﻪ ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﻪ وﻟﺮي‪ .‬ﻟﻜﻪ ﺑﺎرﻳﻨګټﻦ ﻣﻮر‬
‫د ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻳﻮ آرام او ﭘﺮ ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ وﻻړ ﻛﻮښښ ﻫﻢ ﻧﻪ دئ‪.‬‬
‫‪ Barrington Moore‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۶۶‬ﻛﻲ دا ﻧﻈﺮ وړاﻧﺪ ﻛړى و‪ ،‬ﭼﻲ "ﻛﻪ‬
‫ﺑﻠﻜﻲ‪ ،‬اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ د ﺑﺪﻟﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻳﻮ ﺗﻌﻬﺪ دئ‪.‬‬
‫ﺑﻮرژوازي ﻧﻪ وي‪ ،‬ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻧﺴﺘﻪ"‪ .‬ﭘﻪ ﻏﺮﻳﺒﻮ او ﺑﯧﻮزﻟﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ‪ ،‬اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﻧﻬﻀﺘﻮﻧﻪ‪ ،‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‪ ،‬او اﻧﻘﻼﺑﻲ ګﺮوﭘﻮﻧﻪ ﺳﺮه‬
‫ﺳﺮه ﺗﺮ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ دﻣﺨﻪ د ژوﻧﺪي ﭘﺎﺗﻪ ﻛﯧﺪﻟﻮ اﻧﺪ ﯦښﻨﻪ ﻣﻮﺟﻮده وي‪.‬د ﻻﺗﻴﻨﻲ‬
‫ﻣښﻠﻮي‪ .‬د ﻳﻮ ﻫﺪف ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ د ﻣﺒﺎرزې او ﻗﺮﺑﺎﻧۍ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺧﻠګ د اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟۍ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺳﺮوې ﻛﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۲۰۰۴‬ﻛﻲ ﺗﺮ ﺳﺮه ﺳﻮه‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺧﻠﻜﻮ دا‬
‫ﻣﺤﺮﻛﻪ ﻗﻮې ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻮ داﺳﻲ ﺷﻲ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي ﭼﻲ دوى ﻋﻘﻴﺪه ﭘﺮ‬
‫ﻧﻈﺮ څﺮګﻨﺪ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ د دوى ﻫﻐﻪ ډﻳﻜﺘﺎﺗﻮر‪ ،‬ﭼﻲ د دوى د ډوډۍ ﻏﻢ وﺧﻮري‪ ،‬ﺗﺮ‬
‫وﻟﺮي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﭘﺮ اﻋﺘﺪال او ﭘﺮاګﻤﺎﺗﻴﺰم ﺑﺎﻧﺪي ټﻴﻨګﺎر‬
‫ﻫﻐﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻟﻴډر ﺧﻮښ دئ ﭼﻲ دوى ﺗﻪ ډوډۍ ﻧﻪ ﺳﻲ ﺑﺮاﺑﺮوﻻى‪ .‬ﻣﻨځﻨﻲ‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ﭘﻪ اوﺳﻨۍ ﻧړۍ ﻛﻲ د اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟۍ ﭘﻪ ﻗﻮت ﻧﻪ دي ﭘﻮﻫﯧﺪﻟﻲ‪ .‬د ﺟﻨﻮﺑﻲ‬
‫ﻃﺒﻘﺎت ﻟﻪ ځﺎن ﺳﺮه اﻋﺘﺪال‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ او ﺳړه ﺳﻴﻨﻪ راوړي‪ ،‬او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ دا ﻓﻬﻢ او‬
‫وﻳﺘﻨﺎم ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﭘﻠﻮه د ﺷﻤﺎﻟﻲ وﻳﺘﻨﺎم او وﻳﺘﻜﺎﻧګ ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ ﺳﺮه ﻫﻴڅ‬
‫درك ﻣﻨځﺘﻪ راوړي ﭼﻲ ټﻮل ﺷﻴﺎن ژر او ﭘﻪ ﻳﻮه وار ﻧﻪ ﺳﻲ ﺳﻤﯧﺪﻻى‪.‬‬
‫ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬او د ﺟﻨﻮﺑﻲ وﻳﺘﻨﺎم وﺳﻠﯥ ﺗﺮ ﻧﻮرو ښﯥ وې ﻣګﺮ ﭘﻪ ﭘﺎي ﻛﻲ ﻫﻐﻪ‬
‫وﻳﺘﻨﺎﻣﻴﺎن ﭼﻲ ﻳﻮې اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟۍ ﺗﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ وه ﭘﺮ ﻫﻐﻮ وﻳﺘﻨﺎﻣﻴﺎﻧﻮ ﭼﻲ ﻛﻮﻣﻲ‬
‫ﺧﺎﺻﻲ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟۍ ﺗﻪ ﻳﻲ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻪ درﻟﻮده‪ ،‬ﺑﺮﻳﺎﻟﻲ ﺳﻮل‪ .‬ﻫﻐﻪ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﭼﻲ‬
‫دوى ورﺗﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ وه د ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬ﻟﻨﻴﻦ او ﻣﺎوﺗﺴﯥ ﺗﻮﻧګ ﻟﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪو څﺨﻪ ﻳﻮ‬
‫ﻣﺮﻛﺐ دﻛﺘﻮرﻳﻦ و‪ ،‬ﭼﻲ د ﻳﻮه ﻗﻮي ﻧﯧﺸﻨﻠﻴﺰم او اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺿﺪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﭘﺮ زﻳﺎت‬
‫ﺳﻮي وه‪.‬‬
‫ﺗﺮ دوو ﭘﯧړﻳﻮ ﻻ ﻳﻮ څﻪ ﻣﺨﻜﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه او اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﺳﻨﺒﺎل اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ‬
‫ﻫﻢ د اﻧګﺮﯦﺰاﻧﻮ ﻟﻮى ﻓﻮج ﺗﻪ ﻣﺎﺗﻪ ورﻛړه‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﭘﺮ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﺳﺮﺑﯧﺮه‪ ،‬د‬
‫ﺟﺎن ﻻك او ﺗﻮﻣﺎس ﻫﺎﺑﺲ د ﻗﻠﻢ ﻟﻪ ﺑﺮﻛﺘﻪ‪ ،‬ﻟﻪ اﺳﺘﻘﻼل او ﺧﻮدارادﻳﺖ ﺳﺮه‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾101‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾102‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻟﯧﻮﻧۍ ﻣﻴﻨﻪ درﻟﻮده‪ ،‬ﻣګﺮ اﻧګﺮﻳﺰاﻧﻮ داﺳﻲ څﻪ ﭼﻲ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﭘﺎره وﺟﻨګﯧږي ﻧﻪ‬ ‫ﻣﺮﺳﺘﻮ‪ ،‬ﭘﺮ ﺗﺠﺎرت ﺑﺎﻧﺪي د ګﻤﺮګﻲ ﺑﻨﺪﻳﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ﻻري د اﻗﺘﺼﺎد څﺎرﻧﻪ او‬
‫درﻟﻮدل‪ .‬د ﺗﻌﺠﺐ ﺧﺒﺮه دا ده ﭼﻲ اوس ﺑﻴﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن اﺳﻼﻣﻴﺰم ﺗﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﻳﻮه‬ ‫ﻛﻨټﺮول ﻛﺎوه‪.‬‬
‫ﻧﻮې اﻓﺮاﻃﻲ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ده‪ ،‬ګﻨګﺲ او ﺣﻴﺮان دي‪.‬‬ ‫ﺳﻤﻴﺖ دا اﺳﺘﺪﻻل وړاﻧﺪي ﻛړ ﭼﻲ دا د ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب او ﻧﯧﻜﻤﺮﻏۍ ﺗﻪ د‬
‫اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻲ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ ﻛټ ﻣﺖ ﻫﻐﺴﻰ ﭼﻲ ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻳﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪﻟﻮ ﻻر ﻧﻪ ده‪ .‬ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﺷﺎ ﺗﻪ اﭼﻮي‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ادﻋﺎ ﻛﻮي ﻛﺎر ﻧﻪ ورﻛﻮي‪ .‬ځﻴﻨﻲ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻲ ﻟﻪ ﺳﺨﺘﻲ او ﺑﺪورګﻪ ﻣﺎﺗﻲ‬ ‫ﺗﺎﺳﻲ ﻳﻮه ﺷﺮﻛﺖ ﺗﻪ د ﻳﻮ ﺷﻲ د ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺤﺼﺎري ﺣﻖ ورﻛړى‪ ،‬ﻧﻮ ﺗﺎﺳﻲ د رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ټﻮﻟﻮ اﻳډﻳﺎ ﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻮ ﻛﻲ ﺧﻴﺎﻟﻲ اﻓﻜﺎر )ﺧﻴﺎل ﭘﻠﻮ( داﺧﻞ‬ ‫او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺳﺮه د ﻧﻮي او ارزاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪاﺗﻮ د ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺨﻨﻴﻮى ﻛﻮى‪ .‬ﻛﻪ ﺗﺎﺳﻲ د‬
‫وي ﭼﻲ ﻟﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺳﺮه د ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﺻﻮرت ﻛﻲ ﺳﺮه ﭘﺎﺷﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﺮ‬ ‫ګﻤﺮګﻲ ﺗﻌﺮﻓﻮ ﻟﻪ ﻻري د داﺧﻠﻲ ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ ﺣﻤﺎﻳﻪ اوﺳﺎﺗﻨﻪ وﻛړى‪ ،‬ﻧﻮ ﺗﺎﺳﻲ د ﺑﻬﺘﺮو‬
‫اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻛﺴﺎن ادﻋﺎ ﻛﻮي ﭼﻲ ﻳﻮ ﺑﺸﭙړ او ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺟﻬﺎن ﺟﻮړوﻻى ﺳﻲ‪،‬‬ ‫او ارزاﻧﺘﺮو ﺗﻮﻟﻴﺪاﺗﻮ د ﻣﻨځﺘﻪ راوړﻟﻮﻟﭙﺎره د ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﺨﻪ ﻧﻴﺴﻰ‪ .‬ﻟﻪ اﻗﺘﺼﺎد څﺨﻪ‬
‫ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ واﻗﻌﻴﺖ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺑﺸﭙړ او ﻣﻜﻤﻞ ﻧﻪ دئ‪ .‬د ادم ﺳﻤﻴﺖ‬ ‫د ﺣﻜﻮﻣﺖ د اﻳﺴﺘﻠﻮ او اﻗﺘﺼﺎد و ﺧﭙﻞ ﺳﺮﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺮﯦښﻮوﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﺗﺎﺳﻲ‬
‫‪ Adam Smith‬ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﻟﻪ‬ ‫ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب او ﻧﯧﻜﻤﺮﻏۍ ﺗﻪ ﻻره ﺧﻼﺻﻮى‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ودي ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻛړه‪ ،‬ﻣګﺮ د ﺛﺮوت ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ وﯦﺶ او اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﻣګﺮ آﻳﺎ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ څﺎرﻧﻲ ﭘﺮﺗﻪ آزاد رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﺑﯧﻨﻈﻤﻲ او ګډوډي‬
‫ﺑﺤﺮاﻧﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻫﻢ ﻟﻪ ځﺎﻧﻪ ﺳﺮه راوړل‪ .‬د ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ اﺳﺘﺒﺪاد‪،‬‬ ‫ﻣﻴﻨځﺘﻪ راﻧﻪ وړي؟ ﺳﻤﻴﺖ واﻳﻲ داﺳﻲ ﻧﻪ ﭘﯧښﯧږي‪ ،‬د ده ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﭘﺨﭙﻠﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ او د ﺳﻴﺴټﻢ ﺳﻘﻮط ﻣﻨځﺘﻪ راوړ‪ .‬ټﻮﻟﻲ اﻳډﻳﺎ ﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻠﻪ‬ ‫ﻣﺎرﻛﯧټ اﻗﺘﺼﺎدﭘﻪ ﻧﻈﻢ راﻛښﯧﺒﺎ ﺳﻲ ‪ .‬ﺑﺎﻛﻔﺎﻳﺘﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺎﻟﻲ ﺳﻲ او‬
‫ﭼﻲ ﻟﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﺳﻲ‪ ،‬زﻳﺎت وﻛﻢ ﻧﻴﻤګړﺗﻴﺎوي ﻟﺮي‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ‬ ‫ﺑﯥ ﻛﻔﺎﻳﺘﻪ ﻣﻮﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﻟﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻪ ووزي‪ .‬ﻋﺮﺿﻪ او ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﺮ ﻫﺮ ډول ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‬
‫اﺣﺘﻴﺎط ﺑﺮﺧﻮردورﺳﺮه وﺳﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﻨﻮ د ﺷﻴﺎﻧﻮ ﻗﻴﻤﺘﻮﻧﻪ ښﻪ ټﺎﻛﻼى ﺳﻰ‪ .‬ﭘﻪ ازاد ﻣﺎرﻛﯧټ ﻛﻲ ﻳﻮ )ﻧﻪ ﻟﻴﺪوﻧﻜﻰ‬
‫ﻻس( اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻨﻈﻴﻤﻮي‪ .‬ﻛﻪ د ﺧﻠګﻮ ﺗﻘﺎﺿﺎ د ﻳﻮه ټﺎﻛﻠﻲ ﺷﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره ډﯦﺮه ﺳﻲ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺪه اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻋﺮﺿﻪ زﻳﺎﺗﻮي‪ ،‬ﻧﻮي ﺗﻮﻟﻴﺪووﻧﻜﻲ ﻣﻴﺪان ﺗﻪ راوزي‪ ،‬او ﻳﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪووﻧﻜﻲ ﺧﭙﻞ ﻣﺎﻟﻮﻧﻪ ﺑﺎزار ﺗﻪ راوړي‪) .‬ﻧﻪ ﻟﻴﺪوﻧﻜﻰ ﻻس( د‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم‪:‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﻣﺮﺳﺘﻲ ﭘﺮﺗﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻪ ﺗﻮازن ورﺑﺨښﻲ‪ .‬دا ﻧﻪ ﻟﻴﺪوﻧﻜﻰ ﻻس‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۷۷۶‬ع ﻛﻲ‪ ،‬د ﺳﻜﺎټﻠﻴﻨﺪ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﻮه ادم ﺳﻤﻴﺖ د ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﺛﺮوت‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ‪ ،‬د ﺧﭙﻠﻮ ﺷﺨﺼﻲ ګټﻮ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﺑﯥ ﺷﻤﯧﺮو اﻧﻔﺮادي‬
‫‪ The Wealth of Nations‬ﭘﻪ ﻧﻮم اﺛﺮ ﺧﭙﻮر ﻛړ او د ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺴﻲ ﻓﻴﺮي‬
‫اﺷﺨﺎﺻﻮ ﺗﻼښ دئ‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺎس ﻳﻲ ﻛښﯧښﻮد‪ .‬ﺳﻤﻴﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺎوه ﭼﻲ د ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ واﻗﻌﻲ ﺛﺮوت د‬
‫دې اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟۍ د ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﻧﻮم د ﻻﺗﻴﻨﻲ ﻟﻐﺖ ‪ liber‬ﻳﻌﻨﻲ )آزاد( څﺨﻪ‬
‫ﺳﺮو او ﺳﭙﻴﻨﻮ زرو ﭘﻪ راﻏﻮڼﺪوﻟﻮ ﻛﻲ ﻧﻪ دئ‪ .‬ﺑﻠﻜﻲ د ﻣﻠﺘﻮ ﺛﺮوت ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻣﺎﻟﻮﻧﻮ او‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻰ دئ‪ .‬ټﻮﻟﻨﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮ ﻣﻤﻜﻨﻪ ﺣﺪه د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﻣﺪاﺧﻠﯥ څﺨﻪ آزاده وي‪.‬‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﭘﺮوت دئ ﭼﻲ ﻣﻠﺘﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪوي‪ .‬ﺳﻤﻴﺖ‪ ،‬د ﻣﺮﻛﺎﻧټﻠﻴﺰم ﭘﻪ ﻧﻮم‬
‫ﺗﺎﻣﺲ ﺟﻔﺮﺳﻦ ﻳﻲ ډﯦﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻟﻨډﻳﺰ داﺳﻲ ﻛﻮي ﭼﻲ‪" :‬ښﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﻐﻪ‬
‫ﻣﺨﻜﻨۍ ﻧﻈﺮﻳﻪ رد ﻛړه‪ .‬د ﻣﺮﻛﺎﻧټﻠﻴﺰم د ﻧﻈﺮﻳﻲ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬د ﻳﻮه ﻣﻠﺖ ﭘﻪ ﺧﺰاﻧﻪ‬
‫دئ ﭼﻲ ﻟږﺗﺮﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮي"‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﭘﻪ ډﯦﺮي‬
‫ﻛﻲ د ﺳﺮو او ﺳﭙﻴﻨﻮ زرو ﺧښﺘﻮ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ د ﻫﻴﻮاد ﺑډاﻳﺘﻮب ټﺎﻛﻲ‪ .‬ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ دا‬
‫اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه وﻣﺎﻧﻪ‪ .‬ځﻜﻪ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﻳﻮه ﭘﻴﺎوړي‪ ،‬ﭘﺮ‬
‫ﻻر ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛړه او ﻧﻮې ﻧړۍ )د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺑﺮاﻋﻈﻢ( ﻳﯥ ﻟﻮټ ﻛړه ﻣګﺮ د ﭘﺨﻮا ﭘﻪ‬
‫آزادۍ ﻣﻴﻦ اوﻟﺲ ﻟﻪ اړﺗﻴﺎوو ﺳﺮه ﺗﻄﺎﺑﻖ درﻟﻮد‪ .‬ﻏﻴﺮاﻗﺘﺼﺎدي آزادي ﻫﻢ د‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺳﻮه‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﻫﻢ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﭘﯧړۍ ﻛﻲ‪ ،‬د څﻮرﻟﺴﻢ ﻟﻮﻳﻲ ﻟﻪ زﻣﺎﻧﯥ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻧﻮ ﭘﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺮاﺑﺮه وه‪ .‬د دوى ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ د ﻣﺬﻫﺐ‪،‬‬
‫څﺨﻪ د ﻣﺮﻛﺎﻧټﻠﻴﺰم ﻻرﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛړه‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ دوﻟﺖ د ﭘﻼﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎراﺗﻮ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ او د ﺑﻴﺎن د آزادۍ ﭘﺮ څﺎرﻧﻪ او ﻛﻨټﺮول وﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾103‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻣﻮډرن ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم‪:‬‬
‫د ادم ﺳﻤﻴﺖ و ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﺗﻪ څﻪ ورﭘﯧښﻪ ﺳﻮه؟ د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ‬
‫ﭘﻪ اواﺧﺮو ﻛﻲ‪ ،‬دا ﻣﻮﺿﻮع روښﺎﻧﻪ ﺳﻮه ﭼﻲ آزاد ﻣﺎرﻛﯧټ ﻟﻜﻪ ﺳﻤﻴﺖ ﭼﻲ ﻓﻜﺮ‬
‫ﻛﺎوه ﭘﺨﭙﻠﻪ ځﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻈﻴﻤﻮي‪ .‬رﻗﺎﺑﺖ ﻧﻴﻤګړﺗﻴﺎوي درﻟﻮدې‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪوﻧﻜﻮ د‬
‫ﻣﺎرﻛﯧټ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﭘﻴﻞ وﻛړ‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪوﻧﻜﻲ ﭘﺨﭙﻞ ﻣﻴﻨځ ﻛﻲ ﺳﺮه‬
‫ﻛښﯧﻨﺴﺘﻞ او د ﺷﻴﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻲ ﭘﺨﭙﻠﻪ ګټﻪ ﻳﻮ واﺣﺪ ﻗﻴﻤﺖ وټﺎﻛﻰ( ﭼﻲ ﺳﻤﻴﺖ‬
‫ﻫﻢ د دې ﻛﺎرﭘﯧﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛړې وه‪ .‬ځﻴﻨﻮ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﻮ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه د رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﻛﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻋﻮض ﻛﻲ‪ ،‬اﺗﺤﺎد ﺳﺮه وﻛړ او د ﺗﻮﻟﻴﺪاﺗﻮ اﻧﺤﺼﺎر ﻳﻲ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ‬
‫وﻧﻴﻮى‪ .‬دې ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮه ډﯦﺮه ﭘﺮاﺧﻪ ﻏﺮﻳﺒﻪ او ﺑﯧﻮزﻟﯥ ﻃﺒﻘﻪ ﭘﻪ وﺟﻮد راوړه‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻣﻮﻗﻒ ﻣﻴﺮاﺛﻲ ﺷﻜﻞ وﻧﻴﻮى‪ ،‬د ﺑډاﻳﻲ ﻃﺒﻘﯥ اوﻻدوﻧﻮ ﭘﻪ ﻟﻮړه ﻃﺒﻘﻪ ﻛﻲ د‬
‫ﭘﺎﺗﻪ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ښﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ اﻣﻜﺎﻧﺎت او ﻻزم رواﺑﻂ درﻟﻮدل‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺑﺤﺮاﻧﻮﻧﻮ ﺑﯧﻮزﻟﻲ ﺧﻠګ او ﻛﺎرګﺮه ﻃﺒﻘﻪ ډﯦﺮه ځﻮروﻟﻪ‪ .‬د ﻟﯧﺴﯥ ﻓﻴﺮې ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ‬
‫ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻲ ځﻴﻨﻲ ﺳﺘﻮﻧﺰي ﻣﻨځﺘﻪ راوړې‪.‬‬
‫اﻧګﺮﯦﺰي ﭘﻮه ﺗﺎﻣﺲ ﻫﻴﻞ ګﺮﻳﻦ ‪ Thomas Hill Green‬ﭘﻪ ‪۱۸۸۰‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ‬
‫ﻛﻲ ﭘﺮ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﺑﺎﻧﺪي ﻧﻮى ﻧﻈﺮ وﻛړ‪ .‬د ګﺮﻳﻦ ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه د ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﻫﺪف ﻳﻮه‬
‫آزاده ټﻮﻟﻨﻪ وه‪ .‬ﻣګﺮﻛﻪ ﻟﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﺳﺮه آزادي ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وﻻړه ﺳﻲ ﻧﻮ‬
‫څﻪ ﺑﻪ ﻛﯧږي؟ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﻗﺮاداد او رﺿﺎﻳﺖ ﺗﻪ ډﯦﺮ اﻫﻤﻴﺖ ورﻛﻮي‬
‫)ﻗﺮارداد ﻳﻌﻨﻲ د راﺿﻲ او ﺳﺮه ﺧﻮښﻮ ډﻟﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺪاﺧﻠﻪ‬
‫ﭘﻜښﯥ ﺷﺎﻣﻠﻪ ﻧﻪ وي(‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻪ ﻗﺮارداد راﺿﻲ ﻧﻪ ﻳﯥ‪ ،‬ﻣﻪ ﻳﻲ ﻗﺒﻠﻮه! )دﻟﺘﻪ د ﭘښﺘﻮ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﺘﻞ ﺻﺪق ﻛﻮي ﭼﻲ واﻳﻲ رﺿﺎ ﻳﻲ ﻛړه ﻣﻼ ﻳﻲ ور ﻣﺎﺗﻪ ﻛړه(‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻪ د‬
‫ﻗﺮارداد دواړه ﺧﻮاوي د ﻗﺪرت ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻧﻪ وي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ څﻨګﻪ ﻛﯧږي؟‬
‫ﻣﺜﻼً ﻳﻮ ﺑډاى ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار او ﺑﯧﭽﺎره ﻛﺎرګﺮ د ﻗﺪرت ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻧﻪ دي‬
‫او ﻏﺮﻳﺐ ﻛﺎرګﺮ و ﻛﺎر ﺗﻪ ډﯦﺮ اړ وي‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﻳﻮه ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ‪ ،‬آﻳﺎ ﻳﻮ ﺑﯧﭽﺎره‬
‫ﻛﺎرګﺮ د ا آزادي ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻟږ اﺟﻮره ﻛﺎر ﻛﻮل رد ﻛړي؟ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم‬
‫واﻳﻲ ﭼﻲ ﻫﻤﺪاﺳﻲ ﻳﻲ ﭘﺮﯦږدئ‪ ،‬ﻣﺎرﻛﯧټ ﭘﺨﭙﻠﻪ د اﺟﻮرې اﻧﺪازه ټﺎﻛﻲ‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻪ‬
‫اﺟﻮره دوﻣﺮه ﻟږ وي ﭼﻲ ﻛﺎرګﺮ ﺗﻪ ډوډۍ ﻧﻪ ﺳﻲ ورﻛﻮﻻى ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺑﯧﭽﺎره‬
‫ﻛﺎرګﺮڅﻪ وﻛړي؟ دا وﺧﺖ ﻧﻮ‪ ،‬د ګﺮﻳﻦ ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻣﺪاﺧﻠﯥ وﺧﺖ‬
‫دئ‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﻳﻮ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ‪ ،‬د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ آزادۍ ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻣﺪاﺧﻠﯥ ﺳﻮال‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ ﻧﻪ راځﻲ ﺑﻠﻜﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﺨﻮا د ﺧﻠګﻮ د ﺣﻘﻮﻗﻮ د دﻓﺎع او ﺳﺎﺗﻨﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫﴿‪﴾104‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻣﻄﺮح ده‪ .‬د ګﺮﻳﻦ ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ د ﺧﻠګﻮ د ﻋﺎدي ژوﻧﺪ د ﺗﺄﻣﻴﻦ او‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﺪاﺧﻠﻪ وﻛړې‪.‬‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﻣﺎرﻛﯧټ او ﺑﺎزار څﺨﻪ واﻳﺴﺘﻰ‪ ،‬ﻣﻮډرن‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﺑﻴﺮﺗﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎرﻛﯧټ ﺗﻪ د دې ﻟﭙﺎره راﻧﻨﻪ اﻳﺴﺖ ﭼﻲ ﺧﻠګ د‬
‫ﻏﻴﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﺧﻮﻧﺪي ﻛړي‪ .‬ﻣﻮډرن ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴټﺎﻧﻮ د‬
‫اﺟﻮرې و ﻛﺎر د ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻮ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره‪ ،‬د ﺻﻨﻔﻲ اﺗﺤﺎدﻳﻮ ﺟﻮړوﻟﻮ د ﺣﻖ ﻟﭙﺎره‪،‬‬
‫د ﺑﯧﻜﺎره ﻛﯧﺪﻟﻮ او روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺑﯧﻤﯥ ﻟﻪ ﭘﺎره‪ ،‬او د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻟﻪ ﭘﺎره ډﯦﺮي‬
‫ﻫﻠﻲ ځﻠﻲ وﻛړې‪ .‬د دې ﻛﺎر ﻟﻪ ﭘﺎره ﺣﻜﻮﻣﺘﻮ ﺗﺮ ﻛﺎرګﺮي ﻃﺒﻘﯥ ﭘﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري‬
‫ﻃﺒﻘﯥ ډﯦﺮ ﻣﺎﻟﻴﺎت وﺿﻊ ﻛړل‪ .‬دا د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړۍ‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم دئ ﭼﻲ ووډرووﻳﻠﺴﻦ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ روزوﻳﻠټ او ټﺪ ﻛﻴﻨډي ﻋﻤﻠﻲ ﻛﺎوه‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﻮډرن ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﻛﻲ د زاړه ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ اوس ﻫﻢ ﭘﺎﺗﻪ ده‪ ،‬او‬
‫ﻫﻐﻪ د ﻗﻠﻢ او ﺑﻴﺎن ﭘﺮ آزادۍ ټﻴﻨګﺎر دئ‪.‬‬
‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴټﻲ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم‪:‬‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم ﭘﻪ ﻧﻮﻟﺴﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ ﺗﺴﻠﻂ درﻟﻮد‪ ،‬د‬
‫ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺳﻴﺴټﻢ د ښﻜﺎره ﺗﯧﺮﻳﻮ ﭘﻪ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻛﻲ زﻳﺎت اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ‬
‫راﭘﻮرﺗﻪ ﺳﻮل‪ .‬ځﻴﻨﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ‪ ،‬د ﻳﻮ څﻮ رﻳﻔﻮرﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ راوﺳﺘﻠﻮ ﺑﺎور او ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻪ‬
‫درﻟﻮده‪ ،‬دوى د ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺴټﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻞ ﻏﻮښﺘﻞ‪ .‬دوى ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺴټﺎن‬
‫ﻜﺮ ﻛﺎرل ﻣﺎرﻛﺲ ‪ Karl Marx‬و‪ ،‬ﭼﻲ د ده ﭘﺮ ﭘﯧﭽﻠﯥ‬
‫وه‪ ،‬او د دوى ﻣﺨﻜښ ﻣﻔ ِ‬
‫ﺗﻴﻮرۍ ﺑﺎﻧﺪي ﭘﻪ دوﻫﻢ ﻓﺼﻞ ﻛﻲ وږﻏﯧﺪﻟﻮ‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻟﻴﻜﻨﻮ ﻛﻲ اﻧﻘﻼب‬
‫ﭘﺮ ﻣﺦ ﺑﻴﻮى‪ .‬د ده ﻟﻪ ﺑﻮرژوازۍ څﺨﻪ‪ ،‬دﻣﺨﻪ ﺗﺮ دې ﭼﻲ د دې ﻃﺒﻘﯥ د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ‬
‫ﺗﻠﻠﻮ ﺗﻴﻮري راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړي‪ ،‬ﻧﻔﺮت ﻛﯧﺪى‪ .‬د ده د ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﻋﻤﺪه ټﻜﻲ د ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻴﻔﻴﺴﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم رﺳﺎﻟﻪ ﻛﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۸۴۸‬ع ﻛﻲ ﺧﭙﺎره ﺳﻮل‪ .‬د دې رﺳﺎﻟﯥ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ګﻴﺮي ﭘﻪ دې اﻟﻔﺎﻇﻮ ﺳﻮې ده ﭼﻲ‪" :‬ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﺑﯥ ﻟﻪ ځﻨځﻴﺮوﻧﻮ ﺑﻞ څﻪ ﻧﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﻠﻲ‪ .‬او د ګﺘﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ ﺟﻬﺎن ﻟﺮي‪ .‬د ﻧړۍ ټﻮﻟﻮ ﻛﺎرګﺮاﻧﻮ‪ ،‬ﺳﺮه ﻳﻮ ﺳﺊ!"‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ د اروﭘﺎ د ﻟﻮﻣړﻧﻴﻮ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺴټﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻨﻈﻴﻤﻮﻟﻮ او ﺟﻮړوﻟﻮ ﻛﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪.‬‬
‫د ﻣﺎرﻛﺲ ﻛﺎﭘﻴټﺎل ‪ capital‬ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ ﻳﻮ ډﯦﺮ ﺳﺘﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ و‪ ،‬ﭼﻲ وﻟﻲ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﻛﭙﻴﺘﺎﻟﻴﺰم ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﻳﻮﺳﻲ او ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وروﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم راﺳﻲ ﭼﻲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾105‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻳﻮه ﻋﺎدﻻﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬او ﻟﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻮ ﻓﺎرﻏﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ده‪ .‬وروﺳﺘﻪ ﺑﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻳﻮه‬
‫ټﺎﻛﻠﯥ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻲ ﭼﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ډﯦﺮ زﻳﺎت ﺳﻲ‪ ،‬دا ﺳﻮٍﺷﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ﺑﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ټﻮﻟﻨﻲ واوړي‪ .‬ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﻳﻮه ﻣﻜﻤﻠﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ده ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻮﻟﻴﺲ‪ ،‬ﭘﻴﺴﯥ او ﺣﺘﻰ ﺣﻜﻮﻣﺖ وﺟﻮد وﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺷﻴﺎن ﺑﻪ دوﻣﺮه ﭘﺮﯦﻤﺎﻧﻪ وي ﭼﻲ‬
‫ﺧﻠګ ﺑﻪ ﻳﻮازي ﻫﻐﻮﻣﺮه اﺧﻠﻲ ﭼﻲ اړﺗﻴﺎ ورﺗﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻠﻜﻴﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ اړﺗﻴﺎ ﻧﻪ وي‪ .‬څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﺣﺎﻛﻤﻲ ﻃﺒﻘﯥ‬
‫د ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻳﻮه وﺳﻴﻠﻪ ده‪ ،‬ﻧﻮ د ﻃﺒﻘﺎﺗﻮ د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻠﻮ ﺳﺮه ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻪ ﻫﻢ‬
‫ﺿﺮورت ﻧﻪ وي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻧﻮ ﺗﺮ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم وروﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﻫﻐﻪ‬
‫ﻳﻮﺗﻮﭘﻴﺎﻳﻲ ټﻮﻟﻨﻪ وي ﭼﻲ ﻟﻪ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ ﻳﻲ ﭘﯧﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺳﻮې ده‪.‬؛‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ د ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم ﻧﺎروﻏﻴﻮ او ﻋﻴﺒﻮﻧﻮ ﺗﻪ زﻳﺎت ﻣﺘﻮﺟﻪ و‪ ،‬او ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻳﻲ‬
‫دا ﭼﻲ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ څﺮﻧګﻪ ﺷﻰ وي‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻪ ﻛړ‪ .‬ده ﻳﻮازي دا ووﻳﻞ ﭼﻲ‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﺗﺮﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم ډﯦﺮ ښﻪ وي‪ ،‬ﻣګﺮ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻳﻲ ﻧﺎڅﺮګﻨﺪ او ﻣﺒﻬﻢ‬
‫ﭘﺮﯦښﻮدل‪ .‬دې اﺑﻬﺎم ﺑﯧﻼ ﺑﯧﻞ ﻣﻔﻜﺮﻳﻦ ﭘﻪ دې وﺗﻮاﻧﻮل ﭼﻲ د ﺧﭙﻞ ﺧﺎص ﻧﻈﺮ‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم راﻣﻴﺪان ﺗﻪ ﻛړي او وواﻳﻲ ﭼﻲ د ده ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم ﻫﻐﻪ څﻪ دئ ﭼﻲ‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ ﻏﻮښﺖ‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻧﻮ د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم ﻳﻮه ﻟړۍ ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ دې‬
‫ﻟړۍ ﻛﻲ‪ ،‬د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ ﻃﺮﻓﺪاره ﺳﻮﺳﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‪ ،‬د‬
‫ﺻﻨﻔﻲ اﺗﺤﺎدﻳﻮ ﻃﺮﻓﺪاره ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‪ ،‬د ﻟﻨﻴﻦ او ﺳټﺎﻟﻴﻦ ﺗﺮ ﺣﺪ زﻳﺎت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬او د ﻣﺎوﺗﺴﻪ ﺗﻮﻧګ داﻳﻤﻲ اﻧﻘﻼب ﺷﺎﻣﻞ دي ﭼﻲ ټﻮل د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم ﺗﺮ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻻﻧﺪي راځﻲ‪ .‬ټﻮﻟﻮ ادﻋﺎ ﻛﻮﻟﻪ ﭼﻲ د دوى ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم )اﺻﻴﻞ( دئ‪ .‬د‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم دا ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻔﺴﻴﺮوﻧﻪ د دې ﻋﻠﺖ ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ ﻟﻮﻣړى ﭘﻪ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‬
‫او وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﻧﻬﻀﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ اﻧﺸﻌﺎﺑﻮﻧﻪ راﺳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻪ دا ده ﭼﻲ د ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻣﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ اوﺳﻨﻰ درﻳځ څﻪ دئ؟ دوى د‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‪:‬‬
‫د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻪ ﭘﻴﻞ ﻛﻲ‪ ،‬د اﻟﻤﺎن ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻣﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم ﺗﻪ ﻳﻲ ﻋﻘﻴﺪه درﻟﻮده‪ ،‬د اﻟﻤﺎن ډﯦﺮ ﻟﻮى ګﻮﻧﺪ ﺳﻮ‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ ﻣﺮوﺟﻪ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻮ او ﻛﺎرګﺮي اﺗﺤﺎدﻳﻮ ﺗﻪ ښﻪ ﻧﻈﺮﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬دى ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه و ﭼﻲ‬
‫ﺑﻮرژوازي ﺑﻪ دا ګﻮﻧﺪ وﻧﻪ ﺳﺮه وﻧښﺘﯧځﻲ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ دا ګﻮﻧﺪوﻧﻪ د‬
‫ﺟﺪي اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﺗﻤﺮﻳﻦ ځﺎى وګﺮزي‪ .‬ﻣګﺮ د اﻟﻤﺎن ﺳﻮﺷﻴﺎل‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﺎﻧﻮ ځﻴﻨﻲ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړل‪ .‬د دوى ﻏړي و ‪) Reichstag‬د‬
‫﴿‪﴾106‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﻟﻤﺎن ﭘﺎرﻟﻤﺎن( او ﻧﻮرو ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻘﺎﻣﻮﻧﻮ ﺗﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮل‪ ،‬ﭘﻪ دوى ﭘﻮري ﺗړﻟﻲ‬
‫ﻛﺎرګﺮي اﺗﺤﺎدﻳﻲ د ﻟﻮړ ﻣﻌﺎش او د ﻛﺎر د ښﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﭘﻪ ﻻس راوﺳﺘﻠﻮ ﺑﺮﻳﺎﻟۍ‬
‫ﺳﻮې‪ .‬ځﻴﻨﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﺗﻪ دا ﻣﻔﻜﻮره ورﭘﻴﺪا ﺳﻮه ﭼﻲ ﻛﺎرګﺮه ﻃﺒﻘﻪ ﺑﯥ ﻟﻪ اﻧﻘﻼﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﺧﭙﻞ اﻫﺪاف ﻻس ﺗﻪ راوړاى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﭘﻪ راﻳﻪ ورﻛﻮﻟﻮ ﻫﺪف ﻻس ﺗﻪ راوﺳﺘﻞ‬
‫ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د ټﻮﭘﻚ څﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﺳﺘﻪ؟‬
‫اډوارډ ﺑﺮﻧﺴټﺎﻳﻦ ‪ Eduard Bernstein‬ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻈﺮ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړ‪ .‬ده ﭘﺨﭙﻞ‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم ﻧﻮﻣﻲ اﺛﺮ )‪۱۹۰۱‬ع( ﻛﻲ د ﻛﺎرګﺮي ﻃﺒﻘﯥ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻮ ﺗﻪ‬
‫اﺷﺎره وﻛړه او دې ﻧﺘﻴﺠﯥ ﺗﻪ ورﺳﯧﺪى ﭼﻲ ﻣﺎرﻛﺲ د ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم د ړﻧګﯧﺪﻟﻮ‬
‫اوﻫﻢ د اﻧﻘﻼب ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻏﻠﻂ و‪ .‬ﻫﻐﻪ رﻳﻔﻮرﻣﻮﻧﻪ ﭼﻲ ﻛﺎرګﺮي ﻃﺒﻘﯥ ﺗﻪ ﻳﻲ ګټﻲ‬
‫ورﺳﻮﻟﯥ‪ ،‬ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم ﻫﻢ راوﺳﺘﻼى ﺳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم ﻛﻲ د ﻧﻮي ﻧﻈﺮ ﭘﻪ‬
‫وړاﻧﺪي ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﺑﺮﻧﺴﺘﺎﻳﻦ ﺗﻪ د روﻳﮋﻳﻨﺴﺖ )‪ (revisionist‬ﻟﻘﺐ ورﻛړه ﺳـﻮ‪،‬‬
‫ﭼﻲ دا ﻟﻘﺐ دﺳﻨﺘﻲ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﺎﻧﻮ ﻟﺨﻮا د ده د ﺗﻮﻫﻴﻦ ﻟﻪ ﭘﺎره اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﯧﺪى‪ .‬ﭘﻪ‬
‫اﻟﻤﺎن ﻛﻲ د واﻳﻤﺮ د ﺷﻮم ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ)‪۱۹۳۳ - ۱۹۱۹‬ع( ﺳﻮﺷﻴﺎل‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﺒﺎرزوي ﻟﻬﺠﻪ ﻧﺮﻣﻪ ﻛړه او ﻟﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻻﻧﻮ او ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻜﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻳﯥ‬
‫د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ د ژﻏﻮرﻧﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎر وﻛړ‪ .‬دوى د ﻧﺎزي رژﻳﻢ ﭘﻪ دوران ﻛﻲ ﺗﺮ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ اوﺗﻌﻘﻴﺐ ﻻﻧﺪي وه‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺮ دوﻫﻤﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې وروﺳﺘﻪ ﺑﻴﺮﺗﻪ ﺳﺮه‬
‫راژوﻧﺪي ﺳﻮل‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۵۹‬ع ﻛﻲ د اﻟﻤﺎن ﺳﻮﺳﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ‪ ،‬د ﻧﻮرو‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن‪ ،‬ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم ﭘﺮ ﻳﻮه ﻣﺦ ﭘﺮﯦښﻮد‪ .‬څﺮﻧګﻪ‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮ ﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ د اﻋﺘﺪال ﻻره ﻏﻮره ﻛړه‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﻳﻲ ﻫﻢ زﻳﺎت ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮﺑﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛﻮل‪ .‬ﭘﻪ دې ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﻛﻲ ﻧﻮر د‬
‫اﻧﻘﻼب آﺛﺎر ﻧﻪ ﻟﻴﺪل ﻛﯧﺪل‪.‬‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ دوﻟﺘﻲ ﻣﻠﻜﻴﺖ )ﭼﻲ ﺻﻨﺎﻳﻊ د دوﻟﺖ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ وي( ﺧﻮﺷﻲ ﻛړى دئ‪.‬‬
‫د ﺳﻮﻳډن د ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﺳﻞ ﻛﻲ ‪ ۱۰‬د دوﻟﺖ ﻣﻠﻜﻴﺖ دئ‪ .‬اوﻟﻮف ﭘﺎﻟﻤﯥ‬
‫‪ ،Olof Palme‬د ﺳﻮﯦډن ﺳﻮﺳﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮات ﺻﺪراﻋﻈﻢ واﻳﻲ‪" :‬ﻛﻪ د ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ‬
‫اﺻﻠﻲ ﻫﺪف د ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺮاﺧﻮل‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﻮي ﺑﺎزاروﻧﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب‪ ،‬او ﻛﺎرګﺮو ﺗﻪ د‬
‫ﻛﺎر ﭘﻴﺪا ﻛﻮل وي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﺑﯧﺮي ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻧﻪ وي‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ د ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ ﺳﺮه‬
‫ﺑﺎﻳﺪ دا ﺑﯧﺮه ﻣﻮﺟﻮده ﻧﻪ وي ﭼﻲ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻳﻲ ﭘﺨﭙﻞ ﻻس ﻛﻲ وﻧﻴﺴﻲ( د ﺳﻮﯦډن‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ دوﻣﺮه ﭼټﻚ ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻧﻪ و ﻛړى ﻟﻜﻪ د ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾107‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﻪ واﻛﻤﻨۍ ﻛﻲ ﭼﻲ ﻳﻲ وﻛړ"‪ .‬د ﺧﻠګﻮ د ژوﻧﺪ د ښﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺳﻮﺷﻴﺎل‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ د ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ د دوﻟﺘﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﭘﺮ ځﺎي‪ ،‬د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ ‪ welfare‬ﻟﻪ‬
‫وﺳﺎﻳﻠﻮ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻴﺴﺖ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ د ﺑﯧﻜﺎرۍ او روﻏﺘﻴﺎﻳﻲ ﺑﻴﻤﯥ‪ ،‬ﭘﻮره ﺗﻘﺎﻋﺪي‬
‫ﻣﻌﺎش‪ ،‬او د ﻛﻮر او ﺧﻮراﻛﻲ ﻣﻮادو ﻟﻪ ﻣﺮﺳﺘﻲ څﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪ .‬ﺳﻮﺷﻴﺎل‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﻪ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ دوﻟﺖ ‪ welfare state‬ﺗﺒﺪﻳﻠﻪ ﺳﻮه‪.‬‬
‫ﻣګﺮ ﻳﻮه ﺧﺒﺮه ﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻐﻪ دا ده ﭼﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ډﯦﺮ ګﺮان دي )ډﯦﺮي‬
‫ﭘﻴﺴﯥ ﻏﻮاړي(‪ .‬د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ د ﺗﺮ ﺳﺮه ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻟﻮړ ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ډﻧﻤﺎرك اوﺳﻮﯦډن ﻛﻲ‪ ،‬د ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ زﻳﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ ﻛﻲ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﯧږي‪ .‬ﻟﻪ دا ډول ﻟﻮړو ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ ﺳﺮه څﻮك ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى د ﺧﭙﻠﻲ‬
‫ﺧﻮښﻲ ژوﻧﺪ وﻛړي‪.‬‬
‫ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ او روﺳﻴﯥ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم ﺗﺎزه ﭘﻜښﯥ ﺷﺮوع ﺳﻮى‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم‪:‬‬
‫ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎن د رﻳﻔﻮرﻣﻴﺰم او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ ﭘﺮ ﺧﻮا وﻻړل‪ ،‬د ﻟﻮﻣړﻧﻴﻮ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ ﻳﻮه وړوﻛﯥ ډﻟﻪ ﻟﻪ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم‬
‫ﺳﺮه ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮه او ﻛﻤﻮﻧﺴټﺎن ځﻨﻲ ﺟﻮړ ﺳﻮل‪ .‬د دې ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ راوﺳﺘﻠﻮ ﻛﻲ ﻋﻤﺪه‬
‫رول د روﺳﻴﯥ روښﺎن ﻓﻜﺮ‪ ،‬وﻻدﻳﻤﻴﺮ ﻟﻨﻴﻦ درﻟﻮدﻟﻰ دئ‪ .‬ده ﭘﻪ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم ﻛﻲ د‬
‫ځﻴﻨﻮ ﺗﻐﻴﺮاﺗﻮ ﭘﻪ راوﺳﺘﻠﻮﺳﺮه ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم‪ -‬ﻟﻨﻴﻨﻴﺰم ﻣﻨځﺘﻪ راووړ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻮم دئ‪.‬‬
‫د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻪ وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د روﺳﻴﻰ ډﯦﺮو روښﺎن ﻓﻜﺮو‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮو ﻟﻪ ﺗﺰاري ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ ﻧﻔﺮت درﻟﻮد او د ﺗﺰارﻳﺰم د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻳﻲ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم ﺗﻪ ﻏﯧږه ﺧﻼﺻﻪ ﻛړه‪ .‬د ﻣﺎرﻛﺲ ﻣﻄﻠﺐ دا و‪ ،‬ﭼﻲ د ده‬
‫ﺗﻴﻮري ﺑﻪ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻮﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﭘﻪ ﻛﺎر ﻟﻮﯦږي‪ ،‬ﻧﻪ د‬
‫روﺳﻴﯥ ﭘﻪ ﺷﺎن وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻪ ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ ﭼﻲ ﻧﻮى ﻳﻲ ﭘﻪ ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم ﺷﺮوع ﻛړې‬
‫وه‪ .‬ﻟﻨﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻮﻳﺘﺰرﻟﻴﻨﺪ ﻛﻲ د اووﻟﺲ ﻛﻠﻦ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﭘﻪ دوران ﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم د‬
‫وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻪ روﺳﻴﯥ ﺳﺮه ﻋﻴﺎر ﻛړ‪ .‬ده د اﻗﺘﺼﺎدي اﻣﭙﺮﯦﺎﻟﻴﺰم ﺗﻴﻮري وړاﻧﺪي‬
‫ﻛړه‪ .‬ﻟﻨﻴﻦ دا ﺗﻴﻮري د اﻟﻤﺎﻧﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ روزا ﻟﻜﺴﻤﺒﻮرګ ‪Rosa‬‬
‫‪ Luxemburg‬او اﻧګﻠﻴﺴﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﻮه ﻫﺎﺑﺴﻦ ‪ J.A. Hobson‬څﺨﻪ اﻗﺘﺒﺎس‬
‫ﻛړه‪ .‬دا ﻛﺴﺎن ﭘﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﻲ وه‪ ،‬ﭼﻲ وﻟﻲ ﭘﺮوﻟﺘﺎري اﻧﻘﻼﺑﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻜﻪ څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﯧﺶ ﺑﯧﻨﻲ ﻛړي وه‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻮ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راﻧﻐﻠﻞ‪.‬‬
‫﴿‪﴾108‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻧﻮ دوى دې ﻧﺘﻴﺠﯥ ﺗﻪ ورﺳﯧﺪل ﭼﻲ ﻛﭙﻴﺘﺎﻟﻴﺰم ﻟﻪ ﻧﻮو ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﺳﺮه ځﺎن داﺳﻲ‬
‫ﻋﻴﺎر ﻛړى دئ ﭼﻲ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﻮ ﺗﻪ ورﻏﺰﯦﺪﻟﻰ دئ او د ﻫﻐﻮى اوﻣﻪ ﻣﻮاد‪ ،‬د ﻛﺎر‬
‫ارزاﻧﻪ ﻗﻮه او ﻧﻮي ﺑﺎزاروﻧﻪ ﻳﻲ اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻛړي دي‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﭙﻴﺘﺎﻟﻴﺰم ﭘﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﺑﺎﻧﺪي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﻮ ﭼﻲ ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻳﯥ ﻣﻮﻗﺘﻲ ژوﻧﺪ ﻻﺳﺘﻪ راوړ‪ .‬داﺧﻠﻲ ﻣﺎرﻛﯧټ‬
‫ټﻮل ﻫﻐﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﭼﻲ ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺴټﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪول ﻧﻪ ﺳﻮاى ﺟﺬﺑﻮﻻى‪ ،‬ځﻜﻪ‬
‫ﻧﻮ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎزاروﻧﻮ ﺗﻪ وروﻏﺰﯦﺪى‪ .‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﻮ‬
‫څﺨﻪ د ډﯦﺮو زﻳﺎﺗﻮ ګټﻮ ﭘﻪ راﻏﻮﻧډوﻟﻮ ﺳﺮه وﺗﻮاﻧﯧﺪل ﭼﻲ و ﻛﺎرګﺮي ﻃﺒﻘﯥ ﺗﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻳﻮ څﻪ ورﻛړي‪ ،‬او ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻳﯥ د اﻧﻘﻼب څﺨﻪ راوګﺮزوي‪.‬‬
‫د ﻟﻨﻴﻦ ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬اﻣﭙﺮﯦﺎﻟﻴﺰم ﻣﺠﺒﻮر و ﭼﻲ ﭘﺮاخ ﺳﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ اﻧﻜﺸﺎف ﻳﻲ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻮازن و‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ او اﻟﻤﺎن ډﯦﺮ ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻲ وه‪ .‬ﻣګﺮ د‬
‫و‪ ،‬ﭘﺮﻣﺨﺘګ او اﻧﻜﺸﺎف ﻛﻤﺰورى و‪ .‬ﻧﻮي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺳﻮي ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﻛﻲ د ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺴټﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻟﺨﻮا اﺳﺘﺜﻤﺎرﯦﺪل‪ .‬ﻫﻤﺪا ﻧﻮي ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﺳﻮي ﻫﻴﻮادوﻧﻪ وه ﭼﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﭘﻜښﯥ روښﺎﻧﻪ ځﻠﯧﺪل‪ ،‬دوى د‬
‫)اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم( ﻛﻤﺰورې ﻛړۍ وه‪.‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﻟﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺎوه‪ ،‬ﭼﻲ اﻧﻘﻼب‬
‫ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻏﺮﻳﺐ ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ ﭘﯧښ ﺳﻲ او وروﺳﺘﻪ و ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ‬
‫ﺗﻪ ﭘﺮاخ ﺳﻲ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﭘﺮ ﺧﭙﻠﻮ اﻣﭙﺮاﺗﻮرﻳﻮ وﻻړ دي‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻳﻲ‬
‫ﻟﻪ اﺳﺘﺜﻤﺎره ﻻﺳﻮﻧﻪ ﻏﻮڅ ﺳﻲ ﻧﻮﻛﭙﻴﺘﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ راوﻧړﯦږي‪ .‬ﻟﻮﻣړۍ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړه‪،‬‬
‫د ﻟﻨﻴﻦ ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬د اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ ټﻜﺮ او ﺗﺼﺎدم و ﭼﻲ ﻏﻮښﺘﻞ ﻳﻲ ټﻮﻟﻪ‬
‫ﻧړۍ ﺗﺮ ﺧﭙﻞ ﺗﺴﻠﻂ ﻻﻧﺪي راوﻟﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻨﻴﻦ دﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم ﺟﻬﺖ اوﺗﻮﺟﻪ دﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺴټﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮﻟﻪ دﻧﻨﻮ ]داﺧﻠﻲ[‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻮڅﺨﻪ دﻛﭙﻴټﺎﻟﺴټﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺧﭙﻞ ﻣﻴﺎﻧځﻲ ﺷﺮاﻳﻄﻮﺗﻪ واړوﻟﻪ‪ .‬دﻣﺎرﻛﺲ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ دﺑﻮرژوازۍ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ دﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ راﭘﻮرﺗﻪ ﻛﯧﺪﻟﻮﺗﻪ وه‪ ،‬ﻟﻨﻴﻦ دا ﺗﻮﺟﻪ‬
‫داﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻗﺪرﺗﻮﻧﻮﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ د اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺳﻮﻳﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮراﭘﻮرﺗﻪ ﻛﯧﺪﻟﻮﺗﻪ‬
‫واړوﻟﻪ‪ .‬ښﺎﻳﻲ ﻣﺎرﻛﺲ ﺑﻪ د ﻟﻨﻴﻦ ﻟﺨﻮا دده دﺗﻴﻮرۍ داډول ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ واى‬
‫ﻣﻨﻈﻮرﻛړئ‪.‬‬
‫د ﻟﻨﻴﻦ ډﯦﺮ ﻣﻬﻢ ﻛﺎر و ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻪ د ده دﻗﻴﻘﻪ او ﺟﺪي ﺗﻮﺟﻪ وه‪ .‬څﺮﻧګﻪ‬
‫ﭼﻲ دوى ﻫﺮ وﺧﺖ د ﺗﺰاري ﻣﺨﻔﻲ ﭘﻮﻟﻴﺴﻮ ﺗﺮ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻻﻧﺪي وه‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻨﻴﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺎوه ﭼﻲ د روﺳﻴﯥ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﻧﻪ ﺳﻰ ﻛﻮﻻى د ﻧﻮرو ګﻮﻧﺪوﻧﻮ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾109‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﺮاخ‪ ،‬ﭘﺮاﻧﻴﺴﺘﻰ او د راﻳﻲ ګټﻠﻮ ﭘﻪ ﻫڅﻪ ﻛﻲ وي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻮض ﻛﻲ ﻳﻲ‪ ،‬د‬
‫روﺳﻴﯥ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮﭼﻨﻰ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻲ‪ ،‬د ﻣﺴﻠﻜﻲ اﻧﻘﻼﺑﻴﻮﻧﻮ څﺨﻪ ﺟﻮړ‬
‫ﺳﻮى‪ ،‬او ﺗﺮ ﻳﻮې ﻣﺮﻛﺰي ﻗﻮﻣﺎﻧﺪې ﻻﻧﺪي ډﯦﺮ ټﻴﻨګ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻮى وي‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل‬
‫‪ ۱۹۰۳‬ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻤﺪې ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﻧﺪي د روﺳﻴﯥ ﭘﻪ ﻛﺎرګﺮي ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮات‬
‫ګﻮﻧﺪ ﻛﻲ اﻧﺸﻌﺎب راﻏﻰ‪ .‬ﻟﻨﻴﻦ د ﺑﺮﺳﻠﺰ ‪ Brussels‬ﭘﻪ ګﻮﻧﺪي ﻏﻮﻧډه ﻛﻲ ﭘﻮره‬
‫ﺣﺎﻣﻴﺎن درﻟﻮدل او ﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮو ﻳﻮ ﭘﻨځﻮﺳﻮ ﻫﻴﺌﺘﻮﻧﻮ څﺨﻪ ﻳﻲ دري دﯦﺮش راﻳﻲ‬
‫وګټﻠﯥ‪ .‬ﻟﻨﻴﻦ ﺧﭙﻞ ګﻮﻧﺪ ﺑﺎﻟﺸﻮﻳﻚ )ﭼﻲ ﭘﻪ روﺳﻲ ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺗﻪ واﻳﻲ( وﺑﺎﻟﻪ‪.‬‬
‫د اﻗﻠﻴﺖ ګﻮﻧﺪ ﭼﻲ داﻋﺘﺪال ﻃﺮﻓﺪار و د ﻣﺎﻧﺸﻮﻳﻚ )اﻗﻠﻴﺖ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ وﺑﻠﻞ ﺳﻮ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﻛﺎل ‪ ۱۹۱۸‬ﻛﻲ ﺑﺎﻟﺸﻮﻳﻜﺎﻧﻮ ﺧﭙﻞ د ګﻮﻧﺪ ﻧﻮم ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ ﺗﻪ واړاوه‪.‬‬
‫و ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻪ د ﻟﻨﻴﻦ زﻳﺎﺗﻲ ﺗﻮﺟﻪ ده ﺗﻪ ګټﻪ ورﺳﻮﻟﻪ‪ .‬روﺳﻴﻪ د ﻟﻮﻣړۍ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې ﻟﻪ اﻏﯧﺰي څﺨﻪ ﭘﻪ ډﯦﺮګډ وډ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ وه‪ .‬د ‪۱۹۱۷‬ع ﻛﺎل د‬
‫ﻣﺎرچ ﭘﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ ﻛﻲ ﻳﻮې ﻣﻌﺘﺪﻟﻲ ډﻟﯥ ﻟﻪ ﺗﺰار څﺨﻪ واك ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړ‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‬
‫دې وﻧﻪ ﺗﻮاﻧﯧﺪل ﭼﻲ ﻣﻤﻠﻜﺖ اداره ﻛړي‪ .‬د ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﭘﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ ﻛﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻟﺸﻮﻳﻜﺎﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻣﻬﺎرت ﺳﺮه ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﺷﻮراګﺎﻧﻮﻛﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻟﻮﻳﻮ ښﺎروﻧﻮ ﻛﻲ ﺗﺸﻜﻴﻠﻲ ﺳﻮي وې ﻟﻪ‬
‫اﻋﺘﺪاﻟﻲ ډﻟﻮ څﺨﻪ ﻗﺪرت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړ‪ .‬د داﺧﻠﻲ ﺟﻨګ ﺗﺮ ګټﻠﻮ وروﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻟﻨﻴﻦ د‬
‫ﻧړۍ ټﻮﻟﻮ رښﺘﻴﻨﻲ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﺑﻠﻨﻪ ورﻛړه ﭼﻲ د ﻣﺎﺳﻜﻮ ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه ﻧﻮي ﻧﻬﻀﺖ ﻛﻲ ﺳﺮه ﻳﻮ ځﺎى ﺳﻲ‪ .‬دا ﻧﻬﻀﺖ د ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫ﻛﻮﻣﻴﻨﺘﺮن ‪ Comintern‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﯦﺪى‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً د ﻧړۍ ﭘﻪ ټﻮﻟﻮ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‬
‫اﺣﺰاﺑﻮ ﻛﻲ اﻧﺸﻌﺎب راﻏﻰ‪ ،‬د دې اﺣﺰاﺑﻮ ﭼﭙﻲ اړﺧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻛﻮﻣﻴﻨﺘﺮن ﺳﺮه ﻳﻮ ځﺎى‬
‫ﺳﻮل او ﭘﻪ ‪۱۹۲۱ - ۱۹۲۰‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ اﺣﺰاب ځﻨﻲ ﺟﻮړ ﺳﻮل‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﻳﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻲ ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ اوﻛﻤﻮﻧﺴﺖ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫وﺧﺖ راﻫﻴﺴﻲ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه دښﻤﻨﻲ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد واﻛﻤﻨﺎﻧﻮ څﻮﻣﺮه ﭘﺮ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم‪ -‬ﻟﻨﻴﻨﻴﺰم ﺑﺎﻧﺪي ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ‬
‫ﺳﺮه ﻋﻘﻴﺪه درﻟﻮده؟ دوى ﻫﺮ وﺧﺖ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ ﻧﻄﻘﻮﻧﻪ او ﺑﻴﺎﻧﻴﯥ ورﻛﻮﻟﯥ‪ ،‬ﻣګﺮ‬
‫ډﯦﺮ ﻛﺘﻮﻧﻜﻲ ﭘﻪ دې ﺑﺎور وه ﭼﻲ دوى ﭘﺮ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ ‪ -‬ﻟﻨﻴﻨﻴﺴﺘﻲ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟۍ‬
‫ﺑﺎﻧﺪي ﺑﺪ ګﻮﻣﺎﻧﻪ وه او ﻳﻮازي ﻳﻲ د ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎر ځﻨﻲ اﺧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﻮروﻳﺎﻧﻮ‬
‫ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﺧﭙﻠﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﻧﻪ ﺑﻠﻠﻪ‪ .‬دوى ﺑﻪ وﻳﻞ ﭼﻲ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﺑﻪ وروﺳﺘﻪ‬
‫راځﻲ او دوى ﻛﻲ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﺑﻠﻞ ﻛﯧﺪل‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۶۱‬ﻛﻲ‪ ،‬د ﺷﻮروي د‬
‫ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ ﻧﻴﻜﻴﺘﺎ ﺧﺮوﺷﭽﻴﻒ ﭘﻪ ﺑﯥ ﭘﺮواﻳﻲ ﺳﺮه دا ﭘﯧﺶ ﺑﻴﻨﻲ وﻛړه‬
‫﴿‪﴾110‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭼﻲ "اوﺳﻨﻰ ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻮ ووﻳﻨﻲ" او داﺳﻲ ﻳﻲ وښﻮول ﭼﻲ‬
‫ﻳﻮﺗﻮﭘﻴﺎ )ﺧﻴﺎﻟﻲ دﻧﻴﺎ( ﺑﻪ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۸۰‬ﻛﻲ راوروﺳﯧږي‪ .‬ﻣګﺮ ﺷﻮروي د زوال‬
‫ﺧﻮا ﺗﻪ وروښﻮﻳﯧﺪى او د ‪۱۹۹۱‬ع ﻛﺎل ﭘﻪ ﭘﺎى ﻛﻲ دﺷﻮروي ﺳﻴﺴټﻢ ړﻧګ ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﻣﺎوﻳﻴﺰم او ټﻴټﻮﻳﺰم‪:‬‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۳۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺎوﺗﺴﻲ ﺗﻮﻧګ ‪ Mao Zedong‬و دې ﻧﺘﻴﺠﯥ ﺗﻪ‬
‫ورﺳﯧﺪى ﭼﻲ د ﭼﻴﻦ ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮ ﺑﯧﻮزﻟﻮ ﺑﺰګﺮو او ګﻮرﻳﻼﻳﻲ ﺟګړو‬
‫وﻻړ وي‪ .‬دا د ﺳﺘﺎﻟﻴﻦ د ﻟﯧډرﺷﻴﭗ ﺧﻼف ﻛﺎر و‪ ،‬او ﺗﺮ څﻮ ﻟﺴﻴﺰو ﺟګړو‬
‫وروﺳﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۹‬ع ﻛﻲ د ﭼﻴﻦ ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ ګﻮﻧﺪ د ﭼﻴﻦ ﻗﺪرت ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ‬
‫وﻧﻴﻮى‪ .‬ﻣﺎوﺗﺴﻲ ﺗﻮﻧګ ﻳﻮه ډﯦﺮه اﻓﺮاﻃﻲ ﻻره ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛړه‪ .‬د ﭼﻴﻦ د ﭼټﻚ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻧﺎﻛﺎﻣﻪ ﻫﻠﻲ ځﻠﻲ )ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۵۸‬ﻛﻲ ﻣﺦ ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﺳﺘﺮ‬
‫ګﺎم(‪ ،‬د ﺑﻴﺮوﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻗﺪرت ﻣﺎﺗﻮل )ﭘﻪ ‪۱۹۷۶ - ۱۹۶۶‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‬
‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎﻳﻲ ﻛﻠﺘﻮري اﻧﻘﻼب(‪ ،‬او ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۶۹‬ﻛﻲ ﻟﻪ ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ﺳﺮه‬
‫ﺳﺮﺣﺪي ﺟګړه ﻳﯥ څﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ دي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۷۶‬ﻛﻲ ﻣﺎوﺗﺴﯥ ﺗﻮﻧګ‬
‫ﻣړ ﺳﻮ‪ ،‬آراﻣﻮ او ﺧﻮﻧﺴﺮدو ﻟﻴډراﻧﻮ ﭼﻴﻦ ﻟﻪ اﻓﺮاﻃﻴﺖ څﺨﻪ‪ ،‬ﭼﻲ د ﭼﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﺗﻪ ﻳﯥ ډﯦﺮ ﺗﺎوان رﺳﻮﻟﻰ و‪ ،‬راﺑﯧﻞ ﻛړ‪ .‬ﻣﺎوﻳﻴﺰم د ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﻳﻮ ډﯦﺮ‬
‫اﻓﺮاﻃﻲ ﺷﻜﻞ دئ‪.‬‬
‫د ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﯥ د ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ ﺟﻮﺳﭗ ﺗﻴﺘﻮ ‪ Josip Tito‬ﻳﻮه ﺑﻠﻪ ﻻر‬
‫واﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪ .‬ده د ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﻳﻮ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻌﺘﺪل او ﻟﻴﺒﺮال ﺷﻜﻞ ﻣﻨځﺘﻪ راووړ‪ .‬ﻛﻪ څﻪ‬
‫ﻫﻢ د ټﻴټﻮ ﭘﺎرﺗﻴﺰاﻧﺎن د ﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﺗﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻻﻧﺪي ﻟﻪ اﻟﻤﺎن ﺳﺮه وﺟﻨګﯧﺪل‪ ،‬ﻣګﺮ‬
‫ﺳﺘﺎﻟﻴﻦ ﭘﺮ ټﻴټﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﭘﻮره ﻛﻨټﺮول ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬او ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۴۸‬ﻛﻲ ﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‬
‫ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﺎ ﻟﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻤﭗ څﺨﻪ واﻳﺴﺘﻠﻪ‪ .‬ﭘﻪ ‪۱۹۵۹‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د‬
‫ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﺎ ﻛﻤﻮﻧﺴﺘﺎﻧﻮ ﭘﺨﭙﻞ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺪﻟﻮن راووﺳﺖ‪ .‬دوى ﺧﭙﻞ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﺮ ﻏﻴﺮﻣﺮﻛﺰﻳﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺑﻴﻮروﻛﺮاﺳﻲ )د ﺑﻴﻮروﻛﺮاﺳۍ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړل( او د‬
‫ﻛﺎرګﺮو ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﻣﻨځﻲ اداره ﺑﺎﻧﺪي ﺑﻨﺎ ﻛړ‪ .‬دوى ﻫڅﻪ وﻛړه ﭼﻲ د ﻣﺎرﻛﯧټ او‬
‫ﻛﻨټﺮول ﺳﻮي اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻳﻮه ﻣﻨځﻨۍ ﻻره ﭘﻴﺪا ﻛړي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ‬
‫ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﺎ ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻟﻪ ډﻳﺮو ﺳﺨﺘﻮ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫ﺳﻮه‪ .‬ټﻴټﻮﻳﺰم ﻫﻐﻮ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ واﻛﻤﻨﻮ ﺗﻪ ﭼﻲ ﻏﻮښﺘﻞ ﻳﯥ د ﻛﭙﻴﺘﺎﻟﻴﺰم او‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ )ﻣﻨځﻨۍ ﻻري( ﭘﻴﺪا ﻛړي‪ ،‬ﻳﻮ اﺧﻄﺎر )ﺧﺒﺮداري( و‪ .‬دا‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾111‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾112‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ډول ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗﻪ وي او ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﺎ ﻛﯥ ﻳﯥ ځﻜﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﻓﺘﺢ ﺳﻮﻳﻮ ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ډﯦﺮ ژر د ﻣﻐﺮورو ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻓﺎﺗﺤﻴﻨﻮ څﺨﻪ ﻛﺮﻛﻪ ﭘﻴﻞ ﻛړه‪.‬‬
‫ﻛﺎوه ﭼﻲ د ټﻴټﻮ ﺗﺮ ادارې ﻻﻧﺪي وه‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ټﻴټﻮ ﭘﻪ ‪۱۹۸۰‬ع ﻛﻲ ﻣړ ﺳﻮ‪ ،‬د‬ ‫ﻫﺴﭙﺎﻧﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺟﺮﻣﻨﻴﺎن‪ ،‬او روﺳﺎن ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻧﻴﺸﻨﻠﺴټﺎن ﺳﻮل او د ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ د ﺷړﻟﻮ‬
‫ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﯥ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﭘﻴﻞ ﺳﻮه څﻮ ﭼﻲ ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮﻛﻲ ﭘﻪ ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﺎ ﻛﻲ د‬ ‫ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻲ ﻣﻼ وﺗړﻟﻪ‪ .‬د ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم اﺳﺎس ﻟﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﺴﻠﻂ څﺨﻪ ﭘﺮ ﻛﺮﻛﻪ ﻛﻮﻟﻮ‬
‫وﻳﻨﻮ وﻳﺎﻟﯥ وﺑﻬﯧﺪﻟﯥ‪.‬‬ ‫وﻻړ دئ‪ ،‬دا ﻓﺮق ﻧﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ دا ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﻮت ﺳﻮرﻛﻮټﻲ ﺑﺮﺗﺎﻧﻮﻳﺎن وي ﻳﺎ د‬
‫ﻧﺎﭘﻠﻴﻮن ﭘﻮځ او ﻳﺎ ﻫﻢ اروﭘﺎﻳﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎرﭼﻴﺎن وي‪ .‬ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﭘﻪ ﻧﻮﻟﺴﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ‬
‫ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم‪:‬‬ ‫اروﭘﺎ ﻧﻴﻮﻟﯥ وه او ﭘﻪ ﺷﻠﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ د اروﭘﺎ ټﻮﻟﻮ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮو ﺗﻪ وروﻏﺰﯦﺪى‪ .‬ﻫﻤﺪا‬
‫ﭘﻪ ټﻮﻟﻮ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻮ ﻛﻲ ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم‪ ،‬ﭼﻲ د ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد ﭘﺮ ﺳﺘﺮﺗﻮب او‬ ‫اوس ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﭘﻪ درﻳﻤﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ ډﻳﺮ ﭘﻴﺎوړى دئ‪.‬‬
‫وﺣﺪت )ﻳﻮواﻟﻲ( ﺑﺎﻧﺪي ډﯦﺮه ﻋﻘﻴﺪه درﻟﻮل دي‪ ،‬ﻣﻴﺪان وړى دئ‪ .‬ﻧﯧﺸﻨﻠﻴﺰم‪،‬‬ ‫د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛﻲ‪ ،‬اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﻔﻜﺮﻳﻨﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ د اﻳټﺎﻟﻴﻲ او‬
‫ﭼﻲ اوس ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻂ دئ‪ ،‬د ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﻮاوو ﻟﻪ ﺧﻮا د ﻳﻮه ﻫﻴﻮاد د اﺷﻐﺎل او اﺳﺘﺒﺪاد‬ ‫اﻟﻤﺎن ﻣﻔﻜﺮﻳﻨﻮ‪ ،‬ﻣﻠﺖ د ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ارزښﺖ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛړ او د ټﻮﻟﻮ‬
‫څﺨﻪ رازﯦږي‪ .‬د ﻛﻴﻮﺑﺎ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‪ ،‬وﻳﺘﻨﺎم‪ ،‬ﻋﺮاق او ﻧﻮر ﻧﻴﺸﻨﻠﺴﺘﺎن ﭼﻴﻐﻲ ﭘﻮرﺗﻪ‬ ‫ښﯧګڼﻮ اﺻﻠﻲ ﻣﻨﺒﻊ ﻳﯥ وﺑﻠﻠﻪ‪ .‬اﻳټﺎﻟﻮي ﭘﻮه او ﻟﻴﻜﻮال ګﻴﻮﺳﭗ ﻣﺎزﻳﻨﻲ‬
‫ﻛﻮي ﭼﻲ "ﻣﻮږ ﻧﻮر د ﺧﺎرﺟﻴﺎﻧﻮ اﺳﺘﺒﺪاد ﻧﻪ ﺳﻮ ﻣﻨﻼي!" ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم دوﻣﺮه ﺑﺮى ﺗﺮ‬ ‫‪ Giuseppe Mazzini‬ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه و‪ ،‬ﭼﻲ آزادي ﺑﺎﻳﺪ د ﻓﺮد ﻟﻪ ﭘﺎره ﻧﻪ ﺑﻠﻜﻲ‬
‫ﻻﺳﻪ ﻛړى دئ ﭼﻲ ﭘﺮ ﻧﻮرو اﻳډﻳﺎ ﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻮ ﻳﻲ ﻫﻢ اﻏﯧﺰه ښﻨﺪﻟﯥ ده‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ د ﻣﻠﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره وي‪ .‬ﻳﻮ څﻮك ﻫﻐﻪ وﺧﺖ واﻗﻌﻲ آزادي ﻻﺳﺘﻪ راوړي ﭼﻲ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎري ﻟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﺳﺮه ﻳﻮ ځﺎى ﺳﻮې‬ ‫ځﺎن د ﻣﻠﺖ ﭘﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻲ ﻛښﯧږدي‪ .‬ﻣﺎزﻳﻨﻲ دا اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺎوه ﭼﻲ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ‬
‫ده او ﭘﻪ ﭼﻴﻦ ﻛﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﻟﻪ ﭼﻴﻨﺎﻳﻲ ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﺳﺮه ﻧﻐښﺘﻰ دئ‪) .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎرف )ښﻮوﻧﻪ اوروزﻧﻪ( ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ د ﻧﻴﺸﻨﻠﺰم داﺳﻲ اﺣﺴﺎس‬
‫ﺻﻮرت د اﻣﺮﻳﻜﯥ ټﻮﻟﻨﻪ ﭘﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر او ﻟﻴﺒﺮال ﺑﺎﻧﺪي وﯦﺸﻞ ﺳﻮې ده‪.‬‬ ‫وروزي ﭼﻲ اﻧﻔﺮادﻳﺖ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﻳﻮﺳﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎران ﻋﻤﻮﻣﺎً د ﺟﻤﻬﻮري ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ ګﻮﻧﺪ او ﻟﻴﺒﺮاﻻن ﻋﻤﻮﻣﺎً د‬ ‫ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻲ د روښﺎن ﻓﻜﺮاﻧﻮ ﻟﺨﻮا رﻫﺒﺮي ﻛﯧږي‪ ،‬ﻫﻐﻪ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ ﭘﻠﻮي ﻛﻮي(‪.‬‬ ‫وﺧﺖ رازﯦږي ﭼﻲ ﻳﻮ اوﻟﺲ ﻳﻮ څﻮك د دښﻤﻦ او ﻳﺎ )ﺑﯧګﺎﻧﻪ( ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وﭘﯧﮋﻧﻲ او‬
‫د ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﻟﻮﻣړي ﺗﺨﻤﻮﻧﻪ د رﻧﺴﺎﻧﺲ د ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ وﭘﺎﺷﻞ‬ ‫وﻏﻮاړي ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﻳﯥ ﻣﺒﺎرزه وﻛړي‪ .‬ﭘﻪ ﺷﻠﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم د‬
‫ﺳﻮل‪ ،‬ﭼﻲ د ﺧﭙﻠﻮ ﺳﻠﻄﻨﺘﻮﻧﻮ د ﻣﻄﻠﻖ ﻗﺪرت‪ ،‬وﺣﺪت او ﺳﺘﺮﺗﻮب ادﻋﺎ ﻳﻲ ﻛﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﯥ او ﻫﺎﻟﻨډ ﭘﻪ ﺷﺎن اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ د‬
‫ﻧﻴﺸﻨﺎﻟﻴټﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﻟﻪ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ څﺨﻪ راوزﯦږﯦﺪى‪ .‬ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬اﻟﺠﺰاﻳﺮ او اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﭘﻪ اوﻟﺴﻮﻧﻮﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د ﺧﭙﻞ اﺳﺘﻘﻼل ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫اﻧﻘﻼب ﺳﺮه راڅﺮګﻨﺪ ﺳﻮ‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﻲ ﻟﻪ اﻧﻘﻼب ﺳﺮه ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ ﻛﻲ د ﺧﭙﻞ‬ ‫ﺟﻨګﯧﺪل‪ ،‬راوزﯦږﯦﺪى‪ .‬ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺴټﺎن ﭘﺮ دې ټﻴﻨګ وﻻړ دي ﭼﻲ ﻫﻴڅ څﻮك ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ځﺎن ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ دا اﺣﺴﺎس ﻗﻮي ﺳﻮ ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ دوى ﺧﺎص ﺧﻠګ دي او ﻗﺴﻤﺖ د‬ ‫د ﺑﯧګﺎﻧﻪ وو ﺗﺮ ﻻس ﻻﻧﺪي ﻧﻪ وي‪ .‬د ﺑﻮﺳﻨﻴﺎ ﺳﺮﺑﺎن ﻧﻪ ﻏﻮاړي د ﺑﻮﺳﻨﻴﺎ د‬
‫اروﭘﺎ د آزادوﻟﻮ رﻫﺒﺮي د دوى ﭘﺮ ﻏﺎړه وراﭼﻮﻟﯥ ده‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎري ډﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﻻس ﻻﻧﺪي وي‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻴﺎن د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ او ﭼﭽﻨﻴﺎن د روﺳﺎﻧﻮ ﺗﺮ‬
‫ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۷۹۲‬ﻛﻲ ﻫڅﻪ وﻛړه ﭼﻲ ﭘﺮ ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﻳﺮﻏﻞ وﻛړي‪) ،‬ﻣﺴﻠﺢ ﻣﻠﺖ( ﻳﻲ ﭘﻪ‬ ‫ﻻس ﻻﻧﺪي ژوﻧﺪ ﻧﻪ ﻏﻮاړي‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﭼﻴﻨﺎﻳﺎن او اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﺣﺴﺎس ﻛﻮي ﭼﻲ د‬
‫واﻟﻤﻲ ‪ Valmy‬ﻛﻲ ﻣﺨﻪ وﻧﻴﻮﻟﻪ‪ ،‬داوﻃﻠﺐ او ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺧﻮښﻪ ﺧﻠګﻮ و ﻣﺴﻠﻜﻲ ﭘﻮځ‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﺪرﺗﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻓﺸﺎر او ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي دي‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺴﺘﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ او‬
‫ﺗﻪ ﻣﺎﺗﻪ ورﻛړه‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ اﻟﻬﺎم ﺑﺨښﻮﻧﻜﻰ ﻣﻠﻲ ﺳﺮود )ﻣﺎرﺳﻲ ﻻﻳﺲ‬ ‫ډﻳﭙﻠﻮﻣﺎﺗﻴﻚ ﺳﻴﺎﺳﺘﻮﻧﻪ ﺗﻌﻘﻴﺒﻮي‪ .‬ﺣﺘﻲ ځﻴﻨﻲ ﻛﺎﻧﺎډاﻳﺎن‪ ،‬ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻟﻪ‬
‫‪ (Marseillaise‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪﻏﻪ ﻛﺎل ﻛﻲ راﭘﻴﺪا ﺳﻮ‪.‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي او ﻛﻠﺘﻮري ﺗﺴﻠﻂ څﺨﻪ ﭘﻪ ﺑﯧﺮه ﻛﻲ دي‪ ،‬ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺴﺘﺎن ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﭘﻪ راوروﺳﺘﻪ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻧﺎﭘﻠﻴﻮن ﭘﻮځ ﭘﻪ ﻇﺎﻫﺮه د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د اﻧﻘﻼب ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم‬ ‫د ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﻟﻮى ﭘﺮاﺑﻠﻢ دا دئ ﭼﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺠﺮﻳﺪ ﺗﻪ ﻣﻴﻼن ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺗﻪ ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ورﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ ﻳﯥ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﺧﭙﺮاوه‪ .‬د اروﭘﺎ‬ ‫ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺴﺘﺎن ﻧﺎرې وﻫﻲ ﭼﻲ "ﻣﻮږ ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﭘﺮې ﻧږدو ﭼﻲ زﻣﻮږ اﻗﺘﺼﺎد وﻟﻜﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾113‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛړي!" ﻣګﺮ ﭼټﻚ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﺧﺎرﺟﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ګﺬارۍ او ﻧړﻳﻮال‬
‫ﺗﺠﺎرت ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻮﻛﻲ ﭼﻲ ﻣﺦ ﻛﻲ ﻳﯥ ﻳﺎدوﻧﻪ وﺳﻮه‪،‬‬
‫ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ زﻳﺎت ﭘﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻮ وﻻړ دئ‪ .‬ﭘﻪ ﻳﻮ ﻣﻠﺖ ﭘﻮري د اړه درﻟﻮدﻟﻮ‬
‫اﺣﺴﺎس زﻣﻮږ ﭘﻪ روﺣﻴﺎﺗﻮ ﻛﻲ اﺧښﻠﻰ دئ‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻟﺴﻴﺰوﻛﻲ ﭘﻪ ﻧړۍﻛﻲ ﻳﻮ ﺑﻞ ډول ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم راﻣﺨﺘﻪ ﺳﻮى‬
‫دئ ﭼﻲ ﻫﻐﻪ ﻣﻨﻄﻘﻮي ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د دې ﻧﯧﺸﻨﻠﻴﺰم ﻫﺪف د ﻣﻮﺟﻮده‬
‫ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﺗﺠﺰﻳﻪ ده ﭼﻲ ﭘﻠﻮﻳﺎن ﻳﻲ واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬د ﻛﻴﻮﺑﻚ ‪Quebecois‬‬
‫ﺟﻨګﻴﺎﻟﻲ ﻏﻮاړي ﻟﻪ ﻛﺎﻧﺎډا څﺨﻪ‪ ،‬ﺑﺎﺳﻚ ‪ Basques‬ﻟﻪ ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ‪ ،‬ﻛﻮرﺳﻴﻜﻦ‬
‫‪ Corsicans‬ﻟﻪ ﻓﺮاﻧﺴﯥ او ﺗﺎﻣﻴﻞ ‪ Tamil‬ﻟﻪ ﺳﺮﻳﻼﻧﻜﺎ څﺨﻪ ﺑﯧﻞ ﺳﻲ‪ .‬دا‬
‫ﻧﯧﺸﻨﻠﻴﺰم ﻫﻢ د ﺑﯧګﺎﻧﻪ وو ﻟﺨﻮا د اداره ﻛﯧﺪﻟﻮ ﭘﺮ ﻧﻔﺮت وﻻړ دئ‪.‬‬
‫ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﺎن ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه وه ﭼﻲ ټﻮل ﺗﻤﺪن د ﺳﭙﻴﻦ ﻧﮋاد د ﻳﻮې ﺧﺎﺻﯥ‬
‫ﻓﺎﺷﻴﺰم‪:‬‬
‫ﭘﻪ اﻳټﺎﻟﻴﺎ او ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﭘﻪ ﻓﺎﺷﻴﺰم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ د ﺷﻠﻤﻲ‬
‫ﭘﯧړۍ ﻳﻮه ﺳﺘﺮه ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ وه‪ .‬د ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﻲ ﺟﻨﺒﺶ ﻳﻮه ﻧښﺎﻧﻪ دا ده ﭼﻲ ﻏړي ﻳﻲ‬
‫ﻳﻮﻧﻴﻔﻮرم )ﻳﻮﺷﺎﻧﺘﻪ ﺟﺎﻣﯥ( اﻏﻮﻧﺪي‪ .‬ﺗﺮ ﻟﻮﻣړۍ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې ﻣﺨﻜﻲ‪ ،‬اﻳټﺎﻟﻮي‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺖ ﺑﻴﻨﻴﺘﻮ ﻣﻮﺳﻴﻮﻟﻴﻨﻲ ‪ Benito Mussolini‬ﻳﻮ ډﯦﺮ ﺟﺪي ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ‬
‫و‪ ،‬ﻋﺴﻜﺮي ﺧﺪﻣﺖ ﻟﻪ ده څﺨﻪ ﻳﻮ ډﯦﺮ ﺗﻮﻧﺪ ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺴﺖ ﺟﻮړ ﻛړ‪ .‬ﺗﺮ ﻟﻮﻣړۍ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې وروﺳﺘﻪ‪ ،‬اﻳټﺎﻟﻴﻪ ﻟﻪ ﻧﺎراﺿﻲ ﺧﻠګﻮ ډﻛﻪ وه‪ .‬ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ د‬
‫اﻧﻘﻼب ﻧﺎرې وﻫﻠﯥ‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ اﻟﻪ ګﻮﻟﻪ )ﺑﯥ ﻧﻈﻤﻲ( وﺧﺖ ﻛﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻮﻟﻴﻨﻲ ﻳﻮه‬
‫ډﻟﻪ ﺧﻠګ ﺳﺮه راﻏﻮﻧډ ﻛړل ﭼﻲ ﺗﻮر ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﻲ اﻏﻮﺳﺘﻲ وه‪ ،‬د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ‬
‫او ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪو د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ او د ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ او ډﺳﻴﭙﻠﻴﻦ ﺗﺤﻤﻴﻠﻮل‬
‫ﻳﯥ ﻏﻮښﺘﻞ‪ .‬دې ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﺎﻧﻮ ﭘﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﻲ ﻟﻪ ﺑﯥ ﻧﻈﻤۍ څﺨﻪ ﻧﻔﺮت ﻛﺎوه او د ﻳﻮ‬
‫ﻗﻮى ﻟﻴډرﺷﻴﭗ‪ ،‬ﭼﻲ دا ﺑﯧﻨﻈﻤۍ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﻳﻮﺳﻲ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻳﯥ ﻛﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۲۲‬ﻛﻲ د ﺑﯥ ﻧﻈﻤۍ ﻟﻪ زﻳﺎﺗﯧﺪوﺳﺮه‪ ،‬د اﻳټﺎﻟﻴﯥ ﭘﺎﭼﺎ ﻣﻮﺳﻴﻮﻟﻴﻨﻲ‬
‫ﺗﻪ ﻗﺪرت وروﺳﭙﺎره‪ .‬ﺗﺮ ﻛﺎل ‪ ۱۹۲۴‬ﭘﻮري ﻣﻮﺳﻴﻮﻟﻴﻨﻲ اﻳټﺎﻟﻴﺎ ﭘﻪ ﻳﻮ ګﻮﻧﺪي‬
‫دوﻟﺖ‪ ،‬ﭼﻲ دى ﻳﯥ ﻟﻴډر و اړوﻟﯥ وه‪ .‬ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﺎﻧﻮ اﻗﺘﺼﺎد داﺳﻲ څﺮﺧﺎوه ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ټﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﻳﯥ ﺧﭙﻞ )د ګﻮﻧﺪ( ﺧﻠګ ﻣﻘﺮرﻛړي وه‪ .‬اﻳټﺎﻟﻴﻪ ډﯦﺮه‬
‫ﻋﺎﻟﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ښﻜﺎرﯦﺪﻟﻪ‪ ،‬ﺟﺮاﻳﻢ ډﯦﺮ ﻟږ وه‪ ،‬ډﯦﺮ ﺳﺘﺮ ﺗﻌﻤﻴﺮات ﺟﻮړ ﺳﻮي وه‪،‬‬
‫ﻗﻴﻤﺘﻮﻧﻪ ﺛﺎﺑﺖ وه‪ ،‬او ﻟﻜﻪ دوى ﭼﻲ وﻳﻞ "ټﺮﯦﻨﻮﻧﻪ )اورګﺎډي( ﭘﺮﺧﭙﻞ وﺧﺖ‬
‫﴿‪﴾114‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫راﺗﻠﻞ"‪ .‬ﻣګﺮ‪ ،‬د ﭘﺮدې ﺗﺮ ﺷﺎ‪ ،‬ﭘﻪ اﻳټﺎﻟﻴﻪ ﻛﻲ وراﻧﻪ وراﻧﻲ وه‪ .‬ﭘټﻪ ﺑﯧﻜﺎري زﻳﺎﺗﻪ‬
‫وه‪ ،‬د اﻗﺘﺼﺎد ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺧﻮﻧﺪ ﻧﻪ و او اداري ﻓﺴﺎد ﭘﻜښﯥ ډﯦﺮ و‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۲۹‬ﻛﻲ د ﻧړﻳﻮال اﻗﺘﺼﺎد ﻟﻪ راﻟﻮﯦﺪﻟﻮ )ﺳﻘﻮط( ﺳﺮه‪ ،‬ځﻴﻨﻮ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻮ داﺳﻲ ﻓﻜﺮ ﻛﺎوه ﭼﻲ راﺗﻠﻮﻧﻜﯥ ﭘﻪ ﻓﺎﺷﻴﺰم ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪ .‬ادوﻟﻒ ﻫټﻠﺮ ﭘﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ د ﻣﻮﺳﻴﻮﻟﻴﻨﻲ ﻓﺎﺷﻴﺰم ﻛﺎﭘﻲ ﻛړ‪ ،‬ﻣګﺮ ده ﺧﭙﻞ ﻃﺮﻓﺪاران د ﻧﺴﻮاري‬
‫رﻧګﻪ ﻛﻤﻴﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ اﻏﻮﺳﺘﻠﻮ ﻣﺠﺒﻮر ﻛړل او ﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻳﯥ ﭘﺮ زﻳﺎﺗﻪ ﻛړه‪ .‬د ﻫټﻠﺮ‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎره د ﺟﺮﻣﻦ ﻣﻠﺖ ﻳﻮازي د ورﺳﺎ ﻟﻴﺲ ‪ Versailles‬د ﻏﻴﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗړون ﭘﺮ‬
‫ﺿﺪ راﭘﻮرﺗﻪ ﺳﻮى ﻣﻠﺖ ﻧﻪ و‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ د ده ﻟﻪ ﭘﺎره ﺟﺮﻣﻨﻴﺎن ﻳﻮ ﻣﻤﺘﺎز او ﻋﺎﻟﻲ ﻧﮋاد‬
‫ﻫﻢ و‪ .‬ﻫټﻠﺮ د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺧﺘﺮاع ﻧﻪ ﻛړه‪ ،‬ﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺘﻲ ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﻟﻪ‬
‫ډﯦﺮ ﭘﺨﻮا څﺨﻪ ﻣﻮﺟﻮده وه‪ ،‬ﻣګﺮ ده ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘۍ ﺗﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ آﻣﯧﺰه ﺷﻜﻞ ورﻛړ‪.‬‬
‫څﺎﻧګﯥ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ د آرﻳﻦ ﻧﮋاد ﭘﺮ ﻻس راﻏﻠﻰ دئ او ﻳﻮه ﻓﺮﻋﻲ څﺎﻧګﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮردﻳﻚ‬
‫ﻧﮋاد ‪ ،Nordics‬ﭼﻲ ﺟﺮﻣﻨﻴﺎن ﻫﻢ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ دي‪ ،‬ﺗﺮﻫﻐﻪ )آرﻳﻦ( ﻻ ﻫﻢ‬
‫ښﻪ دئ‪) .‬واﻗﻌﻴﺖ دا دئ ﭼﻲ د ﺟﺮﻣﻨﻴﺎﻧﻮ ﺷﺠﺮه ډﯦﺮه ګډه وډه ده(‪ ،‬ﻧﺎزﻳﺎن ﭘﻪ‬
‫دې ﻋﻘﻴﺪه وه ﭼﻲ د ﻧﻮردﻳﻚ ﻋﺎﻟﻲ ﻧﮋاد د ﺻﻴﻬﻮﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم‪ ،‬او ﺣﺘﻰ دروﻣﻦ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﺴﻴﺰم د ﻓﺎﺳﺪو ﻗﻮاوو ﺗﺮ اﻧﻘﻴﺎد ﻻﻧﺪي دئ‪ .‬دا‬
‫دﻛﺘﻮرﻳﻦ د ﻣﺮګ د ﻛﻤﭙﻮﻧﻮ اﺳﺎس و‪.‬‬
‫ﻫټﻠﺮ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۳۳‬ﻛﻲ د ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ )ﺻﺪراﻋﻈﻢ( ﭘﻪ‬
‫ﺗﻮګﻪ وټﺎﻛﻞ ﺳﻮ او د ﻣﻮﺳﻴﻮﻟﻴﻨﻲ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻳﻲ ﭘﻪ دوو ﻛﻠﻮﻧﻮﻛﻲ ﻳﻮ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري رژﻳﻢ‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راووﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎزﻳﺎﻧﻮ د اﻗﺘﺼﺎد ﻛـﻮاردﻳﻨﺎﺳﻴﻮن )اﻧﺴﺠﺎم( ﻛﺎوه ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻛﻲ ﺑﯧﻜﺎري ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وﻻړه او د ﻛﺎﻳګﺮو ﺧﻠګﻮ زﻳﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻮ اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻮ ﺑﺎﻧﺪي‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ وه ﭼﻲ رژﻳﻢ ورﺗﻪ ﺑﺮاﺑﺮول‪ .‬د ﻧﺎزي ﭘﻮره ﻧﻮم د ﺟﺮﻣﻨﻲ د ﻛﺎرګﺮو ﻣﻠﻲ‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ګﻮﻧﺪ و‪ ،‬ﻣګﺮﺳﻮﺷﻴﺎﻟﻴﺰم ﻳﻲ ﺟﻌﻞ و‪ .‬د ﻫټﻠﺮ اﺻﻠﻲ ﻣﺮام ﺟﻨګ و‪،‬‬
‫ځګﻪ ﺟﻨګ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺟﻮړوي‪ .‬د ﻳﻮ څﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻫټﻠﺮ ﭘﺮ اروﭘﺎ ﺗﺴﻠﻂ درﻟﻮد او‬
‫د ﺷﺮﻗﻲ اروﭘﺎ ﺳﻼوي ﻧﮋاده ﻣځﻜﻲ ﻳﻲ د ﺟﺮﻣﻨﻴﺎﻧﻮ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮې ﻛړې‪ .‬ﻧﺎزﻳﺎﻧﻮ د‬
‫ﻣﺮګ ﭘﻪ ﻛﻤﭙﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﺷﭙږ ﻣﻠﻴﻮﻧﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن او ﭘﻪ ﻫﻢ دې ﺷﻤﯧﺮ ﻋﻴﺴﻮﻳﺎن ووژل‪ .‬آﻳﺎ‬
‫ﻫټﻠﺮ ﻟﯧﻮﻧﻰ و؟ ډﯦﺮ زﻳﺎت ﺟﺮﻣﻨﻴﺎن د ده ﭘﻪ ﻧﻈﺮ وه او ﭘﻪ ﻣﻠﻴﻮﻧﻮ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪاﻧﻮ ﻟﻪ ده‬
‫ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮﻟﻪ‪ .‬د ﻟﯧﻮﻧﺘﻮب ﭘﺮ ځﺎى وﻳﻼى ﺳﻮ ﭼﻲ ﻧﺎزﻳﺎﻧﻮ وښﻮول ﭼﻲ ﺑﯥ‬
‫ﺑﻨﺪوﺑﺎره او ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول وﺗﻠﻰ ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم څﻮﻣﺮه ﺧﻄﺮﻧﺎك وي‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾115‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د ﻓﺎﺷﻴﺰم ﻛﻠﻤﻪ ډﯦﺮه زﻳﺎﺗﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺳﻮې او ﻫﻢ ډﯦﺮه ﻧﺎوړه اﺳﺘﻔﺎده ځﻨﻲ‬
‫ﺳﻮې ده‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﭼﭙﻲ ډﻟﻲ ﻳﻲ ﭘﺮ ﻫﺮ ﻫﻐﻪ ﺷﻲ ﭼﻲ د دوى ﺧﻮښ ﻧﻪ وي‬
‫ورﻏﻮرځﻮي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ ډﻳﻜﺘﺎﺗﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻴﺴﻜﻮ ﻓﺮاﻧﻜﻮ‬
‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ ﺑﻠﻞ ﻛﯧﺪى‪ ،‬ﻣګﺮﭘﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻲ دى ﻳﻮ )ﻋﻨﻌﻨﻮي دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر( و‪ .‬ځﻜﻪ‬
‫ده ﻫڅﻪ ﻛﻮﻟﻪ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ د ﻋﺎﻣﻪ ﺧﻠګﻮ د ګډون ﻣﺨﻪ وﻧﻴﺴﻲ ﻧﻪ دا ﭼﻲ د‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻮﻟﻴﻨﻲ او ﻫټﻠﺮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺧﻠګ راوﭘﺎروي‪.‬‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺟﺎن ﻻك ﺗﻪ ځﺎن رﺳﻮي ﭼﻲ ﭘﺮ ﻓﺮدي ﺣﻘﻮﻗﻮ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻴﺖ او اﺳﺘﺪﻻل ﻳﯥ‬
‫د ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﺳﻘﻮط )ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻞ(‪:‬‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﻟﻪ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﭘﻠﻮه ﭘﻪ ﻧړﻳﻮاﻟﻪ ﺳﻄﺤﻪ‬
‫ﺳﺘړى ﺳﺘﻮﻣﺎﻧﻪ ﺳﻮ‪ .‬ﭘﻪ ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﺷﺮﻗﻲ اروﭘﺎ‪ ،‬او ﺣﺘﻰ ﭘﻪ ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ﻛﻲ ﻟږو‬
‫ﺧﻠګﻮ ﻋﻘﻴﺪه ﭘﺮ دﻟﻮدﻟﻪ‪ .‬ﭘﻪ ﻏﻴﺮ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ﻧړۍ ﻛﻲ‪ ،‬ډﻟﻪ ډﻟﻪ ﭼﭙﻴﺎﻧﻮ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم‬
‫ﭘﺴﻲ اﻳﻠﻪ ﻛړ‪ .‬د ﻏﺮﺑﻲ اروﭘﺎ ځﻴﻨﻮ ﻛﻤﻮﻧﺴټﻲ ګﻮﻧﺪو ﺧﭙﻠﻪ ﻏﯧږه )ﻳﻮرو – ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم(‬
‫ﺗﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﻛړه‪ .‬ﻳﻮرو ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﻳﻮه ډﯦﺮه ﻧﺮﻣﻪ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ده ﭼﻲ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮري او د‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ دوﻟﺘﻲ ﻣﻠﻜﻴﺖ ردوي‪ .‬ﻛﻤﻮﻧﺴﺘﺎﻧﻮ ﻛﭙﻴﺘﺎﻟﻴﺰم )ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻧﻈﺎم( ړﻧګ‬
‫ﻓﺮض ﻛړى و‪ ،‬ﻣګﺮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ‪ ،‬ﻏﺮﺑﻲ اروﭘﺎ‪ ،‬او ﺷﺮﻗﻲ آﺳﻴﺎ ﻛﻲ‬
‫ﻛﭙﻴﺘﺎﻟﻴﺰم ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻛﺎوه‪ .‬ډﯦﺮو ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﻟﯧډراﻧﻮ ﭘﻪ دې اﻋﺘﺮاف وﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫دوى اﻗﺘﺼﺎد ډﯦﺮ زﻳﺎت ﭘﺮ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ وﻻړ و او ﻳﻮازﻳﻨۍ ﭼﺎره ﻳﯥ د دوﻟﺘﻲ ﻛﻨټﺮول‬
‫ﻟﻴﺮي ﻛﻮل او آزاد ﺗﺸﺒﺚ ﺗﻪ ﻻره ورﻛﻮل وه‪ .‬د ﺷﻮروي رﻳﻔﻮرم ﺧﻴﺎﻟﻪ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ‪ ،‬ﻣﻴﺨﺎﻳﻞ ګﻮرﺑﺎﭼﻴﻒ‪ ،‬د ﺷﻮروي ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم د ﺑﻴﺎ راژوﻧﺪي ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ‬
‫درې اړﺧﻴﺰ روش وړاﻧﺪي ﻛړ‪) glasnost :‬د ﻣﻴډﻳﺎ ﭘﺮاﻧﺴﺘﻞ(‪perestroika ،‬‬
‫)اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻴﺎﺟﻮړوﻧﻪ( او ‪) demokratizatzia‬دﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﺰه ﻛﻮل(‪ .‬څﺮﻧګﻪ‬
‫ﭼﻲ رﻳﻔﻮرم ﭘﻪ ښﻪ ﺗﻮګﻪ ﻧﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﯧﺪى‪ ،‬ﻧﻮ د ﺧﻠګﻮ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ځﻜﻪ زﻳﺎﺗﻪ ﺳﻮه‬
‫ﭼﻲ اوس ﺧﻠګﻮ د ﺷﻜﺎﻳﺖ ږغ ﭘﻮرﺗﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻮاى‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۸۹‬ﻛﻲ ﭘﻪ ﺷﺮﻗﻲ‬
‫اروﭘﺎ ﻛﻲ ﻏﻴﺮ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ واك ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړ‪ .‬ﭘﻪ ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ﻛﻲ ﻳﻮ څﻪ‬
‫آزاد ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮ او د ﺑﺪﻟﻮن راوﺳﺘﻠﻮ ﭘﻪ ﺑﺤﺚ ﻳﯥ ﭘﻴﻞ وﻛړ‪ .‬ﻏﻴﺮﻛﻤﻮﻧﺴﺖ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ او ﻧﻬﻀﺘﻮﻧﻪ راﭘﻴﺪا ﺳﻮل‪ .‬ګﻮرﺑﺎﭼﻴﻒ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ وﻧﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻮاى د رﻳﻔﻮرم د‬
‫ﭼټﻜﺘﻴﺎ او ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻗﺎﻃﻊ ﺗﺼﻤﻴﻢ وﻧﻴﺴﻲ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد ﭼﻲ ډﯦﺮ ﻟږ رﻳﻔﻮرم‬
‫ﭘﻜښﯥ راﻏﻠﻰ و‪ ،‬د ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺤﺮان ﭘﺮ ﺧﻮا ورﻏښﺘﻰ‪ .‬د ‪۱۹۹۱‬ع ﻛﺎل ﻛﻮدﺗﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻪ ﺳﻮه‬
‫او د ﻫﻤﺪې ﻛﺎل ﭘﻪ ﭘﺎى ﻛﻲ ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ﻧﻮر وﺟﻮد ﻧﻪ درﻟﻮد‪.‬‬
‫﴿‪﴾116‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫د اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻮ ﺳﺮﭼﻴﻨﻪ‪:‬‬
‫ډﯦﺮي اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻲ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻴﻮري ګﺎﻧﻮ څﺨﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ دوﻫﻢ ﻓﺼﻞ‬
‫ﻛﻲ ﭘﺮ وږﻏﯧﺪو‪ ،‬راوﺗﻠﻲ دي‪ .‬ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺰم د اووﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ اﻧګﺮﯦﺰي‬
‫ټﻴﻨګﺎر ﻛﺎوه‪ .‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺰم ﺑﻴﺎ د اﺗﻠﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻫﻴګﻞ ﺗﻪ ځﺎن‬
‫رﺳﻮي‪ .‬ﻫﻴګﻞ ﭘﺮ دې ﺗﻴﻨګﺎر ﻛﺎوه ﭼﻲ د ټﻮﻟﻨﻲ ټﻮل اړﺧﻮﻧﻪ )ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪،‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن او داﺳﻲ ﻧﻮ( ﭘﻪ ﻳﻮه ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻲ ﻋﻤﻞ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻣګﺮ‪ ،‬اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﺴټﺎن د ﻓﻼﺳﻔﻪ وو اﻳډﻳﺎوي )ﻣﻔﻜﻮرې( ﺳﺎده ﻛﻮي او‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ورﻛﻮې‪ .‬دوى د ﻋﻤﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ ﭘﻼن ﻏﻮاړي ﻧﻪ ﻣﺠﺮدي اﻳډﻳﺎوي‪.‬‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪) ،‬ﻫﻴګﻞ ﭘﺮ ﺳﺮ ودراوه( څﻮ اﻗﺘﺼﺎد د ﻫﺮ څﻪ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﻋﻠﺖ وښﻴﻲ‪ .‬اﻛﺜﺮه اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻲ ﻳﻮ ﭘﺮاخ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺰء ﻫﻢ ځﻜﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ټﻮﻟﻨﻲ ﺗﻪ ﭘﺮﻣﺨﺘګ ورﻛﻮي‪ .‬ﻟﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎ ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﺮ ﺳﺮ ودراوه څﻮ وﻛﻮﻻى‬
‫ﺳﻲ ﺧﭙﻠﻲ اﻳډﻳﺎوي د روﺳﻴﯥ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﺮ ﻳﻮه وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻪ ﻫﻴﻮاد ﺑﺎﻧﺪي ﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫ﻛړي‪ .‬ﻣﺎﺋﻮﺗﺴﻪ ﺗﻮﻧګ د ﻟﻨﻴﻦ اﻳډﻳﺎوي ﭘﻪ ﭼﻴﻦ ﻏﻮﻧﺪي وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻪ ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻛړې‪.‬‬
‫د اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻮ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‪:‬‬
‫اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﻳﻮ څﻪ ﺳﺎده ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﭼﭗ او راﺳﺖ ﻗﻄﺒﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪي‬
‫وﯦﺸﻞ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬د دې ﺧﺒﺮي رﻳښﻪ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د ﻣﻠﻲ اﺳﺎﻣﺒﻠﯥ د ﻛﺎل ‪۱۷۹۸‬‬
‫ﻏﻮﻧډي ﺗﻪ رﺳﯧږي‪ .‬د دې ﻟﻪ ﭘﺎره ﭼﻲ د ﺳﺮه ورﺗﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﻫﻴﺌﺘﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه‬
‫ﭘﻪ ﺟﻨګ اﺧﺘﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ دوى ﭘﻪ ﻧﻴﻢ داﻳﺮوي ﺗﺎﻻر ﻛﻲ ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺮه ﻛښﯧﻨﻮل‬
‫ﺳﻮل‪ .‬ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎره ډﻟﻪ )ﭼﻲ د ﺷﺎﻫﻲ ﻧﻈﺎم دوام ﻳﻲ ﻏﻮښﺘﻰ( د اﺳﺎﻣﺒﻠﯥ د‬
‫رﺋﻴﺲ و راﺳﺘﻪ )ښﻲ( ﺧﻮا ﺗﻪ ﻛښﯧﻨﻮل ﺳﻮه‪ ،‬اﻓﺮاﻃﻴﻮن )ﭼﻲ د زاړه ﻧﻈﺎم ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ‬
‫وړل ﻳﯥ ﻏﻮښﺘﻞ او د آزادۍ‪ ،‬ﻣﺴﺎوات او ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ﭘﻠﻮﻳﺎن وه( د رﺋﯧﺲ و ﭼﭗ‬
‫)ﻛﻴڼ( ﺧﻮا ﺗﻪ ځﺎى ﭘﺮځﺎى ﻛړه ﺳﻮل او اﻋﺘﺪال ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ )ﻫﻐﻪ ډﻟﻪ ﭼﻲ ﻳﻮ څﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﺮات ﻳﻲ ﻏﻮښﺘﻞ( د دې دوو ډﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﻛﻲ ﻛښﻴﻨﻮل ﺳﻮل‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾117‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾118‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ د دوى ﭘﻪ اﻓﻜﺎرو ﻛﻲ زﻳﺎت ﺗﻐﻴﺮ راﻏﻠﻰ دئ‪ ،‬ﺧﻮ ﻣﻮږ اوس ﻫﻢ د‬ ‫زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ‪ ،‬زﻳﺎﺗﻲ ﺑﯧﻜﺎرۍ او ﭘﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ ﭘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ﻏﻠﻄﻲ‬
‫دوى اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﻧﺴﻞ د ﭼﭗ‪ ،‬راﺳﺖ او ﻣﻌﺘﺪل ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدوو‪ .‬ﭼﭙﻴﺎن اوس‬ ‫ادارې او ﻓﺴﺎد ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ د ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ وده ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎوات‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎت او ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻲ د دوﻟﺖ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻏﻮاړي‪ .‬راﺳﺘﻴﺎن‬ ‫اﺳﻼﻣﻴﺰم و ﻧﯧﺸﻨﻠﻴﺰم ﺗﻪ ورﺗﻪ دئ‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ اﺳﻼم ﻛﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺮ وﺧﺖ‬
‫ﺑﻴﺎ اﻧﻔﺮادي اﺑﺘﻜﺎر او ﺧﺼﻮﺻﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻏﻮاړي‪ .‬اﻋﺘﺪال ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ ﺑﻴﺎ دواړه‬ ‫ﻟﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺳﺮه ﺗړﻟﻰ دئ‪ .‬ﻣﺴﺠﺪ او دوﻟﺖ ﺳﺮه ﻳﻮ دي‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ
د‬
‫ﺳﺮه ﻳﻮ ځﺎى ﻛﻮي‪.‬‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻨﺴټ د ﻳﻮې ﻟﻮﻳﻲ او ﭘﺮاﺧﻲ ﻛﻤﻴﻮﻧﻴټۍ‪ ،‬اﻣﺖ ﭘﺮاﺳﺎس اﻳښﻰ دئ ﭼﻲ د‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻪ ﭘﻪ ﺳﭙﻜﻪ ﻛﺘﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﻫﻤﺪا ﻋﻠﺖ و ﭼﻲ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﻻدﻳﻦ او د‬
‫ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم وﻟﻲ ړﻧګ ﻧﻪ ﺳﻮ؟‬ ‫ده ﭘﯧﺮوان د ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﻋﺮاﻗﻲ ﻧﻴﺸﻨﻠﻴﺰم ﺳﺮه ﺑﯥ ﻋﻼﻗﯥ دي او ﻳﻮازي و‬
‫د ﻣﺎرﻛﺴﻴﺰم ﻟﻪ ﻛﻤﺰورﻳﻮ او ﻣﺸﻜﻼﺗﻮ څﺨﻪ ﻳﻮ دا دئ ﭼﻲ‪ ،‬د ﻣﺎرﻛﺲ د‬ ‫ﻳﻮي اﺳﻼﻣﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮرۍ ﺗﻪ د رﺳﯧﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﻻر ﻛﻲ ﻛﺎر ځﻨﻲ اﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﭘﯧﺸﺒﻴﻨۍ ﭘﺮ ﺧﻼف ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻧﻈﺎم ړﻧګ ﺳﻮى ﻧﻪ دئ‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۸۹۰‬او‪۱۹۳۰‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻟﻮى اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺤﺮاﻧﻮﻧﻪ وﻟﻴﺪل‪ ،‬ﻣګﺮ ﻫﺮ وﺧﺖ‬
‫ﻳﻲ ﺑﻴﺮﺗﻪ ځﺎن ﺗﻜﻴﻪ ﻛړى دئ‪.‬اوس ﺗﺮ ﭘﺨﻮا ﻻ ﻗﻮي ﺳﻮى دئ‪.‬‬
‫ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬ﻟږﺗﺮﻟږه‪ ،‬دوې اﺷﺘﺒﺎوي ﻛړي دي‪ .‬ﻟﻮﻣړى‪ ،‬دى د ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم ﭘﻪ‬
‫اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮۍ او ﻟﻪ ﻧﻮو ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﺳﺮه د ځﺎن ﻋﻴﺎروﻟﻮ ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻴﺖ او ﻓﻄﺮت ﻧﻪ‬
‫ﭘﻮﻫﯧﺪى‪ .‬زاړه ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ځﻲ او ځﺎى ﻳﯥ ﻧﻮي ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم ډﯦﺮ‬
‫ﻟږ ﭘﺮ ﻳﻮه ﺣﺎل ﭘﺎﺗﯧږي او ﻫﺮ وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﻐﻴﺮ او ﺗﺤﻮل ﻛﻲ وي‪ .‬دوﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺎرﻛﺲ ﭘﻪ‬
‫دې ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧﺪى ﭼﻲ ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم ﻳﻮازي ﻳﻮ ﺳﻴﺴټﻢ ﻧﻪ دئ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ د ﻛﭙﻴټﺎﻟﻴﺰم ډﯦﺮ‬
‫ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﯥ‪ ،‬ﺳﻨګﺎﭘﻮر او ﺟﺎﭘﺎن ﻛﭙﻴټﺎﻟﺴﺖ‬
‫ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻳﻮﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮﺳﺮه ﻟﺮي‪.‬‬

‫ﻳﻮه ﻧﻮې اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ‪ :‬اﺳﻼﻣﻴﺰم‪:‬‬

‫اﺳﻼﻣﻴﺰم‪ ،‬ﭼﻲ ځﻴﻨﻲ وﺧﺖ )اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻨﺴټ ﭘﺎﻟﻨﻪ( ﻫﻢ ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫څﺮﻧګﻪ د ﻣﻮﺟﻮده اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ګﺎﻧﻮ د ځﻴﻨﻮ ﻋﻨﺎﺻﺮو ﻟﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ څﺨﻪ ﻳﻮه ﻧﻮې‬
‫اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راﺗﻼى ﺳﻲ‪ .‬اﺳﻼﻣﻴﺰم‪ ،‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ ډﯦﺮو ﻟﺴﻴﺰو راﻫﻴﺴﻲ‬
‫ﻳﯥ وﺟﻮد درﻟﻮد‪ ،‬د اﻳﺮان د ‪ 1979‬ﻛﺎل ﻟﻪ اﻧﻘﻼب ﺳﺮه ﻳﯥ زور واﺧﻴﺴﺘﻰ‪ .‬دا‬
‫اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ د ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻧﯧﺸﻨﻠﻴﺰم او د ﻋﺼﺮﻳﺖ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﻟﻪ ﻗﻬﺮ څﺨﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﻟﻪ‬
‫ډﯦﺮ وﺧﺖ راﻫﻴﺴﻲ ﻳﻲ ﭘﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻧړۍ ﻛﻲ ﺳﺮه ﭘﻪ ﺟﻮش ﻛﻲ و‪،‬ﺟﻮړه ده‪.‬‬
‫اﺳﻼﻣﻴﺴټﺎن ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دي ﭼﻲ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻪ ﻣﺸﺮۍ‪ ،‬ﻏﺮب اﺳﻼﻣﻲ اﺧﻼق‬
‫او ﻛﻠﺘﻮرﺗﺨﺮﻳﺒﻮي‪ ،‬د ﺳﻴﻤﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ )د ﺗﻴﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره( ﻟﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﻠﻮه اﯦﻠﻮي‪،‬‬
‫او د اﺳﻼم ﻣﻘﺪﺳﻪ ﺧﺎوره )اﺳﺮاﺋﻴﻞ( ﻏﻼ ﻛﻮي‪ .‬اﺳﻼﻣﻴﺰم د ﻧﻔﻮس د ﭼټﻚ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾119‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾120‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻲ ژوﻧﺪۍ ﭘﺎﺗﻪ ده‪ .‬د زرﻫﺎوو ﻛﻠﻮﻧﻮ زوړ ﻫﻨﺪو ﻛﻠﺘﻮر ﺗﺮ ﻧﻦ ورځﻲ ﭘﻮري د‬
‫ﻛﺎﺳﺖ ﭘﺮ ﺳﻴﺴټﻢ ټﻴﻨګﺎر ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻛﺎﺳﺖ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎر ډﯦﺮي ﻫڅﻲ ﻛﻮي‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن ﺗﺮ ﭘﯧړﻳﻮ ‪etatisme‬‬

‫اووم ﻓﺼﻞ‬ ‫وروﺳﺘﻪ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﺗﻮﻗﻊ ﻟﺮي ﭼﻲ دوﻟﺖ د اﻗﺘﺼﺎد څﺎرﻧﻪ او ﻛﻨټﺮول وﻟﺮي‪ .‬ﻋﺮاق‬
‫‪...‬ﻳﻮازي اوﺗﻮﻛﺮاﺳﻲ )ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ( ﭘﯧﮋﻧﻲ ﭼﻲ وروﺳﺘﻨﻰ ﻣﺜﺎل ﻳﻲ د ﺻﺪام‬
‫ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺘﺒﺪاد و‪ .‬ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ راوﺳﺘﻞ ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ ﻟﻪ ډﯦﺮو ﺳﺘﻮﻧﺰو ﺳﺮه‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر‪:‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻣﺦ ده‪.‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن او ﻛﺎﻧﺎډاﻳﺎن ﭘﻪ ﻇﺎﻫﺮه دوﻣﺮه ډﯦﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺳﺮه ﻟﺮي ﭼﻲ ځﻴﻨﻲ‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺖ ﺳﻴﺪﻧﻲ ورﺑﺎ ‪ Sidney Verba‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر داﺳﻲ‬
‫ﺧﻠګ ﻓﻜﺮ ﻛﻮي دواړه ﻳﻮ ﺷﻰ دي‪ .‬ﻣګﺮ ﻟﻪ ﻛﻠﺘﻮري ﭘﻠﻮه دوى ﺳﺮه ﺟﻼ دي‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛړى دئ‪" :‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر د ﻳﻮ ﻟړ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪو )ﻫﻐﻪ ﭼﻲ ﭘﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ او‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﺧﻮﺷﺒﻴﻨﻪ ﺧﻠګ دي‪ ،‬ﻛﺎﻧﺎډاﻳﺎن ﺑﺪﺑﻴﻨﻪ ﺧﻠګ دي‪ .‬ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ‪ ،‬د‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻨﺎ وي(‪ ،‬ښﻜﺎره ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬او ارزښﺘﻨﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﺳﻴﺴټﻢ دئ ﭼﻲ د ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻛﺎﻧﺎډاﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﭘﺮ ﻓﺮدي ﺣﻘﻮﻗﻮ او ﻣﺤﺪود ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻗﺪرت‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺣﺎﻟﺖ او وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻌﺮﻳﻔﻮي"‪ .‬د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ځﻴﻨﻲ ﺑﺮﺧﻲ ډﯦﺮي ﭘﺨﻮاﻧۍ‬
‫زﻳﺎت ټﻴﻨګﺎر ﻛﻮي‪ .‬ﻛﺎﻧﺎډاﻳﺎن ډﯦﺮ د ﻗﺎﻧﻮن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮي او ﻏﻮاړي ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫رﻳښﯥ ﻟﺮي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﻫﺮ وﺧﺖ ﻣﺤﺪود ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮښ و‪ .‬ﭘﻪ ﺟﺎﭘﺎن ﻛﻲ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد او ټﻮﻟﻨﻪ رﻫﺒﺮي ﻛړي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﺎﻧﺎډاﻳﺎن ډﻳﺮ ﻣﻄﻴﻊ او‬ ‫ﭼﻲ د ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﻓﻴﻮډاﻟﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻧﺨښﻲ او آﺛﺎر ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻻ ﭘﺎﺗﻪ دي‪ ،‬ﻫﻐﻪ څﻮك ﭼﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداره دي‪ ،‬د ﻛﺎﻧﺎډاﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻴﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﺳﺮﻛښﻪ او ﺑﯥ ﻗﺎﻧﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ﺳﺮ ډﯦﺮ ټﻴټ ﻛړي )د ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻟﻪ ﭘﺎره( ﭘﻪ ﻛښﺘﻪ ﻣﻮﻗﻒ ﻛﻲ دئ‪ .‬ﺟﺎﭘﺎﻧﻴﺎن اوس‬
‫ﻛﺎﻧﺎډاﻳﺎن ﭘﻪ ﻛﻠﺘﻮري ﻟﺤﺎظ زﻳﺎت اروﭘﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗﻪ ورﻧﮋدې ﻛﯧږې‪ .‬د ﻛﺎﻧﺎډا ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫ﻫﻢ‪ ،‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﻲ د ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﺑﯥ ﻛﻔﺎﻳﺘۍ او اداري ﻓﺴﺎد څﺨﻪ ﻧﺎﺧﻮښﻪ دي‪،‬‬
‫ﻛﻠﺘﻮر ﻟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﺳﺮه ډﯦﺮ ﻧﻪ ﺧﻮ ﻳﻮ څﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ ﺗﻪ د ﺗﺴﻠﻴﻤﯧﺪﻟﻮ ﻣﻴﻼن ﻟﺮي‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻋﻨﻌﻨﻮي ﺗﻮګﻪ ﭼﺎﺗﻪ‬
‫ﻏﺎړه ﻧﻪ اﻳږدي‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﻛﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮﭼﻨﺪاﻧﻲ ﭘﻮﻫﯧږي ﻫﻢ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﻫﻢ دا ﺧﭙﻞ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر څﻪ ﺗﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻚ او ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺣﻖ ﺑﻮﻟﻲ ﭼﻲ د ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ اداره ﻛﻲ څﺮګﻨﺪوﻧﻲ وﻛړي او‬
‫ﻫﺮه ټﻮﻟﻨﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻌﻴﺎروﻧﻪ او ارزښﺘﻮﻧﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ وراﻧﺘﻘﺎﻟﻮي‪ .‬ﺧﻠګ‬ ‫ﺧﭙﻞ ږغ ﭘﻮرﺗﻪ ﻛړي‪ .‬د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ‪ ،‬ﺟﺎﭘﺎن او د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫ﺑﻴﺎ ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎري څﺮﻧګﻪ ﭘﺮﻣﺦ ﺑﻮزي او ﻫﻢ ﭘﻪ‬ ‫اﻳﺎﻻت ډﯦﺮ زﻳﺎت ﺗﻔﺎوت ﻟﺮي‪.‬‬
‫دې ﻫﻜﻠﻪ ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻟﻪ دوى ﺳﺮه او د دوى ﻟﻪ ﭘﺎره څﻪ وﻛړي‪ ،‬څﺮګﻨﺪ او‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻔﻬﻮم او ﺗﺼﻮر )ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ذﻫﻦ ﻛﻲ( ﻟﺮي‪ .‬د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﺑﺎب دا‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر او ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎ ر‪:‬‬
‫ډول ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ او ارزښﺘﻮﻧﻪ د ﻳﻮه ﻣﻠﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي او ﻟﻪ ﻳﻮه‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر او ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﺳﺮه رااوړي‪ ،‬ځﻜﻪ دواړه د ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﻣﻠﺖ څﺨﻪ ﺗﺮ ﺑﻞ ﭘﻮري ډﯦﺮ ﺗﻔﺎوت ﺳﺮه ﻟﺮي‪.‬‬ ‫ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ د ﺗﻔﻜﺮ ﻃﺮز او د ﺑﺮﺧﻮرد ﻃﺮز ]‪ [attitude‬ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫د ﻳﻮه ﻣﻠﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر د ﻫﻐﻪ ﻣﻠﺖ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬دﻳﻦ او ﻋُﺮف‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر د ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ ﺑﻨﻴﺎدي او ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪ .‬اﺳﺎﺳﻲ )ﺑﻨﺴټﻴﺰ( ارزښﺘﻮﻧﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺨﻮا ﻛﻲ وﺿﻊ ﺳﻮي وي‪،‬‬ ‫ارزښﺘﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎﻧﻮي‪ .‬ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﺑﻴﺎ د ټﺎﻛﻠﻮ ﻟﻴډراﻧﻮ او ټﺎﻛﻠﻮ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ‬
‫ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ ﭘﯧړﻳﻮ دوام وﻛړي‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﻳﻮ ډول ډﻟﻪ ﻳﻴﺰه )دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ(‬ ‫ګﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﻳﻮه ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻓﻈﻪ ده‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ د )رﻗﺎﺑﺘﻲ اﻧﻔﺮادﻳﺖ(‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻮازي د ځﺎن ﻟﻪ ﭘﺎره د‬ ‫ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﭘﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﭘﺴﻲ ګﺮزي‪ ،‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﺑﻴﺎ د‬
‫ﻛﺎر ﻛﻮﻟﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴټ ﺟﻮړه ﺳﻮې ده‪ .‬دا روﺣﻴﻪ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻻ ﻫﻢ د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ‬ ‫رواﻧﻮ ﺣﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﭘﻠټﻲ‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾121‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر او ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﻣﺘﻮدوﻟﻮﺟﻲ ﻫﻢ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﺳﺮه رااوړي‪ .‬د‬
‫ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﻣﻴﻨځﻪ څﺨﻪ ګډي وډي )ﻏﻴﺮﻣﻨﻈﻤﻲ ‪ (random‬ﻧﻤﻮﻧﯥ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي او‬
‫ﻟﻪ ﻫﻐﻮ څﺨﻪ د ﻳﻮې ټﺎﻛﻠﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﭘﻮښﺘﻨﻲ ﻛﯧږي ﭼﻲ ﺟﻮاﺑﻮﻧﻪ ﻳﯥ د ﻳﻮ‬
‫ﺑﻞ ﻓﺮﻋﻲ ګﺮوپ ﺳﺮه ﭘﻪ ارﺗﺒﺎط ﻛﻲ څﯧړل ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻮښﺘﻨﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه‬
‫ﺑﯧﻠﻲ وي‪ .‬د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﭘﻪ ﺳﺮوې ﻛﻲ ښﺎﻳﻲ دا ﭘﻮښﺘﻨﻪ وﺳﻲ ﭼﻲ ﺗﺎﺳﻲ ﭘﺮ‬
‫ﻧﻮرو ﺧﻠګﻮ څﻮﻣﺮه اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻮﻻى ﺳﻰ‪ ،‬د ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﭘﻪ ﺳﺮوې ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ښﺎﻳﻲ‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د اﺟﺮاآﺗﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ وﭘﻮښﺘﻞ ﺳﻲ‪ .‬د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر‬
‫ﭘﻪ څﯧړﻧﻪ ﻛﻲ ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺷﻤﯧﺮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻫﻤﺪا ﭘﻮښﺘﻨﻪ د دې ﻟﻪ ﭘﺎره ﻃﺮح‬
‫ﺳﻲ ﭼﻲ ﻳﻮه ﻣﻘﺎﻳﺴﻮي ﻣﻨﻈﺮه اوﻟﻴﺪ ﻻﺳﺘﻪ راوړل ﺳﻲ‪.‬‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر څﯧړﻧﻲ ﻳﻮازي ﭘﺮ ﺳﺮوې ګﺎﻧﻮ ﺗﻜﻴﻪ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ځﻴﻨﻲ وﺧﺖ‬
‫د ورځﻨﻲ ژوﻧﺪ د ژوري ﻣﺸﺎﻫﺪې ﻟﻪ ﭘﺎره او د اﻓﺮادو د اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د‬
‫ژورو ﭘﻮښﺘﻨﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د اﻧﺘﺮاﭘﻮﻟﻮﺟﻲ او ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮﺟﻲ ﻟﻪ ﻣﻴﺘﻮدوﻧﻮ څﺨﻪ ﻛﺎر‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو څﯧړﻧﻲ ﻟﻪ اﻧﺪازه ﻛﯧﺪوﻧﻜﻲ ډﯦټﺎ ﺳﺮه ﺳﺮوﻛﺎر‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر څﯧړﻧﻲ د ژوري ﭘﻮﻫﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ او ادﺑﻴﺎﺗﻮ څﺨﻪ ﻫﻢ ﻛﺎر اﺧﻠﻲ‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ﻫﻐﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻣﺸﺎﻫﺪات‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﻮﻟﺴﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ ﻳﯥ اﻣﺮﯦﻜﯥ ﺗﻪ ﺳﻔﺮ ﻛړى دئ‪ ،‬دا ښﻴﻲ ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ارزښﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﺗﺪاوم او ﺗﺴﻠﺴﻞ ﻣﻮﺟﻮد دئ‪ .‬ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ‬
‫ﺳﺮه ﻫﻢ‪ ،‬د ﻓﺮاﻧﺴﻮي اﻟﻴﻜﺴﻴﺲ ﺗﻮﻛﻮﻳﻞ ‪ ،Alexis Tocqueville‬ﭼﻲ ﭘﻪ ‪۱۸۳۰‬ع‬
‫ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻳﯥ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮو ځﺎﻳﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺳﻔﺮ وﻛړ‪ ،‬ﻟﻪ‬
‫ځﻼﻧﺪو ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻮ څﺨﻪ اوس ﻫﻢ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﺗﻮﻛﻮﻳﻞ د ﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻞ‬
‫ﺳﺎﻳﻨﺲ ﭘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻲ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﻟﻪ روش څﺨﻪ د ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﺑﻨﺴټ‬
‫اﻳښﻮوﻧﻜﻰ دئ‪.‬‬
‫ﻣﺨﻜﻲ داﺳﻲ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮده وه ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﻳﻮ داﻳﻤﻲ ﺷﻰ دئ او‬
‫ﻳﺎ ﻫﻢ ډﯦﺮ ﭘﻪ ﻛﺮاره ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗﻪ او ژر ﺑﺪﻟﯧږي‪ .‬اوﺳﻨﻴﻮ‬
‫څﯧړﻧﻮ دا ښﻮدﻟﯥ ده ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﻫﻢ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﺎﻛﻔﺎﻳﺘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫او اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﺛﺒﺎت او دوام وﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ د ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ اﺣﺴﺎس‬
‫ﻗﻮي ﻛﯧږي‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﯥ ﻛﻔﺎﻳﺘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ او اﻗﺘﺼﺎدي رﻛﻮد دواﻣﺪاره‬
‫ﺳﻲ‪ ،‬د ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ اﺣﺴﺎس ﻛﻤﺰورى ﻛﯧږي‪ .‬ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺮ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ‬
‫ﭘﻮري ﺛﺎﺑﺖ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﺑﺪﻟﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ‪۱۹۶۰‬ع ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻪ‬
‫﴿‪﴾122‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﻓﻜﺎرو دا وښﻮدﻟﻪ ﭼﻲ د وﻳټﻨﺎم د ﺟﻨګ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻣﺦ ﭘﺮﻟږﯦﺪو ده‪ .‬ټﻴﻚ ﭘﻪ‬
‫ﻫﻤﺪې وﺧﺖ ﻛﻲ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻧﺪي د ﺧﻠګﻮ اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﻫﻢ ﻣﺦ ﭘﺮ ﻛښﺘﻪ روان و‪ .‬د وﻳټﻨﺎم د ﺟﻨګ ﻏﻮﻧﺪي د ﻳﻮې ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ‬
‫ﻫﻜﻠﻪ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﭘﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر اﺛﺮ واﭼﺎوه‪ ،‬او ﺧﻠګ ﻳﯥ ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﺑﺎﻧﺪي ﺑﺪګﻮﻣﺎﻧﻪ ﻛړل‪.‬‬
‫ﻳﻘﻴﻨﺎً د ﻳﻮه ﻫﻴﻮاد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر د ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ډﯦﺮ ﭘﻪ ﻛﺮاره‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ او د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ځﻴﻨﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ څﻮ ﻧﺴﻠﻮﻧﻪ او ﺣﺘﻰ څﻮ‬
‫ﭘﯧړۍ ﻻ ﻫﻢ دوام ﻛﻮي‪ .‬ﻫﻐﻪ اﺳﺎﺳﻲ ارزښﺘﻮﻧﻪ ﭼﻲ ﺗﻮﻛﻮﻳﻞ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ‬
‫وﻣﻮﻧﺪل اوس ﻫﻢ ﺗﺮ ډﯦﺮه ځﺎﻳﻪ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺎﺗﻪ دي‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن اوس ﻫﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻪ‬
‫ﭼﻲ ﺑﯥ ﻋﺪاﻟﺘﻲ درك ﻛړي‪ ،‬د ﺧﭙﻠﻮ ﻧﻴﻜﻪ ګﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﭘﺎرﻳﺲ ﺟﺎدو ﺗﻪ د‬
‫اﻋﺘﺮاض ﻟﻪ ﭘﺎره راوزي‪ .‬اﻳټﺎﻟﻮﻳﺎن اوس ﻫﻢ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ وړاﻧﺪي د ﭘﯧړﻳﻮ زړه‬
‫ﺑﺪګﻮﻣﺎﻧﻲ څﺮګﻨﺪوي‪ .‬روﺳﺎن‪ ،‬ﭼﻲ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻳﻲ ﻫﻢ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻧﻪ وه درﻟﻮدﻟﯥ‪،‬‬
‫اوس ﻫﻢ ﻗﻮي ﻟﻴډران ﺧﻮښﻮي او د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﭘﺮوا ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ‬
‫دا ﺧﺒﺮه ﻗﻄﻌﻲ ﻧﻪ ده‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر د ﻳﻮه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻪ ﺣﻤﺎﻳﯥ او ﻳﺎ ﻧﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﯥ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ‪:‬‬
‫ﺣﺘﻰ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ‪ ،‬ټﻮل ﺧﻠګ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻧﻪ اﺧﻠﻲ‪ .‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ‬
‫څﻨګﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ اﻣﻮﻧﺪ ‪ Almond‬او ورﺑﺎ ‪ Verba‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻت‬
‫د )ﻣﺪﻧﻲ ﻛﻠﺘﻮر( د ﻣﺎډل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻧړۍ ﺗﻪ وړاﻧﺪي ﻛﻮي؟ دوى ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ څﯧړﻧﻮ‬
‫څﺨﻪ ﻳﻮه ﻋﻤﺪه ﻧﺘﻴﺠﻪ دا راواﻳﺴﺘﻠﻪ ﭼﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ ﻳﻮازي‬
‫)ﺗﻨﺎوﺑﻲ او ﺑﺎﻟﻘﻮه( وي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ‪ ،‬دوى د ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻚ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫د )ﺑﻴﺪو ﺳﭙﻴﺎﻧﻮ( ﺗﻴﻮري وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﻰ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬ﻟﻴډران ﭘﻪ دې ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ ډﯦﺮ وﺧﺖ ډﯦﺮ ﻟږ ﺧﻠګ و ﺳﻴﺎﺳﺖ او‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ دا ﻟﻴډران ﭘﻪ دې ﻫﻢ ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ ﻛﻪ ﺧﻠګ‬
‫د ﻛﻮﻣﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﺘﻀﺎح‪ ،‬ډﯦﺮي زﻳﺎﺗﻲ ﺑﯧﻜﺎرۍ‪ ،‬ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺤﺮان او ﻳﺎ ﻫﻢ ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ‬
‫ﻛﻲ د ﻣﻨﻔﻮر ﺟﻨګ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ راوﭘﺎرﯦږي‪ ،‬ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ‬
‫ﻛﻲ ﻳﯥ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻘﺎم څﺨﻪ ﭘﺴﻲ واﺧﻠﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻧﻮ ﻟﻴډران ﻋﻤﻮﻣﺎً دا ﻫڅﻪ‬
‫ﻛﻮي ﭼﻲ ﺧﻠﻚ ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل او ﺧﺎﻣﻮﺷﻪ وﺳﺎﺗﻲ‪ .‬د ﭘﯧﺸﺒﻴﻨﻲ ﻛﯧﺪوﻧﻜﻲ ﻋﻜﺲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾123‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﻟﻌﻤﻞ د ﻗﺎﻋﺪې ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﻟﻴډران ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﻫﺮ وﺧﺖ ﻟﻪ ځﺎن‬
‫څﺨﻪ دا ﭘﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﺧﻠګ ﺑﻪ د دوى د ﺗﺼﺎﻣﻴﻤﻮ او ﻓﻴﺼﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ څﻪ ډول‬
‫ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ښﻜﺎره ﻛړي‪ .‬دوى ﭘﻪ دې ﺧﻮښ دي ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻫﻴڅ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ‬
‫ښﻜﺎره ﻧﻪ ﻛړي‪ ،‬دوى ﻏﻮاړي ﭼﻲ ﺑﻴﺪه ﺳﭙﻴﺎن آرام ﭘﺮاﺗﻪ وي‪.‬‬
‫دا ﺗﻴﻮري د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ژوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻋﺎﻣﻪ‬
‫ﺧﻠګﻮ ﺑﺮﺧﻪ ﻧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻮي‪ .‬د ﺻﻨﻌﺘﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻴﻮ ﭘﻪ ډﻟﻪ ﻛﻲ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺧﻠګ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻟږ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﺧﻠګ )ﻫﻐﻪ‬
‫ﺧﻠګ ﭼﻲ د راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﺣﻖ ﻟﺮي( د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫اﺧﻠﻲ‪ .‬ﭘﻪ اﻳﺎﻟﺘﻲ او ﻧﻮرو ﻣﺤﻠﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د ﺧﻠګﻮ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ ﺗﺮ دې ﻻ ﻫﻢ‬
‫ﻟږ ده‪ .‬ﭘﻪ دې ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻮﯦﺪﻳځﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ د ﺧﻠګﻮ درې ﭘﺮ څﻠﻮرﻣﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ‬
‫راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ )ﻣګﺮ ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ ﻫﻢ د ﺧﻠګﻮ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ ﻣﺦ‬
‫ﭘﺮ ﻛښﺘﻪ رواﻧﻪ ده(‪ .‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ څﺮﻧګﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻت د ﺧﭙﻠﻲ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﺑﺎټﻲ وﻟﻲ؟ ﺗﻴﻮرﻳﺴﻨﺎن دې ﺳﻮال ﺗﻪ داﺳﻲ ﺟﻮاب وړاﻧﺪي ﻛﻮي‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻛﻠﺘﻮر ﻛﻲ دا ﺣﺘﻤﻲ ﻧﻪ ده ﭼﻲ ډﯦﺮ ﺧﻠګ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ .‬ﺑﻠﻜﻲ د ﺗﻔﻜﺮ داﺳﻲ ﻳﻮ ﻃﺮز ]‪ [attitude‬ﻻزم دئ ﭼﻲ ﻛﻪ ﺧﻠګ‬
‫راوﭘﺎرﯦږي‪ ،‬او ﻳﺎ وﭘﺎرول ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﭘﻪ ﺟﺪي ﺗﻮګﻪ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ او‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻴډران ﭘﻪ دې ﭘﻮﻫﯧږي‪ .‬د ﺧﻠګﻮ ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻚ ﻛﻠﺘﻮر ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﻮ څﯧړﻧﻮ دا ښﻮوﻟﯥ ده ﭼﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﭘﺨﭙﻞ ﺳﻴﺴټﻢ ډﯦﺮ وﻳﺎړي او د‬
‫ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادو ﭘﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ د ﺧﭙﻠﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ څﺨﻪ ﺧﻮښ دي‪ .‬د‪۱۹۹۵‬ع ﻛﺎل د‬
‫ګﺎﻟﻮپ ‪ Gallup‬ﺳﺮوې ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ څﻠﻮرﺷﭙﯧﺘﻮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ د ﺧﭙﻞ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ښﻮدﻟﻰ دئ‪ .‬دا ﻓﻴﺼﺪي ﭘﻪ ﻛﺎﻧﺎډا ﻛﻲ دوﺷﭙﯧﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﭘﻨځﻪ ﭘﻨځﻮس‪ ،‬ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ درو څﻠﻮﯦښﺖ‪ ،‬ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ‬
‫څﻠﻮﯦښﺖ‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﺎﭘﺎن ﻛﻲ ﭘﻨځﻪ دﯦﺮش‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ او ﻫﻨګﺮي ﻛﻲ اووه ﻟﺲ‬
‫ښﻮدل ﺳﻮې ده‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺧﻠګ ښﺎﻳﻲ د ﺧﭙﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ډﯦﺮ ﺷﻜﺎﻳﺘﻮﻧﻪ‬
‫وﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﺮ ډﯦﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺎﻧﺪي ﻳﯥ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﺮ ټﻮﻟﻲ ﻧړۍ ډﯦﺮه ده‪.‬‬
‫اﻧﺪازه ﻗﻮت وﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮږ واﻳﻮ ﭼﻲ دا ګﺮوپ ﻳﻮ ﻓﺮﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬د ﻓﺮﻋﻲ‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر زوال‪:‬‬
‫ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ډﯦﺮو ﭘﺮﻣﺨﺘﻠﻠﻮ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ګﺎﻧﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫﴿‪﴾124‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻠﺘﻮر ﻣﺦ ﭘﺮ زوال او ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د ﺧﻠﻜﻮ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ ﻣﺦ ﭘﺮ ﻟږﯦﺪو ده‪.‬‬
‫ډﯦﺮ ﺧﻠګ ﺳﻴﺎﺳﺘﻮاﻟﻮ ﺗﻪ د ﻓﺎﺳﺪو ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ګﻮري او ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﺆﺳﺴﺎت‬
‫ﺑﯧﻜﺎره ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺟﺎﭘﺎن ﻛﻲ ﭼﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻳﯥ د ﻳﻮې ﻟﺴﯧﺰي ﻟﻪ ﭘﺎره د رﻛﻮد ﭘﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ دئ دا زوال ډﯦﺮ زﻳﺎت دئ‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۶۰‬او ‪ ۱۹۷۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ )د وﻳټﻨﺎم‬
‫ﺟﻨګ‪ ،‬واټﺮګﯧټ‪ ،‬او ﭘﻮﻟﻲ ﺑﺤﺮان( ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﺳﺮوې ګﺎﻧﻮ وښﻮوﻟﻪ ﭼﻲ ﭘﺮ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻧﺪي د ﺧﻠګﻮ اﻋﺘﻤﺎد ډﯦﺮ ﻟږ و‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د روﻧﺎﻟﺪ‬
‫رﯦګﺎن د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ دوره وه‪ ،‬ﭘﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻧﺪي اﻋﺘﻤﺎد ﻳﻮ څﻪ زﻳﺎت ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﻣګﺮ ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۴‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﭘﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻧﺪي د اﻋﺘﻤﺎد ﻟږﯦﺪل ﭘﻪ‬
‫ﻋﺮاق ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﺎ د ﺟګړې ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ ﻧﺎﺧﻮښﻲ ښﻴﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎراﻧﻮ او ﻟﻴﺒﺮاﻻﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻫﻢ ﻳﻮ )ﻛﻠﺘﻮري ﺟﻨګ(‬
‫روان دئ‪ .‬د دوى ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ښﻪ ﻧﻪ راځﻲ او ﻳﻮ د ﺑﻞ ﭘﺮ ﺿﺪ راﻳﻲ ورﻛﻮي‪ .‬داﺳﻲ‬
‫ښﻜﺎري ﻟﻜﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭼﻲ دوه ﺑﯧﻞ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ وي‪ .‬ﻳﻮ ﻳﯥ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎره او ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﺧﻠګ دي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﻮﭼﻨﻴﻮ ښﺎرو ﻛﻲ او د ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ ﻣﻨځﻨۍ ﺑﺮﺧﻪ ژوﻧﺪ ﻛﻮي‪ ،‬دوى‬
‫ﻫﻤﯧﺸﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺧﻮاﻫﺎﻧﻮ ﺗﻪ راﻳﻪ ورﻛﻮي‪ .‬ﺑﻠﻲ ﺧﻮا ﺗﻪ ﺑﻴﺎ ﻟﻴﺒﺮال‪ ،‬ﻏﻴﺮﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫‪ secular‬او ښﺎري ﺧﻠګ دي ﭼﻲ ﭘﻪ ﺷﺮﻗﻲ او ﻏﺮﺑﻲ ﺳﻮاﺣﻠﻮ ﻛﻲ اوﺳﯧږي‪ ،‬دوى‬
‫ﻫﻤﯧﺸﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ ﺗﻪ راﻳﻲ ورﻛﻮي‪ .‬ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎران د ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎزاﻧﻮ او ښځﻮ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻛﺮﻛﻪ ګﻮري‪ .‬ﻟﻴﺒﺮاﻻن ﺑﻴﺎ ﻟﻮﻳﻮ ﻛﺎرﭘﻮرﯦﺸﻨﻮ او د ﻋﺮاق ﺟﻨګ ﺗﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻛﺮﻛﻪ ګﻮري‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﺮﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮر‪:‬‬
‫د ‪ ۲۰۰۰‬ﻛﺎل د اﺣﺼﺎﻳﯥ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﺗﺮ ‪ ۳۰‬زﻳﺎت د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻲ ﺳﭙﻴﻨﺎن ﻧﻪ دي‪ .‬ﺗﻮر ﭘﻮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻻﺗﻴﻨﺎن )ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻳﻲ‬
‫ﻫﻴﺴﭙﺎﻧﻴﻚ ﺑﻮﻟﻲ(‪ ،‬آﺳﻴﺎﻳﺎن او ﺑﻮﻣﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﭘﻪ دې ډﻟﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ دي‪ .‬د‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﻮرﻧﻴﺎ ﭘﻪ اﻳﺎﻟﺖ ﻛﻲ ﺳﭙﻴﻦ ﭘﻮﺳﺘﺎن ﻳﻮ اﻗﻠﻴﺖ دئ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﭘﻪ ﺳﭙﻴﻦ ﭘﻮﺳﺘﻮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ د اﻳﺘﻨﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ او ﻣﻨﻄﻘﻮي ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨﻴځ ﺗﻔﺎوﺗﻮﻧﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه ټﺎﻛﻠﻲ ګﺮوپ ﻛﻲ ځﻴﻨﻲ ﻣﻤﻴﺰه ﺧﻮاص ﭘﻪ ﻛﺎﻓﻲ‬
‫ﻛﻠﺘﻮر ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﻮ څﻪ ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ ﻛﺎر دئ ځﻜﻪ ﻣﻮږ ﻧﻪ ﺳﻮ وﻳﻼى ﭼﻲ ﻫﺮ ګﺮوپ‬
‫ﻓﺮﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾125‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻣګﺮ ﺗﻮرﭘﻮﺳﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﭘﻪ اوﺳﻂ ډول ﻏﺮﻳﺒﺎن دي او د ﺳﭙﻴﻦ ﭘﻮﺳﺘﻮ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﭘﻜښﯥ ﻟږ دي‪ .‬د ﺗﻮر ﭘﻮﺳﺘﺎﻧﻮ ﻣﻄﻠﻖ اﻛﺜﺮﻳﺖ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ ﺗﻪ راﻳﻲ ورﻛﻮي‪ .‬د ﺟﺰاﻳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺗﻮرﭘﻮﺳﺘﺎﻧﻮ د ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﻃﺮز ﻟﻪ ﺳﭙﻴﻦ ﭘﻮﺳﺘﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻓﺮق ﻟﺮي‪ .‬ډﯦﺮ ﺗﻮر ﭘﻮﺳﺘﺎن ﭘﻪ دې ﻓﻜﺮ دي ﭼﻲ‬
‫ﭘﻮﻟﻴﺲ د دوى ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻟﻪ ﺗﺒﻌﻴﺾ څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻠﻲ‪ .‬ﻣﻮږ وﻳﻼي ﺳﻮ ﭼﻲ ﺗﻮر‬
‫ﭘﻮﺳﺘﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﻳﻮ ﻓﺮﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ګﺮوﭘﻮﻧﻪ ﭼﻲ ژﺑﻲ ﻳﯥ ﺑﯧﻠﻲ وي او ﻧﻪ ﻏﻮاړي ﭼﻲ د ﺣﺎﻛﻢ ﻛﻠﺘﻮر‬
‫ﺗﺮ ﻻس ﻻﻧﺪي وي‪ ،‬ﻓﺮﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬د ﻛﻴﻮﺑﻴﻚ ډﯦﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‬
‫ژﺑﻲ ﻏﻮاړي ﻟﻪ ﻛﺎﻧﺎډا څﺨﻪ ﺑﯧﻞ او ځﺎﻧﺘﻪ ﺟﻼ ﻫﻴﻮاد وﻟﺮي‪ .‬د ﺧﺘﻴځ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﻨګﺎﻟﻴﺎن د اﻳﺘﻨﻴﻜﻲ او ژﺑﻨﻲ ﭘﻠﻮه ﻟﻪ ﻟﻮﯦﺪﻳځ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺳﺮه ﺟﻼ وه او ﭘﻪ‬
‫ﻛﺎل ‪۱۹۷۱‬ع ﻛﻲ ﻳﻲ د ﺑﻨګﻠﻪ دﯦﺶ ﭘﻪ ﻧﻮم دوﻟﺖ ﺟﻮړ ﻛړ‪ .‬د ﺷﻤﺎﻟﻲ‬
‫ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ ﺑﺎﺳﻜﻴﺎن او د ﺷﻤﺎل آﻳﺮﻟﻴﻨډ روﻣﻦ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻜﺎن ﻓﺮﻋﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻛﻮم ځﺎى ﻛﻲ ﭼﻲ ﻓﺮﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮر ډﯦﺮ زﻳﺎت ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ وي‪ ،‬ﻧﻮ دا ﺑﻴﺎ ﭘﺨﭙﻠﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ ﺧﻄﺮ وي‪ .‬ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد او ﻳﻮګﻮﺳﻼوﻳﻪ ځﻜﻪ ﺳﺮه وﭘﺎﺷﻞ‬
‫ﺳﻮل ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻳﻲ ﺗﺮ ﻣﻠﺖ و ﺧﭙﻠﻮ ټﺎﻛﻠﻮ اﻳﺘﻨﻴﻚ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﺗﻪ ډﯦﺮ وﻓﺎداره وه‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﻛﻮﺳﻮو ﻛﻲ اﻟﺒﺎﻧﻴﺎﻳﺎن د ﻣﺬﻫﺐ او ژﺑﻲ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﻟﻪ ﺳﺮﺑﻴﺎﻧﻮ څﺨﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﺮ دوى ﻳﯥ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺎوه‪ ،‬ډﯦﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ وه او د آزادۍ ﻟﻪ ﭘﺎره وﺟﻨګﯧﺪل‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻛﻲ‬
‫ځﻴﻨﻲ ﺳﻴﻜﺎﻧﻮ د ﭘﻨﺠﺎب د آزادۍ ﻟﻪ ﭘﺎره وﺳﻠﯥ ﺗﻪ ﻻس ا ﭼﻮﻟﻰ دئ‪ .‬د‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺻﺪراﻋﻈﻤﻪ‪ ،‬اﻧﺪﯦﺮا ګﺎﻧﺪي‪ ،‬د ﺧﭙﻞ ﺳﻴﻚ ﻣﺤﺎﻓﻆ ﻟﺨﻮا ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۸۵‬‬
‫ﻛﻲ ووژل ﺳﻮه‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﻳﻮ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺮﻳﺎن ‪ mainstream‬ﻛﻲ د ﺧﭙﻠﻮ ﻓﺮﻋﻲ‬
‫ﻛﻠﺘﻮروﻧﻮ د ﺳﺮه اﺧښﻠﻮ )ﻣﺘﺤﺪ ﻛﻮﻟﻮ( ﻟﻪ ﭘﺎره ﻫڅﻪ وﻛړي؟ دا ﻛﺎر ﺑﻪ ډﯦﺮي‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰي وﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻛﻪ و ﺧﭙﻞ ﺳﺮ ﺗﻪ ﭘﺮﯦښﻮول ﺳﻲ ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮروﻧﻪ ﺧﭙﻠﻪ آزادي وﻏﻮاړي‪ .‬ﭘﻪ ﺳﺮﻳﻼﻧﻜﺎ ﻛﻲ د ﺗﺎﻣﻴﻞ ﺧﻠګ آزادي‬
‫ﻏﻮاړي‪ .‬ﻫﺮ ﻫﻐﻪ ﻓﺮﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﭼﻲ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ اﺧښﻞ ﺳﻮي ﻧﻪ وي‪ ،‬د‬
‫ﻳﻮه ﻣﻠﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟږﺗﺮﻟږه ﻳﻮ ﭘﺮاﺑﻠﻢ وي او ﭘﻪ ﺑﺪﺗﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ د ﻣﻠﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ ﺧﻄﺮ وي‪.‬‬
‫د ‪ ۱۸۷۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﻴﻞ څﺨﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﯥ د ﺧﭙﻞ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻪ‬
‫﴿‪﴾126‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻻري د ﻣﻠﻲ اﺧﺘﻼط ]‪ [national integration‬ﭘﺮوﺳﻪ راﺷﺮوع ﻛړه‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫وﺧﺖ ﻛﻲ د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ډﯦﺮي ﺳﻴﻤﻲ وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻪ وې او ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻟﻬﺠﻮ ﻳﯥ ﺧﺒﺮي‬
‫ﻛﻮﻟﯥ‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د ﭘﻮﻫﻨﻲ وزارت و ﻛﻠﻴﻮ ﺗﻪ د ښﻮوﻧځﻴﻮ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً د ﻳﻮ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻪ ﺷﺎن وﻟﯧږل‪ .‬دې ﻣﻌﻠﻤﺎﻧﻮ ﻳﻮ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻌﻴﺎري ﻧﺼﺎب ﭘﻪ دوﻣﺮه‬
‫ﺟﺪﻳﺖ ﺗﻌﻘﻴﺒﺎوه ﭼﻲ د ﭘﻮﻫﻨﻲ وزارت ﭘﻪ ﻫﺮه دﻗﻴﻘﻪ ﻛﻲ ﭘﻮﻫﯧﺪى ﭼﻲ ﭘﻪ ټﻮل‬
‫ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ څﻪ ﺷﻲ ﺗﺪرﻳﺲ ﻛﯧږي‪ .‬دې ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﺮ اﻓﺘﺨﺎراﺗﻮ او‬
‫د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﺮ ﻣﻠﻲ وﺣﺪت ټﻴﻨګﺎر ﻛﺎوه‪ .‬ﺗﺮ څﻮ ﻟﺴﻴﺰو وروﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﺘﺤﺪ او‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻓﺮاﻧﺲ ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻰ‪.‬‬
‫د ﻋﺎﻣﻪ ﻛﻠﺘﻮر ‪ mainstream‬د ﻣﻨځﺘﻪ راوړﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮ ﺑﻴﺎ زﻳﺎﺗﺮه ﭘﺮ رﺿﺎﻛﺎراﻧﻪ اﺧﺘﻼط ﺗﻜﻴﻪ ﻛړې ده‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﭘﻪ‬
‫دې ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ دوى ﺑﺎﻳﺪ د ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧګﺮﯦﺰي ژﺑﻪ زده ﻛړي‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﭘﺮ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻮ ‪ achievement‬ﺑﺎﻧﺪي وﻻړه ﻣﺼﺮﻓﻲ ټﻮﻟﻨﻪ ده ﭼﻲ ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ‬
‫ﻳﯥ ﻣﻌﻴﺎري ذوﻗﻮﻧﻪ او ﺳﻠﻴﻘﯥ ﻣﻨځﺘﻪ راوړي دي‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎ د وﻳﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻮښﻲ‬
‫]‪ [melting pot‬ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي ﭼﻲ ﻛﺎر ﻳﯥ وﻛړ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﺎ د اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻮ ﭘﻪ ﻟﺴﻮ ﺗﻨﻮ‬
‫ﻛﻲ ﻳﻮ ﺗﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮ دئ‪ ،‬د وﻳﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻮښﻰ اوس ﻫﻢ ﭘﻪ ﻛﺎر ﻟګﻴﺎ دئ‪ .‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې‬
‫ﻫﻢ‪ ،‬ډﯦﺮو اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ د ﻣﺬﻫﺐ او ﻏﺬاﻳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ ﺧﭙﻞ ﻓﺮﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮر‬
‫ﺧﻮﻧﺪي ﻛړى دئ ﭼﻲ ښﺎﻳﻲ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﻠﻮه دوﻣﺮه اﻫﻤﻴﺖ وﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬آﺳﻴﺎﻳﻲ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن )ﻫﻐﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﭼﻲ آﺳﻴﺎﻳﻲ رﻳښﯥ ﻟﺮي( ډﯦﺮ ژر د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻪ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺳﻮي دي‪ .‬اوس دوى د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻧﻔﻮس ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ‬
‫څﻠﻮر ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي او د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﻪ ‪ ۵۳۵‬ﭼﻮﻛﻴﻮ څﺨﻪ څﻮ ﭼﻮﻛۍ دوى‬
‫ګټﻠﻲ دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ټﻮل ګﺮوﭘﻮﻧﻪ دوﻣﺮه ﻧﯧﻜﻤﺮﻏﻪ ﻧﻪ دي‪ .‬ﺗﻮرﭘﻮﺳﺘﺎن او‬
‫ﻫﻴﺴﭙﺎﻧﻴﻚ ﻻ ﺗﺮ اوﺳﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ ﭘﻮره ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺳﻮي ﻧﻪ دي‪،‬‬
‫ﻣګﺮ دا ﻫﻢ ﺗﻐﻴﺮﻛﻮي‪ .‬ﻫﻤﺪا اوس ﺗﻮرﭘﻮﺳﺘﺎن د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻧﻔﻮس ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪۱۳‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي او د اﻣﺮﻳﻜﯥ د اوﻟﺴﻲ ﺟﺮګﯥ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﻟﺲ ﭼﻮﻛۍ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ‬
‫دي‪ .‬ﻟږ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﭘﻪ دې ﭘﺮوا ﻛﻮي ﭼﻲ د ﺑﺎرك اوﺑﺎﻣﺎ ﻣﻮر د ﻛﻨﺴﺎس د اﻳﺎﻟﺖ او‬
‫ﭘﻼر ﻳﻲ ﭘﻪ ﻛﻴﻨﻴﺎ ﻛﻲ زﯦږﯦﺪﻟﻲ و‪ ،‬د دوى د ﺑﺎرك اوﺑﺎﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت او ﺷﺨﺼﻴﺖ‬
‫ﺧﻮښ دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﺑﻪ د ده ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب د ﻣﻠﻲ اﺧﺘﻼط ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﻛﻲ ډﯦﺮه اﻏﯧﺰه وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾127‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾128‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬

‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬

‫ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪:‬‬ ‫اﺗﻢ ﻓﺼﻞ‬

‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻت ﻟﻪ ډﯦﺮ ﭘﺨﻮا راﻫﻴﺴﻲ د ﻳﻮه ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر‪:‬‬
‫ﺗﻮګﻪ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ .‬د ‪ ۲۰۰۲‬ﻛﺎل د ﻳﻮې ﺳﻮې ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﻧﻪ ﭘﻨځﻮس‬
‫ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﭼﻲ د څﻮ ﺑﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ډاﻟﺮو ﺑﺰﻧﺲ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ ،‬د اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﭘﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ وﻳﻞ ﭼﻲ ﻣﺬﻫﺐ د دوى ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻣﻬﻢ رول ﻟﻮﺑﻮي‪ .‬دا ﻓﻴﺼﺪي‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ ﻟﻮى رول ﻟﻮﺑﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﺳﻮال دا دئ ﭼﻲ آﻳﺎ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﻛﻮﻻى‬
‫ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻮﻳﺎﻧﻮ ﻛﻲ )‪ ،(۳۳‬ﭘﻪ ﻛﺎﻧﺎډاﻳﺎﻧﻮﻛﻲ )‪ ،(۳۰‬ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻴﺎﻧﻮﻛﻲ )‪ ،(۲۱‬ﭘﻪ‬
‫ﺳﻲ‪ ،‬او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻻزﻣﻪ ده‪ ،‬ﭼﻲ ﻋﻤﺪه او رﻫﺒﺮي ﻛﻮوﻧﻜﻰ رول وﻟﺮي؟ ﻟږ ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ‬
‫ﺟﺎﭘﺎﻧﻴﺎﻧﻮﻛﻲ )‪ (۱۲‬او ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ ﻛﻲ )‪ (۱۱‬ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت‪،‬‬
‫ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎن ﻏﻮاړي ﭼﻲ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر رﻫﺒﺮي ﻛﻮوﻧﻜﻰ رول وﻟﺮي او د دې ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ﻏﺮﻳﺐ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ډﯦﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ دي‪ .‬د ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ )‪ ،(۹۲‬د ﺑﺮازﻳﻞ ﭘﻪ‬
‫ښﻪ دﻻﻳﻞ ﻫﻢ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺳﻠﻮ ﻛﻲ )‪ (۷۷‬او د ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ )‪ (۵۷‬ﺧﻠګ ﻣﺬﻫﺒﻲ دي‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﭘﻪ ﻳﻮه ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻣﻬﻢ دي‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ﻳﻮازي د ﺧﻠګﻮ د ارادې ﻳﻮ زﻳږ او ﻧﺎﺗﺼﻔﻴﻪ ﺳﻮى ﺗﺼﻮﻳﺮ وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫ښﺎﻳﻲ دا څﺮګﻨﺪه ﻛړي ﭼﻲ راﻳﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ د ﻳﻮه ټﺎﻛﻠﻲ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ ﭘﻪ ﺑﺎب ﭘﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮګﻪ څﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﺮ ﻣﺸﺨﺼﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﻋﺎﻣﻪ‬
‫اﻓﻜﺎرو ﺳﺮوې ګﺎﻧﻲ ﺑﻴﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎﺗﻮ ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﭘﻪ دې ډول رﺳﻤﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫ﭘﻪ دې ﺑﺎﻧﺪي ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻣﺜﻼً د ﺻﺤﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻮ او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻣﺜﻼً د ﺟﻨګ ﭘﻪ‬
‫ﻫﻜﻠﻪ څﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻮي‪ .‬ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ د ﻋﺎﻣﻮ ﺧﻠګﻮ د‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ د داﺧﻠﻴﺪو ﻳﻮه وﺳﻴﻠﻪ وګﺮزي‪.‬‬
‫دوﻟﺘﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻳﺎت وﺧﺘﻮﻧﻪ د ﻣﻴډﻳﺎ ﻟﻪ ﻻري ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر اﻳﺠﺎدوي‪ .‬ﻛﻠﻪ‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ‪۱۹۷۱‬ع ﻛﻲ رﻳﭽﺎرډﻧﻴﻜﺴﻦ و ﭼﻴﻦ ﺗﻪ د رﺳﻤﻲ ﺳﻔﺮ ﻛﻮﻟﻮ اﻋﻼن وﻛړ‪ ،‬د‬
‫ﭼﻴﻦ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﻛﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﺗﻐﻴﺮ راﻏﻰ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر اﻛﺜﺮه وﺧﺖ د ذﻳﻨﻔﻌﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ]‪ [interest groups‬ﻟﺨﻮا‬
‫رﻫﺒﺮي او ﻳﺎ ﺗﻨﻈﻴﻤﯧږي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﻴډﻳﺎ و ځﻴﻨﻮ ﻣﻈﺎﻟﻤﻮﺗﻪ د ﺧﻠګﻮ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫راواړوي‪ ،‬د ﺧﻠګﻮ ډﯦﺮه ﺧﻮاﺧﻮږي او ﻫﻤﺪردي راﭘﻴﺪا ﻛﯧږي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﭘﻮﻟﻴﺴﻮ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د اﻻﺑﺎﻣﺎ ﭘﻪ اﻳﺎﻟﺖ ﻛﻲ ﻫﻐﻪ ﺗﻮر ﭘﻮﺳﺘﺎن ﭼﻲ د راﻳﻲ ﺣﻖ‬
‫ﻳﯥ ﻏﻮښﺘﻰ‪ ،‬ﺳﺨﺖ وډﺑﻮل او ﺧﻠګﻮ دا ﺟﺮﻳﺎن ﭘﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻛﻲ وﻟﻴﺪى‪ ،‬ﻧﻮ د‬
‫ﺧﻠګﻮ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو د ‪۱۹۶۵‬ع ﻛﺎل د راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ د ﺣﻘﻮﻗﻮ د ﻗﺎﻧﻮن ‪Voting‬‬
‫‪ Rights Act‬ﭘﻪ ګټﻪ ﺗﻐﻴﺮ وﻛړ‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾129‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻫﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو څﺨﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮه ﻛﯧږي‪ .‬ﻣﻬﺎﺗﻤﺎ ګﺎﻧﺪي‪ ،‬د ﻋﺪم‬
‫ﺗﺸﺪد د اﻋﺘﺮاﺿﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻻري‪ ،‬د ﻫﻨﺪ د آزادۍ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﻪ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو څﺨﻪ ﻛﺎر‬
‫واﺧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﻮ زوړ‪ ،‬ډﻧګﺮ او ﻋﻴﻨﻜﻲ ﺳړي ﭼﻲ ﻟﻮﻧګ ﺑﻪ ﻳﻲ وﻫﻠﻰ و‪ ،‬د اﻋﺘﺮاﺿﻮﻧﻮ‬
‫رﻫﺒﺮي ﭘﺮ ﻏﺎړه درﻟﻮده‪ .‬ده ﺧﭙﻞ د اﻏﻮﺳﺘﻠﻮ ﻛﺎﻟﻲ ﭘﺨﭙﻠﻪ اودل او ﺑﺮﺗﺎﻧﻮﻳﺎن ﻳﯥ‬
‫ﭘﻪ دې ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛړل ﭼﻲ ﻛﻪ دوى ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﭘﺮې ﻧږدي‪ ،‬دى ﺑﻪ ﻟﻪ ﻟﻮږي ځﺎن‬
‫ووژﻧﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﭼﻲ ګﺎﻧﺪي ﻣﻨځﺘﻪ راووﺳﺖ دوﻣﺮه ﻗﻮت وﻣﻮﻧﺪ ﭼﻲ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ‬
‫ﻣﺠﺒﻮره ﺳﻮه ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﻪ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۴۷‬ﻛﻲ آزادي ورﻛړي‪.‬‬
‫ﻋﻴﻨﻲ ﺗﻮګﻪ د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﯥ ﺗﻌﻴﻦ داﺳﻲ ﻛﯧږي ﭼﻲ ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ څﺨﻪ د دوى ﻛﻠﻨﻰ‬
‫د ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﺷﻜﻞ او ﺟﻮړښﺖ‪:‬‬
‫ټﻮﻟﻨﭙﻮﻫﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ډول دا ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﻛړې ده ﭼﻲ څﻮك د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺎب څﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻮي‪ .‬ښﻜﺎره ﺧﺒﺮه ده ﭼﻲ ﻫﻴڅ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛټﻪ ګﻮري ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ‬
‫ﺳﻞ د ﻳﻮ ﺷﻲ ﻃﺮﻓﺪاره او ﻳﺎ ﭘﺮ ﺿﺪ ﻧﻪ وي‪ .‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﻟﻪ ‪۶۰‬‬
‫څﺨﻪ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ‪ ۷۰‬ﭘﻮري ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻳﺎ ﻋﺪم ﻣﻮاﻓﻘﺖ ډﯦﺮ ﻛﺎﻓﻲ ﻋﺪد دئ‪ .‬ﻣﻮږ د‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛټﻪ ګﻮرﻳﻮ ﺗﺮ ﻣﻴﺎﻧځ ﺗﻔﺎوﺗﻮﻧﻪ ﻟﻪ اﺣﺼﺎﺋﻴﻮي ﭘﻠﻮه ﺗﺮ څﻴړﻧﻲ ﻻﻧﺪي‬
‫ﻧﻴﺴﻮ‪ .‬ﻣﻮږ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ څﯧړﻧﻮ ﻛﻲ ﭘﻪ ﺧړ ﺳﻴﻮري ﭘﺴﯥ ګﺮزو ﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﻮر او ﺳﭙﻴﻦ‬
‫ﭘﺴﯥ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻣﻮږ د ﭘﺎم وړﺗﻔﺎوﺗﻮﻧﻪ و ﻣﻮﻧﺪل‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻛﻮﻻى ﺳﻮ دا څﺮګﻨﺪه ﻛړو‬
‫ﭼﻲ ﻣﺜﻼً ﻛﻮﻣﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛټﻪ ګﻮري ﭘﺮ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﭘﻪ څﻪ ډول اﻏﯧﺰه ﻛﻮي‪ .‬د‬
‫ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻜﺎﻧﺪﻳﻨﻮﻳﺎﻳﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﺎﺗﻮ ﻏﻮره ﺗﻮب‬
‫)رﺟﺤﺎن( ښﻜﺎره دئ‪ .‬ﻛﺎرګﺮه ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮات ﺗﻪ راﻳﻲ ورﻛﻮي او‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻴﺎ و ﻧﻮرو ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎرو ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﻪ راﻳﻪ ورﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﻻﺗﻴﻨﻪ اروﭘﺎ‬
‫ﻛﻲ ﺑﻴﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﺎت دوﻣﺮه واﺿﺢ ﻧﻪ دي‪ .‬د ﻛﺎرګﺮي ﻃﺒﻘﯥ راﻳﻲ ﺗﻴﺘﻲ دي‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ښﻰ‪ ،‬ﻛﻴڼ او ﻣﺎﺑﻴﻨﻲ ګﻮﻧﺪﻧﻮ ﺗﻪ راﻳﻲ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﭘﻪ ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﯥ ﭘﻮري اړه درﻟﻮدل‪ .‬ﻣګﺮ د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړي ﭘﻪ اﺧﻴﺮه‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‪:‬‬
‫ﻛﺎرل ﻣﺎرﻛﺲ ﺗﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﺎت ډﯦﺮ څﺮګﻨﺪ او واﺿﺢ وه‪ .‬ده دا ﭘﯧﺶ‬
‫ﺑﻴﻨﯥ وﻛړه ﭼﻲ ﻛﺎرګﺮان ﺑﻪ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﺎن ﺳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ ﻓﻘﻂ ځﻴﻨﻲ‬
‫ﻛﺎرګﺮان ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﺎن ﺳﻮل‪ .‬ﻣګﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﺎت‪ ،‬ﺣﺘﻰ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮﻛﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﻲ ﺗﻮګﻪ ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ګڼﻞ ﻛﯧږي‪ ،‬ډﻳﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﻟﻪ ډﯦﺮو‬
‫ﻛﻠﻮﻧﻮ راﻫﻴﺴﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻛﺎرګﺮاﻧﻮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﺎﻧﻮ ﺗﻪ د راﻳﻲ‬
‫﴿‪﴾130‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ورﻛﻮﻟﻮ ﭘﺮﺧﻮا دئ‪ ،‬ﻣﺎړه او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻜﻲ اﺷﺨﺎص ﺑﻴﺎ ﺟﻤﻬﻮري ﺧﻮاﻫﺎﻧﻮ ﺗﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻟﺮي‪ .‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ دا ﺻﺮف ﺗﻤﺎﻳﻼت دي‪ ،‬او ﻫﺮ وﺧﺖ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻋﻨﺎﺻﺮو‬
‫څﺨﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮه ﻛﯧږي‪ .‬ﺑﯧﻮزﻟﻲ او ﻏﺮﻳﺐ ﺧﻠګ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ او‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎره وي‪ ،‬ﻣﺎړه ﺧﻠګ ﺑﻴﺎ زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﻟﻴﺒﺮال‬
‫او ﺣﺘﻰ اﻓﺮاﻃﻲ وي‪.‬‬
‫د اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﯥ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻮل او ﺗﻌﻴﻨﻮل ګﺮان ﻛﺎر دئ‪ .‬د ﺗﻌﻴﻦ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻲ‬
‫دوې ﻻري ﻣﻮﺟﻮدي دي‪ ،‬ﻳﻮه ﻋﻴﻨﻲ ]‪ [objective‬او ﺑﻠﻪ ﻋﻨﺪي ]‪ .[subjective‬ﭘﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺪ وﭘﻮښﺘﻞ ﺳﻲ‪ .‬ﻋﻨﺪي ﻻر ﻳﯥ دا ده ﭼﻲ ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ څﺨﻪ ﭘﻮښﺘﻨﻪ وﺳﻲ ﭼﻲ‬
‫دوى ﭘﻪ ﻛﻮﻣﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪ .‬ښﺎﻳﻲ ﻫﻐﻪ ﺧﻠګ ﭼﻲ ډﯦﺮ ﻋﺎﻳﺪ ﻟﺮي ﻫﻢ‬
‫ځﺎﻧﻮﻧﻪ د ﻟﻮړي ﻃﺒﻘﯥ وﻧﻪ ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﻪ ﭘﻮري‬
‫ﺗړي‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﻛﻪ داﺳﻲ ﻫﻢ ﻧﻪ وي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ ﺣﺘﻰ ﺑډاﻳﺎن‪ ،‬د ﺧﭙﻠﻲ ﻏﺮﻳﺒﺎﻧﻪ ﺳﺎﺑﻘﯥ ﻟﻪ‬
‫اﻣﻠﻪ‪ ،‬ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻣﻨځﻨۍ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬دا ﭼﻲ ﻳﻮ څﻮك ﭘﻪ څﻪ ډول ﭘﻴﺴﯥ ګټﻲ ښﺎﻳﻲ ﺗﺮ‬
‫دې ﭼﻲ څﻮﻣﺮه ﭘﻴﺴﯥ ګټﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻢ وي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﺮوﻧﺪګﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎره وي‪ .‬ﻣﻌﺪن ﭼﻴﺎن )ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎﻧﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻛﺎرﻛﻮي( او د‬
‫ﻓﻮﻻدو د ﻓﺎﺑﺮﻳﻜﻮ ﻛﺎرګﺮان ﺑﻴﺎ داﺳﻲ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﭼﻲ ﻣﻨﻄﻘﻮي او ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻓﻜﺘﻮروﻧﻪ ﭘﺮ زﻳﺎت ﺳﻲ‪ ،‬ډﯦﺮ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ زﻳﺎﺗﻲ راﻳﻲ ﭘﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻧﺪي وﻻړي وي‪،‬‬
‫ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺬﻫﺒﻲ واﻟﻰ )ﻳﻌﻨﻲ دا ﭼﻲ څﻮك ﻣﺬﻫﺐ‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺒﻮي او څﻮك ﻳﻲ ﻧﻪ ﺗﻌﻘﻴﺒﻮي( ﭘﺮ راﻳﻮ ﺑﺎﻧﺪي اﺛﺮ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻓﺮﻗﻪ )ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ ﻳﺎ ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎﻧﺖ( اﺛﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې وروﺳﺘﻪ څﻮ ﻟﺴﻴﺰو ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﺴﺒﻲ ﺗﻮګﻪ د‬
‫ﻛﻲ د ﺧﻠګﻮ ﻋﺎﻳﺪ ډﯦﺮ ﻏﻴﺮﻣﺴﺎوي ﺳﻮ‪.‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۷۹‬ﻛﻲ د ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻋﺎﻳﺪ ﭼﻲ‬
‫د ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ او ﻳﺎ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ زﻳﺎت ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺧﺎوﻧﺪان وه‪ ،‬ﺗﺮ ﻫﻐﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﭼﻲ د ﺑﻜﻠﻮرﻳﺎ‬
‫ﭘﻪ ﺳﻮﻳﻪ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻳﯥ درﻟﻮدل‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۳۱‬زﻳﺎت ﺳﻮ‪ ،‬او دا ﻋﺪد ﭘﻪ ‪۲۰۰۶‬ع‬
‫ﻛﺎل ﻛﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً دوه ﭼﻨﺪه ﺳﻮ‪ .‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ د ﺻﻔﺮ اﻋﺸﺎرﻳﻪ ﻳﻮ ﻟﻮړ ﻋﺎﻳﺪو ﻛﺴﺎﻧﻮ‬
‫ﻋﺎﻳﺪ ډﯦﺮ زﻳﺎت ﻟﻮړ ﺳﻮ‪ ،‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ د ﻓﺎﺑﺮﻳﻜﻮ ﻛﺎرګﺮان ﺑﯧﻜﺎره ﻛړه‬
‫ﺳﻮل او ﻛﺎروﻧﻪ ﻳﯥ ارزاﻧﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮﺗﻪ وﻟﯧږدول ﺳﻮل‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾131‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻢ )ښﻮوﻧﻪ اوروزﻧﻪ(‪:‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺳﻮﻳﻪ ﻟﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﯥ ﺳﺮه اړه ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﺨﭙﻞ وار ﺳﺮه ﺑﻴﺎ ﻟﻪ‬
‫ﻗﻄﺒﻲ ﻛﯧﺪﻟﻮ )ﺟﻼ واﻟﻲ( ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻟﻪ ﻛﺎﻟﺞ ﻳﺎ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن څﺨﻪ ﻓﺎرﻏﻪ‬
‫ﺳﻮي ﻛﺴﺎن ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﻮ او د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻲ ﺗﻜﻨﺎﻟﻮﺟۍ ﭘﻪ ﺷﺮﻛﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻟﻮړي‬
‫ﺗﻨﺨﻮاګﺎﻧﻲ اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻲ دا ډول ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺳﻮﻳﻪ وﻧﻪ ﻟﺮي ﻟﻪ ډﯦﺮو ﺳﺘﻮﻧﺰو‬
‫ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ وي‪ .‬ﺑډاﻳﺎن ﺧﭙﻠﻮ اوﻻدوﻧﻮ ﺗﻪ د ښﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاﺑﺮوي‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ دوى ﺧﭙﻞ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻣﻮﻗﻒ ﺧﭙﻠﻮ اوﻻدوﻧﻮ ﺗﻪ وراﻧﺘﻘﺎﻟﻮي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻟﻮړو ﺗﺤﺼﻴﻼﺗﻮ ﺧﺎوﻧﺪان ﭘﻪ ﻏﻴﺮ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻟﻴﺒﺮال او ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ډﯦﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر‬
‫وي‪ .‬ﺳﺮوې ګﺎﻧﻲ دا ښﻴﻲ ﭼﻲ د ﻛﺎﻟﺞ او ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن د ﺳﻮﻳﯥ ﺧﻠګ د ډﯦﺮ ﺗﺤﻤﻞ‬
‫ﺧﺎوﻧﺪان وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﺳﺮه ﻣﻴﻨﻪ ﻟﺮي‪ ،‬او د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ او اﻓﻜﺎرو د‬
‫اورﯦﺪﻟﻮ ډﯦﺮه ﺣﻮﺻﻠﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻛﻮر‪ ،‬وﻇﻴﻔﯥ او اوﻻدوﻧﻮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻮﻧﻪ ور ﭘﻪ ﻏﺎړه ﺳﻲ‪ ،‬ﺧﻠګ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎرۍ ﺗﻪ‬
‫ﻣﺬ ﻫﺐ‪:‬‬
‫ﻣﺬ ﻫﺐ زﻳﺎت وﺧﺖ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ او د ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﭘﻪ ﺗﺸﻜﻞ )ﺟﻮړښﺖ(‬
‫ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻣﻬﻢ رول ﻟﻮﺑﻮي‪ .‬ﻟﻪ ﻣﺬ ﻫﺐ څﺨﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﯧﻼ ﺑﯧﻠﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻓﺮﻗﯥ او ﻳﺎ‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ واﻟﻰ او ﻏﻴﺮﻣﺬﻫﺒﻲ واﻟﻰ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ ﻣﺬﻫﺐ‬
‫ﭘﻴﺮوان ﻋﻤﻮﻣﺎً و ﻛﺮﻳﺴﭽﻦ ډﻳﻤﻮﻛﺮات ‪ Christian Democrat‬او د ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎﻧﺖ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻴﺮوان ﺑﻴﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺳﻮﺳﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮات ‪ Social Democrat‬ﺗﻪ راﻳﻲ‬
‫ورﻛﻮي‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ د ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻓﺮﻗﻮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻄﺮح ده‪ .‬ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪،‬‬
‫ﭼﻲ اﻛﺜﺮ ﺧﻠګ د ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﺗﻌﻤﻴﺪ )د ﻋﻤﻴﺪ ﻏﺴﻞ ﭼﻲ ﻋﻴﺴﻮﻳﺎن ﻳﻲ‬
‫ﻣﺎﺷﻮم ﺗﻪ ورﻛﻮي( ﺳﻮي وي‪ ،‬د ﻣﺬﻫﺒﻲ واﻟﻰ او ﻏﻴﺮﻣﺬﻫﺒﻲ واﻟﻲ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح‬
‫دئ‪ .‬دا ځﻜﻪ ﭼﻲ ډﯦﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن د ﻣﺬﻫﺐ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ ﺑﯥ ﺗﻔﺎوﺗﻪ دي‪ .‬ﻫﻐﻪ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن ﭼﻲ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺗﻪ ډﯦﺮ ځﻲ‪ ،‬ډﯦﺮ اﻣﻜﺎن ﻟﺮي ﺧﭙﻠﻲ راﻳﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎرو‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﻪ ورﻛړي‪ .‬ډﯦﺮ ﻟږ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻜﺎن ښﺎﻳﻲ ﻛﻤﻮﻧﺴﺘﺎﻧﻮ ﺗﻪ راﻳﻲ ورﻛړي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﭘﻮﻟﻴﻨډ ﻛﻲ روﻣﻦ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ ﻛﻠﻴﺴﺎ د ﭘﻮﻟﻴﻨډ ﺧﻠګ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛړل ﭼﻲ ﻛﻤﻮﻧﺴﺖ‬
‫رژﻳﻢ ﻟﻪ ﭘښﻮ وﻏﻮرځﻮي او د ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻃﺮﻓﺪار ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ ﻣﺬﻫﺐ ډﯦﺮ ﻋﻤﺪه رول ﻟﻮﺑﻮي‪ .‬د‬
‫ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎﻧﺖ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﯧﺮوان ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺟﻤﻬﻮري ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ راﻳﻲ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫﴿‪﴾132‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ ﻣﺬﻫﺐ ﭘﯧﺮوان ﻳﻴﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ راﻳﻪ ورﻛﻮي‪ .‬ﺗﺮ ډﯦﺮه‬
‫وﺧﺘﻪ ﭘﻮري دا ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻮﺟﻮده وه ﭼﻲ ﻳﻮ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﯧﺪﻻى‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۶۰‬ﻛﻲ ﺟﺎن ﻛﻴﻨﻴډي د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺳﻮ او دا ﭘﺪل ﻣﺎت ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﺳﻦ )ﻋﻤﺮ(‪:‬‬
‫د ﺧﻠګﻮ ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﺑﺎﻧﺪي د ﻋﻤﺮ د اﻏﯧﺰې ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ دوې ﻧﻈﺮﻳﯥ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدي دي‪ .‬ﻳﻮه د ﻋﻤﺮ د دوران او ﺑﻠﻪ د ﻧﺴﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ده‪ .‬د ﻋﻤﺮ د دوران ﻧﻈﺮﻳﻪ‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺮاﺧﻪ ﺗﻮګﻪ ﻣﻨﻞ ﺳﻮې ده‪ ،‬واﻳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ د ﻋﻤﺮ ﭘﻪ ﺗﯧﺮﯦﺪﻟﻮ ﺳﺮه‬
‫ﺑﺪﻟﻮن راځﻲ‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ځﻮاﻧﺎن ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ډول اﻓﺮاﻃﻲ او اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ وي‪ ،‬او ﭘﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ ﭘﺎﺧﻪ ﺧﻠګ ﺑﻴﺎ ﻧﺮم او ﻣﻌﺘﺪل او ﺣﺘﻰ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر وي‪ .‬د ځﻮاﻧﺎﻧﻮ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻮﻧﻪ ﻟږ وي او ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ اﻳډﻳﺎﻟﻴﺴﺖ او ﺑﺎﻏﻲ واوﺳﻲ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﻮي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﻲ وﺧﺖ ﺑﻴﺎ څﻮ ﻧﺴﻠﻮﻧﻪ د ﻫﻐﻮ ﺳﺘﺮو ﭘﯧښﻮ ﺗﺮﺗﺄﺛﻴﺮﻻﻧﺪي وي ﭼﻲ د‬
‫دوى د ژوﻧﺪ ﭘﻪ دوران ﻛﻲ ﭘﯧښﻲ ﺳﻮي وي‪ .‬ﻫﻐﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﭼﻲ ﺟګړې ﻟﻴﺪﻟﻲ وي ﺗﺮ‬
‫ډﯦﺮو ﻛﻠﻮﻧﻮ ﭘﻮري ﻳﯥ ﭘﻪ ﻳﺎد وي او د ﺟﻨګ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد او ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ د‬
‫دوى ﭘﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ اﺛﺮ ښﻨﺪي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻮ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﭼﻲ د‬
‫وﻳټﻨﺎم ﺟﻨګ ﻟﻴﺪﻟﻰ دئ‪ ،‬ﭘﻪ ﻏﺮﻳﺰي ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻗﻮاوو‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ دي‪.‬‬
‫ﺟﻨﺲ )ښځﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻧﺎرﻳﻨﻪ(‪:‬‬
‫ﺣﺘﻰ د ښځﻮ ﺗﺮ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺨﻜﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺲ )ﻳﻌﻨﻲ ښځﻴﺘﻮب ﻳﺎ ﻧﺎرﻳﻨﻪ ﺗﻮب(‬
‫ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺛﺮ درﻟﻮد‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻨﻌﻨﻮي ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻜﻮ ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ‪،‬‬
‫ښځﻲ د ﻧﺎرﻳﻨﻪ وو ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎره وې او د ﻛﻮر‪ ،‬ﻓﺎﻣﻴﻞ او اﺧﻼﻗﻮ ﺳﺮه‬
‫ﻳﯥ ﻋﻼﻗﻪ او اﻧﺪﯦښﻨﻪ زﻳﺎﺗﻪ وي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﻪ او ﭘﺮﺗګﺎل ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ‬
‫ﻫﻴﻮادوﻧﻪ دي‪ ،‬دا ﻣﻮﺿﻮع اوس ﻫﻢ ﺻﺪق ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻠﻪ د ټﻮﻟﻨﻲ ﻟﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﻛﯧﺪﻟﻮ‬
‫ﺳﺮه د ښځﻮ او ﻧﺎرﻳﻨﻪ وو ﭘﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮﻛﻲ ﺑﺪﻟﻮن راځﻲ‪ .‬ښځﻲ ﻟﻪ ﻛﻮره راوزي‪ ،‬ﻛﺎر‬
‫ﻛﻮي‪ ،‬ﭘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ او اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻮ ﺧﺒﺮﯦږي‪ ،‬او ﺧﺎﻣﺨﺎ د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﯧړوﻧﻮ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾133‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻧﻪ ﺗﻌﻘﻴﺒﻮي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ښځﻮ او ﻧﺎرﻳﻨﻪ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ راڅﺮګﻨﺪ ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ اﺣﺼﺎﺋﻴﯥ دا وښﻮوﻟﻪ‬
‫ﭼﻲ ښځﻲ ﺗﺮ ﻧﺎرﻳﻨﻪ وو څﻮ ﻓﻴﺼﺪه زﻳﺎﺗﻲ ﻟﻴﺒﺮال او ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻲ وې‪ .‬د ‪ ۱۹۹۶‬او‬
‫‪ ۲۰۰۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﻧﺘﺤﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د ﻧﺎرﻳﻨﻪ وو ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۱۱‬زﻳﺎﺗﻮ ښځﻮ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ راﻳﻲ ورﻛړې‪ .‬ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ اوﺳﻨۍ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧړۍ ﻛﻲ ﺑﻪ د ښځﻮ‬
‫ﻟﻴﺒﺮال ﻧﻈﺮﻳﺎت درﻟﻮدل ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﺒﺮه وي‪.‬‬
‫ټﺎﻛﻠﻮ ﻛﻲ د ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو د ﺳﺮوې ګﺎﻧﻮ څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻚ او‬
‫د ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﺷﻤﯧﺮﻧﻪ )اﺣﺼﺎﺋﻴﻮي ﺷﻤﯧﺮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻏﻮښﺘﻨﻪ(‪:‬‬
‫ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ ﺧﻠګ د ﻳﻮې ﻣﺴﺌﻠﯥ ﻃﺮﻓﺪاره‪ ،‬ﭘﺮ ﺿﺪ او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﻫﻐﯥ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺎب ﺑﯥ ﺗﺼﻤﻴﻤﻪ وي‪ .‬ﻣګﺮ د ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ د ﺑﯥ اﻃﻤﻴﻨﺎﻧۍ او ﻧﻪ‬
‫ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻓﻜﺘﻮروﻧﻪ دوﻣﺮه زﻳﺎت دي ﭼﻲ ﻣﻮږ دا ﻧﻪ ﺳﻮ وﻳﻼى ﭼﻲ د ﻳﻮې ﻣﺴﺌﻠﯥ‬
‫ﭘﻪ ﻃﺮﻓﺪاري ﻳﺎ ﭘﺮ ﺿﺪ د ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﻳﻮه اﺣﺼﺎﺋﻴﻮي ﺷﻤﯧﺮﻧﻪ ﻣﻮږ ﺗﻪ د اﻋﺘﻤﺎد وړ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﭘﻪ ﻻس راﻛﻮي او ﻛﻨﻪ‪.‬‬
‫د ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ ﻧﻈﺮﻳﺎت زﻳﺎت وﺧﺖ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻣﻨﻈﻢ او ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﺳﻮي ﻣﺎډل ځﻜﻪ ﻧﻪ راﻛښﻴﻮزي ﭼﻲ ډﯦﺮ ﺧﻠګ زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺮه ﺑﯥ‬
‫ﭘﺮوا وي او ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻪ ورﺗﻪ ﻛﻮي‪ .‬د دوى ﻋﻼﻗﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺳﺮه ﭼﻲ د دوى ﭘﺮ‬
‫ژوﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺛﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي ﻛﻤﺰورې وي‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ د ډﯦﺮو ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ځﺎن ﻧﻪ‬
‫ﺧﺒﺮوي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ډﯦﺮو ﺳﺮوې ګﺎﻧﻮ دا ښﻮدﻟﯥ ده ﭼﻲ ﺗﺮ‬
‫ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ زﻳﺎت ﺧﻠګ ﭘﻪ ﻛﺎﻧګﺮس ﻛﻲ د ﺧﭙﻞ ټﺎﻛﻞ ﺳﻮي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻧﻮم ﻧﻪ ﭘﯧﮋﻧﻲ‪.‬‬
‫ځﻜﻪ ﻧﻮ‪ ،‬د ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ‪ ،‬د ټﻮل اوﻟﺲ ﻳﻮ‬
‫وړوﻛﻰ اﻗﻠﻴﺖ و ﺧﺒﺮي رﭘﻮټﻮﻧﻮ او اﺧﺒﺎري ﺳﺮﻣﻘﺎﻟﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ﻳﻮ‬
‫روښﺎﻧﻪ ﻧﻈﺮﺧﺎوﻧﺪان وي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻓﻜﺎرو‬
‫ﺳﺮوې د ﻫﻤﺪﻏﻪ )ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ اﻗﻠﻴﺖ( د ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ښﻜﺎرﻧﺪوى وي‪ .‬ﻟﻪ دې‬
‫ټﻮﻟﻮ اﺑﻬﺎﻣﺎﺗﻮ‪ ،‬د اﻓﺮادو ﻟﻪ ځﺎﻧګړو ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻮ او ﻋﺎﻣﻪ ﺑﯥ ﻋﻼﻗﻪ ګۍ او ﺑﯥ ﺧﺒﺮۍ‬
‫ﺳﺮه‪ ،‬ﺳﺮوې ګﺎﻧﻲ څﺮﻧګﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ د ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ‬
‫واﻗﻌﻲ ﺗﺼﻮﻳﺮ وړاﻧﺪي ﻛړي؟‬
‫د ﻣﻤ ِﺜﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﯥ ‪ sample‬ﻟﻪ ﻻري د ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻓﻜﺎرو ﻣﻌﻠﻮﻣﻮل ﺳﺮوې ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫ﺧﻠګ ﭘﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮﻛﻲ ﺧﭙﺮو ﺳﻮﻳﻮ ﺳﺮوې ګﺎﻧﻮﺗﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻛﺎل‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬ډﯦﺮه ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮه ورځ‪ ،‬اﺣﺼﺎﺋﻴﯥ وﻳﻨﻮ ﭼﻲ د ﺟﻨګ‪ ،‬ﺑﯧﻜﺎرۍ‬
‫﴿‪﴾134‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫او د ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺧﻠګﻮ ﻧﻈﺮ وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ .‬دا ﻛﺎر ﻟﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ‬
‫او ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ﺟﻮړوﻧﻜﻮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ اوس د دې ﺳﺮوې ګﺎﻧﻮ ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻋﻮارﺿﻮ ﺗﺎوده ﺑﺤﺜﻮﻧﻪ روان دي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬آﻳﺎ داﺳﻲ ﻧﻪ ده ﭼﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻏﻮښﺘﻨﻪ ] ‪ [polls‬و ځﻴﻨﻮ ﻏﻴﺮﻗﻄﻌﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮﺗﻪ ﺗﺮ ﺣﺪ زﻳﺎﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮي؟ آﻳﺎ‬
‫داﺳﻲ ﻧﻪ ده ﭼﻲ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﺎن‪ ،‬د ﻧﻈﺮﻏﻮښﺘﻨﻲ ﭘﻪ ﻛﺎروﻟﻮ ﺳﺮه د ﺧﭙﻠﻲ ﺧﻮښﻲ‬
‫ﭘﯧﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻪ ﻗﺎﻃﻊ رﻧګ ورﻛﻮي او ﺧﻠګ ﺑﻴﺎ ﻫﻐﻪ ﻣﻨﻲ؟ آﻳﺎ د ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ګﺎﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻋﻤﻞ دئ؟ آﻳﺎ د ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﭘﻪ ﺗﻌﻴﻨﻮﻟﻮ ﻛﻲ ﭘﺮ ﻧﻈﺮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﭘﻮره‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ؟ څﻮك ﻟﻪ ﺳﺮوې ګﺎﻧﻮ څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻠﻲ؟ د څﻪ ﻣﻘﺼﺪ او ﻫﺪف‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎرول ﻛﯧږي؟ آﻳﺎ ﻣﻮږ ﺑﺎورﭘﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻮ؟‬
‫د ﻧﻈﺮﻏﻮښﺘﻨﻲ ﻻري او ﺗﺨﻨﻴﻜﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫څﺮﻧګﻪ د ‪ ۱۰۰۰‬ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻧﻈﺮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د دوه ﺳﻮه ﻣﻠﻴﻮﻧﻮ‬
‫راﻳﻲ ورﻛﻮوﻧﻜﻮ ﻧﻈﺮﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛړي؟ د دې ﺳﻮال ﺟﻮاب ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻰ دئ‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﺮ‬
‫ﻳﻮه ﺗﺨﻨﻴﻚ راڅﺮﺧﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪي ﺗﻮګﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪:‬‬
‫د ﻧﻤﻮﻧﯥ اﻧﺘﺨﺎﺑﻮل‪:‬‬
‫د ﻧﻤﻮﻧﯥ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﻮﻟﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﭘﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ دوه ﻋﻤﺪه روﺷﻮﻧﻪ ﻛﺎروي‪ .‬ﻳﻮ‬
‫ﻳﯥ د ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪۍ ﺳﻮي ﺳﻬﻤﻴﯥ ﭘﺮ اﺳﺎس د ﻧﻤﻮﻧﯥ ټﺎﻛﻞ دي‪ .‬ﭘﻪ دې روش ﻛﻲ‬
‫ﻫڅﻪ ﻛﯧږي ﭼﻲ د ټﻮﻟﻨﻲ ﻟﻪ داﺳﻲ ﻣﻘﻄﻊ څﺨﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺗﻮګﻪ دټﻮﻟﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ وﻛړاى ﺳﻲ‪ .‬دا ﻛﺎر ډﯦﺮي ﺳﺘﻮﻧﺰي ﻟﺮي‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ‬
‫ﭘﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ )ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﻮﻧﻜﻲ( ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ډﯦﺮ دﻗﻴﻖ ډول د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ‪ x‬ﺷﻤﯧﺮ‬
‫ﻛﺎرګﺮان‪ y ،‬ﺷﻤﻴﺮ ﺳﭙﻴﻦ ﺳﺮي ښځﻲ او ‪ z‬ﺷﻤﯧﺮ ﺟﻤﻬﻮري ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ د‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻮ او ﻣﺼﺎﺣﺒﯥ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎب ﻛړي‪ .‬ﻛﻪ د ﻳﻮه ګﺮوپ ﺷﻤﯧﺮ زﻳﺎت او د ﺑﻞ‬
‫ګﺮوپ ﺷﻤﯧﺮ ﻟږ وي‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻳﯥ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ځﻲ ﭼﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﻳﯥ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ځﻲ‪.‬‬
‫دوﻫﻢ ﻋﻤﺪه روش د اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ګﻴﺮۍ ‪ random sample‬روش دئ ﭼﻲ‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻪ وي‪ .‬ﭘﻪ ﻳﻮه رﻳښﺘﻨﯥ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ګﻴﺮۍ ﻛﻲ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻮښﺘﻞ ﺳﻮي ﻛﺎرﻳګﺮان )او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻛﻮﻣﻪ ﺑﻠﻪ ﻛټﻪ ګﻮري( د ﻓﻴﺼﺪۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ د‬
‫دوى اﺻﻠﻲ ﻧﻔﻮس ﺗﻪ ﻧﮋدې وي‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ګﻴﺮي ‪ ،Randomization‬ﭼﻲ د‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾135‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﯧږي‪ ،‬د ﺳﻬﻤﻴﯥ د ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ډﯦﺮ د اﻋﺘﻤﺎد‬
‫وړ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨځﺘﻪ راوړي‪.‬‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻋﻘﻴﺪې ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﻳﻮ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﻜﻮره ﻳﺎ ﻧﻈﺮ د ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﺟﺰء ﻧﻪ دئ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮل‪:‬‬
‫ﻧﻈﺮﻏﻮښﺘﻨﻪ ډﯦﺮه ګﺮاﻧﻪ ﺗﻤﺎﻣﯧږي‪ ،‬او ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻲ دا ﻛﺎر ﻛﻮي ﻏﻮاړي‬
‫ﺳﭙﻤﺎ وﻛړي‪ .‬ﻟﻪ ﺑﺪه ﻣﺮﻏﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ارزاﻧﻪ ﻣﻴﺘﻮد ﺑﺎﻧﺪي ﺗﺮ ﺳﺮه ﺳﻮې ﻧﻈﺮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻪ ورﻛﻮي‪ .‬ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ارزاﻧﻪ ﻻر دا ده ﭼﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮي ﻧﻤﻮﻧﯥ ﺗﻪ‬
‫ﭘﻮښﺘﻨﻲ ﭘﻪ ﻟﻴﻜﻠﯥ ﺑڼﻪ ﭘﻪ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻛﻲ وروﻟﯧږل ﺳﻲ‪ .‬ﻣګﺮ ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻲ ﻋﻼﻗﻪ‬
‫وﻟﺮي او د ﭘﻮښﺘﻨﻮ ﺟﻮاب ﺑﯧﺮﺗﻪ ﻧﻈﺮ اﺧﻴﺴﺘﻮﻧﻜﻮ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻨﻮ ﺗﻪ ورﻟﯧږي‪ ،‬ډﯦﺮ ﻟږ‬
‫وي‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ د ﺧﭙﻠﻲ ﻛټﻪ ګﻮرۍﭘﻮره ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﻲ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪ .‬ﭘﻪ ټﻴﻠﻴﻔﻮﻧﻲ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ د دې ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺨﻨﻴﻮى ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ د ﻳﻮه ﭘﻪ زړه ﭘﻮري‬
‫ﺟﻮاب ﻻﺳﺘﻪ راوړل ګﺮان ﻛﺎر دئ‪ .‬د ټﻴﻠﻴﻔﻮﻧﻲ ﺳﺮوې ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﻤﭙﻴﻮټﺮ اﺗﻔﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﻮﻣﺮې ﭘﻪ ټﻮل ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ ډاﻳﻞ ﻛﻮﻻى )وﻫﻼى( ﺳﻲ‪ .‬ﻣګﺮ ﻟﻪ ټﻴﻠﻴﻔﻮﻧﻲ ﺳﺮوې‬
‫ګﺎﻧﻮ ﺳﺮه دوه ﭘﺮاﺑﻠﻤﻪ ﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻮداﭼﻲ ډﯦﺮﺧﻠګ ټﻴﻠﻴﻔﻮﻧﻲ ﭘﻮښﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﺟﻮاب ﻧﻪ‬
‫ورﻛﻮي او ﺑﻞ دا ﭼﻲ ډﯦﺮ اﻣﻜﺎن ﺳﺘﻪ ﭼﻲ ﻳﻮازي ښځﻲ‪ ،‬ﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮي‪ ،‬ﺳﭙﻴﻦ‬
‫ﺳﺮي‪ ،‬او ﺑﯧﻜﺎره ﺧﻠګ د ټﻴﻠﻴﻔﻮﻧﻲ ﭘﻮښﺘﻨﻮ ﭘﺮ وﺧﺖ ﭘﺮ ﻛﻮر وي ﭼﻲ ﭘﻪ دې ﺻﻮرت‬
‫ﻛﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺷﻜﻞ اﺧﻠﻲ او د اﻋﺘﻤﺎد وړ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻس ﺗﻪ ﻧﻪ راځﻲ‪ .‬ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ د‬
‫اﻋﺘﻤﺎد وړ ﻣﻴﺘﻮد ﻫﻤﺎﻏﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﻮل دي ﭼﻲ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا ډﯦﺮګﺮان ﺗﻤﺎﻣﯧږي او ﻟﻪ‬
‫ﺑﻠﻲ ﺧﻮا ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﻮوﻧﻜﻰ ﺑﺎﻳﺪ د دې ﻛﺎر ﻟﻪ ﭘﺎره ښﻪ روزل ﺳﻮى وي‪.‬‬
‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﻛﻮم ﺷﻴﺎن ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ؟‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر او ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرﺳﺮه ﺗړﻟﻲ دي ﻣګﺮ ﺳﺮه ﻳﻮ ﺷﻰ ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر ﭘﺮ ﭘﺎﻳښﺖ ﻟﺮوﻧﻜﻮ ارزښﺘﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻈﺮوﻧﻮ او اﻳډﻳﺎوو ﺑﺎﻧﺪ ي‪ ،‬ﭼﻲ ﻟﻪ‬
‫ﺧﻠګﻮ ﺳﺮه ﻟﻪ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ ،‬ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﻮي‪ .‬ډﯦﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ډﯦﺮه ﻛﻠﻜﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪه ﻟﺮي ﭼﻲ ﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻗﺪرت ﺳﺮه ﺑﺎﻟﻘﻮه اﺳﺘﺒﺪاد ﺗړﻟﻰ دئ او ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻛﻨټﺮول ﺳﻲ او ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻮازﻧﻰ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺷﻜﻞ دئ‪ .‬ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﺑﻴﺎ‬
‫د ﺳﻤﺪﺳﺘﻲ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ګﺎﻧﻮ او ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺳﺮه‬
‫﴿‪﴾136‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺳﺮوﻛﺎر ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﻟﻪ اﻧﻔﺮادي ﻣﻔﻜﻮرې ﺳﺮه ﺗﻔﺎوت ﻟﺮي‪.‬د ﺧﭙﻞ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ د‬
‫ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر د ﺳﻴﺎﺳﻲ او اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب وي ﻧﻪ د ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺎب‪ .‬او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﺧﺎﻣﺨﺎ د دې ﻣﻌﻨﻰ ﻧﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ ﺧﻠګ د ﻳﻮې‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻗﻮي‪ ،‬روښﺎﻧﻪ او ټﻴﻨګﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻟﺮي‪ .‬ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ ﻣﻮږ ﻳﯥ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫اﻓﻜﺎر ﺑﻮﻟﻮ‪ ،‬زﻳﺎت وﺧﺖ د څﻮ ﻛﻮﭼﻨﻴﻮ او ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻟﻔﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﭘﺮ دې ﺳﺮﺑﯧﺮه‪ ،‬ځﻴﻨﻲ ﺧﻠګ د ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ واﺿﺢ ﻧﻈﺮ او ﻳﺎ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻪ ﻟﺮي او ډﯦﺮ ﺧﻠګ ﺑﻴﺎ ﻟﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﻋﻼﻗﻪ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د ډﯦﺮو‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ښﺎﻳﻲ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ډﯦﺮ ژر ﺗﻐﻴﺮ وﻛړي‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ ﺑﯥ ﺧﺒﺮي ښﻴﻲ‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۰‬ﻛﺎل ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۷۰‬ﺧﻠﻚ ﭘﻪ دې ﺧﺒﺮ ﻧﻪ وه ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻓﺪراﻟﻲ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺗﻮب ﻟﺮي‪ .‬ډﯦﺮو ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ د ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺳﻢ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻫﻢ ﻧﻪ‬
‫وي وړاﻧﺪي ﺳﻮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۶‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻳﻮې ﻧﻈﺮﻏﻮښﺘﻨﻲ دا وښﻮدﻟﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ‬
‫ﻛﻲ ‪ ۵۰‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن اوس ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﻓﻜﺮ دي ﭼﻲ ﻋﺮاق د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺒﺎﻫۍ وﺳﻠﯥ‬
‫درﻟﻮدې‪ ،‬او ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۶۴‬ﺧﻠګ ﭘﻪ دې ﻓﻜﺮ وه ﭼﻲ ﺻﺪام ﺣﺴﻴﻦ ﻟﻪ اﻟﻘﺎﻋﺪه‬
‫ﺳﺮه ټﻴﻨګﻲ اړﻳﻜﻲ درﻟﻮدې‪ .‬دا ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ درې ﻛﺎﻟﻪ د دې ادﻋﺎ ﭘﺮ‬
‫ﺧﻼف ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻴډﻳﺎ ﻛﻲ ﺧﭙﺮﯦﺪل‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾137‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾138‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ )ډﻳﺎﻟﻮګ( ﺷﺎﻣﻞ وي ﭼﻲ ﭘﻪ ډﻟﻪ ﻳﻴﺰه ﻣﻴډﻳﺎ ﻛﻲ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﺗﺮ ‪ ۱۹۳۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﭘﻮري ﻻﻫﻢ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ او‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻲ ﻟﻪ ﻣﺦ ﭘﻪ ﻣﺦ ﻛﻤﻴﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ څﺨﻪ ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻛﯧﺪى‪.‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻓﺼﻞ‬ ‫ﻛﺎﻧﺪﻳﺪان ﺑﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﺣﻮزه ﻛﻲ د درﺧﺘﻲ ﭘﺮ ﻛﻮﻧﺪه ﺑﺎﻧﺪي ودرﯦﺪل‬
‫)ﭘﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ دا ﻛﺎر ﺑﺎب و( او د راﻳﻲ ورﻛﻮوﻧﻜﻮ وړوﻛﻮ ډﻟﻮ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ ﺧﺒﺮي‬
‫ﻛﻮﻟﯥ او ﭘﻪ دې ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ دوى ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ څﺨﻪ د ﺣﻤﺎﻳﯥ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮﻟﻪ‪ .‬ﻣګﺮ د‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ارﺗﺒﺎط )ﻛﻤﻴﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ( او ﻣﻴډﻳﺎ‪:‬‬
‫ټﻠﻮﯦﺰﻳﻮن ﭘﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راﺗﻠﻠﻮ او د اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻟﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻮ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎﺗﻮ ﺳﺮه ﻧﻮر دا‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻴډﻳﺎ ‪ mass media‬ﻫﺮ وﺧﺖ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﭙﻞ وزروﻧﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻛﯧﺪوﻧﻜﻰ ﻧﻪ دئ‪.‬‬
‫ﻏﻮړوﻟﻲ دي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﻲ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د ﻛﺎل ‪ ۱۸۲۸‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﭼﻲ‬
‫د ډﻟﻪ ﻳﻴﺰي ﻣﻴډﻳﺎ ﻟﻪ ﻻري ﻛﺎﻧﺪﻳﺪان او ﻧﻮرﺳﻴﺎﺳﺘﻮال )ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺪاران(‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ اﻧﺪرﻳﻮﺟﻜﺴﻦ د ﺟﺎن ﻛﻴﻮﻧﺴﻲ ادم ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﺳﻮ‪ ،‬د‬
‫و ﻧﺎﻣﺤﺪوده ﺷﻤﯧﺮ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ رﺳﯧﺪه ګﻲ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ او د ﻣﺦ ﭘﻪ ﻣﺦ ﻛﻤﻴﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻲ ډﻳﺮه ﻛﺮﻏﻴړﻧﻪ )ﻣﻴډﻳﺎﻳﻲ ﻣﺒﺎرزه( وه‪ .‬ﭘﻪ دې ﻣﺒﺎرزه ﻛﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻳﯥ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﺳﻮې ﻧﺘﻴﺠﻪ ډﯦﺮه زﻳﺎﺗﻪ ده‪ .‬ﻛﻪ څﻮك ﭘﻪ ټﻠﻮﯦﺰﻳﻮن ﻛﻲ‬
‫ځﻴﻨﻮ ﺟﺮاﻳﺪو ﺟﻜﺴﻦ او د ﻫﻐﻪ ﻣﯧﺮﻣﻦ ﭘﻪ ﺑﺪ اﺧﻼﻗﻴﻮ ﻣﺘﻬﻢ ﻛړل‪ .‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۰۴‬‬
‫وﻳﻨﺎ وﻛړي‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﻠﻴﻮﻧﻮﻧﻮ ﺧﻠګ ﻳﯥ اورﯦﺪﻻى او ﻟﻴﺪﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻪ څﻮك ﭘﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬ټﻴډي روزوﻳﻠټ د )ﻣﻴډﻳﺎ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ( و‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﻳﯥ ډﯦﺮه زﻳﺎﺗﻪ‬
‫څﻮﻣﺮه ﻟﻮﻳﻪ ﻏﻮﻧډه ﻛﻲ وﻳﻨﺎ وﻛړي ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﺗﺮ ﻳﻮ څﻮ زرو ﻛﺴﺎﻧﻮ زﻳﺎت ﻳﯥ ﻧﻪ ﺳﻲ‬
‫ﺗﻜﻴﻪ درﻟﻮده‪ .‬ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ روزوﻳﻠټ ﻫﻢ د راډﯦﻮ او ﭘﻪ ﺳﻠﻬﺎوو ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ‬
‫اورﯦﺪﻻى‪.‬‬
‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻻري د ﺧﭙﻠﻮ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ګﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﺧﻠګﻮ ﻣﻼﺗړﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛﺎوه‪ .‬ﻧﻦ‬
‫ﻣګﺮ ډﻟﻪ ﻳﻴﺰه ﻣﻴډﻳﺎ ﻳﻮ ﻃﺮﻓﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ دئ‪ .‬ﻛﻪ ﺧﻠګ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬
‫ورځ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻴډﻳﺎ ﭘﻪ ﻧړﻳﻮاﻟﻪ ﺳﻄﺤﻪ ﻛﻲ ﻣﻨﻞ ﺳﻮې او ﭘﺮ ټﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺑﺎﻧﺪي ډﯦﺮه‬
‫ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﭘﻴﻐﺎم ﺳﺮه ﭼﻲ د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳﯥ وﻳﻨﻲ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻪ وي‪ ،‬دوى ﻧﻪ ﺳﻲ‬
‫زﻳﺎﺗﻪ ﺗﻜﻴﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺣﺘﻰ ځﻴﻨﻲ ﻣﻨﻘﺪﻳﻦ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﻮي ﭼﻲ ﻟﻮړو ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ ﺗﻪ‬
‫ﻛﻮﻻى ﺧﭙﻞ ﻏﺒﺮګﻮن ورﺗﻪ وړاﻧﺪي ﻛړي‪ .‬ډﻟﻪ ﻳﻴﺰه ﻣﻴډﻳﺎ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت‬
‫ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ د ﻋﻤﺪه ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﺮ اﺳﺎس اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزه ﭘﺮې اﻳښﯥ ده‪ ،‬ﻣﺴﻠﻜﻲ‬
‫ﻣﻮﺟﻮده ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﻘﻮﻳﻪ ﻛﻮي ﻣګﺮ د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻟږ ﺑﺪﻟﻮن‬
‫ﻣﺸﺎورﻳﻦ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪان د ﻣﻴډﻳﺎ ﻟﻪ ﭘﺎره داﺳﻲ ﺳﻜڼﻲ ﻟﻜﻪ دوى ﭼﻲ ﭘﻪ ﺑﺎزار ﻛﻲ د‬
‫راوﻟﻲ‪.‬‬
‫ﺧﺮڅﻼو ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮه ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﺘﺎع وي‪.‬‬
‫ښﺎﻳﻲ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن د ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ ﻟﻴډراﻧﻮ )ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻲ د ﺑﯧﻼ ﺑﯧﻠﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ‬

‫ﻛﻤﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﻜﻠﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت وړاﻧﺪي ﻛﻮي( رول را ﻟږﻛړى وي ځﻜﻪ ﭼﻲ دﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻧﻄﺎﻗﺎن او‬

‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎﻧﻮ ﻟﻪ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ د ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻛﻤﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ ارﺗﺒﺎط ﺗﻪ‬ ‫ﺧﺒﺮﻳﺎﻻن ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ ﻟﻴډران ګﺮزﯦﺪﻟﻲ دي‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻧﻪ ﻳﻮازي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬

‫ﭘﺎم درﻟﻮدﻟﻰ دئ‪.‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ او د ﻛﻤﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه‬ ‫ﭘﻴﻐﺎﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ وړاﻧﺪي ﻛﻮي ﺑﻠﻜﻲ د ﺧﻠګﻮ ﻛﻮروﻧﻮ ﺗﻪ د‬

‫ﻣﻮازي روان وي‪ ،‬او ﭘﻪ دې ﻛﻲ ﺷﻚ دئ ﭼﻲ ﻳﻮ ﺑﻪ ﺑﯥ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ وﺟﻮد وﻟﺮﻻى ﺳﻲ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮوﻧﻮ او اﻳډﻳﺎګﺎﻧﻮ ﭘﻪ رﺳﻮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﭘﻪ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د ټﻮﻟﻨﻲ ﭘﻪ ﺗﻐﻴﺮ ﻛﻲ‬

‫ﻫﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﻤﻞ د ﻛﻤﻴﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ د ﻳﻮه ﻳﺎ ﺑﻞ ﺷﻜﻞ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ دئ‪ .‬ﺧﻮ‬ ‫رول ﻟﻮﺑﻮي‪ .‬ډﯦﺮ ﻣﺒﺼﺮﻳﻦ ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دي ﭼﻲ ﻛﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻧﻪ واى‪ ،‬د‬

‫ﺑﻴﺎ ﻫﻢ‪ ،‬د ﻛﻤﻴﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ ﺑﯧﻼﺑﯧﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ او درﺟﯥ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬د ﺧﻠګﻮ د ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫‪۱۹۶۰‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﻠﻮﻧﻮ د ﻣﺪﻧﻲ ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻧﻬﻀﺖ )ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬

‫ﻧﻈﺮ د ﺑﺪﻟﻮﻟﻮ او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﻫﻐﻪ د ﺗﻘﻮﻳﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﺦ ﭘﻪ ﻣﺦ ﻛﻤﻴﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ‬ ‫ﺗﻮرﭘﻮﺳﺘﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﻣﺴﺎوي ﺣﻘﻮق ورﻛړه ﺳﻮل( ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﺳﻮى ﻧﻪ واى‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬

‫اﺳﺎﺳﻲ او ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ اﻏﯧﺰﻣﻦ ډول دئ‪ .‬ځﻜﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ دې ډول ﻛﻤﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ ﻛﻲ‬ ‫ﭘﻪ ﺟﻨﻮب ﻛﻲ ﻧﮋادي ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺗﻪ ﭘﻪ ﭼﺎﭘﻲ ﻣﻴډﻳﺎ او راډﻳﻮ ﻛﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻪ‬
‫ﻛﯧﺪﻟﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ښﺎﻳﻲ دا ﻛﺎر ﺑﻪ ﻋﻤﺪي و‪ .‬ﻣګﺮ ﺗﻮرﭘﻮﺳﺘﺎﻧﻮ ﺗﻪ د ﻣﺴﺎوي ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻟﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾139‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ورﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺧﻠﻜﻮ ﺧﻮاﺧﻮږي ﻫﻐﻪ وﺧﺖ زﻳﺎﺗﻪ ﺳﻮه ﭼﻲ دوى د‬
‫ټﻠﻮﯦﺰﻳﻮن ﭘﺮ ﭘﺮده وﻟﻴﺪل ﭼﻲ ﭘﻮﻟﻴﺴﻮ ډارووﻧﻜﻲ ﺳﭙﻴﺎن د ﺗﻮرﭘﻮﺳﺘﺎﻧﻮ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ‬
‫آﻣﯧﺰي ﻣﻈﺎﻫﺮې ﺗﻪ وروښﻜﺎرل‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻛﺴﺎن ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دي ﭼﻲ د وﻳﺘﻨﺎم د‬
‫ﺟﻨګ ﭘﻪ ارﺗﺒﺎط ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺧﭙﺮوﻧﻮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺧﻠګ د ﺟﻨګ او ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﺎﻧﺴﻦ ﭘﺮ ﺿﺪ راوﭘﺎرول‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۴‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ ﻟﻪ ﻋﺮاﻗﻲ ﺑﻨﺪﻳﺎﻧﻮ ﺳﺮه د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻋﺴﻜﺮو د ﺑﺪ ﭼﻠﻨﺪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﻋﻜﺴﻮﻧﻮ ﻫﻢ دا ﺷﺎن اﺛﺮ ودرﻟﻮدى‪.‬‬
‫اوﺳﻨﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن د ﻳﻮه ﻳﺎ دوو ﻧﺴﻠﻮ ﻣﺨﻜﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻟﻪ‬
‫ﺧﺒﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ﻟږ ﻋﻼﻗﻪ ﻟﺮي‪ .‬د ﭘﺨﻮا ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻟږ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻪ‬
‫اوري او ﻳﺎ ورځﭙﺎڼﻲ ﻟﻮﻟﻲ‪ .‬د ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻧړﻳﻮاﻟﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﺮ ځﺎى‪ ،‬ﺧﻠګ د روﻏﺘﻴﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺰﻧﻴﺲ او د ژوﻧﺪ د ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺧﺒﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ﻋﻼﻗﻪ ﻟﺮي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺧﻠګﻮ‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺮه ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮګﻪ ﻟږ ﺳﻮې ده او د ﻋﻠﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﻲ ﺑﺤﺚ‬
‫روان دئ‪.‬‬
‫د اوﺳﻨۍ ﻣﻴډﻳﺎ ﺑﯧﻼﺑﯧﻞ اﺷﻜﺎل د ټﻮﻟﻨﻲ و ﺑﯧﻼ ﺑﯧﻠﻮ ډﻟﻮ ﺗﻪ‪ ،‬ﭼﻲ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ‬
‫ﺳﻮﻳﯥ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺪ او ﻋﻤﺮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﺳﺮه ﺑﯧﻠﯧږي‪ ،‬د دﻟﭽﺴﭙۍ وړ دي‪ .‬ﻫﺮ څﻮﻣﺮه ﭼﻲ د‬
‫ﺧﻠګﻮ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺳﻮﻳﻪ ﻟﻮړه وي ﭘﻪ ﻫﻤﺎﻏﻪ اﻧﺪازه ﻟﻪ ﻣﻴډﻳﺎ څﺨﻪ ډﯦﺮه اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻮي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن ﭼﻲ ﻟﻪ ﻛﺎﻟﻴﺞ څﺨﻪ ﻓﺎرﻏﻪ ﺳﻮي وي‪ ،‬او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ آﺳﻮده او‬
‫ﻫﻮﺳﺎ ﺧﻠګ ورځﭙﺎڼﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻠﯥ او ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻟﻮﻟﻲ او ﻫﻢ راډﻳﻮ او ټﻠﻮﯦﺰﻳﻮن ﺗﻪ ﻏﻮږ‬
‫ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬د ټﻴټﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺳﻮﻳﯥ ﺧﻠګ ﺑﻴﺎ ﻟﻪ ﻣﻴډﻳﺎ څﺨﻪ د ﺳﺎﻋﺖ ﺗﯧﺮي ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ﻛﺎر اﺧﻠﻲ او د ﭼﺎﭘﻲ ﻣﻴډﻳﺎ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻟﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن او ﺳﻴﻨﻤﺎ څﺨﻪ ډﯦﺮه اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۹۰‬ﻫﻐﻪ ﺧﻠګ ﭼﻲ ﻟﻮړ ﻋﺎﻳﺪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻤﻪ‬
‫ﺗﻮګﻪ ﻣﺠﻠﯥ او ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ د ﻛښﺘﻪ ﻋﺎﻳﺪ ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ‬
‫ﻛﻲ ‪ ۵۰‬دا ﻛﺎر ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﺳﻦ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﻴډﻳﺎ څﺨﻪ ﭘﺮ اﺳﺘﻔﺎدې ﻛﻮﻟﻮ ﺑﺎﻧﺪي اﺛﺮ ﻟﺮي‪ .‬زاړه ﺧﻠګ د‬
‫ِ‬
‫ځﻮاﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ د ورځﭙﺎڼﻮ او ﻣﺠﻠﻮ ﺳﺮﻣﻘﺎﻟﻮ او ﺧﺒﺮوﻧﻮ ﺗﻪ زﻳﺎﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ځﻮاﻧﺎن ﺑﻴﺎ د ورځﭙﺎڼﻮ د ﺳﺎﻋﺖ ﺗﯧﺮۍ ﺑﺮﺧﻮ ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻣﻴډﻳﺎ‬
‫ورځﭙﺎڼﻲ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۱۰‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ‪ ۲۶۰۰‬ورځﭙﺎڼﻲ‬
‫﴿‪﴾140‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫درﻟﻮدې او د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۵۷‬ښﺎروﻧﻮ دوې ﻳﺎ ﺗﺮ دوو زﻳﺎﺗﻲ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه‬
‫ﭘﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﻲ ورځﭙﺎڼﻲ درﻟﻮدې‪ .‬ﻧﻦ ورځ دا ﺷﻤﯧﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﺗﻪ راﻛښﺘﻪ ﺳﻮې ده‬
‫او د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻟږو ښﺎروﻧﻮ ﻛﻲ دوې ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ورځﭙﺎڼﻲ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬آﻳﺎ ﭘﻪ رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﻛﻲ د دې اﻧﺤﻄﺎط ﻣﻌﻨﻰ دا ده ﭼﻲ ﺧﻠګ د ورځﭙﺎڼﻮ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ او‬
‫ﺳﺮﻣﻘﺎﻟﻮ ﻛﻲ ﺗﻨﻮع ﻧﻪ وﻳﻨﻲ؟ )آزاد ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت( اوس ﻳﻮ ﺑﺰﻧﻴﺲ ګﺮزﯦﺪﻟﻰ دئ‪.‬‬
‫ﻟﻮى ﻛﻮرﭘﻮرﯦﺸﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﺨﭙﻠﻮ ګټﻮ ﭘﺴﯥ ګﺮزي او ﻟﻪ ﺟﻨﺠﺎﻟﻮﻧﻮ څﺨﻪ ځﺎن ﻟﻴﺮي‬
‫ﺳﺎﺗﻲ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ورځﭙﺎڼﻮ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ ۷۵‬د دوى ﻣﻠﻜﻴﺖ دئ‪ .‬د ﻋﻤﻠﻲ‬
‫او ﻫﻢ اﻳډﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ دﻻﻳﻠﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ډﯦﺮي ﻟږ داﺳﻲ ورځﭙﺎڼﻲ ﺳﺘﻪ ﭼﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ښﻜﺎره ﺗﻮګﻪ د ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ګټﻪ وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ .‬د اﻛﺜﺮﻳﺖ ورځﭙﺎڼﻮ ﻋﺎﻳﺪ ﻟﻪ‬
‫اﻋﻼﻧﺎﺗﻮ څﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راځﻲ او د اﻋﻼﻧﺎﺗﻮ ﺑﻴﻪ د ورځﭙﺎڼﻲ ﭘﻪ ﺗﯧﺮاژ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﻪ دې ﻛﺒﻠﻪ ﭼﻲ ورځﭙﺎڼﻲ ﻫﺮ ﻛﻠﻪ د ﻟﻮړ ﺗﯧﺮاژ ﭘﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻲ وي ځﻜﻪ ﻧﻮ داﺳﻲ‬
‫ﺧﺒﺮي ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ﻣﺦ ﺗﻪ ﺑﻴﺎﻳﻲ ﭼﻲ د ﺧﻠګﻮ ﺿﺪﻳﺖ راوﻧﻪ ﭘﺎروي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺧﺒﺮوﻧﻮ ﻛﻲ د واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺮاﻋﺎﺗﻮل د ژروﻧﺎﻟﻴﺰم ډﯦﺮه ﭘﺨﻮاﻧۍ ﻋﻨﻌﻨﻪ ده‪ .‬د‬
‫دې ﻣﺴﻠﻚ ﺧﭙﻞ ﻣﻌﻴﺎروﻧﻪ ﻟﻪ ﺧﺒﺮﻳﺎﻻﻧﻮ څﺨﻪ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺑﯧﻄﺮﻓﺎﻧﻪ او ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺗﻮګﻪ وړاﻧﺪي ﻛړي‪ .‬ﺑﻠﻪ ﺧﺒﺮه دا ده‪ ،‬ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ورځﭙﺎڼﻮ ﻛﻲ زﻳﺎﺗﺮه ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ﺧﺒﺮي آژاﻧﺲ څﺨﻪ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻮي وي‪ .‬د اﺳﻮﺷﻴﻴټډ ﭘﺮﻳﺲ ‪ Associated Press‬آژاﻧﺲ ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ‬
‫ﺗﻮګﻪ زﻳﺎر ﺑﺎﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺧﺒﺮوﻧﻮ ﻛﻲ ﺑﯥ ﻃﺮﻓﻲ وﺳﺎﺗﻲ‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ورځُﭙﺎڼﻲ د ﭘﺨﻮا ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ دوﻣﺮه زﻳﺎت‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺛﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۶۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ اﺗﻴﺎ ﺧﻠګﻮ‬
‫ورځﭙﺎڼﻪ ﻟﻮﺳﺘﻠﻪ‪ ،‬اوس ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﭘﻨځﻮس دا ﻛﺎر ﻛﻮي‪ .‬ځﻮاﻧﺎﻧﻮ ﺧﻮ ګﺮدﺳﺮه‬
‫ورځﭙﺎڼﻮ ﺗﻪ ﺷﺎ ورګﺮزوﻟﯥ ده‪ .‬ﻫﻐﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﭼﻲ ﻟﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺳﺮه را ﻟﻮى‬
‫ﺳﻮي دي ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻟﻮﺳﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ورځﭙﺎڼﻮ ﻣﺤﺘﻮا ﻫﻢ ﺗﺮ ډﯦﺮه ځﺎﻳﻪ اﻋﻼﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي )ﭼﻲ ځﻨﻲ ﺧﻠګ ﻳﻲ د ﻫﻤﺪې اﻋﻼﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﻮﻟﻲ(‪.‬‬
‫راډﻳﻮ ‪:‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ راډﻳﻮ ﻫﻢ د ورځﭙﺎڼﻮ ﭘﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﺧﺘﻪ ده‬
‫او د ﭘﺨﻮا ﭘﻪ ﺷﺎن ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻫﻤﺪا اوس‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ راډﻳﻮ‬
‫ﺳټﯧﺸﻨﻮ ﻣﻠﻜﻴﺖ د درو ﺷﺮﻛﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ دئ‪ .‬ﻳﻮازي د ﻛﻠﯧﺮ ﭼﻴﻨﻞ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾141‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ ﭼﻴﻨﻞ ‪ ۱۲۰۰‬ﺳټﯧﺸﻨﻮﻧﻪ ﭘﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻲ ﻟﺮي‪ .‬ﻣګﺮ د دوو ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺟګړو ﺗﺮ ﻣﻨځ‪ ،‬راډﻳﻮ ډﯦﺮ ﺷﻬﺮت درﻟﻮد او راډﻳﻮﻳﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻮ‪ ،‬ﺗﺒﺼﺮو او ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫اﻋﻼﻣﻴﻮ ډﯦﺮ ﻧﻔﻮذ درﻟﻮدى‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۵۰‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻟﻪ ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫راﺗﻠﻮ ﺳﺮه د راډﻳﻮ اﻫﻤﻴﺖ ﻫﻢ ﻟږ ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﻫﻜﻠﻪ راﭘﻮرﻧﻪ وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎل ﻛﻲ ﭼﻲ ښﺎﻳﻲ ﻫﻐﻮى ﺗﺮ رﺳﻤﻲ وﻳﺎﻧﺪ‬
‫ﺧﺒﺮي ﺳﺮوﻳﺴﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ورځﭙﺎڼﻲ‪ ،‬راډﻳﻮګﺎﻧﻲ او ﺣﺘﻰ ټﻠﻮﯦﺰﻳﻮﻧﻲ‬
‫ﺳټﯧﺸﻨﻮﻧﻪ ﻫﻢ ډﯦﺮ ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﭘﻪ داﺧﻞ ﻛﻲ ﻧﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻮي‪ .‬دوى زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ‬
‫ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﻟﻪ اﺳﻮﺷﻴټډ ﭘﺮﻳﺲ څﺨﻪ اﺧﻠﻲ ﭼﻲ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ زاړه ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻌﻨﻲ واﻳﺮ‬
‫ﺳﺮوﻳﺲ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ .‬ډﯦﺮي ﻣﺸﻬﻮري ورځﭙﺎڼﻲ دا ﻧﻪ ﺧﻮښﻮي ﭼﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﻟﻪ‬
‫واﻳﺮ ﺳﺮوﻳﺲ څﺨﻪ واﺧﻠﻲ‪ .‬د دوى ﻟﻪ ﭘﺎره د اﻓﺘﺨﺎر ﺧﺒﺮه ده ﭼﻲ د دوى ﺧﭙﻞ‬
‫ﺧﺒﺮﻳﺎﻻن رﭘﻮرټﻮﻧﻪ ورﺗﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻛړي‪ .‬ﻣګﺮ زﻳﺎﺗﻲ وړې اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ورځﭙﺎڼﻲ د‬
‫اﺳﻮﺷﻴﯧټﺪ ﭘﺮﻳﺲ ﭘﺮ ﺧﺒﺮوﻧﻮ او ﻋﻜﺴﻮ ﺗﻜﻴﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫اﺳﻮﺷﻴﯧټډ ﭘﺮﻳﺲ ﻳﻮ ﻛﻮﭘﺮاﺗﻴﻒ دئ ﭼﻲ ﻏړي ﻳﯥ د ﺧﭙﻞ ﺗﯧﺮاژ ﭘﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻓﻴﺲ ﺗﺎدﻳﻪ ﻛﻮي )ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ د ورځﭙﺎڼﻲ ﺗﯧﺮاژ زﻳﺎت وي ډﯦﺮ او ﻛﻪ ﻳﯥ ﺗﯧﺮاژ ﻟږ‬
‫وي ﻟږ ﻓﻴﺲ ورﻛﻮي(‪ .‬ﻏړي ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻪ اﺳﻮﺷﻴﯧټډ ﭘﺮﻳﺲ ﺗﻪ‬
‫ورﻛﻮي ﭼﻲ ﻫﻐﻪ ﻳﯥ ﺑﻴﺎ ﻟﻪ ﺳﺮه ﻟﻴﻜﻲ او ټﻮل ﻫﻴﻮاد ﺗﻪ ﻳﯥ وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪.‬‬
‫اﺳﻮﺷﻴﯧټډ ﭘﺮﻳﺲ ﻳﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﻣﺤﺪودو ﺧﺒﺮي ﺳﺮوﻳﺴﻮﻧﻮ څﺨﻪ دئ ﭼﻲ د ﻫﻴڅ ﻳﻮه‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﻣﻠﻜﻴﺖ ﻛﻲ ﻧﻪ دئ او د ﻫﻴڅ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮول او‬
‫څﺎرﻧﻲ ﻻﻧﺪي ﻧﻪ دئ‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ رﻳﻮﺗﺮ ‪ Reuters‬ﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ څﺨﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺳﺘﻪ‬
‫ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛﻮي‪ ،‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ‪ AFP‬او د ﺟﺮﻣﻨﻲ ‪ DPA‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮ څﺎرﻧﻲ ﻻﻧﺪي‬
‫دي او د ﭼﻴﻦ ﺳﻦ ﻫﻮا ‪ Xin Hua‬آژاﻧﺲ ﭘﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻮګﻪ د ﭘﻴﻜﻨګ ﺗﺨﻠﻴﻖ دئ‪.‬‬
‫ﻫﻴڅ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺮ اﺳﻮﺷﻴﯧټډ ﭘﺮﻳﺲ ﺑﺎﻧﺪي ﻛﻨټﺮول ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ ځﻴﻨﻲ ﻧﻮر‬
‫ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻪ وﺟﻮد ﻟﺮي ﭼﻲ د اﺳﻮﺷﻴﯧټډ ﭘﺮﻳﺲ ﻛﻴﻔﻴﺖ او ﻧﻔﻮذ راﻟږوي‪ .‬ﻟﻮﻣړى دا‬
‫ﭼﻲ اﺷﻮﺷﻴﯧټډ ﭘﺮﻳﺲ ډﯦﺮ ﭼټﻚ دئ او ﭘﺮ ﻫﺮه دﻗﻴﻘﻪ ﻳﯥ ﺣﺴﺎب ﻛﯧږي‪ .‬د دې‬
‫ﻣﻌﻨﻰ دا ده ﭼﻲ ډﯦﺮ ﻋﻤﻖ ﺗﻪ ﻧﻪ ځﻲ او راﭘﻮروﻧﻪ ﻳﯥ ﺳﻄﺤﻲ وي‪ .‬دوﻫﻢ دا ﭼﻲ د‬
‫ﺧﺒﺮي ﺳﺮوﻳﺴﻮﻧﻮ د ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻫﻐﻪ دئ ﭼﻲ ﻟﻪ ﻳﻮې رﺳﻤﻲ ﻣﻨﺒﻊ څﺨﻪ‬
‫ﻻﺳﺘﻪ راوړل ﺳﻲ‪ .‬د دوى راﭘﻮروﻧﻪ ﭘﻪ دﻗﺖ ﺳﺮه د ﭘﻮﻟﻴﺴﻮ‪ ،‬ﺳﭙﻴﻨﻲ ﻣﺎڼۍ‪،‬‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ وزارت‪ ،‬د دﻓﺎع وزارت ﭘﻪ ﺷﺎن ﻣﻨﺎﺑﻌﻮ څﺨﻪ راﻏﻮﻧډﯦږي‪ .‬د دوى د‬
‫﴿‪﴾142‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻟﻪ رﺳﻤﻲ ﻣﻨﺒﻊ څﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ ﻧﻪ وي راﻏﻠﻰ ﻧﻮ ﺧﺒﺮ ﻧﻪ دئ‪ ،‬او‬
‫ﻛﻪ ﺧﺒﺮ رﺳﻤﻲ وي ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ رﺷﺘﻴﺎ وي‪ .‬ﻫﻤﺪا ﻋﻠﺖ دئ ﭼﻲ ﺧﺒﺮي ﺳﺮوﻳﺴﻮﻧﻪ د‬
‫ﻧړۍ ډﯦﺮﺗﺎوده او اﻧﻔﺠﺎري ﺣﺎﻻت ﺗﺮ ﺳﺮ ﺗﯧﺮوي‪ ،‬دا ځﻜﻪ ﭼﻲ دوى د ﻳﻮې ﭘﯧښﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺑﺎب د اﭘﻮزﻳﺴﻴﻮن‪ ،‬ﻋﺎدي ﺧﻠګﻮ او ﻳﺎ ﻫﻢ ﭘﻪ ﺑﺎزار ﻛﻲ د ﺳﻮداګﺮو د ﻧﻈﺮ ﭘﻪ‬
‫د ﭘﯧښﻲ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ښﻪ ﺗﺮه او واﻗﻌﻲ ﻧﻈﺮ وﻟﺮي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺧﺒﺮي ﻣﻴډﻳﺎ د اﻳﺮان د‬
‫اﻧﻘﻼب ﭘﻪ واﻗﻌﻲ راﭘﻮر وړاﻧﺪي ﻛﻮﻟﻮ ﻛﻲ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې دﻟﻴﻞ ﻧﺎﻛﺎﻣﻪ راوﺧﺘﻠﻪ‪ .‬زﻳﺎت‬
‫وﺧﺖ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ د ﻳﻮې ﭘﯧښﻲ ﭘﻪ ﺑﺎب ډﯦﺮ ښﻪ ﺧﺒﺮي راﭘﻮر ﻫﻐﻪ وي ﭼﻲ‬
‫ﺧﻠګ د ﭘﯧښﻲ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ څﻪ واﻳﻲ او څﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪:‬‬
‫ﻟﻪ )ﻣﻴډﻳﺎ( څﺨﻪ د اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دئ‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺗﺄﺛﻴﺮﺗﺮ ټﻮﻟﻮ زﻳﺎت دئ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۹۰‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﺧﭙﻞ‬
‫ﺧﺒﺮوﻧﻪ د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻟﻪ ﻻري ﻻﺳﺘﻪ راوړي او اﻋﺘﺒﺎر ﻳﯥ ﺗﺮ ورځﭙﺎڼﻮ زﻳﺎت دئ‪.‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﺮ ﻫﺮ څﻪ اﺛﺮ ښﻨﺪ ﻟﻰ او ﭘﻪ ﻫﺮ څﻪ ﻛﻲ ﻳﯥ‬
‫ﺑﺪﻟﻮن راوﺳﺘﻠﻰ دئ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزې اوس ﭘﺮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺑﺎﻧﺪي راڅﺮﺧﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺮﻳﺎﻟﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن وي ﭼﻲ د ﻣﻴډﻳﺎ ﭘﻪ ﭼﺎرو ﻛﻲ ډﯦﺮښﻪ ﻣﺸﺎورﻳﻦ وﻟﺮي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﻲ ﻛﺴﺎن د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د راﻳﻲ ورﻛﻮوﻧﻜﻮ د ﺷﻤﯧﺮ د ﻛﻤﻮاﻟﻲ او‬
‫ﻫﻢ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺳﺮه د ﺧﻠګﻮ د ﺑﯥ ﻋﻼﻗﻪ ګۍ ﭘړه ﭘﺮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اﭼﻮي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﻲ ﻣﺒﺼﺮﻳﻦ ﭘﻪ دې ﺑﺎور دي ﭼﻲ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزرو ﭘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻲ ﺧﻠګ‬
‫ﻓﻘﻂ د ﻳﻮ څﻮ ﺛﺎﻧﻴﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﻳﻮه ﺗﺮځ ﻛﻲ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ ﺗﻪ د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﺮ ﭘﺮده‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮي‪ ،‬ﭼﻲ دا ﻛﺎر ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﺳﻴﺎﺳﺖ د ﺑﯥ اﻫﻤﻴﺘﻪ او ﺟﺰﺋﻲ ﻛﯧﺪﻟﻮ‬
‫ﺳﺒﺐ ګﺮزﯦﺪﻟﻰ دئ‪ .‬ﭘﻪ اراﻣﻮ اﻋﺼﺎﺑﻮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻠﻰ او ځﺎي ﻳﯥ ﺟﺬاﺑﻮ‬
‫ﺧﺒﺮو ﻧﻴﻮﻟﻰ دئ‪.‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬د ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻴﺪو ﭘﻮري ﻣﺮﺑﻮط دئ‪ .‬ﭘﻪ اﺻﻄﻼح‬
‫)ﺧﺒﺮي ﻛﻮوﻧﻜﻲ ﺳﺮوﻧﻪ( ﺗﺮ راډﻳﻮ زﻳﺎت ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﻧﻪ وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪) .‬ﻣګﺮ ﺧﺒﺮي‬
‫ﻛﻮوﻧﻜﻲ ﺳﺮوﻧﻪ د ﺷﺨﺼﻴﺖ او ځﺎﻧګړﻳﺘﻮب اﺣﺴﺎس او ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ د اﻋﺘﺒﺎر‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾143‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﻨځﺘﻪ راوړي(‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ د ﺧﺒﺮوﻧﻮ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻮوﻧﻜﻲ و داﺳﻲ ډول ﺧﺒﺮي‬
‫راﭘﻮر ﺗﻪ ﭼﻲ د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﺮ ﻣﺦ ښﻪ واﻳﺴﻲ زﻳﺎﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﺧﺒﺮي‬
‫ﺳﺮوﻳﺴﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺧﭙﺮوﻧﻮ ﻛﻲ ﻣﺠﺮدو او ﻋﻤﻴﻘﻮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﺗﻪ ﻟږ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﯧږي‪ .‬ډراﻣﺎټﻴﻜﻲ او ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﭘﯧښﻲ )ﭼﻲ د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻋﻜﺎﺳﺎن ﻳﯥ ﻫﻢ د‬
‫ﺛﺒﺘﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺣﺎﺿﺮوي( ډﯦﺮي زﻳﺎﺗﻲ ﺧﭙﺮﯦږي‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻧﻮرو‬
‫ﺧﺒﺮي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن‪ ،‬د اﻳﺮان د ﭘﺎﭼﺎ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ د ﺧﻠګﻮ د زﻳﺎﺗﯧﺪوﻧﻜﻲ‬
‫ﻧﻔﺮت ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ډﯦﺮو ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره څﻪ ﺧﭙﺎره ﻧﻪ ﻛړل‪ ،‬ﻣګﺮ اﻳﺮان ﺗﻪ د آﻳﺖ اﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ د ډراﻣﺎټﻴﻚ راﺗګ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻳﯥ ډﯦﺮي زﻳﺎﺗﻲ ﺧﭙﺮوﻧﻲ وﻛړې‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬
‫ﻫﻴڅﻜﻠﻪ دا ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﻪ ﻛړه ﭼﻲ د وﻳټﻨﺎم ﺟﻨګ ﭘﺮ څﻪ ﺑﺎﻧﺪي او د څﻪ ﻟﻪ ﭘﺎره و‪،‬‬
‫ﻣګﺮ د ‪ ۱۹۶۸‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎ ل ﻳﻮه ﻟﻨډه ﻓﻠﻤﻲ ﺻﺤﻨﻪ ﻳﯥ وښﻮوﻟﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ د‬
‫ﺳﺎﻳګﻮن د رژﻳﻢ ﻳﻮه ﺟﻨﺮال د وﻳﺘﻜﺎﻧګ ﭘﺮ ﻳﻮه ﻗﺎﺗﻞ ﺑﺎﻧﺪي ډزي وﻛړې‪ .‬دې‬
‫دﻟﺨﺮاﺷﻪ ﺻﺤﻨﯥ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺧﻠګ د ﺟﻨګ ﭘﺮ ﺿﺪ راوﭘﺎرول‪ .‬ﻟﻜﻪ څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ‬
‫ﺧﺒﺮي ﺳﺮوﻳﺴﻮﻧﻪ ﭘﻪ رﺳﻤﻲ ﻣﻨﺎﺑﻌﻮ ﭘﻮري ﭼﻨګﻚ )ﺗړﻟﻲ( دي‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ‬
‫ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﻫﻢ دا رﻧګﻪ ﭘﻪ دﻟﭽﺴﭙﻪ او ﺟﺎﻟﺒﻮ ﺻﺤﻨﻮ ﭘﻮري ﭼﻨګﻚ دي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ‬
‫د اﺑﻮﻏﺮﻳﺐ د ﺑﻨﺪﻳﺨﺎﻧﻲ د ‪ ۲۰۰۴‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل دﻟﺨﺮاﺷﻪ ﺻﺤﻨﯥ ﭼﻲ د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬
‫ﭘﺮ ﻣﺦ ښﻜﺎره ﻛړه ﺳﻮې‪ ،‬د دې ښﻪ ﻣﺜﺎل دئ‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﻪ اﺻﻞ ﻛﻲ ﺗﺮ ﻧﻮرو‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻣﺤﻴﻂ دئ‪ ،‬ځﻜﻪ ﺧﭙﺮوﻧﻲ ﻳﯥ ﺗﺮ ﻣﻐﺰو ګﺎم اړوي او ﻣﺨﺎﻣﺦ زړه ﺗﻪ‬
‫ﻧﻨﻮزي‪ ،‬ﭼﻲ دا ﭘﺨﭙﻠﻪ ډﯦﺮ ﻟﻮى ﻗﻮت دئ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﺪه ﻣﺮﻏﻪ‪ ،‬د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﻛﺎﻣﺮې ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ اﺳﺘﺨﺪاﻣﻮل ډﯦﺮ ګﺮان‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯧږي‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﻴﻮاودو ﻛﻲ‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ دوى ﻫﺮ وﺧﺖ ﺗﺮ ﭘﯧښﻲ‬
‫وروﺳﺘﻪ د ﭘﯧښﻲ ځﺎى ﺗﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ رارﺳﯧږي ﭼﻲ د اﺳﻮﺷﻴﻴټﺪ ﭘﺮﻳﺲ ﻟﺨﻮا‬
‫ﺧﺒﺮ ورورﺳﯧږي‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺑﺎﻳﺪ د ﭘﯧښﻲ ﺗﺮ ﭘﯧښﯧﺪو ﻣﺨﻜﻲ ﺧﺒﺮ وي ﭼﻲ څﻪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ ﻛﺎﻣﺮې او د ﻋﻜﺎﺳۍ ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ ورﺗﻪ آﻣﺎده ﻛړي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻧﻮ‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻄﻘﻮﻧﻮ او رﺳﻤﻲ اﻋﻼﻣﻴﻮ ﺳﺮه ﺟﻮړ‬
‫راځﻲ‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻣﻨﻘﺪﻳﻦ دې ﺗﻪ د ﻣﻴډﻳﺎ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻨځﺘﻪ راوړﻟﻲ ﺳﻮي ﭘﯧښﻲ واﻳﻲ‪.‬‬
‫رﺳﻤﻲ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ اﻋﺘﺮاض ﻛﻮوﻧﻜﻲ ګﺮوﭘﻮﻧﻪ ﭘﻪ دې ﭘﻮﻫﯧږي‪.‬‬
‫ﻣﻈﺎﻫﺮه ﭼﻴﺎن او اﻋﺘﺼﺎب ﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ داﺳﻲ ﻛﺎروﻧﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﭘﻮﻟﻴﺲ ﻳﯥ‬
‫ﭘﻪ ډﻟﻪ ﻳﻴﺰه ﺗﻮګﻪ ﺑﻨﺪﻳﺎن ﻛړي او دا ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻛﻲ ټﻮل ﺧﻠګ ووﻳﻨﻲ‪.‬‬
‫د ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ژورﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﻢ د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻗﻮي ټﻜﻰ ﻧﻪ دئ‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺧﺒﺮ ﭘﻪ‬
‫﴿‪﴾144‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اوﺳﻂ ډول ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬او ﻳﻮ څﻠﻮردﻗﻴﻘﻪ ﻳﻴﺰ راﭘﻮر ژور ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﻟﻪ ډﯦﺮ وﺧﺖ راﻫﻴﺴﻲ د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﻧﻄﺎﻗﺎﻧﻮ ﻣﺸﺮ واﻟټﺮ ﻛﺮوﻧﻜﺎﻳټ‬
‫‪ Walter Cronkite‬ﭘﺮ دې ټﻴﻨګﺎر ﻛﻮي ﭼﻲ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﻳﻮازي )د‬
‫ﺧﺒﺮوﻧﻮ ﺳﺮﻟﻴﻜﻮﻧﻪ( دي‪ ،‬ﻣﻌﻨﻰ ﻳﯥ دا ده ﭼﻲ ﻛﻪ ﻟﻴﺪوﻧﻜﻲ ﻏﻮاړي ژور او ﻣﻔﺼﻞ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻻﺳﺘﻪ راوړي ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮرو ﻣﻨﺎﺑﻌﻮ ﺗﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ وﻛړي‪ .‬ښﻜﺎره ﺧﺒﺮه ده‬
‫ﭼﻲ ډﯦﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ډﯦﺮ ﻋﻤﻴﻖ ﻧﻪ ځﻲ‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ د دوى ورځﻨﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻳﻮازي ﭘﺮ‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن وﻻړ وي‪ .‬دا د ﺗﻌﺠﺐ ﺧﺒﺮه ﻧﻪ ده ﭼﻲ د ﻧﻈﺮ ﻏﻮښﺘﻨﻲ ﺳﺮوې ګﺎﻧﻲ دا‬
‫ښﻴﻲ ﭼﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن د ورځﻨﻴﻮ ﻋﻤﺪه ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﻟږ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن او ﺳﻴﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﭘﺮ څﻮ ﻻرو ﺗﻐﻴﺮراوﺳﺘﻠﻰ دئ‪ .‬ﭘﺮ ګﺪۍ ﻧﺎﺳﺖ‬
‫)ﭘﺮ ﺳﺮ اﻗﺘﺪار( وﻟﺴﻤﺸﺮ ﺗﻪ ﻫﺮ وﺧﺖ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﻫﻐﻪ ﭼﺎﺗﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﭙﻴﻨﻪ ﻣﺎڼۍ‬
‫ﻛﻲ ﻧﺎﺳﺖ وي‪ ،‬ډﯦﺮه ﺗﻮﺟﻪ ﻛﯧږي‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﻪ دې ﻛﺎر ﻛﻲ ﻫﺮ وﺧﺖ ډﯦﺮ ﻻس‬
‫درﻟﻮدﻟﻰ دئ‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ زﻳﺎت ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺗﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ وي‪ ،‬د‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻧﻮرو څﺎﻧګﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﻲ ﺗﻮګﻪ ﻟږ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﯧږي‪ .‬ﻛﺎﻧګﺮس ]ﻣﻘﻨﻨﻪ‬
‫ﻗﻮې[ ﺗﻪ ﻫﻢ ﻟږ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﯧږي او ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﺗﻪ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ دواړو ﻫﻢ ﻟږ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﯧږي‪ .‬د‬
‫دې ډﯦﺮي زﻳﺎﺗﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ذﻫﻦ ﻛﻲ د ﻳﻮ‬
‫ﻫﺮﻛﺎره )ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻲ ﻫﺮ ﻛﺎر ﻳﯥ ﭘﻪ وس ﭘﻮره وي( ﭘﻼر ﺷﻜﻞ اﺧﻴﺴﺘﻰ دئ‪ .‬ﭘﻪ دې‬
‫ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ وي‪ .‬ﻣګﺮ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻛﺎروﻧﻪ ﺧﺮاب ﺳﻲ او‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﯧﺲ ﻳﯥ ﺳﻢ ﻧﻪ ﻛړاى ﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻫﻤﺪا ﻣﻴډﻳﺎ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن د‬
‫ډﯦﺮي ﺗﻮﺟﻪ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬ټﻮﻟﻪ ﻣﻼﻣﺘﻴﺎ ﭘﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ورﻏﻮرځﻮي‪ .‬ﻣﻴډﻳﺎ ﻟﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ څﺨﻪ ﺗﻮﻗﻌﺎت ډﯦﺮ ﻟﻮړ ﺑﻴﺎﻳﻲ ﻧﻮ ځﻜﻪ د ﻛﺎروﻧﻮ د ﺧﺮاﺑﯧﺪﻟﻮ ﭘﺮ‬
‫وﺧﺖ ﻧﺎﻣﯧﻨﺪي ﻫﻢ ﺷﺪﻳﺪه وي‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻣﻨﻘﺪﻳﻦ دا ﺗﻮر ﻫﻢ ﻟګﻮي ﭼﻲ ﻣﻴډﻳﺎ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ ﺗﺎوان ﭘﯧښ ﻛړى دئ‪.‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن او د ﺧﻠګﻮ ﺑﯥ ﻋﻼﻗﻪ ګﻲ‪:‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺼﺮﻳﻦ ﻟﻪ ډﯦﺮ ﭘﺨﻮا راﻫﻴﺴﻲ ﭘﺮ دې ﺷﻜﻤﻦ وه ﭼﻲ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﻪ‬
‫ﺧﻠګﻮ ﻛﻲ ﺑﯥ ﻋﻼﻗﻪ ګﻲ رازﯦږوي‪ .‬د ﻫﺎرورډ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴﺖ‬
‫راﺑﺮت ﭘټﻨﻢ ‪ Robert D. Putnam‬ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دئ ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾145‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﭘﻪ ﻣﺪﻧﻲ او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭼﺎرو ﻛﻲ د ﺧﻠګﻮ د ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﻳﻮ ﻋﻠﺖ ﻫﻢ‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن دئ‪ .‬ﭘټﻨﻢ د ﺧﭙﻠﻮ څﯧړﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ دا څﺮګﻨﺪه ﻛړه ﭼﻲ زاړه ﺧﻠګ‪ ،‬ﻫﻐﻪ‬
‫ﻛﺴﺎن ﭼﻲ ﺗﺮ دوﻫﻤﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې ﻣﺨﻜﻲ زﯦږﯦﺪﻟﻲ دي‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﺗﻪ زﻳﺎت ﻣﻴﻼن ﻟﺮي‪ .‬ﻋﻠﺖ ﻳﯥ دا دئ ﭼﻲ دوى د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺗﺮ‬
‫ﻋﺼﺮ ﻣﺨﻜﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ‪ ۱۹۵۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮﻛﻲ ﭘﻴﻞ ﺳﻮى دئ‪ ،‬روزل ﺳﻮي دي‪ .‬ځﻮاﻧﺎن‬
‫ﭼﻲ د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﻪ ﻋﺼﺮ ﻛﻲ روزل ﺳﻮي دي دا ﺻﻔﺎت ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺑﻞ اﺗﻬﺎم دا دئ ﭼﻲ د ﺗﻠﻮﻳﺰون ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د ﺧﻠګﻮ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ راﻟږ ﺳﻮې ده‪ .‬د ‪ ۱۹۶۰‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل راﻫﻴﺴﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن د‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزې ﻋﻤﺪه وﺳﻴﻠﻪ ګﺮزﯦﺪﻟﯥ ده‪ ،‬ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ‪ ۱۳‬ﻟږ ﺳﻮې ده‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺧﭙﻞ ﻟﻴﺪوﻧﻜﻲ ﻣﺨﻜﻲ ﻟﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻮ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ دوﻣﺮه اﺷﺒﺎع ﻛړي ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻟﻪ راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻋﻼﻗﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ‬
‫ورﻛړي‪ .‬د ﻣﻨﻔﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ څﺨﻪ ﻛﺮﻛﻪ‬
‫وﺳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻮﯦﺪﻳځﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﭘﻴﺴﻮ ﺑﺎﻧﺪي د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ اﻋﻼﻧﻮ‬
‫راﻧﻴﻮل ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮګﻪ ﻣﻨﻊ دي او د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزې وﺧﺖ ﻫﻢ ﻟﻨډ دئ‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د ﺧﻠګﻮ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ زﻳﺎﺗﻪ ده‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻮﯦﺪﻳځﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ د‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزې وﺧﺖ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻳﻮه ﻣﻴﺎﺷﺖ او ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﺗﺮ ﻳﻮه ﻛﺎل ﻻ زﻳﺎت‬
‫دئ‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻳﻮازﻧﻰ ﻫﻴﻮاد دئ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻛﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻋﻼﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﻮګﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻮي ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﻪ ﭘﯧﺨﺮ ﭘﻴﺴﯥ ﻫﻢ ﻏﻮاړي‪ .‬ﭘﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻛﻲ د ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻋﻼﻧﺎﺗﻮ‬
‫ﻣﺼﺮف ﭘﻪ ‪ ۱۹۷۲‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ ‪ ۵.۲۴‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ډاﻟﺮه و‪ ،‬ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۴‬ﻋﻴﺴﻮي‬
‫ﻛﺎل ﻛﻲ دا ﻣﺼﺮف ﺗﺮ ﻳﻮ ﺑﻠﻴﻮن ډاﻟﺮو واوښﺖ‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ځﺎى او وﺧﺖ ﭘﻮري‬
‫اړه ﻟﺮي‪ ،‬د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻳﻮه دﻗﻴﻘﻪ اﻋﻼن ﺗﺮ ﻳﻮ ﻟﻚ ډاﻟﺮو زﻳﺎت ﻣﺼﺮف ﻟﺮي‪ .‬دې‬
‫دوﻣﺮو زﻳﺎﺗﻮ ﻣﺼﺎرﻓﻮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑڼﻪ ور اړوﻟﯥ ده‪ .‬د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ‬
‫د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزې د ﻣﺼﺎرﻓﻮ ﻧﻴﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻣﺼﺮﻓﯧږي‪ .‬ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻮ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺴﺎﺑﻘﻮ ﻛﻲ ﻫﻐﻪ څﻮك ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﻛﯧږي ﭼﻲ ډﯦﺮي ﭘﻴﺴﯥ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ‬
‫ﭘﺮﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ اﻋﻼﻧﻮ ﻣﺼﺮف ﻛړي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬د ټﻮﻟﻮ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻫﻴﻮادو ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﭘﺮ ﻛﻤﻴﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ‬
‫ﺑﺎﻧﺪي ﻟږﺗﺮﻳﻦ ﻛﻨټﺮول ﻟﺮي‪ .‬د ﺗﻠګﺮاف ﻟﻪ اﺧﺘﺮاع را ﻫﻴﺴﻲ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺳﻜﺘﻮر ﺗﻪ ورﭘﺮې اﻳښﻰ دئ ﭼﻲ د ګټﻲ ﭘﺮ‬
‫﴿‪﴾146‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﺳﺎس ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ وﻛړي‪ .‬ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻠګﺮاف او ورﭘﺴﯥ‬
‫ټﻴﻠﻴﻔﻮن ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ وﻧﻴﻮ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺣﻜﻮﻣﺖ د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د‬
‫ﻟﻮﻣړۍ ﺿﻤﻴﻤﯥ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ د ﺑﻴﺎن آزادي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺳﻮې ده‪ ،‬او ﻫﻢ ﭘﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﻲ د آزاد ﺗﺸﺒﺚ د ﻋﻨﻌﻨﯥ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻪ ﻏﻮاړي د ﻛﻤﻴﻮﻧﻴﻜﯧﺸﻦ‬
‫ﭘﻪ ﺳﻜﺘﻮر ﻛﻲ ﻣﺪاﺧﻠﻪ وﻛړي‪ .‬ﭘﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ ﭼﻲ د ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺪرت او‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻪ د ﭘﻼر ﭘﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ﻛﺘﻠﻮ ﻋﻨﻌﻨﻪ ټﻴﻨګﻪ ده‪ ،‬ﭘﺮ ﻛﻤﻴﻮﻧﻴﻜﺸﻦ ﺑﺎﻧﺪي د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨټﺮول دوﻣﺮه ﻋﺎدي ﺧﺒﺮه ده ﻟﻜﻪ د رﯦﻞ ګﺎډۍ دوﻟﺘﻲ ﻣﻠﻜﻴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻴډﻳﺎ او ﺣﻜﻮﻣﺖ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ د ﻣﻴډﻳﺎ رول ﻟﻪ ډﯦﺮ ﭘﺨﻮا څﺨﻪ څﺮګﻨﺪ دئ‪ .‬ﺗﻮﻣﺎس‬
‫ﺟﻔﺮﺳﻦ ﭘﻪ ‪ ۱۷۸۷‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ ﻟﻴﻜﻲ‪" :‬ﻛﻪ زه دې ﺗﻪ اړ ﺳﻢ ﭼﻲ د ﺑﯥ ﻟﻪ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﻳﺎ ﺑﯥ ﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﭘﻪ اړه ﺗﺼﻤﻴﻢ وﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﻧﻮ زه ﺑﻪ‬
‫ﺑﯥ ﻟﻪ ځﻨډه ﺑﯥ ﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻧﺘﺨﺎب ﻛړم"‪ .‬ﭘﻪ روﺳﻴﻪ‪ ،‬اوﻛﺮاﻳﻦ او‬
‫ﻛﻮﻟﻤﺒﻴﺎ ﻛﻲ ﻫﻐﻪ ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﺎن ﭼﻲ ﻟﻪ ﻗﺪرت څﺨﻪ د ﻧﺎوړي اﺳﺘﻔﺎدې او ﻳﺎ ﻓﺴﺎد‬
‫ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ څﯧړﻧﻲ ﻛﻮي ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ وژل ﻛﯧږي او ﻗﺎﺗﻼن ﻳﯥ ﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫دې ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ ﺧﺒﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د دې ﻟﻪ ﭘﺎره ﭼﻲ وﻛﻮﻻى ﺳﻲ ژوﻧﺪي او ﻓﻌﺎل‬
‫ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺧﭙﻞ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﺳﺎﻧﺴﻮروي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻟﻪ ډﯦﺮ وﺧﺖ راﻫﻴﺴﻲ ﭘﺮ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ‪ ،‬د ‪ ۱۹۶۰‬ﭘﻪ اواﺧﺮو او د ‪ ۱۹۷۰‬ﭘﻪ اواﻳﻠﻮ ﻛﻲ د‬
‫ﻣﻴډﻳﺎ او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻳﻮ ډول ﻧﻮي ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت راﻣﻨځ ﺗﻪ ﺳﻮل ﭼﻲ ﺗﺮ‬
‫اوﺳﻪ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬د ﻣﻴډﻳﺎ ﻣﻤﺘﺎزه اړخ زﻳﺎت وﺧﺖ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻛﻲ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ درﻳځ ﻏﻮره ﻛړى دئ‪ .‬وﻳټﻨﺎم او واټﺮګﯧټ ﻳﯥ ښﻪ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ دي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫دواړو ﻣﺜﺎﻟﻮ ﻛﻲ اﺟﺮاﺋﻴﻪ څﺎﻧګﻲ‪ ،‬د دې ﻟﻪ ﭘﺎره ﭼﻲ ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎر آرام ﻛړي‪ ،‬ﻣﻴډﻳﺎ‬
‫ﺗﻪ ﻳﯥ درواغ ووﻳﻞ‪ .‬د ﻣﻴډﻳﺎ ډﯦﺮو ﻏړو د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﺨﻮا د دوى د اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮﻟﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻫﻜﻠﻪ ﺳﺨﺖ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ وښﻮد او د ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻮﻧﻮ او ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ‬
‫رﭘﻮرټﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻻري ﻳﯥ ﭘﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺨﺖ اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ ﭘﻴﻞ ﻛړل‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬
‫ﻧﻜﺴﻦ‪ ،‬ﭼﻲ ﻟﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﻳﯥ ﻟﻪ ﭘﺨﻮا څﺨﻪ ﻻ ﺑﺪ راﺗﻠﻞ‪ ،‬ﺧﺒﺮه ﻧﻮره ﻫﻢ ﭘﺴﯥ ﺧﺮاﺑﻪ‬
‫ﻛړه‪ .‬ده ﻋﺎدت درﻟﻮد ﭼﻲ ﺗﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﺨﻜﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺗﻴﺎره ﻛﻮټﻪ‬
‫ﻛښﯧﻨﻲ څﻮ ﺧﭙﻞ اﻋﺼﺎب آرام ﻛړي‪ .‬ده ﻛﺎروﻧﻪ ﭘﻪ ګﻮښﻲ ﺗﻮب او ﭘټﻮاﻟﻲ ﻛﻲ ﺳﺮ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾147‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺗﻪ رﺳﻮل او ﺧﭙﻞ ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺑﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﺑﯧﻠﻪ دې ﭼﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻴﺎن ﭘﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﺳﻲ‪ ،‬ﺧﻠګﻮﺗﻪ اﻋﻼﻧﻮل‪ .‬ﭘﻪ دې ﻛﺎر د ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻴﺎﻧﻮ ﻛﺮﻛﻪ ﻧﻮره ﻫﻢ ﻟﻪ ده څﺨﻪ‬
‫زﻳﺎﺗﯧﺪﻟﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺳﺎﻳګﻮن )د وﻳټﻨﺎم د ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﭘﺨﻮاﻧﻰ ﻧﻮم ﺳﺎﻳګﻮن و( ﻛﻲ ﺑﻪ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳﺘﺎزو ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻫڅﻪ ﻛﻮﻟﻪ‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﭼﺎرو ﻛﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘګ وښﻴﻲ او ﻳﻮ ښﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧړۍ ﺗﻪ وړاﻧﺪي ﻛړي‪.‬‬
‫ژورﻧﺎﻟﻴﺴﺘﺎن ډﯦﺮ ژر د دې ډول ﺗﻜﺮاري‪ ،‬ﺧﻄﺎ اﻳﺴﺘﻮﻧﻜﻮ او ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻮﻧﻮ څﺨﻪ ﭘﻪ ﺗﻨګ راﻏﻠﻞ او ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮګﻪ‬
‫څﯧړﻧﻲ او ګﺮوﯦږﻧﻲ ﭘﻴﻞ ﻛړې‪ .‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ دوى دا وښﻮدﻟﻪ ﭼﻲ د ﺳﺎﻳګﻮن‬
‫رژﻳﻢ ﻓﺎﺳﺪ او ﺑﻴﻜﺎره رژﻳﻢ دئ‪ ،‬د وﻳﺘﻜﺎﻧګ )د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺿﺪ ﺟﻨګﻴﺎﻟﻲ( ﻗﻮاوي‬
‫ﭘﻪ آزاده ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ ﻫﺮځﺎى ﻛﻲ ګﺮزﯦﺪاى ﺳﻲ او ﺣﻤﻠﯥ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ ،‬او د رژﻳﻢ د‬
‫ﻋﺴﻜﺮو روﺣﻴﺎت ﻛﻤﺰوري دي او ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى د وﻳﺘﻜﺎﻧګ د ﺣﻤﻠﻮ ﻣﺨﻪ‬
‫وﻧﻴﺴﻲ‪ .‬د ﻧﻴﻮﻳﺎرك ټﺎﻳﻤﺰ د ﻳﻮه ځﻮان راﭘﻮرﺗﺮ د زﻳﺎﺗﻮ اﻧﺘﻘﺎدي رﭘﻮرټﻮﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻋﺘﻤﺎد د ﺟﻨﻮﺑﻲ وﻳټﻨﺎم د ﻣﺸﺮ دﻳﻴﻢ ‪ Diem‬ﭘﺮ رژﻳﻢ ﺑﺎﻧﺪي‬
‫ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وﻻړى او ﭘﻪ ‪ ۱۹۶۳‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ ﻳﯥ د ده دﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻻره‬
‫ﻫﻮاره ﻛړه او د ﺧﭙﻠﻮ ﺟﻨﺮاﻻﻧﻮ ﻟﺨﻮا ووژل ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴټ ﺟﺎن ﻣﻴﻮﻟﺮ ‪ John Mueller‬د ﺧﭙﻠﻮ څﯧړﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ‬
‫د ﻧﺨﺒﻪ ګﺎﻧﻮ ﻣﻴډﻳﺎ )‪:(elite media‬‬
‫ﻧﻴﻮﻳﺎرك ټﺎﻳﻤﺰ‪ ،‬واﺷﻨګټﻦ ﭘﻮﺳﺖ او وال ﺳټﺮﻳټ ژورﻧﺎل د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻳﻮ‬
‫وړوﻛﻰ اﻗﻠﻴﺖ ﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ د دې ورځﭙﺎڼﻮ اﻏﯧﺰﻣﻨﺘﻮب ډﯦﺮ زﻳﺎت دئ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫واﺷﻨګﺘﻦ‪ ،‬او ﺣﺘﻰ ﭘﻪ ټﻮﻟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻧﻜﻲ د دې ورځﭙﺎڼﻮ ﺧﺒﺮي‬
‫راﭘﻮروﻧﻪ او ﺳﺮﻣﻘﺎﻟﻲ ډﯦﺮي ﺟﺪي ﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻣﺨﻜښﻪ ﻣﻔﻜﺮﻳﻦ ﭘﻪ دې ورځﭙﺎڼﻮ ﻛﻲ‬
‫ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮﻳﺎت وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ .‬ﻫﻤﺪا ﻋﻠﺖ دئ ﭼﻲ د دې ورځﭙﺎڼﻮ ﺗﺄﺛﻴﺮ د دوى د‬
‫ﺗﯧﺮاژ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ډﯦﺮ زﻳﺎت دئ‪ .‬دې ﺗﻪ د ﻧﺨﺒﻪ ګﺎﻧﻮ ﻣﻴډﻳﺎ ‪ elite media‬ځﻜﻪ‬
‫واﻳﻲ ﭼﻲ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻲ ﻳﯥ زﻳﺎﺗﺮه ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ او د ﻟﻮړو ﺗﺤﺼﻴﻼﺗﻮ ﺧﺎوﻧﺪان دي‪.‬‬
‫ﻧﺨﺒﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ‪ elite press‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻏﻠﻄﻴﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ )ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ‬
‫رﭘﻮرټﻮﻧﻪ( ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﻋﺎدي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت د دوى ﭘﺮ ﺿﺪ د دﻋﻮو ﻟﻪ ﺑﯧﺮي ځﺎن‬
‫﴿‪﴾148‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻧﻪ ورﺗﻪ ټﻴﻨګﻮي‪ .‬ﻧﻴﻮﻳﺎرك ټﺎﻳﻤﺰ ﭘﻪ ‪ ۱۹۷۱‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ د وﻳټﻨﺎم ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د‬
‫ﭘﻨﺘﺎ ګﻮن )د اﻣﺮﻳﻜﯥ د دﻓﺎع وزارت( د اﺳﻨﺎدو ﭘﻪ ﺧﭙﺮوﻟﻮ ﺳﺮه ټﻮﻟﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﺮه‬
‫وﻟړزوﻟﻪ‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۷۲‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ ﭘﻪ واﺷﻨګټﻦ ﭘﻮﺳﺖ ﻛﻲ د واټﺮګﯧﺖ د ﻏﻼ د‬
‫رﭘﻮرټ د ﺧﭙﺮﯦﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ د ﻧﻜﺴﻦ اداره راﭼﭙﻪ ﻛړه ﺳﻮه‪ .‬د وال ﺳټﺮﻳﺖ‬
‫ژورﻧﺎل ورځﭙﺎڼﻪ ﭘﻪ واﺷﻨګټﻦ ﻛﻲ ﭘﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺼﻤﻴﻤﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪي ډﯦﺮه اﻏﯧﺰه‬
‫ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻴډﻳﺎ او د ﻋﺮاق ﺟﻨګ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۳‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ د ﻋﺮاق ﺟﻨګ ﺗﻪ ﭘﻪ ورداﻧګﻠﻮ ﻛﻲ د ﻣﻴډﻳﺎ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﻪ او ﻣﻼﺗړ زﻳﺎت و‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ﺳﭙټﻤﺒﺮ د ﻳﻮوﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧښﻲ د‪ ،‬د ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺷﻤﻮل‪ ،‬د ﺧﻠګﻮ ډﯦﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺑﻮش ﻣﻼﺗړ ﺗﻪ راوﭘﺎرول‪.‬‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﺑﯧﻠﻪ ﭘﻮښﺘﻨﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ادﻋﺎ ﭼﻲ ګﻮاﻛﻲ ﻋﺮاق د ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺒﺎﻫۍ وﺳﻠﯥ‬
‫ﻟﺮي وﻣﻨﻠﻪ‪ .‬ﺗﺮ ﺟﻨګ وروﺳﺘﻪ د ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺒﺎﻫۍ وﺳﻠﯥ وﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪﻟﻲ ﺳﻮې او د ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻪ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﻧﺼﺒﻮل ﻫﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ښﻜﺎري‪ .‬ﻟﻜﻪ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﺨﻮا د ﺧﻄﺎ اﻳﺴﺘﻠﻮ‬
‫اﻧﺘﻘﺎم ﭼﻲ اﺧﻠﻲ‪ ،‬د ﻣﻴډﻳﺎ زﻳﺎﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ اﻧﺘﻘﺎدي ﺳﻮه او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻴﺎ دا ﺷﻜﺎﻳﺖ‬
‫راﭘﻮرﺗﻪ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ ﻣﻴډﻳﺎ ﻋﺎﻣﻪ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ د ﺟﻨګ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺳﻢ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻧﻪ‬
‫ورﻛﻮي‪.‬‬
‫آﻳﺎ د ﻋﺮاق د ﺟګړي ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺧﻠګﻮ د ﻣﻼﺗړ ﻛﻤﻮاﻟﻰ د ﻣﻴډﻳﺎ ګﻨﺎه ده؟‬
‫څﺮګﻨﺪه ﻛړه ﭼﻲ ﭘﻪ ﻟﻮﻣړي ﺳﺮ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺧﻠګﻮ دوه درﻳﻤﻲ ﺑﺮﺧﻲ د‬
‫ﻛﻮرﻳﺎ )‪ ،(۱۹۵۳ - ۱۹۵۰‬وﻳټﻨﺎم )‪ ( ۱۹۷۳ - ۱۹۶۵‬او ﻋﺮاق )‪ ۲۰۰۳‬ﭘﻴﻞ( د‬
‫ﺟګړو ﻣﻼﺗړ ﻛﺎوه‪ ،‬ﻣګﺮ درې ﻛﺎﻟﻪ وروﺳﺘﻪ ﻳﻮازي ﻳﻮ ﭘﺮ درﻳﻤﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻠګﻮ د‬
‫ﺟګړې ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻛﻮﻟﻪ‪ .‬د ﻛﻮرﻳﺎ د ﺟګړې ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن وﺟﻮد ﻫﻢ ﻧﻪ‬
‫درﻟﻮد‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﻣﻮږ ﻧﻪ ﺳﻮ ﻛﻮﻻى ﻟﻪ ﺟګړې څﺨﻪ د ﺧﻠګﻮ د ﻣﻼﺗړ د ﻛﻤﻮاﻟﻲ ﭘړه‬
‫ﭘﺮ ﻣﻴډﻳﺎ ورواﭼﻮو‪ .‬د ﺗﻠﻔﺎﺗﻮ زﻳﺎﺗﻮاﻟﻰ د ﺧﻠګﻮ د ﻣﻼﺗړ د ﻛﻤﺰورﺗﻴﺎ ﻋﻠﺖ دئ ﻧﻪ‬
‫ټﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﻋﻤﻮﻣﺎً اوږده ﺟﻨګﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﺧﻮښﯧږي‪ .‬د ﻋﺮاق ﻟﻪ ﺟګړې‬
‫ﺳﺮه د ﺧﻠګﻮ ﻣﻼﺗړ ډﯦﺮ ژر ځﻜﻪ ﻟږ ﺳﻮ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺒﺎﻫۍ وﺳﻠﯥ وﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪﻟﻲ‬
‫ﺳﻮې‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾149‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻟﺴﻢ ﻓﺼﻞ‬
‫وﻇﺎﻳﻒ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي ﭼﻲ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻪ ﺳﺮه ﻳﻮ ځﺎى واﻟﻲ )وﺣﺪ ت(‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ او ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮو ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻲ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ دوه ﺳﺘﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ زﻳﺎت وﺧﺖ ﻳﻮ ﺷﺎن‬
‫ښﻜﺎري‪ ،‬د دوى اﺻﻠﻲ او ﻋﻤﺪه ارزښﺘﻮﻧﻪ زﻳﺎت وﺧﺖ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺳﺮه ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬زﻳﺎ ت وﺧﺖ د ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ ﺷﺨﺼﻴﺖ او ﭘﺮﺳﻮﻧﺎﻟﻴټﻲ د ده ﺗﺮ ﺣﺰب‬
‫ﻣﻬﻤﻪ وي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻟﻪ ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﺳﺮه دا ﺑﯧﺮه ﺳﺘﻪ ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ دوﻣﺮه ﻛﻤﺰوري ﺳﻮي دي ﭼﻲ ﻫﻐﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﭼﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻳﯥ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮ ﺗﻪ ورﺳﻮي ﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﻛﻮي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ګﻮﻧﺪوﻧﻮ دا ﻛﻤﺰوري د ﺗﻌﺠﺐ ﺧﺒﺮه ځﻜﻪ ده ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻت ﻟﻮﻣړﻧﻰ ﻫﻴﻮاد و‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺮ اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﻴﻮادو ﻳﯥ ډﯦﺮ ﻣﺨﻜﻲ ﭘﺮاخ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راوړل ﭼﻲ د ‪ ۱۸۰۰‬ﻛﺎل د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭘﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ راڅﺮګﻨﺪ ﺳﻮل‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ښﺎﻳﻲ اروﭘﺎﻳﺎﻧﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﭘﻮره او ﻣﻜﻤﻠﻪ ﺗﻮګﻪ ﺟﻮړﻛړي وي‪ .‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﻟﻜﻪ ﭼﻲ دا ﻫﯧﺮه ﻛړې ده ﭼﻲ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ ﻋﻤﺪه اﻓﺰار ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬د ﺷﺎت ﺷﻨﺎﻳﺪر‬
‫‪ Schattschneider‬ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راوﺳﺘﻞ او د‬
‫اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﯥ ﻟﻪ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﺼﻮر ﻛﯧﺪاى ﻧﻪ ﺳﻲ‪.‬؛‬
‫ﻧﻦ ورځ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻪ ټﻮﻟﻮ ټﻮﻟﻨﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻜﻲ دي او ﻛﻪ ﻧﻪ دي‪ ،‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻟﺮي څﻮ اوﻟﺲ ﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺮه وﺻﻞ ﻛړي‪ .‬ﻧﻈﺎﻣﻲ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮراﻧﻮ ﻟﻜﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ ﻓﺮاﻧﻜﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﭼﻴﻠﻲ ﻛﻲ ﭘﻴﻨﻮﺷﯥ او ﭘﻪ ﺑﺮازﻳﻞ ﻛﻲ ﺟﻨﺮاﻻﻧﻮ ﻫڅﻪ وﻛړه‬
‫ﭼﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻟﻐﻮه ﻛړي‪ ،‬ځﻜﻪ دوى د ﻫﻴﻮاد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﺘﻮﻧﺰي ﭘﺮ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ‬
‫ﺗﺎواﻧﻮﻟﯥ‪ .‬ﻣګﺮ ﺣﺘﻰ دې دﻳﻜﺘﺎﺗﻮراﻧﻮ ﻫﻢ د ﺧﭙﻠﻲ ادارې دﺗﻘﻮﻳﯥ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻄﻴﻊ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﺟﻮړ ﻛړل‪ ،‬او ﻛﻠﻪ ﭼﻲ دا دﻳﻜﺘﺎﺗﻮران ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وﻻړل ډﯦﺮ ژر آزاد‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﺟﻮړ ﺳﻮل‪ .‬ﻛﻪ ﻳﯥ ﺧﻮښ وي اوﻛﻪ ﻳﯥ ﺑﺪ ځﻨﻲ راځﻲ‪ ،‬داﺳﻲ ښﻜﺎري‬
‫﴿‪﴾150‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭼﻲ ټﻮﻟﻨﻲ ﺑﯥ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ څﻪ ﻛﻮﻻى ﻧﻪ ﺳﻲ‪.‬‬
‫د ګﻮﻧﺪوﻧﻮ )اﺣﺰاﺑﻮ( د ﻧﺪې‪:‬‬
‫ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ او ﻫﻢ ﭘﻪ اوټﻮرﻳټﺎري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ځﻴﻨﻲ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫د ﺧﻠګﻮ او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻳﻮ ﭘﻞ ‪:‬‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﻳﻮه وﻇﻴﻔﻪ دا ده ﭼﻲ د اوﻟﺲ ﻏﻮښﺘﻨﻲ او ﻫﻴﻠﻲ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮ ﻏﻮږوﻧﻮ ﭘﻮري ورﺳﻮي‪ .‬ﻛﻪ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ وﺟﻮد وﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻳﻮازي‬
‫ﭘﺎﺗﻪ وي او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻪ ورﺗﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﻛﻲ ﭘﻪ ﺷﺎﻣﻴﻠﯧﺪﻟﻮ او ﻳﺎ‬
‫ﻫﻢ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﺧﻠګ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺮﯦﻜړو اﺛﺮ‬
‫وﻟﺮي‪ .‬ﻟږﺗﺮﻟږه‪ ،‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ دا اﺣﺴﺎس ورﺑﺨښﻲ ﭼﻲ دوى ﻫﻢ ګﻮﻳﺎ ﻣﻄﻠﻖ‬
‫ﻛﻤﺰوري ﻧﻪ دي‪ ،‬او دﻏﻪ ﻋﻘﻴﺪه د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻫـﻤﺪا ﻋﻠﺖ دئ ﭼﻲ ﺣﺘﻰ ﭘﻪ د ﻳﻜﺘﺎﺗﻮري رژﻳﻤﻮﻧﻮﻛﻲ ﻫﻢ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ وﺟﻮد ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻮل‪:‬‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻞ ګﺮوﭘﻮﻧﻪ ﻟﻪ ټﻮﻟﻨﻲ ﺳﺮه ﻳﻮ ځﺎي ﻛﻮي او ﻫﻢ ﺧﭙﻠﻮ ﻏړو ﺗﻪ د‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻮﺑﻲ ﻟﻮﺑﻮل ور زده ﻛﻮي‪ .‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﺧﻠګ و ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ او ﻳﺎ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮﺗﻪ ورﭘﯧﮋﻧﻲ‪ ،‬ﺧﭙﻠﻮ ﻏړو ﺗﻪ دا ورښﻴﻲ ﭼﻲ د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﻣﺦ ﻛﻲ څﺮﻧګﻪ وﻳﻨﺎ‬
‫وﻛړي‪ ،‬څﺮﻧګﻪ ﻳﻮه ﻏﻮﻧډه اداره ﻛړي او څﺮﻧګﻪ ﺟﻮړه )ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ( وﻛړي‪ .‬ﭘﻪ دې‬
‫ﺗﻮګﻪ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ د ﺧﭙﻠﻮﻏړو وړﺗﻴﺎ ﭘﻴﺎوړې ﻛﻮي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻛﻲ د ټﻮل ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺗﻘﻮﻳﻪ ﻛﻮي‪ .‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻫﻤﺪا راز د ﻟﻴډراﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ټﺮﯦﻨﻴﻨګ او‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻣﻴﺪاﻧﻮﻧﻪ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟﺤﺎظ‪ ،‬ځﻴﻨﻮ اروﭘﺎﻳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ دا ﻫڅﻪ‬
‫وﻛړه ﭼﻲ ﻳﻮ ﻓﺮﻋﻲ ﻛﻠﺘﻮر )ﻣﺜﻼً د ګﻮﻧﺪ د ځﻮاﻧﺎﻧﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻪ‪ ،‬د ګﻮﻧﺪ د ﻓﻮټﺒﺎل‬
‫ټﻴﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬د ګﻮﻧﺪ ورځﭙﺎڼﻲ او د ښځﻮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻪ( ﻣﻨځ ﺗﻪ راوړي‪.‬‬
‫د راﻳﻲ ورﻛﻮﻧﻜﻮ ﺳﻤﺒﺎﻟﻮﻧﻪ )ﺑﺴﻴﺞ ﻛﻮل(‪:‬‬
‫د ﺧﭙﻠﻮ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزې ﭘﺮ وﺧﺖ‪ ،‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ راﻳﻲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾151‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ورﻛﻮوﻧﻜﻲ راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﻫڅﻮي او د راﻳﻲ ورﻛﻮوﻧﻜﻮ د ﺷﻤﯧﺮ د زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره ﻫﻠﻲ ځﻠﻲ ﻛﻮي‪ .‬ﻛﻪ د ګﻮﻧﺪ اﻋﻼﻧﻮﻧﻪ او ﻫﻠﻲ ځﻠﻲ ﻧﻪ وي‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ډﯦﺮ راﻳﻲ‬
‫ورﻛﻮوﻧﻜﻲ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ واﻧﺨﻠﻲ‪ .‬ډﯦﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮﻫﺎن ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه‬
‫دي ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ګﻮﻧﺪوﻧﻮ د ﻛﻤﺰوري ﻛﯧﺪﻟﻮ او د راﻳﻲ‬
‫ورﻛﻮوﻧﻜﻮ د ﺷﻤﯧﺮ د ﻟږواﻟﻲ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻳﻮ ډول ارﺗﺒﺎط ﻣﻮﺟﻮد دئ‪ .‬ﭘﻪ ﺳﻮﯦډن ﻛﻲ‬
‫ﭼﻲ ډﯦﺮښﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻮي ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻓﻌﺎل دي‪ ،‬د راﻳﻲ ورﻛﻮوﻧﻜﻮ ﺷﻤﯧﺮ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ‬
‫ﻛﻲ ‪ 90‬ﺗﻪ رﺳﯧږي )ﻛﻪ ﻫﻢ اوس ﻟږ ﺳﻮى دئ(‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻣﻨﻘﺪﻳﻦ ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دي‬
‫ﭼﻲ د ګﻮﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﭘﺮوﭘﺎګﻨډه ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﯥ اﻫﻤﻴﺘﻪ ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ د ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺳﺎده ﻛﻮل او روښﺎﻧﻮل راﻳﻲ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ ﺗﻪ د دې ﺗﻮان ورﻛﻮي ﭼﻲ د‬
‫ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻨځ ﻛﻲ ﻣﻮزون اﻧﺘﺨﺎب وﻛړي‪.‬‬
‫]‪ [proportional representation‬ﻳﻮازي ﻫﻐﻪ ﻛﺴﺎن د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭼﻮﻛۍ ګټﻲ ﭼﻲ‬
‫د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎزﻣﺎن او اداره‪:‬‬
‫ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﭼﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت او ﻗﺪرت ﻻﺳﺘﻪ راوړي‬
‫او ﻫڅﻪ ﻛﻮي د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﻛﻲ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺧﻮښﻪ ﺑﺪﻟﻮن راوړي‪ .‬ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ‬
‫ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ اوﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ او ﺳﻨﺎ ﻛﻲ ډﯦﺮي ﭼﻮﻛۍ ﻻﺳﺘﻪ‬
‫راوړي ﻧﻮ د دواړو ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮﻧﻮ ﻣﺸﺮان او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ﺟﺮګﻪ ګﻴﻮ )ﻛﻮﻣﯧټﻮ(‬
‫ﻣﺸﺮان ټﺎﻛﻲ‪ .‬ﻧﻮى ټﺎﻛﻞ ﺳﻮى ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭘﻪ اﺟﺮاﺋﻴﻪ څﺎﻧګﻮ او‬
‫اﻳﺠﻨﺴﻴﻮ ﻛﻲ ‪ ۳۰۰۰‬ﻛﺴﺎن ﻣﻘﺮر ﻛړي ﭼﻲ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ دې وﺗﻮاﻧﻮي ګﻮﻧﺪي ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ‬
‫ﻟږﺗﺮﻟږه د څﻠﻮرو ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﺮﻣﺦ ﺑﻮزي‪) .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ دوره‬
‫څﻠﻮرﻛﺎﻟﻪ ده(‪ .‬ﭘﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻧﺪي د ګﻮﻧﺪ ﻛﻨټﺮول ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ زﻳﺎت دئ‪ ،‬ځﻜﻪ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻪ ﺗﻮګﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ او ﻣﻘﻨﻨﻪ دواړو ﻗﻮاوو ﻛﻨټﺮول و ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ ورﺳﭙﺎري‬
‫ﭼﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ وﻏﻮاړي ﻻﺳﺘﻪ ﻳﯥ ځﻜﻪ راوﺳﺘﻼى‬
‫ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ ګﻮﻧﺪي ډﺳﭙﻠﻴﻦ ډﯦﺮ ﻗﻮي دئ‪ .‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﻫﻢ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻴڅ‬
‫ﻳﻮه ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ګﻮﻧﺪ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺸﭙړ ﻛﻨټﺮول ﻧﻪ ﺳﻲ درﻟﻮدﻻى‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ‬
‫ﺑﻴﻮروﻛﺮاټﺎن ﻫﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ځﺎن ﻛﻲ ﻳﻮ ﻗﻮت ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻫڅﻲ ﻛﻮي د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺸﭙړﻛﻨټﺮول ﻻﺳﺘﻪ راوړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻫﺮ وﺧﺖ ﭘﺮ دې ﻛﺎرﺑﺎﻧﺪي ﻧﻪ ﺳﻲ‬
‫ﺑﺮﻳﺎﻟﻲ ﻛﯧﺪاى‪.‬‬
‫ﺧﭙﻠﺴﺮي ﻧﻪ ﻛﻮي او ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ګﻮﻧﺪ د ﺗﺼﺎﻣﻴﻤﻮ ﭘﺮ اﺳﺎس راﻳﻲ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫﴿‪﴾152‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬درې ټﻜﻲ د ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻲ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻟﺮي‪ :‬د ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ درﺟﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ دګﻮﻧﺪ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ‪ ،‬او دا ﭼﻲ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﻟﺤﺎظ ﭘﻪ څﻪ ﺗﻮګﻪ ﭼﻠﯧږي )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺴﯥ ﻟﻪ ﻛﻮﻣﻲ ﺧﻮا ورﺗﻪ راځﻲ(‪.‬‬
‫)‪ (۱‬ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ‪:‬‬
‫د ګﻮﻧﺪ د ﻣﺸﺮﺗﺎﺑﻪ ﻛﻨټﺮول ﭘﺮ ﻫﻐﻮ ﻏړو ﺑﺎﻧﺪي ډﯦﺮ ﻣﺘﻔﺎوت دئ ﭼﻲ د‬
‫ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮااﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮﺗﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮي وي‪ .‬اﺳﺮاﺋﻴﻞ د ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ د ټﺎﻛﻠﻮ‬
‫ډﯦﺮ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰﺳﻴﺴټﻢ ﻟﺮي‪ ،‬ﻫﺮ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﺳﻄﺤﻪ ﻛﻲ ‪ ۱۲۰‬ﻧﺎﻣﺰدان د ﻛﻨﺴﺖ‬
‫‪) Knesset‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن( ﻟﻪ ﭘﺎره ﻧﻮﻣﻮي‪ .‬د ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګۍ د ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‬
‫د ﻧﺎﻣﺰداﻧﻮ د ﻟﻴﺴﺖ ﭘﻪ ﺳﺮ ﻛﻲ واﻗﻊ وي‪ .‬د ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮان اﻋﺘﻤﺎدي اوﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻟﺮوﻧﻜﻲ ﻛﺴﺎن دﻟﻴﺴﺖ ﭘﻪ ﺳﺮ ﻛﻲ راوﻟﻲ او ﻧﻮي ﻛﺴﺎن دﻟﻴﺴﺖ ﭘﻪ ﭘﺎى ﻛﻲ‬
‫راوﻟﻲ‪ .‬ﭘﻪ دې ډول ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻣﺮﻛﺰي ګﻮﻧﺪي ډﺳﻴﭙﻠﻴﻦ ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ‪ .‬د‬
‫ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺳﻴﺴټﻢ ﺑﻴﺎ ﻳﻮ څﻪ ﻟږ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ دئ‪ .‬ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره ﻛﺎﻧﺪﻳﺪان د ګﻮﻧﺪ د ﻣﺮﻛﺰي او ﻣﺤﻠﻲ ادارو ﺗﺮ ﻣﻨځ د روﻏﻲ ﺟﻮړي ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻛﻲ ﻧﺎﻣﺰد وي‪ .‬د ګﻮﻧﺪ ﻣﺮﻛﺰي اداره ‪ headquarter‬ښﺎﻳﻲ د ﻳﻮې اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ‬
‫ﺣﻮزې ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮ څﻮك ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﻣﻨﻄﻘﯥ ﻳﺎ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﺣﻮزې څﺨﻪ د ګﻮﻧﺪ د ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻧﺎﻣﺰد ﻛړي‪ ،‬د ګﻮﻧﺪ ﻣﺤﻠﻲ اداره د ﻫﻤﺪې ﻧﺎﻣﺰد ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﻣﻨﻠﻮ او ﻳﺎ ﻧﻪ‬
‫ﻣﻨﻠﻮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﻣﺤﻠﻲ اداره داﺳﻲ ﻫﻢ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ د ﻣﺮﻛﺰي ادارې ﭘﻪ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻲ ﻣﻨﻄﻘﯥ څﺨﻪ ﻳﻮ څﻮك ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ ﻛړي‪ .‬ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻫﻢ‪ ،‬د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺷﺎن‪ ،‬ﻟﻪ ګﻮﻧﺪي ﻟﻴﺴﺖ څﺨﻪ د ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ د ﻧﺎﻣﺰدۍ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎر اﺧﻠﻲ‪ .‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ‬
‫ﭘﺮ‪ ۱۶‬اﻳﺎﻟﺘﻮﻧﻮ وﯦﺸﻞ ﺳﻮى دئ ﭼﻲ ګﻮﻧﺪ ﺗﺴﻠﻂ ﭘﻜښﯥ ﻟﺮي او ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻳﯥ ﺗﺮ‬
‫ﻳﻮه ﺣﺪه ﭘﻮري د ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻨﺘﺮول ﻣﺨﻪ ﻧﻴﻮﻟﯥ ده‪ .‬دا ډول زﻳﺎت وﻛﻢ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ‬
‫‪ centralization‬و ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﻪ اﻧﺴﺠﺎم‪ ،‬ډﺳﻴﭙﻠﻴﻦ او اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻴﻜﻲ ﺛﺒﺎت‬
‫ورﺑﺨښﻲ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺧﻠګ ﭘﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ او ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ راﻳﻲ‬
‫ورﻛﻮي‪ ،‬دوى ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ ګﻮﻧﺪ څﻪ ﻏﻮاړي او ﻛﻪ ﭼﯧﺮي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻲ څﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ دګﻮﻧﺪي ﻏړي ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻲ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾153‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟﺤﺎظ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ‬
‫ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ګﻮﻧﺪي ډﺳﻴﭙﻠﻴﻦ ﻛﻤﺰورى دئ‪ .‬ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺣﺎﻻﺗﻮﻛﻲ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪان‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزه او ﻫﻢ د ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﺎﺑﻌﻮﭘﻪ راﻏﻮﻧډوﻟﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ځﺎن ﺗﻜﻴﻪ‬
‫ﻛﻮي‪ .‬د وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﯥ او ﺳﻨﺎ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎﻧﺪﻳﺪان‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻫﺮ ځﻠﻲ‬
‫ﻛﺎﻧﺪﻳﺪﯦﺪﻟﻮ ﭘﺮ وﺧﺖ‪ ،‬ﻳﻮ ﻧﻮى ﻣﺤﻠﻲ او ﻳﺎ اﻳﺎﻟﺘﻲ ګﻮﻧﺪي ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻮړوي‪ .‬ﻛﻠﻪ‬
‫ﭼﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻫﻢ ﺑﻴﺪه اوﺑﯥ ﺣﺮﻛﺘﻪ وي‪ .‬د ﺟﻤﻬﻮري‬
‫ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻮ ګﻮﻧﺪ ﻣﻠﻲ ﻛﻤﯧټﻪ او ﻫﻢ دا رﻧګﻪ د ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ ﻣﻠﻲ ﻛﻤﯧټﻪ ښﺎﻳﻲ‬
‫دوﻣﺮه ﻣﻨﺎﺑﻊ وﻧﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻛړي‪ .‬ﻛﺎﻧﺪﻳﺪان‬
‫ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ډول‪ ،‬د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن او ﻣﻴډﻳﺎ ﻟﻪ ﻻري‪ ،‬راﻳﻲ ورﻛﻮوﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻛﻮي‪ .‬اوس زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ اﻋﻼﻧﻮﻧﻮﻛﻲ د ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ وګﻮﻧﺪي ارﺗﺒﺎط‬
‫ﺗﻪ ﺣﺘﻰ اﺷﺎره ﻫﻢ ﻧﻪ ﻛﯧږي‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪان ﻛﻠﻪ ﭼﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻲ‪ ،‬ځﺎﻧﻮﻧﻪ د‬
‫ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮﻟﻮ ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻪ ګڼﻲ‪ .‬دې ﻛﺎر د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ډﯦﺮ ﻏﻴﺮﻣﺮﻛﺰي ‪ decentralized‬ﻛړي دي‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﺎن‬
‫و ﺧﭙﻞ وﺟﺪان ﺗﻪ‪ ،‬ﺧﭙﻠﻮﻣﻮ ﻛﻠﻴﻨﻮ ﺗﻪ او د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﻨﻮ ﺧﭙﻠﻲ ﻛﻤﯧټﯥ ﺗﻪ ځﺎﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻮﻟﻲ ﻧﻪ ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ ﭼﻲ دوى ﻳﻲ ﻏړي دي‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ دﻳﺎﻛﻮزا ګﺎﻧګﺴﺘﺮاﻧﻮ څﺨﻪ ډﯦﺮي زﻳﺎﺗﻲ ﭘﻴﺴﯥ اﺧﻴﺴﺘﯥ وې‪ .‬د اروﭘﺎ د‬
‫)‪ (۲‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﭘﺎﻟﻴﺴﻲ ﺗﻌﻴﻨﻮل‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬ﻛﻪ د اﻛﺜﺮﻳﺖ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ﺧﭙﻠﻮ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﺗﺼﻮﻳﺒﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻮره راﻳﻲ وﻧﻪ ﻟﺮي ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﻌﻔﻰ وﻛړي‪ .‬ﺧﻮ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺗﻌﻴﻨﻮل اﻛﺜﺮه وﺧﺖ اﺳﺎﻧﻪ ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎن ﭘﻪ ﻣﺸﺨﺼﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮﻛﻲ دﺟﻤﻬﻮري ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻮ ﭘﻪ ﻃﺮﻓﺪاري‬
‫راﻳﻪ ورﻛﻮي ﭼﻲ دا ﻛﺎر ﺟﻤﻬﻮري ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ ﻫﻢ ﻛﻮي‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ وﺧﺘﻮ ﻛﻲ د ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﻃﺮﻓﺪاري راﻳﻪ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﻲ ﺳﻨﺎﺗﻮران ﻟﻪ ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ ﺑﻞ ﺗﻪ اوړي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ درﻳځ او ﻛړﻧﻼره‬
‫ﭼﻲ د ﻫﻐﻪ ﭘﺮ اﺳﺎس ﺟﻤﻬﻮررﺋﻴﺲ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﻻس ﺗﻪ راوړي د ګﻮﻧﺪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻏړي ﻳﯥ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ځﺎن ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻪ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬اﻛﺜﺮه وﺧﺖ ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﻳﯥ ﻏړى وي‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﺎﻧګﺮس ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻧﻮ دا ﭘﻮښﺘﻨﻪ راﻣﻨځ ﺗﻪ‬
‫ﻛﯧږي ﭼﻲ د ګﻮﻧﺪ د ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړوﻟﻮ ﭘﺮوګﺮام څﻮګ ﻣﺦ ﺗﻪ ﺑﻴﺎﻳﻲ؟ ﺟﻤﻬﻮررﺋﻴﺲ؟‬
‫د وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﯥ او ﻛﻪ د ﻣﺸﺮاﻧﻮﺟﺮګﯥ رﺋﻴﺲ؟‬
‫﴿‪﴾154‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ښﺎﻳﻲ ﻳﻮ ﻗﺎﻧﻮن وړاﻧﺪي ﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ دوﻟﺴﻲ‬
‫ﺟﺮګﯥ او ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮګﻲ ‪ ۵۳۵‬ﻏړي ﻳﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ اﻧﻔﺮادي ډول ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛړي ﭼﻲ‬
‫دوى ﭘﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻲ ﻳﻮازي د ﺧﭙﻠﻲ راﻳﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺻﻮرت ﻛﻲ آﻳﺎ د‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ وﻋﺪو د ﻧﻪ ﭘﺮځﺎى ﻛﻮﻟﻮ ﻣﻼﻣﺘﻴﺎ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭘﺮ ﻏﺎړه ده اوﻛﻪ‬
‫ﻣﻼﻣﺘﻲ ﭘﻪ ﻛﻤﺰوري ګﻮﻧﺪي ډﻳﺴﭙﻠﻴﻦ ﻛﻲ ده؟ د ﺷﺎﺗﺘﺴﺸﻨﺎﻳﺪر ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ دوﻣﺮه ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ دئ ﭼﻲ ټﻮل ﭘﺮ‬
‫ﻳﻮه ﻣﻠﻲ ﻛړﻧﻼره ﺑﺎﻧﺪي ﺗﻮاﻓﻖ ﺗﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ رﺳﯧﺪﻻى‪ .‬ډﯦﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن ﻏﻮره ګڼﻲ‬
‫ﭼﻲ ﺳﻨﺎﺗﻮران او وﻛﻴﻼن ﻳﯥ د ﺧﭙﻞ ﺿﻤﻴﺮ او وﺟﺪان ﻟﻪ ﻣﺨﻲ راﻳﻲ ورﻛړي ﻧﻪ دا‬
‫ﭼﻲ د ﻳﻮرپ ﭘﻪ ﺷﺎن د ګﻮﻧﺪي رﻫﺒﺮاﻧﻮ ﺣﻜﻢ ﭘﺮ ځﺎى ﻛړي‪.‬‬
‫)‪ (۳‬د ګﻮﻧﺪ ي ﻟګښﺘﻮﻧﻮ ﻣﺪرك‪:‬‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻴﺴﯥ ﻣﺼﺮﻓﻮي‪ .‬دا ﻟګښﺘﻮﻧﻪ ورځ ﭘﻪ‬
‫ورځ زﻳﺎﺗﯧږي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﭘﺮ ﺑډاﻳﻮ ذﻳﻨﻔﻌﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪي د ګﻮﻧﺪوﻧﻮ‬
‫ﺗﻜﻴﻪ ورځ ﭘﻪ ورځ زﻳﺎﺗﯧږي او ﭘﻪ دې اړﻳﻜﻮ ﻛﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي‪ .‬د ﺟﺎﭘﺎن د ﻟﻴﺒﺮال ډﻳﻤﻮﻛﺮاټ ګﻮﻧﺪ ځﻴﻨﻮ ﺑﺪﻧﺎﻣﻮ ﻏړو د ﺑﺰﻧﺴﻮﻧﻮ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻜﻮﻧﻮ او‬
‫ګﻮﻧﺪي ﺣﻖ اﻟﻌﻀﻮﻳﺖ ﻋﻨﻌﻨﻮي ﺳﻴﺴټﻢ د ګﻮﻧﺪي ﻟګښﺘﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻧﻮرﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻪ‬
‫ﻛﻮي او ګﻮﻧﺪوﻧﻪ د ﭘﻴﺴﻮ راﻏﻮڼﺪوﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ډﯦﺮي ﻫڅﻲ ﻛﻮي او ځﻴﻨﻲ ﻳﯥ ﻟﻪ ﻏﻠﻄﻮ‬
‫ﻻرو څﺨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﭘﻴﺴﻮ‬
‫راټﻮﻟﻮﻟﻮ رﺳﻮاﻳﻲ ګﺎﻧﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺟﺮﻣﻨﻲ او ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻲ‬
‫دي‪ .‬ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻲ د ﺳﻴﺎﺳﻲ رﻗﺎﺑﺖ دا ﭘﺮاﺑﻠﻢ ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ د ﺣﻞ ﻻر ﻫﻢ وﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۷۶‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﻛﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ ۵۰۰‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ډاﻟﺮه ﻟګﯧﺪﻟﻲ وې‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۴‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪۴‬‬
‫ﺑﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ډاﻟﺮه ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎﻧﺪي ﻣﺼﺮف ﺳﻮي دي‪ .‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ د‬
‫ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ‪ ۲۰۰۱‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﻳﻮازي ‪ ۱۰۰‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ډاﻟﺮه‬
‫ﻣﺼﺮف ﺳﻮي دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ډﯦﺮو ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻜﻮ ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ ﭘﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺴﭙﻨﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﺳﺨﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﺑﻨﺪﻳﺰوﻧﻪ ﻟګﻮل ﺳﻮي دي او ﻳﺎ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭼﻮﻛﺎټ ﻛﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻮي دي‪ .‬د‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ‪ ،‬ﺳﻮﻳډن او ﻓﻨﻠﻨډ دوﻟﺘﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺳﺮه‪ ،‬د دوى ﻟﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾155‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻗﻮت ﺳﺮه ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬ښﻜﺎره ﺧﺒﺮه ده ﭼﻲ ﭘﻪ دې‬
‫ﺻﻮرت ﻛﻲ ﻟﻪ ﻧﻮو ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻮ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻛﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﻣﺎﻟﻴﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﻛﻠﻨﻴﻮ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻓﻮرﻣﻪ ﻛﻲ‬
‫درې ډاﻟﺮه د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزو د ﻣﺼﺎرﻓﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وټﺎﻛﻲ‪ .‬د‬
‫ﻣﺎﻟﻴﯥ دﻓﺘﺮ دا ﭘﻴﺴﯥ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﻛﺎﻧﺪﻳﺎﻧﻮ ﺗﻪ د دوى د ګټﻞ ﺳﻮو راﻳﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺗﺎدﻳﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﻳﻮازي ﻟﻪ څﻠﻮروﻣﺎﻟﻴﺎت ورﻛﻮوﻧﻜﻮڅﺨﻪ ﻳﻮ ﻳﯥ دا درې‬
‫ډاﻟﺮه ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻓﻮرﻣﻪ ﻛﻲ د دې ﻛﺎر ﻟﻪ ﭘﺎره ټﺎﻛﻲ ﭼﻲ دا د ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره ډﯦﺮي ﻟږ ﭘﻴﺴﯥ دي‪ .‬دا ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻼ ذﻳﻨﻔﻌﻪ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ډﻛﻪ ﻛړې ده‪ .‬ذﻳﻨﻔﻌﻪ‬
‫ګﺮوﭘﻮﻧﻪ ‪ interest groups‬ﭘﻪ ﻫﺮه اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻲ ډﯦﺮي زﻳﺎﺗﻲ ﭘﻴﺴﯥ و‬
‫دواړو ګﻮﻧﺪﻧﻮ ﺗﻪ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ او ﺑﻠﻪ ﻳﯥ د ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ګﻮﻧﺪ دﻏړﻳﺘﻮب وه‪ .‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ‬
‫د ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪو ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‪:‬‬
‫د ګﻮﻧﺪو د ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪۍ ﻳﻮه اﺳﺎﺳﻲ ﻻر دا ده ﭼﻲ د اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻟﻪ‬
‫ﭼﭗ ﻟﻮري څﺨﻪ و ښﻲ ﻟﻮر ﺗﻪ ﻧﻈﺮ واﭼﻮو‪ .‬ﭼﭙﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﻛﻤﻮﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬د‬
‫ﻋﻤﺪه ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ د ﻣﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻻري د ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړل ﻏﻮاړي‪.‬‬
‫ﻣﺎﺑﻴﻨﻲ ﭼﭙﻲ ‪ center-left‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻜﻪ د ﻟﻮﯦﺪﻳځﻲ اروﭘﺎ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‪،‬‬
‫ﺳﻮﺳﻴﺎل ﻳﻌﻨﻲ وﻳﻠﻔﻴﺮ ‪ welfare‬دوﻟﺖ ﻏﻮاړي ﻣګﺮ ﻋﻤﺪه ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻣﺎﺑﻴﻨﻲ ‪ centrist‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻜﻪ دﺟﺮﻣﻨﻲ او اﻳټﺎﻟﻴﺎ ﻟﻴﺒﺮاﻻن‪ ،‬ﭘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ‬
‫ﻛﻲ ﻟﻴﺒﺮال او ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر دي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ د آزاد ﻣﺎرﻛﻴټ‬
‫ﭘﻠﻮي ﻛﻮي‪ .‬ﻣﺎﺑﻴﻨﻲ ښﻰ ‪ Center-right‬ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻜﻪ د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﺮﻳﺴﭽﻦ‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻏﻮاړي ﭼﻲ د آزاد ﻣﺎرﻛﻴټ ﭘﻪ ګټﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎل ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻨټﺮول‬
‫ﻛړي ﻣګﺮ ﻟﻪ ﻣﻴﻨځﻪ وړل ﻳﯥ ﻧﻪ ﻏﻮاړي‪ .‬ښﻰ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻜﻪ د ﻣﺎرګﺮﻳﺖ ﺗﺎﭼﺮ ﺗﺮ‬
‫رﻫﺒﺮۍ ﻻﻧﺪي دﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ګﻮﻧﺪ‪ ،‬د ﺳﻮﺳﻴﺎل ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړل‪ ،‬د‬
‫ﻛﺎرګﺮي اﺗﺤﺎدﻳﻮ د ﻗﺪرت ﺧﺘﻤﻮل او د ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارۍ ﻏښﺘﻠﻰ اﻧﻜﺸﺎف ﻣﺨﺘﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻲ‪.‬‬
‫ﻛﻮروﻧﻪ او ﻧﻮرو اﻣﺘﻴﺎزات ورﻛﻮل ﻛﯧږي‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ ګﻮﻧﺪ ﻛﻲ اﺑﻦ اﻟﻮﻗﺘﻪ‬
‫ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ دوﻟﺘﻮ ﻛﻲ‪:‬‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴټﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻐﻪ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﭼﻲ د ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ګﻮﻧﺪو ﻟﺨﻮا‬
‫اداره ﻛﯧږي‪ ،‬ﻟږ ﺳﻮي دي‪ .‬ﭘﻪ ﺧﺘﻴځﻪ اروﭘﺎ او ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ﻛﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ‬
‫﴿‪﴾156‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻟﻪ ﻗﺪرﺗﻪ واﻳﺴﺘﻞ ﺳﻮل‪ .‬ﭼﻴﻦ‪ ،‬وﻳټﻨﺎم‪ ،‬ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻛﻮرﻳﺎ او ﻛﻴﻮﺑﺎ ﻫڅﻪ‬
‫ﻛړې ده ﭼﻲ دوﻟﺖ د ﻛﻤﻮﻧﻴﺴټﻲ ګﻮﻧﺪ ﺗﺮ ادارې ﻻﻧﺪي وﺳﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ دا ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‬
‫ﻫﻢ داﺳﻲ ښﻜﺎري ﭼﻲ د ﺗﻐﻴﺮ ﻟﻪ ﭘﺎره آﻣﺎده دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ )ﻛﻼﺳﻴﻚ( ﻛﻤﻮﻧﻴﺴټﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ﻟﻨﻴﻦ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد‬
‫ﻛﻲ اﺳﺎس ﻛښﯧښﻮد او ﺳټﺎﻟﻴﻦ ﭘﺮ ﻣﺦ ﺑﻮﺗﻰ‪ ،‬واﺣﺪ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴټ ګﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ او‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻛﻲ ﺳﺮه ﻧﻐښﺘﻲ وه‪ .‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻴﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ اداره‬
‫ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ ﻧﻪ ﻟﺮﻟﻪ‪ ،‬ﻣګﺮ ګﻮﻧﺪ ټﻮل دوﻟﺘﻲ ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ او ټﻮل اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺮ‬
‫ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي درﻟﻮد‪ .‬د ګﻮﻧﺪ ﻏړي‪ ،‬ﭼﻲ د ﺑﺎﻟﻎ ﻧﻔﻮس ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﻟﺲ ﻳﯥ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻮل‪ ،‬د ﻫﻴﻮاد ﻟﻪ ډﯦﺮوﭘﻮﻫﻮ‪ ،‬ځﻴﺮﻛﻮ او ﻓﻌﺎﻟﻮ ﺧﻠګﻮڅﺨﻪ ﭘﻪ ﻻﺳﻲ ﺗﻮګﻪ‬
‫راټﻮﻟﻮل ﻛﯧﺪل‪ .‬دﺷﻮروي د ډﯦﺮو ﻣﺄﻣﻮرﻳﻨﻮ دوې ﺧﻮﻟۍ ﭘﺮ ﺳﺮوې ﭼﻲ ﻳﻮه ﻳﯥ د‬
‫ﻫﺮه ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻴﻤﻪ ﻳﻴﺰه او ﻫﻢ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﺳﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻮﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ګﻮﻧﺪي اورګﺎن‬
‫وﺟﻮد درﻟﻮدى ﭼﻲ د ﻣﺄﻣﻮرﻳﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮل او د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛړﻧﻼري ټﺎﻛﻞ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول‬
‫ﻛﻲ و‪ .‬د دوﻟﺖ د ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻪ رأس ﻛﻲ‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻫﻴﺌﺖ ﻳﺎ ﻋﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﻮرا ځﺎى درﻟﻮد‪ .‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻤﯧټﯥ و‬
‫ﻋﺎﻟﻲ ﺷﻮرا ﺗﻪ د ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ د ﻧﻮﻣﻮﻟﻮ او ټﺎﻛﻠﻮ څﺎرﻧﻪ ﻛﻮﻟﻪ او ﻫﻢ ﻳﯥ د ﻋﺎﻟﻲ ﺷﻮرا د‬
‫ﻛړﻧﻼري ټﺎﻛﻨﻪ او ﻻرښﻮوﻧﻪ ﭘﺮﻏﺎړه درﻟﻮده‪ .‬د ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻤﯧټﯥ ﻧﻈﺎرت د ﭘﻮﻟﻴټ‬
‫ﺑﻴﻮرو‪ ،‬ﭼﻲ د ګﻮﻧﺪ د ډﯦﺮو ﻟﻮړو ﻟﻴډراﻧﻮ څﺨﻪ ﻣﺘﺸﻜﻠﻪ او د ﺷﻮروي د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫دارۍ زړه ﺑﻠﻞ ﻛﯧﺪه‪ ،‬ﭘﺮ ﻏﺎړه درﻟﻮد‪ .‬د ﭘﻮﻟﻴټ ﺑﻴﻮرو ﻻرښﻮدﻧﻪ ﺑﻴﺎ د ګﻮﻧﺪ د‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻨﺸﻲ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ وه ﭼﻲ ﺧﭙﻞ وﻓﺎدار ﻣﻠګﺮي ﻳﯥ ﭘﻪ ﻟﻮړو ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ ﻛﻲ‬
‫ځﺎﻳﻮل اوﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻳﯥ ﺧﭙﻞ ﻗﺪرت ﻻﻫﻢ ﭘﺴﻲ زﻳﺎﺗﺎوه‪.‬‬
‫وﻟﻲ د ﺷﻮروي ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻴﺨﺎﻳﻞ ګﻮرﺑﺎﭼﻴﻒ ﭘﻪ ﻋﻤﺪي ﺗﻮګﻪ د‬
‫ﺷﻮروي ﺳﻴﺴټﻢ د ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻼ وﺗړﻟﻪ؟ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ ﻳﻮازﻧﻰ‬
‫ګﻮﻧﺪ د ټﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤﻮ ﺷﻴﺎﻧﻮ د ﻛﻨټﺮوﻟﻮﻟﻮ ﻫڅﻪ ﻛﻮي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻛﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﯧﺮﻳﺪو ﺳﺮه ډﯦﺮ‬
‫ﺟﺪي ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راوړي‪ .‬څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ د ګﻮﻧﺪ ﻏړو ﺗﻪ ښﻪ ﻛﺎروﻧﻪ‪ ،‬ښﻪ‬
‫‪ opportunists‬او ﻓﺎﺳﺪ ﺧﻠګ ډﯦﺮﯦږي‪ .‬ګﻮﻧﺪي ﻛﺎرﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎره‬
‫ﻛﯧږي او د ﺳﻴﺴټﻢ د ﺗﻐﻴﺮﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬د دې ډول ګﻮﻧﺪي ﻏړوﺗﺮ څﺎرﻧﻲ او‬
‫ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي‪ ،‬د ﺷﻮروي اﻗﺘﺼﺎد داﻣﺮﻳﻜﺎ او ﻟﻮﯦﺪﻳځﻲ اروﭘﺎ د اﻗﺘﺼﺎد ﭘﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾157‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ډﯦﺮ وروﺳﺘﻪ ﭘﺎﺗﻪ و‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻛﻤﻮﻧﺴټ ګﻮﻧﺪ ﭼﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد ﻳﯥ و‬
‫ﻳﻮې روښﺎﻧﻪ او ﻧﯧﻜﻤﺮﻏﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ ﺗﻪ رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛړى واى‪ ،‬داﺳﻲ ښﻜﺎرﯦﺪل ﭼﻲ‬
‫ﻫﻴﻮاد ﻳﯥ د ﺷﺎ ﭘﺮ ﺧﻮا رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺎوه‪ .‬ګﻮرﺑﺎﭼﻴﻒ دې ﻧﺘﻴﺠﯥ ﺗﻪ ورﺳﯧﺪى ﭼﻲ د‬
‫ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد د ژﻏﻮرﻧﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮ ﻗﺪرت ﺑﺎﻧﺪي د ﻛﻤﻮﻧﻴﺴټ ګﻮﻧﺪ اﻧﺤﺼﺎر‬
‫ﻣﺎت ﻛړي‪ .‬ګﻮرﺑﺎﭼﻴﻒ )د ډﯦﺮو ﻏﺮﺑﻲ ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن( وﻧﻪ ﻛﻮﻻى‬
‫ﺳﻮاى ﭘﻪ دې ﭘﻮه ﺳﻲ ﭼﻲ د ﺷﻮروي ﺳﻴﺴټﻢ څﻮﻣﺮه ﻛړﺳﻦ ]ﻣﺎﺗﯧﺪوﻧﻜﻰ[و‪ .‬دا‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ اﺻﻼح ﻛﯧﺪوﻧﻜﻰ ﻧﻪ و‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﺳﺮه وﻧړﯦﺪى‪ .‬د ﺷﻮروي ﺗﺠﺮﻳﺒﯥ داښﻴﻲ‬
‫ﭼﻲ ﻳﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﭼﻲ د ﻗﺪرت اﻧﺤﺼﺎر ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﭘﻪ اوږده‬
‫ﻣﻬﺎل ﻛﻲ ﻛﺎر ﻧﻪ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ ﻣګﺮ ډﯦﺮ ﻟږ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ ﻟﻪ ﻣﺴﻠﻂ ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ ﺑﻞ ګﻮﻧﺪ‬
‫ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫د )ګﻮﻧﺪ( او )ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ( ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ ﻳﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﺳﺘﻪ‪ .‬ګﻮﻧﺪ ﻫﻐﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن دئ ﭼﻲ ﻫﺪف ﻳﯥ ﭘﺮﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﭼﺎرو اﺛﺮ ښﻨﺪل دي ﭼﻲ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮﻛﻲ‬
‫دګډون او ګټﻠﻮ ﻟﻪ ﻻري ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﯧږي‪ .‬ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﺑﻴﺎ دګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ او‬
‫ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﻟﻪ ټﻮل ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺳﺮه د دوى ﻓﻌﻞ او اﻧﻔﻌﺎل دئ‪ .‬د ﻫﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻟﻪ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﺳﺮه ډﯦﺮه اړه ﻟﺮي‪ .‬ﻳﻮ ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗﻪ ګﻮﻧﺪي‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮډﯦﺮښﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻫﻢ ﻟﻪ ﺧﻄﺮ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﻮي‪ .‬ﺛﺒﺎت ﻟﺮوﻧﻜﻰ او‬
‫ﻣﻌﺘﺪل ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻮﯦﺪﻳځ اﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺗﺮ ﻫټﻠﺮ وروﺳﺘﻪ او ﭘﻪ ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﻪ‬
‫ﻛﻲ ﺗﺮ ﻓﺮاﻧﻜﻮ وروﺳﺘﻪ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ راوﺳﺘﻞ ﻣﻤﻜﻦ ﻛړل‪.‬‬
‫ﺳﺮه اﺷﻨﺎ دي‪ .‬ﭘﻪ دې ﻫﻴﻮادوﻛﻲ دوه ﻋﻤﺪه ګﻮﻧﺪوﻧﻪ د ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﭼﺎﻧﺲ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻮل‪:‬‬
‫د ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ د ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻮﻟﻮ اﺳﺎﻧﻪ ﻻر ﭘﻪ ﻳﻮه ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ د‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻮﺷﻤﯧﺮﺗﻪ ﻛﺘﻨﻪ ده ﭼﻲ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ ﻳﻮ ګﻮﻧﺪي‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ‪ ،‬د ﻣﺴﻠﻂ ګﻮﻧﺪ ﺳﻴﺴټﻢ‪ ،‬دوه ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ او ﻛﻪ څﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫وﺟﻮد ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻳﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ راﺳﺖ او ﻳﺎ ﭼﭗ ټﻮټﻠﻴټﺎري رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ وﺟﻮد ﻟﺮي‬
‫او د ﺷﻠﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﺪﻳﺪه ګڼﻠﻪ ﻛﯧږي‪ .‬ﺷﻮروي اﺗﺤﺎد‪ ،‬ﭼﻴﻦ او ﭘﻪ اﻓﺮﻳﻘﺎ او آﺳﻴﺎ‬
‫ﻛﻲ ځﻴﻨﻲ ﻧﻮي ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﻳﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴﺘﻤﻮﻧﻪ وه او ﻳﺎ دي‪ .‬ﭘﻪ دې‬
‫رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻳﻮازي ﻳﻮ ګﻮﻧﺪ وﺟﻮد ﻟﺮي ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺮ څﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ‬
‫﴿‪﴾158‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وي او د ﻫﻴﻮاد ﻳﻮازﻧﻰ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ګﻮﻧﺪ وي‪ .‬د دې ډول ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﻣﺸﺮان دا اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻛﻮي ﭼﻲ دوى اوس ﻫﻢ ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻚ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ دي ځﻜﻪ ﭼﻲ دوى د ﻫﻐﻪ څﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﻲ ﻛﻮي ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻳﯥ ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻏﻮاړي او اړﺗﻴﺎ ورﺗﻪ ﻟﺮي‪ .‬د دوى‬
‫دا ادﻋﺎ ﭘﻪ ﺑﯧﻄﺮﻓﺎﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ او ﻳﺎ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻧﻈﺮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻲ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ‬
‫ﺛﺎﺑﺘﯧﺪﻻى‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﺧﺘﻴځﻲ اروﭘﺎ ﻫﻴﻮادو ﺗﻪ ﻣﻮﻗﻊ ورﻛړه ﺳﻮه‪ ،‬ﺧﻠګﻮ ﻳﻮ‬
‫ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﻛﻠﻜﻪ رد ﻛړ‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎﻳﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﭘﻪ‬
‫اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻛﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻼل ﻛﻮي ﭼﻲ د زﻳﺎﺗﻮ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺳﺘﻪ واﻟﻰ ﭘﻪ ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ ګډوډي‬
‫راوﻟﻲ‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭘﺮ ﻗﺒﻴﻠﻮي اﺳﺎس ﺗﺸﻜﻴﻠﯧږي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﺴﻠﻂ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ آزاد وي ﭼﻲ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻲ‪ .‬ﻣګﺮ ﻣﺴﻠﻂ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ډﯦﺮ زﻳﺎت وﺧﺖ ځﻜﻪ دوام ﻧﺴﻲ‬
‫ﻛﻮﻻى ﭼﻲ ﺧﻠګ د ﻣﺴﻠﻂ ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ ﻓﺴﺎد او ﺑﯧﻜﻔﺎﻳﺘۍ څﺨﻪ ﺳﺘﻮﻣﺎﻧﻪ ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻛﻲ ﺗﺮ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ د ﻛﺎﻧګﺮس ګﻮﻧﺪ او ﭘﻪ ﺟﺎﭘﺎن ﻛﻲ د ﻟﻴﺒﺮال‬
‫ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﻲ ﻧﻮرو ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﻫﻢ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻂ و‪ .‬ﭘﻪ ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ ﻳﻮ ګﻮﻧﺪ ﺗﺮ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ ﻣﺴﻠﻂ و‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‬
‫‪ ۲۰۰۰‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ ﺑﻞ ګﻮﻧﺪ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻞ او ﭘﻪ دې‬
‫ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ ﻛﻲ د ﻣﺴﻠﻂ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﺮ ځﺎى څﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫راﻣﻨځﺘﻪ ﺳﻮ‪.‬‬
‫ډﯦﺮ ﺧﻠګ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ او ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﻟﻪ دوه ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ دې دواړو ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ ﻧﻮر ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻫﻢ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮﭘﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻟږ وﺧﺖ ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛﻮي‪ .‬دوى ﻳﻮازي دا ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﻛﻮي ﭼﻲ دې دوو ﻋﻤﺪه ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﻪ د د راﻳﻲ ورﻛﻮوﻧﻜﻮ ﻧﺎﺧﻮښﻲ وروښﻴﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ دواړه ﻋﻤﺪه ګﻮﻧﺪوﻧﻪ د راﻳﻲ ورﻛﻮﻧﻜﻮ د ﻧﺎﺧﻮښﻴﻮ د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړﻟﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﻛﻲ ﺗﻐﻴﺮات راوﻟﻲ‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﺣﺘﻰ ډﯦﺮ واړه ګﻮﻧﺪوﻧﻪ‬
‫ﻫﻢ د ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ اﺛﺮ ښﻨﺪﻻى ﺳﻲ‪ .‬ځﻴﻨﻲ ﻣﺒﺼﺮﻳﻦ ﭘﻪ دې ﺑﺎور دي‪،‬‬
‫ﭼﻲ ﻧﻮي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳډﻳﺎوي زﻳﺎت وﺧﺖ د ﻫﻤﺪې وړو ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﻟﺨﻮا ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ څﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﭘﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﻛﻲ څﻮ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ﺳﻮﻳډن څﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﺮي ﭼﻲ ﻫﺮ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د ګټﻞ ﺳﻮو‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾159‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾160‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫راﻳﻮ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﭼﻮﻛۍ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﭘﺮ دې ﺳﻴﺴټﻢ ﻫﺮ وﺧﺖ‬
‫دا اﻧﺘﻘﺎد ﻛﯧږي ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ ﺛﺒﺎت ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬اﺳﺮاﺋﻴﻞ او اﻳټﺎﻟﻴﺎ د څﻮ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫د ﻛﻤﺰورﺗﻴﺎ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ دي‪ ،‬دوى ﭘﻪ دې ﻧﻪ ﺗﻮاﻧﯧږي ﭼﻲ ﻳﻮ دواﻣﺪاره ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ او وﺳﺎﺗﻲ‪ .‬ﭘﻪ دې ډول ﺳﺮه ﭘﺎﺷﻞ ﺳﻮى ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ د ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎره دا ﻣﺸﻜﻠﻪ ده ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻮړﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻮره اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻻﺳﺘﻪ راوړي او‬
‫ﻳﻮوﻟﺴﻢ ﻓﺼﻞ‬
‫د ګﻮﻧﺪوﻧﻮ اﺋﺘﻼف ﺗﺮ ډﯦﺮ وﺧﺘﻪ دوا م ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮﺧﺒﺮه ﻫﺮ وﺧﺖ داﺳﻲ ﻧﻪ ده‪.‬‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه‪:‬‬
‫د ﻫﺎﻟﻴﻨډ‪ ،‬ﺳﻮﻳډن او ﻧﺎروې ﭘﻪ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺛﺒﺎت ﻟﺮوﻧﻜﻲ څﻮ ګﻮﻧﺪي اﺋﺘﻼﻓﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﭼﻲ ﻫﺮ څﻮﻣﺮه ﻋﺼﺮي ﻛﯧږي ﭘﻪ ﻫﻤﺎﻏﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﺟﻮړﯦږي او اﻏﯧﺰﻣﻦ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ‪ .‬د ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺷﻤﯧﺮ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د ﺑﯥ‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ او ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﻲ ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ډﯦﺮ ﭘﺨﻮا زﻣﺎﻧﻮ ﻛﻲ ﭼﻲ د ﺧﻠګﻮ ژوﻧﺪ ﭘﻪ‬
‫ﺛﺒﺎﺗۍ ﻳﻮازﻧﻰ دﻟﻴﻞ ﻧﻪ دئ‪ .‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﻛﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻠﺘﻮر او ﭘﺮ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ښﻜﺎر ﭘﻮري ﺗړﻟﻰ و‪ ،‬ﻳﻮازي ﻳﻮ ﻣﺸﺮ وﺟﻮد درﻟﻮد ﭼﻲ د ټﻮﻟﻮ ﺷﻴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺑﺎﻧﺪي د اﺋﺘﻼﻓﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮﺗﻮاﻓﻖ ډﯦﺮ رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮى‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻗﺒﻴﻠﯥ راﭘﻴﺪا ﺳﻮې ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻳﻮ ډول ﺷﻮراګﺎﻧﻲ )ﺟﺮګﯥ(‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ ﭼﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻧﻮې او ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗﻪ وي‪ ،‬ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﯥ ﭼﻲ ﭘﺮ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺑﻪ ﻳﯥ ﺑﺤﺚ ﻛﺎوه او د ټﻮﻟﻨﻴﺰو ﺷﺨړو د ﺣﻞ ﭘﻪ‬
‫ﻳﯥ ﻧﺎﺗﻜﻤﻴﻠﻪ او ﻣﺘﺤﺮك وي‪ .‬ﭘﻪ دې ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ او ژر ﻟﻪ‬
‫ﻫﻜﻠﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ ﭘﺮﯦﻜړي ﻛﻮﻟﯥ‪ .‬د آﺗﻦ ﭘﻪ ﺷﺎن ښﺎري ‪ -‬دوﻟﺘﻮﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﺷﻮراګﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻨځﻪ ځﻲ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﻳﻮ ګﻮﻧﺪ ﻳﻮازي د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﭘﺮ وﺧﺖ دﻳﻮه ﺷﺨﺺ د اﻧﺘﺨﺎﺑﻮﻟﻮ ﻟﻪ‬
‫درﻟﻮدې ﭼﻲ د ﻣﻘﻨﻨﻪ‪ ،‬اﺟﺮاﺋﻴﻪ او ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻗﻮاوو وﻇﺎﻳﻒ ﻳﯥ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮل‪ .‬روﻣﻴﺎﻧﻮ‬
‫ﭘﺎره ﺟﻮړﯦږي او ﻛﻮم ﺧﺎص ﭘﺮوګﺮام ﻳﺎ اﻳډﻳﺎﻟﻮﺟﻲ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د دې ګﻮﻧﺪوﻧﻮ‬
‫ﺑﻴﺎ ﺳﻨﺎ )ﻣﺸﺮاﻧﻮﺟﺮګﻪ( درﻟﻮده ﭼﻲ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻲ وﻇﻴﻔﯥ ﻳﯥ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮﻟﯥ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺟﻮړښﺖ ﻛﻤﺰورى وي او ډﯦﺮ ﻳﯥ ډﯦﺮ ژر ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ځﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﭘﻮﻟﻴﻨډ‪،‬‬
‫روم ﻟﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ اﻣﭙﺮاﺗﻮرۍ ﺗﻪ واوښﺘﻰ د ﺳﻨﺎ ﻗﺪرت ﻫﻢ ډﯦﺮ‬
‫ﭼﻜﺴﻠﻮاﻛﻴﻪ او ﻫﻨګﺮي ﻛﻲ ﭘﺮاﺧﻮ ﻫﺮﻛﺎره اﺋﺘﻼﻓﻮﻧﻮ ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۹‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ‬
‫ﻛﻤﺰورى ﺳﻮ‪ .‬ﭘﻪ ﻣﻨځﻨﻴﻮ ﭘﯧړﻳﻮ )ﻗﺮون وﺳﻄﻰ( ﻛﻲ د ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﺴﻠﻂ ﻓﻴﻮډاﻟﻲ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴټﺎن ﻟﻪ ﻗﺪرﺗﻪ واﭼﻮل‪ ،‬ﻣګﺮ دوى ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻫﻢ ډﯦﺮ ژر ﺳﺮه وﭘﺎﺷﻞ ﺳﻮل‪ .‬د‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ د ﭘﺎﭼﺎ‪ ،‬اﺷﺮاﻓﻮ او ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﭘﺮ ﺗﻮازن ﺗﻜﻴﻪ درﻟﻮده‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې‬
‫روﺳﻴﯥ ګﻮﻧﺪي ﺳﻴﺴټﻢ ﻣﺘﺤﺮك ګڼﻞ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭘﻮﺗﻴﻦ ﺧﭙﻞ‬
‫ﻓﻴﻮډاﻟﻴﺰم ﻛﻲ ﻣﻮږ د )ﻗﻮاوو دﺗﻮازن( ﻟﻮﻣړﻧۍ ﻧښﺎﻧﯥ وﻳﻨﻮ‪.‬‬
‫د وﺣﺪت ‪ Unity‬ګﻮﻧﺪ ﺗﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮﻟږ څﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۹‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﺗﺎُﺳﻴﺲ ﻛړ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﭼﻲ ﭘﺮ دوﻟﺖ ﺑﺎﻧﺪي ﻣﺤﺪودﻳﺘﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً د ﻓﻴﻮډاﻟﻴﺰم‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۴‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ د روﺳﻴﯥ ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻟﻮى ګﻮﻧﺪ ځﻨﻲ ﺟﻮړ ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻟﺮي او ﻣﻮږ ﺗﻪ دا راښﻴﻲ ﭼﻲ د ﻗﺪرت وﯦﺶ ښﻪ او ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻳﯥ ﺑﺪ ﺷﻰ دئ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﭼﻲ د ﻣﻄﻠﻘﻴﺖ ﻋﻨﻌﻨﻪ ﻣﺴﻠﻄﻪ وي‪ ،‬د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳۍ راوﺳﺘﻞ‬
‫ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧږي‪ .‬د ﻗﺪرت د ﺗﻮازن ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﻣﻨځﻨﻴﻮ ﭘﯧړﻳﻮ ﻛﻲ ﭘﻪ‬
‫اراګﻮن ‪ Aragon‬ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﯥ ﭘﻪ ﺷﻤﺎل ﻛﻲ ﭘﺮوت دئ‪ ،‬د اﺷﺮاﻓﻮ ﻟﺨﻮا و‬
‫ﭘﺎﭼﺎ ﺗﻪ د وﻓﺎدارۍ ﭘﻪ ﻟﻮړه ﻛﻮﻟﻮ )ﺑﻴﻌﺖ( ﻛﻲ ﻟﻴﺪﻻى ﺳﻮ‪" :‬ﻣﻮږ‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺎﺳﻲ‬
‫ﻏﻮﻧﺪي ښﻪ ﻳﻮ‪ ،‬ﺳﺘﺎﺳﻲ ﺳﺮه‪ ،‬ﭼﻲ ﺗﺮ ﻣﻮږ ﺑﻬﺘﺮه ﻧﻪ ﻳﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻮړه ﻛﻮو ﭼﻲ ﺗﺎﺳﻲ د‬
‫ﺧﭙﻞ ﺳﻠﻄﺎن ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ دې ﺷﺮط ﻣﻨﻮ ﭼﻲ ﺗﺎﺳﻲ ﺑﻪ د ټﻮﻟﻮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫ﻛﻮئ‪ ،‬ﻛﻨﻪ ﻧﻮ ﻫﻴڅ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮږ دا ﻟﻮړه ﻧﻪ ﻛﻮو ﭼﻲ ﺗﺎﺳﻲ ﺑﻪ د ﺧﭙﻞ ﺳﻠﻄﺎن ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‬
‫ﻗﺒﻠﻮو (" ‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾161‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ‪ ،‬ﭼﻲ زﻳﺎت وﺧﺘﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻪ ﺟګړو ﺑﻮﺧﺖ وه‪ ،‬د ﺟﻨګﻲ ﻣﺼﺎرﻓﻮ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره ﻳﯥ ﭘﻴﺴﻮ ﺗﻪ ﺳﺨﺘﻪ اړﺗﻴﺎ درﻟﻮده‪ .‬ځﻴﻨﻮ ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﻟﻪ ﻣﺨﻮرو او ﻣﻬﻤﻮ‬
‫اﺷﺨﺎﺻﻮڅﺨﻪ ﻳﻮه ﺷﻮرا ﺟﻮړه ﻛړه او ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﻪ ﻳﯥ ﭘﺮ وﺿﻊ ﻛړل‪ .‬د ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ د‬
‫ﻣﻨﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﺑﻪ دې ﺷﻮراګﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎﭼﺎ څﺨﻪ د دوﻟﺖ ﭘﻪ ﭼﺎرو او ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﻛﻲ‬
‫د څﻪ وﻳﻠﻮ ﺣﻖ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړ‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ‪ Parliament‬ﭼﻲ دوې ﺧﻮﻧﻲ ﻳﯥ‬
‫درﻟﻮدې‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ﭘﻴﻞ ﺳﻮى دئ او ﻫﻢ د ﺳﻮﻳډن رﻳﻜﺲ ډاك ‪Riksdag‬‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ اﺑﺘﺪا ﻛﻲ ﻳﯥ څﻠﻮر ﺧﻮﻧﻲ درﻟﻮدې ﻫﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ ډول ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻰ دئ‪ .‬د‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﯥ اﻳﺴﺘﻴﺖ ﺟﻨﺮال ‪ Estate General‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣړي ﺳﺮه ډﯦﺮ ﻛﻤﺰورى ﭘﻴﻞ ﺳﻮ‬
‫او ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﻓﺮاﻧﺴﻲ د ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺪرت زﻳﺎت ﺳﻮ او ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎﻧﻲ ﻳﯥ‬
‫ﻣﻨځ ﺗﻪ راوړه‪ ،‬ﻧﻮ اﻳﺴﺘﻴﺖ ﺟﻨﺮال ﻫﻢ د ﺧﻠګﻮ ﻫﯧﺮ ﺳﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﺳﻮﻳډن او ځﻴﻨﻮ ﻧﻮرو اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﭘﻪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ‬
‫ﺗﻮګﻪ ﻧﻮر ﻗﺪرت ﻫﻢ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړ او وﻳﯥ ﻛﻮﻻى ﺳﻮاى ﭼﻲ د ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ د ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎﻧﻪ‬
‫ﻏﻮښﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ وﻛړي‪ .‬ﭘﻪ ﺷﭙﺎړﺳﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ اﺗﻢ ﻫﻨﺮي‬
‫‪ Henry VIII‬د روم ﻟﻪ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺳﺮه رواﺑﻂ ځﻜﻪ وﺷﻠﻮل ﭼﻲ ده ﻏﻮښﺘﻞ ﻟﻪ‬
‫ﺧﭙﻠﻲ ﻣﯧﺮﻣﻨﻲ څﺨﻪ ﻃﻼق واﺧﻠﻲ‪ .‬ده ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺳﺮه اړﻳﻜﻲ زﻳﺎﺗﻲ ﻛړې‪ ،‬ځﻜﻪ د‬
‫روم ﻟﻪ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ ﻛﻠﻴﺴﺎ څﺨﻪ د ﺟﻼ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﯥ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ‬
‫درﻟﻮده‪ .‬ﭘﻪ اووﻟﺴﻤﻪ ﭘﯧړۍ ﻛﻲ ﺧﺒﺮه دې ځﺎى ﺗﻪ ورﺳﯧﺪه ﭼﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ځﺎن ﻟﻪ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وﺑﺎﻟﻪ او ﺣﺘﻰ د ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻮ د وﺿﻊ ﻛﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ ﻳﯥ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ﺗﺮﺳﻠﻄﻨﺖ ﻟﻮړ وﺑﺎﻟﻪ‪ .‬د اﻧګﻠﻴﺲ ﻛﻮرﻧۍ ﺟګړه د ﺳﻠﻄﻨﺖ د ﻃﺮﻓﺪاراﻧﻮ او د ﭘﺎرﻟﻤﺎن د‬
‫ﭘﻠﻮﻳﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ د ﻗﺪرت ﭘﺮ ﺳﺮ ﺟګړه وه‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۶۴۹‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ﻟﻮﻣړى ﭼﺎرﻟﺲ ‪ Charles I‬ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ او ﻏﺮﻏړه ﻛړ‪.‬‬
‫ﺟﺎن ﻻك ‪ John Lock‬اﻧګﺮﯦﺰي ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﻬﻢ دوران ﻛﯥ‬
‫ژوﻧﺪ ﻛﺎوه‪ ،‬ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻫﻴﺌﺖ ﻳﺎ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ډﯦﺮه ﻣﻬﻤﻪ او اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻠﻠﯥ ده‪ .‬د اﺗﻠﺴﻤﻲ‬
‫‪ Age of Enlightenment‬ﻛﻲ د‬ ‫ﭘﯧړۍ د روښﺎﻧﻔﻜﺮۍ ﭘﻪ دوران‬
‫ﻣﻮﻧﺘﺴﻜﻴﻮ ‪ Montesquieu‬او ﺟﻔﺮﺳﻦ ‪ Jefferson‬ﭘﻪ ﺷﺎن ﺗﻴﻮرﻳﺴﻨﺎن ﭘﻪ دې‬
‫ﻋﻘﻴﺪه وه ﭼﻲ ﻓﺮدي آزادي ‪ liberty‬ﻳﻮازي ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺮ دوو ﻣﺸﺨﺼﻮ ښﺎﺧﻮﻧﻮ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﻨﻨﻪ او اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮاوو ﺑﺎﻧﺪي ووﯦﺸﻞ‬
‫ﺳﻲ او ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول او ﺗﻮازن ‪ check and balance‬ﻛﻲ وي‪ .‬د‬
‫اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً دا ډول دوه ښﺎﺧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻳﻮازي د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫﴿‪﴾162‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﻣﻘﻨﻨﻪ او اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮاوي د ﻳﻮ او ﺑﻞ ﻛﻨټﺮول او څﺎرﻧﻪ ﻛﻮي او‬
‫ﺳﺮه ﭘﻪ ﺗﻮازن ﻛﻲ دي‪ .‬ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻟږﺗﺮﻟږه ﭘﻪ ﺗﻴﻮرﻳﻜﻲ ﻟﺤﺎظ‪ ،‬د ټﻮﻟﻨﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻮړوي او اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﻟﺨﻮا ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺳﻮي ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺟﺮا او‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮي‪) .‬ﻟﻪ ﻣﻘﻨﻨﻪ او اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﭘﻪ ﻟږو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ‬
‫ﻛﻲ وﺟﻮد ﻟﺮي او ﻳﻮازي د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ اﺑﺪاع ده(‪.‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮري او ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ او ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮاوو ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ روښﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﻔﻜﻴﻚ او ﺟﻼواﻟﻰ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮﻛﻲ ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ اﻗﻠﻴﺖ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د دوﻟﺖ او ﺣﻜﻮﻣﺖ دواړو ﻣﺸﺮﺗﻮب ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪) .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻫﻴﺌﺖ ‪ electoral college‬د ﺧﻠګﻮ او اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﺗﺮ‬
‫ﻣﻴﻨځ ﻣﻨځګړﺗﻮب ﻛﻮي(‪ .‬ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺗﻪ زﻳﺎت‬
‫واك ورﻛﻮل ﺳﻮى وي او ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻳﯥ ﭘﻪ اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه ﻟﻪ ﻗﺪرت څﺨﻪ ګﻮښﻪ ﻛﻮﻻى‬
‫ﻧﻪ ﺳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬د دوﻟﺖ رﺋﻴﺲ )ﭘﺎﭼﺎ او ﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭼﻲ‬
‫زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﺻﺮف ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ ﺑڼﻪ ﻟﺮي( او د ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺋﻴﺲ )ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ ،‬ﺻﺪر‬
‫ﻳﺎ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﭼﻲ اﺻﻠﻲ ﻗﺪرت ﻳﯥ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ وي( ﺳﺮه ﺑﯧﻞ وي‪.‬‬
‫دې ﺧﺒﺮي ﺗﻪ ﻣﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎم وي ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ راﻳﻲ‬
‫ورﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻳﻮازي ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه اﻧﺘﺨﺎﺑﻮي او ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﭼﻲ ﺧﭙﻠﻪ ﻳﻮه راﻳﻪ د‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ او اﺟﺮاﺋﯧﻪ ﻗﻮې ﺗﺮ ﻣﻨځ ووﯦﺸﻲ‪ .‬ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه د ﺧﭙﻠﻮ ﻏړو ﻟﻪ ﻣﻴﺎﻧځ څﺨﻪ‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ټﺎﻛﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﭼﯧﺮي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﺮ ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګۍ‬
‫‪ proportional representation‬ﺑﺎﻧﺪي وﻻړ وي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ډﯦﺮ اﻣﻜﺎن ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ وﺟﻮد وﻟﺮي او ﻫﺮ ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ‬
‫ﭼﻮﻛۍ ګټﻠﻲ وي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻮړوي‪ .‬ﻛﻪ ﭼﯧﺮي ﻳﻮ ګﻮﻧﺪ ﻫﻢ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭼﻮﻛۍ وﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ دوه ﻳﺎ زﻳﺎت ګﻮﻧﺪوﻧﻪ اﺋﺘﻼف ﺳﺮه ﻛﻮي‪ .‬ﻛﻪ ﻳﻮ ګﻮﻧﺪ وي او ﻳﺎ ﻫﻢ څﻮ‬
‫ګﻮﻧﺪوﻧﻮ اﺋﺘﻼف ﺳﺮه ﻛړى وي‪ ،‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻏړي ﺑﺎﻳﺪ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻣﻼﺗړ‬
‫وﻛړي‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﺎﭼﺎ )ﻟﻜﻪ ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ او ﻫﺴﭙﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ( او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻛﻤﺰورى ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ )ﻟﻜﻪ ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ او اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻛﻲ( ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭼﻮﻛۍ‬
‫ﻟﺮوﻧﻜﻲ ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ ﻣﺸﺮ څﺨﻪ )ﻏﻮښﺘﻨﻪ( ﻛﻮي ﭼﻲ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺮ ﻏﺎړه‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾163‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫واﺧﻠﻲ او )ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛړي(‪ .‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ ،‬د ﻫﻐﻮ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﭘﻪ ﺳﻼ او ﻣﺸﻮره‬
‫ﭼﻲ د ده ﻣﻼﺗړ ﻛﻮي‪ ،‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﻪ ﻏړو څﺨﻪ د وزﻳﺮاﻧﻮ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي ﭼﻲ دا‬
‫وزﻳﺮان د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﺑﯧﻼﺑﯧﻞ وزارﺗﻮﻧﻪ اداره ﻛﻮي‪ .‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ د‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ وړاﻧﺪي )ﻣﺴﺌﻮل( دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﺗﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻪ دئ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي او ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺗﺮ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن دﺑﺎﻧﺪي د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ وزﻳﺮان ټﺎﻛﻲ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪،‬‬
‫وزﻳﺮان او ﻗﻀﺎت ﺑﺎﻳﺪ د ﺳﻨﺎ )ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮګﯥ( ﻣﻨﻈﻮري ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړي‪ .‬د‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﺮ ﺧﻼف‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ د دوﻟﺖ دواړه ښﺎﺧﻮﻧﻪ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﻨﻨﻪ او اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮاوي ﻳﻮ او ﺑﻞ ﻛﻨټﺮول‪ ،‬ﻣﻨﺤﻞ ﻳﺎ ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛﻮﻻى ﻧﻪ ﺳﻲ‪.‬‬
‫دا ﻛﺎر ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ زﻳﺎت ﺛﺒﺎت ورﺑﺨښﻲ‪ .‬ﻳﻮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ښﺎﻳﻲ د‬
‫ﺧﻠګﻮ ﺧﻮښ ﻧﻪ وي او ﻳﺎ ښﺎﻳﻲ ﻛﺎﻧګﺮس ورﺳﺮه ﻣﺨﺎﻟﻒ وي‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﺧﭙﻞ ﻛﺎر ﺗﻪ دوام ورﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﻏړي ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ وزارﺗﻮﻧﻮ او اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﭘﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻮﺧﺖ وي‪ .‬ﭘﻪ دې‬
‫د ﻗﻮاوو ﺗﻔﻜﻴﻚ او اﻣﺘﺰاج‪:‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﺧﻠګ ﭘﻪ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ د ﻗﻮاوو ﭘﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ او )ﭼﻚ‬
‫او ﺑﻴﻼﻧﺲ( ﺑﺎﻧﺪي‪ ،‬ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺑﻨﺴټ اﻳښﻮوﻧﻜﻮ ﭘﻠﺮوﻧﻮ ټﻴﻨګﺎر ﭘﺮ ﻛﺎوه‪ ،‬ډﯦﺮ‬
‫اﻓﺘﺨﺎر ﻛﻮي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ د درﻳﻢ ﺟﻮرج ‪ George III‬او د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ‬
‫ډﻳﻜﺘﺎﺗﻮرۍ څﺨﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﻻﺳﺘﻪ راووړ ﻧﻮ داﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﯥ ﺟﻮړ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ د دوﻟﺖ‬
‫ﻳﻮ ښﺎخ د دوﻟﺖ د ﺑﻞ ښﺎخ څﺎرﻧﻪ او ﻛﻨټﺮول وﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د دې‬
‫ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ اﻧﺘﻈﺎم ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ډﻳﻜﺘﺎﺗﻮرۍ د ﻣﻨځﺘﻪ راﺗﻠﻮﻣﺨﻪ وﻧﻴﻮل ﺳﻮه‪ .‬ﻣګﺮ دا ﻳﻮ ډﯦﺮ‬
‫ﺳﻮﻛﻪ )ﺑﻄﻲ( او ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو ډك ﺳﻴﺴټﻢ دئ ﭼﻲ د ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭘﻮه اډوارډ ﻛﺮووﻳﻦ‬
‫‪ Edward Crowin‬ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻣﻘﻨﻨﻪ او اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮاوي ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺒﺎرزې ﺗﻪ‬
‫راﺑﻮﻟﻲ‪ .‬د دوﻟﺖ دا دواړه ښﺎﺧﻮﻧﻪ زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﻳﻮ د ﺑﻞ ﭘﻪ ﻣﺦ ﻛﻲ ﺧﻨډوﻧﻪ ﻣﻨځﺘﻪ‬
‫اﭼﻮي‪ .‬ﻛﺎﻧګﺮس ښﺎﻳﻲ ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻏﻮاړي ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻪ ﻛړي او‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ښﺎﻳﻲ ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ ﻛﺎﻧګﺮس ﻏﻮاړي‪ ،‬وﻳټﻮ ﻛړي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﻲ ﻣﻬﻢ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﭘﻪ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻻ ﻫﻢ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ او ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﺗﺮ ﻣﻨځ ﺑﻨﺪ ﭘﺎﺗﻪ‬
‫ﺳﻮي دي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﻛﺎﻧګﺮس ﻣﻨﺤﻞ او ﻧﻮي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﻋﻼن‬
‫ﻛړي‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ د ﻛﺎﻧګﺮس دوره ﭘﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ ﺗﻌﻴﻦ ﺳﻮې ده‪ .‬ﻛﺎﻧګﺮس ﻫﻢ ﻧﻪ‬
‫﴿‪﴾164‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭘﻪ اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه ګﻮښﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫د ﻟﻮﯦﺪﻳځﻲ اروﭘﺎ ﺧﻠګ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺳﻴﺴټﻢ ﻏﻴﺮﻣﺆﺛﺮ او ﺑﯥ ﻛﻔﺎﻳﺘﻪ ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫دوى ډﯦﺮ ﻋﺼﺮي ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺗﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن وروﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راﻏﻠﻲ او ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﻲ ﻛړى دئ‪ .‬د دوى ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ او‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮاوو داﺳﻲ ﻳﻮ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻟﺮي ﭼﻲ د دوﻟﺖ دا دواړه ښﺎﺧﻮﻧﻪ ﻳﻮ د ﺑﻞ ﭘﻪ ﻣﺦ‬
‫ﻛﻲ ﺧﻨډ ﻧﻪ دي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ اﺻﻼً د اﺟﺮاﺋﻴﻪ او ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ښﻜﺎره‬
‫ﺗﻮﭘﯧﺮ ﻫﻢ ګﺮان ﻛﺎر ځﻜﻪ دئ ﭼﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻏړي ﻋﻤﻮﻣﺎً د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي‬
‫ﻫﻢ وي‪ .‬ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﺟﺮﻣﻨﻲ‪ ،‬ﺟﺎﭘﺎن او ﻫﺎﻟﻴﻨډ ﻛﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ دﻣﺨﻪ ﺗﺮ دې ﭼﻲ د‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ ﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا د ﻧﻮرو ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮى وي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ ﻣﺸﺮ څﺨﻪ )ﭘﺎﭼﺎ ﻳﺎ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ( رﺳﻤﻲ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛړي‪ .‬ﻫﻐﻪ اﺷﺨﺎص‬
‫ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﺎ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ځﻨﻲ ﺟﻮړه ده ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن او ﻫﻢ ﭘﻪ اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ډﻳﭙﺎرټﻤﻨﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﭼﻮﻛۍ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﺮ وﺧﺖ ﻛﻲ‪ ،‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺳﻞ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻮ ګﻮﻳﺎ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﭘﻪ ﻋﻴﻦ زﻣﺎن ﻛﻲ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﻫﻢ ده‪ .‬ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻲ‪ ،‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻳﻮه ﻛﻤﯧټﻪ ده ﭼﻲ د دوﻟﺖ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ څﺎﻧګﻲ د ادارې او‬
‫څﺎرﻧﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﯧږدول ﺳﻮې ده‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏﻮﻧډه ﻛﻮي‪ ،‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ‬
‫ﻏړي د ﺧﭙﻠﻮ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﻠګﺮو ﺳﻮال او ﺟﻮاب ﺗﻪ ﺣﺎﺿﺮﯦږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د ﻗﻮاوو واﺿﺢ ﺗﻔﻜﻴﻚ وﺟﻮد ﻟﺮي‪ ،‬ﺳﻨﺎ او ﻳﺎ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻮﻻى‬
‫ﺳﻲ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ او ﻳﺎ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ څﺎﻧګﯥ ﻧﻮر ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ د اﺳﺘﺠﻮاب او اﺳﺘﻴﻀﺎح ﻏﻮﻧډي‬
‫ﺗﻪ راوﻏﻮاړي‪ .‬ﻣګﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪ ،‬ﭼﻲ ﻟﻪ ﻛﺎﻧګﺮس ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي او ځﻨﻲ ﺑﯧﻞ دئ‪،‬‬
‫د اﺳﺘﻴﻀﺎح ﻳﺎ اﺳﺘﺠﻮاب ﻟﻪ ﭘﺎره ﻧﻪ ﺳﻲ راﻏﻮښﺘﻞ ﻛﯧﺪاى‪.‬‬
‫د ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ګټﻲ‪:‬‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ څﻮ ځﺎﻧګړي ښﯧګڼﻲ ﻟﺮي‪ .‬د اﺟﺮاﺋﻴﻪ او ﻣﻘﻨﻨﻪ څﺎﻧګﻮ‬
‫ﺗﺮ ﻣﻨځ ﺷﺨړه او ﺑﻨﺪﻳﺰ ځﻜﻪ ﻧﻪ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ ﻣﻘﻨﻨﻪ او اﺟﺮاﺋﻴﻪ دواړي څﺎﻧګﻲ د‬
‫ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ وي‪ .‬ﻛﻪ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﻟﻴﺒﺮګﻮﻧﺪ ‪ Labor Party‬د وﻟﺴﻲ‬
‫ﺟﺮګﯥ ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭼﻮﻛۍ وګټﻲ‪ ،‬د ګﻮﻧﺪ د ﻣﺸﺮﺗﺎﺑﻪ ﻫﻴﺌﺖ ﭘﻪ‬
‫اوﺗﻮﻣﺎت ډول د ﻫﻴﻮاد اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﻟﻴﺒﺮګﻮﻧﺪ ﻳﻮ ﻧﻮى ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾165‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺗﺴﻮﻳﺪ او وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﯥ ﺗﻪ ﻳﯥ د ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻟﻪ ﭘﺎره وﻟﯧږي‪ ،‬ﻧﻮ ډﯦﺮ ﻟږ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ د‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰو او ﻳﺎ ځﻨډ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻲ‪ ،‬ځﻜﻪ ﭘﻪ وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ ﻛﻲ د ﻟﻴﺒﺮګﻮﻧﺪ ﻏړي‬
‫ډﯦﺮ ﻏﻮاړي د ﺧﭙﻞ ګﻮﻧﺪ د ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﻟﻪ ﻏﻮښﺘﻨﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ ﺣﺮﻛﺖ وﻛړي‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ګﻮﻧﺪ ﻏړي ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ د ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ‬
‫ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻪ وي‪ ،‬دوى ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﺧﭙﻞ ﻣﻼﺗړ ﺑﻴﺮﺗﻪ واﺧﻠﻲ او ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﺗﻪ د )ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد( راﻳﻪ ورﻛړي‪ .‬ﭘﻪ داﺳﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ ﻧﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ اﺻﻄﻼح‬
‫)ﺳﻘﻮط( ﻛﻮي او ﺑﺎﻳﺪ د ﻟﻴډرﺷﻴﭗ ﻧﻮې ډﻟﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ‬
‫ﻣﻼﺗړ ورﺳﺮه وي‪ ،‬ﻣﻨځﺘﻪ راﺳﻲ‪ .‬ﻛﻪ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮﻧﺪ‬
‫زﻳﺎﺗﻲ ﭼﻮﻛۍ ﻻﺳﺘﻪ راوړي‪ ،‬ﻧﻮ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻛﻮي او د ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮان ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﻳﯥ ډﯦﺮي ﭼﻮﻛۍ ګټﻠﻲ وي ﻧﻮى ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬د ﻣﻘﻨﻨﻪ او اﺟﺮاﺋﻴﻪ څﺎﻧګﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ اﺧﺘﻼف زﻳﺎت دوام ځﻜﻪ ﻧﻪ ﺳﻲ‬
‫ﻛﻮﻻى ﭼﻲ دواړه ﻟﻪ ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ ﺟﻮړ وي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ ډﯦﺮ ژر ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ‬
‫ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ او ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﻫﺮ وﺧﺖ د ﻧﻪ ﺑﺎور راﻳﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ د اﻋﺘﻤﺎد راﻳﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻧﻪ ﻛړي‪ ،‬ﻣﻌﻨﻰ ﻳﯥ دا ده ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ‬
‫ﻧﻮر ﻣﻼﺗړ ﻧﻪ ﻟﺮي ﻧﻮ اﺳﺘﻌﻔﻰ ﻛﻮي او ډﯦﺮ ژر ﻧﻮى ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﺨﻮا ټﺎﻛﻞ‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬ﻛﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮﻣﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻬﻮه ﻳﺎ ﻏﻠﻄﻲ وﻛړي‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﯥ ﻟﻪ‬
‫دې ﭼﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ د دورې ﭘﺎي ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻮ ﺗﻪ اﻧﺘﻈﺎر وﺑﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ او‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺧﻠګ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎﻟﻴﺴۍ څﺨﻪ ﻧﺎﺧﻮښﻪ وي‪ ،‬دوى د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د دورې ﺗﺮ ﭘﺎي ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻮ‬
‫ﻣﺨﻜﻲ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ګﻮښﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ډﯦﺮ څﻪ ﭘﻪ اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﻛﻲ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻫﻐﻪ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭼﻲ د دوى‬
‫ﺧﻮښ ﻧﻪ وي ډﯦﺮ ژر ګﻮښﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﻣګﺮ‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎ ﺧﭙﻞ ځﺎن ﺗﻪ ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻟﻮﻣړى‪،‬‬
‫څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت د ګﻮﻧﺪي ﻣﺸﺮاﻧﻮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮي‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ راﻳﻲ ګﻴﺮي ﭘﻮره ﭘﯧﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻼﺗړ ﻛﻮي‪ ،‬ټﻮﻟﻮ ﻫﻐﻮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻻﻳﺤﻮ ﺗﻪ ﭼﻲ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻟﺨﻮا ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ‬
‫وړاﻧﺪي ﻛﯧږي ﻣﻮاﻓﻘﻪ راﻳﻪ ورﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻼﺗړ ﻧﻪ ﻛﻮي‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﻪ راﻳﻪ ورﻛﻮي‪ .‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﺗﺎﻻر ﻛﻲ د وﻛﻴﻼﻧﻮ‬
‫﴿‪﴾166‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻧﻄﻘﻮﻧﻪ او ﺑﻴﺎﻧﻴﯥ ﻛﻮم ﺗﺄﺛﻴﺮ ځﻜﻪ ﻧﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ دوى ﭘﻪ راﻳﻪ ورﻛﻮﻟﻮ ﻛﻲ د ګﻮﻧﺪ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻌﻘﻴﺒﻮي‪ .‬ﭘﻪ دې ډول ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي )ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه( ﺧﭙﻞ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛﻮي او ﻳﻮازي ﭘﺮ ﻫﻐﻪ څﻪ د ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻣﻬﺮ ﻟګﻮي ﭼﻲ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ‬
‫)اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه( ﻳﯥ ﻣﺨﻲ ﺗﻪ وړاﻧﺪي ﻛﻮي‪ .‬د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﺗﺼﻮﻳﺐ ﭘﺮوﺳﻪ ډﯦﺮه‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﭼټﻜﻪ او ﻣﺆﺛﺮه وي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﺟﺮاﺋﯧﻪ ﻗﻮې ﺗﻪ ﻧﻪ څﻪ وﻳﻼى ﺳﻲ او ﻧﻪ‬
‫ﻫﻢ ﺧﭙﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻈﺮ ﭘﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻻﻳﺤﻪ ﻛﻲ ځﺎﻳﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ اروﭘﺎﻳﻲ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ د اﻣﺮﻳﻜﻲ د ﻛﺎﻧګﺮس ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ د ﻛﺎﻧګﺮس ﻏړي ﻟﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ څﺮګﻨﺪوي‪ ،‬ﺑﯥ ﺧﻮﻧﺪه او ﺑﯥ اﻫﻤﻴﺘﻪ ﻏﻮﻧﺪي‬
‫ښﻜﺎري‪ .‬د ډﯦﺮو اروﭘﺎﻳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړووﻧﻜﻮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻛﺎﻧګﺮس د ﻏړو ﭘﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل او ﻫﻐﻮ ﻣﻨﺎﺑﻌﻮ ﻛﺴﺖ ﻛﻴږي ﭼﻲ د ﻫﻐﻮى ﭘﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻲ دي‪.‬‬
‫دوﻫﻢ دا ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻴﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد وي ﭼﻲ‬
‫زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ ﻳﻮ ﻳﯥ ﻫﻢ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭼﻮﻛۍ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د دې ﻣﻌﻨﻰ دا ده‬
‫ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د زﻳﺎﺗﻮ ﭼﻮﻛﻴﻮ ﻟﺮوﻧﻜﻰ ګﻮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﻧﻮرو وړو ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺳﺮه‬
‫اﺋﺘﻼف وﻛړي څﻮ وﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺗﺮ‬
‫ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ زﻳﺎﺗﻲ راﻳﻲ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ زﻳﺎﺗﻲ‬
‫ﭼﻮﻛۍ وﻟﺮي‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻛﯧږي‪ .‬د ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ دوﻫﻤﻪ‬
‫درﺟﻪ زﻳﺎﺗﻲ ﭼﻮﻛۍ وﻟﺮي د ﺧﺎرﺟﻪ وزارت ﻣﻘﺎم ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻧﻮري‬
‫ﭼﻮﻛۍ د ﭼﻨﯥ وﻫﻠﻮ ﻟﻪ ﻻري ﺗﻌﻴﻨﯧږي‪ .‬اﻳټﺎﻟﻴﺎ او اﺳﺮاﺋﻴﻞ د اﺋﺘﻼﻓﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ د‬
‫ﺳﺘﻮﻧﺰو ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ دي‪ :‬د اﺋﺘﻼف ﻣﻠګﺮي د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺮ ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﺷﺨړي ﺳﺮه ﻛﻮي‬
‫او د اﺋﺘﻼف ﻳﻮه ﻳﺎ څﻮ ډﻟﻲ اﺋﺘﻼف ﻣﺎﺗﻮي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛﻮي او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﺎ د رﺳﻤﻲ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد د راﻳﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻟﻪ راﻳﻮ ﭘﺮﺗﻪ ړﻧګﯧږي‪ .‬دا ﻛﺎر د ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗۍ او د‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﺗﻐﻴﺮ ﺑﺎﻋﺚ ګﺮزي‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬اﻳټﺎﻟﻴﯥ د دوﻫﻤﻲ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې راﻫﻴﺴﻲ ﺷﭙﯧﺘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ درﻟﻮدﻟﻲ دي‪.‬‬
‫دا ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ دوﻣﺮه ﺑﺪه ﺧﺒﺮه ﻧﻪ وي‪ ،‬ځﻜﻪ ﭼﻲ )ﺣﻜﻮﻣﺖ( ﻳﻌﻨﻲ )ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ( او‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻟﻪ اﺋﺘﻼﻓﻲ ﻏړو ﺳﺮه ﭘﻪ ﻣﺬاﻛﺮه او ﭼﻨﯥ وﻫﻠﻮ ﺳﺮه ﺑﻴﺮﺗﻪ ﺟﻮړﯦﺪاى ﺳﻲ‪.‬‬
‫ﻣګﺮ ﻣﺸﻜﻞ دا دئ ﭼﻲ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ډﯦﺮه ﺗﻮﺟﻪ ﭘﻪ دې ﻛﻲ وي ﭼﻲ د اﺋﺘﻼف د‬
‫ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻮ ﻣﺨﻪ وﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ د داﺳﻲ ﻧﻮﻳﻮ ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ د راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﻮﻟﻮ څﺨﻪ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾167‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ډډه ﻛﻮي ﭼﻲ ښﺎﻳﻲ د اﺋﺘﻼف د ﻏړو ﺗﺮ ﻣﻨځ د اﺧﺘﻼف ﺳﺒﺐ وګﺮزي‪ .‬ﻛﻠﻪ‬
‫داﺳﻲ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ ﭘﺮ ﻳﻮه ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻧﺪي د اﺋﺘﻼف ﻏړي د ډﯦﺮ زﻳﺎت وﺧﺖ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره ﺑﻨﺪ ﺳﺮه ﭘﺎﺗﻪ وي او ﻛﺎر ﭘﺮ ﻣﺦ ﻧﻪ ځﻲ‪ .‬ﻋﺪم ﺗﺤﺮك ‪ ،Immobilism‬ﻳﻌﻨﻲ د‬
‫ﻣﻬﻤﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻪ ﻧﻴﻮل‪ ،‬د څﻮ ګﻮﻧﺪي ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻮﻳﻪ‬
‫ﺧﻄﺮه ده‪.‬‬
‫ﻣګﺮ ټﻮل ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ د ﻋﺪم ﺗﺤﺮك ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ‪،‬‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻮزﻳﻠﻴﻨډ او ﺳﻮﯦډن اﻏﯧﺰﻣﻨﻲ او ﻣﺘﺤﺪي ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ځﻜﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ دوى ﻟﻪ‬
‫اﺋﺘﻼﻓﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺳﺮه ﻗﺪرت ﻳﺎ ﻧﻪ ﺷﺮﻳﻜﻮي او ﻳﺎ ډﯦﺮ ﻟږ ﻗﺪرت ورﺳﺮه‬
‫ﺷﺮﻳﻜﻮي‪ .‬ﭘﻪ دې ﻫﻴﻮادوﻛﻲ ﺳﺘﺮ ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻳﺎ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﭘﻪ ﻳﻮازي ﺳﺮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﺟﻮړوﻻى ﺳﻲ او ﻳﺎ ډﯦﺮ ﻟږ د اﺋﺘﻼﻓﻲ ﻏړو ﻣﺮﺳﺘﻲ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﻮي‪ .‬د دوﻫﻤﻲ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟګړې راﻫﻴﺴﻲ‪ ،‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ او ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ ﻳﻮازي ﻳﻮ ځﻞ د ﻋﺪم‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻟﻪ راﻳﻲ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮي دي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻫﺮ څﻮﻣﺮه ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫اﺋﺘﻼف ﻛﻲ زﻳﺎت ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﺑﺮﺧﻪ وﻟﺮي ﭘﻪ ﻫﻤﺎﻏﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻟﻪ ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗۍ ﺳﺮه‬
‫ﻣﺨﺎﻣﺦ وي‪ .‬د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ څﻮ ګﻮﻧﺪي ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ زﻳﺎت وﺧﺖ د ﻋﺪم ﺗﺤﺮك ﭘﻪ ﻣﺸﻜﻞ‬
‫اﺧﺘﻪ وي‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﯥ او ﻳﺎ دﻓﺎع ﭘﻪ ﻛﻤﻴﺴﻮن ﻛﻲ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ګﺎﻧﻮ ﺷﻤﻮﻟﻴﺖ دوى ﺗﻪ زﻳﺎت‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړوﻧﻜﻲ څﻪ ﻛﻮي؟‬
‫ﭘﻪ ښﻮوﻧځﻲ ﻛﻲ ﻻ دا ﭘﻮښﺘﻨﻪ زده ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﯧږي ﭼﻲ دا ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫څﺮﻧګﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ؟ ﺗﺎﺳﻲ ﺗﻪ ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ داﺳﻲ وﻳﻞ ﺳﻮي وي ﭼﻲ د اوﻟﺴﻲ او‬
‫ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮګﯥ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻮړوي‪ .‬ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ ځﻨﻲ ﻻﻳﺤﯥ او‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ د ﻋﻤﺪه او ﻣﻬﻤﻮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﻣﺴﻮده د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻌﻨﻲ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې د ﻳﻮه وزارت ﻳﺎ ادارې ﻟﺨﻮا ﻟﻴﻜﻞ ﻛﯧږي او ﭘﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺗﺮ ﺑﺤﺚ وروﺳﺘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ د ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻟﻪ ﭘﺎره وړاﻧﺪي ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﺑﺤﺚ ﭘﺮ ﻛﯧږي او ﻻزم ﺗﻌﺪﻳﻼت ﭘﻜښﯥ راوﺳﺘﻞ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫د ﻛﻤﻴﺴﻮن ﺳﻴﺴټﻢ‪:‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻨﻴﻮ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻮ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻗﺪرت ﭘﻪ ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﭘﺮوت وي‪ ،‬ځﻜﻪ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ د وړاﻧﺪي ﺳﻮﻳﻮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻻره ﻫﻮاره‬
‫ﻛړي او ﻳﺎ ﻳﯥ ﻟﻪ ﻣﺎﺗﻲ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛړي‪ .‬ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻚ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ د دې ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫﴿‪﴾168‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭼﻲ د ﻳﻮه ﻗﺎﻧﻮن او ﻳﺎ وړاﻧﺪﻳﺰ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ﻣﺴﻠﻜﻲ او ﭘﻮﻫﻮ ﺧﻠګﻮ ﻧﻈﺮﻳﺎت واوري‪،‬‬
‫اﻛﺜﺮه اوﻗﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻮڼﺪي راﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﻳﻮ وړاﻧﺪي ﺳﻮى ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻻﻳﺤﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻮن ﻛﻲ وﻣﻨﻞ ﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ )ﺗﺎﻻر( ﺗﻪ ﻟﯧږل ﻛﻴږي ﭼﻲ ﻫﻠﺘﻪ ﻳﯥ د ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره د اﻛﺜﺮﻳﺖ راﻳﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻳﻮ ﺷﻤﯧﺮ داﻳﻤﻲ ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي او‬
‫ﻫﻤﺪارﻧګﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ وﺧﺖ ﭘﺮ ﻋﺎﺟﻠﻮ او ﻣﻬﻤﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺑﺎﻧﺪي د ﺑﺤﺚ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ځﻴﻨﻲ ﻣﻮﻗﺘﻲ او ﻣﺨﺼﻮص ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻪ ﻣﻨځﺘﻪ راوړي‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﻋﻮاﻣﻮ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫)وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ( ﭘﻨځﻪ داﻳﻤﻲ او ﻳﻮﺷﻤﻴﺮ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻣګﺮ دا‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻪ د اﻣﺮﻳﻜﻰ ﭘﻪ ﻛﺎﻧګﺮس ﻛﻲ د ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻟږ اﻫﻤﻴﺖ ځﻜﻪ‬
‫ﻟﺮي ﭼﻲ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﭘﻪ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن څﺨﻪ داﺳﻲ ﺗﻮﻗﻊ ﻧﻪ ﻛﯧږي ﭼﻲ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻟﺨﻮا ﻟﻪ وړاﻧﺪي ﺳﻮي ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وﻛړي‪ .‬دوى‬
‫ښﺎﻳﻲ وﻛﻮﻻى ﺳﻲ ځﻴﻨﻲ ﺗﻌﺪﻳﻼت ﭘﻜښﯥ راوﻟﻲ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ‬
‫ﻛﺎﻧګﺮس د ﻗﻮاوو د ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ډﯦﺮ ﭘﺮ ﻣﺨﺘﻠﻠﻰ دئ‪ .‬د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫)وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ( اووه وﻳﺸﺖ داﻳﻤﻲ ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي ـ ﺳﻨﺎ )ﻣﺸﺮاﻧﻮﺟﺮګﻪ(‬
‫ﻳﻮوﻳﺸﺖ ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﺮي ـ ﭼﻲ ﻫﺮ وﺧﺖ ﻳﻲ ﺧﺒﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻴډﻳﺎ ﻛﻲ ﺧﭙﺮﯦږي‪ .‬د‬
‫ﺣﻴﺜﻴﺖ ورﺑﺨښﻲ ځﻜﻪ ﭼﻲ زﻳﺎت وﺧﺖ ﻟﻪ ﻣﻴډ ﻳﺎ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ وي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻛﺎﻧګﺮس ﺑﯧﻼﺑﯧﻞ ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ زرﻫﺎوو وړاﻧﺪي ﺳﻮي ﻻﻳﺤﯥ‬
‫ﻏﻠﺒﯧﻠﻮي او ﻫﻐﻪ ﭼﻲ ډﯦﺮي ﻣﻬﻤﻲ وي د ﻏﻮر ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﺨﻮا ﻫﺮه ﻻﻳﺤﻪ او ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن د اﻫﻤﻴﺖ وړ وي او ﭘﻪ اﻧﻔﺮادي‬
‫ﺗﻮګﻪ وړاﻧﺪي ﺳﻮې ﻻﻳﺤﻪ ښﺎﻳﻲ ډﯦﺮ ژر ﭘﻪ ﻛﻤﻴﺴﻮن ﻛﻲ رد ﺳﻲ‪ .‬ﺑﻠﻪ ﺧﺒﺮه دا ده‬
‫ﭼﻲ د ﻳﻮې ﻻﻳﺤﯥ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺴﻮﻳﺪ د ټﻮﻟﻮ ﻏړو ﻟﺨﻮا ﻧﻪ ﺳﻲ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﯧﺪﻻى‪ ،‬ځﻜﻪ‬
‫ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻮﻣړى ﻣﺮﺑﻮﻃﻮ ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻮ ﺗﻪ وړاﻧﺪي او ﻫﻠﺘﻪ ﺗﺮ څﯧړﻧﻲ ﻻﻧﺪي وﻧﻴﻮل‬
‫ﺳﻲ‪ .‬د ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړوﻟﻮ ډﯦﺮﻛﺎروﻧﻪ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﺗﺎﻻر ﻛﻲ ﻧﻪ ﺑﻠﻜﻲ ﭘﻪ ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻮ‬
‫ﻛﻲ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﯧږي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻛﺎﻧګﺮس ﭘﻪ ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﺑﻴﻼﻧﺲ او ﺗﻮازن ﺳﺎﺗﻞ ﻛﯧږي‪ ،‬د‬
‫دواړو ﺳﻴﺎﺳﻲ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﻏړي او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ذﻳﻨﻔﻌﻮ اﻳﺎﻻﺗﻮ او ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺳﻴﻤﻮ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎن ﭘﻪ ﻣﺘﻮازن ډول ﭘﻪ ﻛﻤﻴﺴﻮن ﻛﻲ ﻏړﻳﺘﻮب ﻟﺮي‪ .‬ﻣﺜﻼً د ﻧﻴﺒﺮاﺳﻜﺎ‬
‫اﻳﺎﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه د ﻛﺮﻫڼﻲ‪ ،‬د ﻧﻴﻮﻳﺎرك ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه د ﭘﻮﻫﻨﻲ او ﻛﺎر ﭘﻪ ﻛﻤﻴﺴﻮن ﻛﻲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾169‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾170‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻠﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﻛﻤﻴﺴﻮن ﻛﻲ د ډﻳﻤﻮﻛﺮاټ او ﺟﻤﻬﻮري ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ ګﻮﻧﺪ ﻏړي‬ ‫ﻛﯧږي‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدي وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮ ﺑﻞ ﻫﻴﻮاد ﺑﺎﻧﺪي ﻳﺮﻏﻞ ﻛﻮل‪ ،‬او ﻳﺎ د داﺧﻠﻲ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﻧډول ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻮ د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻪ د ﺳﭙﻴﻨﻲ ﻣﺎڼۍ ﻟﺨﻮا ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻰ د دوﻟﺖ ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﺎﻧګﺮس ﺗﻪ ډﯦﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ اوﺳﻨﻴﻮ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړوﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‪:‬‬ ‫ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﻫﺮ ﻛﺎل د ﺳﭙﻴﻨﻲ ﻣﺎڼۍ د ﺑﻮدﺟﯥ ﭘﻪ اداره ﻛﻲ ﺟﻮړﯦږي او ﻛﺎﻧګﺮس ﺗﻪ‬
‫د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻫﻴﺌﺖ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻘﺼﺪ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﺟﻮړول او ﺗﻨﻈﻴﻤﻮل دي‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ دا‬ ‫وړاﻧﺪي ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻧګﺮس د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﺨﻮا وړاﻧﺪي ﺳﻮې‬
‫ﻛﺎر د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻓﺮق ﻛﻮي او ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت اوس‬ ‫ﺑﻮدﺟﻪ را اﺧﻠﻲ او د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ او ﻳﺎ ذﻳﻨﻔﻌﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ګټﻪ څﻪ ﺷﻴﺎن ﭘﺮ‬
‫ﻣﺦ ﭘﺮﻛښﺘﻪ )اﻧﺤﻄﺎط( روان دئ‪ .‬ﭘﻪ ښﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ‪ ،‬ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻫﻴﺌﺖ )ﭘﺎرﻟﻤﺎن(‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻮي او ﺗﺼﻮﻳﺒﻮي ﻳﯥ‪ .‬ځﻜﻪ ﻧﻮ وﻳﻼى ﺳﻮ ﭼﻲ اوس د )ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړول( د‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨځﺘﻪ راوړي‪ ،‬ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د ﺗﻌﺪﻳﻞ وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻪ ﻛﻮي‪ ،‬ﻣﻌﺎﻫﺪې‬ ‫ﻛﺎﻧګﺮس ﻣﻬﻤﻪ او ﻳﺎ ډﯦﺮه ﻣﻬﻤﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻪ ده‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺒﻮي‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻛﻨټﺮوﻟﻮي او د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻛړﻧﻮ څﺎرﻧﻪ او ﻛﻨټﺮول ﺳﺮ ﺗﻪ‬
‫رﺳﻮي‪ .‬ﻣګﺮ‪ ،‬ﭘﻪ اﺳﺘﺒﺪادي )اټﻮر ﻳټﻴﺮﻳﻦ( ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫)‪ (۲‬د ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ ﺧﺪﻣﺖ‪:‬‬
‫ﺻﻮرت د دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر ﻟﻪ ﭘﺎره رﺑړي ﻣﻬﺮ دئ‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر‬ ‫د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي زﻳﺎت وﺧﺖ د ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻲ ﺗﯧﺮوي‪ .‬زﻳﺎﺗﺮه‬
‫واﻳﻲ ﻫﻐﻪ ﺗﺼﻮﻳﺒﻮي(‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړوﻧﻜﻲ ﻻﻧﺪي دﻧﺪې ﻟﺮي‪:‬‬ ‫وﻛﻴﻼن ﺧﭙﻞ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻟﺮي ﭼﻲ د ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ ﻟﻴﻜﻮﻧﻮ او ﭘﻮښﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﺟﻮاب او ﻟﻪ دوى‬
‫ﺳﺮه د ﻣﺸﻜﻼﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬دا ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻫڅﻪ ﻛﻮي ﺧﻠګﻮ ﺗﻪ دا‬
‫)‪ (۱‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړول‪:‬‬
‫وښﻴﻲ ﭼﻲ د دوى اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮى وﻛﻴﻞ د دوى ﭘﻪ ﻏﻢ ﻛﻲ دئ‪ .‬اﻛﺜﺮه وﺧﺖ‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻫﻴﺌﺖ وﻇﻴﻔﻪ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﺗﺼﻮﻳﺒﻮل دي‪ ،‬ﺧﻮ ﻟږ داﺳﻲ‬
‫)ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړووﻧﻜﻲ( د ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﻛﺎروﻧﻮ دوﻣﺮه ﻣﺼﺮوف وي ﭼﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړوﻟﻮ‬
‫ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ دوى ﭘﺨﭙﻠﻪ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﺟﻮړﻟﻮ اﺑﺘﻜﺎر ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ واﺧﻠﻲ‪ .‬ﻟﻜﻪ ﭼﻲ‬
‫ﺗﻪ ﻟږ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ اوس ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ داﺳﻲ ﻳﻮه‬
‫ﻣﺨﻜﻲ ﻣﻮ وﻟﻮﺳﺘﻞ‪ ،‬ډﯦﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ وزارﺗﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ﻟﻮړو ادارو ﻛﻲ‬
‫ﻣﻨځګړي ﺑﺪل ﻛړي دي ﭼﻲ د ﺧﻠﻜﻮ او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺮ ﻣﻨځ د ﺧﻠګﻮ د ﺷﻜﺎﻳﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺗﺮ ﻏﻮر او ﻣﻼﺣﻈﯥ وروﺳﺘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻳﺎ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻫﻴﺌﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ ﺗﺨﺼﺺ ﻟﺮي‪ .‬اوس دا ﭘﻮښﺘﻨﻪ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﯧږي ﭼﻲ آﻳﺎ دا ﺑﯧځﺎﻳﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺗﻪ ﻟﯧږل ﻛﯧږي ﭼﻲ ﻫﻐﻮى ښﺎﻳﻲ څﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﭘﻜښﯥ راوﻟﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫دئ؟ آﻳﺎ د ﻳﻮه اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻟﻪ ﭘﺎره د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻮل ﻻزﻣﻲ او‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﯧﺮه ﺑﻴﺎ ﭼﻲ ﻳﻮ ګﻮﻧﺪ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭼﻮﻛۍ ﭘﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻲ وﻟﺮي‪،‬‬
‫ﺿﺮوري ﻛﺎر ﻧﻪ دئ؟ ﺟﻮاب دا دئ ﭼﻲ دا رﺷﺘﻴﺎ ﻫﻢ ﺿﺮوري او ﺳﻢ ﻛﺎر دئ ﻣګﺮ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻫﻐﻪ څﻪ ﭼﻲ ﻏﻮاړي ﻻﺳﺘﻪ راوړاى ﺳﻲ‪ .‬د ګﻮﻧﺪي ډﺳﻴﭙﻠﻴﻦ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻈﺮ دا دئ ﭼﻲ ﻳﻮ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺑﺎﻳﺪ د ټﻮل اوﻟﺲ د ګټﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻛﺎر‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ﺣﺎﻛﻢ )اﻛﺜﺮﻳﺖ( ګﻮﻧﺪ ﻏړي د ګﻮﻧﺪ د ﻟﻴډرﺷﻴﭗ ﻟﻪ ﻏﻮښﺘﻨﻮ ﺳﺮه‬
‫وﻛړي‪ .‬ﻳﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﭼﻲ ټﻮل وﺧﺖ د ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﻛﺎروﻧﻮ ﻛﻲ ﻏﺮق وي ﻧﻮ د ټﻮل‬
‫ﺳﻤﻲ راﻳﻲ ورﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ دې ډول ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻮ ﻛﻲ راﻳﻲ ورﻛﻮل زﻳﺎت وﺧﺖ د‬
‫اوﻟﺲ ﭘﻪ ګټﻪ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺗﻪ وﺧﺖ ﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ اﺑﺘﻜﺎر زﻳﺎت‬
‫ګﻮﻧﺪي ﻛړﻧﻼري ﭘﺮ ﻣﺒﻨﺎ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ ﻻ اټﻜﻞ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ځﻴﻨﻲ ﻣﺒﺼﺮﻳﻦ ﭘﻪ دې‬
‫وﺧﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻌﻨﻲ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﺗﻪ ﭘﺎﺗﯧږي او ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﻤﺰورې ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﻋﻘﻴﺪه دي ﭼﻲ دا ډول ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې رﺑړي ﻣﻬﺮوﻧﻪ وي )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﻨﻨﻪ‬
‫د ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ ﺧﺪﻣﺖ ﻫﻐﻪ ﻛﺎر دئ ﭼﻲ د وﻛﻴﻼﻧﻮ ﻟﻪ ﺑﻴﺎ اﻧﺘﺨﺎﺑﯧﺪﻟﻮ ﺳﺮه‬
‫ﻗﻮه ﻫﻐﻪ څﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﻳﯥ ﻏﻮاړي(‪.‬‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ ،‬ځﻜﻪ دوى ﭘﻪ داﺳﻲ ﻣﻮﻗﻒ ﻛﻲ دي ﭼﻲ ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻛﺎﻧګﺮس ﻛﻲ‪ ،‬ﭼﻲ ګﻮﻧﺪي ډﺳﻴﭙﻠﻴﻦ ډﯦﺮ ﺳﺴﺖ دئ‪ ،‬د‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬وﻛﻴﻼن ډﯦﺮځﻠﻪ ﻫﻐﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﺗﻪ ﭼﻲ دوى ﻳﯥ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ ﻛﻮي‪ ،‬ورځﻲ‬
‫ﻛﺎﻧګﺮس ﻏړي ځﻴﻨﻲ وﺧﺖ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ګﻮﻧﺪ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﺣﺘﻰ د‬
‫او د ﻣﺤﻠﻲ ﺧﻠګﻮ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﺗﻪ ﻏﻮږ ﻧﻴﺴﻲ او د ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﭼﺎرو ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﻲ ﻣﺮﺳﺘﻲ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ ﺗﻘﻨﻴﻨﻲ اﺟﻨﺪاوي د ﺳﭙﻴﻨﻲ ﻣﺎڼۍ ﻟﺨﻮا وړاﻧﺪي‬
‫ورﺳﺮه ﻛﻮي‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾171‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾172‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫)‪ (۳‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ څﺎرﻧﻪ او اﻧﺘﻘﺎد ﻛﻮل‪:‬‬ ‫ﻋﺮاق د ﺟګړې ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬ټﻮل ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ‬
‫د اوﺳﻨۍ ﻋﺼﺮي ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ وﻇﻴﻔﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې اﻧﺘﻘﺎدي‬ ‫د ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎﺗﻮ ﭘﺮاخ ﺧﺒﺮي رﭘﻮرټﻮﻧﻪ د اوﻟﺲ ﭘﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻲ اﻳږدي او ډﯦﺮ‬
‫څﺎرﻧﻪ ده‪ .‬ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻮړ ﻫﻢ ﻧﻪ ﻛړي‪ ،‬ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭼﺎري‬ ‫ﻫﻴﻮادوﻧﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﺒﺎﺣﺜﯥ د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻟﻪ ﻻري ﺧﭙﺮوي‪.‬‬
‫ﺗﺮ اﻧﺘﻘﺎدي څﺎرﻧﻲ ﻻﻧﺪي وﻧﻴﺴﻲ او ﻟﻪ دې ﻻري د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺮ ﻛړﻧﻮ داﺳﻲ اﺛﺮ‬
‫وښﻨﺪي ﭼﻲ ﭘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻲ د اداري ﻓﺴﺎد ﻣﺨﻪ وﻧﻴﺴﻲ او د ﻣﻠﺖ د ګټﻮ ﭘﻪ‬ ‫د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې اﻧﺤﻄﺎط‪:‬‬

‫ﺳﺎﺗﻠﻮ ﻛﻲ ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺳﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧﻮﻟﺴﻤﻲ ﭘﯧړۍ ﭘﻪ ﭘﺎى ﻛﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺼﺮﻳﻦ دې ﺧﺒﺮي ﺗﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﻮل‬

‫ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻴﻀﺎح ‪ Question Hour‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړو ﺗﻪ ﻣﻮﻗﻊ ورﻛﻮي‬ ‫ﭼﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ډول ﭼﻲ ﻓﻜﺮ ﻳﯥ ﻛﯧﺪى‪ ،‬ﻛﺎر ﻧﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﺟﺎن ﻻك د ﺗﻮﻗﻊ ﭘﺮ‬

‫ﭼﻲ ﻟﻪ وزﻳﺮاﻧﻮ څﺨﻪ ډﯦﺮي ﺳﺨﺘﻲ ﭘﻮښﺘﻨﻲ وﻛړي ﭼﻲ ﺣﺘﻰ ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ وﺧﻴﻢ‬ ‫ﺧﻼف‪ ،‬ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﺧﭙﻞ ﻗﺪرت د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﭘﻪ وړاﻧﺪي د ﻻﺳﻪ ورﻛﺎوه‪ .‬ډﯦﺮ‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﭘﻪ دې اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻟﺮي ﭼﻲ دوى د ﻧﻪ ﺑﺎور‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻴﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨټﺴټﺎن ﭘﻪ دې ﺑﺎور دي ﭼﻲ د اﻧﺤﻄﺎط دا ﻟړۍ اوس ﻫﻢ رواﻧﻪ ده‪.‬‬

‫)ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد( ﻟﻪ راﻳﻲ ﺳﺮه ﻧﻪ ﺳﻲ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻛﯧﺪاى ـ ځﻜﻪ دوى د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ‬ ‫ځﻴﻨﻲ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪه دي ﭼﻲ د ﻟﻮﻣړي ﺳﺮه د ﺟﺎن ﻻك ﺗﻮﻗﻌﺎت زﻳﺎت وه‪.‬‬

‫ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﺑﻴﺎ ﻫﻢ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏړي ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻮښﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ډﯦﺮ اﺣﺘﻴﺎط‬ ‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ ﭼﻲ دوﻣﺮه زﻳﺎت ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻪ ﺟﻮړوي‪ ،‬د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې د‬

‫ﺟﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﻛړي‪ .‬ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺟﻮاب او ﻳﺎ درواغ ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜﻮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ‬ ‫څﺎرﻧﻲ ﻟﻪ ﭘﺎره ډﯦﺮ ګټﻮر دي‪ .‬د ﺗﻜﻨﺎﻟﻮﺟۍ اوﺳﻨﻰ ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ښﻪ دئ او ﻛﻪ ﺑﺪ‪،‬‬

‫واﻛﻤﻦ ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ ﺗﺎوان ورﺳﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻳﯥ ﻛﻤﺰورې ﻛړې ده‪.‬‬

‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ )اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه(‪ ،‬د‬

‫ﻛﺎﻧګﺮس د ډﯦﺮو ﺳﺨﺘﻮ ﭘﻮښﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﻛﻲ ﺗﻐﻴﺮ راوﻟﻲ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺳﺘﻮﻧﺰي‪:‬‬

‫ﭘﻪ ﻛﺎﻧګﺮس ﻛﻲ د دواړو ګﻮﻧﺪوﻧﻮ )ډﻣﻮﻛﺮاټ او ﺟﻤﻬﻮري ﻏﻮښﺘﻮﻧﻜﻲ( د ﺑﻮش‬ ‫ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ګﻮﻧﺪي ډﺳﻴﭙﻠﻴﻦ ﻗﻮي وي او د ګﻮﻧﺪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ‬

‫ﭘﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻧﺪي ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﻲ د ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ ﺣﻤﻠﻮ د ﻧﻪ ﭘﯧﺸﺒﻴﻨﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‬ ‫ﻏړي د ګﻮﻧﺪ د رﻫﺒﺮۍ ﺧﺒﺮه ﻣﻨﻲ‪ .‬ﭘﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻣﻮږ د ﻳﻮې ﻳﺎ د دوو‬

‫ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ وﻛړل او ﻫﻤﺪا رﻧګﻪ‪ ،‬دا ﭼﻲ د ﺑﻮش ادارې وﻳﻞ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻋﺮاق‬ ‫راﻳﻮ ﭘﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ‪ ،‬دا اټﻜﻞ ﻛﻮﻻى ﺳﻮ ﭼﻲ ﻳﻮه ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ څﺮﻧګﻪ‬

‫ﻛﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻪ وﺳﻠﯥ ﺳﺘﻪ او اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻗﻮاوي ﭘﻪ ﻋﺮاق ﻛﻲ ﺑﻨﺪي ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮې‪ ،‬د‬ ‫ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺳﻲ‪ .‬ﻫﺮه ﻣﻮﺿﻮع د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ګټﻪ ځﻜﻪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻛﯧږي ﭼﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬

‫ﻛﺎﻧګﺮس ﻟﺨﻮا ﺳﺨﺖ اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ ﭘﺮ وﺳﻮل‪ .‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺮ ﻻر ﻛﻮل د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې‬ ‫)ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ( ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮي‪ .‬ﻳﻮازي ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﻲ اﺋﺘﻼﻓﻮﻧﻪ ړﻧګ‬

‫ډﯦﺮه ﻣﻬﻤﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪.‬‬ ‫ﺳﻲ او ﻳﺎ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ ﻏړي ﺑﻞ ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ ورواوړي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﭘﯧﺶ ﺑﯧﻨﻲ‬
‫ﻣﺸﻜﻠﻪ ﻛﯧږي او ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺳﺮه د ﺧﻠګﻮ دﻟﭽﺴﭙﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﯧږي‪ .‬اروﭘﺎﻳﻲ‬
‫)‪ (۴‬ښﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻛﺎﻧګﺮس ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ او اﻏﯧﺰﻧﺎك‬
‫د ﭘﺎرﻟﻤﺎن د ﻏړو ﺑﻠﻪ وﻇﻴﻔﻪ دا ﻫﻢ ده ﭼﻲ اوﻟﺲ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ ﻛړﻧﻮ ﭘﻮه او‬ ‫وي )ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎروﻧﻪ ﭘﻪ ﭼټﻜۍ ﺳﺮه ﭘﺮ ﻣﺦ ﺑﻴﺎﻳﻲ( ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﻛﻤﺰوري‬
‫ﺧﺒﺮ ﻛړي‪ ،‬دوى د ﻣﻴډﻳﺎ ﻟﻪ ﻻري دا ﻛﺎر ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي‪ .‬د ‪ ۱۹۶۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺎﺑﻴﻦ‬ ‫او ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﭘﻪ زړه ﭘﻮري ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫ﻛﻲ‪ ،‬د ارﻛﻨﺴﺎ اﻳﺎﻟﺖ ډﻳﻤﻮﻛﺮاټ ﺳﻨﺎﺗﻮر وﻳﻠﻴﺎم ﻓﻮﻟﺒﺮاﻳﺖ ﭼﻲ د ﺳﻨﺎ د ﺧﺎرﺟﻲ‬ ‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻛﺎﻧګﺮس ﻛﻲ ﭼﻲ ﻗﺪرت ﻳﻮ ډول ﻓﻴﻮډاﻟﻲ وﯦﺶ ﻟﺮي‪ ،‬د‬
‫اړﻳﻜﻮ د ﻛﻤﯧټﯥ ﻣﺸﺮﺗﻮب ﭘﺮ ﻏﺎړه درﻟﻮد‪ ،‬د ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻟﻪ ﻻري د ﻛﻤﻴټﯥ د‬ ‫ګﻮﻧﺪي ډﺳﻴﭙﻠﻴﻦ ﻛﻤﺰورﺗﻴﺎ او ﻟﻪ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﺳﺮه د ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻟﻪ‬
‫ﺟﺮﻳﺎﻧﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﺮوﻟﻮ ﺳﺮه د اﻣﺮﻳﻜﯥ اوﻟﺲ د وﻳټﻨﺎم د ﺟګړې ﭘﻪ ﺑﺎب ﭘﻮه ﻛړ‪.‬‬ ‫ﻛﺎﻧګﺮس څﺨﻪ زﻳﺎت ﻏﻴﺮﻣﺆﺛﺮ ﺳﻴﺴټﻢ ﺟﻮړ ﻛړى دئ‪ .‬ﻣګﺮ ﻫﻤﺪا دﻟﻴﻞ دئ ﭼﻲ‬
‫ﻫﻤﺪا اوس ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﺎﻧګﺮس د ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ دئ‪ ،‬دوى د‬ ‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﺎﻧګﺮس ژوﻧﺪى او ﻣﻬﻢ دئ‪ .‬ﭘﻪ ډﯦﺮو ﻟږو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻣﻠﺖ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾173‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎن ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻛﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﺧﺒﺮه ورﻏﺒﺮګﻮي او ﺣﺘﻰ د ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ وﻳټﻮ ﺑﺎﻃﻠﻮي‪) .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﻛﺎﻧګﺮس د ﻫﺮ رﻧګﻪ ﻓﻴﺼﻠﯥ د‬
‫وﻳټﻮ ﺣﻖ ﻟﺮي(‪ .‬د ﻛﺎﻧګﺮس ﻏړي ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ د ﻧﺎﺧﻮښۍ د څﺮګﻨﺪوﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ﻟﻪ ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ ﺑﻞ ﺗﻪ وراوړي‪ .‬ﻣګﺮ ﺳﺮﺑﯧﺮه ﭘﺮ دې ټﻮﻟﻮ ﺧﺒﺮو‪ ،‬ﺣﺘﻰ د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ﻗﺪرت د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﭘﺮ ﻟﻮري ورﻟﻐښﺘﻰ دئ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﭘﻪ ﻳﻮه آواز ﺧﺒﺮي ﻛﻮي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻛﺎﻧګﺮس ﭘﻪ ﻛﻤﯧټﻮ او ﺟﺮګﻪ ګﻴﻮ ﻛﻲ اﺧﺘﻪ‬
‫وي ﭼﻲ ﻣﺸﺮان ﻳﯥ د ﻣﻴډﻳﺎ د ﺗﻮﺟﻪ ﺟﻠﺒﻮﻟﻮ ﻫڅﻲ ﻛﻮي او دا ﻛﺎر د ﻓﻴﺼﻠﻮ د‬
‫ځﻨډﯦﺪﻟﻮ ﺳﺒﺐ ګﺮزي‪ .‬ﻛﺎﻧګﺮس ﺗﻮﻗﻊ ﻟﺮي او ﺣﺘﻰ ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي‬
‫ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﻴډرﺷﻴﭗ ﭘﻪ ﻻس ﻛﻲ واﺧﻠﻲ‪ .‬ﻛﺎﻧګﺮس ﺗﺮ ﻳﻮ څﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫او ﻣﺸﺎﺟﺮې وروﺳﺘﻪ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻏﻮښﺘﻨﻲ ﺗﻪ ﻏﺎړه اﻳږدي‪.‬‬
‫ﻧﻴﻮل د دوى ﻟﻪ ﭘﺎره ګټﻪ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬وﻳﻨﺎوي د ﭼﺎ ﭘﻪ ﻧﻈﺮﻛﻲ ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ ﺳﻲ راوﺳﺘﻼى‬
‫د ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻨﻮ ﻛﻤﺒﻮت‪:‬‬
‫ﻟږ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎن ﭘﻪ ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي او ﻳﺎ ﻫﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﺎرو ﻛﻲ د‬
‫ﺗﺨﺼﺺ ﻟﺮوﻧﻜﻲ وي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﺎﻧګﺮس ﻟﻪ ‪ ۵۳۵‬ﻏړو ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﺮ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ زﻳﺎت‬
‫ﺣﻘﻮق ﭘﻮﻫﺎن دي‪ .‬اروﭘﺎﻳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ ﻟږ ﺣﻘﻮق ﭘﻮﻫﺎن او زﻳﺎت ﻣﻌﻠﻤﺎن‪،‬‬
‫ژورﻧﺎﻟﺴﺘﺎن او داﻳﻤﻲ ګﻮﻧﺪي ﻛﺎرﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻟﺮي‪ .‬ډﯦﺮ ﻟږ داﺳﻲ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ ﻳﻮ‬
‫ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻲ او د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ډﯦﺮ ﻟږ ﻏړي دوﻣﺮه‬
‫ﻣﺴﻠﻜﻲ وړﺗﻴﺎ ﻟﺮي ﭼﻲ ﻣﺜﻼً د روﻏﺘﻴﺎ‪ ،‬د ﺑﻬﺮﻧﻴﻮ اﺳﻌﺎرو د ﻧﻮﺳﺎن او ﻳﺎ ﻫﻢ د‬
‫ﻣﺤﻴﻂ د ﻛﺜﺎﻓﺖ ﭘﻪ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻮره وﭘﻮﻫﯧږي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻧﻮ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﺑﺎﻳﺪ د‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﭘﺮ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻨﻮ ﺗﻜﻴﻪ وﻛړي‪ .‬ﻫﺴﻲ ﻫﻢ زﻳﺎت ﻗﻮاﻧﻴﻦ او ﻻﻳﺤﯥ د‬
‫دﻏﻮ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﻣﻨځﺘﻪ راځﻲ او دوى دي ﭼﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮ ﺗﻪ د‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره اﺳﺘﺤﻀﺎرﻳږي‪ .‬ﻛﻤﻴﺴﻮﻧﻮﻧﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﻓﻴﺼﻠﻮ ﭘﻪ ﺻﺎدروﻟﻮ ﻛﻲ د‬
‫دې ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻨﻮ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮاو وړاﻧﻴﺰوﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ درﻧﻪ ﺳﺘﺮګﻪ ګﻮري‪.‬‬
‫زﻳﺎﺗﺮه ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ د ﻣﺴﺘﻘﻞ رﻳﺴﺮچ ﻣﻼﺗړ ﻫﻴڅ او ﻳﺎ ﻟږ ﻟﺮي‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﺷﺨﺼﻲ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﭘﺮ ډﯦټﺎ ‪ data‬ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻮي‪ .‬ﻳﻮازي د اﻣﺮﻳﻜﯥ‬
‫د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﺎﻧګﺮس‪ ،‬د ﻗﻮاوو د ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﻠﻪ‬
‫ډﯦټﺎ وﻟﺮي‪ .‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﺣﺴﺎب ورﻛﻮﻟﻮ دﻓﺘﺮ ‪Government Accountability‬‬
‫‪ Office‬د ﻛﺎﻧګﺮس د رﻳﺴﺮچ ﺳﺮوﻳﺲ ‪Congressional Research Service‬‬
‫او د ﻛﺎﻧګﺮس د ﺑﻮدﺟﻲ دﻓﺘﺮ ‪ Congressional Budget Office‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬
‫﴿‪﴾174‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﺎﻧګﺮس ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﺟﺰء دي‪ .‬دوى د ﻛﺎﻧګﺮس ﻟﻪ ﭘﺎره ارزښﺘﻨﺎﻛﻪ ډﯦټﺎ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮوي او ﭘﺮ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﺑﺎﻧﺪي د ﻛﺎﻧګﺮس اﺗﻜﺎ راﻟږوي‪.‬‬
‫د ﻏﻴﺮﺣﺎﺿﺮۍ ﺳﺘﻮﻧﺰه‪:‬‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎﺳﻲ د ﻳﻮه ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺟﺎري ﻏﻮڼﺪي ﺗﻪ ﺳﺮ وراﻳﺴﺘﻪ ﻛړى‪ ،‬وﺑﻪ وﻳﻨﻰ‬
‫ﭼﻲ ﺗﺎﻻر ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺧﺎﻟﻲ دئ‪ .‬زﻳﺎﺗﺮه وﺧﺖ‪ ،‬د ﻏړو ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺿﺮور ﻧﻪ وي او دوى‬
‫ﻫﻢ ﺗﺎﻻر ﺗﻪ ﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮﯦږي‪ .‬دوى ډﯦﺮ ﻧﻮر ﺷﻴﺎن د ﻛﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻟﺮي‪ :‬ﻟﻪ ﻣﺆﻛﻠﻴﻨﻮ‬
‫ﺳﺮه ﻟﻴﺪﻧﻪ ﻛﺘﻨﻪ او ﻟﻪ ﻫﻐﻮي ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮل‪ ،‬ﻟﻪ ذﻳﻨﻔﻌﻮ ګﺮوﭘﻮ ﺳﺮه ﺧﺒﺮي‬
‫اﺗﺮي او د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻛﻤﯧټﻮ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﻫﻐﻪ ﻛﺎروﻧﻪ دي ﭼﻲ‬
‫دوى ﻳﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮ ﺗﻪ ورﺳﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺎﻻر ﻛﻲ ﻛښﻴﻨﺴﺘﻞ او وﻳﻨﺎوو ﺗﻪ ﻏﻮږ‬
‫او ﻳﻮازي د ﻣﻴډﻳﺎ ﻟﻪ ﭘﺎره دي‪.‬‬
‫ځﻴﻨﻲ ﻏړي ﺣﺘﻰ د راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﭘﺮ وﺧﺖ‪ ،‬ﭼﻲ د دوى ﺣﻀﻮرﺗﻪ اړﺗﻴﺎ‬
‫ﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻏﻴﺮﺣﺎﺿﺮ وي‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮان ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‬
‫وﻛﻴﻼن د ﻣﻬﻤﻲ راﻳﻲ ګﻴﺮۍ ﭘﺮ وﺧﺖ ﺣﺎﺿﺮﻛړي‪ .‬ﭘﻪ ﺳﻮﻳډن ﻛﻲ‪ ،‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ وﻳﻨﺎوي ﭘﺎي ﺗﻪ ورﺳﯧږي‪ ،‬ﻳﻮ ډول اﻟﻴﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺳﻴﺴټﻢ د‬
‫رﻳﻜﺴﺪاګ ‪ Riksdag‬ټﻮل ﻏړي اﺣﻀﺎروي‪ .‬دوى ﭘﻪ دې اﻟﻴﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫ﻛﻲ د ‪ ja‬ﻳﺎ ‪) nej‬ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ راﻳﻲ( ﺗﻜﻤﻪ د ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ ﻏﻮښﺘﻨﻲ ﺳﺮه ﺳﻤﻪ‬
‫ﻛښﯧﻜﺎږي او ﺑﻴﺮﺗﻪ وزي‪ .‬د رﻳﻜﺴﺪاګ ﺗﺎﻻر ﻳﻮازي د ﭘﻨځﻮ ﻳﺎ ﻟﺴﻮ دﻗﻴﻘﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ډك وي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻏړو د ﻏﻴﺮﺣﺎﺿﺮۍ ﭘﻪ وﺧﺖ ﻛﻲ ﻫﻢ د دوى د راﻳﻮ‬
‫د ﺛﺒﺘﻮﻟﻮ ﻻري ﭼﺎري وﺟﻮد ﻟﺮي‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ د ﻣﻠﻲ اﺳﺎﻣﺒﻠﯥ د راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﭘﺮ‬
‫وﺧﺖ‪ ،‬د ﻫﺮ ګﻮﻧﺪ ﻳﻮ څﻮ ﻏړي د ﺧﭙﻠﻮ ﻏﻴﺮﺣﺎﺿﺮو ﻏړو ﻣﯧﺰوﻧﻮ ﺗﻪ ورځﻲ او د‬
‫ﻫﻐﻮى د راﻳﻲ ورﻛﻮﻟﻮ ﺳﻮﻳﭻ‪ ،‬د ګﻮﻧﺪ ﻟﻪ درﻳځ ﺳﺮه ﺳﻢ ‪ ،‬د ‪ pour‬ﻳﺎ ‪contre‬‬
‫]ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ[ ﭘﺮ ﺧﻮا ﻛښﯧﻜﺎږي‪ .‬وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﺧﺒﺮ ﺧﭙﻮر ﺳﻲ‬
‫ﭼﻲ‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬ﭘﻼﻧۍ ﻻﻳﺤﻪ ﭘﻪ ‪ ۳۰۰‬ﻣﻮاﻓﻘﻮ او ‪ ۲۰۰‬ﻣﺨﺎﻟﻔﻮ راﻳﻮﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﺳﻮه‪ .‬دا اﺣﺼﺎﺋﻴﻪ ﺗﯧﺮاﻳﺴﺘﻮﻧﻜﯥ ده ځﻜﻪ ﭼﻲ ﻳﻮازي څﻮ ﻣﺤﺪود ﻏړي د راﻳﻲ‬
‫ورﻛﻮﻟﻮ ﭘﺮ وﺧﺖ ﭘﻪ اﺳﺎﻣﺒﻠﻪ ﻛﻲ ﺣﺎﺿﺮ وي‪ .‬د ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ﻫﺮ ګﻮﻧﺪ د ﻳﻮه ﻏړي ﺣﻀﻮر ﻫﻢ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﻮي‪.‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾175‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ او ﻫﻢ ﭘﻪ ﺳﻨﺎ ﻛﻲ د ﻏړو ﺣﻀﻮر ﻻزم دئ‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ‬
‫ﻫﻢ ﻳﻮ ﻏﻴﺮﺣﺎﺿﺮ ﻏړى ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﺧﭙﻠﻪ راﻳﻪ د ﺑﻞ ﻏﻴﺮﺣﺎﺿﺮ ﻏړي ﺳﺮه ﭼﻲ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻈﺮ ﻟﺮي )ﺟﻮړه( ﻛړي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻮ ﻣﻮاﻓﻘﻲ او ﻣﺨﺎﻟﻔﻲ راﻳﻲ ﻳﻮ او‬
‫ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧﻔﻲ ﻛﻮي او د وړاﻧﺪي ﺳﻮي ﻻﻳﺤﯥ ﭘﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻳﺎ ﻧﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﻲ ﺗﻐﻴﺮ ﻧﻪ‬
‫راځﻲ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻳﺎ ﺳﻨﺎﺗﻮر ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ادﻋﺎ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ راﻳﻲ ګﻴﺮۍ ﻛﻲ ﻳﯥ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﯥ ده‪.‬‬
‫د ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻏړو ﻏﻴﺮﺣﺎﺿﺮي ښﺎﻳﻲ داﺳﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺳﻲ ﭼﻲ دوى‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﻣﺨﻜﻲ‬
‫ﭼﻲ ووﻳﻞ ﺳﻮل‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻣﻬﻤﻮ ﭼﺎرو ﺑﻮﺧﺖ وي‪ .‬داﺳﻲ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﺒﻴﺮﯦﺪﻻى ﺳﻲ‬
‫ﭼﻲ دوى ﺻﺮف ټﻨﺒﻞ دي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺗﻮګﻪ دا ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي ﭼﻲ ﻧﻮر ﻧﻮ ﻣﻘﻨﻨﻪ‬
‫ﻏړي د ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړول ﺧﭙﻠﻪ اﺻﻠﻲ وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻪ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﻏﻴﺮﺣﺎﺿﺮۍ ﺳﺮه دوى ﭘﺮ‬
‫دې اﻋﺘﺮاف ﻛﻮي ﭼﻲ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﺟﻮړول دوى ﺗﻪ ډﯦﺮ ﻣﻬﻢ ﻧﻪ دي‪ .‬د دې ﭘﺮاﺑﻠﻢ د‬
‫ﺣﻞ ﻻره دا ده ﭼﻲ ګﻮﻧﺪي ډﺳﻴﭙﻠﻴﻦ ﻛﻤﺰورى ﺳﻲ او د ګﻮﻧﺪي ﺗګﻼري ﭘﺮ‬
‫اﺳﺎس راﻳﻪ ورﻛﻮل ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وﻻړ ﺳﻲ ﭼﻲ ﭘﻪ داﺳﻲ ﻳﻮ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻲ ﺑﻪ څﻮك د راﻳﻲ‬
‫ګﻴﺮۍ اټﻜﻞ وﻧﻪ ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﻳﻮه ﻻﻳﺤﻪ ﺗﺎﻻر ﺗﻪ وړاﻧﺪي ﺳﻲ ﻧﻮ ﻏړي ﺑﻪ ﺗﺎﻻر‬
‫ﺗﻪ ﺣﺎﺿﺮﯦږي او ﭘﺮ ﻻﻳﺤﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﺑﻪ ﺗﺎوده ﺑﺤﺜﻮﻧﻪ ﻛﯧږي‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ د دې ﻛﺎر ﺗﺎوان‬
‫ﺑﻴﺎ ﭘﻪ دې ﻛﻲ دئ ﭼﻲ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ او ﻟﻮاﻳﺤﻮ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﻪ ﺑﯥ ﻧﻈﻤﻪ او ﻧﻪ اټﻜﻞ‬
‫ﻛﯧﺪوﻧﻜﻰ وي‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﻛﻲ د دوى ﻣﻌﺎدل ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ دئ ﭼﻲ ځﻴﻨﻲ ﻳﯥ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ ﺑڼﻪ ﻟﺮي‪ .‬د‬
‫د ﺗﻐﻴﺮ او ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻤﺒﻮت‪:‬‬
‫ﭘﻪ ډﻳﻤﻮﻛﺮاټﻴﻜﻮ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬ټﻮل ﻏړي ﻫڅﻪ ﻛﻮي د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړﻳﺘﻮب‬
‫ﺧﭙﻞ داﻳﻤﻲ ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻛﺎر وګﺮزوي‪ .‬ﻳﻮ ځﻞ ﭼﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻛړه ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﻴﺎ دوﺑﺎره‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي او ﺗﺮ ﻫﻐﻮ ﭘﻮري ﭼﻲ زړه ﻳﯥ ﻏﻮاړي ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﭘﺎﺗﯧږي‪ .‬د دې‬
‫ﻣﻌﻨﻰ دا ده ﭼﻲ ﻟږ ﺗﺎزه او ځﻮان ﻏړي ﻟﻪ ﻧﻮﻳﻮ اﻳډﻳﺎګﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ راځﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫اوﺳﻂ ډول‪ ،‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﺗﺮ ﭘﻨځﻮﺳﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ زﻳﺎت ﻋﻤﺮ ﻟﺮي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ د ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﻲ ﺗﺮ‪ ۹۰‬زﻳﺎت ﻏړي دوﻫﻢ وار ﺑﻴﺎ اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي‪.‬‬
‫دوى ځﻜﻪ دوﺑﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي ﭼﻲ ﺧﻠګ ﻳﯥ ﭘﯧﮋﻧﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ ﺳﺮه ﻳﯥ ﻣﺮﺳﺘﻲ‬
‫ﻛړي وي او د ﻣﻴډﻳﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻢ دوى ﺗﻪ زﻳﺎﺗﻪ وي‪ .‬ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎن ﭘﻪ ﻛﻮم ﺗﻮر‬
‫ﺗﻮرن ﻧﻪ ﺳﻲ او رﺳﻮاﻳﻲ ﺗﻪ راوﻧﻪ وزي ﻧﻮ ﭼﻨﺪاﻧﻲ څﻮك ﭘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ ﻣﺎﺗﻪ ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ ورﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫﴿‪﴾176‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ دا ﺷﺎن ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﻟږ ﻧﻮي ﻛﺴﺎن ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ‬
‫راﺗﻼى ﺳﻲ او ډﯦﺮ ﻳﯥ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺧﭙﻠﻪ ﭼﻮﻛۍ داﻳﻤﻲ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﻛﻪ ﺳﻴﺴټﻢ‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ وي‪ ،‬د ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮان او ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﻏړي د ﻟﻴﺴﺖ ﭘﻪ ﺳﺮ ﻛﻲ راځﻲ‬
‫او د ﭘﺎرﻟﻤﺎن د ﻏړو ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د ګﻮﻧﺪ ځﻮان او ﻧﻮي ﻏړي د ﻟﻴﺴﺖ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎى ﻛﻲ وي او ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ ﻳﯥ د ټﺎﻛﻞ ﻛﻴﺪو ﭼﺎﻧﺲ ډﯦﺮ ﻟږ وي‪ .‬ﻣګﺮ‪ ،‬د ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګۍ ﺳﻴﺴټﻢ دا ګټﻪ ﻟﺮي ﭼﻲ ځﻴﻨﻲ واړه ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ راﺗﻼى ﺳﻲ‬
‫او ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ ځﻮاﻧﺎن ﻟﻪ ﻧﻮﻳﻮ اﻓﻜﺎرو ﺳﺮه ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﻪ ورﻧﻨﻮزي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۰‬ﻛﻠﻮﻧﻮ‬
‫ﻛﻲ ګﺮﻳﻦ ‪) Greens‬زرﻏﻮن( د ﻟﻮﯦﺪﻳځﻲ اروﭘﺎ ډﯦﺮو ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﻻره وﻣﻮﻧﺪﻟﻪ او‬
‫ﭘﺨﻮاﻧﻲ زاړه ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻳﯥ ﻣﺠﺒﻮر ﻛړل د ﻣﺤﻴﻂ ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ وﻛړي‪.‬‬
‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫د دوﻟﺖ رﺋﻴﺲ او ﻛﻪ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮ‪:‬‬
‫د دوﻟﺖ او ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺻﻄﻼﺣګﺎﻧﻲ ډﯦﺮوﺧﺖ زده ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﻣﻐﺸﻮﺷﻲ‬
‫وي‪ .‬د دوﻟﺖ رﺋﻴﺲ ﭘﻪ ﺗﻴﻮرﻳﻜﻲ ﻟﺤﺎظ د دوﻟﺖ ﭘﻪ رأس ﻛﻲ واﻗﻊ وي او زﻳﺎت‬
‫وﺧﺘﻮﻧﻪ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ وﻇﺎﻳﻒ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮي‪ ،‬د اﻧګﻠﺴﺘﺎن ﻣﻠﻜﻪ او د ﺳﻮﻳډن ﭘﺎﭼﺎ ﻳﯥ‬
‫ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ دي‪ .‬دوى ﺧﺎرﺟﻲ ﺳﻔﻴﺮان ځﺎن ﺗﻪ ﻣﻨﻲ او ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ورځﻮ ﻛﻲ وﻃﻦ‬
‫ﭘﺎﻟﻮﻧﻜﻲ وﻳﻨﺎوي ورﻛﻮي او ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ د ﻫﻴﻮاد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻨګﺮي او اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺘﻮ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د‬
‫دوﻟﺖ رﺋﻴﺲ وي‪ ،‬ﻣګﺮ دوى ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻲ او ورځﻨﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﻟږ څﻪ ﺳﺮ ﺗﻪ‬
‫رﺳﻮي‪) .‬دوى ﭼﻨﺪاﻧﻲ څﻮك ﭘﯧﮋﻧﻲ ﻫﻢ ﻧﻪ(‪.‬‬
‫د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮ واﻗﻌﻲ اﺟﺮاﺋﻴﻪ رﺋﻴﺲ دئ ﭼﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻋﻈﻢ‪،‬‬
‫ﻟﻮﻣړي وزﻳﺮاو ﻳﺎ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﺑﻠﻞ ﻛﯧږي‪ .‬دوى ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت د ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮي ﭘﺮ‬
‫ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺨﺘﻪ ﺑﻴﺎﻳﻲ او د ﺣﻜﻮﻣﺖ ورځﻨۍ ﭼﺎري ﭘﺮ ﻣﺦ‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻲ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮﻛﻲ دا دواړه ﻣﻘﺎﻣﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻳﻮ ځﺎى ﺳﻮي دي‪،‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د دوﻟﺖ رﺋﻴﺲ او ﻫﻢ د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮ دئ‪.‬‬
‫دوه اﻃﺎﻗﻪ او ﻛﻪ ﻳﻮ اﻃﺎﻗﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‪:‬‬
‫د ﻧړي د ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮ دوه ﭘﺮ درﻳﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ دوه اﻃﺎﻗﻪ دي‪ .‬ﻳﻮ ﻳﯥ ﻟﻮړ اﻃﺎق وي‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾177‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻟﻜﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺳﻨﺎ ﻣﺠﻠﺲ ‪ ،Senate‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﻻرډاﻧﻮ ﻣﺠﻠﺲ ‪House of‬‬
‫‪ ،Lords‬د ﻓﺮاﻧﺴﻲ ﺳﻨﺎټ ‪ ،Senat‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﺑﻮﻧﺪﺳﺮات ‪ Bundesrat‬او )د‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮګﻪ(‪ .‬ﺑﻞ ﺑﻴﺎ ﻛښﺘﻪ اﻃﺎق وي ﻟﻜﻪ د اﻣﺮﻳﻜﻲ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ‪ ،House of Representatives‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﻋﻮاﻣﻮ ﻣﺠﻠﺲ ‪House of‬‬
‫‪ ،Commons‬د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﻣﻠﻲ اﺳﺎﻣﺒﻠﻪ ‪ ،National Assembly‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ‬
‫ﺑﻮﻧﺪﻳﺴټﺎګ ‪ Bundestag‬او )د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ(‪ .‬دې ﺗﻪ دوه اﻃﺎﻗﻴﺰ ﻳﺎ‬
‫دوه ﻣﺠﻠﺴﻴﺰ ﭘﺎرﻟﻤﺎن واﻳﻲ‪ .‬ﻟﻮړ اﻃﺎق )ﻟﻜﻪ ﺳﻨﺎ او ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮګﻪ( ﻟږ ﻗﺪرت‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﻳﻮ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﻛښﺘﻪ اﻃﺎق ﻛﻲ‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﻪ وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ ﻛﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺳﻲ ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻟﻮړ اﻃﺎق ﻛﻲ رد او ﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎد ﺳﻲ‪ ،‬ﻛښﺘﻪ اﻃﺎق ﻳﯥ دوﺑﺎره د‬
‫راﻳﻮ ﭘﻪ ﺳﺎده اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺗﺼﻮﻳﺒﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﻳﻮازي د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‬
‫دواړه اﻃﺎﻗﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎوي ﻗﺪرت ﻟﺮي‪.‬‬
‫ډﯦﺮ ﻟږ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ ﻳﻮ اﻃﺎﻗﻪ دي ﻟﻜﻪ د ﺳﻮﻳډن رﻳﻜﺴډاګ ‪ ، Riksdag‬د‬
‫ﭼﻴﻦ د ﺧﻠګﻮ ﻣﻠﻲ ﻛﺎﻧګﺮس ‪ National People’s Congress‬او د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ‬
‫ﻛﻨﺴﺖ ‪ . Knesset‬ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎ د ﻳﻮې ﻟﻨډي ﻣﻮدي ﻟﻪ ﭘﺎره دري اﻃﺎﻗﻴﺰ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫درﻟﻮدى‪ ،‬ﻳﻮ اﻃﺎق ﻳﯥ د ﺳﭙﻴﻦ ﭘﻮﺳﺘﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره‪ ،‬ﺑﻞ ﻳﯥ د ﻣﺨﻠﻮط ﻧﮋاده ﺧﻠګﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫او درﻳﻢ ﻳﯥ د ﺷﺮق اﻟﻬﻨﺪ ﻟﻪ ﭘﺎره و‪ .‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺗﻮرﭘﻮﺳﺘﺎن ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د‬
‫ﻏړﻳﺘﻮب ﻟﻪ ﺣﻘﻪ ﻣﺤﺮوم وه‪) .‬د ‪ ۱۹۹۴‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل راﭘﻪ دﯦﺨﻮا ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻓﺮﻳﻘﺎ‬
‫دوه اﻃﺎﻗﻴﺰ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﺮي ﭼﻲ ﺗﻮرﭘﻮﺳﺘﺎن ﭘﻜښﯥ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي(‪.‬‬
‫﴿‪﴾178‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫دووﻟﺴﻢ ﻓﺼﻞ‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه‪:‬‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﺗﺮ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﻟﻪ ډﯦﺮ ﭘﺨﻮا څﺨﻪ وﺟﻮد ﻟﺮﻟﻰ دئ‪ .‬د ﻗﺒﻴﻠﯥ‬
‫ﻣﺸﺮان‪ ،‬ﭘﺎﭼﻬﺎن او اﻣﭙﺮاﺗﻮران د ﺑﺸﺮي ﺗﻤﺪن ﻟﻪ ﭘﻴﻞ څﺨﻪ ﻣﻮﺟﻮد وه او زﻳﺎت‬
‫وﺧﺖ ﻳﯥ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﭼﻲ د دوى دي ﭘﺮوا ﭘﻪ وﺳﻲ ﻧﻪ درﻟﻮده‪ .‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫ﺗﻮګﻪ ﻧﻮي ﻣﺆﺳﺴﺎت دي‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻧﻦ ورځ ﻫﻢ‪ ،‬ﻗﻮي اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﻣﻮږ ﺗﻪ د وﯦﺸﻞ‬
‫ﺳﻮي او ﻟﻪ ﺟﻨﺠﺎﻟﻮﻧﻮ ډك ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻳﻮﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﻰ ﺑﺮﯦښﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻠﻤﻪ د ﻧړۍ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺑﺮﺧﻮﻛﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻳﻮرپ ﻛﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دئ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫د)ﺑﺮاون ﺣﻜﻮﻣﺖ( د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ګﻮرډن ﺑﺮاون ‪Gordon Brown‬‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ او ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ راﻻﻧﺪي ﻣﺮﺳﺘﻴﺎﻻﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻰ دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ دې ډول ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺗﻪ اداره ‪ administration‬واﻳﻲ‪ .‬و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻌﻨﻲ ټﻮﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ادارې او ورﺳﺮه ﻣﻞ ﺑﻴﺮوﻛﺮاﺗﺎن‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ‬
‫ﻳﯥ دوﻟﺖ ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ او ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪:‬‬

‫ﻟﻜﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﭼﻲ ﺧﺒﺮي ﭘﺮ وﺳﻮې‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ﻫﻴﻮاد‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻏړو څﺨﻪ ټﺎﻛﻲ‪ .‬دا ډول ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ د ﻣﻠﺖ د اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻫﻴﺌﺖ‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ او ﺗﺼﻮﻳﺒﻮﻟﻮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬دوى ﻫﻤﺪارﻧګﻪ‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻟﻪ ﻻري ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ﻛړي‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﭘﻮري ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮي‪،‬‬
‫اړه وﻟﺮي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻳﯥ د ﺻﺪارت ﻣﻘﺎم ﺗﻀﻤﻴﻦ دئ او ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﺧﭙﻞ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﯥ ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن وﻣﻨﻲ‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﻳﻮ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭼﻲ د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾179‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭼﻮﻛۍ وﻟﺮي‪ ،‬دوﻣﺮه زﻳﺎت ﻗﺪرت ﻟﺮي ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺑﻪ ﻛﺴﺖ ﭘﻪ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻴڅ ﻛﻮم ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ وﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د څﻮ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ اﺋﺘﻼف څﺨﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﯧږي ﭼﻲ د اﺋﺘﻼف ﻫﺮ ﻏړى ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ ﻳﻮ ﻳﺎ دوه‬
‫وزارﺗﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس ورځﻲ‪ .‬ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ د اﺋﺘﻼف ﻏړي ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭘﺮ ځﻴﻨﻮ‬
‫ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﺷﺨړي ﻫﻢ ﺳﺮه ﻛﻮي او د اﺋﺘﻼف د ﻣﺎﺗﻮﻟﻮ ګﻮاښﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺳﺮه‬
‫ﻛﻮي‪ .‬دا ﻛﺎر د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﻛﻤﺰورﺗﻴﺎ ﺳﺒﺐ ګﺮزي ځﻜﻪ د ﻫﺮي ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﻟﻪ‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺮه د اﺋﺘﻼف د ﻏړو ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻧﻮي ﺷﺨړي راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﻴږي‪ .‬دا ﻧﻪ ﺳﻮ وﻳﻼى‬
‫ﭼﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻧﻮ ګﻮﻳﺎ ﺗﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ )ﻛﻤﺰورى( دئ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ ﭘﻪ دې ﭘﻮري‬
‫اړه ﻟﺮي ﭼﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺛﺎﺑﺖ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮي او ﻛﻨﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ دا ﭘﺮاﺑﻠﻢ ځﻜﻪ ﻧﺴﺘﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻪ دئ او د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮاﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د ټﺎﻛﻠﻲ‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ﻛﺎﻧګﺮس ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ د‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﺧﻮښﻲ ﻧﻪ وي او ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﻲ راﻳﻲ ورﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻫﻢ ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﻛﺎﻧګﺮس ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﺗﻮګﻪ د اوو ﻛﻠﻮﻧﻮ )ﭼﻲ اوس و ﭘﻨځﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ راﻛښﺘﻪ ﺳﻮي دي( او ﭘﺎرﻟﻤﺎن د‬
‫ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ د )ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮل(‪:‬‬
‫ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ د ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮ داﺳﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻫﻴﻮاد دئ ﭼﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﯥ‬
‫اوس ﻫﻢ روښﺎﻧﻪ دئ‪ .‬ﻣﻠﻜﻪ اﻟﻴﺰاﺑﻴﺖ ‪ Queen Elizabeth II‬د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮوﻧﻜﻲ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮﺗﻪ ﭘﻪ رﺳﻤﻲ ﺗﻮګﻪ ﺑﻠﻨﻪ ورﻛﻮي ﭼﻲ ﻧﻮى‬
‫)ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ( ﻛړي‪ .‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﺧﭙﻞ وزﻳﺮان او ﻧﻮر ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ را ﻻﻧﺪي‬
‫ﻟﻮړ رﺗﺒﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ټﺎﻛﻲ ﭼﻲ ټﻮل ﻳﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي او د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ګﻮﻧﺪ ﻛﻲ‬
‫د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ ﻛﻮي‪ .‬د ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ‪primus‬‬
‫‪) inter pares‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﻏړو ﻛﻲ ﻟﻮﻣړى( دئ ﭼﻲ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ د ﺗﻮاﻓﻖ او‬
‫ﻫﻢ آﻫﻨګۍ ﭘﺮ ﻟﻮري رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻣﺸﺮ دئ او‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ ﻛﻮم وزﻳﺮ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ وزﻳﺮاﻧﻮ څﺨﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﺳﺮه ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻪ وي ﺗﻮﻗﻊ ﻛﯧږي ﭼﻲ اﺳﺘﻌﻔﻰ وﻛړي او ﺑﯧﺮﺗﻪ‬
‫د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻲ د ﻏړي ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ‪.‬‬
‫﴿‪﴾180‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫"ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ‪ constructive‬ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد" ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ‪:‬‬
‫‪ Chancellor‬دﻏﻮﻣﺮه ﻗﻮي دئ ﻟﻜﻪ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ‬ ‫د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ .‬ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻫﻢ ﭘﻪ وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ )‪ (Bundestag‬ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ د ګﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﺸﺮ وي‪ .‬ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻳﻮازي ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ وﻇﻴﻔﯥ ګﻮښﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ‬
‫ﺑﻮﻧﺪﺳﺘﺎګ د ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﭘﺮ ځﺎى ﺑﻠﻲ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﻪ د اﻋﺘﻤﺎد راﻳﻪ ورﻛړي‪.‬‬
‫ځﻜﻪ ﻧﻮ دا )ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد( ﺑﻮﻟﻲ ﭼﻲ د ﺟﺮﻣﻨﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺛﺒﺎت‬
‫ﻛﻲ ﻳﯥ ډﯦﺮ رول ﻟﻮﺑﻮﻟﻰ دئ‪ .‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ړﻧګﻮل )ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛﻮل(‬
‫د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ ډﯦﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﻛﺎر دئ‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﭘﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۸۲‬ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﺳﻮ ﭼﻲ آزاد ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‬
‫‪ Free Democratic‬ګﻮﻧﺪ د ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮات ﺗﺮ رﻫﺒﺮۍ ﻻﻧﺪي اﺋﺘﻼف څﺨﻪ‬
‫ﺟﻼ ﺳﻮ او د ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻛﺮﻳﺴﭽﻦ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻳﯥ اﺋﺘﻼف وﻛړ‪.‬‬
‫)ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪:‬‬
‫د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭼﺎرﻟﺰدوګﻮل )‪ (۱۹۶۹ - ۱۹۵۸‬ﻳﻮ ډول‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ او‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ دواړه ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ‬
‫ﭘﻨځﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي‪ .‬ﻛﻪ دواړه ﻟﻪ ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ وي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﭘﺮاﺑﻠﻢ‬
‫وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﭙﻠﻲ ﺧﻮښﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻧﻮﻣﻮي ﭼﻲ د ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ او ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛړۍ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‪ ۱۹۸۶‬ﻛﺎل او ﺑﻴﺎ‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۳‬ﻛﺎل د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮا ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د دورې دوه ﻛﺎﻟﻪ ﻳﯥ ﻻﭘﺎﺗﻪ وه‪ ،‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧﻮي ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺳﺮه ﭼﻲ د‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎراﻧﻮ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ و‪ ،‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪ .‬ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د داﺳﻲ ﻳﻮه‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻻرښﻮدﻧﻪ ﻧﻪ وه‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ داﺳﻲ ﺣﻞ ﻛړه ﭼﻲ د‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮاﻟﻴﺴﺖ ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ ﻳﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ وﻧﻮﻣﺎوه او دوى ﻳﯥ ﭘﺮﯦښﻮول ﭼﻲ‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﻲ اﻗﺪاﻣﺎت ﭼﻲ ﭘﺨﻮا ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻲ وه ﻟﻐﻮه ﻛړي‪ .‬ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ د ځﺎن ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره د ﺧﺎرﺟﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭼﺎري وﺳﺎﺗﻠﯥ‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ دې ﻛﺎر ﺗﻪ د )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘۍ (‬
‫ﻧﻮم ورﻛړ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻲ ښځﻪ او ﻧﺎرﻳﻨﻪ ﺑﯥ ﻟﻪ دې ﭼﻲ واده وﻛړي ﻳﻮ ځﺎى ژوﻧﺪ ﺳﺮه‬
‫ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺧﺒﺮه ﭘﯧښﻪ ﺳﻮه‪ :‬ګﻮاﻟﻴﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪،‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾181‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ژاك ﺷﻴﺮاك‪ ،‬ﺗﺮ وﺧﺖ دﻣﺨﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﻋﻼن ﻛړل‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻳﯥ‬
‫ﺑﺎﻳﻠﻮدل او د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي ﻣﻠﻲ اﺳﺎﻣﺒﻠﯥ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪ .‬د‬
‫ﺣﻞ ﻻره ﻳﯥ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( وه‪ ،‬ﺷﻴﺮاك د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ د‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وﻧﻮﻣﺎوه‪ .‬دا ډول )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ ﻛﺎر ورﻛﻮي او‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ ﻫﻢ ﻣﻨﻠﯥ ده‪.‬‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻮده ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺮاﻳﻄﻮ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ او د اﺋﺘﻼف ﭘﻪ ﻣﺎﺗﯧﺪﻟﻮ ﭘﻮري اړه‬
‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې دوره )د ﻛﺎر ﻣﻮده(‪:‬‬
‫د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﺪﻣﺖ دوره ټﺎﻛﻞ ﺳﻮي وي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ‪ ،‬ﺑﺮازﻳﻞ او‬
‫روﺳﻴﯥ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ دوره څﻠﻮر ﻛﺎﻟﻪ ده )ﭼﻲ د ﻳﻮې ﺑﻠﻲ څﻠﻮر ﻛﻠﻨﻲ‬
‫دورې ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪوﻻى ﺳﻲ(‪ .‬د ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ‬
‫دوره ﺑﻴﺎ ﺷﭙږ ﻛﺎﻟﻪ ده‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﻲ او ډﯦﺮو ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﻛﻮﻻى‬
‫ﺳﻲ ﻫﺮ څﻮ واره ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ ﻛړي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ "اﻧﺘﺨﺎب" ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﻣﻘﺎم ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ ﻓﺎﺳﺪ ﻛﯧږي او ﻳﻮ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر‬
‫ځﻨﻲ ﺟﻮړﯦږي‪ .‬د اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺳﻮﻫﺎرﺗﻮ ﻳﯥ ښﻪ ﻣﺜﺎل دئ ﭼﻲ د‬
‫دودﯦﺮﺷﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ و او ﻳﻮازي ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ څﺨﻪ ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻮ ﭼﻲ د اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﭼﻲ ﺳﻮﻫﺎرﺗﻮ او‬
‫د ده ﻛﻮرﻧۍ ﻟﻮټ او ﺗﺎﻻ ﻛړ‪ ،‬راوﻧړﯦﺪى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﺑﻴﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻟﻪ ﭘﺎره‪،‬ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫وګټﻼى ﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻮم ﻣﺤﺪودﻳﺖ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻣﺎرګﺮﻳﺖ ﺗﺎﭼﺮ‬
‫د درﻳﻤﻲ دورې ﻟﻪ ﭘﺎره دﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻤﻲ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮه‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‬
‫‪ ۱۹۹۰‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻳﯥ د ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﻜﻼﺗﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ وﻛړه‪ .‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ‬
‫ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻫﻴﻠﻤﻮت ﻛﻮﻫﻞ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ څﻠﻮر واره اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻞ او ﺷﭙﺎړس ﻛﺎﻟﻪ ﭘﺮ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﭼﻮﻛۍ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮ )‪ .(۱۹۹۸ - ۱۹۸۲‬ډﯦﺮ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ړﻧګ ﻛړي ﻣګﺮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺑﻴﺎ دا ﻛﺎر ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻛﻪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ‬
‫ورﻛړي‪ ،‬ډﯦﺮ ژر ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﻛﺎرګﺮ ګﻮﻧﺪ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺻﺮف د ﻳﻮوﻟﺴﻮ ﺳﻜﺎټﻴﺶ ﻧﯧﺸﻨﻠﺴﺖ ‪ Scottish Nationalist‬ﻏړو‬
‫ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړه‪ ،‬ډﻳﺮ ژر ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻮ او ﭘﺮځﺎى ﻳﯥ د ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮه ﻣﺎرګﺮﻳﺖ ﺗﺎﭼﺮ ﭘﺮ ﻗﺪرت راﻏﻠﻪ‪ .‬د اﻳټﺎﻟﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن د ډﻳﺮ ﻟږ‬
‫﴿‪﴾182‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺎﺗﯧږي ځﻜﻪ اﺋﺘﻼﻓﻮﻧﻪ ﻳﯥ ډﯦﺮ ژر ﺳﺮه ﺷﻮړﯦږي‪ .‬د‬
‫ﺟﺎﭘﺎن ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‪ ،‬د ﻟﻴﺒﺮال ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﻛﻲ د ﻣﺒﺎرزې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪،‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻂ ډول ﺗﺮدوه ﻧﻴﻢ ﻛﺎﻟﻪ ﻟږ ﭘﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺎﺗﯧږي‪ ،‬ځﻴﻨﻲ ﺧﻮ ﻻ ﺣﺘﻰ ﻳﻮازي څﻮ‬
‫ﻣﻴﺎﺷﺘﻲ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻲ‪ .‬د ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ډﯦﺮ وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺧﺪﻣﺖ وﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ د دوى د ﻛﺎر او‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ راځﻲ او ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ ځﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ﻳﻮ ﺣﺪه ﭘﻮري ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻮړو او ژورو‬
‫څﺨﻪ ﭘﻪ اﻣﺎن وي‪ .‬د ﻋﺮاق د ﺟګړې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺑﻮش ﺗﻪ ډﯦﺮ ﻟږ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ورﭘﺎﺗﻪ دئ‪ ،‬ﻣګﺮ د ده د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د‬
‫دورې ﺗﺮ ﭘﺎى ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻮ ﭘﻮري څﻮك ﻫﻴڅ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﺖ ‪ impeachment‬ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ دا ﻳﻮه اوږده او ﺑﯥ ﺑﺎوره ﭘﺮوﺳﻪ ده ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻲ‬
‫ﻳﻮازي درې ځﻠﻪ ﻣﻄﺮح ﺳﻮې ده‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ اﻧﺪرﻳﻮﺟﻜﺴﻦ ‪Andrew‬‬
‫‪ Jackson‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۸۶۸‬ﻛﻲ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ د ﻣﺠﻠﺲ ﻟﺨﻮا ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣګﺮ‬
‫د ﺳﻨﺎ ﭘﻪ ﻳﻮه راﻳﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﻳﯥ ﺑﺮاﺋﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛړ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ رﭘﭽﺎرډ ﻧﻜﺴﻦ‬
‫‪ Richard Nixon‬ﻧﮋدې و ﭼﻲ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ د ﻣﺠﻠﺲ ﻟﺨﻮا ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻲ‪،‬‬
‫ﻣګﺮ ده ﺗﺮ راﻳﻲ ګﻴﺮۍ دﻣﺨﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ وﻛړه‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻛﻠﻴﻨټﻦ ‪Clinton‬‬
‫ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻮ ﻣګﺮ ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻪ ﺳﻮ‪ .‬ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ځﺎﻳﻪ ﭼﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې د ﻣﺸﺮ‬
‫ﭘﻪ ﻛﺮﻛټﺮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ‬
‫ځﻴﻨﻲ ښﻴګڼﻲ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ﺳﺎده ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد راﻳﻲ ﻟﻪ ﻻري‪ ،‬د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻣﺸﺮ اﻳﺴﺘﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪.‬‬
‫د رﺋﻴﺴﻪ ﻫﻴﺌﺖ )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ( رول‪:‬‬
‫رﻳﭽﺎرډ ﻧﻴﻮﺳټﺎدت ‪ Richard E. Neustadt‬ﻟﻴﻜﻲ ﭼﻲ‪" :‬ﻳﻮ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﻟﻪ څﻮ ﺳړﻳﻮ څﺨﻪ ﺟﻮړ دئ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻮ ﺳړي دئ ﭼﻲ څﻮ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻲ )ﺧﻮﻟۍ( ﻟﺮي‬
‫ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ډﯦﺮروﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي"‪ .‬ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻛﻲ زﻳﺎﺗﺮه )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې(‬
‫رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ﻳﻮې زﻳﺎﺗﻲ ﺧﻮﻟۍ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﯧﺴﺎن د زﻳﺎت‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺎوﻧﺪان دي ځﻜﻪ دوى د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ]ﻛﺎﻧګﺮس[ څﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ډول د‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾183‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾184‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د دوﻟﺖ رﺋﻴﺲ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫دي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د روﺳﻴﯥ ﺟﻤﻬﻮرو رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ وال ﭘﻮځ څﺨﻪ‬
‫ﻣﺸﺮ‪ ،‬د ګﻮﻧﺪ ﻟﻴډر‪ ،‬د وﺳﻠﻪ واﻟﻮ ﻗﻮاوو اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان‪ ،‬ﻟﻮړ ﭘﻮړى دﻳﭙﻠﻮﻣﺎت‪ ،‬او ﻫﻢ‬ ‫ﭘﻪ داﺳﻲ ﻻرو اﺳﺘﻔﺎده ﻛړې ده ﭼﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻨﻈﻮري ﻳﯥ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړې ﻧﻪ وه او‬
‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ وي‪ .‬د ‪ ۱۷۸۹‬راﻫﻴﺴﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﻲ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬ ‫ﻫﻴڅ ﭼﺎ څﻪ ﻛﻮﻻى ﻫﻢ ﻧﻪ ﺳﻮاي‪.‬‬
‫ﻗﺪرت ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺪازه ډﯦﺮ ﺳﻮى دئ‪ .‬د ﻧړۍ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې د ﻣﺸﺮﻗﺪرت زﻳﺎت ﺳﻮى دئ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻴﻮب ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن‪:‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﭘﺮاﺑﻠﻢ ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ‬

‫د دوﻟﺖ ﻣﺸﺮ‪:‬‬ ‫ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻪ ﻳﻮ ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﺧﭙﻞ ﺻﺪارت ﭘﻪ دوران ﻛﻲ ﻣﻌﻴﻮب ﻳﺎ ﻟﻴﻮﻧﻰ ﺳﻲ‪،‬‬

‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن د ﻣﻠﺖ ښﻜﺎره ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ وي او د ﭘﺎﭼﺎﻫﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ‬ ‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ډﯦﺮ ژر ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﻟﻪ ﻛﺎره ﻳﯥ ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬

‫ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ وﻇﺎﻳﻒ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي‪.‬‬ ‫اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ ﭘﻪ ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﻧﺎروﻏﻪ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې‬

‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬دوى د ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺗﻪ ښﻪ راﻏﻠﯥ واﻳﻲ او ﻣﻼﻗﺎت‬ ‫ﻣﺸﺮ( څﻪ وﻛړي‪ .‬اِﻛﻮادور‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﻋﺼﺒﻲ ﻧﺎروغ ﺟﻤﻬﻮر‬

‫ورﺳﺮه ﻛﻮي‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮان ځﺎﻧﺘﻪ ﻣﻨﻲ او ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ د ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ ﻛﻮي‪.‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ګﻮښﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻪ درﻟﻮدل‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫واﻳﻲ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ "د ﻗﺪرت او وﻇﺎﻳﻔﻮ د ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ" ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻧﻪ‬

‫د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮ‪:‬‬ ‫ﻟﺮي د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل ﻳﯥ ځﺎى ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻣګﺮدا ﺑﯥ ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ‬

‫د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻣﺸﺮان )ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن او ﻳﺎ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮان( د‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻮې ﻧﻪ ده‪ .‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ډﯦﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﻲ ډﯦﺮ‬

‫ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ د ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬دوى ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﺳﻄﺤﻪ ﻛﻲ د ﺳﺘﺮ‬ ‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻪ وه ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ځﺎى ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮي دي‪ .‬ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ د‬

‫ﺑﻴﻮروﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ څﺎرﻧﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ دا ډﯦﺮ دروﻧﺪ ﻛﺎر دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر‬ ‫ﺳﺮﻃﺎن د ﻧﺎروﻏۍ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﺧﭙﻞ څﻮارﻟﺲ ﻛﻠﻦ ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﻛﻠﻮﻧﻮ‬

‫رﺋﻴﺲ‪ ،‬د ﭘﻨځﻠﺴﻮ ﻟﻮﻳﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ډﻳﭙﺎرﺗﻤﻨﺘﻮﻧﻮ )وزارﺗﻮﻧﻮ( ‪ ۱۰۰‬اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬ ‫ﻛﻲ د ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻣﺮګ ﺳﺮه ﻻس وګﺮﯦﻮان و‪ ،‬ﻣګﺮ د ده ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ دا ﻣﻮﺿﻮع د ده‬

‫ﺑﻴﻮروګﺎﻧﻮ‪ ۹۰۰ ،‬اداري دﻓﺘﺮوﻧﻮ او ‪ ۶۰۰‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ څﺎﻧګﻮ ﻣﺴﺌﻮل دئ ﭼﻲ ټﻮل دوه‬ ‫ﺗﺮ ﻣړﻳﻨﻲ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۹۶‬ﻛﻲ اﻋﻼن ﻛړه‪.‬‬

‫اﻋﺸﺎرﻳﻪ اﺗﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬ ‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﯧﺲ ووډرووﻳﻠﺴﻦ )‪Woodrow (۱۹۲۱ -۱۹۱۳‬‬
‫‪ Wilson‬ﭘﻪ ‪۱۹۱۸‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دﻣﺨﻪ ﺗﺮ دې ﭼﻲ د ورﺳﺎﻳﻠﻴﺲ‬

‫اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان‪:‬‬ ‫‪Versailles‬ﭘﻪ ﻏﻮﻧډوﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻐﺰي ﺣﻤﻠﻪ ‪ stroke‬راﻏﻠﯥ وه‪ .‬د ده‬

‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې )ﺣﻜﻮﻣﺖ( ﻣﺸﺮان ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻪ ﻫﺮ ځﺎى ﻛﻲ د ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد د‬ ‫ﻧﺎروﻏۍ ﭘﻪ ﻏﻮﻧډو ﻛﻲ د ده د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭼﻨﯥ وﻫﻠﻮ ﻗﺪرت ﻛﻤﺰورى ﻛړ‪ .‬دى ﻫﻐﻪ‬

‫وﺳﻠﻪ واﻟﻮ ﻗﻮاوو اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان ﻫﻢ وي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﭼﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‬ ‫ﻣﻬﺎل ﭼﻲ د ورﺳﺎﻳﻠﺲ د ﻣﻌﺎﻫﺪې او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ‪League of Nations‬‬

‫ﻧﻮې وي دا ﻛﺎ ر ﻳﻮ ﭘﺮاﺑﻠﻢ دئ‪.‬ځﻜﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن او ﻳﺎ ﻫﻢ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‬ ‫‪ Covenant‬ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﯥ د ﺧﻠګﻮ د ﺣﻤﺎﻳﯥ راﺟﻠﺒﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وﻳﻨﺎ ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬راﭼﭙﻪ ﺳﻮ‪.‬‬

‫ښﺎﻳﻲ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ واﻟﻲ ﻗﻮې څﺨﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده وﻛړي او ﺧﭙﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫وروﺳﺘﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻳﯥ ﻣﻴﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ دې ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻲ ﻳﻮازي ﻳﯥ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻏﻮښﺘﻨﻲ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﭘﻪ ووﻫﻲ او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﻗﺪرت ﭘﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﻛﻲ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻠﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬ ‫ﭘﺮ ځﺎى ﻛﻮﻟﯥ‪ ،‬د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭼﺎري ﭘﺮ ﻣﺦ ﺑﯧﻮﻟﯥ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬

‫ډﯦﺮو ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ‪ ،‬ﻟږﺗﺮﻟږه د ﻛﺎﻏﺬ ﭘﺮﻣﺦ‪ ،‬داﺳﻲ ﻛړﻧﻼري او ﻛﻮﻣﺎﻧډ ﺳټﺮﻛﭽﺮوﻧﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ روزوﻳﻠﺖ د څﻠﺮﻣﻲ دورې ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۴‬ع ﻛﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮ‪ ،‬د‬

‫وﺟﻮد ﻟﺮي ﭼﻲ د ﻫﻐﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ وال ﭘﻮځ څﺨﻪ د ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ واﻟﻰ‬ ‫زړه ﻧﺎروﻏﻲ او ﻟﻮړ ﻓﺸﺎر ﻳﯥ درﻟﻮد‪ .‬ده ﭼﻲ ﻛﻠﻪ ﭘﻪ ‪۱۹۴۵‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ د ﻳﺎﻟﺘﺎ ‪Yalta‬‬

‫ﺗﻌﻴﻨﯧږي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ و ﺟګړې ﺗﻪ د وﺳﻠﻪ واﻟﻲ ﻗﻮې ﻟﻴږل اﺳﺎﻧﻪ ﻛړي‬ ‫ﭘﻪ ﻏﻮﻧډو ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﺮګ ﭘﻪ دروازه ﻛﻲ وﻻړ و‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾185‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺳټﺎﻟﻴﻦ ﺗﻪ ﺗﺮ ډﯦﺮو ﺷﻴﺎﻧﻮ ورﺗﯧﺮ ﺳﻮ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻛﻴﻨﻴډي د اډﻳﺴﻦ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻮم ﻧﺎروﻏﻲ درﻟﻮده او ﻫﻢ ﻳﯥ د درد او ﺧﻮب ګﻮﻟۍ ﺧﻮړﻟﯥ‪ .‬آﻳﺎ دې دوﻣﺮه‬
‫دواګﺎﻧﻮ ﺑﻪ د ﻣﻬﻤﻮ ﭘﺮﯦﻜړو ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ده ﭘﺮ ﻗﻀﺎوت اﺛﺮ ﻧﻪ وي ښﻨﺪﻟﻰ؟‬
‫دا ﭼﻲ وﻟﻲ د ﺳﭙﻴﻨﻲ ﻣﺎڼۍ ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ څﻪ وﻧﻪ وﻳﻞ‪ ،‬ﻳﻮ ﻋﻠﺖ ﻳﻲ‬
‫دا و ﭼﻲ ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ د ﺟﻤﻬﻮررﺋﻴﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﺎوه ځﻜﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د‬
‫ﻣﺮﻳﺾ او ډاﻛﺘﺮﺗﺮ ﻣﻨځ رواﺑﻂ ډﯦﺮﺳﺨﺖ اﻣﺘﻴﺎزي ﺷﻜﻞ ﻟﺮي ﻳﻌﻨﻲ ډاﻛﺘﺮ ﺣﻖ ﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي د ﻣﺮﻳﺾ ﺣﺎل اﻓﺸﺎ ﻛړي‪ ،‬او ﺑﻞ دا ﭼﻲ ډاﻛټﺮاﻧﻮ ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ ﻟﻪ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺳﺮه ﻋﻼﻗﻪ درﻟﻮده او ﻧﻪ ﻳﯥ ﻏﻮښﺘﻞ ﭼﻲ د دوى ﺧﻮښ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬
‫ﻗﺪرت ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړي‪ .‬د دوى ﭘﻪ اﻧګﯧﺰه ﻛﻲ څﻪ ﻧﻘﺺ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻪ و‪ ،‬ﻣګﺮ د دوى‬
‫ﻫڅﻲ ﭼﻲ ﻳﻮ ﻧﺎروغ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻳﯥ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺮﻳښﻮد‪ ،‬ښﺎﻳﻲ وﻃﻦ ﺗﻪ ﺗﺎوان‬
‫ﭘﯧښ ﻛړى واى‪.‬‬
‫وزﻳﺮان او ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻳﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﭘﺮ وزﻳﺮاﻧﻮ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ‪:‬‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻟﻪ ﻣﺸﺮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏړى د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې د ﻳﻮې ﻋﻤﺪه څﺎﻧګﯥ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ډﻳﭙﺎرټﻤﻨﺖ او ﭘﻪ ﻧﻮره ﻧړۍ ﻛﻲ ﻳﯥ‬
‫وزارت ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺮﺗﻮب ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د ﻏړو ﺷﻤﯧﺮ ﺗﺮ ‪۱۵‬‬
‫ﭘﻮري ﻣﺤﺪود او د اروﭘﺎ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ‪ ۲۰‬ﻫﻢ زﻳﺎت دئ‪ .‬د‬
‫وزارﺗﻮﻧﻮ ﺷﻤﯧﺮ د ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ داﺧﻠﻲ ﺳﻴﺴټﻢ او د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﺗﻮﻗﻌﺎﺗﻮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻫﺮ وﺧﺖ ﭘﺮ ﻣﺤﺪود ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻧﺪي ټﻴﻨګﺎر ﻛړى دئ‪،‬‬
‫ﻣګﺮ ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ د ﻳﻮرپ ﭘﺮ ﻟﻮري ور رواﻧﻪ ده‪.‬‬
‫ډﯦﺮ ﻟږ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د درو ﻳﺎ زﻳﺎﺗﻮ ﻏړو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ښﻮوﻻى ﺳﻲ‪ .‬د دې‬
‫څﻮك ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ؟‬
‫د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ او ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬وزﻳﺮان ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫څﺨﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي او دوى ﺧﭙﻠﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﭼﻮﻛۍ ﺳﺎﺗﻲ‪ .‬دوى ﻫﻢ د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې او‬
‫ﻫﻢ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻏړي وي‪ .‬دوى ﻣﻌﻤﻮﻻً د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻛﻤﯧټﻮ ﻛﻲ د‬
‫ﻏړﻳﺘﻮب او ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﻟﻪ ﭘﺎره د ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺗﺠﺮﻳﺒﻮ ﻟﺮوﻧﻜﻲ وي‪ .‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ ﺑﻮن دﻳﺴﺘﺎګ ‪ Bundestag‬ﻛﻲ د دﻓﺎﻋﻲ‬
‫ﻛﻤﯧټﯥ ﻣﺸﺮ ډﯦﺮ ﭼﺎﻧﺲ ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ د دﻓﺎع د وزﻳﺮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وټﺎﻛﻞ‬
‫ﺳﻲ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ او ﺑﺮازﻳﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪،‬‬
‫﴿‪﴾186‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وزﻳﺮان ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻠګ ﻧﻪ وي ﺑﻠﻜﻲ د ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺑﺰﻧﺲ او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻟﻪ‬
‫اﻛﺎډﻳﻤﻴﻜﻲ ﺳﺎﺣﯥ څﺨﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬دوى ښﺎﻳﻲ د ﺧﭙﻠﻮ وزارﺗﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت او ﺳﺎﺑﻘﻪ وﻟﺮي ﻣګﺮﻟږ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ ﻛﻮم اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻣﻘﺎم ﻳﯥ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ‬
‫ﻟﻪ ﻻري ګټﻠﻰ وي‪ .‬ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ځﻴﻨﻮ ﺟﻤﻬﻮرو‬
‫رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ د ﻛﺎﻧګﺮس ﻏړي ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻛړي دي‪ ،‬ﻣګﺮ دوى د وزارت‬
‫ﭼﻮﻛۍ ﺗﻪ ﺗﺮ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﻣﺨﻜﻲ ﻟﻪ ﻛﺎﻧګﺮس څﺨﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﻌﻔﻰ وﻛړي‪.‬‬
‫ﻛﻮم ﺳﻴﺴټﻢ ښﻪ دئ؟ ﻫﻐﻪ وزﻳﺮ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي ﻳﻌﻨﻲ‬
‫د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﻫﻢ وي او ﻛﻪ ﻫﻐﻪ وزﻳﺮ ﭼﻲ د دوﻟﺖ ﻟﻪ ﺣﻠﻘﯥ څﺨﻪ دﺑﺎﻧﺪي ﭘﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻲ؟ د اروﭘﺎﻳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻮ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻏړي ﭼﻲ وزارت ﺗﻪ ټﺎﻛﻞ‬
‫ﻛﯧږي‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻫﻢ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻫﻢ د ﺧﭙﻞ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ وزارت ﭘﻪ ﭼﺎرو ﻛﻲ وارد‬
‫وي‪ .‬دوى د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﻟﻪ ﻧﮋدې ﭘﯧﮋﻧﻲ او ﻳﻮ ځﺎي ﻳﯥ ﻛﺎر ﺳﺮه ﻛړى وي‪.‬‬
‫ﺑﺎﻧﺪي اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ ﻛﯧږي ﻣګﺮ دا اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ د ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮﻧﺪ د ﻏړو ﻟﺨﻮا ﻛﯧږي او د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻮاﻓﻖ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د ﻏړو ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ وزﻳﺮان ﭼﻲ ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن څﺨﻪ دﺑﺎﻧﺪي ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﻪ داﺧﻞ ﻛړه ﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻋﻨﻌﻨﻪ ده‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ﻧﻮي ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻟﻪ ځﺎﻧﻪ ﺳﺮه راوړي‪ ،‬ﻣګﺮ دوى ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ دوﻣﺮه وارد ﻧﻪ وي‪ .‬د دې اﻣﻜﺎن ﺳﺘﻪ ﭼﻲ دوى ﺑﻪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻲ او ښﺎﻳﻲ ﺣﺘﻰ ﺧﭙﻞ ګﻮﻧﺪ ﻳﯥ ﻫﻢ ﻣﻼﺗړ وﻧﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮګﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ اﻫﻤﻴﺖ ورځ ﭘﻪ‬
‫ورځ ﻟږﯦږي‪ .‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏﻮﻧډي ډﯦﺮي ﻟږ وي او دوﻣﺮه زﻳﺎت څﻪ ﭘﺮ ﺑﻨﺎ ﻫﻢ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻳﻮ ﻋﻠﺖ دا دئ ﭼﻲ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ډﯦﺮ ﻟږ ﻏړي ﻣﻬﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻪ وي‪ .‬د‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏړي ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣﺪه د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ وزارﺗﻮﻧﻮ اداره ﭼﻴﺎن وي‪.‬‬
‫ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ دﺑﺎﻧﺪي ﻣﺸﺎورﻳﻨﻮ زﻳﺎﺗﯧﺪل‪:‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻳﻮ اﺳﺎﺳﻲ ﭘﺮاﺑﻠﻢ دا دئ ﭼﻲ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﭘﻜښﯥ زﻳﺎت دئ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻏﻮاړي داﺳﻲ ﺧﻠګ ﭘﺮ راټﻮل وي ﭼﻲ ده ﺗﻪ‬
‫ﻧﻮي اﻳډﻳﺎ وي او د ﻧﻮو ﭘﯧښﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﭼټﻚ ﻗﻀﺎوت وړاﻧﺪي ﻛړي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ او ځﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ دﺑﺎﻧﺪي ﻣﺸﺎورﻳﻦ )ﺳﻼﻛﺎرن( ﻣﺦ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾187‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾178‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﺮ زﻳﺎﺗﯧﺪو دي ﭼﻲ ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ ﺗﺮ وزﻳﺮاﻧﻮ ﻻ ﻫﻢ ﻣﻬﻢ وي‪) .‬ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻲ‬
‫ﻫﻢ داﺳﻲ ده(‪.‬‬

‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬ ‫دووﻟﺴﻢ ﻓﺼﻞ‬

‫ﭘﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻲ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺘﺨﺎب‪:‬‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۶‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ‪ ،‬د ﻳﻮه ﻧﻮي ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن او‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه‪:‬‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺑﯧﻞ او ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛړل‪ .‬دا ﻛﺎر ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﺗﺮ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﻟﻪ ډﯦﺮ ﭘﺨﻮا څﺨﻪ وﺟﻮد ﻟﺮﻟﻰ دئ‪ .‬د ﻗﺒﻴﻠﯥ‬
‫ﺑﯧﺴﺎري و او ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻧﻪ و ﺳﻮى‪ .‬ﻫﺮ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ راﻳﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ دوې راﻳﻲ‬
‫ﻣﺸﺮان‪ ،‬ﭘﺎﭼﻬﺎن او اﻣﭙﺮاﺗﻮران د ﺑﺸﺮي ﺗﻤﺪن ﻟﻪ ﭘﻴﻞ څﺨﻪ ﻣﻮﺟﻮد وه او زﻳﺎت‬
‫درﻟﻮدې ﭼﻲ ﻳﻮه ﻳﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن او ﺑﻠﻪ ﻳﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ټﺎﻛﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وه‪ .‬د‬
‫وﺧﺖ ﻳﯥ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﭼﻲ د دوى دي ﭘﺮوا ﭘﻪ وﺳﻲ ﻧﻪ درﻟﻮده‪ .‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً‬
‫ﺗﻮګﻪ ﻧﻮي ﻣﺆﺳﺴﺎت دي‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻧﻦ ورځ ﻫﻢ‪ ،‬ﻗﻮي اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﻣﻮږ ﺗﻪ د وﯦﺸﻞ‬
‫د اﻛﺜﺮﻳﺖ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ وي‪ ،‬د ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻻري ﻳﻌﻨﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﺨﻮا ټﺎﻛﻞ‬
‫ﺳﻮي او ﻟﻪ ﺟﻨﺠﺎﻟﻮﻧﻮ ډك ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻳﻮﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﻰ ﺑﺮﯦښﻲ‪.‬‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا د‬
‫ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻠﻤﻪ د ﻧړۍ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺑﺮﺧﻮﻛﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻻري ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻧﻮ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻟﻪ‬
‫ﻗﻮې ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻳﻮرپ ﻛﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دئ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﺳﻮﭼﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ راواوښﺘﻰ‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ‬
‫د)ﺑﺮاون ﺣﻜﻮﻣﺖ( د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ګﻮرډن ﺑﺮاون ‪Gordon Brown‬‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻮﻻى ﺳﻮاى د ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻟﻪ ﻻري ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ او ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ راﻻﻧﺪي ﻣﺮﺳﺘﻴﺎﻻﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻰ دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ راﻳﻮ ورﻛﻮﻧﻜﻮ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻓﻜﺮ ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ د ﺧﭙﻠﻲ ﻳﻮې راﻳﻲ ﭘﻪ‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ دې ډول ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺗﻪ اداره ‪ administration‬واﻳﻲ‪ .‬و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻳﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭼﺎره وﻛړه‪ ،‬ﺧﭙﻠﻪ دوﻫﻤﻪ راﻳﻪ ﻳﯥ د وړو ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻌﻨﻲ ټﻮﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ادارې او ورﺳﺮه ﻣﻞ ﺑﻴﺮوﻛﺮاﺗﺎن‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ‬
‫ووﯦﺸﻠﻪ‪ .‬دي ﻛﺎر د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﺮ ﭘﺨﻮا زﻳﺎت ﭘﺮ ډﯦﺮو ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮﻧﻮ )ډﻟﻮ(‬
‫ﻳﯥ دوﻟﺖ ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫ووﯦﺸﻰ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ د اﺋﺘﻼف ﺟﻮړول ﻧﻮر ﻫﻢ ﭘﺴﯥ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﻮل‪ .‬دوه ځﻠﻲ‬
‫ﻟﻪ دې ځﺎﻧګړي ﻣﺨﻠﻮط ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣګﺮ د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ او ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪:‬‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۱‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ دا ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻐﻮه ﻛړ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﯥ وښﻮدﻟﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﻟﻜﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﭼﻲ ﺧﺒﺮي ﭘﺮ وﺳﻮې‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ﻫﻴﻮاد‬
‫ﺟﻤﻬﻮري او ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺎر ﻧﻪ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻏړو څﺨﻪ ټﺎﻛﻲ‪ .‬دا ډول ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ د ﻣﻠﺖ د اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻫﻴﺌﺖ‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ او ﺗﺼﻮﻳﺒﻮﻟﻮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬دوى ﻫﻤﺪارﻧګﻪ‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻟﻪ ﻻري ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ﻛړي‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﭘﻮري ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮي‪،‬‬
‫اړه وﻟﺮي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻳﯥ د ﺻﺪارت ﻣﻘﺎم ﺗﻀﻤﻴﻦ دئ او ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﺧﭙﻞ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﯥ ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن وﻣﻨﻲ‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﻳﻮ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭼﻲ د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾179‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭼﻮﻛۍ وﻟﺮي‪ ،‬دوﻣﺮه زﻳﺎت ﻗﺪرت ﻟﺮي ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺑﻪ ﻛﺴﺖ ﭘﻪ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻴڅ ﻛﻮم ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ وﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د څﻮ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ اﺋﺘﻼف څﺨﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﯧږي ﭼﻲ د اﺋﺘﻼف ﻫﺮ ﻏړى ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ ﻳﻮ ﻳﺎ دوه‬
‫وزارﺗﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس ورځﻲ‪ .‬ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ د اﺋﺘﻼف ﻏړي ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭘﺮ ځﻴﻨﻮ‬
‫ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﺷﺨړي ﻫﻢ ﺳﺮه ﻛﻮي او د اﺋﺘﻼف د ﻣﺎﺗﻮﻟﻮ ګﻮاښﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺳﺮه‬
‫ﻛﻮي‪ .‬دا ﻛﺎر د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﻛﻤﺰورﺗﻴﺎ ﺳﺒﺐ ګﺮزي ځﻜﻪ د ﻫﺮي ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﻟﻪ‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺮه د اﺋﺘﻼف د ﻏړو ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻧﻮي ﺷﺨړي راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﻴږي‪ .‬دا ﻧﻪ ﺳﻮ وﻳﻼى‬
‫ﭼﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻧﻮ ګﻮﻳﺎ ﺗﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ )ﻛﻤﺰورى( دئ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ ﭘﻪ دې ﭘﻮري‬
‫اړه ﻟﺮي ﭼﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺛﺎﺑﺖ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮي او ﻛﻨﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ دا ﭘﺮاﺑﻠﻢ ځﻜﻪ ﻧﺴﺘﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻪ دئ او د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮاﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د ټﺎﻛﻠﻲ‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ﻛﺎﻧګﺮس ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ د‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﺧﻮښﻲ ﻧﻪ وي او ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﻲ راﻳﻲ ورﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻫﻢ ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﻛﺎﻧګﺮس ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﺗﻮګﻪ د اوو ﻛﻠﻮﻧﻮ )ﭼﻲ اوس و ﭘﻨځﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ راﻛښﺘﻪ ﺳﻮي دي( او ﭘﺎرﻟﻤﺎن د‬
‫ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ د )ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮل(‪:‬‬
‫ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ د ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮ داﺳﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻫﻴﻮاد دئ ﭼﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﯥ‬
‫اوس ﻫﻢ روښﺎﻧﻪ دئ‪ .‬ﻣﻠﻜﻪ اﻟﻴﺰاﺑﻴﺖ ‪ Queen Elizabeth II‬د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮوﻧﻜﻲ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮﺗﻪ ﭘﻪ رﺳﻤﻲ ﺗﻮګﻪ ﺑﻠﻨﻪ ورﻛﻮي ﭼﻲ ﻧﻮى‬
‫)ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ( ﻛړي‪ .‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﺧﭙﻞ وزﻳﺮان او ﻧﻮر ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ را ﻻﻧﺪي‬
‫ﻟﻮړ رﺗﺒﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ټﺎﻛﻲ ﭼﻲ ټﻮل ﻳﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي او د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ګﻮﻧﺪ ﻛﻲ‬
‫د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ ﻛﻮي‪ .‬د ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ‪primus‬‬
‫‪) inter pares‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﻏړو ﻛﻲ ﻟﻮﻣړى( دئ ﭼﻲ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ د ﺗﻮاﻓﻖ او‬
‫ﻫﻢ آﻫﻨګۍ ﭘﺮ ﻟﻮري رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻣﺸﺮ دئ او‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ ﻛﻮم وزﻳﺮ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ وزﻳﺮاﻧﻮ څﺨﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﺳﺮه ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻪ وي ﺗﻮﻗﻊ ﻛﯧږي ﭼﻲ اﺳﺘﻌﻔﻰ وﻛړي او ﺑﯧﺮﺗﻪ‬
‫د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻲ د ﻏړي ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ‪.‬‬
‫﴿‪﴾180‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫"ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ‪ constructive‬ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد" ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ‪:‬‬
‫‪ Chancellor‬دﻏﻮﻣﺮه ﻗﻮي دئ ﻟﻜﻪ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ‬ ‫د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ .‬ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻫﻢ ﭘﻪ وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ )‪ (Bundestag‬ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ د ګﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﺸﺮ وي‪ .‬ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻳﻮازي ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ وﻇﻴﻔﯥ ګﻮښﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ‬
‫ﺑﻮﻧﺪﺳﺘﺎګ د ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﭘﺮ ځﺎى ﺑﻠﻲ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﻪ د اﻋﺘﻤﺎد راﻳﻪ ورﻛړي‪.‬‬
‫ځﻜﻪ ﻧﻮ دا )ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد( ﺑﻮﻟﻲ ﭼﻲ د ﺟﺮﻣﻨﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺛﺒﺎت‬
‫ﻛﻲ ﻳﯥ ډﯦﺮ رول ﻟﻮﺑﻮﻟﻰ دئ‪ .‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ړﻧګﻮل )ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛﻮل(‬
‫د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ ډﯦﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﻛﺎر دئ‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﭘﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۸۲‬ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﺳﻮ ﭼﻲ آزاد ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‬
‫‪ Free Democratic‬ګﻮﻧﺪ د ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮات ﺗﺮ رﻫﺒﺮۍ ﻻﻧﺪي اﺋﺘﻼف څﺨﻪ‬
‫ﺟﻼ ﺳﻮ او د ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻛﺮﻳﺴﭽﻦ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻳﯥ اﺋﺘﻼف وﻛړ‪.‬‬
‫)ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪:‬‬
‫د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭼﺎرﻟﺰدوګﻮل )‪ (۱۹۶۹ - ۱۹۵۸‬ﻳﻮ ډول‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ او‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ دواړه ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ‬
‫ﭘﻨځﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي‪ .‬ﻛﻪ دواړه ﻟﻪ ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ وي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﭘﺮاﺑﻠﻢ‬
‫وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﭙﻠﻲ ﺧﻮښﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻧﻮﻣﻮي ﭼﻲ د ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ او ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛړۍ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‪ ۱۹۸۶‬ﻛﺎل او ﺑﻴﺎ‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۳‬ﻛﺎل د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮا ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د دورې دوه ﻛﺎﻟﻪ ﻳﯥ ﻻﭘﺎﺗﻪ وه‪ ،‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧﻮي ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺳﺮه ﭼﻲ د‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎراﻧﻮ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ و‪ ،‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪ .‬ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د داﺳﻲ ﻳﻮه‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻻرښﻮدﻧﻪ ﻧﻪ وه‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ داﺳﻲ ﺣﻞ ﻛړه ﭼﻲ د‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮاﻟﻴﺴﺖ ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ ﻳﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ وﻧﻮﻣﺎوه او دوى ﻳﯥ ﭘﺮﯦښﻮول ﭼﻲ‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﻲ اﻗﺪاﻣﺎت ﭼﻲ ﭘﺨﻮا ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻲ وه ﻟﻐﻮه ﻛړي‪ .‬ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ د ځﺎن ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره د ﺧﺎرﺟﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭼﺎري وﺳﺎﺗﻠﯥ‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ دې ﻛﺎر ﺗﻪ د )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘۍ (‬
‫ﻧﻮم ورﻛړ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻲ ښځﻪ او ﻧﺎرﻳﻨﻪ ﺑﯥ ﻟﻪ دې ﭼﻲ واده وﻛړي ﻳﻮ ځﺎى ژوﻧﺪ ﺳﺮه‬
‫ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺧﺒﺮه ﭘﯧښﻪ ﺳﻮه‪ :‬ګﻮاﻟﻴﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪،‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾181‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ژاك ﺷﻴﺮاك‪ ،‬ﺗﺮ وﺧﺖ دﻣﺨﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﻋﻼن ﻛړل‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻳﯥ‬
‫ﺑﺎﻳﻠﻮدل او د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي ﻣﻠﻲ اﺳﺎﻣﺒﻠﯥ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪ .‬د‬
‫ﺣﻞ ﻻره ﻳﯥ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( وه‪ ،‬ﺷﻴﺮاك د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ د‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وﻧﻮﻣﺎوه‪ .‬دا ډول )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ ﻛﺎر ورﻛﻮي او‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ ﻫﻢ ﻣﻨﻠﯥ ده‪.‬‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻮده ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺮاﻳﻄﻮ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ او د اﺋﺘﻼف ﭘﻪ ﻣﺎﺗﯧﺪﻟﻮ ﭘﻮري اړه‬
‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې دوره )د ﻛﺎر ﻣﻮده(‪:‬‬
‫د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﺪﻣﺖ دوره ټﺎﻛﻞ ﺳﻮي وي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ‪ ،‬ﺑﺮازﻳﻞ او‬
‫روﺳﻴﯥ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ دوره څﻠﻮر ﻛﺎﻟﻪ ده )ﭼﻲ د ﻳﻮې ﺑﻠﻲ څﻠﻮر ﻛﻠﻨﻲ‬
‫دورې ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪوﻻى ﺳﻲ(‪ .‬د ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ‬
‫دوره ﺑﻴﺎ ﺷﭙږ ﻛﺎﻟﻪ ده‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﻲ او ډﯦﺮو ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﻛﻮﻻى‬
‫ﺳﻲ ﻫﺮ څﻮ واره ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ ﻛړي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ "اﻧﺘﺨﺎب" ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﻣﻘﺎم ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ ﻓﺎﺳﺪ ﻛﯧږي او ﻳﻮ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر‬
‫ځﻨﻲ ﺟﻮړﯦږي‪ .‬د اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺳﻮﻫﺎرﺗﻮ ﻳﯥ ښﻪ ﻣﺜﺎل دئ ﭼﻲ د‬
‫دودﯦﺮﺷﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ و او ﻳﻮازي ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ څﺨﻪ ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻮ ﭼﻲ د اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﭼﻲ ﺳﻮﻫﺎرﺗﻮ او‬
‫د ده ﻛﻮرﻧۍ ﻟﻮټ او ﺗﺎﻻ ﻛړ‪ ،‬راوﻧړﯦﺪى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﺑﻴﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻟﻪ ﭘﺎره‪،‬ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫وګټﻼى ﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻮم ﻣﺤﺪودﻳﺖ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻣﺎرګﺮﻳﺖ ﺗﺎﭼﺮ‬
‫د درﻳﻤﻲ دورې ﻟﻪ ﭘﺎره دﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻤﻲ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮه‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‬
‫‪ ۱۹۹۰‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻳﯥ د ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﻜﻼﺗﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ وﻛړه‪ .‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ‬
‫ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻫﻴﻠﻤﻮت ﻛﻮﻫﻞ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ څﻠﻮر واره اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻞ او ﺷﭙﺎړس ﻛﺎﻟﻪ ﭘﺮ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﭼﻮﻛۍ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮ )‪ .(۱۹۹۸ - ۱۹۸۲‬ډﯦﺮ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ړﻧګ ﻛړي ﻣګﺮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺑﻴﺎ دا ﻛﺎر ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻛﻪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ‬
‫ورﻛړي‪ ،‬ډﯦﺮ ژر ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﻛﺎرګﺮ ګﻮﻧﺪ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺻﺮف د ﻳﻮوﻟﺴﻮ ﺳﻜﺎټﻴﺶ ﻧﯧﺸﻨﻠﺴﺖ ‪ Scottish Nationalist‬ﻏړو‬
‫ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړه‪ ،‬ډﻳﺮ ژر ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻮ او ﭘﺮځﺎى ﻳﯥ د ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮه ﻣﺎرګﺮﻳﺖ ﺗﺎﭼﺮ ﭘﺮ ﻗﺪرت راﻏﻠﻪ‪ .‬د اﻳټﺎﻟﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن د ډﻳﺮ ﻟږ‬
‫﴿‪﴾182‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺎﺗﯧږي ځﻜﻪ اﺋﺘﻼﻓﻮﻧﻪ ﻳﯥ ډﯦﺮ ژر ﺳﺮه ﺷﻮړﯦږي‪ .‬د‬
‫ﺟﺎﭘﺎن ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‪ ،‬د ﻟﻴﺒﺮال ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﻛﻲ د ﻣﺒﺎرزې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪،‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻂ ډول ﺗﺮدوه ﻧﻴﻢ ﻛﺎﻟﻪ ﻟږ ﭘﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺎﺗﯧږي‪ ،‬ځﻴﻨﻲ ﺧﻮ ﻻ ﺣﺘﻰ ﻳﻮازي څﻮ‬
‫ﻣﻴﺎﺷﺘﻲ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻲ‪ .‬د ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ډﯦﺮ وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺧﺪﻣﺖ وﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ د دوى د ﻛﺎر او‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ راځﻲ او ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ ځﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ﻳﻮ ﺣﺪه ﭘﻮري ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻮړو او ژورو‬
‫څﺨﻪ ﭘﻪ اﻣﺎن وي‪ .‬د ﻋﺮاق د ﺟګړې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺑﻮش ﺗﻪ ډﯦﺮ ﻟږ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ورﭘﺎﺗﻪ دئ‪ ،‬ﻣګﺮ د ده د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د‬
‫دورې ﺗﺮ ﭘﺎى ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻮ ﭘﻮري څﻮك ﻫﻴڅ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﺖ ‪ impeachment‬ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ دا ﻳﻮه اوږده او ﺑﯥ ﺑﺎوره ﭘﺮوﺳﻪ ده ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻲ‬
‫ﻳﻮازي درې ځﻠﻪ ﻣﻄﺮح ﺳﻮې ده‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ اﻧﺪرﻳﻮﺟﻜﺴﻦ ‪Andrew‬‬
‫‪ Jackson‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۸۶۸‬ﻛﻲ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ د ﻣﺠﻠﺲ ﻟﺨﻮا ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣګﺮ‬
‫د ﺳﻨﺎ ﭘﻪ ﻳﻮه راﻳﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﻳﯥ ﺑﺮاﺋﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛړ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ رﭘﭽﺎرډ ﻧﻜﺴﻦ‬
‫‪ Richard Nixon‬ﻧﮋدې و ﭼﻲ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ د ﻣﺠﻠﺲ ﻟﺨﻮا ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻲ‪،‬‬
‫ﻣګﺮ ده ﺗﺮ راﻳﻲ ګﻴﺮۍ دﻣﺨﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ وﻛړه‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻛﻠﻴﻨټﻦ ‪Clinton‬‬
‫ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻮ ﻣګﺮ ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻪ ﺳﻮ‪ .‬ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ځﺎﻳﻪ ﭼﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې د ﻣﺸﺮ‬
‫ﭘﻪ ﻛﺮﻛټﺮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ‬
‫ځﻴﻨﻲ ښﻴګڼﻲ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ﺳﺎده ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد راﻳﻲ ﻟﻪ ﻻري‪ ،‬د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻣﺸﺮ اﻳﺴﺘﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪.‬‬
‫د رﺋﻴﺴﻪ ﻫﻴﺌﺖ )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ( رول‪:‬‬
‫رﻳﭽﺎرډ ﻧﻴﻮﺳټﺎدت ‪ Richard E. Neustadt‬ﻟﻴﻜﻲ ﭼﻲ‪" :‬ﻳﻮ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﻟﻪ څﻮ ﺳړﻳﻮ څﺨﻪ ﺟﻮړ دئ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻮ ﺳړي دئ ﭼﻲ څﻮ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻲ )ﺧﻮﻟۍ( ﻟﺮي‬
‫ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ډﯦﺮروﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي"‪ .‬ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻛﻲ زﻳﺎﺗﺮه )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې(‬
‫رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ﻳﻮې زﻳﺎﺗﻲ ﺧﻮﻟۍ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﯧﺴﺎن د زﻳﺎت‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺎوﻧﺪان دي ځﻜﻪ دوى د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ]ﻛﺎﻧګﺮس[ څﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ډول د‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾183‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾184‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د دوﻟﺖ رﺋﻴﺲ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫دي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د روﺳﻴﯥ ﺟﻤﻬﻮرو رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ وال ﭘﻮځ څﺨﻪ‬
‫ﻣﺸﺮ‪ ،‬د ګﻮﻧﺪ ﻟﻴډر‪ ،‬د وﺳﻠﻪ واﻟﻮ ﻗﻮاوو اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان‪ ،‬ﻟﻮړ ﭘﻮړى دﻳﭙﻠﻮﻣﺎت‪ ،‬او ﻫﻢ‬ ‫ﭘﻪ داﺳﻲ ﻻرو اﺳﺘﻔﺎده ﻛړې ده ﭼﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻨﻈﻮري ﻳﯥ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړې ﻧﻪ وه او‬
‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ وي‪ .‬د ‪ ۱۷۸۹‬راﻫﻴﺴﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﻲ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬ ‫ﻫﻴڅ ﭼﺎ څﻪ ﻛﻮﻻى ﻫﻢ ﻧﻪ ﺳﻮاي‪.‬‬
‫ﻗﺪرت ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺪازه ډﯦﺮ ﺳﻮى دئ‪ .‬د ﻧړۍ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې د ﻣﺸﺮﻗﺪرت زﻳﺎت ﺳﻮى دئ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻴﻮب ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن‪:‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﭘﺮاﺑﻠﻢ ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ‬

‫د دوﻟﺖ ﻣﺸﺮ‪:‬‬ ‫ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻪ ﻳﻮ ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﺧﭙﻞ ﺻﺪارت ﭘﻪ دوران ﻛﻲ ﻣﻌﻴﻮب ﻳﺎ ﻟﻴﻮﻧﻰ ﺳﻲ‪،‬‬

‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن د ﻣﻠﺖ ښﻜﺎره ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ وي او د ﭘﺎﭼﺎﻫﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ‬ ‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ډﯦﺮ ژر ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﻟﻪ ﻛﺎره ﻳﯥ ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬

‫ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ وﻇﺎﻳﻒ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي‪.‬‬ ‫اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ ﭘﻪ ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﻧﺎروﻏﻪ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې‬

‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬دوى د ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺗﻪ ښﻪ راﻏﻠﯥ واﻳﻲ او ﻣﻼﻗﺎت‬ ‫ﻣﺸﺮ( څﻪ وﻛړي‪ .‬اِﻛﻮادور‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﻋﺼﺒﻲ ﻧﺎروغ ﺟﻤﻬﻮر‬

‫ورﺳﺮه ﻛﻮي‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮان ځﺎﻧﺘﻪ ﻣﻨﻲ او ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ د ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ ﻛﻮي‪.‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ګﻮښﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻪ درﻟﻮدل‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫واﻳﻲ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ "د ﻗﺪرت او وﻇﺎﻳﻔﻮ د ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ" ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻧﻪ‬

‫د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮ‪:‬‬ ‫ﻟﺮي د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل ﻳﯥ ځﺎى ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻣګﺮدا ﺑﯥ ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ‬

‫د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻣﺸﺮان )ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن او ﻳﺎ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮان( د‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻮې ﻧﻪ ده‪ .‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ډﯦﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﻲ ډﯦﺮ‬

‫ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ د ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬دوى ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﺳﻄﺤﻪ ﻛﻲ د ﺳﺘﺮ‬ ‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻪ وه ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ځﺎى ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮي دي‪ .‬ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ د‬

‫ﺑﻴﻮروﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ څﺎرﻧﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ دا ډﯦﺮ دروﻧﺪ ﻛﺎر دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر‬ ‫ﺳﺮﻃﺎن د ﻧﺎروﻏۍ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﺧﭙﻞ څﻮارﻟﺲ ﻛﻠﻦ ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﻛﻠﻮﻧﻮ‬

‫رﺋﻴﺲ‪ ،‬د ﭘﻨځﻠﺴﻮ ﻟﻮﻳﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ډﻳﭙﺎرﺗﻤﻨﺘﻮﻧﻮ )وزارﺗﻮﻧﻮ( ‪ ۱۰۰‬اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬ ‫ﻛﻲ د ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻣﺮګ ﺳﺮه ﻻس وګﺮﯦﻮان و‪ ،‬ﻣګﺮ د ده ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ دا ﻣﻮﺿﻮع د ده‬

‫ﺑﻴﻮروګﺎﻧﻮ‪ ۹۰۰ ،‬اداري دﻓﺘﺮوﻧﻮ او ‪ ۶۰۰‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ څﺎﻧګﻮ ﻣﺴﺌﻮل دئ ﭼﻲ ټﻮل دوه‬ ‫ﺗﺮ ﻣړﻳﻨﻲ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۹۶‬ﻛﻲ اﻋﻼن ﻛړه‪.‬‬

‫اﻋﺸﺎرﻳﻪ اﺗﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬ ‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﯧﺲ ووډرووﻳﻠﺴﻦ )‪Woodrow (۱۹۲۱ -۱۹۱۳‬‬
‫‪ Wilson‬ﭘﻪ ‪۱۹۱۸‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دﻣﺨﻪ ﺗﺮ دې ﭼﻲ د ورﺳﺎﻳﻠﻴﺲ‬

‫اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان‪:‬‬ ‫‪Versailles‬ﭘﻪ ﻏﻮﻧډوﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻐﺰي ﺣﻤﻠﻪ ‪ stroke‬راﻏﻠﯥ وه‪ .‬د ده‬

‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې )ﺣﻜﻮﻣﺖ( ﻣﺸﺮان ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻪ ﻫﺮ ځﺎى ﻛﻲ د ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد د‬ ‫ﻧﺎروﻏۍ ﭘﻪ ﻏﻮﻧډو ﻛﻲ د ده د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭼﻨﯥ وﻫﻠﻮ ﻗﺪرت ﻛﻤﺰورى ﻛړ‪ .‬دى ﻫﻐﻪ‬

‫وﺳﻠﻪ واﻟﻮ ﻗﻮاوو اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان ﻫﻢ وي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﭼﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‬ ‫ﻣﻬﺎل ﭼﻲ د ورﺳﺎﻳﻠﺲ د ﻣﻌﺎﻫﺪې او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ‪League of Nations‬‬

‫ﻧﻮې وي دا ﻛﺎ ر ﻳﻮ ﭘﺮاﺑﻠﻢ دئ‪.‬ځﻜﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن او ﻳﺎ ﻫﻢ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‬ ‫‪ Covenant‬ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﯥ د ﺧﻠګﻮ د ﺣﻤﺎﻳﯥ راﺟﻠﺒﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وﻳﻨﺎ ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬راﭼﭙﻪ ﺳﻮ‪.‬‬

‫ښﺎﻳﻲ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ واﻟﻲ ﻗﻮې څﺨﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده وﻛړي او ﺧﭙﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫وروﺳﺘﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻳﯥ ﻣﻴﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ دې ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻲ ﻳﻮازي ﻳﯥ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻏﻮښﺘﻨﻲ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﭘﻪ ووﻫﻲ او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﻗﺪرت ﭘﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﻛﻲ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻠﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬ ‫ﭘﺮ ځﺎى ﻛﻮﻟﯥ‪ ،‬د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭼﺎري ﭘﺮ ﻣﺦ ﺑﯧﻮﻟﯥ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬

‫ډﯦﺮو ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ‪ ،‬ﻟږﺗﺮﻟږه د ﻛﺎﻏﺬ ﭘﺮﻣﺦ‪ ،‬داﺳﻲ ﻛړﻧﻼري او ﻛﻮﻣﺎﻧډ ﺳټﺮﻛﭽﺮوﻧﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ روزوﻳﻠﺖ د څﻠﺮﻣﻲ دورې ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۴‬ع ﻛﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮ‪ ،‬د‬

‫وﺟﻮد ﻟﺮي ﭼﻲ د ﻫﻐﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ وال ﭘﻮځ څﺨﻪ د ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ واﻟﻰ‬ ‫زړه ﻧﺎروﻏﻲ او ﻟﻮړ ﻓﺸﺎر ﻳﯥ درﻟﻮد‪ .‬ده ﭼﻲ ﻛﻠﻪ ﭘﻪ ‪۱۹۴۵‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ د ﻳﺎﻟﺘﺎ ‪Yalta‬‬

‫ﺗﻌﻴﻨﯧږي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ و ﺟګړې ﺗﻪ د وﺳﻠﻪ واﻟﻲ ﻗﻮې ﻟﻴږل اﺳﺎﻧﻪ ﻛړي‬ ‫ﭘﻪ ﻏﻮﻧډو ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﺮګ ﭘﻪ دروازه ﻛﻲ وﻻړ و‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾185‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺳټﺎﻟﻴﻦ ﺗﻪ ﺗﺮ ډﯦﺮو ﺷﻴﺎﻧﻮ ورﺗﯧﺮ ﺳﻮ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻛﻴﻨﻴډي د اډﻳﺴﻦ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻮم ﻧﺎروﻏﻲ درﻟﻮده او ﻫﻢ ﻳﯥ د درد او ﺧﻮب ګﻮﻟۍ ﺧﻮړﻟﯥ‪ .‬آﻳﺎ دې دوﻣﺮه‬
‫دواګﺎﻧﻮ ﺑﻪ د ﻣﻬﻤﻮ ﭘﺮﯦﻜړو ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ده ﭘﺮ ﻗﻀﺎوت اﺛﺮ ﻧﻪ وي ښﻨﺪﻟﻰ؟‬
‫دا ﭼﻲ وﻟﻲ د ﺳﭙﻴﻨﻲ ﻣﺎڼۍ ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ څﻪ وﻧﻪ وﻳﻞ‪ ،‬ﻳﻮ ﻋﻠﺖ ﻳﻲ‬
‫دا و ﭼﻲ ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ د ﺟﻤﻬﻮررﺋﻴﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﺎوه ځﻜﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د‬
‫ﻣﺮﻳﺾ او ډاﻛﺘﺮﺗﺮ ﻣﻨځ رواﺑﻂ ډﯦﺮﺳﺨﺖ اﻣﺘﻴﺎزي ﺷﻜﻞ ﻟﺮي ﻳﻌﻨﻲ ډاﻛﺘﺮ ﺣﻖ ﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي د ﻣﺮﻳﺾ ﺣﺎل اﻓﺸﺎ ﻛړي‪ ،‬او ﺑﻞ دا ﭼﻲ ډاﻛټﺮاﻧﻮ ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ ﻟﻪ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺳﺮه ﻋﻼﻗﻪ درﻟﻮده او ﻧﻪ ﻳﯥ ﻏﻮښﺘﻞ ﭼﻲ د دوى ﺧﻮښ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬
‫ﻗﺪرت ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړي‪ .‬د دوى ﭘﻪ اﻧګﯧﺰه ﻛﻲ څﻪ ﻧﻘﺺ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻪ و‪ ،‬ﻣګﺮ د دوى‬
‫ﻫڅﻲ ﭼﻲ ﻳﻮ ﻧﺎروغ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻳﯥ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺮﻳښﻮد‪ ،‬ښﺎﻳﻲ وﻃﻦ ﺗﻪ ﺗﺎوان‬
‫ﭘﯧښ ﻛړى واى‪.‬‬
‫وزﻳﺮان او ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻳﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﭘﺮ وزﻳﺮاﻧﻮ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ‪:‬‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻟﻪ ﻣﺸﺮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏړى د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې د ﻳﻮې ﻋﻤﺪه څﺎﻧګﯥ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ډﻳﭙﺎرټﻤﻨﺖ او ﭘﻪ ﻧﻮره ﻧړۍ ﻛﻲ ﻳﯥ‬
‫وزارت ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺮﺗﻮب ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د ﻏړو ﺷﻤﯧﺮ ﺗﺮ ‪۱۵‬‬
‫ﭘﻮري ﻣﺤﺪود او د اروﭘﺎ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ‪ ۲۰‬ﻫﻢ زﻳﺎت دئ‪ .‬د‬
‫وزارﺗﻮﻧﻮ ﺷﻤﯧﺮ د ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ داﺧﻠﻲ ﺳﻴﺴټﻢ او د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﺗﻮﻗﻌﺎﺗﻮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻫﺮ وﺧﺖ ﭘﺮ ﻣﺤﺪود ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻧﺪي ټﻴﻨګﺎر ﻛړى دئ‪،‬‬
‫ﻣګﺮ ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ د ﻳﻮرپ ﭘﺮ ﻟﻮري ور رواﻧﻪ ده‪.‬‬
‫ډﯦﺮ ﻟږ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د درو ﻳﺎ زﻳﺎﺗﻮ ﻏړو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ښﻮوﻻى ﺳﻲ‪ .‬د دې‬
‫څﻮك ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ؟‬
‫د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ او ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬وزﻳﺮان ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫څﺨﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي او دوى ﺧﭙﻠﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﭼﻮﻛۍ ﺳﺎﺗﻲ‪ .‬دوى ﻫﻢ د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې او‬
‫ﻫﻢ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻏړي وي‪ .‬دوى ﻣﻌﻤﻮﻻً د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻛﻤﯧټﻮ ﻛﻲ د‬
‫ﻏړﻳﺘﻮب او ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﻟﻪ ﭘﺎره د ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺗﺠﺮﻳﺒﻮ ﻟﺮوﻧﻜﻲ وي‪ .‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ ﺑﻮن دﻳﺴﺘﺎګ ‪ Bundestag‬ﻛﻲ د دﻓﺎﻋﻲ‬
‫ﻛﻤﯧټﯥ ﻣﺸﺮ ډﯦﺮ ﭼﺎﻧﺲ ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ د دﻓﺎع د وزﻳﺮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وټﺎﻛﻞ‬
‫ﺳﻲ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ او ﺑﺮازﻳﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪،‬‬
‫﴿‪﴾186‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وزﻳﺮان ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻠګ ﻧﻪ وي ﺑﻠﻜﻲ د ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺑﺰﻧﺲ او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻟﻪ‬
‫اﻛﺎډﻳﻤﻴﻜﻲ ﺳﺎﺣﯥ څﺨﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬دوى ښﺎﻳﻲ د ﺧﭙﻠﻮ وزارﺗﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت او ﺳﺎﺑﻘﻪ وﻟﺮي ﻣګﺮﻟږ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ ﻛﻮم اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻣﻘﺎم ﻳﯥ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ‬
‫ﻟﻪ ﻻري ګټﻠﻰ وي‪ .‬ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ځﻴﻨﻮ ﺟﻤﻬﻮرو‬
‫رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ د ﻛﺎﻧګﺮس ﻏړي ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻛړي دي‪ ،‬ﻣګﺮ دوى د وزارت‬
‫ﭼﻮﻛۍ ﺗﻪ ﺗﺮ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﻣﺨﻜﻲ ﻟﻪ ﻛﺎﻧګﺮس څﺨﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﻌﻔﻰ وﻛړي‪.‬‬
‫ﻛﻮم ﺳﻴﺴټﻢ ښﻪ دئ؟ ﻫﻐﻪ وزﻳﺮ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي ﻳﻌﻨﻲ‬
‫د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﻫﻢ وي او ﻛﻪ ﻫﻐﻪ وزﻳﺮ ﭼﻲ د دوﻟﺖ ﻟﻪ ﺣﻠﻘﯥ څﺨﻪ دﺑﺎﻧﺪي ﭘﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻲ؟ د اروﭘﺎﻳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻮ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻏړي ﭼﻲ وزارت ﺗﻪ ټﺎﻛﻞ‬
‫ﻛﯧږي‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻫﻢ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻫﻢ د ﺧﭙﻞ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ وزارت ﭘﻪ ﭼﺎرو ﻛﻲ وارد‬
‫وي‪ .‬دوى د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﻟﻪ ﻧﮋدې ﭘﯧﮋﻧﻲ او ﻳﻮ ځﺎي ﻳﯥ ﻛﺎر ﺳﺮه ﻛړى وي‪.‬‬
‫ﺑﺎﻧﺪي اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ ﻛﯧږي ﻣګﺮ دا اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ د ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮﻧﺪ د ﻏړو ﻟﺨﻮا ﻛﯧږي او د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻮاﻓﻖ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د ﻏړو ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ وزﻳﺮان ﭼﻲ ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن څﺨﻪ دﺑﺎﻧﺪي ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﻪ داﺧﻞ ﻛړه ﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻋﻨﻌﻨﻪ ده‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ﻧﻮي ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻟﻪ ځﺎﻧﻪ ﺳﺮه راوړي‪ ،‬ﻣګﺮ دوى ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ دوﻣﺮه وارد ﻧﻪ وي‪ .‬د دې اﻣﻜﺎن ﺳﺘﻪ ﭼﻲ دوى ﺑﻪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻲ او ښﺎﻳﻲ ﺣﺘﻰ ﺧﭙﻞ ګﻮﻧﺪ ﻳﯥ ﻫﻢ ﻣﻼﺗړ وﻧﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮګﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ اﻫﻤﻴﺖ ورځ ﭘﻪ‬
‫ورځ ﻟږﯦږي‪ .‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏﻮﻧډي ډﯦﺮي ﻟږ وي او دوﻣﺮه زﻳﺎت څﻪ ﭘﺮ ﺑﻨﺎ ﻫﻢ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻳﻮ ﻋﻠﺖ دا دئ ﭼﻲ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ډﯦﺮ ﻟږ ﻏړي ﻣﻬﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻪ وي‪ .‬د‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏړي ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣﺪه د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ وزارﺗﻮﻧﻮ اداره ﭼﻴﺎن وي‪.‬‬
‫ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ دﺑﺎﻧﺪي ﻣﺸﺎورﻳﻨﻮ زﻳﺎﺗﯧﺪل‪:‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻳﻮ اﺳﺎﺳﻲ ﭘﺮاﺑﻠﻢ دا دئ ﭼﻲ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﭘﻜښﯥ زﻳﺎت دئ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻏﻮاړي داﺳﻲ ﺧﻠګ ﭘﺮ راټﻮل وي ﭼﻲ ده ﺗﻪ‬
‫ﻧﻮي اﻳډﻳﺎ وي او د ﻧﻮو ﭘﯧښﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﭼټﻚ ﻗﻀﺎوت وړاﻧﺪي ﻛړي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ او ځﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ دﺑﺎﻧﺪي ﻣﺸﺎورﻳﻦ )ﺳﻼﻛﺎرن( ﻣﺦ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾187‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾178‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﺮ زﻳﺎﺗﯧﺪو دي ﭼﻲ ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ ﺗﺮ وزﻳﺮاﻧﻮ ﻻ ﻫﻢ ﻣﻬﻢ وي‪) .‬ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻲ‬
‫ﻫﻢ داﺳﻲ ده(‪.‬‬

‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬ ‫دووﻟﺴﻢ ﻓﺼﻞ‬

‫ﭘﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻲ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺘﺨﺎب‪:‬‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۶‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ‪ ،‬د ﻳﻮه ﻧﻮي ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن او‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه‪:‬‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺑﯧﻞ او ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛړل‪ .‬دا ﻛﺎر ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﺗﺮ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﻟﻪ ډﯦﺮ ﭘﺨﻮا څﺨﻪ وﺟﻮد ﻟﺮﻟﻰ دئ‪ .‬د ﻗﺒﻴﻠﯥ‬
‫ﺑﯧﺴﺎري و او ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻧﻪ و ﺳﻮى‪ .‬ﻫﺮ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ راﻳﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ دوې راﻳﻲ‬
‫ﻣﺸﺮان‪ ،‬ﭘﺎﭼﻬﺎن او اﻣﭙﺮاﺗﻮران د ﺑﺸﺮي ﺗﻤﺪن ﻟﻪ ﭘﻴﻞ څﺨﻪ ﻣﻮﺟﻮد وه او زﻳﺎت‬
‫درﻟﻮدې ﭼﻲ ﻳﻮه ﻳﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن او ﺑﻠﻪ ﻳﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ټﺎﻛﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وه‪ .‬د‬
‫وﺧﺖ ﻳﯥ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﭼﻲ د دوى دي ﭘﺮوا ﭘﻪ وﺳﻲ ﻧﻪ درﻟﻮده‪ .‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً‬
‫ﺗﻮګﻪ ﻧﻮي ﻣﺆﺳﺴﺎت دي‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻧﻦ ورځ ﻫﻢ‪ ،‬ﻗﻮي اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﻣﻮږ ﺗﻪ د وﯦﺸﻞ‬
‫د اﻛﺜﺮﻳﺖ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ وي‪ ،‬د ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻻري ﻳﻌﻨﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﺨﻮا ټﺎﻛﻞ‬
‫ﺳﻮي او ﻟﻪ ﺟﻨﺠﺎﻟﻮﻧﻮ ډك ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻳﻮﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﻰ ﺑﺮﯦښﻲ‪.‬‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا د‬
‫ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻠﻤﻪ د ﻧړۍ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺑﺮﺧﻮﻛﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻻري ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻧﻮ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻟﻪ‬
‫ﻗﻮې ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻳﻮرپ ﻛﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دئ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﺳﻮﭼﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ راواوښﺘﻰ‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ‬
‫د)ﺑﺮاون ﺣﻜﻮﻣﺖ( د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ګﻮرډن ﺑﺮاون ‪Gordon Brown‬‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻮﻻى ﺳﻮاى د ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻟﻪ ﻻري ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ او ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ راﻻﻧﺪي ﻣﺮﺳﺘﻴﺎﻻﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻰ دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ راﻳﻮ ورﻛﻮﻧﻜﻮ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻓﻜﺮ ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ د ﺧﭙﻠﻲ ﻳﻮې راﻳﻲ ﭘﻪ‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ دې ډول ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺗﻪ اداره ‪ administration‬واﻳﻲ‪ .‬و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻳﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭼﺎره وﻛړه‪ ،‬ﺧﭙﻠﻪ دوﻫﻤﻪ راﻳﻪ ﻳﯥ د وړو ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻌﻨﻲ ټﻮﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ادارې او ورﺳﺮه ﻣﻞ ﺑﻴﺮوﻛﺮاﺗﺎن‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ‬
‫ووﯦﺸﻠﻪ‪ .‬دي ﻛﺎر د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﺮ ﭘﺨﻮا زﻳﺎت ﭘﺮ ډﯦﺮو ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮﻧﻮ )ډﻟﻮ(‬
‫ﻳﯥ دوﻟﺖ ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫ووﯦﺸﻰ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ د اﺋﺘﻼف ﺟﻮړول ﻧﻮر ﻫﻢ ﭘﺴﯥ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﻮل‪ .‬دوه ځﻠﻲ‬
‫ﻟﻪ دې ځﺎﻧګړي ﻣﺨﻠﻮط ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣګﺮ د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ او ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪:‬‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۱‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ دا ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻐﻮه ﻛړ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﯥ وښﻮدﻟﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﻟﻜﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﭼﻲ ﺧﺒﺮي ﭘﺮ وﺳﻮې‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ﻫﻴﻮاد‬
‫ﺟﻤﻬﻮري او ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺎر ﻧﻪ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻏړو څﺨﻪ ټﺎﻛﻲ‪ .‬دا ډول ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ د ﻣﻠﺖ د اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻫﻴﺌﺖ‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ او ﺗﺼﻮﻳﺒﻮﻟﻮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬دوى ﻫﻤﺪارﻧګﻪ‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻟﻪ ﻻري ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ﻛړي‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﭘﻮري ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮي‪،‬‬
‫اړه وﻟﺮي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻳﯥ د ﺻﺪارت ﻣﻘﺎم ﺗﻀﻤﻴﻦ دئ او ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﺧﭙﻞ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﯥ ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن وﻣﻨﻲ‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﻳﻮ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭼﻲ د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾179‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭼﻮﻛۍ وﻟﺮي‪ ،‬دوﻣﺮه زﻳﺎت ﻗﺪرت ﻟﺮي ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺑﻪ ﻛﺴﺖ ﭘﻪ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻴڅ ﻛﻮم ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ وﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د څﻮ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ اﺋﺘﻼف څﺨﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﯧږي ﭼﻲ د اﺋﺘﻼف ﻫﺮ ﻏړى ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ ﻳﻮ ﻳﺎ دوه‬
‫وزارﺗﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس ورځﻲ‪ .‬ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ د اﺋﺘﻼف ﻏړي ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭘﺮ ځﻴﻨﻮ‬
‫ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﺷﺨړي ﻫﻢ ﺳﺮه ﻛﻮي او د اﺋﺘﻼف د ﻣﺎﺗﻮﻟﻮ ګﻮاښﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺳﺮه‬
‫ﻛﻮي‪ .‬دا ﻛﺎر د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﻛﻤﺰورﺗﻴﺎ ﺳﺒﺐ ګﺮزي ځﻜﻪ د ﻫﺮي ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﻟﻪ‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺮه د اﺋﺘﻼف د ﻏړو ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻧﻮي ﺷﺨړي راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﻴږي‪ .‬دا ﻧﻪ ﺳﻮ وﻳﻼى‬
‫ﭼﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻧﻮ ګﻮﻳﺎ ﺗﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ )ﻛﻤﺰورى( دئ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ ﭘﻪ دې ﭘﻮري‬
‫اړه ﻟﺮي ﭼﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺛﺎﺑﺖ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮي او ﻛﻨﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ دا ﭘﺮاﺑﻠﻢ ځﻜﻪ ﻧﺴﺘﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻪ دئ او د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮاﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د ټﺎﻛﻠﻲ‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ﻛﺎﻧګﺮس ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ د‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﺧﻮښﻲ ﻧﻪ وي او ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﻲ راﻳﻲ ورﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻫﻢ ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﻛﺎﻧګﺮس ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﺗﻮګﻪ د اوو ﻛﻠﻮﻧﻮ )ﭼﻲ اوس و ﭘﻨځﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ راﻛښﺘﻪ ﺳﻮي دي( او ﭘﺎرﻟﻤﺎن د‬
‫ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ د )ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮل(‪:‬‬
‫ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ د ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮ داﺳﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻫﻴﻮاد دئ ﭼﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﯥ‬
‫اوس ﻫﻢ روښﺎﻧﻪ دئ‪ .‬ﻣﻠﻜﻪ اﻟﻴﺰاﺑﻴﺖ ‪ Queen Elizabeth II‬د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮوﻧﻜﻲ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮﺗﻪ ﭘﻪ رﺳﻤﻲ ﺗﻮګﻪ ﺑﻠﻨﻪ ورﻛﻮي ﭼﻲ ﻧﻮى‬
‫)ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ( ﻛړي‪ .‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﺧﭙﻞ وزﻳﺮان او ﻧﻮر ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ را ﻻﻧﺪي‬
‫ﻟﻮړ رﺗﺒﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ټﺎﻛﻲ ﭼﻲ ټﻮل ﻳﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي او د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ګﻮﻧﺪ ﻛﻲ‬
‫د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ ﻛﻮي‪ .‬د ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ‪primus‬‬
‫‪) inter pares‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﻏړو ﻛﻲ ﻟﻮﻣړى( دئ ﭼﻲ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ د ﺗﻮاﻓﻖ او‬
‫ﻫﻢ آﻫﻨګۍ ﭘﺮ ﻟﻮري رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻣﺸﺮ دئ او‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ ﻛﻮم وزﻳﺮ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ وزﻳﺮاﻧﻮ څﺨﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﺳﺮه ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻪ وي ﺗﻮﻗﻊ ﻛﯧږي ﭼﻲ اﺳﺘﻌﻔﻰ وﻛړي او ﺑﯧﺮﺗﻪ‬
‫د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻲ د ﻏړي ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ‪.‬‬
‫﴿‪﴾180‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫"ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ‪ constructive‬ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد" ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ‪:‬‬
‫‪ Chancellor‬دﻏﻮﻣﺮه ﻗﻮي دئ ﻟﻜﻪ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ‬ ‫د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ .‬ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻫﻢ ﭘﻪ وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ )‪ (Bundestag‬ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ د ګﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﺸﺮ وي‪ .‬ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻳﻮازي ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ وﻇﻴﻔﯥ ګﻮښﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ‬
‫ﺑﻮﻧﺪﺳﺘﺎګ د ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﭘﺮ ځﺎى ﺑﻠﻲ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﻪ د اﻋﺘﻤﺎد راﻳﻪ ورﻛړي‪.‬‬
‫ځﻜﻪ ﻧﻮ دا )ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد( ﺑﻮﻟﻲ ﭼﻲ د ﺟﺮﻣﻨﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺛﺒﺎت‬
‫ﻛﻲ ﻳﯥ ډﯦﺮ رول ﻟﻮﺑﻮﻟﻰ دئ‪ .‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ړﻧګﻮل )ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛﻮل(‬
‫د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ ډﯦﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﻛﺎر دئ‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﭘﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۸۲‬ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﺳﻮ ﭼﻲ آزاد ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‬
‫‪ Free Democratic‬ګﻮﻧﺪ د ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮات ﺗﺮ رﻫﺒﺮۍ ﻻﻧﺪي اﺋﺘﻼف څﺨﻪ‬
‫ﺟﻼ ﺳﻮ او د ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻛﺮﻳﺴﭽﻦ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻳﯥ اﺋﺘﻼف وﻛړ‪.‬‬
‫)ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪:‬‬
‫د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭼﺎرﻟﺰدوګﻮل )‪ (۱۹۶۹ - ۱۹۵۸‬ﻳﻮ ډول‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ او‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ دواړه ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ‬
‫ﭘﻨځﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي‪ .‬ﻛﻪ دواړه ﻟﻪ ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ وي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﭘﺮاﺑﻠﻢ‬
‫وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﭙﻠﻲ ﺧﻮښﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻧﻮﻣﻮي ﭼﻲ د ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ او ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛړۍ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‪ ۱۹۸۶‬ﻛﺎل او ﺑﻴﺎ‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۳‬ﻛﺎل د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮا ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د دورې دوه ﻛﺎﻟﻪ ﻳﯥ ﻻﭘﺎﺗﻪ وه‪ ،‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧﻮي ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺳﺮه ﭼﻲ د‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎراﻧﻮ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ و‪ ،‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪ .‬ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د داﺳﻲ ﻳﻮه‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻻرښﻮدﻧﻪ ﻧﻪ وه‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ داﺳﻲ ﺣﻞ ﻛړه ﭼﻲ د‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮاﻟﻴﺴﺖ ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ ﻳﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ وﻧﻮﻣﺎوه او دوى ﻳﯥ ﭘﺮﯦښﻮول ﭼﻲ‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﻲ اﻗﺪاﻣﺎت ﭼﻲ ﭘﺨﻮا ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻲ وه ﻟﻐﻮه ﻛړي‪ .‬ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ د ځﺎن ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره د ﺧﺎرﺟﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭼﺎري وﺳﺎﺗﻠﯥ‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ دې ﻛﺎر ﺗﻪ د )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘۍ (‬
‫ﻧﻮم ورﻛړ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻲ ښځﻪ او ﻧﺎرﻳﻨﻪ ﺑﯥ ﻟﻪ دې ﭼﻲ واده وﻛړي ﻳﻮ ځﺎى ژوﻧﺪ ﺳﺮه‬
‫ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺧﺒﺮه ﭘﯧښﻪ ﺳﻮه‪ :‬ګﻮاﻟﻴﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪،‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾181‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ژاك ﺷﻴﺮاك‪ ،‬ﺗﺮ وﺧﺖ دﻣﺨﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﻋﻼن ﻛړل‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻳﯥ‬
‫ﺑﺎﻳﻠﻮدل او د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي ﻣﻠﻲ اﺳﺎﻣﺒﻠﯥ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪ .‬د‬
‫ﺣﻞ ﻻره ﻳﯥ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( وه‪ ،‬ﺷﻴﺮاك د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ د‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وﻧﻮﻣﺎوه‪ .‬دا ډول )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ ﻛﺎر ورﻛﻮي او‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ ﻫﻢ ﻣﻨﻠﯥ ده‪.‬‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻮده ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺮاﻳﻄﻮ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ او د اﺋﺘﻼف ﭘﻪ ﻣﺎﺗﯧﺪﻟﻮ ﭘﻮري اړه‬
‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې دوره )د ﻛﺎر ﻣﻮده(‪:‬‬
‫د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﺪﻣﺖ دوره ټﺎﻛﻞ ﺳﻮي وي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ‪ ،‬ﺑﺮازﻳﻞ او‬
‫روﺳﻴﯥ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ دوره څﻠﻮر ﻛﺎﻟﻪ ده )ﭼﻲ د ﻳﻮې ﺑﻠﻲ څﻠﻮر ﻛﻠﻨﻲ‬
‫دورې ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪوﻻى ﺳﻲ(‪ .‬د ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ‬
‫دوره ﺑﻴﺎ ﺷﭙږ ﻛﺎﻟﻪ ده‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﻲ او ډﯦﺮو ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﻛﻮﻻى‬
‫ﺳﻲ ﻫﺮ څﻮ واره ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ ﻛړي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ "اﻧﺘﺨﺎب" ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﻣﻘﺎم ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ ﻓﺎﺳﺪ ﻛﯧږي او ﻳﻮ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر‬
‫ځﻨﻲ ﺟﻮړﯦږي‪ .‬د اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺳﻮﻫﺎرﺗﻮ ﻳﯥ ښﻪ ﻣﺜﺎل دئ ﭼﻲ د‬
‫دودﯦﺮﺷﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ و او ﻳﻮازي ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ څﺨﻪ ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻮ ﭼﻲ د اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﭼﻲ ﺳﻮﻫﺎرﺗﻮ او‬
‫د ده ﻛﻮرﻧۍ ﻟﻮټ او ﺗﺎﻻ ﻛړ‪ ،‬راوﻧړﯦﺪى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﺑﻴﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻟﻪ ﭘﺎره‪،‬ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫وګټﻼى ﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻮم ﻣﺤﺪودﻳﺖ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻣﺎرګﺮﻳﺖ ﺗﺎﭼﺮ‬
‫د درﻳﻤﻲ دورې ﻟﻪ ﭘﺎره دﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻤﻲ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮه‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‬
‫‪ ۱۹۹۰‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻳﯥ د ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﻜﻼﺗﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ وﻛړه‪ .‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ‬
‫ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻫﻴﻠﻤﻮت ﻛﻮﻫﻞ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ څﻠﻮر واره اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻞ او ﺷﭙﺎړس ﻛﺎﻟﻪ ﭘﺮ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﭼﻮﻛۍ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮ )‪ .(۱۹۹۸ - ۱۹۸۲‬ډﯦﺮ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ړﻧګ ﻛړي ﻣګﺮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺑﻴﺎ دا ﻛﺎر ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻛﻪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ‬
‫ورﻛړي‪ ،‬ډﯦﺮ ژر ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﻛﺎرګﺮ ګﻮﻧﺪ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺻﺮف د ﻳﻮوﻟﺴﻮ ﺳﻜﺎټﻴﺶ ﻧﯧﺸﻨﻠﺴﺖ ‪ Scottish Nationalist‬ﻏړو‬
‫ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړه‪ ،‬ډﻳﺮ ژر ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻮ او ﭘﺮځﺎى ﻳﯥ د ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮه ﻣﺎرګﺮﻳﺖ ﺗﺎﭼﺮ ﭘﺮ ﻗﺪرت راﻏﻠﻪ‪ .‬د اﻳټﺎﻟﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن د ډﻳﺮ ﻟږ‬
‫﴿‪﴾182‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺎﺗﯧږي ځﻜﻪ اﺋﺘﻼﻓﻮﻧﻪ ﻳﯥ ډﯦﺮ ژر ﺳﺮه ﺷﻮړﯦږي‪ .‬د‬
‫ﺟﺎﭘﺎن ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‪ ،‬د ﻟﻴﺒﺮال ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﻛﻲ د ﻣﺒﺎرزې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪،‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻂ ډول ﺗﺮدوه ﻧﻴﻢ ﻛﺎﻟﻪ ﻟږ ﭘﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺎﺗﯧږي‪ ،‬ځﻴﻨﻲ ﺧﻮ ﻻ ﺣﺘﻰ ﻳﻮازي څﻮ‬
‫ﻣﻴﺎﺷﺘﻲ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻲ‪ .‬د ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ډﯦﺮ وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺧﺪﻣﺖ وﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ د دوى د ﻛﺎر او‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ راځﻲ او ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ ځﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ﻳﻮ ﺣﺪه ﭘﻮري ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻮړو او ژورو‬
‫څﺨﻪ ﭘﻪ اﻣﺎن وي‪ .‬د ﻋﺮاق د ﺟګړې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺑﻮش ﺗﻪ ډﯦﺮ ﻟږ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ورﭘﺎﺗﻪ دئ‪ ،‬ﻣګﺮ د ده د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د‬
‫دورې ﺗﺮ ﭘﺎى ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻮ ﭘﻮري څﻮك ﻫﻴڅ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﺖ ‪ impeachment‬ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ دا ﻳﻮه اوږده او ﺑﯥ ﺑﺎوره ﭘﺮوﺳﻪ ده ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻲ‬
‫ﻳﻮازي درې ځﻠﻪ ﻣﻄﺮح ﺳﻮې ده‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ اﻧﺪرﻳﻮﺟﻜﺴﻦ ‪Andrew‬‬
‫‪ Jackson‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۸۶۸‬ﻛﻲ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ د ﻣﺠﻠﺲ ﻟﺨﻮا ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣګﺮ‬
‫د ﺳﻨﺎ ﭘﻪ ﻳﻮه راﻳﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﻳﯥ ﺑﺮاﺋﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛړ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ رﭘﭽﺎرډ ﻧﻜﺴﻦ‬
‫‪ Richard Nixon‬ﻧﮋدې و ﭼﻲ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ د ﻣﺠﻠﺲ ﻟﺨﻮا ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻲ‪،‬‬
‫ﻣګﺮ ده ﺗﺮ راﻳﻲ ګﻴﺮۍ دﻣﺨﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ وﻛړه‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻛﻠﻴﻨټﻦ ‪Clinton‬‬
‫ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻮ ﻣګﺮ ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻪ ﺳﻮ‪ .‬ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ځﺎﻳﻪ ﭼﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې د ﻣﺸﺮ‬
‫ﭘﻪ ﻛﺮﻛټﺮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ‬
‫ځﻴﻨﻲ ښﻴګڼﻲ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ﺳﺎده ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد راﻳﻲ ﻟﻪ ﻻري‪ ،‬د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻣﺸﺮ اﻳﺴﺘﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪.‬‬
‫د رﺋﻴﺴﻪ ﻫﻴﺌﺖ )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ( رول‪:‬‬
‫رﻳﭽﺎرډ ﻧﻴﻮﺳټﺎدت ‪ Richard E. Neustadt‬ﻟﻴﻜﻲ ﭼﻲ‪" :‬ﻳﻮ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﻟﻪ څﻮ ﺳړﻳﻮ څﺨﻪ ﺟﻮړ دئ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻮ ﺳړي دئ ﭼﻲ څﻮ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻲ )ﺧﻮﻟۍ( ﻟﺮي‬
‫ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ډﯦﺮروﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي"‪ .‬ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻛﻲ زﻳﺎﺗﺮه )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې(‬
‫رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ﻳﻮې زﻳﺎﺗﻲ ﺧﻮﻟۍ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﯧﺴﺎن د زﻳﺎت‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺎوﻧﺪان دي ځﻜﻪ دوى د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ]ﻛﺎﻧګﺮس[ څﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ډول د‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾183‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾184‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د دوﻟﺖ رﺋﻴﺲ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫دي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د روﺳﻴﯥ ﺟﻤﻬﻮرو رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ وال ﭘﻮځ څﺨﻪ‬
‫ﻣﺸﺮ‪ ،‬د ګﻮﻧﺪ ﻟﻴډر‪ ،‬د وﺳﻠﻪ واﻟﻮ ﻗﻮاوو اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان‪ ،‬ﻟﻮړ ﭘﻮړى دﻳﭙﻠﻮﻣﺎت‪ ،‬او ﻫﻢ‬ ‫ﭘﻪ داﺳﻲ ﻻرو اﺳﺘﻔﺎده ﻛړې ده ﭼﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻨﻈﻮري ﻳﯥ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړې ﻧﻪ وه او‬
‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ وي‪ .‬د ‪ ۱۷۸۹‬راﻫﻴﺴﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﻲ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬ ‫ﻫﻴڅ ﭼﺎ څﻪ ﻛﻮﻻى ﻫﻢ ﻧﻪ ﺳﻮاي‪.‬‬
‫ﻗﺪرت ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺪازه ډﯦﺮ ﺳﻮى دئ‪ .‬د ﻧړۍ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې د ﻣﺸﺮﻗﺪرت زﻳﺎت ﺳﻮى دئ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻴﻮب ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن‪:‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﭘﺮاﺑﻠﻢ ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ‬

‫د دوﻟﺖ ﻣﺸﺮ‪:‬‬ ‫ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻪ ﻳﻮ ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﺧﭙﻞ ﺻﺪارت ﭘﻪ دوران ﻛﻲ ﻣﻌﻴﻮب ﻳﺎ ﻟﻴﻮﻧﻰ ﺳﻲ‪،‬‬

‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن د ﻣﻠﺖ ښﻜﺎره ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ وي او د ﭘﺎﭼﺎﻫﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ‬ ‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ډﯦﺮ ژر ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﻟﻪ ﻛﺎره ﻳﯥ ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬

‫ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ وﻇﺎﻳﻒ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي‪.‬‬ ‫اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ ﭘﻪ ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﻧﺎروﻏﻪ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې‬

‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬دوى د ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺗﻪ ښﻪ راﻏﻠﯥ واﻳﻲ او ﻣﻼﻗﺎت‬ ‫ﻣﺸﺮ( څﻪ وﻛړي‪ .‬اِﻛﻮادور‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﻋﺼﺒﻲ ﻧﺎروغ ﺟﻤﻬﻮر‬

‫ورﺳﺮه ﻛﻮي‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮان ځﺎﻧﺘﻪ ﻣﻨﻲ او ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ د ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ ﻛﻮي‪.‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ګﻮښﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻪ درﻟﻮدل‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫واﻳﻲ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ "د ﻗﺪرت او وﻇﺎﻳﻔﻮ د ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ" ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻧﻪ‬

‫د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮ‪:‬‬ ‫ﻟﺮي د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل ﻳﯥ ځﺎى ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻣګﺮدا ﺑﯥ ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ‬

‫د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻣﺸﺮان )ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن او ﻳﺎ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮان( د‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻮې ﻧﻪ ده‪ .‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ډﯦﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﻲ ډﯦﺮ‬

‫ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ د ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬دوى ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﺳﻄﺤﻪ ﻛﻲ د ﺳﺘﺮ‬ ‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻪ وه ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ځﺎى ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮي دي‪ .‬ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ د‬

‫ﺑﻴﻮروﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ څﺎرﻧﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ دا ډﯦﺮ دروﻧﺪ ﻛﺎر دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر‬ ‫ﺳﺮﻃﺎن د ﻧﺎروﻏۍ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﺧﭙﻞ څﻮارﻟﺲ ﻛﻠﻦ ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﻛﻠﻮﻧﻮ‬

‫رﺋﻴﺲ‪ ،‬د ﭘﻨځﻠﺴﻮ ﻟﻮﻳﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ډﻳﭙﺎرﺗﻤﻨﺘﻮﻧﻮ )وزارﺗﻮﻧﻮ( ‪ ۱۰۰‬اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬ ‫ﻛﻲ د ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻣﺮګ ﺳﺮه ﻻس وګﺮﯦﻮان و‪ ،‬ﻣګﺮ د ده ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ دا ﻣﻮﺿﻮع د ده‬

‫ﺑﻴﻮروګﺎﻧﻮ‪ ۹۰۰ ،‬اداري دﻓﺘﺮوﻧﻮ او ‪ ۶۰۰‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ څﺎﻧګﻮ ﻣﺴﺌﻮل دئ ﭼﻲ ټﻮل دوه‬ ‫ﺗﺮ ﻣړﻳﻨﻲ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۹۶‬ﻛﻲ اﻋﻼن ﻛړه‪.‬‬

‫اﻋﺸﺎرﻳﻪ اﺗﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬ ‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﯧﺲ ووډرووﻳﻠﺴﻦ )‪Woodrow (۱۹۲۱ -۱۹۱۳‬‬
‫‪ Wilson‬ﭘﻪ ‪۱۹۱۸‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دﻣﺨﻪ ﺗﺮ دې ﭼﻲ د ورﺳﺎﻳﻠﻴﺲ‬

‫اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان‪:‬‬ ‫‪Versailles‬ﭘﻪ ﻏﻮﻧډوﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻐﺰي ﺣﻤﻠﻪ ‪ stroke‬راﻏﻠﯥ وه‪ .‬د ده‬

‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې )ﺣﻜﻮﻣﺖ( ﻣﺸﺮان ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻪ ﻫﺮ ځﺎى ﻛﻲ د ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد د‬ ‫ﻧﺎروﻏۍ ﭘﻪ ﻏﻮﻧډو ﻛﻲ د ده د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭼﻨﯥ وﻫﻠﻮ ﻗﺪرت ﻛﻤﺰورى ﻛړ‪ .‬دى ﻫﻐﻪ‬

‫وﺳﻠﻪ واﻟﻮ ﻗﻮاوو اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان ﻫﻢ وي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﭼﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‬ ‫ﻣﻬﺎل ﭼﻲ د ورﺳﺎﻳﻠﺲ د ﻣﻌﺎﻫﺪې او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ‪League of Nations‬‬

‫ﻧﻮې وي دا ﻛﺎ ر ﻳﻮ ﭘﺮاﺑﻠﻢ دئ‪.‬ځﻜﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن او ﻳﺎ ﻫﻢ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‬ ‫‪ Covenant‬ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﯥ د ﺧﻠګﻮ د ﺣﻤﺎﻳﯥ راﺟﻠﺒﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وﻳﻨﺎ ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬راﭼﭙﻪ ﺳﻮ‪.‬‬

‫ښﺎﻳﻲ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ واﻟﻲ ﻗﻮې څﺨﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده وﻛړي او ﺧﭙﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫وروﺳﺘﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻳﯥ ﻣﻴﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ دې ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻲ ﻳﻮازي ﻳﯥ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻏﻮښﺘﻨﻲ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﭘﻪ ووﻫﻲ او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﻗﺪرت ﭘﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﻛﻲ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻠﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬ ‫ﭘﺮ ځﺎى ﻛﻮﻟﯥ‪ ،‬د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭼﺎري ﭘﺮ ﻣﺦ ﺑﯧﻮﻟﯥ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬

‫ډﯦﺮو ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ‪ ،‬ﻟږﺗﺮﻟږه د ﻛﺎﻏﺬ ﭘﺮﻣﺦ‪ ،‬داﺳﻲ ﻛړﻧﻼري او ﻛﻮﻣﺎﻧډ ﺳټﺮﻛﭽﺮوﻧﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ روزوﻳﻠﺖ د څﻠﺮﻣﻲ دورې ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۴‬ع ﻛﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮ‪ ،‬د‬

‫وﺟﻮد ﻟﺮي ﭼﻲ د ﻫﻐﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ وال ﭘﻮځ څﺨﻪ د ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ واﻟﻰ‬ ‫زړه ﻧﺎروﻏﻲ او ﻟﻮړ ﻓﺸﺎر ﻳﯥ درﻟﻮد‪ .‬ده ﭼﻲ ﻛﻠﻪ ﭘﻪ ‪۱۹۴۵‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ د ﻳﺎﻟﺘﺎ ‪Yalta‬‬

‫ﺗﻌﻴﻨﯧږي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ و ﺟګړې ﺗﻪ د وﺳﻠﻪ واﻟﻲ ﻗﻮې ﻟﻴږل اﺳﺎﻧﻪ ﻛړي‬ ‫ﭘﻪ ﻏﻮﻧډو ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﺮګ ﭘﻪ دروازه ﻛﻲ وﻻړ و‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾185‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺳټﺎﻟﻴﻦ ﺗﻪ ﺗﺮ ډﯦﺮو ﺷﻴﺎﻧﻮ ورﺗﯧﺮ ﺳﻮ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻛﻴﻨﻴډي د اډﻳﺴﻦ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻮم ﻧﺎروﻏﻲ درﻟﻮده او ﻫﻢ ﻳﯥ د درد او ﺧﻮب ګﻮﻟۍ ﺧﻮړﻟﯥ‪ .‬آﻳﺎ دې دوﻣﺮه‬
‫دواګﺎﻧﻮ ﺑﻪ د ﻣﻬﻤﻮ ﭘﺮﯦﻜړو ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ده ﭘﺮ ﻗﻀﺎوت اﺛﺮ ﻧﻪ وي ښﻨﺪﻟﻰ؟‬
‫دا ﭼﻲ وﻟﻲ د ﺳﭙﻴﻨﻲ ﻣﺎڼۍ ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ څﻪ وﻧﻪ وﻳﻞ‪ ،‬ﻳﻮ ﻋﻠﺖ ﻳﻲ‬
‫دا و ﭼﻲ ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ د ﺟﻤﻬﻮررﺋﻴﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﺎوه ځﻜﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د‬
‫ﻣﺮﻳﺾ او ډاﻛﺘﺮﺗﺮ ﻣﻨځ رواﺑﻂ ډﯦﺮﺳﺨﺖ اﻣﺘﻴﺎزي ﺷﻜﻞ ﻟﺮي ﻳﻌﻨﻲ ډاﻛﺘﺮ ﺣﻖ ﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي د ﻣﺮﻳﺾ ﺣﺎل اﻓﺸﺎ ﻛړي‪ ،‬او ﺑﻞ دا ﭼﻲ ډاﻛټﺮاﻧﻮ ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ ﻟﻪ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺳﺮه ﻋﻼﻗﻪ درﻟﻮده او ﻧﻪ ﻳﯥ ﻏﻮښﺘﻞ ﭼﻲ د دوى ﺧﻮښ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬
‫ﻗﺪرت ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړي‪ .‬د دوى ﭘﻪ اﻧګﯧﺰه ﻛﻲ څﻪ ﻧﻘﺺ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻪ و‪ ،‬ﻣګﺮ د دوى‬
‫ﻫڅﻲ ﭼﻲ ﻳﻮ ﻧﺎروغ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻳﯥ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺮﻳښﻮد‪ ،‬ښﺎﻳﻲ وﻃﻦ ﺗﻪ ﺗﺎوان‬
‫ﭘﯧښ ﻛړى واى‪.‬‬
‫وزﻳﺮان او ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻳﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﭘﺮ وزﻳﺮاﻧﻮ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ‪:‬‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻟﻪ ﻣﺸﺮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏړى د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې د ﻳﻮې ﻋﻤﺪه څﺎﻧګﯥ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ډﻳﭙﺎرټﻤﻨﺖ او ﭘﻪ ﻧﻮره ﻧړۍ ﻛﻲ ﻳﯥ‬
‫وزارت ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺮﺗﻮب ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د ﻏړو ﺷﻤﯧﺮ ﺗﺮ ‪۱۵‬‬
‫ﭘﻮري ﻣﺤﺪود او د اروﭘﺎ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ‪ ۲۰‬ﻫﻢ زﻳﺎت دئ‪ .‬د‬
‫وزارﺗﻮﻧﻮ ﺷﻤﯧﺮ د ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ داﺧﻠﻲ ﺳﻴﺴټﻢ او د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﺗﻮﻗﻌﺎﺗﻮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻫﺮ وﺧﺖ ﭘﺮ ﻣﺤﺪود ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻧﺪي ټﻴﻨګﺎر ﻛړى دئ‪،‬‬
‫ﻣګﺮ ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ د ﻳﻮرپ ﭘﺮ ﻟﻮري ور رواﻧﻪ ده‪.‬‬
‫ډﯦﺮ ﻟږ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د درو ﻳﺎ زﻳﺎﺗﻮ ﻏړو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ښﻮوﻻى ﺳﻲ‪ .‬د دې‬
‫څﻮك ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ؟‬
‫د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ او ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬وزﻳﺮان ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫څﺨﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي او دوى ﺧﭙﻠﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﭼﻮﻛۍ ﺳﺎﺗﻲ‪ .‬دوى ﻫﻢ د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې او‬
‫ﻫﻢ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻏړي وي‪ .‬دوى ﻣﻌﻤﻮﻻً د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻛﻤﯧټﻮ ﻛﻲ د‬
‫ﻏړﻳﺘﻮب او ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﻟﻪ ﭘﺎره د ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺗﺠﺮﻳﺒﻮ ﻟﺮوﻧﻜﻲ وي‪ .‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ ﺑﻮن دﻳﺴﺘﺎګ ‪ Bundestag‬ﻛﻲ د دﻓﺎﻋﻲ‬
‫ﻛﻤﯧټﯥ ﻣﺸﺮ ډﯦﺮ ﭼﺎﻧﺲ ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ د دﻓﺎع د وزﻳﺮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وټﺎﻛﻞ‬
‫ﺳﻲ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ او ﺑﺮازﻳﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪،‬‬
‫﴿‪﴾186‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وزﻳﺮان ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻠګ ﻧﻪ وي ﺑﻠﻜﻲ د ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺑﺰﻧﺲ او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻟﻪ‬
‫اﻛﺎډﻳﻤﻴﻜﻲ ﺳﺎﺣﯥ څﺨﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬دوى ښﺎﻳﻲ د ﺧﭙﻠﻮ وزارﺗﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت او ﺳﺎﺑﻘﻪ وﻟﺮي ﻣګﺮﻟږ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ ﻛﻮم اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻣﻘﺎم ﻳﯥ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ‬
‫ﻟﻪ ﻻري ګټﻠﻰ وي‪ .‬ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ځﻴﻨﻮ ﺟﻤﻬﻮرو‬
‫رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ د ﻛﺎﻧګﺮس ﻏړي ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻛړي دي‪ ،‬ﻣګﺮ دوى د وزارت‬
‫ﭼﻮﻛۍ ﺗﻪ ﺗﺮ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﻣﺨﻜﻲ ﻟﻪ ﻛﺎﻧګﺮس څﺨﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﻌﻔﻰ وﻛړي‪.‬‬
‫ﻛﻮم ﺳﻴﺴټﻢ ښﻪ دئ؟ ﻫﻐﻪ وزﻳﺮ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي ﻳﻌﻨﻲ‬
‫د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﻫﻢ وي او ﻛﻪ ﻫﻐﻪ وزﻳﺮ ﭼﻲ د دوﻟﺖ ﻟﻪ ﺣﻠﻘﯥ څﺨﻪ دﺑﺎﻧﺪي ﭘﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻲ؟ د اروﭘﺎﻳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻮ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻏړي ﭼﻲ وزارت ﺗﻪ ټﺎﻛﻞ‬
‫ﻛﯧږي‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻫﻢ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻫﻢ د ﺧﭙﻞ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ وزارت ﭘﻪ ﭼﺎرو ﻛﻲ وارد‬
‫وي‪ .‬دوى د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﻟﻪ ﻧﮋدې ﭘﯧﮋﻧﻲ او ﻳﻮ ځﺎي ﻳﯥ ﻛﺎر ﺳﺮه ﻛړى وي‪.‬‬
‫ﺑﺎﻧﺪي اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ ﻛﯧږي ﻣګﺮ دا اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ د ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮﻧﺪ د ﻏړو ﻟﺨﻮا ﻛﯧږي او د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻮاﻓﻖ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د ﻏړو ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ وزﻳﺮان ﭼﻲ ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن څﺨﻪ دﺑﺎﻧﺪي ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﻪ داﺧﻞ ﻛړه ﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻋﻨﻌﻨﻪ ده‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ﻧﻮي ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻟﻪ ځﺎﻧﻪ ﺳﺮه راوړي‪ ،‬ﻣګﺮ دوى ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ دوﻣﺮه وارد ﻧﻪ وي‪ .‬د دې اﻣﻜﺎن ﺳﺘﻪ ﭼﻲ دوى ﺑﻪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻲ او ښﺎﻳﻲ ﺣﺘﻰ ﺧﭙﻞ ګﻮﻧﺪ ﻳﯥ ﻫﻢ ﻣﻼﺗړ وﻧﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮګﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ اﻫﻤﻴﺖ ورځ ﭘﻪ‬
‫ورځ ﻟږﯦږي‪ .‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏﻮﻧډي ډﯦﺮي ﻟږ وي او دوﻣﺮه زﻳﺎت څﻪ ﭘﺮ ﺑﻨﺎ ﻫﻢ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻳﻮ ﻋﻠﺖ دا دئ ﭼﻲ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ډﯦﺮ ﻟږ ﻏړي ﻣﻬﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻪ وي‪ .‬د‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏړي ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣﺪه د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ وزارﺗﻮﻧﻮ اداره ﭼﻴﺎن وي‪.‬‬
‫ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ دﺑﺎﻧﺪي ﻣﺸﺎورﻳﻨﻮ زﻳﺎﺗﯧﺪل‪:‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻳﻮ اﺳﺎﺳﻲ ﭘﺮاﺑﻠﻢ دا دئ ﭼﻲ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﭘﻜښﯥ زﻳﺎت دئ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻏﻮاړي داﺳﻲ ﺧﻠګ ﭘﺮ راټﻮل وي ﭼﻲ ده ﺗﻪ‬
‫ﻧﻮي اﻳډﻳﺎ وي او د ﻧﻮو ﭘﯧښﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﭼټﻚ ﻗﻀﺎوت وړاﻧﺪي ﻛړي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ او ځﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ دﺑﺎﻧﺪي ﻣﺸﺎورﻳﻦ )ﺳﻼﻛﺎرن( ﻣﺦ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾187‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾178‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﺮ زﻳﺎﺗﯧﺪو دي ﭼﻲ ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ ﺗﺮ وزﻳﺮاﻧﻮ ﻻ ﻫﻢ ﻣﻬﻢ وي‪) .‬ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻲ‬
‫ﻫﻢ داﺳﻲ ده(‪.‬‬

‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬ ‫دووﻟﺴﻢ ﻓﺼﻞ‬

‫ﭘﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻲ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺘﺨﺎب‪:‬‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۶‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ‪ ،‬د ﻳﻮه ﻧﻮي ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن او‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه‪:‬‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺑﯧﻞ او ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛړل‪ .‬دا ﻛﺎر ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ‬
‫اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﺗﺮ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ﻟﻪ ډﯦﺮ ﭘﺨﻮا څﺨﻪ وﺟﻮد ﻟﺮﻟﻰ دئ‪ .‬د ﻗﺒﻴﻠﯥ‬
‫ﺑﯧﺴﺎري و او ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻧﻪ و ﺳﻮى‪ .‬ﻫﺮ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ راﻳﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ دوې راﻳﻲ‬
‫ﻣﺸﺮان‪ ،‬ﭘﺎﭼﻬﺎن او اﻣﭙﺮاﺗﻮران د ﺑﺸﺮي ﺗﻤﺪن ﻟﻪ ﭘﻴﻞ څﺨﻪ ﻣﻮﺟﻮد وه او زﻳﺎت‬
‫درﻟﻮدې ﭼﻲ ﻳﻮه ﻳﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن او ﺑﻠﻪ ﻳﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ټﺎﻛﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وه‪ .‬د‬
‫وﺧﺖ ﻳﯥ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﭼﻲ د دوى دي ﭘﺮوا ﭘﻪ وﺳﻲ ﻧﻪ درﻟﻮده‪ .‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً‬
‫ﺗﻮګﻪ ﻧﻮي ﻣﺆﺳﺴﺎت دي‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻧﻦ ورځ ﻫﻢ‪ ،‬ﻗﻮي اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮه ﻣﻮږ ﺗﻪ د وﯦﺸﻞ‬
‫د اﻛﺜﺮﻳﺖ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ وي‪ ،‬د ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻻري ﻳﻌﻨﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﺨﻮا ټﺎﻛﻞ‬
‫ﺳﻮي او ﻟﻪ ﺟﻨﺠﺎﻟﻮﻧﻮ ډك ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻳﻮﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﻰ ﺑﺮﯦښﻲ‪.‬‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا د‬
‫ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻠﻤﻪ د ﻧړۍ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﺑﺮﺧﻮﻛﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻻري ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻧﻮ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻟﻪ‬
‫ﻗﻮې ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻳﻮرپ ﻛﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دئ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﺳﻮﭼﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ راواوښﺘﻰ‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ‬
‫د)ﺑﺮاون ﺣﻜﻮﻣﺖ( د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ګﻮرډن ﺑﺮاون ‪Gordon Brown‬‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻮﻻى ﺳﻮاى د ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻟﻪ ﻻري ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ او ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ راﻻﻧﺪي ﻣﺮﺳﺘﻴﺎﻻﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﻰ دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ راﻳﻮ ورﻛﻮﻧﻜﻮ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻓﻜﺮ ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ د ﺧﭙﻠﻲ ﻳﻮې راﻳﻲ ﭘﻪ‬
‫اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ دې ډول ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺗﻪ اداره ‪ administration‬واﻳﻲ‪ .‬و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻳﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭼﺎره وﻛړه‪ ،‬ﺧﭙﻠﻪ دوﻫﻤﻪ راﻳﻪ ﻳﯥ د وړو ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻌﻨﻲ ټﻮﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ادارې او ورﺳﺮه ﻣﻞ ﺑﻴﺮوﻛﺮاﺗﺎن‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اروﭘﺎ ﻛﻲ‬
‫ووﯦﺸﻠﻪ‪ .‬دي ﻛﺎر د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﺮ ﭘﺨﻮا زﻳﺎت ﭘﺮ ډﯦﺮو ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮﻧﻮ )ډﻟﻮ(‬
‫ﻳﯥ دوﻟﺖ ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫ووﯦﺸﻰ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ د اﺋﺘﻼف ﺟﻮړول ﻧﻮر ﻫﻢ ﭘﺴﯥ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﻮل‪ .‬دوه ځﻠﻲ‬
‫ﻟﻪ دې ځﺎﻧګړي ﻣﺨﻠﻮط ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣګﺮ د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ او ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪:‬‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۱‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ دا ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻐﻮه ﻛړ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﯥ وښﻮدﻟﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﻟﻜﻪ ﻣﺨﻜﻲ ﭼﻲ ﺧﺒﺮي ﭘﺮ وﺳﻮې‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ د ﻫﻴﻮاد‬
‫ﺟﻤﻬﻮري او ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺎر ﻧﻪ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮه ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻏړو څﺨﻪ ټﺎﻛﻲ‪ .‬دا ډول ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻪ د ﻣﻠﺖ د اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻫﻴﺌﺖ‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ او ﺗﺼﻮﻳﺒﻮﻟﻮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬دوى ﻫﻤﺪارﻧګﻪ‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻟﻪ ﻻري ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ﻛړي‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ او ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ګﻮﻧﺪ ﭘﻮري ﭼﻲ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮي‪،‬‬
‫اړه وﻟﺮي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻳﯥ د ﺻﺪارت ﻣﻘﺎم ﺗﻀﻤﻴﻦ دئ او ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﺧﭙﻞ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﯥ ﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن وﻣﻨﻲ‪ .‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﻳﻮ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭼﻲ د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾179‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﭼﻮﻛۍ وﻟﺮي‪ ،‬دوﻣﺮه زﻳﺎت ﻗﺪرت ﻟﺮي ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺑﻪ ﻛﺴﺖ ﭘﻪ ﻛﯧږي‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﻫﻴڅ ﻛﻮم ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ وﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د څﻮ ګﻮﻧﺪوﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ اﺋﺘﻼف څﺨﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﯧږي ﭼﻲ د اﺋﺘﻼف ﻫﺮ ﻏړى ګﻮﻧﺪ ﺗﻪ ﻳﻮ ﻳﺎ دوه‬
‫وزارﺗﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس ورځﻲ‪ .‬ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ د اﺋﺘﻼف ﻏړي ګﻮﻧﺪوﻧﻪ ﭘﺮ ځﻴﻨﻮ‬
‫ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ ﺑﺎﻧﺪي ﺷﺨړي ﻫﻢ ﺳﺮه ﻛﻮي او د اﺋﺘﻼف د ﻣﺎﺗﻮﻟﻮ ګﻮاښﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺳﺮه‬
‫ﻛﻮي‪ .‬دا ﻛﺎر د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﻛﻤﺰورﺗﻴﺎ ﺳﺒﺐ ګﺮزي ځﻜﻪ د ﻫﺮي ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﻟﻪ‬
‫ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺮه د اﺋﺘﻼف د ﻏړو ﺗﺮ ﻣﻨځ ﻧﻮي ﺷﺨړي راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﻴږي‪ .‬دا ﻧﻪ ﺳﻮ وﻳﻼى‬
‫ﭼﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻧﻮ ګﻮﻳﺎ ﺗﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ )ﻛﻤﺰورى( دئ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻲ ﭘﻪ دې ﭘﻮري‬
‫اړه ﻟﺮي ﭼﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺛﺎﺑﺖ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮي او ﻛﻨﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ دا ﭘﺮاﺑﻠﻢ ځﻜﻪ ﻧﺴﺘﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ وړاﻧﺪي ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻪ دئ او د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮاﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ د ټﺎﻛﻠﻲ‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ د ﻛﺎﻧګﺮس ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ د‬
‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﺧﻮښﻲ ﻧﻪ وي او ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﻲ راﻳﻲ ورﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧګﻪ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻫﻢ ﻧﻪ‬
‫ﺳﻲ ﻛﻮﻻى ﻛﺎﻧګﺮس ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﺗﻮګﻪ د اوو ﻛﻠﻮﻧﻮ )ﭼﻲ اوس و ﭘﻨځﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﺗﻪ راﻛښﺘﻪ ﺳﻮي دي( او ﭘﺎرﻟﻤﺎن د‬
‫ﭘﻪ ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ ﻛﻲ د )ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮل(‪:‬‬
‫ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﻪ د ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻳﻮ داﺳﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻫﻴﻮاد دئ ﭼﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﯥ‬
‫اوس ﻫﻢ روښﺎﻧﻪ دئ‪ .‬ﻣﻠﻜﻪ اﻟﻴﺰاﺑﻴﺖ ‪ Queen Elizabeth II‬د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺮوﻧﻜﻲ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮﺗﻪ ﭘﻪ رﺳﻤﻲ ﺗﻮګﻪ ﺑﻠﻨﻪ ورﻛﻮي ﭼﻲ ﻧﻮى‬
‫)ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ( ﻛړي‪ .‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﺧﭙﻞ وزﻳﺮان او ﻧﻮر ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ را ﻻﻧﺪي‬
‫ﻟﻮړ رﺗﺒﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ټﺎﻛﻲ ﭼﻲ ټﻮل ﻳﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي او د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ګﻮﻧﺪ ﻛﻲ‬
‫د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ ﻛﻮي‪ .‬د ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ‪primus‬‬
‫‪) inter pares‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﻏړو ﻛﻲ ﻟﻮﻣړى( دئ ﭼﻲ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ د ﺗﻮاﻓﻖ او‬
‫ﻫﻢ آﻫﻨګۍ ﭘﺮ ﻟﻮري رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻣﺸﺮ دئ او‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭼﻲ ﻛﻮم وزﻳﺮ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ وزﻳﺮاﻧﻮ څﺨﻪ ﭼﻲ د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ ﭘﺎﻟﻴﺴۍ ﺳﺮه ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻪ وي ﺗﻮﻗﻊ ﻛﯧږي ﭼﻲ اﺳﺘﻌﻔﻰ وﻛړي او ﺑﯧﺮﺗﻪ‬
‫د ﻋﻮاﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻲ د ﻏړي ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ‪.‬‬
‫﴿‪﴾180‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫"ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ‪ constructive‬ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد" ﭘﻪ ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ‪:‬‬
‫‪ Chancellor‬دﻏﻮﻣﺮه ﻗﻮي دئ ﻟﻜﻪ د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ‬ ‫د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ .‬ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻫﻢ ﭘﻪ وﻟﺴﻲ ﺟﺮګﻪ )‪ (Bundestag‬ﻛﻲ د اﻛﺜﺮﻳﺖ د ګﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﺸﺮ وي‪ .‬ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻳﻮازي ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ وﻇﻴﻔﯥ ګﻮښﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ ﭼﻲ‬
‫ﺑﻮﻧﺪﺳﺘﺎګ د ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﭘﺮ ځﺎى ﺑﻠﻲ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﻪ د اﻋﺘﻤﺎد راﻳﻪ ورﻛړي‪.‬‬
‫ځﻜﻪ ﻧﻮ دا )ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد( ﺑﻮﻟﻲ ﭼﻲ د ﺟﺮﻣﻨﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺛﺒﺎت‬
‫ﻛﻲ ﻳﯥ ډﯦﺮ رول ﻟﻮﺑﻮﻟﻰ دئ‪ .‬د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ړﻧګﻮل )ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛﻮل(‬
‫د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ ډﯦﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﻛﺎر دئ‪ ،‬ځﻜﻪ ﻧﻮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﭘﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﻨﻲ ﻛﻲ ﻳﻮازي ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۸۲‬ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﺳﻮ ﭼﻲ آزاد ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‬
‫‪ Free Democratic‬ګﻮﻧﺪ د ﺳﻮﺷﻴﺎل ډﻳﻤﻮﻛﺮات ﺗﺮ رﻫﺒﺮۍ ﻻﻧﺪي اﺋﺘﻼف څﺨﻪ‬
‫ﺟﻼ ﺳﻮ او د ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻛﺮﻳﺴﭽﻦ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻳﯥ اﺋﺘﻼف وﻛړ‪.‬‬
‫)ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪:‬‬
‫د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﭼﺎرﻟﺰدوګﻮل )‪ (۱۹۶۹ - ۱۹۵۸‬ﻳﻮ ډول‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ او‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ دواړه ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ‬
‫ﭘﻨځﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﯧږي‪ .‬ﻛﻪ دواړه ﻟﻪ ﻳﻮه ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ وي ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﭘﺮاﺑﻠﻢ‬
‫وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﭙﻠﻲ ﺧﻮښﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻧﻮﻣﻮي ﭼﻲ د ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ او ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛړۍ ﺗﺸﻜﻴﻠﻮي‪ .‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‪ ۱۹۸۶‬ﻛﺎل او ﺑﻴﺎ‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۳‬ﻛﺎل د ﻓﺮاﻧﺴﯥ ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮا ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د دورې دوه ﻛﺎﻟﻪ ﻳﯥ ﻻﭘﺎﺗﻪ وه‪ ،‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧﻮي ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺳﺮه ﭼﻲ د‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎراﻧﻮ ﭘﻪ ﻛﻨټﺮول ﻛﻲ و‪ ،‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪ .‬ﭘﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻲ د داﺳﻲ ﻳﻮه‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻻرښﻮدﻧﻪ ﻧﻪ وه‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ داﺳﻲ ﺣﻞ ﻛړه ﭼﻲ د‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮاﻟﻴﺴﺖ ګﻮﻧﺪ څﺨﻪ ﻳﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ وﻧﻮﻣﺎوه او دوى ﻳﯥ ﭘﺮﯦښﻮول ﭼﻲ‬
‫ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﻲ اﻗﺪاﻣﺎت ﭼﻲ ﭘﺨﻮا ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻲ وه ﻟﻐﻮه ﻛړي‪ .‬ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ د ځﺎن ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎره د ﺧﺎرﺟﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭼﺎري وﺳﺎﺗﻠﯥ‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ دې ﻛﺎر ﺗﻪ د )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘۍ (‬
‫ﻧﻮم ورﻛړ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻲ ښځﻪ او ﻧﺎرﻳﻨﻪ ﺑﯥ ﻟﻪ دې ﭼﻲ واده وﻛړي ﻳﻮ ځﺎى ژوﻧﺪ ﺳﺮه‬
‫ﻛﻮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺧﺒﺮه ﭘﯧښﻪ ﺳﻮه‪ :‬ګﻮاﻟﻴﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‪،‬‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾181‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ژاك ﺷﻴﺮاك‪ ،‬ﺗﺮ وﺧﺖ دﻣﺨﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﻋﻼن ﻛړل‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻳﯥ‬
‫ﺑﺎﻳﻠﻮدل او د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺘﺎﻧﻮ ﺗﺮ ﻛﻨټﺮول ﻻﻧﺪي ﻣﻠﻲ اﺳﺎﻣﺒﻠﯥ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻮ‪ .‬د‬
‫ﺣﻞ ﻻره ﻳﯥ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( وه‪ ،‬ﺷﻴﺮاك د ﺳﻮﺷﻴﺎﻟﺴﺖ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ د‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وﻧﻮﻣﺎوه‪ .‬دا ډول )ﻫﻤﺰﯦﺴﺘﻲ( ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ ﻛﺎر ورﻛﻮي او‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ ﻫﻢ ﻣﻨﻠﯥ ده‪.‬‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻮده ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺮاﻳﻄﻮ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ او د اﺋﺘﻼف ﭘﻪ ﻣﺎﺗﯧﺪﻟﻮ ﭘﻮري اړه‬
‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې دوره )د ﻛﺎر ﻣﻮده(‪:‬‬
‫د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د ﺧﺪﻣﺖ دوره ټﺎﻛﻞ ﺳﻮي وي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ‪ ،‬ﺑﺮازﻳﻞ او‬
‫روﺳﻴﯥ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ دوره څﻠﻮر ﻛﺎﻟﻪ ده )ﭼﻲ د ﻳﻮې ﺑﻠﻲ څﻠﻮر ﻛﻠﻨﻲ‬
‫دورې ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪوﻻى ﺳﻲ(‪ .‬د ﻣﻜﺴﻴﻜﻮ د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ‬
‫دوره ﺑﻴﺎ ﺷﭙږ ﻛﺎﻟﻪ ده‪ .‬د ﻓﺮاﻧﺴﻲ او ډﯦﺮو ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﻛﻮﻻى‬
‫ﺳﻲ ﻫﺮ څﻮ واره ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ ﻛړي‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ډﯦﺮه وﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻛﻪ څﻪ ﻫﻢ "اﻧﺘﺨﺎب" ﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﻣﻘﺎم ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻲ ﻓﺎﺳﺪ ﻛﯧږي او ﻳﻮ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر‬
‫ځﻨﻲ ﺟﻮړﯦږي‪ .‬د اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺳﻮﻫﺎرﺗﻮ ﻳﯥ ښﻪ ﻣﺜﺎل دئ ﭼﻲ د‬
‫دودﯦﺮﺷﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ و او ﻳﻮازي ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ څﺨﻪ ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻮ ﭼﻲ د اﻧﺪوﻧﻴﺰﻳﺎ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﭼﻲ ﺳﻮﻫﺎرﺗﻮ او‬
‫د ده ﻛﻮرﻧۍ ﻟﻮټ او ﺗﺎﻻ ﻛړ‪ ،‬راوﻧړﯦﺪى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﺑﻴﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻟﻪ ﭘﺎره‪،‬ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫وګټﻼى ﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻮم ﻣﺤﺪودﻳﺖ وﺟﻮد ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ‪ ۱۹۸۷‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻣﺎرګﺮﻳﺖ ﺗﺎﭼﺮ‬
‫د درﻳﻤﻲ دورې ﻟﻪ ﭘﺎره دﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻤﻲ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮه‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ‬
‫‪ ۱۹۹۰‬ﻛﺎل ﻛﻲ ﻳﯥ د ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﻜﻼﺗﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ وﻛړه‪ .‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ‬
‫ﭼﺎﻧﺴﻠﺮ ﻫﻴﻠﻤﻮت ﻛﻮﻫﻞ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ څﻠﻮر واره اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت وګټﻞ او ﺷﭙﺎړس ﻛﺎﻟﻪ ﭘﺮ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﭼﻮﻛۍ ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮ )‪ .(۱۹۹۸ - ۱۹۸۲‬ډﯦﺮ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫ړﻧګ ﻛړي ﻣګﺮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﺑﻴﺎ دا ﻛﺎر ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﻲ ﺧﻮا‪ ،‬د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻛﻪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ‬
‫ورﻛړي‪ ،‬ډﯦﺮ ژر ﺑﺮﻃﺮﻓﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ د ﻛﺎرګﺮ ګﻮﻧﺪ ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﺻﺮف د ﻳﻮوﻟﺴﻮ ﺳﻜﺎټﻴﺶ ﻧﯧﺸﻨﻠﺴﺖ ‪ Scottish Nationalist‬ﻏړو‬
‫ﺣﻤﺎﻳﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړه‪ ،‬ډﻳﺮ ژر ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻮ او ﭘﺮځﺎى ﻳﯥ د ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮه ﻣﺎرګﺮﻳﺖ ﺗﺎﭼﺮ ﭘﺮ ﻗﺪرت راﻏﻠﻪ‪ .‬د اﻳټﺎﻟﻴﯥ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن د ډﻳﺮ ﻟږ‬
‫﴿‪﴾182‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺎﺗﯧږي ځﻜﻪ اﺋﺘﻼﻓﻮﻧﻪ ﻳﯥ ډﯦﺮ ژر ﺳﺮه ﺷﻮړﯦږي‪ .‬د‬
‫ﺟﺎﭘﺎن ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‪ ،‬د ﻟﻴﺒﺮال ډﻳﻤﻮﻛﺮات ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﻛﻲ د ﻣﺒﺎرزې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪،‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻂ ډول ﺗﺮدوه ﻧﻴﻢ ﻛﺎﻟﻪ ﻟږ ﭘﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﭘﺎﺗﯧږي‪ ،‬ځﻴﻨﻲ ﺧﻮ ﻻ ﺣﺘﻰ ﻳﻮازي څﻮ‬
‫ﻣﻴﺎﺷﺘﻲ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړه ﺳﻲ‪ .‬د ﺗﻴﻮرۍ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‬
‫ﻛﻮﻻى ﺳﻲ د ډﯦﺮ وﺧﺖ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺧﺪﻣﺖ وﻛړي‪ ،‬ﻣګﺮ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻲ د دوى د ﻛﺎر او‬
‫ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ راځﻲ او ﭘﻪ اﺳﺎﻧﻪ ځﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ﻳﻮ ﺣﺪه ﭘﻮري ﻟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻮړو او ژورو‬
‫څﺨﻪ ﭘﻪ اﻣﺎن وي‪ .‬د ﻋﺮاق د ﺟګړې ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺑﻮش ﺗﻪ ډﯦﺮ ﻟږ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ورﭘﺎﺗﻪ دئ‪ ،‬ﻣګﺮ د ده د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د‬
‫دورې ﺗﺮ ﭘﺎى ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻮ ﭘﻮري څﻮك ﻫﻴڅ ﻧﻪ ﺳﻲ ﻛﻮﻻى‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﺖ ‪ impeachment‬ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪ ،‬ﻣګﺮ دا ﻳﻮه اوږده او ﺑﯥ ﺑﺎوره ﭘﺮوﺳﻪ ده ﭼﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻲ‬
‫ﻳﻮازي درې ځﻠﻪ ﻣﻄﺮح ﺳﻮې ده‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ اﻧﺪرﻳﻮﺟﻜﺴﻦ ‪Andrew‬‬
‫‪ Jackson‬ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۸۶۸‬ﻛﻲ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ د ﻣﺠﻠﺲ ﻟﺨﻮا ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣګﺮ‬
‫د ﺳﻨﺎ ﭘﻪ ﻳﻮه راﻳﻪ ﺑﺎﻧﺪي ﻳﯥ ﺑﺮاﺋﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛړ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ رﭘﭽﺎرډ ﻧﻜﺴﻦ‬
‫‪ Richard Nixon‬ﻧﮋدې و ﭼﻲ د ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﺎﻧﻮ د ﻣﺠﻠﺲ ﻟﺨﻮا ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻲ‪،‬‬
‫ﻣګﺮ ده ﺗﺮ راﻳﻲ ګﻴﺮۍ دﻣﺨﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ وﻛړه‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻛﻠﻴﻨټﻦ ‪Clinton‬‬
‫ﻣﺠﺮم وګڼﻞ ﺳﻮ ﻣګﺮ ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻪ ﺳﻮ‪ .‬ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ځﺎﻳﻪ ﭼﻲ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې د ﻣﺸﺮ‬
‫ﭘﻪ ﻛﺮﻛټﺮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﺳﻴﺴټﻢ ﭘﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ‬
‫ځﻴﻨﻲ ښﻴګڼﻲ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ د ﺳﺎده ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد راﻳﻲ ﻟﻪ ﻻري‪ ،‬د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻣﺸﺮ اﻳﺴﺘﻪ ﻛﯧﺪاى ﺳﻲ‪.‬‬
‫د رﺋﻴﺴﻪ ﻫﻴﺌﺖ )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ( رول‪:‬‬
‫رﻳﭽﺎرډ ﻧﻴﻮﺳټﺎدت ‪ Richard E. Neustadt‬ﻟﻴﻜﻲ ﭼﻲ‪" :‬ﻳﻮ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﻟﻪ څﻮ ﺳړﻳﻮ څﺨﻪ ﺟﻮړ دئ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻮ ﺳړي دئ ﭼﻲ څﻮ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻲ )ﺧﻮﻟۍ( ﻟﺮي‬
‫ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ډﯦﺮروﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي"‪ .‬ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻛﻲ زﻳﺎﺗﺮه )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې(‬
‫رﺋﻴﺴﺎن ﺗﺮ ﻳﻮې زﻳﺎﺗﻲ ﺧﻮﻟۍ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣګﺮ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﯧﺴﺎن د زﻳﺎت‬
‫ﻗﺪرت ﺧﺎوﻧﺪان دي ځﻜﻪ دوى د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې ]ﻛﺎﻧګﺮس[ څﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ډول د‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾183‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾184‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﺧﻠګﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ د دوﻟﺖ رﺋﻴﺲ‪ ،‬د ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫دي‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د روﺳﻴﯥ ﺟﻤﻬﻮرو رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ وال ﭘﻮځ څﺨﻪ‬
‫ﻣﺸﺮ‪ ،‬د ګﻮﻧﺪ ﻟﻴډر‪ ،‬د وﺳﻠﻪ واﻟﻮ ﻗﻮاوو اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان‪ ،‬ﻟﻮړ ﭘﻮړى دﻳﭙﻠﻮﻣﺎت‪ ،‬او ﻫﻢ‬ ‫ﭘﻪ داﺳﻲ ﻻرو اﺳﺘﻔﺎده ﻛړې ده ﭼﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻨﻈﻮري ﻳﯥ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﻛړې ﻧﻪ وه او‬
‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ وي‪ .‬د ‪ ۱۷۸۹‬راﻫﻴﺴﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻛﻲ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬ ‫ﻫﻴڅ ﭼﺎ څﻪ ﻛﻮﻻى ﻫﻢ ﻧﻪ ﺳﻮاي‪.‬‬
‫ﻗﺪرت ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺪازه ډﯦﺮ ﺳﻮى دئ‪ .‬د ﻧړۍ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻫﻢ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې د ﻣﺸﺮﻗﺪرت زﻳﺎت ﺳﻮى دئ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻴﻮب ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن‪:‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﭘﺮاﺑﻠﻢ ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ‬

‫د دوﻟﺖ ﻣﺸﺮ‪:‬‬ ‫ﻟﺮي‪ .‬ﻛﻪ ﻳﻮ ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ﺧﭙﻞ ﺻﺪارت ﭘﻪ دوران ﻛﻲ ﻣﻌﻴﻮب ﻳﺎ ﻟﻴﻮﻧﻰ ﺳﻲ‪،‬‬

‫ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن د ﻣﻠﺖ ښﻜﺎره ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ وي او د ﭘﺎﭼﺎﻫﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ‬ ‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ډﯦﺮ ژر ﻛﻮﻻى ﺳﻲ ﻟﻪ ﻛﺎره ﻳﯥ ګﻮښﻪ ﻛړي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬

‫ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ وﻇﺎﻳﻒ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮي‪.‬‬ ‫اﺳﺎﻧۍ ﺳﺮه ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږي ﭼﻲ ﭘﻪ ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﻧﺎروﻏﻪ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ )د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې‬

‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬دوى د ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺗﻪ ښﻪ راﻏﻠﯥ واﻳﻲ او ﻣﻼﻗﺎت‬ ‫ﻣﺸﺮ( څﻪ وﻛړي‪ .‬اِﻛﻮادور‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ‪ ،‬د ډﯦﺮ ﺳﺨﺖ ﻋﺼﺒﻲ ﻧﺎروغ ﺟﻤﻬﻮر‬

‫ورﺳﺮه ﻛﻮي‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮان ځﺎﻧﺘﻪ ﻣﻨﻲ او ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ د ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪګﻲ ﻛﻮي‪.‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﻟﻪ ګﻮښﻪ ﻛﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭘﺮاﺑﻠﻤﻮﻧﻪ درﻟﻮدل‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫واﻳﻲ ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ "د ﻗﺪرت او وﻇﺎﻳﻔﻮ د ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ" ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻧﻪ‬

‫د ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮ‪:‬‬ ‫ﻟﺮي د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل ﻳﯥ ځﺎى ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻣګﺮدا ﺑﯥ ﻛﻔﺎﻳﺘﻲ ﻫﻴڅﻜﻠﻪ‬

‫د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻣﺸﺮان )ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن‪ ،‬ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن او ﻳﺎ ﭼﺎﻧﺴﻠﺮان( د‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻮې ﻧﻪ ده‪ .‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ډﯦﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن ﺳﺮه ﻟﻪ دې ﭼﻲ ډﯦﺮ‬

‫ﭘﺎﻟﻴﺴﻴﻮ د ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻮﻟﻮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬دوى ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﺳﻄﺤﻪ ﻛﻲ د ﺳﺘﺮ‬ ‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻪ وه ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ځﺎى ﭘﺎﺗﻪ ﺳﻮي دي‪ .‬ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻣﻴﺘﺮاﻧﺪ د‬

‫ﺑﻴﻮروﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ څﺎرﻧﻪ ﻛﻮي ﭼﻲ دا ډﯦﺮ دروﻧﺪ ﻛﺎر دئ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﺟﻤﻬﻮر‬ ‫ﺳﺮﻃﺎن د ﻧﺎروﻏۍ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﺧﭙﻞ څﻮارﻟﺲ ﻛﻠﻦ ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭘﻪ ډﯦﺮو ﻛﻠﻮﻧﻮ‬

‫رﺋﻴﺲ‪ ،‬د ﭘﻨځﻠﺴﻮ ﻟﻮﻳﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ډﻳﭙﺎرﺗﻤﻨﺘﻮﻧﻮ )وزارﺗﻮﻧﻮ( ‪ ۱۰۰‬اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬ ‫ﻛﻲ د ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻣﺮګ ﺳﺮه ﻻس وګﺮﯦﻮان و‪ ،‬ﻣګﺮ د ده ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ دا ﻣﻮﺿﻮع د ده‬

‫ﺑﻴﻮروګﺎﻧﻮ‪ ۹۰۰ ،‬اداري دﻓﺘﺮوﻧﻮ او ‪ ۶۰۰‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ څﺎﻧګﻮ ﻣﺴﺌﻮل دئ ﭼﻲ ټﻮل دوه‬ ‫ﺗﺮ ﻣړﻳﻨﻲ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻛﺎل ‪ ۱۹۹۶‬ﻛﻲ اﻋﻼن ﻛړه‪.‬‬

‫اﻋﺸﺎرﻳﻪ اﺗﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﭘﻪ ﺑﺮ ﻛﻲ ﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬ ‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﺮ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﯧﺲ ووډرووﻳﻠﺴﻦ )‪Woodrow (۱۹۲۱ -۱۹۱۳‬‬
‫‪ Wilson‬ﭘﻪ ‪۱۹۱۸‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دﻣﺨﻪ ﺗﺮ دې ﭼﻲ د ورﺳﺎﻳﻠﻴﺲ‬

‫اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان‪:‬‬ ‫‪Versailles‬ﭘﻪ ﻏﻮﻧډوﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ واﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻐﺰي ﺣﻤﻠﻪ ‪ stroke‬راﻏﻠﯥ وه‪ .‬د ده‬

‫د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې )ﺣﻜﻮﻣﺖ( ﻣﺸﺮان ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻪ ﻫﺮ ځﺎى ﻛﻲ د ﺧﭙﻞ ﻫﻴﻮاد د‬ ‫ﻧﺎروﻏۍ ﭘﻪ ﻏﻮﻧډو ﻛﻲ د ده د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭼﻨﯥ وﻫﻠﻮ ﻗﺪرت ﻛﻤﺰورى ﻛړ‪ .‬دى ﻫﻐﻪ‬

‫وﺳﻠﻪ واﻟﻮ ﻗﻮاوو اﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻨﺪان ﻫﻢ وي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﭼﻲ ډﻳﻤﻮﻛﺮاﺳﻲ‬ ‫ﻣﻬﺎل ﭼﻲ د ورﺳﺎﻳﻠﺲ د ﻣﻌﺎﻫﺪې او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د ‪League of Nations‬‬

‫ﻧﻮې وي دا ﻛﺎ ر ﻳﻮ ﭘﺮاﺑﻠﻢ دئ‪.‬ځﻜﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺴﺎن او ﻳﺎ ﻫﻢ ﺻﺪراﻋﻈﻤﺎن‬ ‫‪ Covenant‬ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﯥ د ﺧﻠګﻮ د ﺣﻤﺎﻳﯥ راﺟﻠﺒﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وﻳﻨﺎ ﻛﻮﻟﻪ‪ ،‬راﭼﭙﻪ ﺳﻮ‪.‬‬

‫ښﺎﻳﻲ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ واﻟﻲ ﻗﻮې څﺨﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده وﻛړي او ﺧﭙﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫وروﺳﺘﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﻳﯥ ﻣﻴﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ دې ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻲ ﻳﻮازي ﻳﯥ د ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻏﻮښﺘﻨﻲ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﭘﻪ ووﻫﻲ او ﻳﺎ ﻫﻢ د ﻗﺪرت ﭘﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﻛﻲ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻠﻲ‪ .‬ﭘﻪ‬ ‫ﭘﺮ ځﺎى ﻛﻮﻟﯥ‪ ،‬د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﭼﺎري ﭘﺮ ﻣﺦ ﺑﯧﻮﻟﯥ‪ .‬ﻛﻠﻪ ﭼﻲ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬

‫ډﯦﺮو ﻫﻴﻮادو ﻛﻲ‪ ،‬ﻟږﺗﺮﻟږه د ﻛﺎﻏﺬ ﭘﺮﻣﺦ‪ ،‬داﺳﻲ ﻛړﻧﻼري او ﻛﻮﻣﺎﻧډ ﺳټﺮﻛﭽﺮوﻧﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ روزوﻳﻠﺖ د څﻠﺮﻣﻲ دورې ﻟﻪ ﭘﺎره ﭘﻪ ﻛﺎل ‪۱۹۴۴‬ع ﻛﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻮ‪ ،‬د‬

‫وﺟﻮد ﻟﺮي ﭼﻲ د ﻫﻐﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ ﻟﻪ وﺳﻠﻪ وال ﭘﻮځ څﺨﻪ د ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ واﻟﻰ‬ ‫زړه ﻧﺎروﻏﻲ او ﻟﻮړ ﻓﺸﺎر ﻳﯥ درﻟﻮد‪ .‬ده ﭼﻲ ﻛﻠﻪ ﭘﻪ ‪۱۹۴۵‬ع ﻛﺎل ﻛﻲ د ﻳﺎﻟﺘﺎ ‪Yalta‬‬

‫ﺗﻌﻴﻨﯧږي‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ و ﺟګړې ﺗﻪ د وﺳﻠﻪ واﻟﻲ ﻗﻮې ﻟﻴږل اﺳﺎﻧﻪ ﻛړي‬ ‫ﭘﻪ ﻏﻮﻧډو ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﺮګ ﭘﻪ دروازه ﻛﻲ وﻻړ و‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬
‫﴿‪﴾185‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺳټﺎﻟﻴﻦ ﺗﻪ ﺗﺮ ډﯦﺮو ﺷﻴﺎﻧﻮ ورﺗﯧﺮ ﺳﻮ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻛﻴﻨﻴډي د اډﻳﺴﻦ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻮم ﻧﺎروﻏﻲ درﻟﻮده او ﻫﻢ ﻳﯥ د درد او ﺧﻮب ګﻮﻟۍ ﺧﻮړﻟﯥ‪ .‬آﻳﺎ دې دوﻣﺮه‬
‫دواګﺎﻧﻮ ﺑﻪ د ﻣﻬﻤﻮ ﭘﺮﯦﻜړو ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ د ده ﭘﺮ ﻗﻀﺎوت اﺛﺮ ﻧﻪ وي ښﻨﺪﻟﻰ؟‬
‫دا ﭼﻲ وﻟﻲ د ﺳﭙﻴﻨﻲ ﻣﺎڼۍ ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ ﭘﻪ دې ﻫﻜﻠﻪ څﻪ وﻧﻪ وﻳﻞ‪ ،‬ﻳﻮ ﻋﻠﺖ ﻳﻲ‬
‫دا و ﭼﻲ ډاﻛﺘﺮاﻧﻮ د ﺟﻤﻬﻮررﺋﻴﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﺎوه ځﻜﻪ ﭼﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د‬
‫ﻣﺮﻳﺾ او ډاﻛﺘﺮﺗﺮ ﻣﻨځ رواﺑﻂ ډﯦﺮﺳﺨﺖ اﻣﺘﻴﺎزي ﺷﻜﻞ ﻟﺮي ﻳﻌﻨﻲ ډاﻛﺘﺮ ﺣﻖ ﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي د ﻣﺮﻳﺾ ﺣﺎل اﻓﺸﺎ ﻛړي‪ ،‬او ﺑﻞ دا ﭼﻲ ډاﻛټﺮاﻧﻮ ﭘﻪ رﺷﺘﻴﺎ ﺳﺮه ﻫﻢ ﻟﻪ ﺟﻤﻬﻮر‬
‫رﺋﻴﺲ ﺳﺮه ﻋﻼﻗﻪ درﻟﻮده او ﻧﻪ ﻳﯥ ﻏﻮښﺘﻞ ﭼﻲ د دوى ﺧﻮښ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ‬
‫ﻗﺪرت ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﻛړي‪ .‬د دوى ﭘﻪ اﻧګﯧﺰه ﻛﻲ څﻪ ﻧﻘﺺ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻪ و‪ ،‬ﻣګﺮ د دوى‬
‫ﻫڅﻲ ﭼﻲ ﻳﻮ ﻧﺎروغ ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻳﯥ ﭘﺮ ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺮﻳښﻮد‪ ،‬ښﺎﻳﻲ وﻃﻦ ﺗﻪ ﺗﺎوان‬
‫ﭘﯧښ ﻛړى واى‪.‬‬
‫وزﻳﺮان او ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻳﻮ ﺑﻞ ﺗﻪ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ ﭘﺮ وزﻳﺮاﻧﻮ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ‪:‬‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻟﻪ ﻣﺸﺮ ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻛﻮي‪ .‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏړى د اﺟﺮاﺋﻴﻪ‬
‫ﻗﻮې د ﻳﻮې ﻋﻤﺪه څﺎﻧګﯥ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ډﻳﭙﺎرټﻤﻨﺖ او ﭘﻪ ﻧﻮره ﻧړۍ ﻛﻲ ﻳﯥ‬
‫وزارت ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺮﺗﻮب ﭘﺮ ﻏﺎړه ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د ﻏړو ﺷﻤﯧﺮ ﺗﺮ ‪۱۵‬‬
‫ﭘﻮري ﻣﺤﺪود او د اروﭘﺎ ﭘﻪ ځﻴﻨﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ‪ ۲۰‬ﻫﻢ زﻳﺎت دئ‪ .‬د‬
‫وزارﺗﻮﻧﻮ ﺷﻤﯧﺮ د ﻫﻴﻮاد ﭘﻪ داﺧﻠﻲ ﺳﻴﺴټﻢ او د ﺧﻠګﻮ ﭘﻪ ﺗﻮﻗﻌﺎﺗﻮ ﭘﻮري اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻫﺮ وﺧﺖ ﭘﺮ ﻣﺤﺪود ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﻧﺪي ټﻴﻨګﺎر ﻛړى دئ‪،‬‬
‫ﻣګﺮ ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻛﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ د ﻳﻮرپ ﭘﺮ ﻟﻮري ور رواﻧﻪ ده‪.‬‬
‫ډﯦﺮ ﻟږ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﺎن د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د درو ﻳﺎ زﻳﺎﺗﻮ ﻏړو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ښﻮوﻻى ﺳﻲ‪ .‬د دې‬
‫څﻮك ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ؟‬
‫د ﺑﺮﺗﺎﻧﻴﯥ او ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪ ،‬وزﻳﺮان ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫څﺨﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي او دوى ﺧﭙﻠﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﭼﻮﻛۍ ﺳﺎﺗﻲ‪ .‬دوى ﻫﻢ د ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻗﻮې او‬
‫ﻫﻢ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻏړي وي‪ .‬دوى ﻣﻌﻤﻮﻻً د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﻛﻤﯧټﻮ ﻛﻲ د‬
‫ﻏړﻳﺘﻮب او ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻛﻲ د ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮب ﻟﻪ ﭘﺎره د ډﯦﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺗﺠﺮﻳﺒﻮ ﻟﺮوﻧﻜﻲ وي‪ .‬د ﺟﺮﻣﻨﻲ ﭘﻪ ﺑﻮن دﻳﺴﺘﺎګ ‪ Bundestag‬ﻛﻲ د دﻓﺎﻋﻲ‬
‫ﻛﻤﯧټﯥ ﻣﺸﺮ ډﯦﺮ ﭼﺎﻧﺲ ﻟﺮي ﭼﻲ ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ د دﻓﺎع د وزﻳﺮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ وټﺎﻛﻞ‬
‫ﺳﻲ‪ .‬د اﻣﺮﻳﻜﯥ د ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ او ﺑﺮازﻳﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ ﻛﻲ‪،‬‬
‫﴿‪﴾186‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫وزﻳﺮان ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻠګ ﻧﻪ وي ﺑﻠﻜﻲ د ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺑﺰﻧﺲ او ﻳﺎ ﻫﻢ ﻟﻪ‬
‫اﻛﺎډﻳﻤﻴﻜﻲ ﺳﺎﺣﯥ څﺨﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬دوى ښﺎﻳﻲ د ﺧﭙﻠﻮ وزارﺗﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت او ﺳﺎﺑﻘﻪ وﻟﺮي ﻣګﺮﻟږ ﭘﯧښﯧږي ﭼﻲ ﻛﻮم اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻣﻘﺎم ﻳﯥ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ‬
‫ﻟﻪ ﻻري ګټﻠﻰ وي‪ .‬ﭘﻪ دې وروﺳﺘﻴﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﻛﻲ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ځﻴﻨﻮ ﺟﻤﻬﻮرو‬
‫رﺋﻴﺴﺎﻧﻮ د ﻛﺎﻧګﺮس ﻏړي ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻛړي دي‪ ،‬ﻣګﺮ دوى د وزارت‬
‫ﭼﻮﻛۍ ﺗﻪ ﺗﺮ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧﺪﻟﻮ ﻣﺨﻜﻲ ﻟﻪ ﻛﺎﻧګﺮس څﺨﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﻌﻔﻰ وﻛړي‪.‬‬
‫ﻛﻮم ﺳﻴﺴټﻢ ښﻪ دئ؟ ﻫﻐﻪ وزﻳﺮ ﭼﻲ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي ﻳﻌﻨﻲ‬
‫د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﻫﻢ وي او ﻛﻪ ﻫﻐﻪ وزﻳﺮ ﭼﻲ د دوﻟﺖ ﻟﻪ ﺣﻠﻘﯥ څﺨﻪ دﺑﺎﻧﺪي ﭘﻪ‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻛﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻲ؟ د اروﭘﺎﻳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻮﻧﻮ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻏړي ﭼﻲ وزارت ﺗﻪ ټﺎﻛﻞ‬
‫ﻛﯧږي‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻫﻢ ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ او ﻫﻢ د ﺧﭙﻞ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ وزارت ﭘﻪ ﭼﺎرو ﻛﻲ وارد‬
‫وي‪ .‬دوى د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻏړي ﻟﻪ ﻧﮋدې ﭘﯧﮋﻧﻲ او ﻳﻮ ځﺎي ﻳﯥ ﻛﺎر ﺳﺮه ﻛړى وي‪.‬‬
‫ﺑﺎﻧﺪي اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ ﻛﯧږي ﻣګﺮ دا اﻧﺘﻘﺎدوﻧﻪ د ﻣﺨﺎﻟﻒ ګﻮﻧﺪ د ﻏړو ﻟﺨﻮا ﻛﯧږي او د‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻮاﻓﻖ ګﻮﻧﺪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ د ﻏړو ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ وزﻳﺮان ﭼﻲ ﻟﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن څﺨﻪ دﺑﺎﻧﺪي ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﺗﻪ داﺧﻞ ﻛړه ﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻲ د‬
‫اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻋﻨﻌﻨﻪ ده‪ ،‬ښﺎﻳﻲ ﻧﻮي ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻟﻪ ځﺎﻧﻪ ﺳﺮه راوړي‪ ،‬ﻣګﺮ دوى ﺑﻪ ښﺎﻳﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻲ دوﻣﺮه وارد ﻧﻪ وي‪ .‬د دې اﻣﻜﺎن ﺳﺘﻪ ﭼﻲ دوى ﺑﻪ ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻲ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺳﻲ او ښﺎﻳﻲ ﺣﺘﻰ ﺧﭙﻞ ګﻮﻧﺪ ﻳﯥ ﻫﻢ ﻣﻼﺗړ وﻧﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺧﺎﺻﻪ ﺗﻮګﻪ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻﺗﻮ ﻛﻲ‪ ،‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ اﻫﻤﻴﺖ ورځ ﭘﻪ‬
‫ورځ ﻟږﯦږي‪ .‬د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏﻮﻧډي ډﯦﺮي ﻟږ وي او دوﻣﺮه زﻳﺎت څﻪ ﭘﺮ ﺑﻨﺎ ﻫﻢ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻳﻮ ﻋﻠﺖ دا دئ ﭼﻲ د ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ډﯦﺮ ﻟږ ﻏړي ﻣﻬﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻪ وي‪ .‬د‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ ﻏړي ﺗﺮ ډﯦﺮه ﺣﺪه د ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ وزارﺗﻮﻧﻮ اداره ﭼﻴﺎن وي‪.‬‬
‫ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ دﺑﺎﻧﺪي ﻣﺸﺎورﻳﻨﻮ زﻳﺎﺗﯧﺪل‪:‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ ﻋﺼﺮ ﻛﻲ د ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ﻳﻮ اﺳﺎﺳﻲ ﭘﺮاﺑﻠﻢ دا دئ ﭼﻲ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﭘﻜښﯥ زﻳﺎت دئ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر رﺋﻴﺲ ﻏﻮاړي داﺳﻲ ﺧﻠګ ﭘﺮ راټﻮل وي ﭼﻲ ده ﺗﻪ‬
‫ﻧﻮي اﻳډﻳﺎ وي او د ﻧﻮو ﭘﯧښﻮ ﭘﻪ ﻫﻜﻠﻪ ﭼټﻚ ﻗﻀﺎوت وړاﻧﺪي ﻛړي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﭘﻪ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ او ځﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﺗﺮ ﻛﺎﺑﻴﻨﯥ دﺑﺎﻧﺪي ﻣﺸﺎورﻳﻦ )ﺳﻼﻛﺎرن( ﻣﺦ‬
‫‪Downloaded from: ketabton.com‬‬

‫﴿‪﴾187‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫﴿‪﴾188‬‬ ‫ﭘﻮﻟﻴټﻜﻞ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﺮ زﻳﺎﺗﯧﺪو دي ﭼﻲ ځﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ ﺗﺮ وزﻳﺮاﻧﻮ ﻻ ﻫﻢ ﻣﻬﻢ وي‪) .‬ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻲ‬
‫ﻫﻢ داﺳﻲ ده(‪.‬‬

‫ﻋﻤﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬ ‫دﻳﺎرﻟﺴﻢ ﻓﺼﻞ‬

‫ﭘﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻲ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺘﺨﺎب‪:‬‬
‫ﭘﻪ ‪ ۱۹۹۶‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ‪ ،‬د ﻳﻮه ﻧﻮي ﻗﺎﻧﻮن ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن او‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻪ او ﻣﺤﺎ ِﻛﻢ‪:‬‬
‫ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺑﯧﻞ او ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛړل‪ .‬دا ﻛﺎر ﭘﻪ ﻧړۍ ﻛﻲ‬
‫د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﻣﺘﺤﺪه اﻳﺎﻻت ﭘﻪ دې وﻳﺎړي ﭼﻲ د )ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻜﻮﻣﺖ( ﭘﻜښﯥ‬
‫ﺑﯧﺴﺎري و او ﻫﻴڅﻜﻠﻪ ﻧﻪ و ﺳﻮى‪ .‬ﻫﺮ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ راﻳﻪ ورﻛﻮوﻧﻜﻲ دوې راﻳﻲ‬
‫ﺣﻜﻔﺮﻣﺎ دئ‪ .‬د دې ﺧﺒﺮي ﻳﻮه ﻧښﺎﻧﻪ ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﻛﻴﻼﻧﻮ‬
‫درﻟﻮدې ﭼﻲ ﻳﻮه ﻳﯥ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن او ﺑﻠﻪ ﻳﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ د ټﺎﻛﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وه‪ .‬د‬
‫]‪ [lawyers‬د ﺷﻤﻴﺮ زﻳﺎﺗﻮاﻟﻰ دئ‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ﭘﺮ ﻫﺮو ﺳﻠﻮ زرو ﺗﻨﻮ ﺑﺎﻧﺪي ‪۲۸۱‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻪ ﻣﺨﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺻﺪراﻋﻈﻢ‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﻛﻴﻼن ﻣﻮﺟﻮد دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻮي ﺗﻮګﻪ دا ﺷﻤﯧﺮه ﭘﻪ اﻧګﻠﺴﺘﺎن ﻛﻲ ‪،۹۴‬‬
‫د اﻛﺜﺮﻳﺖ ګﻮﻧﺪ ﻣﺸﺮ وي‪ ،‬د ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻻري ﻳﻌﻨﻲ د ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﺨﻮا ټﺎﻛﻞ‬
‫ﭘﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﻲ ‪ ۳۳‬او ﭘﻪ ﺟﺎﭘﺎن ﻛﻲ ‪ ۷‬ﺗﻨﻮ ﺗﻪ رﺳﯧږي‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ دې ﺳﻴﺴټﻤﻮﻧﻮ‬
‫ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﻛﻲ ﺑﻴﺎ د اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻗﻮې ﻣﺸﺮ د ﺧﻠګﻮ ﻟﺨﻮا د‬
‫ﻛﻲ ﺑﻴﻼﺑﯧﻞ روﻟﻮﻧﻪ ﻟﻮﺑﻮي‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ د ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﻛﻴﻼﻧﻮ ﭘﺮاخ ﻟښﻜﺮ د ﺧﻠګﻮ د‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻻري ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﺗﻮګﻪ ټﺎﻛﻞ ﻛﯧږي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮګﻪ ﻧﻮ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻟﻪ‬
‫آزادۍ او اﻧﻔﺮادﻳﺖ ښﻜﺎرﻧﺪوى دئ‪ .‬ﭘﻪ ډﯦﺮ وﻟږو ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻛﻲ ﻛﻤﺰورى ﺳړى‬
‫ﺳﻮﭼﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ راواوښﺘﻰ‪ ،‬ﻣګﺮ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ‬
‫ﭘﻪ زورور ﺳړي دﻋﻮه ﻛﻮﻻى ﺳﻲ‪ .‬ﭘﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻲ ډﯦﺮ ﺧﻠګ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﻮي ﭼﻲ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻮﻻى ﺳﻮاى د ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﻟﻪ ﻻري ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﻟﻪ ﻛﺎره ګﻮښﻪ ﻛړي‪.‬‬
‫دې ﻫﻴﻮاد ﻛﻲ ﺑﻴﺨﻲ ډﯦﺮي دﻋﻮې اﻗﺎﻣﻪ ﻛﯧږي‪ ،‬ﻣګﺮ ډﯦﺮ ﻟږ ﺧﻠګ ﺑﻪ د ﺟﺎﭘﺎن‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ راﻳﻮ ورﻛﻮﻧﻜﻮ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻓﻜﺮ ﭼﻲ ګﻮﻳﺎ د ﺧﭙﻠﻲ ﻳﻮې راﻳﻲ ﭘﻪ‬
‫ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﻪ ﻏﺎړه ﻛښﯧږدي‪ ،‬ﭼﻲ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﻲ ﻟﻪ ﺧﻠګﻮ څﺨﻪ د ﺣﻜﻮﻣﺖ د اﻃﺎﻋﺖ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻳﯥ د ﺻﺪراﻋﻈﻢ ﭼﺎره وﻛړه‪ ،‬ﺧﭙﻠﻪ دوﻫﻤﻪ راﻳﻪ ﻳﯥ د وړو ګﻮﻧﺪوﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻴﻨځ‬
‫او ﻫﻤﻜﺎرۍ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﯧږي‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯥ ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﻛﻴﻼﻧﻮ داﺳﻲ ﻣﻌﻨﻰ ﻟﺮي ﭼﻲ‬
‫ووﯦﺸﻠﻪ‪ .‬دي ﻛﺎر د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺗﺮ ﭘﺨﻮا زﻳﺎت ﭘﺮ ډﯦﺮو ﻓﺮاﻛﺴﻴﻮﻧﻮ )ډﻟﻮ(‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ د ﺑﻴﻮروﻛﺮاﺗﺎﻧﻮ ﭘﻪ وﻟﻜﻪ ﻛﻲ وي‪ .‬د ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺮ ﺳﺎﻳﯥ ﻻﻧﺪي آزادي ډﯦﺮو‬
‫ووﯦﺸﻰ ﭼﻲ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻲ د اﺋﺘﻼف ﺟﻮړول ﻧﻮر ﻫﻢ ﭘﺴﯥ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﻮل‪ .‬دوه ځﻠﻲ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﻛﻴﻼﻧﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﻪ دې ځﺎﻧګړي ﻣﺨﻠﻮط ﺳﻴﺴټﻢ څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣګﺮ د اﺳﺮاﺋﻴﻠﻮ‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﭘﻪ ‪ ۲۰۰۱‬ﻋﻴﺴﻮي ﻛﺎل ﻛﻲ دا ﺳﻴﺴټﻢ ﻟﻐﻮه ﻛړ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﯥ وښﻮدﻟﻪ ﭼﻲ د‬
‫د ﻗﺎﻧﻮن ډوﻟﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮري او ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴټﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺎر ﻧﻪ ورﻛﻮي‪.‬‬
‫ﻣﻮږ دﻟﺘﻪ ﭘﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻧﺪي ﭼﻲ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ د ﭘﯧړﻳﻮ ﭘﻪ اوږدو ﻛﻲ ﺗﺼﻨﻴﻒ‬
‫ﻛړى دئ‪،‬ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﻮو‪ .‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﺧﻼف‪ ،‬ﻣﺜﺒﺖ ﻗﺎﻧﻮن د ﺻﺤﻴﺢ او ﻏﻠﻂ د‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﺣﻘﻮﻗﻮ ﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻮي‪ .‬زﻣﻮږ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﯧﭽﻠﯥ ﺑﺸﺮي‬
‫ټﻮﻟﻨﻪ د ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي ﭼﻲ ﻻﻧﺪي څﻠﻮر ﻳﯥ ﻋﻤﺪه دي‪:‬‬

‫ﺟﻨﺎﻳﻲ ﻗﺎﻧﻮن‪:‬‬
‫څﺮﻧګﻪ ﭼﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً دوه ﻣﻠﻴﻮﻧﻪ ﺧﻠګ د اﻣﺮﻳﻜﯥ ﭘﻪ ﺑﻨﺪﻳﺨﺎﻧﻮ ﻛﻲ ﭘﺮاﺗﻪ دي‪،‬‬
Get More e-books from www.ketabton.com
Ketabton.com - Digital Library