‫دا ﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ‬

‫دﭘﻮهﻨﯥ وزارت‬
‫د ﻮوﻧﮑﻮ د روزﻧﯥ ﻟﻮﯼ رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ﭘ ﺘﻮ ﺎﻧ ﻪ‬

‫دﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﺎرﻳﺦ‬

‫)ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورﻩ(‬

‫ﻟﻴﮑﻮال‪ :‬ﺳﺮ ﻴ وﻧﮑﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻮاﺟﺪ واﺟﺪ‬

‫ﮐﺎﺑﻞ __ ‪ ١٣٨٦‬ﻟﻤﺮﻳﺰ ﮐﺎل‬

‫‪1‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫ﺳﺮﻟﻴﮑﻮﻧﻮ ﻟ ﻟﻴﮏ‬
‫ﻣﺦ‬ ‫ﺳﺮﻟﻴﮏ‬ ‫ﻪ‬
‫ﺳﺮﻳﺰﻩ‬ ‫‪(١‬‬
‫ﭘ ﺘﻮادﺑﻲ دوروﺗﻪ‪...‬‬ ‫‪(٢‬‬
‫ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ )ﭘﺨﻮاﻧ ( دورﻩ‬ ‫‪(٣‬‬
‫د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ راﻣﻨ ﺘﻪ ﮐﻴﺪو‪...‬‬ ‫‪(٤‬‬
‫اﻣﻴﺮ ﮐﺮوړ ﺳﻮري‬ ‫‪(٥‬‬
‫هﺎﺷﻢ اﺑﻦ اﻟﺰﻳﺪاﻟﺴﺮواﻧﻲ‬ ‫‪(٦‬‬
‫ﻟﻮدﻳﺎن)‪٤٠٠_٣٠٠‬ل‪.‬س(‬ ‫‪(٧‬‬
‫دﻟﻮﻣ ي ﺒﺮﮐﻲ ﭘﻮ ﺘﻨﯥ‬ ‫‪(٨‬‬
‫دوﻳﻢ ﭙﺮﮐﯽ‬
‫‪2‬‬
 ‫دﭘ ﺘﻮن ﮐﻮرﻧ‬ ‫‪(٩‬‬
‫ﺑﻴ ﻧﻴﮑﻪ‬ ‫‪(١٠‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺳ ﺑﻦ‬ ‫‪(١١‬‬
‫ﺧﺮ ﺒﻮن اوﻧﻮر ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﺷﺎﻋﺮان‬ ‫‪(١٢‬‬
‫ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري‬ ‫‪(١٣‬‬
‫ﮑﺎرﻧﺪوﯼ ﻏﻮري‬ ‫‪(١٤‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺎر ﻏﺮﺷﻴﻦ‬ ‫‪(١٥‬‬
‫ﺗﺎﻳﻤﻨﻲ‬ ‫‪(١٦‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ‬ ‫‪(١٧‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺎر هﻮﺗﮏ‬ ‫‪(١٨‬‬
‫ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر‬ ‫‪(١٩‬‬

‫ﺳﺮﻟﻴﮑﻮﻧﻪ‬ ‫ﻪ‬

‫ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ‬ ‫‪(٢٠‬‬

‫اﮐﺒﺮزﻣﻴﻨﺪاورﯼ‬ ‫‪(٢١‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ‬ ‫‪(٢٢‬‬
‫راﺑﻌﻪ‬ ‫‪(٢٣‬‬
‫زرﻏﻮﻧﻪ ﮐﺎﮐ ﻩ‬ ‫‪(٢٤‬‬
‫ﻣﻴﺮﻣﻦ ﻧﻴﮑﺒﺨﺘﻪ‬ ‫‪(٢٥‬‬
‫ددوﻳﻢ ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ ﺘﻨﯥ‬ ‫‪(٢٦‬‬
‫درﻳﻢ ﭙﺮﮐﯽ‬
‫ﭘ ﺘﻮﻧﺜﺮ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻲ او اﺛﺮوﻧﻪ ﻳﯥ‬ ‫‪(٢٧‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ)دﺗﺬﮐﺮې ﻟﻴﮑﻮال(‬ ‫‪(٢٨‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ اﻟﺒﺴﺘﻲ) دﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﻟﻴﮑﻮال(‬ ‫‪(٢٩‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ )دﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻟﻴﮑﻮال(‬ ‫‪(٣٠‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ)ددوﺗﺮ ﻟﻴﮑﻮال(‬ ‫‪(٣١‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺑﺴﺘﺎن ﺑ ﻳ )د ﺑﺴﺘﺎن اﻻوﻟﻴﺎ ﻟﻴﮑﻮال(‬ ‫‪(٣٢‬‬
‫زرﻏﻮن ﺧﺎن‬ ‫‪(٣٣‬‬
‫ﺑﺎﺑ ﺧﺎن‬ ‫‪(٣٤‬‬
‫‪3‬‬
 ‫ﮐﺠﻮﺧﺎن را ﻴﺰﯼ‬ ‫‪(٣٥‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ )دﺗﺬﮐﺮې ﻟﻴﮑﻮال(‬ ‫‪(٣٦‬‬
‫ددرﻳﻢ ﭙﺮﮐﻲ ﭘ ٍﻮ ﺘﻨﯥ‬ ‫‪(٣٧‬‬
‫اﺧ ﻠﻴﮑﻮﻧﻪ‬ ‫‪(٣٨‬‬

‫ﻣﺨﻜﻴﻨ ﺧﺒﺮې‪:‬‬
‫ﺮﻧ ﻪ ﭼﻲ د ﻮوﻧﻜﻮ د روزﻧﯥ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺆﺳﺴﻮ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ او ادﺑﻴﺎﺗﻮ د ﺎﻧﮕﯥ زدﻩ آﻮوﻧﻜﻲ او‬
‫ﻣﺤﺼﻼن د ﻮوﻧ ﻴﻮ د زدﻩ آﻮوﻧﻜﻮ د ﭘﺎرﻩ راﺗﻠﻮﻧﻜﻲ اﺳﺘﺎدان او ﻮوﻧﻜﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮدﺧﭙﻞ ﻣﺴﻠﻚ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ د ﺗﺪرﻳﺴﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب د ﺧﭙﻠﯥ ژﺑﯥ د ﻗﺪاﻣﺖ او د دې ژﺑﯥ د ادﺑﻲ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺁﺛﺎرو ﺳﺮﻩ‬
‫ﺑﻠﺪ او ﺁﺷﻨﺎوي‪ ،‬ﻧﻮ د هﻤﺪي ﺧﺒﺮې ﭘﻪ ﺑﻨﻴﺎد دﻧﻮرو ادﺑﻲ ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻮ ﺗﺮ ﻨﮓ د دوى ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ د ﻳﻮ ﻣﻀﻤﻮن‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ د ﭘ ﺘﻮ ادب ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺪرﻳﺴﻮل هﻢ د ﭘﻮرﻩ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﯥ وړ دى‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ او ادب د‬
‫ﭘﺮﻣﺨﺘ او ودې ﻟ ۍ ﭘﻪ ﺗﯧﺮ ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ آﯥ ﭘﻪ ﭘﻮرﻩ ﺗﻮ ﻪ ﺧﻮﻧﺪي دﻩ او هﻤﺪارﻧ ﻪ د ﺗﯧﺮو ﺳﺘﺮو‬
‫ادﺑﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ آﺎر ﻧﺎﻣﯥ او دﺳﺘﺮو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ او ﻟﻴﻜﻮاﻻﻧﻮ د ﻓﻜﺮ او ﺧﻴﺎل ﻣﺮﻏﻠﺮې د هﻤﺪې ﻣﻀﻤﻮن‬
‫ﭘﻪ ﻟﻤﻦ آﻲ ﻧﻐ ﺘﯥ او ﺧﻮﻧﺪي دي‪ ،‬د هﻤﺪﻏﻮ رﻧﮕﻴﻨﻮ‪ ،‬ﺧﻮﻧﺪوﻧﻮ او ﻜﻼوو ﻟﻪ آﺒﻠﻪ د ژوﻧﺪ ﮑﻼوې او‬
‫ﺎﻳﺴﺘﻮﻧﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ او ودﻩ ﮐﻮي او دژوﻧﺪ ﺧﻮاږﻩ او ﺗﺮﺧﻪ ﭼﯥ ﻟﻪ ژوﻧﺪ ﺨﻪ ﻧﻪ ﺟﻼ آﻴﺪوﻧﻜﻰ‬
‫ﻴﺰوﻧﻪ ﻞ آﻴ ي هﻢ ﺳﺘﺎﻳﻲ او هﻢ ﻳﯥ ﻏﻨﺪﻧﻪ آﻮي‪.‬‬
‫ﮔﺮاﻧﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮﺗﻪ ﺑﻪ د دې اﺛﺮ ﭘﻪ راﺗﻠﻮﻧﻜﻮ ﻣﺨﻮﻧﻮآﯥ ﺮﮔﻨﺪﻩ ﺷﻲ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﭘﻮهﺎﻧﻮ او ﯧ وﻧﻜﻮ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎت ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ دورو وﻳﺸﻠﻲ دي‪ ،‬ﺧﻮ دا ﺧﺒﺮﻩ د ﻳﺎدوﻟﻮ وړ دﻩ ﭼﯥ د‬
‫ﭘ ﺘﻮ ادب د ﺗﺎرﻳﺨﻲ د ورو دوﻳﺶ ﭘﻪ هﻜﻠﻪ د ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻮهﺎ ﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ هﻢ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮﭘﻪ‬
‫ﻋﻤﺪﻩ ﺗﻮ ﻪ د ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ دورې ﭘﻪ ) ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورﻩ‪ ،‬آﻼﺳﻴﻜﻪ دورﻩ او ﻣﻌﺎﺻﺮﻩ دورﻩ ( وﻳﺸﻞ ﺷﻮي‬
‫دي‪ ،‬ﭼﯥ د رژﻳﻤﻮﻧﻮ د ﺗﻐﻴﺮ او ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮآﯥ د ) اوﺳﻨ دورې( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻠﻪ دورﻩ هﻢ ورزﻳﺎﺗﻪ‬
‫ﺷﻮې دﻩ‪ ،‬ﺧﻮ ﻣﻮﻧ د دې اﺛﺮ ﭘﻪ ﻟﻴﻜﻠﻮ آﯥ د ﻧﻮرو ادﺑﻲ دورو ﺳﺮﻩ آﺎر ﻧﻪ ﻟﺮو‪ ،‬ﻳﻮازې د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ‬
‫د ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورې هﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼﯥ د ﻟﻮﻣ ي ﺳﻤﺴﺘﺮ ﭘﻪ ﻣﻔﺮداﺗﻮ آﯥ ﺗﺴﻮﻳﺪ ﺷﻮي دي دﻟﺘﻪ راوړو‪ ،‬ﭼﯥ د‬
‫دې اﺛﺮ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ۍ ﺑﺮﺧﻪ آﯥ ﺑﻪ د ﭘ ﺘﻮ ادب ﭘﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورﻩ او د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ د راﻣﻨ ﺘﻪ آﻴﺪو‬
‫ﻟﻮﻣ ﻧﻲ ﻣﺮآﺰوﻧﻪ او د دې دورې ﻣﺸﻬﻮر او ﻧﺎﻣﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮان او د دوى د ﺷﻌﺮ ﺑﯧﻠ ﯥ ﭘﻪ ﮔﻮﺗﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫دوﻳﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ آﯥ ﺑﻪ د ﭘ ﺘﻮن آﻮرﻧ او ﻧﻮر ﺷﺎﻋﺮان در وﭘﻴﮋﻧﺪل ﺷﻲ‪ ،‬او ﻧﻤﻮﻧﯥ ﺑﻪ ﻳﯥ راوړل ﺷﻲ‪.‬‬
‫او ﭘﻪ درﻳﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ آﯥ ﺑﻪ هﻐﻪ ﻧﺜﺮ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮآﯥ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورې ﺗﻪ ﻣﻨﺴﻮب دي د‬
‫دوى د ﺁﺛﺎرو ﺳﺮﻩ ﮔﺮاﻧﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ وروﭘﻴﮋﻧﺪل ﺷﻲ‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫ﺳﺮﻳﺰﻩ‪:‬‬
‫ﭘ ﺘﻮ د ﭘﺨﻮاﻧ ﺁرﻳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬اوﺳﻨﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن او ﻟﻮﻳﯥ ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا د اوﺳﻴﺪوﻧﻜﻮ ﭘ ﺘﻨﻮ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ او‬
‫ﻗﺪﻳﻤﻪ ژﺑﻪ دﻩ او دوﻣﺮﻩ ﭘﺨﻮاﻧ ژﺑﻪ دﻩ ﭼﯥ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ً دوﻩ ﻧﻴﻢ زرﻩ آﺎﻟﻪ ﻋﻤﺮ ﻟﺮي‪:‬‬
‫دا ژﺑﻪ زر ﻮﻧﻪ آﻠﻮﻧﻪ ﻟﺮي او ﻟﻪ زرﮔﻮﻧﻮ آﻠﻮﻧﻮ ﺨﻪ راﭘﺪې ﺧﻮا ﭘﺮې د دې ﺧﺎورې اوﺳﻴﺪوﻧﻜﻲ‬
‫ﻏ ﻳ ي‪ ،‬او د دې ﺧﺎورې د ﭘ ﺘﻮن ﻗﻮم ﺳﺘﺮ ﻮرو او د ﻗﻠﻢ ﺧﺎوﻧﺪاﻧﻮ ﭘﻪ دې ژﺑﻪ آﯥ ژوﻧﺪي او ﭘﻪ زړﻩ‬
‫ﭘﻮرې ﺁﺛﺎر را ﻣﻨ ﺗﻪ آ ي او د دې ژﺑﯥ ﻟﻤﻦ ﻳﻰ دراز راز او ﻜﻠﻮ ﻜﻠﻮ ﻏﻤﻴﻮ ﺨﻪ ډآﻪ آ ې دﻩ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻩ د دې ﭼﯥ ﭘﻪ دې ﺳﻴﻤﻪ او د دې ﺳﻴﻤﯥ ﭘﺮاوﺳﻴﺪوﻧﻜﻮ د د ﻤﻨﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ډﻳﺮﺗﺎړاآﻮﻧﻪ راﻏﻠﻲ دي او‬
‫ډﻳﺮ ﻳﺮﻏﻠﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻟﻴﺪﻟﻲ‪ ،‬ﺧﻮﺑﻴﺎ هﻢ د دې ﺧﺎورې اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻮ ﺧﭙﻞ هﻤﺖ او ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻪ دى ﺑﺎﻳﻠﻠﻰ‪ ،‬ﺧﭙﻞ‬
‫ﺎن او ﺧﭙﻠﻪ ژﺑﻪ ﻳﯥ د ﭘﺮدﻳﻮ د ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻳﺮﻏﻠﻮﻧﻮ او ﺣﻤﻠﻮ ﺨﻪ ﺳﺎﺗﻠﯥ دﻩ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﻣﻘﺪوﻧﻲ ﺳﻜﻨﺪر ﺨﻪ ﻧﻴﻮﻟﯥ د ﭼﻨ ﻴﺰي ﺧﻮﻧﺮﻳﺰﻳﻮ او د اﻧ ﺮﻳﺰاﻧﻮ ﺗﺮ وروﺳﺘﻴﻮ ﺣﻤﻠﻮ ﭘﻮرې د ﭘ ﺘﻨﻮ‬
‫او ﭘ ﺘﻮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮى او ﺧﭙﻞ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻳﻰ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻧﻪ دى ورآ ى‪ ،‬ﭘﻪ هﺮ ﺣﺎل ﭘ ﺘﻮ‬
‫دهﻤﺪې هﻴﻮاد ژﺑﻪ دﻩ هﻤﺪﻟﺘﻪ زﻳ ﻳﺪﻟﯥ‪ ،‬هﻤﺪﻟﺘﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺷﻮې او هﻤﺪﻟﺘﻪ د ﭘﻮﺧﻮاﻟﻲ ﻣﺮﺣﻠﯥ ﺗﻪ رﺳﻴﺪﻟﯥ دﻩ‪،‬‬
‫آﻪ ﻪ هﻢ ﻟﻮړې ژورې ﻳﻰ هﻢ ﻟﻴﺪﻟﻲ او د ډﻳﺮو ﻣﻮاﻧﻌﻮ او ﺧﻨ وﻧﻮﺳﺮﻩ هﻢ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﻮې‪ ،‬ﺧﻮ د روزﻧﯥ‬
‫او ﭘﺎﻟﻨﯥ ﻻﺳﻮﻧﻪ ﻳﻰ هﻢ ﭘﺮﺳﺮ ﺗﻴﺮ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫آﻪ د دې ژﺑﯥ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻪ وﮔﻮرو‪ ،‬ﻧﻮ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﭘﻮړﻳﻮآﯥ د دې ژﺑﯥ ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ ډﻳﺮې ه ﯥ ﺷﻮي‬
‫دي او ﻣﺜﺒﺖ ﮔﺎﻣﻮﻧﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﺧﻮ د ﻴﻨﻮ ﻧﺎوړو ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﻴ ﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دﻏﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ او ﻟ ۍ‬
‫ﺷﻠﻴﺪﻟﯥ اوﻧﻪ ﻳﯥ دﻩ ﭘﺮﯦ ﯥ ﭼﯥ دﻏﻪ د ﻣﺜﺒﺘﻮ ه ﻮﻟ ۍ دﻳﻮ ﻨ ﻴﺮﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ ﻣﺤﻤﻜﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻲ او دا وﺳﻨﻴﻮ‬
‫ه ﻮﺳﺮﻩ ﻳﻮ ﻗﻮي ﻣﺤﻜﻢ ﻨ ﻴﺮ ﺟﻮړآ ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ اﺳﻼﻣﻲ دورﻩ آﯥ د ﻴﻨﻮ ﻻس ﺗﻪ راﻏﻠﻮ ﭘ ﺘﻮ ﺁﺛﺎرو د ﻣﻀﻤﻮن او ﻣﺤﺘﻮا ﻟﻪ ﻗﻮوﺗﻪ داﺳﯥ ﻜﺎري‬
‫ﭼﯥ د اﺳﻼم د ﻣﺨﻪ ﺑﻪ هﻢ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮآﯥ ﻗﻮي ﺁﺛﺎر ﻣﻮﺟﻮد وو‪ ،‬ﺧﻮ هﻐﻪ هﻢ د ﻴﻨﻮ ﺗﻌﺼﺒﺎﺗﻮ ﭘﻪ اﺳﺎس ﻟﻪ‬
‫ﻣﻨ ﻪ ﺗﻠﻠﻲ او ﻣﻮﻧ ﺗﻪ ﻳﯥ ﺗﺮاوﺳﻪ ډﻳﺮ آﻢ ﻣﻌﻠﻮم دي‪.‬‬
‫د اﺳﻼم ﭘﻪ اواﻳﻠﻮآﯥ د ﺳﻮرﻳﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻟﻮى ﭘﻬﻠﻮان اﻣﻴﺮ آﺮوړ ﺧﭙﻞ ﻏ او ﭼﺖ آ ى‪،‬‬
‫ورﭘﺴﯥ ﻏﻮر ﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ آﯥ ﻪ ﻪ ﺷﺎﻋﺮان و روزل او ﺑﻴﺎ د ﻟﻮدﻳﺎﻧﻮ ﻟﻮﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺧﻮږﻩ‬
‫ژﺑﻪ د زړﻩ ﺧﻮاﻟﻪ وآ ل‪ ،‬ﺧﻮ دﻧﺎوړو ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﭘﻴ ﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دا ﻣﺴﻠﻜﯥ آ ۍ هﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺣﺎل ﭘﺎﺗﯥ ﻧﻪ‬
‫ﺷﻮې‪ ،‬ﻟﻪ دې وروﺳﺘﻪ رو ﺎ ﻧﻴﺎﻧﻮ اوﺧ ﻜﻮ ﻣ ﯥ را وﻧﻐ ﺘﯥ‪ ،‬ﻣﮕﺮ د ﻮر ﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا دا هﻠﯥ ﻠﯥ هﻢ‬
‫ﺷﻨ ې ﺷﻮې‪ ،‬د هﻮﺗﻜﻮﭘﻪ دورﻩ آﯥ ﺑﻴﺎد ﭘ ﺘﻮ ﭘﺮﻣﺨﺘ ﺗﻪ ﺗﻮﺟﻪ وﺷﻮﻩ او ﭘ ﺘﻮ د ﭘ ﺘﻨﻲ درﺑﺎر ﭘﻪ ﻟﻤﻨﻪ‬
‫آﯥ و روزﻟﻪ ﺷﻮﻩ ﺧﻮ د اﻓﺸﺎري ﻗﻮاوو ﻓﺸﺎر داآ ۍ ﺳﺴﺘﻪ آ ﻩ‪ ،‬د ﻟﻮى اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﺑﺎ ﭘﻪ ﻋﺼﺮ آﯥ‬
‫ﭘ ﺘﻮ روزﻧﯥ ﺗﻪ ﻳﻮ ﻪ ﻻرﻩ هﻮارﻩ ﺷﻮﻩ‪ ،‬ﺧﻮد ﺗﻴﻤﻮرﺷﺎﻩ ﭘﻪ وﺧﺖ آﯥ ﺑﻴﺮﺗﻪ داهﻠﯥ ﻠﯥ هﻤﺪﻟﺘﻪ ﺧﺘﻤﯥ‬
‫ﺷﻮې او د اﻧ ﺮﻳﺰاﻧﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ آﯥ‪ ،‬د اﻧ ﺮﻳﺰاﻧﻮ ﺗﻴﺮﻳﻮاوﻳﺮﻏﻠﻮﻧﻮ آﻮرﻧﻴﻮ ﺟ و او د وروﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‬
‫ﺷﺨ و ﻟﻪ آﺒﻠﻪ ﭘ ﺘﻮ هﯧﺮﻩ ﺷﻮﻩ‪ ،‬ﻮ ﭼﯥ اﻣﻴﺮﺷﻴﺮﻋﻠﻲ ﺧﺎن ﭘ ﺘﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ درﺑﺎر آﯥ ﺎى ورآ او‬
‫ﻋﺴﻜﺮي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﭘ ﺘﻮ آ ل‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن هﻢ ﻮ آﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﺧﭙﺎرﻩ آ ل او اﻣﻴﺮﺣﺒﻴﺐ اﷲ ﺧﺎن‬
‫ﭘ ﺘﻮ ﭘﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب آﯥ ﺷﺎﻣﻠﻪ آ ﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮى ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺤﻤﺪ د ﺣﺒﻴﺒﻲ ﻟﻴﺴﯥ د زدﻩ آﻮوﻧﻜﻮ ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ‬
‫درﺳﻲ آﺘﺎﺑﻮﻧﻪ وﻟﻴﻜﻞ‪ ،‬د ﻏﺎزى اﻣﺎن اﷲ ﺧﺎن ﭘﻪ وﺧﺖ آﯥ ﺳﺮﺑﻴﺮﻩ ﭘﺮدې ﭼﯥ ﭘ ﺘﻮ د ﭘﻮهﻨﯥ وزارت‬
‫ﭘﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﻰ ﻧﺼﺎب آﯥ ﺷﺎﻣﻠﻪ ﺷﻮﻩ‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ روزﻧﯥ ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ ﻳﯥ " ﻣﺮﮐﻪ د ﭘ ﺘﻮ" ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻮﻩ ﻮﻟﻨﻪ ﺟﻮړﻩ‬
‫آ ﻩ‪ ،‬وروﺳﺘﻪ د آﺎﺑﻞ د ادﺑﻰ اﻧﺠﻤﻦ او آﻨﺪهﺎر د ﭘ ﺘﻮ اﻧﺠﻤﻦ ﻟﻪ ﻳﻮ ﺎى آﻴﺪوﻧﻪ ﭘﻪ ‪ ١٣١۶‬ل‪.‬ل آﯥ‬
‫ﭘ ﺘﻮ ﻮﻟﻨﻪ ﺟﻮړﻩ ﺷﻮﻩ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ﻮﻟﻨﯥ ﻟﻪ ﺧﻮا دې ژﺑﯥ ﺗﻪ ﺎﻳﺴﺘﻪ زﻳﺎت ﺧﺪﻣﺖ وﺷﻮ او ډﻳﺮ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫آﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﭼﺎپ ﺷﻮل‪ .‬ﭘ ﺘﻮ اوس هﻢ د ﭘﻮهﻨﯥ وزارت ﭘﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب آﯥ ﺷﺎﻣﻠﻪ دﻩ ‪ ،‬ﭼﯥ ﻟﻪ ﻧﻴﻜﻪ‬
‫ﻣﺮﻏﻪ دادى اوس د ﻮوﻧﻜﻮ د روزﻧﯥ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻮﺳﺴﻮ د زدﻩ آﻮوﻧﻜﻮ او ﻣﺤﺼﻼﻧﻮ د زدﻩ آ ې ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ د‬

‫‪5‬‬
‫ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ آﯥ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﻮﻟﻮ ادﺑﻲ دورو ﺗﻪ ﺎى ورآ ﺷﻮى‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ۍ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫آﯥ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورې ﭘﻪ ﺑﺎب دﻏﻪ اﺛﺮ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ي ﺳﻤﺴﺘﺮ آﯥ درې آﺮﻳﺪﺗﻪ او اﺗﻪ‬
‫ﻠﻮﻳ ﺖ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم آﯥ ﻧﻴﻮل ﺷﻮي ﭘﻪ درې ﭙﺮآﻮ آﯥ ﺗﻜﻤﻴﻞ او ﺑﺸﭙ ﺷﻮ او دا اﻣﻴﺪ ﺷﺘﻪ ﭼﯥ د‬
‫ﻮوﻧﻜﻮ دروزﻧﯥ د ﻟﻮﻣ ي ﺳﻤﺴﺘﺮ ﻣﺤﺼﻼن ﺑﻪ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ د ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورې د ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ او‬
‫ﻟﻴﻜﻮاﻻﻧﻮ او ددوي د ﺷﻌﺮوﻧﻮ او ﻟﻴﻜﻨﻮ د ﺎﻧ ﺗﻴﺎوو ﺳﺮﻩ ﻪ ﻧﺎ ﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت او ﺑﻠﺪﺗﻴﺎ ﺗﺮﻻﺳﻪ آ ي‪.‬‬

‫ﭘﻪ درﻧﺎوي‬

‫ﺳﺮ ﯧ وﻧﮑﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻮاﺟﺪ واﺟﺪ‬

‫د ژﺑﻮ او ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺮآﺰ رﺋﻴﺲ‬

‫ﻟﻮﻣ ى ﭙﺮآﻰ‬

‫ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻲ دوروﺗﻪ ﻳﻮﻩ ﻟﻨ ﻩ آﺘﻨﻪ‬

‫د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ د ادﺑﻲ دورو د ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻟﻮ او وﻳﺸﻠﻮ د ﭘﺎرﻩ د ﻣﻌﻴﺎر ﺎآﻞ ﻳﻮ ﺣﺘﻤﻲ او اړﻳﻦ آﺎر دى‪،‬‬
‫ﻜﻪ ﭼﯥ د هﻤﺪﻏﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﻟﻪ ﻣﺨﯥ د ﻮﻟﻮ دورو ﺎﻧ ﺗﻴﺎوې ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ او ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻲ‪ ،‬آﻪ ﭼﻴﺮې‬
‫ﺎآﻞ ﺷﻮى ﻣﻌﻴﺎر د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻮﻟﻮ دورو ﻳﻮﺷﺎن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮﺑﻴﺎ ددﻏﻮ دورو ﺎآﻞ آﻮم‬
‫ارز ﺖ ﻧﻪ ﭘﻴﺪاآﻮي‪.‬‬
‫زﻣﻮﻧ ﺗﻴﺮو ﻗﺪرﻣﻨﻮ اﺳﺘﺎداﻧﻮ د ادﺑﻲ دورو د ﺎآﻠﻮ ﭘﻪ ﻏﺮض ډﻳﺮد ﻗﺪر وړ آﺎروﻧﻪ آ ي دي او د ﭘ ﺘﻮ‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻮ دورې ﻳﯥ د ﺑﯧﻼﺑﻴﻠﻮ ﻣﻌﻴﺎروﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ وﻳﺸﻠﻲ دي‪.‬‬
‫ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺘﺎد ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻰ ﺣﺒﻴﺒﻲ د ﭘ ﺘﻮ ادب دورې د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮﭘﻪ دوﻳﻢ ﻮﮎ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻠﻮرو‬
‫دورو وﻳﺸﻠﻲ دي‪:‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ﺷﻮى ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ د اﺳﻼم ﺗﺮﻣﺨﻪ د ﺁرﻳﺎﻳﻲ ژﺑﻮ ﺗﺮﻣﻨ‬ ‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ۍ دورﻩ آﯥ داآﻮ‬
‫ﺗﺜﺒﻴﺖ آ ي‪.‬‬
‫دوﻳﻤﻪ دورﻩ داﺳﻼم ﻟﻪ اﺑﺘﺪا ﺨﻪ ﭘﻴﻞ او ﺗﺮ )‪ ١٠٠٠‬ل‪.‬س( ﭘﻮرې رارﺳﻴ ي‪.‬‬
‫درﻳﻤﻪ دورﻩ ﻟﻪ )‪ ١٠٠‬ل‪.‬س( ﭘﻴﻞ او ﺗﺮ )‪ ١٣٠٠‬ل‪.‬س( آﺎل ﭘﻮرې ﭘﺎى ﺗﻪ رﺳﻴ ي‪.‬‬
‫ﻠﻮرﻣﻪ دورﻩ ﻟﻪ )‪ ١٣٠٠‬ل‪.‬س( ﺨﻪ ﭘﻴﻞ آﻴ ي‪.‬‬
‫اروا ﺎد اﺳﺘﺎد ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﺣﺒﻴﺒﻲ ددﻏﻮ ادﺑﻲ دورو د وﻳﺸﻠﻮ او ﻣﻌﺮﻓﻲ آﻮﻟﻮ وروﺳﺘﻪ دارﻧ ﻪ ﻟﻴﻜﻲ‪:‬‬
‫)) زﻩ داﻣﻨﻢ ﭼﯥ زﻣﺎ آﺎر او ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﺧﻮرا اﺑﺘﺪاﻳﻲ وي‪ ،‬ﻣ ﺮ هﻴﻠﻪ ﻟﺮم ﭼﯥ وروﺳﺘﻨﻰ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ دا‬
‫ﭼﺎرﻩ ﻪ ﺑﺸﭙ ﻩ آ ي او دا ﺑ ﺑﻪ د ﺗﺤﻘﻴﻖ او ﭘﻠ ﻨﯥ ﭘﻪ ﻠﻮﻧﻮ ﻪ ﻜﻠﯽ او ﺳﻤﺴﻮر آ ي‪ ،‬ﺧﻮ‪:‬‬
‫ﺑﺎغ د ﻠﻮ ﺑﻪ ﺳﻤﺴﻮر وي ﻣﻮږ ﺑﻪ ﻧﻪ ﻳﻮ‬
‫د ﺑﻠﺒﻠﻮ ﺑﻪ ﭘﺮې ﺷﻮر وي ﻣﻮږ ﺑﻪ ﻧﻪ ﻳﻮ‬
‫دﻟﺘﻪ اروا ﺎد اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﻳﻖ روهﻲ د اروا ﺎد اﺳﺘﺎد ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﺣﺒﻴﺒﻲ دهﻐﻪ ﻟﻴﻜﻨﯥ ﭘﺮﺑﻨﺎ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻮ دﻟﻮﻣ ى ﻮك ددرﻳﻢ ﭼﺎپ ﭘﻪ ﺳﺮﻳﺰﻩ آﯥ دارﻧ ﻪ ﺛﺒﺖ دﻩ‪:‬‬
‫))زﻣﺎ هﻴﻠﻪ هﻐﻪ وﺧﺖ داوﻩ ﭼﯥ داآﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﻤﺪﺳﺘﻲ دﻟﻮﻣ ي ﻮﻟ ﯽ د زدﻩ ﮐ ﻳﺎﻻﻧﻮ ﭘﻪ آﺎر ورﺷﻲ او‬
‫ﺑﻴﺎ ﭼﯥ دﻏﻪ زدﻩ آﻮوﻧﻜﻲ اﺳﺘﺎدان ﺷﻲ او ﺑﻬﺮ ﺗﻪ د ﻟﻮړو زدﻩ آ و د ﭘﺎرﻩ وﻻړ ﺷﻲ او ﭘﻪ ﻟﻮړو‬
‫ﭘﻮهﻨﺘﻮﻧﻮ آﯥ زدﻩ آ ې وآ ي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻪ دوى د ﺧﭙﻠﯥ ﭘﻮهﻨﯥ ﭘﻪ ر ﺎ آﯥ ﻧﻮې او ژورې ﻴ ﻧﯥ وآﻲ او‬
‫ﺎﻳﻲ ﭼﯥ ﺗﺮدې ډﻳﺮ ﻪ‪ ،‬ﻮر او ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﻪ آﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﭘﺮهﻤﺪﻏﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻧﺪې وآﺎږي‪ ...‬ﻣ ﺮ زﻩ ﭼﯥ‬
‫اوس ﻮرم هﻐﻪ اﻣﻴﺪ ﻣﯥ ﺗﺮﺳﺮﻩ ﻧﻪ ﺷﻮ‪((.‬‬
‫اروا ﺎد اﺳﺘﺎد روهﻲ ﭘﻪ ډﯦﺮﻩ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺆدﺑﺎﻧﻪ او اﺣﺘﺮاﻣﺎﻧﻪ ﺗﻮ ﻪ د اﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴﺒﻲ ﻟﻪ وﺳﻌﺖ ﻧﻈﺮۍ‬
‫ﺨﻪ ﭘﻪ ﮔ ﻪ اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ دارﻧ ﻪ ﻟﻴﻜﻲ‪)) :‬ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﺣﺒﻴﺒﻲ د ادﺑﻲ دورو ﭘﻪ وﻳﺶ آﯥ د ﻗﺪﻣﺎوو ﻻرﻩ ﻧﻴﻮﻟﯥ دﻩ‬
‫ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ ﭼﯥ ))دﻟﻐﺎﺗﻮ ﻓﻠﺴﻔﻪ(( ژﺑﻪ او ژﺑﻨ ﭘﻮهﻨﯥ هﻢ د ادب ﺟﺰ ﺑﻮﻟﻲ‪ .‬ﭘﻪ اوﺳﻨﻲ وﺧﺖ آﯥ د ژﺑﯥ‬
‫د ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺴﺎب ﻟﻪ ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺨﻪ ﺟﻼ دى‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ ادﺑﻰ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻮازې هﻨﺮي ادﺑﻴﺎت ﺗﺮ ﻴ ﻧﯥ‬
‫ﻻﻧﺪې ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬آﻪ ژﺑﭙﻮهﻨﻪ او ادﺑﭙﻮهﻨﻪ د ﻋﻠﻢ ﺟﻼ ﺎﻧ ﯥ و ﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻮﻣ ۍ دورﻩ د ﭘ ﺘﻮ ﭘﻪ ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫)‪(١‬‬
‫آﯥ ﺎى ﻧﻪ ﻟﺮي‪((.‬‬
‫د اروا ﺎد اﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴﺒﻲ ﻧﻪ وروﺳﺘﻪ‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﻳﻮ ﭘﻴﺎوړى او ﻗﻮي ﻣﺆرخ اروا ﺎد اﺳﺘﺎد ﺻﺪﻳﻖ اﷲ‬
‫ر ﺘﻴﻦ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺛﺮ دﭘ ﺘﻮ ادب ﺗﺎرﻳﺦ آﯥ ادﺑﻰ دورې ﭘﻪ ﭘﻨ ﻮ دورو وﻳﺸﻠﯥ دي‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎد ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﺻﺪﻳﻖ اﷲ ر ﺘﻴﻦ د اﺳﻼم ﻧﻪ ﻣﺨﻜﯥ دورﻩ ﺣﺬف آ ې دﻩ‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ هﻐﻪ زﻣﺎﻧﻪ‬
‫آﯥ د ﭘ ﺘﻮ دادﺑﻲ ﺁﺛﺎرو آﻮم ﺮك ﻧﻪ وو‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ دا وروﺳﺘﻴﻮ وﺧﺘﻮ آﯥ داﺳﯥ اﺳﻨﺎد ﻣﻮﻧﺪل ﺷﻮي ﭼﯥ‬
‫واﻳﻲ د )‪ ١۵٠‬ﻣﺨﺰﻳ د( آﺎل ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا آﯥ د )ﻣﺎﻟﻨﺪﻩ ﭘﻨﻮ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻮآﺘﺎب ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮى و‪،‬‬
‫او دﻏﻪ آﺘﺎب ﭘﻪ ﭘﺎﻟﻲ ژﺑﻪ ژﺑﺎړل ﺷﻮى دى‪ ،‬او ﭘﻪ هﻐﻪ آﯥ ﻳﺎدوﻧﻪ ﺷﻮې ﭼﯥ ﻧﻮﻣﻮړى اﺛﺮ ﻟﻪ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ‬
‫ﻧﻪ ژﺑﺎړل ﺷﻮى دى‪ ،‬ﺧﻮ ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ ﭘ ﺘﻮ آﺘﺎب ﻻس ﺗﻪ ﻧﻪ دى راﻏﻠﻰ‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ ﻟﻪ اﺳﻼم دﻣﺨﻪ زﻣﺎﻧﻪ‬
‫د اﺳﺘﺎد ر ﺘﻴﻦ د ادﺑﻰ دورو ﭘﻪ وﻳﺶ آﯥ ﻧﻪ دﻩ راﻏﻠﯥ‪.‬‬
‫اروا ﺎد ﭘﻮهﺎﻧﺪ ر ﺘﻴﻦ ادﺑﻰ دورې داﺳﯥ ﺎآﻠﻲ دي‪:‬‬
‫ﻟﻮﻣ ۍ دورﻩ ﻟﻪ )‪ ١٠٠‬ل ( ﻧﻪ ﺗﺮ )‪٩٠٠‬ل( ﭘﻮرې ﭼﯥ ﭘﻪ دې دورﻩ آﯥ ددې دورې ادﻳﺒﺎن او ﺷﺎﻋﺮان‪،‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮاﻧﯥ ﯥ او ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻧﺜﺮﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ راﻏﻠﻲ دي‪.‬‬

‫دوﻳﻤﻪ دورﻩ ﻟﻪ )‪ ٩٠٠‬ل( ﻧﻪ ﺗﺮ )‪ ١١٠٠‬ل( ﭘﻮرې‪ ،‬درﻳﻤﻪ دورﻩ )‪ ١١٠٠‬ل( ﻧﻪ ﺗﺮ )‪١٢۵٠‬‬

‫ل( ﭘﻮرې‪ ،‬ﻠﻮرﻣﻪ دورﻩ ﻟﻪ )‪ ١٢۵٠‬ل( ﻧﻪ ﺗﺮ)‪ ١٣۵٠‬ل( ﭘﻮرې او ﭘﻨ ﻤﻪ دورﻩ ﻟﻪ )‪ ١٣۵٠‬ل( ﻧﻪ را‬
‫ﭘﻪ دې ﺧﻮا‪،‬د ادﺑﻲ دورو ددې وﻳﺶ ﭘﻪ ﺑﺎب اروا ﺎد اﺳﺘﺎد روهﻲ ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮﭘﻪ دې ﺗﻮ ﻪ وړاﻧﺪې آﻮي‪:‬‬

‫‪7‬‬
‫)) ﭘﻪ دﻏﻪ وﻳﺶ آﯥ ﻴﻨﻲ ﯧ ﻨﯥ ﻟﻴﺪل آﻴ ي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮع آﯥ د ﻣﻌﻴﺎروﻧﻮ ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ د ﺗﺎْﻣﻞ وړ‬
‫ﺑﺮﻳ ﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړي ﭘﻮﻩ د ﻟﻮﻣ ۍ دورې د ادﺑﻲ ﺎﻧ ﺗﻴﺎوو ﭘﻪ ﺑﺎرﻩ آﯥ ډﻳﺮﭘﻪ زړﻩ ﭘﻮرې ﺗﺤﻠﻴﻞ آ ى‬
‫دى‪ ،‬دﻩ دوﻳﻤﻪ دورﻩ ﻟﻪ ﻣﻴﺎرو ﺎن ﺨﻪ ﭘﻴﻞ آ ې دﻩ‪ ،‬دﻏﻪ ﻧﻈﺮ هﻢ ﻣﻌﻘﻮل ﻜﺎري‪ ،‬ﺧﻮ دوﻣﺮﻩ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫وواﻳﻮ ﭼﯥ ﻻزﻣﻪ ﻧﻪ وﻩ ﭼﯥ درﻳﻤﻪ دورﻩ د ﺑﺎﺑﺮ ﭘﺎﭼﺎ او د هﻐﻪ د اوﻻدې ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻩ ﺷﻲ‪ ،‬هﻤﺪارﻧ ﻪ‬
‫ﻠﻮرﻣﻪ دورﻩ ﻳﯥ د ﻣﺤﻤﺪ زﻳﻮ د ﺳﻠﻄﻨﺖ د ﭘﻴﻠﯧﺪو ﺳﺮﻩ ﺗ ﻟﯥ دﻩ او د ﭘﻨ ﻤﯥ دورې ﭘﻪ وﻳﺶ آﯥ ﭼﯥ‬
‫هﻐﻪ‬
‫)‪. (١‬ﺳﺮﻣﺤﻘﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﻳﻖ روهﻲ‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﺎرﻳﺦ دوﻳﻢ ﻮك‪ ،‬دوﻳﻢ ﭼﺎپ‪ ١٣٨۴ ،‬آﺎل‬
‫هﻢ دﻣﺤﻤﺪزﻳﻮ د ﺳﻠﻄﻨﺖ اداﻣﻪ دﻩ ﺗﺪاﺧﻞ ﻟﻴﺪل آﻴ ي د آﺘﺎب ﻣﺆﻟﻒ ادﺑﻲ دورې د ﭘﺎﭼﺎهﻲ آﻮرﻧﻴﻮ ﺳﺮﻩ‬
‫ﭘﻪ ارﺗﺒﺎط آﯥ ﺳﺎﺗﻠﻲ دي او ﭘﻪ دﻏﻪ اﺛﺮآﯥ ﭘﻪ ادب ﺑﺎﻧﺪې دﺳﻴﺎﺳﻲ او اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﻮاﻣﻠﻮ اﻏﻴﺰﻩ ﻳﺎ ﺑﻴﺨﻲ‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎﻣﻪ ﻏﻮر ﯧﺪﻟﯥ او ﻳﺎ ﻟ ارز ﺖ ورآ ﺷﻮى دى‪ ،‬ﺧﻮ ﺳﺮﻩ ددې ﭘﻪ داﺳﯥ وﺧﺖ ﮐﯥ ﻏﺴﯥ ﮐﺘﺎب‬
‫ﻟﻴﮑﻨﻪ ﻳﻮ ارز ﺘﻤﻦ ﮐﺎر ﻞ ﮐﻴ ي‪ ((.‬دﻟﺘﻪ د‬
‫اروا ﺎد اﺳﺘﺎد روهﻲ ﻧﻈﺮ دا را ﻴﺊ ﭼﯥ د ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ د دورو ﭘﻪ ﺎآﻠﻮ آﯥ ﻧﻪ ﻳﻮازې داﭼﯥ د‬
‫رژﻳﻤﻮﻧﻮ ﺗﻐﻴﺮ او ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺆﺛﺮ دﯼ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ﺳﻴﺎﺳﻲ او اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﺮاﻳﻂ هﻢ ﻣﺜﺒﺖ رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎت ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟﺤﺎظ ﭘﻪ دورو وﻳﺸﻞ ﺷﻮي دي‪،‬ﻧﻮ ﭘﻪ هﻤﺪې ډول وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼﯥ‬
‫ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎت د ﻣﻮﺿﻮع او ﻣﻀﻤﻮن ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ هﻢ ﭘﻪ هﺮﻩ دورﻩ آﯥ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑ ﯥ اﺧﺘﻴﺎر آ ي دي‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ آﻪ ﺳ ى د اﻧﺴﺎن ﺷﻌﻮري ﻣﺮﺣﻠﯥ ﭘﻪ ﭘﺎم آﯥ وﻧﻴﺴﻲ او ﺷﻌﺮ ﺗﻪ د ﻣﻌﻨﺎ او ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ و ﻮري داﺳﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ اول ﺑﻪ ﻓﺨﺮي او ﺣﻤﺎﺳﻲ اﺷﻌﺎر ﭘﻪ ﻳﻮ ﺑﻴﺴﻂ او ﺳﺎدﻩ ډول‬
‫ﭘﻴﺪاﺷﻮي وي او ﺑﻴﺎﺑﻪ د ﻋﺸﻖ او ﺟﻤﺎل ﭘﺮﺳﺘ ﻧﻐﻤﯥ اورﻳﺪل ﺷﻮې وي‪ ،‬ﺗﺮدې وروﺳﺘﻪ ﺑﻪ اﺧﻼﻗﻲ او‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ اﺷﻌﺎر او ﺑﻴﺎ ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ او ﺗﺼﻮﻓﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻣﻴﺪان ﺗﻪ راوﺗﻠﻲ وي‪ ،‬او آﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ او اﻧﺘﺒﺎهﻲ‬
‫ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ ﭼﯥ اوس وﻳﻨﻮ داﺑﻪ ﻟﻪ ﻮﻟﻮ وروﺳﺘﻪ زﻳ ﻳﺪﻟﻲ وي‪.‬‬
‫دﻏﻪ وﻳﺶ ﭼﯥ دﻣﻌﻨﺎ او ﻣﻀﻤﻮن ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ د ﻳﻮې ﻧﻈﺮﻳﯥ ﭘﻪ ډول و ﻮدل ﺷﻮ‪ ،‬زﻣﻮږ ﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮ ﭼﯥ‬
‫اوس ددې وﺧﺖ د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻟﻪ آﻮم وﺧﺘﻪ ﭘﻴﻞ آﻴ ي دﻏﻪ دورې ﭘﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻴﺊ‪ ،‬ﻜﻪ‬
‫ﭼﯥ زﻣﻮږ ﺗﺮ ﻮﻟﻮ ﭘﺨﻮاﻧﻰ او ﻟﻮﻣ ﻧﻰ ﺷﻌﺮ ﭼﯥ اوس ﻣﻮﻧ ﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮم دى هﻤﺎﻏﻪ د اﻣﻴﺮآﺮوړ ﻓﺨﺮي او‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺷﻌﺮدى‪ ،‬ﻣ ﺮﻣﻮﻧ داﻧﻪ ﺷﻮ وﻳﻼى ﭼﯥ ﭘﺨﻮا ﺗﺮدﻏﻪ ﺷﻌﺮﻩ ﺑﻪ د ﭘ ﺘﻮ ﺑﻞ آﻮم ﻋﺸﻘﻲ ﻏﺰل ﻳﺎ‬
‫آﻮم ﺑﻞ راز ﺷﻌﺮ ﺑﻴﺨﻲ ﻧﻪ وي او ﻟﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﺷﻌﺮﻩ ﺑﻪ دا ﻧﻮرې دورې ﺷﺮوع ﺷﻮې وي‪ ،‬آﻪ ﭘﻠ ﻨﻪ وﺷﻲ‬
‫)‪(١‬‬
‫ﺎﻳﻲ ﭼﯥ ﻣﻮﻧ ﺑﻪ ﺗﺮدﻏﻪ ﺷﻌﺮﻩ دﻣﺨﻪ هﻢ ډﻳﺮ ﺑﻞ راز اﺷﻌﺎر ﭘﻴﺪاآ ى ﺷﻮ‪.‬‬
‫د ادﺑﻰ دورو ﭘﻪ ﺑﺎب د ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﭘﻮهﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻮ وروﺳﺘﻪ د ﭘ ﺘﻮ دادﺑﻲ دورو د وﻳﺶ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫آﯥ د اآﺎدﻣﻴﺴﻦ آﺎﻧﺪﻳﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﻧﻮر ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻲ هﻢ ﻳﻮﻩ ﻃﺮﺣﻪ وړاﻧﺪي آ ې دﻩ او هﻐﻪ داﭼﯥ‪)) :‬دﭘ ﺘﻮ‬
‫ادﺑﻴﺎت(( ﺗﺮﻋﻨﻮان ﻻﻧﺪې ددﻩ ﻳﻮﻩ ﻣﻔﺼﻠﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ د ))اﻣﻴﺮآﺮوړ ﻳﺎد(( ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﯥ ﺧﭙﺮﻩ ﺷﻮې دﻩ‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫دﻏﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ آﯥ ﻣﺤﻤﺪ اﻧﻮري ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻲ د )) ادﺑﻰ دورې(( د اﺻﻄﻼح ﭘﺮ ﺎى د )) ادﺑﻰ دوران((‬
‫اﺻﻄﻼح ﻏﻮرﻩ ﻲ او داﺳﯥ اﺳﺘﺪﻻل آﻮي ﭼﯥ ))ﻧﻦ ورځ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻮهﺎﻧﻮ د دورې او دوران ﺗﺮﻣﻨ‬
‫ﺗﻮﭘﻴﺮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﻮﻣﻲ ﺗﻮ ﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ آ ى دى‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول دوى دورﻩ هﻐﻪ ﺑﻮﻟﻲ ﭼﯥ د ﻳﻮې ﭘﺮوﺳﻲ د‬
‫ﭘﻴﺪاﻳ ﺖ‪ ،‬اﻧﻜﺸﺎف او‪ . ١‬زوال درې واړﻩ ﻣﺮﺣﻠﯥ ﭘﻪ هﻐﯥ آﯥ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻴﺪﻟﯥ دې اوﻟﻪ ﺑﻠﯥ وروﺳﺘﻨ‬
‫ﻧﻮې دورې ﺨﻪ ﻳﯥ ﻮل ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﻮﭘﻴﺮ وﻟﺮي‪ ،‬ﺧﻮ دوران داﺳﯥ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻪ واﻳﯥ ﭼﯥ د هﻐﻪ ﭘﻪ ﺗﺮڅ‬
‫آﯥ ﻻ د ﻳﻮې او ﺑﻠﯥ دورې ﺗﺮﻣﻨ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻴﻠﻮاﻟﻰ ﻧﻪ وې راﻏﻠﻰ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﻪ هﻐﻪ آﯥ ﻳﻮا ﯥ د ﻧﻮې دورې‬
‫ﻣﻨ ﭙﺎﻧ ﻪ او ﻣﺘﺤﻮﻳﺎت ﺗﺒﺎرز آﻮي او اﻧﻜﺸﺎف ﻳﯥ د زړې ﻣﺮﺣﻠﯥ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻧﻔﻲ آﻮي )‪ ۵٠٠‬ﻣﺦ(‪.‬‬

‫‪ _ ١‬ﻞ ﭘﺎﭼﺎﻩ اﻟﻔﺖ ﭘ ﺘﻮ ﺳﻨﺪرې‪ ١٣٢۵ ،‬آﺎل‪ ۵ ،‬ﻣﺦ‬

‫‪8‬‬
 ‫د اروا ﺎد ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻲ ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﻧﻮ د ﭘﺎرﻩ ﭘﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺗﻮ ﻪ درې دوراﻧﻪ ﺎآﻞ آﻴﺪاى ﺷﻲ‪:‬‬
‫‪ (١‬د ﺷﻔﺎهﻲ ادﺑﻴﺎﺗﻮ دوران‬
‫‪ (٢‬د ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﺎن ﺧ ﻚ د ﮐﺘﺒﻲ ﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﺮي ادﺑﻴﺎﺗﻮ دوران‬
‫‪ (٣‬د ﻣﻌﺎﺻﺮو آﺘﺒﻲ او ﺗﺤﺮﻳﺮي ادﺑﻴﺎﺗﻮ دوران‬
‫ﺎﻏﻠﻲ ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻲ ﻟﻪ ﻧﻴﻮآﻲ ﺨﻪ د ﺧﭙﻞ ﺎن د ﺑﭻ آﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ د دوران اﺻﻄﻼح وﺿﻊ آ ې دﻩ‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫دې ﻣﻌﻨﺎ‪ :‬آﻪ ﭼﯧﺮي ﻮك وواﻳﻲ ﭼﯥ ﺷﻔﺎهﻲ ادﺑﻴﺎت ﺧﻮ اوس هﻢ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﺎﻏﻠﻰ ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻰ ﺑﻪ ورﺗﻪ‬
‫واﻳﻲ‪)) :‬هﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ دوران ﻳﯥ ﺗﯧﺮدى او اوس د ﻣﻌﺎﺻﺮو آﺘﺒﻲ ادﺑﻴﺎﺗﻮ دوران دى‪(.‬‬
‫دﻟﺘﻪ ﻳﻮﻩ ﺑﻠﻪ ﭘﻮ ﺘﻨﻪ راﭘﻴﺪآﻴ ي او هﻐﻪ داﭼﯥ‪ :‬ﺁﻳﺎ د اﺳﻌﺪ ﺳﻮري او ﻜﺎرﻧﺪوﯼ ﻗﺼﯧﺪې‪ ،‬د ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ‬
‫ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺷﻌﺮ‪ ،‬د اآﺒﺮ زﻣﻴﻨﺪاوري ﻏﺰل او د زرﻏﻮن ﺧﺎن ﺳﺎﻗﻲ ﻧﺎﻣﻪ هﻢ ﭘﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آﯥ را ﻲ او آﻪ‬
‫ﻧﻪ؟ ددې ﺧﺒﺮې ﻮاب دﻩ ورآ ى دى‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ را اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻮي دي‪،‬‬
‫ﻟﻮﻣ ى ﺑﺎﻳﺪ د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﺷﺘﻪ واﻟﻰ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻲ او وروﺳﺘﻪ ﻳﻲ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﭘﻪ ﺗﺼﻨﻴﻒ آﯥ راﺷﻲ‪.‬‬
‫ﺎﻏﻠﻲ ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻲ ﺧﭙﻠﯥ ﺧﺒﺮې د اآﺎدﻣﻴﺰم ﭘﻪ روﺣﻴﻪ ﭘﻴﻞ آ ي دي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ ﭼﯥ د ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻪ وړاﻧﺪﯦﯥ‬
‫ددﻏﻪ ﻳﺎ هﻐﻪ ﺧﻴﺎل او ﭘﺮوا ﻧﻪ دﻩ ﺳﺎﺗﻠﯥ‪ ،‬ددﻩ دﻏﻪ اآﺎدﻣﻴﻚ ﺟﺮاْت د ﻗﺪر وړدى‪ ،‬ﺧﻮ آﻠﻪ ﭼﯥ د اﺳﺘﺪﻻل‬
‫د ﭘﺎرﻩ اړﺗﻴﺎ ﭘﻴﺪاآﻴ ي او د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ د ﻣﺘﻨﻲ آﺮﻩ آﺘﻨﯥ )‪ (Tetual Criticism‬د ﭘﺮﻧﺴﻴﭙﻮﻧﻮ د‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻘﻮﻟﻮ ﻣﻮﻗﻊ رارﺳﻴ ي‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د اآﺎدﻣﻴﺰم ﻟﻤﻦ ﺧﻮﺷﯥ آﻮي او د دﻻﻳﻠﻮ ﻟﻪ راوړﻟﻮ ﺨﻪ ډډﻩ آﻮي او‬
‫ﺧﭙﻞ ﺎﻧﺘﻪ ﭘﻪ دې اﻟﻔﺎﻇﻮ ﺑﺮاْت ورآﻮي‪)) :‬اوس ﭼﯥ زﻩ ددې آﺘﺎب د ﺗﻘﺪس ﺧﺒﺮې ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﭘ ﺘﻨﻮ ﺨﻪ‬
‫اورم‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧﻘﺪ ﺟﻨﺠﺎل ﻳﻲ هﻢ راﺗﻠﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﭘﺮﻳ دم او هﺮ وﺧﺖ ﭼﯥ دوى ﺑﻰ ﻟﻪ هﻴﺠﺎﻧﻪ ﺨﻪ وروﺳﺘﻨ‬
‫ﭘﺮﻳﻜ ې ﺗﻪ ورﺳﻴﺪل‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د اﺛﺒﺎت ﭘﻪ ﺻﻮرت آﯥ ﻳﻲ آﻮﻻى ﺷﻮ ﭼﯥ ﺗﺮﺧﻮﺷﺎل دﻣﺨﻪ د ﭘ ﺘﻮ د آﺘﺒﻰ‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻮ دوران ﺗﺪوﻳﻦ آ و‪(١) ((.‬‬
‫آﻪ د ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻰ ﺧﺒﺮې راﻟﻨ ې آ و‪ ،‬ﻧﻮ دى واﻳﻲ‪)) :‬د ادﺑﻲ دوراﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺼﻨﻴﻒ او ډﻟﺒﻨﺪۍ آﯥ زﻩ د ﭘ ﯥ‬
‫ﺧﺰاﻧﯥ ﺷﺎﻋﺮان ﻧﻪ راوړم‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ زﻩ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ د ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﻚ اﺛﺮﻧﻪ ﺑﻮﻟﻢ او ﺷﻚ ﭘﻜﯥ ﻟﺮم او آﻪ‬
‫ﻮك ﻳﯥ ﻟﻪ ﻣﺎﻧﻪ دﻻﻳﻞ ﻏﻮاړي‪ ،‬ﻧﻮ دﻻﻳﻞ ﻳﯥ راﺗﻠﻮﻧﻜﻮ ﺗﻪ ﭘﺮﻳ دم‪((.‬‬
‫د ﻳﺎدوﻟﻮ وړﻩ دﻩ ﭼﯥ د ﺎﻏﻠﻲ ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻲ ﺧﺒﺮې داوﺑﺠﻜﺘﻴﻮﺗﻲ او ﺑﻰ ﻃﺮﻓ ﭘﻪ روﺣﻴﻪ ﺑﻨﺎ دي او ﺳ ى‬
‫داﺳﯥ ﻮﻣﺎن آﻮي ﭼﯥ ﻟﻴﻜﻮال آﻮﻣﻪ ﻧﻮې ﺧﺒﺮﻩ ﻟﺮي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐﯥ هﻴ ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د ارﻳﺎﻧﺘﻴﺎ ﺧﺒﺮﻩ‬
‫ﺧﻮ دادﻩ ﭼﯥ ﺷﻚ دى آﻮي او دﻻﻳﻞ ﻧﻮرو ﺗﻪ ورﭘﺮﻳ دي‪ ،‬ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ اآﺎدﻣﻴﻜﻮ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ ﺨﻪ دا ﺗﻤﻪ‬
‫ﻟﺮي ﭼﯥ د هﻐﻮى ﺷﻚ او ﺷﺒﻬﻪ د ﻗﻮي اﺳﺘﺪﻻل ﭘﺸﺘﻴﻮاﻧﻪ وﻟﺮي‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﭼﯥ د ﺗﻘﺪس ﻣﺴﺎْﻟﻪ هﻢ‬
‫ﻃﺮﺣﻪ وي‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ د ﻣﻘﺪﺳﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ آﯥ ﺷﻚ او اﻧﻜﺎر آﻮل ﻳﻮﻩ ﻣﻌﻨﺎ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻴﻨﻮ ﭘﻮهﺎﻧﻮ ادﺑﻲ دورې د ژاﻧﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ ﭘﻪ اوو دورو وﻳﺸﻠﻲ دي‪:‬‬
‫ﻟﻮﻣ ۍ دورﻩ‪ ،‬ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ ﺳﻨﺪرې‪ :‬داﺳﻨﺪرې د ﺧﭙﻠﻮ ﺷﻜﻠﻲ او ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺎﻧ ﺗﻴﺎوو او ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻮ‬
‫ﻟﻪ ﻧﻈﺮﻩ د ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺁرﻳﺎﻳﻲ ﺳﻨﺪرو ﺳﺮﻩ ډﻳﺮ ورﺗﻪ واﻟﻰ ﻟﺮي او آﻴﺪاى ﺷﻲ ﭼﯥ د هﻤﺎﻏﻪ ﺳﻨﺪرو اداﻣﻪ‬
‫ﻳﯥ وﺑﻮﻟﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻮﻳﺪﻳ آﯥ داډول ﺳﻨﺪرې د ﭘﺎﺳﺘﻮرال ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ هﻢ ﻳﺎدوي‪ ،‬ﭘﺎﺳﺘﻮرال ﺷﻌﺮ ﻳﻌﻨﻲ د‬
‫ﺷﭙﻨﻮﺳﻨﺪرې آﻪ ﻪ هﻢ ﺟﺎﻣﻊ ﻧﻮم ﻧﻪ دى‪ ،‬ﻟﻜﻪ ﭼﯥ ددﻏﯥ دورې د ﺳﻨﺪرو ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ آﯥ رﻳﺸﻲ ﺎﻧﻮ‬
‫هﻢ وﻧ ﻩ درﻟﻮدﻩ‪ ،‬ﺧﻮ د ﻮﻟﻨﻴﺰې ﺳﺎﻳﻜﺎﻟﻮژۍ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ ﭘﻜﯥ د ﺷﭙﻨﻲ او آﻠﻴﻮاﻟﻲ ژوﻧﺪ اﻧﻌﻜﺎس ﻟﻴﺪل آﻴ ي‬
‫او ﭘﺎﺳﺘﻮرال ﺷﻌﺮ د ﺳﻨﺪرو ډﻳﺮ ﻟﺮﻏﻮﻧﻰ ژاﻧﺮ ﻞ آﻴ ي‪ ،‬دا ژاﻧﺮ د اﻓﻜﺎرو ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﺎدﻩ دى‪ ،‬ﭘﻴﭽﻠﻲ‬
‫هﻨﺮي ﺗﺨﻴﻼت ﭘﻜﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪل آﻴ ي‪ ،‬د ﺧﭙﻠﻰ ﻗﺒﻴﻠﯥ او آﻬﻮل ﺳﺮﻩ ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺟﺬﺑﺎت او د ﻃﺒﻌﻴﺖ ﻜﻼ‬
‫او ﭘﺮﺗﻢ او د ﻣﻘﺪﺳﺎﺗﻮ درﻧﺎوﯼ ﭘﻜﯥ اﻧ ﺎزﻩ آﻴ ي‪ ،‬د ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺳﻨﺪرو ژﺑﻪ ﺗﺮ زﻳﺎﺗﯥ اﻧﺪازې ﺳﻮﭼﻪ او د‬
‫ﺷﻌﺮ وزﻧﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻟﻪ وزم ﻳﻌﻨﻲ ﺁهﻨ ﺳﺮﻩ ﻋﻴﺎر ﺷﻮي دي‪ .‬د اﻣﻴﺮآﺮوړ وﻳﺎړﻧﻪ‪ ،‬د ﺑﯧ ﻨﻲ ﻣﻨﺎﺟﺎت‪،‬‬
‫داﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺳ ﺑﻦ ﻏﻠﺒﻠﯥ‪ ،‬د ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﻚ ﺟﻨ ﻲ ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،‬د ﺷﻴﺦ ﺗﻴﻤﻦ د ﻣﻴﻨﯥ زﻣﺰﻣﯥ او داﺳﯥ ﻧﻮر د‬
‫ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺳﻨﺪرو ﺑﯧﻠ ﯥ دي‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ هﯧﺮﻩ ﻧﻪ آ و ﭼﯥ ادﺑﻲ دورې د ﭘﺎﭼﺎ هﺎﻧﻮ د دورو ﭘﻪ ﺷﺎن ﻧﻪ دي‪ ،‬ﭼﯥ ﻳﻮﻩ ﺧﺘﻤﻪ ﺷﻲ او ﺑﻠﻪ ﭘﻴﻞ‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ ډﻳﺮ ﻠﻪ ﻳﻮﻩ دورﻩ ﭘﺎى ﺗﻪ ﻧﻪ وي رﺳﻴﺪﻟﯥ‪ ،‬ﭼﯥ ﺑﻠﻪ دورﻩ ﭘﻴﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫دوﻳﻤﻪ دورﻩ‪ ،‬د ﺑﻮﻟﻠﯥ )ﻗﺼﻴﺪې( د ژاﻧﺮ ﺳﺮﻩ اړﻩ ﻟﺮي‪ ،‬د ﻴﻨﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﭘﻪ ﭘﻨ ﻤﻪ‬
‫هﺠﺮى ﭘﻴ ۍ آﯥ ﻟﻪ درﺑﺎري ژوﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﻴﻠﻴ ي‪ ،‬او دا هﻢ اﺣﺘﻤﺎل ﻟﺮي ﭼﯥ ﻗﺼﻴﺪﻩ د ﻋﺮﺑﻲ او ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺨﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﺷﻮي وي‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د اﻳﺮان ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﭘﻮﻟﻪ آﯥ واﻗﻊ دى او ﻟﻪ‬
‫ﺑﻠﯥ ﺧﻮا د ﻋﺮﺑﻲ ژﺑﯥ ﺗﺴﻠﻂ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آﯥ آﻴﺪاى ﺷﻲ ﭼﯥ ﻟﻪ د‪١‬ﻏﻮ ژﺑﻮ ﺨﻪ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﺗﻪ راﻧﻨﻮﺗﯥ‬
‫وي‪ .‬ﺳﺮﻩ ﻟﻪ دې ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮﭘﻪ ﻗﺼﻴﺪﻩ آﯥ د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻣﻠﻲ ﻣﻤﻴﺰات ﺮ ﻨﺪﻳ ي‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﻴﺎهﻢ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﻧﻪ‬
‫ﻳﻮازې د ﻗﺎﻟﺐ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ‪ ،‬ﺑﻠﻜﯥ د ﺗﺨﻴﻞ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ هﻢ د ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺳﻨﺪرو ﺳﺮﻩ ﺗﻮﭘﻴﺮﻟﺮي‪.‬‬
‫درﻳﻤﻪ دورﻩ‪ ،‬د اﺗﻤﯥ ﭘﻴ ۍ ﭘﻪ دروان آﯥ د اآﺒﺮزﻣﻴﻨﺪاوري ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﺳﺮﻩ د ﻏﺰل ژاﻧﺮ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ آﯥ‬
‫رواج ﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬د ﻋﻠﻲ ﺳﺮور ﻟﻮدي‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺸﻮا ﻲ او ﻧﻮرو ﻏﺰﻟﻮﻧﻪ د ﭘ ﺘﻮ ﭘﻪ ﭘﻴﻼﻣﻪ آﯥ را ﻲ‪،‬‬
‫ﻟﻪ دې وروﺳﺘﻪ ﻏﺰل ﺗﺮﻧﻨﻪ ﭘﻮرې د ﺷﻌﺮ ﺗﺮ ﻮﻟﻮ ﻣﻬﻢ ژاﻧﺮ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮﯼ دى‪ ،‬د ﻏﺰل ﻣﻬﻤﻪ ﺎﻧ ﻧﻪ‬
‫دادﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ هﻐﻪ آﯥ ﻋﻮاﻃﻒ ﭘﻪ اﺳﺘﻴﺘﻴﻜﻲ ډول ﺮ ﻨﺪﻳ ي او د ﺗﺨﻴﻞ د ﭘﺎرﻩ ډﻳﺮ ﻪ او ﭘﻪ زړﻩ ﭘﻮرې‬
‫ﻣﻴ ﻳﻢ دى‪.‬‬
‫ﻠﻮرﻣﻪ دورﻩ‪ ،‬هﻤﺪارﻧ ﻪ ﭘﻪ اﺗﻤﻪ هﺠﺮي ﭘﻴ ۍ آﯥ دداﺳﺘﺎﻧﻲ او دﻳﺪاآﺘﻴﻜﻲ هﺪﻓﻮﻧﻮ دﭘﺎرﻩ د ﻣﺜﻨﻮى ژاﻧﺮ‬
‫راﻣﻨ ﺗﻪ ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻨ ﻤﻪ دورﻩ‪ ،‬ورﭘﺴﻲ ﭘﻪ ﻧﻬﻤﻪ هﺠﺮي ﭘﻴ ۍ آﯥ درﺑﺎﻋﻲ ﻟﻮﻣ ﻧ ﺑﯧﻠ ﯥ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ را ﻲ‪.‬‬
‫ﺷﭙ ﻣﻪ دورﻩ‪ ،‬د رو ﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﭘﻪ دورﻩ آﯥ ﻣﺨﻤﺲ‪ ،‬ﻣﺴﺪس او ﻧﻮر ﺷﻌﺮي ډوﻟﻮﻧﻪ راﻣﻴﻨ ﺗﻪ ﺷﻮل او د‬
‫ﺧﻮﺷﺨﺎل ﺧ ﻚ ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو آﻲ د آﻼﺳﻴﻚ ﺷﻌﺮ ﻮل ژاﻧﺮوﻧﻪ ﺑﺸﭙ ل ﺷﻮل‪.‬‬
‫اووﻣﻪ دورﻩ‪ ،‬ﭘﻪ ﺷﻠﻤﻪ ﻣﻴﻼدى ﭘﻴ ۍ آﯥ ﭘﻪ ادﺑﻴﺎﺗﻮ آﯥ ﺁزاد ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺳﭙﻴﻦ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻧﺎول‪ ،‬ﻟﻨ ې آﻴﺴﯥ او‬
‫ﻧﻮر ژاﻧﺮوﻧﻪ راﻣﻨ ﺗﻪ ﺷﻮل‪ ،‬ﺧﻮ داهﻢ ﺑﺎﻳﺪ هﯧﺮﻩ ﻧﻪ آ و ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ دورﻩ ﺑﻨﺪۍ آﯥ ﻴﻨﯥ‬
‫ﻧﻴﻤ ﺗﻴﺎوې هﻢ ﺷﺘﻪ او هﻐﻪ دا ﭼﯥ د ﻴﻨﻮ ﺷﻮاهﺪو ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻏﺰل ﻟﻪ اﺗﻤﻲ ﭘﻴ ۍ ﺨﻪ د ﻮارﻟﺴﻤﻲ‬
‫ﭘﻴ ۍ ﺗﺮﻧﻴﻤﺎﻳﻲ وروﺳﺘﻪ د ﻣﺤﺘﻮا او ﺷﻜﻞ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ زﻳﺎت ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮﻧ ﻨ ﻪ آﻮﻻى ﺷﻮ‬
‫ﭼﯥ د ﭘﻴ ﻳﻮ ﭘﻪ اوږدو آﯥ د ﻏﺰل اﻧﻜﺸﺎف او ﺗﺤﻮل ﭘﻪ ﻳﻮې ﻣﺸﺨﺼﯥ ادﺑﯥ دورې ﺳﺮﻩ وﺗ و‪،‬‬
‫هﻤﺪارﻧ ﻪ ﻴﻨﻲ ژاﻧﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻳﻮﻩ وﺧﺖ آﯥ ﻣﻨ ﺗﻪ راﻏﻠﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ داهﻢ ﻟﻪ اﻣﻜﺎﻧﻪ ﻟﺮې دﻩ ﭼﯥ ﻮ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ژاﻧﺮوﻧﻪ ﻟﻜﻪ ﻏﺰل‪ ،‬ﻣﺜﻨﻮي‪ ،‬ﻧﺎول‪ ،‬ﻟﻨ ې آﻴﺴﯥ او ﻃﻨﺰ ﭼﯥ ﺗﻘﺮﻳﺒًٌﺎ د ﻳﻮﻩ وﺧﺖ زﻳ ﻧﺪﻩ دﻩ ﭘﻪ‬
‫ﻳﻮې ادﺑﻲ دورې آﯥ وﺷﻤﻴﺮو او ﻳﺎ دا دورﻩ د ﻮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ژاﻧﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻩ آ و‪.‬‬

‫‪ _١‬ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﻧﻮر ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻰ‪ ۵٠١ ،‬ﻣﺦ‬

‫‪10‬‬
 ‫د ﭘ ﺘﻮ ادب‬
‫ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ )ﭘﺨﻮاﻧ ( دورﻩ‬
‫ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ هﻐﯥ آﯥ ﻗﺒﻴﻠﻮي ﻧﻈﺎم ﻣﺴﻠﻂ ﻜﺎري ﺗﺮ ﺷﭙﺎړﺳﻤﯥ ﻣﻴﻼدي ﭘﻴ ۍ ﭘﻮرې‬
‫دوام آﻮي‪ ،‬د ﺗﺤﺮﻳﺮي اﺳﻨﺎدو ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﭘﻪ ادﺑﻰ ﺗﺎرﻳﺦ آﯥ دﻏﻪ دورﻩ ﻟﻪ اﻣﻴﺮآﺮوړ ﺨﻪ ﭘﻴﻞ آﻴ ى او د‬
‫ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ رو ﺎن ﺗﺮ ﻇﻬﻮر او ﭘﺎ ﻮن ﭘﻮرې رﺳﻴ ي‪ .‬ﭘﻪ ﺷﭙﺎړﺳﻤﻪ ﻣﻴﻼدي ﭘﻴ ۍ آﯥ د ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ‬
‫ﺧﺘﻴ ﻪ ﺑﺮﺧﻪ آﯥ د هﻨﺪ ﻣﻐﻠﻲ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﭘﻪ زﻣﺎﻧﻪ آﯥ ﻓﻴﻮډاﻟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﻴﻨ ﺗﻪ را ﻲ او ﭘﻪ‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻮ آﯥ هﻢ ﺑﺪﻟﻮن ﻟﻴﺪل آﻴ ي‪.‬‬
‫ﭘﺨﻮاﻧ دورﻩ د ﻮﻟﻨﻴﺰې ارواﭘﻮهﻨﯥ او ﻓﺮهﻨ ﻲ ﻋﻨﻌﻨﯥ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ د رﻳ ﻮﻳﺪا او د اوﺳﺘﺎ ﻟﻪ ﺳﻨﺪرو‬
‫او ﺎ ﻮﻧﻮ ﺳﺮﻩ ورﺗﻪ واﻟﻰ ﻟﺮي‪ .‬د ﻴﻨﻮ ادﺑﭙﻮهﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ د رﻳ ﻮﻳﺪ او اوﺳﺘﺎ د ﺳﻨﺪرو او ﺎ ﻮﻧﻮ او‬
‫د ﭘ ﺘﻮ د ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺳﻨﺪرو ﻣﻮﺿﻮع ﺎﻧﯥ‪ ،‬د ﻧﻤﺎﻧ ﻨﯥ ﺳﻨﺪرې‪ ،‬وﻳﺎړﻧﯥ )ﻗﻮﻣﻲ اﻓﺘﺨﺎرات(‪ ،‬وﻳﺮﻧﯥ‪،‬‬
‫ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺑﯧﻠﺘﻮن او اﺧﻼﻗﻲ ﻮوﻧﯥ دي ﭼﯥ ﭘﻪ هﻐﻮ آﯥ ﭘﻴﭽﻠﻲ ﺗﺨﻴﻼت او ﻟﻔﻈﻰ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭼﻨﺪاﻧﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪل‬
‫آﻴ ي‪ .‬دﻏﻮرﻳﺎﻧﻮ د واآﻤﻨ ﭘﻪ دورﻩ آﯥ دﻗﺼﻴﺪې ﺟﻮړوﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ﻧﻮى ﭘ او ﻞ آﻴ ي‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ دﻏﻮ‬
‫ﻗﺼﻴﺪو آﯥ د ﭘﺎﺳﺘﻮرال )د ﺷﭙﻨﻮ( ﺷﻌﺮ ﺳﺮﻩ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻨ ﺗﻪ راﻏﻠﯥ دﻩ‪.‬‬
‫آﻪ ﻪ هﻢ ﻗﺼﻴﺪې ﻟﻪ درﺑﺎري ادب ﺳﺮﻩ ﻧﮋدﻳﻮاﻟﻰ ﻟﺮي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ هﻐﻮ آﯥ د ﭘﺎﺳﺘﻮرال ﺳﻨﺪرو‬
‫روﺣﻴﻪ هﻢ ﺳﺎﺗﻞ ﺷﻮې دﻩ‪ ،‬د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻗﺒﻴﻠﻮي ﻣﺸﺮان او واآﻤﻨﺎن د ﻳﻮ واﻟﻲ او ﻗﺒﻴﻠﻮي ﻗﺪرت د ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ ﺳﺘﺎﻳﻞ ﺷﻮي دي‪ .‬آﻪ دﻏﻪ ﻗﺼﻴﺪې د هﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ ﻋﺮﺑﻲ او ﻓﺎرﺳﻲ ﻗﺼﻴﺪو ﺳﺮﻩ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫د هﻐﻮ ﺗﺮﻣﻴﻨ د ﻗﺎﻟﺐ او ﻣﺤﺘﻮا ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ ﺟﻮت ﺗﻮﭘﻴﺮوﻧﻪ ﻟﻴﺪل آﻴ ي‪ ،‬د ﭘ ﺘﻨﻮ واآﻤﻨﺎن د ﻗﻮﻣﻲ ﻳﻮواﻟﻰ د‬

‫‪11‬‬
‫ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ او ﺧﻮاﺧﻮږﻳﻮ دوﺳﺘﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ ﺳﺘﺎﻳﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ د ﺻﻠﯥ او اﻧﻌﺎم د اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ‬
‫ﺷﻌﺮ ﻧﻪ واﻳﻲ او ﻧﻪ ﭘﻪ ﺳﺘﺎﻳﻨﻪ آﯥ ﻟﻪ اﻏﺮاق ﻧﻪ آﺎر اﺧﻠﻲ‪ ،‬ﭘﻪ داﺳﯥ ﺣﺎل آﯥ ﭼﯥ د ﻓﺎرﺳﻲ ژﺑﯥ ﺷﻌﺮ د‬
‫ﻋﺮﺑﻲ ﺷﻌﺮ د وزن ﭘﻴﺮوي آﻮي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮ د ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺁرﻳﺎﻳﺎﻧﻮ د ﺳﻨﺪرو وزن ﺳﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺗﺮاوﺳﻪ‬
‫ﭘﻮرې ﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮ هﻤﺪﻏﻪ ﺎﻧ ﺗﻴﺎ ﺳﺎﺗﻠﯥ دﻩ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯥ د ﺷﻌﺮ وزن د ﭙﯥ‪ ،‬ﻓﺸﺎر‪ ،‬اآﺴﻨ او هﺠﺎوو‬
‫)ﺳﻴﻼﺑﻮﻧﻮ( د ﺷﻤﻴﺮ ﭘﻪ اﺳﺎس ﺎآﻞ آﻴ ي‪ ،‬ﻣﺨﻜﯥ هﻢ دې ﺧﺒﺮې ﺗﻪ اﺷﺎرﻩ وﺷﻮﻩ ﭼﯥ د ﻟﻴﻜﻠﻮ اﺳﻨﺎدو ﻟﻪ‬
‫ﻣﺨﯥ د ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻮﻣ ۍ ﻳﺎ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورﻩ د ادﺑﭙﻮهﺎﻧﻮﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﻟﻪ دوهﻢ هﺠﺮي ﻗﺮن ﺨﻪ ﭘﻴﻞ او د‬
‫ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ رو ﺎن ﺗﺮ ﻇﻬﻮرﻩ دوام آﻮي‪ ،‬او داهﻢ ﺑﺎﻳﺪ وواﻳﻮ ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺑﺤﺚ او ﻟﻴﻜﻨﻪ آﯥ د ﭘ ﺘﻮ‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ زړﻩ ﭘﻮرې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﺷﻮ‪ ،‬اوس ﻧﻮ آﻪ ﻮك وﻏﻮاړي ﭼﯥ د‬
‫ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ دﻧﻈﻢ او ﻧﺜﺮﺗﺎرﻳﺦ ﺑﯧﻞ ﺑﯧﻞ وﻟﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ددﻏﺴﯥ آﺎر د ﺗﺮﺳﺮﻩ آﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ ﻟﻴﻜﻮال دې ﺗﻪ اړ‬
‫آﻴ ي ﭼﯥ د ادب دا دواړﻩ ﺑﻨﺴ ﻴﺰې ﺑﺮﺧﯥ د ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ دورﻩ ﺑﻨﺪي آ ي او ﺑﻴﺎﻳﯥ د هﻤﺪې‬
‫دورﻩ ﺑﻨﺪۍ ﭘﻪ ﻗﺎﻟﺐ آﯥ ﺗﺮ ﻴ ﻧﯥ ﻻﻧﺪې وﻧﻴﺴﻲ‪.‬‬
‫د ﭘ ﺘﻮ د ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻮﻣ ۍ ﻳﺎ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورﻩ )‪ ١۵٠ -١٣٩‬هـ( ﭘﻮرې ﭼﯥ آﻮﻣﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫راﻧﻐﺎړي‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې ﻣﺮﺣﻠﻪ آﯥ ﭘ ﺘﻨﻮ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ اﺻﻠﻲ اﺳﺘﻮ ﻨ ﺎﻳﻮﻧﻮ )ﻏﻮر اوﺳﻠﻴﻤﺎن( ﻟﻪ ﻏﺮوﻧﻮ ﺨﻪ د‬
‫ﺮان هﻴﻮاد ﻧﻮرو ﺑﺮﺧﻮ او هﻨﺪ ﺧﻮاﺗﻪ آﻮﭼﻴﺪﻟﻲ دي‪ ،‬ﺑﻴﺎ د دوﻳﻤﯥ او درﻳﻤﯥ هﺠﺮي ﭘﻴ ۍ ﭘﻪ‬
‫ﺷﺎوﺧﻮاآﻰ د ﺳﻠﻴﻤﺎن او ﻏﻮر ﻟﻪ ﻏﺮوﻧﻮ د اﺑﺎﺳﻴﻦ ﻏﺮﺑﻲ ﻏﺎړو ﺗﻪ رﺳﯧﺪﻟﻲ او هﻠﺘﻪ ﻣﻴﺸﺖ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫هﻤﺪې ﺗﻮ ﻪ د ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮي )‪ ۴٢١ -٣٨٧‬هـ ق( او ﺳﻠﻄﺎن ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ﭘﻪ ﻟ ﻜﺮو آﯥ ﭘﻪ‬
‫آﺎﻓﻲ ﺷﻤﻴﺮ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ دهﻨﺪ زﻣﻜﻮ ﺗﻪ ور ﻜﺘﻪ ﺷﻮل‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻘﻄﻊ آﯥ زﻳﺎﺗﺮو ﭘ ﺘﻨﻲ ﻗﺒﻴﻠﻮ د ﺧﭙﻞ‬
‫ﻟﻴ د ﭘ اووﻧﻪ ﺑﺸﭙ آ ي دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻏﻮر آﯥ ﻣﻴﺸﺖ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻟﻜﻪ ﻏﻮري ﻗﺒﺎﻳﻞ او ﻴﻨﯥ ﻣﺘﻮزي ﻗﺒﺎﻳﻞ‬
‫زﻳﺎﺗﺮﻩ د ﭼﻨ ﻴﺰﺧﺎن )‪ (۶٢۴‬ﻟﻪ ﺣﻤﻠﻮ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ ﻏﻮرﻩ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻮرو ﺳﻴﻤﻮ ﺗﻪ ﺗﻠﻠﻲ دي ﭼﯥ د‬
‫ﺧ ﻲ او ﻏﻮري د ﻟﯧ د ددﻏﻪ ﺟﺮﻳﺎن او ﺑﻬﻴﺮ ﺑﻴﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﻮارﻳﺦ اﻓﺎﻏﻨﻪ او ﻧﻮرو ﺁﺛﺎرو آﯥ ﭘﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ‬
‫ﺳﺮﻩ راﻏﻠﻲ دي‪ ،‬ﭘﻪ دې دورﻩ آﯥ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ د ﻧﻴﻤﻪ ﻟﯧ د او ﻧﻴﻤﻪ ﻣﻴﺸﺘﻮاﻟﻲ ﭘﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ آﯥ واﻗﻊ وو‪ ،‬ﭼﯥ‬
‫ژوﻧﺪ ﻳﯥ زﻳﺎﺗﺮﻩ ﭘﻪ ﺑﺰ ﺮۍ‪ ،‬ﻣﺎﻟﺪراۍ او ﺳﻮدا ﺮۍ ﺗﻴﺮﻳﺪﻩ‪ ،‬ﭘﻪ دې وﺧﺖ آﯥ ﭘ ﺘﻮ ﺗﻪ درې ﻠﻪ د ﻣﺤﻠﻲ‬
‫ﻼ ﭘﻪ هﻨﺪ آﯥ د ﺳﻮرﻳﺎﻧﻮ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻰ وﻩ‬ ‫ﺣﻜﻤﺮواﻳ ‪ ،‬واآﺪارۍ او ﭘﺎﭼﺎه ﭼﺎﻧﺲ ﭘﻪ ﻻس ورﻏﻠﻰ دى‪ ،‬ﻣﺜ ً‬
‫ﭼﯥ اﺳﺎس ﻳﯥ ﺗﺮ اﺳﻼم د ﻣﺨﻪ اﻳ ﻮد ﺷﻮى وو‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﻠﺘﺎن آﯥ د ﻟﻮدﻳﺎﻧﻮ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ رواﻧﻪ وﻩ ﭼﯥ ﻟﻪ‬
‫ﻣﻠﺘﺎﻧﻪ ﺗﺮ ﻟﻐﻤﺎﻧﻪ ﭘﻮرې زﻣﻜﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻗﻠﻤﺮو آﯥ ﺷﺎﻣﻠﯥ وې‪ ،‬هﻤﺪارﻧ ﻪ د ﻧﻬﻤﯥ هﺠﺮي ﭘﻴ ۍ ﭘﻪ ﻣﻨ‬
‫آﯥ ﭘ ﺘﻨﻮ ﺧﭙﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻮړ آ او ﭘﻪ )‪ ٨٥٠‬هـ ق( ﮐﺎل د رﺑﻴﻊ اﻻول ﭘﻪ ‪١٧‬ﻣﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﺑﻬﻠﻮل ﻟﻮدي‬
‫ﭘﻪ هﻨﺪ آﯥ ﭘﺎﭼﺎ ﺷﻮ او د ﻟﻮدﻳﺎﻧﻮ د ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻨﺴ ﻳﯥ آﻴ ﻮد‪ ،‬آﻪ ددې دورې ﻓﺮهﻨ ﻲ وﺿﻌﻲ ﺗﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫واﭼﻮل ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻗﺒﺎﻳﻠﻮ د اﺳﻼم ﻟﻪ ﻣﻨﻠﻮ وروﺳﺘﻪ د ﻳﻮې دﻳﻨﯥ ژﺑﯥ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ د ﻋﺮﺑﻲ ژﺑﯥ ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻣﻨﻠﻰ وو‪ ،‬د درې ژﺑﯥ او ادب اﻏﻴﺰې د ﻣﺠﺎورت ﻟﻪ آﺒﻠﻪ ددوى ﭘﻪ ﻓﺮهﻨ ﺛﺎﺑﺘﯥ دي او هﻤﺪارﻧ ﻪ د‬
‫هﻨﺪ ﺳﺮﻩ ددوى د ﺗ او راﺗ ﭘﻪ ﭘﺮﺑﻨﺴ دهﻨﺪي ﻓﺮهﻨ ﻟﻪ اﻏﻴﺰو ﺨﻪ هﻢ اﻧﻜﺎر ﻧﺸﻲ آﻴﺪاى‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫ددې دورې ﭘ ﺘﻮ ﺁﺛﺎر ﭘﻪ دﻏﺴﯥ ﻮﻟﻴﻨﺰو‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي او ﻓﺮهﻨ ﻲ ﺷﺮاﻳﻄﻮ آﯥ راﭘﻴﺪا ﺷﻮي او ودﻩ ﻳﯥ‬
‫آ ې دﻩ‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ د راﻣﻨ ﺘﻪ آﻴﺪو ﻟﻮﻣ ﻧﻲ ﻣﺮآﺰوﻧﻪ‬
‫هﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﯥ ﻣﻮﻧ دﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻻس ﺗﻪ راﻏﻠﻲ ادﺑﻲ ﺁﺛﺎر او اﺳﻨﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻮو‪ ،‬ﻧﻮ داﺳﯥ‬
‫ﻜﺎري ﭼﯥ دا ﺁﺛﺎر ﭘﻪ داﺳﯥ ﺎﻳﻮ او ﺳﻴﻤﻮ آﯥ ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮي ﭼﯥ هﻠﺘﻪ د ﭘ ﺘﻨﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻪ او اﻗﺘﺪار‬
‫ﻣﻮﺟﻮد وو‪ ،‬او ﭘ ﺘﺎﻧﻪ هﻠﺘﻪ د ﻣﻠﻲ او ﻗﺒﻴﻠﻮي ﻧﻈﺎﻣﻮﻧﻮ درﻟﻮدوﻧﻜﻲ او د ﻣﻠﻲ هﻮﻳﺖ ﺧﺎوﻧﺪان وو‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫دﻏﺴﻲ ﻣﺮاآﺰو آﯥ ﭘﺨﻮاﻧﻲ او ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﻣﺮآﺰوﻧﻪ ﻟﻮﻣ ى د ﻏﻮر‪ ،‬ﮐﺴﻲ ﻏﺮ او ﻣﻠﺘﺎن ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دي‪.‬‬
‫اول‪ -‬ﻏﻮر‪ :‬ﻏﻮر د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻳﻮﻩ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﻴﻤﻪ دﻩ‪ ،‬ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻨﻮ د ﭘﺎﭼﺎهﻴﻮ ﻟ ۍ ﭘﻜﯥ ﺗﻴﺮې‬
‫ﺷﻮي دي او ددې ﺎى د ﭘﺎﭼﺎهﺎﻧﻮ د اﺳﻼم د ﻣﻘﺪس دﻳﻦ ﭘﻪ ﺧﭙﺮوﻟﻮ آﯥ ﺳﺘﺮ رول ﻟﻮﺑﻮﻟﻰ دى‪ ،‬ﭼﯥ د‬
‫ﭘ ﺘﻨﻮ ﭘﻪ اوﺳﻴﺪﻧ ﺎﻳﻮﻧﻮ آﯥ ﻳﻮﻩ هﻢ هﻤﺪﻏﻪ د ﻏﻮر ﺳﻴﻤﻪ دﻩ‪ ،‬ﭼﯥ د ﻏﻮر ﻟﻪ ﺳﻮرﻳﺎﻧﻮ ﭘﺮﺗﻪ دﭘ ﺘﻨﻮ ﻧﻮر‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ هﻢ ﭘﻪ دې ﺳﻴﻤﻪ آﯥ ﺗﻴﺮ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫د ﭘ ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻗﺒﺎﻳﻠﻮ آﯥ ﻟﻮﻳﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ د ﻏﻮرﻳﺎﻧﻮ او ﻏﻮرﻳﺨﻴﻠﻮ ﻗﺒﻴﻠﻪ دﻩ‪ ،‬ﭼﯥ د ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺁﺛﺎرو او ﻴﻨﻮ‬
‫آﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د رواﻳﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ د آﻨﺪﺑﻦ‪ ،‬ﺧﺮ ﺒﻮن ﺑﻦ ﺳ ﺑﻦ ﭘﻪ اوﻻد آﯥ د ﻏﻮري ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ د ﻳﻮﺗﻦ ﻧﻮم‬
‫راﻏﻠﻰ دى‪ ،‬د ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ د رواﻳﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ددې ﺳ ي اﺻﻠﻲ ﻧﻮم ﺷﻴﺦ اﺑﺮاهﻴﻢ وو‪ ،‬ﺧﻮ ﺮﻧ ﻪ‬
‫ﭼﯥ دى ﭘﻪ ﻏﻮر آﯥ زﻳ ﻳﺪﻟﻰ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ ﻳﯥ د ﻏﻮري ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدوي او اوﻻدﻩ ﻳﯥ ﺗﺮاوﺳﻪ د ﻏﻮري‬
‫او ﻳﺎ ﻏﻮرﻳﺨﻴﻞ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ ي او ﭘﻪ ﻏﻮري ﭘ ﺘﻨﻮ آﯥ ﻠﻮر ﻟﻮﻳﯥ ﻗﺒﻴﻠﯥ )دوﻟﺖ ﻳﺎر‪ ،‬ﺧﻠﻴﻞ‪ ،‬زﯦ اﻧﻲ او‬
‫ﻤﻜﻨﻲ( ﺷﺎﻣﻠﯥ دي‪.‬‬
‫د ﻏﻮر د اوﺳﻨﻲ ﻣﺮآﺰ ﭼﻐﭽﺮان ﺧﺘﻴ ﺗﻪ اوس هﻢ د دوﻟﺖ ﻳﺎر ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻮ ﻟﻮى آﻠﻰ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﯥ دﻏﻮري‬
‫ﭘ ﺘﻨﻮ ددوﻟﺖ ﻳﺎر ﻗﺒﻴﻠﻲ د ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺮﻩ اړﻳﻜﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د اروا ﺎد اﺳﺘﺎد اآﺎدﻣﻴﺴﻦ ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺸﻜﻮر رﺷﺎد د ﻟﻴﻜﻨﯥ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼﯥ دﻏﻪ ﻏﻮري ﭘ ﺘﺎﻧﻪ‬
‫د ﭼﻨ ﻴﺰﺧﺎن‬
‫)‪ ۶٢۴‬ل‪.‬س( ﻟﻪ ﺑﺮﻳﺪوﻧﻮ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ دﻏﻪ ﺎﻳﻪ آﻮﭼﻴﺪﻟﻲ او د ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺧﻮاﺗﻪ ﺗﻠﻠﻲ دي‪ ،‬هﻤﺪارﻧ ﻪ‬
‫ﻴﻨﯥ ﻧﻮر ﭘ ﺘﺎﻧﻪ هﻢ ﻟﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﺎﻳﻪ ﻧﻮرو ﺎﻳﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺗﻠﻠﻲ او ﺧﭙﺎرﻩ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻴﻨﯥ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻮهﺎن ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪﻩ دي ﭼﯥ د ﻏﻮر ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ ﺁرﻳﺎﻳﻲ ژﺑﯥ د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗﻴﺮﻳﺪو ﺳﺮﻩ ﺧﭙﻞ‬
‫ﺎى ﻴﻨﻮ ﻣﺤﻠﻲ ﻟﻬﺠﻮ او ﭘ ﺘﻮ ﺗﻪ ﭘﺮﯦ ﻮد‪ ،‬او ﻟﻪ ﻏﻮر ﺨﻪ ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﺳﻴﻤﻮﺗﻪ د ﭘ ﺘﻨﻮ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﺗﻮﻧﻮﻟﻪ اﻣﻠﻪ دا ژﺑﻪ هﻠﺘﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﺷﻮﻩ‪ .‬د ﻏﻮر ﻟﻪ ﭘﺎﭼﺎهﻲ آﻮرﻧﻴﻮ ﺨﻪ ﻳﻮﻩ هﻢ د ﺳﻮرﻳﺎﻧﻮ آﻮرﻧ‬
‫دﻩ‪ ،‬ﭘﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﻧﺎﺻﺮي آﯥ د ﻗﺎﺿﻲ ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﺮاج د ﻟﻴﻜﻨﯥ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ د ﺿﺤﺎك )ﭘ ﺘﻮ‪ ،‬ﺳﻬﺎك( ﭘﻪ اوﻻدﻩ‬
‫آﯥ دوﻩ وروﻧﻪ ﭼﯥ ﻳﻮ )ﺳﻮر( او ﺑﻞ )ﺳﺎم( ﻧﻮﻣﯧﺪل ﻣﻮﺟﻮد وو‪ ،‬ﺳﻮر ﻳﯥ ﻣﺸﺮ ورور او ﭘﺎﭼﺎ وو‪ ،‬او‬
‫ﺳﺎم ﻳﯥ د ﻟ ﻜﺮو ﻣﺸﺮ وو‪ ،‬او ﻟﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺼﺮ ﺨﻪ دﻣﺨﻪ دوى ﭘﻪ ﻏﻮر آﯥ ﭘﺎﭼﺎهﻲ درﻟﻮدﻩ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻮﻧﻮ آﯥ د ﺳﻮرﻳﺎﻧﻮ آﻮرﻧ د ﺷﻨﺴﺒﻴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي ﭼﯥ ددوى ﻧﻴﻜﻪ ﺷﻨﺴﺐ )ﺷﻴﻦ‬
‫اﺳﭗ( ﻧﻮﻣﯧﺪﻩ ﭼﯥ د ﭘﻼر ﻧﻮم ﻳﯥ )ﺧﺮﻧﻚ( وو‪ ،‬ﺷﻨﺴﺐ د ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻰ)رض( ﭘﻪ وﺧﺖ آﯥ دﻏﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﭘﺎﭼﺎ ﻣﻨﻞ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫د ﺷﻨﺴﺐ زوى اﻣﻴﺮﭘﻮﻻد وو‪ ،‬ﭼﯥ دﺧﭙﻠﻮﭘﻠﺮوﻧﻮ ﻧﻮم ﻳﯥ ﻟﻪ ﺳﺮﻩ را ژوﻧﺪى آ ‪ ،‬هﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﯥ اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﻣﺮوزي د ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ اﻣﻴﺮان ﻟﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﺨﻪ وﺷ ل او د ﺑﻨﯥ ﻋﺒﺎس ﭘﻪ ﭘﻠﻮۍ ودرﯦﺪ‪ ،‬ﻧﻮ اﻣﻴﺮ ﭘﻮﻻد د‬

‫‪13‬‬
‫ﺖ ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ ﻳﯥ ډﯦﺮې‬ ‫ﻏﻮر ﻟ ﻜﺮې د اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ ﭘﻪ ﻣﺪد وآﻮﭼﻮﻟﯥ او د اهﻞ ﻋﺒﺎس د ﭘﺎﭼﺎه د ﻴﻨ‬
‫ه ﯥ وآ ې‪.‬‬
‫د اﻣﻴﺮﭘﻮﻻد د ﭘﺎﭼﺎه ﻣﺮآﺰ د ﻏﻮر ﭘﻪ ﻣﻨﺪﻳﺶ آﯥ وو‪ ،‬آﻠﻪ ﭼﯥ دى وﻓﺎت ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﺎﭼﺎهﻲ ﻳﯥ زاﻣﻨﻮ ﺗﻪ‬
‫ورﺳﯧﺪﻩ‪ .‬ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ د ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻨﺒﻊ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ دﻩ‪ ،‬ﻜﻪ ﭘﻪ دې آﯥ د ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﻣﻌﺘﺒﺮو‬
‫آﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻟﻜﻪ د ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﻣ ﻲ زي )ﻟﺮﻏﻮﻧﻰ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ( او د ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﻟﺒﺴﺘﻲ )ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري( ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬
‫راﻏﻠﻲ دي او ﭘﻪ دې آﯥ د اﻣﻴﺮﭘﻮﻻد ﺳﻮري زوي‪ ،‬اﻣﻴﺮآﺮوړ وو‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ )‪ ١٣٩‬هـ ق( ﭘﻪ ﻣﻨﺪﻳﺶ‬
‫آﯥ ﭘﺎﭼﺎ ﺷﻮ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺮآﺮوړ د ﻏﻮر آﻼوې )ﺑﺎﻟﺸﺘﺎن‪ ،‬ﺧﻴﺴﺎر‪ ،‬ﺗﻤﺮان‪ ،‬ﺑﺮآﻮﺷﻚ( او ﻧﻮرې وﻧﻴﻮﻟﯥ‪ ،‬ددﻩ ﭘﺎﭼﺎهﻲ دوﻩ‬
‫ﻣﺮآﺰوﻧﻪ درﻟﻮدل ﭼﯥ ﻳﻮﻳﯥ ﻣﻨﺪﻳﺶ او ﺑﻞ ﻳﯥ زﻣﻴﻨﺪاور وو‪ ،‬دى ډﯦﺮ ﻏ ﺘﻠﻰ ﭘﻬﻠﻮان وو‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﻳﻮازې‬
‫ﺎن ﺑﻪ دﺳﻠﻮ آﺴﻮ ﺳﺮﻩ ﺟﻨ ﯧﺪﻩ او دﻩ هﻢ د ﻋﺒﺎﺳﻲ دﻋﻮت ﭘﺮﺑﻨﺴ ﭘﻪ ﺟﻨ ﻮﻧﻮ آﯥ ون درﻟﻮد او‬
‫ډﯦﺮې ﺑﺮﻳﺎوې ﻳﯥ ﺗﺮﻻﺳﻪ آ ې‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻪ او ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻰ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ )‪ ١۵۴‬هـ ق( آﺎل د ﭘﻮﺷﻨﺞ ﭘﻪ‬
‫ﺟ و آﯥ ﻣ ﺷﻮ او ﭘﺮ ﺎى ﻳﯥ زوى اﻣﻴﺮﻧﺎﺻﺮ ﭘﺎﭼﺎ ﺷﻮ‪.‬‬
‫د ﺷﻌﺮﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دادﻩ‪:‬‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗـﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫زﻩ ﻳﻢ زﻣﺮى ﭘﺮدې ﻧ ۍ‬
‫ﭘﻪ هﻨـﺪو ﺳﻨـﺪو ﭘﺮﺗﺨﺎر او ﭘﺮآﺎﺑﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗـﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫ﺑﻞ ﭘﻪ زاﺑﻞ ﻧﺴﺘﻪ‬
‫٭٭٭٭‬
‫ﻏﺸﻲ د ﻣﻦ ﻣﯥ ﻲ ﺑﺮﯦ ﻨﺎ ﭘﺮﻣﻴﺮ ﻤﻨﻮ ﺑـﺎﻧﺪې‬
‫ﭘﻪ ژوﺑﻠﻪ ﻳﻮﻧﻢ ﻳﺮﻏﺎﻟﻢ ﭘﺮﺗـ ﺘﯧﺪوﻧﻮ ﺑـﺎﻧﺪې‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗــﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫ﭘﺮ ﻣﺎﺗﯧﺪوﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫زﻣﺎدﺑﺮﻳﻮ ﭘﺮﺧﻮل ﺗﺎوﻳ ي هﺴﻚ ﭘﻪ ﻧﻤﻨ اوﭘﻪ وﻳﺎړ‬
‫د ﺁس دﺳﻮوﻣﯥ ﻣ ﻜﻪ رﻳ دي ﻏﺮوﻧﻪ آﺎﻧﺪى ﻟﺘﺎړ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫آ م اﯦﻮادوﻧﻪ اوﺟﺎړ‬
‫٭٭٭٭‬
‫زﻣﺎ دﺗﻮرې ﺗﺮ ﺷﭙﻮل ﻻﻧﺪې دي هﺮات و ﺟﺮوم‬
‫ﻏﺮج وﺑﺎﻣﻴﺎن و ﺗﺨﺎرﺑـﻮﻟﻲ ﻧﻮم زﻣﺎ ﭘﻪ اودوم‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎاﺗﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫زﻩ ﭘﯧﮋﻧﺪوى ﻳﻢ ﭘﻪ روم‬

‫ﭘﺮ ﻣﺮو زﻣﺎ ﻏﺸﻲ ﻟﻮﻧﻲ‪ ،‬ډاري د ــﻦ را ﺨﻪ‬

‫دهﺮﻳﺮود ﭘﺮ ﻨ و ـﻢ ﺗ ﺘﻲ ﭘـــﻠﻦ را ﺨﻪ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗـﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫رﭘﻲ زړن را ـﺨﻪ‬
‫٭٭٭٭‬
‫د زرﻧﺞ ﺳﻮﺑﻪ ﻣﯥ د ﺗـﻮرې ﭘﻪ ﻣﺨﺴﻮر وآـ ﻩ‬
‫ﭘﻪ ﺑﺎداري ﻣﯥ ﻟﻮړاوى دآﻮل د ﺳﻮر وآـ ﻩ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗـﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫ﺳﺘﺮ ﻣﯥ ﺗﺮﺑﻮر وآ ﻩ‬
‫٭٭٭٭‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻳﻮ ﻏﺮو ﻣﯥ وﻳﻨﺎ دروﻣﻲ ﻧﻪ ﭘﻪ ﻨ و ﭘﻪ ﺎل‬
‫ﻧـ ۍ زﻣﺎ دﻩ ﻧﻮم ﻣﯥ ﺑﻮﻟﻲ ﭘﺮدرﻳـ ﺳﺘـﺎﻟﻮال‬
‫ﭘﻪ ور ﻮ ﺷﭙﻮ‪ ،‬ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ آﺎل ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗـﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬

‫‪14‬‬
 ‫٭٭٭٭‬
‫دﻏﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﺷﻌﺮ ﺗﺮ ﻮﻟﻮ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ او ﭘﺨﻮاﻧﯽ ﺷﻌﺮ دى ﭼﯥ د اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺼﺮ ﭘﻪ دوﻳﻤﻪ ﭘﻴ ۍ‬
‫آﯥ دﻏﻮر ﭘ ﺘﻮن ﭘﺎﭼﺎ اﻣﻴﺮ آﺮوړ وﻳﻠﻰ دى‪ ،‬ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ ﻏﻮر د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻳﻮ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﺎ ﻮﺑﻰ و‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫ﺗﺮاوﺳﻪ ﭘﻮرې ﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻰ ﺷﻌﺮ هﻤﺪﻏﻪ د اﻣﻴﺮآﺮوړ ﺳﻮري ﺷﻌﺮدى ﭼﯥ هﻤﺪﻏﻪ ﺳﻴﻤﯥ ﺗﻪ‬
‫ﻣﻨﺴﻮب دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ هﻤﺪې اﻣﻠﻪ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ راﻣﻨ ﺘﻪ آﻴﺪو آﯥ ﻟﻮﻣ ى ﻣﺮآﺰ ﻏﻮر ﺑﻠﻠﻰ ﺷﻮ‪.‬‬
‫د اﻣﻴﺮآﺮوړ د ﺷﻌﺮ ﺎﻧ ﻧﯥ‪:‬‬
‫‪ (١‬ددې ﺷﻌﺮ ﭘﺎړآﯥ د ﻣﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﺳﺘﻨﺎد د ﻣﻌﻤﻮﻟﻮ ﻧﻮرﻣﻮﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺑﺮاﺑﺮ دي او د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﻜﻮال دا‬
‫ﺷﻌﺮ د ﺷﻴﺦ آ ﻪ ﻣﺘﻲ زې ﻟﻪ )ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ( ﻧﻮﻣﻲ اﺛﺮ ﺨﻪ اﺧﻴﺴﺘﻰ او ددې اﺛﺮ ﻣﺎْﺧﺬ ﻳﯥ ))ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺳﻮري(( ﭼﯥ د ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻞ اﻟﺒﺴﺘﻲ دى ﭼﯥ ﺷﻴﺦ آ ﻪ د اﻣﻴﺮ آﺮوړ او ددﻩ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﻪ‬
‫هﻤﺪﻏﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﺨﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ آ ى دى‪ ،‬ﺧﻮ د ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﻣﺎْﺧﺬ هﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻪ دى ﭼﯥ د‬
‫اﻣﻴﺮآﺮوړ ﺷﻌﺮﻳﯥ ﻟﻪ آﻮﻣﻪ ﮐ ﯼ دى‪ ،‬ﺧﻮ دوﻣﺮﻩ وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼﯥ ﭘﺨﻮا ﺑﻪ ﻴﻨﻲ اﺷﻌﺎر ﺳﻴﻨﻪ ﭘﻪ ﺳﻴﻨﻪ‬
‫راﻧﻘﻠﻴﺪل او ﺗﺮﻣﻮﻧ رارﺳﻴﺪﻟﻲ دي‪ ،‬ﭼﯥ داهﻢ اﻣﻜﺎن ﻟﺮي هﻤﺪﻏﺴﯥ د ﺧﻠﻜﻮ ﺨﻪ ﺧﻮﻟﻪ ﭘﻪ ﺧﻮﻟﻪ ﺗﺮ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﭘﻮرې رارﺳﻴﺪﻟﯥ وي‪ .‬د اﻣﻴﺮآﺮوړ ﺳﻮري د ﺷﻌﺮ د اﻧﺘﻘﺎل او ﺛﺒﺖ روش د ﺷﺮﻗﻲ ﯧ ﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻮ روﺷﻮﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻞ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ آﯥ ﻣﻮاﻓﻖ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ ورﺗﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺘﻦ( وﻳﻠﻰ ﺷﻮ‪.‬‬
‫‪ (٢‬د اﻣﻴﺮآﺮوړ ﺷﻌﺮ د اﺷﻌﺎرو ﻟﻪ ﻣﻌﻨﻮي ډوﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ وﻳﺎړﻧﻪ دﻩ ﭼﯥ ﺷﺎﻋﺮ ﺧﭙﻠﯥ ﺑﺮﻳﺎوې‪ ،‬ﺳﻮﺑﯥ‪،‬‬
‫ﻣﯧ اﻧﯥ او د هﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﻳﯥ ﺧﭙﻞ اﻓﺘﺨﺎرات ﭘﻜﯥ ﺑﻴﺎن آ ي دي‪ ،‬او ددﻏﻪ ډول‬
‫اﺷﻌﺎرو وﻳﻞ د هﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ ﻋﺮﺑﻮ او ﻋﺠﻤﻮ آﯥ ﻣﺮوج وو او د ﻣﻨﻄﻘﯥ ﭘﻪ ادﺑﻲ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎﺗﻮ آﯥ دﻏﻪ‬
‫ډول اﺷﻌﺎرو دود درﻟﻮدﻩ‪ ،‬د اﻣﻴﺮآﺮوړ د ﺷﻌﺮ ﻟﻪ روﺣﻴﯥ ﺳﺮﻩ د ﺑﺮاﺑﺮو اﺷﻌﺎرو او ﺁﺛﺎرو ﻴﻨﯥ ﺑﯧﻠ ﯥ‬
‫د اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺼﺮ د ﻟﻮﻣ ﻳﻮ ﭘﻴ ﻳﻮ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮاآﯥ د ﺳﻴﻤﯥ ﭘﻪ ژﺑﻮآﯥ ﻟﻴﺪل آﻴﺪاى ﺷﻲ‪ ،‬او دا ﺷﻌﺮ د‬
‫هﻤﺎﻏﻪ زﻣﺎﻧﯥ د روﺣﻴﯥ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ اﻳﺠﺎد ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫‪ (٣‬د ﺷﻜﻠﻲ ﺟﻮړ ﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ د اﻣﻴﺮآﺮوړ ﺷﻌﺮ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا دﺷﺮق د دﻳﻮاﻧﻲ ﺷﻌﺮي ډوﻟﻮﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﻟﻜﻪ‬
‫ﻗﺼﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻏﺰل‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﻊ ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﻤﺲ‪ ،‬ﻣﺴﺪس او ﻧﻮرو ﺳﺮﻩ ﺑﺮاﺑﺮﻧﻪ دى‪ ،‬او ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺧﻮا د ﭘ ﺘﻮﺷﺎﻋﺮۍ د‬
‫ﻣﻠﻲ ﺷﻌﺮي اﻧﻮاﻋﻮ ﻟﻜﻪ ﭼﺎرﺑﻴﺘﻮ‪ ،‬ﺑ ﺘﻴﻮ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻮ‪ ،‬ﻟﻮﺑﻮ‪ ،‬ﺳﺮوآﻮ او ﻧﻮرو ﺳﺮﻩ هﻢ ﺳﻞ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ آﯥ ﻳﻮﺷﺎﻧﺘﻪ‬
‫واﻟﻰ ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﻴﻨﻮ ﭘﻮهﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ دا ډول ﺳﻨﺪرې داﺳﯥ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ ﺳﻨﺪرې دي ﭼﯥ د زړو ﺁرﻳﺎﻳﻲ ﺳﻨﺪرو او اوﻟﺴﻲ‬
‫ﺳﻨﺪرو ﺗﺮﻣﻨ د اﺗﺼﺎل آ ۍ ﺑﻠﻞ آﻴ ي‪.‬‬
‫آﻪ ﭼﻴﺮې د اﻣﻴﺮآﺮوړ ﺷﻌﺮ د اوﺳﺘﺎ د ﭘ ﺘﻮ ﺳﺮﻩ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ددې دواړو ﺗﺮﻣﻨ ﻧﮋدﻳﻮاﻟﻰ ﻟﻴﺪل‬
‫آﻴ ي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺑﺎب اروا ﺎد ﮐﺎﻧﺪﻳﺪ اﮐﺎدﻣﻴﺴﻦ اﺳﺘﺎد روهﯽ واﻳﯥ‪)) :‬د اﻣﻴﺮآﺮوړ ﺷﻌﺮ د اوﺳﺘﺎ ﻟﻪ‬
‫زاﻣﻴﺎدﻳﺸﺖ‪ ،‬ﻣﻬﺮﻳﺸﺖ او رﻳ ﻮﻳﺪا د ﻴﻨﻮ ﺳﻨﺪرو ﺳﺮﻩ ﭘﺮﺗﻠﻪ آﻴﺪاى ﺷﻲ‪((.‬‬
‫‪ (۴‬د اﻣﻴﺮآﺮوړ ﺷﻌﺮد ژﺑﻨﻴﻮ او ﻟﻐﻮي ﻴ ﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا هﻢ د ژﺑﭙﻮهﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ د ﭘﺎم وړ دى‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫دﻏﻪ ﺷﻌﺮ آﯥ داﺳﯥ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮي ﭼﯥ ﻴﻨﯥ ﻳﯥ اوس ﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ ى او ﻴﻨﯥ ﻳﯥ اوس هﻢ د‬
‫ﻏﺮﻧﻴﻮ ﺳﻴﻤﻮ د ﺧﻠﻜﻮ ﭘﻪ ژﺑﻪ او ﻟﻬﺠﻪ آﯥ ژوﻧﺪي ﭘﺎﺗﯥ دي‪.‬‬
‫‪ (۵‬ددې ﺷﻌﺮ ژﺑﻪ رواﻧﻪ دﻩ‪ ،‬ﺳﺮﻩ ددې ﭼﯥ ﻴﻨﯥ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﭘﻪ اوﺳﻨ ﭘ ﺘﻮ آﯥ ﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ ي ﺧﻮ‬
‫ﺑﻴﺎهﻢ ژﺑﻪ ﻳﯥ ډﻳﺮﻩ ﺳﺨﺘﻪ او ﻧﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﻧﻪ دﻩ‪ ،‬آﻪ ﻪ هﻢ ﭘﻪ دې ﺷﻌﺮ زﻳﺎت وآﻢ دﻳﺎرﻟﺲ ﺳﻮﻩ آﺎﻟﻪ ﺗﻴﺮﻳ ي‪،‬‬
‫ﺧﻮ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ آﯥ د ﻧﻮرو اروﭘﺎﻳﻲ ژﺑﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﺑﺪﻟﻮن ﭘﺮوﺳﻪ آﻤﺰورې دﻩ‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫او ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻟﺤﺎظ ددې ژﺑﻰ د وﻳﻮﻧﻜﻮ ﭘﻪ ژوﻧﺪ آﯥ آﻮم ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺪﻟﻮن ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دﻏﻪ اﺳﺎس ددې ژﺑﯥ د‬
‫وﻳﻮﻧﻜﻮ د ژﺑﯥ د ﺗﺤﻮل ﭘﺮوﺳﻪ ددوى د اﻗﺘﺼﺎدى او آﻠﺘﻮري ﺗﺤﻮل ﺳﺮﻩ ﻳﻮﺷﺎن رواﻧﻪ دﻩ‪.‬‬
‫‪ (۶‬ﭘﻪ دې ﺷﻌﺮ آﯥ د هﻐﻪ وﺧﺖ د ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ د وﻃﻦ او ﻗﻮم ﻣﻴﻨﻪ ډﯦﺮﻩ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ او رو ﺎﻧﻪ دﻩ‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫‪ (٧‬ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ ﻏﻮر د ﭘ ﺘﻮ ﭘﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺎ ﻮﺑﻮ آﯥ ﺷﻤﯧﺮل آﻴ ي‪ ،‬اوس هﻢ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ د اﻳﺠﺎد‬
‫ﻟﻮﻣ ﻧ ﺳﻴﻤﻪ دﻩ‪.‬‬

‫دوﻳﻢ‪ -‬د آﺴﯥ ﻏﺮ‪ :‬د ﭘ ﺘﻮ ډﯦﺮﭘﺨﻮاﻧﻲ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ اوﺳﻴﺪﻧ ﺎﻳﻮﻧﻪ د ﺳﻠﻴﻤﺎن د ﻏﺮو ﻟﻤﻨﯥ دي ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫ډﻳﺮو ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﺘﺎﺑﻮﻧﻮ آﯥ د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻏﺮوﻧﻪ د )آﺴﯥ ﻏﺮﻩ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد ﺷﻮي دي‪ ،‬ﭼﯥ ډﯦﺮ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺨﻮا زﻣﺎﻧﯥ ﺨﻪ د هﻤﺪﻏﻮ ﻏﺮو ﭘﻪ ﻟﻤﻨﻮ آﯥ اوﺳﻴ ي او د ﺟﻨﻮﺑﻲ ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا‪ ،‬ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن او د آﻨﺪهﺎر‬
‫ﺷﺎوﺧﻮا ﺧﻠﻚ اوس هﻢ د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻏﺮوﻧﻪ د )آﺴﯥ ﻏﺮﻩ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدوي‪.‬‬
‫ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻟﻪ ډﯦﺮې ﭘﺨﻮا زﻣﺎﻧﯥ ﺨﻪ د آﺴﯥ ﻏﺮﻩ ﭘﻪ ﻟﻤﻨﻮ آﯥ اﺳﺘﻮ ﻨﻪ ﻟﺮي اوﻟﻪ هﻤﺎﻏﻪ وﺧﺘﻪ‬
‫ﺗﺮاوﺳﻪ ﭘﻮرې دوى د ﺧﭙﻠﯥ ﻮﻟﻨﯥ د ﻓﺮهﻨ ﻲ ﺷﺮاﻳﻄﻮ د ﻧﻮرﻣﻮﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ادﺑﻴﺎت درﻟﻮدل‪ ،‬او ددې‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻮ د راﻣﻨ ﺘﻪ آﻴﺪو ﭘﺮوﺳﻪ ﭘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮي او ﺷﻔﺎهﻲ ﺑ ﻪ ﻟﻪ ﭘﺨﻮا زﻣﺎﻧﯥ ﻧﻪ ﺗﺮاوﺳﻪ ﭘﻮرې ددﻏﻪ ﻏﺮﻩ‬
‫ﭘﻪ ﻟﻤﻨﻮ آﯥ د ﻣﯧﺸﺘﻮ ﭘ ﺘﻨﻮ ﺗﺮﻣﻨ ﺟﺮﻳﺎن ﻟﺮي‪ ،‬ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ دوو ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺁﺛﺎرو )ﺗﺬآﺮة‬
‫اﻻوﻟﻴﺎء( او )ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ( آﯥ د هﻐﻮ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮو او زړو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ راﻏﻠﻲ ﭼﯥ ددﻏﻮ ﻏﺮوﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻟﻤﻨﻮ آﯥ اوﺳﻴﺪل ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻮهﺎﻧﻮﻟﻪ ﺧﻮا د درﻳﻤﯥ هﺠﺮي ﭘﻴ ۍ ﻟﻪ اواﻳﻠﻮ ﺨﻪ‬
‫ﺗﺮ ﻠﻮرﻣﯥ او ﭘﻨ ﻤﯥ ﭘﯧ ۍ ﭘﻮرې ﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬د آﺴﯥ ﻏﺮﻩ ﭘﻪ ﻟﻤﻨﻮآﯥ د روزل ﺷﻮﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ‬
‫ﺨﻪ ډﯦﺮﭘﺨﻮاﻧﻰ ﺷﺎﻋﺮ ﺷﻴﺦ ﺑﯧ ﻨﻰ دى‪ ،‬ﭼﯥ د ژوﻧﺪ زﻣﺎﻧﻪ ﻳﯥ د درﻳﻤﯥ هﺠﺮي ﭘﻴ ۍ ﺷﺎوﺧﻮا ﻞ‬
‫آﻴﺪاى ﺷﻲ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮ د ﺷﻴﺦ ﺑﯧ ﻨﻲ ﻳﻮ ﻣﻨﺎﺟﺎﺗﻲ ﺷﻌﺮ ﭘﻪ‬
‫ﺗﺬآﺮة اﻻوﻟﻴﺎء آﯥ ﭘﻪ دې ډول راوړى دى‪:‬‬
‫ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﭘﻪ هﺮ ﺎﻳﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ‪ ،‬ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ‬
‫ﻮﻟﻪ ژوي ﭘﻪ زاري آﯥ‬ ‫ﻏﺮوﻻړ دى درﻧﺎوي آﯥ‬
‫زﻣﻮﻧ آﻴ دۍ دي ﭘﻜﯥ ﭘﻠﻨﯥ‬ ‫دﻟﺘﻪ دي د ﻏﺮو ﻟﻤﻨﯥ‬
‫دا و ي ډﯦﺮآ ې ﺧﺪاﻳﻪ‬
‫ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ‬
‫ووړ آﻮر ﻰ دى ووړ ﺑﻮرﺟﻞ دى‬ ‫دﻟﺘﻪ ﻟ زﻣﻮږ اورﺑﻞ دى‬
‫ﺑﻞ د ﭼﺎ ﭘﻪ ﻣﻠﻪ ﺗﻠﻪ ﻧﻪ ﻳــــﻮ‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ ﺳﺘﺎ آﯥ ﻣﻮږ ﻣﻴﺸﺘﻪ ﻳﻮ‬
‫دﻣ وودﻩ ﻟﻪ ﺗـــــــﺎ دﻩ‬ ‫هﺴﻚ او ﻤﻜﻪ ﻧﻐ ﺘﻪ ﺳﺘﺎ دﻩ‬
‫دا ﭘﺎﻟﻨﻪ ﺳﺘﺎ دﻩ ﺧﺪاﻳﻪ‬
‫ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ‬

‫ﻟﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻴ ﻨﻲ ﺳﺮﺑﯧﺮﻩ د اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺼﺮ ﭘﻪ درﻳﻤﻪ او ﻠﻮرﻣﻪ ﭘﯧ ۍ آﯥ ددې ﺳﻴﻤﯥ دوﻩ ﻧﻮر ﺷﺎﻋﺮان‬
‫ﻣﻮږﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮم دي ﭼﯥ ﺁﺛﺎر ﻳﯥ د ﭘ ﺘﻮ ﺗﺬآﺮو ﻟﻪ ﻻرې ﻣﻮږ ﺗﻪ رارﺳﻴﺪﻟﻲ دي‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ آﯥ ﻳﻮ‬
‫هﻢ ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ دى‪ ،‬ﭼﯥ ددﻩ دوﻩ ﭘﺎړآﻲ ﻣﻮږ ﺗﻪ ﻣﻌﻠﻮم دي ﻟﻪ دﻏﻮ دوو ﭘﺎړآﻮ ﺨﻪ ﻳﻲ ﻳﻮ ﺗﺬآﺮﻩ‬
‫اﻻﻟﻴﺎ او ﺑﻞ ﭘ ﻰ ﺧﺰاﻧﯥ ﺧﻮﻧﺪي آ ى دى‪.‬‬
‫د ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ هﻐﻪ دوﻩ ﭘﺎړآﻲ دادي‪:‬‬

‫)‪(١‬‬
‫ﭼﯥ اﺑﻠﻴﺲ ﻟﻌﻴﻦ ﻜﺎرﻩ ﺳﻲ‬
‫ﻮل ﻧ ۍ ﺗﻮرﻩ ﺗﻴﺎرﻩ ﺳﻰ‬
‫ﻏﻮڅ د ﭘﺲ ﭘﻪ آ ﺎرﻩ ﺳﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﯥ هﻠﻪ ﻧﻨﺪارﻩ ﺳﻲ‬
‫‪16‬‬
‫ﺗﻴ ﺘﻪ وآ ﻩ ﻟﻪ اﺑــﻠﻴﺴﻪ‬
‫هﻠﺘــﻪ ورآﻪ ﭘﻠﻮﺷﻪ ﺳﻲ‬
‫ﺳ ى وران ﺳﻲ ﻟﻪ اﺑﻠﻴﺴﻪ‬
‫آﻪ هﺮﭼﺎ اﺑﻠﻴﺲ ﺧﺮڅ آ‬
 ‫ﻧﻮ ﭘﺮآﻮر د وﻳﺮ ﻧﺎرﻩ ﺳﻲ‬ ‫آﻪ ﺳ ى اﺑﻠﻴﺲ ﺗﻪ ﭘ ﺳﻮ‬

‫)‪(٢‬‬
‫ﻣﺨﻜﯥ ﺑﯧﻠﺘﻮن دى‬ ‫ﮐﻪ ﻳﻮن دى ﻳﻮن دى‬
‫ﻲ ﺧﺮ ﺒﻮن دى‬ ‫ﻟﻪ آﺴﯥ ﻏﺮﻩ ﺨﻪ‬
‫زﻣﺎ وﻳﺮ ﺗﻪ ﻮرﻩ‬ ‫ﺗﻪ ﭼﯥ ﺑﯧﻠﺘﻮن آ ې‬
‫ﺗﻮرې آﺮﻏﯥ ﻟﻪ‬ ‫ﭼﯥ ﯥ ﻣﺮﻏﯥ ﻟﻪ‬
‫ﻲ ﻪ ﺑﺮﻏﯥ ﻟﻪ‬ ‫هﻤﺰوﻟﻲ ﭘﺎﺗﻪ‬
‫ﺧﺮ ﺒﻮن ﻳﺎرﻩ‬ ‫د ﺧﺪاى د ﭘﺎرﻩ‬
‫ﻳﺎرﻣﯥ ﺑﯧﻠﻴ ي‬ ‫زړﻩ ﻣﯥ رﭘﻴ ي‬
‫زﻣﻮﻧ ﮐﻬﻮل واړﻩ‬ ‫ﭼﯥ هﯧﺮﻣﻮﻧﻪ آ ې‬
‫ﺎن ﭘﻪ ﺳﻮ ﻴ ي‬ ‫ﺑﯧﻠﺘﻮن ﻳﯥ اور دى‬

‫د ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻟﻪ دﻏﻮ دوو ﭘﺎړآﻮ ﺨﻪ ﻟﻮﻣ ى ﭘﺎړآﻰ ﭘﻪ ﺗﺬآﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎء او دوهﻢ ﭘﺎړآﻰ ﻳﯥ ﭘﻪ ﭘ ﻪ‬
‫ﺧﺰاﻧﻪ آﯥ راﻏﻠﻰ دى‪ ،‬ﻟﻪ ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﭘﺮﺗﻪ ﻳﻮﺑﻞ ﺷﺎﻋﺮ او ﭘﺨﻮاﻧﻰ وﻳﻨﺎوال ﭼﯥ د اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ هﻢ ﻋﺼﺮ‬
‫دى او د آﺴﯥ ﻏﺮﻩ ﻳﻪ ﻟﻤﻨﻮ آﯥ ﻳﯥ ژوﻧﺪ ﺗﯧﺮﺷﻮى هﻐﻪ ﺧﺮ ﺒﻮن دى ﭼﯥ د وﻳﻨﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ‬
‫ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺮ ﻣﻮږ رارﺳﯧﺪﻟﯥ دﻩ‪.‬‬
‫د وﻳﻨﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دادﻩ‪:‬‬

‫ﻧﻪ ﭘﻮهﻴ م ﭼﯥ ﺑﻪ ﻪ وې ﭘﯧ ﭘﻪ وړاﻧﺪې‬ ‫ﺑﻠﯧﻠﺘﺎﻧﻪ ﻧﺎرﻩ ﻣﯥ وﺳﻮﻩ ﭘﻪ آـﻮر ﺑﺎﻧﺪې‬

‫دواړﻩ ﺳﺘﺮ ﯥ ﻣﯥ ﭘﻪ وﻳﻨــــــﻮ دي ژړاﻧﺪې‬
‫ﺑﯧﻠﺘﺎﻧﻪ ﺧﺮ ﺒﻮن ﺑــــــــﻴﺎﻟﻪ ﺗـــﺎ ﭘﺮدى آﺊ‬
‫ﭘﻪ ﭼ و د وﻳﺮ ﺑﻪ ﭘﺮې ﺳـــﻲ د زړﻩ ﻣﺮاﻧﺪې‬
‫د ﻳﺎﻧﻪ ﻮرى ﺑﻪ اﭼــــــــﻮم وﺗــﺮخ ﺗـﻪ‬
‫آﻪ دا ــــــــﻤﻜﻪ ﻏﺮوﻧﻪ ﻮل ﺳﻲ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮاﻧﻮ ﺑﻪ ﺑﯧﻠﯧ م ﭘﻪ ﺳﺮو ﺳﺘﺮ ﻮ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻪ ﺳﺘﺎ ﻧﺎرو ﻣﯥ زړ ﻰ ﺳﺮى آﺊ‬
‫ﻧﻪ هﯧﺮﻳ ي‪ ،‬آﻪ ﻣﯥ ﺑﻴﺎﻧﻪ ﺳﺘﺎ ﻳﺎدى آﺊ‬
‫ﻤﻪ ﻤﻪ ﭼﯥ اوږد ﻳﻮن ﻣﯥ دى وﻣﺦ ﺗﻪ‬
‫ﺳﺘﺎﺳﯥ ﻳﺎد ﺑﻪ ﻣﯥ وي ﺑﺲ د زړﻩ وﺳﺦ ﺗﻪ‬

‫ﭘﻪ ﺗﯧﺮو ﻣﺨﻮﻧﻮ آﯥ ﻣﻮږ د درﻳﻮ ﺗﻨﻮ ﺷﻴﺦ ﺑﯧ ﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ او ﺧﺮ ﺒﻮن اﺷﻌﺎر وﻟﻮﺳﺘﻞ ﭼﯥ ﭘﻪ دﻏﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻏﺮﻩ آﯥ د اﺳﻼﻣﻲ درﻳﻤﻰ ﭘﯧ ۍ او ﻠﻮرﻣﯥ ﭘﯧ ۍ ﭘﻪ ﺣﺪودو آﯥ ﻳﯥ ژوﻧﺪ درﻟﻮد‪ ،‬اوس ﺑﻪ د‬
‫درې واړو ﭘﻪ ﺑﺎب ﻟﻨ ﻩ ارزﻳﺎﺑﻰ وړاﻧﺪې آ و‪:‬‬

‫‪ (١‬دﻏﻪ درې واړﻩ ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﺷﺎﻋﺮان د آﺴﯥ ﭘﻪ ﻏﺮﻩ آﯥ اوﺳﯧﺪل او دهﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ آﯥ د ﻪ‬
‫ﻧﻮم او ﺷﻬﺮت ﺧﺎوﻧﺪان وو‪ ،‬د ﻳﺎدوﻟﻮ وړ دﻩ ﭼﯥ ددوى ﻟﻪ زﻣﺎﻧﯥ د ﻣﺨﻪ هﻢ ﭘﻪ ﻏﻮر‪ ،‬د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻪ‬
‫ﻏﺮوﻧﻮ او دروﻩ ﭘﻪ ﺳﻴﻤﻮ آﯥ هﻢ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ د ﻧﻮم او ﺷﻬﺮت ﺧﺎوﻧﺪان وو‪ ،‬ﺗﺮ هﻨﺪوﺳﺘﺎﻧﻪ رﺳﯧﺪﻟﻲ او ﺧﭙﻞ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻣﻠﻲ ﺷﻬﺮت ﻳﯥ ﺳﺎﺗﻠﻰ وو‪.‬‬

‫‪17‬‬
‫‪ (٢‬اروا ﺎداﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴﺒﻲ ﻟﻪ دﻏﻮ درﻳﻮواړو ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ وﻳﻨﺎواﻟﻮ ﺨﻪ د ﺷﻴﺦ ﺑﻴ ﻨﻲ د ژوﻧﺪ زﻣﺎﻧﻪ د )‪٣٠٠‬‬
‫هـ ق( ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا آﯥ ﻮدﻟﯥ او ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ د ﺧﺮ ﺒﻮن د ﻣﺮګ وﺧﺖ‪ ،‬ﭘﻪ ﻏﻮړﻩ ﻣﺮﻏﻪ آﯥ )‪ ۴١١‬هـ‬
‫ق( ﻮدﻟﻰ‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ هﻢ د ﺧﺮ ﺒﻮن هﻢ ﻋﺼﺮدى‪ ،‬ﻧﻮ د ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ د ژوﻧﺪ زﻣﺎﻧﻪ هﻢ هﻤﺪﻏﻪ‬
‫وﺧﺖ ﺂآﻞ آﻴﺪاى ﺷﻲ او د ﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﻴﺮوي د ﻟﻴﻜﻨﯥ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ د ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻗﺒﺮ ﭘﻪ وازﻩ ﺧﻮا آﯥ‬
‫واﻗﻊ دى او وازﻩ ﺧﻮا هﻢ د ﺳﻠﻴﻤﺎن د ﻏﺮو ﭘﻪ ﻟﻤﻨﻮ آﯥ ﭘﺮﺗﻪ دﻩ‪.‬‬

‫‪ (٣‬د آﺴﻲ د ﻏﺮﻩ ﭘﻪ ﻟﻤﻨﻮ آﯥ ﭼﯥ دﻏﻪ ﻟﻮﻣ ﻧﻰ اﻳﺠﺎد ﺷﻮي ﭘﺎړآﻲ ﻻس ﺗﻪ راﻏﻠﻲ دي‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﻮړ ﺘﻰ‬
‫ﻟﺤﺎظ د ﭘ ﺘﻮ د ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺳﻨﺪرو ﭘﻪ ډﻟﻪ آﯥ ﺣﺴﺎﺑﻴ ي‪.‬‬

‫‪ (۴‬دﻏﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻪ دﻣﻀﻤﻮن او ﻣﺤﺘﻮا ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ د ﺟﻼ ﺟﻼ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻮ ﻟﺮوﻧﻜﻲ دي ﻟﻜﻪ د ﺷﻴﺦ ﺑﻴ ﻨﻰ‬
‫ﺷﻌﺮ ﭼﯥ ﻳﻮ ﻣﻨﺎﺟﺎﺗﻲ ﺷﻌﺮدى‪ ،‬ډﻳﺮﺳﺎدﻩ‪ ،‬روان او ﭘﻪ ﺳﻮزوﻧﻜﻰ ﻟﻬﺠﻪ وﻳﻞ ﺷﻮى او د ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ اﻓﻜﺎرو د‬
‫ﭘﻴﺪاآﻴﺪو ﻟﻮﻣ ﻧﻲ او اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺮآﻮﻧﻪ ﭘﻜﯥ ﺷﺘﻪ او د اﻟﻬﻲ ﻣﻴﻨﯥ روﺣﻴﻪ ﭘﻜﯥ ﭘﺮﺗﻪ دﻩ‪.‬‬

‫ﭘﻪ دﻏﻪ ﻣﻨﺎﺟﺎﺗﻮ آﯥ ﺷﺎﻋﺮ دﺧﻠﻜﻮ د زﻳﺎﺗﯧﺪو هﻴﻠﻪ ﺮ ﻨﺪﻩ آ ې ﭼﯥ د ﺁرﻳﺎﻳﻲ زړو ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺳﺮﻩ ورﺗﻪ‬
‫واﻟﻰ ﻟﺮي‪.‬‬
‫دا ﺷﻌﺮ د هﻐﻪ وﺧﺖ د ﭘ ﺘﻨﻮ د ژوﻧﺪ هﻨﺪارﻩ دﻩ او دهﻐﻪ وﺧﺖ د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻮل ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت او‬
‫ﺎﻧ ﺗﻴﺎوې را ﻴﺊ‪.‬‬
‫د ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ د ﺷﻌﺮ ﻳﻮ ﭘﺎړآﻰ اﺳﻼﻣﻲ روﺣﻴﻪ او ﺑﻞ ﭘﺎړآﻰ ﻳﯥ د آﻮرﻧ ﺳﺮﻩ د ﻣﻴﻨﯥ او ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻲ آﻮي‪.‬‬
‫ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ دﻏﻪ ﭘﺎړآﯽ د ﭘ ﺘﻮ ﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﭘﺎړآﯽ دى‪ ،‬هﻨﺮي ﻜﻼ ﻳﯥ آﻤﻪ دﻩ‪ ،‬ﺧﻮ د ﺷﻴﺦ ﺑﻴ ﻨﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻜﻼ ﺷﺘﻪ‪.‬‬ ‫ﺷﻌﺮآﯥ د رواﻧ او ﺳﺎد‬

‫درﻳﻢ‪ :‬ﻣﻠﺘﺎن‪ :‬د ﻴﻨﻮ ﻣﺆرﺧﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ﻳﻮ دوو اﺳﻼﻣﻲ ﭘﯧ ﻳﻮ آﯥ ﻳﻮ زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ د‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن دﻏﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻤﻨﻮ ﺨﻪ د ﺳﻴﻨﺪ او ﭘﻨﺠﺎب ﺳﻴﻤﻮ ﺗﻪ ﺗﻠﻠﻲ او هﻠﺘﻪ ﻣﻴﺸﺖ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﻴﻨﯥ ﻣﺆرﺧﻴﻦ‬
‫ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪﻩ دي ﭼﯥ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ﻳﻮ اﺳﻼﻣﻲ ﭘﯧ ﻳﻮ آﯥ د ﭘ ﺘﻨﻮ د ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻴﻨ ﺖ دﻟﻴﻞ ﭘﻪ ﻣﻠﺘﺎن او ﺳﻨﺪ‬
‫آﯥ د اوو ﭼﯥ دﻏﻮ ﺎﻳﻮﻧﻮ ﺗﻪ آﻮﭼﻴﺪﻟﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ د ﺧﭙﻞ ﺷﺠﺎﻋﺖ او زړورﺗﻴﺎ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﭘﻪ ﺳﻴﻤﻪ آﯥ‬
‫دراﺟﺎ ﺎﻧﻮ او ﻣﺤﻠﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ د ﺗﻮﺟﻪ وړ وو‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ ﻟﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ ﺨﻪ ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ ﻟﻮدي ﭘﻪ )‪ ٣٧٠‬هـ‬
‫‪.‬ق( آﯥ د ﻻهﻮر او ﭘﻨﺠﺎب د راﺟﺎ ﻟﻪ ﺧﻮا ﻟﻪ ﻣﻠﺘﺎﻧﻪ ﺗﺮ ﻟﻐﻤﺎﻧﻪ ﭘﻮرې ﺣﻜﻤﺮان و ﺎآﻞ ﺷﻮ او راﺟﺎ ددﻏﻪ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ د ﻏﺮﺑﻲ ﺳﺮﺣﺪوﻧﻮ ﺨﻪ ﺎن ډاډﻣﻦ آ ‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺗﻮ ﻪ د ﻠﻮرﻣﯥ هﺠﺮي ﭘﯧ ۍ ﭘﻪ دوهﻤﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ آﯥ د ﻣﻠﺘﺎن د ﻟﻮدﻳﺎﻧﻮ د ﺣﻜﻤﺮاﻧ ﺑﻨﺴ د ﺷﻴﺦ‬
‫ﺣﻤﻴﺪ ﻟﻮدي ﻟﻪ ﺧﻮا آﻴ ﻮدل ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې ډول ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﭘﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺼﺮ آﯥ دهﻨﺪ ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﺑﺮﺧﻪ آﯥ‬
‫ﻗﺪرت ﺗﻪ ورﺳﯧﺪل او ﻟﻪ ﻣﻠﺘﺎﻧﻪ د ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا او اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﻪ ﭘﻮرې ﻳﯥ ﻴﻨﯥ ﺳﻴﻤﯥ ﺗﺮﻻس ﻻﻧﺪې وې او‬
‫ددوى دﭘﺎﭼﺎه ﻣﺮآﺰ ﻣﻠﺘﺎن وو‪.‬‬
‫د ﺣﻤﻴﺪﻟﻮدي ﭘﺴﯥ ددﻩ زوى ﻧﺼﺮ ﻟﻮدي او ﺑﻴﺎ ﻳﯥ ﻟﻤﺴﻰ داود د ﻣﻠﺘﺎن د ﻟﻮدي آﻮرﻧ ﺣﻜﻤﺮاﻧﺎن وو او‬
‫دې آﻮرﻧ ﺗﺮ )‪ ۴٣٢‬هـ ‪.‬ق( ﭘﻮرې هﻠﺘﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ وآ ﻩ‪ .‬د ﻣﻠﺘﺎن د ﻟﻮدي ﺷﺎهﻲ آﻮرﻧ دوﻩ ﺗﻨﻪ ﻳﻮ‬
‫ﻧﺼﺮ ﻟﻮدي او ﺑﻞ ﺷﻴﺦ رﺿﻲ ﻟﻮدي ددې آﻮرﻧ وﻳﻨﺎوال وو‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ د ﻣﻠﺘﺎن ﺳﻴﻤﻪ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ د‬
‫اﻳﺠﺎد ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ﻧﻴﻮ ﻣﺮآﺰوﻧﻮ آﯥ وﮔ ﻞ ﺷﻮ‪.‬‬
‫ددﻏﻮ درﻳﻮ ﻣﺮآﺰوﻧﻮ اﻳﺠﺎد ﺷﻮو ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﻪ ﻟﻨ ﻩ آﺘﻨﻪ‪:‬‬

‫‪18‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﯧﺮو ﯧ ﻧﻮ آﯥ هﻐﻪ درې ﻣﺮآﺰوﻧﻪ وﭘﻴﮋﻧﺪل ﺷﻮل ﭼﯥ د اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺼﺮ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ﻳﻮ ﭘﯧ ﻳﻮ آﯥ د‬
‫ﭘ ﺘﻮ ﻟﻮﻣ ﻧﻲ ﺁﺛﺎر ﭘﻪ هﻤﺪې ﻣﺮآﺰوﻧﻮ آﯥ اﻳﺠﺎد ﺷﻮي دي‪ ،‬ﻏﻮر‪ ،‬آﺴﯥ ﻏﺮ او ﻣﻠﺘﺎن داﺳﯥ ﻣﺮآﺰوﻧﻪ‬
‫وو‪ ،‬ﭼﯥ ﭘ ﺘﻨﻮ ﭘﻜﯥ ﺧﭙﻠﻪ ﭘﺎﭼﺎهﻲ درﻟﻮدﻟﻪ او ﻳﺎ ﻳﻲ ﺗﺮﺧﭙﻞ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻲ ﻧﻈﺎم ﻻﻧﺪى ژوﻧﺪ آﺎوﻩ‪ ،‬ﭼﯥ‬
‫ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا او روﻩ ﭘﻪ ﺳﻴﻤﻮ آﯥ ﺗﺮ ﻣﻠﺘﺎﻧﻪ ﺧﻮارﻩ وو او ﭘﻪ ﻣﻠﺘﺎن او ﭘﻨﺠﺎب آﻲ ﻳﯥ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻮړ‬
‫آ ﯼ و‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻮ ﻣﺮآﺰوﻧﻮ ﭼﯥ آﻮم ادﺑﻴﺎت اﻳﺠﺎد ﺷﻮي ددﻏﻮ ﺎﻧ ﺗﻴﺎوو ﻟﺮوﻧﻜﻲ دي‪:‬‬
‫‪ (١‬ﭘﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻟﻮﻣ ﻳﻮ ﭘﯧ ﻳﻮ آﯥ اﻳﺠﺎد ﺷﻮي ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎت د ﺧﭙﻠﻮ ﺷﻜﻠﻲ ﺟﻮړ ﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ د ﭘ ﺘﻮ‬
‫هﻐﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ ﺳﻨﺪرې دي ﭼﯥ د ﺧﭙﻞ ﺟﻮړ ﺖ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ ﻟﻪ زړو ﺁرﻳﺎﻳﻲ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺳﺮﻩ ﻧﮋدﻳﻮاﻟﻰ ﻟﺮي او د‬
‫ﭘ ﺘﻨﻮ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮي اوزان دي‪ ،‬ﭼﯥ دﻏﻪ اوزان د ﭘ ﺘﻮن وﻟﺲ ﺗﺮﻣﻨ ﻣﻮﺟﻮد او ﻣﺮوج وو‪ ،‬او دا‬
‫ﻧﻤﻮﻧﯥ را ﺮ ﻨﺪوي ﭼﯥ د اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺼﺮ د ﻟﻮﻣ ﻳﻮ ﻠﻮرو ﭘﯧ ﻳﻮ ﭘﻪ دوران آﯥ ﭘﻪ دﻏﻮ ﻣﺮاآﺰو آﯥ‬
‫اﻳﺠﺎد ﺷﻮي ﭘ ﺘﻮ اﺷﻌﺎر ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ دﻏﻮ ﻣﻠﻰ اوازوﻧﻮ آﯥ وﻳﻞ آﻴﺪل‪.‬‬
‫‪ (٢‬دﻏﻪ اﺷﻌﺎر ﭘﻪ ﺳﺎدﻩ او رواﻧﻪ ژﺑﻪ وﻳﻞ ﺷﻮي او آﻮﻣﻪ ﭘﻴﭽﻠﺘﻴﺎ ﭘﻜﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪﻟﻪ آﻴ ي‪ ،‬دهﻐﻪ وﺧﺖ ﻟﻪ‬
‫ﻏﻮ ﺘﻨﻮ ﺳﺮﻩ ﺳﻢ‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﻨ ﻲ او ﭘﻮ ﻲ وﻳﺎړﻧﻮ ﺳﻤﺒﺎل‪ ،‬د ﺧﭙﻞ ﻗﻮم او آﻮرﻧ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﻣﻴﻨﻪ او ﻣﺤﺒﺖ او‬
‫هﻤﺪارﻧ ﻪ ﭘﻪ اﺳﻼﻣﻲ روﺣﻴﻪ د اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺎﺳﺎﺗﻮ ﺣﻤﺎﻳﺖ او ﺳﺎﺗﻨﻪ ﭘﻜﯥ ﺧﻮﻧﺪي دﻩ‪.‬‬
‫‪ (٣‬د اﺳﻼﻣﻲ ﻟﻮﻣ ﻳﻮ ﭘﯧ ﻳﻮ اﺷﻌﺎر ﻟﻜﻪ ﻨ ﻪ ﭼﯥ دﺷﻜﻠﻲ ﺟﻮړ ﺖ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺧﭙﻠﻪ ﻣﻠﻲ روﺣﻴﻪ او ﺑ ﻪ‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ د ﭘﺮدﻳﻮ ژﺑﻮ اﺛﺮات ﭘﻜﯥ هﻢ ﻧﺸﺘﻪ او د ﭘﺮدي ﺷﻌﺮي اوازوﻧﻮ او اﺷﻜﺎﻟﻮ ﻧﻪ ﺧﻼص دي‪ ،‬ﺧﻮ د‬
‫ﻋﺮﺑﻲ ژﺑﯥ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﻜﯥ د اﺳﻼم د ﻣﺒﺎرك دﻳﻦ ﻟﻪ راﺗ او ﺎوﻧ ﻳﻮ ژﺑﻮ دراﺷﯥ درﺷﯥ ﭘﻪ اﺳﺎس ﻳﻮ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻰ آﺎر دى‪.‬‬
‫‪ (۴‬ﭘﻪ دې ﻣﺮاآﺰو آﯥ اﻳﺠﺎد ﺷﻮي اﺷﻌﺎر ﺳﺎدﻩ او روان دي او آﻮﻣﻪ هﻨﺮي ﺗﻮﻣﻨﻪ ﭘﻜﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪﻟﻪ‬
‫آﻴ ي‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻳﯥ راﺳًﺎ د ﺧﭙﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻪ وﻳﻠﻮ ﭘﻴﻞ آ ى او د هﻨﺮي رﻧ ﻴﻨﻴﻮ ﺧﻴﺎل ﻳﯥ ﻧﻪ دى ﺳﺎﺗﻠﻰ‪،‬‬
‫ﺧﻮ داهﻢ ﺑﺎﻳﺪ وواﻳﻮ ﭼﯥ ددې ﭘ او ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ اﺷﻌﺎرو آﯥ دﺳﺎد او رواﻧ ﺗﺮ ﻨ د ﺷﻌﺮ‬
‫ﺎﻳﺴﺖ ﺳﺎﺗﻠﻰ دى‪.‬‬

‫اﻣﻴﺮآﺮوړ ﺳﻮري‬
‫ﺮ ﻨﺪﻩ ﺧﺒﺮﻩ دﻩ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻟﻮﻣ ﻧﻲ ﺁﺛﺎر ﻳﻮازې ﭘﻪ اﺳﻼﻣﻲ دورﻩ آﯥ ﻣﻮﻧﺪل ﺷﻮي ﭼﯥ ددې‬
‫ﺁﺛﺎرو ﻟﻮﻣ ﻧ ﻣﻨﺒﻊ او ﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﺷﺎﻋﺮ د ﻏﻮر ﺑﺎدﺷﺎﻩ اﻣﻴﺮ آﺮوړ ﻞ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫اﻣﻴﺮ آﺮوړ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺟﻬﺎن ﭘﻬﻠﻮان ﺳﺮﻩ هﻢ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ ،‬د اﻣﻴﺮ ﭘﻮﻻد ﺳﻮرى زوى دى‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﭘﻮﻻد د‬
‫ﻣﻠﻚ ﺷﻨﺴﺐ ﻟﻪ زاﻣﻨﻮ ﺨﻪ ؤ‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﻏﻮر آﯥ ﻳﯥ ﺑﺎدﺷﺎهﻲ آﻮﻟﻪ‪ ،‬اﻣﻴﺮ آﺮوړ ﭘﻪ )‪ ١٣٩‬هـ( آﺎل ﭼﯥ‬
‫)‪ ٧۵۶‬ع( آﺎل ﺳﺮﻩ ﺳﻤﻮن ﻟﺮي ﭘﻪ ﻣﻨﺪﻳﺶ آﯥ ﺑﺎدﺷﺎﻩ ﺷﻮ‪ ،‬ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ دى ﻳﻮ ﺗﻜ ﻩ‪ ،‬ﻏ ﺘﻠﻰ‪ ،‬آﻠﻚ او‬
‫ﻣﺤﻜﻢ ﺳ ى ؤ‪ ،‬او ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﺗﻦ ﺑﻪ دﺳﻠﻮ ﺗﻨﻮ ﺳﺮﻩ ﺟﻨ ﯧﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ آﺮوړ او ﺟﻬﺎن ﭘﻬﻠﻮان ﺑﻠﻞ آﯧﺪﻩ‪.‬‬
‫ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ د ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﻟﻴﻜﻲ‪ :‬اﻣﻴﺮآﺮوړ ﻳﻮ ﻋﺎدل‪ ،‬ﺿﺎﺑﻂ ﺳ ى او د ﯥ وﻳﻨﺎ ﺘﻦ او ﻳﻮ‬
‫زﺑﺮدﺳﺖ ﺷﺎﻋﺮ ؤ‪ ،‬ﭘﻪ ﺟﻨ ﻮﻧﻮ آﯥ ﻳﯥ ډﻳﺮې ﻓﺘﺤﯥ وآ ې‪ ،‬ﻳﻮ ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺷﻌﺮ ﻳﯥ وﻳﻠﻰ ﭼﯥ وﻳﺎړﻧﻪ ﻳﯥ‬
‫ﺑﻮﻟﻲ او زﻣﻮﻧ ﻮل ﻣﻨﻮرﻳﻦ او روﺷﻨﻔﻜﺮان ددﻩ د ﺷﻌﺮ ﺳﺮﻩ ﺁﺷﻨﺎ او ﺑﻠﺪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ دﻏﻪ ﺣﻤﺎﺳﻲ‬
‫ﺷﻌﺮ دﭘﻮهﻨﯥ ﭘﻪ ﺗﺪرﻳﺴﻲ ﭘﺮو ﺮام آﯥ ﺷﺎﻣﻞ دى او هﻢ د ﭘ ﺘﻮ ادب ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﻴﻠﻮ ﺗﺎرﻳﺨﻮﻧﻮ آﯥ راﻏﻠﻰ‬
‫دى‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫د ﭘ ﺘﻮ ډﻳﺮ ﭘﺨﻮاﻧﻰ ﺷﻌﺮ‬

‫د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ډﻳﺮ ﭘﺨﻮاﻧﻰ ﺷﻌﺮ د اﻣﻴﺮ آﺮوړ وﻳﺎړﻧﻪ دﻩ او دا ﺷﻌﺮ ﻟﻪ هﺮ اړﺧﻪ د ﺳﺘﺎﻳﻨﯥ وړ دى‪ ،‬ﺧﭙﻞ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص وﻟﺴﻲ رﻧ او وزن ﻟﺮي او د ﻧﻮرو ژﺑﻮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﻜﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪل آﻴ ي او هﻢ ﭘﻜﯥ د ﻧﻮرو ژﺑﻮ‬
‫ﻟﻐﺎت ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬اوس ﭼﯥ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ د ﺷﻌﺮ او ادب ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ ډﯦﺮﻩ ﭘﺮﻣﺦ ﺗﻠﻠﯥ ژﺑﻪ دﻩ‪ ،‬هﻴ ﻮك ﻧﺸﻲ آﻮﻻى‬
‫ﭼﯥ ددﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻟﻨ او ﺳﻮﭼﻪ ﺷﻌﺮ وواﻳﻲ‪ ،‬ددې ﺷﻌﺮ ﺨﻪ ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ ﺗﺮدې وﺧﺘﻪ ﭘﻪ‬
‫ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ د ﻧﻮرو ژﺑﻮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻧﻪ ؤ راﻏﻠﻰ او ددﻏﻪ وﺧﺖ ﭘ ﺘﻨﻮ ﻮﻟﻨﻪ ﻳﻮﻩ ﺳﻮﭼﻪ ﻮﻟﻨﻪ وﻩ‪ ،‬ﻳﻮ وﻟﺲ او ﭘﻪ‬
‫ﻳﻮﻩ ژﺑﻪ ﻳﯥ ﺧﺒﺮې آﻮﻟﯥ او ﻧﻮرو ژﺑﻮ ﭘﻜﯥ ﻻر ﻧﻪ وﻩ ﻣﻮﻧﺪﻟﯥ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دادﻩ‪:‬‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗـﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫زﻩ ﻳﻢ زﻣﺮى ﭘﺮدې ﻧ ۍ‬
‫او ﭘﺮآﺎﺑﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫ﭘﻪ هﻨـﺪو ﺳﻨـﺪو ﭘﺮﺗﺨﺎر‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗـﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫ﺑﻞ ﭘﻪ زاﺑﻞ ﻧﺴﺘﻪ‬
‫٭٭٭‬
‫ﻏﺸﻰ د ﻣﻦ ﻣﯥ ﻲ ﺑﺮﯦ ﻨﺎ ﭘﺮﻣﻴﺮ ﻤﻨﻮ ﺑـﺎﻧﺪې‬
‫ﭘﻪ ژوﺑﻠﻪ ﻳﻮﻧﻢ ﻳﺮﻏﺎﻟﻢ ﭘﺮﺗـ ﺘﯧﺪوﻧﻮ ﺑـﺎﻧﺪې‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗــﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫ﭘﺮ ﻣﺎﺗﯧﺪوﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫٭٭٭‬
‫زﻣﺎدﺑﺮﻳﻮ ﭘﺮﺧﻮل ﺗﺎوﻳ ي هﺴﻚ ﭘﻪ ﻧﻤﻨ اوﭘﻪ وﻳﺎړ‬
‫د ﺁس دﺳﻮوﻣﯥ ﻣ ﻜﻪ رﻳ دي ﻏﺮوﻧﻪ آﺎﻧﺪم ﻟﺘﺎړ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫آ م اﯦﻮادوﻧﻪ اوﺟﺎړ‬
‫٭٭٭‬
‫زﻣﺎ دﺗﻮرې ﺗﺮ ﺷﭙﻮل ﻻﻧﺪې هﺮات و ﺟﺮوم‬
‫ﻏﺮج وﺑﺎﻣﻴﺎن و ﺗﺨﺎر ﺑـﻮﻟﻲ ﻧﻮم زﻣﺎ ﭘﻪ اودوم‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎاﺗﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫زﻩ ﭘﯧﮋﻧﺪوى ﻳﻢ ﭘﻪ روم‬
‫٭٭٭‬
‫ﭘﺮ ﻣﺮو زﻣﺎ ﻏﺸﻲ ﻟﻮﻧﻲ‪ ،‬ډاري د ــﻦ را ﺨﻪ‬
‫دهﺮﻳﻮاﻟﻪ رود ﭘﺮ ﻨ و ـﻢ ﺗ ﺘﻲ ﭘـــﻠﻦ را ﺨﻪ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗـﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫رﭘﻰ زړن را ـﺨﻪ‬
‫٭٭٭‬
‫‪20‬‬
 ‫ﺧﭙﻠﻮ و و ﻟﺮﻩ ﻟﻮر ﭘﺮاﻳﻨﻪ ﮐﻮم‬
‫دوﯼ ﭘﻪ ډاډﻳﻨﻪ ﺷﺒﻪ ﺑﺎﻣﻢ ﻪ ﻳﯥ روزﻧﻪ ﮐﻮم‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗﻞ ﻧﺸﺘﻪ‬ ‫ﺗﻞ ﻳﯥ ورﻧﻪ ﮐﻮم‬
‫٭٭٭‬
‫د زرﻧﺞ ﺳﻮﺑﻪ ﻣﯥ د ﺗـﻮرې ﭘﻪ ﻣﺨﺴﻮر وآـ ﻩ‬
‫ﭘﻪ ﺑﺎداري ﻣﯥ ﻟﻮړاوى دآﻮل دﺳﻮر وآـ ﻩ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗـﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬ ‫ﺳﺘﺮ ﻣﯥ ﺗﺮﺑﻮر وآ ﻩ‬

‫ﭘﻪ ﻟﻮﻳﻮ ﻏﺮو ﻣﯥ وﻳﻨﺎ دروﻣﻲ ﻧﻪ ﭘﻪ ﻨ و ﭘﻪ ﺎل‬

‫ﻧـ ۍ زﻣﺎ دﻩ ﻧﻮم ﻣﯥ ﺑﻮﻟﻲ ﭘﺮدرﻳـ ﺳﺘـﺎﻟﻮال‬
‫ﭘﻪ ور ﻮ ﺷﭙﻮ‪ ،‬ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ آﺎل ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗـﻞ ﻧـﺴﺘﻪ‬
‫٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭‬
‫دا ﺷﻌﺮ د ﻓﻮرم او ﺷﻜﻞ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ ﺑﻴﺨﻲ ﻳﻮ رﺳﻴﺪﻟﻰ او ﭘﻮخ ﺷﻌﺮ دى او د اﻧﺘﻘﺎد ﺎى ﭘﻜﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪل آﻴ ي‪،‬‬
‫دا ﺷﻌﺮ د ﻣﻌﻨﺎ او ﻣﻀﻤﻮن ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ هﻢ ﻳﻮ آﺮﻩ ﺷﻌﺮ دى‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺷﻌﺮ آﯥ ﺷﺎﻋﺮ ﺧﭙﻞ ﻣﻠﻲ ﻏﺮور او‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﭘﻪ ﻪ ﺷﺎن ﻜﺎرﻩ آ ي‪ ،‬ﻪ ﭼﯥ د ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ زړﻩ آﯥ دي ﭘﻪ دې ﺷﻌﺮ آﯥ ﻳﯥ اﻧﻌﻜﺎس‬
‫ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ او د ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻠﻜﻮ روﺣﻴﺎت ﻳﯥ ﻟﻮړ ﻮدﻟﻲ دي‪ ،‬د ﺮم ﺟﻨ وروﺳﺘﻪ ﻳﯥ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺟﻨ هﻢ ﭘﻴﻞ‬
‫آ ى او ﭘﻪ دې آﺎر آﯥ هﻢ ﻣﺆﻓﻖ او ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ دى‪ ،‬ﻟﻪ ﺮم ﺟﻨ وروﺳﺘﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻏﻮاړي ﺧﭙﻞ د ﻤﻦ‬
‫ﺗﺨﻮﻳﻒ او وډار آ ي ﻧﻮ ﻜﻪ واﻳﻲ‪:‬‬
‫زﻩ ﻳﻢ زﻣﺮى ﭘﺮ دې ﻧ ۍ ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ‬
‫ﭘﻪ هﻨﺪو ﺳﻨﺪو ﭘﺮﺗﺨﺎر او ﭘﻪ آﺎﺑﻞ ﻧﺴﺘﻪ‬
‫ﻟﻪ ﻣﺎ اﺗﻞ ﻧﺴﺘﻪ‬ ‫ﺑﻞ ﭘﻪ زاﺑﻞ ﻧﺴﺘﻪ‬
‫٭٭٭‬
‫دا ﺷﻌﺮ د ﭘ ﺘﻮ ﻳﻮ ډﻳﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ‪ ،‬ﭘﻮخ او ﻣﺘﻴﻦ ﺷﻌﺮ دى‪ ،‬آﻠﻤﺎت ﻳﯥ ﻣﻨﺴﺠﻢ دي‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮﻧﻮاﻟﻲ ‪ ،‬زړورﺗﻴﺎ‬
‫او ﺷﺠﺎﻋﺖ اﺻﻠﻲ ﺧﻴﺎﻻت ﭘﻜﯥ ﻜﺎرﻩ او ﺮ ﻨﺪ دي‪ ،‬وزن ﻳﯥ هﻢ ﻣﻠﻲ او د ﭘ ﺘﻮ ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺼﻮ اوزاﻧﻮ‬
‫ﺨﻪ دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺷﻌﺮ آﯥ د ﭘ ﺘﻮ ډﯦﺮ ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﻟﻐﺎت ﺷﺘﻪ ﻟﻜﻪ‪:‬‬

‫ژوﺑﻠﻪ = ﺟﻨ‬ ‫ﻣﻴﺮ ﻤﻦ = د ﻤﻦ‬ ‫ﻣﻦ = ﻋﺰم او ارادﻩ‬ ‫اﺗﻞ = ﻧﺎﺑﻐﻪ او ﭘﻬﻠﻮان‬
‫د ﻦ = د ﻤﻦ‬ ‫اودوم = ﺳﭙﺎس‬ ‫ﻳﺮﻏﺎﻟﻢ= ﻳﺮﻏﻞ آﻮم‬ ‫ﻳﻮﻧﻢ = ﻢ‬
‫ﺑﺎﻣﻢ = ﭘﺮورش‬ ‫ﻟﻮر= رﺣﻢ‬ ‫زړن = دﻻور‬ ‫ﭘﻠﻦ = ﭘﻴﺎدﻩ‬
‫ورآﻮم‬
‫ﺳﺘﺎﻳﻮال = ﻣﺪاح او داﺳﯥ ﻧﻮر‬ ‫درﻳ = ﻣﻨﺒﺮ‬
‫د اﻣﻴﺮ آﺮوړ د وﻳﺎړﻧﯥ ادﺑﻲ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺎﻳﻠﯥ‪:‬‬

‫ﻣﺨﻜﯥ هﻢ دې ﺧﺒﺮې ﺗﻪ اﺷﺎرﻩ وﺷﻮﻩ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻟﻮﻣ ﻧﻲ ﻟﻴﻜﻠﻲ ﺁﺛﺎر ﭘﻪ اﺳﻼﻣﻲ دورﻩ‬
‫آﯥ ﻣﻨ ﺗﻪ راﻏﻠﻲ دي ﭼﯥ ﺗﺮ ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ ﻧﻰ او ﻗﺪﻳﻤﺘﺮﻳﻦ ﺷﻌﺮ داﻣﻴﺮآﺮوړ وﻳﺎړﻧﻪ دﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ )‪ ١٣٩‬هـ(‬
‫آﯥ د هﻤﺪﻩ ﻟﻪ ﺧﻮا وﻳﻞ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ هﻤﺪﻏﻪ زﻣﺎﻧﻪ آﯥ د ﻏﺰﻧﻲ او ﮔﺮدﻳﺰ ﻟﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﺎﻧﻮ ﺨﻪ د ﻟﻮﻳﻜﺎﻧﻮ آﻮرﻧ ﺳﻠﻄﻨﺖ آﺎوﻩ ﭼﯥ‬
‫ﻟﻪ دوى ﺨﻪ هﻢ ﻳﻮازې ﻳﻮ ﭘ ﺘﻮ ﺑﻴﺖ ﭘﻪ ﻻس راﻏﻠﻰ دى‪ ،‬ﻟﻪ دې ﻧﻪ وروﺳﺘﻪ د ﻏﻮرﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ درﺑﺎر آﯥ‬
‫‪21‬‬
‫ﭘ ﺘﻮ ادب ودﻩ وآ ﻩ ﭼﯥ ډﻳﺮ ﺷﺎﻋﺮان او ﻟﻴﻜﻮاﻻن را ﭘﻴﺪا ﺷﻮل ﭘﻪ هﻤﺪﻏﻪ زﻣﺎﻧﻪ آﯥ د ﻣﻠﺘﺎن د ﻟﻮدي‬
‫ﺑﺎدﺷﺎهﺎﻧﻮ آﻮرﻧ )‪ ٤٠٠ – ٣٠٠‬هـ( ﺗﺮ ﻣﻨ ﭘ ﺘﻮ وﻳﻮﻧﻜﻲ ﺑﺎدﺷﺎهﺎن وو ﭼﯥ ﻟﻪ دوى ﺨﻪ هﻢ ﭘ ﺘﻮ‬
‫ﺷﻌﺮوﻧﻪ را ﭘﺎﺗﯥ دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﮔﻪ داﺳﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ادب ﺳﺎﺣﻪ ﻟﻪ ﻣﻠﺘﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ ﻏﻮرﻩ ﺧﭙﺮﻩ وﻩ‪ ،‬د دې وﺧﺖ‬
‫د ﺷﻌﺮ د ﺎﻧ ﺗﻴﺎوو ﭘﻪ ﺑﺎب ﭘﻪ ﻟﻨ ﻩ ﺗﻮﮔﻪ وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼﯥ‪:‬‬
‫‪_١‬د اﻣﻴﺮآﺮوړ ﭘﻬﻠﻮان ﭘﻪ ﻋﺼﺮ آﯥ ﭘ ﺘﻮ ادب ﻳﻮ ﺧﺎص او ﺎﻧﮕ ي رﻧﮓ درﻟﻮد‪ ،‬ﻳﺎﻧﯥ ددې زﻣﺎﻧﻰ‬
‫د ادب ژﺑﻪ ﺳﻮﭼﻪ‪ ،‬رواﻧﻪ او ﺳﭙﻴ ﻠﻰ ﭘ ﺘﻮ وﻩ‪ ،‬ډﻳﺮ داﺳﯥ ﭘ ﺘﻮ آﻠﻤﺎت ﭘﻜﯥ ژوﻧﺪى وو ﭼﯥ اوس ﻳﯥ‬
‫ﻣﻮږ هﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺧﺒﺮو او ﻟﻴﻜﻨﻮ آﯥ ډﯦﺮﮐﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮو او ﻳﺎﻳﯥ هﻴ ﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮو او داﺳﯥ ﻜﺎري ﭼﯥ‬
‫ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﺑﺎﻧﺪى د ﻧﻮرو ژﺑﻮ اﺛﺮ هﻐﻪ وﺧﺖ ﻳﺎ ډﻳﺮ ﻟ او ﻳﺎ هﻴ ﻧﻪ و‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ وروﺳﺘﻪ آﯥ ﻳﯥ ورو ورو‬
‫د ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ او هﻨﺪي ژﺑﻮ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﻨﻠﻲ دي‪.‬‬
‫‪_٢‬د ﻓﻜﺮ او ﻣﻮﺿﻮع ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ هﻢ د ﭘ ﺘﻮ ﭘﺨﻮاﻧﻰ ﺷﻌﺮو ادب ﺧﺎص او ﺎﻧ ى ﭘ ﺘﻨﻲ وﻟﺴﻲ او‬
‫ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺷﻜﻞ ﻟﺮي‪ ،‬ﻜﻪ ددې زﻣﺎﻧﯥ ﺷﻌﺮ او ادب دداﺳﯥ ﻣﺤﻴﻂ او ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﻣﻮﻟﻮد دى ﭼﯥ د ﺑﻞ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ او ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﺳﺮﻩ رټ ﺗﻮﭘﻴﺮ او ﺎﻧ ي اﻣﺘﻴﺎزات ﻟﺮي‪ ،‬ﻜﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻟﻪ ﻳﻮ ﺧﺎص ﻣﺤﻴﻂ او‬
‫ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﺨﻪ اﻟﻬﺎم اﺧﻠﻲ او ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮ ﺗﻪ د هﻤﺎﻏﻪ ﻣﺤﻴﻂ او ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل د دود او دﺳﺘﻮر ﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﺟﻮﻟﻪ‬
‫ورآﻮي‪.‬‬
‫ددې دورې ﺁﺛﺎر ﻳﻮﻩ ﻜﻠﯥ او ﻧﻔﻴﺴﻪ ادﺑﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻩ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا ﺨﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﯧ ﯥ او‬
‫ﺧﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻟﺮي او ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺧﻮا د ﻧﻮرو ﻣﺠﺎورو او ﺎوﻧ ﻳﻮ ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ ﻟﻪ ادﺑﻪ ﻴﻨﯥ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻗﺒﻠﻮى‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ‬
‫ﻳﯥ ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو آﯥ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻰ ﻳﯥ ﺧﭙﻞ اوزان ﺳﺎﺗﻞ آﻴ ي او ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺧﻮا د ﻋﺮﺑﻲ او‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ ژﺑﯥ اوزان هﻢ ﻣﻨﻞ آﻴ ي ﭼﯥ ددې دورې اﺷﻌﺎر او ﺁﺛﺎر د ﻣﻌﻨﺎ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ ﺣﻤﺎﺳﻰ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻰ‪،‬‬
‫دﻳﻨﻰ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻓﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ‪ ،‬ﻋﺸﻘﻲ او آﻠﻪ آﻠﻪ ﻓﻜﺎهﻲ ډوﻟﻪ رﻧ ﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﻇﺎهﺮى ﺟﻮړ ﺖ‬
‫آﯥ ﻳﯥ ﺳﺮﺑﯧﺮﻩ ﭘﺮﻣﻠﻲ اوزاﻧﻮ ﻗﺼﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻏﺰل‪ ،‬رﺑﺎﻋﻲ او ﻣﺜﻨﻮي هﻢ ﻣﻮﻧﺪل آﻴ ي‪.‬‬
‫د ‪ ۴٠٠‬هـ ﭘﻴ ۍ را وروﺳﺘﻪ ﺗﺮ زرﻣﯥ ﻟﻴ دﻳﺰې ﭘﯧ ۍ ﭘﻮرې د ﭘ ﺘﻮ ﻧﻈﻢ او ﻧﺜﺮ ﻪ ﭘﻮخ ﺷﻮى ؤ‪ ،‬ﭼﯥ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻨﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮ ﺗﺬآﺮة اﻻوﻟﻴﺎء ﻧﺜﺮدى ﭼﯥ ﭘﻪ) ‪ ۶١٢‬هـ( آﯥ ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮى او دﻏﻪ ﻧﺜﺮ‬
‫ﻟﻜﻪ د ﭘ ﺘﻮ د ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻳﻮ ﻪ ﺳﺒﻚ دى‪ ،‬داهﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﻳﺎدﻩ وﻧﻪ ﺑﺎﺳﻮ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻨﻮ د ﻧﻔﻮذ او ﻣﻴﻼن‬
‫ﺳﺎﺣﻪ ﺗﺮﻣﻠﺘﺎﻧﻪ ﭘﻮرې ﻏﺰﯦﺪﻟﻰ وﻩ او ﭘﻪ اﺳﻼم ﻴﻨ او وﻻړ ﺧﻠﻚ وو ‪ ،‬اود ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ رﻏﻮ آﯥ ﻳﯥ د‬
‫اﺳﻼم د ﻴﻨ ﺘﻴﺎ او اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ آﺎر آﺎوﻩ‪ ،‬دوى هﻢ د ﺧﭙﻠﻰ ژﺑﯥ او هﻢ د ﭘ ﺘﻨﯥ آﻠﺘﻮر د ﺳﺎﺗﻨﯥ ﻟﻪ‬
‫ﭘﺎرﻩ ﭘﻪ زړﻩ ﭘﻮرې آﺎر آ ى او هﻢ ﻳﯥ د اﺳﻼم ﻟﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﺑﻞ آﺎر ﻧﻪ دى ﻳﻌﻨﻰ د اﺳﻼم‬
‫ﺧﺪﻣﺘ ﺎران ﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﭼﯥ ﻪ ﻣﺜﺎل ﻳﯥ د ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ ﻏﺮﻧ ﺳﻴﻤﻪ آﯥ د اﺳﻼم د ﭘﺎرﻩ ﻧﻪ ﺳﺘ ې‬
‫آﯧﺪوﻧﻜﯥ هﻠﯥ ﻠﻰ او ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻪ دي‪ ،‬دا ﭼﯥ د ﻟﻮدﻳﺎﻧﻮ ﭘﺮﺿﺪ د اﻟﺤﺎد ﺧﺒﺮې ﺷﻮي دي دا ﺧﺎص د‬
‫د ﻤﻨﺎﻧﻮ ﺧﺼﻮﺻًﺎ د ) ﺳﺒﮑﺘ ﻴﻦ( ﭘﻪ وﺧﺖ آﯥ ﭘﺨﭙﻠﻪ د ﺳﺒﻜﺘ ﻴﻦ د آﻮرﻧ ﭘﺮوﭘﺎ ﻨﺪ او ﺑﯥ ﺎﻳﻪ‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت دي او ﺑﺲ‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫هﺎﺷﻢ اﺑﻦ زﻳﺪ ﺳﺮواﻧﻰ‬

‫ﻜﺎرﻩ او ﺟﻮﺗﻪ ﺧﺒﺮﻩ دﻩ ﭼﯥ داﺳﻼم ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ۍ او دوﻳﻤﻪ ﭘﯧ ۍ آﯥ د هﯧﻮاد ﻏﺮﺑﻲ ﺧﻮاوې او‬
‫دﻏﻮر ﻤﻜﯥ د ﭘ ﺘﻮ ادب د ﭘﺮور ﺖ او ﭘﺎﻟﻨﯥ زاﻧ ﻮ ﻞ ﺷﻮې دﻩ او هﻤﺪﻏﻪ ﺳﻮري آﻮرﻧ وﻩ ﭼﯥ‬
‫ددې آﻮرﻧ ﺨﻪ د ﻏﻮر د ﺷﺎهﻨﺸﺎه ﻣﺸﻬﻮرﻩ آﻮرﻧ ﭘﻴﺪا او ﭘﻪ دې آﻮرﻧ آﯥ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺎهﺎن او‬
‫ﻓﺎﺗﺤﺎن ﻟﻜﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ او ﻣﻌﺰاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ او ﻧﻮر ﻣﻨ ﺗﻪ راﻏﻠﻞ ﭼﯥ د هﻤﺪوى ﭘﻪ درﺑﺎروﻧﻮ‬
‫آﯥ ﭘ ﺘﻮ ادب ﺗﻪ ﭘﻮرﻩ ﺗﻮﺟﻪ او ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﺷﻮې او ﭘ ﺘﻮ د درﺑﺎري ژﺑﯥ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ ﭘﺎﻟﻞ ﺷﻮې دﻩ‪ ،‬د اﻣﻴﺮ‬
‫آﺮوړ ﺳﻮري ﻟﻪ ﺁﺛﺎرو ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ ﺳﻞ آﺎﻟﻪ وروﺳﺘﻪ ﭼﯥ آﻮم ﺁﺛﺎر ﻣﻮږ ﺗﻪ راﻣﻌﻠﻮم دي هﻐﻪ هﻢ د هﻠﻤﻨﺪ ﭘﻪ‬
‫هﻐﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﭘﻮرې ﭼﯥ رو ﺎﻧﻪ ﺗﻤﺪن ﻳﯥ درﻟﻮد اړﻩ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ هﻤﺪې اﺳﺎس د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﺑﻞ ﺷﺎﻋﺮ ﭼﯥ‬
‫ﻣﻮږ ﻳﯥ ﭘﻴﮋﻧﻮ هﻐﻪ ﺳﺮواﻧﻰ دى‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ هﺎﺷﻢ ﺳﺮواﻧﻰ ﭘﻪ )‪ ٢٢٣‬هـ( د هﻠﻤﻨﺪ ﭘﻪ ﺳﺮوان آﯥ زﯦ ﻳﺪﻟﻰ دى او ﺑﻴﺎ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺑﺴﺖ‬
‫آﯥ ﻟﻪ ﭘﻮهﺎﻧﻮ او ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻮ ﺨﻪ درس ﻟﻮﺳﺘﻰ دى‪ ،‬د ﻣﺸﻬﻮر ﻋﺮﺑﻰ ادﻳﺐ ) اﺑﻦ ﺧﻼد( ﺷﺎ ﺮد وو‪ ،‬او د‬
‫هﻐﻪ ډﯦﺮ ﻋﺮﺑﻲ اﺷﻌﺎر ﻳﯥ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﻧﻈﻢ ﺗﺮﺟﻤﻪ آ ي دي ﭼﯥ د ﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دادﻩ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫د ﺧﺎوﻧﺪ ﭘﻪ ﻻس آﯥ زر او درهـﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ژﺑﻪ هﻢ ﻪ وﻳﻨﺎ آﺎﻧﺪې ﭼﯥ ﻳﯥ وﻳﻨﻪ‬
‫د درهﻢ ﺧﺎوﻧﺪان ﺗـﻞ وي ﭘﻪ وﻳﺎړوﻧﻪ‬ ‫ژﺑﻮر ورﻟﻪ ور ﻲ وﻳــﻨﺎ ﻳﯥ اروي‬
‫دﻩ وﺳﻠﻪ آﻪ ﻮك ﭘﻪ آﺎﻧﺪي ﻗﺘﺎﻟﻮﻧﻪ‬ ‫درهﻢ ژﺑﻪ دﻩ آﻪ ﻮك ژﺑﻮرآﻴ ي‬
‫ﭘﺮﻧ ۍ ﻳﯥ وﻳﯧﭙﻪ ﺧـــــــ و ﭘﻴﮋﻧﺪوﻧﻪ‬ ‫ﮐﻪ داهﻢ ﻳﯥ ﻨﯥ ورﮎ ﺳﻮ‪ ،‬ﺳﻮﻧﺘﻠﯽ‬
‫دا وﻳﻨﺎ دﻩ ر ـــــــــــﺘﻴﺎﻧﻴﻪ ﻟﻪ ر ﺘﻮﻧﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﺑ اﯼ ﺳﻮ ﯽ وﺑﻮﻟﯥ ﺧﻠﻖ واﻳﻲ‬
‫ﻧﺮو وواﻳﻲ دا ﺧــــﻮ ﺳﻮ ﯽ دﯼ ﺗﻴﺮوﻧﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﯥ وزﻟﻲ وواﻳﻲ ر ﺘﻴﺎ ﺧﺒﺮﻩ‬
‫ددرهﻢ دﺧﺎوﻧﺪ هﺮ ـــــــﺎﯼ ﭘﺮﺗﻤﻮﻧﻪ‬ ‫هﻮ درهﻢ ﻨﺪي هﺮ ﭼﺎ ﻟﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫‪23‬‬
‫واﻳﯥ ﭼﯥ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ هﺎﺷﻢ د ﻋﺮﺑﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻮ د ﻓﺼﺎﺣﺖ او ﺑﻼﻏﺖ ﭘﻪ ﺑﻴﺎن آﯥ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ ﻳﻮ آﺘﺎب‬
‫ﻟﻴﻜﻠﻰ ؤ ﭼﯥ د )ﺳﺎﻟﻮوږﻣﻪ‪ (1‬ﻧﻮﻣﯧﺪﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړى ﺗﺨﻤﻴﻨًﺎ ﭘﻪ )‪ ٢٩٧‬هـ( آﺎل ﭘﻪ ﺑﺴﺖ آﯥ وﻓﺎت ﺷﻮى دى‪.‬‬

‫ﻟﻮدﻳﺎن‬
‫ﻟﻮدﻳﺎن هﻢ ﻟﻜﻪ ﺳﻮرﻳﺎن د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻳﻮﻩ ﻣﺸﻬﻮرﻩ ﻗﺒﻴﻠﻪ دﻩ‪ ،‬ﭼﯥ دا ﻗﺒﻴﻠﻪ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ آﯥ د‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ او ﻣﺸﺮﺗﺎﺑﻪ ﻣﺮآﺰ ﻞ ﺷﻮې دﻩ اود ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﯥ د )‪ ٣٠٠‬هـ( ﭘﯧ ۍ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﺧﺘﻴ ﻪ‬
‫ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا آﯥ اورﻳﺪل آﻴ ي ﻜﻪ ﭼﯥ دا ﻗﺒﻴﻠﻪ هﻢ د ﻧﻮرو آﻮرﻧﻴﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧ ‪ ،‬ﭘﺎﭼﺎه او‬
‫ادب آﯥ ﻧﻮم ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﻮدﻳﺎن د )‪ ۴٠٠ -٣٠٠‬هـ( د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻳﻮﻩ ﻗﺒﻴﻠﻪ دﻩ ﭼﯥ ﻟﻪ دې آﻮرﻧ ﺨﻪ ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ د ﻏﺰﻧﻲ د‬
‫ﻟﻮﻣ ﻧﻴﻮ ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ اﻟﭙﺘ ﻴﻦ او ﺳﺒﻜﺘ ﻴﻦ د )‪ ٣٩٠ -٣١۵‬هـ( ﭘﻪ وﺧﺖ آﯥ ﭘﺮ ﻧﻨ ﺮهﺎر‪ ،‬ﭘﻴ ﻮر او ﻣﻠﺘﺎن‬
‫ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻟﺮﻟﻪ‪ ،‬ﺧﻮ د ﺣﻤﻴﺪ وروﺳﺘﻪ ددﻩ زوى ﻧﺼﺮ ﭘﺎﭼﺎ ﺷﻮ او ﻣﻠﺘﺎن ﻳﯥ د ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺮآﺰ ؤ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ د )‪ ٣۵٠‬هـ( ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا آﯥ د راﺟﻪ ﺟﻴﭙﺎل ﻟﻪ ﺧﻮا ﻟﻪ ﻟﻐﻤﺎﻧﻪ ﺗﺮﻣﻠﺘﺎﻧﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ آﻮﻟﻪ‪،‬‬
‫ﺧﻮ آﻠﻪ ﭼﯥ ﭘﺮ ﺟﻴﭙﺎل ﻟﻪ ﻟﻮﻳﺪﻳ ﺧﻮا ﺨﻪ ﺣﻤﻠﯥ ﭘﻴﻞ ﺷﻮې‪ ،‬ﻧﻮ ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ د دﻩ ﺳﺮﻩ آﻮﻣﻚ آﺎوﻩ‪ ،‬ﺧﻮ‬
‫آﻠﻪ ﭼﯥ ﺳﺒﻜﺘ ﻴﻦ ﭘﺎﭼﺎ ﺷﻮ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪ ورﺳﺮﻩ روﻏﻪ وآ ﻩ‪ ،‬هﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﯥ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد )‪-٣٩۵‬‬
‫‪٣۵۶‬هـ( ﭘﺮﻣﻠﺘﺎن ﺑﺮﻳﺪ وآ ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې وﺧﺖ آﯥ د ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ ﻟﻤﺴﻰ اﺑﻮاﻟﻔﺘﻮح داود ﻟﻪ دې آﻮرﻧ ﺨﻪ‬
‫ﭘﺎﭼﺎ ؤ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﺎج ﻳﯥ وﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮى د )‪ ۴٠٢‬هـ( ﺨﻪ د ﻣﺨﻪ دى وﻧﻴﻮ او ﭘﻪ ﻏﺰﻧﻲ‬
‫آﯥ ﻳﯥ ﺑﻨﺪي آ ‪.‬‬
‫ﺮدﻳﺰي ﭘﻪ دې ﺑﺎب دارﻧ ﻪ ﻟﻴﻜﻲ‪ :‬ﭼﯥ ﻣﺤﻤﻮد ﭘﻪ )‪ ۴٠١‬هـ( آﯥ د ﻣﻠﺘﺎن ﻗﺮﻣﺘﻪ ﺳﺮﻩ وﻣﺮوړل‬
‫او داؤد ﺑﻦ ﻧﺼﺮ ﻳﯥ ﻏﺰﻧﻲ ﺗﻪ راوﺳﺖ او د )ﻏﻮرك( ﭘﻪ آﻼ آﯥ ﻳﯥ ﺑﻨﺪي آ ﭘﻪ ﭘﺎى آﯥ هﻤﻐﻠﺘﻪ وﻣ ‪.‬‬
‫آﻪ ﻪ هﻢ ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻠﻴﮑﻮﻧﮑﻲ د ﺣﻤﻴﺪ د آﻮرﻧ اﻓﻐﺎﻧﻴﺖ ﺗﻪ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﻪ دي او واﻳﻲ ﭼﯥ‬
‫داآﻮرﻧ ﭘﻪ اﺻﻞ آﯥ ﻋﺮﺑﻮ ﺗﻪ ﻣﻨﺴﻮب دي‪ ،‬ﺧﻮ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﺆﻟﻒ ﻳﯥ د )آﻠﻴﺪ آﺎﻣﺮاﻧﻰ( ﭘﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﭘﻪ‬
‫ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ د ﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﯥ راوړي دي‪.‬‬
‫ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﻣﺆرﺧﻴﻨﻮ ﻟﻪ دې آﻮرﻧ ﺨﻪ د )ﺣﻤﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺼﺮ او داؤد( ﻳﺎدوﻧﻪ آ ې دﻩ ﭼﯥ ﭘﺎﭼﻬﺎن وو‪،‬‬
‫ﺧﻮ د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﺆﻟﻒ د ﺣﻤﻴﺪ د ورارﻩ ﺷﻴﺦ رﺿﻲ ﻧﻮم هﻢ ﻟﻪ ﻳﺎدﻩ ﻧﻪ ﺑﺎﺳﻲ ﭼﯥ دﺧﭙﻞ ﺗﺮﺑﻮر ﺳﺮﻩ ﻳﯥ‬
‫ﻳﻮﻩ ﺷﻌﺮي ﻣﻌﺎرﺿﻪ او ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ آ ې دﻩ‪ ،‬ﺳﺮﻩ ددې ﭼﯥ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد دا آﻮرﻧ ﻣﻨﺤﻠﻪ آ ﻩ‪ ،‬ﺧﻮ‬
‫ﺑﻴﺎهﻢ د )‪ ٩٣٢ – ٨۵۵‬هـ( ﺳﻠﻄﻨﺖ د ﻟﻮدﻳﺎﻧﻮ ﻻس ﺗﻪ ورﻏﻰ‪ ،‬ﭼﯥ ﺑﻬﻠﻮل‪ ،‬ﺳﻜﻨﺪر او اﺑﺮاهﻴﻢ ددې ﻗﺒﻴﻠﻲ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺎهﺎن دي‪.‬‬

‫ﻳﺎ ﻣﻴﺪﻩ ﺷ ﯥ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ راﻏﻠﯥ دﻩ او وږﻣﻪ دﻧﺴﻴﻢ ﻳﺎ ﻟﻮﯼ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ دﻩ ﭼﯥ د)ﻧﺴﻴﻢ رﻳ ﺴﺘﺎن( )ﺳﺎﻟﻮ وږﻣﻪ( ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﺛﺒﺖ ﮐ ې دﻩ‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﺳﺎﻟﻮ وږﻣﻪ‪ :‬ﺳﺎل د ﺳﺮﻣﻪ رﻧ‬

‫‪24‬‬
 ‫ﺷﻴﺦ رﺿﻲ او ﻧﺼﺮ ﻟﻮدي‬
‫ﺷﻴﺦ رﺿﻲ او ﻧﺼﺮﻟﻮدي دواړﻩ د ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ ﻟﻪ آﻮرﻧ ﺨﻪ دي‪ ،‬ﭼﯥ رﺿﻲ د ﺣﻤﻴﺪ ورارﻩ او‬
‫ﻧﺼﺮ ﻳﯥ زوى دى او د ﻴﻨﻮ ﻣﺆرﺧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻗﻮل ﺗﺮ ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ وروﺳﺘﻪ ددﻩ زوى ﻧﺼﺮ ﭘﺎﭼﺎ ﺷﻮى دى‬
‫او رﺿﻲ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺗﻪ ﻧﻪ دى رﺳﯧﺪﻟﻰ‪ .‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ددﻏﻮ دوو ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ اﺣﻮال داﺳﯥ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﻮي‪ :‬واﻳﻲ ﭼﯥ آﺎﻣﺮان ﺧﺎن اﺑﻦ ﺳﺪوﺧﺎن ﭘﻪ )‪ ١٠٣٨‬هـ( ﭘﻪ ﺎر ﺻﻔﺎ آﯥ ﻳﻮ آﺘﺎب وﻟﻴﻜﻪ ﭼﯥ ﻧﻮم‬
‫ﻳﯥ ﭘﺮې )آﻠﻴﺪ آﺎﻣﺮاﻧﻲ( آﯧ ﻮد‪ ،‬ﭘﻪ دې آﺘﺎب آﯥ د ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ اﻟﻠﻮدي ﻟﻪ هﻐﻪ آﺘﺎب ﻧﻪ‬
‫ﭼﯥ )اﻋﻼم اﻟﻠﻮذﻋﯽ ﻓﻰ اﻻﺧﺒﺎراﻟﻠﻮدي( ﻧﻮﻣﻴ ي او ﭘﻪ )‪ ٢٨٢‬هـ( آﯥ ﻳﯥ ﻟﻴﻜﻠﻲ دي ﻧﻘﻞ آﻮي ﭼﯥ ﺷﻴﺦ‬
‫رﺿﻲ ﻟﻮدي د ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ ورارﻩ ؤ‪ ،‬آﻠﻪ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ ﭘﻪ ﻣﻠﺘﺎن آﯥ ﭘﺎﭼﺎ ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﺧﭙﻞ ورارﻩ ﻳﯥ‬
‫ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﺗﻪ وﻟﯧ ﻩ ﭼﯥ ﺧﻠﻚ د اﺳﻼم دﻳﻦ ﺗﻪ راوﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ رﺿﻲ دوﻩ آﺎﻟﻪ د آﺴﻲ ﭘﻪ ﻏﺮﻩ آﯥ ﭼﯥ د‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن د ﻏﺮﻩ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ هﻢ ﻳﺎدﻳ ي ﺗﯧﺮ آ ل او ډﯦﺮ ﺧﻠﻚ ﻳﯥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آ ل‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﺮﻋﻜﺲ د ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ‬
‫زوى )ﻧﺼﺮ( ﻣﻠﺘﺎن ﺗﻪ راﻏﻰ او د ﻣﻼﺣﺪﻩ وو)‪ (١‬ﺳﺮﻩ ﻳﻲ ﻧﺎﺳﺘﻪ وﻻړﻩ ﭘﻴﻞ آ ﻩ او ددوى ﭘﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ د‬
‫اﻟﺤﺎد او اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻪ‪ ١‬ﻓﺮﻗﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻳﯥ زدﻩ آ ل او و ﺮوهﯧﺪﻩ‪.‬‬
‫آﻠﻪ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﺣﻤﻴﺪ رﺣﻤﺖ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﻓﺎت ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﺮ ﺎى ﻳﯥ زوى )ﻧﺼﺮ( ﭘﺎﭼﺎ ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړي‬
‫ﺳﻤﺪﻻﺳﻪ د اﻟﺤﺎد ﭘﻪ ﺗﺮوﻳﺠﻮﻟﻮ ﻻس ﭘﻮرې آ او ﻗﺮاﻣﻄﻪ ﻳﯥ راوﺳﺘﻞ‪ ،‬ﺷﻴﺦ رﺿﻲ ﭼﯥ ﺳﻮﭼﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺳ ﻳﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﺧﭙﻞ ﺗﺮﺑﻮر ﻧﺼﺮ ﺗﻪ ﻳﯥ د ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮ ﻮ ﺑﻴﺘﻮﻧﻪ واﺳﺘﻮل ﭼﯥ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دادﻩ‪:‬‬
‫د ﺷﻴﺦ رﺿﻲ ﭘﺎړآﯽ‪:‬‬
‫ﺮوﻩ دې زﻣﻮږ وآﻮراوﻩ‬ ‫د اﻟﺤﺎد ﭘﻪ ﻟﻮر دې ﺗﺮﭘﻠﻞ‬
‫ﺗـﺎ ﭘﻪ ﺗـﻮر و ﺗـﻮراوﻩ‬ ‫ﻣـﻮږ رو ﻠﻰ ﭘﻪ زﻳـﺎرﻧﻪ‬
‫ﭼﯥ دې ـﻮ ﯥ اړاوﻩ‬ ‫ﻟﺮﻏـﻮن وﻟﯥ ﺮوهﯧﺪﻟﯥ‬
‫ﭼــﯥ ﭘﻠﺮو دې ر ﺎ وﻩ‬ ‫هﻐﻪ ﺮوﻩ دې اوس اړﻩ آ‬
‫آـﻪ هـﺮ ﻮ ﻣﻮ درﻧﺎوﻩ‬ ‫ﻟﻮدي ﺳﺘﺎﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﭙﻚ ﺳﻮ‬
‫ﻟـﻮدي ﻧﻪ ﻳـﯥ ﭘﻪ آﺎوﻩ‬ ‫ﻧﺼـﺮﻩ! ﻧﻪ ﻣﻮ ﻳﯥ ﻟﻪ آﻬﺎﻟﻪ‬
‫دور ﻠﻮى ﭘﻪ رﻏﺎوﻩ‬ ‫زﻣﻮږ رﻏﺎدﻩ ﺳﺘﺎﻟﻪ ﺮوهﻪ‬

‫ﻟﻪ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﻟﻮدي ﺨﻪ داﺳﯥ ﻧﻘﻞ راﭘﺎﺗﯥ دى او واﻳﻲ ﭼﯥ ﻧﺼﺮ ﻟﻮدي د ﺧﭙﻞ ﺗﺮﺑﻮر )ﺷﻴﺦ رﺿﻰ( د‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﭘﺎړآﻲ )ﻗﻄﻌﻰ( داﺳﯥ ﻮاب ورآ ‪:‬‬
‫د ﻧﺼﺮ ﻟﻮدي ﻮاب‪:‬‬

‫)‪ (١‬ﻣﻼﺣﺪﻩ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻪ او ﻗﺮاﻣﻄﻪ د اﺳﻤﺎﻋﻠﻴﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺎﻧﻮ درې ﻓﺮﻗﯥ دي‪ ،‬ﻴﻨﻮ ﭘﻮهﺎﻧﻮ دا درې واړﻩ ﻓﺮﻗﯥ ﺳﺮﻩ ې آ ي دي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐﯥ ﺟﻼ ﺟﻼ دي‪ ،‬ﻗﺮاﻣﻄﻪ ﻟﻪ )‪ ٢٠٠‬هـ( د ﻣﺨﻪ ﭘﻪ ﺑﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس او ﻋﺮاق را ﺮ ﻨﺪﻩ ﺷﻮﻩ‪ ،‬ﺧﻮ اﺳﻤﺎﻋﻠﻴﻪ ﭘﻪ )‪ ٢٩۶‬هـ( آﯥ‬
‫ﭘﻪ اﻓﺮﻳﻘﺎ ﮐﯥ ﭘﻴﺪا او ﭘﻪ )‪ ٣۵۶‬هـ( آﯥ ﻣﺼﺮ ﺗﻪ راﻏﻠﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻼﺣﺪﻩ د ﺣﺴﻦ ﺻﺒﺎح هﻐﻪ ﺑﺎﻃﻨﻴﻪ ﻓﺮﻗﻪ دﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ )‪ ۴٨٣‬هـ( ﭘﻪ ﺧﺮاﺳﺎن آﯥ‬
‫ﭘﻴﺪا ﺷﻮﻩ‪ ،‬ﺧﻮ ﻴﻨﻮ ﻣﺆرﺧﻴﻨﻮ د ﻟﻮدﻳﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﻋﺼﺮ وروﺳﺘﻪ دا ﻓﺮﻗﯥ ﺳﺮﻩ ې آ ي دي‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫زﻩ ﻟﺮﻏﻮن ﺧﻮ ﻣﻠﺤﺪ ﻧﻪ ﻳﻢ‬
‫آﻪ ﻣـﻠﺤﺪ ﻳﻢ د د ﻨﻪ ﻳﻢ‬
‫ﺗـﻮراﻧﻮ ﺨﻪ ﭘﻪ ﺗﺮﭘﻠﻪ ﻳﻢ‬
‫اوس هﻢ آﺮوړﭘﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﻪ ﻳﻢ‬
‫وﺗـﻮراﻧﻮ ﺗـﻪ ﺗـﻴﺎرﻩ ﻳﻢ‬
‫د ﺣـﻤﻴﺪ ﻟﻪ ﻟـﻮړ آﻬﺎﻟﻪ ﻳﻢ‬
‫زﻩ ﻟﻪ ـﺮوهـﻪ ﭘﻪ اړﻩ ﻳﻢ‬
‫زﻩ ﻣﺆﻣﻦ ﺳﺘﺎﺳﯥ ﭘﻪ ﺗﻠﻪ ﻳﻢ‬
‫زﻩ ﻟـﻮدي ﻳﻤﻪ ﻮ زﻩ ﻳﻢ‬
‫د اﻟﺤﺎد ﭘﻪ ﺗﻮر ﺗﻮرن ﺳﻮم‬
‫زﻣﺎ د ﻨﻪ هﺴﯥ ﺗﻮراآ ي‬
‫ﻟﻪ اﺳـﻼﻣﻪ ﻧﻪ ﺗـﺮﭘﻠﻤﻪ‬
‫ﺮوﻩ ﻣﯥ هﻐﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﻰ دى‬
‫د اﺳﻼم ﭘﺮهﺴﻚ ﺑﻪ ﻠﻢ‬
‫د ﻟـﻮدي زوى ﺳﻨﺘﻲ ﻳﻢ‬
‫ﺗـﻮراﻧﻲ د ﻦ ﭼﯥ واﻳﯥ‬
‫داﻳﯥ ﺗﻮر ﺗﺎﺳﯥ د روهﻮي‬
‫د د ﻨﻮ وﻳـﻨﺎوې ﻣﻐ ﻩ‬

‫ﭘﻪ دې ﺗﻮ ﻪ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﻗﻮي اﺳﻨﺎدو ﭘﻪ ﺑﻨﺎ ددﻏﻮ دوو ﭘ ﺘﻨﻮ ﻣﺸﺮاﻧﻮ اﺷﻌﺎر ﻣﻮږ ﺗﻪ راﺳﭙﺎري‬
‫ﭼﯥ هﻢ د ﭘ ﺘﻮﭘﻪ ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ آﯥ د ارز ﺖ وړ دي او هﻢ د ژﺑﯥ د ﻗﺪاﻣﺖ‪ ،‬ﺳﻮﭼﻪ واﻟﻲ او ﺗﺤﻮل ﭘﻪ‬
‫ﺑﺎب ﯥ او ﭘﻪ زړﻩ ﭘﻮرې ﭘﺎﻳﻠﯥ ور ﺨﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ آﻴﺪاى ﺷﻲ‪.‬‬

‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آﯥ وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼﯥ آﻪ د ﻧﺼﺮ ﻟﻮدي ﭘﻪ ﺑﺎب د رﺿﻲ ﻟﻮدي ﺷﻌﺮ او ﭘﻪ هﻤﺪې ډول د ﻧﺼﺮ‬
‫ﻟﻮدي ﻮاﺑﻴﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻪ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ د ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ او اوﺳﻨﻴﻮ اﺷﻌﺎرو ﺳﺮﻩ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼﯥ د‬
‫)‪ ٣۵٠‬هـ( ﭘﻮرې د ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ ﺧﺘﻴ ﻪ ﺑﺮﺧﻪ آﯥ د ﻋﺮﺑﻲ ژﺑﯥ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻟ او آﻤﺰوري وو‪ ،‬ﺳﺮﻩ ددې‬
‫ﭼﯥ د هﺎﺷﻢ ﺳﺮواﻧﻲ ﺷﻌﺮ او ﻧﻈﻢ د ﻟﻮدﻳﺎﻧﻮ ﺨﻪ دﻣﺨﻪ دى‪ ،‬ﺧﻮ ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ ﻟﻮﻳﺪﻳ ﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ د ﻋﺮﺑﻲ ژﺑﯥ ﺗﺎﺛﻴﺮ د ﻋﺮﺑﻮ د ﻓﻜﺮ او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ډﯦﺮ ﺟﻮت او ﻜﺎرﻩ دي‪ ،‬آﻪ ﻪ هﻢ د‬
‫ﻟﻮدﻳﺎﻧﻮ ﻧﻈﻢ د هﺎﺷﻢ ﺳﺮواﻧﻲ ﺨﻪ ډﯦﺮ وروﺳﺘﻪ دى‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﻴﺎهﻢ د ژﺑﯥ ﺳﻮﭼﻪ واﻟﻰ ﻳﯥ د هﻐﻪ ﻟﻪ ﻧﻈﻢ‬
‫ﺨﻪ زﻳﺎت دى‪.‬‬
‫ﺑﻠﻪ دا ﭼﯥ د ﻟﻮدﻳﺎﻧﻮ ﻟﻪ دﻏﻮ ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ﺨﻪ داﺳﯥ ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ ﭘﻪ دې ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ د ﺟﻬﺎن ﭘﻬﻠﻮان اﻣﻴﺮ‬
‫آﺮوړ د وﺧﺖ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ﺷﺘﻪ او دا ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ د اﻣﻴﺮ آﺮوړ ﺷﻌﺮ ﺗﻪ ورﺗﻪ دي او دا را ﻴﯥ ﭼﯥ د ﻏﺰﻧﻮي‬
‫دورې ﺗﺮ اواﻳﻠﻮ ﭘﻮرې ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻰ ﭘﻪ ﺧﺘﻴ ﻮ ﺑﺮﺧﻪ آﯥ ﻳﻮ ﺎﻧ ى ﻓﻮرم او ﺷﻜﻞ درﻟﻮد او ددې ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ‬
‫د ﻴﻨﻮ ﻟﻐﺘﻮﻧﻮ ﺨﻪ داﺳﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ ﭘﻪ دې وﺧﺖ آﯥ ﻋﺮﺑﻲ ژﺑﯥ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻳﻮازې ﭘﻪ دﻳﻨﻲ‬
‫اړﺧﻮﻧﻮ آﯥ ﻟﻜﻪ )اﻟﺤﺎد او ﺳﻨﺘﻰ( ﭘﻮرﻩ ﺗﺎﺛﻴﺮ درﻟﻮد ﺧﻮ د ژوﻧﺪاﻧﻪ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﺑﺮﺧﻮ آﯥ ﻳﯥ زﻳﺎت ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻧﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫د ﻟﻮﻣ ي ﭙﺮآﻲ ﭘﻮ ﺘﻨﯥ‬
‫د ادﺑﻲ دورو د وﻳﺶ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮ وﻟﻴﻜﺊ؟‬ ‫‪(١‬‬
‫د دورې او ﻣﺮﺣﻠﯥ ﺗﺮﻣﻨ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﺷﺘﻪ او آﻪ ﻧﻪ؟ ﭘﻪ ﻟﻨ ډول ﻳﯥ واﺿﺢ آ ئ‪.‬‬ ‫‪(٢‬‬
‫د ادﺑﻲ دورو د وﻳﺶ ﭘﻪ هﻜﻠﻪ د ﭘﻮهﺎﻧﻮ ﻧﻈﺮ ﻪ دى؟ وﻳﯥ ﻟﻴﻜﺊ‪.‬‬ ‫‪(٣‬‬
‫د اﺳﻼم ﺗﺮ ﻣﺨﻪ ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﻨ ﻪ ارزﻳﺎﺑﻰ آﻮئ‪ ،‬د ادﺑﻲ دورو ﭘﻪ وﻳﺶ آﯥ را ﻲ او آﻪ‬ ‫‪(۴‬‬
‫ﻧﻪ؟‬
‫‪ (۵‬د ﻣﺎﻟﻨﺪﻩ ﭘ ﻮ آﺘﺎب ﻟﻪ آﻮﻣﯥ ژﺑﯥ ﺨﻪ ﭘﻪ آﻮﻣﻪ ژﺑﻪ او آﻮﻣﻪ ﻧﯧ ﻪ او د ﭼﺎ ﻟﻪ ﺧﻮا ژﺑﺎړل ﺷﻮى‪ ،‬ﺁﻳﺎ‬
‫دﻏﻪ اﺛﺮ او س ﺷﺘﻪ او آﻪ ﻧﻪ؟‬
‫‪ (۶‬د ادﺑﻰ دورو د وﻳﺶ او ﺎآﻠﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب آﻮم ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺎت رول ﻟﺮي؟ ﺷﺮﺣﻪ ﻳﯥ آ ئ‪.‬‬
‫‪ (٧‬د ﭘ ﺘﻮ ادب د ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ دورې ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧﭙﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﻴﻜﺊ؟‬
‫‪ (٨‬د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ د ﻣﻨ ﺗﻪ راﺗ د ﻟﻮﻣ ﻧﻴﻮ ﻣﺮآﺰوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واﺧﻠﺊ او ﻟﻪ هﻐﯥ ﺟﻤﻠﻰ ﺨﻪ د ﻏﻮر‬
‫ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﻮ ﻪ وﻟﻴﻜﺊ‪.‬‬
‫‪ (٩‬ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ آﯥ ﺳﻮرى آﻮرﻧ ﭘﻪ آﻮم ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ ،‬اﻣﻴﺮﭘﻮﻻد آﻮﻣﯥ آﻮرﻧ ﺗﻪ ﻣﻨﺴﻮب او د‬
‫ﭘﺎﭼﺎه‬
‫ﻣﺮآﺰ ﻳﯥ ﭼﯧﺮي ؤ‪ ،‬دﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ و ﺎﻳﺎﺳﺖ؟‬
‫‪ (١٠‬ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ آﯥ ﻟﻮﻣ ﻧﻰ ﺷﻌﺮ آﻮم دى ﭘﻪ آﻮم ﺗﺎرﻳﺦ او د ﭼﺎ ﻟﻪ ﺧﻮا وﻳﻞ ﺷﻮى دى؟‬
‫‪ (١١‬اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ هﺎﺷﻢ ﺳﺮواﻧﻰ ﻮك ؤ‪ ،‬ددﻩ اﺛﺮ ﻪ ﻧﻮﻣﻴ ي او د ﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ وﻟﻴﻜﺊ؟‬
‫‪ (١٢‬ﻟﻮدﻳﺎن ﭘﻪ آﻮﻣﻪ هﺠﺮى ﭘﯧ ۍ آﯥ ﻣﻨ ﺗﻪ راﻏﻠﻲ‪ ،‬او ددې آﻮرﻧ ﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﭘﺎﭼﺎ ﻮك ؤ او‬
‫هﻤﺪارﻧ ﻪ‬
‫ﺷﻴﺦ رﺿﻲ او ﻧﺼﺮ ﻟﻮدي آﻮﻣﯥ او د ﭼﺎ آﻮرﻧ ﺗﻪ ﻣﻨﺴﻮب دي؟‬
‫‪ (١٣‬د ﺷﻴﺦ رﺿﻰ او ﻧﺼﺮ ﻟﻮدى د ﺳﻮال او ﻮاﺑﻴﻪ اﺷﻌﺎرو ﺨﻪ ﻧﻤﻮﻧﯥ راوړئ او د اﺧﺘﻼف ﻜﯥ‬
‫ﻳﯥ واﺿﺢ‬
‫آ ئ؟‬
‫‪ (١۴‬د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﺤﺘﻮا ﭘﻪ ﻮ ﺑﺮﺧﻮ وﻳﺸﻞ ﺷﻮې دهﺮې ﺑﺮﺧﯥ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﯥ واﺧﻠﺊ‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ۍ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫)ﺧﺰاﻧﻪ(‬
‫آﯥ د آﻮﻣﻮﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ راﻏﻠﻲ دي‪.‬‬
‫‪ (١۵‬د )ﻣﺎﻟﻨﺪﻩ ﭘ ﻮ( اﺛﺮ ﭘﻪ آﻮﻣﻪ ﻧﯧ ﻪ او آﻮﻣﻪ ژﺑﻪ ژﺑﺎړل ﺷﻮى دى؟ ﭘﻪ دې ﺑﺎب ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫وﻟﻴﻜﺊ‪.‬‬

‫دوﻳﻢ ﭙﺮآﻰ‬
‫د ﭘ ﺘﻮن آﻮرﻧ‬

‫‪27‬‬
 ‫د ﭘ ﺘﻮادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ آﯥ ﻳﻮﻩ ډﯦﺮﻩ ﻣﺸﻬﻮرﻩ آﻮرﻧ ﺷﺘﻪ ﭼﯥ ﻣﻮﻧ ﻳﯥ د وﺟﻮد او ﺷﺘﻪ واﻟﻲ‬
‫وﺧﺖ ﻟﻪ )‪٣٠٠‬هـ( ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﺗﺨﻤﻴﻨﻮﻻى ﺷﻮ‪ ،‬آﻪ ﻪ هﻢ د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻣﺆرﺧﻴﻨﻮ ﺗﺮﻣﻨ ددې آﻮرﻧ ﭘﻪ‬
‫هﻜﻠﻪ ډول ډول ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺷﺘﻪ او ﭘﻪ ﺮ ﻨﺪﻩ ﺗﻮ ﻪ ددوى اﺣﻮال ﻟﻴﻜﻞ ﻳﻮ ﻣﺸﻜﻞ او ﺳﺘﻮﻧﺰﻣﻦ آﺎر دى‪ ،‬ﺧﻮ د‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟﻴﻜﻨﻮ او ﻣﻠﻲ ﻋﻨﻌﻨﻮ ﺨﻪ ﻴﻨﯥ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺮﻻﺳﻪ آﻴﺪاى ﺷﻲ او ددې آﻮرﻧ د ﻴﻨﻮ ﻧﺎﻣﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ‬
‫ﺣﺎل ﻟ وډﻳﺮ ﺮ ﻨﺪﻳﺪاى ﺷﻲ‪.‬‬
‫)‪(١‬‬
‫ددې آﻮرﻧ ﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﻣﺸﺮ ﭘ ﺘﻮن ﺑﺎﺑﺎ )ﭘ ﺎن( دى ﭼﯥ د آﻴﺲ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳﺪﻩ‪ ،‬دا ﺳ ى د آﺴﯥ ﻏﺮ )آﻮﻩ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن( ﺗﻪ ﻣﻨﺴﻮب)‪ (٢‬او ﻋﺮﺑﻲ ﻧﻮم ﻳﯥ ﻣﺆرﺧﻴﻨﻮ )ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﻴﺪ( ﻟﻴﻜﻠﻰ دى‪ .‬دﻩ درې زاﻣﻦ درﻟﻮدل ﭼﯥ د‬
‫ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ آﯥ ﻣﺸﻬﻮر رﺟﺎل او ﻧﻴﻜﻮﻧﻪ دي‪ :‬اول ﺑﻴ ﻳﺎ ﺑﯧ ﻨﻰ‪ ،‬دوﻳﻢ ﺳ ﺑﻦ او درﻳﻢ ﻏﺮﻏ ﺖ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻳﺎدﻳ ي‪ ،‬ﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟﻴﻜﻨﻮ او ﻋﻨﻌﻨﻮ ﺨﻪ ﺮ ﻨﺪﻳ ى ﭼﯥ دې آﻮرﻧ د ﻏﻮر ﻟﻪ ﻣ ﻜﻮ ﺨﻪ د آﺴﯥ‬
‫ﻏﺮ ﻳﺎ )ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻏﺮﻩ( ﺗﻪ ﻟﯧ د آ ى دى‪ ،‬هﻠﺘﻪ اوﺳﯧﺪل‪ ،‬ډﯦﺮ ﺷﻬﺮت ﻳﯥ وﻣﻮﻧﺪ او د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﺳﺘﺮ ﺷﺎﻋﺮان‬
‫ﭘﻜﯥ ﭘﻴﺪا ﺷﻮل‪.‬‬
‫د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻣﺆرﺧﻴﻦ ددﻏﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻻﻧﻮ او ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻴﻜﻲ ﭼﯥ ددﻏﻮ ﻣﺆرﺧﻴﻨﻮ ﺨﻪ زوړ او ﭘﺨﻮاﻧﻰ‬
‫ﻣﺆرخ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮ دى ﭼﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ آﺘﺎب ﺗﺬآﺮة اﻻوﻟﻴﺎ آﯥ ﻳﯥ د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ‪ ،‬ﺳ ﺑﻦ او اﺳﻤﻌﻴﻞ اﺣﻮال او‬
‫ددوى اﺷﻌﺎر ﺧﻮﻧﺪي آ ي دي او ﻟﻴﻜﻲ‪:‬‬
‫ﺑﯧ ﻨﻰ د آﺴﯥ ﭘﻪ ﻏﺮﻩ ﺑﺎﻧﺪې اوﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬د ﺧﺪاى ﭘﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﻮﺧﺖ ؤ‪ ،‬ﺳ ﺑﻦ ددﻩ ورور او اﺳﻤﻌﻴﻞ‬
‫)‪(٣‬‬
‫ﻳﯥ زوى ؤ ﭼﯥ ﺳ ﺑﻦ ﭘﻪ زوﻳﺘﻮب ﻗﺒﻮل آ ى ؤ‪ ،‬د اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻣﺮﻗﺪ د آﺴﯥ ﭘﻪ ﻏﺮﻩ آﯥ دى‪.‬‬
‫ﻟﻪ دې آﻮرﻧ ﺨﻪ ﻳﻮﺑﻞ ﻣﺸﻬﻮر ﺳ ى ﺧﺮ ﺒﻮن دى‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ او ﻧﻮرو ﺁﺛﺎرو آﯥ ﻳﯥ ذآﺮ‬
‫راﻏﻠﻰ دى ﭼﯥ دا ﺳ ى هﻢ د ﺳ ﺑﻦ زوى دى‪ ،‬د آﺴﯥ ﭘﻪ ﻏﺮﻩ او د آﻼت ﭘﻪ ﻏﻮﻧ ان آﯥ اوﺳﯧﺪﻩ او ﭘﻪ‬
‫)‪(۴‬‬
‫ﻣﺮﻏﻪ آﯥ ﭘﻪ )‪۴١١‬هـ( آﯥ وﻓﺎت ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﭘﻪ اﺋﻴﻦ اآﺒﺮى او ﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﻴﺮوي ﭘﻪ ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻰ آﯥ ددﻏﻮ آﻮرﻧﻴﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﺎد آ ي‬
‫ﭼﯥ د )‪١٠٠٠‬هـ( ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا آﯥ ﻳﯥ ژوﻧﺪ درﻟﻮد‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﭘ ﺎن د ﭘ ﺘﻮن د آﻠﻤﯥ هﻨﺪي ﺗﻠﻔﻆ او ﺗﺼﻨﻴﻒ دى‪.‬‬

‫)‪ (٢‬آﻴﺲ ﭘ ﺘﻮ آﻠﻤﻪ د ) ﻋﻘﻞ او ﻓﺮاﺳﺖ او ﺑﺼﻴﺮت ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ دﻩ ﭘﻪ ﻗﻨﺪهﺎر آﯥ ﻣﻮر زوى ﺗﻪ د آﻨﺎﻳﻲ او ﺗﻌﺮﻳﺾ ﭘﻪ ډول واﻳﻲ‪ :‬آﻴﺲ دې آﻢ‬
‫ﺳﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ آﺴﻞ ﻟﻴﺪﻧﻪ او ﺑﺼﻴﺮت دى‪ ،‬وآﺴﻪ ﻳﻌﻨﻲ و ﻮرﻩ ﭼﯥ د آﺘﻠﻮ ﻣﻌﻨﺎ ﻟﺮي‪.‬‬
‫)‪ (٣‬د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮ ﺗﺬآﺮة اﻻوﻟﻴﺎ‪ ،‬ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﺷﻌﺮا ﻟﻮﻣ ى ﻮك‪ ۶۵ ،‬ﻣﺦ‪.‬‬
‫)‪ (۴‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ‪ ٢١ ،‬ﻣﺦ‬

‫ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ‬
‫دا ﺳ ى ﭘﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ آﯥ ډﯦﺮ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي او ﻟﻪ ﻗﺪﻳﻤﯥ زﻣﺎﻧﯥ ﺨﻪ ﻣﺆرﺧﺎﻧﻮ ددﻩ ﻧﻮم او ﺣﺎل‬
‫ﻟﻴﻜﻠﻰ دى او ﭘﻪ ﭘ ﺘﻨﻲ ﻋﻨﻌﻨﻪ آﯥ هﻢ دا ﺳ ى ﻳﻮ ﺧﻮرا ﻟﻮى ﭘ ﺘﻮن او ﻣﺸﻬﻮر ﻧﻴﻜﻪ ﻞ آﻴ ي‪.‬‬
‫ددې ﻋﻨﻌﻨﯥ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﻪ ﺑﻬﺮﻧﻴﻮ ﺗﺎرﻳﺨﻠﻴﮑﻮﻧﮑﻮ آﯥ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻋﻼﻣﻲ )‪ ١٠٠۶‬هـ( د اآﺒﺮ ﻣﻐﻮﻟﻲ ﭘﺎﭼﺎ د‬
‫درﺑﺎر ﻣﺆرخ ﭘﻪ دې ډول آﻮي‪:‬‬
‫"ﭘﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ آﯥ درې وروﻧﻪ ﺑﻴ ﻨﻰ‪ ،‬ﻏﺮﻏ ﺖ او ﺳ ﺑﻦ ډﯦﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﻧﻴﻜﻮﻧﻪ دي )اﺋﻴﻦ اآﺒﺮى( اول ﻮك‬
‫‪ ١١٩‬ﻣﺦ"‪.‬‬
‫د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ ﻧﻮم )‪ ٧۵٠‬هـ( ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻮﻧﻮ آﯥ ﺑﯧ ﻨﻰ او ﺑ ﻦ هﻢ راﻏﻠﻰ دى او ﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﺮوي‬
‫)ﻧﻮرزى( )‪١٠١٨‬هـ( ﻳﯥ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻰ ﺗ ْﺎﻟﻴﻒ آ ى دى هﻢ د ﺷﻴﺦ ﺑﯧ ﻨﻲ اود دﻩ د اوﻻدې‬

‫‪28‬‬
‫اﺣﻮال ﻣﻔﺼﻞ راوړي او ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﺗﺎرﻳﺨﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ورآﻮي ﭼﯥ ﻣﺠﻤﻊ اﻻﻧﺴﺎب او ﻣﻌﺪن اﺧﺒﺎر‬
‫اﺣﻤﺪي او ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﺮاهﻴﻢ ﺷﺎهﻲ ﻟﻪ هﻐﻮ ﺨﻪ دي او ﺗﺮدﻩ دﻣﺨﻪ آ ﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﺗﺮ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ وروﺳﺘﻪ‬
‫اﺧﻮﻧﺪ دروﻳﺰﻩ ﻧﻨ ﺮهﺎري )ﭼﯥ ﺗﺮ ‪١٠۴٨‬هـ( ﭘﻮرې ژوﻧﺪى ؤ‪ ،‬هﻢ د ﺷﻴﺦ ﺑﯧ ﻨﻲ او هﻢ ددﻩ د اوﻻدې‬
‫ذآﺮ آﻮي او د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻟﻪ ﻣﺸﺎهﻴﺮو ﺨﻪ ﻳﯥ ﻲ )ﺗﺬآﺮﻩ ﻋﻠﻤﺎى هﻨﺪ ‪ ۵١‬ﻣﺦ(‪ ،‬ﺧﻮ ﺗﺮ دﻏﻮ ﻮﻟﻮ ﻳﻮ‬
‫ﭘﺨﻮاﻧﻰ او زوړ آﺘﺎب ﭼﯥ د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ ذآﺮ او ددﻩ اﺷﻌﺎر ﭘﻜﯥ راﻏﻠﻲ دي‪ ،‬د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮ د ﺑﺎرك ﺧﺎن‬
‫زوى ﺗﺬآﺮة اﻻوﻟﻴﺎ آﺘﺎب دى ﭼﯥ ﭘﻪ )‪۶١٢‬هـ( آﯥ ﻟﻴﻜﻞ ﺷﻮى دى‪ ،‬ددې آﺘﺎب هﻐﻪ ﻮ ﭘﺎ ﯥ ﭼﯥ ﺷﺘﻪ‬
‫داﺳﯥ ﻟﻴﻜﻲ‪" :‬ﻧﻘﻞ هﺴﯥ آﺎﻧﺪي ﻳﺎراﻧﻮ ﭼﯥ ﭘﻪ روز ﺎر دﺷﻴﺦ ﺑﯧ ﻨﻰ ددﻩ ورور ﭼﯥ ﺳ ﺑﻦ ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ او ﭘﺮ‬
‫ﺷﻴﺦ ﺑﯧ ﻨﻰ هﻢ ﺮان وو‪ ،‬ﺳ ﺑﻦ ﻧﻪ درﻟﻮد زاﻣﻦ او هﺮ آﻠﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ وﻳﻞ ﺧﭙﻞ ورور ﺗﻪ‪ ،‬ﺑﻴ ﻨﻰ ﺧﭙﻞ زوى‬
‫اﺳﻤﻌﻴﻞ ورآﺎوﻩ او ﻟﻮى ﺳﻮ د ﺳ ﺑﻦ ﭘﻪ آﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺧﺪاى ﻣﻬﺮﺑﺎن د اﺳﻤﻌﻴﻞ ﭘﻪ ﺑﺮآﺖ‪ ،‬ﺳ ﺑﻦ ﺗﻪ ﻧﺼﻴﺐ آ ﻩ‬
‫دوﻣﺮﻩ زاﻣﻦ ﭼﯥ اوس ‪ ...‬ﺳﻮ ﻮن د هﻐﻮن ‪ ) ."...‬دﺳﻴﻠﻤﺎن ﻣﺎآﻮ ﺗﺬآﺮﻩ ﻗﻠﻤﻲ ﻧﺴﺨﻪ(‪.‬‬

‫ﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﻴﺮوي دﻏﻪ ﻋﻨﻌﻨﻪ ﭘﻪ ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ آﯥ ﻟﻴﻜﻲ‪) :‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ آﻪ ﺳﺮﺑﻨﯽ ﺑﺮادر ﮐﻼن‬
‫ﺑﻴﺘﻨﯽ ﻣﻔﻠﺲ ﺑﻮد و از ﺳﻌﺎدت ﻓﺮزﻧﺪ هﻢ ﻣﺤﺮوم ﺑﻮد‪ ،‬روزﯼ ﺳﺮﺑﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮد ﮐﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻴﺘﻨﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻣﺪﻩ ﻋﺮض ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻪ اﯼ ﺑﺮادر! دﻋﺎﯼ ﺗﻮ درﺑﺎب ﺟﻤﻴﻊ ﺧﻼﻳﻖ ﻣﺴﺘﺠﺎب اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺎب ﻣﻦ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻧﻤﯽ ﻓﺮﻣﺎﻳﯽ‪ ..‬ﺣﻀﺮت ﺷﻴﺦ ﺑﻴﺘﻨﯽ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻳﮏ ﭘﺴﺮ ﻣﺮا ﺑﺒﺮ و ﭘﺮورش ﻧﻤﺎ‪ ....‬ﺁﺧﺮاﻻﻣﺮ ﺷﻴﺦ ﭘﺴﺮ‬
‫ﺧﻮد اﺳﻤﻌﻴﻞ را ﺑﻪ ﺑﺮارد ﺧﻮد ﺳﺮﺑﻨﻰ داد‪) .‬ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ ﻗﻠﻤﻲ( ﭘﻪ دې ډول زﻣﻮﻧ د ﻟﻮﻣ ﻧﻲ ﻣﻮرخ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮﻗﻮل ﺧﻮ ﺗﺮ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻪ ﻠﻮر ﺳﻮﻩ آﺎﻟﻪ دﻣﺨﻪ دى‪ ،‬ﻣ ﺮ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﻧﺜﺮ ﻳﻮاﻟﻰ ﺳﺮﻩ ﻟﺮي او دا‬
‫را ﻜﺎرﻩ آﻮي ﭼﯥ ﺗﺮ زرم هﺠﺮي آﺎل ﻣﺦ آﯥ د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ ﻟﻪ ﺑﺎﺑﺘﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ ﻣﻌﻨﻌﻦ او ﻣﺴﺘﻨﺪ رواﻳﺎت‬
‫درﻟﻮدل‪.‬‬
‫د ﺑﻴ اﺷﻌﺎر‪ :‬د ﭘ ﺘﻮ ﭘﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ اﺷﻌﺎرو آﯥ د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ ﻳﻮ ﻣﻨﺎﺟﺎت ډﯦﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ دﯼ او دا ادﺑﻲ ﻮ ﻪ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺗﺬآﺮﻩ آﯥ هﺴﯥ راوړې‪:‬‬
‫" ﻧﻘﻞ آﺎﻧﺪي ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﺑﻴ ﻨﻰ ﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮى ﺳﻮ‪ ،‬ﻧﻮ دﻩ ﭼﯥ هﺮآﻠﻪ ﺘﻦ ﺳﺘﺎﻳﻪ او رب ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ آﺎوﻩ ﭼﯥ زﻣﺎ ﭘﻪ آﻬﻮل‪ ،‬ﺳ ﺑﻦ او ﻏﺮﻏ ﺖ ﭘﻪ آﻬﻮل ﺑﺮآﺖ آﻴ دﻩ! ﺑﺎدار ﻗﺒﻮل آ ‪ ،‬ددﻩ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ او ډآﻪ ﺳﻮﻩ ﻤﻜﻪ د ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ددوى ﭘﻪ آﻬﻮل‪".‬‬
‫ﻧﻘﻞ آﺎوﻩ ﺷﻲ ﭼﯥ ﺣﻀﺮت ﺷﻴﺦ ﺑﻴ ﻨﻰ ﺑﻪ ډﯦﺮ ﺗﺮډﯦﺮﻩ دا ﺳﻨﺪرې ﻟﻮﻟﻮﻟﯥ او آﺴﻲ ﻏﺮﻩ آﯥ ﺑﻪ ﺮزﯦﺪﻩ ﭘﻪ‬
‫ﺷﭙﯥ‪.‬‬

‫ﺳﺘـﺎﭘﻪ ﻣـﻴﻨﻪ ﭘﻪ هـﺮ ـﺎﻳﻪ‬ ‫ﻟـﻮﻳﻪ ﺧـﺪاﻳﻪ ﻟـﻮﻳﻪ ﺧـﺪاﻳﻪ‬

‫ــﻮﻟﻪ ژوي ﭘﻪ زاري آـﯥ‬ ‫ﻏـﺮوﻻړ دى درﻧـﺎوي آـﯥ‬
‫زﻣـﻮږآـﻴ دۍ دې ﭘﻜﯥ ﭘﻠﻨﯥ‬ ‫دﻟـﺘﻪ دي د ﻏــﺮو ﻟـﻤﻨﯥ‬
‫داو ي ډﯦﺮ آ ې ﺧـﺪاﻳﻪ‬
‫ﻟﻮﻳﻪ ﺧـﺪاﻳﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺧـﺪاﻳﻪ‬
‫ووړآﻮر ﻰ دى ووړﺑﻮرﺟﻞ دى‬ ‫دﻟـﺘﻪ ﻟ زﻣﻮﻧ اورﺑـﻞ دى‬
‫ﺑﻞ دﭼﺎ ﭘﻪ ﻣـﻠﻪ ﺗـﻠﻪ ﻧـﻪ ﻳـﻮو‬ ‫ﻣـﻴﻨﻪ ﺳﺘﺎ آﯥ ﻣﻮږ ﻣﻴﺸﺘﻪ ﻳﻮو‬
‫د ﻣــ و ودﻩ ﻟـﻪ ﺗــﺎ دﻩ‬ ‫هﺴﻚ او ﻣ ﻜﻪ ﻧﻐ ﺘﻪ ﺳﺘﺎدﻩ‬
‫دا ﭘـﺎﻟﻨﻪ ﺳﺘـﺎدﻩ ﺧـﺪاﻳـﻪ‬
‫ﻟـﻮﻳﻪ ﺧـﺪاﻳﻪ ﻟـﻮﻳﻪ ﺧـﺪاﻳﻪ‬

‫)د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﺗﺬﮐﺮﻩ اوﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﺷﻌﺮ ْا(‬

‫‪29‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ) ‪ ٣۵٠‬هـ( ﭘﻮرې اړﻩ ﻟﺮي او ﭘﻪ ﺮ ﻨﺪﻩ ﺗﻮ ﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ ﭘﺨﻮاﻧﻲ او‬
‫زاړﻩ آﻠﻤﺎت او ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ﭘﻜﯥ ﺷﺘﻪ ﭼﯥ اوس ﻳﯥ ﻳﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل آﻢ دى او ﻳﺎ ﺑﯧﺨﻲ ﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ ي ﻣﺜﻼ‬
‫)ژوى( ﭼﯥ د ژوﻧﺪ ﻣﺎﻧﺎ ورآﻮي‪ ،‬ﺧﻮ دا ﻣﺎﻧﺎ ﻳﯥ هﻢ زړﻩ دﻩ او ﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ ي‪ .‬ﺑﻞ ﻣﺜﺎل د هﺴﻚ دى‬
‫ﺎى ﺗﻪ هﺴﻚ واﻳﯥ او ﻳﺎ د هﺴﻚ ﭘﻪ ﻣﺎﻧﺎ‬ ‫ﭼﯥ ﭘﻪ زړو ﻣﺘﻮﻧﻮ آﯥ د ﺁﺳﻤﺎن ﭘﻪ ﻣﺎﻧﺎ راﻏﻠﻰ‪ ،‬ﺧﻮ اوس ﺟ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ ي‪.‬‬
‫ﻟﻜﻪ ﻨ ﻪ ﭼﯥ د اﻣﻴﺮ آﺮوړ ﺳﻮري او ﻧﺼﺮ ﻟﻮدي ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو آﯥ ﺮ ﻨﺪﻩ ﺷﻮﻩ ﭼﯥ هﻠﺘﻪ هﻢ‬
‫هﺴﻚ د ﺁﺳﻤﺎن ﭘﻪ ﻣﺎﻧﺎ راﻏﻠﻰ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ هﻤﺪې ﺗﻮ ﻪ د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ ﻟﻪ ﻣﻨﺎﺟﺎﺗﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ د ا ﭘ ﺘﻮ‬
‫هﻢ د ﭘﺮدﻳﻮ ﻟﻐﺘﻮﻧﻮ او آﻠﻤﻮ ﺨﻪ ﭘﺎآﻪ او ﺳﻮﭼﻪ دﻩ ﻜﻪ ﭼﯥ ﺑﻴ ﻧﻴﮑﻪ هﻢ د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻪ ﻏﺮو آﯥ‬
‫اﺳﺘﻮ ﻨﻪ ﻟﺮﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ ﭘﻪ دې ﭘ ﺘﻮ هﻢ د ﻧﻮرو ژﺑﻮاﺛﺮ ﻧﺸﺘﻪ او دﭘﺮدﻳﻮ ﻟﻐﺎﺗﻮ اوﮐﻠﻤﺎت ﭘﮑﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪل‬
‫ﮐﻴ ي‪ ،‬اوهﻢ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻧﻪ د ﻣﻠﻲ ﺁوازوﻧﻮ ﺷﺘﻮن ﭘﻜﯥ واﺿﺢ او ﺮ ﻨﺪ دى‪ ،‬ﻳﻮ ﺗﻜﺮارﯦﺪوﻧﻜﻰ‬
‫آﺴﺮﻟﺮي او هﻐﻪ د ) ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ( ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى ﭼﯥ د ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻟﻪ ﻮ ﺑﻴﺘﻮﻧﻮ ﺨﻪ‬
‫وروﺳﺘﻪ ﺗﻜﺮارﻳ ي‪.‬‬

‫د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ ﺷﻌﺮ د ﻣﻀﻤﻮن او ﻣﺤﺘﻮا ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ د ﺁرﻳﺎﻳﺎﻧﻮ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ اﺷﻌﺎرو او ﺳﻨﺪرو ﺗﻪ ﭼﯥ دﻋﺎﻳﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ ﻳﯥ درﻟﻮد ورﺗﻪ دﯼ‪ ،‬ﻜﻪ ﻟﻜﻪ ﻨ ﻪ ﭼﯥ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﺁرﻳﺎﻳﺎﻧﻮ ﺗﻪ آﻮرﻧ زﻳﺎت ارز ﺖ درﻟﻮد او د‬
‫آﻮرﻧ او آﻬﻮل ﭘﻪ ډﯦﺮواﻟﻲ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯧﺪل‪ ،‬هﻤﺪﻏﺴﯥ د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺟﺎت آﯥ هﻢ د و ود ډﯦﺮواﻟﻲ‬
‫ﻏﻮ ﺘﻨﻪ ﺷﺘﻪ‪ ،‬دﻏﻪ ﻣﻨﺎﺟﺎت د ﻣﻀﻤﻮن ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ د رﻳ ﻮﻳﺪا ﺳﺮﻩ ډﯦﺮ ﻧﮋدﻳﻮاﻟﻰ ﻟﺮي ﻟﻜﻪ ﭘﻪ رﻳ ﻮﻳﺪا آﯥ )‬
‫ﺧﺪاى د ژوﻧﺪون واآﻤﻦ دى‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ اﻟﻤﻠﻚ دى‪ ،‬دى ﺎﻏﻠﯥ آﻮرﻧ ﺳ وﺗﻪ ورآﻮي ﻧﻮ ﺧﺪاﻳﻪ! ﻣﻮږ ﺳﺘﺎ‬
‫ﻣﺮﻳﻲ ﻳﻮو! ﺑﯥ اوﻻدﻩ‪ .‬ﺑﯥ ﻴ ﯥ ﻣﻮ ﻣﻪ ژوﻧﻪ …‪.‬د رﻳ ﻮﻳﺪا اوﻣﻪ ﺳﻨﺪرﻩ(‬
‫د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ د دﻋﺎوو ﺑﺮآﺖ وو ﭼﯥ دا آﻮرﻧ دوﻣﺮﻩ ﻟﻮﻳﻪ او ﭘﺮاﺧﻪ ﺷﻮﻩ ﭼﯥ د آﺴﯥ دﻏﺮﻩ ) دﺳﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﻏﺮوﻧﻮ( ﺷﺎوﺧﻮا ﻤﻜﻪ ددﻩ ﭘﻪ اوﻻدﻩ ډآﻪ ﺷﻮﻩ‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫اﺳﻤٰﻌﻴﻞ ﺳ ﺑﻨﻰ‬

‫اﺳﻤٰﻌﻴﻞ د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ زوى و‪ ،‬ﺧﻮ د ﺧﭙﻞ اآﺎ ﺳ ﺑﻦ ﭘﻪ آﻮرآﯥ ﻟﻮى ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ ﭘﻪ ﺳ ﺑﻨﻲ ﻣﺸﻬﻮر‬
‫دى‪ .‬د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ ﭘﻪ ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ آﯥ ﺮ ﻨﺪﻩ ﺷﻮﻩ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ اﺳﻤٰﻌﻴﻞ د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﺮﻏﺮﻩ ﺦ دى او هﺪﻳﺮﻩ ﻳﯥ‬
‫ﭘﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ آﯥ ﻣﺸﻮرﻩ دﻩ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻪ هﻴﺮوي ﭘﻪ ﺧﭙﻞ آﺘﺎب ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ آﯥ د دوهﻢ ﺳﺘﺎﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ ددﻩ ذآﺮ داﺳﯥ آﻮي‪" :‬ﺷﻴﺦ‬
‫اﺳﻤٰﻌﻴﻞ ﺳ ﺑﻨﻰ ﻗﺪس اﷲ ﺳﺮﻩ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺒﺎدت و رﻳﺎﺿﺖ ﺷﺎﻗﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺘﺪاى وﻗﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻠﻮم ﻟﺪﻧﻲ آﺎﺷﻒ‬
‫اﺳﺮا ر ﻃﺮﻳﻘﺖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻮد‪ ،‬در وﻻدﻳﺖ روﻩ‪ ،‬ﭼﻮن از…… ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وﻃﻦ ﻣﺎﻟﻮف رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻤﻘﺎم‬
‫)‪(١‬‬
‫ﺧﻮاﺟﻪ ﻣﻨﺰل ﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺧﻼﻳﻖ از ﺟﺎهﺎى دور ﺑﻤﻼزﻣﺖ ﺷﺘﺎ ﻓﺘﻨﺪ "‬
‫د ﺷﻴﺦ اﺳﻤٰﻌﻴﻞ د ژوﻧﺪ دﻗﻴﻖ وﺧﺖ ﻧﻪ دى ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬ﺧﻮ د ﻴﻨﻮ ﻣﺆرﺧﻴﻨﻮ د رواﻳﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ وﻳﻼى‬
‫ﺷﻮ ﭼﯥ دى د ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪﺑﻦ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻮﺳﻰ او ﺣﻀﺮت ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎواﻟﺪﻳﻦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ؤ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ د ﺷﻴﺦ ﻣﻮﺳﻰ زوى ﺧﻮ ﻣﺸﻬﻮر ﺳﺘﺎﻧﻪ دى‪ ،‬ﭼﯥ د ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﭘﻼرو‪ ،‬ﻜﻪ ﭼﯥ ﻗﻄﺐ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﭘﻪ )‪۵٧۵‬هـ( آﯥ زو آ ى دى )‪ ،(٢‬ﻧﻮ ﻜﻪ ددﻩ د ﭘﻼر دورﻩ ﻟﻪ )‪ ۵٠٠‬هـ( ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﺎآﻼى‬
‫ﺷﻮ او د ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎواﻟﺪﻳﻦ ژوﻧﺪ هﻢ ﭘﻪ هﻤﺪﻏﻪ آﻠﻮﻧﻮ آﯥ ؤ‪(٣) .‬‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻟﻴﻜﻨﯥ ﺨﻪ ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ اﺳﻤٰﻌﻴﻞ ﻟﻪ ) ‪ ۵٠٠‬هـ( وروﺳﺘﻪ ژوﻧﺪى وو او ﭘﻪ ﻮﻟﻪ‬
‫ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا آﯥ ﻳﯥ دزهﺪ او ﭘﺮهﻴﺰ ﺎرۍ ﺷﻬﺮت ﺧﭙﻮر ؤ‪.‬‬

‫د اﺳﻤٰﻌﻴﻞ ﻳﻮ ﺷﻌﺮ‪:‬‬
‫ﭘ ﺘﻨﻮ ﻣﺆرﺧﻴﻨﻮ د ﺷﻴﺦ اﺳﻤٰﻌﻴﻞ ذآﺮ ﺗﺮﻳﻮﻩ ﺣﺪﻩ آ ى دى او دا ﻳﯥ وﻳﻠﻲ دي ﭼﯥ ددﻩ ﻣﺮﻗﺪ د ﺳﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﭘﺮﻏﺮﻩ واﻗﻊ دى‪ .‬ﺳﺮﻩ ددې ﭼﯥ ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻪ هﻴﺮوي ددﻩ ذآﺮ آ ى‪ ،‬ﺧﻮ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮ ﭼﯥ د ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻪ‬
‫هﻴﺮوي ﺨﻪ ډﯦﺮ دﻣﺨﻪ دى هﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺗﺬآﺮﻩ آﯥ ددﻩ ذآﺮ آﻮي او داوړﻩ ﺗﺬآﺮﻩ ﻟﻴﻜﻮﻧﻜﻲ ددﻩ ﭘﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﻮﻟﻮ او ﻳﺎدوﻟﻮ آﯥ ﺳﺮﻩ ﻣﻠ ﺮي او ﻳﻮﻩ ﺧﻮﻟﻪ دي‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺗﺬآﺮﻩ آﯥ ددﻩ ﻮ اﺷﻌﺎر‬
‫راوړي دي ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻟﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ اﺷﻌﺎرو ﺨﻪ ﻞ آﻴ ي‪ ،‬ﭼﯥ د ارز ﺖ او ﻗﻴﻤﺖ وړ ﻞ‬
‫آﻴ ي او د ﻣﻠﻲ ژﺑﯥ د ادب ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ آﯥ ﺧﻮرا زﻳﺎت ﻗﺪر ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮ ﻟﻴﻜﻲ‪:‬‬
‫)ﻧﻘﻞ آﺎوﻩ ﺳﻲ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻜﻴﺎر ﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻞ ﺗﺮﺗﻠﻪ د ﺷﻴﺦ اﺳﻤٰﻌﻴﻞ ﺳﺘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ‪ -‬ﭘﺎړآﻲ وﻳﻞ‪ ،‬او ږغ ﺑﻪ ﻳﯥ‬
‫آﺎوﻩ‪ ،‬داﺷﻴﺦ د ﺳ ﺑﻦ ﻮى و‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ )‪ (٢‬ﻣﺨﺰﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﻲ ‪(٣) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ‪ ٤٠٤‬ﻣﺦ‬

‫ﭼﯥ اﺑﻠﻴﺲ ﻟﻌﻴﻦ ﻜﺎرﻩ ﺳﻲ‬ ‫ﺗﻴ ﺘﻪ وآـ ﻩ ﻟﻪ اﺑـﻠﻴﺴﻪ‬
‫ﻮل ﻧـ ۍ ﺗﻮرﻩ ﺗﻴﺎرﻩ ﺳﻲ‬ ‫هـﻠﺘﻪ ورآﻪ ﭘـﻠﻮﺷﻪ ﺳﻲ‬
‫ﻏـﻮڅ د ﭘﺲ ﭘﻪ آ ﺎرﻩ ﺳﻲ‬ ‫ﺳ ى وران ﺷﻲ ﻟﻪ اﺑﻠﻴﺴﻪ‬
‫ﻧـﻮ ﺑﯥ هﻐﻪ ﻧﻨــﺪارﻩ ﺳﻲ‬ ‫آﻪ هﺮﭼﺎ اﺑﻠﻴﺲ ﺧﺮڅ آ‬
‫)‪(١‬‬
‫ﻧـﻮ ﭘﺮآـﻮرد وﻳﺮ ﻧﺎرﻩ ﺳﻲ‬ ‫آﻪ ﺳ ى اﺑﻠﻴﺲ ﺗﻪ ﭘ ﺳﻮ‬
‫‪31‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ډول ﻣﻮﻧ ﺗﻪ د اﺳﻤٰﻌﻴﻞ ﺨﻪ دﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﭘﺎﺗﯥ دى او ﻟﻪ دې ﺷﻌﺮ ﺨﻪ ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ دى د‬
‫زهﺪ او ﺗﻘﻮا ﺘﻦ و‪ ،‬او ﭘﻪ دې ﻻرآﯥ ﻳﯥ زﻳﺎت ﺷﻬﺮت درﻟﻮد او د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ادﻳﺐ او ﻪ ﺷﺎﻋﺮ و‪،‬‬
‫ﭼﯥ ﺷﻌﺮو ﻧﻪ ﻳﯥ ﺳﺎدﻩ‪ ،‬روان او ﺧﻮږ ﺳﺒﻚ ﻟﺮي او ﻟﻪ ﻧﺼﻴﺤﺘﻪ ډك دي او دا ﻨﯥ ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ د‬
‫هﻐﻪ وﺧﺖ ژﺑﻪ د ﭘﺮدﻳﻮ آﻠﻤﻮ ﺨﻪ ﭘﺎآﻪ او ﺳﻮﭼﻪ وﻩ‪ ،‬دا ﺷﻌﺮ ﻴﻨﯥ ﻧﺎدر ﻟﻐﺎت ﻟﻜﻪ ﭘﻠﻮﺷﻪ‪ ،‬آ ﺎرﻩ‪ ،‬ﭘﺲ‪،‬‬
‫ﺧﺮڅ ﻟﺮي او دا آﻠﻤﯥ ﺗﺮاوﺳﻪ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ آﯥ ژوﻧﺪۍ دي ﭼﯥ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﻣﺘﺎﻧﺖ دﻻﻟﺖ آﻮي‪.‬‬

‫)‪ (١‬د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎآﻮ ﭘ ﺘﻮ ﺗﺬآﺮﻩ‪ -‬ﻗﻠﻤﻲ‬

‫ﺧﺮ ﺒﻮن او ﻧﻮر ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﺷﺎﻋﺮان‬

‫ﺧﺮ ﺒﻮن د ﺳ ﺑﻦ زوى او د ﺑﻴ ﻧﻴﻜﻪ ورارﻩ دى‪ ،‬ﺧﺮ ﺒﻮن ددې آﻮرﻧ ﻳﻮ ﻣﺸﻬﻮر او ﻣﻌﺮوف‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﻞ آﻴ ي ددﻩ درې زاﻣﻦ هﺮ ﻳﻮ )آﻨﺪ‪ ،‬زﻣﻨﺪ او آﺎﺳﻰ( هﻢ ډﯦﺮ ﻣﺸﻬﻮر آﺴﺎن دي ﭼﯥ ﭘ ﻪ‬
‫ﺧﺰاﻧﻪ ددﻩ اﺣﻮال داﺳﯥ ﺑﻴﺎﻧﻮي ‪ ":‬د ﭘ ﺘﻮن د آﺴﻲ)‪ (١‬د ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﻴﺪ ﻟﻤﺴﻰ و‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻰٰ دﻩ ﺗﻪ ﻜﺎرﻩ‬
‫آﻤﺎﻻت ورآ ي ؤ‪ ،‬د ﺧﺪاى ﭘﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﺑﻮﺧﺖ ؤﻧﻘﻞ آﺎ‪ :‬ﭼﯥ د ﭘﻼر ﭘﻪ ژوﻧﺪ آﯥ ﻻ رﺧﺼﺖ ﺷﻮ‪ ،‬او‬
‫د ﺧﭙﻠﻮ اوﻻدو ﺳﺮﻩ راﻏﻰ‪ ،‬ﻟﻪ آﺴﻲ ﺨﻪ ﻏﻮړې ﻣﺮﻏﯥ )‪ (٢‬او آﻠﻪ ﺑﻪ وﻻړ د ﻏﻨ ان )‪ (٣‬ﻏﺮﻩ ﺗﻪ‪ ،‬او‬
‫هﻠﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰٰ ﺳﺘﺎﻳﻪ او ﻧﻤﺎﻧ ﻪ )‪ (۴‬او ﭘﻪ آﺎل آﯥ ﺑﻪ ﻳﻮوار ﺗﻠﻰ‪ ،‬د ﺧﭙﻞ ﺗﺮﻩ ﺑﯧ ﻨﻲ ﻧﻴﻜﻪ ﻟﻴﺪﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻳﯥ آﻮﻟﻪ او ﭘﺲ ﻟﻪ وﻓﺎﺗﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ هﻢ زﻳﺎرت ﺗﻪ ورﺗﻠﻰ‪ ،‬ﺧﺮ ﺒﻮن ﺑﺎﺑﺎ د ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺳﺮﻩ ﭼﯥ د ﺷﻴﺦ‬
‫ﺑﯧ ﻨﻲ ﻧﻴﻜﻪ زوى ﻧﻴﻮ و‪ ،‬ﻟﻮى ﺳﻮ او هﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﯥ ﺧﺮ ﺒﻮن د آﺴﯥ ﻟﻪ ﻏﺮﻩ ﻏﻨ ان ﺗﻪ راﺗﻠﻰ‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﭘﻪ دﻩ ﭘﺴﯥ ډﯦﺮ وژړل‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫هﺴﯥ واﻳﯥ ﭼﯥ ﻳﻮ وﺧﺖ ﺧﺮ ﺒﻮن ﺑﺎﺑﺎ او اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ د ﺳ ﺑﻦ او ﺑﯧ ﻨﻰ ﻧﻴﻜﻪ ﭘﻪ ﻣﺦ آﯥ ﻧﺎﺳﺖ ؤ‪،‬‬
‫ددوى آﻮرؤ‪ ،‬د آﺴﯥ ﭘﺮﻏﺮﻩ‪ ،‬ﻧﻮ ﺧﺮ ﺒﻮن د ﭘﻼر او ﺗﺮﻩ ﻟﻪ ﺧﻮا‪ ،‬ﭘﻪ ﺗ او رﺧﺼﺖ ﻣﺎْذون ﺳﻮ‪،‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﻴﻜﻪ داﺳﯥ ﻧﺎرې وآ ې‪:‬‬
‫ﻟﻪ آﺴﯥ ﻏــﺮﻩ ﺨﻪ ﻲ ﺧﺮ ﺒﻮن دى‬ ‫آﻪ ﻳﻮن دى ﻳﻮن دى ﻣﺨﻜﯥ ﺑﯧﻠﺘﻮن دى‬
‫)‪(۵‬‬
‫ﺗﻪ ﭼـﯥ ﺑﯧﻠﺘﻮن آ ې زﻣﺎ وﻳﺮ ﺗﻪ‬ ‫آﻪ ورورﻩ ‪ ،‬وروﻩ! ﺧـﺮ ﺒﻮن ورورﻩ!‬
‫ﻮرﻩ‬
‫)‪(۶‬‬
‫هـﻤﺰوﻟﻲ ﭘﺎﺗﻪ‪ ،‬ــﯥ ﻪ ﺑﺮﻏﯥ ﻟﻪ‬ ‫ﭼﯥ ﯥ ﻣـﺮﻏﯥ ﻟﻪ‪ ،‬ﺗـﻮرې آﺮﻏﯥ ﻟﻪ‬
‫ﭼــﯥ هﯧﺮﻣﻮﻧﻪ آ ې‪ ،‬زﻣﻮﻧ آﻬﻮل‬ ‫د ﺧـﺪاى دﭘﺎرﻩ‪ ،‬ﺧــﺮ ﺒﻮن ﻳـﺎرﻩ‬
‫واړﻩ‬
‫ﺑﯧــﻠﺘﻮن ﻳﯥ اوردى‪ ،‬ـﺎن ﭘﻪ‬ ‫زړﻩ ﻣـﻲ رﭘﻴ ي‪ ،‬ﻳـﺎرﻣﯥ ﺑﯧــﻠ ي‬
‫ﺳﻮ ﻴ ي‬
‫د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ‬

‫)‪ (١‬ﭘ ﺘﺎﻧﻪ د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻏﺮﻩ ﺗﻪ )آﺴﯥ( ﻏﺮ واﻳﯥ‬

‫)‪ (٢‬ﻣﺮﻏﯥ ﺗﻪ هﻢ ﻏﻮړﻩ ﻣﺮﻏﻪ واﻳﻲ‬
‫)‪ (٣‬د ﻏﻨ ان ﻏﺮ د آﻼت او ﺷﺎﺟﻮى ﺗﺮﻣﻨ واﻗﻊ دى‬
‫)‪ (۴‬د ﻧﻤﺎﻧ ﻞ ﻟﻪ ﻣﺼﺪر ﻧﻪ د ﺳﺘﺎﻳﻨﻰ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ راﻏﻠﻰ ﭼﯥ ﻟﻤﻮﻧ هﻢ ﻟﻪ هﻤﺪﻏﯥ رﻳ ﯥ ﺨﻪ دى‬
‫)‪ (۵‬وﻳﺮ= اﻧﺪوﻩ‪ ،‬ﻏﻢ‪ ،‬رﺛٌﺎء‬
‫)‪ (۶‬ﺑﺮﻏﻪ= ﻧﻔﻊ‪ ،‬ﻓﺎﻳﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻘﺼﺪ‪ ،‬ﺧﻮ اوس اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻧﻪ ﻟﺮي‬

‫د اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ﻮاب آﯥ‪ ،‬ﺧﺮ ﺒﻮن داﺳﯥ ﻏﺒﺮ ﻮن و ﻮد‪:‬‬

‫د ﺧﺮ ﺒﻮن ﺑﺎﺑﺎ ﻠﻮرﻳ ﻪ‬
‫ﻧﻪ ﭘﻮهﯧ م ﭼﯥ ﺑﻪ ﻪ وي ﭘﯧ ﭘﻪ وړاﻧﺪې‬ ‫ﺑﯧـﻠﺘﺎﻧﻪ ﻧﺎرﻩ ﻣﯥ وﺳﻮﻩ ﭘﻪ آﻮر ﺑﺎﻧﺪې‬
‫دواړﻩ ﺳﺘﺮ ﯥ ﻣـﯥ ﭘﻪ وﻳﻨﻮ دي ژړاﻧﺪې‬ ‫ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮاﻧﻮ ﺑﻪ ﺑﯧﻠﯧ م ﭘﻪ ﺳﺮو ﺳﺘـﺮ ﻮ‬
‫‪ÖÖÖ‬‬
‫)‪(٢‬‬
‫ﺑﯧﻠﺘﺎﻧﻪ ﺧﺮ ﺒﻮن ﺑﻴـﺎﻟﻪ ﺗـﺎ ﭘﺮدى آﻰ‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻪ!ﺳﺘﺎﻧﺎروﻣﯥ زړ ﻰ ﺳﺮى)‪(١‬آﻰ‬
‫)‪(۴‬‬
‫ﭘﻪ ﭼ و د وﻳﺮﺑﻪ ﭘﺮې ﺳﻲ د زړﻩ ﻣﺮاﻧﺪې‬ ‫ﻧﻪ هﯧﺮﻳ ي‪،‬آﻪ ﻣﯥ ﺑﻴﺎﻧﻪ ﺳﺘﺎﻳﺎدى )‪(٣‬آﻰ‬
‫‪ÖÖÖ‬‬

‫ﻮرى )‪ (٧‬ﺑﻪ واﭼﻮم وﺗﺮخ)‪(٨‬ﺗﻪ‬ ‫)‪(۶‬‬

‫د ﻳﺎﻧﻪ‬ ‫ﻤﻪ ﻤﻪ ﭼﯥ اوږدﻳﻮن)‪ (۵‬ﻣﯥ دى وﻣﺦ ﺗﻪ‬
‫آﻪ داﻣ ﻜﻪ ﻏﺮوﻧﻪ ﻮل ﺳﻲ ﻻﻧﺪې ﺑﺎﻧﺪې‬ ‫ﺳﺘﺎﺳﯥ ﻳﺎدﺑﻪ ﻣﯥ وي ﺑﺲ دزړﻩ وﺳﺦ)‪(٩‬ﺗﻪ‬

‫‪33‬‬
‫د ﺧﺮ ﺒﻮن دا ﻮاﺑﻴﻪ ﻠﻮرﻳ ﻪ ﭼﯥ ﻮﻟﻪ ﭘ ﺘﻮ دﻩ او د ﻧﻮرو ژﺑﻮ آﻠﻤﺎت ﭘﻜﯥ ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻜﻪ‬
‫ددې ژﺑﯥ ﭘﻪ ﻮﻟﻮ ﺁﺛﺎرو آﯥ ارز ﺖ ﻟﺮي‪ ،‬او داﺳﯥ ﺮ ﻨﺪوي ﭼﯥ ﺗﺮدې وﺧﺘﻪ ﭘﻮرې ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ آﯥ د‬
‫ﻧﻮرو ژﺑﻮ آﻠﻤﺎت ﻧﻪ و ور ﺷﻮي‪.‬‬
‫د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﻜﻮال ﻟﻴﻜﻲ‪)) :‬ﭼﯥ د ﺧﭙﻞ ﻋﻤﺮ ﺗﺮﭘﺎﻳﻪ ﭘﻪ ﻣﺮﻏﻪ آﯥ ﺳﺎآﻦ ﺳﻮ((‪ .‬او دا ﻣﺮﻏﻪ ﻳﺎ‬
‫ﻏﻮړﻩ ﻣﺮﻏﻪ هﻐﻪ ﺎى دى ﭼﯥ دآﻨﺪهﺎر ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺧﻮاﺗﻪ د ارﻏﺴﺘﺎن او آﻼت ﺗﺮﻣﻨ د آﻮږك او‬
‫آﻮﻩ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻪ ﻟﻤﻨﻮ آﯥ واﻗﻊ دﻩ او ﻟﻜﻪ وړاﻧﺪې ﭼﯥ ﻳﺎدوﻧﻪ وﺷﻮﻩ ﺧﺮ ﺒﻮن د ﻏﻨ ان ﭘﻪ ﻏﺮﻩ آﯥ هﻢ‬
‫اوﺳﯧﺪﻩ ﭼﯥ دا ﻏﺮ هﻢ د آﻼت ﺧﻮاﺗﻪ د ﺗﺮﻧﻚ ﭘﻪ وادي آﯥ ﭘﺮوت دى‪.‬‬
‫ﺧﺮ ﺒﻮن ﭘﻪ )‪۴١١‬هـ( آﺎل ﭘﻪ ﻣﺮﻏﻪ آﯥ وﻓﺎت )‪ (١‬ﺷﻮ‪ ،‬اوﻻدوﻧﻪ ﻳﯥ هﻢ هﻤﻠﺘﻪ اوﺳﯧﺪل‪ ،‬ﺧﻮ ددﻩ‬
‫د زوى آﺎﺳﻲ زاﻣﻦ ﺑﯧﺮﺗﻪ د آﺴﻲ ﻏﺮ اوﭘ ﻴﻦ ﺗﻪ ﺗﻠﻠﻲ و‪ ،‬ﺧﻮ د آﻨﺪ او زﻣﻨﺪ اوﻻدﻩ ﭘﻪ ﻧﻨ ﺮهﺎر او د‬
‫ﭘﻴ ﻮر ﭘﻪ ﺧﻴﺒﺮ آﯥ ﺧﭙﺎرﻩ ﺷﻮل‪.‬‬

‫)‪ = (١‬د ﺳﻮري ﻣﺨﻔﻒ دﯼ ﻳﻌﻨﯽ ﺳﻮراخ‬

‫)‪ (٢‬ﭘﺮدى= اﺟﻨﺒﻲ‪ ،‬ﺑﯧ ﺎﻧﻪ‬
‫)‪ (٣‬ﻳﺎدى= ﻳﺎدول‪ ،‬ﻳﺎداوري‬
‫)‪ (۴‬ﻣﺮاﻧﺪې= ﻃﻨﺎب‪ ،‬ﺑﺎرﻳﻚ‪ ،‬د زړﻩ ﺷﺮاﻳﻨﻮﻧﻪ‬
‫)‪ (۵‬ﻳﻮن= د ﭘﻪ راوړﻟﻮ )ﻳﺎﻧﻪ( ﺷﻮى دى‬
‫)‪ (۶‬ﻮرى= ﺗﻮﺷﻪء ﺳﻔﺮ‬
‫)‪ (٧‬ﺗﺮخ= ﺗﺨﺮګ‬
‫)‪ (٨‬ﺳﺦ= ﺑﺨﺖ‪ ،‬ﻧﺼﻴﺐ‪ ،‬ﺧﻮښ‪ ،‬ﻧﻴﻚ ﻓﺎل‬

‫ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري‬

‫ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ ﺳﻮري آﻮرﻧ ﻟﻮى ﺳﻠﻄﻨﺖ درﻟﻮد او د ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺗﺮ ﻨ ﻳﯥ ﻋﻠﻤﻲ او ادﺑﻲ ذوق‬
‫ﻣﻠ ﺮﯼ و‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ هﻤﺪې ﺑﻨﺎ ﭘﻜﯥ زﻳﺎت ﺷﺎﻋﺮان ﺗﯧﺮﺷﻮي ﭼﯥ ﻳﻮ ﻟﻪ دې ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺨﻪ ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ‬
‫ﺳﻮري دى‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړى د ﻣﺤﻤﺪ زوى ﭼﯥ ﭘﻪ )‪۴٠٠‬هـ( ﺷﺎوﺧﻮاآﯥ ﻳﯥ ژوﻧﺪ درﻟﻮد اود ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ دورﻩ آﯥ د ﻟﻮړ ﻣﻘﺎم ﺘﻦ ﻞ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ آ ﻪ ﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﺨﻪ ﭘﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ آﯥ داﺳﯥ رواﻳﺖ آﻮي ﭼﯥ‪ :‬ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ‬
‫ﺳﻮري ﭘﻪ ﻏﻮر آﯥ اوﺳﯧﺪﻩ اوﭘﻪ ﺳﻮري آﻮرﻧ آﯥ دﭘﻮرﻩ ﻋﺰت ﺧﺎوﻧﺪ ؤ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ)‪۴٢۵‬هـ( آﺎل ﭘﻪ‬
‫ﺑﻐﻨﻴﻦ آﯥ ﭼﯥ د ﻏﻮر او زﻣﻴﻨﺪاور ﺗﺮﻣﻨ واﻗﻊ دى وﻓﺎت ﺷﻮ‪ .‬ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري ډﯦﺮ ﻪ ﺷﺎﻋﺮ و‪،‬‬
‫هﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﯥ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮي ﭘﻪ ﻏﻮر آﯥ د اﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻮري ﺳﺮﻩ ﺟ ﻩ وآ ﻩ او ﭘﻪ‬
‫ﺁهﻨ ﺮان آﯥ ﻳﯥ ﺣﺼﺎر آ دا وﺧﺖ ﺷﻴﺦ هﻢ ﭘﻪ ﺁهﻨ ﺮان آﯥ ؤ‪ ،‬آﻠﻪ ﭼﯥ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد اﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺳﻮري وﻧﻴﻮ او د ﺎن ﺳﺮﻩ ﻳﯥ ﺑﻨﺪي ﻏﺰﻧﻲ ﺗﻪ ﺑﻮت‪ ،‬ﻧﻮ اﻣﻴﺮﻣﺤﻤﺪ ﺳﻮري ﭼﯥ ﻳﻮ ﻏﻴﺮﺗﻲ ﺷﺨﺺ وو‬
‫ﻟﻪ ﻏﻴﺮﺗﻪ ﭘﻪ ﺑﻨﺪ آﯥ ﻣ ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري ﭼﯥ د اﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻮري د درﺑﺎر ﺷﺎﻋﺮ او ﻧﮋدي‬
‫ﻣﻠ ﺮى ؤ ﭘﻪ ﻣ ﻳﻨﻪ دﻏﻪ ﺑﻮﻟﻠـﻪ ﭼﯥ د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﺆﻟﻒ د ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺨﻪ راﻧﻘﻞ آ ې‬
‫وﻳﻠﯥ دﻩ‪:‬‬

‫د ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺑﻮﻟﻠـﻪ‪:‬‬

‫‪34‬‬
 ‫زﻣﻮﻟﻮي هــﺮ ﻞ ﭼﯥ ﺧﺎﻧﺪي ﭘﻪ ﺑﻬﺎر‬
‫رﻳﮋوي ﻳﯥ ﭘــﺎ ﯥ آـﺎﻧﺪي ﺗﺎر ﭘﻪ ﺗﺎر‬
‫ډﯦــﺮ ﺳﺮوﻧﻪ آﺎ ﺗﺮﺧـﺎوروﻻﻧﺪې زار‬
‫دﺑـﯧﻮزﻟﻮ وﻳـﻨﯥ ﺗﻮى آﺎﻧﺪي ﺧﻮﻧﺨﻮار‬
‫ﻟـﻪ اآـﻮﺑﻪ ﻳـﯥ ډاري ﺗـﯧﺮو ﺟـــــــﺒﺎر‬
‫رﺷﻤﺎن ـﻨﯥ ـﻐﻼ آﺎﻧـــﺪي ﭘﻪ ډار‬
‫دا ﻓـﻠﻚ ﭘﺮ وآـــــﺎ ﻪ ﮐﺎري ﻮزار‬
‫ﻧﻪ ﻳـﯥ ﻏـﺸﻲ ﻧﻪ ﻟﻴﻨﺪۍ وي ﻧﻪ ﻳﯥ ﺳﭙﺎر‬
‫ﺳﺘـﺎﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻧﻪ دى هﯧ ﻞ ﺑﯥ ﻟﻪ ﺧﺎر‬
‫ﭘـﺮﻧـﺘﻠﻴـﻮ اوروې د ﻏــــــــــــﻢ ﻧـﺎﺗﺎر‬
‫ﺑـﯧـﻠﻮي ﭘـﻪ ژړا ژړﻣـﻴﻦ ﻟﻪ ﻳـــــــــﺎر‬
‫ﭼـﻴﻨﯥ ژاړي ﭘﻪ ورټ ورټ ﺳﺘﺎﻟﻪ‬
‫ﺷﻨﺎر‬
‫ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﻼآ ې‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﯥ وزﻟﻮ ﻟـــــﻪ‬
‫ﺗﺮار‬
‫ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﭘـﺮﯦﻮزې ﻟﻪ ﺮد ﺘــــﻪ ﻟﻪ‬
‫ﻣﺪار‬
‫ﻧـﻪ ﺑﻪ درﻣـﻠﯥ ــﭙﻮﻧـﻪ د اﻓـــــــــــ ﺎر‬
‫ـﭙﻲ زړوﻧﻪ ﭘﻪ‬ ‫هـﺮﭘـﻠﻮ ﺗﻪ‬
‫ــــــــﺎر ـﺎر‬
‫آـﻠﻪ ﺗـﯧﺮ ﭘﺎﺳﯥ و ـ ې هـﻮ ـــــــــﻴﺎر‬
‫آـﻠﻪ ﯧﺮې آ ې ﺮﯦﻮان د ﻧﻤﻨ ﻲ ﭼﺎر‬
‫آـﻠﻪ آـ ﯧﻨﻮې ﭘﻪ ﺧـﺎوروآــــــــﯥ ﺑﺎدار‬
‫ودې ژوﺑـﻠﻠﻪ ﭘﻪ دې ﻏـــــــــــﺸﻲ‬
‫هـﺰار‬
‫ﻣﺤـﻤﺪواآـﻤﻦ ﭼـﯥ وﻻړﯼ ﭘﻪ ﺑــــﻞ دار‬
‫اﻧـﺘﻘﺎل ﻳﯥ وآـ ﻗـﺒﺮ ﻟـﻪ ﺑــــــــــــﻞ‬
‫وار‬
‫ﭘﻪ ـﻴﻜﻨﻪ و ﭘـﺮ درﺳﺖ ﺟــــــﻬﺎن او ﺎر‬
‫ﭼـﯥ ﻏـﺰﻧﻪ ﺗـﻪ ﻳـﯥ ﺑﺎﺗﻠﻰ ﭘﻪ‬
‫ﺗـــــــــﻠﻮار‬
‫ﺳﻪ ﻳـﯥ واﻟﻮﺗـﻠﻪ هﺴﻚ ﺗﻪ ﭘــــــﺮدې ﻻر‬
‫د زﻣـﺮﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﯧ ﻳﻮ آـﻠﻪ وي ــــــــﻮ‬
‫ار‬
‫ﭘﻪ دې وﻳـﺮ‪ ،‬ر ﺎ ﺗـﻴﺎرﻩ ﺳـﻮﻟﻪ د‬
‫ـــــــﺎر‬
‫دا ﮐـ وﻧ ﻲ ﺳﺎﻧـﺪې ﻟـﻲ ﭘﻪ‬
‫ﺷﻮرهـــــﺎر‬
‫‪35‬‬
‫د ﻓﻠــﻚ ﻟﻪ ﭼﺎرو ﻪ وآ م آـﻮآﺎر‬
‫هﺮﻏــﺎ ﻮل ﭼﯥ ﭘﻪ ﺑﻴﺪﻳﺎ ﻏـﻮړﯦﺪﻩ وآﺎ‬
‫ډﯦﺮﻣـﺨﻮﻧﻪ د ﻓــﻠﻚ ﭙﯧ ﻩ ﺷﻨـﻪ آﺎ‬
‫دواآـﻤﻦ ﻟﻪ ﺳﺮﻩ ﺧﻮل ﭘﺮﯦﺒﺎﺷﻲ ﻣـ ﺳﻲ‬
‫ﭼﯥ ﻟﻪ ﺑـﺮﻣﻪ ﻳﯥ زﻣﺮي رﭘﻲ زﻧـ ﻠﻮآﯥ‬
‫هﻢ ﻳﯥ ﻏــﺸﻲ ﺳﻜ ﻲ ډال د ژوﺑـﻠﻮرو‬
‫ﭼﯥ ﻳﯥ ﻣﻼوې ﻧﻪ آ ﻳ ي ﭘﻪ ﻏـــ ﺘﻠﻲ‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﺮد ﺖ ﻳﯥ ﭘـﺮﯦﺒﺎﺳﻲ ﻟﻪ ﺑــﺮﻣﻪ‬
‫ﻪ ﺗــﯧﺮى ﻪ ﻇﻠﻢ آﺎﻧﺪې اى ﻓـﻠﻜﻪ!‬
‫ﭘﻪ وﻳﺮژﻟﻮ ﻟﻮرﻧﻪ آــ ې ﭘﻪ زړﻩ آـﺮاړﻳﻪ‬
‫هﯧ روﻏﻰ ﻣﯥ ﭘﻪ زړﻩ ﻧﺴﺘﻪ ﺳﺘﺎﻟﻪ ﻮرﻩ‬
‫ﻟﻪ ﺗـﯧﺮﻳﻮ او ﯥ ـﺎ ـﻲ ﻟﻪ اورﻳ ــﻴﻮ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﻻس واﺧـﻠﯥ ﻟﻪ ـﻮرﻩ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻟﻮرې‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ زړﻩ وﺳــﻮ ـﻮې ﭘﻪ هﯧﭽﺎ ﺑﺎﻧـــﺪې‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ وﺻـﻞ آـ ې ﻣـﻴﻦ ﻟﻪ ﺑﻞ ﻣــــــﻴﻨﻪ‬
‫ﺳﺘـﺎﻟﻪ ﻻﺳﻪ دي ﭘﺮاﺗﻪ ژوﺑﻞ ز ﻴﺮوي آﺎ‬
‫آـﻠﻪ ﻏﻮ ﯥ آﺎﻧﺪې ﻣــﺮاﻧﺪې دزړ ــﻴﻮ‬
‫آـﻠﻪ ﻜﯥ واﭼــﻮې ﭘﺮﻧـﺎزوﻟﻴــــــــــﻮ‬
‫آـﻠﻪ ﻏﻮر ﻮې واآـﻤﻦ ﻟﻪ ﭘــــــــﻼزوﻧﻮ‬
‫زﻣﻮﻧ ﭘﺮزړوﻧﻮ دې ﻧﻦ ﺑﻴﺎ ﻳﻮﻏﺸﻰ‬
‫ووﻳﺸﺖ‬
‫ﭘـﺮﺳﻮرﻳﻮ ﺑـﺎﻧﺪې وﻳـﺮﭘﺮﻳﻮت ﻟﻪ ﭘﺎﺳـــــﻪ‬
‫ﻳـﻮ وارﺳﻮ اﺳﻴﺮ ﭘﻪ ﻻس د ﻣـــﻴﺮ ﻤـﻨﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺳــــﻤﺎوﻳـﯥ ودان ﺁهﻨــــــــ ﺮان و‬
‫د ﻣﺤﻤﻮدد ژوﺑﻠﻮرو ﭘﻪ ﻻس آ ـــﯧﻮت‬
‫ﻧــﻨ ﻴﺎﻟﻴﻮ ﻟﺮﻩ ﻗﻴﺪ ﻣــ ﻳﻨﻪ دﻩ ــــــــﻜﻪ‬
‫ﺗﺮﻧ ۍ ﻳﯥ ﻏـﻮرﻩ ﺧـﺎورې‪ ،‬هـﺪﻳﺮﻩ آــﺎ‬
‫ﭘﻪ دې وﻳـﺮ د ﻏـﻮر و ي ﺗﻮﻧﻤﺮي ﺷﻮل‬
‫ـﻮرﻩ ﺎ ﻲ ر ﯥ او ﯥ ﻟﻪ دې ﻏـﺮوﻧﻮ‬
‫ﻧﻪ هﻐﻪ زرﻏـﺎ د ﻏــﺮوﻧﻮ‪ ،‬د ﺑﻴﺪﻳـــــﺎدﻩ‬
‫ﻧﻪ ﻏ ـﻮل ﺑﻴـﺎزﻏـﻮﻧﻴ ي ﭘـﻪ ﻻ ــــــﻮﻧﻮ‬
‫ﻧﻪ ﻟﻪ ﻏﺮﺟﻪ ﺑﻴﺎ را ﻲ آﺎروان د ﻣـﺸﻜﻮ‬
‫د ﭘـﺴﺮﻟﻲ اورﻩ ﺗـﻮدې او ﯥ ﺗـﻮﻳــــﻨﻪ‬
‫دا ﭘﻪ ـﻪ ﭼﯥ ﻣﺤﻤﺪ وﻻړ ﻟـﻪ ﻧـ ﻳـــﻪ‬
‫ﻧﻪ ــﻜﺎرﻳ ي هﻐﻪ ﺳﻮرد ﺳﻮرﭘﻪ ﻟﺘــــﻮ‬
‫ﭼـﯥ ﺑﻪ ﻧـﺠﻠﻴﻮ ﭘﻪ ﻧـ ﺎ ﭘـﻜﯥ ﺧـــــــﻨﺪﻟﻪ‬
‫هﻐﻪ ﻏﻮر ﭘﻪ وﻳﺮ ﻧﺎﺗﺎر د واآﻤﻦ آ ﯧﻮﺳﺖ‬
‫ﻻس دې ﻣﺎت ﺳﻪ اى ﻓﻠﻜﻪ ﭼﯥ دې وآﺎ‬
 ‫ﻧـﻪ د زرآـﻴﻮ ﭘﻪ ﻣـﺴﺎدﯼ آـ ﻬــــــــــﺎر‬ ‫ﺷـﻴﻦ زړ ـﻰ ﻓـﻠﻜﻪ! وﻟـﯥ ﻻ وﻻړﻳـــــﯥ‬
‫ﻧـﻪ ﺑـﺎﻣﻲ ﺑﻴـﺎ ﻣﺴﯧﺪﻩ آـﺎ ﭘﻪ آﻬـــــــﺴﺎر‬ ‫ﻣ ـﻜﯥ! وﻟﯥ ﭘﻪ رﯦـ دﻟﻮﻧﻪ ﭘـﺮﯦـﻮزې؟‬
‫ﭼﯥ زﻣﺮي ﻏﻮﻧﺪې واآﻤﻦ ﻲ ﻟﻪ ﺟـﻬﺎﻧﻪ ﻧـﻪ رادروﻣـﻲ ﻏـﻮر ﺗﻪ ﺑﻴﺎ ﺟﻮﭘﻲ‬
‫دﺷـــﺎر‬ ‫ﺳﺦ ﭘﻪ ﺗﺎ اې )ﻣﺤﻤﺪﻩ( د ﻏـﻮر ﻟـﻤﺮوې!‬
‫ﻧﻪ آـ ي‬ ‫ﺗﻪ ﭘﻪ ﻧﻨ ﻪ وې وﻻړ ﭘﻪ ﻧﻨ آﯥ ﻣ ﺳﻮې ﻣـﺮﻏـﻠﺮې ﺑـﻪ ﻧﻴﺴﺎن‬
‫آﻪ ﺳﻮردې ﭘﻪ ﻣﺮګ وﻳﺮآﺎﻧﺪي ﻧــــــﺜﺎر‬
‫وﻳـﺮ ﻧﻪ ﻳﯥ ﺳﻮﻏـﻮر ـﻮل‬ ‫ﭘﻪ‬ ‫وﻳﺮﻣﻨﺴﻮل‬
‫ﺳﻮ ـــﻮار‬
‫ﻧـﻪ ـﻠﻴ ي هــﻐﻪ ﻟﻤﺮ ﭘﺮدې دﻳـــــﺎر‬
‫ﭼـﯥ ﺑﻪ ﭘﯧﻐﻠﻮ آـﺎ اﺗـ ﻗـﻄﺎر ﻗـــــــﻄﺎر‬
‫هـﻐﻪ ﻏـﻮر ﺳﻮ د ﺟــﺎﻧﺪم ِﻏﻨﺪې‬
‫ﺳﻮراړ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻏﻨﺪې زﻣـﺮى د ﻣ ﻳﻨﯥ ــــﻜﺎر‬
‫اې د ﻏــﻮر ﻏﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻪ ﻧﻪ ﺳﻮئ‬
‫ﻏﺒﺎر؟‬
‫ﻻﻧﺪې ﺑﺎﻧﺪې ﺳﻪ! ﭼﯥ ورك ﺷﻲ‬
‫دااﺷﻌﺎر‬
‫ﭼـﯥ ﻮك ﻧﻪ آ ي ﭘﻪ ﻧ ۍ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫ﻗﺮار‬
‫ﭘﻪ ﻧـ ۍ ﺑﻪ ﻧﻪ وي ﺳﺘﺎ دﻋــﺪل ﺳـﺎر‬
‫هﻢ ﭘﺮﻧـﻨ ﻪ دې ﭘﻪ ﻧـﻨ ﻪ آـﺎ ﺎن ﺟﺎر‬
‫هﻢ ﺑﻪ وﻳـﺎړي ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﻧـﻮم ﺳﺘﺎ ﭘﻪ‬
‫ـﺒﺎر‬
‫ﭘﻪ ﺟﻨﺖ ﻛﯥ ﺩﯤ ﻭﺗﻮﻥ ﺯﻣﻮ‪ ‬ﻭﺍﻛﻤﻨﻪ‬
‫ﻫﻢ ﭘﻪ ﺗﺎ ﺩﯤ ﻭﻱ ‪‬ﯦﺮ ﻟـﻮﺭ ﺩ ﻏﻔﺎﺭ‬
‫د ﭘ ﺘﻮ ادب ﭘﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﮐﯥ ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري ﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﺳ ﯼ دﯼ ﭼﯥ ددﻩ اﺷﻌﺎر ددري‬
‫دﻣﻌﺎﺻﺮوﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﻧﻴﮋدﻳﻮاﻟﯽ اوادﺑﻲ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي اوداﺧﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ او ﺮ ﻨﺪﻩ ﺧﺒﺮﻩ دﻩ ﭼﯥ د)‪٤٠٠‬‬
‫ل( ﭘﻪ ﺷﺎاوﺧﻮا ﮐﯥ دري ادب د ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮﭘﻪ درﺑﺎر ﮐﯥ روزل ﺷﻮﯼ ؤاو ﺑﻴﺎ وروﺳﺘﻪ د ﺳﻠﻄﺎن‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮي ﭘﻪ درﺑﺎر ﮐﯥ ﻳﯥ ﻮﻟﻨﺘﻮن درﻟﻮد او ﻗﺼﻴﺪې ﻳﯥ وﻳﻠﯥ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ددې وﺧﺖ ددري ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻟﮑﻪ ﻋﻨﺼﺮي‪ ،‬ﻓﺮﺧﻲ‪،‬ﻣﺴﺠﺪي او ﻧﻮرو اﺷﻌﺎرو ﭘﻪ ﻴﺮ ﺳﺮﻩ وﮐﺘﻞ ﺷﻲ‬
‫ﻧﻮ داﺑﻪ ﺟﻮﺗﻪ ﺷﻲ ﭼﯥ ﻮﻟﻮ ﺑﻮﻟﻠﯥ ) ﻗﺼﻴﺪﻩ( وﻳﻠﻮ ﺗﻪ ﻣﺨﻪ ﮐ ې وﻩ او هﻢ ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺧﻮا دﻏﺰﻧﯥ او ﻏﻮر‬
‫ﺧﻮاوې ﺳﺮﻩ ﻧﻴﮋدې دي‪ ،‬ﻧﻮ دﻏﻮدواړو دادب ﻣﺮﮐﺰوﻧﻮ ﺳﺮﻩ اړﻳﮑﯥ ﻟﺮﻟﯥ ‪ ،‬ﻧﻮ ﮑﻪ دﺑﻮﻟﻠﯥ وﻳﻠﻮ ﻓﻦ د‬
‫ﻏﻮر ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮﺷﺎﻋﺮاﻧﻮﮐﯥ هﻢ ډﻳﺮ ﻟﻴﺪل ﮐﻴ ي‪ ،‬دﺑﻴﻠ ﯥ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ ﮐﻪ داﺳﻌﺪﺳﻮري ﺑﻮﻟﻠﯥ ﺗﻪ ﻧﻈﺮ واﭼﻮل‬
‫ﺷﻲ اودهﻐﻮ ﭘ ﺘﻮ اﺷﻌﺎرو ﺳﺮﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ د ﺘﻮ اوﻏﺮوﻧﻮﮐﯥ وﻳﻞ ﺷﻮي دي ﺳﺮﻩ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ او ﭘﺮﺗﻠﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐﯥ ﺑﻪ ﺮ ﻨﺪﻩ ﺷﻲ ﭼﯥ‪:‬‬
‫‪_١‬دا ﻗﺼﻴﺪﻩ د ﻋﺮوﺿﻮاووزن ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ دﭘ ﺘﻮدﺧﭙﻠﻮ اوازوﻧﻮﺳﺮﻩ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي او ﮐ ﻣ د ﻓﺎرﺳﻲ‬
‫داوږدوﺑﻮﻟﻠﻮ ﭘﻪ ﻴﺮ وﻳﻞ ﺷﻮې دﻩ‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫‪ _٢‬ﺷﺎﻋﺮد ﭘﺎړﺳﻲ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻟﻮﻣ ﯼ ﻟﻪ ﺁﺳﻤﺎﻧﻪ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﮐﻮي او ﺑﻴﺎ ﺧﭙﻞ اﺻﻠﻲ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻪ‬
‫را ﺮ ﻲ ﭼﯥ هﻐﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻮري دﯼ ﭼﯥ ددﻩ دﻏﻪ ﮐﺎر ﮐ ﻣ د ﭘﺎړﺳﻲ ﻗﺼﻴﺪﻩ وﻳﻮﻧﮑﻮ ﺗﻪ ورﺗﻪ‬
‫دﯼ‪.‬‬
‫‪ _٣‬ﭘﺪې ﻗﺼﻴﺪﻩ ﮐﯥ ډﻳﺮ ﭘﺎړﺳﻲ او ﻋﺮﺑﻲ ﮐﻠﻤﺎت راﻏﻠﻲ ‪ ،‬ﻟﻪ دې ﺨﻪ داﺳﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ ﭘﻪ دﻏﻪ‬
‫وﺧﺖ ﮐﯥ ﭘ ﺘﻮ ﺳﻮﭼﻪ ﻧﻪ وﻩ او زﻳﺎت ﭘﺎړﺳﻲ اوﻋﺮﺑﻲ ﮐﻠﻤﺎت ور ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫‪ _٤‬ﺳﺮﻩ ﻟﻪ دې ﭼﯥ داوﺧﺖ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮﮐﯥ د ﭘﺎړﺳﻲ او ﻋﺮﺑﻲ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ډﻳﺮ دي‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﻴﺎ هﻢ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﺧﭙﻞ‬
‫ﭘﺨﻮاﻧﻲ او ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ﺳﺎﺗﻠﻲ ﭼﯥ وروﺳﺘﻪ ﻳﯥ ﺧﭙﻞ ﺳﻮﭼﻪ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐ ي دي‪.‬‬
‫‪ _٥‬د اﺳﻌﺪ ﺳﻮري دﻏﻪ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﮐﯥ دﺳﻼﺳﺖ او ﺑﻼﻏﺖ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ ۍ درﺟﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮ‬
‫ﺨﻪ ﻞ ﺷﻮي او ﭘﺨﭙﻠﻪ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري دهﻐﯥ زﻣﺎﻧﯥ ﻳﻮ زﺑﺮدﺳﺖ ﺷﺎﻋﺮ ﻞ ﮐﻴ ي‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ داﻣﻴﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻮري ﻣﺮګ ﻳﯥ ﭘﻪ ډﻳﺮﻩ ﻪ ﺗﻮ ﻪ اﻧ ﻮر ﮐ ﯼ او ﺧﭙﻞ ﺗﺂﺛﺮات ﻳﯥ ﭘﻪ ډﻳﺮ ﻣﻬﺎرت اواﺳﺘﺎدۍ‬
‫ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﮐﯥ راوړي دي‪.‬‬

‫ﮑﺎروﻧﺪوې ﻏﻮري‬
‫ﮑﺎروﻧﺪوﯼ ﻏﻮري د ﻟﺮﻏﻮﻧﻮاو ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﻗﺼﻴﺪﻩ وﻳﻮﻧﮑﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺨﻪ دﯼ ﭼﯥ دډﻳﺮې ﻏ ﺘﻠﯥ او‬
‫ﻗﻮي ﻗﺮﻳﺤﯥ ﺘﻦ ﻞ ﮐﻴ ي‪.‬‬
‫ﮑﺎروﻧﺪﯼ اﺻﻶد ﻏﻮر ؤ‪ ،‬ﭘﻼر ﻳﯥ اﺣﻤﺪ او دﻏﻮر د ﻓﻴﺮوزﮐﻮﻩ ﮐﻮ ﻮال ؤ‪ ،‬ددﻩ ﮐﻮرﻧ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وﺧﺖ‬
‫او ﻋﺼﺮ ﮐﯥ د ډﻳﺮ ﻋﺰت او رﺳﻮخ ﺨﻪ ﺑﺮﺧﻤﻨﻪ اود ﻏﻮر ﭘﺎﭼﺎهﺎﻧﻮ ورﺗﻪ ﭘﻪ درﻧﻪ ﺳﺘﺮ ﻪ ﮐﺘﻞ‪.‬‬
‫واﻳﻲ ﭼﯥ ﮑﺎروﻧﺪﯼ ﺑﻪ ﮐﻠﻪ ﭘﻪ ﻏﻮ رﮐﯥ او ﮐﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﻪ ﻏﺰﻧﻲ او ﺑﺴﺖ ﮐﯥ ژوﻧﺪﮐﺎوﻩ د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ‬
‫ﻟﻴﮑﻮال ددﻩ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ او ددې اﺛﺮ ﻟﻴﮑﻮال ﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﺨﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ‬
‫ﮐ ي دي‪.‬‬
‫د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال واﻳﻲ ﭼﯥ‪ :‬ﮑﺎرﻧﺪوﯼ دﺧﭙﻞ وﺧﺖ اوﻋﺼﺮ ﻋﺎﻟﻢ او ﺷﺎﻋﺮ ﭘ ﺘﻮن او دﺳﻠﻄﺎن‬
‫ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺎم ﺷﻨﺴﺒﺎﻧﻲ ﭘﻪ ﺣﻀﻮر ﮐﯥ د زﻳﺎت ﻋﺰت او ﭘﻮرﻩ اﻋﺘﺒﺎر ﺘﻦ و‪ ،‬ﭼﯥ هﻢ ﻳﯥ‬
‫دﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ او هﻢ ﻳﯥ دﺳﻠﻄﺎن ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ ﻏﻮري ﭘﻪ ﺳﺘﺎﻳﻨﻪ ﮐﯥ ډﻳﺮې ﺑﻮﻟﻠﯥ)ﻗﺼﻴﺪو( وﻳﻠﯥ دي‪ .‬دﯼ‬
‫ﻳﻮداﺳﯥ ﭘ ﺘﻮن ﺷﺎﻋﺮ و ﭼﯥ ﺗﻞ ﻳﯥ د ﻏﻮر ﺳﻼﻃﻴﻦ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﺑﻮﻟﻠﻮ)ﻗﺼﻴﺪو( ﺳﺘﺎﻳﻠﻲ دي‪.‬‬
‫د ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﻟﻴﮑﻮال ﻟﻴﮑﻲ ﭼﯥ‪ :‬ﻣﺎ ﭘﻪ ﺑﺴﺖ ﮐﯥ ددﻩ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ او ﺑﻮﻟﻠﻮ ﺳﺘﺮ ﮐﺘﺎب وﻟﻴﺪ ‪.‬‬
‫ﮑﺎرﻧﺪوﯼ ﻏﻮري ﻳﻮ ﭘﺨﻮاﻧﯽ ﻗﺼﻴﺪﻩ وﻳﻮﻧﮑﯽ ﺷﺎﻋﺮ دﯼ ﭼﯥ ﻳﻮ دﻳﻮان هﻢ ﻟﺮي‪ ،‬دﻩ ﺑﻪ ﺗﻞ د ﭘﺎﭼﺎ هﺎﻧﻮ‬
‫ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﺟﻨ ﻮﻧﻮﮐﯥ وﻧ ﻩ اﺧﻴﺴﺘﻪ او ددوﯼ ﺳﺮﻩ ﺑﻪ ﻣﻠ ﺮﯼ و‪ ،‬دﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﻟﻴﮑﻮال ددﻩ ﻟﻪ دﻳﻮاﻧﻪ ﻳﻮﻩ‬
‫ﺑﻮﻟﻠـﻪ راﻧﻘﻞ ﮐ ې وروﺳﺘﻪ دﻏﻪ ﺑﻮﻟـﻠﻪ )ﻗﺼﻴﺪﻩ( د ) ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ( ﻟﻴﮑﻮال ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ هﻤﺪﻏﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب ﮐﯥ وﻟﻴﮑﻠﻪ اود ) ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ( ﻟﻪ ﮐﺘﺎب ﺨﻪ ﺑﻴﺎ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ ﭘﻪ ﭘ ﻪ‬
‫ﺧﺰاﻧﻪ ﮐﯥ وﺳﺎﺗﻠﻪ ‪.‬‬
‫دا ﺑﻮﻟﻠـﻪ ﮑﺎرﻧﺪوﯼ د ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺎم ﭘﻪ ﺑﺎرﻩ ﮐﯥ وﻳﻠﯥ ﭼﯥ دﯼ ﻨ ﻪ ﭘﻪ ﺁ ﮏ ﺗﻴﺮ ﺷﻮ او ﻨ ﻪ هﻨﺪ ﺗﻪ‬
‫ورﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻣﻮړﯼ ډﻳﺮ ﻪ ﺗﺸﺒﻴﺐ ﻟﺮي او ډﻳﺮ ﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮ او زړﻩ را ﮑﻮﻧﮑﻲ او ﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ‬
‫ﺗﺸﺒﻴﺐ ﮐﯥ‬
‫ﺗﺮ ﺳﻴﻤﻮي او ﭘﻪ ﭘﺎي ﮐﯥ د ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻌﺰاﻟﺪﻳﻦ ) ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ( ﺳﺘﺎﻳﻨﯥ ﺗﻪ ﻻر ﭘﺮاﻧﻴﺰي او دهﻐﻪ دﻟ ﮑﺮ‬
‫ﻳﺮﻏﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ډﻳﺮﻩ اﺳﺘﺎداﻧﻪ ﺗﻮ ﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮوي او ددﻩ داﺑﻮﻟﻠـﻪ ﮐ ﻣ دﻏﺰﻧﻲ د ﭘﺎﭼﺎهﺎﻧﻮ ددرﺑﺎر ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ‬
‫ﺗﻪ ورﺗﻪ او ﻧﻴﮋدې دﻩ ﭼﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دادﻩ‪:‬‬
‫ﺑﺎﻳﯥ و ﻟﻮﻧﻞ ﭘﻪ ﻏﺮوﻧﻮﮐﯥ ﻻﻟﻮﻧﻪ‬ ‫دﭘﺴﺮﻟﻲ ﮑﻠﻮﻧﮑﻲ ﺑﻴﺎ ﮐ ﻩ ﺳﻴﻨ ﺎروﻧﻪ‬
‫ﻃﻴﻠﺴﺎن زﻣﺮدي واﻏﻮﺳﺘﻪ ﻏﺮوﻧﻪ‬ ‫ﻣ ﮑﻪ ﺷﻨﻪ ﻻ ﻮﻧﻪ ﺷﻨﻪ ﻟﻤﻦ ﺷﻨﯥ ﺳﻮې‬

‫‪37‬‬
 ‫ﻣﺮﻏﻠﺮوﺑﺎﻧﺪې و ﮑﻠﻞ ﺑ ﻮﻧﻪ‬
‫زرﻏﻮﻧﻮ ﺑ ﻮ ﮐﯥ ﻧﺎ ﻲ زﻟﻤﻲ ﺟﻮﻧﻪ‬
‫هﺴﯥ و ﺎ ﻞ ﻏ ﻮﻟﻮ ﺳﺮﻩ ﭘﺴﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻼﻳﯥ ﺳﻮﻩ را ﻪ ﺧﭙﺎرﻩ د ﺘـــــــﻮﻧﻪ‬
‫ﭼﯥ ﭘﺮهﺴﮏ ﺑﺎﻧﺪې ﻠﻴ ي ﺳﭙﻴﻦ ﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﻟﮑﻪ او ﯥ دﻣﻴﻦ ﭘﻪ ﺮﻳــــــــــــــﻮاﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﻟﻪ ﺧﻮ ﻴﻪ ﺳﺮوهﻲ ﻟﻪ ﺳــــــــــــﻨ ﻴ وﻧﻪ‬
‫ﺗﻪ وا راﻏﻠﻪ ﻟﻪ ﺧﺘﻨﻪ ﮐــــــــــــــﺎرواﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﺴﺮﻟﯽ ﻣ ﺮ ﻣﺴﻴﺢ ﺳــــــــﻮ ﭘﻪ ﭘﻮﮐ وﻧﻪ‬
‫وچ ﺑﻴﺪﻳﺎ او ﻏﺮﻳﯥ ﮐـــــــــــ ﻟﻪ ﺟﻨﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﻴﻬ ﭼﻮ ﯽ ﭼــــــﯥ ﭘﻪ ﺑ وﮐﺎږﻏﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻪ وا ﭼﻨﺪي ﺳﺮﻩ ﭘﻴــــــــﻮدي اﺷﮑﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﻟﮑﻪ ﭘﻴﻐﻠﻪ ﻏﻮ ﮐﺎﻧــــــــﺪي ﻣﮑﻴﺰوﻧﻪ‬
‫ﻳﻮ دﺑﻞ ﭘﻪ ﻏﺎړﻩ اﭼﻮي ﻻﺳــــــــــﻮﻧﻪ‬
‫ﭼﯥ ﭘﺮوا ورﺑﺎﻧﺪې ﻞ وﮐﺎ ﻟــــﻤﺮوﻧﻪ‬
‫ﻟﮑﻪ ﺷ هﺎﺗﻲ ﺷ ﺎ ﮐﺎﻧﺪي ﺳﻴﻨﺪوﻧﻪ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻮړ ﺳﻢ د ﺳﻠﻄﺎن ﭘﻪ ﺻﻔﺘﻮﻧﻪ‬
‫دﭘﺴﺮﻟﻲ ﭘﻪ دود ودان ﻟﻪ دﻩ رﻏﻮﻧﻪ‬
‫ﻟﻪ ﻗﺼﺪارﻩ ﺗﺮ دﻳﺒﻠﻪ ﻳﯥ ﻳﻮﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻻرهﻮرﻳﯥ دﻣﻴ اﻧﯥ ﺰاروﻧﻪ‬
‫ﻧﻪ ﻳﯥ ﺗﻮرې ﺗﻪ ﻴﻨ ﻴ ي ﮐﻠﮏ ډاﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻮ ﺳﺴﺘﻬﺎن ﻳﯥ ﮐ ر ﺎ ﭘﻪ ﺟﻬﺎدوﻧﻪ‬
‫ر ﻮي ﺗﻮرﻩ ﻧ ۍ ﭘﻪ ﺷﻬﺎﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻏﺎړﻩ ﻏﺎړﻩ ﻳﯥ ﺗﺮې ﺳﻮﻟﻠـﻪ زړوﻧﻪ‬
‫ﮐﻪ ﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺳﻲ ﻟﻪ ﻏﻮرﻩ ډﻳﺮ ﻣﻴ وﻧﻪ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺮي ﻮﮎ دهﻨﺪ ﭼﻨﺎرﻩ ﭙﺮوﻧﻪ‬
‫دداور ﺗﻮرې ﺑﻪ ﭼﺮﻧﯥ ﮐﺎ ﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ هﺮ ﻟﻮري هﺮ اﻳﻮاد ﺗﻪ ﻳﺮﻏﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﭼﯥ دﻏﻮر ﺑﺎدار هﻤﺖ وﮐﺎ زﻏﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻢ ﻳﯥ زﻣﺮي رﻳ دي ﭘﻪ ﻨ ﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﺮاوږو وړي د ﻏﻮرﻳﺎﻧﻮ ﻪ اﻳ وﻧﻪ‬
‫ﻏﻮړوي ﭘﻪ ﻨ وﺧﭙﻞ ﭘﺎﺳﺘﻪ ﺳﺎﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﻧﻮ اﻏﻠﻴﻪ ﭘﻴﻐﻠﯥ ﮐﺎﻧﺪي اﺗ ﻮﻧﻪ‬
‫ﺑ ﺑﻴﺪﻳﺎ هﻢ ﭘﺴﻮﻟﻠﻲ وي ﺎﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﻮﭼﯥ ﻳﻮن ﮐﺎ د ﻟﻮﻳﺪﻳ ﻪ ﭘﻪ ﻨ وﻧﻪ‬
‫ﮐﻪ ﻟﺮﻣﻞ ﮐﻪ ﻟﻤﺮ ﻟﻮﻳﺪﻩ ﮐﻪ ﺗﺮﻣﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﻳ دي دا زﻟﻤﻲ ﺧﭙﻞ ﺑﻬﻴﺮوﻧﻪ‬
‫ﻮﻳﯥ ﻧﻪ ﮐﺎ ﻣﺎت ﻣ ﻮﻧﻪ ورﻣﻴ وﻧﻪ‬
‫‪38‬‬
‫دﻧﻴﺴﺎن ﻣﺸﺎﻃﯥ ﻻس دﻣﭽﻴﺪو دﯼ‬
‫دﻏﺎ ﻮﻟﻮ ﺟﻨ ې ﺧﺎﻧﺪي ورﻳﺪي ﺗﻪ‬
‫ﻟﮑﻪ ﻧﺎوې ﭼﯥ ﺳﻮر ﻴﮏ ﭘﻪ ﺗﻨﺪي وﮐﺎ‬
‫ﻣﺮﻏﻠﺮې ﭼﯥ اورﻩ وﺧﻮﻧﻮﻟﻴـــــــــــﺪﻩ‬
‫زرﻏﻮﻧﻮ ﻣ ﮑﻮ ﮐﯥ ﻞ ﮐﺎ ﻟﮑﻪ ﺳﺘﻮرﻳﻪ‬
‫ﺳﭙﻴﻨﯥ واورې وﻳﻠﻴﺪﻩ ﮐﺎﻧﺪي ﺑﻬـــﻴ ي‬
‫هﺮ ﭘﻠﻮ ر ﯥ واﻟﯥ ﺑﻬﺎﻧﺪي ﺧﺎﻧــــــﺪي‬
‫هﺮ ﭘﻠﻮ د ﻠﻮ وږم دﯼ ﻟﻮﻧــــــــــﻠﯽ‬
‫دﻣﺴﻴﺢ ﭘﻪ ﭘﻮ ﺑﻪ ﻣ و ژوﻧﺪون ﺑﻴﺎﻣﻮﻧﺪ‬
‫ﻟﻪ ﻣ و ﺧﺎوروﻳﯥ ﺁﻏﻠﯽ ﻞ راوﻳﻮﺳﺖ‬
‫ﺳ ﯼ ﺟﺎﺟﻲ ﭼﯥ راﻣﺸﺖ ﮐ راﻣﺸﺘ ﺮو‬
‫ﭘﺮﺑﺮﺑ ﭼﯥ ږغ د ﭼﻮ ﻮ ﻧﻐﻮږﻳﺪﻩ ﺷﻲ‬
‫د زﻟﻤﺎ ﺎﭘﯽ راﻏﻠﯽ دﯼ ﭘﺮﺟﻨ ﻳﻮ‬
‫د ﭘﻮ ﭘﻠﻮ ﻣﺦ ﺳﻮرﮐ ﯼ ﭘﺴﺮﻟﻲ دﯼ‬
‫دهﻨﺪارو ﭘﻪ ﻴﺮ ﻏﺮوﻧﻪ ﺳﭙﻴﻦ وړﻧ ﻦ دي‬
‫ﭘﻪ ﻏﻮر ﻨ ﻏﻮر ﻨ ﻟﻪ ﺧﻮﻟﯥ ﻮﻧﻪ ﺑﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﻮ ﯽ ﭘﻪ ﺳﺘﺎ ﻳﻪ د ﺟﻨ ﻳﻮ ﻣﻮړ ﺷﻲ‬
‫دﺷﻨﺴﺐ دﮐﻬﺎﻟﻪ ﺧﺘﻠﯽ ﻟﻤﺮ دﯼ‬
‫د ﻨﺪو اوروﻳﯥ درﺳﺖ اﻳﻮاد زرﻏﻮن ﮐ‬
‫ﭘﻪ زاﺑﻞ ﭼﯥ دﺑﺮي ﭘﺮﻧﻴﻠﯥ ﺳﭙﻮر ﺳﻲ‬
‫ﻧﻪ ﻳﯥ ﻮﮎ ﻣﺦ ﺗﻪ دري دﻣﻴﺮ ﻤﻨﻮ‬
‫داﺳﻼم ددﻳﻦ ﺷﻬﺎب دﻧ ۍ ﻟﻤﺮ دﯼ‬
‫هﺮﻩ ﭘﻼ ﭼﯥ دﯼ ﭘﻪ هﻨﺪوﺳﻨﺪ ﻳﺮﻏﻞ ﮐﺎ‬
‫ﭘﻪ ﭘﺴﺮﻟﻲ ﭼﯥ ﻳﯥ ﺗﻴﺮون ﭘﺮ ﺁ ﮏ وﮐﺎ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ دﻩ ﻏﻮﻧﺪې روڼ ﺳﺘﻮرﯼ ﭘﻪ هﺴﮏ ﻠﻲ‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ راوﻟﻲ ﺟ ن د ﺳﻨﺪ ﭘﻪ ﻟﻮري‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﻮﮎ زﻟﻤﻲ دﻏﻮر ﺳﺮﻩ راﻏﻮﻧ ﮐﺎ‬
‫ﻳﻮ ﺧﺎوﻧﺪ ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ دﯼ ﭼﯥ ﻳﯥ وﮐﺎ‬
‫ﭘﻪ ﺟﻮﭘﻮ ﺟﻮﭘﻮ ﺟ ن ﻳﯥ هﻨﺪﺗﻪ ﻳﻮن ﮐﺎ‬
‫ﻧﻦ ﭘﮥ ﺳﻨﺪ ﺑﺎﻧﺪې ﺗﻴﺮﻳ ي ﻳﺮﻏﻞ ﮐﺎﻧﺪې‬
‫ﭙﺎﻩ ﺳﻨﺪﻳﯥ هﻢ ﻟﻪ ډارﻩ اﻳﻼﻳﻲ ﮐﺎ‬
‫ﭘﻪ هﺮ ﮐﺎل ﺁ ﮏ ددﻩ ﻪ راﻏﻠﯽ ﮐﺎﻧﺪﯼ‬
‫ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﮑﻠﻲ زﻟﻤﻲ ﭼﯥ زﻏﻠﻲ هﻨﺪ ﺗﻪ‬
‫زرﻏﻮﻧﯥ ﺧﺘﯥ اﻏﻮﺳﺘﯥ وي دې ﻏﺮوﻧﻮ‬
‫هﺮ ﻬﻴ ﭼﯥ ﻟﻤﺮ ﺮﮐﻴ ي ﻟﻪ ﺧﺎﺗﻴ ﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮﻳ ﺮ وي‪ ،‬ﮐﻪ ﻏﺮﻣﻪ وي ﮐﻪ ﺑﺮﻣﻞ وي‬
‫د ﺷﻬﺎب ﺟ ن ﺑﻪ ﻧﻪ ﮐ ﻴﻨﻲ ﻟﻪ زﻏﻠﻮ‬
‫زﻣﺮي ﮐﻠﻪ ﮐﺎږي ﺎن ﻟﻪ ﻳﺮﻏﻠ ﺮو‬
 ‫ﻳﺎﺑﻪ ﭘﺮﻳ دي هﻢ ﭘﻪ دې ﭼﺎرﻩ ﺳﺮوﻧﻪ‬
‫ﻳﺎﺑﻪ ﺳﺮﻩ ﮐﺎﻧﺪي ﭘﻪ وﻳﻨﻮ اﻳﻮادوﻧﻪ‬
‫ﻧﻮم دې ﺗﻞ وﭘﺮدرﻳ ﭘﻪ ﻧﻤﺰدﮐﻮﻧﻪ‬
‫ﻮﭼﯥ ﻧﺴﺖ ﮐ ي ﻟﻪ ﻧ ﻳﻪ ﺑﻮدﺗﻮﻧﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻮږ ﺧﻮﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻳﻮ ﻧﻪ ﻮﭼﯥ ﻳﻮﻧﻪ‬
‫ﻳﺎﺑﻪ ﺟ ﮐﺎ د ﺑﺮﻳﻮ رﭘﯽ ﭘﻪ هﻨﺪ ﮐﯥ‬
‫ﻳﺎﺑﻪ وران ﮐﺎ ﺑﻮدﺗﻮﻧﻮﻧﻪ د دﺑﻤﺒ ﻮ‬
‫ﭘﻪ ر ﺎاوﺳﯥ ﺗﻪ ﺗﻞ ددﻳﻦ ﺷﻬﺎﺑﻪ‬
‫ﻮ را ﻪ ﺳﻲ ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﺗﻮرﻩ د هﻨﺪﻟﻮرﻳﻪ‬
‫ﺳﺘﺎ ﭘﻪ زﻳﺮﻣﻪ دې ﺧﺎوﻧﺪﻩ ﻟﻮﯼ ﺘﻦ وي‬

‫ﺳﺮﺑﻴﺮﻩ ﭘﺮدې ﭼﯥ د ﮑﺎرﻧﺪوﯼ ﺑﻮﻟﻠـﻪ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮﮐﯥ ﻳﻮ ﺳﺘﺮ ﺷﻬﮑﺎر ﻞ ﮐﻴ ي د ﺷﺎﻋﺮ دﻗﺮﻳﺤﯥ‬

‫ﭘﻪ ﻏ ﺘﻠﺘﻮب او ﺳﭙﻴ ﻠﺘﻮب هﻢ دﻻﻟﺖ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ددې ﺑﻮﻟﻠﯥ ارز ﺖ او وړﺗﻴﺎ ﭘﻪ دې ﮐﯥ دﻩ ﭼﯥ دﮐﻼم ﺳﻼﺳﺖ‪ ،‬رواﻧﻲ او ﺑﻼﻏﺖ ﭘﮑﯥ ﺷﺘﻪ او هﻴ‬
‫ډول ﺗﻌﻘﻴﺪاو اﺑﻬﺎم ﭘﮑﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪل ﮐﻴ ي‪.‬او ﺷﺎﻋﺮ ﺧﭙﻠﯥ ﻣﻮﺧﯥ ﭘﻪ ډﻳﺮﻩ ﺳﺎدﻩ او رواﻧﻪ ﺗﻮ ﻪ اداﮐ ې دي‪.‬‬
‫ﺳﺮﻩ ﻟﻪ دې ﭼﯥ ددې ﺑﻮﻟﻠﯥ ﻟﻴﮑﻮال ﻳﻮ ﺎري او درﺑﺎري ﺳ ﯼ و‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﺪې ﺑﻮﻟﻠـﻪ ﮐﯥ ﺳﻮﭼﻪ او ﻏﺮﻧ‬
‫ژﭘﻪ ﭼﯥ د ﻧﻮرو ژﺑﻮ ﻟﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮﻩ ﺧﻼﺻﻪ وي ﮐﺎرول ﺷﻮې دﻩ او دﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ هﻐﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ﭘﮑﯥ‬
‫راﻏﻠﻲ دي ﭼﯥ اوس ﻳﺎﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ ي او ﻳﺎډﻳﺮ ﮐﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ ي ﻟﮑﻪ‪:‬ﺧﺎﺗﻴ ‪ ،‬ﻟﻮﻳﺪﻳ ‪ ،‬اﻳﻠﺪاﻟﻲ‪ ،‬ﻟﺮﻣﻞ‪،‬‬
‫ﺑﺮﻣﻞ‪ ،‬او ﻧﻮر‪.‬‬
‫ﮑﺎرﻧﺪوﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺑﻮﻟﻠـﻪ ﮐﯥ د ﭘﺴﺮﻟﻲ ﭘﻪ وﺧﺖ د ﮑﻠﻮ د ﺘﻮاو ﻏﺮوﻧﻮ ﻣﻨﻈﺮې ﺗﺼﻮﻳﺮ ﮐ ي‬
‫دادﻣﻨﺎﻇﺮو ﭘﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮوﻟﻮ ﮐﯥ ددﻩ ﭘﮥ هﻐﻪ ﺎﻧ ې او ﺣﺴﺎﺳﻪ ﻗﺮﻳﺤﻪ دﻻﻟﺖ ﮐﻮي ﭼﯥ د ﭘﺴﺮﻟﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﻢ ﮐﯥ د ﻠﻮﻏﻮړﻳﺪﻩ‪ ،‬د ﻧﺴﻴﻢ ﻧ ﺎ او ﻪ ﺑﻮﯼ‪ ،‬د ﭘﻴﻐﻠﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﻏﻮ ﻴﻮ ﻣﮑﻴﺰوﻧﻪ‪ ،‬د ﺳﻴﻨﺪوﻧﻮ او‬
‫درﻳﺎﺑﻮﻧﻮ اوازوﻧﻪ او ﻧﻮرې دو ﻃﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ او ﮑﻠﯥ ﻣﻨﻈﺮې دي ﭼﯥ ﺷﺎﻋﺮ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺗﺮﺳﻴﻤﻮﻟﻮ ﮐﯥ ﺧﭙﻞ‬
‫ادﺑﻲ او هﻨﺮي ﻣﻬﺎرت ﮑﺎرﻩ ﮐ ﯼ دﯼ‪.‬‬
‫ﻟﻪ دﻏﯥ ﺑﻮﻟﻠﯥ ﺨﻪ ﭘﻪ ډا ﻪ ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ ﮑﺎرﻧﺪوﯼ دﻓﻨﻮﻧﻮا و ﺑﻼﻏﺖ ﭘﻪ اﺳﺎﺳﺎﺗﻮﮐﯥ ﭘﻮخ او ﭘﻮرﻩ‬
‫وارد و او ددﻩ ﺷﻌﺮوﻧﻪ د ﮑﻠﻮ ﺗﺸﺒﻴﻬﺎﺗﻮ او اﺳﺘﻌﺎرو ډﮎ دي اواﺳﻠﻮب ﻳﯥ هﻢ ﮐﻠﮏ‪ ،‬ﭘﻮخ او ډﻳﺮ ﻗﻮي‬
‫دﯼ‪ .‬ددﻩ ﭘﻪ ﮐﻼم ﮐﯥ هﻴ ډول دروﻧﺪواﻟﯽ‪ ،‬ﺗﮑﻠﻴﻒ او ﺑﯥ ﺧﻮﻧﺪي ﻧﻪ ﻟﻴﺪل ﮐﻴ ي او ﭘﻪ دې ﺧﻮﻧﺪ ﮐﯥ‬
‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي ﺗﻪ ورﺗﻪ دﯼ ﭼﯥ ﺗﻞ د ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﻪ ﻟﻤﻦ ﮐﯥ ﻧﻐ ﺘﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺑﻮﻟﻠـﻪ ﮐﯥ د ﻏﻮر د ﻟ ﮑﺮو ﺗﻴﺮﻳﺪل ﭘﻪ ﺳﻨﺪ ﺑﺎﻧﺪې ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻮي دي او ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ دﻏﻪ ﭘﺴﺮﻟﻲ ﮐﯥ‬
‫د ﺳﻴﻨﺪ ﻣﺴﺘﻲ‪ ،‬د ﭘﻴﻐﻠﻮ اﺗ ﻮﻧﻪ او د ﺁ ﮏ ﺳﻴﻨﺪ ﭘﺎﺳﺘﻪ او ﻧﺮم ﺳﺎﻟﻮﻧﻪ )رﻳﮕﻮﻧﻪ( ﭼﯥ ﻮاﻧﺎن ورﺑﺎﻧﺪې ﭘﻪ‬
‫ﺁﺳﺎﻧ ﺗﻴﺮ ﺷﻲ راوړل ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﺗﺮدې ﺣﺪﻩ ﭼﯥ ﭙﺎﻧﺪ ﺳﻴﻨﺪ هﻢ ﺳﻠﻄﺎن ﺗﻪ اﻳﻞ دﯼ او ددوﯼ ﮐ ﺘ ﭘﻪ اوږو وړي ﺳﺮﻩ ددې ﭼﯥ ددوﯼ ﻟﻪ‬
‫ﻳﺮﻏﻠﻪ زﻣﺮي ﭘﻪ ﻨ ﻠﻮﻧﻮ ﮐﯥ رﻳ دي ‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﻴﺎ هﻢ ﻮل ﺧﻠﮏ ﻟﻪ دې ﺳﻠﻄﺎن ﺨﻪ دوﻣﺮﻩ ﺧﻮښ دي‬
‫ﭼﯥ ﺧﭙﻞ زړوﻧﻪ ددوﯼ د ﺗﻴﺮﻳﺪو ﻟﭙﺎرﻩ ﭘﻞ ﮐﻮي ‪ .‬د اﺑﻮﻟﻠـﻪ ﭘﻪ ﭘﻮرﻩ ډول ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﭘﻴﺮاﻳﻮ ﺳﻤﺒﺎل دﻩ او‬
‫دﻣﺎوراﻟﻄﺒﻴﻌﺖ ﻣﺒﺎﻟﻐﻮ او ﺣﺸﻮﻳﺎﺗﻮ ﺨﻪ ﭘﺎﮐﻪ دﻩ دا ﭘﺨﭙﻠﻪ دﻳﻮ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻪ اﺳﺘﻌﺪاد او ﻟﻴﺎﻗﺖ دﻻﻟﺖ ﮐﻮي‬
‫ﭼﯥ ﻳﻮاﻧﺴﺎن د اﻧﺴﺎن ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻮي او دهﻐﻪ اﺻﻠﻲ ﻣﻘﺎم ﺳﺎﺗﻲ او ﺧﭙﻞ ﻣﻘﺼﺪ ﭘﻪ ډﻳﺮ ﻪ ﺷﺎن او‬
‫ﺑﯥ ﻟﻪ ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺒﺎﻟﻐﻮ ادا ﮐﻮي‪.‬‬
‫د ﮑﺎرﻧﺪوﯼ دﺑﻮﻟﻠـﯥ ﺨﻪ دﻣﺨﻪ هﻢ ﮐ ﻣ هﻤﺪﻏﺴﯥ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻴﺮﻩ ﺷﻮې دﻩ ﭼﯥ دﻳﻮ ﭘﺎﭼﺎ ﻟ ﮑﺮې‬
‫ﭘﻪ ﺟﻴﺤﻮن ﺗﻴﺮﻳ ي ﻳﻮ درﺑﺎري ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺮﺧﻲ ددﻏﻪ ﺳﻠﻄﺎن دﻟ ﮑﺮو ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﻮﻩ ﺑﻮﻟﻠـﻪ وﻳﻠﯥ ﭼﯥ د‬
‫ﺷﺎﻋﺮ د ﻃﺒﻴﻌﯥ ﻣﻨﺎﻇﺮو ﺨﻪ وﺗﻠﯥ او ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻨﺎ ﻇﺮﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺑﻮﻟﻠـﻪ ﮐﯥ راوړي ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐﯥ‬
‫ﻳﯥ ﭘﻪ ﺑﯥ ﺣﻘﻴﻘﺘﻪ ﺳﺘﺎﻳﻨﻮ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ ﮐ ﯼ دﯼ ‪ ،‬ﮑﻪ ﭘﻪ ﺟﻴﺤﻮن ﺑﺎﻧﺪې ﺗﻴﺮﻳﺪل ﻟﻪ ﻋﺠﺎﻳﺒﻮ او ﻏﺮاﻳﺒﻮ ﺨﻪ‬
‫ﻧﻪ ﻞ ﮐﻴ ي او ﮐﻮﻣﻪ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﻧﻪ دﻩ‪ ،‬ﺧﻮ ﻓﺮﺧﻲ داﻳﻮﻩ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﻠﯥ او دﺳﻠﻄﺎن ﺨﻪ ﻳﯥ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺟﻮړ‬
‫ﮐ ﯼ دﯼ او ﭘﺮ ﺎﯼ ددې ﭼﯥ دﺧﭙﻞ ﻣﻤﺪوح ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺳﺘﺎﻳﻨﻪ وﮐ ي او ﺧﭙﻞ ﻣﻤﺪوح دروﻧﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐ ي‬
‫ﺳﭙﮏ ﮐ ﯼ دﯼ‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫د ﺑﻴﻠ ﯥ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ هﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﯥ دﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﻟ ﮑﺮې ﭘﺮﺟﻴﺤﻮن ﺗﻴﺮﻳ ي ﻓﺮﺧﻲ واﻳﻲ‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﺷﺎﻩ دارد _ واﻳﻦ ﺗﺨﺖ روﺷﻨﺴﺖ‬
‫ﺑﺰرګ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﻳﯥ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻮي‬
‫ﭼﻮاﺳﻤﺎن _ ﮐﻪ ﻣﺮاوراﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺴــــﺖ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻔﺘﻲ ﮐﺰ دﻳﺮ ﺑﺎزﺑﻮد ﭼـــــــــــﻨﺎن‬
‫ﭘﻴﻤﺒﺮان را از ﺁن ﺑﻴﺶ ﻣﻌﺠﺰات ﻧﺒــﻮد‬
‫وﻋﻴﺎن‬
‫ﺑﺮ اب ﺟﻴﺤﻮن ﭘﻞ ﮐﺮدﻧﺪو ﺮاﻧﺪﻩ ﺷﺪن‬
‫ﺑﺮهــــــــﺎن‬
‫ﻣﻠﮏ ﺑﻮﻗﺘﯽ ﮐﺰﺁب _ رود ﺟﻴﺤﻮن ﺑﻮد‬
‫ﮐﺮان‬
‫ﺑﺮﺁب ﺟﻴﺤﻮن در هﻔﺘﻪ اي ﻳﮑﯽ ﭘﻞ ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﭼﯥ دﻏﻪ ﻗﺼﻴﺪﻩ د ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻟﻪ ﭼﻮﮐﺎ ﻪ وﺗﻠﯥ او ﻏﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺣﺪ ﺗﻪ ﻳﯥ رﺳﻮﻟﯥ دﻩ‪ ،‬ﺣﺎل داﭼﯥ د‬
‫ﮑﺎروﻧﺪوﯼ ﺑﻮﻟﻠـﻪ د ﻃﺒﻴﻌﯥ ﮑﻼ وو ﻟﻪ ﭼﻮﮐﺎ ﻪ ﻧﻪ دﻩ وﺗﻠﯥ اودهﻐﻪ وﺧﺖ دﻣﺮوﺟﻪ وو ﻗﺼﻴﺪو‬
‫اوﺑﻮﻟﻠـﻮ ﭘﻪ ډﻟﻪ ﮐﯥ د ﻮﻟﻮ اﺳﺘﺎداﻧﻮ ادﺑﻲ ﺳﻨﺖ ﻞ ﮐﻴ ي‪.‬‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺎر ﻏﺮﺷﻴﻦ‬
‫ﻏﺮﺷﻴﻦ د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻳﻮ ﻣﺸﻬﻮر ﺳﺘﺎﻧﻪ ﻗﻮم دﯼ‪ ،‬ﭘﺨﻮا ددې ﻗﻮم ﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﻧﻴﮑﻪ ﻳﻮ وچ ﻏﺮ ﺷﻴﻦ ﮐ ﯼ و‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫ﮑﻪ ﻳﯥ )ﻏﺮﺷﻴﻦ( ﺑﻮﻟﻲ او دا ﻗﻮم د ﮐﻨﺪهﺎر ﭘﻪ ﻟﺘﻮﮐﯥ اوﺳﻲ‪) .‬ﺣﻴﺎت اﻓﻐﺎﻧﻲ ‪ ١٥٢‬ﻣﺦ(‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺎر ﻳﻮﺧﻮرا ﺳﺘﺎﻧﻪ ﺳ ﯼ و او دﭘ ﺘﻨﻮ ﻣﻮرﺧﻴﻨﻮ د اوﻟﻴﺎو و ﭘﻪ ﻮﻟﻲ ﮐﯥ ﻳﯥ ددﻩ ﻧﻮم راوړﯼ دﯼ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﺮوي ددﻩ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻟﻴﮑﻲ ﭼﯥ‪ :‬ﻣﻠﮑﻴﺎر)‪٥٨٠‬هـ( دﺷﻴﺦ اﺑﺎ ﺑﮑﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ و او ﭘﻪ ډﻳﻠﻲ ﮐﯥ ﻳﯥ‬
‫ﻳﻮ ﺎﯼ درﻟﻮد ﭼﯥ ﺳﻠﻄﺎن ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ دﻣﻠﺘﺎن د ﻳﺮﻏﻞ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ دﻩ ﺗﻪ ﺑﺨ ﻠﯽ و‪ ،‬او ﻗﺒﺮﻳﯥ هﻢ‬
‫هﻤﻠﺘﻪ دﯼ‪.‬‬
‫ﮐﻮم رواﻳﺖ ﭼﯥ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﮐ ﯼ دﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ﻮ ﺳﻮﻩ ﮐﺎﻟﻪ دﻣﺨﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ هﻢ هﻤﺪﻏﻪ رواﻳﺖ راوړﯼ‬
‫دﯼ او ﻟﻪ دې ﻧﻪ داﺳﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ دﻣﻠﮑﻴﺎر د ژوﻧﺪ زﻣﺎﻧﻪ دﺳﻠﻄﺎن ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ ﻏﻮري ﻳﻮ ﺷﺎن وﻩ‬
‫او دﯼ ﭘﻪ ﺟ و ﮐﯥ د ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻠ ﺮﯼ هﻢ و‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﺳﻠﻄﺎن ﻟﻮﻣ ﯼ ﭘﻼ ﭘﻪ )‪٥٧١‬هـ( ﭘﺮﺳﻠﻄﺎن ﺣﻤﻠﻪ‬
‫وﮐ ﻩ ‪ ،‬ﻧﻮ ددﻩ د ژوﻧﺪاﻧﻪ زﻣﺎﻧﻪ هﻢ ﭘﻪ هﻤﺪﻏﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮ‪ .‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻪ دې ﺑﺎب ﻟﻴﮑﻲ‪:‬‬
‫ﻧﻘﻞ ﮐﺎوﻩ ﺷﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ روز ﺎر دﻏﺎزي ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ﭼﯥ ﭘﺮ ﮐﻔﺮ ﻳﺮﻏﻞ و‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻠﮑﻴﺎر ﭼﯥ ﻏﺮ ﺷﻴﻦ‬
‫ﺳﺘﺎﻧﻪ و‪ ،‬هﻢ ﻣﻠ ﺮﯼ و دﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ﭼﯥ ﭘﻪ ډﻳﻠﻲ ﮐﯥ هﻐﻪ ﺳﺘﺮ واﮐﻤﻦ ﺎ ﻮﺑﯽ و رو ﺎﻧﻪ‪ ،‬او هﻢ هﻮرﯼ‬
‫ﻣ ﺳﻮ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﮐﺎوﻩ ﺳﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺟﻮﺑﻠﻪ ﮐﯥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺮ ﺷﺎ وﻻړﻩ او ﮐﻔﺎرو ﺑﺮﯼ وﮐ _ ﻟﺪې ﻧﻪ وﻩ ﭼﯥ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻲ دﮐﻔﺎرو ﭘﻪ ﮐﺘﺎرو ‪ ،‬ﭘﻮﭘﻨﺎ او د ﺘﻪ ﺑﺮﯼ وﮐ ي_ ﻧﺎ ﺎﭘﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻠﮑﻴﺎر راﻏﯽ او ﭘﺮد ﻤﻦ ﻳﯥ‬
‫ﻳﺮﻏﻞ وﮐﺎوﻩ او ډﻳﺮز ﺖ ﻳﯥ ووژل ‪ ،‬ﻧﻮرو ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻮ هﻢ دﻣﻠﮑﻴﺎر ﺗﺮ اړخ ﺗﻮرې وﮐ ﯥ او ﺳﺮﻩ‬
‫وﻣﺮوړل ﻳﯥ د ﻨﻪ _ ﺳﺘﺮ ﻦ دوﯼ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻣﻴ اﻧﻪ دﺷﻴﺦ ورﮐ ﻩ ﻟﻮ_ ﺳﻮﺑﻪ اوﺑﺮﯼ ﭼﯥ ﭘﺨﻮا هﻢ ﻧﻪ و‬
‫ﺎﯼ ﮐﯥ (‪).‬ﺗﺬﮐﺮﻩ(‬ ‫ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﺳﻮﯼ د ﭼﺎ هﻴ ﮑﻠﻪ ﭘﻪ هﻴ‬

‫‪40‬‬
‫دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﻟﻪ دﻏﯥ وﻳﻨﺎ ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ ﻣﻠﮑﻴﺎر ﻳﻮ ﻏ ﺘﻠﯽ او ﺗﻮرﻳﺎﻟﯽ ﺳ ﯼ هﻢ و‪ ،‬د ﺗﻮرې او‬
‫ادب ﺘﻦ و ﭼﯥ دﺳﻠﻄﺎن ﺳﺮﻩ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺟﻬﺎد او ﺟ و ﮐﯥ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻪ ‪ ،‬داﺳﯥ ﮑﺎرې ﭼﯥ ﻣﻠﮑﻴﺎر‬
‫ﺳﺮﺑﻴﺮﻩ ﭘﺮدې ﭼﯥ دﺗﻮرې ﺷﻮق او ذوق درﻟﻮد د ﻋﻠﻢ او ادب ﺳﺮﻩ ﻳﯥ هﻢ ﻣﻴﻨﻪ ﻟﺮﻟﻪ‪ ،‬ﭘﺨﭙﻠﻪ هﻢ ﺷﺎﻋﺮ و‬
‫او دﻧﻮرو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻳﯥ هﻢ ﻟﻮﺳﺘﻞ ﻟﮑﻪ ﭼﯥ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ دﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺳ ﺑﻨﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ‬
‫دﻣﻠﮑﻴﺎر ﻟﻪ ﺧﻮﻟﯥ راﻧﻘﻞ ﮐ ي دي‪.‬‬
‫دزهﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮف او ﻋﺮﻓﺎن ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ هﻢ ﻣﻠﮑﻴﺎر ﻪ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي او ﻣﻮرﺧﺎن ﻳﯥ ﻟﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺮﻩ ﭘﻴﺮان هﻢ‬
‫ﻟﻴﮑﻲ‪ ،‬ددﻩ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ دوﻣﺮﻩ زﻳﺎت و‪ ،‬ﭼﯥ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ دوﻩ ﻧﻴﻢ ﺳﻮﻩ ﮐﺎﻟﻪ وروﺳﺘﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻓﻴﺮوز ﺷﺎﻩ‬
‫ﭘﺎﭼﺎ ) ‪٧٩٠ _٧٢٥‬هـ( ډﻳﻠﻲ ﺗﻪ ﻧﻴﮋدې ﻓﻴﺮوزﺁﺑﺎد ﺑﻨﺎﮐ ‪ ،‬ﻧﻮ هﻠﺘﻪ هﻤﺪې ﭘﺎﭼﺎ د ﻣﻠﮑﻴﺎر ﭘﻴﺮان ﭘﻪ وﻳﺎړ او‬
‫ﻳﺎد ﺎر ﻳﻮ ﺳﺮاﯼ هﻢ ﺟﻮړ ﮐ ‪ ،‬دهﻐﻪ ﻋﺼﺮ ﻣﻮرخ ﺑﻬﺎاﻟﺪﻳﻦ ﺑﺮﻧﻲ )‪٧٥٨‬هـ( ﮐﺎل ﭘﻪ ﻓﻴﺮوز ﺷﺎهﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﮐﯥ واﻳﻲ ﭼﯥ‪ :‬ﻣﻠﮑﻴﺎر ﭘﻪ ډﻳﻠﻲ ﮐﯥ اوﺳﻴﺪﻩ او هﻤﻠﺘﻪ ﻣ ﺷﻮ او ﭘﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﺎر ﮐﯥ د ﺷﻴﺦ اﺑﺎﺑﮑﺮ‬
‫ﻃﻮﺳﻲ ﻟﻪ ﻣﺰارﻩ ﺳﺮﻩ ﻳﻮ ﺎﯼ ﺦ ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﻴﻨﻲ ﭘﻮهﺎن واﻳﻲ‪ :‬ﭘﻪ هﻤﻐﻪ ﻣﻴﺪان ﮐﯥ ﭼﯥ ﻣﻠﮑﻴﺎر د ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻐﺰاﻟﺪﻳﻦ د ﻟ ﮑﺮو ﺳﺮﻩ ﻳﻮ ﺎﯼ ﺟﻨ ﻴﺪﻩ‪،‬‬
‫ﻧﻴﮋدې و ﭼﯥ دﺳﻠﻄﺎن ﻟ ﮑﺮ ﻣﺎﺗﯥ وﺧﻮري ﺧﻮ‪ ،‬ﭘﻪ دﻏﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ دې ﺗﻮرﻳﺎﻟﻲ او ﻋﺎرف دﻧﻨ او‬
‫ﺗﻮرې ﺳﻨﺪرﻩ ووﻳﻠﻪ او ﻟ ﮑﺮﻳﺎن ﻳﯥ زړورﺗﻴﺎ او ﻏﻴﺮت ﺗﻪ وه ﻮل او ﺳﻮﺑﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﺷﻮﻩ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﻟﻴﮑﻲ‪ :‬ﭘﻪ ﺟﻮﺑﻠﻪ ﮐﯥ ﻣﻠﮑﻴﺎر دا ﭘﺎړﮐﻲ ووﻳﻞ ﭼﯥ ﻏﺎزﻳﺎن وﭘﺎرﻳﺪل او ﭘﻪ ﻴﺮ د زﻣﻴﺮﻳﻮ‬
‫ورﺗﻮﯼ ﺷﻮل‪:‬‬

‫ﺘﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دﯼ _ اوس ﻣﻮ ﻳﺮﻏﻞ دﯼ _ هﻴﻮاد دﺑﻞ دﯼ‬

‫ﻏﺎزﻳﺎﻧﻮ ﻮرئ _ ﺘﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دﯼ‬
‫ﺗﻮرې ﺗﻴﺮې ﮐ ئ _ د ﻦ ﻣﻮ ﭘﺮې ﮐ ئ _ ﻣﻨ ﻮﻟﯥ ﺳﺮې ﮐ ئ‬
‫ﻠﻪ ﺑﻪ ﺗ ﺘﻮ _ ﺘﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دﯼ‬
‫ﮐﻪ ﻴﻨ ﮐ و زړوﻧﻪ _ ﭘﺮ ﺑﺮي ﻳﻮﻧﻪ_ ﭼﯥ زﻣﺮي ﻳﻮﻧﻪ‬
‫اﺳﻼم را ﺨﻪ دﯼ _ ﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دﯼ‬
‫ﻏﺎزﻳﺎﻧﻮ راﺳﺊ _ ﻮل ﺷﺎوﺧﻮا ﺳﺊ _ د ﺷﻬﺎب ﭘﻪ ﻣﻼﺳﺊ‬
‫د ﻦ ﻣﻮﻏﻮڅ ﮐﺊ _ ﻦ ﻣﻮ ﻣﻞ دﯼ‬

‫د ﻣﻠﮑﻴﺎر داﺷﻌﺮ ﭼﯥ د ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ دﺣﻤﺎﺳﻴﺎﺗﻮ او رﺟﺰ رﻧ ﻟﺮي ﻟﻪ هﻐﻮ ﺳﻨﺪرو ﺨﻪ دﯼ ﭼﯥ‬
‫ﭘﺨﻮاﻧﻮ ﭘ ﺘﻨﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺑﻪ دﺟ و ﭘﺮﻣﻴﺪان وﻳﻞ او دداﺳﯥ اﺷﻌﺎرو ﺨﻪ اﺻﻠﻲ ﻣﻮﺧﻪ داوﻩ ﭼﯥ دﺟﻨ‬
‫ﭘﺮﻣﻴﺪان د زﻟﻤﻮ اﺣﺴﺎﺳﺎت راوﭘﺎروي او ﭘﻪ ﺟﻨ ﮐﯥ ﻳﯥ ﺳﻮﺑﻪ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ددې ﺷﻌﺮﻋﺮوﺿﻲ اﻟﻔﺎظ او ﮐﻠﻤﺎت ﺳﺎدﻩ او روان دي او دو ﻧﻴﺰوﺷﻌﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺗﮑﺮارﻳﺪوﻧﮑﯽ‬
‫ﮐﺴﺮ هﻢ ﻟﺮي ﭼﯥ دهﺮ ﺑﻨﺪ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ ﮐﯥ وﻳﻞ ﮐﻴ ي او دﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻳﻮ ﻪ او ﺎﻧ ﯼ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ‬
‫ﻞ ﮐﻴ ي‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ ﻳﻮ ډﻳﺮ ﻪ ﻣﺒﻠﻎ هﻢ دﯼ‪ ،‬دﺧﭙﻞ ﺑﻴﺎن ﻃﺮز او اﺳﻠﻮب ﭘﻪ داﺳﯥ ډول ﺎﮐﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻧﻮرو‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ وﮐ ي ﭼﯥ داهﻢ ددﻩ دهﻨﺮي اوﺻﺎﻓﻮ ﺨﻪ ﻞ ﮐﻴ ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﻟ ﮐﯥ هﻢ دژﺑﯥ ﺳﻮﭼﻪ واﻟﯽ ﺧﻮﻧﺪي دﯼ او ﭘﮑﯥ د ﻏﻮري ﺳﻠﻄﺎن دﺟﻨ ﻴﺎﻟﻴﻮ ﻟﭙﺎرﻩ داﺳﯥ‬
‫ﺧﻄﺎﺑﯥ ﺷﺘﻪ ﭼﯥ ددوﯼ اﺣﺴﺎﺳﺎت راﭘﺎروي او ډﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ورﺑﺎﻧﺪې ﭘﺮﻳﺒﺎﺳﻲ‪.‬‬
‫دﻣﻠﮑﻴﺎر ﭘﻮرﺗﻨﯽ ﭘﺎړﮐﯽ دﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﺮﺗﻪ ډﻳﺮ ﺳﻮﭼﻪ دﯼ اود ﭘ ﺘﻮ ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ او ﭘﺨﻮاﻧﻲ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﺳﺎﺗﻠﻲ‬
‫دي ﻟﮑﻪ د)ﻣﻼ( ﮐﻠﻤﻪ ﭼﯥ دﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري ﭘﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮﮐﯥ هﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻮې دﻩ‪.‬‬
‫ﮐﻪ دﻣﻠﮑﻴﺎر ﺷﻌﺮوﻧﻪ داﻣﻴﺮﮐﺮوړ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺳﺮﻩ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ و‪ ،‬ﻧﻮ اﻣﻴﺮ ﮐﺮوړ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮﮐﯥ د ﻳﻮ‬
‫زﺑﺮدﺳﺖ ﻣﻠﻲ ﻏ ﺘﻠﻲ ﻗﺎﻳﺪ رﻧ ﻟﺮي او دﻳﻮﻧﺎﻣﻮر اﺗﻞ) ﻗﻬﺮﻣﺎن( ﭘﻪ ډول ﺷﻌﺮ واﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻮ ﻣﻠﮑﻴﺎر‬

‫‪41‬‬
‫دﻳﻮﻣﺒﻠﻎ ﭘﻪ دود ﻏﻮاړي ﭼﯥ د ﺟﻨ ﻴﺎﻟﻴﻮ ﻣﻠﻲ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﭘﻪ دﻳﻨﻲ ﺗﺒﻠﻴﻎ راوﭘﺎروي‪ ،‬دﺧﭙﻞ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎم‬
‫ﺨﻪ ﮐﺎر واﺧﻠﻲ او دﺷﻌﺮ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻟ ﮑﺮ روح ﺗﻘﻮﻳﻪ ﮐ ي‪ ،‬ﻧﻮ ﮑﻪ دﻣﻠﮑﻴﺎر ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ‬
‫ﺷﻌﺮوﻧﻮﮐﯥ داﻣﻴﺮ ﮐﺮوړ دﺷﻌﺮ وروﺳﺘﻪ ﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﺟﻨ ﻲ اﺛﺮ دﯼ‪ ،‬دﯼ ﭘﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮﮐﯥ هﻢ‬
‫ﻋﺎرف‪ ،‬هﻢ ﺷﺎﻋﺮاو هﻢ ﺟﻨ ﻴﺎﻟﯽ و ﭼﯥ دادرې واړﻩ ﺻﻔﺘﻮﻧﻪ ددﻩ ﭘﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﮐﯥ ﻟﻴﺪل ﮐﻴ ي ‪.‬‬

‫ﺗﺎﻳﻤﻨــﯽ‬
‫ﻣﻮږ دﺗﺎﻳﻤﻨﻲ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ دﭘ ﺘﻨﻮ ﻳﻮ ﭘﺨﻮاﻧﯽ ادﻳﺐ او ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻴﮋﻧﻮ‪ ،‬ﺧﻮ داﻧﻪ دﻩ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﭼﯥ ددې ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻮم‬
‫ﺗﺎﻳﻤﻨﻲ و او ﮐﻪ دﺗﺎﻳﻤﻨﻲ ﻗﻮم ﺗﻪ ﻣﻨﺴﻮب و ﭼﯥ داﻗﺒﻴﻠﻪ هﻢ ﭘﻪ ﻏﻮر ﮐﯥ اوﺳﻴ ي‪.‬‬
‫دﻏﻮري ﺷﺎهﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻋﺼﺮﮐﯥ ﭼﯥ ﮐﻮم ﻣﺸﻬﻮر ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﺷﺎﻋﺮان ﺗﻴﺮ ﺷﻮي ﻳﻮ ﻟﻪ هﻐﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺨﻪ‬
‫ﺗﺎﻳﻤﻨﻲ هﻢ دﯼ‪ ،‬ﭼﯥ ددﻩ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﺗﺮاوﺳﻪ دﻏﻮر ﭘﻪ ﻏﺮو او رﻏﻮ ﮐﯥ دﺧﻠﮑﻮ ﭘﻪ ﻳﺎد دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړﯼ‬
‫دﻏﻮر ﺳﻠﻄﺎن ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ ﻣﻌﺎﺻﺮ دﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ددﻩ ﻳﻮ ﺷﻌﺮ ﭘﻪ زﻣﻴﻨﺪاور اړﻩ ﻟﺮي او ﭘﻪ زﻣﻴﻨﺪاور‬
‫ﮐﯥ ﻣﻮﻧﺪل ﺷﻮﯼ دﯼ‪ ،‬ﭘﻪ ﻴﻨ ﻪ وﻳﻼﯼ ﺷﻮ ﭼﯥ ﺗﺎﻳﻤﻨﻲ ﭘﻪ زﻣﻴﻨﺪاور ﮐﯥ اﺳﺘﻮ ﻨﻪ درﻟﻮدﻟﻪ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ دﯼ‬
‫دﺳﻠﻄﺎن ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ ﻣﻌﺎﺻﺮ دﯼ او ﺳﻠﻄﺎن ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ ﭘﻪ )‪٥٨٠‬هـ(ﮐﯥ ﭘﺎﭼﺎهﻲ درﻟﻮدﻩ‪ ،‬ﻧﻮ دﯼ هﻢ‬
‫دهﻤﺪﻏﻪ وﺧﺖ ﺷﺎﻋﺮ دﯼ ‪.‬‬
‫ددﻩ داﺷﻌﺎرو د ﺮ ﻨﺪوﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب اﺳﺘﺎد ﻋﻼﻣﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ ﺣﺒﻴﺒﻲ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﮐﯥ ﻳﻮﻩ ﮐﻴﺴﻪ‬
‫ﻟﻴﮑﻠﯥ او واﻳﻲ‪ ) :‬ﭘﻪ ‪ ١٣١٠‬ل( ﮐﺎل ﭼﯥ زﻩ دهﻠﻤﻨﺪ ﭘﻪ ﮐﻠﻴﻮ او ﺑﺎﻧ و ﺮ ﻴﺪم‪ ،‬ﭘﻪ ﻳﻮ ﮐﻠﻲ ﮐﯥ دﺷﭙﯥ د‬
‫زﻟﻤﻮ ﺑﺎﻧ ار و او دﻧﺸﺎط او ﻣﺴﺮت او ﺑﺰم ﺑﺎزار ﺗﻮدو‪ ،‬هﻠﺘﻪ ﺑﻪ ﻴﻨﻮﭘﻪ ﺧﻮاږﻩ ږغ ﻧﺎرې ﮐﻮﻟﯥ او ﻴﻨﻮ‬
‫ﺑﻪ ﻧ ﻞ او ﺑﻌﻀﻮ ﺑﻪ ﺑﺪﻟﯥ او ﺳﻨﺪرې وﻳﻠﯥ‪ ،‬ددې ﺑﻨ ار ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﺧﻮاﮐﯥ ﻳﻮﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮﯼ ﻧﺎﺳﺖ و ﮐﻪ ﻪ هﻢ‬
‫زﻣﺎﻧﯥ دﯼ ﻧﺘﻠﯽ او وﻳ ﺘﺎن ﻳﯥ ﺗﮏ ﺳﭙﻴﻦ و ﺧﻮ ﺧﻮش اروا ﺳ ﯼ و اوزړﻩ ﻳﯥ ﻮان و‪ .‬دې ﺳﭙﻴﻦ‬
‫ږﻳﺮي د زﻣﻴﻨﺪاور ﭘﻪ ﻏﺮو ﮐﯥ د زﻟﻤﻴﺘﻮب ﯥ ﺷﭙﯥ ور ﯥ ﺗﻴﺮې ﮐ ې وې او دهﻠﻤﻨﺪ ﭘﺮﻏﺎړو ﻳﯥ د‬
‫ﻣﻴﻨﯥ ﭘﻪ دﻧﻴﺎ ﮐﯥ ﺧﭙﻠﻪ ﻮاﻧﻲ ﺧﺎوري ﮐ ې وﻩ ‪ ،‬د ﺳﺘﺮ ﻮ دﻳﺪ ﻳﯥ ﻟ ﺳﻮﯼ و‪ ،‬ﺧﻮ زړﻩ ﻳﯥ ﺎد و‪،‬‬
‫ﻏﻮږوﻧﻪ ﻳﯥ دراﻧﻪ و‪ ،‬ﺧﻮ ﺳﺮ ﻳﯥ ﭘﺮ ﺎﯼ و ‪ ،‬زﻟﻤﻮ دﻩ ﺗﻪ ﭘﻪ درﻧﻪ ﺳﺘﺮ ﻪ ﮐﺘﻞ او دﻩ هﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺧﻮږو‬
‫ﺳﻨﺪرو‪ ،‬ﺑﺰﻣﻮﻧﻪ ﺗﻮدول دﺧﭙﻞ زﻟﻤﻴﺘﻮب ﮐﻴﺴﯥ ﺑﻪ ﻳﯥ ﮐﻮﻟﯥ او د هﻠﻤﻨﺪ دﻏﺎړو‪ ،‬اود ﻟﻮر وداﻧ او‬
‫ﻣﺪﻧﻴﺖ زړې اﺳﺎﻧﯥ ﭼﯥ دﻩ ﺗﻪ ﻟﻪ ﺗﻴﺮو ﻧﻴﮑﻮﻧﻮ ﺨﻪ رﺳﻴﺪﻟﯥ وې ﺑﻴﺎﻧﻮﻟﯥ‪.‬‬
‫دې ﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮي ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺳﻨﺪروﮐﯥ د ﺗﺎﻳﻤﻨﻲ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ دا ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ وزم او ﺧﻮږﻩ ﻟﻬﺠﻪ وﻟﻮﺳﺖ ﭼﯥ د‬
‫ﭘ ﺘﻮﻳﻮﻩ زړﻩ ادﺑﻲ ﻮ ﻪ دﻩ‪.‬‬
‫ﭼﯥ دﯼ ﺑﺎدار ﻏﺎزي ﻣﻠﮏ دﺟﻬﺎن‬ ‫ﻧﻦ زﻩ ږﻏﻴ م ﭘﻪ ﺻﻔﺖ د ﺳﻠﻄﺎن‬
‫هﻢ دﺗﻴﺮو ﺗﻮرو ﺑﺮﻳ ﻨﺎ ﻟﻪ دﻩ دﻩ‬ ‫د ﻓﻴﺮوز ﮐﻮﻩ او ﻏﻮر ر ﺎ ﻟﻪ دﻩ دﻩ‬
‫ﻏﻠﻴﻢ ﻳﯥ ﮐﻠﻪ ﮐ ي ﭘﻪ ﺗﻮرﻩ ﺳﻴﺎﻟﻲ‬ ‫ﭼﯥ ﺗﻮرﻩ وﮐﺎږي ﭼ ﺗﻮن ﮐﯥ ﺧﺎﻟﻲ‬
‫ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ دﻏﻮر زﻣﺮﯼ ﻋﺎﻟﻴﺸﺎن‬
‫داﺳﻼم دﻳﻦ ددﻩ ﭘﻪ ﺗﻮرﻩ رو ﺎن‬
‫داد ﺟﻨﺖ ﭘﻪ ﻴﺮ و ﺑ ــــــــــــﻪ ﺧﻮرم‬ ‫ﻣﺎر)داور( ﭘﻪ ﻤﮑﻪ وﻟﻴﺪ)ارم(‬
‫ــﮑﻠﻲ هﺮ ﻞ ﻪ ﻪ ﺧﻨـــــــــﺪان دﯼ ﻧﺎ‬ ‫د ﻓﻴﺮوزﮐﻮﻩ ﭘﻪ دود ودان دﯼ ﻧﺎ‬
‫اوﺑﻪ ﺑﻬﻴ ي ﺳـــــــــــــــــــﺮودوﻧﻪ ﮐﻮي‬ ‫دﻟﺘﻪ ﮐ وﻧﮑﻲ دﯼ ږﻏﻮﻧﻪ ﮐﻮي‬
‫هﺮ ﺳ ﯼ ﻮري ﭼﯥ وﻻړ وي ارﻳﺎن‬
‫ﮐ ي ﻧﻨﺪارې دﺧﺪاوﻧﺪ دﺑﺴﺘﺎن‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻟﻪ دﻩ ډﻳﺮﺑﻬﺮﻩ ور دﯼ ﻧﺎ‬ ‫ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ دﺟﻬﺎن ﻟﻤﺮدﯼ ﻧﺎ‬
‫ﻟﻪ ﺎﻧﯥ ﺧﻮښ ﺧﻴﺮاﻻﻧﺎم ﮐﯥ ﻧﺎ‬ ‫هﻨﺪﻳﯥ رو ﺎﻧﻪ ﭘﻪ اﺳﻼم ﮐﯥ ﻧﺎ‬
‫ﭘﺮ ﮐﺎﻓﺮاﻧﻮ ﻳﯥ ﻧﺎورﻳﻦ ﮐﯥ ﻧﺎ‬ ‫ﭼﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻏﻮرﮐﯥ ﻧﻴﻠﯽ زﻳﻦ ﮐﺎﻧﺎ‬

‫‪42‬‬
 ‫ﺗﻞ دې ﺑﺮﯼ وي د ﻏﺎزي ﭘﺮ ﻣﻴﺪان‬
‫زﻩ ﺗﺎﻳﻤﻨﻲ ﺳﺘﺎﻳﻨﻪ ﮐ م د ﺳﻠﻄﺎن‬
‫ﺗﺎﻳﻤﻨﻲ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ اﺷﻌﺎرو ﮐﯥ زﻣﻴﻨﺪاور اﺳﺘﺎﻳﻲ او ددې ﺎ ﯼ ﺗﺎرﻳﺨﻲ وداﻧ او ﻣﺪﻧﻴﺖ ﺑﻴﺎﻧﻮي او ﭘﻪ‬
‫زﻣﻴﻨﺪ اور ﮐﯥ )ارم( ﭘﻪ داور ﮐﯥ ﻳﻮ ﺑﺎغ و‪ ،‬ﭼﯥ دﻏﻮري ﻋﺼﺮ ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﺮاج ﺟﻮزﺟﺎﻧﻲ هﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ‬
‫ﺁﺛﺎروﮐﯥ دارم دﺑﺎغ ﻳﺎدوﻧﻪ ﮐ ې‪.‬‬
‫ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﺮاج د ﻏﻮري ﻋﺼﺮ ﻳﻮ ﻣﺸﻬﻮر ﺳ ﯼ دﯼ ﭼﯥ دﻏﻮري ﺷﺎهﺎﻧﻮ ﭘﻪ درﺑﺎر ﮐﯥ اوﺳﻴﺪﻩ ‪،‬د‬
‫ﺑﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻓﻴﺮوز ﮐﻮﻩ او زﻣﻴﻨﺪاور ﻣﺪﻧﻴﺘﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﭘﺨﭙﻠﻮ ﺳﺘﺮ ﻮ ﻟﻴﺪﻟﻲ دي ‪.‬‬
‫دﺗﺎﻳﻤﻨﻲ ﭘ ﺘﻮن ﺷﺎﻋﺮ دﻏﻪ ﺑﺪﻟﻪ هﻢ ددﻏﻪ ﻣﻮرخ دﺑﻴﺎن ﺗﺎﻳﻴﺪﮐﻮي او دا دوﻩ ﻣﻌﺎﺻﺮادﻳﺒﺎن دﻏﻮرﻳﺎﻧﻮ د‬
‫ﺛﻘﺎﻓﺖ اوﮐﻠﺘﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺎن دي‪ .‬دﺗﺎﻳﻤﻨﻲ دﻏﻪ ﺷﻌﺮ روان او ﺳﺎدﻩ دﯼ اوﺣﻤﺎﺳﻲ ﺧﻮاهﻢ ﻟﺮي‪ ،‬ﮐﻪ ﻪ هﻢ‬
‫دﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﻇﺎهﺮًا د ﻋﺮوﺿﻲ اﺷﻌﺎرو ﭘﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ د ﻗﺎﻓﻴﯥ ﺗﺮ اﺻﻮﻟﻮ ﻻﻧﺪې دﯼ‪ ،‬ﺧﻮ دﭘ ﺘﻮ د ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ او‬
‫اوﺳﻨﻴﻮ ﺁزادو ﺳﻨﺪرو رﻧ ﭘﮑﯥ ﺷﺘﻪ اود زﻳﺎﺗﺮو ﺑﻴﺘﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ ﮐﯥ د ﺗﺮﻧﻢ )ﻧﺎ( راﻏﻠﯽ دﯼ اودا ﺎﻧ ﺗﻴﺎ‬
‫ﻳﻮازې دﻣﻠﻲ اﺷﻌﺎرو دﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺗﺮﻧﻢ ﺳﺮﻩ وﻳﻞ ﮐﻴ ي‪.‬‬

‫ﺷــﻴﺦ ﻣﺘــﻲ‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ دﭘ ﺘﻨﻮ ﻏﻮرﻳﺎﺧﻴﻠﻮ ﻳﻮ ﻋﺎرف اوﻣﺘﻘﻲ ﺷﺎﻋﺮ دﯼ ﭼﯥ ددﻩ ﻟﻮﯼ ﻧﻴﮑﻪ ﺧﺮ ﺒﻮن هﻢ دﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ‬
‫ﻳﻮ ﻪ ادﻳﺐ اوﺷﺎﻋﺮ و‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ دﻋﺒﺎس زوﯼ و‪ ،‬ﻋﺒﺎس دﻋﻤﺮ او ﻋﻤﺮ دﺧﻠﻴﻞ زوﯼ و‪ ،‬ﺧﻠﻴﻞ دﻏﻮرﻳﺎ او ﻏﻮرﻳﺎ دﮐﻨﺪ اﺑﻦ‬
‫ﺧﺮ ﺒﻮن زوﯼ و‪ .‬دا ﻣﺸﻬﻮرﻩ ﮐﻮرﻧ د ﺧﺮ ﺒﻮن ﻟﻪ ﻣﺮګ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ارﻏﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘ ﻴﻦ او ﭘﻴ ﻮر ﮐﯥ‬
‫ﺧﭙﺮﻩ ﺷﻮﻩ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ دوﻩ وروﻧﻪ ﻧﻮر ﭼﯥ ﺣﺴﻦ او اﻣﺮان ﻧﻮﻣﻴﺪل درﻟﻮدل‪ ،‬د اﻣﺮان ﻣﺰار ﺗﺮ اوﺳﻪ دﮐﻮږﮎ ﭘﺮ ﻏﺮﻩ‬
‫دﯼ‪،‬ﭼﯥ هﻐﻪ ﻏﺮ ﺗﺮاوﺳﻪ د هﻤﺪﻩ ﻳﻌﻨﯥ ﺧﻮاﺟﻪ اﻣﺮان ﻏﺮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ ي‪ ،‬او ﻳﻮﻩ ﺧﻮر ﻳﯥ ﭼﯥ ﺑﻲ ﺑﻲ‬
‫ﺧﺎﻻ ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ ﭼﯥ ﻗﺒﺮ ﻳﯥ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﭘﻪ ﭘ ﻴﻦ ﮐﯥ ﻣﺸﻬﻮر دﯼ او ﭘﻪ ﮐﻼ ﮐﯥ ﻳﻮ ﮐﻠﯽ هﻢ د ﺗﺮﻧﮏ ﭘﻪ ﻏﺎړﻩ د‬
‫)ﺧﺎﻻ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي ﭼﯥ دژوﻧﺪ ﺷﭙﯥ او ور ﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﮐﻠﻲ ﮐﯥ ﺗﻴﺮې ﮐ ي دي‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﭘﻪ )‪٦٢٣‬هـ( ﮐﺎل زﻳ ﻳﺪﻟﯽ او ﭘﻪ )‪٦٨٨‬هـ( ﮐﺎل دﺗﺮﻧﮏ د رود ﭘﻪ ﻏﺎړﻩ د )‪ (٦٥‬ﮐﺎﻟﻮ ﭘﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫وﻓﺎت ﺷﻮﯼ دﯼ او ﻣﺰارﻳﯥ د ﮐﻨﺪهﺎر ﺷﻤﺎل ﺧﺘﻴ ﺧﻮاﺗﻪ )‪ (٥٠‬ﻣﻴﻠﻪ ﻟﺮې ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﻏﻮﻧ ۍ ﭘﺮوت دﯼ ﭼﯥ‬

‫‪43‬‬
‫ﮐﻼت ﺑﺎﺑﺎ ﻳﯥ ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬دﻩ ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ دﮐﻼت ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮا ﮐﯥ د ﺗﺮﻧﮏ ﭘﻪ ﻏﺎړﻩ د ﻏﻮﻧ ان ﭘﻪ ﻏﺮﻩ ﮐﯥ‬
‫ﺗﻴﺮﮐ ﯼ دﯼ‪.‬‬
‫د ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﮐﻮرﻧ ﭘﻪ ﺧﻠﻴﻠﻮ ﻏﻮرﻳﺎ ﺧﻴﻠﻮ ﮐﯥ زﻳﺎت ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ ،‬دوﯼ دﭘﻴ ﻮر ﻟﻪ رﻏﻮ ﺨﻪ ﺑﻴﺮﺗﻪ‬
‫دﮐﻨﺪهﺎر ﭘﻪ ﺧﻮا دﺗﺮﻧﮏ ﻏﺎړو ﺗﻪ ﻻړل دوﯼ ﭘﻪ ﻋﻠﻢ اوﻋﺮﻓﺎن ﻣﻌﺮوف او ﭘ ﺘﻮ ﻣﻮرﺧﻴﻨﻮ ﻳﯥ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬
‫ذﮐﺮ ﮐ ي دي‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﭘﻪ ﻣﺨﺰن)‪ ٣٠٢‬ﻗﻠﻤﻲ ﻣﺦ( اﺧﻮﻧﺪدروﻳﺰﻩ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺗﺬﮐﺮﻩ )‪٨٧‬ﻣﺦ ( او ﺣﻴﺎت اﻓﻐﺎﻧﻲ )‪ ١٥٩‬ﻣﺦ(‬
‫ﮐﯥ ﭘﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳﺮﻩ ددوﯼ ﻳﺎدوﻧﻪ ﮐ ې دﻩ او ددﻏﯥ ﻋﺮ ﻓﺎﻧﻲ ﮐﻮرﻧ ﺧﻠﮏ اوس هﻢ د) ﮐﺪوﮎ( ﭘﻪ ﮐﻠﻲ‬
‫ﮐﯥ اﺳﺘﻮ ﻨﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ دوﯼ ﮐﯥ ډﻳﺮﺷﺎﻋﺮان ادﻳﺒﺎن او ﻋﺎرﻓﺎن ﺗﻴﺮ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫د ﺧﺮ ﺒﻮن وروﺳﺘﻪ هﻢ ﺷﺎﻳﺪ ددې ﮐﻮرﻧ ډﻳﺮ ﺷﺎﻋﺮان او ادﻳﺒﺎن ﺗﻴﺮ ﺷﻮي وي‪ ،‬ﺧﻮ ددوﯼ اﺛﺎر‬
‫دزﻣﺎﻧﯥ دﺗﺎړاﮐﻮﻧﻮ ﺳﻴﻼﺑﻮﻧﻮ د ﺎن ﺳﺮﻩ وړي دي‪ ،‬او ﻟﻪ ﻣﻨ ﻪ ﺗﻠﻠﻲ دي‪ ،‬ﺧﻮ دوﻩ ﭘﻴ ۍ وروﺳﺘﻪ دﻣﻐﻠﻮ‬
‫د ﺗﺎړاﮐﻮ ﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ ﮐﯥ ﻳﻮ ډﻳﺮ ﺎﻏﻠﯽ ﻋﺎرف او ادﻳﺐ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﻧﻮﻣﻴ ي ﭘﻴﮋﻧﻮ‪.‬‬

‫دﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ او ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮت‪:‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﮐﯥ د ﻟﻮړو اﺧﻼﻗﻮ اوﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮت ﺘﻦ دﯼ او د ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻣﺸﺎهﻴﺮو ﭘﻪ ﺷﺎن‬
‫دﯼ هﻢ د ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ﻟﻘﺐ ﻳﺎدﻳ ي‪.‬‬
‫او ﭘﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ ﮐﯥ دا ﻟﻘﺐ هﻐﻪ ﭼﺎ ﺗﻪ ورﮐﻮل ﮐﻴ ي ﭼﯥ دﻋﻠﻢ و ﻋﺮﻓﺎن او ﻟﻮړو ﮐﺎرﻧﺎﻣﻮ ﺘﻦ وي‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫ﻮل ﺧﻠﮏ ﻳﯥ د ﺑﺎﺑﺎﭘﻪ ﻟﻘﺐ وﻣﻨﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺗﺎرﻳﺨﭙﻮﻩ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﺮوي ﻳﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ ﮐﯥ د ﺳ ﺑﻴﻨﻮ‪ ،‬ﻋﺎرﻓﺎﻧﻮ او اوﻟﻴﺎوو ﻟﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﻨ ﻪ داﺳﯥ ﺳﺘﺎﻳﻨﻪ ﮐﻮي‪ ) :‬ﺁن ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻘﺎﻳﻖ و ﮐﺎﺷﻒ ﻣﻌﺎﻧﻲ زﺑﺪۀ اﺑﺮار_ ﺧﻼﺻﮥ اﺳﺮارﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ‬
‫ﺧﻠﻴﻞ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺒﺎدت و رﻳﺎﺿﺖ ﺑﻮد_ اﻳﺸﺎن را ﺳﺮﺣﻠﻘﻪ دوازدﻩ ﺳ ﺑﻦ ﻣﻴ ﻮﻳﻨﺪ و اﻓﻐﺎﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ارادت‬
‫ﻣﯽ ﺁودﻧﺪ و ﻣﺮﻳﺪ ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻏﻠﻐﻠﮥ ﮐﺮاﻣﺖ اﻳﺸﺎن در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻴﺸﺪ(‬
‫د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﻮ ﻟﻒ واﻳﻲ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﻟﻮﯼ زاهﺪ‪ ،‬ﻋﺎﺑﺪ او ﭘﻪ ﺧﺪاﯼ ﻣﻴﻦ ﺳ ﯼ و‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ اوددﻳﻦ ﻣﺮﺷﺪ‬
‫وو_ او روﺣﺎﻧﻲ ژوﻧﺪ ﻳﯥ ﮐﺎوﻩ ‪ ،‬ددﻩ ﭘﻪ ﺑﺎرﻩ ﮐﯥ ډﻳﺮې ﮐﻴﺴﯥ او روﻳﺎت ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ﮐﯥ ﻟﻪ‬
‫اﻓﻀﻞ اﻟﻄﺮاﻳﻖ ﺨﻪ ﻳﻮﺣﮑﺎﻳﺖ ددﻩ د ﻮ اﺧﻼﻗﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب راﻧﻘﻞ ﺷﻮﯼ ﭼﯥ ﻟﻨ ﻳﺰ ﻳﯥ دادﯼ‪:‬‬
‫ﺣﮑﺎﻳﺖ ) ﻳﻮﻩ ورځ ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﭘﺮ ﻻرې ﺗﻴﺮﻳﺪﻩ _ ﭼﯥ هﻠﺘﻪ ډﻳﺮې ډﺑﺮې ﭘﺮﺗﯥ وې او ﻻر ﻳﯥ ﺑﻨﺪﻩ ﮐ ې‬
‫وﻩ _ دﻩ ﭼﯥ دﻏﻪ ﺎﯼ وﻟﻴﺪ ﻧﻮ ﻮ ﺷﭙﯥ ﻣﺘﻮاﺗﺮ راﻏﯽ او ﻟﻪ هﻐﯥ ﻻرې ﺨﻪ ﻳﯥ ډﺑﺮې او ﮐﺎ ﻲ اﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﮐ ل _ ﻳﻮﻩ دهﻘﺎن دﺷﭙﯥ ﻤﮑﻪ اوﺑﻮﻟﻪ دﻩ ﺗﻪ ﻳﯥ ووﻳﻞ‪ :‬ﺗﻪ دﺧﺪاﯼ دوﺳﺖ ﻳﯥ او ﻮل ﺧﻠﮏ ﺳﺘﺎ اﺣﺘﺮام‬
‫ﮐﻮي_ ﻧﻮ دوﻧﯥ زﺣﻤﺖ وﻟﯥ ﭘﺮ ﺎن ﺗﻴﺮوې او دﻏﻪ ﻻر ﭘﺎﮐﻮې ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ هﺴﯥ ﻮاب ورﮐ ‪ ،‬ﭼﯥ‬
‫ﻳﻮﻩ ۍ دﺧﻠﮑﻮ ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺮ هﺮ ﻪ ﻪ دﯼ(‬

‫دﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ اوﻻد اوﮐﻮرﻧ ‪:‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﮐﻮرﻧ ﮐﯥ ﻋﻠﻢ‪ ،‬زهﺪ اوﺗﻘﻮا ﭘﻪ ﻣﻴﺮاث ﭘﺮﻳ ﻮول او ﺗﺮ دﻩ وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ دﻏﻪ ﮐﻮرﻧ ﮐﯥ‬
‫ډﻳﺮﻋﺎرﻓﺎن او ﺷﺎﻋﺮان او ﻟﻴﮑﻮاﻻن ﻣﻨ ﺗﻪ راﻏﻠﻞ ﭼﯥ دﻟﺘﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻟﻨ ﻩ ﺗﻮ ﻪ ﻳﺎدوﻧﻪ ﮐﻮو‪:‬‬

‫‪_١ ١‬ﻣﺖ ﻳﺎ ﻣ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺗﻮان او ﻣﺘﻨﺎﻧﺖ ﺗﻪ واﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺘﺮﻗﻮت او ﻗﻠﺒﻲ ﺟﺮﺁت او ﻃﺎﻗﺖ دﯼ‪ ،‬ﻣ او ﻣ ﻴﻨﻪ هﻐﻪ ﻤﮑﯥ ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼﯥ د ﺧﺎورو اﺟﺰاﻳﯥ دراﻧﻪ او‬
‫ﻴﻨ ﻪ وي‪ ،‬ﻣﺘﺎر ﻣﻀﺒﻮط او ﮐﻠﮏ ﻟﺮ ﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﺘﻲ هﻢ ﻟﻪ هﻤﺪﻏﯥ رﻳ ﯥ ﺨﻪ د ﮐﻠﮏ ﻣﺘﻴﻦ او ﺟﺮﺁﺗﻤﻦ او ﺟﺪي ﭘﻪ ﻣﺎﻧﺎ دﯼ‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫ﭘﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ ﮐﯥ دﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﮐﻮرﻧ ﭘﻪ) ﻣﺘﻲ زي( ﺳﺮﻩ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي او ددﻩ ﻟﻪ زاﻣﻨﻮ ﺨﻪ ﺣﺴﻦ او ﻳﻮﺳﻒ‬
‫ډﻳﺮﻣﺸﻬﻮر دي‪ ،‬ﭼﯥ د ﻳﻮﺳﻒ زوﯼ ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﻟﻮﯼ وﻟﻲ اودﭘ ﺘﻮژﺑﯥ ﻣﻮﻟﻒ د )‪٧٥٠‬هـ( ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮاﮐﯥ‬
‫ﺗﻴﺮﺷﻮﯼ او دﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻳﯥ ﻟﻴﮑﻠﯽ دﯼ‪ ،‬ﭘﻪ هﻤﺪې ﺗﻮ ﻪ ﺷﻴﺦ ﻗﺪم ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﮐﺒﻴﺮ‪،‬‬
‫ﺷﻴﺦ اﻣﺎم اﻟﺪﻳﻦ اوﻣﻴﺎ ﻧﻌﻴﻢ ددې ﮐﻮرﻧ ﻣﺸﻬﻮر اوﻟﻴﺎ او ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻪ ﺗﻴﺮ ﺷﻮي دي‪.‬‬

‫دﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ او ﺁﺛﺎر‪:‬‬

‫ﺷﻴﺦ د ﭘ ﺘﻮ ﻳﻮ ﻟﻮﯼ ﺻﻮﻓﻲ او ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺷﺎﻋﺮ دﯼ ﭼﯥ د ﻏﻮﻧ ان ﭘﻪ ﻏﺮﻩ ﮐﯥ ﻳﻮﮐﺘﺎب ﻳﯥ ﭼﯥ د) ﺧﺪاﯼ‬
‫ﻣﻴﻨﻪ( ﻧﻮﻣﻴ ي ﻟﻴﮑﻠﯽ دﯼ‪ ،‬دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال واﻳﻲ ﭼﯥ دﻏﻪ ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﮐﻼت ﮐﯥ ددﻩ ﭘﺮﻣﺰار ﭘﺮوت‬
‫او زاﺋﺮﻳﻨﻮ ﺑﻪ ﻟﻮﺳﺖ ﭼﯥ زﻳﺎﺗﺮﻩ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻳﯥ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ او ﻣﻨﺎﺟﺎت وو‪ ،‬دا ﮐﺘﺎب ﭘﻪ داﺳﯥ ډول ﻟﻴﮑﻞ‬
‫ﺷﻮﯼ وو‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻲ ﻳﯥ ډﻳﺮ ﻪ او ﭘﻪ زړﻩ ﭘﻮرې اﻏﻴﺰ ﮐﺎوﻩ او دﻟﻮﺳﺘﻮﻧﮑﻮ زړوﻧﻪ ﻳﯥ وﻳﻠﻲ‬
‫ﮐﻮل‪.‬‬
‫دﺷﻴﺦ ﻮل ﺷﻌﺮوﻧﻪ اوس زﻣﻮږ ﭘﻪ ﻻس ﮐﯥ ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮدﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال دﺧﭙﻞ ﭘﻼر ﻟﻪ ﺧﻮﻟﯥ ددﻩ ﻳﻮ‬
‫هﻴﺠﺎن ﻟﺮوﻧﮑﯥ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ راﻧﻘﻞ ﮐ ې ﭼﯥ دﻟﺘﻪ ﻳﯥ راوړو‪:‬‬

‫ﭘﻪ ﻟﻮﯼ ﺳﻬﺎر ﭘﻪ ﻳﺨﻮ ﺷﭙﻮﮐﯥ‬ ‫ﭘﺮ ﻟﻮﻳﻮ ﻏﺮو هﻢ ﭘﻪ د ﺘﻮ ﮐﯥ‬

‫‪٢‬‬
‫ﻳﺎدوﻳﺮژﻟﻴﻮ ﭘﻪ ﺷﭙﻴﻠﻮ ﮐﯥ‬ ‫ﭘﻪ ﻏﺎړﻩ ‪١‬ږغ او ﭘﻪ ﺷﭙﻴﻠﮑﻮ ﮐﯥ‬
‫ﻮل ﺳﺘﺎ دﻳﺎد ﻧﺎرې ﺳﻮرې دي‬
‫داﺳﺘﺎ دﻣﻴﻨﯥ ﻧﻨﺪارې دي‬

‫دﺑﺮﺑ ‪ ۴‬ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﻪ ﺧﻨﺪادﯼ‬ ‫ﺟﻨ ﯼ‪ ٣‬زرﻏﻮن ﮐﻪ ﭘﻪ ﺑﻴﺪﻳﺎ دﯼ‬

‫دا ﻮل اﻏﻴﺰ‪۵‬ز دﻣﻴﻨﯥ ﺳﺘﺎدﯼ‬ ‫ﺗﺮﻧﮏ ﭼﯥ ﺧ دﯼ ﭘﻪ ژړا دﯼ‬
‫ﻮﻟﻪ ﮑﻼ دﯼ ﺳﺘﺎ دﻻﺳﻪ‬
‫اﯼ دﭘﺎﺳﻮ‪۶‬اﻟﻮ ﭘﺎﺳﻪ ﭘﺎﺳﻪ‬
‫ﻳﺎ د ﺳﭙﻮږﻣﻴﻪ ﺗﻨﺪﯼ ورﻳﻦ دﯼ‬ ‫ﮐﻪ ﻟﻤﺮ رو ﺎﻧﻪ ﻣﺦ ﻳﯥ ﺳﭙﻴﻦ دﯼ‬
‫‪٧‬‬
‫ﻟﮑﻪ هﻨﺪارﻩ ﻣﺦ د ﺳﻴﻦ دﯼ‬ ‫ﮐﻪ ﻏﺮ دې ﮑﻠﯽ ﭘﺮﺗﻤﻴﻦ دﯼ‬
‫‪٨‬‬
‫ﺳﺘﺎ د ﮑﻼ داﭘﻠﻮﺷﻪ دﻩ‬
‫داﻳﯥ ﻳﻮﻩ ﺳﭙﮑﻪ ﻧﻨﺪارﻩ دﻩ‬
‫د ژوﻧﺪ وږﻣﯥ ﭘﮑﯥ ﭼﻠﻴ ي‬ ‫دﻟﺘﻪ ﻟﻮﯼ ﻏﺮوﻧﻪ زرﻏﻮﻧﻴ ي‬
‫‪١‬‬
‫ﺳﺘﺮ ﯥ ﻟﻴﺪوﺗﻪ ﻳﯥ هﻴ ﻴ ي‬ ‫ﺑﻮراوې ﺷﺎوﺧﻮاﮐ ﻳ ي‬
‫ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺎوﻧﺪﻩ! ﻮﻟﻪ ﺗﻪ ﻳﯥ‬

‫‪ _١‬ﻏﺎړﻩ_ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﮐﯥ ﻣﺠﺎزًا دﻧﻞ ﻧﻐﻤﻪ دﻩ‬

‫‪ _٢‬وﻳﺮژﻟﻲ_ ﻏﻤﺠﻦ‪ ،‬ﺧﻔﻪ‬
‫‪ _٣‬ﺟﻨﺪﯼ_ زوﻧ ﯼ _ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﻞ ﺗﻪ وﻳﻞ‪ ،‬ﺧﻮاوس‪ ،‬د ﻞ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ ي‪ ،‬ﺧﻮ ﻴﻨﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻳﯥ دﻧﺎﻣﻪ ﭘﻪ ډول‪،‬ﺟﻨ ﯼ ﺧﺎن ﻳﺎ ﺟﻨ و ﺧﺎن ﻳﺎ زوﻧ ﯼ ﺧﺎن واﻳﻲ‪،‬‬
‫ﭼﯥ ﻣﻌﻨﺎ ﻳﯥ هﻤﻐﻪ ﻞ دﻩ _ داﮐﻠﻤﻪ ﭘﻪ )ﻟﻤﺮﺟﻨ ﯼ( ﮐﯥ ﭘﺎﺗﯥ دﻩ ﮑﻪ ﻟﻤﺮ ﺟﻨ ﯼ هﻢ دﻟﻤﺮ ﻞ دﯼ ‪.‬‬
‫‪ _ ۴‬ﺑﺮﺑ _ ﻟﻮړﺑﺎغ_ ﺧﻴﺎﺑﺎن _ اوس داﮐﻠﻤﻪ ژوﻧﺪۍ دﻩ‬
‫‪ _ ۵‬اﻏﻴﺰﻩ _ اﻏﻴﺰ‪ ،‬اﺛﺮ‪.‬‬
‫‪ _٦‬ﭘﺎﺳﻮال _ ﺳﺎﺗﻮﻧﮑﯽ _ ﺣﺎﻓﻆ ‪ ،‬داﮐﻠﻤﻪ اوس ژوﻧﺪۍ ﻧﻪ دﻩ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﺨﻮا وﻳﻠﻪ ﮐﻴﺪﻟﻪ‪ ،‬ﺎﻳﯥ ﭼﯥ ﭘﺎﭼﺎ ﺑﻪ هﻢ ﭘﺎﺳﻮال ﺑﻠﻞ ﮐﻴﺪﻩ ‪.‬‬
‫‪ _٧‬ﺳﻴﻦ_ د ﺳﻴﻨﺪ ﻣﺨﻔﻒ دﯼ او اوس هﻢ ددرﻳﺎ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ ي‪،‬‬
‫‪ _ ٨‬ﮑﻼ_ د ﮑﻠﻲ د رﻳ ﯽ ﺨﻪ دﺟﻤﺎل ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫‪ _١‬هﻴ ﻴ ي _ ﺣﻴﺮاﻧﻴ ي‪ ،‬ﻳﺎ هﻴ _ ﺣﻴﺮان‬

‫‪45‬‬
 ‫ﺗﻞ دﻧ ۍ ﭘﻪ ﮑﻠﻴﺪﻩ ﻳﯥ‬
‫ﮑﺎرﻩ ﻳﯥ ﻟﻮر ﭘﻪ ﻟﻮر ﮐﻤﺎل دﯼ‬ ‫ﺧﺎوﻧﺪﻩ ﮑﻠﯽ ﺳﺘﺎ ﺟﻤﺎل دﯼ‬
‫ﺳﺘﺎ دﻗﺪرت ﮐﻤﮑﯽ ﻣﺜﺎل دﯼ‬ ‫ﮐﻪ ورځ ﮐﻪ ﺷﭙﻪ ﮐﻪ ﭘﻴ ۍ ﮐﺎل دﯼ‬
‫ﺳﺘﺎ دﻟﻮروﻧﻮ ﻳﻮﻩ ر ﺎ دﻩ‬
‫دﻟﺘﻪ ﭼﯥ ﺟﻮړﻩ ﺗﻤﺎﺷﺎ دﻩ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺳﻮﯼ دﻋﺸﻖ ﭘﻪ ﺳﻮ ﻦ د اور دﯼ‬ ‫زړﻩ ﭼﯥ داﺳﺘﺎ دﻣﻴﻨﯥ ﮐﻮر دﯼ‬
‫‪۴‬‬
‫ﺑﯥ ﻟﻪ دې هﻴ دﯼ ورﮎ ﻳﯥ ﭘﻠﻮر دﯼ‬ ‫‪٣‬رپ ﻳﯥ وﺗﺎﺗﻪ ﺳﺘﺎ ﭘﺮ ﻟﻮر دﯼ‬
‫ﺳﺘﺎ دﺟﻤﺎل ﭘﻪ ﻟﻴﺪو ﺎد دﯼ‬
‫ﮐﻪ ﻧﻪ وي دﻏﻪ ﻧﻮر ﺑﺮﺑﺎد دﯼ‬
‫‪۵‬‬
‫ددﯼ ﻧ ۍ ﭘﻪ ﻋﺸﻖ ﺳﻤﯽ دﯼ‬ ‫ﭘﻪ ﻏﺮو ﮐﯥ ﺳﺘﺎ دﻋﺸﻖ ﺷﭙﻴﻠﮑﯽ دﯼ‬
‫‪۶‬‬
‫ﺳﺘﺎ دﺟﻤﺎل ﺮﯼ هﺮ ﺷﯽ دﯼ‬ ‫ﮐﻪ ﻏ ﮐﻪ ُاوړ ﮐﻪ ﭘﻨ ﻧﺮﯼ دﯼ‬
‫ﭼﯥ ﭘﺮ دﻧﻴﺎ ﻣﯥ ﺳﺘﺮ ﯥ ﭘﺮې ﺳﻮې‬
‫ﺳﺘﺎ دﺟﻤﺎل ﭘﻪ ﻧﻨﺪارې ﺳــــــﻮې‬
‫ﺗﻴﺎرﻩ ﺧﭙﺮﻩ وﻩ ﻮل ﻋــــــــﺪم و‬ ‫ﻧﻪ هﺴﮏ ‪ ٧‬ﻧﻪ ﻣ ﮑﻪ وﻩ ﺗﻮرﺗﻢ و‬
‫ﺳﺘﺎ دﺟﻤﺎل ﺳـــــــــــﻮﭼﻪ ﭘﺮ‪٨‬ﺗﻢ و‬ ‫ﻧﻪ دا اﺑﻠﻴﺲ ﻧﻪ ﻳﯥ ﺁدم و‬
‫ﭼﯥ ﺳﻮ ﮑﺎرﻩ ﮑﻠﯥ دﻧﻴﺎ ﺳﻮﻩ‬
‫دﭘﻨ ﭘﺮ ﻟﻮري ﻳﯥ ر ﺎ ﺳـــﻮﻩ‬
‫د ﮑﻠﻲ ﻣﺦ ﭘﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﺳﻮم‬ ‫زﻩ ﭼﯥ ﺮ ﻨﺪ ﭘﺮدې دﻧﻴﺎ ﺳﻮم‬
‫ﻟﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﺳ ﯥ را ﺟﻼ ﺳـــــــــﻮم‬ ‫ﺳﺘﺎ ﭘﺮﺟﻤﺎل ﺑﺎﻧﺪې ﺷﻴﺪا ﺳﻮم‬
‫ﭘﻪ ژړا ژاړم ﭼﯥ ﺑﻴﻠﺘﻮن دﯼ‬
‫ﻳﻤﻪ ﭘﺮدﻳﺴﯽ ﺑﻞ ﻣﯥ ﺗﻮن دﯼ‬
‫ﺳﻮرﯦﯥ اورئ ﻏﺎړې ﻏــــــــــــــﺎړې‬ ‫و ﻳﻮ! وﻟﯥ ﻣﺘﻲ ژاړي‬
‫ﺧﭙﻞ ﺗﻮن او ﮐﻮروﮐﻠﯽ ﻏﻮاړي‬ ‫ﻪ ﻏﻮاړي ﻪ واﻳﻲ ﻪ ﺑﺎړي‬
‫ﭼﻮ ﻲ ﭼﯥ ﺑﻴﻞ ﺳﻲ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﻮا ﺳﻲ‬
‫ﺗﻞ ﻳﯥ د ﺑ ﭘﻪ ﻟﻮر ژړا ﺳــــــﻲ‬
‫دﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﭘﻮرﺗﻨﯽ ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮﮐﯥ ﻟﻮړ ارز ﺖ ﻟﺮي او دا ددﻩ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ او ﺗﺼﻮﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻩ ‪.‬‬
‫ﻟﮑﻪ ﻨ ﻪ ﭼﯥ دﻣﻨ ﻨ ﺁﺳﻴﺎ ﭘﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﮐﯥ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ رﻧ د ﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ راﻣﻨ ﺗﻪ‬
‫ﺷﻮﯼ دﯼ ﭼﯥ ﻣﺸﻬﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺎن ﻳﯥ ﺳﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻄﺎر او ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻼاﻟﺪﻳﻦ ﺑﻠﺨﻲ )روﻣﻲ( ﺨﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دي ﻧﻮوﻳﻠﯽ ﺷﻮ ﭼﯥ د) ‪٦٠٠‬ل‪.‬ل( ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮا ﮐﯥ د ﻓﺎرﺳﻲ ژﺑﯥ ﺷﻌﺮوﻧﻪ دﺗﺼﻮف ﻪ‬
‫ذﺧﻴﺮﻩ ﻟﺮي ‪ .‬هﻤﺪارﻧ ﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ هﻢ دﺧﭙﻞ ﻋﺼﺮ ﭘﻪ ﺗﺼﻮف ﮐﯥ وارد ﺷﺨﺺ و او ددﻩ دﻏﻪ ﭘﻮرﺗﻨﯽ‬
‫ﻞ‬ ‫ﺷﻌﺮ ددﻩ ﭘﻪ ﺗﺼﻮﻓﻲ او ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ اﻓﮑﺎرو ﭘﻮرﻩ دﻻﻟﺖ ﮐﻮي اودﭘ ﺘﻮ دﻣﺘﺼﻮﻓﻴﻨﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻣﺨﮑ‬
‫ﮐﻴ ي ‪.‬‬
‫ﭼﯥ ﻟﻪ دﻩ ﻧﻪ وروﺳﺘﻪ دﻏﻪ ډول ﺷﻌﺮوﻧﻪ درو ﺎﻧﻴﺎﻧﻮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدرﺧﺎن ﺧ ﮏ اورﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ ﻟﻪ ﺧﻮا وﻳﻞ‬
‫ﺷﻮي دﯼ‪ ،‬ﺧﻮ هﻐﻪ ﺧﻮﻧﺪ ﭼﯥ ددﻩ ﭘﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻮﮐﯥ ﻣﻴﻨﺪل ﮐﻴ ي ﻟﻪ ﺣﺪﻩ زﻳﺎت دﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ دﯼ‬
‫‪٢‬‬
‫‪ ( ٢‬ﺳﻮ ﻨﺪ _ ﺳﻮزان‪ (٣.‬رپ _ ﺗﭙﺶ‪ ،‬رﭘﻴﺪل ‪ (٤ ،‬ﭘﻠﻮر _ ﻗﻴﻤﺖ‪( ٥ .‬ﺳﻤﯽ_ اوﺳﻤﺎدﺳﻢ ﻟﻪ رﻳ ﯽ ﺨﻪ ﭘﺨﻮا وﻳﻞ ﮐﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺻﻼح او ﺳﻤﻮاﻟﯽ‪ (٦ .‬ﺮﯼ_ ﻗﺎﺻﺪ‪.‬‬
‫‪٣‬‬
‫‪ (٧‬هﺴﮏ – ﺁﺳﻤﺎن‪ (٨ .‬ﭘﺮﺗﻢ _ دﺑﺪﺑﻪ‬

‫‪46‬‬
‫ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮ ﮐﯥ ﺟﻤﺎﻟﻲ اﻓﮑﺎراو ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺮ ﻨﺪوي او ﮐﺎﻳﻨﺎﺗﻮ ﺗﻪ دﺟﻤﺎل او ﮑﻼ ﭘﻠ ﻠﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻮري‪ .‬دﯼ ﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﺳ ﯼ دﯼ ﭼﯥ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮ ﺗﻪ ﻳﯥ ﻳﻮ ﮑﻠﯽ ﻓﻠﺴﻔﻲ رﻧ ورﮐ اودﺣﻤﺎﻳﺖ ﮑﯽ ﻳﯥ‬
‫رو ﺎﻧﻪ ﮐ ي‪ ،‬ﺧﻮ ﻟﻪ ﻣﺎدي ﺧﻮا ﺨﻪ ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮا ﺗﻪ ډﻳﺮ ﻣﻴﻼن ﻟﺮي او ﻳﻮا ﯥ دﻣﺎدﻳﺖ ﭘﻪ ﺳﺘﺎﻳﻨﻪ ﮐﯥ‬
‫ﺎن ﻧﻪ ډوﺑﻮي دﺷﻴﺦ ﻟﻪ دﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﺨﻪ ددﻩ ﻟﻮړ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﮑﺮي او ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻘﺎم ﮑﺎري‪ ،‬دﯼ هﻢ دﻧﻮرو‬
‫ﻋﺎرﻓﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻓﮑﺮ ﮐﻮي او ﭘﻪ ﺟﻤﺎﻟﻲ ﻓﮑﺮ ﮐﯥ دﮐﺎﻳﻨﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮو او ﮑﻠﻮ ﻣﺰاﻳﺎ وو ﺨﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‬
‫او روﺣﺎﻧﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫دﺷﻴﺦ دﺷﻌﺮ داﻓﺎدې ﻃﺮز او ژﺑﻪ ﺧﻮرا ﺧﻮږﻩ‪ ،‬رواﻧﻪ او ﺳﻠﻴﺴﻪ دﻩ‪ ،‬ﻣﻐﻠﻖ او ﭘﻴﭽﻠﻲ اﻟﻔﺎظ ﻧﻪ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮي‪ ،‬ﺧﻮ ﻣﻐﻠﻘﻪ او ﭘﻴﭽﻠﯥ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺳﺎدﻩ او رواﻧﻮ اﻟﻔﺎﻇﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮ ﮐﯥ ﺎﯼ ﮐ ې دﻩ‪.‬‬
‫ﮑﻠﻲ او ﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻘﺼﺪوﻧﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺧﻮږو اﻟﻔﺎﻇﻮ ﺑﻴﺎن ﮐ ي دي او ﺷﻌﺮ ﻳﯥ دﭘ ﺘﻮ ﺑﺪﻟﻮ ﭘﻪ وزن ﭘﻪ‬
‫ﺧﻮاږﻩ ﻏ وﻳﻞ ﮐﻴ ي ﭼﯥ ژﺑﻪ ﻳﯥ هﻢ ﮑﻠﯥ دﻩ او ﻣﻌﻨﺎ ﻳﯥ هﻢ ﻟﻪ ﺗﺼﻮﻓﻲ او ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺧﻮﻧﺪوﻧﻮ ډﮐﻪ‬
‫دﻩ‪.‬‬

‫ﻣﻠﮑﻴﺎر هﻮﺗﮏ‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻠﮑﻴﺎر د ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ ﻣﺸﺮ زوﯼ و‪ ،‬ﭼﯥ ادب‪ ،‬ﺗﻮرﻩ او ﻣﺸﺮ ﺗﻮب ورﺗﻪ ﻟﻪ ﭘﻼرﻩ ﭘﻪ ﻣﻴﺮاث ﭘﺎﺗﯥ‬
‫وو‪ ،‬دﯼ هﻢ دﺧﭙﻞ ﭘﻼر ﭘﻪ ﺷﺎن دﭘ ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮ وو دﭘﻼر ﻟﻪ ﻣﺮ ﻪ وروﺳﺘﻪ دﻣﺸﺮوﻟ ﭘ ۍ ورﭘﻪ ﺳﺮ‬
‫ﺷﻮې دﻩ‪ .‬ددﻩ دزﻳ ﻳﺪو ﮐﺎل )‪ ٧١٥‬ل‪.‬ل( ﻮدل ﺷﻮﯼ اودﭘﻼر دوﻓﺎت ﭘﻪ وﺧﺖ )‪ (٢٥‬ﮐﻠﻦ زﻟﻤﯽ و‪ ،‬ﻳﻮ‬
‫ﻗﻮي او ﻏ ﺘﻠﯽ ﺳ ﯼ و‪ ،‬اود ﻟﺴﻮ ﮐﺴﻮ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﻳﻮازې ﺎن ﺟﻨ ﻴﺪﻩ‪ ،‬دﻣﻐﻠﻮ دﻳﺮﻏﻠ ﺮو ﭘﻪ وړاﻧﺪې‬
‫‪١‬‬
‫دﭘ ﺘﻨﻮ ﻣﻠﻲ ﻣﺸﺮ و اودﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ ﺗﺮﻣ ﻳﻨﯥ وروﺳﺘﻪ ﻳﯥ ددﻓﺎﻋﻲ ﭼﺎرو دﻧﺪﻩ ﭘﺮ ﻏﺎړﻩ ﻟﺮﻟﻪ‪.‬‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺎر دﮐﻼت دﺳﻴﻮري ﭘﻪ ﺳﻴﻤﻪ ﮐﯥ دﺧﭙﻞ ﻗﻮم ﺳﺮﻩ اﺳﺘﻮ ﻨﻪ ﻟﺮﻟﻪ داﺳﻴﻤﻪ اوس هﻢ د هﻮﺗﮑﻮ د اوﺳﻴﺪو‬
‫ﺎﯼ دﯼ‪ ،‬دﻩ ﺧﭙﻞ ﻗﻮم دزراﻋﺖ ﻟﭙﺎرﻩ دﮐﺎرﻳﺰوﻧﻮ ﮐﻴﻨﺪﻟﻮ ﺗﻪ راوﺑﻠﻞ‪ ،‬ﻣﻐﻠﻮ ﭼﯥ ددﻏﻪ ﺎﯼ زراﻋﺖ‬

‫‪ (١‬دﻣﻠﮑﻴﺎر د وﻓﺎت او ﺨﻴﺪو ﺎﯼ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻪ دﯼ‪ ،‬ﺧﻮ دﺧﻮ ﻴﺎ ﻮ د ﺳﭙﻴﻦ ﻏﺮﻩ دﻳﻮﺗﻨ ﻲ ﭘﻪ ﺧﻮﻟﻪ ﮐﯥ دﻣﻠﮏ ﻓﻘﻴﺮ دﮐﻠﻲ ﺳﺮﻩ ﻧﮋدې ﻳﻮ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ زﻳﺎرت دﯼ ﭼﯥ ﺧﻮاﺟﻪ‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺎر ﻳﯥ ﺑﻮﻟﻲ اﺣﺘﻤﺎل ﻟﺮي ﭼﯥ هﻤﺪﻏﻪ ﻣﻠﮑﻴﺎر وي‪ ،‬هﻤﺪﻏﺴﯥ ﭘﻪ ﭘ ﻴﻦ ﮐﯥ هﻢ ﻳﻮ ﺎﯼ دﻣﻠﮑﻴﺎر ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ ي‬

‫‪47‬‬
‫اووداﻧ وﻟﻴﺪل ﭘﻪ ﺳﻴﻮري ﻳﯥ ﺣﻤﻠﻪ وﮐ ﻩ او ﺳﻴﻮري ﻳﯥ ﻟﻪ هﻮﺗﮑﻮ ﺨﻪ وﻧﻴﻮډﻳﺮې وراﻧ ﻳﯥ وﮐ ې‬
‫هﻮﺗﮏ دﺳﻴﻮري ﺷﺎ اوﺧﻮا ﺳﻴﻤﻮ ژوب‪ ،‬ﻣﺮﻏﯥ او وازې ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮل‪ ،‬ﺧﻮ ﺮﻧ ﻪ‬
‫ﭼﯥ ﻣﻠﮑﻴﺎرﻳﻮﻏﻴﺮﺗﻲ‪ ،‬وﻃﻦ ﺧﻮا‪ ،‬ﺗﻮرﻳﺎﻟﯽ او ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﻣﺸﺮ و‪ ،‬دﻣﻐﻠﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪې ودرﻳﺪ اوﺧﭙﻠﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ‬
‫ﻳﯥ دﻣﻐﻠﻮ ﺳﺮﻩ ﺟﺎري وﺳﺎﺗﻠﻪ او ﺳﻴﻮرﯼ ﻳﯥ ﺑﻴﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻣﻐﻠﻮ ﺨﻪ وﻧﻴﻮ او ﺑﻴﺮﺗﻪ ﻳﯥ دﭘﺨﻮا ﭘﻪ ﺷﺎن ودان‬
‫‪١‬‬
‫ﮐ ‪.‬‬
‫د ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ ورورﭼﯥ ﺗﻮﺧﯽ ﻧﻮﻣﻴ ي او دﻣﻠﮑﻴﺎر ﺗﺮﻩ و ‪ ،‬ﻳﻮزوﯼ درﻟﻮد ﭼﯥ ﭘﻪ )ﻧﻮر ﺑﺎﺑﺎ( ﻣﺸﻬﻮر‬
‫اودﻣﻠﮑﻴﺎر هﻢ ﻋﺼﺮ و ‪ ،‬دواړﻩ دﺗﺮﻩ زاﻣﻦ دﺧﭙﻠﻮ ﭘﻠﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﻪ ﺗﻘﻮا او ﭘﺮهﻴﺰ ﺎرۍ ﮐﯥ ﺷﻬﺮت‬
‫ﺨﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻠﺨﻲ ﺗﻮﺧﻲ ﻳﻮﻣﺸﻬﻮرﻣﺸﺮراووت ﭼﯥ ﻧﻮﻣﻮړﯼ‬ ‫درﻟﻮد‪ .‬وروﺳﺘﻪ ﺗﻮﺧﻲ ﻟﻪ ﮐﻮرﻧ‬
‫داورﻧ ﺰﻳﺐ هﻢ ﻋﺼﺮﻩ ﻞ ﮐﻴ ي‪ ،‬ﺧﻮ دﺑﺎﺑﺎهﻮﺗﮏ ﭘﻪ ﮐﻮرﻧ ﮐﯥ ﻳﻮ ﺳﺘﺮ ﻣﻠﻲ ﻗﺎﻳﺪاو زﻋﻴﻢ ﭼﯥ ﺣﺎﺟﻲ‬
‫ﻣﻴﺮﺧﺎن ﻧﻮﻣﻴ ي اوﭘﻪ) ﻣﻴﺮوﻳﺲ ﺧﺎن( ﺳﺮﻩ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي ﭘﻴﺪا ﺷﻮ ﭼﯥ ﺧﭙﻞ ﻗﻮم ﻳﯥ د ﭘﺎرس د ﺻﻔﻮﻳﺎﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ ﻇﻠﻤﻪ وژﻏﻮرﻩ اودهﻮﺗﮑﻴﺎﻧﻮ ﺑﻴﺮغ ﻳﯥ ﭘﻪ ﮐﻨﺪهﺎر ﮐﯥ ﭘﻮرﺗﻪ ﮐ اوﺗﺮاﺻﻔﻬﺎﻧﻪ ﻳﯥ دﺧﭙﻠﯥ ﮐﻮرﻧ‬
‫ﭘﺎﭼﺎهﻲ ورﺳﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫د ﺷﻴﺦ ﻣﻠﮑﻴﺎر ﭘﻪ ﺑﺎب دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ رواﻳﺖ دادﯼ‪:‬‬
‫))ﻳﻮﻩ ورځ ﻣﻠﮑﻴﺎر ﺑﺎﺑﺎ دﺧﭙﻞ ﺗﺮﻩ ﺗﻮﺧﻲ ﮐﻮر ﺗﻪ ﻻړ‪ ،‬او دﺧﭙﻞ ﺗﺮﻩ ﻮﯼ ) ﻧﻮرﺑﺎﺑﺎ( ﻳﯥ وﻟﻴﺪ‪ ،‬ﭼﯥ ﻏﺸﯽ‬
‫ﻳﯥ ﺗﻴﺮﻩ ﮐﺎ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻴﺎر ﻴﻨﯥ ﭘﻮ ﺘﻨﻪ وﮐﺎ‪ ،‬ﭼﯥ ﺗﺮﺑﻮرﻩ دا ﻪ ﮐ ې؟‬
‫‪٣‬‬
‫هﻐﻪ ووﻳﻞ‪ :‬دﻣﻐﻠﻮ ﭘﻪ ﺟ و ﮐﯥ ﺳﺘﺎ ﻣﻼﺗ ﮐﻢ ‪ ، ٢‬ﻣﻠﮑﻴﺎر ﺑﺎﺑﺎ دﻋﺎ وﮐ ﻩ ورﺗﻪ ﭼﯥ ﺗﺮﺑﻮرﻩ ﺗﻞ ﺳﻮﺑﻤﻦ‬
‫اوﺳﯥ ‪ ،‬واﻳﯥ ﭼﯥ هﺮوﺧﺖ ﺑﻪ ﻧﻮر ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ﺟ ﻩ ﺑﺮﯼ وﻣﻮﻧﺪ او ﻣﺎﺗﻪ ﻳﯥ دهﻴﭽﺎ ﭘﻪ ﻳﺎد ﻧﻪ دﻩ(‬
‫هﺴﯥ ﻧﻘﻞ ﮐﺎ‪ :‬ﭼﯥ ﻳﻮﻩ ورځ دﻣﻐﻠﻮ ﺗﺎړا‪۴‬ﮎ ﭘﺮ ﺳﻴﻮري راﻏﯽ‪ ،‬اوهﻐﻪ وﺧﺖ دﻣﻠﮑﻴﺎر ﺑﺎﺑﺎ ﭘﻪ ﮐﻼ ﮐﯥ‬
‫ﻮﮎ ﻧﻪ وو ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻴﻨﻮ‪ ،٥‬ﻧﻮر ﺑﺎﺑﺎ ﭼﯥ ﺧﺒﺮ ﺳﻮؤ‪ ،‬زرﻳﯥ ﺎن هﻐﻪ ﮐﻮټ‪ ٦‬ﺗﻪ ورﺳﺎوﻩ‪ ،‬او ﭘﻪ ﻳﻮﻩ‬
‫‪٧‬‬
‫ﺗﻦ ﻳﯥ ﻣﻐﻞ وﺷ ل او ډﻳﺮ ﻳﯥ ﻣ ﻩ ﮐ ل‪ ،‬دا ﻮل دﻣﻠﮑﻴﺎر ﺑﺎﺑﺎ ددﻋﺎ ﺑﺮﮐﺖ و (‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻪ وﻳﻨﺎو ﺨﻪ داﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻪ ﻻس را ﻲ ﭼﯥ دې ﮐﻮرﻧﯥ ﺗﻪ ﻮﻟﻮ ﭘﻪ درﻧﻪ ﺳﺘﺮ ﻪ ﮐﺘﻞ ‪.‬‬

‫دﺷﻴﺦ ﻣﻠﮑﻴﺎرﺷﻌﺮوﻧﻪ‪:‬‬
‫ددﻩ ﻟﻪ اﺷﻌﺎرو ﺨﻪ ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ زړﻩ ﻳﯥ دﻣﻴﻨﯥ او ﻣﺤﺒﺖ ﺨﻪ ډﮎ و اوﻋﺸﻘﻲ ﺳﻨﺪرې ﻳﯥ هﻢ‬
‫وﻳﻠﯥ دي ﭼﯥ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا ﭘﻪ ﺎﻧ ې ﺗﻮ ﻪ د ﺳﺎدﻩ او ﻋﺸﻘﻲ ﭘ ﺘﻨﯥ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﻲ ﮐﻮي او ﻟﻪ ﺑﻠﯥ‬
‫ﺧﻮا دوزن‪ ،‬ﺑﺤﺮ اوﻣﻀﻤﻮن ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ هﻢ ډﻳﺮ ﻗﻴﻤﺖ او ارز ﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫دﻩ دﺗﺮﻧﮏ د رود ﭘﻪ ﻏﺎړﻩ ﻳﻮﻩ ﺳﻨﺪرﻩ وﻳﻠﯥ ﭼﯥ دﻣﻠﻲ ﺳﻨﺪرو ﺧﻮﻧﺪ او رﻧ ﭘﮑﯥ ﭘﺮوت دﯼ‪ ،‬دﻩ‬
‫داﺳﻨﺪرﻩ ﭘﻪ داﺳﯥ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﯥ وﻳﻠﯥ ﭼﯥ دﺗﺮﻧﮏ رود ډﻳﺮ ډﮎ دﯼ او ددﻩ ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ دﺳﻴﻨﺪ ﭘﻮرې ﻏﺎړﻩ دﻩ‬
‫او ﻧﺸﻲ ﮐﻮﻻﯼ ﭼﯥ ﻟﻪ دې ډﮎ ﺳﻴﻨﺪ ﺨﻪ ﺗﻴﺮ ﺷﻲ‪ ،‬د ﺳﭙﻮږﻣ ر ﺎ ﺗﻪ ﻧﺎﺳﺖ دﯼ او داﺷﻌﺮ واﻳﻲ او‬
‫ﺧﭙﻞ ﭘﻴﻐﺎم دﺳﭙﻮږﻣ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﭙﻠﯥ ﻣﻌﺸﻮﻗﯥ ﺗﻪ وراﺳﺘﻮي ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻟﻪ ﺳﻴﻨﺪﻩ ﺗﻴﺮﻳ ي‪.‬‬

‫دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال ﭘﻪ دې ﺑﺎب ﻟﻴﮑﯥ‪:‬‬

‫‪ _1‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ‪ ١٥‬ﻣﺦ‬

‫‪ _ ٢‬ﻣﻼﺗ __ ﻣﻌﺎون‬
‫‪ _ ٣‬ﺳﻮﺑﻤﻦ __ ﻓﺎﺗﺢ‪.‬‬
‫‪ _ ۴‬ﺗﺎړاﮎ __ ﺗﺎراج‬
‫‪ _ ٥‬ﻨﯥ ___ زﻧﺎﻧﻪ‬
‫‪ _ ٦‬ﮐﻮټ __ﮐﻼ‬
‫‪ _ ٧‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ‪ ١٦‬ﻣﺦ‬

‫‪48‬‬
‫) هﺴﯥ ﻧﻘﻞ ﮐﺎ‪ :‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﺳﻨﻪ )‪٧٤٩‬ﻩ( ﮐﯥ ﭘﻪ ﭘﺴﺮﻟﻲ ﺗﺮﻧﮏ ډﻳﺮ ډﮎ ﺳﻮ ﭘﻪ ﺳﺨﺘﻮ ﻧﻴﺰو‪ ١‬او ﭘﻪ ﻳﻮﻩ‬
‫ﻣﻴﺎﺷﺖ ﻳﯥ ﭼ ﻧﻪ‪ ٢‬وﻣﻮﻧﺪ‪ ،‬او ﺧﻮرا ډﮎ ﻏﺎړې ﻏﺎړې ﺑﻬﻴﺪﯼ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻴﺎر ﺑﺎﺑﺎ ﭼﯥ د ﺗﺮﻧﮏ ﻨ و ﺗﻪ راﻏﯽ‬
‫هﺴﯥ ﺳﻨﺪرې ﻳﯥ وﻳﻠﯥ‪:‬‬
‫ﻏﺎړې ﺗﺮﻏﺎړې‬ ‫ﺗﺮﻧﮏ ﺑﻬﻴ ي‬ ‫ﺗﺮﻧﮏ ﺑﻬﻴ ي‬
‫ﺧﭙﻞ ﻻﻟﯽ ﻏﻮاړي‬ ‫زﻣﺎ زړ ﯽ ﺧﻮ‬

‫******‬
‫ﺧﺎوﻧﺪ دې وچ ﮐ ﻩ‬ ‫دﺗﺮﻧﮏ رودﻩ!‬ ‫ﮐﻪ رودﻩ رودﻩ!‬
‫‪٣‬‬
‫زﻣﺎ ﺧﭙﻠﻪ ﺳﻮدﻩ‬ ‫ﭼﯥ زړ ﯽ ﻣﻮﻣﻲ‬
‫*****‬
‫‪۴‬‬
‫زړﻩ ﻧﯧﺰﻩ وړﯼ‬ ‫ﻧﯧﺰدﺑﻴﻠﺘﻮن دﯼ‬ ‫ﮐﻪ ﻧﯧﺰدﯼ ﻧﯧﺰدﯼ‬
‫ﭘﻪ ﻏﻢ زﺑﻮن دﯼ‬ ‫ﭘﻪ وﻳﺮ ژړﻟﯽ‬
‫دا اور ﺑﻪ وچ ﮐﺎ‬ ‫ﭘﻪ زړﻩ ﻣﯥ اوردﯼ‬ ‫ﮐﻪ اور دﯼ اوردﯼ‬
‫ﺑﻞ ډﻳﺮ ﭘﻪ زور دﯼ‬ ‫دوﻳﺮﻧﯧﺰوﻧﻪ‬
‫*****‬
‫ورﺗﻪ وواﻳﻪ‬ ‫ﺳﭙﻴﻨﯥ ﺳﭙﻮږﻣﻴﻪ‬ ‫ﻧﻤﻨ ﻨﻪ ﻳﻮﺳﻪ‬
‫‪۶‬‬ ‫‪۵‬‬
‫ﺳﺘﺎﻟﻪ ﺧﻮﻟ ﻴﻪ‬ ‫ﭼﯥ ﺗﺮﻧﮏ ﺎل ﮐ م‬
‫‪٧‬‬
‫ﺑﻴﻞ )ﻣﻠﮑﻴﺎر( دﯼ‬ ‫اوﺑﻮ ﺳﻮان ﮐ‬ ‫ﮐﻪ ﺧ وﺧ و‬
‫‪٨‬‬
‫ﺳﻮ ب ﻳﯥ ﺟﺎﻧﺎن دﯼ‬ ‫ﭘﺎﺗﯥ ﻟﻪ ﻳﺎردﯼ‬

‫ﻧﻘﻞ ﮐﺎﭼﯥ ‪ ) :‬ﻣﻠﮑﻴﺎر ﺑﺎﺑﺎ دا ﺳﻨﺪرې ووﻳﻠﯥ د ﺧﺎوﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﺗﺮﻧﮏ ﻳﻮ اوږد ﻟﺮ ﯽ رواړ‪ ،‬او دﻟﺘﻪ‬
‫درود دﻳﻮې ﻨ ې‪ ١‬او ﺑﻠﯥ ﻨ ې‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﻠﻮ او ﻏﺰوﮐﯥ‪ ٣‬ﺑﻨﺪﺳﻮ‪ ،‬ﭘﺮ ﺗﺮﻧﮏ ﻳﻮ ﭘﻞ ﺟﻮړ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻴﺎر ﺑﺎﺑﺎ‬
‫ﭘﺮدې ﭘﻞ ﺗﻴﺮ ﺳﻮ اوﺧﭙﻞ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﻪ واﺻﻞ ﺳﻮ‪(.‬‬

‫ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر‬

‫ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ دا ﺣﻤﺪ زوﯼ د ﻣﻮﺳﯽ ﻟﻤﺴﯽ ﭘﻪ ﻗﻮم ﭘ ﺘﻮن ﺑﺨﺘﻴﺎر اودﺧﭙﻞ ﻋﺼﺮ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻴﻮ ﻋﺮﻓﺎوو ﺨﻪ‬
‫و‪ ،‬ﭼﯥ ﺗﺮاوﺳﻪ ﭘﻪ هﻨﺪ ﮐﯥ زﻳﺎت ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ .‬ﭘ ﺘﻨﻮ ﭘﻮهﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎهﻴﺮو ﮐﯥ راوړﯼ دﯼ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﺮوي ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺨﺰن ﮐﯥ ددﻩ ﻧﻮم ) ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ اﻓﻐﺎن( ﻳﺎدﮐ ﯼ دﯼ او هﻢ ﻳﯥ دﻧﻮرو هﻢ‬
‫ﻗﻮﻣﺎﻧﻮ دﻧﻮﻣﻴﺎﻟﻴﻮﻣﺸﺎهﻴﺮو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ راوړي دي ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﺑﺨﺘﻴﺎر‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺷﻬﺎب ﺑﺨﺘﻴﺎر‪ ،‬ﺷﺎﻩ اﺑﻮ‬
‫ﺑﮑﺮ ﺑﺨﺘﻴﺎر او ﻧﻮر‪...‬‬

‫_ ﻧﯧﺰ _ ﺳﻴﻼب‪ _٢ .‬ﭼ _ ﭘﺎﻳﺎب دﺳﻴﻨﺪ هﻐﻪ ﺎﯼ ﭼﯥ ﺗﻴ ې وﻟﺮي اوداوﺑﻮ ﻟﻪ ﺗﻴﺮﻳﺪو ﺎﯼ وي‪.‬‬
‫‪۴‬‬
‫_ ﻧﯧﺰﻩ وړﯼ_ دﺳﻴﻼب ﺧﺲ وﺧﺎﺷﺎﮎ‪.‬‬ ‫‪ _ ٣‬ﺳﻮدﻩ _ اﻃﻤﻴﻨﺎن‪.‬‬

‫_ ﻣﭽﻪ‪ ،‬د ﺗﺼﻔﻴﺮ اﺳﻢ‪ _ ٧ .‬ﺳﻮان _ ﺳﻬﻮﻟﺖ‪،‬ﺁراﻣﻲ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ‪ _ ٨ .‬ﺳﻮب_ ﺣﺎﺿﺮ‪.‬‬ ‫‪ _ ۵‬ﺎل _ ﻣﻌﻄﻞ‪ ۶_ .‬ﺧﻮﻟ‬

‫‪ _ ١‬ﻨ ﻩ _ ﺳﺎﺣﻞ‪ ،‬ﻏﺎړﻩ‪.‬‬

‫‪ _٢‬ﮐﯥ__ د ﻇﺮف ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ‬

‫‪49‬‬
‫ﮑﺎرﻩ ﺧﺒﺮﻩ دﻩ ﭼﯥ دﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﻗﻮم ﻳﻮ ﺳﺘﺎﻧﻪ ﻗﻮم دﯼ او ﺗﺮ اوﺳﻪ دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻏﺮﻩ ﭘﻪ ﺧﻮااوﺷﺎ‬
‫ﮐﯥ د ﭘﻮوﻧﺪﻩ وو ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ژوﻧﺪ ﮐﻮي‪ .‬ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ ﻴﻨﻲ ﭘﺮدي ﻣﻮرﺧﻴﻦ ددې ﻗﻮم ﺨﻪ ﻧﺎﺧﺒﺮﻩ وو‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫ﮑﻪ ﻳﯥ ددﻩ ﻧﻮم ﻳﻮا ﯥ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﻟﻴﮑﻠﯽ دﯼ ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺷﺘﻪ واﻳﻲ‪ :‬ﭼﯥ دﯼ ﭘﻪ اوش ﮐﯥ زﻳ ﻳﺪﻟﯽ او اوش دﻣﺎوراﻟﻨﻬﺮ ﻟﻪ ﺎر و ﺨﻪ ﻳﻮ ﺎر دﯼ‪ ).‬ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﻪ‪ ٣٢٨‬ﻣﺦ(‬
‫اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻳﯥ هﻢ دﻓﺮﻏﺎﻧﯥ د اوش ﺑﻮﻟﻲ اواوش ﻳﺎ اوچ دوﻩ زاړﻩ ﺎروﻧﻪ و‪ ،‬ﭼﯥ د ﺳﻴﺤﻮن ﭘﺮ هﻐﻪ ﺑﻠﻪ‬
‫ﻏﺎړﻩ ودان وو)ﺣﺪود اﻟﻌﺎﻟﻢ ‪ ٢٤‬ﻣﺦ(‬
‫ﻴﻨﻲ ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﭘﺪې ﻋﻘﻴﺪﻩ دي ﭼﯥ دا دوﻩ ﮐﻠﻲ دي ﻳﻌﻨﯥ اوش ﻟﻪ ﻓﺮﻏﺎﻧﯥ ﺨﻪ او اوچ د ﺳﻴﺤﻮن‬
‫ﭘﺮﻏﺎړﻩ ﻲ‪ ).‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﺪان اول ﻮﮎ ‪ ٣٦٨‬ﻣﺦ(‬
‫ﻧﻮ ﮐﻪ د ﻴﻨﻮ ﻣﻮرﺧﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﻗﻮل د ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ اوﺳﻴﺪل ﭘﻪ اوش ﻗﺒﻮل ﮐ و ﮑﻪ ﭼﯥ ددﻩ ﭘ ﺘﻮاو ﭘ ﺘﻮﻧﻮاﻟﻪ‬
‫هﻢ ﻣﻮرﺧﻴﻨﻮ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮐ ﻳﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻼﯼ ﺷﻮ ﭼﯥ ددﻩ ﻧﻴﮑﻪ او ﭘﻼر ﺑﻪ هﻐﯥ ﺧﻮاﺗﻪ ﺗﻠﻠﯽ وي او ﻗﻄﺐ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ هﻤﻐﻠﺘﻪ زوﮐ ﯼ وي‪.‬‬
‫ﻳﻮ ﺑﻠﻪ ﺧﺒﺮﻩ هﻢ د ﻳﺎدوﻟﻮ وړ دﻩ او هﻐﻪ داﭼﯥ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ هﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﮐﯥ داﻳﺎدوﻧﻪ ﮐ ې ﭼﯥ د‬
‫ﺑﺨﺘﻴﺎر ﻧﻴﮑﻪ ﭼﯥ ﻣﻮﺳﯽ ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ ﺳﻨﺪﺗﻪ وﻻړ‪ ،‬ﻧﻮ دﺗﺬﮐﺮې ﭘﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺧﻮددﻩ د ﻧﻴﮑﻪ ﺗ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻪ وﻃﻨﻪ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ و ﻮدل ﺷﻮ‪ ،‬ﻣ ﺮ دﻣﺎوراﻟﻨﻬﺮ ﭘﺮ ﺎﯼ ﺳﻨﺪ ﻴﻲ ﻧﻮ واﻳﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺳﻨﺪﮐﯥ هﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ ﻳﻮ‬
‫ﺎر ﭼﯥ )اوچ ﻳﺎ اوﭼﻪ( ﺑﻠﻞ ﮐﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻮرﺧﺎن ﻳﯥ د ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻌﺰاﻟﺪﻳﻦ ﻏﻮري ﭘﻪ ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﻮ ﮐﯥ د ﻣﻠﺘﺎن‬
‫ﺳﺮﻩ ﻳﻮ ﺎﯼ راوړي) و ﻮرئ د ﻣﻌﺼﻮﻣﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ ٣٣‬ﻣﺦ( ﻟﻪ دې ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ اوچ دﺳﻨﺪ ﻳﻮ ﻣﺸﻬﻮر‬
‫ﺎر دﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ﮐﻪ دﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﮑﻪ او ﭘﻼر ﭘﻪ دﻏﻪ ﺎر ﮐﯥ اوﺳﻴﺪﻟﻲ وي ﮑﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ دﯼ ﺎر ﮐﯥ ﻧﻮر‬
‫ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮان هﻢ اﺳﺘﻮ ﻦ وو‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﻴﺎ د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﺧﺒﺮﻩ ﭘﻮرﻩ ﺻﺪق ﮐﻮي‪ .‬ﺧﻮ ﭘﻪ هﺮ ﺻﻮرت‬
‫ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﻳﻮ ﭘ ﺘﻮن و‪ ،‬ﭼﯥ ﻧﻴﮑﻪ ﻳﯥ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻗﻮﻣﻪ ﺑﺨﺘﻴﺎراﻧﻮ ﺨﻪ ﺗﻠﻠﯽ‪ ،‬او د ﺳﻨﺪ ﭘﻪ اوچ ﻳﺎ‬
‫دﻣﺎوراﻟﻨﻬﺮ ﭘﻪ اوش ﮐﯥ اوﺳﻴﺪﻟﯽ او وروﺳﺘﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ هﻨﺪ ﮐﯥ ﺷﻬﺮ ت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ ﯼ دﯼ ‪.‬‬
‫ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر د ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ اﺋﻴﻦ اﮐﺒﺮي ﻓﺨﺮاﻟﻮاﺻﻠﻴﻦ ﭘﻪ ﻗﻮل د ﻟﻮﻣ ۍ ﺧﻮر ﭘﻪ ‪ ١٤‬ﻣﻪ ﭼﯥ‬
‫هﺠﺮي ﮐﺎل )‪(٦٣٣‬او ﻓﺮﺷﺘﻪ ‪ ٦٣٤‬هـ دﻋﻤﺮ ﭘﺮ )‪ (٤٨‬ﮐﺎل وﻓﺎت او ﭘﻪ ډهﻠﻲ ﮐﯥ ﺦ ﺷﻮ‪.‬ﭼﯥ ﺗﺮاوﺳﻪ‬
‫ﻳﯥ ﻣﺰار ډﻳﺮ ﻣﺸﻬﻮر دﯼ‪.‬‬

‫ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺷﻌﺮوﻧﻪ‬

‫دﺗﻴﺮو ﻳﺎدوﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﺳﺮﺑﻴﺮﻩ ﭘﺮدې ﭼﯥ ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﻳﻮ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻞ ﺷﻮﯼ دﯼ او ﭘﻪ‬
‫دې ﻻر ﮐﯥ ډﻳﺮ ﻟﻮړﻣﻘﺎم ﻟﺮي‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻳﻮﭘﻴﺎوړﯼ ﺷﺎﻋﺮ هﻢ دﯼ ﭼﯥ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ‬
‫ﺗﺬﮐﺮﻩ ﮐﯥ ﭼﯥ ددﻩ ﻣﻌﺎﺻﺮ هﻢ دﯼ ﻳﻮﻩ ﻋﺸﻘﻲ ﺳﻨﺪرﻩ راﻧﻘﻠﻮي اوواﻳﻲ‪:‬‬
‫)ﺑﺨﺘﻴﺎر ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﺳﻨﺪرﻩ ﮐ ﻳﻨﻪ _ او ﯥ ﺗﻮﻳﻮﻳﻨﻪ ‪ ،‬ﺧﺪاﯼ ﺗﻪ ﻧﺎرې ﮐ ي ﻏﻠﺒﻠﯥ ﮐ ي ﭘﺎړﮐﻲ ﻟﺮﻳﻨﻪ ﭼﯥ‬
‫ﻳﻮ دادﯼ(‪:‬‬

‫راﺗﻪ و ﻮرﻩ ﻣــــــــﻠﻮﮐﯥ!‬ ‫وﻳﺮ ﻣﯥ زړﻩ ﺳﻮري ﺳﻮري ﮐ‬

‫ﻟﻪ ﺧﻮږﻣﻨﻪ زړ ﻲ ﮐﻮﮐﯥ‬ ‫ﭘﻪ ﺑﻴﻠﺘﻮن ﮐﯥ دې اوﺑﺎﺳــــــــﻢ‬
‫راﺗﻪ و ﻮرﻩ ﻣﻠﻮﮐﯥ _ راﺗﻪ و ﻮرﻩ ﻣﻠﻮﮐﯥ‬
‫٭٭٭٭‬
‫هﺮ ۍ ﻣﯥ زړ ﯽ ﺳﻮزي‬ ‫دﺑﻴﻠﺘﻮن اوروﻧﻪ ﺑﻞ دي‬
‫ﺳﻮ ﻢ زﻩ ﻟﮑﻪ ﭘﻴﻠﻮ ﻲ‬ ‫ﻟﻴﻮﻧﯽ ﻳﻤﻪ دﻣﻴﻨﯥ‬
‫راﺗﻪ و ﻮرﻩ ﻣﻠﻮﮐﯥ _ راﺗﻪ و ﻮرﻩ ﻣﻠﻮﮐﯥ‬

‫‪50‬‬
 ‫٭٭٭٭‬
‫اور زﻣﺎ ﭘﻪ زړ ﻲ ﺑﻞ دﯼ‬ ‫ﻏﻮړوﻟﯽ دې اورﺑﻞ دﯼ‬
‫زﻩ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﺧﺎورې اﻳﺮې ﺳﻮم ﭘﻪ اور ﺳﻮﯼ ﻣﯥ ﻮ ﻞ دﯼ‬
‫راﺗﻪ و ﻮرﻩ ﻣﻠﻮﮐﯥ _ راﺗﻪ و ﻮرﻩ ﻣﻠﻮﮐﯥ‬
‫٭٭٭٭‬
‫ﭘﻪ دﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﯥ دﭘ ﺘﻮﺷﻌﺮ زوړ اﺛﺮ او ﺳﻼﺳﺖ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻮﻩ ﭘﺮدۍ ﮐﻠﻤﻪ ﭘﮑﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪﻟﻪ ﮐﻴ ي د ادأډول‬
‫ﻳﯥ ﺳﺎدﻩ او ډﻳﺮ ﺑﻠﻴﻎ دﯼ‪ ،‬ﻣﻴﻨﻪ او دﻣﻴﻦ زړﻩ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻳﯥ ﭘﮑﯥ ډﻳﺮ ﻪ ﺮ ﻨﺪ ﮐ ي دي‪.‬‬
‫دﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎ ﻟﻴﮑﻮال ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ د ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﭘﻪ ﺑﺎب واﻳﻲ ﭼﯥ دي ﺗﻞ ژاړي‪ ،‬ﻧﺎرې او‬
‫ﻏﻠﺒﻠﯥ ﮐ ي او دﻋﺸﻖ ﺳﻨﺪرې واﻳﻲ ﮑﻪ ﭼﯥ دﻩ دﻣﻴﻨﯥ ﭘﻪ دﻧﻴﺎﮐﯥ ﺗﺎودﻩ ﺟﺬﺑﺎت ﻟﺮل‪ ،‬ﻟﻪ ﻋﺸﻘﻲ ﺳﻨﺪرو‬
‫ﻧﻪ ﻳﯥ ﻣﻮږ ﺗﻪ ﻳﻮﻩ ﺳﻨﺪرﻩ راﭘﺎﺗﯥ دﻩ‪.‬‬
‫ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﭘﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﮐﯥ هﻢ ﻋﺸﻘﻲ دﻏﺰﻟﻮ ﻳﻮ دﻳﻮان‪ ،‬ﺧﻮ دﭘﺎرﺳﻲ ژﺑﯥ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻳﯥ د ﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺷﺎن ﻟﻮړﻧﻪ دي‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ددﻩ اﺻﻠﻲ ژﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ وﻩ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې ﺑﻨﺎ ددﻩ ﭘﻪ دري ﺷﻌﺮوﻧﻮﮐﯥ ﺗﻌﻘﻴﺪات‬
‫او ﺷﻌﺮي ﻋﻴﺒﻮﻧﻪ زﻳﺎت ﻟﻴﺪل ﮐﻴ ي ﻟﮑﻪ دﻏﻪ ﺑﻴﺖ ‪:‬‬
‫ﺷﺮﺑﺖ وﺻﻞ ﺗﻮ هﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﮑﺎﻣﺶ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫هﺮ ﮐﻪ راﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﻮﯼ ﺗﻮ ﻣﻘﺎﻣﺶ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫هﻤﺪارﻧ ﻪ ﮐﻪ دﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ د دﻳﻮان دﭘﺎرﺳﻲ ﻧﻮرې ﻏﺰﻟﯥ وﮐﺘﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ ﺮ ﻨﺪﻩ ﺗﻮ ﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي‬
‫ﭼﯥ داﮐﻼم د ﻳﻮ ﻏﻴﺮ ﭘﺎرﺳﻲ ژﺑﻲ ﺷﺎﻋﺮ ﮐﻼم دﯼ‪ ،‬ﺳﺮﻩ ددې ﭼﯥ ﮐﻼم ﻳﯥ د ﻣﻀﻤﻮن او ﻓﮑﺮ ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ‬
‫ډﻳﺮ ﻗﻮي دﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﻟﻔﻈﻲ ﻟﺤﺎظ ﻳﻮ ﻪ ﮐﻤﺰورۍ ﻟﺮي‪.‬‬

‫ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ‬
‫دا ﺳ ﯼ هﻢ د ﺗﺮﻧﮏ دوادي ﻟﻪ ﻣﺸﻬﻮرو ﭘ ﺘﻨﻮ ﺨﻪ دﯼ‪ ،‬ﭼﯥ دﻋﺮﻓﺎن او ﻣﺸﺮوﻟ ﺻﻔﺘﻮﻧﻪ ﭘﮑﯥ ﺷﺘﻪ‬
‫اوهﻤﺪاډول دﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻧﺎﻣﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮ هﻢ ﻞ ﮐﻴ ي‪ ،‬دﯼ د ﺑﺎرو زوﯼ او دﺗﻮﻟﺮ ﻟﻤﺴﯽ دﯼ او ﺗﻮﻟﺮ دﺑﺎﺑﺎ‬
‫ﻏﻠﺠﻲ ﻟﻪ ﮐﻮرﻧ ﺨﻪ دﯼ‪ ،‬ﭼﯥ داﮐﻮرﻧ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ ﮐﯥ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي او دﺑﻴ ﻧﻴﮑﻪ ﻟﻪ ﻣﺸﻬﻮرﻩ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻪ‬
‫راوﺗﻠﯥ دﻩ‪ ،‬ډﻳﺮ ﺷﺎﻋﺮان اوادﻳﺒﺎن ﭘﮑﯥ ﺗﻴﺮ ﺷﻮي اود )‪٦٠٠‬ل( ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮاﮐﯥ د ﺗﺮﻧﮏ د ﻏﺎړو‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻟﻲ ﭘﻪ هﻤﺪې ﮐﻮرﻧ ﭘﻮرې اړﻩ درﻟﻮدﻩ ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ هﻢ ﭘﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﮐﻮرﻧ اړﻩ ﻟﺮي او ﭘﻪ )‪٦٦١‬ل( ﮐﺎل ﭘﻪ اﺗﻐﺮ ﮐﯥ زﻳ ﻳﺪﻟﯽ دﯼ‪ ،‬ﭼﯥ دا ﺎﯼ‬
‫ﺗﺮاوﺳﻪ ﭘﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﻬﻮر اود ﺗﻮﺧﻮاو هﻮﺗﮑﻮ ﻣﺴﮑﻦ دﯼ ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ دﺑﻴ ﻧﻴﮑﻪ ﮐﻮرﻧ ﭘﻪ ﺗﻘﻮا‬
‫‪ _ ١‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ )‪٧‬ﻣﺦ(‪ ،‬ﺣﻴﺎت اﻓﻐﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ‬

‫‪51‬‬
‫ﮐﯥ زﻳﺎت ﺷﻬﺮت درﻟﻮد‪ ،‬ﻧﻮ هﻮﺗﮏ هﻢ ﺧﭙﻞ ﻋﻤﺮ ﭘﻪ ﻋﺒﺎدت او ﺗﻘﻮا ﺗﻴﺮاوﻩ‪ ،‬دﺳﺮدارۍ ﻣﻘﺎم ﻳﯥ هﻢ‬
‫درﻟﻮد اوﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﺳ ﯼ دﯼ ﭼﯥ دﻣﻐﻠﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ ﻳﯥ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ هﻴﻮادﻩ ﻪ دﻓﺎع ﮐ ې دﻩ ‪ ،‬ددﻩ درﺷﺪ‬
‫او ﻮاﻧ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫)‪٧ ٠٠‬ل( ﮐﯥ ﺛﺎﺑﺖ دﯼ اودا وﺧﺖ د ﻣﻐﻠﻮ د زور او ﻗﻮت وﺧﺖ دﯼ ﮑﻪ ﭼﯥ دﻏﻮرﻳﺎﻧﻮ د ﻋﻈﻤﺖ‬
‫دورﻩ ﺗﻴﺮﻩ ﺷﻮې دﻩ اوزﻳﺎﺗﺮﻩ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻳﺎد ﺗﺮﻧﮏ او ارﻏﻨﺪاو ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا او ﻳﺎ ﭘﻪ ﻏﺮوﻧﻮ ﮐﯥ ﺧﭙﻠﯥ ﺷﭙﯥ‬
‫ور ﯥ ﺗﻴﺮوي‪ ،‬دﻣﻐﻠﻮ ﺳﺮﻩ ﺟﻨ ﻮﻧﻪ ﮐﻮي او ﻟﻪ ﺧﭙﻞ هﻴﻮاد ﺨﻪ دﻓﺎع ﮐﻮي اوﺧﭙﻠﻪ ﺁزادي او ﺧﭙﻠﻮاﮐﻲ‬
‫ﺳﺎﺗﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺑﺎب دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال ﻟﻴﮑﻲ‪ )) :‬ﻧﻘﻞ دﯼ ﭼﯥ ‪ :‬ﭘﻪ هﻐﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ ﺑﻪ هﺮ ﻞ ﻣﻐﻠﻮ دارﻏﻨﺪاو ﭘﻪ‬
‫ﻏﺎړو ﻟﻮټ ﮐﺎوﻩ‪ ،‬اﺗﻐﺮاوﻻن او ﮐﻼت ﺑﻪ ﻳﯥ ﺗﺎﻻ ﮐﻮل‪ ،‬ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ ﺧﭙﻞ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ را ﻮل ﮐ ل‪ ،‬او دﺳﺮﻩ‬
‫ﻏﺮ ﺳﺮﻩ ﻳﯥ ﭘﺮﻣﻐﻠﻮ ﺷﺨ ﻩ ﺑﻮﺗﻠﻪ‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺟ ﻩ ﮐﯥ ﻣﻐﻞ ﺗﺎﻻﺳﻮل اودﭘ ﺘﻨﻮ ﻧﺪﻳﻮ ډﻳﺮ ووژل‪ ،‬ﻣﺎﺗﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ ﭘﻼر داودﺧﺎن داﺳﯥ ﻧﻘﻞ وﮐﺎ ﭼﯥ‪:‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪١‬‬
‫ﺳﻮر ﻏﺮ ﭘﻪ دﻏﻪ ورځ دﻣﻐﻠﻮ ﭘﻪ وﻳﻨﻮ داﺳﯥ ﻟﺠﻨﺪ ﺳﻮ ﭼﯥ ﭘﻠﻮﺷﻮ دﻟﻤﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﻳ ﺎﻧﺪﻩ ﮐﺎ (‬
‫ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ دﻣﻐﻠﻮ ﺳﺮﻩ ډﻳﺮ ﺟﻨ ﻮﻧﻪ وﮐ ل اوهﻐﻪ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ اﺗﻐﺮ او ﻣﺮﻏﻪ ﮐﯥ اوﺳﻴﺪل ﻮل د ﺑﺎﺑﺎ‬
‫هﻮﺗﮏ ﺗﺮ ﻣﺸﺮۍ ﻻﻧﺪې ﺟﻨ ﻴﺪل‪ ،‬دا زړورﻣﺸﺮ ﭘﻪ )‪٧٤٠‬ل( ﮐﺎل دﺧﭙﻞ ﻋﻤﺮ ﭘﻪ ﻧﻬﻪ او ﻳﺎ)‪ (٧٩‬ﮐﻠﻨ‬
‫‪٣‬‬
‫ﮐﯥ وﻓﺎت ﺷﻮﯼ دﯼ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ د ﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﮐﯥ ﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﺳ ﯼ دﯼ ﭼﯥ دﻣﻐﻠﻮاﻟﻲ ﭘﻪ ﺧﻼف ﻳﯥ ﺷﻌﺮ وﻳﻠﯽ‬
‫اودهﻐﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻣﺨﮑ دﯼ ﭼﯥ دﻣﻐﻠﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪې ﭘﻪ ﻗﻠﻢ ﻳﺎ ﺗﻮرﻩ ﻳﯥ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ هﻴﻮاد ﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﻴ اﻧﻪ‬
‫دﻓﺎع ﮐ ې دﻩ‪.‬‬
‫د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال دﺧﭙﻞ ﭘﻼر ﻟﻪ ﺧﻮﻟﯥ د ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ ﻳﻮﺣﻤﺎﺳﻲ ﺷﻌﺮ رااﺧﻠﻲ‪:‬‬
‫)) دﻣﻐﻠﻮ ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﺷﺨ ﻩ ﮐﯥ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻟ اوﺑﻲ ﻗﻮﺗﻪ و ‪ ،‬ﭼﯥ دﺳﺮو ﻣﻐﻠﻮ ﭘﻴ ﻪ راﻏﻠﻪ ‪ :‬د ﺑﺎﺑﺎهﻮﺗﮏ ﻳﻮ ﻮ‬
‫ﺧﭙﻠﻮان وﻣ ل‪ ،‬دﻩ ﭘﻪ ﻟﻮړ ﻏ دا ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺳﻨﺪرﻩ ووﻳﻠﻪ اوﺧﭙﻞ زﻟﻤﻲ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺟ ﻩ ﮐﯥ ﺗﺎودﻩ ﮐ ل ﻮ‬
‫دوﯼ ﭘﻪ د ﻤﻨﺎﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﺑﺮﯼ وﻣﻮﻧﺪ(( ﺳﻨﺪرﻩ دادﻩ ‪:‬‬
‫و ﻳﻪ ﺟﻮړ راﺗﻪ ﭘﻴﻐﻮر دﯼ‬ ‫ﭘﺮﺳﻮرﻏﺮ ﺑﻞ راﺗﻪ ﻧﻦ اور دﯼ‬
‫هﻢ ﭘﻪ ﻏﺰﻧﻲ هﻢ ﭘﻪ ﮐﺎﺑﻞ راﻏﯽ‬ ‫ﭘﺮﮐﻠﻲ ﮐﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﻣﻐﻞ راﻏﯽ‬
‫******‬
‫ﻣﻐﻞ راﻏﻠﯽ ﭘﻪ ﺗﻠﻮار دﯼ‬ ‫ﻏ ﺘﻠﻴﻮ ﻧﻨ ﮐ ئ داﻣﻮوار دﯼ‬
‫ﭘﺮﮐﻠﻲ ﮐﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﻣﻐﻞ راﻏﯽ‬ ‫ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮاﮐﯥ ﻳﯥ ﻧﺎﺗﺎر دﯼ‬
‫*****‬
‫ﭘﺮﻧﻨ وﻻړ د ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﺳﺊ‬ ‫ﺁ دﻣﺮﻏﯥ‪ ۴‬ﻏ ﺘﻠﻴﻮ راﺳﺊ‬
‫ﭘﺮﮐﻠﻲ ﮐﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﻣﻐﻞ راﻏﯽ‬ ‫ﺗﻮرې ﺗﻴﺮې ﻏﺸﻲ ﺗﺮ ﻣﻼ ﺳﺊ‬
‫*****‬
‫ﺳﻮرﭘﻪ وﻳﻨﻮددوﯼ رﻧ دﯼ‬ ‫ﭘ ﺘﻨﻮ هﻠﺊ ﭘﻪ ﻏﺮﻩ ﺟﻨ دي‬
‫ﭘﺮ ﮐﻠﻲ ﮐﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﻣﻐﻞ راﻏﯽ‬ ‫ﻣﻬﺎل د ﺗﻮرې د دﻧﻨ دﯼ‬
‫*****‬
‫دﺗﻴﺮو ﺗﻮر ﻮزاروﻧﻪ‬ ‫زﻟﻤﻮ ﭘﻪ ﻏﺸﻴﻮ ﮐ ئ واروﻧﻪ‬
‫ﭘﺮ ﮐﻠﻲ ﮐﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﻣﻐﻞ راﻏﯽ‬ ‫ور وړاﻧﺪې ﮐ ئ ﺧﭙﻞ ﺮوﻧﻪ‬

‫‪_ ١‬ﻟﺠﻨﺪ_ ﻟﮋﻧﺪ‪ ،‬ﮐﮑ ‪ ،‬ﻟﻮﻧﺪ)اﻏﺸﺘﻪ اواﻟﻮدﻩ‬

‫‪ _ ٢‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ )‪ ٧‬ﻣﺦ(‬
‫‪ _ ٣‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ)‪ ١١‬ﻣﺦ(‬
‫‪ _ ۴‬ﻣﺮﻏﻪ= دﮐﻨﺪهﺎر ﭘﻪ ﺧﺘﻴ ﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﯥ د ﻳﻮ ﺎﯼ ﻧﻮم دﯼ ﭼﯥ دا رﻏﺴﺘﺎن ﻧﻪ ﭘﻴﻞ او دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻏﺮوﺗﻪ رﺳﻴ ي‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫ﻣ ﮑﻪ او ﻏﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﺳﺮﻩ ﮐﻴ ي‬
‫ﭘﺮﮐﻠﻲ ﮐﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﻣﻐﻞ راﻏﯽ‬
‫*****‬
‫د ﻦ ﭘﻪ ﻏﺸﻴﻮ ﻣﻮﭘﻴﻪ ﮐ ئ‬
‫‪١‬‬
‫ﭘﺮﮐﻠﻲ ﮐﻮرﺑﺎﻧﺪې ﻣﻐﻞ راﻏﯽ‬
‫*****‬
‫زﻣﺎ دزﻟﻤﻮ وﻳﻨﯥ ﺑﻬﻴ ي‬
‫ﻣﻴﺮ‪ ۵‬ﻲ زﻏﻠﻲ او ﺗﺮهﻴ ي‬
‫ﺎﻧﻮﻧﻪ ﻣ ﻩ ﮐ ئ‬ ‫زﻟﻤﻮ ﭘﺮﻧﻨ‬
‫د ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﻣ ﮑﯥ ﺳﺎﺗﻪ ﮐ ئ‬

‫د ﺷﺎﻋﺮ دﻧﻈﻢ ژﺑﻪ ﺧﻮږﻩ دﻩ‪ ،‬ﺧﻮ دﻧﻮرو ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻧﺎدر اوﻣ ﻩ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ اﺷﻌﺎرو ﮐﯥ‬
‫ﻧﻪ ﻟﻴﺪل ﮐﻴ ي‪ ،‬ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻳﯥ دﺣﻤﺎﺳﻲ ﻣﻀﺎﻣﻴﻨﻮ رﻧ ﻟﺮي او دﻓﮑﺮ ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ دﺣﻤﺎﺳﻲ دورې ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ‬
‫ﻲ ﮐﻮي او د ﻣﻐﻠﻲ دورې د ﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮ ﺷﻤﺰۍ ﺟﻮړوي‪.‬‬

‫اﮐﺒﺮ زﻣﻴﻨﺪاوري‬
‫د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﭘﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻮ اوﻧﻮﻣﻮرﮐﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﮐﯥ ﻳﻮ )اﮐﺒﺮ زﻣﻴﻨﺪاوري ( دﯼ‪ ،‬اﺛﺎر او ﺳﻮاﻧﺢ ﻳﯥ ورﮐﯥ‬
‫دي‪ ،‬ﺧﻮ دژوﻧﺪ زﻣﺎﻧﻪ ﻳﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ دﻩ‪.‬‬
‫دﻧﻮرو ﭘﺨﻮاﻧﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن داﮐﺒﺮ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ هﻢ زﻣﺎﻧﯥ ﻣﺤﻮﻩ ﮐ ي او ﻟﻪ ﻣﻨ ﻪ وړي دي‪،‬‬
‫ﻳﻮازې ﻮ ﭘﺎ ﯥ ددﻩ ﻟﻪ دﻳﻮاﻧﻪ د ﮐﻨﺪهﺎردهﻠﻤﻨﺪ ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮا ﮐﯥ ﻣﻴﻨﺪل ﺷﻮي دي دﻏﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ور ﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻲ دي‪:‬‬
‫اﮐﺒﺮ د زﻣﻴﻨﺪاور ﭼﯥ ﭘﺨﻮا)داور( ﺑﻠﻞ ﮐﻴﺪﻩ اوﺳﻴﺪوﻧﮑﯽ و‪ ،‬ﭼﯥ دﻏﻪ ﺎﯼ ﭘﻪ هﻐﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﮐﯥ د رو ﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺪﻧﻴﺖ درﻟﻮدوﻧﮑﯽ و‪ ،‬ودان ﺎروﻧﻪ ﻳﯥ ﻟﺮل‪) ،‬داور( ودان ﺎروﻧﻪ او دﭘﺎﭼﺎهﺎﻧﻮ داراﻟﻀﺮب و ﭼﯥ‬
‫ﺳﻴﮑﯥ ﻳﯥ اوس هﻢ ﻣﻴﻨﺪل ﮐﻴ ي‪ ،‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﺮاج دﻏﻮري ﭘﺎﭼﺎهﺎﻧﻮ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭘﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﻧﺎﺻﺮي ﮐﯥ د‬
‫زﻣﻴﻨﺪاور ﻳﺎ )داور( ﻧﻮم ډﻳﺮ ﻳﺎدوي ‪) .‬ﻃﺒﻘﺎت ﻧﺎﺻﺮي(‬
‫اﮐﺒﺮ هﻢ ﭘﻪ دې وداﻧﻮ ﺎرو ﮐﯥ اوﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﮐﻪ ددﻩ دﻳﻮان ﻣﺤﻮﻩ ﺷﻮﯼ ﻧﻪ واﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ډﻳﺮ ﻣﻬﻢ او اړﻳﻦ ﻣﻮاد‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮې ﻻس ﺗﻪ راﻏﻠﻲ واﯼ‪ ،‬اوس هﻢ ددﻩ ﻟﻪ ﻳﻮﻩ ﺷﻌﺮ ﺨﻪ ﭼﯥ زﻣﻮږ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﯽ ډﻳﺮ ﻣﻬﻢ او ﭘﻪ‬
‫زړﻩ ﭘﻮرې ﻣﻮاد ﺗﺮې ﻻس ﺗﻪ را ﻲ اودهﻐﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻟﺮوﻧﮑﯽ ﻳﻮ ﺑﻴﺖ دادﯼ‪:‬‬
‫ﭼﯥ ﺑﻪ هﻴﺮ ﭘﻪ دا ﻣﺎﺗﻢ زﻣﻴﻨﺪاورﮐ م‬ ‫دﻣﻐﻠﻮ ﺗﻤﺮ‪ ٢‬هﺴﯥ ﭘﻪ اور وﺳﻮم‬
‫داﮐﺒﺮ ﻟﻪ دﻏﻪ ﺑﻴﺘﻪ داﺳﯥ ﮑﺎري ﭼﯥ ﻧﻮﻣﻮړﯼ د ﻮډ ﺗﻴﻤﻮر د ﺗﺎړاﮐﻮﻧﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ ژوﻧﺪﯼ و او‬
‫دﻣﻐﻠﻮ ﺨﻪ ﻳﯥ ډﻳﺮ ﻇﻠﻤﻮﻧﻪ او وراﻧ ﻟﻴﺪﻟﯥ دي‪.‬‬
‫دﻣﻐﻠﻮﺗﺎړاﮐﻮﻧﻪ او ﭼﭙﺎووﻧﻪ ﺧﻮ دﭼﻨ ﻴﺰ ﻟﻪ وﺧﺘﻪ زﻣﻮږ ﭘﺮ ﻣﻴﻨﻪ ﭘﻴﻞ ﺷﻮي وو‪ ،‬ﻮډ ﺗﻴﻤﻮر ﭼﯥ ددﻩ ﻟﻪ‬
‫ﺒﺮﻩ و‪ ،‬دا ﻟ ۍ ﻳﯥ ﻧﻮرﻩ هﻢ ﭘﺴﯥ ﻧﻮې اوﺗﺎزﻩ ﮐ ﻩ ‪.‬‬
‫وروﺳﺘﻪ ورﭘﺴﯥ ﺑﺎﺑﺮ هﻢ ﺗﺎﻻن ﮐ ‪ ،‬د ﺑﺎﺑﺮ اوﻻدې ﮐﻠﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﮐﯥ ﭘﺎﭼﺎهﻲ ﮐﻮﻟﻪ‪ ،‬هﻢ‬
‫دﭘ ﺘﻨﻮ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﺟ ﻩ اﺧﺘﻪ وو‪ ،‬دﻏﻪ ﺗﺎړاﮐﻮﻧﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻠﻮر ﻳﺎ ﭘﻨ ﻪ ﭘﻴ ۍ ﭘﺮ ﭘ ﺘﻨﻮاوﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﺟﺎري‬
‫وو‪ ،‬زﻣﻮﻧ د ﮑﻠﻲ وﻃﻦ ډﻳﺮ ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻟﮑﻪ ‪ ) :‬ﺑﻠﺦ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﺎن‪ ،‬هﺮات‪ ،‬ﺑﺴﺖ‪ ،‬ﻏﻮر اوﻧﻮر( ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﺎﻳﻮﻧﻪ ﻳﯥ وران اودﺧﺎورو ﺳﺮﻩ ﺧﺎورې ﮐ ل‪.‬‬

‫‪ _ ۵‬ﻣﻴﺮ ﯽ _ دﻣﻴﺮڅ دد ﻤﻦ ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ رﻏﻠﯥ دﻩ ‪.‬‬

‫‪ _ ١‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ‪١١‬ﻣﺦ‬
‫دﯼ ﭼﯥ دﻣﻐﻠﻮ د ﻮر ﺎﻧﻲ ﺒﺮ ﻟﻮﻣ ﯼ ﭘﺎﭼﺎ دﯼ‪.‬‬ ‫‪ _ ٢‬ﺗﻤﺮ __ دﺗﻴﻤﻮر زړﻩ اﻣﻼ دﻩ‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻲ ژﺑﻪ اوﺳﭙﻨﯥ ﺗﻪ واﻳﯥ ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ ور ﻨﯥ ﺗﻴﻤﻮر ﻟﻨ‬

‫‪53‬‬
‫ﭘ ﺘﻨﻮ دﭼﻨ ﻴﺰﻩ راﻧﻴﻮﻟﯥ ﺑﻴﺎ ﺗﺮ اورﻧ ﺰﻳﺒﻪ ﭘﻮرې ددې ﻏ ﺘﻠﻮ اوﻗﻮي ﭘﺎﭼﺎهﺎﻧﻮﺳﺮﻩ دﻣﻴ اﻧﯥ ډﻏﺮې‬
‫وهﻠﯥ او ﺧﭙﻠﻪ ﻣﯧﻨﻪ او ﺧﺎورﻩ ﻳﯥ ددوﯼ ﻟﻪ ﻇﻠﻤﻪ او ﺗﻴﺮي ﺨﻪ ﺳﺎﺗﻠﻪ ‪ ،‬د ﻣﻐﻞ ﮐﻠﻤﻪ دﭘﻮرﺗﻴﻨﻮ ﭘﻴ ﻮ‬
‫اوﺣﺎدﻳﺜﻮ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ډﻳﺮ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي او زﻣﻮږ ﻣﻠﻲ ادﺑﻴﺎت ﻮل ددﻏﯥ ﮐﻠﻤﯥ ﭘﻪ ﻏﻨﺪﻧﻪ ډﮎ دي اواﮐﺒﺮ‬
‫ﻟﻮﻣ ﯼ ﻣﻠﻲ ﺷﺎﻋﺮ دﯼ ﭼﯥ ددﻏﯥ ﮐﻠﻤﯥ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﯥ ﻳﯥ ﻧﻔﺮت ﻮدﻟﯽ اودﻣﻐﻠﻮ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ﻳﯥ ﺷﮑﺎﻳﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﮐ ي دي‪ ،‬هﻤﺪارﻧ ﻪ ﺧﻮﺷﺎل ﺧﺎن‪ ،‬رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻣﺤﻤﺪ او ﻧﻮرو دﻣﻐﻠﻮ ﻇﻠﻤﻮﻧﻪ ﻏﻨﺪﻟﻲ دي او‬
‫زﻣﻮږ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ادﺑﻴﺎﺗﻮﮐﯥ د ) ﻣﻐﻠﻮاﻟﯥ( ﺳﺨﺘﻪ ﻏﻨﺪﻧﻪ ﺷﻮې دﻩ او ﻮل ﻇﻠﻢ اوﺗﺮﯼ ﭘﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﮐﻠﻤﯥ ﭘﻮرې‬
‫ﺗ ﻟﯽ ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﮑﻪ ﺣﻤﻴﺪ ﻣﻮﻣﻨﺪ واﻳﻲ‪:‬‬
‫ﮐﻪ زوﮐ ﯼ وم ر ﺘﻴﺎ ﻟﻪ ﭘ ﺘﻨﯥ زﻩ‬ ‫ﻳﻮ ﺑﻪ ﻧﺴﻢ ﻣﻐﻠﻮاﻟﻪ درﻗﻴﺐ ﺳﺘﺎ‬

‫د اﮐﺒﺮ ﺷﻌﺮوﻧﻪ‬
‫داﮐﺒﺮزﻣﻴﻨﺪاوري ډﻳﺮ ﮐﻢ ﺷﻌﺮوﻧﻪ د زﻣﺎﻧﯥ داﻧﻘﻼﺑﻮﻧﻮ ﺨﻪ راﭘﺎﺗﻲ دي‪ .‬ﻳﻌﻨﯥ ددﻩ ﻟﻪ دﻳﻮاﻧﻪ ﻳﻮا ﯥ ﻮ‬
‫زړې ﭘﺎ ﯥ ﺷﺘﻪ ﭼﯥ ﻟﻪ دﻏﻮﭘﺎ ﻮ ﺨﻪ دا ا ﮑﻞ ﮐﻴﺪﻟﯽ ﺷﻲ ﭼﯥ دﯼ هﻢ دﻳﻮ دﻳﻮان ﺘﻦ و‪ ،‬ﭘﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮ‬
‫ﮐﯥ ﻳﯥ ﻏﺰل او ﻣﺜﻨﻮي ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻟﻬﺠﻪ ﻳﯥ هﻢ ﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي ﭼﯥ ﻧﻤﻮﻧﯥ ﻳﯥ ﻟﻴﺪل ﺷﻮي‬
‫دي‪ ،‬ﻋﺮوﺿﻲ او ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻳﯥ روان او ﺳﻠﻴﺲ دي‪ ،‬ﺧﻮ‪ ،‬ﻣﻠﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻳﯥ ډﻳﺮ ﺧﻮاږﻩ او‬
‫روان دي‪ ،‬دﻟﺮﻏﻮﻧﺘﻮب ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ اﮐﺒﺮ دﭘ ﺘﻮ ﭘﻪ هﻐﻮ ﻟﻮﻣ ﻧﻴﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﮐﯥ دﯼ ﭼﯥ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻣﻮږ ﺗﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم دي‪.‬‬
‫د اﮐﺒﺮ د ﺷﺎﻋﺮۍ اﻗﺘﺪار او ﻗﻮوت اود ﻗﺮﻳﺤﯥ زور ﻣﻮږ ﺗﻪ ددﻩ د ﻻﻧﺪﻳﻨ ﻣﺜﻨﻮي ﺨﻪ ډﻳﺮ ﻪ‬
‫ﺮ ﻨﺪﻳ ي او زﻣﻮږ دﻏﻪ ﭘ ﺘﻮن ﺷﺎﻋﺮﻳﯥ ﻟﻪ ﭘﺨﻮا ﻧﻴﺘﻮب اوﻟﺮﻏﻮﻧﺘﻮﺑﻪ‪ ،‬دﺷﻌﺮ ﻪ واﻟﻲ‪ ،‬ﺳﻼﺳﺖ او‬
‫ﻣﺘﺎﻧﺖ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ هﻢ ﻟﻮړ او ﻗﺪرﻣﻦ دﯼ‪ ،‬د ﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دادﻩ ﭼﯥ دﻋﺸﻖ ډﻳﺮ ﻧﺎزﮎ ﺣﺎﻻت ﻳﯥ ﭘﮑﯥ‬
‫ﺮ ﻨﺪﮐ ي دي‪:‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮي‬
‫ﻧـــﻮر ﻪ ﻧﻪ ﻟﺮو ﺗﻤـــــــــــــــــﻴﺰ‬ ‫زﻩ ﻋﺎﺷﻖ ﻳﻢ ﻳﺎ ر هﻢ ﻧﻴﺰ‬
‫هﻢ ﭘﺨﭙﻞ ﻋﺸﻖ ﺻــــــﺎدﻗﺎن ﻳﻮ‬ ‫ﻳﻮ ﭘﺮﺑﻠﻪ ﻋﺎﺷﻘﺎن ﻳﻮ‬
‫ﭼﯥ ﻧﮋدې ﻧﻪ ﻳﻮ ﻣﻬـــــــــــﺠﻮر ﻳﻮ‬ ‫ﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﻞ ﭘﺴﯥ رﻧ ﻮر ﻳﻮ‬
‫ﭘﻴـــــــــﺪا ﮐ ﯼ زﻣﻮږ ﻣــــــــــــﻮﻻ دﯼ‬ ‫ﻋﺸﻖ ﮐﻪ ﻪ دﯼ ﮐﻪ ﺑﻼ دﯼ‬
‫ﻣ ﻩ ﺷﻲ دوﯼ ﭘﺮ دا ﺟــــﻬﺎن ـــــــﻮﮎ‬ ‫ﮐﻪ ږغ ﻧﻪ ﮐﺎ ﻋﺎﺷﻘﺎن ﻮﮎ‬
‫ﮐﻪ رو ــــــــﺘﻨﯽ ﻣﺴﻠــــــــــــــــﻤﺎن وي‬ ‫ﺧﻮﺑﻪ دواړﻩ ﺷﻬﻴﺪان وي‬
‫زړﻩ ﮐﺒﺎب ﺻــــــــﻮرت ﺗـــﻨﻮرﮐــــــــ م‬ ‫زﻩ ﮐﻪ ﻣﺦ ﭘﻪ او ﻮﺳﻮرﮐ م‬
‫ﻪ ﺗﻬﻤﺖ ﺑﻪ ﭘﺮ ﻳﺎر ﻧــــــــــــــــــــﻪ ﮐ م‬ ‫ﻻﻳﻖ داﭼﯥ دا زﻩ وﮐ م‬
‫ﺑﻴﺎ د ﺳﺮواو ـــــﻮ رژون ﮐــــــــــــــــ م‬ ‫وﻟﯥ هﺮ ﺎﯼ زﻩ ﺑﻴﻠﺘﻮن ﮐ م‬
‫ﺑﻴﺎ ﺗﻬـــــﻤﺖ ﮐ م ﭘـــــــــــــــــﺮ دوران‬ ‫هﻢ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮار ﮐ م هﻢ ﺎن‬
‫زﻩ ددﻩ ﭘﻪ ﺧـــــــــﻴﺎل وﻳـــــــــﺎد ﻳــــــﻢ‬ ‫ﮐﻪ ﻧﮋدې ﮐﻪ ﭘﺮهﻴﻮاد ﻳــــــﻢ‬
‫ﭘﻪ ﺗﺶ ﺧﻴﺎل ﻳﯥ ﺧﺎﻃﺮ ـــــــــــﺎد ﮐــ م‬ ‫ﭼﯥ ﻏﻪ ﻪ دﻳﺪن ﻳﯥ ﻳﺎدﮐ م‬
‫ﭼﯥ ﺁﺷــــﻨﺎ ﻟﻪ ﻣﺎ ﺟـــــــــــــــــــﺪا دﯼ‬ ‫زﻩ ﭼﯥ ژاړﻣﻤﺮاد ﻣــــﯥ دادﯼ‬
‫ﭼﯥ ﻣﺤـــــﮑﻮم زﻣﻮږ وﺻـــــــــــﺎل ﺳﻮ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻮﻧ ﺑﻴﺎ ﺳﺮﻩ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺳﻮ‬
‫زﻩ ﺑﻠﺒﻞ ﺳـــــــــــــــــﻢ ﻳﺎر ﻣﯥ ﻞ ﺳﻲ‬ ‫زﻩ دﻳﺎر ﺳﻢ ﻳﺎر ﻣﯥ ﺧــﭙﻞ ﺳﻲ‬
‫ﭼﯥ دﯼ ﺧﺎﻧــــــــــــﺪي ﺗﺮې ﺟـــﺎرﻳ م‬ ‫ﭘﻪ ﺳﭙﻴﻦ ﻣﺦ ﺑﺎﻧﺪې ﺗﭙــــــــﻴ م‬
‫ﻏﻢ د هــــــــﺠﺮ ﻓﺮاﻣــــــــــﻮش ﮐــ م‬ ‫د ﻟﻴﺪو ﺷﺮﺑﺖ ﻳﯥ ﻧـــﻮش ﮐ م‬
‫ﺳﺮﻩ ﮐ ﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﺧﻨﺪ ﺳﻮ‬

‫‪54‬‬
 ‫ﭘﻪ دا ﺗﻴﺮ اﺣﻮال ﻮﻳﺎ ﺳﻮ‬

‫ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺳﻮي ﻏﻤﺎزان دي‬ ‫ﭼﯥ ﺗﻴﺮﺳﻮﯼ ﭘﻪ هﺠﺮان دﯼ‬

‫ز دﻩ زړوﻧﻪ ﺑﻪ راﺣﺖ ﮐــ و‬
‫هﻤﻨـﺸﻴﻦ ﺳﻢ ﻟﻪ ﺟـــــــﺎﻧﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﻮرﮐﻪ ﺷﭙﻪ وي هﻢ ﺑﻪ ﻧﻮر ﺳﻲ‬
‫ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﻋﺸﻖ ﮐﯥ ﭘﻬـــﻠﻮان دﯼ‬
‫رب دې دﯼ ﮐﺎ ﺳﺮ ﻓــــﺮازﻩ‬
‫ﺧﻮ ددﻩ ﭘﻪ ﭘﻨﺪ ﻣﺎﻣﻮرﻳـــــﻢ‬
‫ﺑﻴﺎدﻋﺸﻖ ﭘﻪ ﮐﺎر ﮐﺎﻣـــﻞ دﯼ‬
‫هﻢ ﻣﻌﺸﻮق هﻢ ﻣﻴﻨﻪ دار دﯼ‬
‫ﻣﺪام ﺳﺮ ﭘﻪ واوﻳﻼ ﺳــــــﻮم‬
‫ﻟﻪ دﻏﻪ ﭘﺴﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﮐ و‬
‫ﭼﯥ ﻏﻤـﺎز ﭘﺎ ﻲ ﻟﻪ ﻣﻴــــــﺎﻧﻪ‬
‫ﭼﯥ ﻏﻤﺎز ﻟﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪ دورﺳـــــﻲ‬
‫وﻟﯥ ﻳﺎر زﻣﺎ ﺧـــــــﻮاهﺎن دﯼ‬
‫ډﻳﺮ ﻧﻔﺮت ﮐﺎﻟﻪ ﻏــــــــــﻤﺎزﻩ‬
‫زﻩ هﺮ ﻮ ﭼﯥ ﺑﺎﻧﺪې ﭼﻮرﻳـﻢ‬
‫ﮐﻪ ﻠﻤﯽ دﯼ ﺧﻮﻋﺎﻗــﻞ دﯼ‬
‫ﺗﺮﻣﺎ زﻳﺎت د ﻋﺸﻖ ﭘﻪ ﮐﺎر دﯼ‬
‫ﺧﻮ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺗﺮې ﺟﻼ ﺳـــــﻮم‬

‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻣﺜﻨﻮې ﮐﯥ ﺷﺎﻋﺮ د ﻋﺎﺷﻖ اوﻣﻌﺸﻮق هﻐﻪ ﻧﺎزﮎ اوﺧﻮﻧﺪور ﺣﺎﻟﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﮐ ي دي ﭼﯥ‬
‫ﻋﺎﺷﻖ او ﻣﻌﺸﻮق دواړﻩ ﺳﺮﻩ ﻏﻮاړي اودا دﭘ ﺘﻨﻮ دﻋﺸﻖ اوﻣﻴﻨﯥ ﻳﻮ ﺎﻧ ﯼ ﺣﺎل دﯼ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻖ او‬
‫ﻣﻌﺸﻮق دواړﻩ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮﻩ ﻣﻴﻨﻪ ﻟﺮي او دﻏﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا ﻧﻪ وي‪ ،‬ﺑﻠﮑﯥ ﻟﻪ دواړو ﺧﻮاوو ﺨﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻩ وي‪ ،‬دﻋﺸﻖ ﮐﻮﻣﯥ ﮐﻴﺴﯥ ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ ﮐﯥ ﺗﻴﺮې ﺷﻮې دي ﻮﻟﯥ هﻤﺪﻏﺴﯥ ﺑ ﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻟﮑﻪ ‪:‬‬
‫ادم ﺧﺎن او درﺧﺎﻧ ‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﺧﺎن او راﺑﻴﺎ‪ ،‬ﺎدي ﺧﺎن او ﺑﻴﺒﻮ او ﻧﻮر ﻮل دﻣﻠﻲ ﻗﺼﻮ دﻏﺴﯥ ﺎﯼ ﻟﺮي‬
‫دواړﻩ ﺳﺮﻩ ﻣﻴﻦ وي او ﻳﻮ دﺑﻞ دﻣﻴﻨﯥ ﭘﻪ اور ﺳﻮي او ﺳﺘﻲ وي‪ .‬داﮐﺒﺮ زﻣﻴﻨﺪاوري ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ دﻏﻪ‬
‫ﻣﺜﻨﻮي ﮐﯥ دﭘ ﺘﻨﻮ دﻋﺸﻖ اوﻣﻴﻨﯥ ﻣﻠﻲ ﺎﻧ ﺗﻴﺎوې ﭘﻪ ﻳﻮ ﺎﻧ ي ډول ادا ﮐ ي دي ‪ ،‬ﭼﯥ ﺧﺎص‬
‫ﺧﻮﻧﺪ او ادﺑﻲ ﻟﻄﻒ ﻟﺮي‪.‬‬

‫د زﻣﻴﻨﺪاوري دﺷﻌﺮ ادﺑﻲ ﻗﻴﻤﺖ او ارز ﺖ‪:‬‬

‫داﮐﺒﺮ ﻮل ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻣﻮږ ﺳﺮﻩ ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮهﻐﻪ ﻪ ﭼﯥ ﺷﺘﻪ ﭘﻪ هﻐﻮﮐﯥ ﭘﻮرﻩ ﻣﺘﺎﻧﺖ او ﺳﻼﺳﺖ ﻟﻴﺪل‬
‫ﮐﻴ ي ددﻩ ﺷﻌﺮوﻧﻪ زﻳﺎﺗﺮﻩ دﻣﻠﻲ اوازاﻧﻮ ﭘﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﮐﯥ وﻳﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻗﺎﻟﺐ ﮐﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ‬
‫ﻋﺮوﺿﻲ ﺷﻌﺮ هﻢ ﺧﭙﻠﻪ ﻃﺒﻊ او ﻗﺮﻳﺤﻪ ازﻣﺎﻳﻠﯽ دﻩ اود ﻋﺮﺑﻮ دﻋﺮوﺿﻲ ﺷﻌﺮ ﭘﺮﺗﻪ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﻟﺤﻦ اوﺑﺤﺮ‬
‫ﮐﯥ ﻳﯥ ﺧﻮاږﻩ او ﭘﻪ زړﻩ ﭘﻮرې ﺷﻌﺮوﻧﻪ وﻳﻠﻲ دي او ﭘﻪ ډوﻟﻮ ﻳﯥ ﺧﻮاږﻩ اﺛﺮوﻧﻪ او ﺷﻌﺮوﻧﻪ راﻣﻨ ﺗﻪ‬
‫ﮐ ي دي‪.‬‬

‫‪55‬‬
‫اﮐﺒﺮ د ﯥ ﺷﺎﻋﺮۍ او ﻟﺮﻏﻮﻧﺘﻮب ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ۍ درﺟﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮﮐﯥ ﻞ ﮐﻴ ي‪ ،‬ﻳﻮﻩ ﺑﻠﻪ دﺷﻌﺮ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دﻟﺘﻪ هﻢ راوړو‪:‬‬

‫د ﻋﺸﻖ وﻳﺮﺑﻪ ﺗﻞ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﭘ ﻮل ﮐ م‬ ‫دﺧﭙﻞ ﺎن ﻟﻪ ﺣﻴﺮاﻧ ﻪ وﻳﻞ ﮐ م‬

‫اوس ﺑﻪ ﻢ ﭘﻪ ﺳﺮ ﺗﻮرﺳﺮﻓﺮاق د ﻞ ﮐ م‬ ‫ﻣﺎ ﻣﺪام ﻟﮑﻪ ﺑﻮرا ﭘﺮ ﻠﻮ ﮐ ﺖ ﮐ‬
‫ﻨﯥ هﻴﺮ ﺑﻪ دﻳﺎرﺑﺰم ﻞ او ﻣﻞ ﮐ م‬ ‫دﻏﻤﺎز ﻟ ﻣﻮن ﺑﻪ زﻩ ﭘﻪ ﻟﻤﺒﻪ ﮐ ﻴ دم‬
‫زﻩ ﺑﻪ ﺳﺮ اوﻣﺎل ﻨﺪم دﻳﺪﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐ م‬ ‫ﻤﺎدﻳﺎر دﻣﻴﻨﯥ اور ﭘﻪ زړﻩ ﮐﯥ ﺑﻞ دﯼ‬
‫دﺑﻴﻠﺘﻮن ﻟﻪ وﻳﺮﻩ ژاړم او ﮑﯥ وﻳﻨﯥ‬
‫زﻩ )اﮐﺒﺮ( ﭘﺮﺧﭙﻞ ﺁﺷﻨﺎ دﺳﺮ ﻨﺪل ﮐ م‬
‫دﺑﻴﻠﺘﻮن ﻟﻪ ﺑﻴﺮې زړﻩ زﻳﺮو زﺑـــــﺮ وړم‬ ‫ﭼﯥ ﻣﺪام زﻩ ﺳﺘﺎ وﻣﺦ وﺗﻪ ﻧﻈﺮ وړم‬
‫دﻏﻪ ﺳﺘﺎ دﻧﻐﺮي ﺳﻮر اﻧ ﺎر ﭘﺮ ﺳــﺮ وړم‬ ‫ﮐﻪ ﭘﺮ ﻣﺎ دې ﺣﮑﻢ وﺳﻲ ﭼﯥ ﺧﺎدم ﺳﻪ‬
‫ﺷﻴﻦ ﻃﻮﻃﻲ ﺳﻢ ﭘﻪ هﻮا دﻣﻴـــﻨﯥ ﭘﺮ‬ ‫ﭼﯥ ﺟﻤﺎل ﭘﻪ ﻣﻬﺮاو ﻣﻴﻨﻪ را ﮑﺎرﻩ ﮐﻲ‬
‫وړم‬
‫ﻧﻮ ﺑ اﯼ ﺳﻢ ﮐﻮ ﯥ ﮐﻮ ﯥ در ﻮهﺮ وړم‬ ‫ﭼﯥ ﻔﺘﺎر دې ﭘﻪ ﻪ ﻣﻴﻨﻪ راﺗﻪ وﺳﻲ‬
‫ﺳﺘﺎ وﻏﺸﯽ ﺗﻪ ﻣﺪام ﻣﻮﺧﻪ ﻴــــ ﺮ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯥ وژﻧﯥ ﮐﻪ ﻣﯥ ﭘﯧﺮې رﺿﺎ ﺳﺘﺎ دﻩ‬
‫وړم‬
‫هﻐﻪ دم ﭘﻪ ﺗﺼﻮر ﺷﻤــــــﺲ وﻗﻤﺮ‬ ‫ﭼﯥ ﺟﻤﺎل دې ﭘﻪ هﺠﺮان ﮐﯥ راﭘﻪ ﻳﺎدﺳﻲ‬
‫وړم‬
‫ﺳﺘﺎ دﺗﻮرو ﻮ ﺧﻴﺎل هﺴﯥ ﻃﻮﻳﻞ دﯼ‬
‫ﺗﻞ ﭘﻪ زړﻩ ﮐﯥ دﻓﮑﺮ زﻩ )اﮐﺒﺮ ( وړم‬

‫ﻣﻠﻲ ﺑﺪﻟﻪ‪:‬‬

‫ﻟـــــــــــــﺮﻩ‬ ‫زﻩ دهﺠﺮ دﺑﻴﻠﺘﺎﻧﻪ د ﺗﻮرو ﺟﻨ‬ ‫ﻟﺮﻩ ﻢ‬ ‫و ﺷﺮﻧ‬

‫زﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﻣﻌﺸﻮﻗﻮ دﺑﻨ‬
‫ﻢ‬
‫هﺠﺮ ﻣﯥ اوږد ﺳﻮ دوﺻﺎل داﻣﻴﺪ ﮐﺎر ﻧﻪ‬ ‫زﻩ رﭘﻮﺗﻪ ﻳﻢ ﭘﻪ هﺠﺮان ﺳﺮﻩ ﻗﺮار ﻧﻪ ﻟـــــــــﺮم‬
‫ﻟـــــــــﺮم‬
‫ﺑﻴﻠﺘﻮن ﭘﻪ ﺧﻮﻟﻪ راﮐ ې ﭙﯧ ې زﻩ ﻻ ﻋﺎر ﻧﻪ ﻟﺮم وام د ﻣﻌﺸﻮق ﭘﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﭘﺮوت زﻩ ﺗﻮر ﻟﻮﻧ ﻟﺮﻩ‬
‫ﻢ‬
‫٭٭٭٭٭٭‬
‫ﭘﺮﺧﻮار ﻣﻴﻦ دﺷﻬﺎ هﻮﻣﺮﻩ هﻮرې زورې‬ ‫ﻨﯥ ﻳﯥ وﻟﯥ ﻮﮎ ﻋﺎﺷﻖ ﻮ رﻧ ﭘﻪ ﻧﻮرې ﮐﺎﻧﺪي‬
‫ﮐﺎﻧﺪي‬

‫‪56‬‬
‫ﻟﺮﻩ‬ ‫ﭼﯥ راوﭘﺎ ﻪ ﭘﺮ اﺧﻼص ﭼﯥ ﺧﭙﻞ ﻮ رﻧ‬ ‫ﺑﯥ ﻧﻴﺎزﻩ ﻧﻪ ﮐﺎﭼﯥ ﭘﻠﻮﻟﻪ ﻣﺨﻪ ﻟﺮې ﮐﺎﻧﺪي‬
‫ﻢ‬
‫٭٭٭٭٭٭‬
‫اور دې راﭘﻮرې ﮐﯥ ﻧﻮر ﮐ ﻴﻨﺴﺘﯽ ﻗﺮارﻩ‬ ‫اول ﺧﻮ ﺗﻪ ﻧﺠﻠ ﭘﺮ ﻋﺸﻖ ﺑﺎﻧﺪې اﻗﺮارﻩ ﺳﻮﻟﯥ‬
‫ﺳﻮﻟﯥ‬
‫ﻟﺮﻩ‬ ‫ﻳﻮوار ﺧﻮوواﻳﻪ ﻗﺮار ﭼﯥ دﻳﺎر ﻨ‬ ‫هﻴ ﻔﺘ ﻮﯼ ﻟﻪ ﻋﺸﻘﻪ ﻧﻪ ﮐﻮې ﺑﻴﺰارﻩ ﺳﻮﻟﯥ‬
‫ﻢ‬

‫٭٭٭٭٭‬

‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪﺻﺎﻟﺢ‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪﺻﺎﻟﺢ ﭘﻪ ﻗﻮم اﻟﮑﻮزﯼ او دﮐﻨﺪهﺎر ﭘﻪ ﺟ ﺪﻟﮏ ﮐﯥ ﭼﯥ دﮐﻨﺪهﺎر ﺷﻤﺎل ﺧﺘﻴ ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﻪ‬
‫)‪١(٧٠‬ﻣﻴﻠ ﮐﯥ واﻗﻊ دﯼ اوﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﭼﯥ اوس هﻢ دﻟﺘﻪ د اﻟﮑﻮزﻳﻮﻗﻮم اﺳﺘﻮ ﻨﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫داﺳ ﯼ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﮏ اوﻣﺮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻴﮋﻧﻮ‪ ،‬دﻩ ﺧﭙﻞ ﻋﻤﺮ ﭘﻪ ﺗﻘﻮا او ﭘﺮهﻴﺰ ﺎرۍ ﮐﯥ ﺗﻴﺮﮐ ﯼ دﯼ‬
‫او ﻳﻮ روﺣﺎﻧﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ و‪ ،‬ﻳﻮ ﻋﺎﻟﻢ او ﻋﺎﺑﺪ ﺳ ﯼ و‪ ،‬ددﻧﻴﺎ ﻣﺎل او ﻣﺘﺎع ﻳﯥ ﻧﻪ ﺧﻮ ﻮﻟﻪ‪ ،‬وﺧﺖ ﻳﯥ‬
‫دﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﺪرﻳﺲ او ارﺷﺎد ﮐﯥ ﺗﻴﺮ ﮐ ﯼ دﯼ ‪ ،‬ﻣﻨﺰوي او ﻨ ﻧﺎﺳﺘﯽ ﺧﻮﯼ ﻳﯥ درﻟﻮد‪ ،‬ﺗﻞ د ﺧﭙﻠﻮ‬
‫زدﻩ ﮐﻮوﻧﮑﻮ دﻣﺠﻠﺲ ﺮاغ و‪ ،‬د ﺗﺪرﻳﺲ دﻧﺪﻩ ﻳﯥ د ﺷﺎهﺎﻧﻮ ﻟﻪ درﺑﺎر او ﻋﺰت ﺨﻪ ﺧﻮ ﻪ وﻩ‪.‬‬
‫دﯼ د) ‪١٠٠٠‬ل( ﺨﻪ دﻣﺨﻪ زﻳ ﻳﺪﻟﯽ‪ ،‬ددﻩ دﻋﻠﻢ او ﺗﻘﻮا ﺁوازﻩ هﺮې ﺧﻮاﺗﻪ ﺧﭙﺮﻩ وﻩ‪ ،‬دﻏﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ‬
‫ﮐﻨﺪهﺎر‪ ،‬ﺑﻠﮑﯥ ﭘﻪ ﻮﻟﻪ ﭘ ﺘﻨﻮﻧﺨﻮا دهﻨﺪي ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎﻧﻮ او ﭘﺎرس ﺻﻔﻮﻳﺎﻧﻮ ﺟ ې رواﻧﯥ وې او دﺟﻼل‬
‫اﻟﺪﻳﻦ اﮐﺒﺮ ﭘﻪ اﻣﺮ ﺷﺎ ﺑﻴ ﺧﺎن ﮐﺎﺑﻠﻲ ﮐﻨﺪهﺎر وﻧﻴﻮ‪.‬‬
‫ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ د ﺷﺎﻩ ﺑﻴ اوﺷﻴﺦ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻟﻴﮑﻲ ‪:‬‬

‫‪ _ ١‬ﭘﻪ)ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ(‪ ٧٠‬ﻣﻴﻠﻪ ذﮐﺮ ﺷﻮﯼ‪ ،‬ﺧﻮ د )ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﺎرﻳﺦ( دوهﻢ ﻮﮎ ﮐﯥ ‪ ٣٠‬ﻣﻴﻠﻪ ﺛﺒﺖ دﯼ‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﮐﻮم ﭼﯥ )‪ (٧٠‬ﻣﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻢ وي‪،‬‬

‫‪57‬‬
‫))ﻧﻘﻞ دﯼ ﭼﯥ‪ :‬ﺷﺎﻩ ﺑﻴﮏ ﺧﺎن د ﮐﻨﺪهﺎر ﺻﻮﺑﻪ دار ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ وﻏﻮ ﺖ‪ ،‬ﭼﯥ ﮐﺎﺑﻞ ﺗﻪ وﻻړ‬
‫ﺳﻲ او هﻠﺘﻪ ﺧﻠﮑﻮ ﺗﻪ ﻓﻴﺾ ورﮐ ي او ﭘﻪ ﺗﺪرﻳﺲ دﻋﻠﻮﻣﻮ ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﺗﻪ هﺪاﻳﺖ وﮐﺎ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ‬
‫ورﺗﻪ وﮐ ﻞ‪:‬‬
‫ﭼﯥ ﻣﺎﻟﻪ ﻃﻤﻊ د ﻋﺰت ﻧﺸﺘﻪ او ﭘﻪ دﻧﻴﺎ ﭘﺴﯥ ﺗ ﻧﻪ ﻏﻮاړم‪ ،‬زﻣﺎ داﺳﯥ ﻣﻘﺼﺪ دﯼ‪ ،‬ﭼﯥ دﻧﻴﺎ ﻣﺎﺗﻪ‬
‫راﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﭼﯥ زﻩ وﻻړم ﺳﻢ دﻧﻴﺎ ﭘﺴﯥ‪ ،‬ﮐﻪ زﻣﺎ ﻋﺰت ﻏﻮاړې ‪ ،‬ﻣﺎ ﭘﺮﻳ دﻩ او ﭘﻪ دﻧﻴﺎ ﭘﺴﯥ ﻣﯥ ﻣﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮ ﮐﻮﻩ((‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼﯥ دﻏﻪ ﺧﻂ ورﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺎ ﺑﻴﮏ ﺧﺎن ووﻳﻞ‪ )):‬زﻣﺎ هﻢ ﺳﺘﺎ ﻋﺰت ﻣﻘﺼﻮد و‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﯥ ﻋﺰﺗﻲ((‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻟﻴﮑﻨﯥ ﺨﻪ ﻣﻮﻧ دﺷﻴﺦ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﻮهﻪ‪ ،‬ﺗﻘﻮا‪ ،‬ﻋﺰت اﻟﻨﻔﺲ او اﺳﺘﻐﻨﺎ ﭘﻪ ﺑﺎب ددﻩ دﻓﮑﺮ ﺻﺒﻐﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻻﯼ ﺷﻮ ﭼﯥ دﻏﻪ ﺻﻔﺎت ﻳﯥ د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﻣﺤﺘﻮا ﮐﯥ ﺷﺘﻪ ﭼﯥ ﺷﺎﻩ ﺑﻴﮏ ﺧﺎن ﺻﻮﺑﺪار ﺗﻪ ﻳﯥ ﻟﻴﮑﻠﻲ‬
‫دي ‪ ،‬ﭼﯥ د هﻤﺪﻏﻪ ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ژﺑﻪ ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﻏﺰﻟﻪ ﮐﯥ واﻳﻲ ‪:‬‬
‫ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﻣﻨﺖ ﺑﻪ وﻟﯥ د ﻧﻮرﭼـــــــــــﺎ وړم‬ ‫دﻟﻴﻠﯽ دﻣﻴﻨﯥ ﻓﻴﺾ هﺮ ﺳــــــــــــﺒﺎ وړم‬
‫ﭼﯥ اﺷﻨﺎ ﻳﯥ د ﺷﭙﯥ ﻧﺎ ﺎ ﭘﻪ ﭘﻪ ﻻس ﮐﻴ ﻮوت رو ﺎن زړﻩ ﭘﻪ ﮐﻮ ﻞ ﭘ ﻟﻤﺮ ﭘﻪ ﺳﻤﺎ وړم‬
‫‪١‬‬
‫زﻩ دزړﻩ ﭘﻪ ﺑﺎزار ﺑﺎد دﻋﺸﻖ ﺳـــــﻮدا وړم‬ ‫ﭘﺮدﻧﻴﺎ ﮐﻪ ﺗﺠﺎرت ﻮﮎ ددﻧــــــــــﻴﺎ ﮐﻲ‬
‫ﺧﺰاﻧﻪ ﮐﻪ ددې ﮐﻞ ﺟﻬﺎن ﭘﻪ ﺷـــــــﺎ وړم‬ ‫دﻟﻴﻠﯽ ﻟﻴﺪل دې اب ﭘﻪ ﺑﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﮐـــــــــــــﻲ‬
‫ﮐﻪ ﭘﺮﺗﺨﺖ ﻣﯥ دﺳﻠﻴﻤﺎن ﺳﭙﻮرﮐ ې ﺳـــــ ﻳﻪ! ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺧﺎوروﺗﻪ ﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻴﺸــــــﻮا وړم‬
‫ﺑﯥ ﻟﻪ ﻋﺸﻘﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﭘﺮﻣﺎ ﺣــــــــــــــــﺮاﻣﻪ‬
‫‪٢‬‬
‫زﻩ) ﺻﺎﻟﺢ( ﮐﻪ ﭘﻪ ﺧﻮﻟﻪ ﺧﻮښ ﭘﻪ زړﻩ ژړا وړم‬
‫واﻳﻲ ﭼﯥ دﺷﻴﺦ ﺻﺎﻟﺢ د زدﻩ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺨﻪ ددﻩ ﻳﻮ زدﻩ ﮐﻮوﻧﮑﯽ ﭼﯥ ﻣﻼ اﷲ ﻳﺎر ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ ددﻩ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻮ‬
‫ﮐﺘﺎب ﭼﯥ )ﺗﺤﻔﮥ ﺻﺎﻟﺢ( ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ ﮐ ﻠﯽ و‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ دﻏﻪ ﮐﺘﺎب ﮐﯥ ددﻩ ﻮل ﺷﻌﺮوﻧﻪ اﺣﻮال او ﻗﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺛﺒﺖ دي ﭼﯥ ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ ﻟﻪ دﻏﻪ ﮐﺘﺎب ﺨﻪ ﻳﻮﻩ ﺑﻠﻪ ﻏﺰﻟﻪ هﻢ ﭘﻪ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ﮐﯥ ﭘﻪ دې ډول را ﻧﻘﻞ‬
‫ﮐ ې دﻩ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫روغ ﺑﻪ ﻧﺴﻲ ﭘﻪ دارو د ﻃﺒﻴﺒﺎﻧﻮ‬ ‫ﭼﯥ ﭘﻪ زړﻩ ﻳﯥ ﻏﺸﻲ ﺮخ ﺳﻲ د ﭼﺸﻤﺎﻧﻮ‬
‫دا دزړﻩ دارو ﺟﻮړﻧﻪ ﮐ ﻩ ﺣﮑﻴﻤﺎﻧﻮ‬ ‫ﭼﯥ ﻧﻮرﺗﻦ ﻟﻪ رﻧ ﻪ ﺧﻼص ﭘﻪ زړﻩ رﻧ ﻮر وي‬
‫ﮐﺎر ﺳﺎزﯼ ﮐﺎدﺧﻮاراﻧﻮ رﻧ ﻮراﻧﻮ‬ ‫ﻣ ﺮ اﷲ ﭼﯥ ﺣﺒﻴﺐ دﯼ هﻢ ﻃﺒﻴﺐ دﯼ‬
‫ﻪ وﻳﻞ درو ﻮهﺮ دﻧﺎﺻﺤﺎﻧﻮ‬ ‫هﻴ اﺛﺮ راﺑﺎﻧﺪې ﻧﻪ ﮐﺎﻧﺪي ﻋﺎﻟﻤﻪ‬
‫زړﻩ ﻣﯥ وړﯼ ﭘﻪ ﻣﻨ ﻮﻟﻮ ﺧﻮﺑﺮوﻳﺎﻧﻮ‬ ‫ﻧﺼﻴﺤﺖ زړﻩ ﻏﻮاړي زړﻩ ﻧﺸﺘﻪ ﻮ ﻞ ﮐﯥ‬
‫ﮐﻪ ﺻﺎﻟﺢ ﻏﻮﻧﺪې د زړﻩ ﭘﻪ وﻳﻨﻮ ﭘﺎﻳﻲ‬
‫‪۴‬‬
‫ﻧﻮر دوﻟﺖ ﭘﺮدﻧﻴﺎ ﻧﺴﺘﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ‬

‫راﺑﻌﻪ‬
‫دﭘ ﺘﻨﯥ ﻣﻴﺮﻣﻨﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ډﻟﻪ ﮐﯥ ﻳﻮﻩ هﻢ ﻣﻴﺮﻣﻦ راﺑﻌﻪ دﻩ ﭼﯥ د )‪٩٢٠‬ل( ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮاﮐﯥ ﻳﯥ ژوﻧﺪ‬
‫ﮐ ﯼ دﯼ او هﻤﺪا وﺧﺖ ﭘﻪ ﮐﻨﺪهﺎر ﮐﯥ اوﺳﻴﺪﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮراﺣﻮال ﻳﯥ دﻗﻴﻖ ﻧﻪ دي ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﻮﻟﻒ‬
‫ﻳﯥ دارﻧ ﻪ راﭘﻴﮋﻧﻲ ‪:‬‬
‫) ﺣﺎل ددې ﺷﺎﻋﺮې ﻣﺎﺗﻪ ﻧﻪ دﯼ ﻣﻌﻠﻮم ﺳﻮﯼ‪ ،‬ﺧﻮﻟ ﻪ ﭼﯥ ﮑﺎرﻩ دﻩ هﻐﻪ هﺴﯥ دﻩ ﭼﯥ دا ﺷﺎﻋﺮﻩ د‬
‫ﮐﻨﺪهﺎر وﻩ او ﭘﮥ دوران د ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﺑﺮﺷﺎﻩ ﻳﯥ ژوﻧﺪ ﮐﺎوﻩ(‬

‫‪ _ ١‬ﮐﻲ _ ﮐ ي‪ ،‬ﮐﺎ‪ ،‬ﮐﻮي ﻠﻮر واړﻩ د اﻓﻌﺎﻟﻮ ﺑﻴﻞ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ دي ﺧﻮ ﻣﺎﻧﺎ ﻳﯥ ﻳﻮﻩ دﻩ‬
‫‪_ ٢‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ‪١٠٠،‬ﻣﺦ‬
‫‪ _ ٣‬ﺮخ_ ﻧﻨﻮﺗﻞ‪ ،‬د ﻏﺸﻲ ﻧﻨﻮﺗﻞ ﭘﻪ زړﻩ ﮐﯥ ﻣﺜﻼ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺧ ﮏ واﻳﻲ ‪ :‬ﺧﻮب ﻳﯥ ﺑﺎﻧﺪې ﻧﺸﻲ ﻟ ﭘﻪ ﻟ وﺑﻠﻪ اوړي— ﻞ ﻳﯥ دﻧﻬﺎﻟ ﭘﻪ ﻧﺎزﮎ ﺑﺪن ﺮﺧﻴ ي‬
‫‪ _ ۴‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ‪ ١٠٢ ،‬ﻣﺦ ‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫ﭘﺘﻪ ﺧﺰاﻧﻪ راﺑﻌﻪ د ډﻳﺮو ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺘﻪ ﻲ‪ ،‬ﺑﻠﮑﯥ وﻳﻞ ﮐﻴ ي ﭼﯥ ﻳﻮ دﻳﻮان ﻳﯥ هﻢ درﻟﻮد‪ ،‬ﺧﻮاوس‬
‫ﻧﺸﺘﻪ او دﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺨﻪ ﻳﯥ ﺑﻠﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻻس ﺗﻪ ﻧﻪ دﻩ راﻏﻠﯥ ﻳﻮازې دهﻐﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﻮﻟﻒ دﺧﭙﻞ‬
‫دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﻃﺎهﺮ ﺟﻤﺮﻳﺎ ﻲ ﻟﻪ ﺧﻮﻟﯥ دﻏﻪ رﺑﺎﻋﻲ راﻧﻘﻠﻮي‪:‬‬
‫ﭘﻪ اوردﻏﻢ ﻳﯥ ﺳﻮﯼ ﻟ ﻣﻮن ﮐﺎ‬ ‫ادم ﻳﯥ ﻣ ﮑﯥ و ﺗﻪ راﺳﺘﻮن ﮐﺎ‬
‫ﻧﻮم ﻳﯥ دهﻐﻪ ‪ ،‬دﻟﺘﻪ ﺑﻴﻠﺘﻮن ﮐﺎ‬ ‫دوزخ ﻳﯥ روغ ﮐﺎ ﭘﺮﻣﺦ دﻣ ﮑﯥ‬
‫ﻟﻪ دﻏﯥ ﻳﻮې رﺑﺎﻋﻲ ﺨﻪ ﭼﯥ دراﺑﻌﯥ ﻟﻪ ﮐﻼﻣﻪ ﻣﻮږ ﺗﻪ راﭘﺎﺗﯥ دﻩ‪ ،‬دوﻣﺮﻩ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ راﺑﻌﻪ د‬
‫ﭘ ﺘﻮ دﻣﻨ ﻨ دورې ﻪ ﺷﺎﻋﺮﻩ دﻩ اوﭘﻪ ﮐﻼم ﮐﯥ ﻳﯥ ﺳﻼﺳﺖ او ﺟﺰاﻟﺖ دواړﻩ ﻟﻴﺪل ﮐﻴ ي او ﺎﻳﻲ ﭼﯥ‬
‫ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺑﻪ ﻳﯥ هﻢ ﻋﺸﻘﻲ رﻧ درﻟﻮد او دﻳﻮان ﺑﻪ ﻳﯥ هﻢ ﻟﻪ ډﻳﺮو ﻮ او ﻗﺪرﻣﻨﻮ اﺛﺎر ﺨﻪ و‪.‬‬

‫زرﻏﻮﻧﻪ ﮐﺎﮐ‬
‫د ﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ او ﻴﻨﻪ وو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ډﻟﻪ ﮐﯥ دا ﻟﻮﻣ ۍ ﺷﺎﻋﺮﻩ دﻩ ﭼﯥ د )‪٩‬ل( ﭘﻴ ۍ ﭘﻪ ﺷﺎ‬
‫او ﺧﻮا د ﻴﻨﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ي ﮐﺘﺎر ﮐﯥ ﺷﻤﻴﺮل ﮐﻴ ي‪.‬‬
‫داﺷﺎﻋﺮﻩ ﻣﻴﺮﻣﻦ د ﮐﻨﺪهﺎر د ﭘﻨﺠﻮاﻳﻲ اود ﭘﻼر ﻧﻮم ﻳﯥ ﻣﻼ دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﮐ و‪ ،‬دې دﺧﭙﻞ ﻋﺼﺮ ﻣﺮوج‬
‫ﻋﻠﻮم زدﻩ ﮐ ل‪ ،‬د ﻓﺼﺎﺣﺖ اﺣﮑﺎم ﻳﯥ وﻟﻮﺳﺘﻞ اود ﻓﺼﺤﺎوو اﺷﻌﺎر او ﺁﺛﺎرﻳﯥ هﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐ ل‪،‬‬
‫زرﻏﻮﻧﻪ د ﺳﻌﺪاﷲ ﺧﺎن ﻧﻮرزي ﭘﻪ ﻧﮑﺎح ﮐﯥ وﻩ‪ ،‬ﭼﯥ دﻋﻠﻢ‪ ،‬هﻨﺮ او ﺗﻮرې زاﻣﻦ ﻳﯥ درﻟﻮدل‪ ،‬دې ﯥ‬
‫دﺧﭙﻞ وﺧﺖ ﭘﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﮐﯥ ﻪ ﻧﻮم ﻠﯽ و‪ ،‬او ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮۍ ﮐﯥ د ﭘﻮرﻩ ﺷﻬﺮت ﺘﻨﻪ وﻩ او ﻮﻟﻮ‬
‫ﺑﻪ ﻳﯥ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻟﻮﺳﺘﻞ‪ .‬زرﻏﻮﻧﯥ ﭘﻪ )‪٩٠٣‬ل( د ﺷﻴﺦ ﻣﺼﻠﺢ اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻌﺪي ﭘﺎرﺳﻲ ﺑﻮﺳﺘﺎن ﻳﯥ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ‬
‫ﺷﻌﺮ واړاوﻩ‪ ،‬او ﺳﺮﺑﻴﺮﻩ ﭘﻪ ﺷﻌﺮ او ادب د ﻪ او ﮑﻠﻲ ﺧﻂ ﺧﺎوﻧﺪﻩ وﻩ‪ ،‬اود ﺧﻂ ﭘﻪ ډﻳﺮوډوﻟﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻮهﻴﺪﻟﻪ او دوﻣﺮﻩ ﺧﻮش ﺧﻄﻪ وﻩ ﭼﯥ ﮐﺎﺗﺒﺎﻧﻮﺑﻪ ددې ﻟﻪ ﺧﻄﻪ زدﻩ ﮐ ﻩ ﮐﻮﻟﻪ‪ ،‬دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﻮﻟﻒ ﻟﻴﮑﻲ‪:‬‬
‫) دې د ﺳﻌﺪي ﺑﻮﺳﺘﺎن ﭘﻪ داﺳﯥ ﻪ ﺧﻂ ﭘ ﺘﻮ ﮐ ﯼ و ﭼﯥ ﻟﻴﮏ ﺗﻪ ﻳﯥ ﻣﺮﻏﻠﺮو ﻋﺎﺟﺰي ﮐﻮﻟﻪ‪ .‬د ﭘ ﯥ‬
‫ﺧﺰاﻧﯥ ﭘﻪ رواﻳﺖ د زرﻏﻮﻧﯥ ﭘﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮﮐﯥ ﻏﺰﻟﻴﺎت او ﻧﻮر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﻴ ي‪ .‬ﭘﻪ ﻓﺼﺤﺎووﮐﯥ ﻳﯥ‬
‫ﭘﻮرﻩ ﺷﻬﺮت درﻟﻮد ﺧﻮ ﭘﻪ دې ﺑﺎب ﻳﯥ ﮐﻮم ﺷﻌﺮ ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال ﻳﯥ ﻳﻮ ﺷﻌﺮ ﻟﻪ ژﺑﺎړل‬
‫ﺷﻮي ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻪ راﻧﻘﻞ ﮐ ﯼ دﯼ ﭼﯥ دزرﻏﻮﻧﯥ د ﮐﻼم ﺳﻼﺳﺖ او ﻣﺘﺎﻧﺖ ﻨﯥ ﮑﺎري‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ادب ﮐﯥ د اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻟﭙﺎرﻩ ﻳﻮﻩ ﺧﺎﺻﻪ او ﺎﻧ ې ډﻟﻪ و ﺎﮐﻠﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ زرﻏﻮﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫دﺧﭙﻞ ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻪ ﺳﺮﻩ ددوﯼ ﭘﻪ ﺳﺮ ﮐﯥ ﺎﯼ وﻟﺮي ‪ .‬ﮑﻪ ﭼﯥ ددې دﻣﺨﻪ داﺳﯥ ﻳﻮ اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻮﻧ‬
‫ﺗﻪ ﻧﻪ دﯼ ﻣﻌﻠﻮم ﭼﯥ ﻳﻮ ﺎﻧ ﯼ اﺛﺮ وﻟﺮي‪ ،‬ﺧﻮ زرﻏﻮﻧﻪ د ﺳﻌﺪي د ﺑﻮﺳﺘﺎن ﭘﻪ ژﺑﺎړﻩ د اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟﯥ ﺨﻪ ﺑﻠﻠﯽ ﺷﻮ او هﻐﻪ ﺣﮑﺎﻳﺖ ﭼﯥ ددې ﻟﻪ ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻪ ﭘﺎﺗﯥ دﯼ دادﯼ‪:‬‬
‫ﺣﮑﺎﻳﺖ‪:‬‬

‫ﭼﯥ ﻟﻪ ﺷﺎﺗﻮ هﻢ ﺧـﻮږﻩ دﻩ‬ ‫اورﻳﺪﻟﯥ ﻣﯥ ﻗﺼﻪ دﻩ‬

‫ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﭼﯥ و روﻳــــــــﺪار‬
‫ﭘﻪ ﮐﻮ ﻪ ﮐــــﯥ ﺗﻴﺮﻳــﺪﻟﯽ‬
‫راﭼﭙﻪ ﮐ ﻟــــــــــﯥ ﻧﺎﭘﺎﻣــﻪ‬
‫ﭘﻪ اﻳﺮو ﭘﻪ ﺧﺎورو ﺧــــــــ‬
‫دﺧﭙﻞ ﻣﺦ ﭘﻪ ﭘﺎﮐـــﻴﺪو ﺳﻮ‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ اور ﮐﯥ ﺳﻢ ﻧﺴﮑﻮر‬
‫ﻳﺎﺑﻪ ﻟ ﺷﮑﻮﻩ ﮐﻮﻣــــــــــﻪ‬
‫داﺧﺘﺮ ﭘﻪ ورځ ﺳﻬﺎر‬
‫ﻟﻪ ﺣﻤـــــﺎﻣﻪ راوﺗﻠﯽ‬
‫اﻳﺮې ﺧﺎورې ﭼﺎ ﻟﻪ ﺑﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺦ او ﺳﺮ ﻳﯥ ﺳﻮ ﮐﮑ‬
‫ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﭘﻪ ﺷﮑﺮ ﮐ ﻮ ﺳﻮ‬
‫ﭼﯥ زﻩ وړ ﻳﻢ دﺑـــﻞ اور‬
‫ﻟﻪ اﻳﺮو ﺑﻪ ﻪ ﺑﺪ وړﻣــــﻪ‬

‫‪59‬‬
 ‫ﻟﻪ ﻟﻮﻳﻨﯥ ﻳﯥ ﺎن ﭘﺮﻳــــﮑ‬ ‫هﻮ ‪ ،‬ﭘﻮهﺎﻧﻮ ﺎن اﻳﺮې ﮐ‬
‫ﻮﮎ ﭼﯥ ﺎﻧﺘﻪ ﻮري ﺗﻞ ﺧﺪاﯼ ﺗﻪ ﻧﺸﻲ ﮐ اﯼ ﮐـﺘﻞ‬
‫ﻟﻮﺧﺒﺮﻩ ﭘﻪ ﮐـــﺎر ﻧﻪ دﻩ‬ ‫ﻟﻮﻳﻲ ﺗﻞ ﭘﻪ ﻔﺘﺎرﻧﻪ دﻩ‬
‫ﺗﻮاﺿﻊ ﺑﻪ دې ﺳﺮ ﻟﻮړ ﮐﺎ‬
‫ﺗﮑﺒﺮ ﺑﻪ دې ﺗﻞ ﻮړ ﮐﺎ‬

‫ﻣﻴﺮﻣﻦ ﻧﻴﮑﺒﺨﺘﻪ‬
‫ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ درﻳﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ دهﻐﻪ وﺧﺖ ﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﺗﻪ ﺎﻧ ې ﺷﻮې دﻩ ﭼﯥ ددې ډﻟﯥ‬
‫ﺨﻪ ﻳﻮﻩ هﻢ ﻣﻴﺮﻣﻦ ﻧﻴﮑﺒﺨﺘﻪ دﻩ ﭼﯥ د) ‪٩٦٠‬ل( ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮا ﮐﯥ ﻳﯥ ژوﻧﺪ ﮐ ﯼ اودﭘ ﺘﻮ ﻟﻪ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ‬
‫ﻣﻴﺮﻣﻨﻮ ﺨﻪ ﻞ ﺷﻮې دﻩ‪ ،‬ددې ﻣﻴﺮﻣﻨﯥ ﮐﻮرﻧ دﭘﻴ ﻮر ﭘﻪ اﺷﻨﻐﺮ ﮐﯥ اوﺳﻴﺪﻟﻪ‪ ،‬ﭘﻼر او ﻧﻴﮑﻪ ﻳﯥ‬
‫روﺣﺎﻧﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻪ او د ﻣﻤﻨﺰﻳﻮ ﻣﺮﺷﺪان ﻞ ﮐﻴﺪل‪ ،‬ددې ﭘﻼر ﺷﻴﺦ اﷲ داد ﻣﻤﻮزﯼ دﺧﭙﻞ ﻋﺼﺮ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫او ﻣﺮﺗﺎض ﺳ ﯼ و‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﻣﺎم اﻟﺪﻳﻦ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﮐﺘﺎب )اوﻟﻴﺎ ﯼ اﻓﻐﺎن( ﮐﯥ دﻣﻴﺮﻣﻦ ﻧﻴﮑﺒﺨﺘ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻟﻴﮑﻲ‬
‫ﭼﯥ) ﻧﻴﮑﺒﺨﺘﻪ ﻋﺎرﻓﻪ او زاهﺪﻩ ﻣﻴﺮﻣﻦ وﻩ‪ ،‬دﻳﻨﻲ ﻋﻠﻮم ﻳﯥ ﻟﻮﺳﺘﻠﻲ او ﺗﻞ ﻳﯥ ﺧﭙﻞ ﻋﻤﺮ ﭘﻪ رﻳﺎﺿﺖ او‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺗﻴﺮﮐ ﯼ دﯼ‪.‬‬
‫واﻳﻲ ﭼﯥ ددې ﮐﻮرﻧ دﻳﻮې ﺑﻠﯥ ﮐﻮرﻧ ﺳﺮﻩ ﭼﯥ دﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ اوﻻدﻩ ﻞ ﮐﻴﺪﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮي وﮐ ﻩ اوﻧﻴﮑﺒﺨﺘﻪ‬
‫ﭘﻪ )‪٩٥١‬ل( ﮐﯥ دﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﻳﻮ ﻟﻤﺴﻲ ﺗﻪ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﻗﺪم ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ ﭘﻪ ﻧﮑﺎح ﺷﻮﻩ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻗﺪم د ﻣﺤﻤﺪ زاهﺪ ﻣﺘﻲ‬
‫زي زوﯼ و‪ ،‬ﻟﻪ دې دواړو ﺨﻪ ﭘﻪ )‪٩٥٦‬ل( ﮐﺎل ﮐﯥ ﻳﻮ ﻣﺎﺷﻮم وزﻳ ﻳﺪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﺎﺳﻢ اﻓﻐﺎن ﺳﺮﻩ‬
‫ﺷﻬﺮت ﻟﺮي ﭘﻴﺪاﮐ ﭼﯥ دﯼ هﻢ دﭘ ﺘﻨﻮ ﻟﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ او ﻋﻠﻤﻲ رﺣﺎﻟﻮ ﺨﻪ ﻞ ﺷﻮﯼ دﯼ‪.‬‬
‫د ﭘ ﻲ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﻮﻟﻒ د ) اوﻟﻴ ْﺎ اﻓﻐﺎن ( ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ﻟﻴﮑﻲ ﭼﯥ ﻣﻴﺮﻣﻦ ﻧﻴﮑﺒﺨﺘﯥ ﭘﻪ ) ‪٩٦٩‬ل( ﮐﯥ ﻳﻮ ﮐﺘﺎب د‬
‫) ارﺷﺎد اﻟﻔﻘﺮا( ﺗﺮ ﺳﺮﻟﻴﮏ ﻻﻧﺪې وﻟﻴﮑﻪ ﭼﯥ دﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ اﺧﻼﻗﻲ او ﺗﻠﻘﻴﻨﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﭘﮑﯥ و‪ ،‬ﭼﯥ دﻓﻘﻴﺮ‬
‫ﻣﺸﺮﺑﻮ ﺧﻠﮑﻮ ﻟﭙﺎرﻩ ﭘﮑﯥ وﻋﻈﻮﻧﻪ او ﻧﺼﻴﺤﺘﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد وو‪.‬‬
‫ﻴﻨﯥ ﭘﻮهﺎن ﭘﻪ دې ﻋﻘﻴﺪﻩ دي ﭼﯥ ﺗﺮ زرﻣﯥ ﻟﻴ ﻳﺰې ﭘﻴ ۍ وروﺳﺘﻪ هﻢ داﺳﯥ ﻧﺎﻇﻤﺎن او ﻟﻴﮑﻮاﻻن وو‬
‫ﭼﯥ ددوﯼ دﻟﻴﮑﻨﯥ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ و ﻋﻈﻮﻧﻪ اوﻧﺼﻴﺤﺘﻮﻧﻪ دي ﭼﯥ ډﻳﺮﻩ ﭘﺨﻮاﻧ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دﻧﻴﮑﺒﺨﺘﯥ ﭘﻪ‬
‫ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﮐﯥ ﻣﻮﻧﺪﻻﯼ ﺷﻮ‪ ،‬داﺧﻠﮏ زﻳﺎﺗﺮﻩ ﻣﻼﻳﺎن او واﻋﻈﺎن و ﭼﯥ داﺧﻼﻗﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﯥ ﺑﻪ ﻳﯥ داﺳﯥ‬
‫وړې وړې ﻣﻮﻋﻈﯽ ﺟﻮړﻟﯥ ﭼﯥ دﻣﻴﺮﻣﻦ ﻧﻴﮑﺒﺨﺘﯥ ﻣﻨﻈﻮﻣﺎت هﻢ هﻤﺪﻏﻪ ﺑ ﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣﻮﻧ ﻳﯥ دﻧﻤﻮﻧﯥ ﭘﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻪ دﻟﺘﻪ دﻧﻴﮑﺒﺨﺘﯥ ﻳﻮ ﻧﺼﻴﺤﺘﻲ ﺷﻌﺮ راوړو‪:‬‬
‫ﻧﻮرې ﻧﻮرې وﻳﻨﺎ ﭘﺮﻳـــ دﻩ‬ ‫دﺧﺪاﯼ ﺣﻖ ﺗﻪ ﻏﺎړﻩ ﮐﻴ دﻩ‬
‫ﭘﻪ اﺧﻼص ﮐﯥ ﻨﯥ‬ ‫دﻧﻴﺎ ﭘﺎﺗﻪ ﻟﻪ هﺮ ﭼﺎ دﻩ‬
‫ﻟﻴ دﻩ‬
‫ﺳﺮدﻳﺎر ﭘﻪ رﺿﺎ ﮐﻴـــــــ دﻩ‬ ‫ﻮ ﻗﻮت ﻟﺮې ﭘﻪ ﺎن ﮐﯥ‬
‫‪١‬‬
‫زړﻩ ﭘﻪ ذﮐﺮ دﻳﺎر ﺑﻠﻴـــــ دﻩ‬ ‫ﺎن ﻟﻪ ﺑﺪﻩ ﺧﻮﻳﻪ ژﻏﻮرﻩ‬
‫اوس ﻟﻪ ﺑﻴﺮې ــﻨﯥ ر ﯦ دﻩ‬ ‫ﮐﻞ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ دې د ﻨﻪ ﺷﻲ‬
‫ﮐﻪ دې او ﯥ ﮐﻪ دې‬ ‫ﻮﻟﻪ ﻏﻮاړي ﺣﺴﺎﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻴ دﻩ‬
‫د ﺑﻘﺎ ﭘﺮ ﻟﻮري ﭘ ﯥ ږدﻩ‬ ‫دﻧﻴﺎ ﺗﺮﮎ وهﻪ ﮐﻪ ﭘﻮﻩ ﻳﯥ‬

‫د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﻮﻟﻒ ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ واﻳﻲ ﭼﯥ زﻣﺎ ﭘﻼر د )ارﺷﺎد اﻟﻔﻘﺮا( ﻳﻮﻩ ﻧﺴﺨﻪ ﭘﻪ )ﺑﻨﻮ( ﮐﯥ ﻟﻴﺪﻟﯥ وﻩ‬
‫ﭼﯥ ﻳﻮﻩ ﺑﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ دادﻩ‪:‬‬
‫‪ _ ١‬ﺑﻠﻴ دﻩ _ وﭘﻴﭽﻪ‬

‫‪60‬‬
 ‫ﭘﻪ ﻇﺎهﺮ ﭘﻪ ﺑﺎﻃﻦ ﺳﭙﻴﻨﻪ‬ ‫ﭘﻪ زړﻩ ﺎد ﺷﯥ اﯼ ﻣﺆﻣﻨﻪ!‬
‫ﭘﻪ زړﻩ ﻴﻨ ﺷﻪ ﻟﻪ ﻳﻘﻴﻨﻪ‬ ‫ﻇﺎهﺮ زهﺪ ﭘﻪ اﺧﻼص ﮐ ﻩ‬
‫ﺧﻮدﻧﻤﺎﻣﻪ ﺷﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﻨﻪ‬ ‫ﺷﮑﺮ ﺻﺒﺮ ﭘﻪ هﺮ ﺣﺎل ﮐ ﻩ‬

‫ددوهﻢ ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ ﺘﻨﯥ‪:‬‬

‫‪(١‬ﭘ ﺘﻮن )ﺑﺎﺑﺎ( ﭼﺎ ﺗﻪ واﻳﻲ؟ ﻋﺮﺑﻲ ﻧﻮم ﻳﯥ ﻪ او ﻮ زاﻣﻦ ﻳﯥ ﻟﺮل ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﯥ واﺧﻠﺊ؟‬
‫‪(٢‬دﺑﻴ ﻧﻴﮑﻪ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧﭙﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﻴﮑﺊ او ﻟﻪ ﻣﻨﺎﺟﺎﺗﻪ ﻳﯥ ﻳﻮ ﻮ ﻧﻤﻮﻧﯥ راوړئ او دا ﺷﻌﺮ‬
‫دﻣﻀﻤﻮن او ﻣﺤﺘﻮا ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﮐﻮﻣﻮﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺗﻪ ورﺗﻪ دﯼ؟‬
‫‪(٣‬داﺳﻤﺎﻋﻴﻞ او ﺧﺮ ﺒﻮن ﭘﻪ ﺑﺎب ﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮئ؟ اود ﺷﻌﺮ ﺨﻪ ﻳﯥ ﻳﻮﻩ ﻧﻤﻮﻧﻪ راوړئ؟‬
‫‪(٤‬دﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري او اﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻮري ﺗﺮ ﻣﻨ ﻪ اړﻳﮑﯥ ﻣﻮﺟﻮدې و دي‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻮري د‬
‫ﭼﺎ ﻟﻪ ﺧﻮا وﻧﻴﻮل ﺷﻮ او ﭼﻴﺮﺗﻪ ﻣ ﺷﻮ او هﻐﻪ ﺑﻮﻟﻠـﻪ )ﻗﺼﻴﺪﻩ( ﭼﯥ ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻣ ﻳﻨﻪ وﻳﻠﯥ دﻩ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ راوړئ او ددې ﺑﻮﻟـﻠﯥ ﻧﮋدﻳﻮاﻟﯽ ددري ﺑﻮﻟـﻠﻮ ﺳﺮﻩ ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي؟‬
‫‪ (٥‬ﮑﺎرﻧﺪوﯼ ﻮﮎ و او ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻳﯥ ﻪ ﺑ ﻪ درﻟﻮدﻩ؟ ددﻩ ﻟﻪ ﺗﺸﺒﻴﺖ ﺨﻪ ﻳﻮﻩ ﻧﻤﻮﻧﻪ راوړئ او‬
‫دﺷﻌﺮ دﺳﻼﺳﺖ او رواﻧ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﯥ ﻳﻮ ﻪ وواﻳﺊ؟‬
‫‪ (٦‬ﻣﻠﮑﻴﺎرﻏﺮﺷﻴﻦ ﺗﻪ وﻟﯥ ﻏﺮﺷﻴﻦ واﻳﻲ اوددﻩ ﮐﻮرﻧ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ ﮐﯥ ﭘﻪ ﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﻬﻮرﻩ دﻩ او ﺷﻌﺮوﻧﻪ‬
‫ﻳﯥ ﭘﻪ ﻪ ډول ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﮐﯥ ﺷﻤﻴﺮل ﮐﻴ ي؟‬

‫‪61‬‬
‫‪ (٧‬د ﺗﺎﻳﻤﻨﻲ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧﭙﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﻴﮑﺊ‪ ،‬دﯼ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﮐﯥ دﭼﺎ او ﮐﻮﻣﻮ ﺷﻴﺎﻧﻮ ﺳﺘﺎﻳﻨﻪ ﮐﻮي‬
‫او ددﻩ دﺷﻌﺮ ﮐﻮﻣﻪ ﺧﻮا درﻧﺪﻩ دﻩ د ﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ وﻟﻴﮑﺊ ؟‬
‫‪ (٨‬دﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ د ﮐﻮرﻧ او ددﻩ دروﺣﺎﻧﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧﭙﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﻴﮑﺊ او ددﻩ ﮐﻮرﻧ ﭘﻪ‬
‫ﮐﻮم ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﻬﻮرﻩ دﻩ‪ ،‬او ددﻩ داﺛﺮوﻧﻮ او ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﭘﻪ هﮑﻠﻪ ﻳﻮ ﻪ وواﻳﺎﺳﺖ او ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ رواړئ؟‬
‫‪ (٩‬ﻣﻠﮑﻴﺎر هﻮﺗﮏ ﻮﮎ او ﻟﻪ ﻣﻐﻠﻮ ﺨﻪ د)ﺳﻴﻮري( ﺳﻴﻤﻪ ﻨ ﻪ ﺑﻴﺮﺗﻪ وﻧﻴﻮﻟﻪ ددﻩ دﺗﻮرې او ﻗﻠﻢ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺎب ﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮئ ؟ ﻧﻮر ﺑﺎﺑﺎ د ﻣﻠﮑﻴﺎر ﺳﺮﻩ ﻪ ﺧﭙﻠﻮي درﻟﻮدﻩ اود ﻣﻠﮑﻴﺎر د ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﮑﻼ ﺑﻴﺎن‬
‫ﮐ ئ؟‬
‫‪ (١٠‬ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﻮﮎ و اود ﮐﻮم ﺎﯼ و؟ ددﻩ دﻋﺮﻓﺎن اوﺗﺼﻮف ﭘﻪ ﺑﺎب ﻟﻨ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﻴﮑﺊ‪،‬‬
‫د ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺑ ﻪ ﻳﯥ ﻪ دﻩ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ وﻟﻴﮑﺊ؟ او دﻣﻨ ﭙﺎﻧ ﯥ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﯥ ﻳﻮ ﻪ وواﻳﺊ؟‬
‫‪ (١١‬ﺑﺎﺑﺎ هﻮﺗﮏ دﻣﻐﻠﻮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﯥ ﭘﻪ ﮐﻮم اﺳﺎس ﺑﺮﯼ وﻣﻮﻧﺪ اود ﻣﻐﻠﻮاﻟﯥ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﯥ دﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫راوړئ او دﻧﻈﻢ ژﺑﻪ ﻳﯥ ﻨ ﻪ دﻩ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻳﯥ ﮐ ئ ؟‬
‫‪ (١٢‬اﮐﺒﺮ زﻣﻴﻨﺪاورﯼ ﻮﮎ او زﻣﻴﻨﺪاور ﭘﺨﻮا ﭘﻪ ﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳﺪﻩ وﻳﯥ ﻟﻴﮑﺊ‪ ،‬ددﻩ هﻐﻪ ﺷﻌﺮ ﭼﯥ ﻮډ‬
‫ﺗﻴﻤﻮر ﺗﻪ ﭘﮑﯥ ﻧﻐﻮﺗﻪ ﺷﻮې وﻟﻴﮑﺊ‪ ،‬ﻋﺮوﺿﻲ او ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﻳﯥ ﻨ ﻪ دي او ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻳﯥ‬
‫ﮐﻮﻣﻪ ﺑ ﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﮐ ې دﻩ؟ددﻩ ﻟﻪ ﻣﺜﻨﻮي ﺨﻪ ﻳﻮ ﻮ ﺑﻴﺘﻪ دﻧﻤﻮﻧﯥ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ راوړئ‪ ،‬او ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ‬
‫ﮐﯥ ﻳﯥ ﮐﻮﻣﻮﻣﻠﻲ ﮐﻴﺴﻮ ﺗﻪ ﻧﻐﻮﺗﻪ ﮐ ې دﻩ او ﻟﻪ ﻋﺸﻘﻲ اوﻣﻠﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﺨﻪ ﻳﯥ ﻳﻮﻩ ﻧﻤﻮﻧﻪ راوړئ؟‬
‫‪ (١٣‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﻪ ﻗﻮم ﻮﮎ او دﮐﻮم ﺎﯼ دﯼ‪ ،‬او ددﻩ داﺳﺘﻐﻨﺎ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﻮ ﻪ وﻟﻴﮑﺊ دﺷﻌﺮ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺎب ﻳﯥ هﻢ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐ ئ او ددﻩ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ هﻐﻪ ﮐﺘﺎب ﭼﯥ ددﻩ زدﻩ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻼ اﷲ ﻳﺎر ﻟﻴﮑﻠﯽ‬
‫و ﻪ ﻧﻮم ﻟﺮي‪ ،‬دﺷﻌﺮﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ راوړئ؟‬
‫‪ (١٤‬راﺑﻌﻪ ﻮﮎ او دﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ راوړئ او دﺷﻌﺮ دﻣﻀﻤﻮن او ﻣﻨ ﭙﺎﻧ ﯥ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﯥ ﻳﻮ ﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐ ئ؟‬
‫‪(١٥‬زرﻏﻮﻧﻪ ﮐﺎﮐ ﻩ د ﭼﺎ ﻟﻮر وﻩ او زرﻏﻮﻧﯥ ﮐﻮم اﺛﺮ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ ژﺑﺎړﻟﯽ دﯼ ﻧﻮم ﻳﯥ واﺧﻠﺊ‪ ،‬د ﻟﻴﮏ‬
‫د ﻪ واﻟﻲ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﯥ ﻪ وواﻳﺊ‪ ،‬د ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐ ئ ؟‬
‫‪(١٦‬دﻣﻴﺮﻣﻦ ﻧﻴﮑﺒﺨﺘﯥ د زهﺪ او ﭘﺮهﻴﺰ ﺎرۍ ﭘﻪ ﺑﺎب دﭘﻮهﺎﻧﻮ ﻧﻈﺮ ﻪ دﯼ‪ ،‬دﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ او دﻣﻴﺮﻣﻦ‬
‫ﻧﻴﮑﺒﺨﺘﯥ دﺧﭙﻠﻮئ اړﻳﮑﻪ ﻪ وﻩ اوﺷﻴﺦ ﻗﺪم ﻳﯥ ﻪ و؟ ﮐﻮم اﺛﺮ ﻳﯥ ﻟﻴﮑﻠﯽ و او ﮐﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮم ﻳﯥ‬
‫واﺧﻠﺊ؟دﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻣﻀﻤﻮن او ﻣﻨ ﭙﺎﻧ ﻪ ﻳﯥ ﻪ وﻩ د ﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ راوړئ؟‬

‫‪62‬‬
 ‫درﻳﻢ ﭙﺮﮐﯽ‬
‫ﭘ ﺘﻮ ﻧﺜﺮ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻲ او اﺛﺮوﻧﻪ ﻳﯥ‬
‫ﻣﺨﮑﯥ ﻟﻪ دې ﭼﯥ دﭘ ﺘﻮﻧﺜﺮ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻪ وواﻳﻮ‪ ،‬ﻟﻮﻣ ﯼ ﺑﺎﻳﺪ دﻟﻴﮑﻠﻲ ﻧﺜﺮ ﭘﻪ دورو ﻳﻮ ﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫او ﻴ ﻧﻪ وﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻟﮑﻪ ﻨ ﻪ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎت ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ ﻪ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻟﺤﺎظ ﭘﻪ دورو وﻳﺸﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬هﻤﺪارﻧ ﻪ‬
‫ﻳﯥ ﻧﺜﺮ هﻢ دﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﻟﺤﺎظ ﻮ دورې ﻟﺮي‪:‬‬
‫ﻟﻮﻣ ۍ دورﻩ د)‪٣٠٠‬ل( ﺨﻪ ﺗﺮ )‪٩٠٠‬ل( ﭘﻮرې رﺳﻴ ي ﻣﻨ ﻨ دورﻩ )‪٩٠٠‬ل( ﺨﻪ ﺗﺮ )‪١٣٠٠‬ل(‬
‫ﭘﻮرې دوام ﮐﻮي ‪.‬‬
‫اوﺳﻨ دورﻩ)‪١١٠٠‬ل( ﺨﻪ راﭘﺪې ﺧﻮا ﭘﻴﻞ اودﻏﻪ هﺮﻩ دورﻩ ﺑﻴﺎ دوﻩ ﺑﺮﺧﯥ ﻟﺮي ﭼﯥ ﻣﻮﻧ ﻳﯥ داوﻟﯥ‬
‫اودوﻳﻤﯥ ﺑﺮﺧﯥ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدوو‪.‬‬
‫د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻧﺜﺮ دﻟﻮﻣ ﻧ دورې ﭘﻪ اوﻟﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﯥ ﻳﻮازې د ﻮ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣﻮﻧ ﺗﻪ رارﺳﻴﺪﻟﻲ دي‬
‫ﻟﮑﻪ د)ﺳﺎﻟﻮ وږﻣﻪ( ﭼﯥ داﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ هﺎﺷﻢ ﺳﺮواﻧﻲ ﻟﻪ ﺧﻮا ددرﻳﻤﯥ ﭘﻴ ۍ ﭘﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﯥ د ﻋﺮﺑﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻪ‬
‫د ﻓﺼﺎﺣﺖ او ﺑﻼﻏﺖ ﭘﻪ ﺑﻴﺎن ﮐﯥ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮﯼ‪ ،‬ﭼﯥ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﻮﻟﻒ ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ)‪١٠٨٤‬هـ ‪.‬ق(‬
‫زوﮐ ﯼ ﻳﯥ ﻟﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺘﻪ داﺳﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻪ ﻻس راﮐﻮي‪:‬‬
‫)ﻧﻘﻞ ﮐﺎ‪ :‬ﭼﯥ اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﻳﻮ ﮐﺘﺎب ﮐ ﻠﯽ و‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ هﻐﻪ ﮐﯥ ﻳﯥ دﻋﺮﺑﻲ دﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻓﺼﺎﺣﺖ او‬
‫ﺑﻼﻏﺖ ﺑﻴﺎن ﮐ ﯼ و‪ ،‬اوﻧﻮم ﻳﯥ دﺳﺎﻟﻮ وږﻣﻪ وﻩ(‬
‫)دﭘ ﺘﻮ ﻧﺜﺮاﺗﻪ ﺳﻮﻩ ﮐﺎﻟﻪ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ اﺛﺮ ﻟﻴﮑﻮال دارﻧ ﻪ ﻟﻴﮑﻲ‪:‬‬
‫))دا ﮐﺘﺎب اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ اﻟﺰﻳﺪاﻟﺴﺮواﻧﻲ)‪ ٢٩٧_٢٢٣‬هـ‪.‬ق( ﻟﻴﮑﻠﯽ و‪ ،‬دا ﺻﺮاﺣﺖ ﺷﺘﻪ ﭼﯥ ﮐﺘﺎب ﭘﻪ‬
‫ﭘ ﺘﻮ و‪ ،‬اوداﭼﯥ ﮐﺘﺎب ﻣﻨﺜﻮر و‪ ،‬ﭘﻪ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ﮐﯥ ﻳﯥ ﮑﺎرﻩ ﻪ ﻧﻪ دي وﻳﻠﻲ‪ ،‬اﻣﺎ د)ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﻳﻮ ﮐﺘﺎب‬
‫ﮐ ﻠﯽ و( ﻟﻪ ﺟﻤﻠﯥ ﺨﻪ ﺳ ﯼ دا ا ﮑﻞ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻲ ﭼﯥ دا ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﻧﺜﺮ و((‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮﺗﻪ داﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﻻس ﮐﯥ واﯼ ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻣﻮږ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮل ﭼﯥ دﻧﺜﺮ ﭘﻴﻞ او ﺷﺮوع ﻣﻮ ﻟﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﮐﺘﺎﺑﻪ‬
‫ﻠﯽ واﯼ ‪ ،‬اروا ﺎد ﭘﻮهﺎﻧﺪ دوﮐﺘﻮر ﻇﻬﻴﺮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ )دﭘ ﺘﻮ ﻧﺜﺮ زرﮐﻠﻦ ﺗﺎرﻳﺦ( ﻧﻮﻣﯥ اﺛﺮ ﮐﯥ دﻧﺜﺮ ﭘﻴﻞ‬
‫ﻟﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﮐﺘﺎﺑﻪ ﻠﯽ دﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ددې دورې د ﻟﻮﻣ ۍ ﺑﺮﺧﯥ ﺑﻞ ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري دﯼ ﭼﯥ د ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ اﻟﺒﺴﺘﻲ ﻟﻪ ﺧﻮا دﻏﻮر د ﺳﻮرﻳﺎﻧﻮ د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﺑﺎرﻩ ﮐﯥ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮﯼ دﯼ‪ ،‬دا ﮐﺘﺎب د ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ د‬
‫ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ د ﻟﻴﮑﻮال ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﻣﺂﺧﺬ ﻞ ﮐﻴ ي‪.‬‬
‫ددې دورې ﭘﻪ دوﻳﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐﯥ ﺗﺮ ﻮﻟﻮ ﻣﺸﻬﻮر ﮐﺘﺎب د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﺗﺬﮐﺮۀ اﻻوﻟﻴﺎ دﯼ ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫)‪٦١٢‬ل( ﮐﺎل دﮐﻨﺪهﺎر ﭘﻪ ارﻏﺴﺘﺎن ﮐﯥ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮﯼ دﯼ‪ ،‬ﭼﯥ ﻟﻪ ﻧﻴﮑﻪ ﻣﺮﻏﻪ ﮐﻪ ﻮل ﮐﺘﺎب زﻣﻮږ ﭘﻪ‬
‫ﻻس ﮐﯥ ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮ ﻮﭘﺎ ﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ ﮐﻨﺪهﺎر ﮐﯥ د ارو ﺎد ﭘﻮهﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﺤﯥ ﺣﺒﻴﺒﯥ ﻟﻪ ﺧﻮا ﻣﻮﻧﺪل‬
‫ﺷﻮي اودهﻐﻪ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮږ ﺗﻪ رارﺳﻴﺪﻟﻲ دي‪ ،‬ﺧﻮ داﺧﺒﺮﻩ دﻳﺎد وﻟﻮ وړ دﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ي ﺳﺮﮐﯥ‬
‫‪63‬‬
‫دﺗﺬﮐﺮۀ اﻻوﻟﻴﺎ ﭘﺎ ﯥ د ارو ﺎد اﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴﺒﻲ ﺳﺮﻩ ﻧﺎﻟﻮﺳﺘﯥ ﭘﺎﺗﯥ وې‪ ،‬ﺧﻮﮐﻠﻪ ﭼﯥ ﻳﯥ د ﮐﺎﺑﻞ ﮐﺎﻟﻨ ﭘﻪ‬
‫‪١٣١٩‬ل د ﯥ ﻟﭙﺎرﻩ )ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺳﺒﮑﻬﺎي اﺷﻌﺎر ﭘ ﺘﻮ( ﻧﻮﻣﯥ رﺳﺎﻟﻪ ﻟﻴﮑﻠﻪ ‪ ،‬ﻧﻮ ددې ﭘﺎ ﻮ ﭘﻪ ﻟﻮﺳﺖ‬
‫ﺑﺮﻳﺎﻟﯽ ﺷﻮﯼ و‪ ،‬اوددې ﭘﺎ ﻮ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻳﯥ ﭘﻪ دې رﺳﺎﻟﻪ ﮐﯥ ﺷﺎﻣﻞ ﮐ ل‪ ،‬ﻟﻪ دې رﺳﺎﻟﯥ ﻳﻮ ﮐﺎل وروﺳﺘﻪ‬
‫ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﺷﻌﺮأ ﻟﻮﻣ ﯼ ﻮﮎ ﭼﺎپ ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﻟﻪ دﻏﻮ دووﭼﺎﭘﻮﻧﻮ ﺳﺮﺑﻴﺮﻩ ﺗﺬﮐﺮة اﻻوﻟﻴﺎدﻣﺴﺘﻘﻠﯥ رﺳﺎﻟﯥ ﭘﻪ ﺑ ﻪ ﭘﻪ ‪١٣٦١‬ل ‪ ١٩٨٢/‬زﻳ دﻳﺰ ﮐﺎل‬
‫داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻋﻠﻮﻣﻮ اﮐﺎډﻣ ﻟﻪ ﺧﻮا ﭼﺎپ ﺷﻮې دﻩ ‪.‬‬
‫د ﺗﺬﮐﺮې ﭘﻪ ﻣﻮﺟﻮدو ﭘﺎ ﻮ ﮐﯥ د ﻠﻮرو ﮐﺴﺎﻧﻮ‪ ،‬ﻟﮑﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻴ ﻨﯽ‪،‬ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻴﺎر ﻏﺮﺷﻴﻦ اوﻗﻄﺐ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر ﮐﺎﮐﻲ ﻳﻮ ﻪ اﺣﻮال او ددوﯼ د ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧﯥ ﺧﻮﻧﺪي ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ددې ﺑﺮﺧﻮ ﻧﻮر ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ دادﯼ‪:‬ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﭼﯥ ﻟﻴﮑﻮال ﻳﯥ ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﻧﻮﻣﻴ ي‪ .‬د ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ دوﺗﺮ ﭼﯥ‬
‫دﻳﻮﺳﻒ زﻳﻮ ﻳﻮ روﺣﺎﻧﻲ ﻣﻠﻲ ﻣﺸﺮ ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ اﮐﺎزﯼ ﻟﻴﮑﻠﯽ دﯼ‪ .‬ﺑﻞ دﮐﺠﻮ ﺧﺎن را ﻴﺰي دﺗﺎرﻳﺦ ﮐﺘﺎب‬
‫ﭼﯥ ﭘﺨﭙﻠﻪ را ﻴﺰي ﻟﻴﮑﻠﯽ دﯼ‪ ،‬ﺧﻮ دا درﻳﻮاړﻩ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ اوس د ﭘ ﺘﻨﻮ ﭘﻪ ﻻس ﮐﯥ ﻧﺸﺘﻪ او ﻻس ﺗﻪ ﻧﻪ دي‬
‫راﻏﻠﻲ ‪ ،‬ددې دورې ﻧﺜﺮ ﭼﯥ ﻳﻮازې د ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎ ﻧﺜﺮ ﻳﯥ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﯥ ﮐﻮي ﻳﻮ ﻋﺎدي اوروان ﻧﺜﺮ‬
‫دﯼ‪ ،‬ﭼﯥ دﭘ ﺘﻮ ﺳﻮﭼﻪ ﻟﻐﺎت ﭘﮑﯥ ډﻳﺮ دي‪ ،‬اود ﻋﺮﺑﻲ ﻟﻐﺎﺗﻮزﻳﺎت ﺗﺎﺛﻴﺮﭘﮑﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪل ﮐﻴ ي‪ ،‬ﺧﻮ داﺳﻼم‬
‫او ﻣﺬهﺐ اﻏﻴﺰﻩ ﭘﮑﯥ ﮑﺎرﻩ او ﺮ ﻨﺪﻩ دﻩ‪.‬‬
‫د ﺗﺬﮐﺮة اﻻوﻟﻴﺎ ﻧﺜﺮ ﭼﯥ ﭘﻪ) ‪ ٦١٢‬ل( ﮐ ﻞ ﺷﻮﯼ دﯼ‪ ،‬ﺗﺮ دې ﻧﺜﺮ دﻣﺨﻪ دﭘ ﺘﻮ دﺑﻞ ﻧﺜﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﻟﺮو‬
‫اوددې ﻣﻨﺜﻮرو ﻮ ﻮ ﺳﺮﻩ دﺑﻞ ﻧﺜﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﻢ ﻧﺸﺘﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻴﺰ ډول ﻳﯥ ارزﻳﺎﺑﻲ وﺷﻲ‪.‬‬
‫دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ دﻧﺜﺮ ﭘﻪ ژﺑﻨﻴﻮ ﺎﻧ ﺗﻴﺎ وو ډﻳﺮو ﭘﻮهﺎﻧﻮ ﻟﮑﻪ ارو ﺎد اﺳﺘﺎد ﻗﻴﺎم اﻟﺪﻳﻦ ﺧﺎدم‪ ،‬ارو ﺎد‬
‫اﺳﺘﺎدﭘﻮهﺎﻧﺪ ﺻﺪﻳﻖ اﷲ ر ﺘﻴﻦ‪ ،‬اروا ﺎد اﺳﺘﺎد ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﺣﺒﻴﺒﻲ ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﭘﻮهﺎﻧﺪ دوﮐﺘﻮر زﻳﺎر ‪ ،‬ﭘﺮوﻓﻴﺴﻮر‬
‫رﺿﺎ او ﻧﻮرو ډﻳﺮو ﻟﻴﮑﻮاﻟﻮ اوﭘﻮهﺎﻧﻮ ﭘﻪ زړﻩ ﭘﻮرې ﺑﺤﺜﻮﻧﻪ او ﻴ ﻧﯥ ﮐ ي دي‪ ،‬ﭼﯥ زﻣﻮږ ﭘﻪ اﻧﺪ ﻟﻪ‬
‫دې ﻧﻪ زﻳﺎﺗﯥ ﺧﺒﺮې ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻲ وي‪ ،‬ﺧﻮدوﻣﺮﻩ وﻳﻼﯼ ﺷﻮ ﭼﯥ ددې ﻧﺜﺮ ﺟﻤﻠﯥ ﻟﻨ ې ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ ﭘﺮﻳﮑ ﯼ‬
‫او ﮐﻮ ﻠﯽ اداﮐ ﯼ‪ ،‬وﺿﺎﺣﺖ ﻟﺮي اوﭘﻴﭽﻠﯽ ﻧﻪ دﯼ‪ ،‬دﭘ ﺘﻮ ﻴﻨﯥ ﺳﻮﭼﻪ او زاړﻩ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ ﺗﻌﺎﺑﻴﺮاو‬
‫اﺻﻄﻼﺣﺎت زﻳﺎت ﻟﺮي ‪.‬‬
‫ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺗ ﺎﮐﯥ وﭼﺎودﻟﯥ دﭘ ﻮ‪ ،‬ډﻳﺮ ز ﺖ ﻳﯥ ووژل‪ ،‬و ﺮوهﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎړﮐﯽ‪ ،‬ﺳﺘﺮ ﺘﻦ‪ ،‬ﻮن‪ ،‬د ﻦ‪ ،‬ﺟﻮﺑﻠﻪ‪،‬‬
‫ﮐﻮل‪ ،‬ﺎ ﻮﺑﯽ ‪ ،‬ﻧ ۍ‪ ،‬ﺳﻮب‪ ،‬ﺧﻮځ‪ ،‬ﻣﯧﻨﻪ‪ ،‬هﺴﮏ ‪ ،‬او داﺳﯥ ﻧﻮر‪.‬‬
‫ﻴﻨﻲ ﻧﻴﻤ ﺗﻴﺎوې هﻢ‬ ‫ددې زوړ ﻣﺘﻦ زاړﻩ ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ او ﺗﺮﮐﻴﺒﻮﻧﻪ دي‪،‬داﻣﺘﻦ د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻴ ﻮ ﺗﺮ ﻨ‬
‫ﻟﺮي ﭼﯥ ﺧﺒﺮ ﭘﺮ ﻣﺒﺘﺪا ﻣﻀﺎف ﭘﺮ ﻣﻀﺎف اﻟﻴﻪ او ﻣﻮﺻﻮف ﭘﺮ ﺳﺘﺎﻳﻨﻮﻣﺨﮑﯥ راﻏﻠﯽ دﯼ‪ .‬ﻟﮑﻪ ‪:‬‬
‫)واﻳﻢ ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس دﻟﻮﯼ ﺧﺎوﻧﺪ ﻳﺎ زﻩ ﻏﺮﻳﺐ ﺳﻠﻴﻤﺎن زوﯼ دﺑﺎرﮎ ﺧﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﺳﺎﺑﺰي ﭼﯥ ﭘﻪ وﻳﺎﻟﻪ‬
‫دارﻏﺴﺘﺎن هﻮﺳﻴ م‪ ....‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﻴﺮ د زﻣﺮﻳﻮ( ‪،‬ﺧﻮﺳﺮﻩ ددې دﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﮐﯥ د ﻳﻮې ﺑﺮاﺑﺮې ﺳﺎد‬
‫او رواﻧ ﺗﺮ ﻨ ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ د ﻴﻨﻮ ﺟﻤﻠﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ ﮐﯥ ﺳﺠﻊ او ﻣﻮازﻧﻪ هﻢ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮې دﻩ ﻟﮑﻪ‪ )) :‬ﭘﻪ‬
‫وﻳﺎﻟﻪ دارﻏﺴﺘﺎن هﻮﺳﻴ م او ﭘﻪ زﻣﮑﻮ ﭘﺎﻳﻴ م (( ﻳﺎ ﻟﮑﻪ ـ ))ﻣﺮاﻗﺪ د اوﻟﻴﺎوواو واﺻﻠﻴﻨﻮﻣﯥ ﭘﻠ ﻞ او ﭘﻪ هﺮ‬
‫ﻟﻮري ﻣﯥ ﮐﺎﻣﻼن ﻣﻮﻧﺪل ﻳﺎ ﭘﻪ ﺟﻮﺑﻠﻪ ﮐﯥ ﻣﻠﮑﻴﺎر دا ﭘﺎړﮐﯽ ووﻳﻞ ‪ :‬ﭼﯥ ﻏﺎزﻳﺎن‬
‫وﭘﺎرﻳﺪل‪......‬اوﻧﻮر‪ .........‬دﻏﻪ رﻧ ﻪ د ﻴﻨﻮ اﻓﻌﺎﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ ﮐﯥ د ﺗﺮﻧﻢ ﻟﭙﺎرﻩ )ﻧﻪ( هﻢ ﻧ ﻠﻮي ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫ﺑﺨﺘﻴﺎر ﺳﻨﺪرې ﮐ ﻳﻨﻪ‪ ،‬ﭘﺎړﮐﯥ ﻟﺮﻳﻨﻪ او داﺳﯥ ﻧﻮر‪.‬‬
‫اروا ﺎد ﻗﻴﺎم اﻟﺪﻳﻦ ﺧﺎدم دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ د ﻧﺜﺮ دﺟﻤﻠﻮ د رﻏ ﺖ اودﺟﻤﻠﻮ ﭘﻪ رﻏ ﺖ ﮐﯥ ددري او ﻋﺮﺑﻲ‬
‫ژﺑﯥ اﻏﻴﺰې ﻣﻨﻲ‪ ،‬ﺧﻮ ﺳﺮﻩ ددې هﻢ دا ﻧﺜﺮ ﺳﺎدﻩ ﻧﺜﺮ ﺑﻮﻟﻲ ﻟﮑﻪ ﭼﯥ واﻳﻲ ‪ :‬ﺳﺮﻩ ددې ﭼﯥ دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻧﺜﺮ ﮐﯥ د ﻋﺮﺑﻴﺮﻧ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣ ﺮ دارﻧ دوﻣﺮﻩ ﮐﻤﺰورﯼ دﯼ ﭼﯥ ددﻩ ﮐﻼم ﻳﯥ ﻟﻪ ﻓﺼﺎﺣﺖ ﺨﻪ ﻧﻪ‬
‫دﯼ اﻳﺴﺘﻠﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻮږ ورﺗﻪ ﺧﻠﮏ ﻣﻠﺘﻔﺖ ﻧﻪ ﮐ و‪ ،‬ﻣﻤﮑﻨﻪ دﻩ ﭼﯥ ﻮﮎ ورﺑﺎﻧﺪې ﭘﻮﻩ هﻢ ﻧﺸﻲ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن‬

‫‪64‬‬
‫اوږدې او ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺟﻤﻠﯥ ﻧﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﻠﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ﮑﻪ ددﻩ ﻧﺜﺮ دﻳﻮې ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﮑﺎﻟﻤﯥ او ﻣﺼﺎﺣﺒﯥ ﺻﻮرت‬
‫ﻏﻮرﻩ ﮐﻮئ(( ‪ ١،‬ددې دورې ﻧﻮر ﻧﺜﺎران وروﺳﺘﻪ درﭘﻴﮋﻧﺪل ﮐﻴ ي‪.‬‬

‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ‬
‫دﺗﺬﮐﺮې ﻟﻴﮑﻮال‬
‫دﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﻟﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﻧﺜﺮ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻮ ﻟﻴﮑﻮاﻟﻮ ﺨﻪ ﭼﯥ ﺗﺮاوﺳﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮﯼ دﯼ ﻳﻮ ﻪ او ﻣﻘﺘﺪرﻟﻴﮑﻮال‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ دﯼ‪.‬‬
‫دﯼ ﺑﺎرﮎ ﺧﺎن ﺻﺎﺑﺰﯼ ﻣﺎﮐﻮ زوﯼ دﯼ‪ ،‬ﭼﯥ دﮐﻨﺪهﺎر ﭘﻪ ارﻏﺴﺘﺎن ﮐﯥ اوﺳﻴﺪﻩ دﻣﺎﮐﻮ ﻗﻮم ﺗﺮاوﺳﻪ هﻢ‬
‫ﻟ ﺷﻤﻴﺮ هﻠﺘﻪ اوﺳﻲ او ﭘﻪ اﺑﺪاﻟﻴﻮ )دراﻧﻴﻮ( ﮐﯥ ﺷﺎﻣﻠﻴ ي‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻟﻪ دې ﻗﻮﻣﻪ ﻳﻮ ﭘﻮﻩ ﻟﻴﮑﻮا ل راوﺗﻠﯽ دﯼ‪ ،‬دﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ ﻏﺮوﮐﯥ ﻳﯥ ﺳﻴﺎﺣﺘﻮﻧﻪ ﮐ ي اود ﺧﭙﻞ‬
‫ﻋﺼﺮ روﺣﺎﻧﻴﻮن او ادﺑﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻟﻴﺪﻟﻲ اوﻣﻼﻗﺎﺗﻮﻧﻪ ﻳﯥ ورﺳﺮﻩ ﮐ ي دي ‪.‬‬
‫دﯼ ﭘﺨﭙﻠﻪ واﻳﻲ ﭼﯥ ‪ :‬ﭘﻪ )‪٦١٢‬ل( دﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ ﻏﺮو او رﻏﻮﮐﯥ و ﺮ ﻴﺪم او دﻟﻮﻳﺎﻧﻮ ﻣﺮﻗﺪوﻧﻪ ﻣﯥ‬
‫وﮐﺘﻞ ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ دﻩ ﻟﻪ دې ﺳﻔﺮ وروﺳﺘﻪ د ﺑﺰر ﺎﻧﻮ ﭘﻪ اﺣﻮا ل ﻳﻮﻩ ﺗﺬﮐﺮﻩ د )‬
‫ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻪ)‪ ٦١٢‬ل( ﮐﺎ ل وﻟﻴﮑﻠﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﺗﺎﺳﻒ ﺳﺮﻩ ﺑﺎﻳﺪ وواﻳﻮ ﭼﯥ دا ﺗﺬﮐﺮﻩ اوس ﻧﺸﺘﻪ‬
‫ﺧﻮ ﻳﻮازې اووﻩ ﭘﺎ ﯥ ﻳﯥ داروا ﺎد ﺣﺒﻴﺒﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﻻس ﺗﻪ ورﻏﻠﻲ او ﭘﻪ) ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﺷﻌﺮا ﻟﻮﻣ ي‬
‫ﻮﮎ(او هﻢ ﻳﯥ دهﻐﻮ ﻋﮑﺴﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﺎﺑﻞ ﮐﺎﻟﻨ ﮐﯥ ﭼﺎپ ﮐ ي دي‪.‬‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ دﭘ ﺘﻨﻮ ﭘﺨﻮاﻧﯽ ﻧﺜﺮ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﯽ اوﻟﻴﮑﻮا ل دﯼ اوددﻩ داﺛﺮدﻏﻪ اووﻩ ﻣﺨﻪ)ﺗﺬﮐﺮة اﻻوﻟﻴﺎ(‬
‫دﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ اوﺗﺎرﻳﺦ دﭘﺎرﻩ دډﻳﺮ ارز ﺖ وړ اﺛﺮ ﻞ ﮐﻴ ي‪.‬‬

‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ د ﻳﻮ ادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻠﻴﮑﻮﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ‪:‬‬

‫دﺳﻠﻴﻤﺎن ﺗﺬﮐﺮﻩ دﭘ ﺘﻨﻮ ﻣﺸﺎهﻴﺮو او ادﺑﻲ رﺟﺎﻟﻮ ﻳﻮ ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺎرﻳﺦ دﯼ‪ ،‬ﭼﯥ دهﺮ ﺳ ي اﺣﻮا ل ﭘﮑﯥ ﺷﺘﻪ‬
‫اوهﻢ دهﻐﻮﯼ روﺣﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎم ﻴﻲ او ﺑﻴﺎ ﻳﯥ ﺷﻌﺮوﻧﻪ اووﻳﻨﺎوې ﺑﻴﺎﻧﻮي‪ ،‬ددې ﺗﺬﮐﺮې د ﻮ ﭘﺎ ﻮ ﺨﻪ‬
‫داﺳﯥ ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ دﻩ دﭘ ﺘﻨﻮ ﻣﺸﺎهﻴﺮو اﺣﻮا ل ددې ﻟﭙﺎرﻩ ﻟﻴﮑﻞ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮا ددﻏﻮ ﻣﺸﺎهﻴﺮود‬
‫ژوﻧﺪ ﭘﻴ ﯥ ﺛﺒﺖ ﺷﻲ او ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺧﻮا دا ﺛﺎﺑﺘﻪ ﺷﻲ ﭼﯥ ﭘﻼﻧﯽ دﭼﺎ زوﯼ او داﭼﺎ ﻟﻤﺴﯽ دﮐﻮم ﺎﯼ‪ ،‬ﭼﻴﺮﺗﻪ‬
‫اوﺳﻴﺪﻩ او ﮐﻮرﻧ ﻳﯥ ﮐﻮﻣﻪ اوﭼﻴﺮې وﻩ او ﻟﻪ دﻩ ﺨﻪ دﺧﻠﮑﻮ ﭘﻪ ﺧﻮﻟﻮ او زړوﻧﻮ ﮐﯥ ﮐﻮﻣﻪ وﻳﻨﺎ او ﮐﻮم‬
‫ﺷﻌﺮ ﭘﺎﺗﯥ دﯼ؟‬
‫دﯼ ﭼﯥ هﺮ ﭼﻴﺮﺗﻪ ﺗﻠﻠﯽ دﮐﺎﻣﻼﻧﻮ ﺣﻀﻮر ﺗﻪ ورﻏﻠﯽ او ﮐﻮم ﻣﺸﺎهﻴﺮو ﭼﯥ ﻣ ﻩ وو دهﻐﻮﯼ ﻗﺒﺮوﻧﻪ ﻳﯥ‬
‫ﻟﻴﺪﻟﻲ اودﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﻴ ﻮ ﭘﻪ ﺛﺒﺘﻮﻟﻮ ﮐﯥ ﻳﯥ ﻟﻪ ﭘﻮرﻩ ﻴﺮﮐﺘﻴﺎ ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﻴﺴﺘﯽ دﯼ‪.‬‬
‫دﯼ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﭘﻪ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﮐﯥ واﻳﻲ‪ )) :‬ﭘﻪ ﺳﻦ دووﻟﺲ ﺷﭙ ﺳﻮﻩ هﺠﺮي ﺗﻠﻠﯽ وم دﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﭘﻪ رﻏﻮاو‬
‫ﮐﻠﻴﻮ ﺮ ﻴﺪم او ﻣﺮاﻗﺪ داوﻟﻴﺎوواو واﺻﻠﻴﻨﻮ ﻣﯥ ﭘﻠ ﻞ او ﭘﻪ هﺮ ﻟﻮري ﻣﯥ ﮐﺎﻣﻼن ﻣﻮﻧﺪل او ددوﯼ ﭘﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎﮐﭙﺎﯼ وم اوهﺮ ﮐﻠﻪ ﭘﻪ ﺳﻼم ورﺗﻪ وﻻړ‪ ،‬ﭼﯥ ﻟﻪ دې ﺳﻔﺮﻩ ﭘﻪ ﮐﻮر ﮐ ﻴﻨﺎﺳﺘﻢ او ﺗ ﺎﮐﯥ‬
‫وﭼﺎودﻟﯥ دﭘ ﻮ ﺑﻴﺎ ﭘﺎ ﻴﺪﻟﻢ اوﻟﻪ ﺘﻨﻪ ﻣﯥ ﻣﺮﺳﺘﻮن ﺷﻮم‪ ،‬ﭼﯥ اﺣﻮا ل دهﻐﻮ ﮐﺎﻣﻼﻧﻮ وﮐﺎږم‪ ،‬اودوﯼ‬
‫ﭼﯥ هﻐﻪ وﻳﻨﺎوې ﭘﺎﺗﻪ ﮐ ي دي او ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻳﯥ ﻟﻮﻟﻲ اوس((دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﺨﻪ ﮑﺎري‬
‫ﭼﯥ دﻩ ﭘﻪ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﮐﯥ ﺧﭙﻞ ﻣﺸﺎهﺪات او ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺣﺖ ﻟﻴﺪل ﺷﻮي ﻣﺸﺎهﺪات ﻟﻴﮑﻠﻲ دي او دﭘﺨﻮ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن دﺧﭙﻠﻮﻟﻴﺪﻟﻮ او ﮐﺘﻠﻮ ﺨﻪ ﺣﮑﺎﻳﺖ ﮐﻮي او هﻐﻪ رواﻳﺘﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻲ ﭼﯥ دﻩ ﻟﻪ ﭘ ﺘﻨﻮ ﺨﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻴﻨ ﻪ اورﻳﺪﻟﻲ دي‪.‬‬
‫دﺗﺬﮐﺮې ﭘﻪ دﻏﻮ اوو ﻣﺨﻮﻧﻮ ﮐﯥ دﻏﻮ ﭘ ﺘﻨﻮ )ﺑﻴ ﻧﻴﮑﻪ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻴﺎر ﻏﺮﺷﻴﻦ‪ ،‬د ﺷﻴﺦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﭘﺎړﮐﯽ‪،‬‬
‫ﻗﻄﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺨﺘﻴﺎر( ﭘﻪ ﺑﺎب ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ _ ١‬ﻗﻴﺎم اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺎدم‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ ﻧﺜﺮ ﺗﻄﻮرات اود ﻧﺜﺎراﺗﻮ ﺗﺬﮐﺮﻩ‪،‬ﮐﺎﺑﻞ ﮐﺎﻟﻨ ‪ ١٣١٩،‬ل ‪٣٤٢‬م‬

‫‪65‬‬
‫دﻟﺘﻪ دا ﺧﺒﺮﻩ دﻳﺎدوﻟﻮ وړ دﻩ ﭼﯥ دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﺗﺬﮐﺮة اﻻوﻟﻴﺎ دﺷﻴﺦ ﻋﻄﺎر دﺗﺬﮐﺮة اﻻوﻟﻴﺎ ﺳﺮﻩ ﺗﻮﭘﻴﺮ‬
‫دادﯼ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﻋﻄﺎر ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﮐﯥ داوﻟﻴﺎوودذهﺪ اوﺗﻘﻮا ﭘﻪ ﺑﺎب ﺣﮑﺎﻳﺘﻮﻧﻪ ﻟﺮي ‪ ،‬ﺧﻮ دﺳﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﻣﺎﮐﻮ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﮐﯥ داوﻟﻴﺎواو رﺟﺎﻟﻮ دژوﻧﺪاﻧﻪ اﺣﻮا ل‪ ،‬اﺧﻼق اوﮐﻮرﻧ اوادﺑﻲ واﻗﻴﻌﺖ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ ﮐﻮي‬
‫ﻳﻌﻨﯥ دﺗﺼﻮف ﮐﺘﺎب ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﯥ د ﺷﻌﺮ و ادب ﻳﻮﻩ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻮﻟ ﻪ دﻩ‪.‬‬
‫دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﻧﺜﺮ‪:‬دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ دﻧﺜﺮﺗﺮﻣﺨﻪ د ﭘ ﺘﻮﻧﺜﺮ ﮐﻮﻣﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺮ ﻨﺪﻩ ﻧﻪ دﻩ ﭼﯥ دهﻐﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺮﻧ ﻮاﻟﻲ ﺧﺒﺮې وﺷﻲ اوﭘﻪ ﺳﺒﮏ ﻳﯥ هﻢ ﭘﺮﻳﮑ ﻩ ﻧﺎ ﻣﻤﮑﻨﻪ دﻩ‪ ،‬ﺧﻮدوﻣﺮﻩ وﻳﻼﯼ ﺷﻮﭼﯥ دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ‬
‫دﻧﺜﺮﭘﻮﺧﻮاﻟﯽ اوﻣﺘﻨﺎﻧﺖ دا ﺛﺎﺑﺘﻮي ﭼﯥ ددې ﻧﺜﺮ دﻣﺨﻪ ﺑﻪ هﻢ دﭘ ﺘﻮ ﻧﺜﺮ وﺟﻮد درﻟﻮد‪ ،‬ﺧﻮدﻟﺘﻪ هﻤﺪوﻣﺮﻩ‬
‫وﻳﻼﯼ ﺷﻮ ﻟﮑﻪ ﻨ ﻪ ﭼﯥ دﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻧﻮ اوﻏﻮرﻳﺎﻧﻮﭘﻪ دورﻩ ﮐﯥ دﭘﺎرﺳﻲ ﻧﺜﺮ ﻗﻮت اوﺧﻮږواﻟﯽ‬
‫درﻟﻮدهﻤﺪﻏﺴﯥ دﭘ ﺘﻮ ﻧﺜﺮ ﺑﻪ هﻢ ﻪ او د ﻓﺼﺎﺣﺖ اﺻﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﻧﮋدې و‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮﻧﺜﺮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺗﻮ ﻪ ﻧﻈﺮ واﭼﻮل ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮددﻏﻮ درﻳﻮ ﻋﻮاﻣﻠﻮﻟﻪ اﻏﻴﺰې ﺧﺎﻟﻲ‬
‫ﻧﻪ دﯼ ‪.‬‬
‫‪ (١‬ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﺨﭙﻠﻪ ﭘ ﺘﻮن و‪ ،‬ﻧﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ دﻩ ﭼﯥ ددﻩ ﺧﭙﻞ اﻏﻴﺰ اوهﻐﻪ ﻧﺜﺮ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﯽ ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫دې وﺧﺖ ﮐﯥ ﻳﯥ ژوﻧﺪ درﻟﻮد هﻢ ﺧﭙﻞ اﻏﻴﺰ دﻏﻪ ﻧﺜﺮﺗﻪ وراﻧﺘﻘﺎل ﮐ ﯼ وي‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﮐﻮم ﺣﺮﮐﺖ ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘﺎرﺳﻲ ژﺑﻪ ﮐﯥ ﻣﻮﺟﻮد و اود ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺷﺎ اوﺧﻮا ﻳﯥ ﻧﻴﻮﻟﯥ وﻩ‪ ،‬ﺿﺮور ﺑﻪ ﻳﯥ‬
‫ددﻩ ﭘﺮ ﻧﺜﺮ هﻢ اﻏﻴﺰ ﻏﻮر ﻮﻟﯽ وي‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮاﭘﻪ دﻏﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ ﭘﺎرﺳﻲ ﻧﺜﺮ ﭘﻪ ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﻏﺰﻧﻲ اوهﻨﺪ ﮐﯥ ﺧﭙﻞ ﻋﺮوج ﺗﻪ رﺳﻴﺪﻟﯽ و ‪،‬‬
‫ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ دا وﺧﺖ ﭘﻪ ﭘﺎرﺳﻲ ﮐﯥ ډﻳﺮ اﺛﺎر ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻃﺒﻘﺎت ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬زﻳﻦ اﻻﺧﺒﺎر‪ ،‬د‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻮﻓﻲ ﻟﺒﺎب اﻻﻟﺒﺎب او ﺟﻮاﻣﻊ اﻟﺤﮑﺎﻳﺎت او ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺴﺘﺎن راﻣﻨ ﺗﻪ ﺷﻮي ﭼﯥ ﭘ ﺘﻮ هﻢ ﭘﻪ‬
‫هﻤﺪﻏﻪ ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﮐﯥ ژوﻧﺪ درﻟﻮد‪ ،‬ﻧﻮ ﺧﺎﻣﺨﺎ ﺑﻪ ﻳﯥ ﻟﻪ دﻏﻪ ﻧﺜﺮ ﺨﻪ اﻏﻴﺰ ﻣﻮﻧﺪﻟﯽ وي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺧﻮا ﭘﻪ دﻏﻪ وﺧﺖ دﻋﺮﺑﻲ ژﺑﯥ ادب اوﻧﺜﺮ هﻢ ﭘﻪ ﭘﺎرﺳﻲ ژﺑﻪ اﻏﻴﺰﮐ ﯼ و‪ ،‬ﮑﻪ دﭘﺎرﺳﻲ ژﺑﯥ‬
‫ﻧﺜﺮ هﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ دﻋﺮﺑﻲ ژﺑﯥ دﻧﺜﺮ ﺗﺮ اﻏﻴﺰ ﻻﻧﺪې ودﻩ وﮐ ﻩ‪ ،‬ﻧﻮﮐﻮم ﭘﺎړﺳﻲ اﺛﺎر ﭼﯥ د‬
‫)‪٥٠٠‬ل( ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮا ﮐﯥ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دﻋﺮﺑﻲ ژﺑﯥ اﺛﺎر ﭘﮑﯥ ﻟﻪ وراﻳﻪ ﮑﺎري‪.‬‬
‫داﭼﯥ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﭘﻪ دﻏﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ دﻋﺮﺑﻲ ﺛﻘﺎﻓﺖ اوﻓﺮهﻨ ﺳﺮﻩ ﺳﺮو ﮐﺎر درﻟﻮد‪،‬ﻧﻮ ﮑﻪ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ اوﻧﺜﺮ‬
‫ﻟﻪ دﻏﯥ ژﺑﯥ ﺨﻪ ﺑﯥ اﻏﻴﺰې ﻧﻪ دﻩ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮې‪.‬‬

‫دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ دﻧﺜﺮ ﺎﻧ ﻧﯥ‪:‬‬

‫ﮐﻪ دﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﻧﺜﺮ د ﭘ ﺘﻮژﺑﯥ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ و ﻴ ل ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﺜﺮ ﻳﯥ روان دﯼ او ﺗﻌﻘﻴﺪات ﭘﮑﯥ ﻧﻪ ﻟﻴﺪل‬
‫ﮐﻴ ي‪ ،‬ﺟﻤﻠﯥ ﻳﯥ ﭘﻴﭽﻠﯥ او اوږدې ﻧﻪ دي ‪ ،‬ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ ﻳﯥ ﻃﺒﻴﻌﻲ رﻧ ﻟﺮي‪ ،‬دﯼ دﻏﻮﻧ ﻟﻮ ﭘﻪ ﻧ ﻠﻮﻟﻮ او‬
‫ﻳﻮ ﺎﯼ ﮐﻮﻟﻮ ﮐﯥ اﺳﺘﺎد دﯼ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻟﻨ او ﺮ ﻨﺪ دي ‪ ،‬ﻏﻮ ﺪﻟﯥ ﻳﯥ ﭘﺮﻳﮑ ې ﺑ ﻪ ﻟﺮي‪ ،‬هﺮې‬
‫ﻣﺒﺘﺪا ﺗﻪ ﺑﻴﻞ ﺧﺒﺮ ﻟﺮي او ﻧﺜﺮ ﻳﯥ د ﻓﺼﺎﺣﺖ او ﺳﻼﺳﺖ ﻧﻪ ﭘﻮرﻩ ﺑﺮﺧﻤﻦ دﯼ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ دﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ‬
‫اﺻﻠﻲ او ﻃﺒﻴﻌﻲ رﻧ هﻢ هﻤﺪﻏﻪ دﯼ ﭼﯥ ﺧﺒﺮې ﻳﯥ ﻏﻮ ﯥ ﻏﻮ ﯥ وي ‪ ،‬هﺮ ﮐﻼم ﺎﻧﻠﻪ او ﺧﭙﻠﻮاﮎ‬
‫وي‪ ،‬ډﻳﺮ ﻣﻌﻄﻮﻓﺎت وﻧﻪ ﻟﺮي او ﻳﻮﻩ ﻏﻮﻧ ﻟﻪ ﭘﺮ ﺑﻠﻪ ﺑﺎر ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐﯥ وﻳﻼ ﺷﻮ ﭼﯥ د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮﻧﺜﺮ دﭘﺎرﺳﻲ دهﻐﯥ اﻧﺸﺎٔ رﻧ ﻟﺮي ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫)‪٤٠٠‬او‪ ٥٠٠‬ل( ﺷﺎاوﺧﻮا ﮐﯥ د ﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻧﻮﭘﻪ دورﻩ ﮐﯧﻴﯥ رواج درﻟﻮد د ﺑﻴﻠ ﯥ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ ‪ :‬دﺳﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﻣﺎﮐﻮﺗﺬﮐﺮې ﺨﻪ دهﻐﻪ وﺧﺖ دﻏﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻮرئ‪:‬‬
‫))ﻧﻘﻞ ﮐﺎوﻩ ﺳﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ روز ﺎر دﻏﺎزي ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ﭼﯥ ﭘﺮﮐﻔﺮ ﻳﺮﻏﻞ و‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻠﮑﻴﺎر ﭼﯥ ﻏﺮﺷﻴﻦ‬
‫ﺳﺘﺎﻧﻪ و‪ ،‬هﻢ ﻣﻠ ﺮﯼ و ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ ﭼﯥ ﭘﻪ ډﻳﻠﻲ ﮐﯥ هﻐﻪ ﺳﺘﺮ واﮐﻤﻦ ﺎ ﻮﺑﯽ ورو ﺎﻧﺪﻩ او هﻮرې‬
‫ﻣ ﺷﻮ‪.‬‬

‫‪66‬‬
‫د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﺜﺮ دﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺤﺎورې ﺨﻪ ﻟﺮې ﻧﻪ دﯼ‪ ،‬ﻏﻮﻧ ﻟﯥ )ﺟﻤﻠﯥ( ﻳﯥ ﭘﺮې ﭘﺮې دي‪ ،‬وﺿﺎﺣﺖ‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﻣﻮﺧﯥ ﻟﻨ ې ﻟﻨ ې اداﮐﻮي ‪ ،‬د ﻳﻮې ﺟﻤﻠﯥ ﺧﺒﺮ ﭘﻪ ﺑﻠﻪ ﭘﻮرې ﻣﻌﻠﻖ ﻧﻪ ﭘﺮﻳ دي او ﻴﻨﻲ زاړﻩ‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮوﻧﻪ او ادﺑﻲ ﻣﺼﻠﺤﺎت هﻢ ﻟﺮي ﭼﯥ اوس ﻧﺸﺘﻪ د ﺑﻴﻠ ﯥ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ‪) :‬ﺗ ﺎﮐﯥ وﭼﺎودﻟﯥ دﭘ ﻮ( ﭼﯥ‬
‫ﻣﻮﺧﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ هﻴﻮاد ﮐﯥ ﺁرام ﮐﻮل او هﻮﺳﺎﻳﻲ دﻩ‪) .‬ډﻳﺮ ز ﺖ ﻳﯥ ووژل( ﭼﯥ ﭘﻪ اوﺳﻨ اﺻﻄﻼح‬
‫ﻟﻪ ﻟﻮﻣ ﻳﻮ دوو ﺨﻪ ﻳﻮﻩ ﺑﺲ دﻩ اودواړﻩ ﮐﻠﻤﯥ ﻧﻪ واﻳﻮ او ز ﺖ _ زﺧﺖ ‪ ،‬هﻐﻪ د ﭘﺎرﺳﻲ ﺳﺨﺖ دﯼ‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ ﻏﺰﻧﻮي او ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﭘﺎرﺳﻲ ﮐﯥ ډﻳﺮﻣﺴﺘﻌﻤﻞ و او اوس هﻢ ﻣﻮږ ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮﮐﯥ واﻳﻮ)ﺳﺨﺖ‬
‫ﻳﯥ وواهﻪ(‪.‬‬
‫))ﭘﺮ ﻧ ۍ ﻳﯥ د ﺳﺘﻦ ږﻏﻮ وﻩ( ﻳﻌﻨﯥ ﭘﺮوﻳﻨﺎ ﻳﯥ د روﺣﺎﻧﻴﺖ او ﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻮب اوازﻩ وﻩ ﭼﯥ ﻧﻪ د)ﺳﺘﻦ( اوﻧﻪ‬
‫د)ږﻏﻮ( ﮐﻠﻤﺎت او ﻧﻪ داﺳﯥ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻨﯥ ﮐﻴ ي‪ ،‬ﻧﻮاﻣﮑﺎن ﻟﺮي ﭼﯥ دا دهﻐﻪ وﺧﺖ ﺗﻌﺎﺑﻴﺮوي ﭼﯥ اوس‬
‫ﻟﻪ ژﺑﯥ ﺨﻪ وﺗﻠﻲ دي‪.‬‬
‫او هﻤﺪارﻧ ﻪ ﻨﯥ ﻧﻮرﮐﻠﻤﺎت ﺷﺘﻪ ﭼﯥ اوس ﻣ ﻩ دي او ﭘﻪ ژﺑﻪ ﮐﯥ ﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ ي ‪ ،‬ﻟﮑﻪ ‪:‬‬
‫ﺮوهﻴﺪل) ﺮوﻳﺪن( ﭼﯥ اﺻﻞ ﻳﯥ د ﺮوﻩ‪ ،‬د ﻋﻘﻴﺪې ﻣﺎﻧﺎ ﻟﺮي داﮐﻠﻤﻪ وروﺳﺘﻴﻮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ او ادﻳﺒﺎﻧﻮ هﻢ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮﻟﻪ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﭼﯥ ﺧﻮﺷﺎل واﻳﻲ ‪:‬‬
‫ﺧﺪاﻳﻪ ﻪ ﻣﯥ ﺳﺮوﮐﺎر ﺷﻮ ﻟﻪ ﮐﺎﻓﺮﻩ‬ ‫ﻧﻪ ﻳﯥ زړﻩ ﭘﻪ ﻣﺎﻧﺮﻣﻴ ي ﻧﻪ ﺮوهﻴ ي‬
‫هﻤﺪﻏﺴﯥ ﻧﻮر ﮐﻠﻤﺎت ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺑﻤﻴﺎ)ﺑﻮﻣﻴﺎ( درهﺒﺮ او ﻣﺮﺷﺪ ﭘﻪ ﻣﺎﻧﺎ ‪ ،‬ﭘﺎړﮐﯽ)ﻗﻄﻌﻪ ﺷﻌﺮ( ‪ ،‬ﺳﺘﺮ‬
‫ﺘﻦ)ﻟﻮﯼ ﺧﺪاﯼ(‪ ،‬ﻮن)ﺷﻤﻴﺮﻩ(‪ ،‬د ﻦ)د ﻤـﻦ( ‪ ،‬ﺟﻮﺑﻠﻪ )ﺟﻨ ( اوداﺳﯥ ﻧﻮر ﮐﻠﻤﺎت ﭼﯥ ﺗﺮ‬
‫)‪١٠٠٠‬ل‪.‬ل( ﭘﻮرې ﭘﻪ دﻳﻮاﻧﻮﮐﯥ ﻟﻴﺪل ﮐﻴ ي‪ ،‬ﺧﻮ ﻟﻪ ﻣﺤﺎورې ﺨﻪ وﺗﻠﻲ دي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻوﻟﻴﺎ ﺨﻪ دﻧﻈﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺳﺘﺎ ﭘﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﭘﻪ هﺮ ﺎﻳﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ _ ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ‬
‫واړﻩ ژوي ﭘﻪ زاري ﮐﯥ‬ ‫ﻏﺮ وﻻړدﯼ درﻧﺎوي ﮐﯥ‬
‫زﻣﻮږ ﮐﻴ دۍ دي ﭘﮑﯥ ﭘﻠﻨﯥ‬ ‫دﻟﺘﻪ دي دﻏﺮو ﻟﻤﻨﯥ‬
‫ﺑﻞ دﭼﺎ ﭘﻪ ﻣﻠﻪ ﺗﻠﻪ ﻧﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻣﯧﻨﻪ ﺳﺘﺎ ﮐﯥ ﻣﻮږ ﻣﻴﺸﺘﻪ ﻳﻮ‬
‫د ﻣ و ودﻩ ﻟﻪ ﺗﺎدﻩ‬ ‫هﺴﮑﻪ او ﻣ ﮑﻪ ﻧﻐ ﺘﻪ ﺳﺘﺎ دﻩ‬
‫داﭘﺎﻟﻨﻪ ﺳﺘﺎ دﻩ ﺧﺪاﻳﻪ‬
‫ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ _ ﻟﻮﻳﻪ ﺧﺪاﻳﻪ‬
‫)ﺑﻴ ﻧﻴﮑﻪ(‬

‫‪67‬‬
 ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﻟﺒﺴﺘﻲ‬
‫دﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﻟﻴﮑﻮال‬
‫دا دهﻐﻮ ﭘ ﺘﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮرﮐﻮﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﻮ ﻟﻪ ډﻟﯥ ﺨﻪ دﯼ ﭼﯥ دﻣﻐﻠﻮ دﺗﺎړاﮐﻮﻧﻮ او ﻳﺮﻏﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ‬
‫ﮐﯥ ﻳﯥ ژوﻧﺪ ﮐﺎوﻩ ‪ .‬ددﻩ ﭘﻪ ﺑﺎب هﻤﺪوﻣﺮﻩ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺷﺘﻪ ﭼﯥ دﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺴﺖ اوهﻠﻤﻨﺪ دﻏﺎړو ﻳﻮﺳ ﯼ و‪،‬‬
‫ﭘﻼر ﻳﯥ )ﻋﻠﻲ( ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ او ﻳﻮ ﮐﺘﺎب ﻳﯥ ﻟﻴﮑﻠﯽ و‪ ،‬ﭼﯥ دﺳﻮري ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ ﭘﺨﻮاﻧﻲ اﺣﻮال اوﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﯥ‬
‫ﭘﮑﯥ ﺛﺒﺖ ﮐ ي و‪ ) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري( اوس ورﮎ اوزﻣﻮږ ﭘﻪ ﻻس ﮐﯥ ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ددې ﮐﺘﺎب‬
‫ﻣﻮادددووﻧﻮرو اﺧ ﻠﻴﮑﻮﻧﻮ ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راﻏﻠﻲ ﭼﯥ دا اﺧ ﻠﻴﮑﻮﻧﻪ د ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﻣﺘﻲ زي اﺛﺮ ﭼﯥ)‬
‫ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ( ﻧﻮﻣﻴ ي او ﻟﻪ )ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ( ﺨﻪ ﻣﺤﻤﺪهﻮﺗﮏ ﭘﻪ )ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ( ﮐﯥ دا ﻣﻮاد راﻧﻘﻞ‬
‫ﮐ ي دي ﭼﯥ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ددې ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺑﺎب د ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ اﺛﺮ ﻳﺎدﮐ ﯼ دﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﺨﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ د ) ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري( اﺛﺮ ﺑﻪ دﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﺳﺮﻩ و‪ ،‬ﻧﻮ ﮑﻪ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال ددې ﻣﻮادوﭘﻪ‬
‫هﮑﻠﻪ د ) ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ( اﺛﺮ ﺗﻪ ﻧﻐﻮﺗﻪ)اﺷﺎرﻩ( ﮐ ې دﻩ اواﺻﻠﻲ اﺧ ﻠﻴﮏ ﻳﯥ هﻤﺪﻏﻪ اﺛﺮ ﻮدﻟﯽ دﯼ‬
‫ﭼﯥ هﻐﻪ ﻣﻮاد او ﭘﺎﺗﯥ اﺛﺎر ﻳﯥ دادي‪:‬‬
‫‪ (١‬داﻣﺮﮐﺮوړاﺣﻮال اودهﻐﻪ ﻳﻮﭘﺨﻮاﻧﯽ ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺷﻌﺮ او وﻳﺎړﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ (٢‬داﺳﻌﺪ ﺳﻮري اﺣﻮال اودهﻐﻪ ﺑﻮﻟـﻠﻪ ‪.‬‬
‫‪ (٣‬د ﮑﺎرﻧﺪوﯼ اﺣﻮال اودهﻐﻪ ﺑﻮﻟــﻠــﻪ‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ اﺛﺎر ﺨﻪ ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ د ﭘ ﺘﻮ ادب او ﺗﺎرﻳﺦ ﮐﯥ ﭘﻮرﻩ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت درﻟﻮدل‬
‫او د) ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ( ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ دﯼ ﻳﻮ ﻪ ادﻳﺐ او ﭘﻠ ﻮﻧﮑﯽ ﺳ ﯼ و‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺑﺴﺖ ﮐﯥ ﻳﯥ‬
‫د ﮑﺎرﻧﺪوﯼ د ﺑﻮﻟــﻠﻮ ﻳﻮ ﻏ دﻳﻮان ﻻس ﺗﻪ ورﻏﻠﯽ او ﻟﻪ هﻐﻪ ﺨﻪ ﻳﯥ ﻳﻮﻩ ﻏﺮا ﻓﺼﻴﺤﻪ اوﺑﻠﻴﻐﻪ‬
‫ﺑﻮﻟـﻠﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ) ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري( ﻧﻮﻣﻲ اﺛﺮﮐﯥ راﻧﻘﻞ ﮐ ې دﻩ‪.‬‬
‫داﺳﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ دﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﮐﺘﺎب ډﻳﺮ ﻣﺸﻬﻮر او ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﭘﻪ ﺑﺎﻟﺴﺘﺎن ﮐﯥ‬
‫ﻣﻮﻧﺪﻟﯽ او ﺗﺮ )‪٧٥٠‬ل( ﭘﻮرې ورﺳﺮﻩ و ﮑﻪ ﭼﯥ ددې ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺑﺎب هﻤﺪﻏﻪ ﮐﺘﺎب د ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﻟﻪ‬
‫اﺧ ﻠﻴﮑﻮﻧﻮ ﺨﻪ ﻞ ﮐﻴ ي‪ ،‬ﻧﻮوﻳﻼﯼ ﺷﻮﭼﯥ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ اﻟﺒﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺮ)‪٧٠٠‬ل( دﻣﺨﻪ ژوﻧﺪﯼ و‪،‬‬
‫ﭼﯥ دا ﮑﻞ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻳﯥ‬
‫) ‪ ٦٥٠_٥٨٠‬ل( ﺎﮐﻼﯼ ﺷﻮ‪.‬‬
‫دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ درواﻳﺖ ﺨﻪ داﺳﯥ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻴ ي ﭼﯥ ) ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ( ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ ﻳﻮ‬
‫ارز ﺘﻨﺎﮎ اﺛﺮ ﻞ ﮐﻴ ي‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ دې اﺛﺮ ﮐﯥ د ﺳﻮرﻳﺎﻧﻮاو ﻏﻮرﻳﺎﻧﻮ ﭘﻮرﻩ اﺣﻮال ﺑﻴﺎن ﺷﻮﯼ دﯼ‬
‫او دا ﮐﺘﺎب ﻳﻮازې ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮐﺘﺎب ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﯥ ادﺑﻲ رﻧ ﻳﯥ هﻢ ﻻرﻩ ﭼﯥ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺧﻮاﻳﯥ دﺳﻮري ﭘﺎﭼﻬﺎﻧﻮ‬
‫ﺣﺮﺑﻲ او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﻴ ﯥ راﻧﻘﻞ ﮐ ي او ﻟﻪ ﺑﻠﯥ ﺧﻮا ﻳﯥ ددوﯼ د ﮐﻼم ﻧﻤﻮﻧﯥ ﺛﺒﺖ ﮐ ي دي‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻼﯼ‬
‫ﺷﻮ ﭼﯥ داﮐﺘﺎب دﻏﻮرﻳﺎﻧﻮ او ﺳﻮرﻳﺎﻧﻮ دوﺧﺖ ﻳﻮادﺑﻲ اوﺳﻴﺎﺳﻲ ﮐﺘﺎب دﯼ اود ﭘ ﺘﻮژﺑﯥ ﻳﻮډﻳﺮ ﭘﻪ زړﻩ‬
‫ﭘﻮرې ارز ﺘﻨﺎﮎ ﮐﺘﺎب ﻞ ﮐﻴ ي ‪.‬‬

‫دﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﻧﻈﻢ‪:‬‬

‫ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ ددې ﺗﺬﮐﺮې ﻧﺜﺮ زﻣﻮږ ﭘﻪ ﻻس ﮐﯥ ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﮑﻪ ﻳﯥ دﻧﺜﺮ ﻟﻪ ﻴ ﻧﯥ ﺨﻪ ﺗﻴﺮﻳ و او دﻧﻈﻢ‬
‫ﭘﻪ ﺷﺎ اوﺧﻮاﮐﯥ ﻳﯥ ﻳﻮ ﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﻏﻮاړو‪:‬‬
‫ددې ﮐﺘﺎب ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ ډﻳﺮ ﭘﺎﺧﻪ او ﭘﻪ زړﻩ ﭘﻮرې دي‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ ﭘﻪ ﺳﻮﭼﻪ ﻟﻐﺎﺗﻮ ډﮎ او ﻟﻪ ﭘﺮدو ﻟﻐﺘﻮﻧﻮ ﺨﻪ‬
‫ﺗﺮ ډﻳﺮﻩ ﺣﺪﻩ ﺳﺎﺗﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ددې ﻟﻮﻣ ﻧﻴﻮ ﻻﺳﺘﻪ راﻏﻠﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﻮﺧﻮاﻟﻲ ﺨﻪ دا ﭘﻮرﻩ‬
‫ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ ﭘ ﺘﻮﺷﻌﺮ داﺳﻼم ﻧﻪ ﻣﺨﮑﯥ هﻢ وﺟﻮد درﻟﻮد اوﻟﻪ اﺳﻼم ﻧﻪ ډﻳﺮ ﭘﺨﻮاﻳﯥ ﺧﭙﻠﯥ ﻟﻮﻣ ﻧ‬

‫‪68‬‬
‫دورې ﺷﺎﺗﻪ ﭘﺮﻳ ﻲ دي‪ ،‬ﻮﭼﯥ دې ﭘﻮﺧﻮاﻟﻲ او ﺳﻼﺳﺖ ﺗﻪ رارﺳﻴﺪﻟﯽ دﯼ‪ ،‬هﻤﺪارﻧ ﻪ داﻧﻈﻤﻮﻧﻪ هﻐﻪ‬
‫ﻧﻈﻤﻮﻧﻪ ي ﭼﯥ ﻮل د ﺷﺎهﻲ درﺑﺎروﻧﻮ ﺳﺮﻩ اړﻩ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې ﺑﻨﺎ ﺑﺎﻳﺪ وواﻳﻮﭼﯥ دﭘ ﺘﻮﻟﻮﻣ ﻧﯽ ﻻس‬
‫ﺗﻪ راﻏﻠﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﺷﺎهﻲ درﺑﺎرو ﮐﯥ وﻳﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﻴﺎ وروﺳﺘﻪ دﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮي ﭘﻪ‬
‫وﺧﺖ ﮐﯥ ﭘ ﺘﻮادب ﻟﻪ درﺑﺎرو ﺨﻪ داﺳﯥ ﻟﺮې ﺷﻮ‪ ،‬ﭼﯥ دﺷﺎﺣﺴﻴﻦ هﻮﺗﮏ ﺗﺮ زﻣﺎﻧﯥ ﭘﻮرې ﻳﯥ ﺑﻴﺎ‬
‫درﺑﺎروﻧﻪ هﻴ وﻧﻪ ﻟﻴﺪل او ﺎﯼ ﻳﯥ ﻧﻪ ﭘﮑﯥ درﻟﻮد‪ ،‬ﺁن ﺗﺮدې ﺣﺪﻩ ﭼﯥ هﻴﭽﺎ دا ﻓﮑﺮ اوﺧﻴﺎل ﻧﻪ ﮐﺎوﻩ‬
‫ﭼﯥ ﻮﻧﺪې ﭘ ﺘﻮﻳﻮوﺧﺖ درﺑﺎري ژﺑﻪ وﻩ اوﮐﻪ ﻧﻪ ﺧﻮ‪ ،‬دوﻣﺮﻩ وﻳﻼﯼ ﺷﻮﭼﯥ ددې ارز ﺘﻨﺎﮐﯥ ﺗﺬﮐﺮې‬
‫ﭘﻪ ﺑﺮﮐﺖ دﻳﻮﻩ ﻟﻮﯼ اوﭘ راز ﺨﻪ ﭘﺮدﻩ ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﻮﻩ او دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال ﻣﻮږ ﺗﻪ راورﺳﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫دﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري د ﻧﻈﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪:‬‬
‫ﺑﻴﺎ ﻳﯥ وﻟﻮﻧﻞ ﭘﻪ ﻏﺮوﻧﻮ ﮐﯥ ﻻﻟﻮﻧﻪ‬ ‫دﭘﺴﺮﻟﻲ ﮑﻠﻮﻧﮑﻲ ﺑﻴﺎ ﮐ ي ﺳﻴﻨ ﺎروﻧﻪ‬
‫ﻃﻴﻠﺴﺎن زﻣﺮدي واﻏﻮﺳﺘﻪ ﻏﺮوﻧﻪ‬ ‫ﻣ ﮑﻪ ﺷﻨﻪ‪،‬ﻻ ﻮﻧﻪ ﺷﻨﻪ‪ ،‬ﻟﻤﻨﯥ ﺷﻨﯥ ﺷﻮې‬
‫ﻣﺮﻏﻠﺮوﺑﺎﻧﺪې و ﮑﻠﻞ ﺑ ﻮﻧﻪ‬ ‫دﻧﻴﺴﺎن ﻣﺸﺎﻃﯥ ﻻس د ﻣﭽﻴﺪو دﯼ‬
‫زرﻏﻮﻧﻪ ﺑ ﻮ ﮐﯥ ﻧﺎ ﻲ زﻟﻤﻲ ﺟﻮﻧﻪ‬ ‫دﻏ ﻮﻟﻮ ﺟﻨ ې ﺧﺎﻧﺪي ورﻳﺪي ﺗﻪ‬
‫هﺴﯥ وﮐﺎ ﻞ ﻏ ﻮﻟﻮ ﺳﺮﻩ ﭘﺴﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟﮑﻪ ﻧﺎوې ﭼﯥ ﺳﻮر ﻴﮏ ﭘﻪ ﺗﻨﺪي وﮐﺎ‬
‫ﭘﻪ ﻼ ﻳﯥ ﺳﻮﻩ را ﻪ ﺧﭙﺎرﻩ د ﺘﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﺮﻏﻠﺮې ﭼﯥ اورووﺧﻮﻧﻮﻟﻴﻪ‬
‫ﭼﯥ ﭘﺮ هﺴﮏ ﺑﺎﻧﺪې ﻠﻴ ي ﺳﭙﻴﻦ ﻠﻮﻧﻪ‬ ‫زرﻏﻮﻧﻮﻣ ﮑﻮ ﮐﯥ ﻞ ﮐﺎ ﻟﮑﻪ ﺳﺘﻮرﻳﻪ‬
‫ﻟﮑﻪ او ﯥ دﻣﻴﻦ ﭘﻪ ﺮﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ﺳﭙﻴﻨﯥ واورې ورﻳﺪﻩ ﮐﺎﻧﺪي ﺑﻬﻴ ي‬
‫ﻟﻪ ﺧﻮ ﻴﻪ ﺳﺮوهﻲ ﻟﻪ ﺳﻨ ﻴ وﻧﻪ‬ ‫هﺮ ﭘﻠﻮر ﯥ واﻟﯥ ﺑﻬﺎﻧﺪې ﺧﺎﻧﺪي‬
‫هﺮ ﭘﻠﻮ د ﻠﻮ وږم دﯼ ﻟﻮﻧﻠﯽ‬
‫‪١‬‬
‫ﺗﻪ وا راﻏﻠﻪ ﻟﻪ ﺧﺘﻨﻪ ﮐﺎرواﻧﻮﻧﻪ‬

‫ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ‬
‫)د ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ٍﭘ ﺘﺎﻧﻪ( ﻟﻴﮑﻮال‬
‫ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﻳﻮ ﻏ ﺘﻠﯽ اوﻧﺎﻣﺘﻮﻣﻮرخ اود ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﺳﺘﺮ ﻟﻴﮑﻮال داروا ﺎد ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﻟﻪ ﻋﻠﻤﻲ اوادﺑﻲ‬
‫ﮐﻮرﻧ ﺨﻪ دﯼ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړﯼ دﺷﻴﺦ ﻳﻮﺳﻒ زوﯼ اود ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﻟﻤﺴﯽ دﯼ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ )ﮐﻼت ﺑﺎﺑﺎ(‬
‫ﻣﺸﻬﻮر دﯼ‪ ،‬ﺧﭙﻠﯥ ﮐﻮرﻧ ﺗﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ادب‪ ،‬ﺗﻘﻮﯼ اوﻋﺮﻓﺎن ﭘﻪ ﻣﻴﺮاث ﭘﺮﻳ ﻮدل او ددﻩ ﭘﻪ ﮐﻮرﻧ ﮐﯥ ډﻳﺮ‬
‫ﭘﻮهﺎن او ﻋﺎرﻓﺎن ﭘﻴﺪاﺷﻮل ‪،‬د ﺷﻴﺦ ﻳﻮﺳﻒ ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ددﻩ اووﻩ زاﻣﻦ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮل ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﭘﮑﯥ‬
‫ډﻳﺮﺷﻬﺮت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ ‪ ،‬ﻣﻮر ﻳﯥ) ﺑﻲ ﺑﻲ ﻣﺮاد ﺑﺨﺘﻪ( ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻗﻮم‬
‫‪١‬‬
‫) زﻣﻨﺪﻩ( وﻩ‪.‬‬
‫دﻩ دﭘ ﺘﻨﻮ رﺟﺎﻟﻮ اوﻣﺸﺎهﻴﺮوﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﻮ ﮐﺘﺎب د ) ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ( ﺗﺮﺳﺮﻟﻴﮏ ﻻﻧﺪې وﻟﻴﮑﻪ‪ ،‬ﭼﯥ د ﭘ ﯥ‬
‫ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻴﮑﻮال ددﻏﻪ ﮐﺘﺎب ﻧﻮم ډﻳﺮ ﻠﻪ ﻳﺎد ﮐ ﯼ دﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﺨﻪ داﺳﯥ ﺮ ﻨﺪﻳ ي ﭼﯥ دﭘ ﯥ‬
‫ﺧﺰاﻧﯥ اﺧ ﻠﻴﮏ هﻤﺪﻏﻪ ﮐﺘﺎب دﯼ او ﺗﺮ دې وﺧﺘﻪ دﻏﻪ اﺛﺮ ﻣﻮﺟﻮد وو‪.‬‬
‫دﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ اوﻻدوﻧﻪ ﮐﻪ ﻪ هﻢ دﭘﻴ ﻮر ﭘﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﺮﺧﻮﮐﯥ ﭘﺮاﺗﻪ وو‪ .‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ دﯼ ﻳﻮ ﺮ ﻨﺪوﯼ‬
‫ﺳ ﯼ و‪ ،‬ﻧﻮ ﮑﻪ ﭘﻪ دې ﺑﺎب ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ﻟﻴﮑﻲ‪ :‬ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ دﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﻟﺒﺴﺘﻲ ) ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري(‬
‫ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﺑﺎﻟﺴﺘﺎن ﮐﯥ ﻟﻴﺪﻟﯽ و‪.٢‬‬

‫‪_ ١‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ‪ ٥١ _ ٤٩‬ﻣﺦ‬

‫‪_ ١‬ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧﺴﺨﻪ _)‪ ٣٠٥‬ﻣﺦ( د ﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﻴﺮوي اﺛﺮ‬
‫‪ _ ٢‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ)‪ ١٩‬ﻣﺦ(‪ _3 ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﻬﻘﻲ )‪ ٧٦‬ﻣﺦ( ‪ _4 ،‬ﭘﺮﻃﺒﻘﺎت ﻧﺎﺻﺮي دراور ﻲ ﻟﻴﮑﻨﻪ‪ _5 ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧﺴﺨﻪ)‪ ٣٠٦‬ﻣﺦ(‬

‫‪69‬‬
‫ﺑﺎﻟﺴﺘﺎن ﻳﺎ واﻟﺸﺘﺎن دﻏﻮر ﻣﺸﻬﻮر ﺎر و‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ) ‪١٣٩‬ل( اﻣﻴﺮ ﭘﻮﻻد ﺳﻮري ﻧﻴﻮﻟﯽ و‪ ،‬دﺑﻴﻬﻘﻲ ﭘﻪ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺿﺒﻂ )ﮔﻮرواﻟﺸﺖ‪ (١‬اودﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﺮاج د ﻃﺒﻘﺎت ﻧﺎﺻﺮي ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﻧﺴﺨﻪ ﮐﯥ ) ﻏﻮرواﻟﺖ( راﻏﻠﯽ دﯼ‪.‬‬
‫دا ﺎر دﺗﮑﻴﻨﺎ ﺑﺎد) دهﻠﻤﻨﺪ او ﮐﻨﺪهﺎر ﺷﺎ اوﺧﻮا( اود ﻏﻮر دﻣﻨﺪﻳﺶ ﺗﺮﻣﻨ ﭘﺮوت و‪ ،‬ﺧﻮ دﺳﻴﺴﺘﺎن ﭘﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﮐﯥ واﺳﺘﺎن ﺿﺒﻂ دﯼ‪.٣‬‬
‫داﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ دﻏﻮرواﻟﺴﺘﺎن ﺗﻪ راﻏﻠﯽ ‪ ،‬ﻧﻮ ﺧﺎﻣﺨﺎ ﺑﻪ ﻳﯥ دﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﻟﻮﻳﺪﻳ ﯥ او ﺳﻮﻳﻠﻲ ﺧﻮاوې هﻢ‬
‫ﻟﻴﺪﻟﯥ وي اود ﭘ ﺘﻨﻮ دﺗﺎرﻳﺨﻲ رﺟﺎﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺑﻪ ﻳﯥ هﺮ اړﺧﻴﺰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت زﻳﺎت ﺷﻮي وي‪.‬‬
‫دﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ارز ﺘﻨﺎﮎ اﺛﺮ ﭼﯥ ) ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ( ﻧﻮﻣﻴ ي اوس ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ دوﻣﺮﻩ وﻳﻼﯼ ﺷﻮﭼﯥ دﻏﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب دﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ ﺳﺮﻩ و اود ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ زﻳﺎﺗﻪ ادﺑﻲ او ﻏﻮرﻩ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻪ هﻤﺪﻏﻪ ارز ﺘﻨﺎﮎ ﮐﺘﺎﺑﻪ‬
‫اﻗﺘﺒﺎس ﺷﻮې دﻩ اوﻣﺤﻤﺪهﻮﺗﮏ ﭘﻪ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ﮐﯥ دا هﻢ ذﮐﺮ وي‪ ،‬ﭼﯥ دﺷﻴﺦ دﮐﺘﺎب) ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ(‬
‫ﻳﻮ ﻣﻬﻢ اﺧ ﻠﻴﮏ‬
‫) ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري( ﮐﺘﺎب و‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﯽ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﻴﺮوي دﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دارﻧ ﻪ وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ :‬ﭼﯥ‬
‫ﯥ ﺨﻪ ﻠﻮر زاﻣﻦ درﻟﻮدل او ﻟﻪ دوﻳﻤﯥ ﯥ ﺨﻪ ﻳﯥ دوﻩ زاﻣﻦ وو‪ ،‬ﻧﻮ هﻐﻪ‬ ‫دﻩ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ ﻧ‬
‫اﻗﺘﺒﺎﺳﺎت ﭼﯥ ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻪ ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﺨﻪ ﮐ ي دي‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ دﻏﻪ اﺛﺮ د ﺳﻴﺎﺳﻲ ا و‬
‫ادﺑﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ ﺗﺬﮐﺮﻩ وﻩ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ دﭘﺎﭼﺎهﺎﻧﻮ‪،‬ﭘﻮهﺎﻧﻮ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮاوادﻳﺒﺎﻧﻮ او ﺟﻨ ﻴﺎﻟﻴﻮ ﺧﻠﮑﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻪ‬
‫ﭘﮑﯥ راﻏﻠﻲ وو‪،‬اود ﭘ ﺘﻮ دﻧﻈﻢ اوﻧﺜﺮ ﺗﺮ ﻮﻟﻮ ﻪ ﭘﺎﻧ ﻪ وﻩ‪ ،‬دا اﺛﺮ اوس ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ)‪ ١١٤٢‬ل(‬
‫ﭘﻮرې دﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ ﺳﺮﻩ و‪ ،‬ﭼﯥ دﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﺨﻪ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻏﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻮاد ﻻس‬
‫ﺗﻪ راﻏﻠﻲ دي‪:‬‬
‫‪(١‬داﻣﻴﺮﮐﺮوړ اﺣﻮال او ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻮري ﺨﻪ اﻗﺘﺒﺎس ﮐ ي دي‪.‬‬
‫‪ (٢‬د ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري ﭘﻴﮋﻧﺪ ﻠﻮي او ﺷﻌﺮوﻧﻪ‬
‫‪ (٣‬د ﮑﺎروﻧﺪﯼ ﭘﻴﮋﻧﺪ ﻠﻮي او ﺷﻌﺮوﻧﻪ‬
‫‪ (٤‬دهﺎﺷﻢ ﺳﺮواﻧﻲ ﭘﻴﮋﻧﺪ ﻠﻮي او ﺷﻌﺮوﻧﻪ‬
‫ﻟﻨ ﻩ داﭼﯥ ‪ :‬ﭼﯥ ﮐ ﻪ ﻣﺘﯽ زﯼ ﻏﻮرﻳﺎﺧﻴﻞ دﭘ ﺘﻨﻮ ﻳﻮ ﻋﺎرف او زاهﺪ ﻟﻴﮑﻮال و ‪ ،‬او ﻪ ﻧﺜﺮ او ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﯽ هﻢ و ‪ ،‬ﭼﯥ دادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﮐﯥ ﺑﻪ ﻳﯥ ﺗﻞ ﻧﻮم ژوﻧﺪﯼ وي ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﻴﺮوي د‬
‫ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﺨﻪ دﻣﺨﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﺨﺰن ﮐﯥ راﭘﻴﮋﻧﺪﻟﯽ دﯼ‪.‬‬

‫دﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﻧﻈﻢ‪:‬‬

‫دﻟﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدوﻧﻪ وﺷﻲ ﭼﯥ داﻣﻴﺮﮐﺮوړ‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺳﻮري او ﮑﺎرﻧﺪوﯼ ﻟﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮ وروﺳﺘﻪ ﻏﻮاړود‬
‫هﺎﺷﻢ ﺳﺮواﻧﻲ دﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮا ﺧﺒﺮې وﮐ و‪ ،‬ددې ﺷﻌﺮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﻮ ﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺧﻮﻧﺪهﻢ ﻟﺮي‬
‫اوهﻐﻪ دا ﭼﯥ دا ﺷﻌﺮ ﭘﻪ درﻳﻤﻪ ﻟﻴ دﻳﺰﻩ)هﺠﺮي( ﭘﻴ ۍ ﮐﯥ د ﻳﻮﻩ هﻐﻪ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﭼﯥ ﻪ ﻋﻤﺮﻳﯥ د‬
‫ﭘ ﺘﻮﻧﺨﻮا ﻧﻪ ﻟﺮې ﭘﻪ ﻋﺮاق ﮐﯥ داﺳﺘﺎد اﺑﻦ ﺧﻼد ﭘﻪ ﭼﻮﭘ ﮐﯥ ﺗﻴﺮ ﮐ ﯼ وﻳﻞ ﺷﻮﯼ اودﻧﻮﻣﻮړي اﺳﺘﺎد‬
‫ﻳﻮﻋﺮﺑﻲ ﺷﻌﺮ ﻳﯥ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ اړوﻟﯽ دﯼ‪،‬ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ ﮐﯥ ﻟﻮﻣ ﻧ ژﺑﺎړﻩ دﻩ‪ ،‬ﮐﻪ ﻪ هﻢ ددﻩ داﺷﻌﺮ ﻟﻪ‬
‫ﻋﺮﺑﻲ ﺨﻪ ژﺑﺎړل ﺷﻮﯼ‪ ،‬ﺧﻮ ﺑﻴﺎ هﻢ ﻳﯥ ﭘ ﺘﻮ ډﻳﺮﻩ ﭘﺨﻪ او دﭘ ﺘﻮ داوﻟﺴﻲ ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ وزن ﻳﯥ ﺮ‬
‫ﻮﻟﯥ دﻩ‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮﻧﺎدر ﻟﻐﺘﻮﻧﻪ او دﺗﺮﻧﻢ ﺣﺮوف ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ داوﻟﺴﻲ ﻧﻈﻤﻮﻧﻮ ﭘﻮرې ﺎﻧ ي دي ﭘﮑﯥ‬
‫راﻏﻠﻲ او دﭘ ﺘﻮ ﺗﻮب ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ هﻢ ډﻳﺮ ﭘﻮخ دﯼ اوﻟﻪ دې ﺨﻪ اﻧﺪازﻩ ﻟ ﻮﻟﯽ ﺷﻮ ﭼﯥ داﺳﻼم دراﺗ ﺳﺮﻩ‬
‫ﭘ ﺘﻮ ډﻳﺮﻩ ﭘﺨﻪ اوورﺳﺮﻩ ﺳﻮﭼﻪ او ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﭘ ﻮ وﻻړﻩ وﻩ‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫دادﻩ‪:‬‬‫داﺳﺘﺎد اﺑﻦ ﺧﻼد هﻐﻪ ﺷﻌﺮ ﻣﻄﻠﻊ ﭼﯥ هﺎﺷﻢ ﺳﺮواﻧﻲ ﭘ ﺘﻮ ﮐ ﯼ‬
‫‪۱‬‬
‫ﺷﻔﺘﺎﻩ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺍﻟﮑﻼﻡ ﻓﻌﺎﻻ‬ ‫ﻣﻦ ﮐﺎﻥ ﻳﻤﻠﮏ ﺩﺭﻫﻤﻴﻦ ﺗﻌﻠﻤﺖ‬
‫دهﺎﺷﻢ ﺳﺮواﻧﻲ د ژﺑﺎړې ﻣﻄﻠﻊ دادﻩ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫دﺧﺎوﻧﺪ ﭘﻪ ﻻس ﮐﯥ زر او درهﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ژﺑﻪ هﻢ ﻪ وﻳﻨﺎﮐﺎﻧﺪي ﭼﯥ ﻳﯥ وﻳﻨﻪ‬

‫د ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ دﻧﻈﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬

‫ددې اﺛﺮ د ﻧﻈﻢ ﭘﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﯥ هﻢ دهﺎﺷﻢ ﺳﺮواﻧﻲ ﺷﻌﺮ راﺧﻠﻮ‪:‬‬
‫دﺧﺎوﻧﺪ ﭘﻪ ﻻس ﮐﯥ زر او درهﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ژﺑﻪ هﻢ ﻪ وﻳﻨﺎ ﮐﺎﻧﺪي ﭼﯥ ﻳﯥ وﻳﻨﻪ‬
‫ددرهﻢ ﺧﺎوﻧﺪان ﺗﻞ وي ﭘﻪ وﻳﺎړوﻧﻪ‬ ‫ژﺑﻮر ورﻟﻪ ور ﻲ وﻳﻨﺎ ﻳﯥ اروي‬
‫ﭘﺮﻧ ۍ وي ﭘﻪ ﺧ وﭘﻴﮋﻧﺪوﻧﻪ‬ ‫ﮐﻪ درهﻢ ﻳﯥ ﻨﯥ ورﮎ ﺳﻮﺳﻲ ﻧﺘﻠﯽ‬
‫دا وﻳﻨﺎ دﻩ ر ﺘﻴﺎ ﻧﻴﻪ ﻟﻪ ر ﺘﻮﻧﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﺑ اﯼ ﺳﻮ ﯽ وﺑﻮﻟﯽ ﺧﻠﻖ واﻳﻲ‬
‫ﻧﻮروواﻳﻲ داﺧﻮ ﺳﻮ ﯽ دﯼ ﺗﻴﺮوﻧﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﯥ وزﻟﯽ وواﻳﻲ ر ﺘﻴﺎ ﺧﺒﺮﻩ‬
‫ددرهﻢ دﺧﺎوﻧﺪهﺮ ﺎﯼ ﭘﺮﺗﻤﻮﻧﻪ‬ ‫هﻮ درهﻢ ﻨﺪي هﺮ ﭼﺎ ﻟﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫‪١‬‬
‫دﻩ وﺳﻠﻪ ﮐﻪ ﻮﮎ ﭘﻪ ﮐﺎﻧﺪي ﻗﺘﺎﻟﻮﻧﻪ‬ ‫درهﻢ ژﺑﻪ دﻩ ﮐﻪ ﻮﮎ ژﺑﻮر ﮐﻴ ي‬

‫‪ _ ١‬ﻣﻌﺠﻢ اﻻرﺑﺎ ‪ ٧ ،‬ټ‪ ٦١ ،‬ﻣﺦ‬

‫‪ _ ٢‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ‪٥٩‬ﻣﺦ‬
‫‪ _ ١‬هﻤﺪا ﮐﺘﺎب‪ ،‬هﻤﺪا ﻣﺦ)ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ‬

‫‪71‬‬
 ‫ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ‬
‫د)دﻓﺘﺮ( ﻟﻴﮑﻮال‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ دﭘ ﺘﻨﻮﻳﻮ ﻣﺸﻬﻮر ﻗﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻟﻴﮑﻮال‪ ،‬او ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﯽ اوﻣﻘﻨﻦ دﯼ‪ ،‬اﺻﻠﻲ ﻧﻮم ﻳﯥ) ﺁدم ﻣﻠﻲ( دﯼ‬
‫‪١‬‬
‫اوداﺳﯥ ﮑﺎري ﭼﯥ ) ﻣﻠﻲ( ددﻩ ﮐﻮرﻧﯽ ﻧﻮم و‪.‬‬
‫ﺁدم ﻣﺸﻬﻮر ﭘﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ دﻳﻮﺳﻒ زوﯼ‪ ،‬ﻳﻮﺳﻒ دﻣﻨﺪي زوﯼ‪ ،‬ﻣﻨﺪﯼ دﺧ ﻲ او ﺧ ﻲ د ﮐﻨﺪاوﮐﻨﺪ‬
‫دﺧﺮ ﺒﻮن اودﻏﻪ ﺧﺮ ﺒﻮﻧﻪ هﻢ ﻟﻪ ﻣﺸﻬﻮرو رﺟﺎﻟﻮ او ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ ﺨﻪ ﻞ ﮐﻴ ي‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ اﺻﻼ‬
‫دﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ دﻗﺒﻴﻠﯥ ﺨﻪ دﯼ او ﭘﻪ دې ﻗﺒﻴﻠﻪ ﮐﯥ ﺗﺮاوﺳﻪ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ .‬ﻨﯥ ﺗﺎرﻳﺨﭙﻮهﺎن او اﺧﻮﻧﺪ‬
‫دروﻳﺰﻩ او اﻓﻀﻞ ﺧﺎن ﺧ ﮏ ﭘﻪ دې ﺮوهﻪ ) ﻋﻘﻴﺪﻩ( دي ﭼﯥ دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﻧﻴﮑﻮ ﻧﻪ ﻟﻪ ﮐﻨﺪهﺎرﻩ‬
‫‪٢‬‬
‫اوارﻏﺴﺘﺎﻧﻪ دﻧﻨ ﺮهﺎر او ﭘﻴ ﻮرﺧﻮاﺗﻪ راﻏﻠﻲ دي‪.‬‬
‫ﻳﻮﺳﻔﺰي ﭘ ﺘﺎﻧﻪ اوس هﻢ واﻳﯥ ﭼﯥ ﻣﻮږ ﻟﻪ ) ﻏﻮړې ﻣﺮﻏﯥ( ﺨﻪ راﻏﻠﻲ ﻳﻮاو ﻏﻮړﻩ ﻣﺮﻏﻪ دﻳﻮ ﺎﯼ‬
‫ﻧﻮم دﯼ ﭼﯥ ﻳﻮﻩ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ ارﻏﺴﺘﺎن او ﺑﻠﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﮐﺪﻧﻲ اړﻩ ﻟﺮي او ﻟﻪ ﮐﻮږﮐﻪ ﺗﺮ ژوﺑﻪ ﭘﻮرې رﺳﻴ ي‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭙﻮهﺎن ددوﯼ دﻏﻪ ﮐﻮﭼﻴﺪﻧﻪ د اﻟﻎ ﺑﻴ ﭘﻪ وﺧﺖ) ‪ ٨٥٣ _٨١٢‬ل( ﻲ ﺧﻮ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ دﻟﻴﮑﻮال‬
‫ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ ﭘﻪ وﻳﻨﺎ د ﭘ ﺘﻨﻮدﻏﻪ ﺗ راﺗ ﻟﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻪ ﭘﻴﻞ ﺷﻮﯼ وو‪.‬‬
‫ﻠﻪ ﮐﻴﺪﻩ‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ‬ ‫دﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ ﭘﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﮐﯥ د ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﮐﻮرﻧ ډﻳﺮ ﺷﻬﺮت درﻟﻮد اود ﻋﺰت ﮐﻮرﻧ‬
‫ﻮل ﻳﻮﺳﻔﺰي ددوﯼ داﻣﺮ ﻻﻧﺪې وو‪ ،‬ﭘﻪ دې ﮐﻮرﻧ ﮐﯥ دوﻩ ﮐﺴﻪ ډﻳﺮ ﻣﺸﻬﻮر وو‪ ،‬ﭼﯥ ﻳﻮ ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺷﻴﺦ‬
‫ﻣﻠﻲ اوﺑﻞ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ دوﯼ ﻟﻪ ﮐﺎﺑﻠﻪ دﻟﻐﻤﺎن‪،‬ﻧﻨ ﺮهﺎر او ﺣﺼﺎرﮎ ﺧﻮاﺗﻪ وﻻړل او ورو ورو‬
‫دﭘﻴ ﻮر او ﺳﻮات ﭘﻮرې ورﺳﻴﺪل اوهﻠﺘﻪ ﻣﻴﺸﺖ ﺷﻮل‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ډﻳﺮ هﻮ ﻴﺎر او د ﺗﻮرې اوﻗﻠﻢ‬
‫ﺧﺎوﻧﺪو‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﻘﻮا او ﭘﻮهﻪ ﮐﯥ ﻳﯥ ﭘﻮرﻩ ﺷﻬﺮت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ ﯼ و ‪ ،‬ﺧﭙﻞ وﻟﺲ ﺗﻪ ﻳﯥ ﭘﻮرﻩ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻪ وﮐ ل‬
‫اودوﯼ ﻳﯥ د ﻤﮑﻮ ﭘﻪ ﮐﺮﻧﻪ ﺑﻮﺧﺖ ﮐ ل او ﻤﮑﻪ ﻳﯥ ددوﯼ ﺗﺮﻣﻨ ﭘﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﻮ ﻪ ووﻳﺸﻠﻪ اودﺧﻠﮑﻮ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺗﺮﻣﻨ ﻳﯥ اﻋﺘﻤﺎد او ﺑﺎور ﭘﻴﺪاﮐ او ددﻩ اوﻻدﻩ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﭘﻪ )ﻣﻴﻨﻲ( ﮐﯥ ﺷﺘﻪ ‪.‬‬
‫ﻴﻨﻲ ﺗﺎرﻳﺨﭙﻮهﺎن ﭘﺪې اﻧﺪ دي ﭼﯥ دﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ د ﺳﮑﻮﻧﺖ ﺎﯼ د ﮐﻮﻧ ﺷﺎ اوﺧﻮا اود ﺑﺎﺟﻮړ ﺳﻴﻤﯥ دي‪،‬‬
‫ﮑﻪ ﭼﯥ دﺳﮑﻨﺪر دﻳﺮﻏﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ دې ﻗﻮم د ﮐﻮﻧ ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮا ﺳﻴﻤﻮ ﮐﯥ د ﺳﮑﻨﺪر د ﻟ ﮑﺮو‬
‫ﺳﺮﻩ ډﻏﺮې وهﻠﻲ دي‪.‬‬
‫ﻴﻨﻲ ﻧﻮر ﭘﻮهﺎن واﻳﻲ ﭼﯥ داﺳﯥ ﮑﺎري ﭼﯥ ﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ ﺗﺮ ﭘﻨ ﻤ ﻟﻴ دﻳﺰې)هﺠﺮي( ﭘﻴ ۍ دﻣﺨﻪ ﭘﻪ‬
‫ﮐﻨﺪهﺎرﻳﻮ ﻗﺒﻴﻠﻮ ﮐﯥ ﮐﻨﺪهﺎر ﺗﻪ هﺠﺮت ﮐ ﯼ وي‪ ،‬او ﺑﻴﺎ ﺑﻴﺮﺗﻪ داﻟﻎ ﺑﻴ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ دﻧﻨ ﺮهﺎر او‬
‫ﭘﻴ ﻮر ﺳﻴﻤﻮ ﺗﻪ ﺗﻠﻠﻲ وي‪ ،‬ﭼﯥ ددې ﻟﻴ دون ﺗﻔﺼﻴﻞ ﭘﻪ ﺗﻮارﻳﺦ ﺣﺎﻓﻆ رﺣﻤﺖ‪ ۴‬ﺧﺎﻧﯽ ﮐﯥ راﻏﻠﯽ دﯼ اود‬
‫ﭘﻴ ﻮر ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﮑﻲ‪:‬‬

‫ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ د ﺧﺮ ﺒﻮن ﺑﻦ ﺳ ﺑﻦ ﻳﻮوﻟﺴﻢ ﻟﻤﺴﯽ او دﮐﺎﮐﺎزوﯼ د‪١‬ﯼ ‪.‬‬

‫ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ دﺗﻮرې او ﻗﻠﻢ ﺧﺎﻧﺪ و‪ ،‬او ﭘﻪ ﺧﻠﮑﻮ ﮐﯥ د ﭘﻮرﻩ ﺗﻘﻮا او ذهﺪ ﺘﻦ ﻞ ﮐﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻮهﻐﻪ‬
‫وﺧﺖ ﭼﯥ ﺗﺮ ﻮ ﻳﻮﺳﻒ زي د ﭘﻴ ﻮر ﻣﻴﺮو ﺗﻪ رﺳﻴﺪل ددوي د رﺳﻴﺪو دﻣﺨﻪ ﭘﻪ هﻐﻪ ﻤﮑﻮ ددﻻزاﮐﻮ‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﻴﺸﺖ وﻩ‪ ،‬ﺧﻮ دﺷﻴﺦ دﻟﻮړ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﻪ اﺳﺎس ددﻻزاﮐﻮ ﻗﺒﻴﻠﯥ ﺑﯥ ﻟﻪ ﺟﻨ ﻪ د ﻳﻮ ﺳﻔﺰﻳﻮ ﻣﻠ ﺮي‬
‫وﻣﻨﻠﻪ‪ ،‬ددﻩ ﭘﻪ ﺑﺎب اﺧﻮﻧﺪ دروﻳﺰﻩ ﻟﻴﮑﻲ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﭘﻪ دﻻزاﮐﻮﮐﯥ ﭘﻪ دﻳﻨﺪارۍ ﮐﯥ دوﻣﺮﻩ ﺷﻬﺮت درﻟﻮد‬
‫ﭼﯥ ﻳﻮﻩ ورځ ورﺗﻪ ﻳﻮ ﺣﻼﻟﻪ ﮐ ې ﻣﺮﻏ راوړﻩ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ورﺗﻪ ووﻳﻞ ﭼﯥ دادې ﭼﻴﺮﺗﻪ ﻧﻴﻮﻟﯥ دﻩ‪ ،‬هﻐﻪ‬

‫‪_ ١‬ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻﺑﺮار و اﺷﺮار‬

‫‪ _ ٢‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮﺻﻊ‪ ،‬ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻﺑﺮار‪ ،‬ﺣﻴﺎت اﻓﻐﺎﻧﻲ‬
‫‪ _ ٣‬ﺣﻴﺎت اﻓﻐﺎﻧﻲ )‪ ٩٥‬ﻣﺦ(‬
‫‪ _ ۴‬دﺑﺮﻃﺎﻧﻴﺎ ﭘﻪ ﻣﻮزﻳﻢ ﮐﯥ ﻗﻠﻤﻲ ﻧﺴﺨﻪ دﭘﻴﺮ ﻣﻌﻈﻢ ﺷﺎ ﻟﻴﮑﻨﻪ د ‪ ١١٨١‬ل‬
‫‪_ ١‬ﺗﺬﮐﺮة اﻻﺳﺮار‬

‫‪72‬‬
‫ﺳ ي ورﺗﻪ ووﻳﻞ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻓﻼﻧﻲ ﺎﯼ ﮐﯥ ﻣﯥ ﻧﻴﻮﻟﯥ دﻩ ‪ ،‬دﻩ ورﺗﻪ ووﻳﻞ ﭼﯥ دا ﻣﺮﻏ زﻩ ﻧﻪ ﺧﻮرم‪،‬‬
‫ﮑﻪ ﭼﯥ دهﻐﻪ ﺎﯼ ﺧﻠﮏ ﭘﻪ ﺣﺮاﻣﻮ ﺧﻮړوﻟﻮ ﺷﻬﺮت ﻟﺮي ‪ ،‬ﮐﻴﺪاﯼ ﺷﻲ ﭼﯥ دې ﻣﺮﻏ دهﻐﻮد ﻻس‬
‫داﻧﻪ ﺧﻮړﻟﻲ وي‪. ٢‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ دﻳﻮﻣﺸﺮاو ﻣﻘﻨﻦ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ‪:‬‬

‫ﮐﺎوﻩ او ﭘﻪ ﻮﻟﻮ ﺷﺨ و ﮐﯥ ددوﯼ ﻗﺎﺿﻲ او‬ ‫ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ دﺧﭙﻞ ﻗﻮم ﭘﻪ ﺳﻤﻮﻟﻮ اواﺻﻼح زﻳﺎت ﮐﻮ‬
‫ﺣﮑﻢ و‪ ،‬او هﻐﻪ ﮐﺴﺎن ﭼﯥ ﻟﻪ ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻧﻨ ﺮهﺎر ‪،‬ﻟﻐﻤﺎن اوﻧﻮرو ﺎﻳﻮ ﺨﻪ ﺗﻠﻠﻲ وو‪ ،‬دﺳﻮات او ﭘﻴ ﻮر ﭘﻪ‬
‫ﺳﻴﻤﻮ ﮐﯥ ﺧﭙﺎرﻩ ﺷﻮل او ﻮﻟﯥ ﻣﻴﺮې ﻳﯥ وﻧﻴﻮﻟﯥ‪ ،‬ﭼﯥ ﻮل دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﺗﺮ ﻗﻴﺎد ت ﻻﻧﺪې وو‪ ،‬ﺷﻴﺦ ددوﯼ‬
‫ﻟﭙﺎرﻩ د ﻣ ﮑﻮ د ﻋﺎدﻻﻧﻪ وﻳﺶ ﭘﻪ ﻏﺮض ﻳﻮﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮړﮐ ﭼﯥ دﺷﻴﺦ ددﻓﺘﺮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ ي‪.‬‬
‫دا وﻳﺶ ﻳﯥ د ﻮاو ﻧﺮو‪ ،‬وړو او زړو ﭘﻪ اﺳﺎس‪ ،‬اﮐﻮزي او ﻋﺴﻲ ﺧﻴﻞ ﺷﭙ زرﻩ ﺗﻨﻪ ‪ ،‬ﻣﻨﺪړ دوﻟﺲ‬
‫زرﻩ ﺗﻨﻪ ﭼﯥ ﮐﺎﺑﻠﻲ ‪ ،‬ﻟﻐﻤﺎﻧﻲ او ﻧﻨ ﺮهﺎري هﻢ ورﺳﺮﻩ ﺣﺴﺎب ﺷﻮل‪ ،‬وﺷﻮ‪ ،‬ﺧﻮﭘﺨﭙﻠﻪ دﺳﻮات ﺧﻠﮏ ﭘﻪ‬
‫‪٣‬‬
‫دې وﻳﺶ ﮐﯥ ﻧﺸﻮل‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﺧﭙﻞ ﻗﻴﺎدت ﭘﻪ ﻣﻠﻲ او اوﻟﺴﻲ ﻓﮑﺮ ﮐﺎوﻩ او واﻳﻲ ﭼﯥ دزﻧﮑﻨﺪن ﭘﺮ وﺧﺖ ﻳﯥ ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻠﮏ‬
‫ﭘﺮ ﺎن ﺷﺎهﺪان ﮐ ل اووﻳﯥ وﻳﻞ ﭼﯥ ﻣﺎ داوﻟﺲ ﻗﻴﺎدت او ﻣﺸﺮي دﺧﺪاي)ج( درﺿﺎﻳﺖ ﻟﭙﺎرﻩ ﮐ ې دﻩ‬
‫اوﻧﻪ د ﻴﻨﻮ رﻳﺴﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭼﯥ ﻟﻪ ﭼﺎ ﺨﻪ ﻣﯥ ﭘﻴﺴﯥ اﺧﻴﺴﺘﻲ وي او دهﻐﻮ ﻟﻪ ﭘﺎرﻩ ﻣﯥ ﮐﺎر ﮐ ﯼ وي‪،‬‬
‫ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻋﻤﺮ ﮐﯥ ﻣﯥ ﻳﻮدرهﻢ ﻻس ﺗﻪ راﻏﻠﯽ‪ ،‬هﻐﻪ هﻢ ﭘﻪ ﺗﻤﻪ او ﺗﻮﻗﻊ ﻻس ﺗﻪ ﻧﻪ دﯼ راﻏﻠﯽ او وﻳﯥ‬
‫وﻳﻞ‪ :‬ﮐﻪ زﻩ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ وﻳﻨﺎ ﮐﯥ ﺻﺎدق ﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺧﺪاﯼ)ج( ﺑﻪ زﻣﺎ دﺳﺘﻮر او وﻳﺶ ﺗﺮ اووﻩ ﭘ ﺘﻪ وﭼﻠﻮي‪ ،‬او‬
‫ﮐﻪ ﺻﺎدق ﻧﻪ ﻳﻢ‪،‬ﻧﻮﺧﺪاې)ج( ﺑﻪ ﻳﯥ ورﮎ ﮐ ي‪ ،‬ﻧﻮهﻤﺪادﻟﻴﻞ دﯼ ﭼﯥ ارو ﺎد ﻗﻴﺎدم اﻟﺪﻳﻦ ﺧﺎدم ددروﻳﺰﻩ‬
‫ﻟﻪ ﺧﻮﻟﯥ واﻳﻲ‪:‬‬
‫ددﻩ وﻳﺶ ﺗﺮ اوو ﭘﺸﺘﻮﭘﻮرې وﭼﻠﻴﺪ اوﺗﺮاوﺳﻪ ﭘﻮرې هﻴ ﺳﺮدار اوﻣﺸﺮ ﭘﻪ دﻏﻪ وﻳﺶ ﮐﯥ ﺗﺼﺮف‬
‫‪۴‬‬
‫اوﺗﻐﻴﺮ ﻧﺸﻲ راوﺳﺘﻼﯼ‪.‬‬
‫دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ دﻓﺘﺮ‬
‫ﺳﺮﺑﻴﺮﻩ ﭘﺮدې ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ د ډﻳﺮو ﺻﻔﺎﺗﻮ ﺗﺮ ﻨ ادﻳﺐ اوﻟﻴﮑﻮال و‪ ،‬ﻳﻮ دﻓﺘﺮ ﻳﯥ درﻟﻮدﭼﯥ ﭘﻪ دې‬
‫دﻓﺘﺮ ﮐﯥ دﺳﻮات او ﭘٍﻴ ﻮر ﻋﻼﻗﻮ ﺗﻪ دﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ د ﻳﻮن اوﺗ ﻮﻟﯥ ﭘﻴ ﯥ ﺛﺒﺖ وې‪ ،‬اوﻧﻪ ﻳﻮازې داﭼﯥ‬
‫دې دﻓﺘﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑ ﻪ درﻟﻮدﻩ ‪ ،‬ﺑﻠﮑﯥ هﻐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭼﯥ د ﻤﮑﻮ د وﻳﺶ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺿﻊ ﺷﻮي وو‪ ،‬هﻢ‬
‫ﭘﮑﯥ ﺑﻴﺎن ﺷﻮي وو‪ ،‬اودا ﮐﺘﺎب ﺗﺮ ﻳﻮﻟﺴﻤﯥ ﻟﻴ دﻳﺰې)هﺠﺮي( ﭘﻴ ۍ ﭘﻮرې هﻠﺘﻪ ﻣﻮﺟﻮد و‪ ،‬اوﺧﻠﮑﻮ‬
‫دهﻤﺪﻏﻪ ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﺑﻨﺴ ﻋﻤﻞ ﮐﺎوﻩ ﻟﮑﻪ ﭼﯥ ﺧﻮﺷﺎل )‪ ١١٠٠ _١٠٢٢‬ل( واﻳﻲ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﺳﻮات ﮐﯥ دي دوﻩ ﻴﺰﻩ ﮐﻪ ﺟﻠﻲ دي ﮐﻪ ﺧﻔﻲ‬
‫ﻳﺎ )ﻣﺨﺰن( د ) دروﻳﺰﻩ( دﯼ ﻳﺎ دﻓﺘﺮ د)ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ(‬
‫د ﻧﺎروې ﻣﺸﻬﻮر ﺧﺘﻴ ﭘﻴﮋﻧﺪوﻧﮑﯽ د) اﻧ ﻠﻴﺴﻲ ﻣﺸﻬﻮرﭘﻮهﺎﻧﺪ( راور ﻲ دﻟﻴﮑﻨﯥ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ واﻳﻲ ﭼﯥ ‪:‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﺧﭙﻞ دﻓﺘﺮ ﭘﻪ ‪١٤١٧‬زﻳ دﻳﺰ)ﻣﻴﻼدي( ﭼﯥ د )‪٨٢٠‬ل( ﺳﺮﻩ ﺳﻤﻮن ﻟﺮي وﻟﻴﮑﻪ اودﭘ ﺘﻮژﺑﯥ‬
‫‪١‬‬
‫ﻳﻮ ﺧﻮرا ﭘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﺘﺎب ﻞ ﮐﻴ ي‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم هﻢ ددﻏﻪ دﻓﺘﺮذﮐﺮ ﮐ ﯼ اوداﺳﯥ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ دﻩ ﺑﻪ هﻢ د روار ﻲ دﻟﻴﮑﻨﯥ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ‬
‫ددﻏﻪ دﻓﺘﺮذﮐﺮﮐ ﯼ وي‪ ،‬ددې دﻓﺘﺮ ﻧﺴﺨﻪ اوس ﻧﺸﺘﻪ اود ﺧﻮﺷﺎل ﺧ ﮏ ﻟﻪ ﻟﻴﮑﻨﯥ هﻢ داﺳﯥ راو ﻲ ﭼﯥ‬
‫ﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ ﺑﻪ هﻤﺪﻏﻪ دﻓﺘﺮ د ﺎن ﺳﺮﻩ)ﺧﻔﻲ( ﺳﺎﺗﻪ دﺳﻮات ﭘﻪ ﻏﺮﻧﻴﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﮐﯥ ﻻ ﺗﺮاوﺳﻪ دﻏﻪ دﻓﺘﺮ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻞ ﮐﻴ ي اوﺧﭙﻞ ﻣﻴﺮاﺛﻲ ﺟﺎﻳﺪاد او ﻤﮑﯥ دهﻤﺪﻏﻪ دﻓﺘﺮ ﭘﻪ اﺳﺎس ﺗﻘﺴﻴﻤﻮي واﻳﻲ ﭼﯥ دﺷﻴﺦ‬

‫‪ _ ٢‬دﭘﻴ ﻮر ﺗﺎرﻳﺦ ‪.٤٥٦ ،‬ل د ﻻهﻮر ﭼﺎپ‬

‫‪_ ٣‬ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻﺑﺮار‪ ٩١،‬ﻣﺦ‬
‫‪ _ ۴‬ﻗﻴﺎم اﻟﺪﻳﻦ ﺧﺎدم‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ ﮐﺎﻟﻨ ‪ ١٣١٩ ،‬ﮐﺎل‪ ٣٤٥ ،‬ﻣﺦ‬
‫‪ _ ١‬دهﻨﺪ دزړو اﺛﺎرو ﻣﺠﻠﻪ ‪ ١٩٣٩‬زﻳ دﻳﺰ)ﻋﻴﺴﻮي(‬

‫‪73‬‬
‫ﻣﻠﻲ دﻓﺘﺮ او ﮐﺮﻧﻴﺰ ﻗﺎﻧﻮﻧﻮﻧﻪ دوﻣﺮﻩ ﻣﻌﺘﺒﺮو‪ ،‬ﭼﯥ ﺳﻮري ﺷﻴﺮﺷﺎﻩ هﻢ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮﮐﺮﻧﻴﺰو اﺻﻼﺣﺎﺗﻮ ﮐﯥ‬
‫دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﻟﻪ دﻓﺘﺮ ﺨﻪ ﻨﻪ ﮐﻮﻟﻪ‪ ،‬دﻓﺘﺮ دﭘ ﺘﻮ ﻳﻮ ﻧﺜﺮي ﮐﺘﺎب و‪ ،‬ﺧﻮاوس ﻳﯥ ﮐﻮﻣﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ‬
‫دﻣ ﮑﻮ دوﻳﺶ اﺻﻮل ﻳﯥ ﻣﻌﻠﻮم دي او ﻟﮑﻪ دﻳﻮ ﻣﻠﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ دﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ ﭘﻪ ﻗﻮم ﮐﯥ ﺟﺎري او‬
‫ﻣﻌﻤﻮل و‪ ،‬د ﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ او ددوﯼ د ﻣﻠ ﺮو ﭘﻪ ﻣﻴﻨ ﮐﯥ ﻤﮑﯥ دﻗﻮم )ﺗﭙﯥ( او دﻓﺘﺮ ﭘﻪ اﺳﺎس وﻳﺸﻞ‬
‫ﮐﻴﺪې‪ ،‬ددﻓﺘﺮ ﻧﻪ ﮑﺘﻪ )ﺑﺮﺧﻪ( او ﺗﺮ ﺑﺮﺧﯥ ﻻﻧﺪې ﭘ ﯽ و‪ ،‬اود ﭘ ﻲ ﺧﺎوﻧﺪاﻧﻮ ﺗﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﺧﻮارﻩ وﻳﻞ ﮐﻴﺪل‪،‬‬
‫ددﻓﺘﺮ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ دهﺮ ﭼﺎ ﺑﺮﺧﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ وﻩ اودا ﺑﺮﺧﻪ دﮐﻮرﻧ دﻏ و اوﺗﻌﺪاد ﭘﻪ اﻧﺪازﻩ وﻳﺸﻞ ﮐﻴﺪﻩ ﮐﻪ‬
‫دﭼﺎ ﺑﺮﺧﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﻪ وﻩ او ﺬارﻩ ﺑﻪ ﻳﯥ ﭘﺮې ﻧﻪ ﮐﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻮد ﮐﻠﻲ دﺳﭙﻴﻦ ږﻳﺮو دﺟﺮ ﯥ ﭘﻪ ﺑﻨٍﺴ ﺑﻪ‬
‫داورﺷﻮ)ﭼﺮا ﺎﻩ( ﺨﻪ هﻢ ﺑﺮﺧﻪ ورﮐﻮﻟﻪ ﮐﻴﺪﻟﻪ او د ﻤﮑﯥ وﻳﺸﻨﻪ دﺟﺮ ﯥ ﮐﺎر و‪ ،‬اودﻋﻤﻮﻣﻲ ﻮ ﻟﭙﺎرﻩ‬
‫ﺑﻪ ﻳﯥ ﻟﻪ هﺮ ې وﻧ ې ﺨﻪ د )ﺳﭙﺮۍ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻮﻩ ﻮ ﻪ ﻤﮑﻪ ﺑﻴﻠﻪ ﮐ ﻩ دا ﻤﮑﯥ د ﻮﻟﻴﺰو)ﻋﻤﻮﻣﻲ(‬
‫ﻮ ﻟﭙﺎرﻩ وﻗﻒ وې اوداوﻳﺶ ﺑﻪ دﻟﺴﻮﻳﺎ دوﻟﺴﻮ ﮐﺎﻟﻮ وروﺳﺘﻪ ﻧﻮﯼ ﮐﻴﺪﻩ اود ﮐﻠﻴﻮ دﮐﻮرﻧﻴﻮ د ﺑﺎﻟﻐﻮ ﺧﻠﮑﻮ‬
‫ﭘﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻤﮑﻪ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ډول وﻳﺸﻞ ﮐﻴﺪﻩ دﻏﻪ وﻳﺶ د ﭘ ۍ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳﺪﻩ اود هﺮﭼﺎ ﺑﺮﺧﻪ ﺑﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫ﻧﻮي وﻳﺶ ورﮐﻮل ﮐﻴﺪﻩ د ﻣ ﻲ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﯥ ﺑﻠﻠﻪ ‪ .‬د اﺳﺘﻮ ﻨﯥ ﺎﻳﻮﻧﻪ داﺳﯥ وﻳﺸﻞ ﮐﻴﺪﻩ ﭼﯥ هﺮې ﺑﺮﺧﯥ‬
‫ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ ﮐﻨﺪﯼ وﻳﻞ ﮐﻴﺪﻩ او هﺮ ﮐﻨﺪﯼ ﭘﻪ ﮐﻨ رو وﻳﺸﻞ ﮐﻴﺪﻩ ﭼﯥ هﺮ ﮐﻨ ر ﺑﻪ ﮐﻮ ﻪ ﻳﺎ ﻏﻮﻟﯽ درﻟﻮد ‪.‬‬
‫دهﺮ ﮐﻨﺪي ﻳﻮ ﺑﺮج‪ ،‬ﻳﻮﻩ هﻮﻣﺮﻩ او ﻳﻮﻣﺴﺠﺪ ﺳﺮﻩ ﺷﺮﻳﮏ وو‪ ،‬هﺮې ﮐﻮرﻧ ﻳﻮ ﮐﻨ ر درﻟﻮد ‪ ،‬دا ﮐﻨ ر‬
‫ﻳﯥ دﺧﭙﻠﯥ ﺑﺮﺧﯥ ﻤﮑﯥ ﺳﺮﻩ ﭘﻪ ﺗﺼﺮف ﮐﯥ وﻩ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﺑﻪ ﭼﺎ ﺧﭙﻠﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻤﮑﻪ ﺧﺮ ﻮﻟﻪ ‪ ،‬ﻧﻮدﻏﻪ‬
‫ﮐﻨ ر ﺑﻪ هﻢ ورﺳﺮﻩ و‪.‬‬
‫دﭘﻴ ﻮر ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﯥ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎﻳﻮﻧﻴﻤﻪ ﭘﻴ ۍ دﻣﺨﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮﯼ دﯼ‪،‬دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ددﻓﺘﺮ او ﮐﺮﻧﻴﺰوﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب‬
‫‪١‬‬
‫داﺳﯥ ﺷﺮح وړاﻧﺪې ﮐﻮي‪ :‬ﻟﻮﻣ ﯼ ﻞ ﻮﻟﯥ ﻤﮑﯥ ﭘﻪ ﺷﭙ و ﺗﭙﻮ وﻳﺸﻞ ﮐﻴﺪې‪.‬‬
‫ﭼﯥ د ﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻨﺪو‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪزﻳﻮ‪ ،‬ﻴﺎ ﻴﻮ‪ ،‬داودزﻳﻮ‪ ،‬اوﺧﻠﻴﻠﻮ د ﺗﭙﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳﺪې‪ ،‬د ﻏﺴﯥ هﺮ ﮐﻠﯽ‬
‫ﭘﻪ ﮐﻨ ر او ﮐﻨ ر ﭘﻪ ﻞ وﻳﺸﻞ ﮐﻴﺪﻩ اوﭘﺲ ﻟﻪ ﻟﺴﻮ ﮐﺎﻟﻮ ﺑﻪ هﻤﺪﻏﻪ ﻤﮑﯥ د )ﻗﺮﻋﯥ( ﭘﺮ اﺳﺎس داﺳﯥ‬
‫وﻳﺸﻞ ﮐﻴﺪې ﭼﯥ ﭘﻨ ﻪ ﻓﻮ ﻪ اودوﻩ اﻧﭽﻪ اوږد ﻟﺮ ﯽ ﺑﻪ ﻳﯥ ﭘﺮﻳﮑ او ددې ﻟﺮ ﻲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ ﻤﮑﯥ‬
‫دﻧﺮو او ﻮ ﭘﻪ ﺳﺮ وﻳﺸﻠﯥ اوهﻐﻪ ﻮﮎ ﭼﯥ اوﻻد ﺑﻪ ﻳﯥ ﻧﻪ وو‪ ،‬ﻧﻮ دواړو ﯥ او ﺘﻦ ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ د‬
‫راﺗﻠﻮﻧﮑﻲ اوﻻد ﺑﺮﺧﻪ ﺑﻴﻠﻪ ورﮐﻮﻟﻪ ﻟﻪ ﻟﺴﻮ ﮐﺎﻟﻮ وروﺳﺘﻪ د ﻤﮑﯥ دﺗﺒﺪﻳﻠ ﮐﺎر دوﻩ ډوﻟﻪ وو‪ ،‬ﻳﻮ ﭘﻮخ‬
‫ﺑﺪل ﭼﯥ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﺎﮐﻠﻲ وﺧﺖ ﺑﻪ ﮐﻴﺪﻩ او ﺑﻞ ﺧﺎم ﺑﺪل ﭼﯥ ژر ﺑﻪ هﻢ ﮐﻴﺪاﯼ ﺷﻮ‪.‬‬
‫دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﻟﻪ وﺧﺘﻪ وروﺳﺘﻪ ﭼﯥ ﮐﻮﻣﯥ ﻤﮑﯥ ﺁﺑﺎدې ﺷﻮې وې هﻐﻪ ﻤﮑﯥ ﻳﯥ )ﺑﺎﻧ ﻩ( ﺑﻠﻠﯥ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﺴﻮ‬
‫ﮐﺎﻟﻮ وروﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻮﻟﻪ ﻤﮑﻪ د ﻮل اوﻟﺲ ﻣﺎل او ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻞ ﮐﻴﺪﻩ‪ ،‬اودﻏﻪ وﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﻮ ﻪ‬
‫ﮐﻴﺪﻩ‪ ،‬هﺮ ﺳ ﯼ ﺑﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻗﺎﻧﻊ و‪ ،‬ﭘﻪ ﻮﻟﻨﻪ ﮐﯥ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ و‪ ،‬او ﭘﻪ ﻮﻟﻨﻪ ﮐﯥ ﺑﻪ ﻧﻮﯼ ﻟﻮﯼ‬
‫ﻣﻠﮑﺎن ﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻴﺪل ‪.‬‬
‫ﭘﻪ )‪ ١٨٦٩‬ز( ﮐﯥ اﻧ ﺮﻳﺰي اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﺮﯼ ﻣﻦ ﺷﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﻮﻟﻨﻪ ﮐﯥ ﻳﯥ ﭘﺨﻮاﻧﯽ ﺗﻨﻈﻴﻢ وډ ﮐ ‪ ،‬اود‬
‫ﻣﻠﮑﻴﺖ ﻧﻮﯼ ﺑﻨﺪوﺑﺴﺖ وﻧﻴﻮل ﺷﻮ ﭘﻪ ﻮﻟﻨﻪ ﮐﯥ ﻟﻮﯼ ﻟﻮﯼ ﻤﮑﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻣﻴﻨ ﺗﻪ راﻏﻠﻞ‪ ،‬ﻧﻮ اﺑﺎن اود‬
‫ﭘ ﻲ ﺧﺎوﻧﺪان ﻟﻮړﻳﻮ ﭘﻮړﻳﻮ ﺗﻪ ورﺳﻴﺪل او ﭘ ﺘﺎﻧﻪ دﺑﺰ ﺮاﻧﻮ او ﮐﺮوﻧﺪ ﺮو ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮل‪ .‬ﮐﻪ ﻣﻮﻧ‬
‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐﯥ د ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ وﻳﺶ ﺗﻪ ﭘﻪ دﻗﻴﻘﻪ ﺗﻮ ﻪ و ﻮرو‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دﻏﻪ وﻳﺶ ﮐﯥ ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻋﺪاﻟﺖ ﭘﻪ ﭘﻮرﻩ‬
‫ډول ﺗﺎﻣﻴﻦ و ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ د ﻳﻮ ﻮﻟﻴﺰ ﻣﺼﻠﺢ ﭘﻪ ﺗﻮ ﻪ د ﻳﻮ ﻮﻟﻨﻴﺰ رﻳﻔﻮرم ﺑﻨﺴ ﻮﻧﻪ راﻣﻨ ﺗﻪ ﮐ ي وو‪،‬‬
‫ﭼﯥ د ﻳﻮ ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻨﺴ اﻳ ﻮدوﻧﮑﯽ او ﺑﺎﻧﻲ ﻞ ﮐﻴ ي د ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻪ ﻴﻨﻮ ﺎﻳﻮ ﮐﯥ‬
‫ﻗﺒﺮوﻧﻪ ﺷﺘﻪ ﻟﮑﻪ دﺗﻴﺮا ﭘﻪ ﺑﺎړﻩ ﻧﻮﻣﻲ ﺎﯼ ﮐﯥ هﻢ ﭘﻪ دﻏﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻗﺒﺮ ﻣﻮﺟﻮد دﯼ‪ ،‬ﺧﻮ دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﻣﺰار‬
‫ﮑﺘﻪ دﺳﻮات ﭘﻪ ﻏﻮرﺑﻨﺪۍﮐﯥ د ﻣﻠﮏ اﺣﻤﺪ اراﻣ ﺎﯼ) اراﻣ ﺎﻩ( ﺗﻪ ﻧﻴﮋدې واﻗﻊ دﯼ ﭼﯥ ﺧﻠﮏ ﻳﯥ‬
‫زﻳﺎرت ﺗﻪ ور ﻲ‪.‬‬

‫‪_ ١‬دﭘﻴ ﻮر ﺗﺎرﻳﺦ‬

‫‪74‬‬
 ‫ﺷﻴﺦ ﺑﺴﺘﺎن ﺑ ﻳ‬
‫ﺷﻴﺦ ﺑﺴﺘﺎن ﺑ ﻳ ﭼﯥ د) ‪٩٦٠‬ل (ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ رواﻳﺖ) ‪٩٩٨‬ل( ﮐﻠﻮ ﭘﻪ ﺷﺎ اوﺧﻮا ﮐﯥ ﻳﯥ ژوﻧﺪ ﮐﺎوﻩ د ﭘ ﺘﻨﻮ‬
‫ﻟﻪ ادﺑﻲ او روﺣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎهﻴﺮو ﺨﻪ دﯼ ‪ ،‬ﭘﻼر ﻳﯥ د ﮐﻨﺪهﺎر ﭘﻪ ﻮراوﮎ ﮐﯥ اوﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﭼﯥ ﻧﻮم ﻳﯥ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺮم او ﻳﻮ روﺣﺎﻧﻲ ﺳ ﯼ و‪ ،‬دﯼ ﭘﻪ ﻗﻮم ﺑ ﻳ و‪ ،‬دﮐﻨﺪهﺎر ﻟﻪ ﻮراوﮐﻪ هﻠﻤﻨﺪ ﺗﻪ وﻻړ او هﻠﺘﻪ‬
‫ﻳﯥ دروﻳﺸﺎﻧﻪ ژوﻧﺪ ﮐﺎوﻩ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻋﺒﺎدت ﺑﻮﺧﺖ او دﺧﭙﻞ ﭘﻼرﻩ ﻳﯥ ﻓﻴﺾ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ ‪ ،‬د ﻮاﻧ ﭘﻪ‬
‫وﺧﺖ هﻨﺪ ﺗﻪ وﻻړ او ﭘﻪ ﺳﻴﺮاو ﺮ ﻨﺪﻩ)ﺳﻴﺎﺣﺖ( ﻟ ﻴﺎ ﺷﻮ‪.١‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺑﺴﺘﺎن د ﭘ ﺘﻮ ژﺑﯥ ﺷﺎﻋﺮ اوﻟﻴﮑﻮال دﯼ ‪ ،‬ﺧﻮ روﺣﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮت ﻳﯥ هﻢ ﺗﺮ ادﺑﻲ ﺷﻬﺮﺗﻪ ﮐﻢ ﻧﻪ و‪.‬‬
‫ﻣﻮرخ ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ددﻩ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻟﻴﮑﻲ‪:‬‬
‫) ﭘﻪ ﻮاﻧ ﮐﯥ ﻟﻪ روهﻪ هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﻪ راﻏﯽ او ﭘﻪ ﺳﻤﺎﻧﻪ ﮐﯥ ﻣﻴﺸﺖ ﺷﻮ اود ﺳﻮدا ﺮۍ ﭘﻪ ﻟﺒﺎس ﮐﯥ‬
‫ﻳﯥ ﺎن ﭘ ﺎوﻩ‪ ،‬ﺗﻞ ﺑﻪ ﻳﯥ ﺳﺘﺮ ﯥ ﻟﻪ او ﮑﻮ ډﮐﯥ وې د ﭘ ﺘﻮ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺣﺰﻳﻦ او ﻏﻤ ﻴﻦ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺻﻮرت وﻳﻞ او ﺧﻠﮏ ﺑﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ دردﻧﺎﮎ ﺣﺎﻟﺖ ژړول(‬
‫دﻣﺨﺰن ﻟﻪ دې ﺑﻴﺎﻧﻪ دﺷﺎﻋﺮ اﺧﻼﻗﻲ او روﺣﺎﻧﻲ هﻮﻳﺖ ﭘﻪ ﭘﻮرﻩ ډول ﺮ ﻨﺪﻳ ي اودا را ﻴﺊ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ‬
‫ﺑﺴﺘﺎن ﻳﻮ ﺳﻴﺎح او ﺮ ﻨﺪﻩ ﺳ ﯼ و‪ ،‬او دﻋﻤﺮ ﺗﺮ اﺧﺮﻩ ﭘﻪ ﺮ ﻨﺪﻩ )ﺳﻴﺎﺣﺖ( ﺑﻮﺧﺖ و‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ اﷲ‬
‫هﻴﺮوي د ﻋﻤﺮ ﭘﻪ اﺧﺮو وﺧﺘﻮ ﮐﯥ دﺑﺴﺘﺎن ﻣﻠ ﺮ و‪ ،‬او ﻟﻪ دﻩ ﺨﻪ ﻳﯥ ﮐﺮاﻣﺎت او ﻏﻴﺮ ﻋﺎدي ﮐﺎروﻧﻪ‬
‫هﻢ ﻟﻴﺪﻟﻲ وو‪ ،‬ﻧﻮ ﮑﻪ ددﻩ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺳﺘﺮ ﻮ ﻟﻴﺪﻟﯽ ﺣﺎل داﺳﯥ ﺑﻴﺎﻧﻮي‪ ) :‬زﻩ ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﺳﻔﺮ ﮐﯥ ﭼﯥ ﭘﻪ درﻳﺎب‬
‫ﮐﯥ ﻣﻮ ﮐﺎوﻩ ورﺳﺮﻩ ﻣﻞ وم‪ ،‬ﺷﭙﻪ او ورځ ﺑﻪ ﻳﯥ ﻴﻨﯥ ﺧﻮارق ﻟﻪ دوﯼ ﺨﻪ ﻟﻴﺪل‪ ،‬ﻳﻮﻩ ﺷﭙﻪ درﻳﺎب‬
‫داﺳﯥ ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺷﻮ‪ ،‬ﭼﯥ ﺣﺘﯽ دﺑﻴ ۍ ﻮﻟﯥ ﺳﭙﺮﻟ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻪ ژوﻧﺪﻩ ﻻﺳﻮﻧﻪ وﻣﻴﻨ ﻞ اوهﺮ ﭼﺎ دﺧﺪاﯼ)ج(‬
‫ﭘﻪ ﺣﻀﻮر ﮐﯥ دﻋﺎ او زاري ﮐﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺮﻧ ﻪ ﭼﯥ زﻣﺎ ﻟﻪ دوﯼ ﺳﺮﻩ ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ راﺑﻄﻪ وﻩ‪،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې وﺧﺖ‬
‫ﮐﯥ ﻣﯥ ددوﯼ ﺣﻀﻮر ﺗﻪ ﻋﺮض وﮐ ‪،‬ﭼﯥ دﻣﺪت وﺧﺖ دﯼ! ﻣﻮﺳﮑﺎ ﻳﯥ وﮐ ﻩ او وﻳﯥ ﻓﺮﻣﺎﻳﻞ‪ :‬هﻮﺳﺎ‬
‫اوﺳﺊ! ﺧﻄﺮﻧﺸﺘﻪ! ددې ﺧﺒﺮې دﮐﻴﺪوﺳﺮﻩ ﺳﻢ ﻃﻮﻓﺎن ﮐ ﻴﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬دﻣﺮاد وږﻣﻪ ﭘﻪ ﭼﻠﻴﺪو ﺷﻮﻩ او ﺑﻴ ۍ‬
‫ﻟﻪ دې ﻟﻮﯼ ﺧﻄﺮ ﺨﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﻮﻩ‪ ،‬ﭼﯥ ﺑﻴﺮﺗﻪ راو ﺮ ﻴﺪ اود ﺠﺮات اﺣﻤﺪﺁﺑﺎد ﺗﻪ راﻏﯽ ﻳﻮﻩ ورځ ﻳﯥ‬
‫ﻣﺎﺗﻪ وﻓﺮﻣﺎﻳﻞ‪ ) :‬زﻣﺎ وﺧﺖ ﭘﻮرﻩ دﯼ‪ ،‬داﺳﻬﺎل رﻧ راﺗﻪ ﭘﻴ ﺷﻮﯼ او زﻣﺎ ﺗﺠﻬﻴﺰاو ﺗﮑﻔﻴﻦ ﺑﻪ وﮐ ئ !‬
‫ﻣﺎ ﭘﻪ ﺳﺘﺮ ﻮ ﻗﺒﻮﻟﻪ ﮐ ﻩ ! او دﯼ دﺟﻤﻌﯥ ﭘﻪ ورځ د)‪١٠٠٢‬ل‪.‬س( ﮐﺎل ددوهﻤﯥ ﺧﻮر)رﺑﻴﻊ اﻟﺜﺎﻧﻲ( ﭘﻪ‬
‫‪٣‬‬
‫ﻳﻮوﻟﺴﻤﻪ ﻧﻴ ﻪ د ﻣﺎﺳﭙ ﻴﻦ ﻟﻪ ﻟﻤﺎﻧ ﻪ ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﺧﭙﻞ اﺻﻠﻲ ﻣﺤﺒﻮب ﺗﻪ واﺻﻞ ﺷﻮ‪(.‬‬
‫ﺳﺮﻩ ددې ﭼﯥ دﺷﻴﺦ ﺑﺴﺘﺎن ﻋﻤﺮ ﭘﻪ ﺮ ﻴﺪواو ﺳﻴﺎﺣﺖ ﮐﯥ ﺗﻴﺮ ﺷﻮﯼ‪ ،‬ﺧﻮﮐﻠﻪ ﭼﯥ دﻧ ۍ ﻟﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ‬
‫ﺨﻪ ﻓﺎرغ ﺷﻮﯼ‪ ،‬ﻧﻮ ﻗﻠﻢ ﻳﯥ را اﺧﻴﺴﺘﯥ دﯼ او ﭘ ﺘﻮ ژﺑﻪ ﻳﯥ ﻪ او ﭘﻪ زړﻩ ﭘﻮرې اﺛﺎر ﻟﻴﮑﻠﻲ دي‪ ،‬ﺗﺮ‬
‫ﻣﺮګ ﻠﻮر ﮐﺎﻟﻪ دﻣﺨﻪ ﭘﻪ)‪ ٩٩٨‬ل( ﮐﺎل ﺧﭙﻞ هﻴﻮاد ﺗﻪ راﻏﯽ اود ﺧﭙﻠﻮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻮ ﭘﺎﻳﻠﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﮐﺘﺎب‬
‫‪١‬‬
‫ﮐﯥ راﻏﻮﻧ ې ﮐ ې او ﺑﺴﺘﺎن اﻻوﻟﻴﺎﻳﯥ ﭘﺮې ﻧﻮم ﮐﻴ ﻮد‪.‬‬
‫دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻟﻪ ﺑﻴﺎﻧﻪ را ﮑﺎرې ﭼﯥ ﺑﺴﺘﺎن اﻻوﻟﻴﺎ دروﺣﺎﻧﻲ ﺧﻠﮑﻮ ﺗﺎرﻳﺦ دﯼ او دﭘ ﺘﻨﻮ رﺟﺎﻟﻮ او‬
‫ﻣﺸﺎهﻴﺮو ﺷﻌﺮوﻧﻪ اواﺣﻮال ﭘﮑﯥ درج دي او ﺳﺮﺑﻴﺮﻩ ﭘﺮدې ﺷﻴﺦ ﺧﭙﻞ ﺷﻌﺮوﻧﻪ هﻢ ﭘﻪ دې ﮐﺘﺎب ﮐﯥ‬

‫‪ _ ١‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ‪ ٦٥‬ﻣﺦ‬

‫‪ _ ٢‬ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧﺴﺨﻪ‪ ٢٥٠ ،‬ﻣﺦ‬
‫‪ _ ٣‬ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧﺴﺨﻪ‪ ،‬د ﭘﺨﻮاﻧ ﺗﺬﮐﺮې ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ‪ ٣٤،‬ﻣﺦ‬
‫‪ _ ١‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ )‪ ٦٥‬ﻣﺦ(‬

‫‪75‬‬
‫راوړي دي‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻼﯼ ﺷﻮﭼﯥ ﺑﺴﺘﺎن دﺧﭙﻞ ﻋﺼﺮو زﻣﺎن ﺷﺎﻋﺮ ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻒ او ﻣﻮرخ ﺳ ﯼ و‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ‬
‫ﭘ ﺘﻮ ﻳﯥ ﺷﻌﺮوﻧﻪ وﻳﻞ او ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪﻳﯥ ﮐﺎوﻩ د ﻋﺸﻖ او ﻣﻴﻨﯥ ﭘﻪ ﺳﻮز اﺧﺘﻪ و‪ ،‬د ﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ دﺧﭙﻞ ﭘﻼر ﻟﻪ ﺧﻮﻟﯥ ددﻩ ﻳﻮﻩ ﺑﺪﻟﻪ راﻧﻘﻠﻮي ﭼﯥ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اوﻟﺴﻲ او وﻃﻨﻲ وزن ﻟﺮي‬
‫دﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﻴﺮوي ﭘﻪ ﺣﻮاﻟﻪ دﺑﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﺷﻌﺮ ﮐﯥ د ﺗﺮﻧﻢ او ﺗﻐﻨﯽ ﺧﻮا ډﻳﺮﻩ درﻧﻪ وﻩ‪:‬‬
‫دﺷﻴﺦ ﺑﺴﺘﺎن ﺑﺪﻟﻪ ‪:‬‬
‫راﺳﻪ ﺬر ﮐﻪ ﭘﺮﻣﺎ‬ ‫او ﮑﯥ ﻣﯥ ﺎ ﻲ ﭘﺮ ﺮﻳﻮان ﻳﻮ وار ﻧﻈﺮﮐﻪ ﭘﺮﻣﺎ‬
‫‪. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬
‫‪..‬‬
‫ﯥ ﺗﺎروﻧﺎرﮐﯥ ﻧﺎ‬ ‫دﻣﻴﻨﯥ اور دې زﻣﺎ زړ ﯽ ورﻳﺖ ﭘﻪ اﻧ ﺎر ﮐﯥ ﻧﺎ‬
‫ﺎن ﻣﯥ زﺑﻮن ﮐﯥ ﻧﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ وﻳﻠﻴ م ﭼﯥ ﻣﯥ زړﻩ ﭘﺮ ﺗﺎ ﻣﻔﺘﻮن ﮐﯥ ﻧﺎ‬
‫راﺳﻪ ﺬر ﮐﻪ ﭘﺮﻣﺎ‬ ‫او ﮑﯥ ﻣﯥ ﺎ ﻲ ﭘﺮ ﺮﻳﻮان ﻳﻮ وار ﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﭘﺮﻣﺎ‬
‫٭٭٭‬
‫ﭘﻪ وﻳﺮ ﻧﺎﺳﻮر ﻳﻤﻪ ﺗﻞ‬ ‫وﮐﻪ ﻧﻈﺮ زﻣﺎ ﭘﺮﺣﺎل ﭼﯥ ﭘﺮوت رﻧ ﻮرﻳﻤﻪ ﺗﻞ‬
‫ﭘﻪ اور ﺟﻠﺒﻞ ﻳﻤﻪ ﺗﻞ‬ ‫ﻟﻪ زړﻩ ﻣﯥ ﺎ ﻲ وﻳﻨﯥ‪ ،‬ﺳﻮرﭘﻪ وﻳﻨﻮ ﺧﭙﻞ ﻳﻤﻪ ﺗﻞ‬
‫راﺳﻪ ﺬر ﮐﻪ ﭘﺮﻣﺎ‬ ‫او ﮑﯥ ﻣﯥ ﺎ ﻲ ﭘﺮ ﺮﻳﻮان ﻳﻮ وارﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﭘﺮﻣﺎ‬
‫٭٭٭‬
‫‪٢‬‬
‫ﮐﺮږې ﺳﻮرې وهﻤﻪ‬ ‫ﻟﻪ دردﻩ ﺳﻮز ﺗﻞ ﻧﺎرې او ﻏﻠﺒﻠﯥ وهﻤﻪ‬
‫‪٣‬‬
‫ﻧﻪ راﺣﺖ ﮐ ﻧﻪ وﻳﻨﻢ‬ ‫ﻳﻮ ﺁن ﻣﯥ ﭼﻴﺮې ﻧﻪ ﺁرام ﻧﻪ ﻴﮑﺎو ﻧﻪ وﻳﻨﻢ‬
‫راﺳﻪ ﺬر ﮐﻪ ﭘﺮﻣﺎ‬ ‫او ﮑﯥ ﻣﯥ ﺎ ﻲ ﭘﺮ ﺮﻳﻮان ﻳﻮ وارﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﭘﺮﻣﺎ‬
‫٭٭٭‬
‫ﻳﯥ دﺑﯥ وزﻟﻮ هﻤﺮاﻩ‬ ‫ﻟﻪ ﺧﻮږو زړو ﻟﻪ ﺣﺎﻟﻪ ﺗﻪ ﻳﯥ اﯼ ﺑﺎدارﻩ ا ﺎﻩ‬
‫‪۴‬‬
‫ﮐ ې ﻟﻪ ﻨﺎﻩ ﻮا ﻞ‬ ‫دﺧﭙﻞ ﻋﺰت ﭘﻪ روﯼ) ﺑﺴﺘﺎن( ﺗﻪ ﮐ ﻩ دﻣﻬﺮﺧﻨﺪل‬
‫‪۵‬‬
‫راﺳﻪ ﺬر ﮐﻪ ﭘﺮﻣﺎ‬ ‫او ﮑﯥ ﻣﯥ ﺎ ﻲ ﭘﺮ ﺮﻳﻮان ﻳﻮ وار ﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﭘﺮﻣﺎ‬

‫ﺗﺒﺼﻴﺮﻩ‪:‬‬
‫د ﺑﺴﺘﺎن ﺑ ﻳ دﻏﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑﺪﻟﻪ ﻳﻮ ﺎﻧ ﯼ ﻣﻠﻲ ﺷﻌﺮ او ﺑﺪﻟﻪ دﻩ ﭼﯥ ﮐﺴﺮ ﻳﯥ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ ﮐﯥ ﺗﮑﺮارﻳ ي‬
‫ﭼﯥ دﻣﻠﻲ وزم ﺗﻐﻨﻲ او ﺗﺮﻧﻢ ﻳﻮ ﺎﻧ ﯼ ﻣﺰﻳﺖ ور ﺨﻪ ﺣﺎﺻﻠﻴ ي اوداﺳﯥ ﺷﻌﺮوﻧﻪ ﮐﻠﻪ ﮐﻠﻪ دﻏ د‬
‫ﭘﻮرﻩ ﮐﻮﻟﻮ دﭘﺎرﻩ دﮐﻠﻤﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﯼ ﮐﯥ ﻴﻨﻲ ﻏ ﻳﺰ وروﺳﺘﺎړي ﻟﺮي ﭼﯥ هﻢ د ﺷﻌﺮ ﺳﻴﻼﺑﻮﻧﻪ ﺑﺸﭙ ﻩ وي‬
‫او هﻢ د ﺗﺮﻧﻢ ﻟﭙﺎرﻩ ﻏ ﺗﻪ دوام ورﮐﻮي‪ .‬اودﻏﻪ ﮐﻴﻔﻴﺖ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ﻋﺮوﺿﻮ ﮐﯥ ﺷﺘﻪ ددې ﺑﺪﻟﯥ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ ي‬
‫ﺑﻨﺪﮐﻲ د ﻣﻌﻨﺎ د ﭘﻮرﻩ ﮐﻮﻟﻮﻟﭙﺎرﻩ د ﺑﻴﺖ ﭘﻪ اﺧﺮ ﮐﯥ )ﮐﺊ( راﻏﻠﯽ اودا دﻣﻌﻨﺎ ﻟﭙﺎرﻩ ﺑﻴﺨﻲ ﮐﺎﻓﻲ ﻞ ﮐﻴﺪﻩ‪،‬‬
‫ﺧﻮدﺗﺮﻧﻢ ﻟﭙﺎرﻩ )ﻧﺎ( ورﺳﺮﻩ ﻧ ﺘﯽ دﯼ‪ ،‬دا وروﺳﺘﺎړﯼ د ﺮاﻣﺮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻴﮏ ﻧﻪ دﯼ‪ ،‬ﺧﻮ دﻋﺮوض او‬
‫‪١‬‬
‫ﮐﻴﻔﻴﺖ ﻟﻪ ﭘﻠﻮﻩ ﺣﺘﻤﻲ اوﺿﺮورﯼ ﻞ ﮐﻴ ي ‪.‬‬

‫‪ _ ٢‬ﮐﺮږې_ ﻓﺮﻳﺎدوﻧﻪ‬
‫‪ _ ٣‬ﻴﮑﺎوﻧﻪ_ ارام‪ ،‬راﺣﺖ‬
‫‪ _ ۴‬ﻮا ﻞ_ ﻣﻨﻊ ﮐﻮل‬
‫‪_ ۵‬دا ﺷﻌﺮ دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ )‪ (٦٧‬ﻣﺦ ﺨﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻮﯼ دﯼ‪.‬‬
‫‪ _ ١‬د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﺎرﻳﺦ دوﻳﻢ ﻮﮎ‪ ١٩٩ ،‬ﻣﺦ‬

‫‪76‬‬
 ‫زرﻏﻮن ﺧﺎن‬
‫زرﻏﻮن ﭘﻪ ﻗﺎم ﻧﻮرزﯼ او د زﻣﻴﻨﺪاور د)ﻧﻮرزاد( ﮐﻠﻲ اوﺳﻴﺪوﻧﮑﯽ و ‪ ،‬ﭘﻪ )‪ ٨٩١‬ل( ﮐﺎل هﺮات ﺗﻪ‬
‫وﻻړ‪ ،‬اود هﻐﻪ وﺧﺖ ﭘﻪ ﻣﻠﻲ ﺟﻨ ﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﻳﯥ ﻪ ﻣﻴ اﻧﻪ ﮑﺎرﻩ ﮐ ﻩ ‪ ،‬دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﮐ واﻳﻲ ﭼﯥ‬
‫ﭘﻪ )‪ ٩١٢‬ل( ﮐﺎل ﭼﯥ زﻩ هﺮات ﺗﻪ ﺗﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ )ﮐﺠﻮران( ﮐﯥ ﻣﯥ دﻣﻼ اﻳﻮب ﺗﻴﻤﻨﻲ ﺳﺮﻩ دزرﻏﻮن ﺧﺎن‬
‫دﻏﺰاوو اوﺷﻌﺮوﻧﻮ دﻳﻮان وﻟﻴﺪ ﭼﯥ ﭘﺎ ﯥ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺷﻤﻴﺮ درې ﺳﻮﻩ وې‪ ،‬هﻢ ددﻩ رواﻳﺖ دﯼ ﭼﯥ زرﻏﻮن‬
‫ﺧﺎن ﭘﻪ )‪ ٩٢١‬ل( ﮐﺎل د ﮐﻨﺪهﺎر ﭘﻪ دﻳﺮاوت ﮐﯥ وﻓﺎت ﺷﻮﯼ دﯼ‪ ،‬ددﻩ ﻳﻮﻩ ﺧﻮرا رواﻧﻪ او ﺧﻮږﻩ ﻣﺜﻨﻮي‬
‫)دوﻩ ﻳﻴﺰﻩ( ﭼﯥ ﺳﺎﻗﻲ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻣﻴ ي ﭘﻪ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ﮐﯥ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ددې ﺳﺎﻗﻲ ﻧﺎﻣﯥ ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ ي ﭼﯥ دﯼ ﭘﻪ‬
‫ﭘ ﺘﻮادب ﮐﯥ اﺳﺘﺎد اودﻗﻮي ﻻس ﺧﺎوﻧﺪ و‪ ،‬د ﺳﺎﻗﻲ ﻧﺎﻣﯥ ﻳﻮ ﻮ ﺑﻴﺘﻪ ﻳﯥ دادي‪:‬‬

‫ﻣﺮور ﻳﺎر ﻣﯽ ﭘﺨــــﻼ ﮐ ﻩ‬ ‫ﺳﺎﻗﻲ ﭘﺎ ﻪ ﭘﻴﺎﻟﻪ راﮐ ﻩ‬

‫اور ﻣﯥ ﻣ ﭘﻪ دې اوﺑﻮ ﮐ ﻩ‬ ‫اوﺑﻪ ﺗﻮﻳﯥ ﭘﻪ ﻟﻤـــــــﺒﻮ ﮐ ﻩ‬
‫زﻟﻔﯥ ﺗﺎوې دﺳﻨـــــــﺒﻞ ﮐﺎ‬ ‫ﭘﺴﺮﻟﯽ ﺷﻮ ﻏﻨﭽﻪ ــــﻞ ﮐﺎ‬
‫ﻳﺪن ﭘﻪ ﻠـــــــﺴﺘﺎن ﮐﺎ‬ ‫ﺑﻠﺒﻼن ﺷﻮروﻓـــــــــﻐﺎن ﮐﺎ‬
‫ﭘﻪ راﻏﻮ ﮐﯥ ﺳﺮې ﻟﻤﺒﯥ دي دﻏ ﻮﻟﻮ ﻧﻨــــــــــﺪارې دي‬
‫ﺟﻬﺎن ﻮل ﺷﻮر او راﻏﻮن دﯼ وچ راﻏﻪ ﮑﻠﯽ ﻠ ﻮن دﯼ‬
‫ﻪ ﻣﻮﺳﻢ دﭘﻴـــــــﻤﺎﻧﯥ دﯼ‬ ‫ﺑﻬﺎ وﻗﺖ دﻳـــــــــﺎراﻧﯥ دﯼ‬
‫ﻧﻦ ژوﻧﺪون ﺳﺒﺎ رﻓﺘــــﺎر دﯼ‬ ‫ﻧﻮﺳﺎﻗﻲ ﭘﺎ ﻪ ﺑــــــــﻬﺎر دﯼ‬
‫ﻣﺴﺘﺎن ﺮزي ﭘﻪ ﺑﺎﻏــــﻮﮐﯥ ﻣﺴﺘﻲ ﮐﺎﻧﺪي ﭘﻪ راﻏــــﻮ ﮐﯥ‬
‫ﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻧﺎزو ﻧـــــﺨﺮې ﮐــﺎ‬ ‫ﻻس ﭘﻪ ﻻس دي ﻳﺎراﻧﯥ ﮐﺎ‬
‫ﺳﺎﻗﻲ ﻳﻮ ۍ ﭘـــــــﺨﻼ ﺷﻪ‬ ‫ﺗﺮﺗﺎو ﺮزﻣﻪ راﺷــــــــــــﻪ‬
‫ﺑﺰم ﺗﺎﻟﻪ اﻣﻴــــــــــــﺪوار دﯼ‬ ‫ﻧﻮ ﺳﺎﻗﻲ ﭘﺎ ﻪ ﺑـــــﻬﺎر دﯼ‬

‫‪77‬‬
 ‫ﻳﺎران ﻧﺎﺳﺖ ﺳﺘﺮ ﯥ ﻠﻮر دي ﺳﺘﺎ دﺟﺎم ﭘﻪ اﻣﻴـــــﺪ ﻧﻮر دي‬

‫ﺑﺎﺑ ﺧﺎن‬
‫د)ﺗﺬﮐ ِﺮۀ ﻏﺮﻏ ﺖ ( ﻟﻴﮑﻮال‬
‫ﺑﺎﺑ ﺧﺎن ﭼﯥ د)‪ ٩‬ل( ﭘﻴ ۍ ﭘﻪ ﺷﺎ او ﺧﻮا ﮐﯥ ژوﻧﺪﯼ و د ژوب اوﺳﻴﺪوﻧﮑﯽ اوﭘﻪ ﻗﻮم ﮐﺎﮐ و‪ ،‬زوﯼ‬
‫ﻳﯥ دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ ﭼﯥ دﺧﭙﻞ ﭘﻼر ﭘﻪ ﺑﺎب ﻟﻴﮑﻲ‪:‬‬
‫) ﺑﺎﺑ ﺧﺎن ﻳﻮ ﮐﺘﺎب ﮐ ﻠﯽ و ‪ ،‬ﭼﯥ )ﺗﺬﮐﺮۀ ﻏﺮﻏ ﺖ ( ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ‪ ،‬هﻐﻪ وﺧﺖ ﭼﯥ ﺑﺎﺑ ﺧﺎن وﻣ ‪ ،‬ﻧﻮ هﻐﻪ‬
‫ﮐﺘﺎب ورﮎ ﺷﻮﯼ او ﭼﺎ ﺿﺎﻳﻊ ﮐ ﯼ و‪.‬‬
‫وروﺳﺘﻪ ددﻏﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﭼﯥ هﺮ ﻪ ددوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﭘﻪ ﻳﺎدوو‪،‬هﻐﻪ ﻳﯥ ﺑﻴﺎ ﭘﻪ ﺑﻴﻞ ﮐﺘﺎب ﮐﯥ‬
‫ﺳﺮﻩ را ﻮل او ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮐ ل ﭘﻪ دې ﺑﺎب ﻟﻪ دې ﻧﻪ زﻳﺎت ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻧﻪ ﻟﺮو‪ ،‬ﮑﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ او‬
‫دﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﮐﯥ هﻢ ﻟﻪ دې ﻧﻪ زﻳﺎت ﻪ ﻧﻪ ﻣﻮﻧﺪل ﮐﻴ ي ‪.‬‬

‫دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﮐ‬

‫دوﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﮐ د ﺑﺎﺑ ﺧﺎن زوﯼ او ﻳﻮﭘ ﺘﻮن ﺷﺎﻋﺮ او ﺗﺎرﻳﺨﻠﻴﮑﻮﻧﮑﯽ و‪ ،‬دﻩ ﭘﻪ )‪ ٩٢٩‬ل( ﮐﺎل ﭘﻪ‬
‫)ږوب( ﮐﯥ ) ﻏﺮﻏ ﺖ ﻧﺎﻣﻪ( ﻧﻮﻣﯽ ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﻧﻈﻢ وﻟﻴﮑﻪ دا ﮐﺘﺎب ﻳﯥ دﺧﭙﻞ ﭘﻼر د )ﺗﺬﮐﺮﻩ ﻏﺮﻏ ﺖ( ﭘﻪ‬
‫ډول ﻟﻴﮑﻠﯽ اودهﻐﯥ ﺧﺒﺮې ﻳﯥ ﭘﮑﯥ راوړي دي‪ )،‬ﻏﺮﻏ ﺖ ﻧﺎﻣﻪ( ﻳﻮادﺑﯽ ﻣﻌﺘﻤﺪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﭼﯥ د)‬
‫ﻏﺮﻏ ﺖ( ﻟﻪ ﺣﺎﻻﺗﻮﭘﺮﺗﻪ د ﻧﻮرو ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮاو ﺳ ﻳﻮ اﺣﻮال او ﺷﻌﺮوﻧﻪ هﻢ ﭘﮑﯥ وو داﮐﺘﺎب دﭘ ﯥ ﺧﺰاﻧﯥ‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ ﻟﻴﺪﻟﯽ و‪ ،‬او واﻳﻲ ﭼﯥ ﭘﻪ ﻣﺜﻨﻮي ﻳﻲ ډﻳﺮ ﺧﻮاږﻩ ﺑﻴﺘﻮﻧﻪ ﻟﺮل او ﻳﻮ داﺳﯥ ﮐﺘﺎب هﻢ و‬
‫ﭼﯥ ﮐﻮﭼﻨﻴﺎﻧﻮ ﺑﻪ ﭘﮑﯥ ﺳﺒﻖ ﻟﻮﺳﺖ(‬
‫دﻏﺮﻏ ﺖ ﻧﺎﻣﯥ ﻳﻮ ﺣﮑﺎﻳﺖ ﭘﻪ ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ﮐﯥ راﻏﻠﯽ دﯼ ﭼﯥ دﺳﺮﺑﻴﺘﻮﻧﻪ ﻳﯥ دادي‪:‬‬
‫هﺴﯥ ﺗﻮ ﻪ ﺣﮑــــﺎﻳﺖ دﯼ‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻴﮑﺎﻧﻮ رواﻳـــــــﺖ دﯼ‬
‫ﭼﯥ ﻳﯥ ﻓﻴﺾ ﺗﻞ ﺟﺎري دﯼ‬ ‫ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﮐ راوي دﯼ‬
‫ﭼﯥ ﻣﻨ ﺖ ﻳﯥ راﺗﻪ ـــﺎﻳﻲ‬ ‫دﻧﻴﮑﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺧــــﻮﻟﯥ واﻳﻲ‬
‫ﻟﻮﯼ ﺘﻦ ﻟﻪ ﺗﻞ ﻋﺎﺑــــﺪ و‬ ‫ﭼﯥ ﮐﺎﮐ ﻧﻴﮑﻪ زاهـــﺪ و‬
‫ﭘﺮدې ﻟﻴﺎر ﻳﯥ رﻳﺎﺿـــﺖ ﮐﺎ‬ ‫ﺗﻞ ﺗﺮ ﺗﻞ ﺑﯥ ﻋﺒـــﺎدت ﮐﺎ‬
‫ﺗﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬

‫‪78‬‬
 ‫ﮐﺠﻮ ﺧﺎن را ﻴﺰﯼ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭙﻮهﺎن دﮐﺠﻮ ﺧﺎن )‪٩٠٠‬ل( ﭘﻪ ﺑﺎب واﻳﻲ ﭼﯥ‪ :‬ﺧﺎن ﮐﺠﻮ دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﺗﺮ ﻋﺼﺮ وروﺳﺘﻪ دﭘ ﺘﻨﻮ‬
‫ﻣﺸﺮ و‪ ،‬دﻩ ﻳﻮ ﮐﺘﺎب ﻟﻴﮑﻠﯽ ﭼﯥ ﭘﻪ دې ﮐﺘﺎب ﮐﯥ دﭘ ﺘﻨﻮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﺎدﺛﯥ او واﻗﻌﯥ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﺗﺮ‬
‫اوﺳﻪ ددې ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﺑﺎب زﻳﺎت ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻧﻪ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ دوﻣﺮﻩ وﻳﻼﯼ ﺷﻮ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺳﻮات اود ﺳﻮات ﭘﻪ ﺷﺎ‬
‫او ﺧﻮا ﮐﯥ د ﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ ﻗﻮم ﭼﯥ )را ﻴﺰي( ﻧﻮﻣﻴ ي ﭘﺮاﺗﻪ دي او دﺣﻴﺎت ﺧﺎن ﭘﻪ ﻗﻮل ﺗﺮاوﺳﻪ ﭘﻮرې ﻟﻪ‬
‫ﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ ﺨﻪ درې ﮐﻮرﻧ ﻣﺸﻬﻮرې وې‪ ،‬ﭼﯥ ﻳﻮﻩ ﻟﻪ دﻏﻮ درﻳﻮ ﮐﻮرﻧﻴﻮ ﺨﻪ د)ازي ﺧﻴﻞ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺷﻬﺮت ﻟﺮي‪ ،‬ازي د ﻋﻠﯽ زوﯼ او ﻋﻠﻲ درا ﻲ او را ﻲ د اﮐﻮﺑﻦ ﺨﻪ دﯼ‪ ،‬د ازي ﺧﻴﻠﻮ دﻏﻪ‬
‫ﮐﻮرﻧ )ﮐﺠﻮﮐﻮر( ﺑﻮﻟﻲ ﭼﯥ ﭘﺨﻮا ﻳﯥ ﻧﻔﻮذ او اﻗﺘﺪار زﻳﺎت و ‪ ،‬ﭼﯽ ﻣﺸﺮ ﻳﯥ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﺎن ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﺣﻴﺎت اﻓﻐﺎﻧﻲ ﮐﯥ راﻏﻠﻲ ﭼﯥ ﮐﺠﻮ ﺧﺎن د ﺷﻴﺮﺷﺎﻩ ﻣﻌﺎﺻﺮ و‪ ،١‬اوداﺧﺒﺮﻩ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻪ ﻧﻴﮋدې ﮑﺎري ‪،‬‬
‫ﮑﻪ ﭼﯥ دﯼ دﭘ ﺘﻨﻮ ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴﺎﻟﯽ ﻣﺸﺮ اود ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﻋﻠﻢ ﺘﻦ و‪ .‬او دراور ﻲ ﭘﻪ ﻗﻮل دﯼ د‬
‫ﻳﻮﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮐﺘﺎب ﻟﻴﮑﻮال و‪ ،‬دا ﮐﺘﺎب اوس ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ ﺎﻳﻲ ﭼﯥ دﺑﺮﺗﺎﻧﻴﺎ ﭘﻪ ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ ﮐﯥ وﻣﻮﻧﺪل ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﮑﻪ ﭼﯥ د راور ﻲ را ﻮل ﮐ ي ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻟﻪ دﻩ وروﺳﺘﻪ ﺿﺎﻳﻊ ﺷﻮي ﻧﻪ دي او زﻳﺎﺗﺮﻩ ﻳﯥ د ﻟﻨﺪن ﭘﻪ‬
‫ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ ﮐﯥ ﺧﻮﻧﺪي دي‪.‬‬
‫واﻳﻲ ﭼﯥ ﺧﺎن ﮐﺠﻮ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ وﺧﺖ ﮐﯥ ﺗﺮ ﻮﻟﻮ ﻟﻮﯼ او ﻣﻘﺘﺪر ﻣﻠﮏ و‪ ،‬اوهﻐﻪ ﺟﻨ ﭼﯥ ﭘﻪ ﺷﻴﺦ ﭙﻮر‬
‫) زاړﻩ ﺎر( ﮐﯥ ﭘﻴ ﺷﻮﯼ و‪ ،‬ﭼﯥ ﺧﺎن ﮐﺠﻮ ﻳﯥ ﻣﺸﺮاو ﺳﺮﻟ ﮑﺮ و‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺟﻨ ﮐﯥ دﺧﺎن ﮐﺠﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺸﺮۍ د ﺧ ﻴﻮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ زﻳﻮ‪ ،‬اﺗﻤﺎﻧﺨﻴﻠﻮ او ﻧﻮرو ﻗﻮﻣﻮﻧﻮﻳﻮ ﻟﮏ ﻠﻤﻴﺎن ﭘﻪ )‪ ٩٥٧‬ل( ﺣﺎﺿﺮ ﮐ ي وو‪،‬‬
‫او ددې دﻣﺨﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ )‪ ٩٢٣‬ل( ﮐﺎل د ﺑﺎﺟﻮړ او ﻳﻮﺳﻒ زﻳﻮ ﺳﻴﻤﻪ ﻧﻴﻮﻟﯥ‪ ،‬اودﻻزاﮎ ﻳﯥ ﻟﻪ دﻏﻮ ﺳﻴﻤﻮ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺨﻪ ﺷ ﻟﻲ اودﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻳﯥ د ﻤﮑﻮﭘﻪ وﻳﺶ ﮐﯥ ﺟﺎري ﮐ ي وﻩ‪.‬‬
‫دﺧﺎن ﮐﺠﻮ ارﺁﻣ ﺎﯼ )ارارﻣ ﺎﻩ( ﺗﺮ اوﺳﻪ د ﺳﻮاﺑ او ﻣﺮدان ﺗﺮﻣﻨ د ﺳﺮﻣﻴﺮې ﭘﻪ ﻳﻮﻩ ﻟﻮﻳﻪ ﻏﻮﻧﺪۍ‬
‫ﭼﯥ دﮐﺠﻮ ﻏﻮﻧ ۍ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ ي ﭘﺮﺗﻪ دﻩ‪ ،‬ﭼﯥ اوس ﻳﯥ ﺧﻠﮏ د ﮐﺠﻮ ﺧﺎن ﺑﺎﺑﺎ ﻳﺎ ﮐﺠﻮ ان ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻳﺎدوي او ﭘﻪ ﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ ﮐﯥ ﻣﺸﻬﻮر زﻳﺎرت ﻞ ﮐﻴ ي‪.‬‬
‫واﻳﻲ ﭼﯥ د ﮐﺠﻮﺧﺎن ﮐﻮرﻧ دﺑﻴﺰار ﺧﻴﻠﻮ ﻟﻪ ﻓﺮﻋﻲ ﻗﺒﻴﻠﯥ ﺨﻪ وﻩ او ددﻩ اوﻻد ﺗﺮ ا وﺳﻪ هﻢ ﭘﻪ ﮐﻼ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑ ﮐﯥ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﯥ دﭘﻼر ﻧﻮم ﻳﯥ ﻗﺮﻩ ﺧﺎن و‪.‬‬
‫دﻟﺘﻪ ﻳﻮﻩ ﺧﺒﺮﻩ دﻳﺎدوﻟﻮ وړدﻩ او هﻐﻪ دا ﭼﯥ ﮐﻮم ﺟﻨ ﻮﻧﻪ ﭼﯥ دﮐﺠﻮ ﺧﺎن ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐﯥ د ﭘ ﺘﻨﻮ ﻗﺒﺎﻳﻠﻮ‬
‫ﺗﺮﻣﻨ ﺷﻮي دارا ﻴٍﺊ ﭼﯥ ﭘﻪ دې وﺧﺖ ﮐﯥ دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ د ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ اﻣﻴﺰﺣﺮﮐﺖ او روﻏﯥ ﺟﻮړې ﻏ‬
‫ﻏﻠﯽ ﺷﻮﯼ د ﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ اودﻻزاﮐﻮ او ﻏﻮرﻳﺎﺧﻴﻠﻮ ﺗﺮﻣﻨ د روﻏﯥ ﭘﺮ ﺎﯼ ﺟﻨ ﻮﻧﻪ اوﺟ ې راﻣﻨ ﺗﻪ‬
‫ﺷﻮي‪ ،‬ﭼﯥ ﭘﻪ دې ﺑﻨﺴ دﺧﺎن ﮐﺠﻮ ﺟ ﻩ ﻳﻴﺰ ﺷﺨﺼﻴﺖ د ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ د ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ اﻣﻴﺰ او ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻣﻴﺰ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺨﻪ ﭘﻪ ﻪ ﺗﻮ ﻪ ﺑﻴﻠﻮﻻﯼ ﺷﻮ‪.‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ‬
‫د) ﺗﺬﮐﺮة اﻻوﻟﻴﺎ اﻓﻐﺎن( ﻟﻴﮑﻮال‬
‫ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ د ﺷﻴﺦ ﻣﺘﻲ ﻟﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﮐﻮرﻧ اودﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﻟﻪ ﻧﺴﻠﻪ ﻳﻮﻣﺸﻬﻮر ﻋﺎرف او ﻟﻴﮑﻮال ﻞ ﮐﻴ ي‬
‫ﻧﻮﻣﻮړﯼ دﺷﻴﺦ ﻗﺪم زوﯼ‪ ،‬دﻣﺤﻤﺪ زاهﺪ ﻟﻤﺴﯽ‪ ،‬د ﻣﻴﺮداد ﮐ وﺳﯽ او دﺷﻴﺦ ﺳﻠﻄﺎن ﮐﻮﺳﯽ دﯼ‪ ،‬ﭼﯥ دﻏﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﺳﻠﻄﺎن دﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﻟﻪ زاﻣﻨﻮ ﺨﻪ دﯼ‪.‬‬

‫‪ _ ١‬ﺣﻴﺎت اﻓﻐﺎﻧﯽ ‪ ١٩٠_ ١٧٤‬ﻣﺦ‬

‫‪ _ ٢‬ﺣﻴﺎت اﻓﻐﺎﻧﻲ ‪ ١٨٢‬ﻣﺦ‬
‫‪ _ ٣‬ﻳﻮﺳﻔﺰي اﻓﻐﺎن‪ ،‬د اﷲ ﺑﺨﺶ ﻳﻮﺳﻔﻲ ﺗﺎﻟﻴﻒ ‪ ٣٢٦‬ﻣﺦ ‪ ،‬د ﮐﺮاﭼ ﭼﺎ پ ‪ ١٩٦٠ ،‬ز ﮐﺎل‬
‫‪ _ ١‬دﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧﺴﺨﻪ ‪ ٣٠٦‬ﻣﺦ ) ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎن دﻧﻌﻤﺖ اﷲ هﻴﺮوي اﺛﺮدﯼ(‬

‫‪79‬‬
‫د ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ ﻣﻮرﻧﻴﮑﺒﺨﺘﻪ ﻧﻮﻣﻴﺪﻩ ﭼﯥ د ﭘ ﺘﻮ ﺷﺎﻋﺮﻩ او ﻋﺎرﻓﻪ ﻪ وﻩ‪ ،‬داد ﺷﻴﺦ ﻗﺪم ﻣﺘﻲ زي ﻪ وﻩ‬
‫ﭼﯥ ﭘﻪ )‪ ٩٥١‬ل( ﮐﺎل وادﻩ ﺷﻮې وﻩ او ﭘﻪ)‪ ٩٥٦‬ل( ﮐﺎل ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ ددې ﻟﻪ ﻧﺴﻪ وزﻳ ﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړﯼ‬
‫دﺧﭙﻞ ﭘﻼر ﭘﻪ ﺷﺎن دﻋﻠﻢ‪ ،‬ادب او ﻋﺮﻓﺎن ﭘﻪ ﺳﺎﺣﻪ ﮐﯥ ﻳﻮروڼ ﺳﺘﻮرﯼ ﺷﻮ ﭼﯥ دﺧﭙﻠﯥ ﮐﻮرﻧ او‬
‫اﺳﻼﻓﻮ رواﻳﺎت ﻳﯥ ﭘﻪ ﻪ ﺗﻮ ﻪ وﺳﺎﺗﻞ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ دﺧﭙﻠﯥ ﮐﻮرﻧ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ او روﺣﺎﻧﻲ ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﮐﯥ‬
‫ډﻳﺮ ﻪ وروزل ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اوروﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﻮ او ﻧﻔﻮذ ﻳﯥ ﭘﻪ ﺧﻠﮑﻮ ﮐﯥ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ ‪ ،‬واﻳﻲ ﭼﯥ دﻣﻴﺮزا ﻣﺤﻤﺪﺣﮑﻴﻢ‬
‫ﻮر ﺎﻧﻲ ﺑﻦ هﻤﺎﻳﻮن ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ور ﺨﻪ وﺑﻴﺮﻳﺪل او وﻳﯥ ﻏﻮ ﺘﻞ ﭼﯥ دا ﭘ ﺘﻮن او ﻋﺎرف ﻣ ﮐ ي‪،‬‬
‫داوﺧﺖ ﭼﯥ ﺷﺎزﻣﺎن ﺧﺎن ﭼﯥ دﭘﻴ ﻮر ﺣﮑﻤﺮان و‪ ،‬ددﻩ دوژﻟﻮ ﻧﻴﺖ ﻳﯥ وﮐ ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮ‪،‬‬
‫ﮐﻨﺪهﺎر ﺗﻪ وﻻړ اوﻟﻪ هﻐﻪ ﺎﻳﻪ دﺣﺮﻣﻴﻨﻮ ﭘﻪ زﻳﺎرت ﻣﺸﺮف ﺷﻮاو ﭘﻪ ﻗﺎدرﻳﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﮐﯥ ﻳﯥ ﻻس ﻧﻴﻮﯼ‬
‫وﮐ او ﺑﻴﺮﺗﻪ دﭘﻴ ﻮر وادي ﺗﻪ راﻏﯽ او ﺧﭙﻞ روﺣﺎﻧﻲ اﻗﺘﺪار ﻳﯥ ﻴﻨ ﮐ او ﭘﻪ ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ ﺳﻠﻴﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺷﻮ‪ ،‬ﺧﻮدﻣﻐﻠﻮ ﭘﺎﭼﺎهﺎﻧﻮ ﻧﻪ ﭘﺮﻳ ﻮد اودﻋﻴﺴﯽ ﻧﻮﻣﻲ ﭘﻪ ﺷﻴﻄﺎﻧ اﮐﺒﺮ ﭘﺎﭼﺎ ﻻهﻮر ﺗﻪ وﻏﻮ ﺖ‪،‬‬
‫ﺧﻮ ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻪ ﻻهﻮر ﮐﯥ ﻟﻪ ﭘﻴ ﻮرﻩ زﻳﺎت ﻧﻔﻮذ او ﺷﻬﺮت ﻻس ﺗﻪ راوړ ﻧﻮ ﮑﻪ ﺟﻬﺎﻧ ﻴﺮد ﭼﻨﺎر‬
‫ﭘﻪ ﮐﻼ ﮐﯥ ﺑﻨﺪي ﮐ او دهﻤﺪﻏﻪ ﭘﺎﭼﺎ د ﻇﻠﻢ ﭘﻪ اﺳﺎس )‪ ١٠١٦‬ل( ﮐﺎل وﻣ او ﻣﺰار ﯦﯥ ﺗﺮ اوﺳﻪ‬
‫هﻤﻐﻠﺘﻪ دﯼ‪. ٢‬‬
‫دﯼ ﺳﺮﺑﻴﺮﻩ ﭘﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻣﺮاﺗﺒﻮدادب او ﻟﻴﮏ ﺘﻦ هﻢ دﯼ اودﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ ﻏﻮﻧﺪې ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﯽ هﻢ و‪،‬‬
‫ﭼﯥ دﭘ ﺘﻨﻮ روﺣﺎﻧﻴﻨﻮ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻮ او وﻟﻴﺎﻧﻮ ﺧﻠﮑﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻳﯥ د )ﺗﺬﮐﺮة اﻻوﻟﻴﺎ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻮاﺛﺮ‬
‫هﻢ ﻟﻴﮑﻠﯽ‪ ٣‬دﯼ‪ ،‬د اﮐﺘﺎب اوس ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮ هﻤﺪوﻣﺮﻩ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ دﻩ ﭼﯥ دﯼ دﭘ ﺘﻨﻮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻴﮑﻮﻧﮑﯽ او‬
‫ﻟﻴﮑﻮال او دﺧﭙﻞ وﺧﺖ ﻳﻮ ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬ﻣﻘﺘﺪر‪ ،‬ﻣﺘﻨﻔﺬ ﻋﺎرف او زاهﺪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و‪.‬‬

‫ﺷﻴﺦ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺸﻮا ﯽ‬

‫ﺷﻴﺦ ﻋﻴﺴﯽٌﭘﻪ ﻗﻮم ﻣﺸﻮا ﯽ و‪ ،‬ﭼﯥ ﺗﺮ )‪٩٠٠‬ل( ﮐﺎل وروﺳﺘﻪ ژوﻧﺪﯼ اود ﺷﻴﺮ ﺷﺎﻩ ﺳﻮري ﻣﻌﺎﺻﺮ و‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻋﻴﺴﯽ دهﻨﺪ ﭘﻪ )داﻣﻠﻪ( ﮐﯥ اﺳﺘﻮ ﻨﻪ ﮐﻮﻟﻪ ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﭘﻪ ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ ﮐﯥ ددﻩ ﺷﻌﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻮازې‬
‫دﻏﻪ درې ﺑﻴﺘﻪ راﻧﻘﻞ ﮐﻮي اوددﻩ ﮐﺮاﻣﺎت ﻴﺊ‪.‬‬
‫واﻳﻲ ﭼﯥ ﺷﻴﺦ ﻋﻴﺴﯽ ﭘﻪ ﭘﺎرﺳﻲ او هﻨﺪي ژﺑﻮ هﻢ ﺷﻌﺮ واﻳﻪ د ﺷﻴﺦ ﻋﻴﺴﯽ ﻳﻮازې دﻏﻪ درې ﺑﻴﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻮږ ﺗﻪ رارﺳﻴﺪﻟﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮر ﺷﻌﺮوﻧﻪ او دﻳﻮان ﻳﯥ ﻧﻪ دﯼ ﻣﻌﻠﻮم‪:‬‬
‫د ﺷﻴﺦ ﻋﻴﺴﯽ ﺑﻴﺘﻮﻧﻪ دادې‪:‬‬
‫ﭘﺨﭙﻠﻪ ﮐﺎر ﮐ ې ﭘﺨﭙﻞ اﻧﮑﺎر ﮐ ې‬
‫ﺟ ﭘﺮ هﻮا ﻳﻢ ﮐﻠﻪ ﻣﯥ ﺧﻮار ﮐ ې‬
‫ﺗﻪ ﻪ ﻗﺎدر ﻳﯥ ﺻﻔﺖ دې دادﯼ‬
‫ﮐﻠﻪ ﻣﯥ ﻧﻮر ﮐ ې ﮐﻠﻪ ﻣﯥ ﻧﺎر ﮐ ې‬
‫ﻋﻴﺴﯽ ﺣﻴﺮان دﯼ ﭘﻪ دې ﺻﻔﺖ ﮐﯥ‬

‫‪ _ ٢‬ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ اوﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻﺑﺮار‬

‫‪ _ ٣‬ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻻﺑﺮار‪ ١٨٤ _١٨٣ ،‬ﻣﺨﻮﻧﻪ‬

‫‪80‬‬
 ‫‪١‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﻣﯥ ﻳﺎرﮐ ې ﮐﻠﻪ اﻏﻴﺎر ﮐ ې‬
‫ﻳﺎدوﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺸﻮا ﯽ د ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﺷﻌﺮاﻟﻮﻣ ﯼ ﻮﮎ اووم ﺷﺎﻋﺮ دﯼ‪.‬‬

‫ددرﻳﻢ ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ ﺘﻨﯥ‬

‫‪ (١‬ﭘ ﺘﻮ ﻟﺮﻏﻮﻧﯽ ﻧﺜﺮ ﭘﻪ ﻮ دورو وﻳﺸﻞ ﮐﻴ ي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﯥ واﺧﻠﺊ؟‬
‫‪(٢‬د )ﺳﺎﻟﻮوږﻣﻪ( د ﭼﺎ ﻟﻪ ﺧﻮا ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮې اود ﻪ ﭘﻪ ﺑﺎرﻩ ﮐﯥ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮې دﻩ اود ﻧﺜﺮ ﮐﻮﻣﯥ دورې‬
‫ﭘﻮرې اړﻩ ﻟﺮي؟‬
‫‪ ) (٣‬ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ ﭘ ﺘﺎﻧﻪ( اﺛﺮ ﭼﺎ ﻟﻴﮑﻠﯽ اوﻟﻪ ﻪ ﺨﻪ ﺑﺤﺚ ﮐﻮي؟ او دﮐﻮم ﻣﻬﻢ اﺛﺮ اﺧ ﻠﻴﮏ ﻞ ﮐﻴ ي؟‬
‫‪ (٤‬د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ ﺗﺬﮐﺮﻩ ﭘﻪ ﮐﻮم ﮐﺎل اود ﭼﺎ ﻟﻪ ﺧﻮا ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮې دﻩ اودﻟﻮﻣ ۍدورې ﮐﻮﻣﯥ ﺑﺮﺧﯥ ﺗﻪ‬
‫ﻣﻨﺴﻮب دﯼ؟‬
‫‪ (٥‬ﺳﻠﻴﻤﺎن دﭼﺎزوﯼ او ﭘﻪ ﮐﻮم ﺒﺮ ﮐﯥ ﺷﺎﻣﻴﻠﻴ ي اوددﻩ ﻧﺜﺮي اﺛﺮ ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮادﺑﻴﺎﺗﻮﮐﯥ ﻪ ارز ﺖ ﻟﺮي؟‬
‫ﻋﻄﺎر د ﺗﺬﮐﺮې ﺳﺮﻩ ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي؟‬ ‫دﺷﻴﺦ‬
‫‪ (٦‬د ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﺎﮐﻮ دﻧﺜﺮ ﺎﻧ ﻧﯥ ﻪ دي؟ ﭘﻪ دې ﺑﺎرﻩ ﮐﯥ ﻟﻨ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻪ ﻮﺗﻪ ﮐ ئ؟‬
‫‪ (٧‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ اﻟﺒﺴﺘﻲ ﻮﮎ او د اﺛﺮ ﭘﻪ ﺑﺎرﻩ ﮐﯥ ﻳﯥ ﻳﻮ ﻪ وﻟﻴﮑﺊ اود ژوﻧﺪ وﺧﺖ ﻳﯥ و ﺎﻳﺎﺳﺖ او‬
‫ﭘﻪ دې ﮐﺘﺎب ﮐﯥ دﮐﻮﻣﻮ ﺒﺮوﻧﻮ ﺑﻴﺎن ﺷﺘﻪ ؟‬
‫‪ (٨‬ﺷﻴﺦ ﮐ ﻪ دﭼﺎ ﻟﻪ ﮐﻮرﻧ ﺨﻪ واو ﭘﻪ ﮐﻮم ﻧﺎﻣﻪ ﻳﯥ ﺷﻬﺮت درﻟﻮد او دﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﺑﺎرﻩ ﮐﯥ ﻳﯥ ﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮئ؟‬
‫‪(٩‬د ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ اﺻﻠﻲ ﻧﻮم ﻪ واوﻟﻪ ﮐﻮم ﺒﺮ ﺨﻪ و‪ ،‬اود دﻳﻨﺪارۍ ﭘﻪ ﺑﺎرﻩ ﮐﯥ ﻳﯥ ﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮئ؟‬
‫‪ (١٠‬دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻪ ﻧﻮﻣﻴ ي او ددې ﻗﺎﻧﻮن ﺎﻧ ﺗﻴﺎ وې ﻪ وې وﻳﯥ ﻟﻴﮑﺊ؟‬
‫‪ (١١‬هﻐﻪ ﺑﻴﺖ ﭼﯥ ﺧﻮﺷﺎل ﺧﺎن د اﺧﻮﻧﺪ دروﻳﺰﻩ دﻣﺨﺰن اودﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ ددﻓﺘﺮ ﭘﻪ اړﻩ وﻳﻠﯽ دﯼ دﻟﺘﻪ‬
‫وﻟﻴﮑﺊ؟‬
‫‪(١٢‬د ﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ دﻓﺘﺮ ﻨ ﻪ اﺛﺮ دﯼ ﻧﻈﻢ دﯼ ﮐﻪ ﻧﺜﺮ ؟ او دﺳﻮرﻳﺎﻧﻮد ﻗﺒﻴﻠﯥ ﮐﻮم ﺷﺎﻩ د ﻤﮑﻮد وﻳﺶ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺎب ﻟﻪ دې دﻓﺘﺮﻩ ﻨﻪ )اﺳﺘﻔﺎدﻩ( ﮐﻮﻟﻪ ؟ ﻧﻮم ﻳﯥ واﺧﻠﺊ؟‬

‫‪١‬‬
‫_ ﺳﺮاج اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻌﻴﺪ او ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ‪ ،‬ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻟﺸﻌﺮا‪ ،‬د ﺎﻏﻠﻲ اﺳﺘﺎد ﺳﺮ ﻴ وﻧﮑﻲ ﺑﺨﺘﺎﻧﻲ ﭘﻪ زﻳﺎر‬

‫‪81‬‬
‫ي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﭼﯥ ﭘﻪ دې وﻳﺶ ﮐﯥ راﻏﻠﻲ ﺑﻴﺎن‬ ‫‪ (١٣‬د ﺷﻴﺦ وﻳﺶ ﭘﻪ ﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳﺪﻩ او هﻤﺪا ډول ﻧﻮر ﺎﻧ‬
‫ﻳﯥ ﮐ ئ؟ اوددې وﻳﺶ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻟﻨ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐ ئ؟‬
‫‪ (١٤‬دﺷﻴﺦ ﻣﻠﻲ دوﻳﺶ ﻴ ﯥ ﻪ وې او ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻋﺪاﻟﺖ ﭘﮑﯥ ﻨ ﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷﻮﯼ و؟‬
‫‪ (١٥‬دﺷﻴﺦ ﺑﺴﺘﺎن ﺑ ﻳ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧﭙﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﻴﮑﺊ او ﭘﻪ ﮐﻮم ﮐﺎل او دﮐﻮﻣﯥ ﻧﺎروﻏ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ‬
‫وﻣ اودﮐﺘﺎب ﻧﻮم ﻳﯥ واﺧﻠﺊ؟‬
‫‪ (١٦‬زرﻏﻮن ﺧﺎن دﮐﻮﻣﯥ زﻣﺎﻧﯥ ﺳ ﯼ دﯼ؟ او دﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ وﻟﻴﮑﺊ؟‬
‫‪ (١٧‬دﺑﺎﺑ ﺧﺎن دﮐﺘﺎب ﻧﻮم ﻪ دﯼ او ددﻩ ﻟﻪ ﻣﺮ ﻪ وروﺳﺘﻪ ﭼﺎﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐ ﯼ دﯼ؟‬
‫‪ (١٨‬ﮐﺠﻮ ﺧﺎن دﻳﻮﺳﻔﺰﻳﻮ ﮐﻮﻣﯥ ﮐﻮرﻧ ﺗﻪ ﻣﻨﺴﻮب دﯼ؟ د ﮐﻮم ﭘﺎﭼﺎ ﻣﻌﺎﺻﺮ او دﭼﺎ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﻋﻠﻢ‬
‫ﺘﻦ و؟ دﺷﻴﺦ د ﻤﮑﻮ وﻳﺶ ﻳﯥ ﺗﺎﻳﻴﺪاوﻩ او ﮐﻨﻪ؟ او ﻗﺒﺮ ﻳﯥ ﭼﻴﺮې ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؟‬
‫‪ (١٩‬ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ د ﭼﺎﻟﻪ ﻧﺴﻠﻪ دﯼ اود ﮐﻮﻣﯥ ﻃﺮﻳﻘﯥ ﺧﺎوﻧﺪ او دﭼﺎ ﻟﻪ ﺧﻮا ﺑﻨﺪي اود ﮐﻮم ﭘﺎﭼﺎ ﭘﻪ وﺧﺖ‬
‫ﮐﯥ وﻣ او اﺛﺮ ﻳﯥ ﻪ ﻧﻮم ﻟﺮي؟‬
‫‪ (٢٠‬د ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ دﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧﭙﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐ ئ؟‬
‫‪(٢١‬د ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ دﻣﻮر ﻧﻮم ﻪ و؟ اودﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ ﻣﻮږ ﺗﻪ راو ﺎﻳﺎﺳﺖ؟‬
‫‪ (٢٢‬د ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ دﻣﻮر ﭘﻪ ﺑﺎب ﭘﻪ ﮐﻮم اﺛﺮ ﮐﯥ ډﻳﺮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮﻻﯼ ﺷﻮ؟‬
‫‪(٢٣‬ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺸﻮا ﯽ ﻮﮎ او ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﭘﻴ ۍ ﮐﯥ ﻳﯥ ژوﻧﺪ ﮐﺎوﻩ د ﺷﻌﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﯥ راوړئ؟‬

‫‪82‬‬
 ‫اﺧ ﻠﻴﮑﻮﻧﻪ‬
‫‪ (١‬اﻟﻔﺖ‪ ،‬ﻞ ﭘﺎﭼﺎ‪ ،‬ﭘ ﺘﻮﺳﻨﺪرې‪١٣٢٥ ،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (٢‬ﭘ ﺘﻮ ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬ژﺑﭙﺎﻟﻨﻪ‪ ١٣٦١ ،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (٣‬ر ﺘﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﺻﺪﻳﻖ اﷲ‪ ،‬ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ١٣٢٥،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪(٤‬ﺣﺒﻴﺒﻲ‪ ،‬ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ‪ ،‬ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻮﻣ ﯼ ﻮﮎ‪١٣٥٤ ،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (٥‬ﺣﺒﻴﺒﻲ‪ ،‬ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ‪،‬ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﺎرﻳﺦ دوﻳﻢ ﻮﮎ‪١٣٤٢ ،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (٦‬روهﻲ‪ ،‬ﮐﺎﻧﺪﻳﺪ اﮐﺎډﻳﻤﻴﺴﻦ ﺳﺮ ﻴ وﻧﮑﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬دﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮﺗﺎرﻳﺦ دوهﻢ ﻮﮎ‪١٣٨٤ ،‬ﮐﺎل‬
‫ﭼﺎپ‬
‫‪ (٧‬واﺟﺪ‪ ،‬ﺳﺮ ﻴ وﻧﮑﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻮاﺟﺪ‪ ،‬دﺧﻮﺷﺎل ﺧ ﮏ او ﭘﻪ ﭘ ﺘﻮ ددې ﺳﺒﮏ اﻏﻴﺰې‪ ١٣٨٣ ،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (٨‬هﻮﺗﮏ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ داود‪ ،‬ﭘ ﻪ ﺧﺰاﻧﻪ‪ ١٣٣٩ ،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪(٩‬هﻴﻮاد ﻣﻞ‪ ،‬ﺳﺮ ﻴ وﻧﮑﯽ زﻟﻤﯽ‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻮﻣ ﯼ ﻮﮎ‪١٣٧٩ ،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (١٠‬د ﭘﻴ ﻮر ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬د ﻻهﻮر ﭼﺎپ‬
‫‪ (١١‬دهﻨﺪ دزړو اﺛﺮوﻧﻮ ﻣﺠﻠﻪ‪ ١٩٣٩ ،‬ز ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (١٢‬ﺣﻴﺎت اﻓﻐﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ ﯼ اودوﻳﻢ ﻮﮎ‪ ١٣٧٠ ،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (١٣‬ﻣﺨﺰن اﻓﻐﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧﺴﺨﻪ‬
‫‪ (١٤‬ﻳﻮﺳﻔﺰﯼ اﻓﻐﺎن‪ ،‬داﷲ ﺑﺨﺶ ﻳﻮﺳﻔﻲ ﻟﻴﮑﻨﻪ )‪ ( ٣١٦‬ﻣﺦ‬
‫‪ (١٥‬ﺣﺒﻴﺒﻲ‪ ،‬ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ‪ ،‬ﭘ ﺘﺎﻧﻪ ﺷﻌﺮا ﻟﻮﻣ ﯼ ﻮﮎ‪ ١٣٢٠ ،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪(١٦‬ﺗﻮارﻳﺦ ﺣﺎﻓﻆ رﺣﻤﺖ ﺧﺎﻧﯽ‬
‫‪ (١٧‬ﺧﺎدم‪ ،‬ﻗﻴﺎم اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ ﻧﺜﺮ ﺗﻄﻮرات او دﻧﺜﺎراﻧﻮ ﺗﺬﮐﺮﻩ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ ﮐﺎﻟﻨ ‪ ١٣١٩ ،‬ل‪.‬ل‪ ٣٤٢ ،‬ﻣﺦ‬
‫‪ (١٨‬هﻴﻮادﻣﻞ‪ ،‬زﻟﻤﯽ‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ ﻧﺜﺮ اﺗﻪ ﺳﻮﻩ ﮐﺎﻟﻪ‪ ١٣٧٥،‬ل‪.‬ل‪ ،‬دﻻهﻮر ﭼﺎپ‬
‫‪ (١٩‬ر ﺘﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﺻﺪﻳﻖ اﷲ‪ ،‬د ﭘ ﺘﻮ ادب ﺗﺎرﻳﺦ‪ ١٣٢٥ ،‬ل ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (٢٠‬ﺣﺒﻴﺒﻲ‪ ،‬ﭘﻮهﺎﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﯽ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮرﮐﻲ ﻣﻮرﺧﻴﻦ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ ﭘﻮهﻨﺘﻮن‪ ١٣٥٩ ،‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (٢١‬ﺣﻤﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺒﺰادﻩ ٍر ﺘﻴﻦ‪ ،‬ﮐﺎﮐ ي ﻟﻨ ۍ‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳ ﻲ ﺑﮏ اﻳﺠﻨﺴﻲ‪ ،‬ﭘﻴ ﻮر ‪ ١٩٦٧‬ز ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (٢٢‬هﻴﻮادﻣﻞ‪ ،‬زﻟﻤﯽ‪ ،‬دادﺑﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻴﺘﻮدوﻟﻮژي‪ ،‬داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻋﻠﻮﻣﻮ اﮐﺎډﻣﻲ‪ ،‬د ژﺑﻮ ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫) ﭘ ﺘﻮ ﻮﻟﻨﻪ(‪ ١٣٦٧‬ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (٢٣‬رﻓﻴﻊ‪ ،‬ﺣﺒﻴﺐ اﷲ‪ ،‬دﭘ ﺘﻮ ﭘﺨﻮاﻧ ﺗﺬﮐﺮې‪ ،‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﮐﺎډﻣﻲ دﺗﺎرﻳﺦ او ادب ﻮﻟﻨﻪ‪ ٣٥٠ ،‬ل‪.‬ل‬
‫ﮐﺎل ﭼﺎپ‬
‫‪ (٢٤‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺮاج اﻟﺪﻳﻦ او ﻣﺤﻤﺪ هﻮﺗﮏ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ د ﻴ ﻧﺪوﯼ ﺑﺨﺘﺎﻧﻲ ﭘﻪ زﻳﺎر‪ ،‬ﺗﺬﮐﺮﻩ اﻟﺸﻌﺮا‪١٣٦٦ ،‬‬
‫ل‪.‬ل ﮐﺎل ﭼﺎپ‬

‫‪83‬‬