‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫سريزه‬
‫ادب يوازې هغه پديده ده ‪ ،‬چې د ژوند له پيله تر اوسه پورې د يوې‬
‫معنوي پديدې په څېر له ژوندانه سره مله ده ‪ .‬ادب د يوې واحدي عينې‬
‫قضيې په توګه د خپل تکامل او بلوغ مرحلې ته اړ وي او د يو مفرد واحد‬
‫‪ .‬نوم څخه د جمعې او ګڼې له قالبه مرکب راوتې‬
‫ادب د عينې شواهدو او تداعيو هغه رښتنې هنداره ده ‪،‬چې د نړۍ د‬
‫مشاهدې بېل بېل پاړکې لري ‪،‬په دې پاړکيو کې يوه داسې تابلو ‪،‬چې هغه‬
‫ادب په عينې او غير تخيلي ) حقيقي ( توګه د خلکو ذهن ته په ګوته کوي‬
‫هغه د ادب تمثيل دى ‪.‬‬
‫کله چې ادب د تمثال ) ممثل ( د هنر بداعت ته ورولويږي په نوښتګره‬
‫توګه د ادب په درې اړخيزو څيرو ‪ ) :‬کميډي تراژيدي او سندريز ( په‬
‫مفهوم ښه افاده کيداى شي ‪.‬‬
‫زما ددې مونوګراف موضوع ) د ډرامې پيدايښت او پرمختيا ( او په‬
‫اساسي توګه د پښتو ډرامې پيدايښت پرمختګ او ډرامې ته ورپيښ‬
‫تاريخي ‪ ،‬سياسي او فرهنګي جريانونه د دې ليکنې اصلي هدف دى ‪.‬‬
‫پښتو ډرامې ته په ميتولوژيکه او څيړنيزه توګه ځغلنده نظر زما ددې‬
‫موضوع ستراتيژيکه نقطه ده چې د پښتنې ادب ډرامه د پيدايښت ‪ ،‬دوې ‪،‬‬
‫ډولونه او پښتو ډرامې عمده يعنې افسانوي ‪،‬فرهنګي ‪،‬سياسي ‪،‬اجتماعي‬
‫او داسې نورو ته په تشريحي توګه مې د قلم پام ور واړوه ‪.‬‬

‫که څه هم دا کار د يوې علمي او پوهنيزې حوصلې او هوډ من فکر تر‬

‫اوسه را يسار دى ‪ ،‬خو بيا هم ما تر خپلې وسې دا کار په ښه دقت او‬
‫پاملرنې پر مخ بيولي ‪.‬‬
‫په اخره کې د ګران قدرمن او لر ښود استاذ پوهاندډاکټر زيورالدين‬
‫))زيور (( څخه د زړه له کومې مننه کوم ‪،‬چې په دې هکله يې له ما څخه‬

‫‪1‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫خپل علمي او اکاډوميکې لرښوونې نه دي سپمولې ‪.‬له خداى )ج ( څخه‬

‫ده ته ډير عمر غوښتونکى يم ‪.‬‬
‫په درنښت‬

‫جاويد )) بهار ((‬

‫فهرست‬
‫عنوان‬ ‫ګڼه‬
‫مخ‬

‫‪2‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫سريزه‬
‫لومړى څپرکى‬
‫ډرامه څه ته وايې‬
‫د ډرامې په هکله د ځينو پوهانو نظريات‬
‫دډرامې پيدايښت‬
‫لومړۍ پښتو ډرامې‬
‫دويم څپرکى‬
‫دډرامې ډولونه‬
‫ډرام‬
‫تراژيدي‬
‫کوميډي‬
‫ميلوډرامه‬
‫انترکت‬
‫راډيويې ډرامه‬
‫سټيج ډرامه‬
‫دريم څپرکى‬
‫دپيښور راډيو سټيشن نه نشر شوې ډرامې‬
‫دپيښور سټيج شوې ډرامې‬
‫دپيښور دټې وي سټيشن نه نشر شوې ډرامې‬
‫څلورم څپرکى‬
‫دکونډې نجلۍ ډرامه‬
‫نتيجه‬
‫ماخذونه‬

‫‪3‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫‪4‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫لومړى څپرکى‬

‫ډرامه څه ته وايي ‪:‬‬

‫دادب ددې ښکلي صنف دانوم ))ډراما(( د يوناني ژبې ټکي څخه‬
‫اخيستل شوى دى ډراو په يوناني ژبه کې عمل ته وايې ډراما اوعمل د يو‬
‫‪1‬‬
‫بل سره تړلي څيزونه دي ‪.‬‬
‫‪ 1‬افضل رضا ډرامه ) ‪ (٧‬مخ ‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫دډرا مې په هکله دځنو پوهانو نظريات‬

‫‪))-١‬دژوند نقل ددود دستور ائينه اودريښتينوالۍ يعنې دحقيقت عکاسۍ ته‬
‫ډرامه ويلى شي((‬
‫)يوناني ليکوال سيسرو (‬
‫‪)) - ٢‬ډرامه يوه ايينه ده چې فطرت په کې منعکس کيږي ((‬
‫هيوگر‬
‫‪)) -٣‬مونږ دډرامې فن تعريف داسې کوو چې داديو څو عناصرو مجموعه‬
‫ده چې د هغو په مددمونږ ژوند په تهيټرکې پيش کوو‪ .‬اودتماشګيرو دولس‬
‫څوګڼې ته دحقيقت يوتت غوندې تصوير وړاندې کوو((‬
‫)سارسي (‬
‫‪))-٤‬ډرامه د حقيقت نقل دى دفطرت پيښې دي ((‬
‫) کالرچ (‬
‫‪))-٥‬ډرامه دژوند يو داسې په تر تيب جوړه شوې نقشه ده چې د تماشګير‬
‫) بر سيوال وائليډ(‬ ‫جذبات راويښوي ((‬
‫‪))_٦‬دونيا ټوله په مثال ديو ستيخ ده ټول سړي او ښځې لوبعاړي دي دوۍ‬
‫په دې ستيج ځي راځي او يوکس په خپل وخت ګڼ کارونه کوي ‪.‬‬
‫) شکسپير (‬
‫‪))-٧‬دډرامې تمثيل اصلي منصب دادى چې نظروټکي او ددريوڅلورو‬
‫ساعتو دپاره لوستونکي په دې مجبورکړي‪ .‬چي ګني دژوند يوه ټوټه ددوۍ‬
‫))سيد عابد علي عابد (‬ ‫مخکې ګډيږي ((‬
‫‪ ))-٨‬مونږ ديو قام دتمدن تهذيب او ذهني ارتقا اندازه دهعه ملک دډرامونه‬
‫) حمزه شينوارى (‬ ‫کولى شو ((‬
‫‪ ))-٩‬ديومقصد داظهار دپاره ډرامه ډيره موثره تريقه ده ((‬
‫)حليق(‬

‫‪6‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫‪ ))-١٠‬دتربيي عرض دادى چې بنيادم په کوم حالت کې چې مونږ‬

‫وينو‪.‬دهغې نه ډير پريوتي )حالت کې ( وښايو اودلته عرض دادى چې‬
‫)ارسطو(‬ ‫غوره اوښودلى شي((‬

‫دډرامې پيدايښت‬
‫دهنراوادبياتو په تاريح کې دډرامې په هکله اودډرامې دپيدايښت په‬
‫هکله ډول ډول نظريات موجوددي ‪.‬خوداخبره ل تراوسه سپينه او څرګنده‬
‫نه ده اونه چاپه بشپړه توګه لوڅه کړې چې دهرچا لپاره دمنلووړوي ‪.‬‬
‫چې ډرامه دبشر په تاريخ کې څه وخت اوچيرته رامنځ ته شوې ده ؟‬
‫خورازرازنظريات شته چې ځينې نظريات په ځانګړي توګه يوه‬
‫ټاکلې زمانه په ګوته کوي‪ ،‬ليکن له ځينو نظرياتو نه دانشي جوتيداى چې‬
‫بيخي او بلکل دې داسې وي‪ .‬دساري په تو ګه يوه ډله پوهان وايي ‪:‬‬
‫کله چې ځينې فلمونه ليدل کيږي اوبيا په هغو کې ځينې مذهبي‬
‫نڅاوې ګورو سړى فکرکوي چې لومړى ډرامه به البته په همدې بڼه‬
‫موجوده وه که څه هم دا فلمونه د ځينې لرعون پيژندونکو لخوا دځينو نښو‬
‫نښانو له مخې انځورګرۍ دهنر په برکت جوړ اوممتاز شوى دى‪ ).‬د دوران‬
‫طليي تياتر( کتاب ليکوالن هم ددې نظريې ملتړ کوي‪ .‬چې) کنث مک‬
‫ګوين () او رويليام ملنتز( نوميږي‪.‬‬
‫بياهم ديوې ريښتينې ډرامې نوم نشو ورکولى خو ځيني ځانګړي ډراماتيک‬
‫خرکتونه چې دهغه وخت په انځور ګرۍ کې شته ليدل ى شو‪.‬‬
‫دځينو نښو نښانوله مخې داسې هم څرګنده شوې ده چې‬
‫دميلدنه سوونه سوونه کاله د مخه داتن په ښارکې ډرامه وه چې ديو‬
‫پرمختللې ډرامې او تياتر شته والى ښايي ‪ ،‬نو پوښننه پيداکيږي چې ولې‬
‫داسې اسناد په واک کې نشته تر څو په يقيني ډول سره دانظريه دهر چاله‬
‫ليکن دميلدنه تقريبا پنځه سوه کاله پخواچې‬ ‫پاره دمنلو وړشي‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫دادمنلو هم ده ديونان ډرامه دهنري او ادبي شهرت لوړې پوړ ۍ ته‬

‫رسيدلې وه ‪.‬‬
‫)) پدې عصر کې دومره ستر ډرامه ليکونکي تيرشوي دي چې يوا‬
‫ځې د انګلستان شکسپير اود فرانسې راسين له هغو سره سيالي کولى‬
‫دلرعوني يونان دتراژيدۍ ستر ليکوال ) ايسګليس ‪-٤٥٦‬‬ ‫شي ‪.‬‬
‫‪ (٥٢٥‬سوفو کليسز ‪ (٤٩٦ _٤٥٦‬او )يورپيديس ‪ (٤٨٠ _٤٠٦‬ق ‪.‬م ‪.‬دى‬
‫سوفو کلسيز په ډرامه ليکنه کې شل واره لومړۍ درجه ادابي جايزه ګتلې‬
‫ده ‪.1.‬‬
‫همداراز ديونان په ادبي اوهنري تاريخ کې نورې ډيرې ادبي او هنري‬
‫څيرې هم شته چې ددوۍ هنري او ادبي هڅې چې په خاص او ځانګړي ډول‬
‫يې دډرامې هنري ژانرته سرته رسولې دستاينې وړدي‪ .‬لکه‪ :‬شيلوس او‬
‫ارستو فانس او نور ‪.‬‬
‫داشيلوس په وخت کې ديونان داتن په ښار کې يو هنري فسيتوال‬
‫رامنځته ته شوچې بيا هرليکوال خپل هنري اوډراماتيک اثارکانديد کړل‬
‫‪...‬ويل کيږي چې اشيلوس پوره نوي )‪ (٩٠‬ډرامې ليکلي چې ددغه ډراموپه‬
‫لړکې ديارلسو )‪ (١٣‬ډرامو لومړۍ درجه جايزه ګټلې ده‪ .‬په هغه وخت کې‬
‫به کله چې چا جايز ه وګټله نو بيابه يې دسروزرو تاج ورکاوو او يا‬
‫‪.‬‬ ‫دسپينوزرو تاج‬
‫ځينې بيا ددې نظرپلوي دي او په دې ټينګارکوي چې لومړۍ ډرامه‬
‫))اسکاى لس(( ليکلې ده اودډرامې نوم يې ))سپلي اينټ (( ده ‪ .‬ځينې‬
‫وايي چې داډرامه ))دسليټ نوميږي چې داتن په ښارکې ستيج شوې وه‬
‫(( ‪.‬‬

‫‪-1‬شهسوار سنګر وال ))نيازى (( د ډرامې تاريخ او فن )‪ ( ٨‬مخ‬

‫‪8‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫يوه ډله پوهان بياپه دې ټينګارکوي چې په )‪ (٥٣٥‬پنځه سوه پنځه‬

‫ديرش ق م کې د)تس پيس ( په نوم يوتن فنکار په يونان کې يوه ډرامه‬
‫اجراکړه چې دغه تن دجهان اونړۍ لومړى اکټورګڼل کيږي ‪.‬‬
‫ويل کيږي چې دهغه وخت اکټورانو اولوبغاړو به يو ډول ځانګړي‬
‫ماسکونه دهرې صحنې مطابق په مخ غوړول او هم به يې له هرې صحنې‬
‫سره خپل کالي بدلول داځکه چې مختلفو رولونو کې به يې برخه اخيسته‬
‫‪.‬ددې لپاره چې ننداره چيان يې ونه پيژني ‪.‬‬
‫که چيرې ددغو ادبې اوهنري شخصيتونو کوم چې دمخه يې يادونه‬
‫وشوه ‪ ،‬اثارو اوداثارو نوښت ‪ ،‬پايښت او پرمختياته څوک ځير شې چې‬
‫په هغه وخت کې هنري جايزې رواج ورکول کيدې او فيستوالونه جوړيدل‬
‫نو دې نتيجې ته رسيږي چې له دوۍ نه دمخه هم هرو مرو دډرامې هنر‬
‫موجود وو داځکه چې دامسابقې دډرامې دهنر يو پرمختللې بڼه ښايي‪.‬‬

‫له بده مرغه هيڅ يوه ليکوال هغه وخت داتکليف په ځان نه دى‬
‫منلى اوياورته متوجې شوى نه دى چې دهغه وخت ډرامه‪ ،‬دډرامې‬
‫هنريت دډرامې څرنګوالى ‪،‬دډرامې بڼه او ځانګړتيا څه ډول وه ؟ وليکي ‪.‬‬
‫په خواشينۍ سره چې څه نه دي ليکل شوي ترڅو دهغه وخت په هنري‬
‫ځانگړنه او ټولنيزو شرايطو څوک پوه شوي واى‪ -‬داځکه چې ډرامه هم‬
‫دنورو هنري ژانرو په څيريوداسې هنردى چې يوټاکلى زمان په ګوته‬
‫کوي‪.‬‬
‫د ))فيورټي((خبره هغومره چې معاصراو سني ليکوالنو‬
‫اوهنرمندانودژوند له هر اړخيزو ځانګړتياوڅخه خبريو دلر غونو ليکوالنو‬
‫دژوند دحالتوپه باب بشپړ معلومات نه لرو‪.‬‬
‫ريښتيا که چېرې موږ د ځينو ليکوالنو چې نړيوال او جهاني شهرت هم‬
‫لري د زيږيدو يا مړينې نيټه په سمه توګه تر لسه کړو‪ -‬ځينې وخت د ځنيو‬
‫‪9‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫د سوفوکليز د زيږيدو نېټه‬ ‫شخصيتونو په هکله مشکله کېږي ‪ .‬مثال‪:‬‬

‫که چيېرې په رښتنې توګه تر لسه کړو نو ځکه به بريالي نه شو چې ځينو‬
‫څېړنکو دده د زيږيدو په هکله ډول ډول نظريات ليکلي دي ‪.‬‬
‫له پورتنيو څرګندونو او نظرياتو څخه ښکاره شوه چې ډرامه دځينو‬
‫اسنادو او مدرکونو له مخې د ميلد نه تقريبا ا پنځه پيړۍ د مخه ښه پر‬
‫مختللې ډرامه موجوده وه او ددغې نېټې په شاو خوا کې ځنې اسناد هم تر‬
‫لسه شوي دي او هغه هم د يوې پر مختللې ډرامې په باب که د يونان نه‬
‫راتير شو او بيادمصر ډرامې په هکله نظريات واورو هلته خو بيخي خبره د‬
‫ميلد نه پخوا زرګونو کلونو ته رسيږي ‪.‬‬
‫پوهانو او څيړونکو څرګنده کړې ده چې د ډارمې هنر د ميلد نه څلور‬
‫زره کاله د مخه په مصر کې ليدل شوى دى ‪ .‬دمصر د اثارو او نښو نښانو‬
‫نه ښکاره ده چې په هغه ملک کې ناټک دوه زره ياکيداى شي درې زره‬
‫کاله قبل مسيح موجود وو‪((.‬‬
‫که چېرې د مصر لرغونې تاريخ ته سړى ځير شي نو بيا به دې نظر‬
‫ته د شک په سترګه ونه ګوري دا ځکه چې ځنې د نظر خاوندان په ځانګړه‬
‫توګه ځنې فيلسوفان په دې عقيده دي چې دنن نه زرګونه کاله پخوا لو‬
‫مړني نظريات چې فلسفي رنګ يې لره په )) مهروبابل(( کې را منځ ته‬
‫شول ‪.‬‬
‫دا فلسفې نظريات )) د ديمو کرت(( څه چې آن )) چارواګي(( او‬
‫به خاوره ‪ ،‬باد‪ ،‬اور او د هندو چين د فلسفي نظرياتو نه بيا هم لس ګونې‬
‫پيړۍ دمخه موجود وو ‪.‬چې اوس هم دا نظريات د )) مهر وبابل (( فلسفي‬
‫په نوم شهرت لري‪.‬‬
‫دا چې زرګونه کاله پخوا د فلسفې داسې پيچلي نظريات موجود وو‬
‫نو له حقيقته به لرې نه وي چې د ډرامې هنر دى هم هغه وخت کې موجود‬

‫‪10‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫وي ‪!.‬؟ خو بيا هم همغه خواشينونکى خبره چې ليکى اسناد د ډرامې د هنر‬
‫په هکله په مصر کې هم موجود نه دي ‪.‬‬
‫ځنې پوهان او لرغون پيژندونکي له دې نه هم وړاندې ګوري او په دې‬
‫نظر دي چې ښايې د ډرامې تاريخ او نېټه له دې نه هم وړاندې وي او‬
‫دومره وړاندې چې کله انسانانو معاشرتي او ټولنيز ژوند پېل کړ او په هغه‬
‫وخت کې د خپل محيط او چاپيريال په بنا سره ابتدائى او لومړنۍ لوبې او‬
‫مستي اجرا کولې نو په دغه وخت کې به د دوۍ لومړنيو لوبو کله کله‬
‫ډراماتيکه بڼه او شکل غوره کاوه ‪.‬‬
‫خبره په ټولنيز او اجتماعى ژوند راياده شوه او ريښتيا ده چې د‬
‫ټولنيز ژوند هستي ډيره پراخه ده او په دغه پراخ ډګر او ميدان کې هر څه‬
‫شته کېږي ‪ ،‬د مادي فرهنګ ته سر بيره معنوي فرهنګ هم غوړيږي ‪ ،‬ادب‬
‫او هنر هم غوړيږي دا ځکه چې هنر د ټولنيز او اجتماعي شعور شتمني‬
‫جوړوي او د ډرامې هنر هم د ټولنيز او اجتماعي ژوند د بېل بېلو اړخونو‬
‫هغه هندرا ده چې دژوندانه دحالتو ژوندي تصويرونه په کې ليد لى شو‪.‬‬
‫انسانانو د خپل ټولنيز پيدايښت له مخې مخکې له هغې چې په خبرو‬
‫پېل وکړي او خپلې ګډې سونزې او مشکلت د خبرو له لرې حل کړي‪ .‬او‬
‫يا دخپل محيط او چاپيريا ل او زمانې د حال تو څخه خبر تيا ترلسه کړي ‪،‬‬
‫يادا چې ځان او جهان وپيژني‪ .‬نو د تمثيل په بڼه به يې له بدن د غړو‬
‫دحرکاتو په واسـطه خپل مطلب بياناوه ‪ ...‬تر هغې چې غږن غړويې وده‬
‫او تکامل وکړ‪.‬‬
‫اوس هم د کوچنيوالي په زمانه کې د همدغو حرکاتو په استفاده‬
‫کوچنيان د بدن د غړو له مخې خپل مطلب څرګندوي‪ -‬نو ځکه موحقيقين‬
‫او څيړونکي په دې ټينګار کوي چې د تمثيل هنر انسان ته تر بل هر هنر‬
‫څخه ډير نږدې دى‪.‬‬

‫‪11‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫ددې ټولو خبرو سره سره د نظر خاوندان دې نتيجې ته رسيدلي او‬
‫هغه اسناد او مدارک چې په لس کې دي دا ښايي چې په واقعي ‪ ،‬بشپړه‬
‫او سمه بڼه ) شکل ( ډرامه د ميلد نه پنځه پيړۍ د مخه په يونان کې رامينځ‬
‫ته شوې ده ‪ .‬او بيا يې پر مختيا او پراختيا موندلې ده‪.‬‬
‫له دې وروسته ډرامه د نړيوال او جهاني شهرت له مخې يونان په‬
‫خاوره کې منخصره نه پاتي کيږي بلکي په نورو هيوادونو هم اغيزه او تاثير‬
‫کوي لکه روم ‪ ،‬اسپانيا‪ ،‬انګلستان ‪ ،‬فرانسه اوهمداراز دهندوچين سنتي‬
‫ډرامې هم له همدې بابته متاثرې شوې دي ‪.‬‬
‫دهندوستان د هنر اوادبياتوپه تاريخ کې تقريبا ا دوزره کاله وړاندې‬
‫دډرامې هنر ډيره ترقي اوپرمختګ کړې وو اودمذهب په خپرولو کې يې‬
‫لويه ونډه اخيستې ده‪ .‬اوهم له دې ځايه دډرامې هنر اندونيشيا چين‬
‫اوجاپان ته ورسيد‪ .‬چي بيا دغه هنر ډيره پراختيا ومونده ‪.‬‬
‫ويل کيږي چې دنړۍ دټولونه لومړې کتاب دډرامې دهنر په هکله‬
‫سنسګريت ليکل شوې دى ‪.‬د)) بهرت مني (( ناتيه شاستو دډرامايي ادب‬
‫لومړې خځيم او مستند کتاب ګڼلې شو‪.‬‬
‫په سنسګريت ډراموکې سندروته هم ځاى ورکړشوى وو اود‬
‫سنسګريت بهترينه شا عري په ډراما يې ادب کې موندلى شو‪-‬‬
‫دسنسګريت ښه ډرامه ليکونکي )اشوکهوس () بهاس ()سومل ()شودرک‬
‫()کاليداس ()دهرش ()دبهوبهوتي (اودوشواکهاوت (دي ‪.‬‬
‫کاليداس هغه څوک دى چې دنړۍ اوجهان دنورو ليکوالواوهنر‬
‫پوهانو په څيرنړيوال شهرت لري ‪.‬چي د)) شکتل ((ډرامه يې له ډيرې‬
‫ستاينې وړده ‪.‬‬
‫اريايانوهم په ويدي اويستايي عصر کې ځنې داسې لوبې دودونه‬
‫‪،‬عنغنوي اوفلکلوريک حرکات درلودل چې دتمثيل هنر ښيګڼې په کې له‬
‫ورايه ترسترګو کيدې دسوما او فوما دراټولولودود داپه ګوته کوي چې‬
‫‪12‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫دتمثيل هنر په ار يايې ټاټوبي کې له ډيرى پخوانه دود وو‪ .....‬ويدي سره‬
‫رودونه اوپه اويستاکې دارباب النواعولمانځنه دبيلګې په توګه يادولې شو‪-‬‬

‫لومړۍ پښتوډرامې‬
‫دپښتنو سيمو اوسيدونکي پښتانه به دکارغريبۍ له پاره خصوصآ‬
‫دژمي په موسم کې هندوستان ته تلل ‪.‬څوک به دلنډسفرنه وروسته بيرته‬
‫هيوادته راستانه شول اچاخوبه مياشتې څه چې کلونه کلونه تيرول ‪.‬‬
‫دناويشلي هنداولوى افعانستان ترمنځ خو هغسې هم هراړخيزه‬
‫مناسبات ) فرهنګي ‪،‬اواقتصادي اواجتماعي ( تاريخ په اوږدوکې موجودوو‬
‫ګډ تاريخي افتخارات يې لرل اوګډې فرهنګي ا ړيکي ‪.‬‬
‫پښتنو مشرانو ‪:‬لوديانو‪،‬سوريانواوروسته ابدالي مشر احمدشاه بابا‬
‫په لوى هند باندې واکمني چلولې ‪ .‬په ځانګړي ډول سوري مشرانو‬
‫دهنددفرهنګ له پاره دومره خدمتونه کړي چې سارې يې په تاريخ کې‬
‫لږليدل کيږي ‪.‬‬
‫ددغوتاريخي اړيکوپه لړکې ووچې دلوى هنداوسيدونکي دلوى‬
‫افعانستان له اوسيدونکوسره پردي نه وو ‪.‬هغه وو چې افعانان به هند ته‬
‫تلل اوراتلل‪ .‬نوځکه ددواړوهيوادواجتماعي مناسباتو ددواړوهيوادونو په‬
‫اوسيدونکو باندې اغيزې کړې دي‪.‬‬

‫‪13‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫دهند افسانوي هيواد نړيوال شهرت درلود ان د ))طليې مرغه‬

‫((نوم پرې ايښودل شوى وو‬
‫که چيرې دتاريخ پاڼوته ځيرشونوداسپا نويانو اوپرتګالنودګډوهڅوله‬
‫مخې چې هريوه يې غوښته د کښتې رانې د فن په واسطه دنياتسخير‬
‫کړې‪ .‬او هم د هند سمندر له لرې د هند خاورې ته ننوځي ‪ .‬په همدې هيله‬
‫او اميد يې د هند په لټه امريکا کشف کړه ‪.‬‬
‫د همدې سبب له مخې د هرچا سترګې هند ته کپې ختلې وې نو ځکه‬
‫د دنيا او نړۍ مشهور کسان ‪ ،‬عالمان او هنر مندان دهند خاورې ته راننوتل‬
‫او په خپلو هر راز فعاليتونو يې پېل وکړ‪.‬‬
‫د ځينو له خولې ويل کيږي چې په هند کې د ډرامې شروع کاليداس‬
‫کړې ده ‪ .‬ده په سنسګريت ژبه کې )) شکتل(( نومې ډرامه ليکلې ده ‪ .‬خو‬
‫کله چې اوردو ژبې پرمختګ وکړنو بيا په دغه ژبه کې هم ډرامه ليکنه‬
‫شروع په هند کې هم لومړى په کلي کور کې د نقلياتو ډلې موجودې وې‬
‫چې د ډرامې په شکل او بڼه يې پيښې سرته رسولې ‪ ،‬اخر دې فن هم‬
‫ورورو په هند کې ترقي وکړه ‪ .‬د تاټکيانو ډلې رامنځ ته شوې چې بيا به‬
‫ددغو ډلو له خوا ډراماتيکې ښوونې سرته رسيدې‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫)) ويلى شي چې اندر سبا د اور دو په ډرامو کې اولنى ډرامه وه ((‬
‫دهندپه خاوره کې دستيج په سرډرامې دومره پرمختيا اوکړه چې نه‬
‫يواځې دهند په وچه کې پاتې شوه بلکي په نوروګاونډيو سيمويې هم اغيزه‬
‫وکړه ‪.‬‬
‫لره اوبره پښتونخواه هم بې اغيزې پاتې نه شوه چي‬
‫بياورورولومړى په لره پښتونخواه اوبيا په بره پښتونخواه کې ډرامه ليکنه‬
‫دوداوپيل شوه ‪.‬‬

‫)‪ ( ٣٥‬مخ‬ ‫‪-١ 1‬محمد افضل رضا ډرامه‬

‫‪14‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫په لره پښتونخواه کې ترډيره وخته پورې اوردو ډرامې چليدلې په‬
‫همدې اړوند ډيروکمپنيو په دغه هنري فغاليت لس پورې کړ‪ .‬چې دچاخبره‬
‫په مياشت کې په لسګونې ډرامې ددغه کمپنيو له خوا خپريدې ‪.‬‬
‫له دې نه دانتيجه راووته چې دپښتنو په ځينوسيموکې ډير پياوړي‬
‫اوتکړه ليکوالن اداکاران اولوبغاړي لکه ‪:‬‬
‫استاد عبدالکريم ‪،‬عبدالرحمن ‪،‬حيات خان ‪،‬اکبرخان ‪ ،‬قمر سرحدي ‪،‬‬
‫اوځنې نور ‪...‬دهنر غوړيدلي ميدان اوډګرته يودبل پسې راووتل ‪.‬‬

‫بالخره هره ډرامه که په اخبارکې به خپريده ‪.‬يابه په راډيو کې ‪.‬يابه‬

‫دستيج په سر ښودل کيده ګڼ شمير مينه وال يې پيداکړل دې ډرامو‬
‫دومره ترقي وکړه چې بيا به يې ډير ژرنيغ په نيغه په پښتوژبه هم اغيزه‬
‫وکړه اودپښتوليکوالن دې ته وهڅول شول چې په پښتوژبه هم ډرامه‬
‫وليکي ‪.‬‬
‫هغه چاچې داکار دلومړي ځل لپاره وکړهغه استادعبدالکبراکبرخان‬
‫وو‪.‬‬
‫کومه ډرامه چې اکبرخان صاحب ليکلې وه داتمانزوپه )سکول(يعنې‬
‫ښوونځي کې زده کوونکو )سکوليانو(ته وښودل شوه ‪.‬‬
‫په دغه ډرامه کې عبدال کبر خان اکبر دهغه وخت په پرنګي ښکيل‬
‫کګر )استعمار(باندې په پوره زړه ورتيا انتقادکړى وو ‪.‬البته دغه ډرامه په‬
‫کال )‪(١٩٢٧‬کي ليکل شوې ده )چي دغبرت په نامه وه ‪.‬‬
‫له دې نه وروسته په لره پښتونخواکې په ډيرې چټکۍ سره ډرامه‬
‫ليکنه پيل شوه اودستيج په سر به هم ښودل کيدې‪.‬‬
‫قااضي رحيم الله خان په کال) ‪(١٩٢٨‬کې )دنوى روشني ( په نوم‬
‫ډرامه )چې بيا امان الله خان دافغانستان پاچا هم داډرامه کابل ته وغوښته‬
‫(‪،‬داميرنواز جلياد )درد(په نوم ډرامه چې لوبغاړ اوآکټورانو ته يې دپرنګيانو‬
‫‪15‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫له خواډيره سخته جزاورکړشوه ‪،‬هغه د دې له پاره چې ګنې په دغه ډرامه‬

‫کې پرنګيانو باندې تيرى اوتجاوزشوى دى‪.‬‬
‫په کال) ‪١٩٣٠‬م (کې نورې ډيرې ښې ښې ډرامې لکه شهيده‬
‫سکينه ‪ ،‬خوږ ژوند ‪،‬خدايي خدمتګار چې دعبدا لخالق خان خليق له خواه‬
‫ليکل شوې وې دډيرې ستاينې وړدي ‪.‬همدغسې دجنت ماڼۍ ډرامه اودوينو‬
‫جام ډرامه هم يادول ى شو‬
‫ددغوډرامو په لړ کې په هغه ډول چې ډيرحساب کيږي هغه دوينو‬
‫جام درامه ده چې دمحمداسلم خان خټک له خوا ليکل شوې ده ؟‬
‫دهغه وخت ډيرې ډرامې پرانګي ښکيلک )سامراج( په ضد وې‬
‫اوپرنګيان هم په دې پوه شوي وو ‪.‬نوکله به چې کومه ډرامه ستيج شوه‬
‫نودخاورې اووطن دښمنان به ورته متوجې وو ‪.‬اوداخوښکاره خبره وه چې‬
‫په ډيرو ډرامو کې به دوطن دمينې رنګ پروت وو ‪.‬اوهم پرنګيانو په خلف‬
‫روحيه په زرغرده سره په کې په ډاګه شوې وه ‪.‬‬
‫دعبدالکبرخان اکبر د)جونګړه(په نوم يوه بله ډرامه هم ديادولو‬
‫وړده چې هرچاته يې په پوره ميړانې سره دازادۍ اوخپلواکۍ ګټلودرس‬
‫سربيره له دې څخه ددې ډرامې سوژه ‪،‬ريتم‬ ‫ورکاوو‪.‬‬
‫‪،‬ډيالوکشن ‪،‬اونورې ټولې فني خواوې دستاينې وړدي چې په پوره دقت‬
‫اوسني محقيقين‬ ‫سره يې ټولې خواوې په پام کې نيول شوې دي ‪.‬‬
‫اوڅيړونکي پدې نظر دي کوم ))کسان چې دپښتوژبې دتنګسيا اولنډوالي‬
‫شکايت کوي په کار دى چې هغوۍ دعبدالکبرخان صاحب کلم اوډرامې‬
‫وګوري ‪.‬په شکسپير او کاليداس دانګريزي اوسنسګرت دډرامو بابا ادم‬
‫ګڼلى شي نو پښتو ژبه هم فخر کوي چې دعبدالکبرخان عوندې ډرامه‬
‫نويس ورته په ګوتو راغى‪.((.‬‬
‫د خدايي خدمتګار نهضت که له يوې خوا خپل سياسي اهداف لرل‬
‫خو له بلې خوايې هنري اوادبي فعاليتونه هم دپام اوستاينې وړدي‪.‬‬
‫‪16‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫دپښتو ډرامو اونمايشنامو ليکنه دخدايي خدمتګار له تحريک سره‬

‫يوځاى پيل شوه لکه چې دمخه مووويل لومړنۍ ډرامه په کال)‪ ١٩٢٧‬م (‬
‫کې وليکل شوه‪.‬‬
‫په افعانستان کې په) ‪١٢٩٩‬ه ش( کال کې دعليخضرت امان الله خان‬
‫په سلطنت کې ځنې وړې وړې تمثيلي ټوټې )پرچې ( دښوونې اوروزنې په‬
‫چوکاټ کې دپوهنې شاګردانوله خوا نندارې ته وړاندې شوي ‪.‬‬
‫عليحضرت امان الله خان دې اصل ته ډيره پاملرنه درلوده حصوصا‬
‫پښتوژبې ته !نوځکه يې دارګ په شمالي برج کې په دې هيله دپښتو ژبې‬
‫دودې له پاره يومرکزي دفترپرانيست ‪ ...‬خوکله چې ډرامه ليکنه په لره‬
‫پښتونخواکې په اساسي توګه دودشوه نو ده وغوښتل چې ځنې ډرامې‬
‫افغانستان ته وغواړي اوهمداسې يې هم وکړل ‪.‬‬
‫د )) نوي روشني(( په نوم ډرامه يې هيوادته وغوښته ترڅو خلک‬
‫ويښ او بيدارشي اودپوهې په ارزښت وپوهيږي اوله علم څخه پوره ګټه‬
‫واخلي ‪.‬‬
‫په بره پښتونخوا کې هم خلک دډرامې په ارزښت وپوهيد ل‬
‫اووروورويې دغه هنرته مخه شوه‪ .‬لومړى يې وړې وړې تمثيلي پرچې‬
‫وروسته بياډرام ډوله ډرامونه دښونځيو شاګردانو له پاره وليکل اوهغو به‬
‫په يوه موقعتي ستيج باندې ښودل ‪.‬‬
‫)) په کال ‪١٩١٦‬م کې دپښتو ژبې لومړى کتاب ومولوى صالح محمد له‬
‫خوا چاپ شو چې په افعانستان کې دپښتو داوسنې هنر نثر دزيږيدنې تاريخ‬
‫ګڼل کيږي ((‪.‬‬
‫په دغه کتاب کې داسې وړې وړې کيسې په ډراما تيکه بڼه ليکل شوى‬
‫وى ‪.‬چې دزده کونکو پام يې ورته راګرځوو ‪ -‬دبيلګې په توګه دظريف او‬
‫شريف کيسه يادولى شو‪.‬‬

‫‪17‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫کله چې په ‪١٩٣٣‬م کې دکندهار ادبي انجمن جوړ شو په دغه انجمن‬

‫کې دهيواد مشهورو فللو جستانو او ادبيانو عړيتوب درلود او دپښتو په نوم‬
‫مجله يې هم چاپو له ‪ .‬په دغه مجله کې دشاګردانو له پاره درسونه هم‬
‫تياريدل ا و دشاګردانو دتشويق لپاره به يې تبليغ هم کاوه مثل‪:‬‬
‫هغه ډرامه چې دمحمد اعظم ايازي له خوا ليکل شوې وه چې‬
‫سرليک يې وو ‪ )) :‬دازاد افغانستان او سپين ږيري خبرې (( يادولى شو‬
‫په دغه ډرامه کې هغه چاته دانتقاد ګوته نيغه اولکه شوې وه چې‬
‫پښتون وي اوپه پښتوژبه نه پوهيږي ‪.‬‬
‫ددې ټولو هنري اوادبي فعا ليتونه سره سره خو بياهم ډرام په‬
‫کال ‪ \١٣١٤‬ه ش کال دلوىا ستاد علمه حبيبي له خواد))توريالۍ پښتنه ((په‬
‫نوم وليکل شو ‪.‬‬
‫که څه هم استاد رفيع ددې ))ډرامې (( په باب ليکي ‪)):‬لومړنۍ‬
‫ډرامه گۍ لکه نور دنوي ادب ژانرونه غوندې لوى استاد پوهان عبدالحى‬
‫حبيبي په کال ‪\١٣١٤‬کندهار کې د))توريالۍ پښتنه (( په نامه ليک کړه چې‬
‫‪1‬‬
‫دطلوع افعان ديادشوي کال په کال ګڼه کې نشرشوه ((‬
‫اوانځور صاحب بيا داسې نظر لري ‪ )):‬په افعانستان کې دپښتو لنډې‬
‫کيسې عمر ډير اوږد نه دى ‪.‬دشتو معلوماتو له مخې لومړنۍ لنډه کيسه په‬
‫‪١٣١٥‬ه ش کال کې د کندهارپه طلوع افغان کې خپره شوه ‪.‬دغه لنډه‬
‫کيسه د))توريالۍ پښتنه (( په نوم دمرحوم استاد عبدالحى حبيبي په قلم‬
‫ليکل شوې وه ‪((.‬‬
‫زه دواړو نظرونو ته په درناوي سره دډرامي دجوړښت په هکله‬
‫چې بايد کومې ځانګړتياوې ولري لنډه يادونه کوم ‪:‬لومړى خو همداچې له‬
‫نامه څخه يې ښکاري ډامه بايد په سمه توګه ډراما تيزه شوي وي دپلټ‬
‫طرحه يې بايد دناول په څير )) که څه هم دناول اوډرامې پلټ توپير لري‬
‫‪ 1‬حبيب الله رفيع ‪ ،‬زرينې څانګې )‪(٩٩‬مخ‬
‫‪18‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫(( دقيقه وي ‪ ،‬په ډرامه کې سر بيره له دې چې دکرکټرونو ))مميک ((‬

‫حالت ډير دپام وړ دي خوپه ډرامه کې منولوګ ‪،‬پرولوګ اوتري لوګ او‬
‫دډيالوګ عناصر هم ډير ضروري دي چې ليکوال يې بايد په پام کې ونيسي‬
‫‪.‬‬
‫په ډرامه کې مکان ‪ ،‬زمان ‪،‬دکرکټرونو شخصيت اواروايي حالت‬
‫موضوع‪ ،‬ژبه ‪،‬دژبې ايتم ‪،‬ښکل ‪ ،‬دسوژې پټه دبدبه ‪،‬تيم ‪،‬مفکوره دزمان‬
‫‪،‬مکان ‪،‬چاپيريال اوکرکټر ونوپرمينځ تنا سب ‪ ،‬دپښتو منطقي تسلسل‬
‫)ځکه چې ډرامه دپيښو تړلى ځنځيردى ( دادډرامې هغه ضروري ټکي دي‬
‫چې ليکوال يې بايد قدم په قدم تعقيب کړي ‪.‬‬
‫همداډول په ډرامه کې بايد تفريح ‪،‬ښودنه ‪،‬دډرامي فيچر داوج‬
‫نقطه ‪،‬زماني اومکاني بعدونه ‪،‬دهيرو شخصيت ) ځکه چې هېرو دډراماتيک‬
‫اثرته روح وربښي ((له نظره ونه غورځول شي ‪.‬‬
‫دټيپکيوکر کټرو نو خيال ساتل د)ځانګړې پاملرنه (دډرامې داروايي‬
‫چاپيريال نه هيرول ‪،‬کرکټرونه بايد له ټولنيز چاپيريال سره پردې نه شي‪،‬‬
‫اوهمداراز دليکوال تخيل ‪،‬دډرامې تکنالوژي اوپيل او پا ي نقطه ‪٠٠٠‬داټول‬
‫هغه څه دي چې دډرامې ليکوال يې پخپله ليکنه کې نه هيروي ‪ .‬هره ډرامه‬
‫چې ډراماتيک ضوابط ولري که لنډه وي يا اوږده هغې ته موږ ډرامه ويلى‬
‫شو خو چې پيل اوپاى يې په ډراما تيکو اوصولو ولړوي ‪.‬‬
‫داستادعبدالحى حبيبي نه وروسته په کال ‪ ١٣١٧‬کې دهيواد پياوړى‬
‫ليکوال اوښه شاعر عبدالرحمن پژواک له خوا )) کليمه داره روپۍ(( په‬
‫نوم يوه په زړه پورې بشپړه ډرامه وليکل شوه ‪.‬‬
‫له دې وروسته پښتو ډرامه ليکنه باب شوه اوډيرو ليکوالنو لکه استاد‬
‫خادم ))دسور ګل(( په نوم ‪،‬ډرامه ‪ ،‬استاد عبدالروف) بينوا() دزوړګنهګار‬
‫( په نوم ډرامه ‪ ،‬استاد محمد اکبر پامير د)بندي (په نوم ډرامه ( استاد‬

‫‪19‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫)رښتين ( د)پښتنې ميرمنې ( په نوم ډرامه اونورو يو دبل پسې دخپلې‬

‫وسې سره سمې ډرامې وليکلې ‪.‬‬
‫دغه ډرامې لومړىد ډله يزو اواطلعاتو له خوا خپرې شوې او ځنې‬
‫بيا وروسته دستيج په سر اوهم په راديو افغانستان کې خپرې شوې دي ‪.‬‬
‫دګڼ شمير ډرامو او نمايشنا مونه يواځې دګوتو په شمير ډرامې په‬
‫ستيج راښکاره شوې دي ‪.‬‬
‫دوخت پوهنې ننداره په دې بريالۍ وه چې پښتو ډرامې دستيج په سر‬
‫وښايي ‪.‬‬
‫دقهرمانانو ډرام ديوې بيلګې په توګه يادولى شو چې ترپايه پورې‬
‫وچليدو اوډير مينه وال يې پيداکړل ‪.‬له دې نه وروسته لسيزوکې بياهم‬
‫ځينې ډرامونه اولنډې نمايشنامې دستيج په سر ښودل کيږي ‪.‬‬
‫خواوس له بده مرغه چې دکابل نندارې په ستيج دپښتو ډرامو‬
‫ښودل په ټپه ولړدي اوټول مينه وال دې ته سترګې په لر دي چې کله به‬
‫داسرافيل شپيلۍ پوکيږي اوپښتوډرامې به له درانه خوبه نه راويښږي کنه‬
‫اوس خو دپښتو ډرامو تابوت دشيطان په اوږو ايښودل شوى‬
‫اوتوروخاوروته يې سپاري ‪.‬‬

‫‪20‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫دويم څپرکى‬
‫دډرامې ډولونه‬
‫‪-١‬ډرام ‪ :‬دډرام مفهوم ډير پراخه دى ‪.‬په هغه کې تهذ يب ‪،‬تمدن او‬
‫په ټولنې پوري مربوط د ژوند ډول ډول مسايل وړ اندې کيږي ‪.‬يو‬
‫‪1‬‬
‫وړاندې کوي ‪.‬‬ ‫غوره ډرامه ليکونکى په ډرام کې افاقي تاثير‬
‫‪ -٢.‬تراژيدي ‪ -:‬دډراماتيکو فورمو په ډله کې تراژيدي هغه ادبې فورم‬
‫دى چې د نړۍ په ادبي ډګر کې اوږود لرغونىتاريخ لري ‪.‬کله به چې‬
‫يونانيانو د اخترونو په ورځو کې د خپل رب النوعه د يونيس ‪،‬ستاينه او‬
‫لمانځنه کوله نو د نڅا او سندرو په وسيله به يې دغه دود سرته رساوه‬
‫چې په نتيجه کې د تراژيدۍ اساس او بنسټ همدغه وخت کيښود شو‬
‫‪.‬او د ميلد نه پنځه پيړۍ وړاندې يې خورا وده او پراختيا ومونده ‪.‬د يونس‬
‫په وياړ به جشنونه ښول کيده يونانيانو به يو ورغومى د هغه حضورته د‬
‫نذرانى په توګه د نڅا او سندرو په بدرګه وړاندې کاوه ‪.‬‬
‫تراژيدي له دوو توکو )ورغومي _‪ trayos‬او سندره _‪ (de‬څخه جوړه‬
‫وه چې بشپړه لغوي مانا يې )دورغومي سندره (ده دغه سندرې د‬
‫محتوا له مخې په دوومتضادو ډولونو ويشل شوې دي ‪.‬يواځى هغه‬
‫سندرې دي چې )د يونيس کړاونه ‪،‬سرګردانۍ او مړينه په کې ستايل‬
‫کيده چې په پاى کې يې د تراژيدى ‪،‬تا داو اوبنسټ ئې کيښود ‪.‬‬

‫) ‪ (٢١‬مخ‬ ‫‪- 1‬رفيع الدين ))هاشمي (( ادبې ژانر‬

‫‪21‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫بل ډول هغه سندرې دي چې )يو نيس (بيا راژوندى کيدل او په‬
‫کړاوونو او نا خو الو يې برى په کې ښودل شوى دي چې همدغه‬
‫رازسندرې د کوميډۍ ‪،‬تربيه ‪،‬مفحکه ‪،‬ادبى فورم د رامنځته کيدو سبب‬
‫شو ‪ .‬د ميلد نه مخکې پنځمې پيړۍ کې تراژيدۍدومره وده او پراختيا‬
‫وکړه چې داسخيل ‪،‬سوفوکليز او يورو فيد غوندې تراژيدي ليکو نکى په‬
‫يوناني ټولنه کې راپيدا شول‬
‫‪.‬وروسته لرغونى روم ددغه ادبي فورمې د لودى د پاره ډير وړ‬
‫هيواد شو او بيا د نړۍ نورو هيوادونو په ادبياتو کې په پريمانه توګه رواج‬
‫او خپور شو خو ورو رو يې خپل پخوانى مفهوم له لسه ورکړ ‪،‬اوس د‬
‫سحنې او ستيج په انګړ کې قدم ايښى او د يوه هنري ژانر په توګه ئې‬
‫عام مفهوم ګټلى دي ‪.‬‬
‫په تراژيدۍ کې يوې انساني سپيڅلې هيلې او موخې ته درسيدلو‬
‫په لره کې کړاوونه او ناخوالې ګالل ‪،‬عظمت او لويي ‪،‬لکه او اداده او‬
‫هوډ داتلنو په تيره بيا د مثبت هيرو په کردار کې تبليغ ‪،‬تلقين او ښودل‬
‫کيږى ‪.‬تراژيدي د خپل عمر په اوږدوکې لوړ او ځوړ کتلى دي دو ړاندې‬
‫بشري ټولنې د تحول او بدلون سره سم يې بيله او جوله او کيفيت‬
‫غوره کړۍ دي په لويديځ کې د رنسانس د دورې د پيل سره جوخت په‬
‫ادبياتو کې تراژيدى ځان راڅرګند او دلويديځ د بيل بيلو ژبو په ادبياتو کې‬
‫د اړونده ټولنيز و شرايطو له مخې د جل کيفيت درلودونکې وه ‪.‬د هرې‬
‫ټولنې د اړونده ليکوالو د ټاکلو ايډياوهنداره ده‬
‫‪.‬د مثال په توګه په اسپانيا کې لوپى ديويکه ))‪((١٦٣٥-١٥٦٢‬او‬
‫کلريرون د )‪١٦٨١-١٦٠٠‬م(په انګلستان کې د شکسپير ‪،‬په فرانسه کې‬
‫د )کورنيل (او د)راسين (په جرمني کې د ګويته ‪،‬او د شيلر ‪،‬او روسيه‬

‫‪22‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫کې د پوشکين ‪،‬غوندې تراژيدي ليکونکي پيدا شو چې تل پاتى تراژيديک‬

‫‪1‬‬
‫اثار يې راتلونکو ليکوالو ته د سترې ادبي پانګې په توګه پريښودل ‪.‬‬
‫دوى په تيره بيا شکسپير تراژيدي د ادب د تاريخ په ټاکلې مجره کې‬
‫واچوله ‪.‬د دولسمې پيړۍ پيل سره په لويديځه ټولنه کې پانګه والى د‬
‫فيوډاليزم سره په ټکر او په تضاد کې واقع شوه ‪.‬درې مرحلې به‬
‫دورشل کې يې ځمکې بزرګران د تنګسې ‪،‬بيکارۍ او تش لسى سره‬
‫لس په ګريوان وو او د ټولنيز ژوند سحنه په يوغم لړلى او بوګنونکي‬
‫تراژيدۍ او ختى وه ‪،‬نو ددي پيړۍ ليکوالو پخپلو تراژيدي ادبي تحليقاتو‬
‫کې همدغه ناخوالې انځورولې ‪.‬د شکسپير ددغو ناخوالو رياليست‬
‫انځورګر ليکوال وو ‪١٩‬پيړۍ د تراژيدۍ د پراختيا او ودې بل پړاو په‬
‫روسيه کې د پوشکين تراژيدۍ انتقادي رياليزم ځانګړتياوې غوره کړې‬
‫او مليت ورننوت ‪.‬ده دخپلو تراژيديو اتلن د خپلو خلکو څخه د ملي ګټو‬
‫په خدمت کې وټاکل ‪.‬‬
‫په تراژيدۍ کې اتل زياتره په خپله مبارزه کې د دډيرو کړاونو د زغملو‬
‫وروسته مري ‪.‬‬
‫کوميډى ‪ -:‬د ډراماتيک ژانر يوبل ادبې فورم دي چې په کې د يوې‬ ‫‪-٣‬‬
‫منفي پيښې کړو وړو پورى ملنډې کيږي او هغه د ټولنيزې سيمې روزنې‬
‫په عرض د سحنې او ستيج په مخ ښودل کيږي ‪.‬له دې امله د هجوې د‬
‫غندنې او فکاهى ډير توکي په کې نغښتى وي‪.‬‬
‫د تراژيدۍ په خلف په کوميډۍ کې اتل پخپله مبارزه کې د پيښود‬
‫جينجال او غورځوو پر ځوو څخه بريالى راووځي‪.‬کوميډي هم يوناني‬
‫اصطلح ده چې د خوښۍ تمثيل او سندره مانا لري ‪.‬‬
‫کوميډي هم د لرغوني يونان په خاوره کې د ميلد نه پنځمه پيړۍ کې د‬
‫دابي بڼې په توګه وزيږيده او پراختيا ئې ومونده يونانيانو د خپل ربالنوع )د‬
‫) ‪ (٢٥٣‬مخ‬ ‫‪- 1‬دوست شينوارى ‪،‬ادب تيورى اساسونه‬
‫‪23‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫يونيس (په وياړ د خوښۍ جشنونه جوړول په دغه جشنونو کې به يې نڅاوې‬

‫کولې او سندرې ويلې ‪.‬د همدې ځاى او مهال به د کوميډۍ بنسټ ايښودل‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫اروستوپان د ‪((aristopon‬د ‪٣٨٥- ٤٤٥‬ق‪.‬م پخو اوشاکې لومړنى‬
‫يونانى ليکوال وو چې کوميډۍ ته وده او پراختيا ورکړه ‪،‬انګلز نوموړي ته د‬
‫کوميډۍ د پلر نوم ورکړى دى ‪.‬‬
‫د دغه وخت کوميډي به د دريو تنو له خوا تمثيليدله چې سندرې او‬
‫نڅاوې به ورسره ملګرې وې ‪،‬اکټورانو او لوبغاړو به ځانونه په عجيبو‬
‫ماسکونو مکياژول او د کوميډۍ ستيج او صحبت به د ننداره چيانو د خاصې‬
‫پاملرنې وړ جوړيده ‪.‬د ارستوفان د کوميډيو سوژه او محتوا د ټولنيزو‬
‫ځانګړتياو لرونکې وه ‪.‬‬
‫سوله او په امن کې ژوند د دې کوميډيو يو ستره موضوع جوړوي ‪.‬د‬
‫ټولنې او ادارى د ستګاه فاسد او ظالم وګړى په کې د ملنډوله لرى غندل‬
‫کيږي ‪.‬اروستوفان په خپلو کوميډيو کې د کوميک هيروتمثال د اولس د‬
‫عادي او ساده خلکو په ټاکنه نو موړى اتل به د خواو انساني اخلقو څښتن‬
‫او استازى وو ‪.‬د ده په وړاندې به د ټولنې شتمن واکمنان او د سولو‬
‫جوړولو د کارخانو څښتنان د ملنډو له مخې غندل کيدل ‪.‬داروستوفان‬
‫کوميډى فني جوړښت داسې وو ‪.‬‬
‫پرولوګ )سريزه(‪:‬په دې برخه کې به د کوميډۍ موضوع څرګنديدله‬
‫پرود ‪-:‬پدې برخه کې به د کوميډۍ د عمل د موجب سحنه ښودل کيده‬
‫اګون ‪-:‬پدې پړاو کې به د کوميډۍ د عمل د سرته رسولو سحنه‬
‫تمثيليدله‬
‫ايګسود ‪-:‬دا برخه د کوميډۍ د پايليزې د ښودلو د پاره وقف وه‬

‫‪24‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫د ارستوفان په کوميډيو کې به د اګون او ايکسود د برخو تمثيل‬

‫ترمنځ واټن کې به لوبغاړي د صحنې څخه د باندې وتل او د څوشيبو د پاره‬
‫به کورس او سندرې اوريدل کيدې ‪.‬خو دې ويش او فني جوړښت ډير دوام‬
‫ونه کړ ‪،‬کوميډى ددوۍ پړاوونه وهې او په اتلسمې پيړۍ کې د فرانسوي‬
‫ستر ډرامه ليکونکي مولر د اثارو له برکته د يو هنري ادبي ژانر په بڼه‬
‫رامنځ ته کيږي ‪.‬د مولر کوميډيو کې تيپيک کر کتورونه په خورا ريښتيني او‬
‫ښکلي ډول انځوريدل ‪.‬د فرانسې دوخت د فاسدو بيرو کارنامو عياشي‬
‫‪،‬دروحانيت د قشر يا کاري او پانګه والو نورې منفي ځانګړنې دده په‬
‫کوميډيو کې خلکوته ښودل کيدې او په دې ډول يې راتلونکو ريالستيکو‬
‫کوميډيو ته لر پرانيستله ‪.‬پريبويارشي هم د مولر لر ونيوه‬
‫وروسته په روسيه کې فونويزين ‪،‬کريبا بيدوف ‪،‬ګوګل ستروپسکي‬
‫او چيخوف غوندې سترو کوميډۍ ليکونکوته وار راورسيد دوى کوميډي لوړ‬
‫مقام ته ورسوله ‪،‬خو په پښتو ادبي ژانرونو کې يواځې ډرامه د ډرامتيک‬
‫ژانر په توګه زيات مينه وال لري کوميډي او تراژيدي د ډرامې د ننه د‬
‫صحنو د ښودلو په وخت کې ځان څرګندوي او د جلادبي ژانر په توګه يې‬
‫ځان نه دى څرګند کړى‪.‬‬
‫‪ -٤‬ميلو ډرامه ‪ -:‬ميلو ډرامه د يوناني کليمې څخه اخيستل شوې ده چې‬
‫معنا يې )سندره (ده ‪.‬په ميلو ډرامه کې سندرې زياتې دي ‪.‬احساساتو ته‬
‫په کې پوره زور ورکړ شوى وي ‪.‬په دې ډول ډرامه کې ظاهري شان او‬
‫شوکت پوره او ډير مهم ګڼل کيږي ‪.‬‬
‫‪ -٥‬انترکت ‪-:‬انترکت هم د ډرامې او تمثيل يو په زړه پورې شکل دى‬
‫انترکت يو لنډ ټوکيز تمثيل وي ‪.‬په هغه کې وړو ټوکو څخه نيولې مباليغى‬
‫او ظرافت پورې څرګندونه کيږي په دې کې د تمسخر او پيښو کثرت زيات‬
‫وي ‪.‬د پلټ او کردار وضاحت دومره نه په کې کيږي ‪.‬‬

‫‪25‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫‪-٦‬راډيويې ډرامه ‪-:‬راډيويې ډرامه يعنې د غږونو په مرسته د کيسې بيانول‬

‫دغه غږونه بيل بيل ډولونه لري ‪.‬مثل ا د انسان غږ دحيوان ‪،‬وسايلو ‪،‬لکه تبر‬
‫کلنګ بيل ‪،‬ګاډى او نوروشيانو غږونو دغه غږونه ښائې د يوې ويدې نجلۍ د‬
‫سااخستلو له ارام غږه رانيولې د تالندې او بريښنا تر سخت غږپورې وي‬
‫او يا به يوه ښکلې زمزه وي يا به د چيغو او نارو کړ سنده غږ په راډيو کې‬
‫غږونه ممکن لوړ يا ارامه وي ‪.‬‬
‫د يو اس د سم غږ ‪،‬چې له لرې اوريدل کيږي او ورو‪،‬ورو نيژدي کيږي او‬
‫اوازورسره زياتيږي او بيا ورو ‪،‬ورو کم او له منځه ځي دا داسي يو حالت‬
‫رامنځته کوي ‪،‬چې دغه ااس مونږته ورو‪،‬ورورانيژدي کيږي او بيا ورو‪،‬ورو‬
‫لرې کيږي يا يو کس له مونږ سره له لرې خبرې کوي د هغه د غږپه نيژدې‬
‫کيدو سره اوريدنکى فکر کوي ‪،‬چې دغه کس رانيژدې شوى دى ‪.‬‬
‫په راډيو کې غږونه مهم رول لوبوي خو د راډيويې ډرامې هنر ته دې ډير‬
‫مهم دى ‪،‬چې فکر يې کوو او وايو ‪،‬چې په مختلفو غږونو سره مونږيوه‬
‫ډرامه جوړو لى شو ‪.‬غږونه بايد مونږ ته زړه پورې کيسه تعريف کړي‬
‫‪1‬‬
‫او هر غږ بايد د کيسې د ښه بيان لپاره له مونږ سره مرسته وکړي ‪.‬‬
‫‪-٧‬ستيج ډرامه ‪-:‬که دنړۍ دبيل بيلوهيوادونو تا ريخ ته ځير شو او بيا‬
‫دډرامې ددريځ په باب څيړ نه وکړو نو څر ګنده به شي چې لومړنۍ ډراما‬
‫تيکي ښودنې که په پخواني يو نان کې وي او که په روم يا دنړۍ په نورو‬
‫هيوادونو کې لومړ ى په کليوالي بڼه په يو سټيج ډوله ځاى کې ښودل کيدې‬
‫دا چې سټيج څه ډول وو او څه بڼه يې درلوده ؟‬
‫دا دهغه وخت غوښتنه وه ‪،‬خو طبعي ده چې د ستيج تکنالوژي به هر‬
‫ومرو ابتدائې بڼه درلوده ‪.‬‬

‫‪ - 1‬ډاکتر محمد عيسى ))ستانکزى (( راډيو پرګرامونه ) ‪ (٩٥‬مخ ‪.‬‬

‫‪26‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫په پښتو ژبه کې هم لومړى ډرامې په کلي کور کې په يوه ستيج ډوله‬
‫ځاى يعنې وستلونو ‪،‬ميله ځايونو او نورو ځايونو کې ښودل کيدې چې د‬
‫خلکو ګڼه ګوڼه به زياته وه ‪.‬‬
‫همداسې د سټيج او فلم ډرامه د تخنيکي ټولو اړخونو په پام کې نيولو‬
‫سره لوبغاړو او اکټورانو بايد ځان اوله ځانه پرته له سره چې مخامخ دي‬
‫وپيژني او يوه ګډه متناسبه اړيکه ورسره ولري ‪.‬‬
‫که څه هم د ډرامونو دماهيت له مخې سټيج کله کله بدليږي تل په يو‬
‫ډول نه پاتې کيږي ‪.‬ځنې ډرامې د يو سټيج له پاره او ځنې بيا د بل سټيج له‬
‫پاره مناسبې دي ‪.‬ځنې سټيجونه دايمي او ځنې بيا د نمايش ښودلو نه‬
‫وروسته ړنګيږي او له منځه ځې ‪.‬‬
‫ځنې کسان بيا په دي عقيده دي چې ډرامه د سټيج په مخ د طبيعت د‬
‫نقالې يو داسي هنر دى چې د کارکونکو او هنر مندانو په زريعه د ژوند غير‬
‫معمولي او غير متوقع حالت په عمل کې دارادې قوت مظاهر ننداره‬
‫کوونکو ته مخاخ وړاندې کوي ‪،‬او په ټاکلي وخت او محصوص طرز سره‬
‫ښودل کيږي ‪.‬‬
‫په ډرامه کې سټيج بنيادي او بنسټيز حيثيت لرې ‪.‬د سټيج څخه پرته‬
‫يوه ډرامه هم نه شې وړاندي کيداى ‪.‬ډرامه ليکونکى چې ډرامه ليکې بايد‬
‫د سټيج ضرورتو نه مراعات کړي ‪.‬د سټيج ضرورتونه او غوښتنې د نظره‬
‫اچولو په صورت کې ښه ډرامه نه شي ليکل کيداى که څه هم سټيج په‬
‫اصل کې ډرامې برخه نه وي ‪.‬خو د ډرامې په وړاندې کولو کې د ضروري‬
‫عنصر حيثيت لري ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫خو ډيري ډرامې د موسيقى څخه پرته د سټيج پر مخ ښودل کيږي‪:‬‬

‫‪ 1‬شهسوار سنګروال نيازى ‪ ،‬دډرآمې تاريخ او فن )‪(٦١‬‬

‫‪27‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫دريم څپرکى‬
‫د پيښور راډيو سټيشن نه نشرشوې ډرامې‬
‫مشهورې ډرامې او د هغو ليکوال ‪.‬‬
‫د ‪ ١٩٣٥‬نه جون ‪١٩٩٥‬ع پورې‬
‫ډرامې‬ ‫ليکوال‬
‫بې روزګاره ‪،‬شکست وفتح‬ ‫‪:‬‬ ‫اجمل خټک‬
‫‪،‬انتقام ترجمه‬
‫خندانه ببو‬ ‫‪:‬‬ ‫احسان دانش‬
‫زما کلى‪،‬لوبينه‪،‬نکريزى‪،‬د‬ ‫‪:‬‬ ‫احمد امين امين‬
‫ژوندبيړۍ‬
‫ثبوت‬ ‫ارباب رشيد احمد ‪:‬‬
‫بريښنا‪،‬بيداري‪،‬کم بخت‬ ‫‪:‬‬ ‫ارباب عبدالودود‬
‫يادتيريادونه‬
‫خپل نصيب‬ ‫ارباب عبدالوکيل ‪:‬‬
‫دوينو جام ‪١٩٣٥)،‬ع(‬ ‫اسلم خټک ‪:‬‬
‫چنغله‪،‬کور‬ ‫اشرف حسين احمد ‪:‬‬
‫‪28‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫ددځوانۍ مرګ‪،‬ماما‪،‬رحمت‬ ‫‪:‬‬ ‫اشرف مفتون‬

‫پښتو‪،‬ژوند‪،‬ادم خان‬ ‫اشفاق شباب ‪:‬‬
‫اودورخانۍ‬
‫خپل کور )ترجمه(‬ ‫افتخارالدين ‪:‬‬
‫تيرساعت‬ ‫امين الله امين ‪:‬‬
‫ښکل‪،‬جلپرى‪،‬ښادي‪،‬خان‬ ‫ايازدادوزى ‪:‬‬
‫ببو‪،‬خوله‪...‬‬
‫زخمونه‪،‬دانشور‪،‬اميدواران‬ ‫ايوب صابر ‪:‬‬
‫دروغ نه زرغونيږي‬ ‫‪:‬‬ ‫بهارالدين‬
‫دوچې خان‬ ‫‪:‬‬ ‫بيګم اى داود‬
‫دسروګړۍ ‪،‬اخرې سنګر )ترجمه(‬ ‫جان محمد ځلمى ‪:‬‬
‫اخوت‪،‬ښاپيرۍ ‪،‬شيراز‬ ‫حافظ محمدادريس ‪:‬‬
‫باور‪،‬اغزنه‬ ‫حسينه ګل ‪:‬‬
‫لره‪،‬خوبونه‪،‬پړونى‪،‬کور‬
‫اخرې قدم‪،‬بې خبره‬ ‫زکيه حليم ‪:‬‬
‫شمع‬ ‫‪:‬‬ ‫زبنواز نواز‬
‫تادي ‪،‬پسرلى‬ ‫رحمت شاه سايل ‪:‬‬
‫عبرت‬ ‫رياض احمد خالد ‪:‬‬
‫اوتهيلو)ترجمه( دوينس‬ ‫سراج حټک ‪:‬‬
‫سوداګر)ترجمه(‪...‬‬
‫انطاکيه ‪،‬پيشن‪،‬اومينه‬ ‫سردار خان فنا ‪:‬‬
‫زړه‪،‬شمالي )‪١٣‬برخه(‬ ‫سردارعلي ‪:‬‬
‫ايئنه‬ ‫‪:‬‬ ‫س –ر‪-‬سراج‬
‫د کلوښايست‪١٩٣٤،‬ليک نشر‬ ‫ن سيد بهادرشاه ظفر ‪:‬‬
‫‪ ١٩٣٥‬ع(‬
‫‪29‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫‪1‬‬
‫دواده جوړه‬ ‫سيد سردار بادشاه ‪:‬‬
‫ارمان‪،‬علج‪،‬وينه ‪،‬سترګې ‪...‬‬ ‫سيداناز جاويد ‪:‬‬
‫هر خوا سپرلى سپرلى ‪،‬نوى ژوند‬ ‫سيدشهزاد ‪:‬‬
‫امان په کاردى ‪،‬درونه ‪،‬قسم‪،‬قرباني‬ ‫شاه افضل خان ‪:‬‬
‫جايداد ‪،‬سزا ‪،‬بټيرباز‬ ‫‪:‬‬ ‫شاه نظرخان‬
‫سهر ماښام‬ ‫شرف الدين مخلص ‪:‬‬
‫سترګې دې کړې تورې‬ ‫شير محمد کامران ‪:‬‬
‫ارمانونه ‪،‬شهابالدين غوري‬ ‫طاهر بخاري ‪:‬‬
‫‪،‬شاعر‪...‬‬
‫وړوکى اختر‬ ‫عبدالخالق خليق ‪:‬‬
‫جال ‪،‬داو‪،‬اواز‬ ‫‪:‬‬ ‫عاشق حسين‬
‫خونړى کنډو ‪،‬دنيا‪،‬دزوى قاتل‪...‬‬ ‫عبدالله جان اسير ‪:‬‬
‫نيم حکيم‬ ‫عبدالرحمن شباب ‪:‬‬
‫پښتون شاعر ‪،‬بانډيڅي نايي‬ ‫عبدالکريم مظلوم ‪:‬‬
‫‪،‬وکيل‪...‬‬
‫په داسې ليونتوب کې )ترجمه(‪...‬‬ ‫عبدالطيف وهى ‪:‬‬
‫اګى وال‬ ‫عرفان الله عرفان ‪:‬‬
‫تيروتى‬ ‫عبدالرحمان ‪:‬‬
‫په ځان غلط)ترجمه(‬ ‫فقير محمد ‪:‬‬
‫بارانونه‬ ‫فضل على فضل ‪:‬‬
‫فيصله ‪،‬چل‬ ‫فريد الله ‪:‬‬
‫جالوان ‪،‬تورګلب د ماخوذ‪،‬د کور کار‬ ‫‪:‬‬ ‫قلندر مومند‬
‫شاړه ځمکه)ترجمه(ناوزګار‬ ‫ګل محمد بيتاب ‪:‬‬

‫افضل رضا ډرامه ) ‪ (٦٧‬مخ ‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪30‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫شونټايي‬ ‫ګل محمد بيټنى ‪:‬‬

‫انجام ‪،‬درمان ‪،‬امانت )‪٢‬برخې (‬ ‫ليق زاده ليق ‪:‬‬
‫وزګاره بي بي‬
‫سخي ‪ ،‬د ‪ ١٩٤٥‬ع نشر‬ ‫لطف الحق غريب ‪:‬‬
‫کليزه ‪،‬لمسه ‪ ،‬جادوګر‬ ‫مبارک سلطانه شميم ‪:‬‬
‫علج‬ ‫محمداقبال حيران ‪:‬‬
‫څلوردرويشان ) د څلور ملګان (‬ ‫‪:‬‬ ‫مجمد اکبرخان‬
‫افيمي ‪ ،‬توريالى‬ ‫محمد اکرم فاروق ‪:‬‬
‫سلطاني ګواه ) ‪ ١٩٣٨‬ع ليک (‬ ‫محمد اکرم مشهور ‪:‬‬
‫سره ډولۍ ‪ ،‬ناوې ‪ ،‬واسکټ‬ ‫محمد نوازطاهر‪:‬‬
‫خط ‪ ،‬باغي ‪ ) ،‬ترجمه (‬ ‫محمد يو سف ‪:‬‬
‫سلطان حلجى ‪ ،‬د شير شاه انصاف‬ ‫مختاراحمد مشتاق ‪:‬‬
‫‪،‬بايي ‪...‬‬
‫بدل ‪،‬احمدشاه ابدالي‬ ‫مراد شينوارى ‪:‬‬
‫دبدۍ انجام‪،‬انصاف‬ ‫ميراحمد کمال ‪:‬‬
‫ورور‪،‬ليونى ‪ ،‬محفل‬ ‫ممتاز علي شاه‪:‬‬
‫ويشتونکى‪،‬داسي هم کيږي ‪،‬تربور‪،‬زرينه‬ ‫نثار مظلوم ‪:‬‬
‫ميلمه‪،‬خان بابا‬ ‫نذير بختي ‪:‬‬
‫نورالبشر نويد ‪ :‬پاک لس ‪ ،‬تڼاکې ‪ ،‬بخت ‪ ،‬اخري‬
‫سلکۍ ‪ ،‬پور ‪ ،‬راز ‪...‬‬
‫حق ‪،‬کور‬ ‫وصال مخمد قريشي ‪:‬‬
‫علي احمدما‪،‬فقيرتانګې وال‪،‬دداروبوتل‬ ‫ګل افضل خان ‪:‬‬
‫‪،‬درشل‪،‬اعزي مه کره ‪،‬دپيرانوډولۍ ‪،‬خپله‬
‫‪...‬‬ ‫خوښه‬

‫‪31‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫دوطن مينه ‪،‬دوخت پابندي‪،‬فضول‬ ‫اشرف درانى‪:‬‬

‫خرچي‪،‬صفائي‬
‫‪،‬شهناز انساني همدردي‪،‬خپله خوښه ‪،‬اوبه‬
‫‪،‬سيالي‬
‫دايمان دى ‪،‬فقير پاچا ‪،‬محمود غزنوي ‪،‬ميمونه‬ ‫امير حمزه ‪:‬‬
‫دوه پښتنې ‪،‬دخوشحال خان خټک ‪١٩٤٣‬ع ليک‬
‫‪ ،‬سروګوته ‪...‬‬
‫عملي‪،‬بلوه برکت يې نه‬ ‫اس ‪.‬اى ‪.‬رحمن کاکا خيل‪:‬‬
‫‪،‬نيمګړى‬ ‫وه‪،‬دواده په ارمان ‪،‬قاتل‬
‫خوب‪،‬د صبر انجام ‪...‬‬
‫چم ګاونډ‪،‬کوژدن‪،‬دلرې مل ‪،‬حاديسه‬ ‫خاليقداد اميد ‪:‬‬
‫‪،‬دوستي‪،‬حقدار ‪،‬دادې ل بله ‪،‬دمينې‬ ‫‪،‬پښيمانه‬
‫ديوال ‪...‬‬
‫اوغم عوڅ شو ‪ ،‬تورى وارث ‪ ،‬ليونى ‪،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫خيال بخاري‬
‫خوشحاله کورنى ‪ ،‬مينه او فرض ‪ ،‬خپله خور‬
‫‪...‬‬
‫فيصله ‪ ،‬غږ ‪ ،‬ننواتې ‪ ،‬نتيجه ‪ ،‬ژغ‪ ،‬ودانه‬ ‫رشيدعلي دهقان ‪:‬‬
‫جونګړه ‪ ،‬غيرت ‪ ،‬د سرو تغويذ ‪ ،‬د ځوانۍ‬
‫خوب ‪...‬‬
‫اميل ‪ ،‬خونړى ‪ ،‬زيتون ‪ ،‬بلې ډيوې ‪ ،‬د‬ ‫رضامومندى ‪:‬‬
‫دووښځو خاوند ‪ ،‬شپونکى ‪ ،‬شېر ينى ‪ ،‬ميره‬
‫مور ‪ ،‬جوارګر ‪ ،‬پښيمانه ‪...‬‬
‫نيزه وړى ‪ ،‬سمسور ګلونه ‪ ،‬معمار ‪ ،‬څاڅکى‬ ‫‪:‬‬ ‫زيتون بانو‬
‫سمندر‪ ،‬ګل ګل خاوره ‪ ،‬پاسه ‪ ،‬وصيت ‪...‬‬

‫‪32‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫تصوير‪ ،‬د خزان نه پس ‪ ،‬فرق ‪ ،‬فرض ‪ ،‬کوډې‬ ‫‪:‬‬ ‫ساحر اپريدى‬

‫او اغزي ‪ ،‬سزا ‪...‬‬ ‫‪،‬پښيمانه ‪ ،‬کلونه‬
‫حکمت ‪ ،‬ملنګي ‪ ،‬مقدمې ‪،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫سعد الله جان برق‬
‫پيريان ‪ ،‬لونګين ‪ ،‬بنګړي ‪،‬اجرتي ‪،‬اميل ‪ ،‬وفا‪،‬‬
‫منګوټى ‪،‬بل ‪...‬‬
‫يتر وار )‪ (١٩٣٦‬ع انتظار ‪ ،‬يتيمه ‪ ،‬ړنده‬ ‫سمندر خان سمندر‪:‬‬
‫باچايي ‪ ،‬ښه شپه ‪ ،‬بختوره ورځ ‪ ،‬د بابر مرګ‪،‬‬
‫ننګيالى شهيد ‪...‬‬
‫ميراث ‪ ،‬زيرى ‪ ،‬شمع ‪ ،‬زه به واپس راځم ‪،‬‬ ‫زاهدحليم قريشي ‪:‬‬
‫مرور ‪...‬‬
‫نوې سوداګرې ‪ ،‬سقراط مرګ ‪ ،‬پيريان ‪،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫سيدرسول رسا‬
‫سودايي ‪ ،‬ادم خان او دورخانۍ ‪ ،‬دزهرو پوڼى‬
‫‪...‬‬
‫ميره مور ‪ ،‬لمسون ‪ ،‬سازش ‪ ،‬تصوير ‪،‬‬ ‫سيف الرحمن سيد ‪:‬‬
‫ښيګړه ‪ ،‬ويده بخت ‪ ،‬شوى بابا ‪ ،‬بې ګناه ‪...‬‬
‫چيغه ‪ ،‬غم زپلى ‪،‬ژوند ‪،‬سهراب رستم ‪،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫شوکت الله اکبر‬
‫اندېښنې ‪ ،‬خوند رنګ ‪ ،‬بې وفا ‪...‬‬
‫شهبازکاکا ‪ ،‬مړاوې ګلونه ‪ ،‬شازش ‪ ،‬پول‬ ‫عبدالله جان مغموم ‪:‬‬
‫صراط )ترجمه ( ‪...‬‬
‫بلنه ‪ ،‬نوکر ‪ ،‬ارمان ‪ ،‬ميلمه ‪ ،‬خوبونه ‪،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫عمر ناصر‬
‫جاسوسه ‪ ،‬د پيريانو بنګله ‪ ،‬باران ‪ ٢ ) ،‬برخه‬
‫( ‪...‬‬
‫فقير ټانګې وال ‪ ،‬علي احمد ما ‪ ،‬د دارو بوتل‬ ‫‪:‬‬ ‫ګل افضل خان‬
‫‪ ،‬دورشل ‪،‬ازغي مه کره ‪ ،‬د پيرانو ډولۍ ‪ ،‬خپله‬
‫خوښه ‪...‬‬
‫‪33‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫ګلب ‪ ،‬لروىاومزلونه ‪ ،‬ګومان‪ ،‬ګناه د چا ‪،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫محب الله شوق‬

‫سوال ‪ ،‬لس مات شي ‪ ،‬کورته راغلى ميلمه‬
‫) ‪ ٥٢‬برخې ( ‪...‬‬
‫خاندان ‪١٩٦٢) ،‬ع اوله ډرامه ( واده ‪ ،‬ميلمانه‬ ‫‪:‬‬ ‫محمد اعظم اعظم‬
‫‪ ،‬لمبې ‪ ،‬ناموس ‪ ،‬سورى ‪ ،‬احساس ‪ ،‬وعده‬
‫‪،‬رنګونه ‪...‬‬
‫دمړوښار ‪،‬ارمان ‪ ،‬روغ ليونى ‪،‬وخت او بخت‬ ‫محمد همايون هما ‪:‬‬
‫‪ ،‬کورودانه ‪ ،‬څلورزره روپۍ ‪ ،‬نصيب ‪ ،‬خپله‬
‫وينه ‪...‬‬
‫جادوګر ‪ ،‬د بوډۍ ټال ‪ ،‬فيصله ‪ ،‬ګلزري ‪،‬‬ ‫مظفر شاه کاکا خېل ‪:‬‬
‫کشماله ‪ ،‬قاتل ‪،‬د بيديا يوه شپه ‪...‬‬
‫شپه ‪ ،‬ديوال ‪ ،‬د علم رڼا‪ ،‬غازي ‪ ،‬سيلۍ‬ ‫‪:‬‬ ‫ولي محمدخليل‬
‫‪ ،‬زما کلى ‪،‬مينه او وينه ‪ ،‬سيلب ‪،‬بلې ډيوې‬
‫‪...‬‬
‫ليونۍ اولنى ډرامه ‪١٩٦٢‬ليک ‪ ،‬ناديده ‪،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫محمدافضل رضا‬
‫زرڅانګه ‪ ،‬دوه لټان ‪ ،‬خاندان ‪ ،‬ملمته ‪،‬‬
‫ناوزګار ‪ ،‬داګناه د چاده ‪...‬‬
‫کوژدن ميلمه ‪،‬مړاوي ګلونه ‪ ،‬انجام‬ ‫‪:‬‬ ‫يونس قياسي‬
‫‪،‬تحفه ‪،‬قرباني ‪،‬چارګل ‪ ،‬پيغله ‪ ،‬اسره ‪...‬‬

‫دپيښور د سټيج شوې ډرامې‬

‫د سټيج ځاى‬ ‫ليکوال‬ ‫ډرامه‬
‫کال‬
‫اتمانزوهاى سکول‬ ‫عبدلکبر خان اکبر‬ ‫درې يتيمان‬
‫‪١٩٢٧‬ع‬
‫‪34‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫!!‬ ‫اميرنواز خان جلياد‬ ‫درد‬

‫‪١٩٣٠‬ع‬
‫زيارت کاکا صاحب‬ ‫عبدالخليق خليق‬ ‫خدايي خدمتګار‬
‫‪١٩٣٠‬ع‬
‫اسل ميه کالج پيښور‬ ‫ميا عبدالرازق‬ ‫دجنت ماڼى ‪-‬‬
‫‪١٩٣٠‬ع‬
‫تهکال‬ ‫‪ -‬سيد بهادرشاه ظفر‬ ‫د کلوښايست‬
‫‪١٩٣٤‬ع‬
‫پيښور‬ ‫‪ -‬اسلم خټک‬ ‫دوينو جام‬
‫‪١٩٣٥‬ع‬
‫مردان اسلميه کالج‬ ‫عبدالخالق خليق‬ ‫شهيده سکينه‬
‫‪١٩٣٦‬ع‬
‫شاهي باغ پيښور‬ ‫عبدالکبرخان اکبر‬ ‫جونګړه‬
‫‪١٩٤٥‬ع‬
‫پيښور‬ ‫ترجمه رشيدعلي دهقان‬ ‫دخيبراواز‬
‫‪١٩٤٦‬ع‬
‫مردان‬ ‫محمد همايون هما‬ ‫ملنګ پاچا‬
‫‪١٩٦٠‬ع‬
‫بنو‬ ‫عقاب خټک‬ ‫‪-‬‬ ‫کم اختر‬
‫‪ ١٩٦٠‬ع‬
‫اسلميه کالج پيښور‬ ‫ډاکتر محمد اعظم اعظم‬ ‫مسته نيستي ‪-‬‬
‫‪١٩٥٩‬ع‬
‫!!‬ ‫!!‬ ‫کر يکټر‬
‫‪١٩٦٠‬ع‬

‫‪35‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫!!‬ ‫!!‬ ‫خمارستا ‪-‬‬

‫‪١٩٦٢‬ع‬
‫!!‬ ‫!!‬ ‫استحان ‪-‬‬
‫‪١٩٦٣‬ع‬
‫!!‬ ‫!!‬ ‫‪-‬‬ ‫علج‬
‫‪١٩٦٣‬ع‬
‫خيبريونين هال اسلميه کالج‬ ‫!!‬ ‫‪-‬‬ ‫ناموس‬
‫!!‬ ‫پيښور‬
‫واده‬
‫!!‬ ‫‪-‬‬
‫‪١٩٦٣‬ع‬ ‫!!‬
‫!!‬ ‫‪-‬‬ ‫لمبې‬
‫‪١٩٦٨‬ع‬ ‫!!‬
‫اى جي افس پيښور‬ ‫سيد خالقداد اميد‬ ‫نيم حکيم ‪-‬‬
‫‪ ١٩٦٩‬ع‬
‫‪ -‬ډاکټر محمد اعظم اعظم خېبر يو نشتر هال کالج پيښو‬ ‫ميلمانه‬
‫‪١٩٧‬‬
‫اغا خان اډيتو ريم پيښور‬ ‫محمد اعظم اعظم‬ ‫نا ليدلى ‪-‬‬
‫‪ ١٩٧٢‬ع‬
‫ترايبل هاسټل اسلميه کالج‬ ‫‪ -‬محمد اعظم اعظم‬ ‫خاندان‬
‫‪ ١٩٧٣‬ع‬
‫اى جي افس پېښور‬ ‫‪ -‬سيد خالقداد اميد‬ ‫انټر يو‬
‫‪ ١٩٧٦‬ع‬
‫انتر کانټ هوټل پېښور‬ ‫سيد خالقداد اميد‬ ‫نياز بين ‪-‬‬
‫‪ ١٩٨١‬ع‬
‫‪36‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫کوهاټ کالج‬ ‫حکيم عالم نياه ‪ -‬رقم الحروف ) رضا(‬

‫‪ ١٩٦٧‬ع‬
‫ډويژنل کونسل هال پېښور‬ ‫شاه افضل خان‬ ‫‪-‬‬ ‫د خپله لسه‬
‫‪ ١٩٧٠‬ع‬
‫اباسين ارټسټ کونسل پېښور‬ ‫امير خان شېنوارى‬ ‫‪-‬‬ ‫استاد جي‬
‫‪١٩٧٠‬ع‬
‫حکيم الحکما ‪ -‬سيد ممتاز على شاه ميونسپل کميټي هال پېښور‬
‫‪١٩٧١‬ع‬
‫مډل سکول بهاړي کټې خېل‬ ‫‪ -‬محمد اقبال حيران‬ ‫امانت‬
‫‪ ١٩٨٩‬ع‬
‫!!‬ ‫!!‬ ‫‪-‬‬ ‫فرض‬
‫‪ ١٩٩٠‬ع‬
‫پرايمري سکول رسالپور‬ ‫‪-‬‬ ‫تعليم‬
‫‪ ١٩٩١‬ع‬
‫!!‬ ‫!!‬ ‫پښيمانه ‪-‬‬
‫‪١٩٩١‬ع‬

‫د پيښور د ټې وي سټيشن نه نشرشوې ډرامې‬

‫د ‪١٩٦٩‬ع نه تر ‪١٩٩٥‬پورې‬
‫ډرامې‬ ‫‪:‬‬ ‫ليکوال‬
‫احساس ‪،‬درمان‪،‬تيښته‬ ‫احمد امين امين ‪:‬‬
‫ننواتې‬ ‫امير حمزه خان شينوارى ‪:‬‬

‫‪37‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫دانګازو لړۍ شيرشاه‬ ‫پريشان خټک ‪:‬‬

‫سوري‬
‫چې سحر شو‪،‬شوګير‬ ‫تنوير شاه کمال ‪:‬‬
‫عبرت‪،‬دام‪،‬تنديه مات‬ ‫حمدالله جان بسمل ‪:‬‬
‫شې‪،‬نيمګړى‪،‬کفن‪...‬‬
‫تيرى‬ ‫خواجه عجاد احمد ‪:‬‬
‫ننواتې‬ ‫خيال بخاري ‪:‬‬
‫امانت‬ ‫رحمت شاه سايل ‪:‬‬
‫ډرايور‪،‬شپږمه ګوته)ترجمه(‬ ‫رشيد علي دهقان ‪:‬‬
‫پښيمانه‬ ‫‪:‬‬ ‫رضامومندى‬
‫تشه جولۍ‪،‬سولۍ‬ ‫سيراج الرحمان سيراج ‪:‬‬
‫سره جوړه‬ ‫سردار بادشاه ‪:‬‬
‫خيالي ټال‪،‬تجربه دوه‬ ‫سردار خان پنا ‪:‬‬
‫برخې‪،‬امان اباد‪...‬‬
‫فضلوماما‬ ‫شاه جان ‪:‬‬
‫سراب‬ ‫شميم سردار بهادر ‪:‬‬
‫جزيره‬ ‫سيدا لبرار ‪:‬‬
‫دويمه خور ‪ ،‬دژوند لوبه‬ ‫سيف الرحمن سيد‪:‬‬
‫ګل ندامه‬ ‫طارق ايس احمد ‪:‬‬
‫دا څوک و‬ ‫ظفر زهير ‪:‬‬
‫ميلمه‬ ‫عبد الرحمن شباب ‪:‬‬
‫مرجونړا‬ ‫عبدالله جان اسير‪:‬‬
‫پښيمانه ‪ ،‬دوچې خان ‪...‬‬ ‫عبدالله جان معموم ‪:‬‬
‫بيلتون‬ ‫عبدالواحد دورانى ‪:‬‬

‫‪38‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫اګى وال ‪ ،‬احساس ‪ ،‬کچکول ‪،‬جولۍ‬ ‫‪:‬‬ ‫عرفان الله عرفان‬

‫‪...‬‬
‫تلوسه‬ ‫‪:‬‬ ‫فهميده افتاب‬
‫تيرى‬ ‫ګل يوسفزى ‪:‬‬
‫زيرى‬ ‫مجيد الله خليل ‪:‬‬
‫موسى خان ګل مکۍ ‪ ،‬تيندک ‪ ،‬رڼا‬ ‫محيب الله شوق ‪:‬‬
‫ډولۍ‬ ‫محمد اسلم ارماني ‪:‬‬
‫بلې ډيوې ‪ ،‬ارمان ‪ ،‬وقا ‪ ،‬درمان ‪،‬‬ ‫محمداقبال اقبال ‪:‬‬
‫تڼاکې ‪٦‬برخې‬
‫رڼا ‪ ،‬نکريزې ‪ ،‬پښيماني ‪ ،‬فاصلې‬ ‫محمد عثمان ‪:‬‬
‫توره رڼا‪ ،‬تکل ‪ ،‬ګواښ‬ ‫محمد نذير ‪:‬‬
‫دلور غم‬ ‫محمدنوازطاهر‪:‬‬
‫ميراته‬ ‫م‪ -‬ر – شفق ‪:‬‬
‫پل شيرخان ) ترجمه (‬ ‫مشتاق احمد مشتاق ‪:‬‬
‫ژوند اومينه‬ ‫‪:‬‬ ‫مشتاق شباب‬
‫دسهرورک ‪،‬ملمت‬ ‫مشتاق مجروح ‪:‬‬
‫يوه مياشت‬ ‫ملتان خان شاهد‪:‬‬
‫جانان ديارلس برخې‬ ‫‪:‬‬ ‫نظر محمد‬
‫نوکري‬ ‫وصال محمدقريشي‪:‬‬
‫مشالونه‬ ‫‪:‬‬ ‫همايون همدرد‬
‫د شګوديوال ‪ ،‬تنده ‪ ،‬جرګه ‪ ،‬لوظ ‪ ،‬کږه‬ ‫ارباب عبدالوکيل‪:‬‬
‫للره ‪ ،‬ليل‪،‬‬
‫دسبا ستورى ‪ ،‬توده ځمکه ‪ ،‬چاکول‬
‫چې ماکول ‪...‬‬

‫‪39‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫کوژدن ‪ ،‬پالي بابا ‪ ،‬احساس ‪ ،‬کډه په‬ ‫خالقداد اميد ‪:‬‬

‫سر ‪ ،‬واده ‪،‬‬
‫جنجالي ‪ ،‬د خپله لسه ‪ ،‬لوى دادا ‪،‬‬
‫تړون ‪٣‬برخې ‪،‬‬
‫رواج ‪ ،‬فيصله ‪٣‬برخې ‪ ،‬لوظ‪ ،‬بندونه ‪،‬‬
‫‪١٣‬برخې ‪،‬‬
‫ستومان ‪ ،‬کله ناکله ‪...‬‬
‫لمن ‪ ،‬دوه سترګې ‪ ،‬دبڼ سورى ‪ ،‬زه‬ ‫زيتون بانو‬
‫ليونى نه يم ‪،‬‬
‫نيزه وړى ‪ ،‬ټيکه ‪ ،‬د خاوروڅلى ‪...‬‬
‫ايئنې ‪ ،‬ليونى ‪ ،‬حرص ‪ ،‬داسې هم کيږي ‪٢‬‬
‫برخې ‪..‬‬
‫پور ‪،‬جنګ‪،‬ننګيال‪ ،‬پاکې جامې‪ ،‬خلک به‬ ‫سعدالله جان برق‬
‫چل ول ديارلس برخې‪،‬جنت‪،‬‬ ‫څه وايي‪،‬‬
‫تلوسه‪ ،‬وږمې ديارلس‬
‫برخې‪،‬پرسان ديارلس برخې ‪...‬‬
‫خاوره‪ ،‬تيندک پنځه برخې‪ ،‬کړکيچ اووه‬ ‫شېرزمان‬
‫لس‪...‬‬ ‫برخې‪ ،‬تش‬
‫امانت‪ ،‬ارمانونه‪ ،‬اميل‪ ،‬د کاڼي کرښه‪،‬‬ ‫عمر ناصر‬
‫ميمونۍ‪ ،‬چل‬ ‫شير عالم او‬
‫ول‪ ،‬مور‪ ،‬انتظار‪...‬‬
‫سيالي‪ ،‬ائينه درې برخې‪ ،‬داغونه‪ ،‬لرې‬ ‫ګل افضل خان‬
‫برخې‪ ،‬ناليدلى‬ ‫لروى دولس‬
‫څلور برخې‪...‬‬

‫‪40‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫اوم تار‪ ،‬د کاغذ ګلونه‪ ،‬فيصله‪ ،‬پيغور‪ ،‬خزان او‬ ‫محمد اعظم اعظم‬
‫درې برخې‪ ،‬ورکې لرې لس‬ ‫ګلونه‪ ،‬لوپټه‬
‫برخې‪ ،‬درشل دوه برخې‪...‬‬
‫ارمانونه‪ ،‬اوښکې‪ ،‬لمبې‪ ،‬ماته شپيلۍ‪ ،‬تنده دولس‬ ‫محمد همايون هما‬
‫برخې‪ ،‬فاصلې څلور برخې‪..‬‬
‫ازميښت‪ ،‬فيصله‪ ،‬پلوشې‪ ،‬اخرۍ توبه‪ ،‬شپول‬ ‫نثار محمد خان‬
‫ديارلس برخې‪ ،‬د خزان نه پس‪...‬‬
‫خپل پردى )ترجمه(‬ ‫هدايت الله خان‬
‫تندر‪ ،‬نوکري‪ ،‬شپول‪ ،‬ورکې لرې‪،‬د لوګر غرونه‪ ،‬ګل‬ ‫يونس قياسي‬
‫اندامه‪ ،‬انګار ديارلس برخې‪...‬‬
‫پښيمانه‪ ،‬سلګۍ‪ ،‬دا ګناه ده‪ ،‬تماشه‪ ،‬شور ديارلس‬ ‫نورلبشر نويد‬
‫برخې‪ ،‬ميدان ديارلس برخې‪ ،‬پور‪ ،‬څلور برخې‪،‬‬
‫بريښنا څوارلس برخې او څانګه‪...‬‬
‫نوى تاج محل‪،‬ادم خان او درخانۍ‪ ،‬مشالونه‪،‬‬ ‫ولي محمد خليل‬
‫اوښکې دوه بر خې‪ ،‬جرم او سزا شپږ برخې‪...‬‬
‫هوايي محل‪ ،‬زرڅانګه‪ ،‬تشه جولۍ‪ ،‬نوى منزل‬ ‫محمد افضل رضا‬
‫دولس برخې‪ ،‬احساس ديارلس برخې‪ ،‬اولد څلور‬
‫برخې‪ ،‬دنګې څوکې ديارلس برخې‪ ،‬انتظار‬
‫څوارلس برخې‪...‬‬

‫‪41‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫څلورم څپرکى‬
‫د ډرامې يوه نمونه‬
‫کونډه نجلۍ‬
‫دا قيصه ديوې کونډې جنى ده او د هغې بيوزلې د ژوند نقشه تصوير‬
‫وي د دې قصې مطلب دانه دى چې د هوجرې وخت پرې ښه تيرشي بلکه‬
‫دلته دقام يو لوى ظالم ته د قام فکر کول غواړم‪.‬‬
‫رښتيا خبره خوداده د پښتنو ښځه چې کونډه شې نو سخر او‬
‫خواښې ته يې محض ډوډۍ وروکول ل ګران ايسي نو که مونږ ددې ژوندې‬
‫بنېي ادم د برباديدو سببونه ولټوو نو راته څرګنديږي چې اصل ا ده ديوال‬
‫رده ورانه ده ځکه ديوال کوږ دى‪.‬‬
‫‪42‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫اول خو پلرګنۍ دلور او خور په سر باندې دومره روپۍ واخلي چې‬

‫سخرګنۍ د پولۍ تړق ته کښېنول شي او په دې خيال چې دا خو دبل د کور‬
‫ده ځه علم او هنر هم نه ورښيي دې ته نه ګوري چې داهم بني ادم دى‬
‫دخداى پر ځمکه زمونږ په شان د خوراک او څښاک حق لري او داحق‬
‫خداى پر مونږ ايښى دى د خداى په قانون يې له مونږ سره برخه شته‬
‫بلکه د يو غوايي په شان يې بل ته جلب نيولې په لس ورکړي ‪ ،‬تر څو چې‬
‫يې خاوند ژوندى وي خو بيايې هم په يو ډول دډولونو عمر تيريږي د روپو او‬
‫وريجو غوړو حسابونه خو ورسره کيږي د قرضونو ورسره قصې وي د‬
‫ټبرونو پيغورونه وي بيا هم هغه بې زبانه مال د هغه دوو سترګو ته ګوري د‬
‫خسرګنۍ کره خو يې ځکه ځاى نه وي چې دهغوى پوله او پټى تللې په‬
‫سلمونو او سودونو کې ډوب شوې وي نو چې دې بت ته ګوري کړۍ په‬
‫کړۍ غصه ورځي د کور ټول بامبېړي په غاړه کې ورواچوي ډول ډول خبرې‬
‫ورته کوي ‪،‬خو بيا هم تاونه سړيږي ‪.‬پلرګنۍ خو ورسره يو ځل دښمني‬
‫کړې ده او حقونه يې ترې لندې کړي وي يوه ټوکړه ډوډۍ ورته غرښکاري‬
‫بل خاوند هم دپيغورونو کوډۍ وي ‪.‬په زرګونو ظلمونو کې په لکونو تباه‬
‫‪1‬‬
‫شووکونډوکې ديوې پيغلى قيصه داده‬
‫‪:-١‬دمرجانى په مرغۍ سترګې ولګيدې نو لکه زمرى وغړمبيده او سرې‬
‫سترګې يې پرې را اوښـکې ‪ .‬تورې بل ‪:‬زما دګل پشانې زوى دې وڅاټه‬
‫اوس مولشرموې بيل ‪...‬دمرغۍ له سترګونه داوښکو لښتي روان شول په‬
‫سلګو سلګو يې وويل ‪...‬مرجانه ! ژړادې ميراته شه په ژړاباندې خلک‬
‫ويروي يو پوټى خبره وشوه بس ستا اوښکې روانې شوې ودريږه چې‬
‫جمال پلر راشي ځمکه به ښه درباندې سره کړي ‪.‬په زړه خوږې مرغۍ‬
‫ځان ټينګ نه کړاى شو ‪،‬يو وار خطاچغه يې ترخولې ووتله او دخيرنې لوپټې‬

‫‪ - 1‬استادشاه ولي خان ‪ .‬نثر متون درسي چپټر )‪ (١٣٨٥‬ه ش کال‬

‫‪43‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫)پوړنى (پيسکه يې مخ ته وينوله او ويې ويل ‪:‬ابۍ ته زما په دې خوږ زړګي‬

‫ولې مالګې دوړوي !‬
‫مرجانى ‪:‬نور څه ونه کړه خو يو ښه )سوک(يې ورحواله‬
‫کړ‪.‬خبردارشه بيا ماته ))ابۍ((ونه وايې ګنى ژبه به دې له کومې نه را‬
‫اوباسم اور دې پورې شې په داسې کور چې تا غوندې نوغى په کې‬
‫زرغونيږي دداسې ميندو ګيډې خودې وچې شې چې ستاپه شانې ټوټکه‬
‫ترې نه پيداکيږ ي ‪ .‬زه ستا په زړه مالګې اچوم بې حيا ‪.‬که تا زما ځيګر‬
‫سکاره کړ ‪.‬داسې سپيره مخې خودې خداى د چاپه کور او غولې نه ورولي‬
‫خداى دې ژر په ژيړ وتلوله دې کورنه وباسه ‪.‬په غونډي کاڼي دې پښه‬
‫وښوئيږه زما دنولسو )‪(١٩‬کالو غمى توروخاورته لړ ‪،‬سوک دمرغۍ په‬
‫تشي لګيدلې و له ډيره درده تړقيدله او په اوښکو يې دلوپټې پيسکه خشته‬
‫يسته کړې وه ‪.‬په سلګو سلګو يې ووې ‪:‬مورې !نوروهل نشم زغملى ښه‬
‫‪1‬‬
‫اخر زما ګناه خطا خورا وښايه هسې مې وهې ولې ‪.‬‬
‫))پښتنه جنۍ ګوره او خواښې نه داپوښتنه کول چې ! ))زه دې ولې ووهلم‬
‫(( دا دمرغۍ يوه داسې ګناه ده چې دبخښلو وړنه وه دمرجانى ټبر باندې‬
‫اور ولګيده ژبه يې وويسته ټول کور مالت يې په سر واخسته درواغجنه‬
‫ګوره چې ماسره ناندرۍ وهې په وروغوندې مې دګوتو سرونه ورورسيده‬
‫ته به وايې په تورومې کړمه کړه چې داسې دګل غوټۍ وي نو مور او پلر‬
‫واده کولې څه دپاره ؟ تاويز کړى به يې وى او په غاړه به يې ځړولې وى‬
‫‪.‬په ستن کې تار اچول نه ورځي نخرې ګوره ؟نه کار نه روزګار ډوډۍ څلور‬
‫په شمار څمڅۍ وينځل ورته لوى غر ښکاري ‪،‬سترګې په ډډه شي ټول‬
‫لوښي لرګي مردار پراته وي دې نه مخ کې بياد مرجانى ژبه څه وه توره‬
‫وريځ وه دکنځلو ږلۍ يې راشروع کړې ‪.‬مړي ژوندي يې ټول وستايل‬

‫‪ - 1‬سيدنظيم سيدي ‪.‬پښتو لنډه کيسه اوادبي ټوټه )‪ (٥١‬مخ‬

‫‪44‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫‪.‬مشر‪،‬کشرترې خلص نه شول بدبختې کونډې سره ددې د ښکنځلو بل‬

‫ځواب نه وو‪.‬‬
‫په ژړا يې دسلګو وارنه کيده ‪.‬پوهيده چې يو ساعت پس به ګل‬
‫محمدخان راشي او په ما به د غضب تنور راپريوځي ‪.‬‬
‫‪:-٢‬مرغۍ ښايسته وه ‪.‬قابله وه همزولو به يې وى چې ددې په خبرو کې‬
‫جادو دى هر څوک راماتوي اوس هم چې به ددې پخوانۍ همزولې چرته‬
‫داختر په بانې ‪.‬چې يو ځاى شوې نو ددې خبرې به يې رايادولې په خپل کلي‬
‫کې دمرغۍ اصيل والى او سيالتوب مشهور و‪.‬ليکن افسوس دپښتنو ناروا‬
‫رواجونو هغه بې برخې کړه سپيره يې کړه )لمسګومه( دهغې په تندي‬
‫تياره شو‪،‬پلر يې په روپو پسې ړنديده په خپلو سپيرو لسونو يې ډولۍ کې‬
‫کښينوله او لرې يې ورکړه ‪،‬يوه څومياشتې پس د هغې کوڅى ببرې شوې‬
‫او هغه يوه کونډه وه او نجلۍ کونډه د‪.‬غمونو غر يې په سر راپريوتى و‪.‬‬
‫پلرګنۍ کره خو يې ځاى نه و خسرګنۍ بيا سپېره ورته ويل اوس هغه‬
‫سپېره مخې وه )نيک پاله نه وه (ناکاره وه د ټول ټبر پېغورونه به يې تېرول‬
‫د سخر کنځل به يې زغمل ټوله ورځ به يې کار کې زړګى وچاود خو بيګاه‬
‫به يې د سترګو پټولو حق هم نه وهغې ډوډۍ نه خوړله بلکې ډوډۍ دا خوړله‬
‫خيرنو خيچنو کالوته يې هم زړه نه کيده کفن به يې راياداوه داسې ورځ‬
‫پرې حرامه وه چې څلور ‪ ،‬شپږ کنځل به ورته نه کيدل يوه ورځ داسې‬
‫هم نه تېرېدله چې يوه يا دوه سپېړې به يې نه خوړلې يوه ورځ يې په سر‬
‫کې ږمنځ ووهله خسر پرې د توت د لښتې وار وکړلو چې ډيرې ورځې يې‬
‫په هغه لس کار نه شو کولى لوپټه يې خيرنه خچنه ريخانګې وه نومرغۍ د‬
‫مور دکور لوپټه په سر کړه سخر پرې له شانه د خاورو تيل واچول‬
‫)اورلګښت ( يې ورته کولو خداى ترې بچ کړه داننې جنک په څه وه ؟په‬
‫دې چې دشپاړسو کلو جنۍ چې تمامه ورځ يې په ميچونو زړه شين شو د‬
‫ګرمى خولې نيز )سيلب( غوندې پرې روانې وې دباد دپاره کوټې ته وخته‬
‫‪45‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫بس دانه وه دمرجانى په سترګو کې اغزي اغز ي کيده تير ما خوستن‬

‫مرغۍ کټ کې لږغوندې مل نيغه کړه چې ګل محمد خان کورته راننوت نود‬
‫راتلو سره يې خوله ورباندې وسپړله ستا مل ولې ماته وه ؟ ډيوه کې لباتۍ‬
‫خلصه نه ده ‪.‬ته بيا مرداره شوې يې پاڅه لس وينځونى راواخله ‪.‬‬
‫مرجانى په يوه ټوپ ورته مخکې شو او وې وي )دې ته څه مه وايه داد‬
‫محل راڼۍ پرې ده چې خوب وکړي که ستا څه کار وي نو زه به يې در کوم‬
‫ده دومره ساعت کې مرغۍ کوزه او لس مينځى لس کې خسر ته ورغله‬
‫مرجانى ورته په سينه کې يوه داسې ټيله ورکړه چې غريبه لکه‬
‫خانګې راوغورځيده مرجانى ووي ‪:‬بس بس مونږ وبخښه د خپل خاوند‬
‫خدمت به زه په خپله کوم ته ځه پالنګ کې ويده شه ته راڼۍ يې مرغۍ‬
‫داوښکو ډکې سترګې ورته راواړولې او وې ويل ابۍ زه راڼۍ چيرته يم ستا‬
‫وينځه يم ته هسې خپه کيږې مرجانى په دې لرګى راوچت کړ ته بيا ما‬
‫سره خبرې کوې ‪.‬‬
‫وګوره خلقه ماد دې سره څه بد کړي چې داهر وخت ژاړي ما که تش‬
‫دومره و وې لورې دا کار دسيلنو نه دى‪ .‬ته کونډه يې داسې مکوه ‪.‬نو ما‬
‫به خبره کړې راڼۍ له هغه وخت نه راهسې تندې تريونيولى دى او ژبه يې‬
‫راباندې ايستلې ده بيا يې ل هم ارمان پاتې دى ؟‬
‫ګل محمد خان چې دا خبره واوريده نو خپلې ښځې ته يې و وې ))ته د‬
‫دې بدبختې سره څه مه وايه ‪،‬دابدبخته به يوه ورځ زما پوزه پرې کړي دا‬
‫خو تا اول وار پر خپل سر خيژوله ‪.‬هغه بله ورځ چې مې پرې دخاورو تيل‬
‫واچول او سوځوله مې چې دغمه يې خلص شم ‪ ،‬نو ته زما مخې ته راغلې‬
‫او مخ کې مخ کې کيدلې او رانه خلصه دې کړه اوس مزې کوه ‪،‬مرغۍ په‬
‫سلګو سلګو د خسر په پښو کې ولويده او ويې وې ‪،‬باباجي‪ :‬ما دې خداى‬
‫مړه کړي ‪.‬که به ما دابۍ سره ‪،‬لم کلم کړى وي خداى خبر چې ولې‬
‫دسهار راهيسې راپسې شوې ده ‪.‬‬
‫‪46‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫ګل محمد خان چې دا خبره د مرغۍ د خولې واوريده نو په سرباندې‬

‫يې څپيړه ورکړه او ويې وى‪ ):‬لرې شه ‪ :‬تا ته دې خداى مرګ درکړي چې‬
‫زما عزت په ځاى پاتې شې زما دغمي په شان زوى دې وخوړ اوس په دې‬
‫سپينه جامه داغ هم راږدې ‪.‬‬
‫مرغۍ پاځيده او په زاريو يې لس پر تندى کيښود او ويې وى ‪.‬‬
‫بابا‪ :‬که ريښتيا داسې وي لکه چې ته وايې نو ما اوس وسوځوه چې سبا‬
‫ستاسې د ډيران ايره يم ‪.‬او څوک مې نوم په خوله وانخلي ))ګل محمد‬
‫خان چې دا خبره واوريده تر خولې يې ځګونه راغلل په ډير تاو ولړ شو‬
‫((مردارې ‪،‬پليتې‪،‬شيطانې زما دلسه سول غواړې ؟((‬
‫مرغۍ ‪ :‬باباجي سول غواړم له خپله لسه راباندې ا ورولګوه زما تر‬
‫ژوند مرګ ښه دى زه که يم څه او که نه يم څه؟‬
‫ګل محمد خان ‪:‬کم اصلې د رازمحمد پليت نوغې زه به په تا اوس ښه‬
‫اوربل کړم )دا خبره يې وکړه (او ښځى ته يې اواز کړ ‪.‬‬
‫د جمال خان مورى هغه د تيلو بوتل راوړه په دې وخت کې پر بيوزلۍ‬
‫مرغۍ راګرزي او په وهلو يې شروع کيږي پس له دې په غولۍ کې دغه درې‬
‫او ازونه اوريدل کيږې نور دهيڅ يو ږغ نه و ‪،‬يو د ګل محمد دلرګي شړکهار‬
‫بل دهغه داچغې چې )اور غواړي ()حرمونې اور غواړې (‬
‫بل دمرغۍ په زوره چغې چې ويل به يې ))باباجي مړه شوم د خداى‬
‫دپاره رسول ته ګوره ‪...‬خپله پلره ‪...‬خپلې مورې‪ ...‬يه کاکاصاحب‪...‬‬
‫راورسيږه ‪،‬يه لويه ‪...‬ځوانه مدد‪ ...‬زه خو بې ګناه يم‪. ..‬زه خو بې خطا يم‬
‫‪...‬يه خدايه ‪...‬يه ربه‪،‬‬
‫دبدبختې مرغۍ مخ نن لږ غوندې روڼ ښکاري ‪.‬بدن کې يې ايله وينه‬
‫ګرزيدلې ده دا ځکه چې يو نيم کال پس مور کره تللې ده د مشر ورور‬
‫واده يې دى د خسر کره يې بڼه په وهلو وهلو داسې شوې ده لکه چا چې‬
‫چنه پرې دوړولې وي په ژړا‪،‬ژړا يې سترګې سپينې شوې دي دې وې چې‬
‫‪47‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫مورکره به يو څوورځې په خنداتيرې کړم قسمت ورته ويل چې دکونډې‬

‫هېچيرې دخوښۍ ځاى نشته دمور غيږ ستا دپاره اوس يو سور تنور دى ‪-‬‬
‫مرغۍ پس له ډيرې مودې دخپلو همزولو څيرې ليدلې وې خوشحاله وه‪ ،‬او‬
‫دخپل غم هغه اوږدې قيصې يې شاته کړې وې –‬
‫دهر چا سره يې په خندا خبرې کولې جامې يې پس له ډيرې مودې‬
‫څخه اغوستې وې چې نووجامو يې همزولو ته بيا هغه تير ـښايست ورپه‬
‫يادا وه‪ ،‬د ورور واده به يې چې په زړه دخوشحالۍ باد راوالوزاوه ‪،‬نو کله‬
‫به يې د نجونو سره ټوکې ټکالې هم کولې خو بيا به يې هم دنجونو سره‬
‫سندرې ويلې‪ ،‬چې ورور به يې وليد نو دا به ترموره زياته ورځاريدله لنډه‬
‫يې دا چې د ډولۍ وخت راغى ))ورا(( تياريده دهلک او نجلۍ جوړې جامې‬
‫راوخستى شوې او ښځې روانيدوته راپاڅيدې دواده پنډوکى وتړل شوه‪ ،‬نو‬
‫هر چادناوې او زوم کالي او زړوکي کتل دبده مرغه مرغۍ هم د ورور‬
‫لونګى ته ګوتې وروړې ښځو په دې کار ورټله دلته دمور هم ورته پام شو‬
‫نو يوه داسې مضبوته څپيړه يې ورته ورکړه چې دګوتوتعمې په کې جوړې‬
‫شوې ‪،‬مرغۍ حيرانه ودريده مور ورته اووې چې کونډه ښځه دواده جامو ته‬
‫لس نه وروړې ؟ته خو سپيره کونډه يې تا ولې ګوتې وروړې ؟‬
‫هغه مور چې مرغۍ يې دځيګر په سپينو پيو لويه کړې وه او نازوله يې‬
‫نن ورته له خوده ووته ‪،‬دا سپيره پال هغه چېرې زغملى شي ‪،‬چې ديوې‬
‫کونډې لس د )ورا ( جاموته ګوتې وروړي؟ په دې وخت کې د خداى فضل‬
‫وو چې دمرغۍ دپلر په زړه درحم اوبه تيرې شوې او دمرغۍ مورته يې‬
‫ووې ‪:‬‬
‫))خير دى داسې خطا له بنده څخه کيږي ((ګنې خداى خبر دى چې د‬
‫مرغۍ به کوم ځاى مات وى ‪،‬د مرغۍ زړه ډک وه –ژړلى هم نشواى ځکه‬
‫ژړا ترهغه ل په همدې وخت کې بدوه نو داوښکو ډکې سترګې کوټې ته‬
‫ننوته نوې جامې يې ويستلې او زړي يې واغوستلې لوپټه يې په مخ واچوله‬
‫‪48‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫د خونې په ګوټ کې څملسته ‪)-‬ورا (ولړه ‪،‬ډولۍ راغله ‪،‬مخال اوبول تير‬
‫شو خو مرغۍ پرې خبره نشوه نه يې چاتپوس وکړ ‪،‬چا ياده هم نه کړه‬
‫‪،‬کونډه بدبخته دچا په ياده وي ‪.‬‬
‫غوټه نيمه شپه شوه مرغۍ د ))اديزو(( پر سړک باندې روانه ده‬
‫‪،‬تياره دومره ډيره ده چې دلس ګوتې نه معلوميږي‪ ،‬خو مرغۍ نه دمارنه‬
‫ويريږي او نه هم دغل يا بل ځناورنه د سيند غاړې ته ورسيده ‪ ،‬پښه يې‬
‫ونيوله بيا دسړک نه په ډډه لړه او لرې ديوه کمره په سرکښيناستله په‬
‫ټکري يې مخ پټ کړ او دزړه له اخلصه يې وژړل وروسته يې په زړه کې‬
‫دا ډول ګيلې له خداى نه شروع کړې ‪:‬‬
‫اى زمالويه خدايه ؟زما دبدنصيبې ‪،‬خواوس دمور په غيږ کې هم ځاى‬
‫نشته او زه سپيره بلل کيږم او بې برخې خسرګنى کره مې بيګانه خلک‬
‫وه‪ -‬دهغونه خو ګيله نشته مګر زه خو نن په خپل کور کې هم بد پاله او‬
‫سپيره وبلل شوم‪.‬افسوس خدايه ؟چې ښځې دې ولې پيدا کولې خدايه ؟‬
‫تا خو داسې نه دې ويلي او نه ستا رسول داسې ويلى دي داپښتانه خو‬
‫ځانونه مسلمانان بولي دوى ولې داسې کوي ؟دوى خو داذن سره سم‬
‫جماعت له هم ورځي –لمونځونه هم کوي ږيرې يې شته د دې ډول‬
‫عبادتونو سره پدې ظلم کولو هم مسلمانان بلل کيږي دوى وايې چې مونږ‬
‫کې لوى ‪،‬لوى بزرګان او عالمان هم شته مګر دلور او خور سره چې کوم‬
‫کارونه کوي هغه خو په کفاروکې هم نه شته لور چې پيدا شي بده او‬
‫سپيره وي چې واده شې بيا سپيره کيږي ‪،‬چې مړه شي هم سپيره وي‬
‫خدايه ؟ ته په اخرت کې دوى ته جنت هم ورکوي ؟‬
‫يا په دنياکې ښه ورځ هم پرې راولې مونږ خو هم ستا پيدا يو اود‬
‫بنيادم ))بنى ادم ((د ذاته يو مونږ سره دا دومره ناروا ولې کيږي –زه خو‬
‫په دې خبره پوه نشوم ستا په دې دومره لويه دنيا کې خو ما دسر سيورى‬
‫پيدا نه کړ ‪،‬کوم کورکې چې ما سترګې غړولې وې او وړه پکې لويه شوې‬
‫‪49‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫وم هغه هم نن زما دپاره دوزخ شو ‪-،‬دوى زما دوه کاله کونتون ته ونه کتل‬
‫او نه يې دا زړه ته تيرشو چې د دې حال څرنګه و او دى ‪-،‬نو ځکه تاته التجا‬
‫کوم چې ماله مرګ راکړى ځکه زما مرګ لويه پرده ده ‪.‬‬
‫که څه هم وايم شرم دى –که څه اورم هغه شرم ‪،‬زما ناسته او‬
‫ولړه ‪،‬خوراک او څښاک ټول ‪،‬شرم شول نو زه غواړم چې دا دشرم بوج‬
‫له مانه واخلې او پټه شم )سلګۍ بياسلګۍ (اى سينده ؟ ته لويه پرده يې‬
‫‪،‬ستا لوى زړه دى بني ادم چې دچا دلوى زړه صفت کوي نو وايې‪.‬‬
‫)) ستا زړه لکه درياب دومره دى ((ته ددې خپل لوى زړه روي ومنه‬
‫‪،‬ماته په خپله لويه غيږکې ځاى راکړه ‪،‬ما په خپله لويه غيږکې ونيسه ‪ .‬زما‬
‫دپاره پرده شه دخداى په دې دومره لويه ځمکه کې زما دپاره زما دارام‬
‫ځاى نشته تاته ننواتې راغلې يم ‪.‬‬
‫هسې نه چې ته هم زما دخواښې او سخر په شان ماورټې مامه رټه‬
‫؟زه دمسلمانانو پښتنو دلسه په توره شپه تاله ننواتې راغلې يم دوى‬
‫خواخوږي نلري دوى درحم زړونه ‪،‬نه لري دوى دظلم نه هم دومره خوند‬
‫اخلي لکه درحم نه چې يې زړه سواندي انسانان اخلي نو ته زما ننواتې‬
‫ومنه !‬
‫دې نه پس د غړمب يو اواز شو دسيند زړه ‪،‬دمرغۍ په زاريو نرم‬
‫شو ‪-‬زه نه ستا مور يم – نه هم يو انسان زه تاته په غيږ کې ځاى درکوم‬
‫ښه راغلې ‪:‬؟؟ ښه ؟؟‬

‫‪50‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫نتيجه‬
‫د مونوګراف ليکنې اهميت او ارزښت دادى چې يو محصل د پوهنځي‬
‫د څلورو کلونو د زده کړې څخه دې ته چمتو شي چې په يوې موضوع‬
‫باندې ليکنه وکړي او يا په يوه موضوع کې مواد راټول کړي ‪.‬د تحقيق او‬
‫څيړنې له پاره يې وړاندي کړي او بله مهمه خبره داهم ده چې محصل د‬
‫ليکوالۍ په لره کې وروزل شي ‪.‬‬
‫څو په راتلونکي کې د کار په عملي ميدان کې تجربه لس ته راوړي او‬
‫وړتيا وښايي نو زما د دې ليکنې موضوع وه )د ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬
‫(يعنې چې ډرامه له کومه ځايه تر کومه ځايه ورسيده نو ما تر خپلى وسې‬
‫پورې تحقيق او کوښښ وکړ تر څو دغه معلومات مې راغونډ او ستاسو‬
‫مخې ته مې کيښود‪.‬که کومه تېروتنه ولري نو زياته بخښنه غواړم په اخره‬
‫کې بيا هم له درانه استادډاکتر پوهاند زيورالدين ))زيور (( صاحب نه ډيره‬
‫مننه چې ماسره يې د مونوګراف په ليکنه او سموونه کې مرسته وکړه ‪.‬‬
‫په درنښت‬
‫ومن الله التوفيق‬
‫جاويد )) بهار ((‬

‫ماخذونه ‪:‬‬
‫دخپريدو ځاى‬ ‫داثر نوم‬ ‫دليکوال نوم‬ ‫ګڼه‪ :‬دنامه لنډيز‬
‫دخپريدوکال‬
‫ننګرهار پوهنتون‬ ‫ادبي څيړنې‬ ‫محمد صديق‬ ‫‪ -1‬روهي‬
‫‪ ١٣٦٠‬هـ‬
‫ماسټر پريس پيښور‬ ‫ډرامه‬ ‫افضل‬ ‫‪ -2‬رضا‬
‫‪ ١٩٩٥‬ع‬
‫‪51‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬
‫جاويد ))بهار((‬
 ‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫علومو اکاډمي‬ ‫زيرى کالنۍ )زرينې څانګې‬ ‫حبيب الله‬ ‫‪ -3‬رفيع‬

‫‪ ١٣٦‬هـ‬
‫راډيوپرګرامونه دانش حپرندوى ټولنه‬ ‫‪ -4‬ستانکزى ډاکتر محمد عيسى‬
‫‪ ١٣٨٦‬هـ‬
‫پښتو لنډه کيسه او ادبې ټوټه صميم ادبې ټولنه‬ ‫سيدنظيم‬ ‫‪ -5‬سيدى‬
‫‪١٣٨‬لمريز‬
‫دولتي مطبعه‬ ‫دادب تيورۍ ا سا سونه‬ ‫دوست‬ ‫‪ -6‬شينوارى‬
‫‪ ١٣٦٥‬هـ‬
‫‪ -7‬نيازى شهسوار سنګروال دډرامې تاريخ او فن يونيورسټي بک ايجنسى‬
‫‪١٣٧‬ش‬
‫الزهر خپرنديه ټولنه‬ ‫ادبي ژانرونه‬ ‫رفيع الدين‬ ‫‪ -8‬هاشمي‬
‫‪١٣٨٥‬هـ‬

‫‪52‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬
‫دپښتو ډرامې پيدايښت او پرمختيا‬

‫‪53‬‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬‬

‫جاويد ))بهار((‬