‫د پوهني وزات‬

‫د کندهار د پوهني ریاست‬

‫ویسا اکاډمي‬

‫امير حمزه شينواری‬

‫راټولوونکی او وډونکی‪ :‬خالد احمد نادم‬

‫الرښود استاد‪ :‬حمید ولسي‬
‫کال‪۱۳۹۹ :‬‬
 ‫امير حمزه خان شينواری‬
‫امير حمزه شينوارى‪ /‬په (‪ ۱۹۰۷‬لمریز کال) د لنډي کوتل د خوږه خېل يا خوزه خېل نومي کلي کي د‬
‫‪.‬ملک مير باز خان په کور کي زېږېدلی‪ /‬دی‪ .‬نوموړی‪ /‬په قبيله شينواری‪ /‬او په شينوارو‪ /‬کي اشرف خېل وو‬
‫حمزه بابا يو پښتون شاعر‪ ،‬اديب‪ ،‬ډرامه ليکوونکی‪ ،‬فلم جوړونکی‪ /،‬د راډيو وياند او ليکوال وو‪ .‬هغه د‬
‫تصوف د الري الروی وو او په دې ډگر کي يې هم کتابونه خپاره سوي دي‪ .‬په شعر او ادب کي د‬
‫ځانگړي سبک له کبله د پښتو د غزل پالر بلل کيږي‪.‬‬

‫‪:‬زده کړي يې‬

‫لومړنۍ زده کړي یې د لواړگي‪( /‬د لنډي کوتل پخوانی نوم دی) په مدرسې‪ /‬کي ترسره کړې‪ ،‬خو ويل کيږي‬
‫چي د ده په يوه وړوکي خطا یې استاد ده ته دومره سزا ورکړه‪ ،‬چي د ده زړه د مدرسې څخه تور سو او له‬
‫همدې له امله یې مدرسه پرېښوده‪ .‬دی د اتو کالو وو‪ ،‬چي په اسالميه کالجېټ ښوونځي کي د زده کوونکي‪/‬‬
‫په توگه ومنل سو‪ .‬ښوونځي ته به لکه د نورو ماشومانو په څېر تلی راتلی او ازمويني‪ /‬یې هم په برياليتوب‪/‬‬
‫سره سر ته رسولې خو له درسونو سره یې دومره مينه نه درلوده‪ .‬د ښوونځي‪ /‬څخه د زړه ماتي يادونه یې‬
‫په يو شعر کي هم کړې‪ .‬په نهم ټولگي کي دا ښوونځی‪ /‬هم پرېښود‪ .‬که څه هم حمزه بابا خپل زده کړه په‬
‫نهم ټولگي‪ /‬کي نيمگړی پرېيښی‪ /‬وو خو د هغه پوهه او مطالعه ډېره وه او ارواښاد داسي کالمونه ليکلي‪،‬‬
‫چي هر يو یې ځانگړې فلسفه لري‪ .‬د يادولو‪ /‬وړ خبره دا ده‪ ،‬چي د بابا پر کالم د پېښور پوهنتون‬
‫پروفېسر قابل جان خپل د دوکتورا‪ /‬تيزس ليکلی دی‪.‬‬

‫‪:‬د حمزه دندي‬

‫ارواښاد حمزه په عملي ژوند‪ /‬کي د پښو ايښودلو سره سم په تورخم پاسپورټي‪ /‬دفتر کي نوکر سو‪ .‬په دې‬
‫وخت کي د ده پالر د لنډي کوتل او تورخم تر منځ د اورگاډو پر ليکو د ټيکټو کار کاوه او حمزه به هم کله‬
‫نا کله د مرستي له پاره ورتلی‪ /.‬نوموړی‪ /‬بيا وروسته پخپله هم په اورگاډو‪ /‬کي نوکر سو‪ .‬وايي چي دا‬
‫نوکري به یې ډېره په ايماندارۍ کوله‪ .‬حمزه شينواري‪ /‬له فن او هنر سره هم بې کچي مينه درلوده او د‬
‫اورگاډي‪ /‬دغه نوکرۍ‪ /‬د هندوستان په گوټ گوټ وگرځاوه او همداسي تر بمبیي پوري‪ /‬ورسېد‪ .‬بمبیي د ډېر‬
‫پخوا څخه د هندوستان د فلمونو‪ /‬مرکز پاته وو‪ .‬هغه مهال چي نوموړی‪ /‬بمبيي کي وو نو ده ته هم په فلمونو‬
‫کي د کار موقع په الس ورغله‪ ،‬چي ده د خدايه غوښته‪ .‬څنگه چي پخوا بې ږغه فلمونه وه نو حمزه بابا هم‬
‫په (‪ ١٩٤٠‬لمریز کال) کال په دغو بې ږغه فلمونو‪ /‬کي لوبگري‪ /‬وکړه‪ ،‬او په هغه ورځ یې خو لکه د زړه‬
‫ارمان چي پوره سوی وي‪ .‬د سلمان اغا نيکه رفيق‪ /‬غزنوي په (‪ ١٩٤١‬لمریز کال) د لومړني‪ /‬پښتو فلم ليال‬
‫مجنون د کيسې‪ ،‬سندرو‪ /‬او ډيالوگونو‪ /‬د جوړولو وړانديز ورته وکړ او په دې توگه په پښتو ژبه کي د‬
‫لومړني فلم د جوړولو‪ /‬وياړ هم د ده په نصيب سو‪ .‬حمزه بابا ته د دغه فلم د جوړولو‪ /‬لپاره ‪ ٢٥٠‬روپۍ د‬
‫معاوضې‪ /‬په توگه ورکړل سوې‪ .‬تر دې وروسته د يوسف خان او شېربانو‪ /‬فلم هم جوړ سو او بيا یې د‬
‫پېغلي او عالقه غېر غوندي د فلمونو کيسې هم وليکلې‪.‬‬

‫‪:‬پښتو ادب ته مخه‬

‫داسي معلومېږي‪ /‬چي حمزه شينواري د ډېر ماشومتوب څخه په شعر ليکلو پيل کړی وو‪ .‬کله چي هغه په‬
‫پینځم ټولگي کي وو نو ارواښاد‪ /‬موالنا عبدالقادر (د پښتو اکيډمۍ‪ /‬بنسټ ايښودونکی او الرښود) په اتم‬
‫ټولگي کي وو‪ .‬داسي ويل کيږي‪ ،‬چي په هماغه وخت کي به حمزه شينواري خپل شعرونه موالنا‪ /‬صاحب‬
‫ته د سمولو له پاره ښودل‪ .‬په دغه وخت کي به حمزه بابا په اردو ژبه شاعري کوله او د اردو شاعرانو‪ /‬لکه‬
 ‫میرزا غالب او عالمه اقبال څخه ډېر متاثره وو‪ .‬په پښتو ادب کي د حمزه بابا شاعري ځانگړی لوړ ځای‬
‫لري‪ .‬هغه د پښتو‪ /‬شعر دوديزه زړه کالسيکه الر خپله کړې او بيا یې په يوه نوي روح ورکولو‪ /‬سره گډه‬
‫کړې ده‪ .‬په دې ډول ارواښاد حمزه پښتو غزل کي نوي اندونه او نظرونه وړاندي‪ /‬کړي او د خپل وخت د‬
‫پښتو غزل دوران یې بشپړېدو پوري‪ /‬رسولی‪ ،‬ځکه خو ورته د پښتو غزل د بابا لقب ورکړ سوی‪ .‬شاعر‬
‫حمزه څه د پاسه ‪ ١٣٠٠‬غزلونه ليکلي او کليات یې په څلورو ټوکو کي خپاره سوي‪ /‬دي‪ .‬د حمزه شينواري‪/‬‬
‫د شخصيت رڼا يوازي په غزل پوري محدوده نه ده‪ .‬د هغه په نظم پښتو ژبه تل دننگه غاړه گرځي‪ .‬حمزه‬
‫شينواري‪ /‬تر ‪ ٢٠٠‬زياتې‪ /‬نندارې (ډرامې) ليکلي دي‪ ،‬چي ډېري یې د پېښور راډيو‪ /‬له خوا خپرې سوي‬
‫دي‪ .‬ارواښاد په بېالبېلو ورځپاڼو او مهالنيو کي بېالبېلي څېړنيزي ليکني کړي‪ .‬ډېري منظومي‪ /‬او‬
‫نثري ترجمې یې هم کړي دي‪ ،‬لکه د اقبالياتو‪ /‬او په وروستيو‪ /‬کلونو کي یې د (نهجل البالغه) په نوم د‬
‫ژباړي يو کتاب‪ ،‬چي د علي رضي هللا تعالی عنه تقريرونه او ليکونه دي‪ ،‬چاپ سوی‪ /‬دی‪ .‬حمزه شينواري‬
‫تر ‪ ۲۰‬ډېر پښتو کتابونه او د ‪ ۱۰‬په شاوخوا کي په اردو ژبه کتابونه ليکلي دي‪.‬‬

‫‪:‬تصوف ته مخه‬
‫امير حمزه شينواري‪ /‬په (‪ ١٩٣٠‬لمریز کال) کال تصوف ته مخه کړه او پخپله به یې په دې اړه داسي ويل‪،‬‬
‫چي حېرت آباد ته په دغه عشره کي راغلی وم‪ ،‬يعني پخپله نه وم راغلی ورته را استول سوی وم خو چي‬
‫راغلم نو داسي وو لکه چي ما خپله ورکه الر بيا موندلې وي‪ .‬حمزه صاحب د چشتي طريقت الروی وو‪.‬‬
‫نوموړی‪ /‬په دغه وخت کي اجمير شريف ته هم تللی وو او د تصوف‪ /‬خوندونه یې ليدلي وه‪ .‬د تصوف د‬
‫مکتب پير یې سيد عبدالستار شاه وو او همدغه شاه صاحب حمزه بابا ته د اردو پر ځای په پښتو کي د‬
‫شاعرۍ مشوره ورکړې وه‪ .‬سيد عبدالستار شاه په (‪ ١٩٥٣‬لمریز کال) په حق ورسېد‪ /‬او حمزه بابا یې‬
‫يادونه په (‪ ١٩٦٩‬لمریز کال) د تذکرة الستارية په نوم کتاب چي په اردو ژبه چاپ سوی‪ /‬کړې وه‪ .‬حمزه‬
‫ډېره ادبي مطالعه درلوده او د ادبياتو د يو پوه په شان وو‪ .‬نوموړي د رحمان بابا ديوان په (‪ ١٩٣٥‬لمریز‬
‫کال) اردو ژبي ته وژباړی‪ .‬په (‪ ١٩٣٧‬لمریز کال) پښتو ادبي ټولنه (بزم ادب پېښور) د سيد عبدالستار‪/‬‬
‫شاه تر سيوري الندي جوړه سوه او د راحت زاخېلي‪ ،‬قلندر مومند‪ /‬او حمزه بابا په شان ډېر غمي د همدې‬
‫ټولني غړي او مشران پاته سوي‪ .‬دوی‪ /‬به ځای ځای په ښوونځيو‪ /‬او پوهنځيو‪ /‬کي مشاعرې کولې‪ ،‬په دې‬
‫ډول به یې د ژبي او ادب خدمتونه کول‪ .‬په دغه ټولنه کي ډېر ښه شاعران او اديبان روزل‪ /‬کېدل‪ .‬داسي‬
‫مشاعرې به د رحمان بابا پر ارامځای‪ /‬هم کيدلې‪ .‬حمزه شينواري لومړی‪ /‬ځل په (‪ ١٩٤٠‬لمریز کال) د خپل‬
‫‪:‬يو غزل په اورولو‪ /‬سره د غزل د بابا لقب خپل کړ‪ .‬د هماغه غزل يو بيت یې داسي دی‬

‫توري سترګي مي د یار زړه ته په ځير دي‬

‫که حبشو پر کعبه تړلی الم دئ‬

‫‪:‬چاپ سوي اثار یې‬

‫د زړه آواز ‪۱.‬‬
‫يون ‪۲.‬‬
‫بهير ‪۳.‬‬
‫پرې وني ‪۴.‬‬
‫‪ .۵‬سپرلی‪ /‬په آينه کي‬
‫د خيبر وږمې ‪۶.‬‬
‫ژوند او يون ‪۷.‬‬
‫د کابل سفرنامه ‪۸.‬‬
 ‫د حجاز پر لور ‪۹.‬‬
‫د ليال مجنون فلم او د فلم کيسه ‪۱۰.‬‬
‫مږې څپې ‪۱۱.‬‬
‫د کارل مارکس اصول د عقل په نظر ‪۱۲.‬‬
‫د حمزه ژوندليک ‪۱۳.‬‬
‫غزوني ‪۱۴.‬‬
‫تجليات ‪۱۵.‬‬
‫د خوشحال بابا يو شعر ‪۱۶.‬‬
‫تذکرة الستارية ‪۱۷.‬‬
‫انساني رڼا او پوهه ‪۱۸.‬‬
‫د حمزه ليکونه ‪۱۹.‬‬
‫غزليات (اردو) ‪۲۰.‬‬
‫انسان او زندگي ‪۲۱.‬‬
‫د رحمان بابا د دېوان ژباړه په اردو نظم ‪۲۲.‬‬
‫د عالمه اقبال د جاوېد‪ /‬نامې منظومه ژباړه ‪۲۳.‬‬
‫د ارمغان حجاز منظومه ژباړه ‪۲۴.‬‬
‫پټهان اور توهمات ‪۲۵.‬‬
‫قبايل کي رسم او رواج ‪۲۶.‬‬
‫ژور فکرونه ‪۲۷.‬‬
‫ډرامې ‪۲۸.‬‬
‫‪ .۲۹‬د حمزه کليات (پينځه ټوکه)‬

‫غزل‬
‫پرېږده چي لوظونه د دروغو دي رښتیا کړم‬
‫ته راته سبا سبا کوه زه به بېګا کړم‬
‫توان لرمه دا چي د ماضی نه خراج واخلم‬
‫زه به پخوانی سمه ستا مینه به پخال کړم‬
‫برند که حوادث دي د وختونو په ککو کي‬
‫زه به حوصله هم پښتنه ورته پیدا کړم‬
‫ال یې د سپین مخ خالونه شمېرم اوزګار نه یم‬
‫پرېږده الواته به د سپوږمۍ په لوري بیا کړم‬
‫ستا په اننګو کي د حمزه د وینو سره دي‬
‫ته سوې د پښتو غزل ځوان زه دې بابا کړم‬