يهوديت او نصرانيت

Scanned by CamScanner
Scanned by CamScanner
‫يهوديت او نصرايت‪...‬‬
‫شننه او کره کتنه‬
‫ليکوال‪ :‬دکتور سعود بن عبدالعزيز الخلف‬

‫ژباړن‪ :‬لقمان حکيم حکمت‬
‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫د ژباړن پېليزه‬
‫الحمدهلل والصلاة والسلام على رسول اهلل وبعد‪:‬‬

‫چونكه د يهودانو اونصرانيانو دعقايدو اړوند څيړنيز تحقيق ته زياته اړتيا‬
‫ليدل کېده‪ ،‬له همدغې کبله په دې خوښ شوم چې د ډاکټر سعود بن عبد‬
‫العزيز الخلف دغه ارزښتناکه علمي څېـړنه پښتوته وژباړم ‪.‬‬
‫دا چې د يهودانو اونصرانيانو زهرجن جامونه د مسلمانانو وګړيز اوټولنيز‬
‫ژوند ژواک ګواښي او د ګردو بدمرغيو بنسټيز لامل بلل کيږي نو د دې‬
‫کتاب د ژباړې دروند بار مې په غاړه اسلامي دنده وبوله ‪ ،‬ستاسو او د کتاب‬
‫د لوستو ترمنځ زياته فاصله نه نيسم خو ستاسو مخې ته په پښتو ژباړل شوي‬
‫د هغوی عقيدوي ‪ ،‬فکري او‪ ....‬په هکله د انحراف نمونې ږدم‪.‬‬
‫د کتاب د چاپ په بڼه ټولې هغه خواوې چې د نېک وساطت له مخې يې‬
‫ګړندي ګامونه واخستل ‪ ،‬د چاپ په بڼه ورسره د کتاب سوچ او غور پېدا شو‬
‫‪ ،‬ټولې هلې ځلې دې ورله اهلل په خپل دربار کې قبولې کړي ‪ ،‬او د تل لپاره‬
‫دې اهلل پاک د خېر په کارونو کې ژوندي او ګړندي لري ‪.‬‬
‫د کتاب په متن کې مې د هر پيغمبر سره که هغه د تورات يا انجيل نص وي‬
‫او که نه خو د (‪ )‬کلمات مې پرې اضافه کړيدي ‪ ،‬لوستوال بايد دېته ځېر‬
‫وي چې چرته هم د (‪ )‬کلمات راغلي دي هغه د تورات يا د انجيل د نص‬
‫خپله کلمه نه ده ‪ ،‬بلکې د ژباړن زيادت دی ‪.‬‬
‫د خپل کشر ورور محمد الياس نه هم ډېره شکريه ادا کوم چې د کتاب په‬

‫کمپوزنګ کې يې بې ساري رول ولوبو ( جزاه اهلل أحسن الجزاء )‬
‫اهلل پاك دې له ما څخه دا عمل قبول کړي ‪ ،‬او اهلل پاك دې دا کتاب د‬
‫ليکوال ‪ ،‬ژباړن ‪ ،‬لوستوال اونورو مرستندويه چارو مخ په وړاندې بوونكو ته‬
‫په خير‪ ،‬سعادت او نيکمرغۍ تمام کړي‪.‬‬
‫[ امين ثم امين يارب العلمين ]‬
‫په اخر کې لوستوال ته هم دومره يادونه کول غواړم چې ‪:‬‬
‫َ َ ْ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ‬ ‫َْ ْ‬
‫ـم‬
‫أس ِبل عليها ِرداء الحک ِ‬ ‫تـبي َو َسـا ِم َعـ َها**‬ ‫کـ ُ‬ ‫ئـا ُ‬ ‫ب ِـا ِ َ َ‬
‫قـار ً‬
‫هلل يا ِ‬
‫والکـ َرمِ‬
‫َ‬
‫َْ َ ْ َ ُْ َُ ْ ْ ُ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ َ‬ ‫ْ‬
‫ت ذا ف َه ِم‬ ‫أو أص ِلحنه تثب ِإن کنـ‬ ‫َواستُ ْر ب ِـلط ِفك َما تلق َـ ُاه ِم ْن خ َطإ **‬
‫َ َْ َ َ ُ‬ ‫َُ‬ ‫َف َ‬
‫ـم ُح َسامٍ نبا أو عاد ذو‬ ‫كـ ْ‬
‫َو َ‬ ‫بـ ُق َعادته **‬ ‫والس ْ‬‫کـبَى َ‬ ‫کـ ْم َجـوا ٍد َ‬
‫ـم‬‫ـلـ ٍ‬‫ثـ ُ‬ ‫ُ‬
‫والش َي ِم‬ ‫ل‬ ‫ْ‬
‫ضـ‬ ‫َ‬
‫الفـ‬ ‫و‬‫ذ‬
‫ُْ ْ ُ ََُُْ ُ‬
‫ه‬‫ل‬ ‫ب‬ ‫ق‬‫ي‬ ‫ر‬ ‫ذ‬ ‫ع‬‫وال‬ ‫**‬ ‫ل‬ ‫َ‬
‫لـ‬ ‫ـآء ُذو َ‬
‫ز‬ ‫ُ‬ ‫ط‬‫نـا يَا أَخي َخ َ‬ ‫لـ َ‬
‫كـ ُ‬ ‫َو ُ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫وصلى اهلل على نبينا محمد وعلى اله وصحبه اجمعين‪.‬‬
‫لقمان حکيم حکمت‬

‫‪۲۳۴۸/۹/۸۲‬ه‪.‬‬
‫‪۸۲ / ۲ / ۸۱۲۲‬م ‪.‬‬

‫د ليکوال پېليزه‬
‫ْ ُ ُ َُْ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ُ ََْ َ ُُ ََْ َْ ُُ ََ ُ ُ‬ ‫ح ْم ُ‬‫الْ َ‬

‫ور أنف ِسنا َو ِم ْن‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ش‬ ‫ن‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫َ‬ ‫اهلل‬
‫ِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫وذ‬ ‫ع‬ ‫ن‬‫و‬ ‫ه‬‫ر‬‫ف‬‫ِ‬ ‫غ‬‫ت‬ ‫س‬ ‫ن‬‫و‬ ‫ه‬‫ين‬‫ع‬‫ِ‬ ‫ت‬ ‫س‬‫ن‬‫و‬ ‫ه‬‫د‬ ‫م‬‫ح‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫هلل‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫د‬
‫ُ َ ُ َ َُ َ َ ْ ُ ْ ْ َ َ َ َُ ََ ْ َ ُ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ ْ َ‬
‫ات أع َما ِلنا َم ْن يه ِد ِه اهلل َ فلا م ِضل له ومن يض ِلل فلا ها ِدي له وأشهد أن‬ ‫س ِيئ ِ‬
‫ُ َ ْ َ ُ َ َ َ ُ َ َ َ ُ َ َ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ َ َ َ َ َ َ َ ََ‬ ‫ََ‬
‫الرسالة و أدی‬ ‫ِ‬ ‫غ‬‫ل‬‫ب‬ ‫‪،‬‬ ‫ه‬ ‫ول‬ ‫س‬‫ر‬ ‫و‬ ‫ه‬‫د‬ ‫ب‬‫ع‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫م‬‫ح‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫أ‬‫و‬ ‫ه‬‫ل‬ ‫يك‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ش‬ ‫لا‬ ‫ه‬‫د‬ ‫ح‬ ‫و‬ ‫َ‬ ‫اهلل‬ ‫لا‬‫إ‬
‫ِ‬ ‫ه‬ ‫لا ِإل‬
‫َ‬
‫اه َد فِ ْي اهلل َح َق ج َها ِد ِه َح َتى أتَ ُاه الْيَقيْ ُن فَ َج َز ُاه ُ‬
‫اهلل َع َنا َخيْ َر ماَ‬ ‫ََ ََ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الأمانة و ج‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ‬
‫َج َزی ن ِب ِينا ع ْن أ َم ِت ِه ‪َ ،‬و َبعد‪:‬‬
‫اهلل پاك خپل استازی محمد ‪ V‬هغه مهال بشريت ته راواستو چې تر‬
‫يوحده د انبياوو او د اهلل پاك د استازو ليږدونې بندې شوې وي ‪،‬اهلل پاك ورته‬
‫کتاب په دې خاطر نازل کړ چې داختلاف مدار مسئلې پرې حل اوفصل‬
‫َ ُ َ‬ ‫ً ِّ ْ َ ْ َ‬ ‫َ ََٰ َ َ َ ْ َ َ ْ َ‬
‫کړي اهلل پاك فرمايي ‪َ [ :‬وكذل ِك أ ْوحينا إِليك ُروحا ِمن أم ِرنا ۚ ما كنت‬
‫َ َِّ َ ُ ْ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ َٰ ْ َ َ ْ َ ُ ُ ً َِّ ْ‬ ‫َْ‬
‫اء مِن‬ ‫ورا نه ِدي ب ِ ِه من نش‬ ‫كن جعلناه ن‬ ‫تد ِري ما الكِتاب ولا الإِيمان ولـ ِ‬
‫َُ َ‬ ‫َِّ‬ ‫َ َٰ َ ُِّ ْ َ‬ ‫َ َ َ َِّ َ َ َ ْ‬
‫اط اّلل َِ ِّ ال ِذي له ما ف ِي‬ ‫يم‪ِ ‬ص َر ِ‬ ‫اط مست ِق ٍ‬ ‫عِبادِنا ۚوإِنك لته ِدي إِلى ِصر ٍ‬
‫ير الْأُ ُم ُ‬
‫اّلل ِّ تَ ِص ُ‬ ‫َْْ ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َِّ َ َ‬
‫ور ] (‪.)1‬‬ ‫ات َوما ف ِي الأر ِض ألا إِلى َِ‬
‫السماو ِ‬
‫ژباړه‪ :‬لکه څنګه چې مونږ مخکنيو پيغمبرانو ته وحي کړېوه همدغه شان‬
‫مو تاته هم له خپل امر نه قران وحي کړ ‪ ،‬له دېنه مخکې ته په هېڅ کتابت‬
‫او د دين په تفصيلاتو نه پوهېدې ‪ ،‬خو دغه قران کريم مونږ هغه خلکو لپاره‬
‫رڼا ګرځوو چې د هدايت اراده مو ورله کړې وي او له شك پرته ته د سمې‬
‫(‪ ) 1‬سورت شوری ‪. ) ۲۴ – ۲۸ ( :‬‬

‫صحيح لارې ښوونه کوې‪ ‬د اهلل پاک هغې حقې لارې ته بلنه‬
‫وركوې چې د اسمانونو او ځمکو او ترمنځ يې د ټولو هر څه واکدار دی ‪،‬‬
‫خبردار چې د ټولو کارونو ورګرځېدنه اهلل پاک ته ده ‪.‬‬
‫له مهال راوروسته خلك دوه برخې شول تابعدار مومن او سرغړونكى کافر‬
‫‪.‬‬
‫خو ولې مؤمنان د حق هغه تابعداره ډله ده چې اهلل پاك په رڼا د سمې لارې‬
‫لټون او پلټنه کوي او د دغې برسېره شريعت ته خپلې شخړې او فېصلې‬
‫وړاندې کوي د دوی تګلاره تر هغه پى درپى رڼا ده چې تر پايه ورسيږي او د‬
‫اهلل پاك جنتونه او رضا مندي تر لاسه کړي‪.‬‬
‫کافران سره خپلمنځنۍ بېلابېلې ډلې ټپلې او رنګارنګ ډولونه لري ‪ ،‬كفر‬
‫کې سره يو کېږي او په خواهشاتو او نفسي غوښتونو کې سره بېليږي‪.‬‬
‫‪ ‬ځېنې کافران ملحدين وي ‪ ،‬معنى دا چې د اهلل پاك څخه يې ځان په‬
‫زوره ړوند کړی وي ‪ ،‬د اهلل پاك د شريعت او هدايت پرته د دنيا په لټون کې‬
‫وي‪.‬‬
‫‪ ‬ځېنې له کافرانو څخه بدپرسته هم وي چې د اهلل پاك د لارې څخه‬
‫ګمراه شوی وي او د داسې څه عبادت يې اختيار کړی وي چې نه خو د چا‬
‫مرسته او لاس نولای شي اونه ولګه دفعه کویل شي‪.‬‬
‫‪ ‬يهودان هم د کافرانو له هغې جملې څخه دي چې د خپلې پوهې او‬
‫بصيرت سره اهلل پاك بې لارې کړي دي په زړه او غوږونو يې ورته مهر‬
‫لګویل دی او په سترګو يې ورته د جهل پردې راخپرې کړي دي ‪ ،‬تكبر‬
‫اوحسد يې زړه او سترګي ړندې کړي دي تر دې حده شيطان مسح کړي‬

‫دي چې له حق څخه ډډه او په شا ولاړ شي او په باطلو کې لکه د‬
‫حيواناتو په شان رغړي رارغړي ‪ ،‬په بد ترينه او رذيلانه اخلاقو د اهلل پاك په‬
‫وړاندې دريږي تر دې چې د اهلل پاك د غضب وړ وګرځېدل او لعنتيان‬
‫ْ َ‬ ‫َ َ َ َ ُ ُ َِّ ُ َ‬
‫ُ َ ُ ْ َ ْ ُ َ (‪)1‬‬
‫كن أنفسهم يظلِمون ] ‪.‬‬ ‫شول اهلل پاك فرمايي [ َوما ظلمهم اللـه َول َٰـ ِ‬
‫ژباړه‪:‬اهلل تعالى په دويزياتې نه دی کړی خودوی پخپله په خپل ځان ظلم‬
‫کوي‪.‬‬
‫* نصرانيان هم د دغې کافرانو له جملې څخه دي چې د صليب عبادت‬
‫کوي معبود يې هغه وي چې نفسي خواهشات يې ايجابوي‪ ،‬تر دې چې‬
‫بدپرستي يې سوچه دين او شرك يې سوچه توحيد وبله ‪ ،‬د اهلل تعالى په‬
‫اړوند د سترو سرغړونو غټې خبرې کوي ‪ ،‬د كفر د دې عقيدې له کبله‬
‫دوی د مخکنو امتونو کافرانو سره ورته لري چې د درستې لارې څخه خپله‬
‫هم خطاوو او نور يې هم په کږه لاره روان کړي وو ‪ ،‬شيطان ورته خپل دغه‬
‫ناوړه او بدترين عمل ښايسته کړی و ‪ ،‬اهلل پاک د خپلې رضا له مخې چې‬
‫وغواړي چا ته هدايت کوي او څوک په ناسمو روانوي خو اهلل پاك په خپلو‬
‫بندګانو ظالم او زياتى کونكى نه دی‪.‬‬
‫خو مسلمان د دعوت او حق ملګري وي نه خو يې د پېروانو لږتوب عزم‬
‫ماتوي او نه يې هلاك شوي طبقه غرور او تكبر په مستۍ کوي ‪ ،‬مسلمان‬
‫هميشه لپاره خيرخواه او مهربان وي ‪ ،‬تجربه کار او پياوړی طبيب وي ‪،‬‬
‫مخلوق ته هغه څه توصيفوي چې نجات يې په کې وي ‪ ،‬رنځور ته هغه‬
‫(‪ ) 1‬سورت آل عمران ‪. ) ۲۲۱ ( :‬‬

‫علاج په ګوته کوي چې ورپه کې يې صحت ملاحظه کېدای شي‬
‫‪ ،‬څوك چې رنځ نه پيژني هيڅکله علاج او دواهم نه شي پېژندلای ‪ ،‬د‬
‫هرمسلمان داعي لپاره لازم دي چې د خلکو اديان او عقيدې وپېژني ځکه‬
‫دا ګڼ شمېر فائدې لري ‪:‬‬
‫اول ‪ :‬د خلکو د عقاېدو پېژندنه اسلامي داعي سره د دعوت مهم رول لوبوي‬
‫‪ ،‬دغه پيژندګلو داعي ته دا ايمان ورپه ګوته کوي چې د منحرف دين په کوم‬
‫ځای کې خطا او تېروتنه او فساد دی ‪ ،‬بيا دغه تېروتنې د اسلامي دين سره‬
‫مقارنه کوي ترڅو داعي وكولای شي چې د انحراف څخه بچ پاتې شوي د‬
‫اسلامي مصادرو سلامتيا او پياوړتوب خلکو ته په ګوته کړي چې د اسلام‬
‫بشريت د سالم طبيعت او د هغه د عقېدي ‪ ،‬عبادتونو او شريعت سره څومره‬
‫توافق او سمون خوري ؟‬
‫دوهم ‪ :‬نصرانيان د مسلمانانو د زياترو قلمروونو واك او اختيار لري ‪ ،‬هغوی‬
‫د خپلو زهرو په پاشلو بوخت دي ‪ ،‬ناپوهه مسلمانان يې د تنصير په دامونو‬
‫کې ښکيل کړي دي خو چې کله هم مسلمان داعي د نصرانيانو عقايد‬
‫وپيژني نو په اسانه به وكولای شي چې خلکوته د دغې عقاېدو اوناندريو‬
‫څخه پرده پورته کړي او ورته به وړانګين سحر په ډاکه کړي چې فلانكي‬
‫ناوړه پايلې او شوم نېتونه او ديني کجروي د دوی تګلاره ده‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬له اسلامي دين پرته د نورو اديانو څېړنيزه مطالعه مسلمان دې ته‬
‫اړباسي چې پخپل دين نور لا پسې باوری شي ‪ ،‬ځکه چې دغه مهال ورته د‬
‫اسلام لوړه منزله او له نورو عقايدو څخه توپير ورپه ګوته شي چې دا دين به‬
‫د هميشه لپاره قايم او په خالص توحيد ولاړ وي ‪ ،‬ترڅو د اهلل تعالى حقه‬

‫بندګي ځای پرځای شي او د بشريت د صلاح لپاره اسلامي‬
‫شريعت تر هغه دوام ولري چې اهلل پاك په ځمکه او د هغې اهل ځان ته‬
‫راونغاړي ‪ ،‬ترڅو داعي دا وپيژني چې هغه بدلونونه او تحريف چې په نورو‬
‫اسماني دينونو کې منځ ته راغلى دی ورڅخه اسلام بچ او سالم پاتې دی‪.‬‬
‫څلورم ‪ :‬د باطلو عقاېدو د پېروانو تحريف او تېروتنې پېژندل چې دوی‬
‫پخپل دين کې څومره بدعتونه او تحريفونه منځ ته راوستي دي ؟ او نور هغه‬
‫څه چې اهلل پاك يې په هکله مونږ ته خبر راکړی دی‪ ،‬ځکه د اهلل پاك مونږ‬
‫ته په خبر راکولو ايمان لرل د ايمان مجمل څخه وروسته ايمان مفصل ګڼل‬
‫کېږي‪.‬‬
‫پنځم ‪ :‬د اديانو واقعيت او تاريخ پېژندل مسلمان ته ورپه ګوته کوي چې په‬
‫دغه عقيده کې ولې انحراف راغلى دی ؟ لاملونه او اسباب يې څه وو ؟‬
‫تر څو لدغې لاملونو څخه ځان وژغوري او په نبوي سنتو تر دې حده‬
‫حريص وي چې بدعاتوته شکست وركړي ‪ ،‬ځکه په نورو اديانو کې هم‬
‫بدعت په عبادت او تشريع کې تر ټولو څرګند سبب و ؟‬
‫له دغي کبله به زه هم په دې څېړنيزه مختصره رساله چې د يهوديت او‬
‫نصرانيت په هکله ده ټول هغه څه څرګند کړم چې د دواړو خواو سره تړاو‬
‫لري ‪ ،‬هم د کتابونو او مصادرو د نګاه نه او هم دعقېدې له نګاه نه او نور‬
‫هغه مسايل چې د دې دواړ اديانو پوري اړه لري ترڅو باطل په دې خاطر‬
‫څرګند کړای شي چې ورڅخه ډډه وكړل شي او د حق لپاره کومك او ورته‬
‫دعوت شي ‪ ،‬همدا راز مې د کتاب له پېل څخه مدخل ايښې دی چې په کې‬
‫د دين تعريف ‪ ،‬د هغه باعث او د اديانو منځ ته راتګ په هکله بيان دی ‪.‬‬

‫له اهلل څخه سوال کوم چې له ما څخه داعمل قبول کړي او‬
‫يواځي د هغه د رضا په خاطر وګرځوي‪.‬‬

‫د دينونو څېړنيز تحقيق ته ننوتنه‬
‫□ لومړي ‪ :‬د دين تعريف‬

‫□ دوهم ‪ :‬د اديانوتقسيم‬
‫□ دريم ‪ :‬په قران کريم کې د اديانو علم او په اديانو کې‬
‫د مسلمانانو ليکنې‪.‬‬
‫□ څلورم ‪ :‬د تدين باعث ‪.‬‬
‫□ پنځم ‪ :‬شرک له توحيد څخه وروسته منځ ته راغلى دی‬

‫لومړی ‪ :‬د دين تعريف‬
‫په لغت كې د دين معنى ‪:‬‬

‫َ َ‬
‫دين په لغت کې دثلاثي فعل« دان »څخه اخستل شوی دی ‪ ،‬دا فعل کله‬
‫پخپله متعدي کېږي او کله په « لام »سره اولكه په « باء » سره متعدي کېږي‬
‫‪ ،‬خو معنى يې د متعديتوب په اختلاف سره توپير او بدلون خوري ‪.‬‬
‫َ َُ‬
‫چې کله پخپله متعدي شي لکه « دانه » نو معنى يې سياست ‪ ،‬قهر ‪ ،‬غلبه‬
‫او برلاسي ‪ ،‬محاسبه اومجازات وي ‪.‬‬
‫َ َ َُ‬
‫چې کله په « لام » سره متعدي شي لکه « دان له » نو معنى يې اطاعت او‬
‫خضوع ده ‪.‬‬
‫َ َ‬
‫چې کله په « باء »سره متعدي شي لکه « دان ب ِ ِه » نو معنى يې دين ‪ ،‬مذهب ‪،‬‬
‫عادت او اخلاق او د عقېدې ساتلو ده (‪.)1‬‬
‫د دين دغه لغوي معناګانې د دين په اصطلاحي معنى کې په بشپړه توګه‬
‫پرتې دي چې وضاحت يې په وروستيو کرښو کې راروان دی ‪ ،‬ځکه دين په‬
‫خپلو پېروانو غالبه وي ‪ ،‬د خپل شريعت او تعليمونو سره سم له سياست‬
‫څخه کار اخلي ‪ ،‬په ګردن نهادۍ او تابعدارې کې بيا خضوع او ذلت ټولې‬
‫معناګانې تر سترګو کېدای شي ‪ ،‬او عابد انسان دغه کړنې د نفسي دوافعو‬
‫(‪ ) 1‬وګوره ‪ :‬لسان العرب ‪ ) ۲۳۴۱ / ۸ ( :‬او د عبداهلل دراز ليکنه ( الد ين ‪. ) ۴۱– ۴۲ :‬‬

‫پرته له کوم زور اوزبردستې څخه تر سره کو ي ‪.‬‬
‫په اصطلاح كې د دين معنى‬

‫د دين په اصطلاحي تعريف کې علماوو سره پخپل منځ کې په لويه کچه‬
‫اختلاف کړی دی ‪ ،‬هر يو دين په هغه څه تعريف کړی دی چې ورته د دين‬
‫له مهمو او اړينو اړخونو څخه ښکاره شوی دی ‪.‬‬
‫ځينو علماء دين داسې تعريفوي چې دين ‪ :‬الهي شرعه ده او له وحي‬
‫څخه سرچينه اخلي‪.‬‬
‫په دې تعريف کې يواځې اسماني دينونه په نظر کې نېول شوي دي ‪ ،‬ځکه‬
‫هر هغه څه چې انسان ورباندې عقيده ساتي او عبادت يې کوي سمه ده‬
‫چې ورته دين وويلای شي‪ ،‬که دغه عقيده او دين صحيح وي‪ -‬لکه اسلا م‬
‫َ ََْ َ ْ‬
‫–او که باطل وي –لکه كفر – ځکه اهلل پاك فرمايي [ َومن يبت ِغ غي َر‬
‫ِينا فَلَن ُي ْق َب َل م ِْن ُه َو ُه َو ف ِي الْآخ َرة م َِن الْ َخاسر َ‬
‫ين ] (‪.)1‬‬
‫ً‬ ‫ْ ْ َ‬
‫الإِسل ِام د‬
‫ِِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬څوك چې هم له اسلام پرته بله ديني لاره اختياركړي هرګز به ترې‬
‫ونه منل شي او په اخرت کې به له زيانمنوڅخه وي‪.‬‬
‫(‪)2‬‬ ‫َ ُ ْ ُ ُ‬
‫ك ْم َو َ‬
‫ِين ]‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِل‬‫ِ‬ ‫او همداراز اهلل تعالى فرمايي‪ [ :‬لكم دِين‬
‫ژباړه ‪ :‬ستاسو لپاره ستاسو دين دی او زما لپاره زما دين بس دی ‪.‬‬
‫نو اهلل پاك د مشراكنو بد پرستۍ ته هم دين وويل‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت آل عمران ‪) ۲۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت کافرون ‪) ۴ ( :‬‬

‫خو ولې کوم چې غير مسلمان دي ځينو يې دين خاص اخلاقي‬
‫جانب پورې تړلى دی لکه « کانت» (‪)1‬وايي ‪ :‬دين هغه الهي اوامر دي چې‬
‫زمونږ د واجباتو په اعتراف كامله او په هر اړخ مشتمله ټولګه ده ‪.‬‬
‫خو ولې نور يې د سوچ او فکر پورې تړلى بويل لکه « رودلف ايوكن » وايي ‪:‬‬
‫دين صوفيانه تجربه ده چې انسان پرې كولای شي د ژوند ژواك‬
‫تناقضاتوڅخه تېر شي (‪. )2‬‬
‫له دې څخه نور هم زيات تعريفونه شته چې د دين يو اړخ يې څيړلى او له‬
‫بل اړخه يې وړوند کوڼ پاتې شوی دی ‪ ،‬خو ولې ډېر ښه به دا وي چې وويل‬
‫شي ‪:‬‬
‫دين په مقدس ذات عقيده لرل او د سلوكو هغه مجموعه اختيارول چې‬
‫دغه ذات ته په ټيټ سرۍ او عاجزۍ او په محبت دلالت كوي ‪ ،‬هغه سره‬
‫مينه لرل او ورڅخه ويره كول ‪.‬‬
‫دا تعريف ټولو معبودانوته شامل دی که حق معبود وي لکه اهلل پاك اوكه‬
‫باطل معبود وي لکه سوا د اهلل پاك نه چې څومره معبودان دي‪.‬‬
‫همداراز دا تعريف ټولو هغې عبادتونو ته هم شامل دی چې خلك يې د‬
‫معبودانو د رضا په خاطر کوي که هغه اسماني صحيح دين وي لکه اسلام او‬
‫(‪ )1‬کانت عمانوئ يل الماني فيلسوف دی او په دې آند دی چې انسان د اشياؤ د‬

‫ماهيت کيفيت نه شي ادراک کولای ‪ ،‬بلکې په وخت او ځای کې يې ظاهر حس‬
‫کوي ‪ ،‬په ( ‪ ) 1814‬ميلادي کې وفات دی ‪ ،‬المنجد في الأعلام ‪. )315 ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬کولای شئ چې ټول تعريفونه په کتاب الدين( ‪ ) ۴۴– ۴۴‬دعبداهلل درازليکنه‬
‫او(الانسان والاديان ‪ ) ۲۲–۲۴ :‬دکتور محمد کمال جعفر ليکنه کې وګورئ ‪.‬‬

‫که اسماني اصل لري او بيا پكې تحريف يا نسخ راغلې وي لکه‬
‫يهوديت او نصرانيت ‪،‬که هغه وضعي او غير سماوي دينونه وي لکه‬
‫هندوكيت او بوذيت او نورې بدپرستيانې ‪.‬‬
‫همدا راز دا تعريف د عابد د عبادت حال هم بيانوي چې هم له خپل معبود‬
‫څخه امېد لري او هم ورڅخه ډاريږي ځکه له عبادت څخه د بني ادم‬
‫موخه او مطلب دی همدغه دی ‪.‬‬
‫و اّلل اعلم‬
‫‪   ‬‬

‫دوهم ‪ :‬د اديانوتقسيم‬
‫د معبودانو په اعتبار چې انسان پرې عقيده ساتي دين دوه ډوله دی ‪:‬‬
‫لومړي ډول ‪ :‬هغه دينونه چې د اهلل پاك عبادت ته بلنه کوي ‪ ،‬د دغې اديانو‬
‫په سر کې اسلام دی ‪ ،‬بيا يهوديت او نصرانيت که څه يې هم اوسمهال‬
‫حقيقت شرك دی په دوهم پړاو کې دي ځکه چې دوی د عيسى ‪ ‬او د‬
‫روح القدس عبادتونه کوي ‪ ،‬خو سره له دې هم داسې انګېروي چې دوی د‬
‫هغه اهلل پاك عبادت کوي چې د دريو اقانيمو والا دی چې تفصيل يې‬
‫وروسته راروان دی ‪.‬‬
‫دوهم ډول ‪ :‬د شرك او بد پرستۍ دينونه دي چې سوا د اهلل پاك نه د نورو‬
‫عبادتونو ته بلنه وركوي لکه هندوكيت ‪ ،‬بوذيت او داسې نور مخکني او‬
‫وروستني شركيات ‪ ،‬له دې نګاه نه نصرانيت هم پدې ډول کې داخليږي ‪.‬‬

‫دريم ‪ :‬قران كريم كې د اديانو‬
‫علم او د مسلمانانو ليكنې‬
‫په اسماني کتابونو کې قران کريم د اهلل پاك تر ټولو اخرین کتاب دی چې د‬
‫ګرد بشريت د هدايت او نيکمرغۍ په خا طر يې نازل کړی دی‪.‬‬
‫قران کريم د دعوت او هدايت کتاب دی له دغې کبله يې اهلل پاك د نزول‬
‫سره سم د مخکنو امتونو اديان ذکر کړي دي ‪ ،‬ځکه د حق او حقانيت تركيز‬
‫او ځانګړتياوې او د حق د رجحان اسبابو سره باطلې عقيدې او بيا د هغې د‬
‫بطلان لاملونه ذکر کول ټول دا په ګوته کوي چې د تقليد ‪ ،‬جهل او ناپوهۍ‬
‫پردې له اذهانوڅخه پورته کړي او اذهان په حقايقو روښانه کړي ‪ ،‬تر څو د‬
‫اذهانو مخې ته د معرفت لارې ګودرې اوارې کړي ‪ ،‬ترڅو حق او باطل له‬
‫موازنې وروسته د يقين او قناعت پر بنسټ ايښى ايمان منځ ته راشي ‪.‬‬
‫خو که قران کريم ته ځېر شو نو په ګوته به کړو چې په دغې برخې زيات‬
‫غږېدلى دی‪.‬‬
‫له دې کبله اهلل پاك د مخکنو امتونو ټول دينونه په دې قول کې راګېر‬
‫َ َ َِّ َ َ َٰ ْ َ ُ َ‬ ‫َِّ‬ ‫َِّ َِّ َ َ ُ َ َِّ َ َ ُ‬
‫ى َوالمجوس‬ ‫ين هادوا َوالصابِيېن والنصار‬ ‫کړيدي چې[ إِن ال ِذين آمنوا وال ِذ‬
‫َ‬ ‫َ َِّ َ َ ْ ُ َِّ َ َ ْ ُ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َ ْ َ َ َِّ َ َ َ ُ ِّ َ‬
‫ين أش َركوا إِن اّلل َِّ يف ِصل بننهم يوم ال ِقيامةِإ ِن اّلل َِّ عل َٰى ك ِل ش ْي ٍء ش ِهيد]‬‫وال ِذ‬
‫(‪)1‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت حج ‪) ۲۱ ( :‬‬

‫ً‬
‫ژباړه ‪ :‬يقينا هغه کسان چې مؤمنان يا يهودان يا صابئه يا‬
‫نصرانيان يا مجوسيان يا مشراكن دي اهلل پاك به يې تر منځ د قيامت په ورځ‬
‫حقه فېصله وكړي او اهلل پاك په هر شي قدرت لرونكى دی ‪.‬‬
‫د بشريت ګرد اديان په ايت کې له مذکوره اديانو څخه نه وځي او دغه‬
‫دينونه ‪ :‬اسلام ‪ ،‬يهوديت ‪ ،‬صابئه(‪ )1‬نصرانيت ‪ ،‬مجوسيت(‪)2‬او بدپرستي ده‪.‬‬
‫همدا راز اهلل پاك په قران کريم کې د انبياوو‪ ‬يادونه کړېده او ورپكې‬
‫(‪ ) 1‬په صابئو کې علماوو زيات اختلاف کړ ی د ی ‪ ،‬خو زه تاسو ته د غضبان رومي‬
‫قول چې خپله صابئي دی او د خپل جماعت په هکله داسې څرګندونې کوي قابل‬
‫ذکر بولم ‪ :‬صابئه د اهلل پاك په ربوبيت او خالقي ت ايمان لري خو د اهلل پاك سره په‬
‫عبادت او دعا کې انب ياء او ملايكې شريكوي ‪ ،‬هغوی په دې باوري دي چې‬
‫خلکو ته هدايت او د ن ېکې لارې توفيق د ملائكو او د انبياوو په واسطه کولو سره‬
‫لاس ته راځي ‪ ،‬له مرګ څخه وروسته په سمدستي حساب کتاب عقيده لري نيکان‬
‫انسانان د رڼاګانو او خوشبختۍ مقام ته ورځي ‪ ،‬او بدکاران او ګناهګاران د تيارو‬
‫او تورتمونه او لوخړن اور په غ يږه کې تم کېږي ‪ ،‬صابئه په ب عث عقيده نه لري خو‬
‫په انبياوو کې په ادم ‪ ،‬شيث ‪ ،‬سام ‪ ،‬نوح او په يحيى‪ ‬ايمان او باور لري ‪ ،‬صابئه د‬
‫شام قطب شمالي ته لمونځ او د سجدې سر ټيټوي ‪ ،‬په عراق کې اوس مهال ديرش‬
‫زره صابئه شتون لري او په « مندانية صابئه » شهرت لري چې ترڅنګ يې د حران‬
‫صابئه هم شته خو د وی بدپرست دي د ستورو عبادت کوي او اوس يې تابعداره‬
‫طبقه نشته سوا د « مندانية صابئو » نه‪ .‬وګوره‪ :‬الصابئة‪۲۳۴ ، ۹۴ ، ۴۱ ، ۴۱ ، ۸۱ ، ۸۴ ( :‬‬
‫)‬
‫(‪ ) 2‬مجوس هغه طبقـه خلك دي چې وايي ‪ :‬اهلل پاك د خېر پېداکونكى دی او‬
‫دغه خ ېر « نور » رڼا ده او ظلمت « تيار ې» له خ ېرڅخه راويت دي ‪ ،‬هغوی د اور‬
‫عبادت کوي او نمر د راښتو په وخت کې سجده لګوي وګوره ‪ :‬الملل والنحل ‪۲ ( :‬‬
‫‪ ) ۸۴۴ /‬البرهان في معرفة عقايد اهل الاديان ‪)۲۱( :‬‬

‫يې په څرګند ډول ښوويل چې د انبياوو‪ ‬دعوت او بلنه يوه وه او‬
‫دعوت يې د توحيد طرف ته و ‪.‬‬
‫َ‬
‫َ ْ َِّ ُ َ‬ ‫َِّ ُ‬ ‫َِّ ُ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ َ َْ َ َْ‬
‫حي إِلي ِه أنه لا‬
‫ول إِلا نو ِ‬
‫اهلل تعالى فرمايي ‪ [ :‬وما أرسلنا مِن قبلِك مِن رس ٍ‬
‫(‪)1‬‬ ‫َ َٰ َ َِّ َ َ َ ْ ُ ُ‬
‫ون ]‬
‫إِلـه إِلا أنا فاعبد ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬له تا څخه مو مخکې هېڅ استازی نه دی لېږلى مګر ورته د دې‬
‫وحي موكړېده چې له ما پرته نور هېڅ بر حق معبود نشته او زما عبادت‬
‫وكړئ ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُُْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ِّ َِّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َََْ‬ ‫َ‬
‫او همداراز بل ځای فرمايي ‪َ [ :‬ولقد بعثنا ف ِي ك ِل أم ٍة َِّرسولا أ ِن اعبدوا اللـه‬
‫َِّ ُ َ (‪)2‬‬ ‫َْ ُ‬
‫َواجتنِبوا الطاغوت]‬
‫ژباړه ‪ :‬يقينا مونږ په هره مجتمع کې استازی ليږلى دی په دې خبره چې د‬
‫اهلل پاك عبادت وكړئ او له طاغوت څخه ځان وژغورئ ‪.‬‬
‫او ددې يادونه يې هم کړې ده چې د دغې انبياوو ‪ ‬دين يك او يواځې‬
‫اسلام و ‪ ،‬اهلل پاك د خپل پېغمبر ابراهيم او د هغه د ځوی اسمعيل‪ ‬په‬
‫ُ َِّ َ ُ َِّ ً ُِّ ْ َ ً َِّ َ‬ ‫َِّ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َ َ‬
‫هکله فرمايي ‪َ [ :‬ربنا َواجعلنا مسلِمي ِن لك َومِن ذ ِّ ِريتِنا أمة مسلِمة لك‬
‫ُ (‪)5‬‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ َِّ َ َ َ َِّ َِّ ُ‬
‫حيم ]‬
‫وأ ِرنا منا ِسكنا وتب علينا إِنك أنت التواب الر ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬ای زمونږ ربه ! مونږ دواړه ستا لپاره تابعدار وګرځوه او زمونږ له‬
‫اولادې څخه هم ستا لپاره تابعداره طبقه خلك وګرځوه ‪.‬‬
‫ْ َ َ‬
‫او بيا د خپل رسول او استازي ابراهيم او يعقوب‪ ‬په هکله فرمايي [ ا ِذ قال‬
‫(‪ ) 1‬سورت الأنبياء ‪)۸۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت نحل ‪)۴۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬سورت بقرة ‪) ۲۸۲ ( :‬‬

‫َ َ َِّ َٰ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ُِّ ُ َ ْ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ ِّ ْ َ َ‬
‫له ربه أسلِم قال أسلمت ل ِر ِب العال ِمين‪ ‬ووصى بِها إِبراهِيم بنِي ِه‬
‫َ َ ْ ُ ُ َ َ َِّ َِّ َِّ َ ْ َ َ َٰ َ ُ ُ ِّ َ َ َ َ ُ ُ ِّ َِّ َ ُ ُِّ ْ ُ َ‬
‫ين فلا تموت َن إِلا َوأنتم مسلِمون‬ ‫ويعقوب يا بنِي إِن اللـه اصطفى لكم ال ِد‬
‫(‪)1‬‬
‫]‬
‫ژباړه ‪ :‬کله چې اهلل پاك ابراهيم ‪ ‬ته وويل تابعدار شه هغه وويل زه د ټولو‬
‫مخلوقاتو رب ته تابعداريم ‪‬په دغې خبرې ابراهيم او يعقوب‪ ‬خپلو‬
‫بچېانو ته وصيت وكړ چې ای زامنو ! اهلل پاك ستاسو لپاره دا دين غوره کړی‬
‫دی ‪ ،‬تاسو د اسلام پرته په بل هېڅ حالت مه مړه کېږئ ‪.‬‬
‫َِّ َ َ َ ْ َ َ َِّ ُ‬ ‫ُ ُْ َ ُ‬ ‫َ َ ُ َ َ َْ‬
‫او اهلل تعالى فرمايي ‪َ [ :‬وقال موس َٰى يا قو ِم إِن كنتم آمنتم بِاللـ ِه فعلي ِه توّكوا‬
‫َ (‪)2‬‬ ‫ُ ُ ُِّ ْ‬
‫إِن كنتم مسلِ ِمين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬اوموسى ‪ ‬وويل ‪ :‬ای زما قومه ! که په اهلل تعالى باوري او ايمان‬
‫لروئ نو ورباندې تولك وكړئ که چرته رښتيا مسلمانان ياست ‪.‬‬
‫َ َ ْ َ َ ُِّ َ َ ْ ُ َ َ ُ َِّ َ َِّ َِّ َ ْ َ ْ ََِّ‬
‫اريون نحن أنصار اللـ ِه آمنا بِاللـ ِه واشهد بِأنا‬
‫او اهلل تعالى فرمايي‪ [:‬قال الحو ِ‬
‫ُ ْ ُ َ (‪)5‬‬
‫مسلِمون ]‬
‫ژباړه‪:‬حواريينوعيسى‪ ‬ته وويل چې مونږ اهلل پلوه او د هغه مرستندويه يو‬
‫په اهلل تعالى مو ايمان اوباوردی اوته په دې ګواه ووسه چې مونږمسلمانان‬
‫يو‪.‬‬
‫همدا راز اهلل پاك د خپلو استازو او قومونو کړکېچونه او په قومونو د حجت‬
‫د قايمولو په هکله په ګڼ شمير ايتونو کې يادونه کړې ده او بيا يې هغه‬
‫(‪ ) 1‬سورت بقرة ‪) ۲۴۸ – ۲۴ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت يونس ‪) ۲۳ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬سورت آل عمران ‪) ۲۸ ( :‬‬

‫معتقدات څرګند کړي دي چې ورباندې يې قومونه باوري وو ‪ ،‬د‬
‫بېلګې په توګه موسى ‪ ‬دين يې په قران کې ذکر کړی اهلل پاک فرمايي ‪[:‬‬
‫ِّ َ َ َ ُِّ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َِّ َ ْ َ ْ ُ َ َِّ‬ ‫َٰ‬ ‫َ َ َِّ َ َ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫فلما أتاها نودِي يا موسى‪ ‬إِن ِي أنا ربك فاخلع نعليك إِنك بِالوا ِد المقد ِس‬
‫َِّ َ َ َِّ ُ َ َ َٰ َ َِّ َ َ َ ْ ُ ْ‬ ‫َٰ‬ ‫ُ ً ََ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ‬
‫طوى وأنا اخترتك فاست ِمع ل ِما يوحى ‪ ‬إِننِي أنا اللـه لا إِلـه إِلا أنا فاعبدن ِي‬
‫َ‬ ‫َِّ َِّ َ َ َ ٌ َ َ ُ ُ ْ َ ُ ْ َ َٰ ُ ُِّ َ ْ‬ ‫َِّ َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ى كل نف ٍس بِما‬ ‫َوأق ِِم الصلاة ل ِ ِذك ِري‪ ‬إِن الساعة آتِية أكاد أخ ِفيها ل ِتجز‬
‫ُ ْ ُ َ َ َِّ َ َ َ َ ُ َ َ ْ َ َٰ (‪)1‬‬
‫َ َ َ ُ َِّ َِّ َ َ ْ َ َ َِّ‬ ‫َْ َ‬
‫تسع َٰى‪ ‬فلا يصدنك عنها من لا يؤمِن بِها واتبع هواه فتردى ]‬
‫ژباړه ‪ :‬کله چې موسى ‪ ‬د اور خوا ته راغى اواز ورته وكړی شو چې ای‬
‫موسى ‪ ‬زه ستا رب او پالونكى يم خپل پېزار اوباسه ځکه چې ته په تاو‬
‫کړی شوې قدرمنې خوړګۍکې يې‪‬يقينا زه اهلل تعالى يم نشته دی زما‬
‫څخه پرته بل برحق معبود ‪ ،‬زما عبادت وكړه او زما د ياد لپاره مونځ قائم‬
‫وساته‪‬له شك پرته قيامت راتلونكى دی خو زه يې په دې خاطر پټوم چې‬
‫هر نفس ته د خپلې سعې او عمل بدله وركړی شي ‪‬له دغې قيامت‬
‫ورځې څخه دې تا هغه څوك بند نكړي چې ورباندې ايمان نه لري او د‬
‫خپلو خواهشاتو او نفسي غوښتونو پيرواكر وي‪.‬‬
‫بيا اهلل تعالى د بني اسرائيلو ديني تحريف او کجروي ‪ ،‬د هغوی كفر او‬
‫َِّ ْ ُ ْ‬
‫انكار ته په ډېرو ايتونو کې اشاره کړې ده ‪ ،‬اهلل تعالى فرمايي ‪َ [ :‬وإ ِن مِنهم‬
‫َ َ َُ َ ْ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ُ َ ْ َ‬ ‫ََ ً َُْ َ َْ ََُ ْ َ‬
‫اب‬
‫ِ‬ ‫ِت‬
‫ك‬ ‫ال‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫و‬‫ه‬ ‫ا‬‫م‬‫و‬ ‫اب‬
‫ِ‬ ‫ِت‬‫ك‬ ‫ال‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫وه‬‫ب‬‫س‬ ‫ح‬ ‫ِت‬ ‫ل‬ ‫اب‬
‫لف ِريقا يلوون أل ِسنتهم بِالك ِ‬
‫ِت‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َِّ َ ُ ُ َ َ َ َِّ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َِّ‬ ‫َُ ُ َ ُ ْ‬
‫َويقولون ه َو مِن عِن ِد اللـ ِه َوما ه َو مِن عِن ِد اللـ ِه َويقولون على اللـ ِه الك ِذب‬
‫َ‬
‫َ ُ ْ َ ْ ُ َ (‪)2‬‬
‫وهم يعلمون ]‬
‫(‪ ) 1‬سورت طه ‪) ۲۴– ۲۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت آل عمران ‪) ۱۲ ( :‬‬

‫ژباړه ‪ :‬او يقينا چې له بني اسرائيلوڅخه يوه داسې فريقه (ډله) هم‬
‫وه چې په کتاب به يې خپلې ژبې اړولې راړولې پدې خاطر چې تاسو يې د‬
‫اهلل له کتاب څخه وشميرئ او دغه د اهلل د کتاب له جملې نه نه دی او‬
‫هغوی وايي چې دا د اهلل پاك کتاب دی او دغه د اهلل پاك کتاب نه دی ‪ ،‬او‬
‫حال دا چې دوی پوهيږي او بيا هم په اهلل پاك دروغ وايي ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ون ف ِي ْالإثْ ِم َوالْ ُع ْد َ‬
‫َ َ َ َٰ َ ً ِّ ْ ُ ْ ُ َ ُ َ‬
‫ان َوأكلِ ِه ُم‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ارع‬
‫او اهلل پاك فرمايي [ و ترى كثِيرا ِمنهم يس ِ‬
‫َ‬
‫ُِّ ْ َ َ ْ َ َ َ ُ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ َِّ َِّ ُِّ َ َ ْ ْ َ ُ َ َ ْ‬
‫ار عن قول ِِه ُم‬ ‫السحت لبِئس ما كانوا يعملون‪ ‬لولا ينهاهم الربانِيون والأحب‬
‫ُ َ ْ َ ُ َ (‪)1‬‬
‫ُِّ ْ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫ْ ْ َ ْ‬
‫الإِث َم َوأكلِ ِه ُم السحت لبِئس ما كانوا يصنعون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬له دغې اهل کتابو څخه به زياتره داسې خلك ووينې چې په ظلم او‬
‫ګناه او د حرامو په خوړلو کې به توندي کوي ‪ ،‬د دوی دغه کړنه ډېره بده‬
‫ده‪‬د ګناه او حرام خواړو نه يې ولې اهلل پرست خلک نه منعه کوي؟ د‬
‫دوی کړنه ډېره زياته د بدۍ لايق ده ‪.‬‬
‫بيا اهلل تعالى د نصرانيانو ديني انحراف او کږې نسکورې عقيدې ته اشاره‬
‫َ َ ْ َ َ َ َِّ َ َ ُ َِّ َِّ َ ُ ْ َ ُ ْ‬
‫ين قالوا إِن اللـه ه َو الم ِسيح اب ُن‬‫کوي ‪ ،‬اهلل تعالى فرمايي [ لقد كفر ال ِذ‬
‫َ ْ َ َ (‪)2‬‬
‫مريم ]‬
‫ژباړه ‪ :‬هغه کسانو كفركړی دی چې په دې باوري دي چې عيسى‪‬‬
‫پخپله اهلل او معبود برحق دی ‪.‬‬
‫َِّ َ ْ َ َ َ َِّ َ َ ُ َِّ َِّ َ َ ُ َ َ َ َ ْ َ‬
‫ين قالوا إِن اللـه ثال ِث ثلاث ٍة َوما مِن إِل َٰـ ٍه‬‫او اهلل تعالى فرمايي [ لقد كفر ال ِذ‬
‫ُْْ َ َ ٌ‬ ‫َِّ َ َٰ ٌ َ ٌ َ َِّ ْ َ َ ُ َ َِّ َ ُ ُ َ َ َ َ َِّ َِّ َِّ َ َ َ‬
‫ين كف ُروا مِنهم عذاب‬ ‫حد وإِن لم ينتهوا عما يقولون ليمسن ال ِذ‬ ‫إِلا إِلـه وا ِ‬
‫(‪ ) 1‬سورت مايدة ‪) ۴۴– ۴۸ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت مايدة ‪) ۱۸ ( :‬‬

‫ٌ‬ ‫َ‬
‫(‪)1‬‬
‫أل ِيم ]‬
‫ژباړه ‪ :‬هغه کسانو كفر کړی دی چې دا عقيده لري چې اهلل له درېو څخه‬
‫درېم دی او حالانكه اهلل څخه پرته هيڅ څوك دعبادت لايق نشته ‪ ،‬که‬
‫دوی له خپل دغه قول څخه رابند نه شي نو کافرانو ته به يې دردناک‬
‫عذاب ورسيږي ‪.‬‬
‫نور داسې ايتونه يې هم ذکر کړي دي چې د مسيح ‪ ‬او د هغه د مور په‬
‫هکله دوی څه فکر او کومه عقيده لري ؟ يا لکه د عيسى ‪ ‬په هکله د‬
‫صلب عقيده لرل او داسې نور‪. ...‬‬
‫همدا راز اهلل تعالى د دغې ديانتونو او عقيدو څښتنانو او ورته د ژمنو‬
‫خلکو د اقوالو او مقالاتو سرټکي ذکر کړي دي چې د دغي جملې څخه يو‬
‫َِّ‬
‫الن َص َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ ُ ُ ْ ْ ُ َِّ‬
‫ارى‬ ‫ت اليهود ع َزي ٌر ابن اللـ ِه َوقال ِ‬
‫ت‬ ‫داهلل تعالى دا قول دی [ وقال ِ‬
‫ْ َ ُ ْ ُ َِّ ََٰ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ ْ َ َِّ َ َ َ‬
‫ين كف ُروا مِن‬ ‫الم ِسيح ابن اللـ ِه ذل ِك قولهم بِأفواه ِِهم يضاهِئون قول ال ِذ‬
‫َ‬ ‫َ ْ ُ َ َ َ ُ ُ َِّ َ‬
‫ُ َِّ َٰ ُ ْ ُ َ (‪)2‬‬
‫قبل قاتلهم اللـه أنى يؤفكون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬يهودانو به ويل چې عزير ‪ ‬د اهلل ځوی دی اونصاراو به ويل چې‬
‫عيسى ‪ ‬د اهلل ځوی دی ‪ ،‬دا هسې د دوی د خولو خبرې دي چې دوی‬
‫پرې هغو کافرانو ته ځان ورته کوي چې له دوی څخه مخکې تېر شويدي ‪،‬‬
‫اهلل دي هلاك کړي چې دوی له دين څخه څنګه اوړي ؟‬
‫نو اهلل پاك دا خبره په ډاګه کړه چې د يهودانو او نصرانيانو دغه باطل معتقد‬
‫له مخکې کافرانو څخه اقتباس او اخستل شويدی او دا ښکاره حقيقت دی‬
‫(‪ ) 1‬سورت مايدة ‪) ۱۴ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت توبة ‪) ۴۱ ( :‬‬

‫که څوك هم د يهوديت او نصرانيت نه وړاندې دينونو ته لږ ځېر‬
‫شي نو ورته به جوته شي چې هغوی د اهلل پاك په ځوی نيولو باوري وو او‬
‫مونږ په ډېره روښانتيا سره ويلاي شو چې دغه عقيده د فرعونيانو او د رومان‬
‫او د يونان د کافرانو عقيده وه ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اهلل پاك د بدپرستانو مشركينو د عقيدو په هکله وايي‪ [ :‬أف َرأيت ُم اللات‬
‫َ َ َ َ َِّ َ َ ْ ُ‬
‫ْ َ َٰ (‪)1‬‬
‫ى ‪ ‬ومناة الثال ِثة الأخرى ]‬‫َوالْ ُع َِّز َٰ‬
‫ژباړه‪ :‬تاسو ما ته خبر راکړئ د لات او عزى اړوند او د منات اړوند چې‬
‫دريم دی ‪.‬‬
‫َ‬
‫َْ ُ َ َْ ً ََ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َ‬
‫َ (‪)2‬‬
‫او بل ځای فرمايي ‪ [ :‬أتدعون بعلا َوتذ ُرون أحس َن الخال ِ ِقين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬ايا تاسو بعل (بوت) ته چغې نارې وهئ او اهلل پاك چې ښه او بهترين‬
‫پېدا کونكى دی هغه مو پرېښى دی ؟‬
‫اهلل پا ك د مشراكنو په اجمالي او تفصيلي توګو دواړو باندې دليل بازي او د‬
‫هغوی منګهړت ذکر کړي دي ‪ ،‬د اجمالي دلايلو په هکله يې اهلل پاك‬
‫ود َوالَِّذ َ‬ ‫َْ ُ ْ َْ ُ َ َ ََُ َ‬ ‫ََْ َْ ُ‬
‫ِك ْم َن َبأُ ِّالَذ َ‬
‫ين‬ ‫ِ‬ ‫وح وعا ٍد وثم‬ ‫ين مِن قبلِكم قو ِم ن ٍ‬ ‫ِ‬ ‫فرمايي ‪ [ :‬ألم يأت‬
‫َ‬
‫َ ُِّ ْ َ ُ ْ‬ ‫َ ْ ْ َ َ ْ َ ُ ُ ْ َِّ َِّ ُ َ َ ْ ُ ْ ُ ُ ُ ُ ْ َ ِّ َ‬
‫ات ف َردوا أي ِديهم ف ِي‬ ‫اءتهم رسلهم بِالبنِن ِ‬ ‫مِن بع ِدهِم لا يعلمهم إِلا اللـه ج‬
‫َ ِّ ِّ َِّ َ ْ ُ َ َ َْ‬ ‫َ َِّ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ ُ َِّ َ َ ْ َ َ ُ ْ ُْ‬
‫أفواه ِِهم وقالوا إِنا كفرنا بِما أر ِسلتم ب ِ ِه وإِنا ل ِفي ش ٍك ِمما تدعوننا إِلي ِه‬
‫َْْ َْ ُ ُ ْ‬ ‫َِّ َ َ‬ ‫َِّ َ ٌِّ َ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ ُُْ َ‬ ‫ُ‬
‫ات َوالأر ِض يدعوكم‬ ‫يب ‪ ‬قالت رسلهم أف ِي اللـ ِه شك فاط ِِر السماو ِ‬ ‫ٍ‬ ‫م ِر‬
‫َ ْ َ َ ُ ِّ ُ ُ ُ ْ َ ُ َ ِّ ُ ْ َ َ َ ُِّ َ ًِّ َ ُ ْ َ ُ ْ َِّ َ َ‬
‫خ َركم إِل َٰى أج ٍل مسمى قالوا إِن أنتم إِلا بش ٌر‬ ‫ل ِيغ ِفر لكم ِمن ذنوبِكم ويؤ ِ‬
‫(‪ ) 1‬سورت نجم ‪) ۸۱– ۲۹ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت صافات ‪) ۲۸۲ ( :‬‬

‫ِّ ْ ُ َ ُ ُ َ َ َ ُ ُِّ َ َ َِّ َ َ َ ْ ُ ُ َ ُ َ َ ْ ُ َ ُ ْ َ‬
‫ان‬
‫ِمثلنا ت ِريدون أن تصدونا عما كان يعبد آباؤنا فأتونا بِسلط ٍ‬
‫(‪)1‬‬ ‫ُِّ‬
‫ين ]‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬‫م‬
‫ژباړه ‪ :‬ايا تاسو ته د مخکنو امتونو خبر چرته نه دی راغلى؟ د نوح ‪ ‬د‬
‫قوم او د عاديانو او ثموديانو او نور هغه قومونه چې له دغو څخه وروسته‬
‫ووچې له اهلل پاك پرته پرې بل څوك علم نه لري ‪ ،‬هغوی ته پېغمبرانو‬
‫واضحه دلايل راوړي وو نو خپل لاسونه يې په خپلو خولو کېښودل او دا به‬
‫يې ويل چې مونږ په ټولو هغه څه كفر کووچې تاسو راته راوړيدي او له‬
‫هغه څه چې تاسو مو ورته رابلئ په زيات شك کې يو‪‬پېغمبرانو ورته‬
‫وويل ايا د ځمکې او اسمانونو په نا اشنا پېدا کونكي کې هم تاسو شك‬
‫کوئ ؟ او هغه تاسو دېته راغواړي چې درته ستاسو د ګناهونو معافي وكړي‬
‫او تر يوې نېټې پورې ستاسو عمرونه وروسته کړي ‪ ،‬نو کافرانو ورته وويل ‪:‬‬
‫تاسو هم زمونږ په شان خلك ياست ‪ ،‬تاسو د دې زيار وباسئ چې مونږ د‬
‫خپلو پلارانو له دين څخه رابند کړئ ‪ ،‬ولاړ شئ او مونږ ته څرګند دلايل‬
‫راوړئ ‪.‬‬
‫بيا اهلل تعالى د مشراكنو د مفصل جنګ جدل او د خپلو پېغمرانو سره د‬
‫َ َ َٰ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ‬ ‫ً‬
‫مناظرې تفصيلا انداز په دې قول کې بيانوي چې ‪ [ :‬وإِلى مدين أخاهم‬
‫َ َ َ ُ ِّ ْ َ َ ْ َ َ ُ ُ ْ ْ َ َ‬ ‫ُ ًَْ َ َ َ َْ ُُْ‬
‫شعيبا قال يا قو ِم اعبدوا اّلل َِّ ما لكم ِمن إِل َٰـ ٍه غي ُر ُه َولا تنقصوا ال ِمكيال‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ِّ َ َ ُ َ ْ َ ِّ َ َ ُ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُِّ‬
‫يط ‪َ ‬ويا‬ ‫وال ِميزان إِن ِي أراكم بِخي ٍر وإِن ِي أخاف عليكم عذاب يومٍ ِ ٍ‬
‫ح‬ ‫م‬
‫َِّ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫َْ َُْ ْ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ْ ََ َْ َ ُ‬
‫قو ِم أوفوا ال ِمكيال وال ِميزان بِال ِقس ِطولا تبخسوا الناس أشياءهم ولا تعثوا ف ِي‬
‫(‪ ) 1‬سورت ابراهيم ‪. ) ۲۱ – ۹ ( :‬‬

‫ُ ُ ُِّ ْ َ َ َ‬ ‫ِّ َ ْ ٌ َِّ ُ ْ‬ ‫َ َِّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُْ‬ ‫َْْ‬
‫اّلل خير لكم إِن كنتم مؤ ِمنِين وما‬ ‫الأر ِض مف ِس ِدين ‪ ‬ب ِقيت َِ‬
‫َِّ ْ َ َ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ُ َْ‬ ‫ََ َ َْ ُ َ‬
‫يظ ‪ ‬قالوا يا شعي ُب أصلاتك تأم ُرك أن نت ُرك ما يعبد‬ ‫أنا عليكم ب ِ ٍ‬
‫ف‬
‫ِ‬ ‫ح‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ َ َ َ ُ َِّ َ َ َ ْ َ ُ َِّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ َ ْ َ َِّ ْ َ َ‬
‫آباؤنا أو أن نفعل ف ِي أموال ِنا ما نشاء إِنك لأنت الحلِيم الر ِشيد ‪ ‬قال يا‬
‫ُْ ًْ َ َ ً َ َ ُ ُ َ ْ‬ ‫ُ ُ َ َ َ ِّ َ ِّ َِّ ِّ َ َ َ َ‬
‫َٰ‬ ‫َ ِْ َ ََ ْ ُ ْ‬
‫قوم أرأيتم إِن كنت على بنِن ٍة ِمن ر ِِب ورزقنِي مِنه ِرزقا حسنا وما أ ِريد أن‬
‫ُ َ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ ْ ُ ُ َِّ ْ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ‬
‫أخال ِفكم إِل َٰى ما أنهاكم عنه إِن أ ِريد إِلا الإِصلاح ما استطعت َوما‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َِّ ْ ُ َ ْ ُ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َِّ ُ ْ َ‬ ‫َِّ‬ ‫َْ‬
‫اّلل ِّ علي ِه ت َوّكت َوإِلي ِه أن ِنب َويا قو ِم لا يج ِرمنكم ِشقاق ِي أن‬ ‫توفِي ِقي إِلا ب ِ َِ‬
‫َ َ َُْ ُ‬ ‫ُ َ ُ ِّ ْ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ‬
‫وط‬ ‫وح أو قوم هو ٍد أو قوم صال ٍِح وما قوم ل ٍ‬ ‫ي ِصيبكم ِمثل ما أصاب قوم ن ٍ‬
‫َ ْ َ ْ ُ َ َِّ ُ ْ ُ َِّ ُ ُ َ ْ َِّ َ ِّ َ ٌ َ ُ ٌ َ ُ‬ ‫ِّ ُ َ‬
‫حيم ودود‪ ‬قالوا‬ ‫يد‪ ‬واستغ ِفروا ربكم ثم توبوا إِلي ِه إِن ر ِِب ر ِ‬ ‫ِمنكم بِب ِع ٍ‬
‫َ ُ َ ْ ُ َ َ ْ َ ُ َ ً ِّ َِّ َ ُ ُ َِّ َ َ َ َ َ ً َ ْ َ ْ ُ َ‬
‫يرا ِمما تقول َوإِنا لن َراك فِينا ض ِعيفا َولولا َرهطك‬ ‫يا شعيب ما نفقه كثِ‬
‫َ ُِّ َ َ ْ ُ ِّ َ َِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َْ َ ْ‬ ‫ََ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ََْ َ‬
‫يز‪ ‬قال يا قو ِم أره ِطي أعز عليكم ِمن اللـ ِه‬ ‫لرجمناك وما أنت علينا بِع ِز ٍ‬
‫ََ َْ ْ َ ُ‬ ‫ُ‬
‫ُ ْ ْ ًِّ َِّ ِّ َ َ ْ َ َ ُ ٌ‬ ‫َواتَِّ َخ ْذ ُت ُم ُ‬
‫وه َو َر َاءكم ظِه ِريا إِن َر ِِب بِما تعملون م ِحيط‪ ‬ويا قو ِم اعملوا‬
‫َ ْ ُ‬ ‫َ َ ٌ ُ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ْ ِّ َ ٌ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ‬
‫عل َٰى مكانتِكم إِن ِي عامِل سوف تعلمون من يأتِي ِه عذاب يخ ِزي ِه َومن ه َو‬
‫(‪)1‬‬ ‫ك ْم َرق ٌ‬ ‫َ ٌ َ ْ َ ُ ِّ َ َ ُ‬
‫ِيب ]‬ ‫كاذِبوارت ِقبوا إِن ِي مع‬
‫ژباړه ‪ :‬او مونږ د مدين مقام ته د دوی ورور شعيب ‪ ‬واستو هغه ورته‬
‫وويل ‪ :‬ای زما قومه ! د اهلل پاک عبادت وكړئ ستاسو د پاره د اهلل پاک نه‬
‫پرته نور هېڅ څوک برحق معبود نشته او په پيمانه او تله کې کمى مه کوئ ‪،‬‬
‫له شک شبهې پرته مو په خېر خېريت کې وينم او زه هم په تاسو باندې له‬
‫ګېره اچونكي ورځې څخه وېرېږم ‪ ‬ای زما قومه ! تول ترازو پوره وركوئ‬
‫او خلکو ته په وركړه کې نقصان او کمى مه کوئ او په ځمکه کې فساد او‬
‫(‪ ) 1‬سورت هود ‪. ) ۹۴–۲۳ ( :‬‬

‫ورانى کونكي مه جوړيږئ‪ ‬که چرته تاسو باور لرونكي‬
‫ياست نو د اهلل پاک منفعت ستاسو لپاره ډېر زيات ښه دی او زه په تاسو‬
‫باندې حفاظت کونكى نه يم ‪ ‬قوم ورته وويل ‪ :‬ای شعيب ‪ ‬ايا تا ته‬
‫ستا لمونځ کونه په دې امر کوي چې مونږ خپل معبودان پرېږدو ؟ هغه‬
‫معبودان چې زمونږ پلرونو به يې عبادت کوو او يا هم له خپلې خوښې پرته‬
‫په خپلو مالونو کې تصرف وكړو او ته د زيات زغم او حوصلې والا يې‪‬‬
‫هغه ورته وويل ‪ :‬ای قومه ! د خپل رب له پلوه زه په ښکاره دليل يم او هغه‬
‫راته له خپل اړخه نېکه او ښه روزي هم راکوي ‪ ،‬ما ته دا پسند نه دي چې‬
‫تاسو له هغه څه رابند کړم چې خپله يې کوم ‪ ،‬ستاسو ترمنځ زه يواځې د‬
‫اصلاح اراده لرم د توان په اندازه مې بروسه په اهلل پاک ده ‪ ،‬په هغې مې تولك‬
‫دی او هغه ته مې ورګرځېدل دي‪ ‬ای زما قومه ! ما سره ستاسو مش‬
‫ګرېواني او دښمنۍ ته دې تاسو په دې باعث نه کړي چې درته د نوح ‪ ،‬هود ‪،‬‬
‫صالح ‪ ‬د قومونو په څېر عذابونه درورسيږي او د لوط ‪ ‬قوم پايله هم له‬
‫تاسو څخه لرې نه ده‪‬له همدغې رب څخه د خپلو ګناهونو او تېروتنو‬
‫څخه بخشش وغواړئ او ورته توبه وباسئ ‪ ،‬زما رب ډېر زيات مهربانه او د‬
‫مؤمنانو طبقه خلکو دوست دی‪ ‬قوم ورته وويل ‪ :‬ای شعيبه ! ‪ ‬مونږستا‬
‫په ډېرو خبرو اترو نه پوهيږو او له بل پلوه ته په مونږه کې ناتوانه هم يې خو‬
‫که خپلوان دې نه وای نو مونږ به په ګټو کې سنګسار کړی وی اوستا په‬
‫مونږ باندې زورهم بر نه دی‪ ‬شعيب ‪ ‬ورته وويل ‪ :‬ايا د اهلل پاک نه‬
‫درته زما خپل قوم قبيل زوراور ښکاري ؟ او حالانكه چې اهلل پاک مو شاته‬
‫ګرځویل دی ‪ ،‬په يقين سره چې زما رب ستاسو په عملونو ګېره اچونكى‬

‫دی‪ ‬ای زما قومه ! په خپلو عملونو قايم دايم ووسئ ‪ ،‬زه هم په‬
‫خپل عمل کلک ولاړيم ‪ ،‬په دې به ډېر زر وپوهيږئ چې شرمونكى عذاب‬
‫به په مونږ کې چاته راځي ‪ ،‬انتظار وباسئ زه هم انتظار ويستونكى يم ‪.‬‬
‫د تېر په څېر اهلل پاک د حق او باطل ترمنځ په ډېرو زياتو ايتونو کې مقارنه‬
‫په دې منظور کړې ده چې د مقارنې ميدان عقل ته واز پاتې شي ‪ ،‬لکه اهلل‬
‫َ َِّ ُ (‪)1‬‬
‫َ َ ْ َ ٌ ُِّ َ َ ِّ ُ َ َ ْ ٌ َ َِّ ُ ْ َ ُ ْ‬
‫حد القهار ]‬ ‫پاک فرمايي [ أأرباب متف ِرقون خير أ ِم اللـه الوا ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬ايا بېلابېل معبودان ښه دي او که اهلل پاک چې هم غالب او هم يو‬
‫دی ‪.‬‬
‫َ َْ َ ُ َ‬ ‫ُْ ُ َ َ َ َ ْ ُُ َ ًْ ُ ْ ُ ْ َُ َ‬ ‫َ‬
‫او بيا فرمايي [ أيش ِركون ما لا يخلق شنئا َوهم يخلقون ‪َ ‬ولا يست ِطيعون‬
‫وك ْم َس َواءٌ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ ُ َ َٰ َ َ َِّ ُ ُ‬ ‫َُ ْ َ ْ ً َ َ َ ُ َ ُ ْ َ ُ ُ َ‬
‫لهم نصرا ولا أنفسهم ينصرون‪ ‬وإِن تدعوهم إِلى الهدى لا يتبِع‬
‫َِّ‬ ‫ُ‬ ‫َِّ َِّ َ َ ْ ُ َ‬ ‫َ َْ ُ ْ ََ َ ْ ُ ُ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ُ َ‬
‫ون اللـ ِه‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ون‬ ‫ع‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ين‬ ‫ذ‬ ‫ِ‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫‪‬‬ ‫ون‬ ‫عليكم أدعوتموهم أم أنتم صامِت‬
‫َ‬
‫َُ ْ ْ ُ ٌ‬ ‫َ‬ ‫نت ْم َصادق َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ ٌ ََْ ُ ُ ْ َ ْ ُ ُ ْ ََْ ْ َ ُ َ ُ ْ‬
‫ِين‪ ‬ألهم أرجل‬ ‫ِ‬ ‫ك‬ ‫ن‬ ‫جيبوا لك ِ‬
‫إ‬ ‫م‬ ‫عِباد أمثالكم فادعوهم فلنست ِ‬
‫َ ْ ُ َ َ َ ْ َُ ْ َْ َْ ُ َ َ ْ َُ ْ ْ ُ ٌ ُْ ُ َ َ ْ َُ ْ َ ٌ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫يمشون بِها أم لهم أي ٍد يب ِطشون بِها أم لهم أعين يب ِصرون بِها أم لهم آذان‬
‫َ َِّ ُ‬ ‫َِّ‬ ‫نظ ُ‬‫ََ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ ُ ْ ُ ُ َ َ َ ُ ْ ُ َِّ ُ‬
‫ولېي اللـه‬ ‫ون‪‬إِن‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ل‬‫ف‬ ‫ون‬
‫ِ‬ ‫كېد‬ ‫يسمعون بِهاق ِل ادعوا شرَكءكم ثم‬
‫َ (‪)2‬‬ ‫َِّ َ َِّ َ ْ َ َ ُ َ َ َِّ َِّ‬
‫كتاب َوه َو يت َوّل الصال ِِحين ]‬‫ال ِذي نزل ال ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬ايا دوی د اهلل پاک سره هغه څوک شريكوي چې خپله هېڅ شى هم‬
‫نه شي پېدا کویل حالانكه دوی خپله پېدا شوي دي‪‬او نه دغه باطل‬
‫معبودان د دوی مرستندويه جوړېدای شي او نه هغوی د خپل ځان مرسته‬
‫کولای شي‪‬او که تاسو دغه باطل معبودانو ته لارښونه هم وكړئ نو دوی‬
‫(‪ ) 1‬سورت يوسف ‪. ) ۴۹ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت اعراف ‪. ) 191- 191( :‬‬

‫ورته نه شي رسېدلای ‪ ،‬يو شى دی که تاسو يې رابلئ او که‬
‫ورڅخه چپ او خاموش ياست ‪ ‬هغه خلک چې تاسو يې پخپلو حاجتونو‬
‫کې رابلئ ستاسو په څېر بندګان دي اوازونه ورته وكړئ کنه ‪ ،‬ستاسو يو‬
‫حاجت خو دې پوره کړي ؟ که چرته تاسو رښتنيياست ‪ ‬ايا دغه معبودان‬
‫خپې لري چې حركت پرې وكړي ؟ ايا دغه معبودان لاسونه لري چې نېول‬
‫پرې وكړي ؟ ايا دغه معبودان سترګې لري چې تاسو پرې وويني ؟ ايا دغه‬
‫معبودان غوږونه لري چې ستاسو اوازونه پرې واوري ؟ ای پيغمبره ! ورته‬
‫ووايه چې ما ته د زيان رارسونې لپاره خپل معبودان راوغواړئ او بيا خپل‬
‫تدبير په کار واچوئ او هېڅ ځنډ راته مه وباسئ ‪ ‬په يقين سره چې زما بچ‬
‫کونكى هغه اهلل پاک دی چې د توحيد په مسله يې دا کتاب نازل کړی‬
‫دی او دغه اهلل پاک خپل ټول نېک دوستان له درد او غمه ساتي ‪.‬‬
‫دغه شان اهلل پاک د هغو ملحدينو اړوند چې د اهلل پاک له وجود څخه‬
‫منکر او انكار کوي او اسماني دين ته په بل او بد نظرګوري ‪ ،‬اهلل پاک د‬
‫دغې منکرينو امام « فرعون » د قرانكريم د ايتونو په ګڼ شمېرځايونو کې‬
‫َ َ َ ْ ُ َ َ ُِّ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ ُ َ ُ‬
‫ذکر کړيدی ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي [ َوقال ف ِْرعون يا أيها الملأ ما علِمت لكم‬
‫َ ْ َ ِّ َ ْ ً َِّ َ ِّ َ َِّ ُ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ِّ‬ ‫ِّ ْ َ َٰ َ ْ َ َ ْ ْ‬
‫ين فاجعل ل ِي صرحا لعلِي أطلِع‬ ‫ِمن إِلـ ٍه غي ِري فأوق ِد ل ِي يا هامان على ال ِط ِ‬
‫َ (‪)1‬‬
‫ْ َ‬ ‫ِّ َ َ ُ ُِّ ُ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫إِل َٰى إِل َٰـ ِه موس َٰى َوإِن ِي لأظنه م َِن الكاذِبِين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬اوفرعون وويل ‪ :‬ای زما د مشورې خلکو ! له ځان څخه پرته ستاسو‬
‫لپاره بل هېڅ څوک د معبود په نوم نه پېژنم ‪ ،‬او ای هامانه ! له پخو ښښتو نه‬
‫(‪ ) 1‬سورت قصص ‪. ) 58 ( :‬‬

‫زما لپاره بنګله جوړه کړه چې د موسى‪ ‬معبود ته پرې وخېژم ‪،‬‬
‫ځکه چې زه موسى‪ ‬له درواغجنو څخه شمېرم ‪.‬‬
‫په زغرده ويلای شو چې اهلل پاک فرعون د ملحدينو په امام نومویل دی ‪ ،‬اهلل‬
‫َِّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ َ ُ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َِّ ً َ ْ ُ َ َ‬
‫ار ويوم ال ِقيام ِة لا ينصرون‬
‫فرمايي [ و جعلناهم أئ ِمة يدعون إِلى الن ِ‬
‫َ (‪)1‬‬ ‫ُِّ ْ َ َ ْ َ ً َ ْ َ ْ َ َ ُ ِّ َ َ ْ ُ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َََْْ ُ ْ‬
‫‪َ ‬وأتبعناهم ف ِي ه َٰـ ِذه ِ الدنيا لعنة َويوم ال ِقيام ِة هم ِمن المقبو ِ‬
‫حين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او مونږ فرعون او لښکر يې اور ته د بلنې سرخېل او امامان جوړکړل‬
‫او د قيامت په ورځ به ورسره هېڅ مرسته ونه کړای شي‪‬او په دنيا کې مو‬
‫پرې لعنت راواستوو او د قيامت په ورځ به د هغه چا له جملې څخه وي‬
‫چې بد به پرې ويلای شي ‪.‬‬
‫اهلل پاک دغې ايتونو کې په ډاګه کړه چې فرعون او د هغه قوم او پېرواكره‬
‫طبقه خلک اور ته د بلونكو امامان دي او مونږ هم په ډېريقين سره وايو‬
‫چې ملحدان او فلاسفه اور ته ستر داعيان او بلونكي دي ‪ ،‬په دې خبرو‬
‫باندې هغه څوک پوهيږي چې فلسفه او الحاد يوناني فلاسفوو ته منسوبوي‬
‫‪ ،‬خو دا برعکس خبره ده ‪ ،‬دروسته خبره دا کېدای شي چې فرعونيان فلسفه‬
‫کې د يونان امامان وو ‪ ،‬ځکه يونانيانو د بدپرستۍ فلسفه له فرعونيانو څخه‬
‫اخېستې وه ‪ ،‬که څوک له يو اړخه د يونانيانو او رومانيانو فلسفه چې له‬
‫فرعونيانو څخه يې زده کړې او ورنه يې په ميراث کې اخستې ده مطالعه‬
‫کړي او له بل اړخه د فرعونيانو فلسفه په دقت سره وګوري ورته جوته به‬
‫شي چې دغه افکار او نظرونه سره پخپل منځ کې سمون او موافقت خوري ‪،‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت قصص ‪. ) 42- 41 ( :‬‬

‫اګر که يونانيانو وروسته په فلسفه کې تريق وكړه او ټوله فلسفه‬
‫هم دوی ته منسوب شوه‪.‬‬
‫دکتور محمد دراز وايي ‪ :‬په دې کې خو د شک لپاره هېڅ مجال نه دی پاتې‬
‫شوی چې د يونان فلاسفه او علماء په عامه توګه د شريق مدارسو او په‬
‫(‪)1‬‬
‫ځانګړي توګه د مصر د حضارې زده کونكي وو‬
‫د دې معنى دا نه ده چې د « اغريق » يونانيان د تش خالي لوښو په څېر وو‬
‫ً‬
‫چې د شرق ګرد علوم يې حرفا حرفا نقل کړل او يا دا چې وړاندې يې خپله‬
‫ماضي نه لرله ‪ ،‬نا دا خو داسې دعوه ده چې نه خو يې عقل صحت ايجابوي‬
‫او نه پرې سم دم دليل ثبوت لري او نه ثبوت ته رسيدای شي ‪ ،‬ددې معنى دا‬
‫ده چې يونانيانو د دې علم ايجاد داسې نه دی کړی چې مخکې پرې هېڅ‬
‫چا عبور او مرور نه درلود ‪ ،‬بلکې دوی ددغې علومو اصلي ماده په شرق‬
‫کې ترلاسه کړه او بيا يې له دغې مادې څخه دومره استفاده پورته کړه چې‬
‫(‪ ) 1‬زياتره څ ېړونكي په د ې اند دي چې د يوناني فلسفې ماده له شريق فلسفې او‬
‫په ځانګړي توګه د مصريانو له فلسفې څخه اخستل شو ې ده ‪ ،‬له دغې څېړونكو‬
‫له جملې څخه يو هم « ذيوجانس اللايرس » او « أبل ريه » دی ‪ ،‬په دې موضوع کې‬
‫هغوی زيات شواهد لري مهم يې دا دي ‪ :‬طاليس ملطي چې د يونان د فلسفې سر‬
‫شم ېرل کيږ ي د لومړي ځل لپاره يې د مصريانو او بابليانو علوم راجمع کړي وو ‪،‬‬
‫برس ېره پر دې افلاطون او فيثاغورس هم مصر ته سفرونه کړي وو او له مصري او‬
‫بابلي علومو يې استفاده کړې وه ‪ ،‬کولا ی ش ئ د مزيدو معلوماتو لپاره راروان‬
‫مراجع ولولئ ‪ :‬موسوعة الفلسفة ( ‪ . )185 / 2. 411 /1‬الموسوعة الفلسفية ( ‪. ) 278‬‬
‫مقارنات في تاريخ العلم و تاريخ الفلسفة ( ‪ . )12‬بحث في سا ئ ر الديانات العالمية‬
‫( ‪. ) 119- 115‬‬

‫ساری يې نه درلود ‪.‬‬
‫يواځې دا هم نه بلکې د يونان مخکني علماوو په دې کلک اعتراف کړی‬
‫(‪)1‬‬
‫دی چې د هغوی د علومو او فلسفو ګرد ښوونكي لکه فيثاغورس‬
‫أفلاطون(‪ )2‬د مصر په مدرسو کې د زده کونكو په صفت پېژندل شوي وو ‪.‬‬
‫ً‬
‫دومره ده چې اوسني نېوكه کونكي اګر چې د دغې نظرياتو له حرفا نقل‬
‫څخه کلکه ډډه کوي خو په اخر کې يې دې ته غاړه اېښې ده چې وړاندې‬
‫يوناني فلاسفه په دين او اخلاقو کې د مصر د نظرياتو شاګردان دي(‪.)5‬‬
‫له دې کبله اهلل د اهل کتابو د شکونو د ازاله کولو په خاطر او پرې د حجت‬
‫قايمولو په منظور په عقلي منطق او مجادلې امر کړی دی ‪ ،‬اهلل تعالى‬
‫َ َ ْ َ ُ َِّ َِّ َ َ َ ُ‬ ‫َِّ َِّ‬ ‫َ َ ُ َ ُ ََْ ْ َ‬
‫ين ظلموا‬ ‫اب إِلا بِالتِي هِي أحسن إِلا ال ِذ‬
‫فرمايي ‪ [ :‬و لا تجادِلوا أهل الك ِ‬
‫ِت‬
‫ْ ُ ْ (‪)4‬‬
‫مِنهم ]‬
‫ژباړه‪ :‬او تاسو د اهل کتابو سره له ښې طريقې سوا جنګ جدل مه کوئ ‪،‬‬
‫مګر د هغه کسانو سره چې ظالمان دي ‪.‬‬
‫دغه شان اهلل پاک په قران کې په هغه ديني امورو کې چې اهل کتاب‬
‫(‪ ) 1‬فيثاغورس يوناني رياضي فيلسوف دی ‪ ،‬د خپلو پ ېروانو سره يې د زهد ژوند ته‬
‫ادامه وركړې وه ‪ ،‬په تناسخ الارواح يې کلک باور و ‪ ،‬له ميلاد څخه وړاندې په‬
‫شپږمې پ ېړۍ کې وفات دی‪ .‬وګوره ‪ :‬المنجد في الأعلام ‪.) 353 ( :‬‬
‫(‪ )2‬اف لاطون د يونان له سترو في لسوفانو څخه شم ېرل کيږي ‪ ،‬د سقراط شاګرد او د‬
‫ارسطو ښونكى دی ‪ ،‬له ميلاد څخه وړاند ې په ( ‪ ) 547‬کې وفات دی ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬الد ين ( ‪ ) ۲۲‬د دکتورعبداهلل دراز ليکنه ‪.‬‬
‫(‪ ) 4‬سورت عنکبوت ‪. ) ۳۴ ( :‬‬

‫ورپكې اختلاف لري ‪ ،‬خپله فيصله کړېده ‪ ،‬اهلل تعالى فرمايي [‬
‫َ ْ َ ُ َ (‪)1‬‬ ‫ُْ‬ ‫ْ َ َ ْ َ َِّ‬ ‫َِّ َ َ ْ ُ َ َ ُ ُِّ َ َ َ‬
‫إِن ه َٰـذا الق ْرآن يقص عل َٰى بنِي إِس َرائيل أكث َر ال ِذي هم فِي ِه يختلِفون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬يقينا دا قران په بني اسرائيلو زيات هغه واقعات بيانوي چې پكې‬
‫دوی اختلاف کړی دی‪.‬‬
‫دغه مختلف فيه امورو کې اهلل پاک سليمان ‪ ‬د كفر له هغه تور څخه‬
‫خلاص کړ چې ورباندې يهودو لګویل و او د خلاصون سره يې ورله د هغه‬
‫څه ثبوت وكړ چې يهودان ترې په ټپه منکر وو ‪ ،‬همدا راز مريم‪ ‬يې له‬
‫هغه تور څخه پاکه کړه چې کوم ورته يهودو منسوب کړی و‪ ،‬د دغې تر‬
‫څنګ يې د مريم‪ ‬طهارت پاک ‪ ،‬دامني او عزت ثابت کړ ‪ ،‬همدا راز يې د‬
‫عيسى‪ ‬څخه د ضلالت او كفر هغه تور پورته کړ چې ورباندې يهودو‬
‫لګویل و‪ ،‬دا راز يې له عيسى‪ ‬څخه هغه دعواګانې رد کړې چې ورپكې‬
‫نصرانيانو کړې وې ‪ ،‬لکه الوهيت ‪ ،‬يا داهلل ځوی ويل ‪ ،‬دا راز يې له يهودو او‬
‫نصرانيانو د صلب دعواګانې هم باطلې وبللې او په دې يې خلک وپوهول‬
‫چې عيسى‪ ‬اهلل پاک له دوی څخه خلاص کړ او اسمان ته يې پورته کړ‪.‬‬
‫په قرانكريم کي د دغې اديانو او معتقداتو په اړوند خېل خېل ډېر‬
‫معلومات په دې ښکاره دلالت کوي چې د دعوت په ميدان کې بايد‬
‫اسلامي داعي په اديانو علمي عبور ولري‪ ،‬له دې کبله د مسلمانو زياتره‬
‫علماء دې علم ته ځېر شول ‪ ،‬د اهلل پاک دين ته د دعوت په خاطر يې دې‬
‫اړينې موضوع کې ليکنې پېل کړې چې ځينې بېلګې يې مونږ کولای شو‬
‫(‪ ) 1‬سورت نمل ‪. ) ۱۴ ( :‬‬

‫يادې کړو ‪:‬‬
‫علي بن ربن الطبري(‪)1‬پخپل کتاب « الرد على النصاری»(‪ )2‬او پخپل بل‬
‫کتاب « الدين والدولة في اثبات نبوة النبي‪ )5(» ‬او جاحظ(‪ )4‬په خپل‬
‫کتاب « الرد على النصاری»(‪ )3‬او أشعري(‪ )1‬پخپل کتاب « الفصول في الرد‬
‫پخپل کتاب « المقالات في اصول‬ ‫مسعودي(‪)1‬‬ ‫او‬ ‫الملحدين»(‪)7‬‬ ‫على‬
‫(‪ )1‬ابن ربن الطبري نوم يې ابوا لحسن علي بن سهل و ‪ ،‬لومړی نصراني او پوهه‬
‫طبيب هم و ‪ ،‬د متولك عباسي د واک په دور کې يې اسلام ته غاړه ک ېښوده ‪ ،‬تر (‬
‫‪ ) 247‬پورې ژوندی و ‪ ،‬وروسته يې د مرګ او وفات معلومات له ذهني قاموس څخه‬
‫وتلي دي ‪ ،‬وګوره ‪( :‬المنجد في الأعلام ‪ ) 454 :‬او( الدين والدولة ‪ ) 3 :‬د ک تاب‬
‫سريزه ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬دا کتاب ورک دی خو مؤلف يې په « الدين والدولة » کې ذکر کړی دی ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬دغه کتاب دار الأفاق په بيروت کې د عادل نويهض په تحقيق چاپ کړ ی دی‬
‫او ( ‪ ) 211‬صفحو باندې مشتمل دی ‪.‬‬
‫(‪ ) 4‬دجاحظ خپل نوم عمرو بن بحر ابو عثمان و ‪ ،‬مذهبي انداز يې اعتزال او د‬
‫مشهور کتاب « حياة الحيوان » ليکوال دی ‪ ،‬په ( ‪ ) 233‬کې وفات دی ‪ .‬البداية‬
‫والنهاية ‪. ) 22 /11 ( :‬‬
‫(‪ )3‬دا وركوټى کتاب دی چې د « ثلاث رسايل لأبي عثمان الجاحظ » په نوم د رسالو‬
‫په ضمن قاهره کې المطبعة السلفية چاپ کړی دی او دغه کتاب د محمد عبداهلل‬
‫په تحقيق په قاهرة کې دار الصحوة د « المختار في الرد على النصاری» په نوم هم‬
‫چاپ کړی د ی ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬علي بن اسماعيل ابوالحسن الاشعري په کال ( ‪ )۸۴۱‬کې پيدا او په کال (‪۴۴۱‬‬
‫)کې وفات دی او همده ته د اشاعرو نسبت کيږي ‪ .‬سير اعلام النبلاء‪. ) ۲۲ / ۲۲ ( :‬‬
‫(‪ )7‬دا کتاب ذهبي په السير ( ‪ ) ۲۱ / ۲۲‬ابن عساکر په تبين کذب المفتري( ‪) ۲۸۲‬‬
‫کې ذکر کړی دی او وايي‪ :‬کتاب کې يې پر يهودو ‪ ،‬نصرانيانو ‪ ،‬برهمينو ‪ ،‬مجوسو‬

‫پخپل کتاب « تحقيق ما للهند من‬ ‫بيروين(‪)5‬‬ ‫او‬ ‫»(‪)2‬‬ ‫الديانات‬
‫مقولة ‪ ،‬مقبولة في العقل او مرذولة » (‪)4‬‬
‫او ابن حزم(‪ )3‬پخپل کتاب « الفصل في الملل والأهواء والنحل »(‪ )1‬او‬
‫شهرستاني(‪ )7‬پخپل کتاب « الملل والنحل» (‪ )1‬او قرافي(‪ )2‬پخپل کتاب «‬
‫ردونه کړي دي ‪ ،‬کتاب غټ حجم لري او پر دولس بخشونو مشتمل دی ‪ ،‬خو ورک‬
‫دی ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬ابو الحسن علي بن الحسن بن علي المسعودي د « مروج الذهب » ليکوال په‬
‫کال ( ‪ )۴۳۲‬کې وفات دی وګوره ‪ :‬سير اعلام النبلاء ( ‪. ) ۲۲ / ۲۴۴‬‬
‫(‪ )2‬دغه کتاب مسعودي پخپل کتاب « مروج الذهب » کې ذکر کړی دی په کتاب‬
‫کې يې د چين او مصر د صا بئو او نصرانيانو او مجوسو او د نورو بدپرستانو‬
‫مذهبونه ذکر کړ ي دي‪ .‬وګوره ‪ ( :‬منهج المسعودي في بحث العقائد والفرق‬
‫الدينية‪.) ۲۸ :‬‬
‫(‪ ) 5‬محمد بن احمد ابو الرمحان فيلسوف رياضي او تاريخ پوهه انسان و ‪ ،‬په هند‬
‫کې يې څه د پاسه دوه کاله تېر کړي دي او ليکنې هم کړي دي ‪ ،‬په کال (‪) ۳۳۱‬‬
‫خوارزم کې وفات شوی دی وګوره ‪ :‬الأعلام د زريلک ليکنه (‪. ) ۴۲۳/ ۲‬‬
‫(‪ ) 4‬دا غټ کتاب دی په هند کې دا ئرة المعارف العثمانية په کال (‪ ۲۴۱۱‬ـه) کې‬
‫چاپ کړی د ی مؤلف پكې د هندي ا ديانو او عاداتو او اخلاقو يادونه کوي ‪.‬‬
‫(‪ ) 3‬ابن حزم ابو م حمد علي بن احمد بن سعيد بن حزم فقهي مشهور امام دی ‪ ،‬د‬
‫وزارت اورياست له کورنۍ څخه و ‪ ،‬په کال( ‪ )۳۲۴‬کې وفات د ی وګوره‪ :‬البداية‬
‫والنهاية‪. )۹۹ / ۲۸( :‬‬
‫(‪ )1‬دا هم غټ کتاب دی په مصر کې مکتبه الخانجي چاب کړی دی د نورو ډلو‬
‫سره پكې مؤلف په يهودو او نصرانيانو سخت ردونه هم کړي دي ‪.‬‬
‫(‪ )7‬ابوالفتح محمد بن عبد الکريم شهرستاني چې شافعي مذهب فيلسوف او‬
‫متکلم انسان و په کال ( ‪ ) ۲۳۲‬کې وفات دی ‪ .‬الأعلام( ‪. ) ۸۲۲ / ۴‬‬

‫او شيخ الاسلام ابن‬ ‫الفاجرة»(‪)5‬‬ ‫الأجوبة الفاخرة عن الأسئلة‬
‫کې‬ ‫»(‪)3‬‬ ‫تيمية(‪ )4‬پخپل کتاب « الجواب الصحيح لمن بدل دين المسيح‬
‫رنګارنګ علمي ردونه ذکر کړي دي او داسې نور د مسلمانانو هغه پياوړي‬
‫علماء چې د دې علم قواعد يې په خورا ډېره پياوړتيا وضعه کړي دي چې‬
‫له يو پلوه يې ديانتونو د څښتنانو عقيدوی اړخونه هم څېړلي دي او له بلې‬
‫خوا يې ورباندې د هغوی له اخستنليکونو څخه علمي ردونه هم کړي دي‬
‫‪ ،‬په ښه ډول يې د هغوی د مذهب بطلان په ګوته کړی دی ‪ ،‬په عقلي او‬
‫نقلي دليلونو يې ورسره ازاده مناقشه کړېده ‪ ،‬د اسلام غښتلي علماوو په‬
‫دغې مناقشه کې ورته قرانكريم رسم کړی دعويت منهج غوره کړی دی ‪.‬‬
‫په ډاګه ويلای شو چې مسلمانانو د دعوت په دغه ډول مناقشه کې له‬
‫لوېديځوالو څخه ميدان وړی دی ‪ ،‬اګر که لوېديځوالو هم په ( ‪) 11-13‬‬
‫(‪ )1‬په دوو جلدونو کې غټ کتاب دی د محمد سيد کيلاني په تحقيق باب الحلبي‬
‫چاپ کړی د ی ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬ابوالعباس شهاب الدين احمد بن ادريس بن عبدالرحمن په قرافي مشهور او په‬
‫مذهب مالکي او د مشهور کتاب « الذخيرة في المذهب الشافعي » ليکوال دی په‬
‫کال ( ‪ ) ۴۲۳‬کې وفات دی وګوره ( الأ علام ‪. ) ۹۳ / ۲ :‬‬
‫(‪ ) 5‬دا کتاب په بيروت کې دار الکتب العلمية چاپ کړی دی ‪ ،‬مؤلف پكې په‬
‫نصاراو رد کړی دی ‪ ،‬ځينونصرانيانو د قران په ايتونو د خپل مذهب د صحت لپاره‬
‫دليل نيویل و نو مؤلف پرې رد ليکلى دی ‪.‬‬
‫(‪ ) 4‬شيخ الاسلام الامام العالم تقي الدين ا بوالعباس ا حمد بن عبد الحليم بن تيمية‬
‫په ( ‪ ) 728‬کال کې وفات دی ‪ ،‬وګوره ‪ :‬البداية والنهاية ‪. ) 148 / 14 ( :‬‬
‫(‪ ) 3‬دغه کتاب مطابع النجد التجارية په دوه ټوكه کې او په رياض کې دار العاصمة‬
‫د عبد العزيز العسکر په تحقيق په شپږو ټوكونوكې چاپ کړی دی ‪.‬‬

‫پيړۍکې چې په عصرالنهضة نومول کيږي ليکنې وكړې ‪ ،‬هغه‬
‫داسې چې نصرانيانو له دغې زمانې ـ عصر النهضة ـ نه وروسته خپل‬
‫استازي ادنى او اقصى شرق ته په دې خاطر واستول چې د مسلمانانو‬
‫عقيدوی او د ژوند ژواک اړوند معلومات تر لاسه کړي ‪ ،‬ترڅو هغوی په‬
‫دغې مجال کې علمي ليکنې پيل کړي ‪ ،‬هېره دې نوي چې شرق راستويل‬
‫استازي په حقيقت کې د استعمار جاسوسان وو ‪.‬‬
‫خو نوی شى چې لوېديځوالو د دې علم سره ټل کړ د مخکنو خلکو د‬
‫عقايدو پېژندل و ‪ ،‬تر ټولو لومړی يې دخلکو پر ژبه علم حاصل کړ پاېله په‬
‫دې تمامه شوه چې خورا په ډېره اسانتيا يې د خلکو عقيدوی اړخونه‬
‫وڅېړل ‪.‬‬
‫له دې لارې يې مسلمانانو پېل کړی علم بشپړ کړ ‪ ،‬سره له دې چې د‬
‫مسلمانانو عقيدوی څېړنې د لوېديځوالو د عقيدوی څېړنو سره هر اړخيزه‬
‫توپير درلود ‪ ،‬هغه داسې چې د عقايدو په باب کې د مسلمانانو ستر او لوي‬
‫مرجع د قرانكريم او نبوي سنتونو هغه الهي وحي وه چې له يو پلوه خو يې‬
‫ټول عقايد په ډېر تفصيلي انداز څېړلي دي او له بل پلوه دغه مصدر بېرته د‬
‫انسان ديني مصلحت او ګټوره لارښوونه هم ده ‪.‬‬
‫دغه دواړه يواځني هغه مصدرونه دي چې له کږو نسکورو څخه معصوم او‬
‫په څنګ دي ‪.‬‬
‫هېڅکله ورته هم باطل نه له شاه او نه له مخې راتلای شي ‪ ،‬د علومو د‬
‫څېړنې په مهال بشري عقل هم له هغه څه ژغوري چې ديني او دنيوي نېک‬
‫اثر ونه لري ‪ ،‬لکه د بېلګې په توګه دهغې قومونو ‪ -‬شرقيان وي او که‬

‫غربيان ‪ -‬عقايد څېړل چې له منځه تللي او نيست نابود شوي‬
‫وي‪.‬‬
‫د تېر په څېر مذکوره دواړه مصدرونه څېړنوالو ته هغه سم دم او دروست‬
‫معلومات وركوي چې بشري قوه يې تر هغه صحيح ادراک نه شي کولای تر‬
‫څو ورسره الهي وحي مرستندويه نه وي ‪ ،‬د نمونې په توګه ‪ :‬د تدين باعث د‬
‫قراني ايتونو له مرستې پرته چې څومره څېړنې د تدين اړوند شوي دي ټول‬
‫اټکل دي ‪ ،‬هېڅ سم دم او صحيح او قابل قناعت دليل ته استناد نه لري ‪.‬‬

‫څلورم ‪ :‬د تدين باعث‬
‫ُ ِّ ُ َِّ َِّ ُ ً‬ ‫ََ ْ َََْ‬

‫اهلل پاک فرمايي ‪َ [ :‬ولقد بعثنا ف ِي ك ِل أم ٍة رسولا ]‬
‫(‪)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬مونږ په هر امت او ډله کې خپل استازی لېږدویل دی ‪.‬‬

‫َ َ ٌ (‪)2‬‬
‫ِّ ْ ُ َِّ َِّ َ َ‬
‫او اهلل پاک فرمايي ‪َ [ :‬وإِن ِمن أم ٍة إِلا خلا فِيها ن ِذير ]‬
‫ژباړه ‪ :‬هېڅ يوه ډله نشته مګر مونږ ورپكې خپل استازی وېرونكى ليږلى‬
‫دی ‪.‬‬
‫ََ ْ َََْ‬
‫ابن کثير‪Q‬د لومړي ايت لاندې وايي ( َولقد بعثنا ) معنى دا ده چې مونږ‬
‫خپل استازی په هرې پېړۍ كې لېږلى دی‪. ...‬‬
‫بيا وايي ‪ :‬په همدغه دين به اّلل پاک مدام خپل استازي قومونو ته ليږدول‬
‫ترڅو د نوح ‪ ‬په قوم كې شرک منځ ته راغى ‪ ،‬د دغې محظور د ازاله‬
‫(‪)5‬‬
‫كولو په خاطر يې ورته نوح ‪ ‬ولېږو‬
‫له دې څخه په ډېره روښانتيا جوته کيږي چې بشري ټولنې تر هغه د اهلل‬
‫پاک له استازو څخه نه دي خالي شوې چې ترڅو يې په نفسونو کې د‬
‫توحيد رڼاګانې نوي مړې شوې او يا يې د توحيد نښې نښانې له منځه نه وي‬
‫تللې مګر دا چې ورته اسماني شريعتونه د دغې پېغمبرانو په توسط‬
‫(‪ ) 1‬سورت نحل ‪. ) 51 ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت فاطر ‪. ) 24 ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬تفسير ابن کثير ‪. ) ۲۸۸ / ۸ ( :‬‬

‫راولېږدول شول ترڅو پرې دغه امت او جماعت د اهلل پاک‬
‫عبادت وكړي ‪.‬‬
‫د دې معنى دا ده چې د ځمکې په مخ هېڅ ټولنه نشته مګر خپل دين او‬
‫مذهبي درېځ لري او د ژوند ژواک ټول اړخونه د خپل دغې دين سره سم تر‬
‫پايه رسوي ‪.‬‬
‫د دې خبرې تاييد د بشري ټولنو اوسني شنونكو په سمه توګه کړی دی ‪ ،‬په‬
‫ډېرو صريحو او غوڅو الفاظو ويلي دي ‪ :‬مخکنۍ او وسنۍ تمامې ټولنې که‬
‫هغوی په عملې ميدان کې پرمختګ لري او که نه لري خو له دينيت څخه‬
‫محرومې نوې داسې ديني تګلارې چې د خپل ژوند اړوند ټولو اړخونو کې‬
‫ورته منقاد وو ‪.‬‬
‫هنري برجسون(‪)1‬وايي ‪ :‬ډېرې انساني ټولنې تيرې شويدي ‪ ،‬او ډېرې به‬
‫راشي ‪ ،‬هيڅ راز فنون او پوههيې نه لرله ‪ ،‬خو داسې ټولنېهېڅ چرته نه دي‬
‫تيرې شوېچېدين او مذهب يې نه درلود(‪.)2‬‬
‫دغه غښتلي دلالتونه او روښانه حقيقتونه چې هيڅ راز جنګ جدل نه‬
‫(‪ ) 1‬هنري برجسون يهودي فيلسوف د ی ‪ ،‬ويل کيږ ي چې د ژوند په اخره کې يې‬
‫نصرانيت ته غاړه ايښې وه ‪ ،‬خو ټوله فلسفه يې دا په ګوته کوي چې هغه نه يهودي‬
‫‪ ،‬نه نصراني او نه بل دين ته غاړه ايښودو نكى و ‪ ،‬هغه علماني او ملحد انسان و‪،‬‬
‫د ټولو حوادثو د ژوند پوري تړل يې مدعى وه ‪ ،‬په کال ( ‪ ) 1941‬کې وفات دی ‪.‬‬
‫وګوره ‪ :‬حاشية الد ين ‪ . ) 145 ( :‬موسوعة الفلسفة ‪. ) 91 ( :‬‬
‫(‪ )2‬الد ين ‪ ) 85 ( :‬د عبداهلل دراز ليکنه ‪ .‬الانسان في ظل الاديان ‪ . ) 23 ( :‬د‬
‫محمد نجيب ل يکنه ‪ .‬اليهودية وراء کل جريمة ‪ ) 57 ( :‬د وليم کار ليکنه او د‬
‫خيراهلل تلفاح ترجمه ‪.‬‬

‫قبلوي دا په ګوته کوي چې د خپل ځان لپاره دين غوره کول د‬
‫انسان سره تړلى او غريزي صفت دی ‪ ،‬څېړنوال خپله دې پوښتنې ته‬
‫اړباسي چې د تدين باعث څه شى دی ؟‬
‫سره له دې چې دين د مادياتو له جملې څخه هم نه دی او نه د هغې شهواتو‬
‫له جملې څخه دی چې نفس يې بارها غوښتنې کوي ‪ ،‬نا بلکې دين داسې‬
‫لوازم لري چې انسان په زياتو وختونو کې خپله وينه ‪ ،‬خپل ځان او مال او‬
‫مينه محبت له دين څخه قربانوي ‪.‬‬
‫آن چې د انسان په زياتو تصرفاتو او علاقاتو کې حاكم او اخري فيصله‬
‫کونكى د هغه دين وي ‪.‬‬
‫له همدې کبله د تدين په باعث کېدو تر شاوخوا ډېرې اټکلې او تا ويلې ما‬
‫ويلې زياتې شوي دي ‪.‬‬
‫غېر مسلمانه طبقه خلک د تدين باعث داسې انګيروي ‪:‬‬
‫جيفونس وايي ‪ :‬په تدين د منګولو لګولو باعث له طبيعت او ګېرچاپېره د‬
‫برېښنا ‪ ،‬غړمبا ‪ ،‬ځمكلړزی ‪ ،‬اورشنندی او له متوحشه حيواناتو څخه ډار‬
‫دی ‪ ،‬دغو ډارونكو حالتونو انسان په تېرو زمانو كې دېته اړباسه چې‬
‫پخپل ضعيف تركيب سره چې له دغې حالتونو څخه د پناهۍ توان يې نه‬
‫درلود ‪ ،‬پر داسې غيبي قوې كلک باور ولري چې په طبيعت او ګېرچاپېر‬
‫ټولو حالتونو باندې كنترول لري او دغه قوه كولای شي چې له دغسې‬
‫حالتونو څخه پناه وروړونكي ته پناه ځای وركړي ‪ ،‬په دغې اساس يې د‬
‫دغې قوې عبادت پېل كړ ‪ ،‬په دې آند چې دغه قوه دېته له ټولو مخلوقاتو‬
‫لكه ‪ :‬نمر ‪ ،‬سپوږمۍ ‪ ،‬بحرونه اوله نورو ډاره ونكو شيانو څخه پناه‬

‫وركوي(‪.)1‬‬
‫ماکس موللر(‪)2‬په دې آند دی چې ‪ :‬د تدين باعث عقل دی ‪ ،‬ځكه په عقل‬
‫سره انسان له حيواناتو څخه توپير خوري ‪ ،‬عقل په مخلوقاتو كې انسان په‬
‫سوچ او فكر باعث كړ له همدې ځای څخه عقل له طبيعت سره په شاوخوا‬
‫كې فكر يووړ ‪ ،‬تردې چې عقل انسان دې نتيجې ته ورسوو چې له جماداتو‬
‫څخه په خبرو كې هغه تعبيرات چې ګنې په حقيقت كې دغه جمادات‬
‫لكه څنګه چې ويل كيږي روح او مستقله اراده لري(‪)5‬دېته اړ كړ چې د‬
‫جماداتو په الوهيت قايل او عبادت يې پېل ورله كړ(‪.)4‬‬
‫دوراكيم(‪)3‬وايي ‪:‬د تدين باعث ټولنيزې اړتياوې دي ‪ ،‬ځكه بشري ټولنې‬
‫دېته اړ دي چې د حقوقو او محرماتو څخه د ځان ژغورنې په خاطر نظم‬
‫ضبط او قانون ولري ‪ ،‬تر څو هر انسان داخلي چارې خپله مخ په وړاندې‬
‫(‪ )1‬المدخل الى تاريخ الديانات ‪ ( :‬؟؟ ) ‪ .‬د جيفونس ليکنه ‪ .‬الد ين ‪ ) 123 ( :‬د‬
‫دکتور عبداهلل دراز ليکنه ‪.‬‬
‫(‪ )2‬ماکس موللر الماني مستشرق دی ‪ ،‬په ژبو او ادبياتو کې يې تخصص درلود ‪ ،‬د‬
‫دينونو او مذهبونو کلک څې ړنوال و ‪ ،‬په ( ‪ ) 1911‬ميلادي کال کې وفات د ی ‪.‬‬
‫الأعلام ‪.) 143 / 3 ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬له دې څخه ځنې هغه جمادات مراد د ي چې په ښکاره داسې ښکاري ګنې‬
‫رښتيا هم روح او اراده لري لکه ‪ :‬نهر وبهېد ‪ ،‬نمر راوخوت ‪ ،‬باران راښکته شو ‪ ،‬او‬
‫داسې نور ‪...‬‬
‫(‪ ) 4‬وګوره ‪ :‬الدين ‪ ) 114 ( :‬او کتاب ( اهلل جل جلاله ‪ ) 17 :‬د عق اد ليکنه ‪.‬‬
‫(‪ ) 3‬اميل درواكيم فرنسوي ټولنيز پوهه دی په ( ‪ ) 1917‬کې وفات دی ‪ ،‬المنجد في‬
‫الاعلام ‪. 291 :‬‬

‫بوځي ‪ ،‬د ځېنو واكداره طبقه خلكو په ذهن كې د تدين فكره‬
‫منځ ته راغله ‪ ،‬هغوی خپله دغه ايجاد كړې فكره د ټولنې افرادو ته‬
‫وړاندې كړه او ټولنې هم بې له چون چرا نه د خپلو اړتياو له كبله ورته‬
‫غاړه كېښوده (‪.)1‬‬
‫له دغې څرګندونو څخه د دعوې په شکل داسې ښکاري چې د دين مصدر‬
‫انسان دی او په تدين باعث طبيعت او د انسان څخه ګېرچاپېره نور امور‬
‫دي او يا د تدين باعث پخپله د انسان داخلي دوافع دي ‪.‬‬
‫خو دغه اټکل اقوال او تخمينات هېڅ رد نه ارزي ‪ ،‬ځکه چې مذکوره بواعث‬
‫زياتره موجود نه وو او بيا هم د تدين لارې روښانه وې ‪ ،‬له هر اړخه يې د‬
‫الحاد او بې دينۍ ته د بلونكي هوډونه ماتول او له اټکلونو څخه جوړې‬
‫ودانۍ يې ړنګولې ‪.‬‬
‫د تدين باعث يواځې دا نه چې يا دې هسې اټکل وي او يا دې باطل فرض‬
‫وي ‪.‬‬
‫ولې چې د تدين باعث په هکله معلومات د بشري نفس تتبع او پلټنې او‬
‫ژورې تاريخي څېړنې ته اړتيا لري ‪ ،‬دغه څېړنه بايد د انسان لومړيتوب ته‬
‫هم شامله وي او بيا ورسره قدم په قدم او اوږه په اوږه تر تدين باعث کېدنې‬
‫پورې خوځښت وكړي ‪ ،‬د څېړنې په مهال بايد د انسان پوهنېز ادراک ‪،‬‬
‫حساسيتونه او د احوالو او ظروفو تغيير او تبديل ګردو تقلباتو ته ځانګړې‬
‫کتنه وكړی شي ‪ ،‬ځکه دين پخپل وخت د انسان په ژوند کې څرګنديږي او‬
‫(‪ ) 1‬الدين ‪ . ) 131 ( :‬الانسان في ظل الاديان ‪.) 59 ( :‬‬

‫دغه وختونه له ستړياو او د ډار وختونو څخه عبارت دي چې‬
‫انسان ورپكې راګير وي ‪.‬‬
‫د دين لپاره داسې وختونه هم شته چې دين ورپكې پټيږي ‪ ،‬دغه حالت د‬
‫انسان د هوساينې او د شتمنۍ حالت دی ‪ ،‬په دغسي وختونو کې په ډېرې‬
‫اسانې سره انسان د غفلت او له دين څخه د لريوالي ښکار کيږي ‪.‬‬
‫بايد څېړنوال په داسې حالت کې وي چې کورين ‪ ،‬ديني ‪ ،‬او ثقافتي مؤثرات‬
‫يې ترڅنګ نه وي په دې خاطر چې د انسان حكم په ظاهرو شيانو هله سم‬
‫دم بلل کېدای شي چې خارجي مؤثرات ولري او څېړنوال هېڅ کله هم له‬
‫دغې څخه خلاصيدای نه شي(‪.)1‬‬
‫خو دغه امور د حقيقي تدين باعث ته په ځان رسونه کې انسان له توان‬
‫څخه بهر د داسې ستړيا او ساه تيګاه ښکار کوي چې هېڅ توان يې نه لري ‪.‬‬
‫په ځانګړي توګه مونږ مسلمانان په دې باوري يو چې د تدين باعث فطرت‬
‫دی او په دې تګلاره کې مو باور او بروسه په الهي وحي ده ‪ ،‬ځکه قران‬
‫اوسنت دا راښايي چې انسان د اهلل پاک په خالقيت او عبوديت او له شرک‬
‫څخه په براءت پيدا دی(‪. )2‬‬
‫ََ ْ َ ْ َ َ‬
‫او پر دې د قران کريم د ا ايت ډېر ښکاره دلالت کوي چې [ فأق ِم وجهك‬
‫َِّ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َِّ ََٰ َ‬ ‫َ ً ْ َ َِّ َِّ َ َ‬ ‫ِّ‬
‫ين حنِيفا ف ِط َرت اللـ ِه التِي فط َر الناس عليها لاتب ِديل ل ِخل ِق اللـ ِه ذل ِك‬
‫ل ِل ِد ِ‬
‫(‪ ) 1‬د دې اټکلونو د رد لپاره د دکتورعبداهلل دراز ليکنه ( الد ين ‪) 114 – 114 :‬‬
‫وګوره ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬زياتره سلف صالحين په دې اند دي چې له فطرت څخه اسلام مراد دی ‪ ،‬فتح‬
‫الباري ‪ ) 248 / 5 ( :‬وګوره ‪.‬‬

‫(‪)1‬‬ ‫ِّ ُ ْ َ ِّ ُ َ َ َٰ َِّ َ ْ َ َ َِّ َ َ ْ َ ُ َ‬
‫اس لا يعلمون]‬‫كن أكثر الن ِ‬ ‫ال ِدين القيِم ولـ ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬د اهلل پاک دين ته ځان په داسې حالت کې برابر کړه چې ته دين ته‬
‫مايله يې ‪ ،‬د اهلل پاک هغه دين کلک ونيسه چې ټول مخلوق پې پرې پېدا‬
‫کړی دی ‪ ،‬د اهلل پاک دين لره هېڅ راز بدلول نشته ‪ ،‬همدا محكم او قوي‬
‫دين دی خو زياتره خلک نه پوهيږي ‪.‬‬
‫ُ ُ ْ ُ ِّ َِّ َ ُ ْ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ُِّ َ‬
‫ورهِم ذ ِريتهم‬ ‫فرمايي ‪ [َ :‬وإِذ أخذ ربك مِن بنِي آدم َمِن ظه ِ‬ ‫او اهلل پاک‬
‫ََْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٰ َ ْ‬‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ ُ َ ِّ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ ْ َ َ ُ ْ َ‬
‫وأشهدهم على أنف ِس ِهم ألست بِرب ِكم قالوا بلى ش ِهدنا أن تقولوا يوم ال ِقيام ِة‬ ‫َٰ‬
‫َ ْ ُ ُ َِّ ُ َِّ ً ِّ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َِّ َ َ ْ َ َ ُ َ‬ ‫َِّ ُ َِّ َ ْ َ َ َ‬
‫ين‪ ‬أ ْو تقولوا إِنما أش َرك آباؤنا مِن قبل َوكنا ذ ِّ ِرية ِمن‬ ‫إِنا كنا عن ه َٰـذا غافِلِ‬
‫ُ ْ ُ َ (‪)2‬‬
‫َْ ْ ََُْ َُ َ َََ ْ‬
‫بع ِدهِم أفتهلِكنا بِما فعل المب ِطلون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او هغه وخت راياد کړه چې ستا رب د انسانانو له شاګانو څخه د‬
‫هغوی اولادونه راواخستل او پخپلو ځانونو پر دې ګواهان کړل چې ‪ :‬ايا زه‬
‫ستاسو رب نه يم ؟ هغوی وويل ‪ :‬ولې نه ته زمونږ رب يې ‪ ،‬مونږ ستا په‬
‫ربوبيت ګواهي وركو ‪ ،‬داسې نه چې بيا د قيامت په ورځ ووايئ چې مونږ له‬
‫دغې وعدې څخه ناخبره وو * او يا دا ووايئ چې شرک خو زمونږ پلارانو له‬
‫مونږ څخه مخکې کړيو او مونږ د هغوی وروستني اولاد وو ‪ ،‬ايا زمونږ باطل‬
‫پرستو چې څه کول ته مونږ د هغوی په عملونو بربادوې ؟‬
‫وروستني ايتونه د مخکني ايت په رښتنولۍ دلالت کوي او دا څرګندوی‬
‫چې اهلل پاک د بني ادمو په فطرت کې اېښې ده چې د خپلو پلارانو له‬
‫شاګانو څخه يې په دې خاطر راوويستل چې په مذکوره عهد او ميثاق ترې‬
‫(‪ ) 1‬سورت روم ‪) 51 ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت أعراف ‪) 175- 172 ( :‬‬

‫کلکه وعده واخلي او پرې ګواه يې کړي ‪.‬‬
‫بخاري او مسلم پخپلو صحيحينو کې د انس‪ ‬څخه روايت کړيدي چې‬
‫نبي ‪ ‬ويلي دي ‪:‬‬
‫ْ‬
‫ْ َ ُِّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َِّ َ ً ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ار َك َو ت َعالى ل ِأه َ‬‫اّلل َت َب َ‬
‫ول ُ‬ ‫َُ ُ‬
‫ار عذابا ‪ :‬لو كانت لك الدنيا َو ما‬ ‫ِ‬ ‫الن‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ه‬ ‫أ‬ ‫ن‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫[ يق‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َُ ُ ََْ َُ ُ ْ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َُْ ً َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫فِيها ‪ ،‬أكنت مفت ِديا بِها ؟ فيقول ‪ :‬نعم ‪ ،‬فيقول‪ :‬قد أ َردت مِنك أه َون مِن هذا‬
‫ُ ْ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َِّ َ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ َْ َ‬
‫ار – فأبيت‬ ‫خلك الن‬ ‫ِ‬ ‫د‬‫أ‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫‪:‬‬ ‫ال‬‫ق‬ ‫ه‬‫ب‬ ‫س‬
‫ِ‬ ‫ح‬ ‫أ‬ ‫–‬ ‫ك‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ش‬ ‫ات‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫‪:‬‬ ‫م‬‫آد‬ ‫ب‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ص‬ ‫ِي‬ ‫ف‬ ‫ت‬ ‫و أن‬
‫ِّ ْ َ (‪)1‬‬
‫َِّ‬
‫الشرك ]‬ ‫إِلا ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬اهلل پاک به د قيامت په ورځ په جهنم کې اسان ترينه عذاب باندې‬
‫اخته انسان ته ووايي ‪ :‬دنيا او چې څومره شيان ورپكې دي که ستا‬
‫ملکيت شي ايا ته به يې د دې عذاب څخه د خلاصون په بدل کې قرباني‬
‫کړې ؟ هغه به ورته ووايي ‪ :‬هو ‪ ،‬اهلل پاک به ورته ووايي ‪ :‬د آدم ‪ ‬په شاه‬
‫کې مې درنه له دې څخه هم اسانه وعده اخستې وه چې هېڅ راز شرک‬
‫راسره مه کوه او زه به دې اور ته نه بوځم ‪ ،‬خو تا له دغې څخه انكار وكړ‬
‫او بيا دې هم شرک وكړ‪.‬‬
‫َِّ َ‬ ‫ً‬
‫امام احمد بن حنبل ‪ Q‬د عبداهلل بن عباس‪ ‬نه مرفوعا نقلوي [ إ ِن اّلل‬
‫َ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ ْ ُ َِّ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ََ ََْ َ َْ‬
‫أخذ ال ِميثاق مِن ظه ِر آدم بِنعمان – يعنِي عرفة – فأخرج مِن صلبِ ِه كل‬
‫َ َ ْ ُ ِّ ُ ْ‬ ‫ُ َِّ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ ْ َ َِّ ُ َ َِّ َ ُ ْ َ ً َ َ‬
‫ذ ِّ ِري ٍة ذ َرأها ‪ ،‬فنث َرهم بي َن يدي ِه كالذ ِّ ِر ‪ ،‬ث َِّم كلمهم ق ِبلا قال ‪ { :‬ألست ب ِ َربِكم‬
‫َ (‪)2‬‬ ‫َ ُ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ َ ْ َ ْ َ َ َِّ ُ َِّ َ ْ َ َ َ‬
‫قالوا بلى ش ِهدنا أن تقولوا يوم ال ِقيام ِة إِنا كناعن هذا غاف ِ ِلين]‬
‫ژباړه ‪ :‬اهلل پا ک د آدم ‪ ‬په شا او د عرفې په مقام کې دغه وعده اخستې‬
‫(‪ ) 1‬بخاري کتاب الانبياء ‪ ) 111 / 4 ( :‬مسلم کتاب المنافقين ة ( ‪. ) 2111/ 4‬‬
‫(‪ ) 2‬مسند أحمد بن حنبل ‪ . ) 272 / 1( :‬ابن کثير ‪. ) 241 / 5 ( :‬‬

‫وه ‪ ،‬ټول اولاد يې لکه د سرو ميږيانو په څېر مخې ته خواره واره‬
‫راوويستل او مخامخ يې ورسره خبرې وكړې چې ايا زه ستاسو رب نه يم ؟‬
‫ټولو ورته وويل ‪ :‬ولې نه ته زمونږ رب يې ‪ ،‬دا په دې خاطر چې د قيامت په‬
‫ورځ داسې ونه وايي چې مونږ خو له دغې وعدې څخه ناخبره وو ‪.‬‬
‫او د هغو دليلونو له جملې څخه چې د انسان پېدايښت په فطرت تاييدوی ‪،‬‬
‫ُ ُِّ َ ْ ُ ُ َ ُ َ َ‬
‫د ابوهريرة ‪ ‬حديث دی چې نبي‪ V‬فرمايي [ كل مولو ٍد يولد على‬
‫َ َ َُْ ُ‬ ‫َََ‬ ‫َ ْ ُ َ ِّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ َ ِّ‬ ‫َ َ َ َ ُ ُ َ ِّ َ‬ ‫ْ َ‬
‫جسان ِ ِه ‪،‬كمث ِل الب ِهيم ِة تنتج‬‫ال ِفطرةِ ‪ ،‬فأبواه يه ِودان ِ ِه ‪ ،‬أو ين ِصران ِ ِه ‪ ،‬أو يم ِ‬
‫َ َ ْ َ َ (‪)1‬‬ ‫َ ََ َْ َ‬
‫الب ِهيمة هل ت َرى فِيها جدعاء ]‬
‫ژباړه ‪ :‬د لومړي ځل لپاره هر انسان په اسلامي دين پېدا کيږي ‪ ،‬مور او پلار‬
‫يې يا يهودي کوي ‪ ،‬يا يې نصراني کوي ‪ ،‬يايې مجوسي کوي ‪ ،‬لکه حيوان‬
‫چې حيوان زږوي ايا تاسو په زږول شوي حيوان کې کومه کمي محسوسوئ‬
‫؟‬
‫او په د عياض بن حمار المجاشعي‪ ‬حديث پرې هم دليل دي چې‬
‫َ َ َِّ ِّ َ َ َ ْ ُ َ ِّ َ ُ ْ َ‬
‫نبي‪ V‬يوه ورځ خطبه کوله او ويويل ‪ [ :‬ألا إِن َر ِِب أم َر ِِن أن أعلِمكم ما‬
‫َ َ ُ ُِّ َ َ َ ْ ُ ُ َ ْ ً َ َ ٌ ِّ َ َ ْ ُ‬ ‫َ ْ ُ ْ َِّ َ َِّ َ َ ْ‬
‫ال نحلته عبدا حلال‪َ ،‬وإِن ِي خلقت‬ ‫ج ِهلتم‪ ،‬مِما علمنِي يومِي هذا‪ ،‬كل م ٍ‬
‫ْ َ َ َِّ َ ْ‬ ‫ُ َ َ َ ُ َِّ ُ ْ َ َِّ ُ ْ َ َ ْ ُ ُ َِّ َ ُ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ‬ ‫َ‬
‫عِبادِي حنفاء كلهم‪ ،‬وإِنهم أتتهم الشياطِين فاجتالتهم عن دِينِ ِهم‪ ،‬وحرمت‬
‫َ َْ ُْ ْ‬ ‫َ َْ ْ َ َ ْ َْ ُ َُ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ُْ ُ‬
‫(‪)2‬‬
‫علي ِهم ما أحللت لهم‪َ ،‬وأم َرتهم أن يش ِركوا بِي ما لم أن ِزل ب ِ ِه]‬
‫ژباړه ‪ :‬ما ته مې رب امر کړی دی چې تاسو پر هغه څه وپوهوم چې پرې نه‬
‫پوهيږئ د هغې له جملې نه چې يې راته نن ورځ راوښوولې‪ :‬هغه مال چې‬
‫(‪ ) 1‬بخاري کتاب الجنايز باب نمبر ‪ . ) 92 ( :‬فتح الباري ‪. ) 241 / 5 ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬مسلم کتاب الجن ة ‪ ) 2197 / 4 ( :‬احمد بن حنبل ‪. ) 112 / 4 ( :‬‬

‫ما خپل بنده ته وركړی دی حلال دی ‪ ،‬ما خپل ټول بندګان‬
‫صالحه او موحدين پېدا کړيدي ‪ ،‬خو شيطانانو د خپل دين نه واړول ‪ ،‬څه‬
‫چې ورته ما حلال کړيوو هغه ورته شيطانانو حرام کړل او شيطانانو ورته‬
‫امر وكړ چې ما سره هغه څه شريک کړي چې ما پرې ورته هيڅ دليل نه دی‬
‫نازل کړی ‪.‬‬
‫دا ښکاره دليلونه دي چې انسان د اهلل پاک په خالقيت او عبوديت باندې‬
‫اقرار کونكى پېدا دی ‪ ،‬دا تدين او همدغه يې باعث ګڼلى شي ‪ ،‬دغه د اهلل‬
‫پاک او د هغه د رسول خبرې دي او داسې به لا څوک وي چې د اهلل پاک نه‬
‫رښتوین وي ؟‬
‫دغه ټول تېر دليلونه په دوو شيانو دلالت کوي ‪:‬‬
‫‪ : –۲‬دغه فطرت او پېداښت چې د اهلل تعالى په خالقيت او ربوبيت اقرار‬
‫دی خارجي مؤثرات اوانحراف پكې د تغيېر رول لوبوي او دغه فطرت د‬
‫دې قابل دي چې مذکوره اثر قبول کړي ‪.‬‬
‫له همدې ځايه ويلای شو چې په تېرو مخکنو امتونو کې د بدپرستۍ او په‬
‫دې امت کې د تېرو او حاضرو بدپرستانو د وجود سبب او لامل د تېرو‬
‫دليلونو په رڼاکې خارجي مؤثرات دي ‪.‬‬
‫‪ : –۸‬هغه مؤثرات چې د فطرت له دروستې څېرې څخه انحراف ته بلل‬
‫کوي ـ د دې دليلونو په رڼا کې ـ درې شيان دي ‪:‬‬
‫‪ : –۲‬شيطانان ‪ :‬دا تر ټولو هغه لومړی خارجي مؤثر دی چې ورباندې د‬
‫عياض بن حمار ‪ ‬حديث دلالت کوي ‪.‬‬
‫‪ : –۸‬مور پلار او د دوی د نشأت په حالت کې ټولنه ‪ :‬دا هغه مؤثر دی چې‬

‫قوت يې له نورو څخه زيات او ډېر دی ‪ ،‬ځکه چې بچيان او مور‬
‫پلار او ټولنه سره ډېر پيوست او جوخت پېوند لري ‪ ،‬د دې دريواړو اثر په‬
‫بچيانو هم ډېر زر او ډېر ستونزمن وي ‪ ،‬په دې مؤثرباندې د ابوهريرة ‪‬‬
‫حديث ښکاره دلالت کوي ‪.‬‬
‫غفلت – ‪ :‬دا د انسان له دين څخه په انحراف کې د سورت اعراف د ايت‬
‫په رڼاکې دريم خارجي مؤثر دی ‪.‬‬
‫شايد څوک دا وپوښتي چې د دې فطرت نو څه ارزښت دی چې په دومره‬
‫کمزوري(‪)1‬حالت کې شتون لري چې له يو طرفه خو پكې خارجي مؤثرات‬
‫فعال رول لوبوي او له بل اړخه انسان خپله هم د فطرت د ساتنې لپاره له‬
‫دغې مؤثراتو څخه ځان نشي رانغښتلای ؟‬
‫جواب ‪ :‬د اهلل تعالى د حکمت سره سم هغه فطرت په دغې حالت پېدا کړ ‪،‬‬
‫تر څو د انسان پر خېر او شر د ازموينې غرض منځ ته راشي ‪ ،‬او بيا ورته د‬
‫دغې عملونو سره سمه بدله وركړي ‪ ،‬خو که چرته فطرت په دومره قوت کې‬
‫وی چې ورپكې دغې مؤثراتو اثر نشو کولای نو ديني انحراف او كفر به‬
‫(‪ )1‬بايد دې ته هم وكتلای شي چې انسان د نورو شيانو په محبت هم پېدا دی ‪ ،‬اهلل‬

‫َُْ َ‬ ‫َ ِّ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫پاک فرما يي [ ُز ي ِّ َن ل ِلنِّ َ ِ ُ ِّ ُ ِّ َ َ َ‬
‫ِير ال م ق نط َر ة ِ‬
‫ات مِن الن ِ س اءِ وال ب ن ِين وال ق ن اط ِ‬
‫اس ح ب الش ه و ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ ِّ َ‬ ‫َ ِّ َ َ‬
‫ب وال ِف ض ةِ‪ ] ...‬خو سره د دې بيا هم انسان د ښه خوراک او څښاک سره‬ ‫مِن الذ ه ِ‬
‫مينه لري د بدترين او ناوړه خوراک نه کركه او نفرت لري ‪ ،‬څوک چې ورسره ښه او‬
‫نې که رويه وكړي بې رته ورسره ن ېکه رويه کوي او که څوک ورسره بد وكړي ورسره‬
‫بغض او کينه لري ‪ ،‬نور داسې شيان چې په اسانه نه شي تغير کيدای ‪ ،‬په دې معنى‬
‫چې دغه شيان د امتحان پور ې کومه اړه ن ه لري ‪ ،‬په دې دليل چې په دغي شيانو د‬
‫انسان د نيکمرغۍ او بد مرغۍ مدار نه دی ‪.‬‬

‫په بني ادمو کې وجود ته نه وی راغلى او چې کله خلک نه‬
‫کافران کېدای نو د اهلل امتحان به هم نوی او په دې کې د اهلل تعالى لوی‬
‫لوی حکمتونه دي ‪.‬‬
‫خو فطرت د دغې کمزوري حالت سره سره ډېر فوائد لري چې له جملې‬
‫څخه يې ځينې دا دي ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬د فطرت دغسې کيفيت بشري نفسونه د اهلل پاک په عبادت او په‬
‫باور لرنې پوښلي دي ‪.‬‬
‫که انسان د اهلل پاک له عبادت څخه سرغړونه اختيار کړي نوضرور به د‬
‫عبادت لپاره بل معبود اختياروي ‪ ،‬ترڅو خپله د تدين اړتياوې ترلاسه کړي‬
‫‪ ،‬د بېلګې په توګه که يو څوک د ولږې سره مخ شي نو په لټه کې وي چې‬
‫خوندور خوراک تر لاسه کړي خو که خوندور خوراک په لاس ورنه شي ‪،‬‬
‫نو د څه شي خوراک چې امکان لري ولو که کركجن شيان هم وي ورباند‬
‫اسره نه کوي او د ولږې مخه پرې نيسي‪ ،‬همدغه مونږ ته دا واضحه کوي‬
‫چې په عامه توګه عمومي بشري ټولنې د تدين نظريه لري ‪ ،‬خو سره له دې‬
‫چې په زياتره وختونو کې معبود او دين دواړه باطل وي‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬دغې فطرت د انسان په پيدائښت کې انسان د عبوديت او د لوازمو د‬
‫قبول وړ ګرځویل دی ‪ ،‬دغه امور د انسان لپاره د اهميت وړ دي ‪ ،‬ځکه چې‬
‫د فطرت سره که څه شى هم سمون ونه خوري نو د نفس ورڅخه نفرت او‬
‫کركه کيږي او غوښتنې يې هيڅکله نه بشپړوي ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬فطرت په دغسې کيفيت د تل لپاره حق پلوي کوي ‪ ،‬چې کله هم‬
‫انسان حق او باطل دوه دينونه وپيژني‪ ،‬نو د فطرت د دغې کيفيت له مخې‬

‫ورپكې د حق دين پلټنه کوي تر څو نفس ته قرار او زړه ته ډاډ‬
‫حاصل شي ‪ ،‬يا خو به دغه حق دين قبلوي او پرځان به يې لازموي او يا به‬
‫يې د نفسي غوښتنو ‪ ،‬يا له ډار او يا له تقليدونو او‪ ...‬له کبله ورته تن نه ږدي‬
‫َ َ ُ َ‬
‫‪ ،‬اهلل تعالى د فرعون او د هغه د قوم په باره کې فرمايي [ َوجحدوا بِها‬
‫َ (‪)1‬‬ ‫ْ ََْ َْ َ َ ُ ُ ُ ْ ُ ًْ ُ ُ َ ُ َْ َ َ َ َ َ ُ ُْ ْ‬
‫َواستيقنتها أنفسهم ظلما َوعل ًِّوا فانظ ْر كيف كان عاق ِبة المف ِس ِدين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬فرعون او قوم يې زمونږ په ايتونو انكار وكړه سره له دې چې نفسونه‬
‫يې تصديق او يقين ايجابو او دغه انكار يې له تكبر او ظلم د وجې نه وكړ‬
‫‪.‬‬
‫څلورم ‪:‬که څه هم د يو انسان سره چې د هدايت په لور رهى دی د يقين وړ‬
‫دلايل نه وي خو د فطرت دغه کيفيت ورته په حق او حقانيت باندې مزيد‬
‫يقين وربښي ‪ ،‬اهلل ښه پوهيږي خو مونږ ته چې کوم بريښي هغه دا په ګوته‬
‫کوي چې مسلمان هېڅکله هم له دين څخه اعراض نه کوي ‪ ،‬په دې معنى‬
‫چې دغه دين يې د فطرت سره سمون خوري او نفس پرې دېته يقين دهاني‬
‫وركوي ‪.‬‬
‫کله چې هم د نورو اديانو پلويان په اسلام مشرف شي په رسې يې دومره‬
‫کلکې منګولې لګوي لکه اوبو وړی چې د ځان ژغورنې لپاره هر څه ته‬
‫لاس اچوي ‪ ،‬او کلکه پيروي يې هم په دې خاطر کوي چې اسلام حق او‬
‫دحقيقت دين دی ‪ ،‬او له بل پلوه د فطرت سره هر اړخيزه سمون لري ‪.‬‬
‫واهلل أعلم‬
‫(‪ ) 1‬سورت نمل ‪. ) ۲۳ ( :‬‬

   
www.larkhud.com ‫اسلامي لارښود‬

‫پنځم ‪ :‬شرک له توحيد څخه‬
‫وروسته منځ ته راغلى دی‬
‫لږ څه وړاندې تېر شول چې داسې هېڅ امت نه دی تېر شوی چې دين او‬
‫عبادت يې نه درلود او دا هم تېر شول چې دين دوه ډوله دی ‪ :‬د توحيد دين‬
‫چې اسماني دينونه دي او وضعي دين چې د شرک نه ډک اديان او تګلارې‬
‫دي ‪.‬‬
‫بې دينه طبقه خلک ( ملحدين ) انګيروي چې د ځمکې په مخ توحيد له‬
‫شرک څخه وروسته منځ ته راغلى دی خو د هغوی دغه قول د اهلل پاک له‬
‫وجود څخه په انكار بنا دی ‪ ،‬هغوی اټکلوي چې انسان د اميب(‪ )1‬له‬
‫حالت څخه وروسته وجود ته راغلى دی ‪ ،‬د رطوبت له مخې څه موده‬
‫وروسته د شادو په شکل تبديل شو بيا د زمانې په تېرېدو د ترقۍ له مخې‬
‫شادو د انسانيت په شکل تبديل شوه(‪.)2‬‬
‫دوی انګېروي چې دغه انسان له کوچنيتوب څخه د ځان لپاره د معبود په‬
‫تالاش او لټون پېل کړ تر څو عبادت يې پېل کړي ‪ ،‬په لومړي ځل يې د‬
‫(‪ ) 1‬؟؟؟؟؟؟؟ ( الصحاح في اللغة والعلوم ‪ ) ۴۹ :‬وګوره ‪.‬‬

‫(‪ )2‬مذهب النشوء والارتقاء‪ ) ۲۸ ( :‬د منيرة ال غ اياتي ليکنه ‪ .‬ايهما هو الصحيح‬
‫الخلق ام النشوء ‪ ) ۱ ( :‬د د‪.‬و‪.‬ي اوانيل ليکنه ‪ .‬ما اصل الانسان ‪ ) ۴۱ ( :‬د دکتور‬
‫موريس بواكي ليکنه ‪.‬‬

‫پلرونو او نيکونو عبادت ‪ ،‬د بوټو ‪ ،‬حيواناتو او د نمر او ستورو او د‬
‫نورو هغه شيانو چې په نظر کې يې ورته قابل د عبادت ښکارېدل د ځان‬
‫لپاره معبودان ونيول ‪ ،‬بيا يې پخپل عقل او احساس کې دومره تريق راوسته‬
‫چې له ګڼو معبودانو څخه يې ځان راخلاص کړ او د فرعونيانو په دور کې‬
‫يې توحيد ته لاره وموندله ‪ ،‬د هغوی په نېز د توحيد معنى دا نه ده چې له‬
‫شريک پرته به يې د اهلل پاک عبادت کو ‪ ،‬د دغې ملحدانو په زعم هغوی به‬
‫د « رع » عبادت کو چې د نمر مخ يې په وجود دليل دی ‪.‬‬
‫له دې عقيدې څخه څرګند بريښي چې ملحدان په دې اند دي چې د‬
‫دينونو لومړي واضعين انسانان دي او د اهلل څخه راستونه يې سمه نه ده ‪.‬‬
‫د تعجب خبره دا ده چې د ملحدانو سره په دې فکره ځينو اسلام ته منسوبو‬
‫کسانو هم خوښي ښکاره کړې ده لکه عباس محمود العقاد(‪)1‬پخپل کتاب [‬
‫اهلل جل جلاله ](‪ )2‬او عبد الکريم الخطيب په خپل کتاب [ قضية الألوهية‬
‫الدين ](‪. )5‬‬
‫بين الفلسفة و ِ‬
‫د دې عقيدې پيرويان وايي چې مونږ په دې مذهب دوه دليلونه لرو ‪:‬‬
‫لومړی ‪:‬په صنعت باندې قياس ‪ ،‬انسان چې څنګه په صناعت کې تريق‬
‫کړې ده دغه څير يې په عقيده کې هم تريق کړې ده ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬په لاسونو تراشل شوي قديمي اثار دا په ګوته کوي چې خلک د‬
‫(‪ ) 1‬عباس محمود العقاد مصري اديب دی په کال ( ‪۲۴۲۴‬ه) کې وفات دی ‪.‬الاعلام ‪:‬‬
‫( ‪. ) 211 / 5‬‬
‫(‪ ) 2‬د مذکوره کتاب ‪ ) ۴۲ ، ۱ ( :‬صفحات وګوره ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬د مذکوره کتاب ‪ ) ۹۲ ، ۱۱ ( :‬صفحات وګوره ‪.‬‬

‫عبادت له مخې په شرک او ګڼ شمير معبودانو نيولو اخته شوي‬
‫وو ‪ ،‬ډېرې زمانې وروسته بيا انسان توحيد وپېژند(‪. )1‬‬
‫خو نا بلکې دا فاسد قياس او باطل استدلال دی‪ ،‬له ګڼ شمېر وجوهاتو نه‬
‫دين په صناعت قياس مع الفارق دی ‪:‬‬
‫لومړی ‪:‬صناعات مادي شيان دي او دين معنوي شى دی ‪ ،‬ايا د غير‬
‫محسوس معنوي شيانو قياس په مادي محسوسو شيانو دروست بلل کېدای‬
‫شي ؟ دغه قياس داسې مثال لري لکه څوک چې هوا په اوبو قياسوي ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬د صناعاتو بنسټ کتنه او تجربه ده چې پای کې يې پايله تر سترګو‬
‫کيږي بر سېره د دين نتائج د دنيا په ژوند کې نه تر سترګو کيږي او نه يې‬
‫بنسټ تجربه او کتنې دي ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬له دغې قياس څخه لازميږي چې اوسمهال بايد ګرد انسانيت په‬
‫رښتونې ديانت او سوچه توحيد ولاړ وای ‪ ،‬ځکه چې صناعاتو بې ساره تريق‬
‫کړې ده بايد عقيده هم تريق وكړي ‪ ،‬خو ولې واقعيت برخلاف دی ځکه‬
‫چې انسان له ديني ناحيې څخه ډېر کمزوری دی نسبتا صناعت ته او الحاد‬
‫او بې ديني هم د نړۍ په زياترو برخو کې خپره وره ده ‪.‬‬
‫له دغې قياس څخه دا لازميږي چې بايد اوسمهال هېڅ شرک نه وی او‬
‫واقعيت د دې خلاف دی ځکه چې په شرق او غرب او په هر ځای کې‬
‫شرک وجود لري ‪.‬‬
‫د ملحدينو د تېرو امتونو او قومونو په تخلف او اثارو باندې له دليل څخه‬
‫َ‬
‫(‪ ) 1‬وګوره ( اهلل جل جلاله ( ‪ ) ۸۱ – ۱‬د عق اد ليکنه ‪.‬‬

‫جواب دا دی چې دغه ټول ناقص اثرات دي او د اټکل څخه پرته‬
‫پكې نور هېڅ دليل نشته او نه پكې د نه يو ځای کېدونكي شيانو د ربط‬
‫ترمنځ له کشمکش پرته څه شته ‪ ،‬بلکې په لاس تراشل شوي قديمي اثار په‬
‫دې دلالت کوي چې مخکني امتونه په شرک کې واقع شوي وو ‪ ،‬له دې‬
‫څخه مونږ هېڅ انكار نه کو‪ ،‬بلکې قرانكريم او نبوي حديثونه په دې‬
‫ً‬
‫موضوع نصا غږېدلي دي خو ولې د لومړي انسان د عبادت او عقيدي‬
‫پېژندنه تر هغه ناشوين ده تر څو خپله د دغه انسان سره ليدل کتل نه وي‬
‫شوي او يا يې هم هغه اثرات تر لاسه شي چې د لومړي انسان په عقيده او‬
‫عبادت ښکار دلالت وكړي ‪.‬‬
‫او د اهم منل شوی حقيقت دی چې په عبادتونو کې قومونه له توحيد څخه‬
‫شرک ته او له شرک څخه توحيد ته اوړي راوړي ‪ ،‬د بېلګې په توګه د مکې‬
‫اوسيدونكي لومړی د اسماعيل ‪ ‬په شريعت او د توحيد په عقيده وو ‪،‬‬
‫خو بيا په شرک کې واقع شول بېرته د محمد ‪ V‬په دعوت په توحيد کې‬
‫ننوتل او ورته غاړه کېښودونكي جوړ شول ‪.‬‬
‫په تېرو امتونو کې د چا د عبادت پېژندنې معنى دا نه ده چې هغوی له دغې‬
‫عبادت پرته يې نور د عبادت هيڅ ډول نه پېژنده ‪ ،‬نا بلکې د دې معنى دا ده‬
‫چې په دغه مهال هغوی دغه ډول عبادت باندې بوخت وو ‪.‬‬
‫له دې څېړنې څخه د دغې خلکو د استدلال فساد په څرګند ډول بريښي ‪،‬‬
‫ټول يې په داسې اټکل او تخميناتو دليلونه نيولې دي چې د ځلاند او روښانه‬
‫حق او حقيقت په وړاندې هيڅ د بقا مظاهره نه شي کولای او هغه داسې‬
‫چې ‪:‬‬

‫انسان د لومړي ځل لپاره توحيد پېژندلى دی ‪ ،‬د وخت په تېرېدو‬
‫يې له دين څخه کجروي کوله تر دې چې په شرک کې واقع شو ‪ ،‬ځکه چې‬
‫لومړی انسان ادم ‪ ‬دی او هغه د اهلل پاک نبي او موحد بنده و ‪ ،‬د يک‬
‫يواځې اهلل پاک په عبادت مشغول و ‪ ،‬خپلو بچيانو ته يې د توحيد ښوونه‬
‫وكړه چې له مرګ وروسته يې بچيان د کافي اندازې زمانې په تېرېدو په‬
‫شرک کې واقع شول ‪ ، ،‬له ملحدينو پرته نور ټول هغه څوک چې د اهلل په‬
‫خالقيت ايمان لري او هغه خلک چې په اسلام يا يهوديت يا په نصرانيت‬
‫عقيده لري د ادم ‪ ‬په لومړيتوب او وروسته په بچو کې يې شرک منځ ته‬
‫راتګ باندې اقرار کوي ‪.‬‬
‫ُ‬
‫َ َ َِّ ُ َِّ ً‬
‫له قرانكريم څخه پرې دليل د اهلل پاک دا قول دی چې [ كان الناس أمة‬
‫َ (‪)1‬‬ ‫َ َ ً َ َ َ َ َِّ ُ َِّ ِّ َ ُ َ ِّ َ ُ‬
‫ين َو من ِذ ِرين ]‬‫حدة فبعث اللـه الن ِبيِين مب ِش ِر‬
‫وا ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬د لومړي ځل لپاره ټول خلک په يوه عقيده وو ‪ ،‬له اختلافاتو وروسته‬
‫ورته اهلل پاک زيري وركونكي او ويره وركونكي پيغمبران راواستول ‪.‬‬
‫ابن جرير طبري‪ Q‬پخپل سند د عبداهلل بن عباس ‪ ‬څخه نقلوي چې د‬
‫ادم او د نوح ‪ ‬ترمنځ لس پيړۍ وې ‪ ،‬ټول په اسلامي دين او حق شريعت‬
‫قايم او دايم خلک وو ‪ ،‬له اختلافاتو وروسته ورته اهلل وېره وركونكي او‬
‫زيري وركونكي سفيران راواستول(‪.)2‬‬
‫او د دې تفسير تاييد د أبي بن کعب او عبد اهلل بن مسعود ‪ ‬قراءت هم‬
‫َ‬ ‫َ َ َِّ ُ ُ َِّ ً َ َ ً َ ْ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َِّ ُ َِّ ِّ‬
‫حدة فاختلفوا فبعث اللـه النبِيِين ]‬ ‫کوي چې [ كان الناس أمة وا ِ‬
‫(‪ ) 1‬سورت بقرة ‪. ) 215 ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬تفسير ابن جرير ‪. ) 554 / 2 ( :‬‬

‫او د سورت يونس دا ايت هم مخکنى تفسير په کلکه سره‬
‫َ َ َ َ َِّ ُ َِّ ُ َِّ ً َ َ ً َ ْ َ َ ُ‬
‫حدة فاختلفوا ](‪.)1‬‬ ‫تاييدوی چې[ وما كان الناس إِلا أمة وا ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬مخکني خلک نه وو مګر يو امت نو بيا يې ديني اختلافات شروع‬
‫کړل ‪.‬‬
‫دا ټول په دې ښکاره دليل دی چې بني آدمو لس پيړۍ(‪)2‬د اهلل پاک عبادت‬
‫کړی وو او ورسره يې هېڅ راز شريک نه و پيدا کړی ‪.‬‬
‫او دغه د عبد اهلل بن عباس ‪ ‬تفسير هم دی ‪.‬‬
‫بيا يې وروسته په دروست منهج کې د ديني اختلافاتو او انحرافاتو لړې پېل‬
‫کړه چې بېرته د حق ته په راګرځېدو ورته اهلل پاک پيغمبران او رسولان‬
‫راواستول ‪.‬‬
‫َ َ َ َِّ َ َ ُ ْ‬
‫همدغه راز عبد اهلل عباس ‪ ‬د [ َولا تذ ُرن آل ِهتكم ](‪ )5‬د آيت په تفسير‬
‫کې مونږ ته بيانوي چې په بني ادمو کې شرک څنګه منځ ته راغى ؟‬
‫بخاري ورڅڅه د دغې ايت لاندې پخپل سند نقل کړي دي چې ‪ :‬دا د نوح‬
‫‪ ‬د قوم څخه د نېکو خلکو نومونه وو ‪ ،‬له وفات څخه يې وروسته شيطان‬
‫ژوندو ته راغى تر څو د عبادت په ځايونو کې يې تصويران ودروي نو‬
‫(‪ ) 1‬سورت يونس ‪. ) 19 ( :‬‬

‫(‪ )2‬پيړۍ چې څنګه خلک په سل کاله پې ژني دلته ترې سل کاله يوه پيړۍ نه ده‬
‫َ ْ َ َِّ‬
‫مراد ‪ ،‬بلکې د حديث جيل ترې مراد دی ‪ ،‬چې نبي ‪ ‬فرمايي ‪ ( :‬خ ي ُر أ م ت ِ ْي‬
‫ْ َ ُ ِّ َ ْ ُ ْ ُ ْ‬
‫ال ق ْر ن ال ذِي ب عِ ث ت ف ِي ِه ‪ ) . ..‬بخاري په فضايل الص حابة کې روايت کړی دی ‪ ،‬فتح‬
‫الباري ( ‪ ) 3 / 7‬مسلم فضا يل الصحابة ( ‪. ) 1912 / 4‬‬
‫(‪ ) 5‬سورت نوح ‪. ) 25 ( :‬‬

‫تصويران يې ورله ودرول خو عبادتونه يې ورله ونه کړل ‪ ،‬چې د‬
‫دې خلکو پېړۍ ختمه شوه ‪ ،‬علم او عرفان له منځ ولاړ ‪ ،‬نو وروستني خلکو‬
‫يې عبادتونه شروع کړل(‪.)1‬‬
‫جوته شوه چې په بني ادمو کې شرک او له دين او توحيد څخه د انحراف‬
‫مبدأ او پېل له همدغې ځايه شوی دی ‪ ،‬په دې دعوه کې زمونږ لپاره قراني‬
‫وحي کافي اوبس ده ‪ ،‬خو ولې وحي هم يواځې دا خبره نه ده کړې بلکې د‬
‫لويديځ ټولو دين پوهانو هم دا خبره په زغرده تاييد کړې او حقيقت يې ګڼلې‬
‫ده ‪.‬‬
‫په دغې هکله دين پوهه غريب څيړنوال – آدم سون هيوبل– د مخکنو خلکو‬
‫د دينونو اړوند وايي ‪ :‬هغه وختونه له منځه تللي دي چې پخواني خلک به‬
‫په دې تورنېدل چې د اّلل پاک د ذات اړوند په فكر او سوچ نه شي‬
‫توانېدلى ‪.‬‬
‫( ټيلر)(‪ )2‬يې هم په خپلو ګمانونو کې په کږو نسکورو روان دی ‪ ،‬ځکه هغه‬
‫ديني تفكير يواځې د پرمختګ او ترقۍ او د علم او معرفت ستر لامل بوِل‬
‫ِّ‬
‫چې دغه تطور او پرمختګ له ارواحو څخه شروع او بيا تعدد ته او بالآخره‬
‫هم د توحيد په نقطه خبره پای ته ورسېده ‪.‬‬
‫( انډري لانګ ) وايي‪ :‬په اسټراليا ‪ ،‬افريقا او هندكې خلكو د اّلل پاک اړوند‬
‫عقيده د مسيحي اعتقاد په اساس نه ده راخستې او د دې رايې تاييد د‬
‫(‪ ) 1‬فتح الباري ‪. ) 117 / 8 ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬ټي لر برطانوي في لسوف دی او په ( ‪ ) 1943‬کې وفات دی ‪ .‬موس وعة الفلسفة ‪( :‬‬
‫‪. )143‬‬

‫اسټراليا څېړنوال ـ وليم سميت‪ -‬كړی دی ‪ ،‬هغه پخپل كتاب (‬
‫أسس فكرة التوحيد ) كې له مختلفو او بېلابېلو ځايونو څخه ګڼ شمېر‬
‫دليلونه راغونډ كړي دي چې انسان د لومړي ځل لپاره د اّلل پاک عبادت‬
‫كړيدی ‪.‬‬
‫ډاکټر ( اورانج کای ) چې د انډونيشيا له پياوړو او غښتلي علماوو څخه‬
‫شمېرل کيږي وايي ‪ :‬زمونږ سره د ( ارخبيل الملايو ) په ښار كې داسې‬
‫دليلونه شته چې دې ښار ته د مسيحيت او اسلام له راتګ نه وړاندې هم‬
‫خلكو د اّلل پاک عبادتونه كول ‪.‬‬
‫د تېر په څېر د انډوننشيا د ( كلمنټن ) په ښار كې د اسلامي عقيدې سره د‬
‫هندوتوب ګنده بوټي هم شتون درلود ‪ ،‬خو سره له دې بيا هم د دغې منطقې‬
‫د منشت خلكو خپل اصلي دين اسلام و ‪.‬‬
‫خو كه د سانسكريتۍ د ژبي له رايج كېدو او د هندوانو له راتګ څخه‬
‫وړاندې او د اسلام د دخول نه لږ څه مخ كې كه اندک سوچ وكړو ‪ ،‬راته به‬
‫جوته شي چې زمونږ د نيكونو ميراثي عقيده دا وه چې اّلل پاک يو دی او‬
‫هېڅ راز شريک نه لري(‪.)1‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬التفکير الديني في العالم قبل الاسلام ‪. ) 51 - 28 ( :‬‬

‫لومړی باب‬
‫يهوديت‬
‫لومړي فصل ‪ :‬د يهوديت پېژندنه‬
‫دوهم فصل ‪ :‬د يهودو سرچينې ( اخستنليكونه )‬
‫دريم فصل ‪ :‬د يهودو ځينې بادتونه او ديني شعاير‬
‫څلورم فصل ‪ :‬د يهودو ډلې ټپلې‬
‫پيځم فصل ‪ :‬په قرانكريم كې د يهودو د اخلاقو‬
‫بېلګې او نمونې‬

‫يهوديت هغه ديانت دی چې په ټګۍ برګۍ يې د موسى‪ ‬شريعت ته‬
‫نسبت کيږي ‪.‬‬
‫يهودان هم له ناسم او چل فريب نه په ډک انداز خپل ځانونه په درواغو د‬
‫بني اسرائيلو ځاوزاد بويل ‪ ،‬خو دروسته دا ده چې د موسى‪ ‬شريعت‬
‫اسماني دين او اسلام و ‪.‬‬
‫َِّ َ َ َ ْ َ َ َِّ ُ‬ ‫ُْ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َ َ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اهلل تعالي فرمايي [ َوقال موس َٰى يا قو ِم إِن كنتم آمنتم بِاللـ ِه فعلي ِه توّكوا إِن‬
‫َ (‪)1‬‬ ‫ُ ُ ُِّ ْ‬
‫كنتم مس ِل ِمين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬اوموسى‪ -‬عليه السلام ‪ -‬وويل ‪ :‬ای زما قومه ! که په رښتيا مو په اهلل‬
‫پاک ايمان وي ‪ ،‬نو په هغه باندې تولك وكړئ ‪ ،‬که رښتيا په مسلمانانياست ‪.‬‬
‫او دفرعون ساحرانو هم له ايمان راوړنې څخه ورسته په جار وويل چې ‪:‬‬
‫َ (‪)2‬‬ ‫َ َِّ َ َ ْ ْ َ َ ْ َ َ ْ ً َ َ َ َِّ َ ُ ْ‬
‫[ربنا أف ِرغ علينا صبرا وتوفنا مسلِ ِمين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬ايزمونږ ربه ! په مونږ باندې د صبراو زغم جام رانسکوركړه ‪ ،‬او‬
‫مسلمانان مو وفات کړه ‪.‬‬
‫خو يهودو ددغېديانت سره ديني کجرويانې او سرغړونې اختياركړې ‪ ،‬د‬
‫خپلو نفسي غوښتنو او دنيوي اغراضو سره سم يې په دينکې عبثيات پېل‬
‫کړل ‪ ،‬د دې پربدل کېچې د حق او دروستې لارې پلټنې وكړي ‪ ،‬دنيوي او‬
‫اخروي وياړونه ترلاسهکړي ‪ ،‬د باطلې عقيدېپېرواكر او د ديني لارو په‬
‫وړاندې خنډونه او ازغي جوړل شول ‪ ،‬آن چې دې حد ته يېدين ورساو چې‬
‫(‪ ) 1‬سورت يونس ‪. ) 84 ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت اعراف ‪. ) 121 ( :‬‬

‫ورپكې حق پيژندنه لويه سردردي او ستره ستړياوې جوړه شوه ‪.‬‬
‫له همدې کبله په راروانو فصلونو کې غواړو چې د يهودانو تعريف ‪ ،‬د‬
‫هغويتاريخ ‪ ،‬د هغوی اخستنليکونه ‪ ،‬ديني شعاير‪ ،‬او د يهودانو فريقې او ډلې‬
‫ټپلې ذکر کړو‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫لومړی فصل‬
‫‪ ‬د يهود د کلمې پېژندنه‬

‫‪ ‬د يهودو تاريخ ته لنډه کتنه‬

‫د يهود د كلمې پېژندنه‬
‫د لغت له نګاه نه د [ يهود ] معنى‬

‫لومړی اختلاف د يهود د کلمې په عربيت او اشتقاق او نه عربيت کې دی ‪.‬‬
‫َ‬
‫ځينې علماء وايي ‪ :‬يهود عريب کلمه ده ‪ ،‬اوله « ه ْود » څخه يې اشتقاق شوی‬
‫دی چې د توبې او رجوع په معنى راځي ‪ ،‬اهلل پاک د موسى‪ ‬د دعاء په‬
‫ْ َ (‪)2()1‬‬
‫َِّ ُ ْ َ َ‬
‫هکله فرمايي ‪ [ :‬إِنا هدنا إِليك ]‬
‫ژباړه ‪ :‬ای اهلل ! مونږ تا ته توبه ويستې او تاته مو رجوع کړې ده ‪.‬‬
‫خو ولې ځينې نور علماء وايي ‪ :‬يهود عريب کلمه نه ده ‪ ،‬بلکې دا په بني‬
‫اسرائيلو کې د يعقوب ‪ ‬د « يهوذا » په نوم لمسي ته نسبت دی ‪.‬‬
‫او يا داود ‪ ‬نه وروسته په فلسطين کې « يهوذا » په نوم منځ ته راغلي رژيم‬
‫ته نسبت دی ‪ ،‬او دا نسبت تر يوحده سم هم بلل کېدای شي ‪ ،‬هغه دا سې‬
‫چې د يهود نوم يک يواځې په « سفرعزرا » کې د هغې زمانې اړوند راغلى‬
‫دی چې پكې د يهوذا د رژيم ټول چارواکي بابل ته د مريانو په صفت لاس‬
‫(‪)5‬‬
‫تړلي بوتلل شول ‪ ،‬خو ولې بل هېڅ کتاب کې يې ذکر او ياد نه دی راغلى‬
‫(‪ ) 1‬سورت اعراف ‪. ) ۲۲۴ (:‬‬

‫(‪ ) 2‬القاموس المحيط ‪. ) 42 ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬د کتاب نه مراد تورات او د تورات پسې ټل شوي کتابونه د ي چې په « عهد‬
‫قديم » پې ژندل کيږي ‪.‬‬

‫لږ څه وروسته يې متعلق تفصيلي بيان هم راروان دی(‪.)1‬‬
‫له دې څيړنې څخه داسې جوته کيږيچېدويته د «يهود» نوم د بابل د رژيم د‬
‫سقوط نه وروسته د فارسيانو د ټولواکانو له خوا وركړل شوی دی‪ ،‬دغه مهال‬
‫يهودان د هغوی د حكم او واک لاندې وو(‪.)2‬‬
‫يهود په اصطلاح كې ‪ :‬دوی هغه خلک دي چې ځانونه د موسى‪ ‬د‬

‫شريعت پېروان بويل ‪.‬‬
‫که څه هم د « يهود » په نوم قرانكريم کې ياد راغلى دی خو په قران کريم‬
‫کې ورته د « قوم موسى » او د « بني اسرائيل» او د « أهل كتاب » نوم اخستل‬
‫شوی دی ‪ ، ،‬دې ته بايد ځانګړې کتنه وشي چې يهود ورته اهلل پاک د نوم‬
‫َ َ‬
‫ت‬ ‫په توګه نه بلکې د ذم او بدۍ په مقام کې اخلي لکه اهلل فرمايي [ قال ِ‬
‫ان يُن ِف ُق‬ ‫ت أَيْديه ْم َولُعنُوا ب َما َقالُوا بَ ْل يَ َد ُاه َمبْ ُس َ‬
‫وط َ‬
‫ت‬
‫َُْ َ َُ ْ‬
‫ل‬‫غ‬ ‫ة‬‫ول‬‫ل‬‫غ‬‫م‬ ‫َ‬ ‫هلل‬ ‫ا‬ ‫د‬
‫َُْ ُ‬
‫ود يَ ُ‬‫اليه‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ (‪)5‬‬ ‫َ‬
‫کېف يشاء ]‬
‫ژباړه ‪ :‬يهودو به ويل چې د اهلل پاک لاسونه خالي شوي دي ‪ ،‬نا پخپله د دوی‬
‫لاسونه خالي شوي دي او دوی پخپلې وېناکې لعنتيان دي ‪ ،‬بلکې د اهلل‬
‫پاک د سخا لاسونه بېرته دي ‪ ،‬هغسې وركړه کوي چې څنګه يې خوښه شي‬
‫‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬وروسته صفحه ( ؟؟) وګوره ‪.‬‬

‫(‪ ) 2‬وروسته صفحه ( ؟؟؟) وګوره ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬سورت مائدة‪. ) 14 ( :‬‬

‫َ َ َ َُْ ُ َ َ َ َ َ ْ َ‬
‫اهلل َ‬
‫اء ِ‬ ‫ح ُن أ ْب َن ُ‬ ‫ت اليهود والنصار ٰ‬
‫ىن‬ ‫او اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬وقال ِ‬
‫َ ُ ُ (‪)1‬‬
‫َ‬
‫َوأ ِحباؤه ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او يهودو او نصاراو به د زياتي په مقام کې ويل چې مونږ داهلل پاک‬
‫بچيان او د هغه مينه ګركي يو ‪.‬‬
‫َ ُ ُ ُ ْ ْ َِّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬
‫(‪)2‬‬
‫ت اليهود ع َزي ٌر اب ُن اللـ ِه ]‬ ‫او اهلل پاک فرمايي ‪َ [ :‬وقال ِ‬
‫ژباړه‪ :‬او يهودو به ويل چې عزير ‪ ‬داهلل پاک ځوی دی ‪.‬‬
‫َ‬
‫ُ َ ُ ًِّ َ َ ْ َ ًِّ (‪)5‬‬ ‫َ َ َ ْ‬
‫او اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬ما كان إِب َراهِيم يهودِيا ولا نصرانِيا ]‬
‫ژباړه‪ :‬ابراهيم ‪ ‬نه يهودي اونه نصراني و ‪.‬‬
‫دا څيړنه د دې ګواهي کوي چې دوی هله په « يهود » ونومول شول چې کله‬
‫يې د اهلل پاک په دين کې د فساد او کجروۍ لاره اختيار کړه(‪.)4‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت مائدة‪. ) 18 ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت مائدة‪. ) 14 ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬سورت ال عمران‪. ) ۴۱ ( :‬‬
‫(‪ ) 4‬الاديان في القران ‪ . )۲۴۲ ( :‬اليهود ‪ ) ۲۴ ( :‬د احمدشلبي ليکنه ‪ .‬ال شخصية‬
‫اليهودية ‪ . )۸۱ ( :‬الاديان و الفرق و المذاهب المعاصرة ‪. )۲۲ ( :‬‬

   

‫دوهم فصل‬
‫د يهودو تاريخ ته لنډه كتنه‬

‫لومړی ‪ : -‬د فلسطين بانډو نه مصر ته د يعقوب ‪ ‬او‬
‫د بچو نقل مکاني‬
‫دوهم ‪ : -‬له مصر څخه د بنو اسرائيلو وتل‬
‫دريم ‪ : -‬له مصر له وتلو څخه وروسته د بني اسرائيلو ناوړه‬
‫کردار‬
‫څلورم ‪ : -‬فلسطين ته د بني اسرائيلو ورتګ‬
‫پنځم ‪ : -‬په بني اسرائيلو باندې د اجنبي واک او اختيار‬
‫شپږم ‪ : -‬په ځمکه کې د بني اسرائيلو تيت و پرک کېدل‬
‫اووم ‪ : -‬په فلسطين کې اوسمهال د يهودانو راغونډېدل‬
‫( مسله ) د يهودانو دعوه چې فلسطين کې ديني او تاريخي‬
‫حقوق لري‬
‫( مسله ) د اوسني يهودانو درواغ چې دوی د بني اسرائيلو‬
‫دي‬ ‫بچيان‬

‫د يهودو تاريخ ته لنډه كتنه‬
‫دا خو څرګند ده چې اسرائيل « يعقوب بن اسحاق بن ابراهيم الخليل » ‪‬‬
‫دی‪.‬‬
‫او د بني اسرائيل نسبت هم يعقوب ‪ ‬ته کيږي ‪ ،‬دغه مهال هغه په‬
‫فلسطين کې اوسېده ‪ ،‬د فلسطين په يو او بل ځای کې به يې د ژوند شپې‬
‫ورځې تېرولې ‪.‬‬
‫د ابراهيم ‪ ‬له وفات وروسته به هغه پخپله او د بچو په شمول په فلسطين‬
‫کې ساده پاده ژوند تېر وو ‪ ،‬اهلل رب العلمين د يوسف ‪ ‬نه په حکايت سره‬
‫َ ْ ُ َ ْ َ َ َ َ َ ِّ َ ًِّ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َٰ َ َ ْ ُ ُ ْ َ‬
‫ت هـذا تأ ِويل رؤياي مِن قبل قد جعلها ر ِِب حقا وقد‬ ‫فرمايي ‪ [ :‬وقال يا أب ِ‬
‫ْ‬
‫َ ِّ ْ َ َ َ ُ ِّ َ ْ‬ ‫َْ ْ َ َ‬ ‫َأ ْح َس َ‬
‫(‪)1‬‬
‫اء بِكم ِم َن البد ِو ]‬ ‫السج ِن وج‬
‫ِ‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ن‬‫ج‬ ‫ر‬ ‫خ‬ ‫أ‬ ‫ذ‬ ‫إ‬
‫ِ ِ‬‫ي‬‫ب‬ ‫ن‬
‫ژباړه ‪ :‬يوسف ‪ ‬وويل ‪ :‬ای زما پلاره ! دا زما د خوب تعبير و چې اهلل پاک‬
‫رښتيا کړ او زما سره يې احسان وكړ چې له بند څخه يې رها کړم او تاسو‬
‫يې هم له بانډه چيتوب څخه راوستئ‪.‬‬
‫ابن کثير وايي ‪ :‬له « بدو »څخه باديه مراد ده ‪.‬‬
‫ابن جريج وايي ‪ :‬هغوی دبانډو اوڅاروو والاوو(‪.)2‬‬
‫د موخې د لا توضيح په خاطر به مونږ د يهودو تاريخ د يعقوب ‪ ‬د مصر ته د‬
‫(‪ ) 1‬سورت يوسف ‪. ) ۲۱۱ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬تفسير ابن کثير ‪. )۳۳۲ / ۸ ( :‬‬

‫راتلو نه پېل کړو‪.‬‬
‫لومړی ‪ :‬د فلسطين بانډو نه مصر ته د يعقوب ‪ ‬او د بچو نقل‬
‫مكاني ‪:‬‬
‫وروسته له دې چې يوسف ‪ ‬د مصر په ځمکه اهلل پاک ثابت قدمه کړ او د‬
‫مصر د خزانو وزير وګمارل شو خپل پلار او د کورنۍ ټولو غړو ته يې ليک‬
‫واستو چې د مصر خاورې ته راشئ ‪ ،‬پلار يې د خپلې ټولې کورين غړو په‬
‫شمول مصر ته راغى او هلته هستوګن شول خو د يهودو مصادر ذکر کوي‬
‫چې دغه مهال مصر ته دوی تلل د بني اسرائيلو سرشمېرنه اوياو ته رسيده ‪،‬‬
‫په داسې حال کې چې ټول په توحيد کلک مضبوط ولاړ وو او د وثنيانو (‬
‫بدپرستانو) په وجود کې يې خپل ديني شعاير مخ په وړاندې بوتلل ‪ ،‬د دغې‬
‫شعايرو د ادا کولو په خاطر ورته د وخت فرعون څه ځمکه هم وركړه ‪ ،‬د‬
‫يوسف ‪ ‬له وفات نه وروسته تر يوې زمانې پورې چې اهلل ته يې اندازه‬
‫معلومه ده تېره کړه چې ورباندې د وخت ټولواکو فرعونيانو د ژوند اړوند‬
‫رنګارنګ تعذيبونه ‪ ،‬د نادودو ستونزمن حالتونو لړې پېل کړه ‪ ،‬ټول بني‬
‫اسرائيل يې د خپلو ځانونو لپاره مريان او غلامان جوړ کړل ‪ ،‬د ژوند د ټولو‬
‫بدمرغيو د څادر لاندې يې راغونډ کړل ‪ ،‬اهلل پاک يې د دغه بدترين حالت‬
‫َ َ ََ َ ْ ََ ًَ َْ َ ْ ُ‬ ‫َْْ‬ ‫َِّ َ ْ َ َ َ‬
‫په هکله فرمايي [ إِن ف ِْرعون علا ف ِي الأر ِض وجعل أهلها ِشيعا يستض ِعف‬
‫ان م َِن ال ْ ُم ْفسد َ‬
‫َ َ ُ ْ َِّ ُ َ َ‬ ‫َ َ ً ِّ ْ ُ ْ ُ َ ِّ ُ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ ْ‬
‫ين ‪َ ‬و‬ ‫ِ ِ‬ ‫اءهم َويستحيې ن ِساءهم إِنه ك‬ ‫طائ ِفة ِمنهم يذب ِح أبن‬
‫َ‬
‫َ ْ َ َ ُ ْ َِّ ً َ ْ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ْ ْ‬ ‫ُ ُ َ َِّ ُ َِّ َ َ َِّ َ ْ ُ ْ ُ‬
‫ين استض ِعفوا ف ِي الأر ِض َونجعلهم أئ ِمة َونجعله ُم‬ ‫ن ِريد أن نمن على ال ِذ‬
‫َْ َ َ َ َ ُُ َ َُ ُْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ِّ َ ُ ْ‬ ‫ال ْ َو َ‬
‫ك َن لهم ف ِي الأر ِض َون ِر َي ف ِْرعون َوهامان َوجنودهما مِنهم‬ ‫ارثِين ‪ ‬ونم ِ‬ ‫ِ‬

‫َِّ َ ُ َ ْ َ َ‬
‫(‪)1‬‬
‫ما كانوا يحذ ُرون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬فرعون په ځمکه کې تكبر وكړ او د ځمکې ميشتوال يې ډلې ټپلې‬
‫کړل ‪ ،‬يوه ډله يې بې وسه او بې کسه کړه ‪ ،‬د هغوی نارينه بچيان به يې‬
‫حلالول او زنانه به يې ورله ژوندې پرېښودې ‪ ،‬له شک پرته فرعون مفسد او‬
‫ورانكاری و * مونږ غواړو چې په هغو خلکو احسان وكړو چې په ځمکه‬
‫کې کمزوري بلل شوي وو ‪ ،‬ترڅو له هغوی څخه د ځمکې امامان او وارثان‬
‫جوړ کړو * او په ځمکه کې ورته قوت او واک وركړو او فرعون او هامان او‬
‫د دواړو لښکرو ته هغه څه وروښايو چې ورڅخه به ټول په ډار کې وو ‪.‬‬
‫فرعونيانو به نارينه ماشومان وژل او لورګانې به يې ورله ژوندۍ پرېښودلې‬
‫دغه د مصيبت لړي تر هغه مهال وږده شوه چې اهلل پا ک موسى ‪ ‬د‬
‫استازي په توګه راواستو ‪ ،‬هغه بې له ځنډه فرعون په اهلل پاک باندې ايمان‬
‫راوړنې ته دعوت کړ ‪ ،‬او په دې يې وپوهو چې خپل ځان ته خلک په سجدو‬
‫کولو نور مجبور نه کړي او له دغې کركجن او سخترين عذاب څخه لاس‬
‫واخلي او بني اسرائيل بېرته د غلامۍ له ځنځير څخه ازاد او رها کړي ‪ ،‬تر‬
‫څو د مصر خاورې ته بېرته ستانه شي ‪.‬‬
‫فرعون په ډېر زيات کبر او غرور دغه الهي دعوت رد کړ او د بني اسرائيلو‬
‫ته په عذاب وركولو لا پسې توند شو ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫اهلل پاک په دغې هکله فرمايي ‪َ [ :‬و َق َال ال ْ َملَأ من َق ْومِ ف ْر َع ْو َن أتَ َذ ُر ُم َ‬
‫وس ٰى‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫َْ َ ُ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ َ َ َ ََ َ َ َ َ َُ‬ ‫َْ‬ ‫َ ُ ْ‬
‫َوق ْو َمه ِليُف ِس ُدوا ِفي الأر ِض ويذرك وآلِهتك قال سنق ِتل أبناءهم ونستحيي‬
‫ْ‬
‫(‪ ) 1‬سورت قصص ‪) ۴ – ۳( :‬‬

‫َ‬ ‫َ َ ُ َ َ َ َ‬
‫(‪)1‬‬
‫اءه ْم َو ِإنا ف ْوق ُه ْم قا ِه ُرون ]‬‫نِس‬
‫ژباړه ‪ :‬او د فرعون د قوم مشرانو او مخه ورو وويل ‪ :‬ايا ته موسى‪ ‬او د‬
‫هغه قوم روغ پرېږدې ‪ ،‬سره له دې چې هغه تا او ستا معبودان پرېږدي ؟!‬
‫فرعون وويل ‪ :‬مونږ به هم په چټکې سره د دوی بچيان له تيغه تېر کړو ‪ ،‬او‬
‫لورګانې به يې ژوندۍ پرېږدو او په دوی باندې خو مونږ برلاسي او يو ‪.‬‬
‫هغه و چې اهلل پاک فرعون او د هغه قوم د فصلونو په هلاکت او په عام‬
‫قحط ونيول ‪ ،‬د دې برسېره يې پر هغوی طوفانونه ‪ ،‬ملخان ‪ ،‬سپږې ‪،‬‬
‫چنډخان او وينې راولېږلې ‪ ،‬خو بيا يې هم د دغې عذابونو سره سره تكبر‪،‬‬
‫غرور نور هم په توندۍ کړ‪ ،‬دغه مهال اهلل پاک موسى‪ ‬ته مصر ته د بني‬
‫اسرائيلو په بوتللو وحي وكړه ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬له مصر څخه د بنو اسرائيلو وتل ‪:‬‬
‫د اهلل پاک د امر سره سم موسى‪ ‬بني اسرائيل د شپې په وخت کې وويستل‬
‫ََْ َ َْ َ ٰ ُ َ َ ْ َ ْ‬
‫وس ٰى أن أس ِر‬ ‫‪ ،‬اهلل پاک د دغې حالت متعلق فرمايي ‪ [ :‬وأوحينا ِإلى م‬
‫َ ََُٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ‬ ‫َََْ َ ْ َ ْ ُ‬ ‫َ ُ ََُُ َ‬ ‫َ‬
‫اش ِرين‪ ‬إِن هـؤلا ِء‬ ‫بِ ِعبا ِدي ِإنكم متبعون‪ ‬فأرسل ِفرعون فِي المدائِ ِن ح ِ‬
‫ََ ْ َ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ون‪َ ‬وإنَا لَ َ‬ ‫َ َُ ْ ََ ََ ُ َ‬ ‫َ ْ َ َ ُ َ‬
‫ج ِميع َحا ِذ ُرون‪ ‬فأخرجناهم‬ ‫ِ‬ ‫ظ‬‫ِ‬ ‫ئ‬‫ا‬ ‫غ‬‫ل‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫م‬‫ه‬ ‫ن‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪‬‬ ‫ون‬ ‫ل ِشر ِذمة ق ِليل‬
‫َْ َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َََ‬ ‫من َج َنات َو ُع ُيون‪َ ‬و ُكنُ‬
‫يم‪ ‬کذلِك َوأ ْو َرثناها بَ ِني‬ ‫وز ومقامٍ ک ِر ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ََ ََ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ ُ َ َ‬ ‫َ َُْ ُ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ‬
‫وس ٰى ِإنا‬ ‫ان قال أصحاب م‬ ‫إِسرايېل‪ ‬فأتبعوهم مش ِر ِقين‪ ‬لما تراءى الجمع ِ‬
‫ََْ َ َْ َ ٰ ُ َ ٰ َ ْ‬ ‫َ َ ََ َ َ َ َ َ َْ‬ ‫َُ ْ َُ َ‬
‫ين‪ ‬فأوحينا ِإلى موسى أ ِن اض ِرب‬ ‫ِ‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ي‬ ‫س‬ ‫يب‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ي‬ ‫ع‬‫ِ‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫ل‬‫ک‬ ‫ال‬‫ق‬ ‫‪‬‬ ‫ون‬‫لمدرك‬
‫آخر َ‬ ‫ْ‬
‫َ ََْْ ََ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ َ َ َ َْ َ َََ َ َ َ ُُ ْ َ َ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫ين‬ ‫يم‪ ‬و أزلفنا ثم ال ِ‬ ‫ِبعصاك البحر فانفلق فکان کل ِفر ٍق کالطو ِد الع ِظ ِ‬
‫(‪ ) 1‬سورت اعراف ‪) ۲۸۱ ( :‬‬

‫َُ َ ََْْ ْ َ‬
‫آخر َ‬
‫(‪)1‬‬ ‫وَس َو َمن َّم َع ُه أَ ْ َ‬
‫ْجع َ‬ ‫َجنيْنَا ُم َ ٰ‬
‫‪َ ‬و َ َ‬
‫ين ]‬ ‫ِ‬ ‫ال‬ ‫ا‬‫ن‬‫ق‬‫ر‬‫غ‬‫أ‬ ‫م‬‫ث‬ ‫‪‬‬ ‫ي‬ ‫ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬مونږ موسى ‪ ‬ته وحي وكړه چې زمونږ بندګان د شپې په مهال‬
‫اوباسه او فرعونيان تاپسې درتلونكي دي * فرعون خپلې لښکرې ښارونو‬
‫ته ولېږلې په دې خاطر چې خلک راغونډکړي * دغه بني اسرائيل خو وړه‬
‫او لږه ډله کۍ ده * خو دوی هسي مونږ غصه کوي نور څه نه کوي * او‬
‫مونږ تيغ لرونكي لښکرې يو * نو مونږ له باغونو او چينو څخه وويستل *‬
‫او له خزانو او د عزت له ځايونو مو لرې ويستل * او بني اسرائيلو ته مو په‬
‫ميراث کې وركړل * فرعونيان د بني اسرائيلو پسې د نمر خاته په وخت کې‬
‫ورروان شول * کله چې دواړو لښکرو سره يو بل وليدل نو د موسى ‪‬‬
‫ملګرو وويل چې ګنې مونږ يې راګېر کړو * موسى ‪ ‬وويل ‪ :‬هيڅکله مو‬
‫نشي راګېرویل ‪ ،‬ماسره مې رب ملګری دی هغه به راته د نجات لاره وښايي‬
‫* مونږ موسى ‪ ‬ته وحي وكړه چې بحر په خپلې امسا ووهه نو درياب د‬
‫اوبو هره حصه لکه د لوی غر په شان له حركت څخه ودرېده * او د غه نور‬
‫ورپسې خلک مو د بحر دغه ځای ته رانزدې کړل * موسى ‪ ‬او ورسره‬
‫قوم ته مو خلاصون وركړ * او نور مو په درياب کې غرق پرق کړل ‪.‬‬
‫معلومه شوه چې اهلل پاک موسى ‪ ‬او ورسره قوم ته له عذاب څخه‬
‫خلاصون او نجات وركړ ‪ ،‬بالعکس د فرعون او د هغه لښکرو ته يې دريابي‬
‫هلاکت وركړ‪.‬‬
‫خو يهودان په خپلو کتابونو کې ذکر کوي چې بني اسرائيلو په مصر کې (‬
‫(‪ ) 1‬سورت شعراء ‪) ۴۴ - ۲۸ ( :‬‬

‫‪ ) ۳۱۱‬کاله عمر تېر کړی دی (‪. )1‬‬
‫او کله چې له مصر څخه بېرته فلسطين ته راستنېدل ‪ ،‬نو د ښځو او‬
‫ماشومانو پرته د نارينه و سرشمېرنه يې شپږ لکه خلکو ته رسېده ‪ ،‬سره له‬
‫دې چې بني لاوي په دې شمېرنه کې حساب نه دي(‪.)2‬‬
‫دغه شمېر خالصه مبالغه ده هيڅ حقيقت نه لري ‪ ،‬ځکه د دغې شمېرنې‬
‫معنى خو دا ده چې بني اسرائيل له مصر څڅه د وتلو په مهال د دوو مليونو‬
‫شاوخوا وو او دا د تصديق وړ ادعاء ځکه نه ده چې دغه شمېرنه د دې معنى‬
‫وركوي چې دوی په مصر کې په دغومره موده کې دېرش زره چنده شوي وو‬
‫‪.‬‬
‫او حالانكه دوی چې مصرته ننوتل او يا کسان وو او اهلل پاک د فرعون‬
‫ٌَ َ ُ َ‬ ‫َِّ َ ُ َ َ‬
‫قول داسې ذکر کوي چې [ إِن ه َٰـؤلا ِء ل ِش ْرذِمة قلِيلون ] او له دوو مليونو‬
‫څخه دغه تعبير هيڅکله هم دروست نه بلل کيږي او نه امکان لري په دې‬
‫معنى چې د دوو مليونو خلکو د شپې حركت کول چې ترمنځ يې ماشومان‬
‫‪ ،‬ښځې او بوډاګان هم وي امکان نه لري ‪.‬‬
‫واهلل اعلم ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬له مصر له وتلو څخه وروسته د بني اسرائيلو ناوړه كردار ‪:‬‬
‫له مصر څخه له وتو وروسته بني اسرائيلو يو څو لوی لوی کارونه وكړل ‪:‬‬
‫(‪ ) 1‬سفر الخروج ( ‪ ) ۳۱ / ۲۸‬زياتره علماء په د ې نظر دي چې دغه مد ت خطا دی‬

‫او سم دم او دروست وخت چې بني اسرائي لو په مصر کې ت ېر کړی دی ( ‪) ۸۲۱‬‬
‫کاله دي ‪ .‬وګوره ‪ ) ۸۴۲ ( :‬د احمد شلبي ليکنه ‪ ( .‬دکتاب نوم ؟؟؟)‬
‫(‪ ) 2‬سفر الخروج ( ‪. ) ۴۱ / ۲۸‬‬

‫◙ له دغې حوادثو او ناوړه کردار له جملې څخه يو هم دا و چې د‬
‫موسى‪ ‬څخه يې د بتانو د عبادت غوښتنې پېل کړې ‪ ،‬په دغې هکله اهلل‬
‫ْ َ َ َْ ْ َ َََْ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫ون َعلىٰ‬ ‫او ْزنا بِبَ ِني إِسرايېل البحر فأتوا عل ٰى قومٍ يعکف‬ ‫تعالى فرمايي [ وج‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫وسى اج َعل لنا ِإل ٰـ ًها ک َما ل ُه ْم آل ِ َهة قال ِإنك ْم ق ْوم‬‫أَ ْص َنامٍ ل َ ُه ْم َقالُوا يَا ُم َ‬
‫َ َ َ َْ‬ ‫َ ُ َْ ُ َ‬ ‫َ َ َُ ََُ َ ُ ْ‬ ‫َ َُْ َ‬
‫اطل َما کانوا يع َملون‪ ‬قال أغي َر‬ ‫َ‬
‫تجهلون‪ِ ‬إن ه ٰـؤلا ِء متبر ما هم ِفي ِه َوب ِ‬
‫َ َ َ (‪)1‬‬
‫َ َْ ُ ْ َ ً َ ُ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ْ‬
‫اللـ ِه أب ِغيكم إِل ٰـها وهو فضلكم على العال ِمين]‬
‫ژباړه ‪ :‬مونږ چې کل بني اسرائيل له بحر څخه پوريستل ‪ ،‬نو په يو قوم‬
‫راتېرشول چې هغوی پخپلو بوتانو اعتکافونه کړي وو ‪ ،‬دوی موسى‪ ‬ته‬
‫وويل ‪ :‬زمونږ لپاره هم ددغې خلکو د معبودانو په څېريو معبود جوړ کړه ‪،‬‬
‫موسى‪ ‬ورته وويل ‪ :‬تاسو خو وسګړۍ هم جاهلان او ناپوهه ياست * دغه‬
‫خلک ټول تباه او برباد او عملونه يې هم باطل دي * او ورته يې وويل ‪ :‬ايا له‬
‫اهلل پاک پرته ستاسو لپاره زه د بل معبود پلټنه وكړم ؟ او حالانكه هغه درته‬
‫په مخلوقاتو بهتري دركړې ده ‪.‬‬
‫ً‬
‫واقعا چې د بني اسرائيلو دغه غوښتنې د تعجب او حيرانتيا وړ دي ‪ ،‬که‬
‫پكې لږ عقل او اندک احساس هم وی نو هغه معجزات چې يې پخپلو‬
‫سترګو يې ليدلي وو د قناعت لپاره بس و ‪.‬‬
‫◙ بله پېښه دا وه چې د سخي عبادت يې وكړ ‪:‬‬
‫کله چې موسى ‪ ‬د اهلل پاک د ميعاد لپاره ولاړ ‪ ،‬سمدستي سامري بني‬
‫اسرائيل له سمې لارې واړول ‪ ،‬له هغې سروزرو او ګاڼې نه چې بني اسرائيلو‬
‫(‪ ) 1‬سورت أعراف ‪) ۲۳۱ - ۲۴۲ ( :‬‬

‫له مصر نه د راتګ په مهال له مصريانو څخه اخستې وه سامري‬
‫ترې راټوله کړه او سخى يې ترې جوړ کړ او بيا يې ورله عبادت ته وهڅول ‪،‬‬
‫د موسى ‪ ‬په نشتوالي کې يې د سخي عبادت ته ملا تړلې وه ‪ ،‬که هارون‬
‫‪ ‬هرڅومره له دغې ناوړه کار څخه د رابندولو زيار وويست خو ولې د‬
‫هغوی د زيات جهل له کبله پرې ونه توانېد‪.‬‬
‫َُْ َ َ‬ ‫َ ََ ْ َ َ َُ ْ َ ُ ُ‬
‫ارون ِمن قبل يَا ق ْومِ ِإن َما‬‫اهلل تعالي په دغه هکله فرمايي ‪ [ :‬ولقد قال لهم ه‬
‫َ ُ َ ََْ َ َ َْ‬ ‫ََ ُ َْ‬ ‫َ َ ََ ُ ُ َ ْ َٰ ُ َ َ ُ‬ ‫ُ ُ‬
‫وين وأ ِطيعوا أم ِري‪ ‬قالوا لن نبرح علي ِه‬ ‫ف ِتنتم بِ ِه و ِإن ربكم الرحمـن فات ِبع ِ‬
‫َ َ َ ٰ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ ٰ (‪)1‬‬
‫َعا ِک ِفين حتى ير ِجع ِإلينا موسى ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او له دغې څخه مخکې ورته هارون ‪ ‬وويل چې ای قومه ! تاسو‬
‫په دغه سخي د ازمېښت په مرحله کې ياست ‪ ،‬ورنه ستاسو حقيقي معبود‬
‫رحمن ذات دی ‪ ،‬زما پېروي وكړئ او خبره مې ومنئ * هغوی ورته وويل ‪:‬‬
‫تر هغه به دسخي په عبادت بوخت يو تر څو راته موسى ‪ ‬بېرته راستون‬
‫شي ‪.‬‬
‫خو موسى ‪ ‬چې کله دوی ته راستون شو نو غصه او ډېر زيات خفه و ‪ ،‬له‬
‫زياتې غصې نه يې ټول ورټل او سخي يې مېده مېده او توكړې توكړې کړ او‬
‫په د رياب کې يې وشينده او دا فېصله يې ورته واوروله چې د سخي عبادت‬
‫کونكي بايد ځانونه تر هغه ووژني تر څو پرې اهلل پاک توبه وباسي ‪.‬‬
‫او د هغوی د قتل او ځان وژنې په هکله داسې روايت دي چې د سخي او‬
‫غوا عبادت کونكي به ناست وي او څه شمير خلکو سره به په لاسونو کې‬
‫(‪ ) 1‬سورت طه ‪) ۹۲ – ۹۱ ( :‬‬

‫چړې وي ‪ ،‬ناڅا په به پرې تياره راشي ‪ ،‬ولاړ خلک به ناست‬
‫خلک ترهغه په چړو ووهي ترڅو بېرته تياره له منځه ولاړه شي او دغه کار‬
‫به د مړه شوو او د ژوندو پاتې شوو خلکو لپاره توبه وي(‪. )1‬‬
‫◙ د ظالمانو سره له جهاد کولو نه د بني اسرائيلو انكار کول ‪:‬‬
‫موسى–عليهالسلام–دحيثاثيينو ‪ ،‬کنعانيانو ‪ ،‬او د فزريانو له قومونو څخه د‬
‫ظالمانو سره جنګ او جهاد کولو ته راوبلل ‪ ،‬دغه مهال دغه ظالمان خلک‬
‫په مقدسه(‪)2‬ځمکه کې ميشت وو ‪ ،‬بني اسرائيلويې ورسره له جنګ کولو‬
‫څخه په غوڅو الفاظو ډډه وكړه ‪ ،‬او د هغوی په خلافيې بوزديلي او بې‬
‫غېريت اختيار کړه ‪،‬يواځې دا نه بلکې موسى–عليهالسلام–تهيې په ډاګه‬
‫هغه ناوړه الفاظ وويل چې قرانكريم ترې په دې توګه تعبير کړی دی [‬
‫َ َ ْ َ ْ َ َ ُِّ َ َ َ َ َِّ‬ ‫َ ُ َ ُ َ َِّ َ َِّ ْ ُ َ َ َ َ ً َِّ َ ُ‬
‫قالوا يا موس َٰى إِنا لن ندخلها أبدا ما داموا فِيها فاذهب أنت َو َربك فقات ِلا إِنا‬
‫ُ َ (‪)5‬‬
‫َ َُ َ‬
‫هاهنا قاعِدون]‬
‫ژباړه ‪ :‬بني اسرائيلو وويل ‪ :‬ای موسى ‪ ! ‬مونږ هيڅکله هم دې کلي ته نه‬
‫(‪ ) 1‬تفسير اب ن کثير ‪) ۲۱ / ۲ ( :‬‬

‫(‪ )2‬د مقدسې ځمکې په تحديد کې علماء سره پخپل منځ کې پراخه اختلاف لري ‪،‬‬
‫ځينې علماء وايي چې دغه د اريحا ځمکه ده ‪ ،‬ځينې نور وايي چې د طور او‬
‫ترڅنګ يې شاوخوا علاقه جات دي ‪ ،‬ځي نې نور وايي ‪ :‬د دمشق ‪ ،‬فلسطين او د اردن‬
‫څه شريكه برخه ځمکه په مقدس ه ځمکه نومول ک يږي او څوک وايي چې خاص‬
‫بيت المقدس تر ې مراد د ی ‪ ،‬ابن جرير وايي ‪ :‬دا به لرې نه وي چې د مقدسې‬
‫ځمکې څخه مقصد د مصر د عريش او فرات ترمنځ مقدسه ځمکه وي ‪ ( .‬ابن‬
‫جرير الطبري ‪ ) ۲۱۸ / ۴ :‬او ( ابن کثير ‪) ۴۴ / ۸ :‬‬
‫(‪ ) 5‬سورت مايده ‪. ) ۸۳ ( :‬‬

‫داخليږو چې ترڅو پكې دغه ظالمان وي ‪ ،‬ته او ستا رب‬
‫ولاړشئ او ورسره جنګ وكړئ ‪ ،‬مونږ به دلته ناست يو ‪.‬‬
‫َ َ ِّ‬
‫دغه مهال موسى ‪ ‬اهلل پاک ته په دې کلماتو لاس پورته کړ چې [ قال َر ِب‬
‫َ ُْ ْ َََْ ََْ َ َْ ْ َْ‬ ‫ََ‬ ‫ِّ َ َ ْ ُ َِّ َ ْ‬
‫َ (‪)1‬‬
‫خي فافرق بنننا وبين القو ِم الفا ِس ِقين ]‬
‫إِن ِي لا أملِك إِلا نف ِسي وأ ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬موسى ‪ ‬وويل چې ای زما ربه ! زه د خپل ځان او ورور پرته د هيڅ‬
‫چا واک او اختيار نه لرم ‪ ،‬نو زر مونږ او د دغې نافرمانه قوم ترمنځ فرق او‬
‫فاصله راوله ‪.‬‬
‫نو هغه وچې اهلل پاک پرې د حيرانتيا او ګمراهۍ فيصله وكړه ‪ ،‬اهلل پاک‬
‫َْْ َ َ َْ َ‬ ‫َ َ َ َِّ َ ُ َ َِّ َ ٌ َ َ ْ ْ َ ْ َ َ َ َ ً َ ُ َ‬
‫فرمايي ‪ [ :‬قال فإِنها محرمة علي ِهم أرب ِعين سنة يتِيهون ف ِي الأر ِض فلا تأس‬
‫َ (‪)2‬‬ ‫َ َ َْ ْ َْ‬
‫على القو ِم الفا ِس ِقين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬اهلل پاک ورته وويل ‪ :‬چې د جبابرو ظالمانو ځمکه په دوی باندې تر‬
‫څلوېښت کالو پورې نغده حرامه ده ‪ ،‬دوی به په ځمکه کې هک پک او‬
‫حيران دريان ګوته په غاښ ګرځي او ته په نافرمانه قوم هېڅکله هم مه‬
‫خفه کيږه ‪.‬‬
‫تر ټاکلي وخت پورې بني اسرائيل حيران ګرځېدل او په دغه وخت کې‬
‫موسى ‪ ‬او لږ څه وړاندې ورڅخه هارون ‪ ‬دواړه وفات شول ‪.‬‬
‫يهود په خپل کتاب ( تورات ) کې وايي ‪ :‬له جبابرو سره جنګ څخه ډډه‬
‫کونكي چې ايله بيله دغه مهال بلوغ ته رسېدلي وو ‪ ،‬د حېرانتيا په‬
‫څلوېښت کلنه موده کې ټول وفات شول او يواځې ورڅخه يوشع بن نون او‬
‫(‪ ) 1‬سورت م ايده ‪. ) ۸۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت مايده ‪. ) ۸۴ ( :‬‬

‫کالب بن يوفنا ارض مقدسه ته داخل شويدي او دغه دواړه هغه‬
‫َ‬ ‫ِّ‬
‫ال َر ُجلَان م َِن الذ َ‬
‫َ َ‬
‫ين‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫خلک وو چې اهلل پاک يې په هکله فرمايي ‪ [ :‬ق‬
‫َ َ ُ َ َ ْ َ َ َِّ ُ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ ُ َ َِّ ُ ْ‬
‫يخافون أنعم اللـه علي ِهما ادخلوا علي ِهم الباب فإِذا دخلتموه فإِنكم‬
‫َ (‪)1‬‬ ‫ُ ُ ُِّ ْ‬ ‫َ ُ َ َ َ َِّ َ َ َِّ ُ‬
‫غال ِبون َوعلى اللـ ِه فت َوّكوا إِن كنتم مؤ ِمنِين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او دوو خلکو وويل چې اهلل پاک پرې فضل او احسان کړی و چې له‬
‫دروازې اړخه په دغو ظالمانو باندې ورننوځئ ‪ ،‬چې کله هم ورننوځئ نو‬
‫تاسو به پرې برلاسي شئ او په اهلل بروسه وكړئ که رښتيا مؤمنان ياست ‪.‬‬
‫څلورم ‪ :‬فلسطين ته د بني اسرائيلو ورننوتل ‪:‬‬
‫له څلوېښت کلنۍ د حيرانتيا او ذلت مودې وروسته بني اسرائيلو د يوشع بن‬
‫(‪)2‬‬
‫نون ‪ ‬په قيادت ارض مقدسه فتحه کړه ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت مايده ‪. ) ۸۴ ( :‬‬

‫(‪ )2‬يوشع بن نون ‪ ‬مونږ د بني اسرائيلو له انبياوو څخه د نبي په صفت پيژنو او‬
‫ِّ َ ِّ َ ْ َ َ‬
‫په نبوت يې د ابوهريرة ‪ ‬حديث دليل دی چې نبي ‪ V‬فرمايي ( إ ِن الش م س ل ْم‬
‫َْْ‬ ‫َ َ َ َْ‬ ‫ُ ْ َ ْ َ َ َ َ ِّ َ ُ َ َ َ َ‬
‫ت ح ب س ع ل ى ب ش ٍر إ ِل ا ل ِي وش ع ل ي ا ل َِي س ار إ ِل ى ب ي ِ‬
‫ت ال م ق ِد ِس ) لمر هېڅ چا ته هم نه‬
‫دی رابند شوی ‪ ،‬سوا د يوشع بن نون نه چې په دغه شپو کې بيت المقدس ته د‬
‫ننوتو په حالت کې و ‪.‬‬
‫حديث امام احمد په ( ‪ ) 523 / 2‬کې روايت کړ ی دی او ابن کثير وايي چې حديث‬
‫د بخاري په شرط برابر دی ( البد اية والنهاية ‪ ) 555 / 1 :‬او ابن حجر حديث ته‬
‫صحيح ويلي دي ( فتح الباري(‪۸۸۲‬؟؟؟؟ ) اوبل د يوشع بن نون د نبوت په ثبوت د‬
‫ابوهريره ‪ ‬هغه روايت هم دلالت کوي چې بخاري روايت کړی دی چې نبي‬
‫‪ V‬فرمايي‪ ( :‬يو نبي غزا وكړه او خپل قوم ته يې وويل ‪ :‬د غزا لپاره دې ما سره‬
‫ه غه څوک نه ځي چې د ښځې د فرج مالک وي او يا ورسره نكاح کول غواړي ‪،‬‬
‫بيا يي وويل ‪ :‬نو ولاړ او غزا يي وكړه ‪ ،‬چې کله يويلک ته د مازديګر د لمونځ په مهال‬

‫خو يهود وايي چې دغه مهال هغوی د اردن له لارې ارض مقدسې‬
‫ته داخل شول ‪.‬‬
‫له بل پلوه تاريخ پوهان د بني اسرائيلو تاريخ په فلسطين کې درې عهدونو‬
‫ته تقسيموي ‪:‬‬
‫أ ‪ /‬د قاضيانو دور ‪:‬‬
‫له دې څخه مطلب دا دی چې کله هم يوشع بن نون ‪ ‬ارض مقدسه فتح‬
‫کړه ‪ ،‬نو ټوله ځمکه يې د بني اسرائيلو ترمنځ تقسيم کړه او هرې کورنۍ ته‬
‫يې د مفتوحې ځمکې څه حصه وركړه او په هر ټولګي يې د کورنۍغړی‬
‫ټولګى مشر وګمارو ‪ ،‬بيا يې په ټولو مشرانو قاضي وګمارو ‪ ،‬ترڅو‬
‫خپلمنځنۍ شخړې د قاضي په فېصلو هوارې کړي او له بل پلوه به دغه‬
‫قاضي د ټولو اسباطو لپاره رئيس اعلى هم شمېرل کيږي ‪.‬‬
‫د يهودو په خوله دغې نظام څلور سوه کاله شاوخوا دوام ودرلود ‪ ،‬د بني‬
‫اسرائيلو او د خپلو دښمنانو ترمنځ به جنګ جګړې هم منځ ته کله ناکله‬
‫راتلې ‪ ،‬چې کله به بری د بني اسرائيلو او کله به د دښمنانو برخليک و ‪.‬‬
‫ب ‪ /‬د ملوكيت دور ‪:‬‬
‫دا هغه دور دی چې پكې حكم او واک له نبوت څخه ملوكيت ته انتقال‬
‫نزدې وخت ورغى ‪ ،‬نمر ته يي وويل ‪ :‬ته هم تابعدار يې او زه هم تابعدار يم ‪ ،‬ا ی اهلل‬
‫! له غروب او پريوتنې څخه يې رابند کړه ‪ ،‬نو لمر له پريوتو څخه تر هغ ه رابند شو‬
‫چې دغه کلى يې فتح کړ‪ ( .‬فتح الباري ‪ ) 221 / 1 :‬ابن کثير په ( البداية والنهاية )‬
‫ً‬
‫کې او ابن حجر په ( فتح الباري ) کې تاکيدا ويلي دي چې له دغې نبي څڅه‬
‫يوشع بن نون ‪ ‬مراد د ی او د دواړ کلام مذکوره صفحاتو کې وګ وره‪.‬‬

‫کړی شو ‪ ،‬د بني اسرائيلو د لومړي باچا په هکله اهلل پاک فرمايي‬
‫َ ْ ُ َ ْ َ ُ َ َِّ ُ ُ ْ َ ْ ََ‬ ‫ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫ََْ َ َ َْ َ‬
‫[ ألم ت َر إِلى الملإِ مِن بنِي إِس َرائِيل مِن بع ِد موس َٰى إِذ قالوا ل ِنبِ ٍ ِّي لهم ابعث لنا‬
‫(‪)1‬‬
‫َِّ‬ ‫َ‬ ‫َ ً ُِّ َ ْ‬
‫يل اللـ ِه ]‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬‫س‬ ‫ِي‬ ‫ف‬ ‫ِل‬ ‫ملِكا نقات‬
‫ژباړه ‪ :‬ايا ته د بني اسرائيلو ډلې ته نه ګورې چې د موسى ‪ ‬نه ورسته وه ‪،‬‬
‫خپل پېغمبر ته يې وويل ‪ :‬زمونږ لپاره بادشاه وګماره چې د هغه په قيادت د‬
‫اهلل پاک په لاره کې جهاد وكړو ‪ ،‬هغه وچې اهلل پاک پرې طالوت بادشاه‬
‫مقرر کړ‪.‬‬
‫خو بيا هم هغوی پرې ټول د ناراضګۍ سره سره خوښ شول او يهودو په‬
‫خپلو کتابونو کې دغه بادشاه په شاؤول نوموي ‪ ،‬له دغې دور وروسته داود‬
‫‪ ‬او بيا د هغه ځوی سليمان ‪ ‬د باچاهۍ دورونه تېر کړل چې دواړه‬
‫دورونه ورپكې د آرام او سواكلۍ ‪ ،‬د راحت او نيکمرغۍ ‪ ،‬د مزو او چړچو‬
‫دورونه وو ‪ ،‬ځکه چې اهلل پاک دواړو پېغمبرانو ته د اهلل پاک دعبادت سره‬
‫سره عدل او انصاف هم وركړی و ‪.‬‬
‫ج ‪ /‬د انقسام دور ‪:‬‬
‫دا دور د سليمان ‪ ‬څخه وروسته چې ورپكې د رژيم لاس ته رواړنې‬
‫لپاره رحبعام بن سليمان ‪ ‬او يربعام بن نباط د يو بل ګريوانونو ته لاسونه‬
‫اوږده کړل ‪ ،‬رحبعام چې د بني اسرائيلو د يهوذا او بينامين کورنۍ واګې يې‬
‫په لاس کې لرلې ‪ ،‬د فلسطين په جنوب کې دولت جوړکړ چې مركزي اداره‬
‫يې بيت المقدس ګڼل کېده او ټول مجموعه دولت د يهوذا په نوم نومېده ‪ ،‬په‬
‫(‪ ) 1‬سورت بقرة ‪) ۸۳۴ ( :‬‬

‫دې خاطر چې د واک ټولې واګې د يهوذا د قبيلې د مخه ورو په‬
‫لاس کې وې ‪ ،‬له دغې قبيلې څخه داود ‪ ‬هم و ‪ ،‬له بل اړخه يربعام بن‬
‫نباط د بني اسرائيلو د نورو لسو کورنيو په استقلال د فلسطين په شمال کې‬
‫د دولت د بنياد ډبره کېښوده چې مركزي اداره يا پايتخت يې د نابلس(‪)1‬ښار‬
‫و او د دې دولت اتباع د يهودانو په قاموس کې د ( سامرينو ) په نوم پېژندل‬
‫کيږي ‪ ،‬په اصل کې د ( شامر ) نوم غر ته نسبت دی ‪ ،‬د عمري په نوم‬
‫ټولواک يې په نقدي رقم اخستى و او دغې ټولې منطقې ته ( سامرة ) (‪)2‬ويل‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫خو سامرين چې دبني اسرائيلو له قوم څخه يوه قبيله وه ‪ ،‬په واک باندې له‬
‫تاوتريخوالي له کبله له بيت المقدس څخه خپله قبله د جرزيم(‪ )5‬غرته‬
‫واړوله د يهوذا د دولت يهودانو به د قبلې د بدلون له وجې په بي دينه او‬
‫کافرانو نومول ‪.‬‬
‫که له يو اړخه د دواړو دولتونو ترمنځ تربګني ‪ ،‬بدبيني اوشخړو لړۍ هم مخ‬
‫په پېل کېدو وې چې اخره يې هم پېل واخست ‪ ،‬خو له بل اړخه دواړو‬
‫دولتونو سره پخپل منځ کې ګڼ شمير کارونو کې سلا مشورې ‪ ،‬تعاون او‬
‫توافق هم کوو ‪ ،‬خو د اسرائيلو دولت د زياتو ستونزو او نا اراميو سره لاس او‬
‫ګريوان و ‪ ،‬واکداره کورنۍ په کې په څو څو ځلې بدلې رابدلې شوې ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬دغه تقسي م د احمد شلبي په ل يکنه ( اليهودي ة ‪ ) ۲۴–۱۲ :‬کې په تفصيلي انداز‬
‫(‪ ) 2‬سفر الملوک ‪) ۸۲ / ۸۴ / ۲۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬جرزي م د نابلس په منطقه کې د غر نوم دی ‪ .‬قاموس الکتاب المقدس ( ‪. ) ۸۲۲‬‬

‫خو د يهوذا د رژيم واک او اختيار لا هم هغسې د يهوذا په‬
‫کورنۍکې چې د سليمان بن داؤد ‪ ‬اولاده وه تر ډېره وخته دوام ودرلود ‪،‬‬
‫که څه هم په دواړو هيوادونو باندې ګاوندي هيوادونولکه ( ارامينو(‪،)1‬‬
‫فلسطنينو(‪ )2‬ادومينو(‪ )5‬او موابينو(‪ )4‬يرغلونه کول ‪ ،‬يواځې دا نه بلکې دغې‬
‫دواړو دولتونو په منځ کې په غټه کچه بدپرستي هم ځای پرځای وه ‪ ،‬په‬
‫ځانګړې توګه د سامرينو يهودانو او د اسرائيلو په قلمرو کې(‪. )3‬‬
‫پنځم ‪ :‬په بني اسرائيلو باندې د اجنبي واک او اختيار ‪:‬‬
‫د اسرائيلو دولت د ځمکې په مخ (‪ )1()۸۳۳‬کاله دوام ولرو چې واګې يې هم‬
‫د دوی په لاسونو کې وې ‪ ،‬خو د عيسى‪ ‬له ميلاد څخه وړاندې (‪)۱۸۸‬‬
‫(‪ ) 1‬آراميي ن ‪ :‬هغه قوم وو چې د لبنان د غرونو له لوي ديځې برخې څخه د فرات د‬
‫ختځ پور ې او د طوروس له غرونو له شمال نه تر دمشق جنوبه پور ې س يمه کې‬
‫م يشت وو ‪ .‬قاموس الکتاب المقدس ( ‪. ) ۳۸‬‬
‫(‪ )2‬فلسطيني ن هغه قوم دی چې له بني اسرائي لو څخه مخکې فلسطي ن ته له کريت‬
‫څخه راغلي وو او د فلسطي ن د ساحل لوي ديځ په س يمه کې م يشت وو ‪.‬قاموس‬
‫الکتاب المقدس ‪. ) ۴۹۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬ا دومين دعي سو بن يعقوب ‪ ‬بچي او اولاده وه ‪ ،‬له بحر مي ت نه تر خل يج‬
‫عقبه په ا وږده سي مه کې پراته م يشت خلک وو ‪ .‬قاموس الکتاب المقدس ‪. ) 59 ( :‬‬
‫(‪ )4‬موابي ن هغه قوم وو چې د بحر م ي ت له لوي دي ځ نه تر خل يج ته په لږه مسافه کې‬
‫پراته وو ‪ .‬قاموس الکتاب المقد س ‪. ) 927 ( :‬‬
‫(‪ ) 3‬د دواړو دولتونو تاري خ په تفص ي لي توګه په ( سفرالملوک الاول اصحاح ‪) 11 :‬‬
‫او ( سفرالملوک الثاني اصحاح ‪ ) 17 :‬کې وګوره ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬ددغې پاچايانو دواک دور په ‪ ( :‬سفرالملوک الاول اوثاني) کې وګوره او په‬
‫کتاب ‪ ( :‬تاريخ بني اسرائيل من اسفارهم ‪ ) ۲۱۲ :‬کې وګوره‪.‬‬

‫کال د اشورينو د باچا سرجون په دور کې د اسرائيلو حکومت له‬
‫منځه ولاړ ‪ ،‬سرجون چې د اشورينو باچا و ‪ ،‬اسرائيل يې ټول غلامان او په‬
‫عراق کې يې ورته د اوسيدو زمينه برابره کړه اوله نورو ځايونو څخه يې هم‬
‫څه خلک راوستل او د بني اسرائيلو سره يې ميشت کړل ‪ ،‬نو ورسره ټل‬
‫خلکو هم د بني اسرائيلو ديانت ته غاړه کيښوده ‪ ،‬له دغې لار څخه د بني‬
‫اسرائيلو دولت او واک ته د پای ټکى کېښودل شو(‪.)1‬‬
‫د يهوذا دولت تقريبا (‪ )2()۴۴۸‬کاله دوام ولره چې وروسته بيا په ( ‪ ۴۱۴‬ق م )‬
‫کې د فرعونيانو په لاس کې اختيار ولوېد او په بني اسرائيلو يې ټيکسونه‬
‫کېښودل ‪ ،‬په دې سره د فرعونيانو د حكم تنفيذ او د دولت قلمرو تر فرا ته‬
‫وغځيد ‪.‬‬
‫له دغې وروسته بختنصر کلداني چې د بابل باچا ګڼل کېده راغى او د شام‬
‫او فلسطين سيمې يې ازادې کړې او ورڅخه يې ټول فرعونيان وځغلول او‬
‫يو ځل بيا يې د يهوذا په دولت چې يې ورڅخه عصيان کړی و يرغل وكړ ‪،‬‬
‫ټول دولت يې ونړوو ‪ ،‬د اورشليم معبدخانه يې ويجاړه کړه او بابل ته يې ټول‬
‫قوم غلامان او وينځې بوتلل ‪ ،‬هلته به دوی د بابل د غلامانو په نوم ياديدل ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سفرالملوک الثاني الاصحاح ‪ . ) ۲۱ ( :‬او دا خبره په دې دليل د ی چې يهود ټول‬

‫بني اسرائيل نه وو بلکې نور قام ونه او قب ي لې هم دغې ديانت ته تابع او ټيټ سري‬
‫وو ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬ددوی دوره په (سفرالملوک الاول و الثاني )او پ ه کتاب ( تاريخ بني اسرائيل‬
‫من اسفارهم ‪) ۲۲۱ :‬کې وګوره ‪.‬‬

‫دا د يهوذا د دولت اخرنۍ مرحله وه(‪)1‬چې په کال ( ‪ ۲۲۴‬ق م) کې‬
‫پای ته ورسېده ‪ ،‬له دغې څخه وروسته د بابل واک او اختيار له ميلاد څخه‬
‫وړاندې په کال ( ‪ ) ۲۴۲‬کې د فارسيانو باچا ( قورش ) په لاس کې واخست ‪،‬‬
‫هغه بېرته يهودانو ته فلسطين ( اورشليم ) ته د تګ اجازه وركړه او ورته يې د‬
‫هيکل د بيا ودانولو اجازه هم وركړه او له دوی څخه يې پرې حاكم مقرر‬
‫کړ‪.‬‬
‫يهودان پخپل کتاب کې ذکر کوي چې قورش باچا قاصد راولېږه او پخپل‬
‫ملک کې يې اواز وكړه چې ‪ ( :‬د ټولې ځمكې واک او اختيار ما ته د اسمان‬
‫معبود راكړی دی او راته يې په دې وصيت كړی دی چې ورله د اورشليم‬
‫په خاوره هغه كور جوړ كړم چې د يهودانو په دولت كې و )(‪.)2‬‬
‫خو که يهود په دې خبره کې ريښتني وي نو قورش بيا په اهلل پاک مؤمن‬
‫انسان و ‪.‬‬
‫د فارسيانو واک او اختيار له (‪ )۲۴۲‬نه تر (‪ )۴۴۸‬قبل الميلاد دوام پېدا کړ ‪ ،‬بيا‬
‫اسکندر مقدوين(‪ )5‬په شام او فلسطين حمله وكړه او د فارسيانو واک يې له‬
‫منځه يوړ ‪ ،‬بلکې د فارسيانو په خاوره يې هم يرغل وكړ او ورڅخه يې عراق‬
‫(‪ ) 1‬سفر الملوک الثاني الاصحاح‪. ) ۸۳ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سفر الملوک الثاني ( ‪ ) ۸۳‬اصحاح ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬سکندر مقدوين چې يوناني نژاد و د واک واګي يې تر شام ‪ ،‬عراق ‪ ،‬مصر‬
‫اوفارس ته غځې دلې وې ‪ ،‬د خپل واک په دور کې يې د ځمکي په زي اته برخه‬
‫حکومت کړی د ی ‪ ،‬له م ي لاد څخه وړاندې په ( ‪ ) ۳۸۳‬کې وفات دی ‪ .‬المنجد في‬
‫الأعلام ‪) ۲۴ ( :‬‬

‫او د مصر ښارونه په بشپړه توګه ونيول ‪ ،‬دغه ټولې منطقې يې له‬
‫ميلاد څخه وړاندې څلورمې پېرۍ کې ونيولې او له ميلاد څخه وړاندې‬
‫نيم قرن پورې يې پرې اختياراو واک درلود ‪.‬‬
‫له ميلاد نه ( ‪ ) 14‬کاله مخکې روماني قايد ( بومبي ) يرغل وكړ او د يونان‬
‫ټول زور يې اوبه کړ ‪ ،‬خو د يهودو د واک واګې د مخکې په بدل کې د‬
‫رومانيانو لاس ته ورغلې(‪.)1‬‬
‫شپږم ‪ :‬په ځمكه كې د بني اسرائيلو تيت و پرک كېدل ‪:‬‬
‫کله چې د فلسطين واک او اختيار د رومانيانو په لاس کې ټينګ پاتې و ‪،‬‬
‫دغه مهال عيسى ‪ ‬د رسالت په دنده وګمارل شو ‪ ،‬بيا د عيسى ‪ ‬اسمان‬
‫ته د پورته کېدو وروسته په يهودانو باندې په فلسطين کې د باوونو زور پېدا‬
‫کړ ‪ ،‬دا هله چې کله بني اسرائيلو د رومانيانو په ضد د انقلاب ګامونه پورته‬
‫کړل ‪ ،‬تر دې چې روماني قايد ( تيطس ) په ( ‪ ) 71‬ميلادي کال کې د بني‬
‫اسرائيلو د بيخ کنۍ کلک هوډ وكړ ‪ ،‬ګڼ شمېر يې ترې غلامان او نور زيات‬
‫يې کلي کور پرېښودو ته اړ کړل او د دوهم ځل لپاره يې بيا د بيت المقدس‬
‫(‪)2‬‬
‫په شمول د يهودانو ټول عبادت ځايونه هم ونړول‬
‫له دې څخه وروسته بل روماني قايد ( ادريان ) په ( ‪ ) ۲۴۲‬ميلادي کال کې‬
‫عام او تام قرار صادر کړ چې هيکل سليماني دې د ځمکې سره هوار کړی‬
‫شي او د دغې پرځای دې په نفس مکان کې د رومانيانو د غټو معبودانو‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ بني اسرا ئيل من أ سفارهم ‪) ۸۹۲ – ۸۹۱ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬تاريخ بني اسرا ئيل من أسفارهم ‪. ) ۴۲۲ ( :‬‬

‫لپاره ( چوپتير ) په نوم لويه او ستره عبادت خانه ودانه کړی شي ‪،‬‬
‫د ښار ټولې اړوند آبادۍ يې ونړولې ‪ ،‬هېڅ يو يهودي يې پكې پرې نه ښود ‪،‬‬
‫ټول يې ترې وويستل ‪ ،‬برسېره پر دغې يې اعدام هغو يهودانو ته سزا واوروله‬
‫چې دغې ښار ته ورننوځي ‪.‬‬
‫له دې وروسته په کال کې يوه ورځ يهودو ته اجازه وركړه چې د يهودانو د‬
‫عبادت خانې لويديځ ته ورته ديوال چې د نړېدو په مهال لا ولاړ پاتې شوی و‬
‫‪ ،‬ورشي او هلته ودريږي ‪ ،‬اوسمهال دغې دېوال ته ( حائط المبکي ) ويل‬
‫کيږي(‪.)1‬‬
‫له همدې ځای څخه وروسته يهودان په ځمکه کې تيت و پرک شول ‪ ،‬اهلل‬
‫پرې داسې قومونه مسلط کړل چې د دوی د فساد او ناروا کړنو او بد‬
‫اخلاقۍ په بدل کې يې پرې ظلمونه او عقل نه ايجابونكي سزاګانې‬
‫وركړي او د ژوند د ټولو بدمرغيو سره لاس او ګريوان شول ‪.‬‬
‫َ ْ َ َ َِّ َ َ ُِّ َ َ َ ْ َ َ َِّ َ َ ْ ْ َ َٰ َ ِْ‬
‫په دغه هکله اهلل پاک فرمايي [ و إِذ تأذن ربك ليبعثن علي ِهم إِلى يوم‬
‫يع الْع َقاب َو إنَِّ ُه لَ َغ ُف ٌ‬
‫ور َِّرح ٌ‬
‫يم ]‬
‫َِّ َ َِّ َ َ َ ُ‬
‫ر‬ ‫س‬‫ل‬ ‫ك‬‫ب‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫ْ َ َ َ َُ ُُْ ُ َ َْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ال ِقيام ِة من يسومهم سوء الع ِ ِ‬
‫إ‬ ‫اب‬‫ذ‬
‫(‪)2‬‬
‫ژباړه ‪ :‬او هغه وخت ياد کړه چې رب دې يهودان په دې وپوهول چې‬
‫(‪ ) 1‬أبحاث في الفکر اليهودي ( ‪ ) ۴۲ – ۴۴‬د حسن ظاظا ليکنه ‪ .‬ول ديورانت وايي‬
‫‪ :‬روماني قائد د غه ځای ته د ي هودو ورتګ په قطعي شکل بند کړی و ‪ ،‬خو د دغې‬
‫غمجنې ورځ د راتګ سره به يې دغې دې وال ته په دې خاطر نزدې پرېښودل چې د‬
‫غم او درد اظهار وكړي ‪ ،‬ورنه د ه ي کل دې والونه د ځمکې په مخ پراته و ‪ .‬قصة‬
‫الحضارة ‪. ) ۳ / ۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬سورت اعراف ‪. ) ۲۴۱ ( :‬‬

‫ترقيامت ورځې پورې به پرې داسې څوک مسلط کړي چې‬
‫ناکاره سزاګانې به ورته وركوي ‪ ،‬په يقين سره چې ستا رب ډېر زر عذاب‬
‫وركونكى دی او په يقين سره چې هغه د تيروتنو بخشش کونكى او بې‬
‫آندازه مهربانه دی ‪.‬‬
‫د دغې فسادونو او په الهي اوامرو باندې د كفرونو او انكارونو په بدل‬
‫کې پرې اهلل پاک دا عذاب هم راښکته کړ چې په ځمکه کې يې خواره واره‬
‫وپاشل ‪ ،‬د دوی دغه سزا به د قيامت د ورځې د قايمېدو پورې دوام او‬
‫استمرار لري ‪.‬‬
‫َ ً ِّ ْ ُ َِّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ْ ْ‬ ‫َ َِّ ْ َ ُ ْ‬
‫په دغه هکله اهلل پاک فرمايي [ َو قطعناهم ف ِي الأر ِض أمما ِمنه ُم الصال ِحون‬
‫َ ْ ُ ْ ُ َ ََٰ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ َِّ ِّ َ َ َ َِّ ُ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َ‬
‫جعون *فخلف مِن‬ ‫ات لعلهم ير ِ‬ ‫ات والسنِئ ِ‬ ‫ومِنهم دون ذل ِك وبلوناهم بِالحسن ِ‬
‫َ ْ ْ َ ْ ٌ َ ُ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ َ َٰ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ ُ ْ َ ُ ََ‬
‫بع ِدهِم خلف و ِرثوا الكِتاب يأخذون عرض هـذا الأدن َٰى ويقولون سيغفر لنا‬
‫َ َ ْ ْ َ َ ٌ ِّ ْ ُ ُ َ ْ ُ ُ ُ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ِّ َ ُ ْ َ َ َِّ َ ُ ُ‬
‫اب أن لا يقولوا‬ ‫وإِن يأت ِِهم عرض ِمثله يأخذوه ألم يؤخذ علي ِهم ِميثاق الكِت ِ‬
‫َ‬
‫َ َِّ ُ ْ َ ُ َ ْ ٌ ِّ َِّ َ َ َِّ ُ َ َ َ‬ ‫َ َ َِّ َِّ ْ َ َِّ َ َ ُ َ‬
‫ين يتقون أفلا‬ ‫خرة خير ل ِل ِذ‬ ‫على اللـ ِه إِلا الحق َو درسوا ما فِي ِه و الدار الآ ِ‬
‫َ ْ ُ َ (‪)1‬‬
‫تع ِقلون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او مونږ يهودان په ځمکه کې ډلې ډلې خواره واره کړل ‪ ،‬چې ځينې‬
‫ورڅخه نيکان او ځينې ورڅخه بدان وو او په خوشحالو اومصيبتونو باندې‬
‫مو وازمول ‪ ،‬په دې خاطر چې اهلل ته بېرته راوګرځي* له دې وروسته ترې‬
‫ناکاره اولاد پېدا شو چې د کتاب وارثان جوړشول ‪ ،‬د دنيا سازو سامان به يې‬
‫په کتاب اخسته او دا به يې ويل چې ‪ :‬مونږ به معاف کړی شو ‪ ،‬خو که د‬
‫(‪ ) 1‬سورت أعراف ‪) ۲۴۹– ۲۴۲ ( :‬‬

‫همدغې سامان په شان ورته نوره دنيا هم راشي او څوک يې‬
‫وركوي نو ډېر زر به يې واخلي ‪ ،‬ايا له دوی څخه په کتاب کې د دې کلکه‬
‫وعده نوه اخستل شوې چې په اهلل پاک به له رښتياو پرته نورې هيڅ رنګ‬
‫ويناګانې نه کوي ؟ او څه چې په دغه کتاب کې و دوی پرې ډېر ښه پوهېدل‬
‫او څوک چې تقوا اختياروي نو د هغوی لپاره اخرت ډېر غوره دی ‪ ،‬ايا وس‬
‫هم دوی عقل نه لري ؟‬
‫لومړی ايت ‪ :‬بيانوي چې د قيامت د ورځې پورې به ورته اهلل پاک د خلکو‬
‫په لاسونو ستړياوې او زحمتونه او کړاونه اړوي ‪.‬‬
‫دوهم ايت ‪ :‬بيانوي چې دوی اهلل پاک په ځمکه کې خواره واره وپاشل او‬
‫دغه پاشل د دې سبب شو چې ورباندې ظلمونه او کړاونه او د مصيبتونو‬
‫لړي پيل شوه ‪ ،‬هېڅ يوې ډلې د بلې ډلې کومک او مرسته ونه شوه کولای ‪.‬‬
‫د هجرت په لومړۍ پېړۍکې چې د ميلادي اوومې پېړۍ سره سمون خوري‬
‫مسلمانانو د رومان نصرانيانو ته د شام او فلسطين واک وسپارت او دغه‬
‫ټولې منطقې د رومانيانو په لاس کې وې ‪.‬‬
‫خو يهودان دغه مهال هم لا په ځمکه کې تيت اوپرک وو او په بيت المقدس‬
‫کې ورته دغه مهال د سکونت او د ميشت کېدو اجازه ورنه کړل شوه ‪ ،‬خو‬
‫چې د عمر بن الخطاب ‪ ‬او د نصرانيانو ترمنځ په بيت المقدس کې په‬
‫دي تړون رضا سر ته ورسېده چې بيت المقدس کې به هېڅ يهودي ژوند نه‬
‫کوي او نه به ورته اجازه وركول کيږي (‪.)1‬‬
‫(‪ ) 1‬تاري خ الطبري ‪ ) ۴۱۹ / ۴ ( :‬چاپ ‪ :‬دار المعارف ‪ .‬تحقيق ‪ :‬محمد أبو الفضل‬
‫ابراهيم ‪.‬‬

‫بيا د شلمې پيړۍ د لومړيو پورې يهودان د ځمکې په لوړو ژورو‬
‫کې هک پک او حيران دريان وو ‪.‬‬
‫اووم ‪ :‬په فلسطين كې اوسمهال د يهودانو راغونډېدل ‪:‬‬

‫( نپولين بوناپارټ(‪ ) )1‬چې کله په ( ‪ ۲۱۹۹‬م ) کال کې يرغل وكړ ‪ ،‬نو د‬
‫لويديځوالو سره د يهودانو د يو ځای کولو فکره منځ ته راغله ‪ ،‬هغوی د اسيا‬
‫او افريقيا يهودان په دې وهڅول چې د پخواني قدس د بيا ودانولو لپاره خپل‬
‫منځ کې سره يو بل ته د ورورولۍ او يوځای کېدو لاس وركړي ‪ ،‬په دې‬
‫منظور يې له يهودانو څخه لوي ستر لښکر جوړ کړ ‪ ،‬خو د نپولين بوناپارټ‬
‫د شکست او عزم ماتېدو ستر لامل د دغې فکرې د نه وجود سبب وګرځېد‬
‫‪ ،‬دغې فکرې يو ځل بيا د لويديځ مخه ورو او د يهودانو د مشرانو په ذهن‬
‫کې ځای ونيو او د فکرې د عملي کولو او خپلو موخو ته د ځان رسونې په‬
‫خاطر يې د ټولنو او ټولګيو اساس کېښود ‪ ،‬د نظريي د تأييد لپاره يې بې‬
‫دريغه تبليغات پېل کړل ‪.‬‬
‫( تيوډور هرټزل (‪ ) )2‬په کال ( ‪ ) ۲۲۹۴‬ميلادي کې د ( د يهودانو هيواد ) په نوم‬
‫عملي پلان وړاندې کړ او په ( ‪ ) ۲۲۹۱‬ميلادي کال کې په سويسرا هيواد کې‬
‫(‪ ) 1‬نپولين بوناپارټ ‪ :‬فرانسوي امپراطور و او په ( ‪ ) ۲۱۹۹‬ميلادي کال کې يې په‬

‫خت يځ حمله کړې وه ‪ ،‬له ت ېختې څخه وروسته په ( ‪ ) ۲۲۲۲‬مي لادي کال کې وفات‬
‫شو‪ .‬المنجد في الأ علام ‪. ) ۱۱۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬تيوډور هرټزل چې خپله لو ی يهودي و او د صهيون ي زم لومړی اساس يې هم‬
‫ايښى و ‪ ،‬په ( ‪ ) ۲۹۱۳‬ميلادي کال کې وفات دی ‪ .‬المنجد في الأ علام ‪) 727 ( :‬‬

‫د دغې پلان د عملي کولو لپاره کانفرس جوړ کړ ‪.‬‬
‫په دې کلماتو د کانفرنس آغاز وشو چې ‪:‬‬
‫په اصل کې اوسمهال مونږ د داسې خونې بنسټ ږدو چې يهودي جماعت‬
‫به ورته په ډېره زياته تسلې راتلای شي ‪ ،‬بيا يې خپل پلان ناستو ګډونوالو ته‬
‫واورو او و يې هڅول چې په فلسطين کې د پراخ بنسټه دولت د منځ ته‬
‫راوستنې لپاره هره وسيله په کار واچوي ‪ ،‬بايد د دې کار د ترسره کېدو لپاره‬
‫ټول عملي خوځښت او پاڅون نه کار واخستل شي ‪ ،‬ترڅو ګردو يهودانو ته‬
‫په فلسطين کې په نړيواله سطحه د ميشته کېدو زمينه برابره شي ‪.‬‬
‫د دغې کانفرنس له قرارونو څخه يوقرار دا و چې بايد د دغې موخو د لاس‬
‫ته راوړلو لپاره د صهيونيزم په نوم نړيوال حركت جوړ کړی شي او دېته ورته‬
‫نور هغه پټ تنظيمونه چې هدف ته د ځان رسونې په هکله مهم او فعال‬
‫رول ولوبوي(‪.)1‬‬
‫بيا يهودانو د استعماري دولتونو اړوند خپلې څېړنې پېل کړې ‪،‬‬
‫برطانيه(‪)2‬ورته له ټولو استعماري دولتونو څخه ددې جوګه ښکاره شو چې‬
‫(‪ ) 1‬التاري خ الي هودي العام ‪ . ) ۲۹۴ ( :‬المسألةاليهودي ة ‪. ) ۲۹۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬په ( ‪ ) ۲۹۱۱‬مي لادي کال کې سره استعماري دولتونه لکه برطاني ه ‪ ،‬فرنسا ‪،‬‬
‫هولنډا ‪ ،‬بلج ي کا په دې سره راټول شول چې استعمار به يې څنګه دوام ومومې؟ د (‬
‫کمپل پټرمان ) په نوم يې قرار صادر کړ چې د ډېر اهمي ت له کبله په لاندې توګه‬
‫ي ادونه ک يږي ‪:‬‬
‫د استعما ر ضد ټولې ستونزې او ستړياو ې په منځنۍ سپينې بح يرې کې پټي دي او‬
‫ددغې بح يرې په ختيځې او جنويب برخو کې داسې قوم م يشت دی چې د پ ياوړتوب‬
‫او يووالي مضبوط عناصر لکه ‪ :‬ژبه ‪ ،‬تاريخ ‪ ،‬ديني يووالى ‪ ،‬او له بلې مخې يې‬

‫شايد هغوی به په ډېره اسانه وكولای شي د مسلمانانو په منځ کې‬
‫د يهودانو زهرجن جامونه واړوي او له بل پلوه په دغې اختياركې يهودانو د‬
‫برطانويانو سره قومي رګ هم راښکو ‪ ،‬ځکه چې زياتره عريب هيوادونه د‬
‫برطانيه د لاس لاندې و ‪ ،‬د مسلمانانو په خلاف يې د دغې تدبيرونو سره‬
‫سره د برطاني له وزيراعظم ( بلفور) څخه ډاډ ترلاسه کړ ‪ ،‬په ( ‪) ۲۹۲۱‬‬
‫ميلادي کال کې د برطانيه د بهرنيو چارو وزير اعلان وكړ چې يهود په‬
‫فلسطين کې د بشپړې اوسېدنې اصيل حقوق لري ‪ ،‬برطاني هم د يهودو په‬
‫دغې کار کې د مهم رول لوبونې کلک هوډ کړی دی ‪.‬‬
‫هغه مهال چې فلسطين لا د برتانويانو د لاس لاندې و‪ ،‬يهودو ورته په هجرت‬
‫ځمکنې ثروت هم ډېرښت لري ددغې قوم د آزادۍ خ ي الونه هم لا ژوندي دي ‪ ،‬که‬
‫چرته س يم يز خلک د خپلې س ي مې له قدريت وساي لو استفاده وكړي او د اروپايي‬
‫پرمختللي صناعت او تريق په ضد يي واچوي ‪ ،‬د ښوون يز او روزن يز مهم پكې‬
‫پرمختګ وكړي ‪ ،‬لر ې نه ده چې ترقۍ يې د غريب استعمار خپور څادر راټول کړي ‪،‬‬
‫هغه دولتونه چې شري ک مصلحتونه سره په نظر کې لري بايد ځانګړي پاملرنه‬
‫وكړي چې د مذکوره سي مې د تقسي م او توزي ع لپاره مقدمې کيږد ي او مي شت خلک‬
‫يې هم لکه څنګه چې له ترقۍ څخه پاتي دي دغسې پس پاتې پرېږدي ‪ ،‬د دې پلان‬
‫عملي کېد ل د افريقا ی او اسياوي سي مو ترمنځ د ب يلتون لوي ه لاره هم ده ‪ ،‬زمونږ‬
‫پلاوې ا وسمهال بايد داسې نظري ه وړاندې کړي چې په قومي تعص ب رنګ شوې وي‬
‫‪ ،‬ترڅو داس يا او افري قا ترمنځ اي ښودل شوی پل قبضه کړي او د سوي س نهرته نزدې‬
‫په همدغه منطقه کې داسې څوک پې دا کړي چې د استعمار دوست او ددغې‬
‫منطقې د م يشتو خلکو لپاره ازغى وي ‪ .‬تاري خ المشرق العريب ‪. ) ۳۹۴ ( :‬‬
‫له همدې کانفرنس نه يهود ي او غريب مصلحتونه په ډاګه بريښي چې ټول يهود او‬
‫غريب نړۍ د مسلمان پرخلاف د ي و لاس ګوتې دي ‪ .‬واهلل غالب على أمره ‪.‬‬

‫کولو پېل وكړ‪ ،‬د هجرت کولو وروسته يهود په دې وتوانېدل چې په‬
‫فلسطين کې د يهودي حکومت اساس کيږدي ‪ ،‬برتانويانو د دغې کار د‬
‫تأييد لپاره همېشه د يهودانو د مرستې په خاطر د مسلمانانو څخه د يهودانو‬
‫ساتنه ملي دنده وبوله او کلک ورته ودرېدل ‪ ،‬په نفس وخت کې برتانويانو د‬
‫مسلمانانو سره د ظلم او تجاوزاتو لاره غوره کړه ‪.‬‬
‫خو چې کله برتانويانو د يهودانو د اميدونو د لاس ته راوړنې نه پاتې راغلل ‪،‬‬
‫سم د لاسه يې د يهودانو د پياوړتيا واګې د متحده ايالاتو تر زعامت لاندې‬
‫ملګري ملتونو ته وسپارتې ‪ ،‬ملګري ملتونو له کوم ځنډ پرته خپلې پلاوې‬
‫ً‬
‫فورا فلسطين ته واستولې ‪ ،‬د امريكا د دباوونو او د يهودانو د غوښتنو سره‬
‫سم د ملګري ملتونو تللې پلاوې فلسطين دوه برخو ته تقسيم کړ او بهانه‬
‫يې کړه چې د مزيد غور لپاره به تر دوهمې پرېکړې يوه خوا په بلې غم‬
‫غرض نه لري ‪ ،‬هغه وچې په ( ‪ ) 1947 / 11 / 29‬ميلادي کال کې فلسطين‬
‫تقسيم او تجزيه اعلان شو‪.‬‬
‫چې کله برتانويان وپوهېدل چې يهودان نور د قوت واګې پخپلو لاسونو کې‬
‫سمبالولای شي ‪ ،‬خپله نور پرمختګ کولای شي ‪ ،‬له فلسطين څخه خپلو‬
‫ملکونو ته ستانه شول ‪.‬‬
‫هغه وچې يهودانو په فلسطين په ( ‪ ) ۲۹۳۲‬ميلادي کې کال خپلواک هيواد او‬
‫دولتي اختيارات اعلان کړل ‪ ،‬له يولسو ( ‪ ) ۲۲‬دقيقووروسته د لومړي ځل‬
‫لپاره اسرائيل امريكا په رسمياتو وپېژندل او روسي خو يهودان له اعلان نه‬
‫مخکې په رسمياتو پېژندلي وو ‪.‬‬
‫ً‬
‫چې کله يهودان په خپلې پياوړتيا وپوهېدل ‪ ،‬فورا يې د مسلمانانو پرضد‬

‫جنګي لړي پېل کړه ‪ ،‬د اسلامي دين څخه د لرېوالي او نه عملي‬
‫کولو په خاطر ‪ ،‬او د خپل منځنۍ تاو تريخوالو له کبله مسلمانان د يهودو‬
‫پرضد د شرمناکو شکستونو سره مخ شول(‪ ،)2()1‬همدغه يهودي دولت تر نن‬
‫ورځ پورې د اسلامي امت په زړونو کې د فساد او ناخوښو چارې مخ په‬
‫وړاندې بوځي ‪ ،‬ترڅو چې د يهودانو جرړې نوي راويستل شوې ‪ ،‬او اوبه يې‬
‫نوي خړې شوې ‪ ،‬نو د پخوا په څېر به د مسلمانانو ترمنځ هرې شخړې او د‬
‫شر اورونو ته لمنې وهي ‪.‬‬
‫ټول لويديځوال د مسلمانانو په منځ کې د يهودي دولت په جوړولو کې موخه‬
‫دوه غټې لاس ته راوړنې دي ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬شايد ټوله لويديځه نړۍ به د دغې عملي اقدام په مقابل کې د‬
‫يهودانو له شر ‪ ،‬واکمنۍ ‪ ،‬بدنظمۍ او فساد ‪ ،‬او د غريب نړۍ په ثرواتو باندې د‬
‫قوت او لاس لرنې څخه په امن کې شي ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬التاري خ الي هودي العام ‪) ۸۲۹–۸۲۲ ( :‬‬

‫(‪ )2‬په ( ‪ ) ۲۹۴۱ ، ۲۹۲۴‬کلنو کې عربانو د يهودانو پر ضد حيرت انګيز شکستونو سره‬
‫مخ شول ‪ ،‬واقعيت کې د دغې ماتو ګوډو ستر لامل هم د دښمنانو په مقابل کې د‬
‫نظم او ضبط فساد و ‪ ،‬او د نظم د نه شتون له کبله ا وسمهال هم مسلمانان د‬
‫شکستونوسره مټ اټۍ دي ‪ ،‬دا د دې ښکاره دل يل دی چې علماني ت ‪ ،‬قوم ي ت ‪ ،‬او‬
‫ډيموكراسي چې د عربانو ورته ځانګړی پام دی ‪ ،‬ه يڅ نه ا رزي ‪ ،‬ځکه دغې‬
‫شعارونو ته عملي بڼه نه وركول د كفر شکست دی ‪ ،‬او نه پلي کول يې د‬
‫مسلمانانو له نازكو ځاي ونو او ټولو حقوقو څخه دفاع ده ‪ ،‬د مسلمانانو د چارو‬
‫مسؤلين بايد دې ته خاص پاملرنه وكړي ‪ ،‬ترڅو د اهلل پاک دين ته په حقه رجوع هم‬
‫وكړي او د دن يا او آخرت له ن ېکمرغۍ څخه به وړ حقدار هم جوړ شي ‪.‬‬

‫دوهم ‪ :‬لويديځوال به په ډېره اسانه وتوانيږي چې د مسلمانانو په‬
‫غېږ کې د خپلو ځانونو لپاره د ګوډاګي دولت د اساس تيږه کيږدي ‪ ،‬او له‬
‫تكليف او ستړياو پرته به د مسلمانانو زخمونو باندې مالګې وپاشي ‪ ،‬د‬
‫هغوی زخمونه به وبانوي ‪ ،‬او د مسلمانانو په منځ کې به د ناخوښو ‪ ،‬تربګنۍ‬
‫‪ ،‬نادودې ‪ ،‬او د نفرتونو کروندې وكړي ‪ ،‬داسې به يې ژوبل کړي چې‬
‫مسلمانان به د ابد لپاره د لويديځوالو په مقابل کې د پاڅون هېڅ توان ونه‬
‫لري ‪.‬‬
‫او تروسه هم همدغه حالت جريان لري ‪ ،‬د يهودانو بې نمکه څېره ورځ تر‬
‫بلې نوره هم په ډاګه کيږي ‪ ،‬خو که مسلمانان خپل اوسني ترخو رنځونو او‬
‫د تاوتريخوالي حالتونو ته ځير نه شي ‪ ،‬د خپل راتلونكي په هکله د اهلل‬
‫ُ‬
‫پاک د راليږلي نور او د هغه په تأييد د اسلامي شريعت په رڼا کې د حل لاره‬
‫ونه لټوي ‪ ،‬د ستونزو دغه لړي به هيڅکله هم له سياقه ونه وځي ‪ ،‬بلکې‬
‫دغه پېښې به نورې هم زياتې او مخ په ډېرېدو شي ‪ ،‬ترڅو بېرته اسلامي‬
‫امت خپل برحق معبود اهلل پاک ته ‪ ،‬او د هغه راستويل سپيڅلي شريعت ته‬
‫غاړه کيږدي ‪ ،‬لرې نه ده چې د اهلل پاک د مرستې وړ وګرځي ‪.‬‬
‫خو مونږ مسلمانان داسې انګېروو چې په فلسطين کې د يهودانو‬
‫د دې خبرې تصديق دی چې مسلمانان به د يهودانو‬ ‫نبي‪V‬‬ ‫راغونډېدل د‬
‫سره جنګ کوي ‪ ،‬مسلمانان به يهودان يو يو وژني ‪ ،‬او له تيغه به يې‬
‫تيروي(‪.)1‬‬
‫(‪ ) 1‬مسلم په خپل صح يح ( ‪ ) ۸۸۴۹ / ۳‬کې له ابوهريرة ‪ ‬څخه روايت کوي چې نبي‪ V‬فرمايلي‬
‫دي ‪ ( :‬تر هغه به د قيامت ورځ را نه شي چې تر څو مسلمانان د يهودانو سره جنګ ونه کړي ‪،‬‬

‫او نزدې ده چې فلسطين د يهودانو لپاره مقبره جوړه شي ‪ ،‬اهلل پاک‬
‫خپل دين ته غلبه وركونكى دی ‪ ،‬او هېڅکله به هم داسې قوم چې اهلل‬
‫پاک ورباندې غضب کړی وي او د قيامته پورې يې پرې د ذلت او‬
‫سپکاوې فېصله کړي وي ‪ ،‬د تاريخ په اوږدو کې کامياب نه شي ‪ ،‬شايد‬
‫دغه تجمع يې د جرړو راويستل او د هلاکت مقدمات وي ‪ ،‬د دوی تريق او‬
‫پرمختګ هله تر سترګو شو چې کله مسلمانان له دين څخه لرې وتل او د‬
‫تخلف او پس پاتې کېدو هغه لاره يې اختيار کړه چې ورباندې انسان د دنيا‬
‫او اخرت له خير څخه محروميږي‪.‬‬
‫مسأله ‪ :‬د يهودانو دعوه چې فلسطين كې ديني او تاريخي حقوق لري ‪:‬‬
‫وړاندې مو وپېژندل چې بني اسرائيل د يعقوب ‪ ‬اولاده وه او دوی فلسطين‬
‫ته د موسى‪ ‬څخه وروسته د يوشع بن نون ‪ ‬په مشرۍ او قيادت هغه مهال‬
‫رننوتل چې د جبابرو سره د جنګ غوڅه پرېکړه وكړه ‪.‬‬
‫فلسطين د بني اسرائيلو له راتګ څخه مخکې په درېو قبيلو اباد و ‪:‬‬
‫فينقيان ‪ :‬دوی په فلسطين کې له ميلاد څخه وړاندې (‪ )۴۱۱۱‬کاله د سپينې‬
‫منځنۍ بحيرې په شمال کې ميشت وو ‪.‬‬
‫كنعانيان ‪ :‬دوی د فلسطين په منځ کې د فينقيانو جنوب اړخ ته پراته وو او‬
‫ورپكې (‪ )۸۲۱۱۱‬کاله ميشت وو ‪.‬‬
‫مسلمانان به يهودان دومره ووژني چې يهودي به د ګټ ې بوټي شاته پټيږي ‪ ،‬او ه مدغه کاڼ ي او بوټي‬
‫به نارې سور ې وه ي چې ا ی مسلمانه راشه ‪ ،‬ز ما شاته يهود ي د ی ‪ ،‬مړ يې کړه ‪ ،‬خو د غرقد په نوم‬
‫ونه به دغه ا واز ن ه کوي ‪ ،‬ځک ه چې دغه د ي هودانو ونه ده ‪.‬‬
‫او غرقد ازغ ي داره ونه ده چې د ب ي ت المقدس په ښار ک ې ز ي اته ولاړه ده ‪.‬‬

‫دا دواړه د عربانو هغه قبيلې وې چې دغې ځايونو ته يې د عربانو‬
‫له جزيرې څخه هجرت کړی و ‪ ،‬تقريبا له ميلاد څخه وړاندې په (‪)۲۸۱۱‬‬
‫کاله شاوخوا کې له کريت څخه د فلستين په نامه قبيلې راغلې او د سپينې‬
‫منځنۍ بحيرې سره په څنګ د غزې او يافا نومې ځايونو کې ځای پر ځای‬
‫شوې ‪.‬‬
‫کنعانيانو به دغې خلکو ته فلسطينان ويل ‪ ،‬دغې نوم دومره تريق وكړه چې‬
‫ټول قلمرو په فلسطين ونومول شو(‪.)1‬‬
‫هغه معلومات چې يهودانو پخپلو ليکنو کې او د دغې منطقې د تاريخ په‬
‫هکله ليکل شوي دي ‪ ،‬دا دي چې د دغې قبائلو او د يهودانو ترمنځ زياتې‬
‫خونړيزې پېښې رامنځ ته شوې دي‪ ،‬دغې جنګونو خپل لاس په منطقه کې‬
‫د يهودانو د ويستلو پورې وغځو ‪.‬‬
‫د تاريخ له نګاه نه مونږ داسې پوهيږو چې يهودان د فلسطين لومړي‬
‫اوسيدونكي نه دي‪ ،‬بلکې دوی د فلسطين د ځينو هغې برخو واکداران‬
‫جوړ شول چې لومړی يې واک د بل چا په لاس کې و ‪.‬‬
‫او له ديني نګاه داسې پوهيږو چې قرانكريم کې اهلل پاک د موسى‪ ‬په ژبه‬
‫َ َ ْ ِ ْ ُ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ َ َِّ َ َ َِّ َ َ َ َِّ ُ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ ُِّ‬
‫فرمايي ‪ [ :‬يا قوم ادخلوا الأرض المقدسة التِي كتب اللـه لكم ولا ترتدوا‬
‫َ (‪)2‬‬ ‫َ َ َٰ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ‬
‫اركم فتنقلِبوا خا ِس ِرين ]‬
‫على أدب ِ‬
‫ژباړه‪ :‬ای زما قومه تاسو د عزت وړ ځمکې ته ورننوځئ هغه ځمکه چې‬
‫ستاسو لپاره اهلل ليکلې ده او پخپلو شاګانو باندې مه ګرځئ ګېنې زيانمن به‬
‫(‪ ) 1‬اليهودية ( ‪ ) ۳۲‬د احمد شلبي ليکنه ‪.‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت مائدة ‪) 21 ( :‬‬

‫شئ‪.‬‬
‫َ‬
‫ُ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫نو اهلل تعالي وفرمايل چې [كت َب اللـه لكم ]‬
‫ابن اسحاق وايي ‪ :‬يعني تاسو ته اهلل پاک هبه کړې ده ‪.‬‬
‫سدي وايي ‪ :‬هغه ځمکه چې تاسو ته پرې اهلل امر کړی دی ‪.‬‬
‫قتاده وايي ‪ :‬دغې قوم ته پرې داسې امر شوی و لکه مونږ ته چې په روژه او‬
‫(‪)1‬‬
‫لمونځ او زاكت او په عمرې کولو امر شوی دی‬
‫َِّ ُ َ ُ ْ‬ ‫ََ‬
‫نو د اهلل پاک دا قول چې [كت َب اللـه لكم ] ورڅخه د بعضو علماوو په‬
‫رايه تمليک نه دی مراد ‪ ،‬خو نور ځينې علماء وايي چې تمليک ورڅخه‬
‫مراد دی په دې شرط چې ورته داخل شي ‪.‬‬
‫نور ځينې وايي ‪ :‬له دې څخه هبه مراد ده ‪ ،‬خو بهر حال د دې خبرې پكې‬
‫هېڅ دليل نشته چې يهودان په فلسطين کې ديني حق لري ‪ ،‬وجه دا ده چې‬
‫اهلل پاک په مؤمنانو باندې د ايمان په حال کې زيات شمېر احسانونه کوي ‪،‬‬
‫دغه حالات د يهودانو لپاره هغه مهال وچې کله مؤمنان وو ‪ ،‬د كفر په‬
‫حالت کې هيڅ راز حقوق نه لري ‪.‬‬
‫بني اسرائيلو ته چې کله اهلل پاک دغې ځمکې ته په ننوتلو امر وكړ هغوی‬
‫په شا لاړل ‪ ،‬نو اهلل پاک ترې دغه ځمکه رابنده کړه خوچې کله يې بيا د‬
‫اهلل پاک امر ومنو نو اهلل پاک هم ورته سمدستي وركړه ‪.‬‬
‫َِّ ُ َ ُ ْ‬ ‫ََ‬
‫ابن کثير د ايت لاندې ذکر کوي چې [ كت َب اللـه لكم ] معنى داده چې‬
‫اهلل پاک ستاسو پلار سره د دې وعده کړې ده چې څوک هم ستاسو څخه په‬
‫(‪ ) 1‬تفسير ابن جرير ‪ . ) 175 / 1 ( :‬فتح القدير د شواكني ليکنه ‪. ) 19 / 2 ( :‬‬

‫اهلل پاک باوري شي دغه ځمکه به ورته په ميراث کې پاتې وي(‪.)1‬‬
‫د دې تفسير په بناء دوی هله حقوق لرل چې کله مؤمنان وو ‪ ،‬خو ولې د‬
‫كفر په حالت کې د ذرې په اندازه هم حق نه لري ‪.‬‬
‫ْ ْ ُِّ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫او په دې خبره د اهلل پاک دا قول دليل دی چې ‪ [ :‬فأ ْوح َٰى إِلي ِهم َربهم‬
‫َ ْ ْ ََٰ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ ُ ْ َ َِّ ُ ْ َ ْ َ‬ ‫َ ُ ْ َ َِّ َِّ‬
‫الظالِم َ‬
‫ين‪َ ‬ولنسكِننك ُم الأرض مِن بع ِدهِم ۚذل ِك ل ِمن خاف‬ ‫ِ‬ ‫لنهلِكن‬
‫َ َ‬ ‫ََ‬
‫(‪)2‬‬
‫مقامِي َوخاف َوعِي ِد ]‬
‫ژباړه ‪ :‬اهلل پاک ورته وحي وكړه چې مونږ به ضرور ظالمان هلاکوو * او له‬
‫دوی وروسته به تاسو په دې ځمکه کې ووسوو ‪ ،‬دا د هغه چا لپاره دي چې‬
‫زما په وړاندې له ودرېدو او عذاب څخه ويريږي ‪.‬‬
‫َ ْ ِّ ْ َ َِّ ْ َ ْ َ َ َُ‬ ‫َِّ ُ‬ ‫َََ ْ َََْ‬
‫ور مِن بع ِد ال ِذك ِر أن الأرض ي ِرثها‬
‫ِ‬ ‫ب‬ ‫الز‬ ‫ِي‬ ‫ف‬ ‫ا‬‫ن‬ ‫او اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬ولقد كتب‬
‫ُ َ (‪)5‬‬ ‫َِّ‬ ‫َ‬
‫عِباد َِي الصال ِحون ]‬
‫ژباړه‪ :‬او يقينا چې مونږ په زبور کې د ذکر نه وروسته ليکلي و چې دا‬
‫ځمکه به زما نيکان بندګان په ميراث کې اخلي‪.‬‬
‫خو يهودان چې کله هم په اهلل پاک او د هغه په پيغمبرانو باورلرونكي نه‬
‫شول ‪ ،‬او بر عکس د اهلل پاک د غضب او لعنت وړ وګرځېدل ‪ ،‬په دغې‬
‫عزتمندې ځمکه کې يې حقوق هم له منځه ولاړل ‪ ،‬او دغه ځمکه د هغه‬
‫مؤمنانو اساسي حق وګرځېد چې د ايت په اخر کې يې ذکر راغلى دی چې‬
‫َ َِّ ْ َ ْ َ َ ُ َ َ َ َِّ ُ َ‬
‫[ أن الأرض ي ِرثها عِبادِي الصال ِحون ] ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬تفسير ابن کثير ‪. ) ۴۴ / ۸ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت ابراه ي م ‪.) ۲۳ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬سورت انبياء ‪. ) ۲۱۲ ( :‬‬

‫مسله ‪ :‬د اوسني يهودانو درواغ چې دوی د بني اسرائيلو‬
‫بچيان دي ‪:‬‬
‫اوسني يهودان زيات نشرو اشاعت کوي چې دوی د لومړني يهودانو – بني‬
‫اسرائيلو –بچيان دي ‪ ،‬چې فلسطين کې ميشت وو ‪.‬‬
‫د دوی په ګومان اوسمهال د لومړنيو بني اسرائيلو خاوره او جائداد په ميراث‬
‫کې د اخستنې بشپړ ثابت حقوق لري ‪ ،‬له بل پلوه يهودان د دې هم زيات‬
‫نشرو اشاعت کوي چې د دوی په نسل کې له يهودي پرته هيڅ قام قبيل‬
‫اختلاط نه لري ‪ ،‬يهودان داسې انګيروي چې دوی د يهوديت د نسل‬
‫ساتونكى جنس دی ‪ ،‬په دې کې د يهودانو ډېره لويه پراډ نه ډکه موخه ده‬
‫چې ترڅو نصرانيان د يهودانو اړوند باوري شي چې دوی خالص د يعقوب‬
‫‪ ‬خپل بچيان دي ‪.‬‬
‫تر څو يهودان له دې لارې وكولای شي په عهد قديم کې راغلې وعدې په‬
‫اسانه توګه ترلاسه کړي ‪.‬‬
‫او ترڅو پرې نصرانيان د خپل عطف او مهرباني او د ترحم لاس په سر‬
‫راکاږي ‪ ،‬ځکه نصرانيان کلکه عقيده لري چې تورات د اهلل وحي ده ‪ ،‬د‬
‫دې اړوند تفصيلي بيان لږ څه وروسته راروان دی ‪.‬‬
‫خو واقعيت د يهودانو د جنس استقلال دعوه ردوی ‪ ،‬که په عامه توګه وګورو‬
‫نو يهودانو کې اروپای ‪ ،‬افريقای او عربان هم شامل دي چې د اصولو توپير‬
‫يې دعوه په بشپړه توګه ردوی ‪.‬‬
‫د دغې اصولو د توپير سره بيا هم د هغوی دعوه هيڅ امکان نه لري چې د‬
‫دوی اصل او اصيل يو دی ‪ ،‬ځکه دغه توپيرونه څرګندوی چې دوی ضرور‬
‫د نورو قامونو سره اختلاط لري ‪.‬‬
‫يواځې دا نه بلکې يهودان پخپلو کتابونو کې ذکر کوي چې دوی زياتره د‬
‫نورو قامونو ښځې په نكاحونو اخستې دي ‪ ،‬او د يهودانو ښځوهم زياتره د‬
‫نورو قومونو او قبيلو خلکو سره ازدواجي اړيكې لرلې(‪.)1‬‬
‫تردې چې دوی ځانونه سليمان ‪ ‬ته هم منسوبوي(‪.)2‬‬
‫او تاريخ ثابته کړې ده چې د ( خزر ) دولت کامل بسته قوم په اتمې ميلادي‬
‫پېړۍ کې يهودان شوي وو او له يهوديت څخه وړاندې دغه قوم بدپرستان وو‬
‫‪ ،‬دغه قوم په اصل کې د تركي د آريا د منطقې اوسيدونكي وو ‪ ،‬د منځنۍ‬
‫اسيا په منطقه کې ميشت او دولت يې په ( خزر ) مشهور وو ‪ ،‬دغه دولت د‬
‫تورې بحيرې او بحر قزوين ترمنځ منطقه تشکيلوي ‪ ،‬نفوذ يې هم د‬
‫اذربيجان او ارمينية شمال او د اسيا د جنوب ټولې منطقې يې د روسيا د‬
‫مركز مسکو پوري تړلي حدود لري ‪ ،‬او د قزوين بحر به د خزر په نوم يادېده‬
‫‪.‬‬
‫د يهوانو په موسوعة کې راځي چې ‪ :‬خزر په اصل كې تركي قوم و ‪ ،‬د دوی‬
‫تاريخ او ژوند له پخوا نه د روسيا د يهودانو سره شريک و ‪ ،‬په ( ‪) ۵۸۸‬‬
‫ميلادي كال كې د روسيا د حكومت له جوړېدو څخه وړاندې په لرو پرتو‬
‫سيمو كې منشت وو ‪ ،‬د خزر د دولت پياوړتيا به د لومړي ځل لپاره بانډه‬
‫چېانو قبيلو غندله ‪ ،‬په ( ‪ ) ۵۸۸‬ميلادي كال كې چې د خزر د دولت ټول‬
‫وګړي د جنګ په ډګر كې وتلي خلک وو ‪ِّ ،‬‬
‫قوت يې اوج ته رسېدلى و ‪،‬‬
‫(‪ ) 1‬سفر القضاة ( ‪ ) ۲ / ۴‬س فرنحميا ( ‪. ) ۸۴ / ۲۴‬‬

‫(‪ ) 2‬سفر الملوک الأول ‪. ) ۲،۴ / ۲۲ ( :‬‬

‫خو ځېنې مشرتابه او د دولت غړو يې له بدپرستۍ څخه وروسته‬
‫يهودي ديانت ته غاړه وركړه ‪.‬‬
‫د اوومې او لسمې پېړۍ ترمنځ فتره كې د خزر د دولت زياتره برخې د‬
‫ِّ‬
‫يهوديت ديانت ته غاړه ايښودونكي جوړ شول‪..‬خو د نهمې پېړۍ په شاوخوا‬
‫ِّ‬
‫كې د خزر د دولت ټول منسوب وګړي په يهوديت كې شامل شول(‪.)1‬‬
‫له دغې مرحلې وروسته يې په بشپړه توګه د خزر د دولت د واک واګې په‬
‫لاس کې ونيولې او د مذکوره دولت په ټول قلمرو يې د خپل واک څادر‬
‫خپور کړ ‪ ،‬ان چې د ديارلسمې ميلادي پېړۍ پورې د دغې دولت نام نهاد‬
‫بيخي د اورپا له نقشې څخه ووت ‪ ،‬او ټول خلک يې ختيځې او لويديځې‬
‫اروپا ته وويشل شول ‪ ،‬د دغې يهودانو د ستر هستوګن ځايونه اروپا ‪ ،‬هنګاريا‬
‫‪ ،‬پولينډ ‪ ،‬رومانيه ‪ ،‬مجر ‪ ،‬او د روسيه منطقې دي(‪.)2‬‬
‫دا واقعيتونه د دې ښکاره دليل دی چې د اروپا هغه يهودان چې خپل ځانونه‬
‫اولاد نه شي بلل‬ ‫‪‬‬ ‫د ( اشکنازيم ) په نوم نوموي ‪ ،‬هېڅکله د يعقوب‬
‫کېدای ‪ ،‬خو مونږ مسلمانان په دې باوري يو چې د يهودانو نسبت د يعقوب‬
‫‪ ‬او بل چا ته زمونږ درېځ نه بدلوي ‪ ،‬ترڅو چې يهودان له مونږ سره دښمني‬
‫او جنګ کوي ‪ ،‬او يا مو هم په ورونو او خوېندو تېری کوي ‪ ،‬زمونږ دريځ دا‬
‫دی چې د كفر په حالت کې نسبي نسبتونه په اسلام کې هيڅ وزن او‬
‫ارزښت نه لري ‪ ،‬او نه ورته د اسلام په حالت کې د تفوق کومه درجه‬
‫حاصله ده ‪.‬‬
‫ً‬
‫(‪ ) 1‬ي هود الي وم لي سوا يهودا ‪ ) ۲۹ ( :‬د بني امين فريدمان ليکنه ‪.‬‬
‫ً‬
‫(‪ ) 2‬يهود اليوم ليسوا يهودا ‪ ) ۲۹ ( :‬د بني امين فريدمان ليکنه ‪.‬‬

‫دريم فصل‬
‫ديهودانو اخستنليكونه‬
‫لومړی څپركى ‪ :‬تورات او ورپورې ملحق کتابونه‬
‫دوهم څپركى ‪ :‬تلمود‬
‫دريم څپركى ‪ :‬د صهيونېزم د علماوو پروتوكولونه‬

‫د يهودانو اخستنليكونه‬
‫يهودان څه شمېر مصادر او اخستنليکونه لري چې ورڅخه خپل مذهب او‬

‫عقيده اخلي ‪ ،‬دغه اخستنليکونه د تورات او ورپورې ملحق کتابونو څخه‬
‫عبارت دي چې ترڅنګ يې تلمود او په ځانګړي توګه د اوسمهاله صهيونيزم‬
‫واکدارانو هغه محاضرې ( پروټوكولونه ) دي چې مهم مصدر شمېرل کيږي‬
‫‪.‬‬
‫اګر که پرټوكولونه مقدس مصدر نه دی خو بيا هم ددې وړ دي چې ورته‬
‫اشاره وكړی شي ‪ ،‬ځکه چې دغه پروټوكولونه په تورات کې د تحريف او د‬
‫نورو ټولو ګمراهيو او سرغړونو چې په تلمود کې يې يادونه راغلې ده ‪ ،‬مهم‬
‫عنصر بلل کيږي ‪.‬‬
‫هر يو مصدر به په راروانو څپركو کې په تفصيلي توګه وڅيړو ‪:‬‬

‫لومړی څپركى‬
‫تورات او ورپورې ملحق كتابونه‬
‫دا څپركى په شپږو مطلبونو مشتمل دی‬
‫□ لومړی مطلب ‪ :‬د تورات پېژندنه او تعريف‬

‫□ دوهم مطلب ‪ :‬د تورات تاريخ‬
‫□ دريم مطلب ‪ :‬د تورات تحريف‬
‫□ څلورم مطلب ‪ :‬په تحريف شده تورات کې‬
‫د اهلل پاک صفتونه‬
‫□ پنځم مطلب ‪ :‬په تحريف شده تورات کې‬
‫د انبياوو ‪ ‬صفتونه‬
‫□ شپږم مطلب ‪ :‬د يهودانو په اند د قيامت ورځ‬

‫لومړی مطلب ‪ :‬د تورات تعريف‬
‫تورات په لغت كې ‪:‬‬

‫عبرانۍ کلمه ده او د شريعت معنى وركوي ‪.‬‬
‫د يهودانو په اصطلاح كې تورات له هغه پنځو کتابونو څخه عبارت دی‬
‫چې د دوی په عقيده موسى‪ ‬پخپل لاس ليکلى دي ‪ ،‬او دوی يې په (‬
‫بنتاتوک ) نوموي ‪ ،‬بنتا په عبرانۍ ژبه کې پنځو ( اسفارو ) کتابونو په معنى‬
‫دلالت کوي او دغه ( اسفار ) کتابونه په دې توګه دي ‪:‬‬
‫سفر د اسمانونو او ځمکو او له ادم ‪ ‬نه تر يوسف ‪‬‬
‫‪ : – ۲‬سفرالتكوين ‪ :‬دا ِ‬
‫د مرګ پورې په ټولو احوالو غږيږي ‪.‬‬
‫‪ : – ۸‬د خروج سفر ‪ :‬د اسفر د يوسف ‪ ‬له مرګ نه وروسته د بني اسرائيلود‬
‫سره منځ ته راغلې پرې‬ ‫‪‬‬ ‫مصر څخه وتلو او هغه پېښې چې يې د موسى‬
‫خبرې اترې کوي ‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬د لاويننو سفر ‪ :‬لاويين د يعقوب ‪ ‬لمسي بني لاوي بن يعقوب ‪ ‬ته‬
‫نسبت دی ‪ ،‬او لاوي هغه څوک و چې موسى ‪ ‬او هارون ‪ ‬يې له اولادې‬
‫څخه وو ‪ ،‬د وخت په تېرېدو سره ديني سپارښتنې ټولې د هارون ‪ ‬په اولاده‬
‫کې پاتې شوې چې په ديني چارو خلک پوهول او ورته تعليم وركول د دوی‬
‫رسمي دنده وه ‪ ،‬همدا ِسفر په ديني امورو او د دغې کورنۍ متعلق کارنو‬

‫باندې غږيږي ‪.‬‬
‫‪ : – ۳‬د عدد سفر ‪ :‬دا ِسفر د بني اسرائيلو سر شمېر نه کوي او تر څنګ يې د‬
‫هغې توجيهاتو يادونه کوي چې د مصر نه د بني اسرائيلو څخه د وتلو په‬
‫مهال صادر شوي و ‪.‬‬
‫‪ : – ۲‬سفر التثنية ‪ :‬له دې څخه د شريعت او د ټولو اوامرو او نواهيو دوهم‬
‫ځل تكرار مراد دی ‪ ،‬د دې ِسفر پای د موسى ‪ ‬مرګ او د هغه قبر دی(‪.)1‬‬
‫خو د يهودانو برخلاف نصرانيان تورات د عهد قديم ټول کتابونه بولې(‪.)2‬‬
‫خو د مسلمانانو په اصطلاح کې تورات د اهلل پاک هغه منزل کتاب دي چې‬
‫د بشري نيکمرغۍ په هکله يي په موسى ‪ ‬نازل کړی دی ‪ ،‬چې د بني‬
‫اسرائيلو لپاره په ځانګړي توګه هدايت او رڼاوه(‪.)5‬‬
‫د تورات پسې نور ټل شوي شمېر څلور ديرشت کتابونه دي ‪ ،‬خو تورات سره‬
‫ټوله مجموعه د پروټسټانټ د نسخې د چاپ سره سم نهه ديرشت کتابونه‬
‫جوړيږي ‪ ،‬او همدغه کتابونه نصرانيان په عهد قديم نوموي ‪.‬‬
‫د تورات پسې ټول ټل شوي کتابونه په پنځه ډوله دي ‪:‬‬
‫لومړي ډول ‪ :‬موسى ‪ ‬ته پنځه منسوب کتابونه ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬ول دي ورانت وايي ‪ :‬ي هود په د ې باوري د ي چې عهد قد ي م ټول د اهلل پاک کتاب دی – د دې‬
‫ً‬
‫خبر ې معن ى د هغوی په نې ز دا ک ې دا ی ش ي چې کوم خوش ا وازه نغمات چې مونږ واي و دا مجازا د‬
‫اهلل پاک د خوش اواز ۍ نه تصور د ی ‪ ،‬او وړاند ې له دې چې اهلل پاک نړ ۍ پ ې دا کړي ‪ ،‬تورات يې‬
‫په علم او سي نه ک ې و – خو په موسى ‪ ‬يې نزول د زمانې له حوادثو څخه يوه حادثه ده ‪ .‬وګوره ‪:‬‬
‫قص ةالحضارة ‪) ۲۴ / ۲۳ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬قاموس الکتاب المقد س ‪ . ) ۳۴۱ ( :‬المعجم الوسيط ‪ . ) ۹۱۲ ( :‬الفکراليهودي ‪ . ) ۲۳ ( :‬التوراة‬
‫بين الوثنية و التوحيد ‪. ) ۲۱ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬المعجم الوس ي ط ‪) ۹۱ / ۲ ( :‬‬

‫دوهم ډول‪ :‬ديارلس کتابونه ورپكې د تاريخ د څېړنې اړوند دي‬
‫او دغه کتابونه په لاندې توګه دي ‪:‬‬
‫‪ –۲‬يشوع ‪.‬‬
‫‪ –۸‬قضات ‪.‬‬
‫‪ – ۴‬راعوث ‪.‬‬
‫‪ –۳‬اول صموئيل ‪.‬‬
‫‪ –۲‬دوهم صموئيل ‪.‬‬
‫‪ –۴‬الملوک الاول ‪.‬‬
‫‪ –۱‬الملوک الثاني ‪.‬‬
‫‪ –۲‬اخبارالايام الاول ‪.‬‬
‫‪ –۹‬اخبارالايام الثاني ‪.‬‬
‫‪ –۲۱‬عزرا ‪.‬‬
‫‪ –۲۲‬نحميا ‪.‬‬
‫‪ –۲۸‬استير ‪.‬‬
‫‪ –۲۴‬يونان ( يونس ‪) ‬‬
‫دا ټول کتابونه د بني اسرائيلو د موسى‪ ‬څخه وروسته د بابلي غلامۍ نه تر‬
‫فلسطين ته ستنېدو پورې تاريخي لړې څيړي ‪ ،‬او زياتوي چې د هيکل له‬
‫تدمير څخه وروسته دوی د هيکل بيا ودانولو لارې څنګه انجام کړي دي ؟‬
‫خو د ( اخبار الايام الاول او اخبارالايام الثاني ) نه پرته چې دا دواړه کتابونه‬
‫په لنډه توګه د بني اسرائيلو قصه بيا تكرار وي ‪ ،‬او د آدم ‪ ‬د زيږدنې څخه‬
‫پيل کوي ‪ ،‬او د فارسيانو د باچا ( قورش ) درژيم او واک تر دوره د معلوماتو‬

‫غيږ غځوی ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫دغه راز ( سفر يونان ‪ ،‬يونس ‪ ) ‬هم د نينويانو واقعه څيړي ‪ ،‬چې يونس‬
‫(‪)1‬‬
‫ورته راليږدول شوی و‬
‫دريم ډول ‪ :‬د انبياوو کتابونه ‪ ،‬د دې کتابونو شمېر پنځلسو ته رسيږي ‪:‬‬
‫‪ –۲‬اشعيا ‪ –۸ .‬ارميا ‪ –۴ .‬حزقيا ‪ –۳ .‬دانيال ‪ –۲ .‬هوشع ‪ –۴ .‬يوثيل ‪–۱ .‬‬
‫عاموس ‪ –۲ .‬عوبديا ‪ –۹ .‬ميخا ‪ –۲۱ .‬ناحوم ‪ –۲۲ .‬حبقوق ‪ –۲۸ .‬صفنيا ‪–۲۴ .‬‬
‫حجي ‪ –۲۳ .‬زكريا ‪ –۲۲ .‬ملاخي(‪.)2‬‬
‫په دې کتابونو کې زياتره د خوبونو د ليدلو او د نبوت دعواکونكو – چې په‬
‫بني اسرائيلو کې به خلک د نبوت د عواګانې کوي –باندې مشتمل دی ‪ ،‬د‬
‫دغې متنبيانو سره خلک څه چال چلند کوي ‪ ،‬په دغې کتابونو کې بني‬
‫اسرائيلو ته د دړکو يادونه هم کوي ‪ ،‬د بيا غالبه کېدو او نصرت ژمنې‬
‫پكې ياديږي ‪ ،‬خو دغه کتابونه د بابلي غلامانو زمانې او لږ څه وروستني‬
‫خلکو ته منسوب کتابونه دي ‪.‬‬
‫څلورم ډول‪ :‬د حمکت او شعرونو ادبي کتابونه ‪ :‬دا پنځه کتابونه دي ‪:‬‬
‫‪ / ۲‬ابوب ‪ / ۸ ،‬امثال ‪ / ۴ ،‬جامعه ‪ / ۳ ،‬نشيدالانشاد ‪ / ۲ ،‬مراثي ارميا ‪.‬‬
‫پنځم ډول‪ :‬د دعاګانو کتاب ‪ ،‬دا يو کتاب دی او په (سفر مزامير ) چې داود‬
‫‪ ‬ته يې نسبت کيږي نوم لري(‪.)5‬‬
‫(‪ ) 1‬ن ينوي هغه ښار د ی چې ي ونس ‪ ‬ورته راستول شوی و ‪ ،‬د دجلې سره نزدې موقعيت لري چې‬
‫په لومړيو ک ې د ا شور يي نو د دولت مركزي اداره وه ‪ .‬وګوره ‪ :‬معجم البلدان ‪ ، ) ۴۴۹ / ۲ ( :‬قاموس‬
‫الکتاب المقد س ( ‪. ) ۹۹۱‬‬
‫(‪ ) 2‬دا ترت ي ب د پروټسټانټ د نسخ ې سره موافق د ی ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬با ي د د ې ته خاص کتنه وش ي چې اهل کتاب خپل کتابونه په ( ا سفارو او اصحاحاتو او په‬

‫دا د عبرانۍ نسخې چې د يهودانو او پروټسټانټ نصرانيانو په نيز‬
‫اعتماد لري او د کاتوليک او ارثوذکس نصرانيان ددغې کتابونو په اړه په‬
‫يوناني نسخه اعتماد لري ‪ ،‬دا نسخه له عبرانۍ نسخې څخه اوه کتابونه‬
‫زيات لري ‪ ،‬او دغه اووه کتابونه په دې ډول دي ‪:‬‬
‫د طوبيا کتاب ‪ ،‬يهوديت ‪ ،‬حکمت ‪ ،‬يشوع بن سيراخ ‪ ،‬باروخ ‪ ،‬لومړی‬
‫مکابيين ‪ ،‬دوهم مکابيين ‪.‬‬
‫په راروانې څېړنې کې به د عهد قديم د کتابونو چې تورات او ورپورې ټل‬
‫شوي کتابونه دي ‪ ،‬د يهودانو او نصرانيانو په نيز د ډېر اهميت او ارزښت نه‬
‫ډک دي ‪ ،‬مختصره څيړنه وكړو ‪.‬‬
‫احزابو ) تقس يموي هر سفر څه شمې ر اصحاحات لري ‪ ،‬په د ې ک ې دغه کتابونه د قرانكر ي م د‬
‫احزابو سره سمون خوري ‪ ،‬ب ي ا هر اصحاح فقرات لري ‪ ،‬په د ې تقس ي م کې د قرانكر ي م د سورتونو‬
‫سره سمونوالى لري ‪ ،‬او ب يا ف قرات سره په خپل منځ ک ې لنډوال ې او وږدوال ې لري ‪ ،‬په دې کې د‬
‫قرانكر يم د ا ي اتونو سره سمون خوري ‪ ،‬ه ې ره د ې نوي چې دغه موافقات او سمونوال ى يک ي واځ ې د‬
‫موضوعګانو له ناحې څخه د ی ‪ ،‬ورنه ي هودان يې په د ې ترت ي ب ذکر کوي چې‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬د موسى ‪ ‬پنځه کتابونه ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬د مخکني و انب ي ا وو کتابونه ‪ ،‬چې دغه کتابونه د ‪ :‬ي شوع ‪ ،‬قضاة ‪ ،‬صمو يي ل الاول ‪ ،‬صمو ييل‬
‫الثاني ‪ ،‬ملوک الاول ‪ ،‬ملوک الثاني ‪ ،‬د وروستن ي و انب ي ا وو کتابونه لکه د ‪ :‬اشع ي ا ‪ ،‬ارم ي ا ‪ ،‬حزق ي ال ‪،‬‬
‫او نور دولس کشران پيغمبران لکه ‪ :‬هوشع ‪ ،‬يوئيل ‪ ،‬عاموس ‪ ،‬عوبد ي ا ‪ ،‬ي ونس ‪ ،‬مي خا ‪ ،‬ناحوم ‪،‬‬
‫حبقوق ‪ ،‬صفن ي ا ‪ ،‬حجاي ‪ ،‬زكر ي ا ‪ ،‬ملاخي ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬هغه کتابونه چې ا دبي اړخ يې په نورو غالبه وي لکه ‪ :‬مزامي ر ‪ ،‬امثال ‪ ،‬اي وب ‪ ،‬نش ي د الانشاد‬
‫‪ ،‬جامعة ‪ ،‬راعوث ‪ ،‬مراث ي ‪ ،‬است ي ر ‪ ،‬دان ي ال ‪ ،‬عزرا ‪ ،‬نحم ي ا ‪ ،‬أخبار الأ ي ام الأول ‪ ،‬أخبار الأ ي ام الثاني ‪،‬‬
‫کتابونه دي ‪ .‬قاموس الکتاب المقد س ‪ ) ۳۴۱ ( :‬الفکراليهودي الديني ‪) ۳۱ – ۴۴ ( :‬‬

‫دوهم مطلب د تورات تاريخ‬
‫د ليکنې ارزښت او قدر د ليکوال څخه اختسل کيږي او ليکوال ته د‬

‫ليکني سم دم نسبت هم ضرور دی ‪ ،‬اسماني نازل شوي ټول کتابونه د‬
‫ارزښت او د عزت لوړ مقام د اهلل پاک د مقدس ذات څخه اخستى دی ‪،‬‬
‫دغه کتابونه هله دغه احترام ترلاسه کوي چې کله يې اهلل پاک ته نسبت په‬
‫سمه دمه توګه وشي ‪ ،‬خو چې ترڅو يې اهلل پاک ته نسبت په صحيح او‬
‫دروسته توګه ونه شي ‪ ،‬هېڅکله به هم د عزت او احترام په دغې منقبه ونه‬
‫نازول شي ‪ ،‬او نه به ورته د قبوليت په چواكټ کې ځای وركړل شي ‪ ،‬بلکې‬
‫دغسې کتاب بيا د تحريف او تبديل او د تيروتنو ښکار وي ‪.‬‬
‫زمونږ لپاره تر ټولو لومړی دا ضرور ده چې د تورات نسبت موسى‪ ‬ته چې د‬
‫يهودانو او نصرانيانو په نېز د عهد قديم مهمه برخه شمېرل کيږي ‪ ،‬د صحيح‬
‫او سم سند له لارې وپيژنو !‬
‫کولای شو چې دومره ووايو ‪:‬‬
‫که څوک تورات او ورپسې ټل شوي کتابونه په دقت سره وګوري ‪ ،‬ورته به‬
‫جوته شي چې ( ِسفر موسى ) چې يهودان يې په ( شريعت ‪ ،‬يا سفرالرب ‪ ،‬يا‬
‫په تورات ) پېژني ‪ ،‬ډېر محدود ذکر لري ‪.‬‬
‫‪ ‬د دغې معلوماتو له مخي مونږ وينو چې يهودان وايي ‪:‬‬
‫‪ : – ۲‬موسى ‪ ‬ټول احکام ليکلي او تدوين کړي وو ‪ ،‬هغه ته دغه احکام‬

‫خوله په خوله شفاهة وركړل شوي وو ‪.‬‬
‫‪ :‬په دغه هکله په ( سفرالخروج ‪ ) ۴ / ۸۳ :‬کې وايي ‪ [ :‬موسى راغى او‬
‫قوم ته يې د رب د حكمونو او خبرو اړوند معلومات وركړل ‪ ،‬ټول قوم په يو‬
‫اواز وځوابو چې مونږ د رب ټول حكمونو او خبرو ته غاړه ايښودونكي يو ‪،‬‬
‫هغه وچې موسى د رب ټولې خبرې وليكلې ]‪.‬‬
‫‪ : ‬بيا وايي‪ [ :‬او موسى د عهد كتاب راواخست ‪ ،‬او قوم ته يې واورو ‪ ،‬ټولو‬
‫ورته وويل ‪ :‬اّلل پاک چې څه وايي مونږ يې اورو اومونږ يې منو] ‪.‬‬
‫ته وركړل شوی شريعت د اهلل پاک په لاس ليکل شوی و ‪.‬‬ ‫‪ : – ۸‬موسى ‪‬‬
‫‪ : ‬په دغې هکله په (سفرالخروج ‪ )۲۸ / ۸۳ :‬کې وايي‪ [ :‬اّلل پاک‬

‫موسى‪ ‬ته وويل‪ :‬دغې غرته وخېژه اوتر هغه تم شه ترڅو درته د بني‬
‫اسرائيلو د تعليم لپاره پخپل لاس ليكل شوی شريعت او وصيت او دوه د‬
‫كاڼو تختې دركړم ] (‪.)1‬‬
‫يهودان ذکر کوي چې موسى ‪ ‬په غركې څلويښت ورځې تم شو بيا يې هغه‬
‫شرايع ذکر کړي دي چې موسى ‪ ‬ته وركړل شوي وو ‪ ،‬او اهلل پاک پرې‬
‫(‪ ) 1‬ي هود انګيروي چې تخت ې په ګڼ شمېر وص ي تونو مشتملې و ې دغه په سفر الخروج (؟؟؟ )کې‬
‫ذکر د ي [ زه ستا هغه معبود ي م چې د مصر د عبود ي ت له ځمک ې مې راووي ستل ې ‪ ،‬زما پرته بايد بل‬
‫معبود ونه لرې ‪ ،‬نه له تصوي رانو او نه د تراشل شوي ش يانو څخه چې دغه ش ي ان په اسمان او د‬
‫اسمان بره او د ځمک ې او د در ي ابونو د تل پور ې که هر ش يان وي ‪ ،‬چې نه ورته سجده وكړ ئ او نه‬
‫ي ې عبادت وكړ ئ ‪ ،‬په باطله سره د خپل معبود داهلل پاک نوم مه يادوه ‪ ،‬د (السبت) شنب ې ورځ په‬
‫تقد ي س او احترام سره ياده کړه‪ ..‬دخپل مور او پلار ښه پالنه وكړه تر څو د ې په ځمکه ژوند ډ ير‬
‫ش ي قتل ‪ ،‬زنا ‪ ،‬غلا مه کوه ‪ ،‬پخپل ګاونډ ي د درغو ګواه ي مه کوه ‪ ،‬دخپل خپلوان ښځ ې او مري ته‬
‫ه ي څ طمعه او اوم ي دونه مه لرئ ] ‪.‬‬

‫پخپله تكلم کړی و ‪ ،‬او په اخركې يې ورته تختې وركړې ‪.‬‬
‫‪ : ‬پدغې هکله په (سفرالخروج ‪ ) ۴۲/ ۲۲ :‬کې وايي ‪ [ :‬په جبل سننا كې‬
‫له خبرو اترو وروسته موسى‪ ‬ته د شهادت دوه تختې وركړل شوې چې د‬
‫اّلل پاک په ګوتو ليكل شوې وې ‪.‬‬
‫د بني اسرائيلو څخه پناه شو سمدستي يې د سخي‬ ‫موسى‪‬‬ ‫چې كله‬
‫عبادت شروع كړ‪.‬‬
‫موسى‪ ‬چې كله راغى او خپل قوم يې د سخي په عبادت وليده نو تختې‬
‫يې وارتولې او ماتې شوې ](‪.)1‬‬
‫د يهودانو د وينا سره سم بيا اهلل پاک دوه نورې تختې وليکلې(‪.)2‬‬
‫(‪ ) 1‬د عبداهلل بن عباس ‪ ‬څخه رواي ت د ی چې رسول اهلل ‪ V‬فرما يل ي د ي [ اور ې دل د لي دلو په‬
‫څېر ن ه د ي اّلل پاک موس ى ‪ ‬ته د هغ ه د قوم پوره معلومات وركړل چې د سخ ي عبادت ي ې وكړ ‪،‬‬
‫تر دغه مهال لا موس ى ‪ ‬تخت ې نوې ګوزا ر كړ ې ‪ ،‬خو چې قوم يې د سخ ي په عبادت ول ي د نو بيا‬
‫يې تخت ې ګوزار كړ ې او مات ې شو ې ] ‪.‬‬
‫حد ي ث احمد بن حنبل ‪ Q‬په ( ‪)۸۱۲ / ۲‬ک ې او حاكم په ( ‪ ) ۴۸۲ / ۸‬ک ې رواي ت کړ ی د ی ‪.‬‬
‫او حد ي ث د ش يخ ينو د شرط موافق د ی هغوی ن ه د ی روا ي ت کړ ی ‪ ،‬او امام ذهب ي ي ې تصح يح‬
‫تصويب کړې ده ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬سفر الخروج ‪ ) ۴۳ / ۲ ( :‬قرطبي‪ Q‬پخپل تفسير ( ‪ ) ۸۹۴ / ۱‬کې د اهلل پاک د د ې قول نه ( َو ل َم اَ‬
‫َْ َ‬
‫ض ُ‬ ‫ت َع ن ُم َ‬ ‫َ َ‬
‫ک َ‬
‫ب ) [ سورت أعراف ‪ ] ۲۲۳ :‬لاندې وايي ‪ :‬په دې مسئ له کې ګ ڼ شم ير ا قوال‬ ‫وس ى ال غ‬ ‫س‬
‫د ي ‪ ،‬ي و دا دی چې ‪ :‬موسى ‪ ‬د تختو د ماتېدو نه وروسته څلوېښت ورځې روژې ونيولې‪ ،‬نو بې رته‬
‫ورته په دوو تختو کې هرڅه واپس وركړل شول ‪.‬‬
‫ځي نې نور وايي ‪ :‬له مات ې دو سره سم تر ې شپږ برخ ې له منځه ولاړ ې چې هغه ي ک ي واځي تفص يل و‬
‫‪ ،‬او صرف اوومه برخه پات ې شوه چې د ې ته هدا ي ت او رحمت وي لا ی شو ی د ی ‪ ،‬او په اوومه برخه کې‬
‫حدود او احکام و ‪.‬‬
‫ځي نې نور علماء وايي ‪ :‬دغه تخت ې هدا ي ت او نورو ته شامل ې و ې ‪.‬‬
‫ابن کثير‪ Q‬په خپل تفسير ( ‪ ) ۸۸۲ / ۸‬کې وايي ‪ :‬دغه تختې په تورات مشتملې وې ‪ ،‬بيا يې بل قول‬
‫ذکر کړی دی چې دغه تختې موسى ‪ ‬ته د تورات نه مخکې وركړل شوې وې ‪ ،‬خو قرطبي ‪ Q‬په (‬

‫‪ : – ۴‬يهودان ذکر کوي چې موسى ‪ ‬له خپلې مړينې څخه لږ څه‬
‫وړاندې تورات نوشته کړ ‪ ،‬او د تابوت عهديدارانو او حاملينو ته يې وسپارت‪.‬‬
‫‪ : ‬په دغې هکله يهودان په ( سفرالتثنية ‪ ) ۹ / ۴۲ :‬کې وايي ‪:‬‬
‫[ موسى ‪ ‬تورات نوشته كړ ‪ ،‬او د بنولاوي خاندان د تابوت(‪ )1‬چې د اّلل‬
‫پاک احكام پكې و‪ -‬حاملينو په شمول يې د بني اسرائيلو ټولو علماوو او‬
‫مخه ورو ته وسپارت ‪ ،‬او د امر كولو په شكل يې ټولو ته وويل ‪ :‬د‬
‫خيموداختر(‪)2‬په ورځ او د اوو كلنو د هوساينې د كال(‪)5‬په وروستيو كېچې‬
‫‪ ) ۸۹۴ / ۱‬او شواكني ‪ Q‬په فتح القدير ( ‪ ) ۸۳۳ / ۸‬کې په د ې جزم کړ ی د ی چې دغه الواح نفس‬
‫تورات د ی ‪ ،‬او دا صح يح قول دی ‪ ،‬ځکه اهلل پاک په قرانكر ي م کې په الواحو باندې ل ي کل شوی‬
‫ُ ِّ َ‬ ‫َْْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫مکتوب داسې توص ي فوي چې ( َو ك تَ ب ْنَ ا ل ُه ف ِي ال أ ل َو ِ‬
‫اح مِن ك ِل ش ْي ٍء ) [ سورت اعراف ‪ ] ۲۳۲ :‬او‬
‫قران کريم ذکر کړی وصف د يهودانو دا خبره نه تصديقوي چې الواح ي واځ ې ګنې لس ګوين‬
‫وصيتونه دي او بس ‪ ،‬واهلل اعلم ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬تابوت د بني اسرائي لو له مقدساتو څخه شمې رل کي ږي ‪ ،‬تابوت د لرګوصندوق و ‪ ،‬هغوی‬
‫ان ګيروي چې اهلل پاک يې موس ى ‪ ‬ته په خاص ک يف ي ت د جوړولو امر کړ ی و ‪ ،‬بن ي اسرائي لو به‬
‫دغه تابوت د ځانونو سره سم د حي رانت ي ا ( ت ي ه ) په مهال په اوږو بارګرځو ‪،‬خو چې کله سلي مان ‪‬‬
‫بيت المقد س ودان کړ ‪ ،‬د دوی په ګومان يې تابوت په ( قدس الاقداس ) حجره کې ک ې ښود ‪ ،‬دا‬
‫هغ ه حجره ده چې په لمونځ کې ورته مخامخ در ېدل ‪.‬‬
‫ب ي ا دغه ټول مقد سات د بختنصر د جنګ په مهال درهم برهم او له منځه ولاړل ‪ .‬وګوره ‪ :‬قاموس‬
‫الکتاب المقد س ( ‪. ) ۸۱۹‬‬
‫(‪ ) 2‬د خ ې مو اختر ورته ځکه وايي چې دوی به په دې ورځ هر ځا ی کې خ ېم ې درول ې ‪ ،‬او د هر‬
‫کال په اوومه م ي اشت کې به يې دغه اختر مناوو ‪ ،‬ز ي ات ې شتمنۍ به يې پكې لګولې ‪ ،‬ډي ر مالونه به‬
‫يې پكې ذبحه کول ‪ ،‬تر اتوو ورځو به يې دوام درلود ‪ .‬قاموس الکتاب المقدس ‪. ) ۲۲۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬له د ې څخه ارض مقدسې ته د بن ي اسرا ئي لو اوم کال مراد د ی ‪ ،‬دغه کال د راحت او نعمتونو‬
‫کال و ‪ ،‬په د ې کا ل کې به دوی هي څ راز کروند ې نه کول ې ‪ ،‬له ونو او مي ود ا رو بوټو ټول حاصلات‬
‫به يې خوارانو ‪ ،‬ناداره او ب ې وسه بې کسه خلکو ته وركول ‪ ،‬دې کال ته به يهودانو د سبت د کال‬
‫وايو ‪ .‬وګوره ‪ :‬سفراللاو يي ن ( ‪ ) ۸ / ۸۲‬او قاموس الکتاب المقدس ( ‪. ) ۳۹۱‬‬

‫كله بني اسرائيل سره ټول راغونډ شي ‪ ،‬او د خپلې خوښېځايكې‬
‫ستا د معبود مخې ته حاضر ودريږي ‪ ،‬د ټولو اسرائيلو په غوږونو كې به‬
‫ورته تورات واوروې] ‪.‬‬
‫يهودان د ِسفرالتثنية په پای کې هغه لامل ته اشاره کوي چې موسى ‪ ‬يې له‬
‫کبله د تورات ليکل پېل کړي و ‪.‬‬
‫‪ : ‬يهودان په سفر التثنية ( ‪ ) ۸۳ / ۴۲‬کې وايي ‪ :‬چې کله موسى ‪ ‬د تورات‬
‫د کلماتو د ليکلو لړې په ځانګړي توګه په مستقل کتاب کې پای ته‬
‫ورسوله ‪ ،‬سمدستي يې د تابوت حاملينو لاويينو ته امر وكړ چې ‪ [ :‬دا تورات‬
‫واخلئ او د تابوت ترڅنګ يې كيږدئ ‪ ،‬ترڅو په تاسو دا تورات ګواه وي ‪،‬‬
‫ځكه چې زه ستاسو په ِّ‬
‫تمرد او سرغړونو تر دې دمه ښه وپوهېدم ‪ ،‬ولې چې‬
‫زه لا اوسمهال ستاسو ترمنځ ژوندی يم او تاسو د اّلل پاک سره د مقاومت‬
‫لاره كلكه نيولې ده ‪ ،‬نو زما له مړينې نه وروسته خو به هرومرو په شاه ولاړ‬
‫شئ] ‪.‬‬
‫‪ : – ۳‬يهودان په ( سفريشوع ) کې وايي ‪ [ :‬يوشع د دوهم ځل لپاره تورات بيا‬
‫د مذبح ( قصاب خانه )(‪ )1‬په كاڼو د موسى‪ ‬د وصيت سره سم وليكو ] (‪.)2‬‬
‫‪ : ‬په دغې هکله هغوی وايي ‪ [ :‬د عيبال په غر يوشع د بني اسرائيلو رب‬
‫او اله لپاره مذبح جوړ كړ‪ ...‬هلته يې د تورات هغه نسخه په كاڼو وليكله‬
‫(‪ ) 1‬مذبخ څخه هغه ځاي ونه م راد د ي چې به ورپكې د اهلل پاک لپاره منښتې او نذرانې ک ې د ې او‬
‫ً‬
‫عادة به يې موقعيت په لوړو ځاي ونو کې و ‪ .‬قاموس الکتاب المقدس‪.) ۴۲۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬په سفرال تثني ة ( ‪) ۸ / ۸۱‬ک ې راغلي د ي چې ‪ [ :‬تاسوبه ي وه ورځ د اردن په ځمكه هغ ې خاور ې‬
‫ته ورش ئ چې يې درته اّلل پاک ستاسو معبود او رب دركوي ‪ ،‬هلته د ځان لپاره پكې د غټوكمرو‬
‫ځا ی جوړ كړه او د د ې دي ن ټول كلمات به و رباند ې ولي ك ې ] ‪.‬‬

‫چې كومه موسى‪ ‬د بني اسرائيلو ترمخه ليكلې وه‪ ...‬او له دغې‬
‫وروسته يې د تورات ټول بركت او لعنت كلمات ولوستل بلكې ټول هغه څه‬
‫چې په تورات كې ليكل شوي وو ] (‪.)1‬‬
‫‪ : – ۲‬له دې څخه وروسته بيا د تورات ذکر او ياداشت له منځه لاړ ‪ ،‬يهودانو د‬
‫هغه تورات ذکر له ياده وويست کوم چې موسى ‪ ‬او يوشع د مذبح د ديوالونو‬
‫په کاڼو تيګو ليکلى و ‪ ،‬يهودانو يواځې د هغه تابوت يادونه کړېده چې‬
‫ورپكې موسى ‪ ‬تورات اېښى و چې بيا په دغې تابوت باندې د صموييل‬
‫پيغمبر په زمانه کې د يهودانو د دښمنانو له پلوه تېری وشو او پرې برلاسي‬
‫شول بيا له اوو مياشتو وروسته بېرته تابوت د دوی لاس ته راغى او د [‬
‫يعاريم ] نومي کلي کې يې ځای پرځای کړ(‪.)2‬‬
‫دغه تابوت شل کاله همدغلته پاتې شو تردې چې داود ‪ ‬دور حکومت‬
‫راغى او اورشليم ته يې نقل او هملته يې په خېمه کې سمبال کړ(‪.)5‬‬
‫سليمان ‪ ‬دغه تابوت جوړ کړ او هيکل ته يې نقل او هلته يې سمبال کړ‬
‫چې په لمونځ کې به ورته مخامخ ودرېدل ‪ ،‬د يهودانو په ګومان هغه تورات‬
‫په قدس الاقداس کې ځای پرځای کړ ‪.‬‬
‫ويل کيږي چې کله سليمان ‪ ‬تابوت بېرته کړ نو د موسى ‪ ‬له دوو کاڼو‬
‫(‪.)4‬‬
‫پرته پكې نور هېڅ هم نه و‬
‫(‪ ) 1‬سفر ي شوع ‪. ) ۲ / ۴۱ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬په ي هودانو باندې ددښمنانو برلاسي ک ې دل او تابوت له منځه وړل او ورته د اوو م ي اشتو نه‬
‫وروسته بې رته واپس ک ېدل په ( سفرصمو ئيل ال اول ‪) ۳ / ۴،۳ :‬کې وګوره ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬سفرصموئي ل الثاني ‪) ۴ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 4‬سفر الملوک الاول ‪) ۲ / ۲ ( :‬‬

‫پوښتنه دا منځ ته راځي چې چې موسى ‪ ‬نوشته کړی تورات‬
‫چرته ولاړ ؟ !!‬
‫دې پوښتنې ته له ځواب وركونې نه ټول يهودان او نصرانيان بې توانه دي ‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬د سلميان ‪ ‬له دور څخه وروسته دولت دوه برخو ته وويشل شو ‪:‬‬
‫‪ :‬په شمالي برخه کې د اسرائيليانو دولت چې مركز يې نابلس‬ ‫‪-‬‬
‫شمېرل کېده ‪ ،‬او د يربعام بن نباط تر ولکې لاندې و ‪.‬‬
‫‪ :‬په جنويب برخه کې د يهوذا دولت چې مركزي اداره يې اورشليم‬ ‫‪-‬‬
‫شمېرل کېده ‪ ،‬او د رحبعام بن سليمان تر ولکې لاندې و (‪.)1‬‬
‫خو يهودان د رحبعام د زمانې يوه حادثه نقلوي ‪ ،‬دغه حادثه مهم او بارسوخه‬
‫معنى لري ‪ ،‬چې رحبعام او ټولو اسرائيلو د اهلل پاک له شريعت څخه پرشا‬
‫تللي وو ‪ ،‬دا د دې معنى وركوي چې دوی له دين څخه انحراف کړي و چې‬
‫ورباندې په همغه زمانه کې د مصر فرعون يرغل وكړ او د هغوی قلمرو يې‬
‫په هراړخيزه توګه د خپلو خپو لاندې کړ‪.‬‬
‫‪ : ‬په دغې هکله هغوی په ( سفرالملوک الاول ‪ ) ۸۸ / ۲۳ :‬کې وايي [ يهوذا‬
‫د اّلل پاک په وړاندې د شر كارونه توند كړل ‪ ،‬دومره سرغړونې يې وكړې‬
‫چې له دې څخه وړاندې يې پلارانو هم نه وې كړې ‪ ،‬په هر لوړ ځای او‬
‫شنې ونې لاندې يې لوړې ماڼۍ ودانې كړې(‪ )2‬د دې ترڅنګ په نورو‬
‫تورونو هم تورن وو او د هغو خلكو چې اّلل پاک د بني اسرائيلو له جملې‬
‫څخه د خپل رحمت څخه شړلي وو ‪ ،‬بدكاري او بد اخلاقي اختيار كړې ]‬
‫(‪ ) 1‬سفر الملوک الاول ‪) ۸۱– ۲ / ۲۸ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬له د ې څخه معلومي ږي چې دوی په شرک او بدپرست ۍ کې واقع شوي وو ‪.‬‬

‫(‪.)1‬‬
‫د رحبعام د واک په پنځم کال کې د مصر واکدار ( شيشق ) راغى او په‬
‫اورشليم کې د اهلل پاک د کور خزانې ‪ ،‬د باچا د کور خزانې ‪ ،‬او د سليمان‬
‫‪ ‬جوړ کړي د سرو زرو ترسونه ( ډالونه ) واخستل ‪.‬‬
‫‪ : ‬په ( سفر اخبارالايام الثاني ‪ ) ۲ / ۲۸ :‬کې وايي [ رحبعام د اّلل پاک‬
‫سره خيانت وكړ ‪ ،‬د واک د دور په پنځم كال كې د مصر ټولواک شنشق د يو‬
‫زر او دوه سوه كشتو او شپېته رزه شاهسوارانو په شمول د خپلو ورسره‬
‫لوبنينو ‪ ،‬سكينينو ‪ ،‬او د كوشننننو له شمير پرته د اورشليم په قلمرو يرغل‬
‫وكړ ‪ ،‬د يهوذا ټولې په دفاع پوښل شوې ماڼۍ يې ونيولې او اورشليم ته‬
‫ننوت‪]...‬‬
‫دا نص ښکاره دليل دي چې د مصر ټولواک د يهودانو ديني مركز د يرغل‬
‫لاندې راوستى وو ‪.‬‬
‫او په دې هم ښکاره دلالت کوي چې د پېښې په دروان کې د يهودانو له‬
‫منګولو څخه تورات له منځه تللى دی ‪ ،‬ځکه چې د يوشيا ټولواک د رژيم‬
‫ترمهال نزدې څه د پاسه درې پېړۍ وروسته ورته د دوی کتاب مقدس هم‬
‫هيڅ اشاره نه ده کړې چې هغه بيا د لاويينو څخه وغوښتل چې تابوت بايد‬
‫هغه ځای کېښودل شي چې کوم ځای کې سليمان ‪ ‬ايښى و(‪.)2‬‬
‫له دغه ګړۍ تر نن پورې د تابوت خبر او حقيقت ته د پای ټکى ايښودل‬
‫(‪ ) 1‬له دي څخه بر ي ښي چې دوی د مخکنو خلکو په څې ر په ب ې وزله ا خلاقو او جرمونو کې مبتلا‬
‫شوي وو ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬سفر اخبار الا ي ام الثاني ( ‪ ) ۴ / ۴۲‬قاموس الکتاب المقدس ( ‪. ) ۸۲۱‬‬

‫شوی دی ‪ ،‬خو داسې بريښي چې شايد بختنصر په خپلې رامنځ‬
‫ته شوې خونړيزې معركې کې له منځه وړی وي ‪.‬‬
‫‪ : – ۱‬يهودان انګيروي چې – يوشيا – چې د سليمان ‪ ‬نه يې ( ‪ ) ۴۳۱‬کاله‬
‫وروسته د يهوذا د دولت واګې ترلاسه کړې ‪ ،‬د دوهم ځل لپاره يې د بختنصر‬
‫په لاس د يهوذا د دولت د دړې وړې کېدو څخه لږ څه وړاندې ( سفر‬
‫الشريعة ) لاس ته راوړيو ‪.‬‬
‫‪ : ‬دا د يهودانو کلام دی [ د يوشيا باچا د واک په اتم كال شافان بن‬
‫اصليا بن مشلام د اّلل كور ته استازی ولېږو او ورته يې وويل ‪ :‬حلقيا‬
‫كاهن ته ورشه او ورته ووايه ‪ :‬ټول هغه سره زر چې د اّلل د كور څارګرو‬
‫له قوم څخه اخستي دي ‪ ،‬راغونډ كړئ او د اّلل پاک په كور كې بوخت‬
‫خلكو ته يې وركړئ‪ ...‬حلقيا كاهن شافان كاهن ته وويل ‪ :‬ما د اّلل په كور‬
‫كې سفر الشريعت ترلاسه كړی دی ‪ ،‬بيا يې شافان ته وركړ او هغه ټول‬
‫ولوست ‪ ،‬شافان بېرته يوشيا باچا ته راغى او ورته يې د هغه ځواب ووايه ‪،‬‬
‫شافان يوشيا باچا په دې هم وپوهو چې حلقيا راته سفرالشريعت راكړی دی‬
‫‪ ،‬شافان سفرالشريعت باچا ته ولوست ‪ ،‬باچا له ځنډ پرته خپل ګريوان‬
‫ريښې ريښې كړ ‪ ،‬حلقيا كاهن او اخيقام بن شافان ته يې په دې امر وكړ‬
‫چې ولاړ شئ او زما او د ټول قوم ‪ ،‬او د يهوذا د دولت په هكله له اّلل پاک‬
‫څخه د دې پېدا شوي كتاب ( سفر الشريعت ) اړوند پوښتنې پيل كړئ ‪ ،‬په‬
‫مونږ باندې د اّلل پاک د غصې لامل يواځې هم دا كېدای شي چې زمونږ‬

‫پلارانو د دې كتاب په مونږ وجوِب حكمونه نه دي عملي كړي(‪.)1‬‬
‫يوشيا باچا د يهوذا او اورشليم د دولتونو ټول علماء راغونډ كړل ‪ ،‬باچا د‬
‫يهوذا د دولت او د اورشليم د هستوګنو خلكو په شمول د اّلل كورته وخوت‬
‫او ټولو كاهنانو ‪ ،‬علماوو ‪ ،‬له ماشومانو څخه تر لويانو پورې ټولو ته يې سفر‬
‫(‪)2‬‬
‫الشريعت واورو ]‬
‫د يهودانو دا خبر په دې تر ټولو څرګند دليل دی چې له دوی څخه تورات‬
‫ضايع شوی دی ‪ ،‬دوی د تورات ټول احکام له منځه وړي دي ‪ ،‬له دماغي‬
‫قاموس نه يې د تورات زياتره برخه هيره شوېده ‪ ،‬نن چې يې د تورات په نوم‬
‫کوم کتاب مخې ته پروت دی په دې باندې ورپكې هيڅ دليل نشته چې دا‬
‫تورات دی ‪.‬‬
‫دا هم عقل نه ايجابوي چې د دريو پېړيو په اوږدمهاله موده کې څنګه‬
‫يهودانو تورات له لاسه وركړ ‪ ،‬سره له دې چې تورات دې په هيکل سليماني‬
‫کې په داسې حال کې سمبال پروت وي چې د هيکل سليماني عام تام واک‬
‫او اختيار د يهودانو د کاهنانو په لاس کې و ‪ ،‬او حالانكه هر يو يهودي عالم‬
‫د پلټنې په دې هڅه کې وچې ورک تورات له کومه راپېدا کړي ؟‬
‫ايا دا سمه کېدای شي چې د دومره اوږد مهالې مودې وروسته حلقيا کاهن‬
‫تورات لاس ته راوړ ؟‬
‫کېدای شي چې حلقيا کاهن دغه کتاب ( سفرالشريعت ) د خپلو‬
‫محفوظاتو څخه څه مجموعه يوشيا باچا ته په دې خاطر استويل وي چې‬
‫(‪ ) 1‬سفر الملوک الثاني ‪) ۲۴ – ۲ / ۸۸ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سفر الملوک الثاني ‪) ۲۱۸ / ۸۴ ( :‬‬

‫يوشيا غوښتل ټول قوم يهوديت ته غاړه وركړي ‪ .‬واهلل اعلم ‪.‬‬
‫‪ : – ۲‬د يوشيا د رژيم نه وروسته د ميلاد څخه وړاندې ( ‪ ) ۲۲۴‬کال کې‬
‫بختنصر د يهودا په دولت يرغل وكړ ‪ ،‬او د دولت په شمول يې سليماني‬
‫هيکل دړې وړې او له منځه يوړ ‪ ،‬او ټول بني اسرائيل يې غلامان کړل ‪.‬‬
‫‪ : ‬يهودان په خپل کتاب کې د ديني مقدساتو د لولپه کېدلو اړوند د بني‬
‫اسرائيلو د كفر او فساد نه وروسته وايي [ د كلدانننو باچا پرې يرغل وكړ ‪،‬‬
‫د دوی مخه ور او زړه ور خلک يې له تېغه تېر كړل ‪ ،‬په هيڅ يو ځوان‬
‫زلمي او پيغلو انجونو ‪ ،‬او د عمرپاي كې بوډاګانو زړه سوآند نه شو ‪ ،‬د اّلل د‬
‫كور ټول غټ او واړه كالي كنډولې يې ضبط كړل ‪ ،‬او ټول هغه څه چې په‬
‫لاس ورغلل ‪ ،‬بابيل ته يې واستول ‪ ،‬د اّلل كور يې وسوځو ‪ ،‬او د اورشليم‬
‫ديوالونه يې ونړول ‪ ،‬په اور يې د اورشليم ټولې دنګې ماڼې سوې سكور‬
‫كړې ‪ ،‬ګران او ارزښتناک سازو سامان يې له منځه يوړ ‪ ،‬او د توري د قلم‬
‫څخه پاتې خلک يې ټول د خپل ځان او د خپلو بچو غلامان كړل ‪ ،‬تر دې‬
‫چې واک او اختيار فارسيانو ته كډه وكړه ] (‪.)1‬‬
‫د دغې لړې په هکله ټول ليکوالان په دې اند دي چې د بيت المقدس په‬
‫عامې تامې ړنګونه کې تورات د دوهم ځل لپاره بيا ورک او بې دركه شوی‬
‫دی ‪.‬‬
‫‪ : – ۹‬يهودان وايي چې ( عزرا ) خپل ځان او زړه دې ته اماده کړ چې د اهلل‬
‫شريعت ياد کړي ‪ ،‬ترڅو بني اسرائيلو ته خپله دنده په سمه توګه انجام‬
‫(‪ ) 1‬اخبار الايام الثاني ‪) ۸۱– ۲۱ / ۴۴ ( :‬‬

‫کړي(‪.)1‬‬
‫هېره دې نه وي چې عزرا هم بابيليانو غلام کړی و ‪ ،‬چې کله بني اسرائيل‬
‫بېرته اورشليم ته د فارسي ټولواک په دور کې راستانه شول ‪ ،‬ټول يهودان يې‬
‫راغونډ کړل ترڅو ورته د موسى د شريعت اړوند خپل ليکلي معلومات‬
‫واوروي ‪.‬‬
‫‪ : ‬يهودان وايي ‪ [ :‬ټول خلک د يو سړي په څېر د باب الماء دروازې‬
‫مخې ته راټول شول ‪ ،‬عزرا ته يې وويل ‪ :‬د تورات هغه نسخه چې اّلل پاک‬
‫موسى ‪ ‬ته وركړې وه ‪ ،‬په دغې نسخې كې بني اسرائيلو ته د اّلل پاک له‬
‫ِّ‬
‫پلوه اوامر متوجه وو ‪ ،‬مونږ ته راكړه ‪ ،‬هغه وچې عزرا د ټول قوم مخې ته‬
‫چې له زنانو او نارينه و څخه عبارت وو ‪ ،‬د اوومې مياشتې په لومړنۍ ورځ‬
‫واورو ‪ ،‬او ټولو راغونډ شوو خلكو دغه تورات واورېد او پرې وپوهېدل ‪ ،‬د‬
‫باب الماء مخې ته يې ټولو نارينه او ښځينه ته له سهار نه تر نيمايي ورځ‬
‫پورې پړاو كړ ‪ ،‬په داسې حال كې چې ټولو سفر الشريعت ته غوږ ايښى و ]‬
‫(‪.)2‬‬
‫له دې نص څخه په ډاګه شوه چې د دوی مخې ته پروت تورات اسماني‬
‫کتاب نه بلکې عزرا ليکلى دی ‪ ،‬يهودو دا هم نه دي ذکر کړي چې دوی ته‬
‫تورات د موسى ‪ ‬له پلوه د کوم اړخ نه لاس په لاس ورسېد ‪ ،‬د دوی او‬
‫موسى ‪ ‬ترمنځ له اتوو پېړيو څخه هم زياته موده وه او د تيرو شواهدو او کره‬
‫معلوماتو له مخې معلومه شوه چې تورات د عزرا د زمانې نه مخکې په‬
‫(‪ ) 1‬سفر عزرا ‪) ۲۱ / ۱ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سفر ن حم ي ا ‪) ۴ – ۲ / ۲ ( :‬‬

‫قطعي توګه ورک او بې دركه شوی و ‪.‬‬
‫د لمر په څېر واضحه ده چې يا خو عزرا له خپل ځان څخه دروغ جوړ‬
‫کړي و او خلکو ته يې ولوستل ‪ ،‬او يا دغه معلومات او پړاو شوي نقطې د‬
‫عزرا د ذهني محفوظاتو له جملې څخه يوه ټولګه وه ‪ ،‬چې په تاکيد سره‬
‫دغه معلومات د موسى ‪ ‬تورات نه و ‪.‬‬
‫دا هم په تاکيد ويلای شو چې د عزرا په حفظ کړي شيانو هيڅ باور نشته او‬
‫نه په هغو کاغذونو او کتابونو باور شته چې عزرا تر لاسه کړي وو ‪ ،‬ځکه د‬
‫مزعوم تورات نسبت موسى ‪ ‬ته ثبوت غواړي ‪ ،‬او دغه ثبوت هغوی ته له‬
‫اسمان څخه هم لرې دی ‪ ،‬يا دغه معلومات بني اسرائيلو پشت نه پشت په‬
‫ميراث کې اخستي دي ‪ ،‬او عزرا يک يواځې دومره وكړل چې په بني‬
‫اسرائيلو باندې واجب شوي احکام يې نوشته کړل ‪ ،‬عزرا يا د نص راويانو‬
‫ليکوالانو داسې وانګيرول چې ګنې دا د موسى ‪ ‬ته وركړل شوی تورات‬
‫دی ‪.‬‬
‫خو دا خبرې هم سره پخپل منځ لکه د اسمان او ځمکې فرق لري ‪ ،‬ځکه‬
‫موسى ‪ ‬ته تورات د اهلل له اړخه وركړل شوی و ‪ ،‬او د عزرا تدوين کړي‬
‫معلومات او استنباطات هيڅکله هم له نقص او خوګانو ‪ ،‬له تيروتنې او‬
‫خطايۍ څخه بچ او سالم نه دي ‪ ،‬ځکه چې بشري ټولې کړنې له خطا او‬
‫تېروتنې څخه سالمې نه وي ‪.‬‬
‫له تېرو اقوالو څخه اخيرین احتمال زما په آند څه نا څه د رجحان او تاييد وړ‬
‫دی ‪.‬‬
‫‪ : ‬دا خبره ځکه د تاييد وړه ده چې يهودان پخپلو کتابونو کې له عزرا‬

‫څخه نقلوي چې ‪ [ :‬عزرا خپل زړه د اّلل پاک د شريعت يادولو‬
‫او عملي كولو لپار برابر كړ ‪ ،‬ترڅو بني اسرائيلو ته خپله دغه دنده په سمه‬
‫توګه انجام كړي ] (‪.)1‬‬
‫دا په دې ښکاره دليل دی چې عزرا د راغونډولو او تفتيش لړي پيل کړه ‪،‬‬
‫پخپله زده کړي او په زده کړي احکامو عمل کول يې موخه وه ‪.‬‬
‫خو يو بل نص هم شته چې د يوشع بن نون ‪ ‬له ورځو شپو وروسته بني‬
‫اسرائيلو د تورات زياتره تعليمات مهمل او بې عمله پرېښودل ‪.‬‬
‫‪ : ‬په دغې اړوند يهودان د عزرا په دعوت د يو اختر په باره کې وايي ‪:‬‬
‫[ د غلامۍ له زنځيرنه راستانه شوي بني اسرائيلو خېمې وودلې ‪ ،‬او په‬
‫خېمو كې ووسيدل ‪ ،‬ځكه چې د يشوع بن نون له مشرۍ وروسته په بني‬
‫(‪)2‬‬
‫اسرائيلو دغسې د خوشحالې بله ورځ نه وه راغلې ]‬
‫دا هم د تورات د ښوونې په اهمال ښکاره دليل دی چې هغوی له ډېرې‬
‫زمانې راهيسې په احکامو عمل نه دی کړی او دا هيڅ امکان نه لري چې‬
‫له ډېرې زمانې په تېرېدو او ګڼ شمېر تقلباتو او د احوالو د بدلېدو او د بني‬
‫اسرائيلو د زياتو ديني انحرافاتو څخه وروسته دې يو څوک ټول دغه واجب‬
‫شوي احکام له خطا او تېروتنو څخه پرته په صحيح انداز راغونډ کړي ‪،‬‬
‫خو بهر حال د دغې معلوماتو راټولول د انساني او بشري حالتونو څخه نه‬
‫ووځي ‪ ،‬او نه يې نسبت اهلل پاک ته سم دم بلل کېدای شي ‪.‬‬
‫‪ : – ۲۱‬تاريخ پوهان ذکر کوي چې يوناني ټولواک ( دوهم بطليموس ) چې له‬
‫(‪ ) 1‬سفر ع زرا ‪) ۲۱ / ۱ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سفر نحم ي ا ‪. ) ۲۱ / ۲ ( :‬‬

‫ميلاد څخه وړاندې ( ‪ ) ۸۳۱ – ۸۲۸‬پورې د واک واګې په لاس کې‬
‫لرلې ‪ ،‬د ټولو کاهنانو د رئيس يعازار څخه وغوښتل چې ورته دوه اويا د‬
‫تورات پياوړي علماء واستوي ‪ ،‬ترڅو د موسى ‪ ‬پنځه واړه کتابونه يونانۍ‬
‫ژبې ته وژباړي(‪)1‬يعازار له ځنډ پرته د يوناني حاكم حكم تنفيذ کړ او‬
‫خپله هم د دغې دوه اويا علماوو په سر کې واقع و ‪.‬‬
‫هغه وچې د پنځه واړو کتابونو د ژباړې لړې په دوه اويا ورځوكې پاي ته‬
‫ورسېده او ژباړل شوې نسخه يې په ( سبعينية ) ونوموله چې له يونانۍ‬
‫وروسته لاتينۍ ته هم وژباړل شوه ‪.‬‬
‫معلومه شوه چې ددغې کتابونو ژباړه د موسى ‪ ‬له وفات څخه وروسته‬
‫نزدې شل پېړۍ شاوخوا کې شوې ده (‪.)2‬‬
‫د ژباړلو او عزرا د نسخې ترمنځ نزدې دوه پېړۍ فاصله ده ‪ ،‬سره له دې چې‬
‫کوم کتابونه يونانۍ ژبې ته ژباړل شوي دي هيڅ سند نه لري ‪ ،‬او د سند نه‬
‫شتون د کتاب علمي قدر قيمت له منځه وړي ‪.‬‬
‫هم دا نقطه د ( ارستاي ) په نوم يوناني سړي نه پرته بل هيڅ چا نه ده ذکر‬
‫کړې ‪ ،‬اګر که وروستني يهودانو دا خبره رد کړې هم ده خو ولې مخکنو ټولو‬
‫يهودانو په سختو الفاظو تاييد کړې ده ‪ ،‬او نفس دا خبره تاريخ پوهه ( دبس )‬
‫د سورې په تاريخ کې هم ياده کړې ده ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬مختصر الد ول ‪ ) ۲۹ ( :‬د ابن العبري ليکنه ‪ .‬الاسفار الم قدسة ( ‪. ) ۸۹۲‬‬
‫(‪ ) 2‬ځين ې تار ي خ پوهان وايي چې د موسى ‪ ‬د رسالت دور له ميلاد څخه وړاندې د پنځلسمې‬
‫پيړۍ په وروستيو کې و ‪ ،‬او ځينې نور وايي چې د ديارلسمې پېړۍ په اخر کې و ‪ .‬قاموس الکتاب‬
‫المقدس ‪. ) ۹۴۸ ( :‬‬

‫تېر معلومات اګر که د ثبوت پوره اړخونه نه لري ‪ ،‬خو ولې د‬
‫تعجب خبره خو لا دا ده چې د معلوماتو قايل انګيروي چې يعازار دوه اويا‬
‫ژباړونكي د يهودانو د دولسو قبيلو څخه په ګوته راغونډ کړي وو ‪ ،‬له‬
‫هرې قبيلې څخه يې شپږ شپږ علما غوره کړل ‪ ،‬او هغوی يې په بېلابېلو‬
‫ځايونو کې کېنول ‪ ،‬بالاخره د ټولو ترجمې او ژباړې د يو بل سره هر اړخيزه‬
‫سمون ولرو ‪.‬‬
‫د دي خبرې منل او تصديقول له امکان څخه بهر او ناشوين دي ځکه ټول‬
‫يهودان په دې کلک او متفق دي چې د يهوذا د دولت په شمال کې د‬
‫اشورينو د واک په دوركې لس قبيلې له ميلاد څخه وړاندې په ( ‪ ) ۱۸۸‬کې د‬
‫غلامۍ په زنځېر تړل شوې وې ‪ ،‬او بيخي له منځه تللي دي ‪ ،‬يهوادن يې‬
‫خپله هم د ( لسو ضايع شوې قبيلو ) په نوم نوموي ‪ ،‬او دا قيصه ذکر کوي‬
‫چې يعازار يې له هرې قبيلې څخه شپږ شپږ علما اختياركړل او‪...‬‬
‫دا خبره بيخي د منلو وړ نه ده ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۲‬يهودان چې کله هم د نورو قومونو او قبيلو سره ګډوډ شول ‪ ،‬په عبرانۍ‬
‫ژبه يې پوره علم او عبور له لاسه وركړ ‪ ،‬هغه داسې چې د عبرانۍ ژبې توري‬
‫په اصل کې حركتونه او نقطې نه لري ‪ ،‬د دغسې ژبې لوستل څه شمېر‬
‫ستونزې او مشکلات د لوستلو په مهال هم زږوی ‪ ،‬د دغې ستونزې د له‬
‫منځه وړلو لپاره يې د نقطو ‪ ،‬حركتونو او فواصلو د کيښودلو لړې پيل کړه ‪ ،‬د‬
‫دغې کار لړي د اووم ميلادي کال څخه پيل واخيست او په لسم ميلادي‬
‫کال کې سرته ورسيد ‪ ،‬او په عبرانۍ ژبه يې د تورات نوې نسخه د (‬
‫ماسوريه ) په نوم راوويسته ‪ ،‬له دغې نسخې څخه نورې نسخې وليکل‬

‫شوې او نورو ژبو ته هم وژباړل شوې(‪.)1‬‬
‫سوال دا پېدا كيږي چې اصلي نسخه چې ماسورية نسخه ترې ولېكل شوه څه‬
‫شوه ؟‬
‫جواب دا کېدای شي چې ‪ :‬د بحر ميت د وادي قمران له نسخو پرته يهودانو‬
‫او نصرانيانو سره نور هېڅ راز اصلي نسخې نشته ‪ ،‬د تورات او عهد قديم‬
‫هغه نسخې چې په ( ‪ ) ۲۹۲۴–۲۹۳۱‬ميلادي کلنو ترمنځ د سترګو له نظره‬
‫شوې هغه هم له ميلاد څخه درې پېړۍ وړاندې ليکل شوې وې ‪ ،‬خو هغه‬
‫کتابونه چې ميلاد ته نزدې ليکل شويدي هغه هم نزدې يوه پېړۍ جوړيږي‬
‫او د دغې مخطوطاتو زياتې نسخې چې د امريكا او برتانيا او د فلسطين‬
‫يهود پرې واک لري تر ننه يې پټې ساتلې دي ‪ ،‬له څرګندولو څخه يې‬
‫درېواړه ډډه کوي ‪ ،‬له دغې کبله خو د شته نسخو اړوند په ذهني محيط کې‬
‫ډېرې پوښتنې او استفهامات راغلي دي ‪ ،‬ولې چې دغه نسخې په زياتو‬
‫خطرناکو امورو مشتملې دي يهودو او نصرانيانو په دې کلک عزم کړی دی‬
‫چې بايد دا نسخې هم لکه د نورو تاريخي اثارو په څېر پټ اوپناه وساتل‬
‫(‪)2‬‬
‫شي‬
‫‪ ‬د تورات اړوند له دغې كلک تاريخي درېځ نه داسې بريښي چې ‪:‬‬
‫‪ : – ۲‬موسى ‪ ‬ته وركړل شوی تورات ليکل شوی و او هغه تورات چې‬
‫وروسته يوشع بن نون او يا نورو ليکلى و د سليمان ‪ ‬له ژوند څخه مخکې‬
‫(‪ ) 1‬قاموس الکتاب المقدس ‪ . ) ۱۴۴ ( :‬المدخل لدراسة التوراة و العهدالقديم ‪ ) ۲۱۸ ( :‬د دوكتور‬
‫محمد البار ليکنه ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬التوراة بين الوثنية والتوحيد ‪ ) ۲۱ – ۲۴ ( :‬المدخل لدراسة التو راة و العهد القديم ( ‪. ) ۸۴۳‬‬

‫ً‬
‫يا وروسته فورا بې دركه شوی دی ‪.‬‬
‫‪ : – ۸‬يهودان انګيروي چې دويته تورات د يوشيا باچا واک په دور کې په‬
‫لاس ورغلى دی ‪ ،‬دغه دعوه ثبوت ته اړتيا لري ترڅو د کتاب په صحت‬
‫عقيده لرل معنى ولري ‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬يهودان چې د يوشيا باچا د وخت په تورات کومه دعوا لري ‪ ،‬هغه‬
‫تورات هم د بيت المقدس له ړنګېدو په مهال له منځه تللى دی چې په‬
‫دغې جنګ کې يهودان پخپله هم له خپلو کورنو څخه وويستل شول ‪ ،‬او د‬
‫نورو غلامان شول ‪.‬‬
‫‪ : – ۳‬د يهودو په ګمان چې عزرا د يهودو لپاره بېرته تورات ليکلى دی ‪ ،‬که د‬
‫يهودانو دعوا مونږ قبوله هم کړو بيا هم د بشريت له اعمالو او کړنو څخه نه‬
‫وځي ‪ ،‬خو که عزرا د دغې کتاب نسبت اهلل پاک ته کړی وي هغه هم‬
‫پخپلې دعوا کې لوی دروغجن دی ‪ ،‬ځکه چې په يهودانو او نصرانيانو او په‬
‫مسلمانانو کې هيڅ چا د دې دعوا نه ده کړي چې ګنې تورات دوه ځلې‬
‫نازل شوی دی ‪ ،‬يو ځل په موسى ‪ ‬او دوهم ځل په عزرا !‬
‫او که يهودان دا دعوه کوي چې نازل شوی تورات عزرا ته الهام شوی دی او‬
‫بيا هغه لېکلى دی ‪ ،‬نو دوی دروغجن دي ‪ ،‬ځکه چې عزرا د تورات د الهام‬
‫دعوه بيخي کړې نه ده !‬
‫د عزرا اړوند ټولې دعواګانې له ډېرې زمانې د تېرېدو له نګاه نه هم او د‬
‫کتاب د سند د انقطاع له نګاه نه هم او د بني اسرائيلو د فساد له نګاه نه‬
‫هم ښکاره او څرګند دي ‪.‬‬
‫‪ : – ۲‬د عزرا نسخه او نور هغه څه چې عزرا ليکلي و ‪ ،‬په تحقيقي او‬

‫څېړنيز انداز باندې هيڅ چا ته نه دي معلوم ‪ ،‬بيا چې عزرا ته‬
‫نزدې دوه پېړۍ وروسته سبعينيه نسخه وليکل شوه د دې خو هيڅ معلومات‬
‫نشته چې د کومې نسخې ترجمه ده ؟‬
‫او د يهودانو دا دعوه چې کاهنانو له خپلو يادونو څخه ليکلې ده ‪ ،‬هيڅ‬
‫حقيقت نه لري ‪ ،‬ځکه يهودانو تورات بيخي په يادو ضبط کړی نه و ‪ ،‬او نه‬
‫ورپكې چا دعوه کړېده چې تورات يې په يادو ياد دی‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬هغه عبراني نسخه چې ( ماسوري ) نسخې ته يې نسبت کېدای شي ‪،‬‬
‫له ترجمه شوي کتاب څخه هېڅ راز توپير نه خوري ‪ ،‬ځکه چې عبرانۍ‬
‫نسخه په هغه نمط او طريقې ليکل شوېده چې د عهد قديم د خپلې اصلي‬
‫ژبې ليکل شوې طرېقې سره مخالفت لري ‪ ،‬او د عبرانۍ نسخې په مخکنۍ‬
‫ژبې ليکل شوي نصوصو سره يې مقايسه کول د صحيح او دروست ثبوت‬
‫يواځنې لاره ده ‪ ،‬ترڅو د دې تورات کلمات د هغې سره موازنه کړی شي ‪،‬‬
‫ورنه په صحت يې هيڅ راز د اعتبار وړ اصل نه ترسترګو کيږي ‪ ،‬خو چې‬
‫کله هم د کتاب لپاره ثبوت نه ترسترګو کيږي نو د دې نسخې قدر او قيمت‬
‫هم لکه د يونانۍ نسخې په شان دی ‪.‬‬
‫‪ : – ۱‬د يوناني تورات نص او د عبراني تورات او د عهد قديم نصوص له يو‬
‫مصدر څخه نه دي راخستل شوې ‪ ،‬بلکې د دواړو مصدرونه سره بېل بېل‬
‫دي ‪ ،‬په دې خبره دليل د هر تورات د ِسفرونو د شمېراختلاف دی ‪ ،‬د يوناني‬
‫تورات د ِسفرونو شمېر شپږ څلويښت دی ‪ ،‬خو ولې د عبراني ماسوري‬
‫تورات د ِسفرونو شمېر نهه ديرشت دی ‪ ،‬له دې پرته د دواړ ترمنځ نور‬
‫اختلافات هم شته چې په دې ښکاره دلالت کوي چې د دواړو مصدرونه‬

‫بېل بېل دي ‪.‬‬
‫له دې څخه ښکاره له شک پرته معلومه شوه چې عهد قديم هيڅ تاريخي‬
‫سند نه لري چې په تسلسلي توګه نقل شوی وي ‪ ،‬ډېر ځله له منځه تللى‬
‫دی او د يهودانو په لاس کې يې عبراني اصل هم هيڅ وجود نه لري ‪،‬‬
‫حالانكه هغه هم د تحريف او تبديل له تيغه وتلى دی ‪.‬‬
‫په راروانو څپركو کې به د يهودانو په لاسونو کې د پروت تورات څخه د غه‬
‫اختلافات په ښه توګه بيان کړو ‪ .‬ان شاء اهلل ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫دريم مطلب د تورات تحريف‬
‫مخکې تېر شول چې د يهودانو اونصرانيانو په لاس کې پروت کتاب هيڅ‬

‫راز د صحت سند نه لري خو بيا هم کېدای شي څه ناڅه صحيح معلومات‬
‫ولري ‪ ،‬نو هيڅ راز يهودي او نصراني ته د دې حق نشته چې ورڅخه‬
‫تحريف او ورپكې واقع شوي عبث نفي کړي ‪ ،‬ولې کومو يهودانو ته چې د‬
‫امانت په سترګه کتل شويو هغوی ډېر ستونزمن او خطرناک ديني‬
‫انحرافات او کږليچونه کړې دي ‪ ،‬زياترو يې كفر وكړ او د اهلل پاک له‬
‫دين څخه يې اعراض شروع کړ ‪ ،‬له دين څخه يې کركه پيدا شوه او د دنيا‬
‫سره يې مينه محبت ډېر شو ‪ ،‬خو که څوک د يهودانو او د عهد قديم تاريخ‬
‫پاڼه په ځېر سره وګوري دغه ټول انحرافات به ورته په ګوته شي ‪.‬‬
‫د دغسې ديني انحرافاتو او د فسادونو سره به څنګه تورات له عبث او‬
‫تحريف څخه بچ او سالم پاتي شي ؟ هېڅکله هم د انسان واقع او سليم‬
‫عقل دغه خبره نه مني ‪.‬‬
‫همدا اوس به په تورات کې د يهودانو د تحريف د ثبوت لپاره دلايل وړاندې‬
‫کړو ‪:‬‬
‫اول ‪ :‬له قران كريم څخه د تورات په تحريف دلايل ‪:‬‬
‫اهلل پاک په قران کريم کې د يهودانو په توراتكې د تحريف ګواهي کړې ده‬
‫‪ ،‬اهلل پاک په ګڼ شمېرځايونو کې دغه په ښکاره ډول بيان کړي دي چې له‬

‫َََْ َُ َ‬
‫جملې څخه يې يو دا ايت دی چې اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬أفتطمعون‬
‫َ ُ ْ ُ َ ُ ْ َ ْ َ َ َ ٌ ِّ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َِّ ُ ُ َ َ ُ‬
‫ُ‬
‫أن يؤمِنوا لكم َوقد كان ف ِريق ِمنهم يسمعون كلام اللـ ِه ث َِّم يح ِّ ِرفونه مِن‬
‫َ‬
‫َ َ َ ُ ُ َ ُ ْ َ ْ ُ َ (‪)1‬‬ ‫َْ‬
‫بع ِد ما عقلوه وهم يعلمون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬ای مؤمنانو ! ايا تاسو د دې طمعه ګير ياست چې دوی به تاسو له‬
‫ايمان راړي ؟ او حالانكه له دوی څخه به يوې ډلې د اهلل پاک کلام اورېد‬
‫او بيا به يې پكې تحريف کوو وروسته له دې څخه چې دوی به پرې پوهه‬
‫شول او دوی پرې ښه پوهپږي‪.‬‬
‫دا ښکاره دليل دی چې هغوی د علم او پوهې سره سره په تورات کې تغير او‬
‫تبديل کړی و ‪.‬‬
‫َ َ ْ ٌ ِّ َِّ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َ َ ْ ْ ُ َِّ َ ُ ُ َ َ َٰ َ‬
‫يهم ثم يقولون هـذا‬ ‫اهلل پاک فرمايي ‪[ :‬فويل ل ِل ِذين يكتبون الكِتاب بِأي ِد ِ‬
‫َ َ ْ ٌ َِّ ُ ِّ َِّ َ َ َ ْ َ ْ ْ َ َ ْ ٌ ِّ َُ‬ ‫ًََ َ ً‬ ‫م ِْن عِن ِد اللَِّـ ِه ل ِنَ ْش َت ُ‬
‫يهم وويل لهم‬ ‫ِ‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ي‬‫أ‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫ت‬‫ك‬ ‫ا‬‫م‬‫م‬
‫ِ‬ ‫م‬‫ه‬ ‫ل‬ ‫ل‬‫ي‬ ‫و‬ ‫ف‬ ‫ۚ‬ ‫ا‬ ‫يل‬‫ل‬
‫ِ‬ ‫ق‬ ‫ا‬‫ن‬‫م‬‫ث‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫وا‬‫ر‬
‫ِّ َِّ َ ْ ُ َ (‪)2‬‬
‫ِمما يك ِسبون ]‬
‫ژباړه‪ :‬هغه کسانو لره تباهي او هلاکت دی چې پخپلو لاسونو باندې کتاب‬
‫وليکي او بيا وايي چې دا د اهلل کتاب دی په دې خاطر چې لږې ټکې‬
‫پېسې پرې واخلي ‪ ،‬دغه ليکل دې ورله د هلاکت سبب شي او د دوی دغه‬
‫کار دې د دوی د هلاکت سبب شي ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ون ألسنَ َت ُهم بالك َِتاب ل َِت ْح َس ُبوهُ‬ ‫ْ‬
‫َ َِّ ْ ُ ْ َ َ ً َ ُ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫او اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬وإِن مِنهم لف ِريقا يلو‬
‫َ ُ ْ‬ ‫َِّ‬ ‫َُ ُ َ ُ ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َُ َ ْ َ‬
‫اب َويقولون ه َو مِن عِن ِد اللـ ِه َوما ه َو مِن عِن ِد‬ ‫اب وما هو مِن الكِت ِ‬
‫مِن الكِت ِ‬
‫(‪ ) 1‬سورت بقره ‪) ۱۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت بقره ‪) ۱۹ ( :‬‬

‫َِّ َ ُ ُ َ َ َ َِّ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ ُ َ‬
‫اللـ ِه َويقولون على اللـ ِه الك ِذب َوهم يعلمون ]‬
‫(‪)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬او له اهل کتابو نه ځينې داسې خلک دي چې خپلې ژبې په کتاب‬
‫اړوي راړوي په دې اند چې تاسو پرې ګمان وكړئ چې دا د اهلل پاک نازل‬
‫شوی کتاب دی او په حقيقت کې د اهلل کتاب نه دی ‪ ،‬او دوی وايي چې دا‬
‫د اهلل پاک له طرفه دی او په حقيقت کې د اهلل له طرفه نه دی ‪ ،‬او دوی په‬
‫اهلل پاک دروغ وايي او حال دا دی چې دوی ډېر ښه پوهيږي ‪.‬‬
‫دا هم په دې ښکاره دليل دی چې دوی د اهلل پاک په کلام کې داسې څه‬
‫ننويستلي و چې د اهلل پاک کلام نه و ‪ ،‬او په اهلل پاک يې دروغ هم جوړ‬
‫کړي و ‪ ،‬اهلل پاک ته يې هغه کلام منسوب کړی وچې بيخي د اهلل کلام نه و‬
‫‪ ،‬او خپله په دې ښه پوهېدل چې دا د هغه کلام نه دی خو د اهلل پاک په‬
‫مقدس ذات يې دغه تا وېلې ما وېلې تپلې ‪.‬‬
‫َ‬
‫َ َ َ َ ُ َِّ َ َ َِّ َ ْ ْ َ ُ َ َ َ َِّ ُ َ َ‬
‫نزل اللـه عل َٰى‬ ‫او اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬وما قدروا اللـه حق قد ِره ِ إِذ قالوا ما أ‬
‫ُ َ َٰ ُ ً َ ُ ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َِّ‬ ‫َ َ ِّ َ‬
‫بش ٍر ِمن ش ْي ٍء ۚ قل من أنزل الكِتاب ال ِذي جاء ب ِ ِه موسى نورا وهدى‬
‫ُ ِّ ْ ُ َِّ َ ْ َ ْ َ ُ‬ ‫ون َكث ً‬ ‫َ ْ َ ُ َُ ََ َ ُُْ ََ َُ ْ ُ َ‬ ‫ِّ َِّ‬
‫يرا ۚ َوعلِمتم ما لم تعلموا‬ ‫ِ‬ ‫اس ۚ تجعلونه قراطِنس تبدونها وتخف‬ ‫ل ِلن ِ‬
‫ْ‬
‫ْ َ َ ُ َ (‪)2‬‬ ‫َْ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ ُ ُ ْ ُ َِّ ُ ُ َِّ َ ْ ُ ْ‬
‫أنتم ولا آباؤكم ۚ ق ِل اللـه ۚ ثم ذرهم ف ِي خو ِض ِهم يلعبون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬دوی د اهلل پاک حق قدر ونه کړ او دا به يې ويل ‪ :‬اهلل پاک بيخي په‬
‫کوم بشر کتاب نه دی نازل کړی ‪ ،‬ورته ووايه موسى ‪ ‬ته د رڼا او هدايت‬
‫راوړی کتاب چا نازل کړی و ‪ ،‬چې تاسو دغه کتاب پاڼې پاڼې کړ ‪ ،‬لږ‬
‫حکمونه يې ښکاره کوئ او ډېر يې پټوئ ‪ ،‬او تاسو ته هغه حکمونه‬
‫(‪ ) 1‬سورت ال عمران ‪) 78 ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت الانعام ‪) 91 ( :‬‬

‫دروښودل شول چې ستاسو پلاران او تاسو پرې نه پوهيدئ ‪ ،‬ورته‬
‫ووايه چې اهلل پرې پوهه کړئ او بيا يې پخپلو بې لاريو کې پرېږدئ چې‬
‫لوبې کوي ‪.‬‬
‫دا ايت هم په دې ښکاره دليل دی چې يهودانو زيات علم او پوهه او اهلل پاک‬
‫نازل کړي حکمونه د خپل نفسي غوښتنو سره سم پټ کړيوو ‪.‬‬
‫ِّ َ َ ُ ْ َ َ َِّ ُ ْ َ َ ْ َ ُ ُ َ ُ ْ‬ ‫َ َ َْ‬
‫او اهلل تعالي فرمايي [ فبِما نق ِض ِهم ِميثاقهم لعناهم َوجعلنا قلوبهم‬
‫(‪)1‬‬
‫َ ُ َ ًِّ ِّ َِّ ُ ِّ‬
‫اض ِع ِه َو نسوا حظا ِمما ذك ِ ُروا ب ِ ِه]‬‫َ َ ُ َ ِّ ُ َ ْ َ َ َ َِّ َ‬
‫قا ِسية يح ِرفون الكلِم عن مو ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬د دوی د خپلو ژمنو د ماتولو په سبب مونږ ورباندې لعنت وويل ‪ ،‬او‬
‫زړونه مو ورله کلک کړل چې دوی به کليمې او لفظونه د خپلو ځايونو او‬
‫صحيحو معناګانو څخه اړولې راړولې ‪ ،‬او له پند څخه يې خپله وركړل‬
‫شوې برخه هېره کړه ‪.‬‬
‫دا ايت هم د دوی په تحريف ښکاره دليل دی ‪ ،‬او ورپكې دا واضحه کوي‬
‫چې دوی د نازل شوي کتاب څخه څه برخه هېره کړې وه ‪.‬‬
‫خو چې کله هم دوی د كفر او فساد لاره اختيار کړه ‪ ،‬ورته په نازل شوي‬
‫کتاب کې يې تحريفونه او کجروي پېل کړې ‪ ،‬خپلې ټولې کړې ژمنې او‬
‫وعدې يې ونړولې ‪ ،‬نو اهلل پاک تري انتقام واخست ‪.‬‬
‫أ ‪ : -‬د تورات په تحريف له تورات څخه دليلونه ‪:‬‬
‫د تورات په تحريف د اهلل تعالى د اقوالو تاييد بېرته د يهودانو او نصرانيانو‬
‫مخې ته پروت توارت هم کوي ‪ ،‬په څرګند ډول داسې دلايل شتون لري چې‬
‫(‪ ) 1‬سورت مايدة ‪) ۲۴ ( :‬‬

‫هغوی د اهلل پاک په کلام کې لاس وهنې کړي دي‪ ،‬وړاندې له‬
‫دې چې پر تحريف يې دلايل وړاندې کړو ‪ ،‬پسنده بولو چې لومړی د‬
‫يهودانو په نېز د تورات مشهورې درې نسخې ذکر کړو چې له دې پرته نور د‬
‫تورات کتابونه او ژباړې يې فروع دي ‪.‬‬
‫‪ : – ۲‬عبراني نسخه ‪ :‬د يهودانو او د پروټستانټ نصراني علماوو په نېز معتبره‬
‫نسخه ده چې د ماسوريه نسخې څخه ژباړل شوې ده ‪.‬‬
‫‪ : – ۸‬يوناني نسخه ‪ :‬دا نسخه د ارثوذکس او کاتوليک د ټولو علماوو په‬
‫وړاندې زيات اثر او رسوخ لري ‪ ،‬او دې نسخې ته دوی سبعينية هم وايي ‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬سامري نسخه ‪ :‬دا نسخه يواځې د سامري يهودانو په وړاندې قابل‬
‫اعتماد او د باور وړ ده ‪.‬‬
‫د درېواړو نسخو ترمنځ کره کتنه کې مونږ وينو چې لوی تفاوت لري ‪ ،‬او دا‬
‫تفاوت په دې ستر دليل دی چې په تورات کې تحريف واقع شوی دی ‪ ،‬د‬
‫بېلګې په توګه ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬د ِسفرونو په شمېر كې اختلاف‬
‫درېواړه نسخې سره په اسفارو کې بې تحاشا توپير لري ‪ ،‬عبراني نسخه چې‬
‫(‪ ) ۴۹‬سفرونه لري ‪ ،‬له دې پرته يې په نورو د تقديس عقيده نه لري ‪.‬‬
‫خو ولې يوناني نسخه په ( ‪ِ ) ۳۴‬سفرونو باندې مشتمله ده چې د عبرانۍ‬
‫نسخې نه اووه ِسفرونه زيات لري ‪ ،‬او د کاتوليک او ارثوذکس په وړاندې‬
‫زيات تقديس او بشپړ احترام هم لري ‪.‬‬
‫خو له بلې نګاه نه سامري نسخه چې موسى ‪ ‬ته يې په کامله توګه نسبت‬

‫کوي ‪ ،‬په پنځه ِسفرونو مشتمله ده (‪ )1‬د دې برسېره ورسره د يوشع‬
‫بن نون ِسفر هم يو ځای کوي ‪ ،‬له دې پرته د نورو ِسفرونو په تقديس قايل‬
‫(‪)2‬‬
‫نه دي‬
‫نو داسې کتاب چې د اهلل پاک له اړخه پرې هره فريقه د وحي ګمان کوي ‪،‬‬
‫د يو کتاب بېلابېل توپير لرونكې نسخې دي ‪ ،‬دغسې دروند او عقل نه‬
‫منونكي اختلافات لري ‪ ،‬او بيا هم ورباندې د دې کلکه دعوه کيږي چې‬
‫دا حق کتاب او صحيح وحي ده !! هيڅ قاطع دليل پرې نه لري چې نور د‬
‫تورات په نوم کتابونه باطل او ناحق دي ‪ ،‬سوا له دې ورڅخه نور هيڅ نه‬
‫جوته کيږي چې د مخکنو څخه ورپكې لاس وهنه شوېده ‪ ،‬خو چې کله‬
‫هم متأخرينو ته دغه بېلابېلې توپير لرونكې نسخې په لاس ورغلي دي‬
‫خپله يې ورله هم د ثبوت کومه وسيله نه ده لټولې ‪ ،‬او يا يې هم د خپلي رأي‬
‫او نفسي غوښتنو سره سم يې ترې د خپل طبيعت موافق مهمې نقطې او‬
‫ځان ته اړين معلومات راخستلي دي ‪ ،‬او د وخت سره د نه سمون او نه‬
‫مناسبت له کبله يې ترې نور ځېنې حکمونه حذف کړيدي ‪ ،‬د يوې فريقې‬
‫سره هم په دغې زيادتونو او يا حذفولو هيڅ کوم قابل قناعت دليل نشته ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬د دغې ټولو نسخو ترمنځ د شته معلوماتو منځنې تېرېپاتې ‪:‬‬
‫چې کله هم مونږ د دغې نسخو ترمنځ د موجوده معلوماتو او ذکر شوو قيصو‬
‫(‪ ) 1‬دا د عربۍ نسخې سره سم چې سامري کاهن أبوالحسن اسحاق الصوري‬
‫عربۍته ژباړلې ده ‪ ،‬او دکتور أحمد حجا زي السقا خپره کړېده ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬دا خبره دکتور سي د فراج راشد په څپل کتاب ( الس امري ون واليهود ‪ ) ۲۲۲ :‬کې‬
‫ذکر کړېده ‪.‬‬

‫او واقعو ترمنځ موازنه وكړو نو پخپل منځ کې بې تحاشا اختلاف‬
‫او بې حده ډېر تفاوت لري ‪ ،‬ځېنې بېلګې يې ستاسو مخې ته ږدو ‪:‬‬
‫‪ ‬يهودانو د ادم ‪ ‬څخه د ټولو بچو او زامنو په عمر کې نص راوړی دی ‪،‬‬
‫او پكې يې د اول مولود عمر هم ذکر کړی دی ‪ ،‬خو بيا د دغې بني ادمو د‬
‫عمرونو د نورو نسخو سره د مقارنې په مهال زياتې تېرې پاتې او ناروا‬
‫تېروتنې په ګوته کوي ‪ ،‬په ځېر سره لاندنې جدول مطالعه کړئ ‪:‬‬
‫سامرۍ يونانۍ‬ ‫عبرانۍ‬

‫نوم‬
‫نسخه‬ ‫نسخه‬ ‫نسخه‬
‫‪۸۴۱‬‬ ‫‪۲۴۱‬‬ ‫‪۴۱‬‬ ‫ادم ‪‬‬
‫‪۸۱۲‬‬ ‫‪۲۱۲‬‬ ‫‪۲۱۲‬‬ ‫شيث ‪‬‬
‫‪۲۹۱‬‬ ‫‪۹۱‬‬ ‫‪۹۱‬‬ ‫انوش‬

‫‪۲۱۱‬‬ ‫‪۱۱‬‬ ‫‪۱۱‬‬ ‫قينان‬
‫‪۸۴۸‬‬ ‫‪۴۸‬‬ ‫‪۲۴۸‬‬ ‫يارد‬
‫‪۲۲۱‬‬ ‫‪۴۱‬‬ ‫‪۲۲۱‬‬ ‫متوشالح‬
‫‪۸۸۴۸‬‬ ‫‪۲۴۱۱‬‬ ‫ادم ‪ ‬څخه تر طوفانه پورې ټوله زمانه ‪۲۴۲۴‬‬
‫دا بېلګې يې د اهلل پاک په کتاب کې د تحريف تر ټولو ستره نښنه ده ‪ ،‬خو‬
‫که د دې خبرې ثبوت وشي چې دغه په سمه توګه د اهلل پاک کتاب دی نو‬
‫بيا د دغې متناقض روايتونو ترمنځ جمع او توفيق هم لويه ستړې ده ‪ ،‬او اهلل‬
‫پاک متناقضې خبرې نه کوي ‪.‬‬

‫دريم ‪ :‬د يهودانو د کتابونو ترمنځ د نورو تېرو پاتو مقارنه ‪:‬‬
‫‪ : – ۲‬يهودان په سفر التکوين کې ذکر کوي چې له طوفان نه وروسته د نوح‬
‫‪ ‬کشتۍ د أراراط په غرونو باندې اووه مياشتې او اوولس ورځې وروسته‬
‫کېناسته ‪.‬‬
‫اوله دغې څخه وروسته ذکر کوي چې د طوفان نه وروسته د غرونوسرونه په‬
‫لسمه مياشت کې ايله بيله ښکاره شول ‪.‬‬
‫‪ ‬په سفر التکوين ( ‪ ) ۳ / ۲‬کې وايي [ د اوومې مياشتې په اوولسمه ورځ‬
‫كشتۍ د اراراط پر غر ټيكاو وموند ‪ ،‬اوبه هم په قلار قلار سره په كمښت‬
‫راغلې ‪ ،‬د لسمې مياشتې په لومړيو كې ايله بيله د غرونو سرونه ښكاره‬
‫شول ] ‪.‬‬
‫دا هم ښکاره تناقض دی ‪ ،‬ځکه چې دا څنګه سمه کېدای شي چې اووه‬
‫مياشتې وروسته دي کشتۍ په غر باندې قرار ومومي او د لسمې مياشتې په‬
‫اوله ورځ دې د غرونو سرونه ښکاره شي ؟‬
‫‪ : – ۸‬يهودان ذکر کوي چې اهلل پاک نوح ‪ ‬ته امر کړی و چې په کشتۍ‬
‫کې له هر جنس څخه جوړه جوړه د ځان سره سپاره کړي ‪.‬‬
‫‪ ‬په سفر التکوين ( ‪ ) ۲۹ / ۴‬کې وايي [ د بقاء په خاطر دې له هر زنده‬
‫سر څخه تا سره له هر ډول جنس نه جوړه جوړه كشتۍ ته وخيژي ‪ ،‬له‬
‫مرغانو ‪ ،‬چارپايانو ‪ ،‬ډنګرو او د ځمكې د ټولو زنده سرو نه ] ‪.‬‬
‫له دغې څخه وروسته سمدستي ذکر کوي چې اهلل پاک نوح ‪ ‬ته امر وكړ‬
‫چې د پاکو حلالو زنده سرو نه دې ښځې او نران اوه اوه عدد په انداز‬
‫راواخلي ‪ ،‬او د ناپاکو نه دې يواځې ښځه او نر جوړه جوړه غوره کړي ‪.‬‬

‫‪ ‬په سفر التکوين ( ‪ ) ۸ / ۱‬کې وايي [ د پاكو او حلالو ډنګرو‬
‫او حيواناتو څخه د ځان سره نر او ښځه اوه اوه عدد راواخله ‪ ،‬له ناپاكو‬
‫حيواناتو څخه يواځې نر او ښځه راواخله او له مرغانو څخه هم نر او ښځه‬
‫اوه اوه عدد راواخله ‪ ،‬ترڅو د دغې حيواناتو نسل په ټوله ځمكه كې باقي‬
‫پاتې شي ]‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬يهودان په سفرالخروج ( ‪) ۹ / ۸۳‬کې ذکر کوي چې ‪ :‬موسى او هارون‬
‫‪ ‬او د بني اسرائيلو ټولو مخه ورو خلکو اهلل پاک ليدلى دی ‪.‬‬
‫‪ ‬هغوی وايي [ موسى اوهارون ‪ ‬او د بني اسرائيلو ټولو مخه ورو څخه‬
‫ناداب ‪ ،‬ابيهو ‪ ،‬او د بني اسرائيلو اويا خلک غر ته وختل ‪ ،‬هلته يې د‬
‫اسرائيلو معبود وليد ‪ ،‬د بني اسرائيلو معبود په داسې حالت كې و چې د‬
‫خپو لاندې فرش پې د قيمتي كاڼو څخه و ‪ ،‬او اسمان ته يې په رنګ او‬
‫صفاء والي كې ورته والى درلود ‪ ،‬دومره وه چې معبود يې دوی ته لاس ورنه‬
‫كړ ‪ ،‬هغوی اّلل وليد او خوراک اوڅښاک يې هم وكړ ] ‪.‬‬
‫دلته يې پرې دا ګمان کړی دی ‪.‬‬
‫‪ ‬او په سفر التثنية ( ‪ ) ۲۸ / ۳۳‬کې وايي ‪ [ :‬اّلل پاک موسى‪ ‬او بني‬
‫اسرائيلو ته د احسان په مقام كې وويل ‪:‬‬
‫د اور له منځ نه درسره رب او معبود خبرې وكړې ‪ ،‬او تاسو د خبرو اواز‬
‫واورېد ‪ ،‬خو د اواز پرته مو صورت او شكل ونه ليد ‪ ...‬دا د خپلو ځانونو سره‬
‫په ېاد ولرئ چې د اورېدلو پرته مو نور هيڅ نه دي ليدلي ] ‪.‬‬
‫دلته يې د دې يادونه وكړه چې هغوی اهلل پاک نه دی ليدلى ‪ ،‬او دا سمه‬
‫خبره ده چې دوی اهلل پاک نه دی ليدلى ‪ ،‬خو ولې خبرې يې سره رد او‬

‫بدلې دي ‪.‬‬
‫‪ : – ۳‬په سفرالخروج ( ‪ ) ۲۲ / ۴۴‬کې وايي چې اهلل پاک موسى ‪ ‬ته وويل ‪:‬‬
‫‪ [ : ‬اّلل پاک او موسى ‪ ‬دواړو سره مخامخ خبرې په داسې انداز وكړې‬
‫لكه څوک چې د چا سره مخامخ خبرې كوي ] ‪.‬‬
‫او اهلل پاک دواړو سره داسې‬ ‫‪‬‬ ‫دلته يهودان انګيروي چې ګنې موسى‬
‫اهلل پاک ليده ‪.‬‬ ‫مخامخ خبرې وكړې چې موسى ‪‬‬
‫له دې وروسته بل ځای کې وايي ‪ ،‬چې کله موسى ‪ ‬له اهلل پاک څخه د‬
‫ديدار غوښتنه وكړه ‪ ،‬اهلل پاک ورته وويل ‪:‬‬
‫‪ : ‬په سفر الخروج ( ‪ ) ۸۱ / ۴۴‬کې وايي ‪ [ :‬زما په ليدو او كتو هيڅكله‬
‫هم نه شې توانېدای ‪ ،‬انسان د خپل ژوند په اوږدوكې هيڅكله ما نشي‬
‫ليدلى ] ‪.‬‬
‫دلته يې ذکر کړي دي چې اهلل پاک د موسى ‪ ‬او د ټولو انسانانو نه د خپل‬
‫ديدار او ليدو کتو توان پورته کړی دی ‪.‬‬
‫دا نص د مخکني نص سره ښکاره تناقض لري ‪ ،‬چې په تحريف او لاس‬
‫وهنې باندې د نمر په څېر واضحه دلالت کوي ‪.‬‬
‫سمه او صحيح خبره هم دا ده چې موسى ‪ ‬اهلل پاک نه دی ليدلى ‪ ،‬اهلل پاک‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َِّ َ َ ُ َ‬
‫اء موس َٰى ل ِ ِميقات ِنا‬‫ددغې واقعې اړوند قرانكريم کې فرمايي ‪ [ :‬ولما ج‬
‫ََ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َِّ َ ُ َ ُِّ ُ َ َ َ ِّ َ َ ُ ْ َ ْ َ‬
‫ك ِن انظ ْر إِلى الجب ِل‬ ‫َوّكمه ربه قال ر ِب أ ِر ِِن أنظر إِليك ۚ قال لن ت َران ِي َول َٰـ ِ‬
‫َ َ َِّ َ َ َِّ ُِّ ُ ْ َ َ َ َ َ ُ َ ًِّ َ‬ ‫ْ ََ َ َ َُ َ َ َْ َ‬ ‫َ‬
‫فإ ِ ِن استق َِّر مكانه فسوف ت َران ِي ۚ فلما تجل َٰى َربه ل ِلجب ِل جعله دكا َوخ َِّر‬

‫َ ً َ َ َِّ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ ُ ْ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َِّ ُ‬ ‫ُ َ‬
‫موس َٰى ص ِعقا ۚفلما أفاق قال سبحانك تبت إِليك وأنا أول‬
‫ال ْ ُم ْؤ َ‬
‫منِين ] (‪)1‬‬
‫ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬او کله چې موسى ‪ ‬زمونږ ليدو کتو ته راغى او خپل رب يې ورسره‬
‫خبرې وكړې ‪ ،‬نو موسى ‪ ‬ورته وويل ‪ :‬ای زما ربه ! ما ته ځان راښکاره‬
‫کړه چې زه دې ووينم ‪ ،‬هغه ورته وويل ‪ :‬ما هېڅکله هم نه شې ليدلای ‪ ،‬خو‬
‫دغې غر ته وګوره که هغه پخپل ځای ولاړ پاتې شو نو ته به ما ووينې ‪ ،‬چې‬
‫کله اهلل پاک غر ته پخپله اندازه تجلي وكړه ‪ ،‬نو غر توكړې توكړې شو ‪ ،‬او‬
‫هم سمدلاسه بې هوشه راپرېوت ‪ ،‬کله چې په هوش کې راغى‬ ‫‪‬‬ ‫موسى‬
‫ويويل ‪ :‬ای اهلل ! تا لره پاکي ده او زه درته توبه اوباسم ‪ ،‬زه په تا لومړی ايمان‬
‫لرونكى يم ‪.‬‬
‫‪ : – ۲‬يهودان په سفرالتکوين ( ‪ ) ۸ / ۸۸‬کې ذکر کوي چې ‪:‬‬
‫‪ : ‬اهلل پاک ابراهيم ‪ ‬ته وويل ‪ [ :‬خپل ګران او محبوب ځوی اسحاق د‬
‫ځان سره واخله ‪ ،‬او د مريا ځمكې ته ولاړ شه او هلته يې د يو غر په سر‬
‫ذبحه كړه ] ‪.‬‬
‫دا هم لويه تېروتنه او ستره غلطي ده ‪ ،‬د ابراهيم ‪ ‬لومړی يوګوین ځوی‬
‫اسمعيل ‪ ‬و ‪ ،‬اسحاق ‪ ‬نه و ‪ ،‬او په دې حقيقت باندې يهودان خپله هم‬
‫نه مخکې پېدا شوی دی ‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫د اسحاق‬ ‫‪‬‬ ‫اعتراف کوي چې اسمعيل‬
‫اسحاق ‪ ‬لا پېدا نه و ‪ ،‬او اسمعيل ‪ ‬د ديارلس کلنۍ په موده کې سنت‬
‫کړی شو ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت الاعراف ‪) ۲۳۴ ( :‬‬

‫لا‬ ‫‪‬‬ ‫‪ : ‬په سفر التکوين ( ‪ ) ۸۲ / ۲۱‬کې وايي ‪ [ :‬اسمعيل‬
‫ديارلس كلن بچى و چې ابراهيم ‪ ‬سنت كړ ] ‪.‬‬
‫بيا له دې څخه وروسته ذکر کوي چې کله هم د لوط ‪ ‬د قوم د هلاکت‬
‫لپاره ملائكو راغلې ابراهيم ‪ ‬د هغوی ميلمستيا(‪ )1‬کولو په مهال د اسحاق‬
‫په ولادت زېرې وركړ ‪ ،‬خو يهودانو د عربانو سره د کلکې کينې او‬ ‫‪‬‬
‫تربګنۍ له کبله ددغې فضيلت په ځانته اړولو کې د تحريف او تبديل لاره‬

‫اختيار کړه ‪.‬‬
‫څلورم ‪ :‬د تورات په كتاب كې زيادتونه او اضافات ‪:‬‬
‫په تورات کې ګڼ شمېر داسې عبارتونه او کلمات تر سترګو کيږي چې‬
‫موسى ‪ ‬ته يې نسبت دروست نه دی ‪ ،‬ځېنې بېلګې يې مونږ په لاندې توګه‬
‫د يادولو وړ بولو ‪:‬‬
‫(‪ ) 1‬د قرانكريم له ايتونو نه څخه داسې بريښي چې کله هم اهلل پاک د ذبح واقعه ذکر کړې ده‬
‫َ َ ِّ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ ِّ ً ِّ َ ِّ َ‬
‫الص ا ل ح َ‬
‫ين ) [سورت صافات ‪ ] ۲۲۸ :‬ژباړه ‪ :‬مونږ‬ ‫ِ ِ‬ ‫وروسته بيا وايي ‪ ( :‬و ب ش ر ن اه ب ِإ ِس ح اق ن ب ِي ا مِ ن‬
‫ابراهيم ‪ ‬ته په پيغمبر او صبرناک هلک زېر ی وركړ‪.‬‬
‫ت ُر ُس ل ُنَ ا إ ب ْ َراهِيمَ‬
‫َ ََ ْ َ َ ْ‬
‫او بيا ابراهيم ‪ ‬ته زېر ی وركونه قرانكريم داسې بيانوي چې ( و ل ق د ج اء‬
‫ِ‬
‫َ َ ِّ َ َ َ َٰ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫ج َ‬‫َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ ٌ‬ ‫ْ ُ ْ َ َٰ َ ُ َ َ ً‬
‫اء ب ِعِج ٍل ح ن ِي ٍذ ‪ ‬ف ل م ا رأ ى أ ي ِد ي ه م ل ا ت صِ ل‬ ‫ى ق ال وا س ل ا م ا ۚ ق ال س ل ام ۚ ف م ا ل ب ِث أ ن‬ ‫ب ِال ب ش ر‬
‫َ ْ ََُ ُ َ َ ٌ‬ ‫َ ُ َ َ َ ْ ِّ َ ُ ْ ْ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َ ً‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ْ ََ‬
‫وط ‪ ‬وام رأ ت ه ق ائ ِم ة‬ ‫س ل ن ا إ ِل َٰى ق و ِم ل ٍ‬
‫إ ِل ي ِه ن كِره م وأ وج س مِن ه م خِيف ة ۚ ق ال وا ل ا ت خ ف إ ِن ا أ ر ِ‬
‫ْ َ َ َ ْ ُ َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ِّ َ َ َ‬
‫ح ك ت ف ب ش ْر ن اه ا ب ِإ ِس ح اق َو مِن َو َراء ِ إ ِس ح اق ي ع ق وب ) [ سورت هود ‪] ۱۲ – ۴۹ :‬‬ ‫فض ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬کله چې زمونږ استازي ابراهيم ‪ ‬ته راغلل زېر ی يې ورته وركړاو سلام يې هم پرې وكړ ‪،‬‬
‫ابراهيم ‪ ‬ورته وعليكم السلام وويل ‪ ،‬او سمدستي يې ورله وريت کړی شوی سخى راوړ خو‬
‫چې کله اب راهيم ‪ ‬د هغوی لاسونه وليدل چې غوښې ته نه ورتلل ‪ ،‬ترينه ويرېده ‪ ،‬نو ملائكو‬
‫ورته وويل مه ډاريږه مونږ د لوط ‪ ‬قوم د هلاکت لپاره راستول شوي يو ‪ ،‬د ابراهيم ‪ ‬بي بي هم‬
‫ولاړه وه هغه وخندل ‪ ،‬او مونږ ورته په اسحا ق ‪ ‬باندې زېری وركړ ‪.‬‬
‫نو قرانكريم له دې ايتونو او يه ودانو له وېناګانو څخه چې لږ څه وړاندې تېرې شوې ‪ ،‬په دې‬
‫ښکاره دلالت کوي چې ذبيح اسمعيل ‪ ‬دی ‪ ،‬اسحاق ‪ ‬نه دی ‪.‬‬

‫‪ : - ۲‬د تورات کتاب له پېل څخه تر پايه په دې کلماتو ډک دي‬
‫چې ( موسى ته رب وويل ) او ( موسى رب ته وويل ) او ( موسى قوم ته‬
‫وويل ) او دېته ورته نور هغه کلمات چې په روايت او حکايت دلالت کوي‬
‫‪ ،‬په دغې کلماتو په قطعي شکل د دې پرېکړه کېدای شي چې دغه نه د اهلل‬
‫کلام دی او نه د موسى ‪ ‬کلام دی ‪.‬‬
‫‪ : - ۸‬په سفرالتکوين کې ( ‪ ) ۴۲ – ۴۴‬کې وايي ‪:‬‬
‫‪ [ ‬دا هغه خلک دي چې له بني اسرائيلو وړاندې يې د ادوم قلمرو ى‬
‫واګو واكوال وو ] ‪.‬‬
‫دا هم ناشونې ده چې موسى ‪ ‬دې دا خبره کړې وې ‪ ،‬ځکه چې د بني‬
‫نه ډېره زياته زمانه‬ ‫موسى‪‬‬ ‫اسرائيلو واک او اختيار ‪ ،‬زوراو ځواک د‬
‫وروسته و ‪.‬‬
‫‪ : - ۴‬په سفر التثنية ( ‪ ) ۲ / ۴۳‬کې د موسى ‪ ‬د مړينې او دفن اړوند واقعه‬
‫ذکر ده ‪ ،‬هغوی وايي ‪:‬‬
‫‪ [ ‬د اّلل پاک بنده موسى د اّلل د پرېكړې سره سم د مؤاب په ځمكه كې‬
‫وفات شو ‪ ،‬او هم هلته د فغور كور ته مخامخ د جواء په مقام كې خاورو ته‬
‫وسپارل شو ‪ ،‬چې تر ننه يې قبر هېڅ چاته نه دی معلوم ] ‪.‬‬
‫په ديكې هېڅ شک نشته چې دا نص په تورات کې داخل کړی شوی دی‬
‫او پخپله د کتاب نص نه دی ‪ ،‬ځکه چې دا عقل نه مني چې موسى ‪ ‬دې‬
‫خپله مړينه او ددفن مراسمو لړي پخپله وليکي او بيا دې ددغې ليکلو‬
‫پورې هيڅ انسان د هغه قبر نه پيژني ‪.‬‬
‫عاقل ‪ ،‬هوښيار‪ ،‬دانا او ځېركه انسان له دغې نصوصو څخه په استنباط کې‬

‫په ډاګه ويلای شي چې يهودانو د اهلل د کتاب او کلام هيڅ راز‬
‫ساتنه نه ده کړې ‪ ،‬بلکې ورپكې يې تبديل اوتحريف کړی دی ‪ ،‬زياتې‬
‫تبديليانې او ډېر اضافه جات يې پكې کړي دي ‪ ،‬او د خپلو نفسي غوښتنو‬
‫سره سم يې ترې ځينې نور حکمونه لري کړيدي ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫څلورم مطلب ‪ :‬په تحريف شده‬
‫توراتكې د اّلل پاک صفتونه‬
‫اهلل پاک د مطلق کمال داسې صفتونه لري چې د نقص او نقصان څخه پاک‬
‫او صفا دي او په دې کې هيڅ شک نشته چې دغه صفتونه موسى‪ ‬بني‬
‫اسرائيلو ته ښودلي دي ‪ ،‬د اهلل پاک اړخه نازل شوی تورات هم په دغې‬
‫صفتونو مشتمل دی خو دومره ده چې بني اسرائيلو د اهلل پاک له دين څخه‬
‫کجروي او بيلارې اختيار کړه ‪ ،‬د كفر په اختيارولو سره يې له ځان څخه‬
‫د تحريف ډکه عقيده جوړه کړه ‪ ،‬د اهلل پاک په هکله يې د لوي بهتان او د‬
‫غټې ګناه برابر خبرې پېل کړې ‪ ،‬د دغي ځينو يادونه اهلل پاک پخپله قران‬
‫ََ َ َُْ ُ َُ‬
‫ت اليهود يد‬
‫کريم کې کړېده چې يهودانو به د اهلل پاک په اړوند ويل [ وقال ِ‬
‫َِّ َ ْ ُ َ ٌ ُ َِّ ْ َ ْ ْ َ ُ ُ َ َ ُ َ ْ َ َ ُ َ ْ ُ َ َ ُ ُ َ ْ َ‬
‫ان ين ِفق كيف‬‫يهم ول ِعنوا بِما قالوا بل يداه مبسوطت ِ‬
‫اللـ ِه مغلولة غلت أي ِد ِ‬
‫َ َ ُ (‪)1‬‬
‫يشاء ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او يهودانو به ويل چې د اهلل پاک لاس تړل شوی دی ‪ ،‬بلکې پخپله د‬
‫دوی لاسونه تړل شويدي او د همدغې وينا په سبب پرې د اهلل پاک لعنت‬
‫وويل شو ‪ ،‬بلکې د اهلل لاسونه کولاو او پراخه دي ‪ ،‬چې څنګه وغواړي هم‬
‫هغسې يې نفقه کوي ‪.‬‬
‫ََ ْ َ َ َ ُ ََْ َ َ َ ُ َ َ َ‬
‫ين قالوا ِإن اللـه‬‫او اهلل پاک په بل ځای کې وايي [ لقد س ِمع اللـه قول ال ِذ‬
‫(‪ ) 1‬سورت مايدة ‪) ۴۳ ( :‬‬

‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ ُ َ َ ُ َ َ ْ َ ُ ُ َْ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ف ِقير ونحن أغ ِنياء ۘسنکتب ما قالوا وقتلهم الأ ِنبياء ِبغي ِر ح ٍق ]‬
‫(‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬په حقيقت سره اهلل پاک د هغو خلکو ويناګانې اورېدلي دي چې‬
‫وايي ‪ :‬اهلل پاک خوار او ناداره دی او مونږ مالدار او شتمن يو ‪ ،‬د هغوی دغه‬
‫خبره به مونږ ډېره زر وليکو او په ناحقه توګه د پيغمبرانو وژنه به ورله هم‬
‫ولېکو‪...‬‬
‫د يهودانو سره د تورات په نوم کتاب او ورپورې ټل شوي کتابونو کې د اهلل‬
‫پاک د ذات اړوند د سلبي صفتونو ذکر د يهودانو په كفر او لويې بدې او په‬
‫اسماني کتابونو کې په لاس وهني ښکاره دليل دی چې د تحريف د ځينو‬
‫نمونو يادونه يې د لاندېني دليلونو په رڼاکې د يادولو وړ بولو ‪:‬‬
‫‪ : –۱‬يهودانو اّلل پاک لره په ستړيا موصوفول ‪:‬‬
‫يهوان انګيروي چې اهلل د اسمانونو او ځمکو په پيدا کولوكې ډېرې‬
‫ستړياوې محسوس کړيدي چې په اوومه ورځ يې استراحت او دمه وكړه ‪.‬‬
‫‪ : ‬په سفرالتکوين ( ‪ ) ۸ / ۸‬کې وايي ‪ [ :‬اّلل پاک له خپلو كارونو او‬
‫تخليق څخه په اوومه ورځ وزګارشو او د دغې عمل د ورپيښو ستړياو‬
‫څخه يې په اوومه ورځ ارام او استراحت وكړ ]‪.‬‬
‫‪ :‬په سفرالخروج ( ‪ ) ۲۱ / ۴۲‬کې وايي ‪ [ :‬اّلل پاک په شپږو ورځو كې‬
‫اسمان او ځمكه پېدا كړه او په اوومه ورځ يې دمه وكړه ]‪.‬‬
‫او حالانكه اهلل دغه ټول عقايد غندلي دي ‪ ،‬او د دوی د قول بطلان يې په‬
‫(‪ ) 1‬سورت آل عمران ‪) ۲۲۲ ( :‬‬

‫ََ ْ َ َْ َ‬
‫دي قول کې په غوڅو الفاظو ذکر کړی دی چې [ َولقد خلقنا‬
‫(‪)1‬‬ ‫ُِّ ُ‬ ‫َِّ َ َِّ َ َ َ َِّ َ‬ ‫َِّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ‬
‫وب ]‬‫ٍ‬ ‫غ‬ ‫ل‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫ا‬‫ن‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫ا‬‫م‬‫و‬ ‫امٍ‬‫ي‬‫أ‬ ‫ة‬
‫ِ‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫ِ‬ ‫ِي‬ ‫ف‬ ‫ا‬‫م‬ ‫ات والأرض وما بننه‬ ‫السماو ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬او مونږ اسمانونه او ځمکې او د دواړو ترمنځ ټول هر څه په شپږو‬
‫ورځو کې پېدا کړي دي ‪ ،‬او مونږ ته هيڅ راز ستړياوې نه دي رسيدلې ‪.‬‬
‫‪ : – ۲‬يهودانو اّلل په جهل موصوفول ‪:‬‬
‫يهودانو د خپل کتاب په زياتو ځايونو کې اهلل پاک په جهل موصوف کړی‬
‫دی ‪ ،‬يو له دغې ځايونو څخه د ادم او حواء ‪ ‬له ونې څخه د خوراک قيصه‬
‫ده ‪.‬‬
‫‪ : ‬په سفر التکوين ( ‪ ) ۲ / ۴‬کې وايي [ د ورځي له سيلۍ لږېدو سره سم‬
‫ادم او حواء ‪ ‬په جنت كې د اّلل اواز واورېد چې په جنت كې روان و ‪ ،‬ادم‬
‫او حواء ‪ ‬دواړه له اّلل پاک نه په ونه كې پټ شول ‪ ،‬اّلل ورته وويل ‪ :‬ته‬
‫چرته وې ؟ هغه ورته وويل ‪ :‬په جنت كې مې ستا اواز واورېد ‪ ،‬چونكه زه‬
‫لوڅ وم نو درڅخه پټ او پناه شوم ‪ ،‬اّلل ورته وويل ‪ :‬ته لاچا په دې وپوهولې‬
‫چې بربنډيې ؟ داسې بريښي چې هغه ونه دې خوړلې ده چې ما ورڅخه‬
‫منعه كړی وې ؟ ادم ‪ ‬ورته وويل ‪ :‬تا چې راله كومه ښځه پېدا كړېده‬
‫هغې راله راكړه او ما وخوړه ] ‪.‬‬
‫له دې خبرې څخه په واضحه توګه بريښي چې ادم ‪ ‬چې کله ونه وخوړله‬
‫‪ ،‬اهلل پاک پرې پوهه شوی نه و ‪ ،‬او چې کله يې ونه خوړله اهلل نه و لېدلى‬
‫ان چې اهلل په هغه ځای هم خبر نه وچرته چې ادم ‪ ‬پټ او پناه و ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت ق ‪) ۴۲ ( :‬‬

‫هغه اهلل پاک چې په هرشي خبير او دانا دی ‪ ،‬که هرڅومره د يو‬
‫شي ذات کوچنى او دقيق وي د هغه له ليدو او اورېدو څخه هيڅ شي پټ او‬
‫پناه کېدای نه شي ‪.‬‬
‫ايا له دې څخه وروسته هم دا سمه بلل کېداي شى چې اهلل پاک د آدم او‬
‫حواء ‪ ‬په دغه حالت چې يهودانو ذکر کړی دی ‪ ،‬ناپوهه او ناخبره و ؟‬
‫په دې کې شک نشته چې دغه عقيده په اسماني کتابونو کې په تحريف‬
‫دلالت کوي ‪.‬‬
‫خو ولې که نفس قيصه د قرانكريم په ايتونوكې وګورو ‪ ،‬د دواړ تعبيرونو‬
‫َ‬
‫ترمنځ به ډېر لوي انداز توپير ووينو ‪ ،‬اهلل پاک په قرانكريم کې وايي ‪َ [ :‬ويا‬
‫َٰ‬ ‫َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ َِّ َ َ ُ َ ْ َ ْ ُ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫آدم اسكن أنت وزوجك الجنة فكلا مِن حيث ِشئتما ولا تقربا هـ ِذه ِ‬
‫َُ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ ُ َ َِّ ْ َ ُ ُ ْ‬ ‫َِّ َ َ َ َ َ ُ َ َ َِّ‬
‫ين ‪ ‬ف َوس َوس لهما الشيطان ل ِيب ِد َي لهما ما‬ ‫الظالِم َ‬
‫ِ‬ ‫الشجرة فتكونا مِن‬
‫َِّ َ َ َِّ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ َ ُِّ ُ َ َ ْ َ‬ ‫ََُْ‬
‫ور َي عنهما مِن سوآت ِِهما َو قال ما نهاكما َربكما عن ه َٰـ ِذه ِ الشجرةِ إِلا أن‬ ‫ِ‬ ‫ُو‬
‫اس َم ُه َما إنِّي لَ ُك َما لَمنَ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ََ َْ َْ َ ُ َ َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫تكونا ملكي ِن أو تكونا مِن الخال ِ ِدين ‪ ‬وق‬
‫َ َ َِّ ُ َ ُ ُ َ َ َِّ َ َ َِّ َ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ‬
‫َ‬ ‫الناصح َ‬ ‫َِّ‬
‫ور فلما ذاقا الشج َرة بدت لهما سوآتهما َوط ِفقا‬ ‫ٍ‬ ‫ين‪ ‬فدلاهما بِغر‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ ُ َ‬ ‫ْ َ َِّ َ َ ُ َ ُِّ ُ َ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ‬ ‫َ َْ َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ان علي ِهما مِن َو َر ِق الجن ِة َوناداهما َربهما ألم أنهكما عن ت ِلكما‬ ‫يخ ِصف ِ‬
‫َ َ َ َِّ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َِّ َ َ َ َ ُ َِّ ُ َ َِّ َِّ ْ َ َ َ ُ َ َ ُ ٌِّ ُِّ‬
‫الشجرةِ وأقل لكما إِن الشيطان لكما عدو مبِين ‪ ‬قالا ربنا ظلمنا أنفسنا‬
‫َ (‪)1‬‬ ‫ْ َ‬ ‫َِّ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ ُ َ ِّ‬
‫َوإِن لم تغ ِف ْر لنا َوت ْرحمنا لنكون َن م َِن الخا ِس ِرين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬ای ادمه ! ته او ښځه دې په جنت کې وسېږئ او له کوم ځای څخه‬
‫چې مو خوښه شي خوراک وكړئ ‪ ،‬خو د دغې ونې خوراک ته مه نزدې‬
‫(‪ ) 1‬سورت الأعراف ‪) ۸۴ – ۲۹ ( :‬‬

‫کيږئ ‪ ،‬ورنه د ځان سره به ظالمان جوړشئ ‪ ‬نو شيطان ورته‬
‫وسوسه او تېروتنې واچولې ترڅو ورته هغه څه ښکاره کړي چې له دواړو له‬
‫عورتونو څخه پټ پاتې وو ‪ ،‬او ورته يې وويل ‪ :‬چې اهلل پاک تاسو له دې‬
‫ونې څخه نوې رابند کړي مګر په دې خاطر چې يا خو ملايک جوړ نشئ‬
‫او يا په جنت کې د هميشه اوسيدونكو څخه جوړ نه شئ ‪ ‬او دواړو ته‬
‫يې قسم وخوړ چې زه ستاسو لپاره خېرخواه يم ‪ ‬نو دواړه يې په فريب سره‬
‫راښکته کړل چې کله هم دواړو ونه وخوړله نو دواړو ته خپل عورتونه‬
‫ښکاره شول ‪ ،‬دواړو په ځان د جنت د ونو پاڼې ونيولې ‪ ،‬دواړو ته رب اواز‬
‫وكړ چې ايا ما تاسو له دغې ونې خوراک نه نوې رابند کړې ؟ او ما درته نه‬
‫و ويلې چې شيطان ستاسو لپاره تر هرڅه ښکاره دښمن دی ‪ ‬نو سمدستي‬
‫دواړو اهلل پاک ته وويل ‪ :‬ای زمونږ ربه ! مونږ دواړو د خپل ځان سره ظلم‬
‫کړی دی خو که ته راته تېروتنه راونه بښې او رحم راباندې ونكړې نو له‬
‫زيانمنو څخه به جوړشو ‪.‬‬
‫د قرانكريم دا نص په هغو کلماتو غږيږي چې د اهلل د کمال علم ‪ ،‬او د‬
‫کمال سمع او بصر سره مناسبت خوري ‪ ،‬په دې معنى چې د اهلل پاک علم په‬
‫هر شي احاطه کړېده ‪ ،‬ادم او حواء ‪ ‬چې کله هم ونه وخوړه سمدستي‬
‫َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ َ َِّ َ َ َ َ ُ َِّ ُ َ َِّ‬
‫ورته اهلل پاک اواز وكړ چې ( ألم أنهكما عن ت ِلكما الشجرةِ و أقل لكما إِن‬
‫ان لَ ُك َما َع ُد ٌِّو ُِّمب ٌ‬
‫ين ) ‪.‬‬
‫َِّ ْ َ َ‬
‫الشيط‬
‫ِ‬
‫اهلل پاک له ادم څخه دا ونه پوښتل چې چرته وې ؟ او يا چا وپوهولې چې‬
‫لوڅ لغړ يې ؟‬
‫اويا دا چې ونه يې خوړلي وه او که نه ؟‬

‫او په قرانكريم کې د ادم ‪ ‬راغلى ځواب د نبي د شان سره لايق‬
‫ً‬
‫جواب دی ‪ ،‬يو خو دا چې د خپلې تېروتنې اړوند يې فورا عذر وړاندې کړ ‪،‬‬
‫او د اهلل پاک نه يې د تېروتنې بخشش او د رحم سوالونه او زاري پېل کړه‬
‫چې د همدغې تېروتنې په مقابل کې د نېک او صالح انسان ادم ‪ ‬سره دغه‬
‫ډېر ښه ښکاره کېدل ‪.‬‬
‫نه هغه چې يهودانو ياد کړيدي چې ادم ‪ ‬د تيروتنې ټوله پړه په خپلې بي‬
‫بي واچوله ‪.‬‬
‫د تېر په څېر يې اهلل پاک د خپلو ګمانونو سره سم بل ځای کې هم په جهل‬
‫موصوف کړيدی چې دوی اهلل پاک ته د ځان ورپيژندلو لپاره څه نښې‬
‫نښانې ايښې وې ‪ ،‬هغوی وايي ‪ :‬د مصر څخه د وتلو په مهال ورته اهلل پاک‬
‫امر کړی وچې د خپلو کورنو د دروازو درشلې په وينې او خټې ولړئ تر څو‬
‫اهلل پاک مو له نورو څخه وپيژني ‪.‬‬
‫‪ : ‬په سفرالخروج ( ‪ ) ۸۴ / ۲۸‬کې يهودان وايي ‪ [ :‬اّلل پاک به د مصريانو‬
‫وهلو لپاره ځي ‪ ،‬خو چې كله هم د دروازې په درشل وينه او خټه وويني له‬
‫دروازې څخه به تيريږي ‪ ،‬او هيڅ ورانكاری به پرې نږدي چې ستاسو‬
‫كور ته د وهلو لپاره ننوځي ] ‪.‬‬
‫َ‬
‫دا خبره بالکل غلطه ده ځکه اهلل پاک د خپل ځان په هکله فرمايي [ عال ِِم‬
‫َ َ ْ َ‬ ‫َْْ‬ ‫َ‬ ‫َِّ‬
‫الس َم َ‬ ‫ال َذ َِّ‬ ‫َ َُْ ُ َُْ َْ ُ‬ ‫َْْ‬
‫ات َولا ف ِي الأر ِض َولا أصغ ُر مِن‬
‫ِ‬ ‫او‬ ‫ِي‬ ‫ف‬ ‫ة‬
‫ٍ‬ ‫ر‬ ‫ق‬ ‫ِث‬
‫م‬ ‫ه‬‫ن‬‫ع‬ ‫ب‬ ‫ز‬‫ع‬ ‫ي‬ ‫ا‬‫ل‬ ‫ۚ‬ ‫ب‬
‫الغ ِ‬
‫ي‬
‫َ ُِّ‬ ‫َ‬
‫ََٰ َ َ َ ْ َ ُ َِّ‬
‫(‪)1‬‬
‫ين ]‬ ‫اب مبِ ٍ‬ ‫ذل ِك ولا أكبر إِلا ف ِي كِت ٍ‬
‫(‪ ) 1‬سورت سبأ ‪) ۴ ( :‬‬

‫ژباړه ‪ :‬اهلل پاک په ګردو پټو شيانو او حالتونو باندې پوهيږي ‪ ،‬په‬
‫اسمانونو او ځمکو کې ورباندې هيڅ غټ او وركوټى شى نه پټ او پناه‬
‫کيږي ‪ ،‬مګر د اهلل پاک سره په لوح محفوظ کې دی ‪.‬‬
‫‪ : –۳‬يهودانو اّلل پاک په ندامت او خفګان موصوفول ‪:‬‬
‫يهودان عقيده لري چې اهلل پاک پخپلو کړنو پښيمانه دی ‪.‬‬
‫‪ : ‬په سفرالخروج ( ‪ ) ۲۳ / ۴۸‬کې وايي ‪ [ :‬اّلل پاک په خپل هغه چال‬
‫چلند چې د يهودانو سره به يې كو پښيمانه شوی دی ]‪.‬‬
‫حالانكه اهلل پاک دوی په دې دعوه کې دروغجن بللي دي ‪ ،‬اهلل پاک‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ُ ْ ُ َ َِّ َ ْ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ (‪)1‬‬
‫فرمايي [ لا يسأل عما يفعل وهم يسألون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬له اهلل پاک څخه د هغه د کارونو باره کې څوک پوښتنه نه شي‬
‫کولای او مخلوق به د خپلو کارونو په هکله پوښتل کيږي ‪.‬‬
‫ُ ْ َ َ ْ َ ُ ُ ْ ِّ َ ْ َ ُ َ ُ ُ ْ‬
‫(‪)2‬‬
‫او اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬قل ما يعبأ بِكم َر ِِب لولا دعاؤكم ۚ ]‬
‫ژباړه ‪ :‬ورته ووايه چې زما رب تاسو ته په عذاب دركونه څه کوي که چرته‬
‫تاسو دين ته رابلل کېدای ‪.‬‬
‫او پخپلواكرونو باندې خو جاهل پښيمانه کيږي چې له پايلو څخه يې‬
‫ناخبره وي ‪.‬‬
‫او اهلل پاک د هر کار په عاقبت او انجام باندې ډېر ښه پوهيږي ‪.‬‬
‫بېرته پخپله د دوی په کتاب کې د اهلل پاک په جهل موصوفول باطل بلل‬
‫(‪ ) 1‬سورت الأنبياء ‪) ۸۴ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت فرقان ‪) ۱۱ ( :‬‬

‫شويدي ‪ ،‬چې اهلل پاک په جهل باندې نشي موصوف کېدای ‪.‬‬
‫‪ : ‬په سفرالعدد ( ‪ ) ۲۹ / ۸۴‬کې وايي ‪ [ :‬اّلل پاک نه انسان دی چې دروغ‬
‫ووايي ‪ ،‬او نه د انسان ځوی دی چې پښيمانه شي ] ‪.‬‬
‫‪ : –۴‬يهودانو اّلل پاک په ژړا او د اوښكو په بهولو موصوفول ‪:‬‬
‫يهودان اټکلوي چې ګنې اهلل پاک ورته ويلي دي ‪:‬‬
‫‪ [ :‬كه تاسو زما خبره وانه اورئ او ويې نه منئ نو زه د خپلې كبريا له‬
‫وجې نه په پټوپټو ځايونوكې ژاړم او ډېرې اوښكې به تويوم په دې خبره‬
‫چې د اّلل ډله غلامان شول ] ( سفر ارميا ‪.) ۲۱ / ۲۴ :‬‬
‫‪ :‬همدا رازپه ( سفرارميا ‪ ) ۲۱ / ۲۳ :‬کې وايي ‪ [ :‬اّلل پاک دوی ته وويل ‪:‬‬
‫په دې به مې سترګې شپه او ورځ اوښكې وتويوي چې زما د ډلې سرتورې‬
‫پېغلې ته د وركړل شوي ګوزار نه د غم او خفګان بې اندازه نارې سوري‬
‫وكړي ]‪.‬‬
‫او په دي کې شک نشته چې دا په اهلل پاک باندې د يهودانو درواغ او‬
‫افترآت دي ‪.‬‬
‫برسيره په دې هم ښکار دليل دی چې دوی د اهلل پاک په کلام او پيغمبرانو‬
‫ته په وركړل شوو کتابونو باندې لوبې ملنډې وهلي دي او د خپلو خواهشاتو‬
‫سره سم يې تفسير وي ‪ ،‬چې په خپلې ناوړه کړنه کې د اهلل هېڅ وقار او‬
‫خيال نه ساتي ‪ ،‬د دوی د شان مستحق عذاب دې پرې اهلل پاک راويل ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫پنځم مطلب په تحريف شده تورات‬
‫كې د اّلل پاک د استازو صفتونه‬
‫تورات او ورپسې ټل شوي د عهد قديم کتابونه چې څوک ولويل نو ورپكې‬

‫صفتونه پكې د نيکانو او صالحانو بزرګانو‬ ‫‪‬‬ ‫به وويني چې انبياوو‬
‫صفتونه نه دي ‪ ،‬بلکې عهد قديم کتابونو انبياوو ‪ ‬ته هغه ستغې سپورې‬
‫منسوب کړي دي چې ورڅخه عام عادي خلک هم ځانونه ژغوري ‪.‬‬
‫څنګه کېدای شي چې دغه ناوړه او بې کاره صفتونه د اهلل پاک د هغه طبقه‬
‫خلکو چې په مخلوق کې يې غوره کړي دي او د دين رسولو لپاره يې‬
‫اختيار کړي دي په کې شته شي ؟‬
‫همدغه خلک د ټولو نېکانو خلکو لپاره په نيکو او ښه کارونو کې پېشوايان‬
‫او د لارې مشعلونه دي ‪.‬‬
‫په دي کې شک نشته چې ټول انبياء ‪ ‬د ګردو مخلوقاتو نه ديندار ‪ ،‬تقوادار‬
‫‪ ،‬او په پرهېزګارۍکې بشپړ کامل او پوره انسانان دي ‪ ،‬او بيا اهلل پاک د ټولو‬
‫رذيله او بداخلاقيو څخه بچ او په بشپړه توګه يې د ټولو ګناهونو نه سالم‬
‫ساتلي دي ‪ ،‬او ورته يې عصمت وركړی دی ‪.‬‬
‫له شک او شبهې پرته د انبياوو کرامو ‪ ‬حقيقت دا دی او بس ‪.‬‬
‫خو د کومو بدو کارونو نسبت چې ورته يهودانو خبيثانو کړی دی ‪ ،‬سوچه‬
‫او خالص دروغ دي چې د تورات په تحريف هم څرګند دليل دی ‪ ،‬ترڅو د‬
‫ناوړه نسبتونو له لارې خپلې شومې نفسې غوښتنې په وړيا توګه پوره کړي ‪،‬‬

‫د دغې غوښتنو په خاطر يهودانو د درواغو په نسبت کې د اهلل‬
‫پاک د انبياوو ‪ ‬د نبوت مقام او ورباندې د انساني خلقت او اخلاقو د پوره‬
‫والي هيڅ ادبي خيال ندی ساتلى ‪.‬‬
‫اوسمهال ستاسو په دروند حضور کې د يهودانو په تحريف شده تورات کې د‬
‫انبياوو ‪ ‬په حق کې د طعن لعن او د نازيبا قيصو د لړۍ څخه څو بېلګې د‬
‫نمونې په توګه ږدم ‪:‬‬
‫نوح ‪‬‬ ‫‪: –۱‬‬

‫يهودان انګيروي چې نوح ‪ ‬شراب وڅښل او پخپل کور کې يې ځان لوڅ‬
‫لغړ کړ‪.‬‬
‫‪ ‬په دې هکله يهودان په سفرالتکوين ( ‪ ) ۸۱ / ۹‬کې وايي ‪:‬‬
‫[ په لومړيو كې چې نوح ‪ ‬كشت كر پېل كړ ‪ ،‬انګور يې نعال كړل ‪ ،‬شراب‬
‫يې غړپ كړل او د كور په دننه كې يې ځان لوڅ كړ ] ‪.‬‬
‫نوح ‪ ‬يې په دغسې ناوړه صفت موصوف کړی دی ‪ ،‬سره له دې چې اهلل‬
‫پاک ټولو مشراكنو ته د لومړي ځل لپاره د اسماني استازي په توګه راستویل‬
‫دی ‪ ،‬نهه نيم سوه کاله يې ټول د ديني دعوت په لړ کې تېر کړي دي ‪ ،‬اهلل‬
‫ْ ََْ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ً َ َٰ َ ْ َ َ َ‬
‫ِيهم ألف‬‫ِ‬ ‫ف‬ ‫ث‬ ‫پاک د نوح ‪ ‬اړوند فرمايي ‪ [ :‬ولقد أرسلنا نوحا إِلى قو ِم ِه فلبِ‬
‫ُ َ ُ ْ َ ُ َ (‪)1‬‬
‫َ َ َِّ َ ْ َ َ ً َ َ َ َ ُ ُ ُِّ َ‬
‫سن ٍة إِلا خم ِسين عاما فأخذهم الطوفان وهم ظال ِمون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬په تحقيق سره مونږ نوح ‪ ‬د هغه قوم ته د دعوت لپاره واستو ‪ ،‬هغه‬
‫(‪ ) 1‬سورت عنکبوت ‪) ۲۳ ( :‬‬

‫ورپكې د دعوت په لړ کې نهه نيم سوه کاله موده تېره کړه چې‬
‫طوفان يې قوم راونيو په داسې حال کې چې هغوی ظالمان وو ‪.‬‬
‫او د دې برسېره اهلل پاک په بني اسرائيلو دا احسان هم کوي چې دوی د‬
‫ََْ‬
‫همدغه نيک او صالح انسان بچيان او اولاده ده ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي [ َوآتننا‬
‫ُ‬ ‫ْ َ َ َ َِّ َ َِّ ُ‬ ‫ِّ َ‬ ‫ْ َ َ َ َ َ َْ ُ ُ ً‬ ‫ُ َ‬
‫وِن‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِن‬‫م‬ ‫وا‬ ‫ذ‬ ‫خ‬
‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ا‬‫ل‬‫أ‬ ‫ايېل‬‫ر‬ ‫س‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ن‬‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ى‬ ‫د‬ ‫موسى الكِتاب وجعلناه ه‬
‫َِّ ُ َ َ َ ْ ً َ ُ ً‬ ‫ُ َِّ َ ْ َ َ ْ َ َ ُ‬ ‫ً‬
‫وح ۚ إِنه كان عبدا شكورا ] (‪)1‬‬ ‫َوكېلا ‪ ‬ذ ِّ ِرية َمن حملنا َمع ن ٍ‬
‫ته کتاب وركړ چې د بني اسرائيلو لپاره مو‬ ‫موسى‪‬‬ ‫ژباړه ‪ :‬بيا مو‬
‫بشپړهدايت وګرځو ‪ ،‬چې له ما څخه پرته نور ذيمه واران مه نيسئ * د نوح‬
‫‪ ‬سره چې مو څوک په کشتۍکې سپاره کړيوو تاسو د هغه بچيان ياست ‪،‬‬
‫او نوح ‪ ‬پخپله شکرګذار بنده و ‪.‬‬
‫او يهود تباه شوی مخلوق يې په دغه تورنوي ‪ ،‬خو ولې دا دروغ پسې ځکه‬
‫تړي چې تر څو په اسانه وكولای شي خپلو نفسي غوښتنو او شخصي دنيوي‬
‫اغراضو ته ځان رسونه وكړي ‪ ،‬او همدغه موخه يې د پاتې قيصې څخه په‬
‫ډېره ښه توګه په ډاګه کيږي ‪:‬‬
‫‪ ‬له مخکنې قيصې څخه وروسته په سفرالتکوين ( ‪ ) ۸۸ / ۹‬کې وايي [ ابو‬
‫كنعان حام د خپل پلار عورت تر سترګو شو ‪ ،‬بهر يې ورباندې خپل ورونه‬
‫خبر كړل ‪ ،‬سام او يافث دواړه پخپلو اوږو باندې څادر راخپور كړ ‪ ،‬په شاه‬
‫ولاړل د خپل پلار شرمګاه يې ونه ليده ‪ ،‬خو چې كله نوح ‪ ‬له خپلې‬
‫نشي حالت څخه رابېدار شو ‪ ،‬او د حام په كار او كړنه وپوهېد ‪ ،‬وويل ‪ :‬په‬
‫(‪ ) 1‬سورت اسراء ‪) ۴ – ۸ ( :‬‬

‫كنعان دي لعنت وي او د خپلو ورنو غلام او مری دې شي ] ‪.‬‬
‫له دې نص څخه په ښکاره ډول جوته کيږي چې له دغه تنقيص څخه د‬
‫يهودانو موخه کنعانيانو ته کنځاوې ‪ ،‬سپکې سپورې ويل دي ‪ ،‬ځکه چې‬
‫کنعانيان د بني اسرائيلو تر ټولو لوی دښمنان دي ‪ ،‬او له نص څخه بله‬
‫ښکاره تېروتنه او خطا هم ترسترګو کيږي چې د پلار عورت خو حام ولېد ‪،‬‬
‫نو د هغه ځوی کنعان ته يې ولې د خيراه کولو لاس پورته کړ ؟‬
‫سره له دې چې حام له کنعان پرته نور زاوزاد هم درلود ] ‪.‬‬
‫‪ ‬يهود په سفر التکوين ( ‪) ۴ / ۲۱‬کې وايي [ د حام بچيان كوش ‪ ،‬مصرايم‬
‫‪ ،‬نوط ‪ ،‬او كنعان وو ]‪.‬‬
‫د دغې ورنو ترمنځ يې کنعان ولې په ځانګړي توګه ياد کړ ؟‬
‫خو مخکې مو وويل چې دوی يک او يواځې د کنعانيانو عزت او بې‬
‫حرمتي ځان ته حلالوي ‪ ،‬ولو که په اهلل او يا د هغه په رسول او خوږ‬
‫پيغمبرنوح ‪ ‬باندې دروغ هم وي ‪.‬‬
‫‪ : – ۲‬لوط ‪‬‬
‫د لوط ‪ ‬په شان او ستر شخصيت کې هم يهودانو ډېر زيات ناروا او بدترين‬
‫درواغ تړلي دي ‪ ،‬هغه ته يې ډېر لوي او تر ټولو ستر بهتان منسوب کړی دی‬
‫‪،‬دغې درواغو زياتره خلک د فساد په لور رهى کړي دي ‪.‬‬
‫يهود په دي ګومان دي چې [ لوط ‪ ‬د خپل قوم د هلاكت نه وروسته چې‬
‫قوم به يې پخپل منځ كې سره بدفعلي كوله ‪ ،‬لوط ‪ ‬هم د خپلو دواړو‬

‫لوريانو سره زنا وكړه او له زنا څخه دواړو لوريانو بچي وزږول]‬
‫(‪.)1‬‬
‫دا هم په لوط ‪ ‬او د هغه په دېنداره کورنۍ تر ټولو ستر تور دی ځکه چې د‬
‫لوط ‪ ‬او د هغه د کورنۍ براءت اهلل پاک په قرانكريم کې د هغوی د‬
‫دښمنانو په ژبه کړی دی ‪.‬‬
‫َ ُ ْ ُ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َ َ َ َْ‬
‫اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬فما کان ج َواب قو ِم ِه إِلا أن قالوا أخ ِرجوا آل ل ٍ‬
‫وط ِمن‬
‫َ‬ ‫ُ َ َُ َ‬ ‫َ‬
‫ق ْر َي ِتك ْم ِإن ُه ْم أناس ي َت َط َه ُرون ] (‪.)2‬‬
‫ژباړه ‪ :‬د لوط‪ ‬د قوم جواب نه و مګر دا چې هغوی وويل ‪ :‬د لوط‪ ‬کورين‬
‫غړي له دې ځايه اوباسئ ځکه دوی داسې خلک دي چې ځان پاک ساتي ‪.‬‬
‫خو که دې دروغو ته هم څه اندازه ځېر شوو ورڅخه به جوته کړو چې پدې‬
‫طعن سره د هغوی موخه مؤابينو او عمدنينو قومونو ته کنځاوې کول دي ‪،‬‬
‫ځکه يهودان انګيروي چې د لوط ‪ ‬مشرنۍ لور د پلار له زنا نه مؤاب وزږو‬
‫چې ورته د ټولو مؤابينو نسبت کيږي او کشرۍ خور يې د پلار له زنا نه‬
‫عمون وزږو چې ورته د ټولو عمونينو نسبت کيږي‪.‬‬
‫د دغې قومونو سره د دښمنۍ له کبله يهودان د اهلل پاک په معزز استازي لوط‬
‫‪ ‬دروغ وتړل ‪ ،‬او دا هم په تورات کې د تحريف لويه نښه نښانه ده ‪.‬‬
‫يعقوب ‪‬‬ ‫‪:–۳‬‬

‫يهودان انګيروي چې يعقوب ‪ ‬په چل او پراډ سره نبوت د خپل پلار څخه‬
‫(‪ ) 1‬سفرالتکوين‪)۲۹ / ۴۱- ۴۲( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت نمل ‪) ۲۴ ( :‬‬

‫تر لاسه کړی دی هغوی وايي چې کله هم اسحاق ‪ ‬بوډا او له‬
‫سترګو څخه يې ديد او نظر ختم شو ‪ ،‬خپل مشر ځوی ( عيسو ) ته يې اواز‬
‫کړ ځکه چې عيسو د اسحاق ‪ ‬مشر ځوی و چې ولاړ شه او زما لپاره‬
‫تنکى چېلى ( ورغومى ) ښکار کړه تر څو د عادت سره سم ستا لپاره د خير‬
‫او بركت غوښتنې پېل کړم ‪ ،‬عيسو د پلار امر سره سم د ښکار لپاره روان‬
‫شو خو ولې مور ته يې يعقوب ‪ ‬له عيسو څخه څه اندازه زيات ګران و او‬
‫مور يې غوښتل چې دغه بركت غوښتنې د يعقوب د بخت د نيکمرغۍ لامل‬
‫وګرځي ‪ ،‬مور يې يعقوب ‪ ‬راوغوښت او ورته يې وويل ‪ :‬چې په چټکه‬
‫توګه ورغومى حاضر کړه او د خپل ورور عيسو پوښاک واچوه او د ورغومي‬
‫څرمن په لاسو راخوره کړه تر څو دې لاسونه دعيسو د لاسونو په شان‬
‫ويښته ولري او ورباندې اسحاق ‪ ‬د عيسو ګومان وكړي او ورته د بركت‬
‫او خېر د دعاګانو پېل او شروع واچوي ‪ ،‬يعقوب د مور په خوله ورښودلى‬
‫پلان مخ په وړاندې يوړ او پلار ته ورغى ‪:‬‬
‫‪ ‬په دغه هکله يهودان په سفر التکوين ( ‪ ) ۲۲۸۹ / ۸۱‬کې وايي [ يعقوب‬
‫پلار ته ورننوت او ورته يې كړه چې زما پلاره ! زه دا يم ‪ .‬پلار يې وويل ‪ :‬ته‬
‫څوک يې ؟ هغه ورته وويل ‪ :‬زه عنسو ستا مشر زوی يم ‪ ،‬ستا د امر سره‬
‫سم مې ټول كارونه انجام كړل ‪ ،‬لږ زره پاڅېږه او زما ښكار وخوره ‪ ،‬ترڅو‬
‫زما د بخت د نېكمرغۍ په خاطر زما لپاره د بركت او د خېر دعاګانې پيل‬
‫كړې ‪ ،‬اسحاق خپل زوي ته وويل ‪ :‬څنګه دې په چټكۍ ټول كارونه‬
‫وكړای شول ؟ هغه ورته كړه چې ستا معبود او رب راته ټولې ستړې لړې‬
‫اسانې كړې ‪ ،‬اسحاق يعقوب ته وويل ‪ :‬رانزدې شه چې لاس دې وننسم چې‬

‫ته په رښتيا زما ځوی عنسو يې او كه نه ؟ يعقوب د اسحاق‬
‫حضور ته وروړاندې شو ‪ ،‬پلار يې له لاس څخه ونيو ‪ ،‬پلار يې وويل ‪ :‬اواز‬
‫د يعقوب دی او لاسونه دعنسو دي !! اسحاق يې لاسونه ونه پېژندل ‪ ،‬ځكه‬
‫چې ويښتان يې پرې ايښي و ‪ ،‬هغه سم دلاسه ورته دعاء وكړه ‪ ،‬او بيا يې‬
‫وويل ‪ :‬ايا ته رښتيا هم زما ځوی عنسو يې ؟ هغه ورته وويل ‪ :‬هو زه عنسو‬
‫يم ‪ .‬پلار وويل ‪ :‬ما ته ستا ښكار را وړاندې كړه چې د بركت په خاطر يې‬
‫وخورم ‪ ،‬هغه ورته د شرابو په شمول غوښه وروړاندې كړه ‪ ،‬اسحاق شراب‬
‫وڅښل بيا يې ځوی ته وويل ‪ :‬رانزدې شه ما ښكل كړه ‪ ،‬يعقوب وروړاندې‬
‫شو او پلار يې ښكل كړو ‪ ،‬د پوښاک خوشبوي يې پرې ورغله ‪ ،‬بيا يې وويل‬
‫‪ :‬وګورئ چې ځوی كې رب څومره بركت او خير واچو ‪ ،‬اّلل پاک دې درته‬
‫د اسمانونو نه د خوراک دروازې بېرته كړي ‪ ،‬اّلل پاک دې درته د ځمكې‬
‫خزانې دركړي ‪ ،‬ستا په غنمو او شرابو كې دې خير او بركت واچوي ‪ ،‬ترڅو‬
‫درته ټولې قبيلې په سجده شي ‪ ،‬او ټول قومونه دې غلامان شي ‪ ،‬د خپلو‬
‫ورونو ترمنځ سردار او مخه ور انسان جوړ شې ‪ ،‬د مور بچيان دې ټول درته‬
‫په سجده او عاجزۍ شي ‪ ،‬چې څوک تا بد ګڼي هغوی لعنتيان دي ‪ ،‬او چې‬
‫څوک دې مبارک بوِل هغوی د بركت او خېر څښتنان دي‪.‬‬
‫په دغې پراډ سره يعقوب وكولای شول چې د خير په كار بريالى شي ‪ ،‬خو‬
‫كوم مهال چې عنسو راغى د واويلا او ژړا پرته يې نور د ځان لپاره څه نه‬
‫ترسترګو كېدل ‪ ،‬ځكه چې بركتونه يې له لاس څخه وتلي و ] ‪.‬‬
‫يهودان په دغسې خبرو او په دغسې دوكو او درواغو خپل محترم پلار‬
‫يعقوب ‪ ‬موصوفوي ‪ ،‬چې يعقوب ‪ ‬د خپل ورور حق په دغې توګه غصب‬

‫او خپل زير ملکيت کړی دی ‪ ،‬يواځې دا نه بلکې خپل نيکه‬
‫اسحاق ‪ ‬هم دوی په نهايت زيات غفلت او مهملۍ موصوف کړی دی ‪،‬‬
‫هغه د زياتې ناخبرۍ له وجې ونه شو کولای چې د خپلو بچو ترمنځ توپير‬
‫وكړي ‪.‬‬
‫خو دا ډېره باطله او عقل نه منونكې خبره ده ‪ ،‬ځکه چې دغسې غفلت د‬
‫عامو خلکو ترمنځ نه شي راتلاي ‪ ،‬نو د اهلل پاک د استازو او پيغمبرانو ‪ ‬په‬
‫حقونو کې به څنګه راشي ؟‬
‫دا ټول هغه څه دي چې د اهلل پاک رسولان پرې نه شي توصيف کېدای ‪ ،‬او‬
‫نه نبوت د اسحاق ‪ ‬او نه د بل کوم پيغمبر په لاس کې دی ‪ ،‬بلکې نبوت د‬
‫اهلل پاک ځانګړې مهرباني او احسان دی چې چاته يې وركوي ‪ ،‬اهلل پاک‬
‫َُْ‬ ‫َ َ ُ َ ْ َ ُ ِّ َ َ َٰ َ ْ ُ ْ ُ َ َ َٰ َ ُ ِّ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ‬
‫يم ‪ ‬أهم‬
‫ٍ‬ ‫ظ‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫فرمايي ‪ [ :‬وقالوا لولا ن ِزل هـذا القرآن على رج ٍل ِمن القريتي ِن‬
‫ُ َ َ ْ َ َ َ ِّ َ (‪)1‬‬ ‫َْ‬
‫يق ِسمون رحمت رب ِك ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او دغو مشراكنو به ويل چې قرانكريم د دوو لويو کليو ( مکه او‬
‫طايف ) کې په دوو خلکو ولې نه نازليږي ؟ ايا دوی د اهلل پاک د نعمتونو او‬
‫احسانونو ويش او توزيع پخپله کوي ؟‬
‫َ َ َ ْ ُ ْ َ ٌ َ ُ َ ُِّ ْ َ َ َِّ ُ ْ َ ْ َ َ ُ‬
‫َت مِثل ما أ َ‬
‫وِت‬ ‫اءتهم آية قالوا لن نؤمِن حت َٰى نؤ َٰ‬ ‫او اهلل پاک فرمايي [ وإذا ج َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َِّ ُ َ ْ َ‬ ‫ُ ُ َِّ‬
‫(‪)2‬‬
‫ُرسل اللـ ِه ۚ اللـه أعل ُم حيث يجعل ِرسالته ]‬
‫ژباړه ‪ :‬چې کله دوی ته معجزه او ايتونه راشي ‪ ،‬نو دوی وايي ‪ :‬تر هغه پرې‬
‫مونږ باور نه لرو تر څو مونږ ته هم هغه څه راکړل شي چې د اهلل پاک‬
‫(‪ ) 1‬سورت زخرف ‪) ۴۸ – ۴۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت أنعام ‪) ۲۸۳ ( :‬‬

‫استازو ته وركړل کيږي ‪ ،‬اهلل پاک د خپل استازيتوب په وركړه ډېر‬
‫ښه پوهيږي ‪.‬‬
‫خو که بيا هم قيصې ته لږ ځېر شو نو راته به جوته شي چې دا د يهودانو بله‬
‫په حق کې د بركت د‬ ‫‪‬‬ ‫پلمه ده ‪ ،‬ځکه يهودانو د اسمعيل او اسحاق‬
‫استحقاق څخه بيخي ناخبره او خپله زيات مهملين دي ‪ ،‬هلته يې د بركت‬
‫اړوند چې دوی يې نبوت بويل هېڅ هم ونه ويل ‪ ،‬سره له دې چې اسمعيل ‪‬‬
‫د يهودانو په نېز د وينځې ځوی و(‪ )1‬خو د بركت اړوند فېصله يې د اسحاق‬
‫په حق کې وكړه ‪ ،‬خو چې کله د عيسو او د يعقوب خبره راغله د‬ ‫‪‬‬
‫حقيقت ضد يې د دغې قيصې تاداو کېښود ‪ ،‬تر څو خلکو ته داسې ور‬

‫وپيژني چې له عيسو څخه يعقوب د نبوت لړي په فراډ سره اختسې ده ‪.‬‬
‫د تېر په څېر د يهودانو په نېز چې نبوت د پلار د مشر ځوی حق دی د بني‬
‫اسرائيلو په وروستني انبياوو کې يې هيڅ اثر نه ليدل کيږي ‪ ،‬ګورو يعقوب‬
‫‪ ‬چې کله هم وفات کېده ‪ ،‬لويه نيکمرغي يې يوسف ‪ )2( ‬ته پرېښوده ‪،‬‬
‫سره له دې چې يوسف ‪ ‬د يعقوب ‪ ‬له بني امين پرته کشری ځوی و ‪.‬‬
‫يواځې دا نه بلکې يعقوب ‪ ‬بيا د يوسف ‪ ‬د بچو لپاره د بركت غوښتنې‬
‫په مهال د ( منسي ) پرته د ( أفرايم ) لپاره بركت وغوښت او ورباندې يې‬
‫خپل ښۍ لاس کېښود(‪ )5‬حالانكه چې( أفرايم ) له ( منسي ) څخه کشر و‬
‫‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سفر التکوين ‪) ۲ / ۸۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سفر التکوين ‪) ۸- ۸۸ / ۳۹ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬سفر التکوين ‪) ۲۴ / ۳۲ ( :‬‬

‫له شک او شبهې پرته معلومه شوه چې دا قيصه د اهلل پاک په‬
‫خوګ پيغمبر يعقوب ‪ ‬باندې دروغ او منګهړت دي ‪.‬‬
‫‪ : – ۸‬هارون ‪: ‬‬
‫يهودان انګيروي چې هارون ‪ ‬د بني اسرائيلو لپاره سخى په خپله جوړ‬
‫کړی و او بيا يې بني اسرائيل د سخي په عبادت وهڅول ‪.‬‬
‫يهودان په سفرالخروج ( ‪ ) ۲ / ۴۸‬کې وايي [ چې كله هم بني اسرائيلو د غر‬
‫څخه د موسى ‪ ‬په تأخير او وروسته والى وپوهېدل ‪،‬هارون ‪ ‬ته راټول‬
‫شول ‪ :‬زمونږ لپاره داسې معبود جوړ كړه چې راسره څنګ په څنګ وي ‪،‬‬
‫هارون ‪ ‬ورته وويل ‪ :‬د خپلو بي بيانو او بچو او د لورګانو له غوږونو‬
‫څخه ټول سره زر راښكته كړئ او ما ته يې راوړئ دغه ټول يې د بني‬
‫اسرائيلو څخه راواخستل او و يې تراشل ‪ ،‬ښايسته سخى ېې تري جوړ كړه‬
‫او بيا يې ورته وويل ‪ :‬ای بني اسرائيلو ! دغه ستاسو معبود دی ]‪.‬‬
‫ايا دا عقل مني چې اهلل پاک يو نبي خپل قوم ته په دې خاطر واستوي چې‬
‫يې د اهلل پاک عبادت ته دعوت کړي او بيا دې هغه خپل قوم لپاره سخى‬
‫جوړ کړي او د هغه عبادت ته دي خلک راوبلي ؟؟ نا هېڅکله نبي او‬
‫پيغمبر دا کارونه نه کوي‪.‬‬

‫او اهلل پاک مونږ ته د قران کريم په مباركو ايتونو کې راښودلي دي‬
‫َ َ َ َِّ َ ْ َ َ َِّ َ ْ َ َ‬
‫چې سخى سامري جوړ کړی و ‪ ،‬اهلل فرمايي[قال فإِنا قد فتنا قومك ِمن‬
‫ِّ‬ ‫َ ْ َ َ َ َِّ ُ َِّ‬
‫بع ِدك َو أضله ُم السام ِِر ُي ] (‪. )1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬ستا له راتګ څخه مو وروسته ستا قوم وازموو او سامري ګمراه کړل ‪.‬‬
‫خو هارون ‪ ‬د خپلو سپارښتنو سره سم هغوی د سخي له عبادت څخه‬
‫َ ْ ُ َ َ ْ َِّ َ ُ ُ‬ ‫َ ََ ْ َ َ َُ ْ َ ُ ُ‬
‫ارون مِن قبل يا قو ِم إِنما فتِنتم‬ ‫رابند کړل اهلل پاک فرمايي [ ولقد قال لهم ه‬
‫َ ُ َْ‬ ‫َ َِّ َ َِّ ُ ُ َِّ ْ َ َٰ ُ َ َِّ ُ‬
‫(‪)2‬‬
‫وِن َوأطِيعوا أم ِري ]‬
‫ب ِ ِه ۚ وإِن ربكم الرحمـن فاتبِ ِ‬
‫ع‬
‫ژباړه‪ :‬اوله دغې څخه وړاندې ورته هارون ‪ ‬وويل‪ :‬چې ای زما قومه ! په‬
‫يقين سره چې تاسو په دې ازمول کېږئ ستاسو رب رحمن ذات دی زما پسې‬
‫راځئ او خبره مې ومنئ ‪.‬‬
‫‪ : – ۶‬داود ‪: ‬‬
‫يهودان په دې اند دي چې داود ‪ ‬د خپل لښکر د يوتن د ښځې سره زنا‬
‫غوښتل چې د ښځې خاوند د جنګياليو په خط اول کې‬ ‫‪‬‬ ‫وكړه ‪ ،‬داود‬
‫‪‬‬ ‫وجنګوي تر څو ورته ښځه پاتې شي ‪ ،‬د ښځې د خاوند قتل سره سم داود‬
‫په نكاح واخسته او يو بچى يې ورله هم وزږو ‪ ،‬دغه مولود له غټېدو‬
‫وړاندې وفات شو ‪ ،‬د دوهم ځل لپاره يې د همدغې ښځې نه سليمان ‪ ‬پيدا‬
‫شو ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت طه ‪) 83 ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت طه ‪) 91 ( :‬‬

‫‪ : – ۷‬سليمان ‪‬‬
‫يهودان په دې اند دي چې سليمان ‪ ‬د مشراكنو ښځو سره چې د بوتانو‬

‫عبادتونه به يې کول ‪ ،‬ازدواجي اړيكې درلودې ‪ ،‬سليمان ‪ ‬په ورستيو کې‬
‫خپله هم د بوتانو عبادت کړی و ‪ ،‬او د بوتانو لپاره يې ځانګړې عبادتخانه‬
‫هم جوړه کړېوه (‪.)1‬‬
‫دا هم خالص دروغ او سوچه منګهړت دي ‪ ،‬يهودان د خپل عادت سره سم د‬
‫اهلل پاک په ټولو پيغبمرانو او استازو تهمتونه تړي ‪ ،‬د يهودانو دغه افتراءات د‬
‫اهلل پاک په اسماني راليږلو کتابونو کې د خپلو نفسي شومو غوښتنو موافق‬
‫په لاس وهنو ښکاره دليل دی ‪.‬‬
‫شايد څوک دا وپوښتي چې يهودان ولې د انبياوو په حق کې دغسې نازيبا‬
‫الفاظ او د ادب له دايرې څخه په وتلي کلماتو ګوستاخي کوي ‪ ،‬سره له دې‬
‫چې د اهلل پاک له مهربانۍ وروسته دغو انبياوو د بني اسرائيلو اړوند دنياوي‬
‫عزت او نيکمرغي د لاس ته راوړنې په خاطر روڼ رول لوبویل دی ؟‬
‫دا د حيرانتيا وړ پوښتنه ده !! خو که مونږ لږ هم ځېر شو په ډېر وضاحت به‬
‫راته څرګنده شي چې اسماني کتابونو ته د تحريف او کجروې لاسونه‬
‫وراوږده شوي دي ‪ ،‬خو له ډېرې څېړنې وروسته بيا هم مونږ نشو توانېدای‬
‫چې د لاس وهنې دغه دندې چا مخ په وړاندې بويلې دي او د چا زيرنظر‬
‫وې ؟‬
‫(‪ ) 1‬سفر الملوک الاول ‪) ۹ – ۲ / ۲۲ ( :‬‬

‫او نه هغه وخت پېژندلای شو چې کوم مهال ورته د تحريف‬
‫لاسونه غځېدلي دي ‪ ،‬خو په دې کلک باوري يو چې بني اسرائيلو په‬
‫کتابونو کې د راغلو معلوماتو سره سم هغوی له دين څخه زيات او تر ټولو‬
‫ستونزمن دريځونه اختيار کړي دي ‪.‬‬
‫د سبي بابلي نه وړاندې په عامه توګه او ورڅخه وروسته په ځانګړي توګه‬
‫يې د بوتانو عبادتونه پيل کړل‪ ،‬په دې هم کلک باوري يو چې تورات ته لوي‬
‫او غټ او ستر تحريف د سبي بابلي نه په وروستنۍ فتره کې رسېدلى دی ‪.‬‬
‫او دغه مهال هيڅ چا هم په اهلل پاک او د هغه په قدرمنو پيغمبرانو له درواغو‬
‫څخه ډډه نه کوله ‪ ،‬بالآخره د دروغو ويناګانې او غټې غټې د درواغو دوسې‬
‫او کتابونه اهلل پاک او د هغه رسولانو ته منسوب کړی شول ‪.‬‬
‫له دغې لړې وروسته يهودان خپله هم په دې ونه شو توانيدای چې رښتيا او‬
‫درواغ سره جلا کړي ‪ ،‬او يا دا چې د وروستنيو يهودانو د ترازو پړی او لرګى‬
‫خپله د تېرو په څېر کاږه نسکور و ‪.‬‬
‫پوښتنه دا پېدا کيږي چې يهودانو ولې د اهلل پاک په کتابونو او د عزت او‬
‫احترام وړ سفيرانو په حق کې دغه درغلي ‪ ،‬ګوستاخي ‪ ،‬او بي ادبي پيل کړه‬
‫؟‬
‫زما په اند يهودانو ځکه د تحريف اور ته لمنه ووهله چې ترڅو په ډېره اسانه‬
‫د شومو اغراضو د لاس ته راوړنې لپاره د فسق او فجور ‪ ،‬د فساد او انحراف‬
‫وسايل د ځانونو لپاره اسان او په ډېر سهولت شته کړي ‪ ،‬تهمتونه ته يې زياته‬
‫وده وركړه په دې خاطر که څوک پرې نيوكې وكړي نو په ځواب کې به ورته‬
‫د حليت لپاره په پيغمبرانو تړل شوي تهمتونه وړاندې کړي ‪ ،‬چې فلانكي‬

‫پيغمبر هم دغه کارونه کول ‪.‬‬
‫او ترڅو يهودان خپلې شومې موخې له ستړياو پرته په ډېره اسانتيا انجام‬
‫کړي ‪ ،‬په همدغې خاطر يې په نوح او لوط ‪ ‬باندې هم د زنا تورونه پورې‬
‫کړ‪.‬‬
‫د يهودانو د ټولو دريځونو اړوند زمونږ لپاره د اهلل پاک دا قول بس او کافي‬
‫َ َ ْ ٌ ِّ َِّ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َ َ ْ ْ ُ َ ُ ُ َ َ َ ْ‬
‫يهم ث َِّم يقولون ه َٰـذا مِن عِن ِد‬
‫دی چې [فويل ل ِل ِذين يكتبون الكِتاب بِأي ِد ِ‬
‫ْ ٌ َِّ ُ ِّ َِّ‬ ‫َ‬
‫َ َ ً َ ً َ َ ْ ٌ َِّ ُ ِّ َِّ َ َ َ ْ ْ ْ‬ ‫اّلل ِّ ل ِنَ ْش َت ُ‬
‫يهم َو َويل لهم ِمما‬ ‫ِ‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ي‬‫أ‬ ‫ت‬ ‫ب‬‫ت‬ ‫ك‬ ‫ا‬‫م‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫م‬‫ه‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ي‬‫و‬‫ف‬ ‫ا‬‫يل‬‫ل‬
‫ِ‬ ‫ق‬ ‫ا‬‫ن‬‫م‬‫ث‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ا‬
‫و‬ ‫ر‬ ‫َِ‬
‫َ ْ ُ َ (‪)1‬‬
‫يك ِسبون]‬
‫ژباړه ‪ :‬هغه کسانو له دې تباهي او هلاکت وي چې پخپلو لاسو باندې‬
‫کتاب وليکي او بيا وايې چې دا د اهلل پاک له اړخه نازل شوی کتاب دی او‬
‫دغه دعوه په دې خاطر کوي چې ورباندې دنياوي څو ټکې پېسې واخلي ‪،‬‬
‫د دوی ليکل دې هم د دوی لپاره د هلاکت سبب شي او د دوی دغه پېشه‬
‫دې هم د دوی د هلاکت سبب شي ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت بقرة ‪) ۱۹ ( :‬‬

   

‫شپږم مطلب د يهودانو په اند‬
‫د اخرت د ورځې مفهوم‬
‫هغه مهال چې د بني اسرائيلو عقيدوی اخستنځای اسماني وحي وه ‪ ،‬په دې‬
‫يې باور درلود چې د قيامت ورځ د بدلې وركولو ورځ ده ‪.‬‬
‫او دې عقيدي ته يې اهلل پاک د قرانكريم په ګڼ شمېر ايتونو کې هم اشاره‬
‫کړې ده ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َِّ َِّ َ َ َ ٌ َ ُ ْ َ ُ ْ َ َٰ ُ ُِّ َ ْ‬
‫ى كل نف ٍس بِما‬ ‫اهلل موسى ‪ ‬ته فرمايي [ إِن الساعة آتِية أكاد أخ ِفيها ل ِتجز‬
‫َ ْ َ َٰ (‪)1‬‬
‫تسعى ]‬
‫ژباړه ‪ :‬په يقين سره چې د قيامت ورځ راتلونكې ده ‪ ،‬په دې خاطر يې پټ‬
‫پناه ساتم چې هر نفس ته د خپل عمل سره سمه بدله وركړل شي ‪.‬‬
‫ُِّ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ْ ََ‬
‫او اهلل فرمايي له موسى ‪ ‬څخه حکايت کوي [ َواكتب لنا ف ِي ه َٰـ ِذه ِ الدنيا‬
‫ْ َ (‪)2‬‬
‫َِّ ُ ْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ًَ‬
‫خ َرةِ إِنا هدنا إِليك ]‬
‫حسنة َو ِِف الآ ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬او زمونږ لپاره په دنيا او اخرت کې نېکمرغي راپه برخه کړه او تا ته‬
‫مو رجوع کړې ده ‪.‬‬
‫او د طالوت د نيکانو او صالحه طبقه خلکو په هکله هم اهلل پاک فرمايي [‬
‫َ ِّ َ َ َ َ َ َ ْ َ ً َ َ ً ْ‬ ‫َ َ َِّ َ َ ُ ُِّ َ َ َِّ ُ ُِّ َ ُ َِّ‬
‫يرة بِإِذ ِن‬‫ين يظنون أنهم ملاقو اللـ ِه كم ِمن ف ِئ ٍة قلِيل ٍة غلبت ف ِئة ك ِث‬ ‫قال ال ِذ‬
‫(‪ ) 1‬سورت طه ‪) ۲۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت أعراف ‪) ۲۲۴ ( :‬‬

‫َِّ َ َِّ ُ َ َ َِّ‬
‫الصابر َ‬
‫ين ] (‪.)1‬‬ ‫ِِ‬ ‫اللـ ِه و اللـه مع‬
‫ژباړه ‪ :‬او هغه کسان چې د اهلل پاک په ملاقات باور لرونكي وو وويل ‪:‬‬
‫څومره ډېرې د كم عدد والا ډلې د اهلل پاک په اذن سره په ډېرو زياتو‬
‫عددونو والا لښکرو باندې برلاسې شوي دي ‪ ،‬او اهلل پاک د زغم والاو سره‬
‫دی ‪.‬‬
‫خو يهودانو ظالمانو د اهلل پاک د دين نه په انحراف سره د دغې عقيدې‬
‫څخه هم انحراف وكړ‪.‬‬
‫اهلل پاک يې انحرافات په قرانكريم کې د دوی د تنقيص او ورباندې د‬
‫عيب په توګه ذکر کړي دي ‪ ،‬او يهودان يې په خپلو اميدونو او دعواګانو کې‬
‫َ َ ُ َ َ َ َِّ َ َِّ ُ َِّ َ َِّ ً‬
‫دروغجن بللي دي ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي [ وقالوا لن تمسنا النار إِلا أياما‬
‫َْ َُ ُ َ‬ ‫َِّ ْ ُ َ ً ُ ْ َ َِّ َ ْ ُ ْ َ َِّ َ ْ ً َ َ ُ ْ َ َِّ ُ َ ْ َ‬
‫معدودة ۚ قل أتخذتم عِند اللـ ِه عهدا فلن يخلِف اللـه عهد ُه ۚ أم تقولون‬
‫َ َ َِّ َ َ َ‬
‫َ ْ ُ َ (‪)2‬‬
‫على اللـ ِه ما لا تعلمون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او يهودانو به وويل چې د څه شمېر ورځو پرته به مونږ ته اور‬
‫هيڅکله هم راونه رسيږي ‪ ،‬ورته ووايه ايا تاسو د اهلل پاک سره دغه لاسليک‬
‫کړی دی ؟ او اهلل پاک هيڅکله هم د خپلو کړو وعدو مخالفت نه کوي ‪ ،‬او‬
‫که نه تاسو په اهلل پاک باندې هغه څه وايئ چې په سزا او جزا يې لا نه‬
‫پوهيږئ ؟‪.‬‬
‫يهودان انګيروي چې جنت د همدوی لپاره پيدا دی او بس ‪ ،‬خو اهلل پاک په‬
‫َ ُ َ َْ ُ َ‬
‫دې عقيده کې هم دروغجن کړي دي ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي [ َوقالوا لن يدخل‬
‫(‪ ) 1‬سورت بقرة ‪) ۸۳۹ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت بقرة ‪) ۲۱ ( :‬‬

‫ْ َ َ َ ُِّ ُ ْ ُ ْ َ ُ‬ ‫َٰ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َِّ َ َِّ َ َ َ ُ ً َ ْ َ َ‬
‫الجنة إِلا من كان هودا أو نصارى ۚ ت ِلك أمانِيهم ۚ قل هاتوا‬
‫َ (‪)1‬‬ ‫ُ ُْ َ‬ ‫ُ َ َ ُ ْ‬
‫ب ْرهانكم إِن كنتم صا ِدقِين ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او دوی وايي چې جنت ته به نه داخليږي مګر هغه څوک چې يا‬
‫يهودان او يا نصرانيان وي ‪ ،‬دغه هسې ارزوګانې دي ورته ووايه که تاسو‬
‫پخپلې عقيده کې رښتني ياست نو دليل پرې راوړئ ‪.‬‬
‫دا د اهلل پاک هغه اقوال دي چې د بني اسرائيلو يهودانو د نيکانو صالحانو او‬
‫د فاسقانو لادينو دريځ يې د قيامت د ورځې او د جنت او اور په هکله‬
‫واضحه کړ‪.‬‬
‫خو د يهودانو په لاس کې شته تورات او ورپسې ټل شوي کتابونه د قيامت د‬
‫ورځې او د جنت او دوزخ اړوند هيڅ نه دي غږيدلي ‪.‬‬
‫‪ ‬په سفردانيال ( ‪ ) ۸ / ۲۸‬کې په کړکېچن انداز چې موخه يې پوره نه‬
‫څرګنديږي ‪ ،‬دا قول ذکر کړی دی ‪ [ :‬د ځمكې په خيټه كې پراته زيات‬
‫خوبه وړي به د دوامدار او لا نهايته ژوند لپاره راوويستل شي ‪ ،‬او ځينې نور‬
‫به د تل بدبختۍ او شقاوت لپاره راپاڅول شي ] ‪.‬‬
‫خو ولې دکتور علي وافي ذکر کوي چې د يهودانو يوه مشهوره ډله ( صادقين‬
‫) د اخرت په ورڅ هيڅ باور نه لري ‪ ،‬له بعث څخه په کلکه منکر دي او‬
‫انګيروي چې سرغړونكو ته سزاګانې او نيکانو انسانانو ته اجرونه په‬
‫همدې دنيا کې وركول کيږي ‪.‬‬
‫( فريسين ) چې د يهودانو بله ډله ده په دې اند ده چې نېک عمله او صالح‬
‫(‪ ) 1‬سورت بقرة ‪) ۲۲۲ ( :‬‬

‫انسانان به د دنيا په ورستيو مرحلو کې د عيسى ‪ ‬سره د شريک‬
‫ژوند په نعمت ونازول شي ‪ ،‬ددې عقيدې مفهوم دا کېدای شي چې دوی‬
‫هم له اخرت نه منکر دي ‪.‬‬
‫خو که څوک لږ هم د يهودانو کتاب تورات او ورپسې ټل شوي کتابونو ته‬
‫ادنى نظر وكړي ‪ ،‬ورته به جوته شي چې په دغې کتابونو کې راغلې ژمنې‬
‫او وعدې د ټولو نيکو او صالحه عملونو په بدل کې دنياوي ګټې وټې لکه په‬
‫دښمنانو باندې برلاسي کېدل ‪ ،‬له خير او بركت نه ډک فصلونه او غلې او‬
‫داسې نورو ته پكې اشاره شوېده ‪ ،‬همدارنګه سزاګانې او د بدو عملونو‬
‫پايلې ټول لکه په دوی باندې د دښمنانو غلبه ‪ ،‬د دښمنانو په لاسونو کې‬
‫اسيران او غلامان کېدل ‪ ،‬د فصلونو نه خير او بركت تلل ‪ ،‬د دوی په لاسونو‬
‫کې د څارويو مړينه او د نورو دنيوي عقوباتو شاوخوا څرخيږي(‪.)1‬‬
‫خو د قيامت په ورځ د دوی دغه عقيده د تلمود ذکر کړې عقيدې سره‬
‫هراړخيزه توپير او بشپړ تضاد لري ‪ ،‬ولې چې په تلمود کې په جنت او جهنم‬
‫باندې صريح الفاظ راغلي دي ‪.‬‬
‫‪ : ‬تلمود کې وايي ‪ [ :‬جنت د پاكو او نيكانو د روحونو هستوګن ځای‬
‫دی(‪ ،)2‬د يهودانو پرته ورته هيڅ څوک نشي ننوتلای او جهنم د كافرانو تر‬
‫ټولو اخري ځای دی ‪ ،‬هلته د دوی لپاره له ژړاګانو او واويلا ‪ ،‬له تورتمونو او‬
‫بدبوي خټو پرته نور هېڅ نشته ‪ ،‬او جنت له جهنم څخه شپېته چنده لوی‬
‫(‪ ) 1‬وګوره ‪ :‬بنو اسرائيل في القران الکريم ‪ . ) ۲۳۴ – ۲۳۲ ( :‬اليهودية ( ‪ ) ۲۱ – ۳۹‬د‬
‫دکتور علي وافي ليکنه ‪ .‬اليهودية ( ‪ ) ۲۹۲‬د احمد شلبي ليکنه ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬هغوی وايي له دينه د يهودانو روحونه مراد دي ‪.‬‬

‫دی] (‪.)1‬‬
‫‪ ‬په ديارلس ګوين اصولو کې چې موسى بن ميمون د يهوديت د ايماني‬
‫اراكنو لپاره ايښي دي په ديارلسم ركن کې وايي ‪:‬‬
‫[ زه د مړو انسانو په راپورته كيدو كلک باور او ايمان لرم هغه مهال چې‬
‫اّلل پاک د خپلې ارادې سره مړي راپورته كړي ‪ ،‬هغه اّلل پاک چې د لوړ‬
‫شان او د بركت والا دی دا ذكر كړي دي او همنشه به وي ] (‪.)2‬‬
‫په دې نص کې هم ښکاره څرګندونې د قيامت په هکله نشته ځکه دا د‬
‫دې احتمال هم لري چې ورڅخه لکه د فريسينو د عقيدې په څېر دنياوي‬
‫بعث مراد وي ‪ ،‬خو په دې خبره ښکاره دلالت کوي چې عقيده يې له خپلو‬
‫اسلافو عقيدې څخه بدله ده ‪ ،‬شايد دا ذکر به يې د مسلمانانو له عقيدې‬
‫څخه د تاثير له کبله کړی وي ځکه موسى بن ميمون په مصر کې طبيب و‬
‫‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬الکنز المرصود في قواعد التلمود ‪. ) ۴۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬الفکر ال ديني اليهودي ‪. ) ۲۴۲( :‬‬

‫دوهم څپركى تلمود‬
‫لومړی ‪ :‬د تلمود تعريف‬

‫تلمود ‪ :‬د يهودانو اداب او ديني زده کړو ته تلمود وايي ‪.‬‬
‫تلمود ددو جزءونو څخه جوړ دی ‪:‬‬
‫‪ /۲‬متن ‪ :‬ته [ مشناه ] وايي او [ مشناه ] د پوهې يا د مکرر شريعت معنى‬
‫وركوي ‪.‬‬
‫‪ /۸‬شرح ‪ :‬ته [ جمارا ] وايي چې [ جمارا ] د بشپړتيا معنى وركوي ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬د تلمود د ليكنې وخت ‪:‬‬

‫تلمود هغه قانون او شريعت دی چې فريسيانو حاخاماتو به له يهودو څخه‬
‫په پټه توګه خوله په خوله پېړۍ په پېړۍ اخستو‪.‬‬
‫د تلمود د ضايع کېدو د ويرې له کبله د ميلاد څخه وروسته په لومړنۍ او‬
‫دوهمې پېړۍ کې حاخاماتو وليکو او په [ مشناه ] يې ونوموو ‪.‬‬
‫له دوهمې ميلادي پيړۍ څخه د شپږمې ميلادي پېړۍ تر وروستيو پورې د [‬
‫جمارا ] په نوم د [ مشناه ] شرح او ايضاح وليکل شو‪.‬‬
‫د فلسطين او بابل حاخاماتو په [ مشناه ] او [ جمارا ] دواړو باندې نيوكې‬
‫وكړې او نور څه اضافات يې پكې هم وكړل ‪ ،‬او دواړو ته يې د [ تلمود ]‬
‫نوم کېښود ‪.‬‬
‫د بابل د حاخاماتو شرحه او تعليقات به د [ بابلي تلمود ] په نوم ياديده ‪.‬‬

‫او د فلسطين د حاخاماتو شرحه اوتعليقات به د [ فلسطيني تلمود‬
‫(‪)1‬‬
‫] په نوم ياديده‬
‫دريم ‪ :‬د يهودانو په زړونو كې د تلمود احترام ‪:‬‬

‫فريسيان يهودان د تلمود په ډېر زيات احترام او قدر قايل دي ‪ ،‬د تلمود په‬
‫تدوين کې لږ څه وړاندې تېر شول چې د فريسيانو حاخاماتو به سره تلمود‬
‫په پرله پسې توګه رانقلوو ‪ ،‬او هم دوی يې د تدوين او ليکنې درون بار په‬
‫اوږه اخستى و ‪.‬‬
‫خو ولې د يهودانو نورې ډلې د تلمود څخه په کلکه منکر دي ‪ ،‬چونكه‬
‫فريسيان چې د اوسني او لومړني يهودانو په پرتله لويه او غټه ډله ده ‪ ،‬دوی‬
‫خپله د تلمود زيات تقديس او احترام کوي ‪ ،‬په دې انداز چې تلمود د اهلل‬
‫پاک مقدس کتاب دی په قدر او عزت کې يې له تورات څخه هم په لوړه او‬
‫پورته بويل ‪.‬‬
‫‪ ‬د تلمود اړوند يهودان وايي ‪ [ :‬كه څوک تورات ولولې ښه كار يې وكړو‬
‫خو د شاباسۍ او نيكې بدلې وړ نه دی ‪ ،‬كه څوک مشناه ضبط كړي ډېر‬
‫ښه كار يې وكړ او د شاباسۍ او نيكې بدلې وړ دی ‪ ،‬خو كه څوک جمارا په‬
‫يادو ضبط كړي دومره ښه كار يې وكړ چې بل ترې ښه كار نشته ] (‪.)2‬‬
‫له دې څخه په ډاګه بريښي چې د خبيث قوم يهودانو په نفس کې تلمود‬
‫(‪ ) 1‬الکنز المرصود في قواعد التلمود ‪ . ) ۳۹ – ۳۱ ( :‬کنوز التلمود ‪. ) ۲۹ – ۲۴ ( :‬‬

‫قاموس الکتاب المقدس ‪. ) ۸۸۸ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬الکنز المرصود ‪) ۲۱ ( :‬‬

‫لوي مکانت او لوړ منزلت لري ‪.‬‬
‫څلورم ‪ :‬په غير يهودانو د تلمود د قاعدو ورپېښې ستونزې ‪:‬‬

‫تلمود زيات خطرناک او له ستونزو څخه ډک قواعد لري ‪ ،‬يو څو بېلګې‬
‫ترې په دې خاطر د يادولو وړ بولو چې ورڅخه د يهودانو د خپلو ځانونو په‬
‫پرتله د نورو خلکو اړوند يهودي دريځ څرګند شي ‪ ،‬دا تاسو او دا د تلمود‬
‫بېلګې ‪:‬‬
‫‪ : – ۱‬د اّلل پاک اړوند د يهودانو عقيده ‪:‬‬

‫يهودانو اهلل پاک د نقص او تنقيص په صفتونو موصوف کړی دی ‪ ،‬حالانكه‬
‫اهلل پاک له دغې ګردو نقصانونو څخه پاک او مبرا دی ‪.‬‬
‫‪ ‬يهودان ذکر کوي چې ‪ [ :‬اّلل د ګردو ملايكو په شمول د تلمود د‬
‫تعليماتو په زده كړه بوخت دی ‪ ،‬په يهودانو په شته موجوده درمند حالت‬
‫باندې اّلل پاک ژاړي ] (‪.)1‬‬
‫[ َس َي ْجزيه ْم َو ْص َف ُه ْم ۚ إنَِّ ُه َح ٌ‬
‫كېم َعل ٌ‬
‫يم ] (‪.)2‬‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬ډېر زر به اهلل پاک دوی ته د دغې صفتونو سزاګانې وركړي ‪ ،‬اهلل‬
‫پاک پخپلو کارونو کې د حکمت او پوهې والا دی ‪.‬‬
‫‪ : – ۲‬د يهودانو د خپلو ځانونو په هكله عقيده ‪:‬‬

‫‪ ‬يهودان انګيروي چې ګنې د دوی روحونه د اهلل پاک څخه حصه دی(‪.)1‬‬
‫(‪ ) 1‬الکنز المرصود في قواعد ا لتلمود ‪) ۲۱ – ۲۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت أنعام ‪) ۲۴۹ ( :‬‬

‫‪ ‬د اهلل پاک په وړاندې دوی له ملايكو څخه هم بهتر دي ‪ ،‬که‬
‫څوک يهودي ووهي ګويا که دغې انسان د اهلل بې حرمتي وكړه(‪.)2‬‬
‫‪ ‬يهودان د ټولو انسانانو په شتمنيو او نفسونو مسلطه طبقه خلک دي ‪،‬‬
‫ځکه چې اصل کې دا د يهودانو شخصي حقوق دي او څوک چې هم د‬
‫خپلو حقوقو لاس ته راوړنې لپاره هلې ځلې کوي هېڅ وبال او ملامتيا پرې‬
‫نشته(‪.)5‬‬
‫‪ ‬ټول مخلوقات يواځې د يهودانو د خدمت او د دوی په خاطر شته کړی‬
‫شوي دي(‪.)4‬‬
‫‪ ‬که يهودي د خپل نفسي شهوتونو سره مقاومت ونه شي کولای‪ ،‬ورته د‬
‫دې اختيار دی چې ځان بايد شهوت ته تسليم کړي(‪.)3‬‬
‫‪ ‬له يهودانو پرته به جنت ته نور هيڅ څوک هم لاړ نه شي(‪.)1‬‬
‫‪ : – ۳‬د نور خلكو په هكله د يهودانو درېځ ‪:‬‬

‫‪ ‬د غير يهودانو ارواګانې د شيطانانو ارواګانې دي ‪ ،‬د دوی ارواګانې هو‬
‫بهو د حيواناتو په څېر دي(‪ ،)7‬غير يهودان لکه د سپو ‪ ،‬خرو ‪ ،‬په شان دي ‪ ،‬په‬
‫(‪ ) 1‬الکنز ال مرصود ‪) ۴۴ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬الکنز المرصود ‪) ۱۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬الکنز المرصود ‪) ۱۲( :‬‬
‫(‪ ) 4‬الکنز المرصود ‪) ۲۱ ( :‬‬
‫(‪ ) 3‬الکنز المرصود ‪) ۹۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 1‬الکنز المرصود ‪) ۴۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 7‬الکنز المرصود ‪) ۴۴ ( :‬‬

‫دې خاطر ورته انساني شکل وركړل شوی دی چې د يهودانو د‬
‫خدمت وړ وګرځي(‪.)1‬‬
‫‪ ‬هېڅ يهودي حق نه لري چې په غير يهودي انسان د شفقت او رحم لاس‬
‫راکاږي او نه ورته بايد وركه لار وښايي ‪ ،‬که غير يهودي څاه ته ولويږي بايد‬
‫يهودي ورسره مرسته ونه کړي ‪ ،‬بلکې يهودي به پرې د څاه سر پټوي(‪.)2‬‬
‫‪ ‬که يهودي د غير يهودي وركه په لاس ورشي ‪ ،‬ورته به يې نه وركوي(‪.)5‬‬
‫‪ ‬د غير يهودي سره زناګانې او لواطتونه روا او حلال دي چې نه خو پكې‬
‫ګناه شته او نه پكې د ګناه سزا شته‪.‬‬
‫‪ ‬يهودان بايد د غېر يهودانو ټول نيکان طبقه خلک له تيغه تېر کړي(‪.)4‬‬
‫‪ ‬يهودان انګيروي ورته اهلل پاک په دې امر کړی دی چې د غير يهودانو‬
‫سره پلورل او پيرودل د ربا « سود » له لارې وكړي(‪.)3‬‬
‫‪ ‬ټول غير يهودان به جهنم ته ځي او جهنم له جنت څخه شپېته چنده‬
‫لوی دی(‪.)1‬‬
‫‪ ‬په عيسى‪ ‬او د هغه په مور مريم ‪ ‬باندې لوی تور لګونه(‪.)7‬‬
‫(‪ ) 1‬الکنز المرصود ‪ . ) ۱۲ – ۱۳ ( :‬فضح التلمود ‪. ) ۲۴۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬الکنز الم رصود ‪ . ) ۹۲ – ۱۴ ( :‬فضح التلمود ‪. ) ۲۴۱ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬الکنز المرصود ‪ . ) ۲۴ ( :‬فضح التلمود ‪. ) ۲۴۸ ( :‬‬
‫(‪ ) 4‬الکنز المرصود ‪ . ) ۹۱ ( :‬فضح التلمود ‪. ) ۲۳۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 3‬الکنز المرصود ‪ . ) ۹۴ ( :‬فضح التلمود ‪. ) ۲۴۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 1‬الکنز المرصود ‪. ) ۴۹ ( :‬‬
‫(‪ ) 7‬الکنز المرصود ‪. ) ۲۱ ( :‬‬

‫دا د تلمود ځينې هغه قواعد دي چې لوستوال ته يې ستونزمن‬
‫اثرات چې اغېز يې د مخکنو او وسنيو يهودانو په مخونو کې له ورايه‬
‫بريښي ‪ ،‬او همدغو قواعدو ټول يهودان د انسانيت له سړي وښ ‪ ،‬د شفقت‬
‫او ترحم دښمنان جوړ کړي دي ‪ ،‬همدغې قوانينو يهودان د اسماني دينونو د‬
‫بنياد د نړولو په خاطر ځانونه اهلل ته د فساد او فحاشۍ او عريانۍ او په‬
‫ځمکه کې رذيلانه اخلاق او لوڅتوب او د دينداره طبقه خلکو او ديني‬
‫روحيه د له منځه وړلو په فکر نزدې کوي ‪.‬‬
‫همدغه يهودان دي چې د بشريت په حق کې د سختو ستړياو د منځ ته‬
‫راتګ لپاره زيار باسي او ورته د حسد ‪ ،‬کيني ‪ ،‬او د تكبر په سترګه ګوري ‪.‬‬
‫د هغوی د خير او خيراتونو د لاس ته راوړنې لپاره وختونه او موقعې ګوري ‪،‬‬
‫په خلکو کې د روانو ستونزو اوستړياو لړې يې لا پسې نوره هم اوږده او‬
‫تونده کړي ده ‪.‬‬
‫خو که مسلمانان د دغې ستونزې د حل د لارې پلټنه ونكړي او د دغې‬
‫نفسياتي انحرافاتو په حقيقتونو ځان ونه پوهوي ‪ ،‬او د اهلل پاک د امر سره‬
‫سم د هغه په رسۍ منګولې کلکې ښښې نكړي ‪ ،‬او يا د اهلل پاک د امر سره‬
‫سم د هغه د دښمنانو سره د هغوی د شان موافق چال چلند او رويه ونكړي‬
‫‪ ،‬ډېر زر به د يهودانو په خورو ورو ايښي دامونو او پلمو کې لاس تړلي‬
‫ولويږي ‪ ،‬او ورسره به يهودان بيا هغه چال چلند غوره کړي چې د کوم فساد‬
‫او ناقلارې لاره يې په اروپايي او امريكايي نړۍکې راوستې ده ‪ ،‬تر ټولو‬
‫لومړی يې د هغوی په واک او اختيار قبضه وكړه ‪ ،‬ترڅو عوام يې په ډېره‬
‫اسانتيا له ولکې لاندې راويل ‪ ،‬د لادينيت د نشرو اشاعت او د هر ډول نيک‬

‫خصلت په مقابل کې يې د رزيله او عريانيت فاحشه سپک‬
‫اخلاق د پلې کېدو په منظور توند چابكونه وركړل ‪.‬‬
‫له همدغې لارې يهودان وتوانېدل چې خپلې اقتصادي موخې چې د ګردو‬
‫يهودانو لومړی او وروستى هدف دی ‪ ،‬په ډېره اسانه ترلاسه کړې ‪.‬‬
‫خو يهودان په دې هم هيڅ کله نه شي توانېدای چې د يهوديت په نوم خپل‬
‫فعلي واک ته وده وركړي ‪ ،‬بلکې يهودان خپلې موخې د نورو نومونو او‬
‫شعارونو او پردو ترشاه خپلوي ‪.‬‬
‫ايا کله هم يهودانو له مخونو څخه پرده پوشي وكړه ؟ ايا د مادي موخو د لاس‬
‫ته راوړنو څخه وروسته پردي ګريوانونه پرېښودل ؟‬
‫او که نه د دغې فسادونو او ګډوډيو په کولو هغوی ماړه شول ؟‬
‫پټه پناه دې نه وي چې د باطل بېرغ هغه مهال رپاند وي چې د حق پرستو‬
‫سترګې د غفلت او ناخبرۍ په خوب ويدې پرتې وې ‪ ،‬خو چې کله هم د‬
‫حق پرستو سترګې خلاصې شي باطل هيڅ خوځښت نه شي کولای ‪.‬‬
‫له اهلل پاک څخه په ځانګړي توګه د دې غوښتنه کوم چې مسلمانان بيا‬
‫خپل دين ته په سمه توګه ستانه کړي او د اهلل پاک څخه سوال کوم چې‬
‫مسلمانانو ته د دغه دين په منلو عزت ‪ ،‬جلال او لوړې مرتبې ورپه برخه‬
‫کړي ‪ ،‬ترڅو مسلمانان د اسلام حقيقت ‪ ،‬قدر او قيمت وپيژني ‪ ،‬او د‬
‫اسلامي دين دعوت ته بېدار او چوس او چالاکه ودريږي ‪.‬‬
‫اهلل پاک خپل راستويل دين ته غلبه وركوي ‪ ،‬اګر که کافران پرې خوښ نه‬
‫دي ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫دريم څپركى صهيوِن يهودانو د‬
‫علماوو لاس ليكونه ( پروټوكولونه )‬
‫پروټوكولونه د يهودانو ديني مصدر او ماخذ نه دی ‪ ،‬بلکې دغه لاس ليکونه‬

‫د تورات د تحريف پايلې او خلاصه ټکي دي ‪ ،‬په تلمود او موجوده ګمراهيو‬
‫د درواغو نچوړ دی ‪ ،‬پروټوكولونه د صهيوين يهودانو د موخو لاس ته راوړنې‬
‫لپاره تطبيقي پلان دی ‪.‬‬
‫اول ‪ :‬د پروټوكولونه پېژندنه ‪:‬‬

‫پروټوكولونه د پروټوكول جمعه او انګليسي ژبې کلمه ده د کانفرانس ‪،‬‬
‫ژمني او کلکې وعدې په معنى راځي ‪.‬‬
‫د [ صهيوِن علماوو د پروټوكولونو ] څخه هغه محاضرې او تقريرونه مراد‬
‫دي چې په ټوله نړۍ د تسلط او اختيار لپاره يهودي پوهانو د نورو يهودانو‬
‫پوهانو ته د تنفيذ په خاطر وړاندې کړيدي‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬د پروټوكولونو د ليكلو ظروف ‪:‬‬

‫داسې بريښي چې دغه لاسليکونه په کال ( ‪۲۲۹۱‬م )کې د سويسرا د مال په‬
‫ښار کې د صهيوين يهودانو په غټو مخورو کسانو په کانفرانس کې تقديم‬
‫شويدي ‪ ،‬او دې کانفرس ته د صهيونيزم سخترين او په يهوديت کلک ولاړ‬
‫درې سوه کسانو حاضري وركړې وه چې پنځوس يهودي تنظيمونه‬
‫تشکيلوي ‪ ،‬ويلای شو چې د پروټوكولونو په ګوته شوی ليکوال معلوم نه‬

‫دی‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬د دغې پروټوكولونو موخه ‪:‬‬

‫له دغې څخه يواځنۍ موخه دا ده چې يهودان څنګه کولای شي چې ټوله‬
‫نړۍ تر خپلې ولکې لاندې راويل ‪ ،‬د دې لپاره بايد يهودان څه ډول کړنلاره‬
‫غوره کړي ‪.‬‬
‫څلورم ‪ :‬د دغې پروټوكولونو د ښكاره كېدو كيفيت ‪:‬‬

‫د يهودانو دغه مضبوطې ژمنې په ( ‪۲۹۱۲‬م ) کې څرګندې شوې ‪ ،‬دا هغه مهال‬
‫چې په پاريس کې يوه فرنسوې ښځه د خپل صهيوين زعيم چې يې ورسره‬
‫نزدې اړيكي لرلې د ماسونيت په نرۍ ( پټو ) پروګرامونو کې يې ورسره د‬
‫ليدنې کتنې په مهال لاس ته راوړې ‪ ،‬دغه ښځه په دې هم وتوانېده چې‬
‫پروټوكولونه ورڅخه پټ او بيا يې ترې وتختوي‪ ،‬دغه دی زمونږ مخې ته يې‬
‫هم نسخه پرته ده ‪.‬‬
‫بالاخره ښځې دغه ټول وثايق ختيځې روسيا ته د روسيا لوړ پوړي [ اليكس‬
‫نيقولا فيتش ] ته ورسولې ‪ ،‬په داسې حال کې چې دغه مهال روسيا په‬
‫يهودانو باندې د فساد پلان د پلې کولو لپاره د نيولو او وژلو لړي پيل کړېوه‪.‬‬
‫خو چې کله دغي لوړ پوړي د يهودانو پرتوكولونو ترعنوان لاندې مضامين‬
‫زير نظر ونيول ‪ ،‬نو د ټولې نړۍ لپاره په عامه توګه او د خپل کور کلي او‬
‫ښار لپاره يې په ځانګړي توګه د زوال او سخت زيان ستر لامل وبولو ‪،‬‬
‫اليکس نيقولا بيړې وكړه او پروتوكولونه خپل روسي همسيال ملګری او‬
‫ليکوال [ سرګي نيلوس ] ته وركړل ‪ ،‬هغه هم پروټوكولونه د عمومي ستونزو‬

‫او نړيوالو خطرونو مهمه نقطه وبلله ‪ ،‬هغه له ځنډ پرته تر څو‬
‫وثايق د شکست په غيږه کې واچوي روسې ژبي ته وژباړل ‪.‬‬
‫سرګي نيلوس پرې دومره زړه راښکونكې پېليزه نوشته کړه چې پكې يې‬
‫د دغې پلانونو په پليدوكې د روسيا زوال د فوضوي کمونستانو په لاس‬
‫څرګندو نقطو کې په ډاګه کړ ‪ ،‬او ترڅنګ يې دا هم په ډاګه کړه چې بيا به‬
‫روسيا د نړيوالو بدمرغيو او نا اراميو ستره مركزي اداره جوړه شي ‪.‬‬
‫همداراز د دغې وثايقو په پلې کېدو کې د اسلامي خلافت زوال او په بدل‬
‫کې يې فلسطين کې د اسرائيلو د حکومت قيام بله مهمه نقطه برېښېده ‪ ،‬د‬
‫دغې انقلاباتو د منځ ته راتګ په مهال به په اروپا کې ټول ملکي سطحي‬
‫توان له منځه تلو او په بدل کې به يې داسې خونړيزي نښتې منځ ته راغلې‬
‫وې چې له يهودانو پرته به ترې هيڅ چا ګټه نه شوه اخستلای ‪.‬‬
‫د تېر په څېر ژباړن خپلې سريزه کې دا هم په ډاګه کړېوه چې د وثايقو په‬
‫پلېدو کې سره به نړيوالې اقتصادي ستونزې په داسې توګه رامنځ ته شي‬
‫چې په بدل کې به يې يهودي اقتصادي نظام رواج ومومي ‪ ،‬او د دغې‬
‫اقتصادي نظام بنسټ به هغه سره زر وي چې يهودان يې د احتکار زيار‬
‫باسي ‪ ،‬او داسې نور‪.....‬‬
‫‪ ‬هغه وچې کتاب د لومړي ځل لپاره په ( ‪۲۹۱۸‬م ) کال کې د چاپ په بڼه د‬
‫ډېرو لږو نسخو په عدد کې خپور شو ‪ ،‬يهودانو چې کله کتاب د چاپ په بڼه‬
‫ولېد ‪ ،‬ټينګ او نري يې ګډوډ شول ‪ ،‬د کتاب د ټولو نسخو پېرودلو لپاره يې‬
‫کلک هوډ وكړ ‪ ،‬او واقيعيت هم په دي شاهد و چې د کتاب نسبت يهودانو‬
‫ته دروست و ‪.‬‬

‫دغې راپور چې کله د قيصري روسيا غوږونه وسکونډل ‪ ،‬په‬
‫يهودانو يې د مرګ ژوبلې يرغلونه پېل کړل حتى چې په يو ان کې يې لس‬
‫زره يهودان له تېغه تېرل کړل ‪.‬‬
‫‪ ‬په ( ‪۲۹۱۲‬م) کې بيا کتاب د دوهم ځل لپاره چاپ شو ‪ ،‬خو يهودانو د تېر په‬
‫څېر بيا ټولې نسخې له بازار څخه په بشپړه توګه راغونډې کړې او په اور‬
‫يې وسوځولې ‪.‬‬
‫‪ ‬د دريم ځل لپاره مذکوره کتاب په ( ‪۲۹۲۲‬م) کې چاپ شو ‪ ،‬هغه هم د‬
‫مخکني چاپ په شان په نااشنا انداز يهودانو د پټو لارو ګودرو نه خپل کړ ‪،‬‬
‫او د اور په کومي کې يې واچو ‪.‬‬
‫‪ ‬په ( ‪۲۹۲۱‬م ) کال کې کتاب بيا چاپ شو ‪ ،‬خو چونكه د قيصريه دولت‬
‫واک او اختيار له منځه تللى و ‪ ،‬واک او اختيار هم د کمونستانو په لاس کې‬
‫لوېدلى و‪ ،‬نو کتاب يې د چاپ په بڼه بيا د پردې شاته کړ‪.‬‬
‫‪ ‬خو په ( ‪۲۹۱۲‬م ) کال کې روسيه کې چاپ شوی کتاب د برتاني موزيم ته‬
‫رسېدلى و او په ( ‪۲۹۱۴‬م ) کال کې پرې ټاپه ووهل شوه ‪.‬‬
‫خو د کتاب نسخې همدغسې د روس تر کمونستي انقلاب ( ‪۲۹۲۱‬م ) کال‬
‫پورې مهملې او لاوباله پاتې شوې ‪.‬‬
‫د وخت په تېرېدو سره [ مارننګ پوسټ ] د خپل همکار [ ويكټرمارسيډن‬
‫] څخه وغوښتل چې ورته د روسيا په روانو حالاتو ورته بشپړ راپور واستوي ‪،‬‬
‫ويكټرمارسيډن د خپلو هلو ځلو په پاي کې وتوانېدل ترڅو ليکل شوي او‬
‫چاپ شوي روسي اثار زيرنظر کړي ‪ ،‬يو کتاب ورپكې د پروتواكلاتو و چې‬
‫په موزيم کې يې شتون درلود ‪.‬‬

‫ويكټرمارسيډن چې د کتاب له لوستلو څخه فارغ شو کتاب يې‬
‫د سترو ستونزو او لويو لويو ستړياو مهمه نقطه وبلله او د قېصري روسې د‬
‫کمونستانو په لاس کې لوېدنې سره سم يې کتاب انګريزۍ ته د ژباړلو زيار‬
‫په غاړه واخست ‪ ،‬او پنځه ځله چاپ شو ‪ ،‬د پنځم ځل چاپ چارې يې په (‬
‫‪۲۹۸۲‬م ) کال کې سرته ورسېدې ‪ ،‬له پنځم ځل وروسته په برتانيه او امريكا‬
‫کې يې د بيا خپرولو توان هېڅ چا هم نه درلود ‪.‬‬
‫‪ ‬خو د يهودانو د باربار محاولو سره بيا هم کتاب بېلابېلو ژبو ته وژباړل شو‬
‫لکه ‪ :‬المانيه ‪ ،‬فرنسيه ‪ ،‬ايټاليه ‪ ،‬بولونيه ‪.‬‬
‫‪ ‬په ( ‪۲۹۸۲‬م ) کال کې انګليسي ژبې ته ژباړل شوې نسخه په ( ‪۲۹۲۲‬م )‬
‫کال کې د لومړي ځل لپاره د استاذ محمد خليفة تونسي په زيار عربۍ ته‬
‫ترجمه شوه ‪ ،‬هغه په خپل ژباړلي کتاب کې د پروټوكولونو اړوند د يهودانو‬
‫وروسى او مخکنى نړيوال غال مغال او د روانو کړکيچنونو اړوند ډېره ښه‬
‫سريزه اېښې ده (‪.)1‬‬
‫پنځم ‪ :‬د صهيونيزم د شوم پلان ځېنې اړخونه ‪:‬‬
‫(‪ ) 1‬وګوره ‪ :‬کتاب بروتوكولات حکماء صهيون ‪ . ) ۳۱ – ۴۲ ( :‬او ‪ :‬بروتوكولات‬

‫حکماء صهيون ‪ ) ۴۲ – ۸۳ ( :‬د عجاج نويهض ترجمه ‪.‬‬
‫تعليق ‪ :‬د پروتوكولونو دغه کتاب په پاکستان کې اردو ته په ( ‪ ۲۹۴۱‬م ) کال کې د‬
‫لومړی ځل لپاره ترجمه شو او له عربۍ څخه پښتو ته د ل ومړی ځل لپاره په ( ‪۲۳۸۱‬‬
‫ ـهق ) کال کې د ابوبلال منصوري په ځانګړي کوښښ وژباړل شو ‪ ،‬نامتو ليکوال‬
‫ښاغلي زاهدي احمدزي پرې خورا ډېره معنى داره سريزه هم ليکلې ده ‪ .‬ژباړن ‪.‬‬

‫‪ ‬له پېړيو پېړيو راهيسې يهودان په ټولې نړۍ باندې د واک لرلو‬
‫په بشپړه هڅه کې دي ‪ ،‬د احوالو او ظرووفو سره سم هغوی په کېښودل شوي‬
‫بنسټ لوړ پوړي يهودان د ګټې وړ تبديليانې کوي ‪.‬‬
‫‪ ‬يهودان زيار باسي چې د شته دولتونو حکومتويل اختيارات مات يا ګوډ‬
‫شل کړي ‪ ،‬او په بدل کې يې ظالمانه يهودي واکمنه اداره منځ ته راولې ‪ ،‬د‬
‫دغې حکومتونو د ويجاړولو لپاره يې په عامه توګه او شاهي نظام چپه کولو‬
‫لپاره په ځانګړي توګه راز راز وسايل په کار اچويل دي چې له جملې څخه‬
‫يې لاندني وسايل زيات مهم برېښي ‪:‬‬
‫‪ ‬ټولواکانو ته په رعيت باندې د تيري او فساد وسايل برابرول ‪.‬‬
‫‪ ‬رعيت بېرته د ټولواکانو پرخلاف د پلتۍ او مظاهرو له لارې راپورته‬
‫کول ‪ ،‬د هغوی پر ضد د ناراضګۍ شعارونه پورته کول ‪ ،‬او رعيت د‬
‫مساوات او ازادۍ په شعارونو غولول ‪.‬‬
‫‪ ‬يا نور هغه شعارونه چې د اور بڅركي يې د حکومت لوړپوړي او کوز‬
‫پوړي يو څېر وسوزوي ‪ ،‬حالت پرې نور هم له قابو څخه ووځي ‪ ،‬په داسې‬
‫حالت کې چې ټولواکان او رعيت سره به دواړه اړخونه يو هم خپله موخه‬
‫ترلاسه نه کړي ‪ ،‬او نه به يې د لانجو کونجو د حل او فصل لاره ولټول شي ‪.‬‬
‫‪ ‬د ټولواکانو او د قوم د ګردو مشرانو فکرونه تخريبول ‪.‬‬
‫‪ ‬د غير يهوودانو په هرډول ذکاوت او عاقلانه خوی خصلتونو د ښځو او‬
‫شتمنيو ‪ ،‬او د لوړچارو د ورسپارښتنې د پراډ په نورو دامونو ښکار کول ‪ ،‬او‬
‫داسې نور‪...‬‬
‫‪ ‬د يهودانو د پټ سياسي ‪ ،‬ديني ‪ ،‬فني ‪ ،‬او رياضي جماعتونو او ډلو ټپلو له‬

‫لارې د دنيا په ټولو ملکونو او دولتونو کې د اختلاف او د يو بل‬
‫سره د ناخوښۍ تخم کروندې کرل‪.‬‬
‫‪ ‬د نړۍ موجوده دولتونه تروسمهال هم فاسد او د عدل تارونه يې شکېدلي‬
‫دي ‪ ،‬بايد يهودان د بې انصافۍ روانه لړي لا پسې ګړندۍ کړي ترڅو د‬
‫يهودانو سره په فلسطين کې د اسرائيل د دولت په جوړښت کې مهم رول‬
‫ولوبوي چې د دغې اسرائيلي دولت مركزي اداره به اورشليم او بيا به په‬
‫دوامداره توګه رومانيه ته نقل کړی شي ‪.‬‬
‫‪ ‬يهودان بايد د ټولې نړۍ د نشرو اشاعت ‪ ،‬د صحافت ‪ ،‬تعليمي ادراې‬
‫لکه ‪ :‬ښونځي ‪ ،‬پوهنتونونه ‪ ،‬پاركونه ‪ ،‬سينماګانې ‪ ،‬وضعي قوانين ‪،‬‬
‫مضاربتونه او‪ ..‬اړخونه له قابو ونه وځي ‪ ،‬ترڅو خپل افکار په ډېره اسانه‬
‫توګه خپاره کړي ‪.‬‬
‫‪ ‬د کورين نظام د ړنګولو او د ځوانانو هيلې د ناهيلې کولو ‪ ،‬ديني امور د‬
‫خپو لاندې کولو ‪ ،‬د قوم پرستۍ شعارونه راوچتولو ‪ ،‬د خلکو نفسي شهوتونه‬
‫لکه د حيواناتو په څېر په نه شرمېدونكو سترګو د نفس د غوښتنې سره په‬
‫هرځای کې پوره کولو ‪ ،‬بد اخلاقي او رزيله صفتونه او عريانت مخ په‬
‫وړاندې بوول ‪ ،‬تردې چې د غير يهودانو د زخمونو نه وينې په بې شانه انداز‬
‫وبهيږي ‪ ،‬او ترڅو د يهودانو په لاس ټول مخلوق ته ورپه غاړه ستونزو د حل‬
‫او فصل لارې بې دركه او ورڅخه بې وسه شي ‪ ،‬ددغې هدفونو د لاسته‬
‫راوړني لپاره بايد يهودان ټول سره زر احتکار کړي ‪ ،‬ولې چې په دې سره‬
‫دغه موخې په اسانه لاس ته راوړل کيږي ‪.‬‬
‫‪ ‬نړيوال اقتصادي نظام د کار کسب نه ‪ ،‬بلکې د هغو سروزرو پورې تړل‬

‫چې تر دې مهال يې يهودان د ځانونو سره ذخيره کوي ‪ ،‬هيره دې‬
‫نوي چې په غيره يهودانو به د اقتصاد ستونزمنه لړې تر اخره دمه دوام ولري ‪،‬‬
‫دا په دې خاطر چې نړيوال به د دغې ستونزو په شتون له ارام او راحت‬
‫څخه بې وسه پاتي شي ‪ ،‬بالاخره به يهودانو ته د حل لارې چارې وسپاري او‬
‫يهودان به په اسانه خپلې زېر نظر نړيوالې خيرښيګڼې تر لاسه کړي ‪.‬‬
‫‪ ‬اروپايي دولتونه ځان ته د امريكا ‪ ،‬جاپان او د چين څخه د مرستې له‬
‫لارې محتاج کول(‪.)1‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬وګوره ‪ :‬بروتوكولات حکماء صهيون ‪. ) ۴۸ – ۴۲ ( :‬‬

‫د يهودانو ځينې عبادتونه‬
‫او ديني شعاير‬

‫د يهودانو مهم عبادتونه ‪:‬‬
‫‪ : - ۱‬لمونځ ‪:‬‬
‫‪ ‬په سفردانيال ( ‪ ) ۲۱ / ۴‬کې وايي [ دانيال به هره ورځ درې ځل اّلل ته‬
‫ركوع او لمونځ كو‪ ،‬او د اّلل شكر به يي ويستو] ‪.‬‬
‫په مزمور ( ‪) ۲۱ / ۲۲‬کې وايي [ او كله ناكله به يې دوه ځل لمونځ كوو ] ‪.‬‬
‫په ورځ کې دوه ځل لمونځ کول د يهودانو په نيز واجب دی ‪.‬‬
‫د يهودانو لمونځ په غالبه توګه له نثر او نظم څخه جوړ دی ‪ ،‬لومړی به نثر يا‬
‫نظم په خواږه اواز او ترنم سره لوستل کېدل ‪ ،‬خو په تدريجي توګه او د وخت‬
‫په تېرېدو ورسره موسيقي الات هم په کار واچول شول ‪ ،‬سفر مزامير‬
‫څرګندوی چې د دغې موخې د ترسره کولو لپاره به ځانګړي خلک ګمارل‬
‫کېدل(‪.)1‬‬
‫د يهودانو لمونځ د لاسونو په مينځلو پېل اخلي په انفرادي شکل د لمونځ د‬
‫ادا کولو په مهال دسمال او يا شال په اوږه اچوي ‪ ،‬او د لمونځ په جماعي توګه‬
‫د ادا په مهال څادرګى او يا شال په څټ اچوي ‪.‬‬
‫دغه نثر او نظم هغه حالت کې لوستل کيږي چې لوستوال تورې جامې پر تن‬
‫او پر سر اوږده ټوپۍ ايښې وي ځکه چې يهودان په لمونځ کې د سر پټول د‬
‫لمونځ واجب بولې ‪ ،‬او خپل دغه کار د تورات د نصوصو څخه احترام‬
‫تعبيروي او يهودان د خپل لمونځ د ادا کولو په مهال بيت المقدس ته مخامخ‬
‫(‪ ) 1‬عزرا ‪. ) ۴۲ / ۸۲ ( :‬‬

‫ودريږي‪.‬‬
‫لومړی به يهودانو خپلو مونځونو کې ركوع او سجده هم کوله که څه هم د‬
‫لمونځ دغه کيفيت تر اوسه هم په ځېنو يهودانو کې لېدل کيږي خو ولې‬
‫زياتره يهودان يې لکه د نصرانيانو په شان په چوكيو باندې د ناستې په حالت‬
‫کې ادا کوي ‪.‬‬
‫يهودان د لمونځ په وخت کې دواړه لاسونه په سينه ږدي او ورسره سر هم څه‬
‫اندازه داسې ښکته نيویل وي لکه خادم بادار ته په احترام ولاړ وي (‪.)1‬‬
‫د يهودانو د ډلو ټپلو تر منځ د لمونځ په اساس کې هيڅ راز توپير نشته لمونځ‬
‫يې د ګانو بجانو او ډول ډبلي سره ادا کولو کې منحصر دی نور د ديني‬
‫شعيرې په توګه د لمونځ په اړه څه ناڅه اختلافات د سفراډيم او اشکنازيم‬
‫يهودانو تر منځ ليدل کيږي(‪. )2‬‬
‫هره ورځ يهودان د درې لمونځونو د فرضيت قايل دي ‪:‬‬
‫– ‪ :‬د سحرلمونځ ‪ :‬ديته يهودان « شحاريت » وايي ‪.‬‬
‫– ‪ :‬د ماسپخين لمونځ ‪ :‬ديته يهودان « مخه » وايي ‪.‬‬
‫– ‪ :‬د ماښام لمونځ ‪ :‬ديته يهودان « عربيت » وايي ‪.‬‬
‫يهودانو په وړاندې لمونځ په دوه ډوله دی ‪:‬‬

‫لمونځ يواځې ادا کول ‪ ،‬او لمونځ په جماعي توګه ادا کول‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬الفکر ا لديني اليهودي ‪ ) ۲۳۳- ۲۳۴( :‬موسوعة اليهود واليهودية ‪. ) ۸۴۴ / ۳ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬الفکر الديني اليهودي‪.) 131( :‬‬

‫فردي او يا يواځنې لمونځ د ارتجالي لمونځونو څه عبارت دی‬
‫چې د حاجت او اړتيا په مهال په انفرادي توګه ترسره کيږي ‪ ،‬دغه لمونځ د‬
‫وخت او ديني طريقو سره هيڅ راز علاقه او ارتباط نه لري‪.‬‬
‫خو جماعي لمونځونه د يو څو اشخاصو په شمول د عبادت لپاره جوړ‬
‫ځايونو کې په ښکاره ډول د وختونو او موسمونو سره سم ادا کوي ‪.‬‬
‫په داسې جماعي لمونځونو کې د تورات نصوص لوستل کيږي ‪ ،‬د تورات‬
‫نصوص په محفوظو لفافو کې تاو رانغښتل شوی وي او د عبادت لپاره‬
‫ځانګړې ځايونو کې د کاهنانو او د يهوديت د دين په سر کې واقع کسانو‬
‫معلوم کړي وختونو کې ادا کيږي د دغې جماعي لمونځ په پاي کې بېرته د‬
‫تورات نصوص په لفافو کې تاو کړل شي او په دې سره لمونځ پای ته‬
‫ورسيږي ‪ ،‬او کله کله ورپكې مختصره خطبه يا ترانې او تقليدي دعاګانې‬
‫هم کيږي او بيا معبدخانه له ټولو راغلو څخه خالي کيږي او لمونځ همدلته‬
‫پای ته رسيږي‪.‬‬
‫کله کله پكې هر لمونځ ګوزار ته د شرابو کنډویل او دوه ټکلى ډوډۍ هم‬
‫وركول کيږي(‪.)1‬‬
‫‪ : - ۲‬روژه ‪:‬‬
‫د يهودانو په وړاندې روژه له لمر پرېواته څخه وړاندې د بلې ورځې د لمر‬
‫پرېواته پورې نيول کيږي ‪ ،‬په دغې روژه کې يهودان له خوراک ‪ ،‬څښاک ‪ ،‬او‬
‫جماع څخه ځان رابندوی ‪ ،‬خو ځېنې ورځو کې د يهودانو روژه له لمرخاته‬
‫(‪ )1‬الفکر اليهودي ‪ ) ۲۴۸،۲۲۲،۲۲۱،۲۳۱ ( :‬اليهود واليهودية ( ‪ ) ۲۲۲‬دعبدالجليل شلبي‬

‫ليکنه ‪.‬‬

‫څخه پېل اخلي او د لمر پرېواته پورې دوام لري ‪ ،‬په دې روژه کې‬
‫هغوی يواځې د څښاک څخه ځان رابندوی ‪ ،‬يهودانو له دي پرته نورې‬
‫ورځې هم لري چې د بېلابېلو مناسبتونو له کبله پكې روژې نيسي چې له‬
‫جملې څخه يې ځېنې دادي ‪:‬‬
‫‪ :‬د بخشش د ورځې روژه ‪ :‬دا د يهودانو په فکر تر ټولو مهمه او‬ ‫‪-‬‬
‫يواځنې روژه ده چې يهودان يې د ثبوت دعوه موسى ‪ ‬ته منسوب پنځو‬
‫کتابونو ته کوي ‪.‬‬
‫‪ :‬د جولای د مياشت روژه ‪ :‬يهودان دا روژه د جولای په اتلسمه ورځ‬ ‫‪-‬‬
‫نيسي دا يوه ورځنۍ روژه ده ‪ ،‬يهودان دا روژه د بېلابېلو رامنځ ته شو پېښو‬
‫نېټه بولې ‪ ،‬چې د پام وړ پېښې يې په لاندنې توګه دي ‪:‬‬
‫‪ : – ۲‬د تورات تختې ماتېدل ‪.‬‬
‫‪ : – ۸‬د سبا او بېګاه ورځني صدقات له منځه تلل ‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬د ( اتسويندوموس ) د قيادت لاندې په اورشليم کې د تورات نسخه‬
‫سوزېدنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۳‬د ( تيطس ) روماني په قيادت د يهودانو د بېخکنې لپاره په اورشليم‬
‫باندې په ( ‪۱۱‬م ) کال کې تباه كن يرغل ‪.‬‬
‫‪ : -‬د اګست په مياشت کې په نهم تاريخ روژه ‪ :‬د دې ورځ روژه نيول د‬
‫روماني قايد ( تيطس ) په لاس د اورشليم قبضه کولو او د ( ادريانوس ) په‬
‫زمانه کې د هيکل سليماني د ويجاړولو يادګېرنه ده ‪.‬‬
‫د يهودانو مهم موسمونه او اخترونه ‪:‬‬
‫‪ : – ۲‬د شنبې ورځ ‪ :‬دې ورځ ته په عبرانۍکې [ شباث ] ويل کيږي او‬

‫شباث په عبرانۍکې د راحت او ارام په معنى راځي ‪ ،‬د دې اختر‬
‫اړوند يهودان داسې انګيروي چې په دې ورځ کې اهلل پاک د اسمان او‬
‫ځمکې له پېدايښت څخه د وررسېدلي ستړياو څخه دمه کړېده ‪ ،‬او‬
‫ورپكې يې بركت اچویل دی په همدغې خاطر يې خپلو بندګانو ته په دې‬
‫امر کړی دی چې پكې له خپلو ټولو کارونو څخه دمه او ارام وكړي ‪.‬‬
‫د دغې ورځ روژه د جمعې د ورځې د لمر پرېوتو څخه پېل اخلي او د شنبې‬
‫د ورځې لمر پرېوتو پورې غځيږي ‪ ،‬له هرډول عمل څخه ځان ژغورنه‬
‫پكې مهمه ديني شعيره بلي ‪ ،‬د دې ورځي روژه نيول يهودانو موسى‪ ‬ته د‬
‫لسو منسوبو وصيتونو صريح نص بولې ‪ [ :‬اوومه ورځ ستا د رب د‬
‫استراحت او دمې ورځ ده ‪ ،‬خپل هېڅ شخصي كارونه پكې مه كوه ] (‪.)1‬‬
‫د دې ورځې له حرمت څخه سرغړونه کول ‪ ،‬يا په دې ورځ کې کارونه‬
‫انجامول له لويو او سترو سرغړونو څخه شمېرل کيږي(‪.)2‬‬
‫‪ : – ۸‬د خلاصون اختر ‪ :‬دې اختر ته يهودان د سپريل اختر هم وايي ‪ ،‬د دې‬
‫اختر لومړنۍ ورځ د اپرېل د پنځلسم نه پېل کيږي او د اپرېل تر دوه ويشتمۍ‬
‫پورې دوام لري ‪ ،‬يهودان د دې ورځو اخترد فرعون له عبوديت څخه د بني‬
‫اسرائيلو د نجات په مناسبت مناووي ‪.‬‬
‫د دې اختر ديني شعاير په يهودانو لازموي چې سمبوسۍ پكې په واجبي‬
‫توګه وخوري ‪ ،‬د دوعاګانو او د ډېرو لمونځونو څخه يهودان بايد ځانونه‬
‫ً‬
‫برخمن کړي او خپلې پېشيانې هم تقربا وسوزوي ‪ ،‬په دې ورځو کې يهودان‬
‫(‪ ) 1‬سفر الخروج ‪) ۸۱ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬الفکرالديني اليهودي ( ‪. ) ۴۱۴‬‬

‫سره خپل منځ کې په يو دستارخوان راغونډيږي او د بني اسرائيلو‬
‫د خلاصون قيصې او حکايتونه کوي چې موسى‪ ‬له مصر څخه څنګه‬
‫راووت ؟ او د راتګ په مهال ورته څه څه ورپېښ شول ؟ (‪.)1‬‬
‫‪ : – ۴‬د ګناهونو د بخشش اختر ‪ :‬يهودان دا اختر د اکتوبر په لسمه ورځ‬
‫مناووي ‪ ،‬ټول کالکې د يهودانو په نيز دا ډېر مهم اختر او د کال بختوره ده ‪،‬‬
‫يهودان انګيروي چې په دې ورځ کې موسى‪ ‬له کوه طور نه په داسې‬
‫حالت کې راښکته شو چې شريعت ورته وركړل شوی و او بني اسرائيل يې‬
‫په دې زيري ونازول چې اهلل پاک درته د سخي عبادت معاف کړ‪ ،‬د دغې‬
‫اختر پېل د اکتوبر له نهمې ورځې (تاريخ) ماښام لمر پرېوتو سره پېل کيږي‬
‫‪ ،‬او د لسمې ورځې د نمر پرېوتو پورې دوام لري ‪.‬‬
‫په دې ورځ کې يهودان روژه نيسي او د لومړني يهودانو ګناهونو لپاره‬
‫بخشش يهودي کاهنان په جماعت سره لمونځ ادا کولو کې غواړي(‪.)2‬‬
‫يهودان له دې اخترونو پرته نور اخترونه هم لري چې د بيلابيلو مناسبتونو او‬
‫د ورپېښو مسايلو اړند يې په وار وار مناووي(‪.)5‬‬
‫د يهودانو ديني شعاير‪:‬‬
‫‪ : - ۱‬زواج ‪:‬‬
‫په لوړنتوب کې د يهودي پاتې کېدل د يهوديت منافي کاربلل کيږي ‪.‬‬
‫(‪ )1‬ا لفکرالديني اليهودي ( ‪ . ) ۲۴۹ – ۲۴۲‬اليهود تاريخ وعقيدة ( ‪. ) ۸۸۳ – ۸۸۴‬‬
‫موسوعة اليهود واليهودية ( ‪) ۸۴۳ / ۲‬‬
‫(‪ ) 2‬الکنز المرصود ‪. ) ۲۱ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬اليهود تاريخ وعقيدة ‪ . ) ۸۸۳ ( :‬دکامل سعفان ليکنه ‪.‬‬

‫په يهودي انسان باندې د غير يهودي سره نكاح کول ناروا دي ‪ ،‬د‬
‫غېر يهودي سړي يا ښځې سره نكاح دوامداره زنا ده ‪.‬‬
‫يهودي د خپلې ورېرې او خورزې سره نكاح کویل شي ‪ ،‬خو خوری او‬
‫وراره د خپلې تنداراو ترور سره نكاح نه شي کولای ‪ ،‬که څه هم زياتو‬
‫يهوداي فقهاوو د ورېرې په نكاح د تحريم فتواه هم وركړيده ‪.‬‬
‫يهودان د زياتو ښځو کولو د جواز قايل دي ‪ ،‬هغوی وايي ‪ :‬په دين کې د ښځو‬
‫د شمير او نه شمير کوم حد نشته ‪ ،‬اګر که د يوولسمې پيړۍ په لومړيو کې په‬
‫لويديځ کې د تعدد الزوجات د تحريم فتواه وركړل شوه ‪ ،‬خو زياتره يهودان‬
‫همدغه حق تر نن ورځې پورې د ځانونو لپاره ثابت حق بولې(‪.)1‬‬
‫په ازدواجي اړيكو کې دا هم ديني شعيره ګڼي چې که شادي شده يهودي‬
‫په داسې حالت کې مړ شي ‪ ،‬چې بچي يې نه وي ‪ ،‬نو کور ودانه به يې ورور‬
‫ته په جبري توګه کېنول کيږي ‪ ،‬که له وروستني خاوند څخه يې بچې پيدا‬
‫شي ‪ ،‬نسبت به يې لومړني مړ ورور ته کيږي ‪ ،‬خو که د مړ يهودي ورور له‬
‫ورندار سره له نكاح کولو څخه مخ واړوي ‪ ،‬د وهلو ټکولو سره به د يهودانو‬
‫له ټولنې څخه شړل کيږي ‪ ،‬هغه ښځه چې لېور ته په نكاح وركول کيږي‬
‫يهودان ورته په خپلي اصطلاح کې [ يبامه ] وايي(‪.)2‬‬
‫‪ : - ۲‬طلاق ‪:‬‬
‫په تورات کې طلاق د نارينه حق وچې ښځې ته به يې وركوو ‪ ،‬خو له دې‬
‫(‪ ) 1‬الفکر الديني اليهودي ‪ . ) ۲۹۳ – ۲۹۴ ( :‬موسوعة اليهود والي هودية ‪. ) ۸۸۲ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬سفر التثنية ‪) ۲۱ – ۲ / ۸۲ ( :‬‬

‫وروسته د يهودانو عام حاخام او د يهودي دين عالم جرشوم بن‬
‫يهودا چې په ( ‪۲۱۳۱‬م ) کال کې وفات دي ‪ ،‬فتوا وركړه چې ښځه به د خاوند‬
‫له کور څخه تر هغه نه شي شړل کېدای چې د قاضي له خوا ورته يا طلاق‬
‫نامه وركړل شي او يا سړی او ښځه دواړه سره په طلاق خوشحاله او راضي‬
‫وي ‪.‬‬
‫تر هغه به طلاق د اعتبار وړ نه وي چې يهودي حاخام پرې ليکلي وثيقه نه‬
‫وي وركړې ‪ ،‬د دغې وثيقې په رڼاکې ښځه کولای شي د بل يهودي سره‬
‫نكاح وكړي ‪ ،‬خو که ښځه د طلاق وثيقه ونه لري نه يې نكاح سمه بلل‬
‫کيدای شي ‪ ،‬او له نوي خاوند يې بچيان هم غيرشرعي بلل کيږي(‪.)1‬‬
‫‪ : - ۳‬خوراک او څښاک ‪:‬‬
‫يهودان د څلورپښيزه حيواناتو خوراک د ځانونو لپاره جاير نه بولې ‪ ،‬د ځان‬
‫لپاره د هغه څلور پښيز حيوان په حليت قايل دي چې نه داړور وي او‬
‫ګياګانې هم په داسې حالت کې خوري چې خوړل شوي ګياه بېرته خولې‬
‫ته راوستلای شي ‪ ،‬د يهودانو په دې مذهب سره په هغوی اسونه ‪ ،‬قچر‪ ،‬خر او‬
‫اوښان حرام دي ‪ ،‬بلکې ورباندې د خنزير او د ټولو دريندګانو ليوانو او‬
‫هوسيو غوښې هم حرامې دي ‪.‬‬
‫د تېر په څېر يهودان په ځانونو هغه مرغان هم حرام کړيدي چې کږې‬
‫مښوكې او يا ښکارګرې پينجې ولري ‪ ،‬يا داسې وحشيان مرغان چې‬
‫(‪ ) 1‬الفکرالديني اليهودي ‪ . ) ۲۹۲ – ۲۹۱ ( :‬موسوعة اليهود واليهودية والصهيونية ‪( :‬‬
‫‪. ) ۸۲۸ / ۲‬‬

‫مردارې او بدبويه شيان خوري ‪.‬‬
‫په دغسي جنس کې يهودانو لپاره يک يواځې چرګان ‪ ،‬ايلۍ ‪ ،‬بطې او هغه‬
‫بري مرغان چې واښه او دانې خوري د خوراک جواز لري ‪ ،‬په بحري‬
‫حيواناتو کې يهودان د خپلو ځانونو لپاره يواځې هغه ماهى (کب) حلال‬
‫بولې چې وزرې ولري او په پوستکي قشور ولري ‪ ،‬له دې پرته نور ټول‬
‫بحري حيوانات يهودان په ځانونو حرام بويل ‪.‬‬
‫هيڅ يهودي نه شي کولای چې غوښه ‪ ،‬شوملې ‪ ،‬او شوده په يو ځای‬
‫وخوري(‪.)1‬‬
‫دا د يهودانو د عبادتونو ځېنې نمونې او بېلګې وې ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬الفکر الديني اليهودي ‪. ) ۲۹۲ – ۲۹۱ ( :‬‬

‫څلورم فصل‬
‫د يهودانو ډلې ټپلي‬

‫د نبي ‪ V‬د رښتني قول سره سم يهودان په ډېرو ډلو ټپلو ويشل شوي دي‪،‬‬
‫َ‬
‫َ ْ ً (‪)1‬‬ ‫َََْ َُْ ُ َ َ ْ َ َْ َْْ َ َ ْ‬
‫ت اليهود على إِحدى أو ث ِنتي ِن وسب ِعين ف ِرقة] ‪.‬‬
‫هغه فرمايي [ افترق ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬يهودان پخپل دين کې يو اويا ‪ ،‬يا دوه اويا ډلوباندې ويشل شوي دي ‪.‬‬
‫دغه تقسيم د يهودانو مخکنو او وسنيو ټولو ډلو ته شامل دی ‪ ،‬خو ولې د‬
‫لومړنيو يهودانو خورا مهمې ډلې په دې توګه دي ‪:‬‬
‫‪ : - ۱‬سامريان ‪:‬‬
‫سامريان په اصل کې د بني اسرائيلو هغه ډله ده چې د سليمان ‪ ‬له مړينې‬
‫وروسته د يهوذا د دولت په شمال کې شته شوي وو ‪.‬‬
‫سامري کورنۍ ته منسوب خلک تر نن پورې که څه شمېر يې دومره نه دی‬
‫خو د نابلس په ښار کې وجود لري ‪.‬‬
‫له نورو يهودانو څخه يې په لاندنيو نښونښانو توپېر کيدای شي ‪:‬‬
‫‪ :‬د موسى ‪ ،‬هارون ‪ ،‬يوشع بن نون ‪ ‬له نبوت څخه په بني اسرائيلو‬ ‫‪-‬‬
‫کې د بل چا په نبوت عقيده نه لري ‪.‬‬
‫‪ :‬د تورات په نوم پنځه واړه کتابونو په شمول د يوشع بن نون ‪ ‬په‬ ‫‪-‬‬
‫کتابونو کلک ايمان لري ‪ ،‬له دې پرته د يهودانو په بل هېڅ کتاب باندې د‬
‫ايمان قايل نه دي ‪.‬‬
‫‪ :‬په تلمود او عهد قديم باندې هيڅ ايمان نه لري ‪ ،‬د دی برسېره د‬ ‫‪-‬‬
‫(‪ ) 1‬ترمذي کتاب الايمان باب ماجاء في اقتراق الامة ( ‪ ) ۸۲ / ۲‬د ابوهريرة ‪ ‬په‬
‫روايت او ترمذي ورته حسن صحيح ويلي دي ‪.‬‬

‫تورات موجوده نسخه د عامو يهودانو سره د تورات د عبراني‬
‫نسخي سره په شپږزره ځايونو کې تيري پاتې لري ‪.‬‬
‫‪ : -‬د [ جرزيم ] غر د سامريانو مقدس او قابل احترام ځای دی ‪ ،‬دغه غر د‬
‫نابلس په منطقه کې وجود لري ‪ ،‬په لمونځ کې ورته مخامخ دريږي ‪ ،‬او د‬
‫بيت المقدس له احترام څخه غوڅ انكار کوي ‪ ،‬له همدی کبله يې نور‬
‫يهودان له يهوديت څخه کافر بولې(‪.)1‬‬
‫‪ : – ۲‬فريسويان ‪:‬‬
‫فريسويان چې مفرد يې فريسي دی ‪ ،‬د آرامۍ ژبې کلمه او د پياوړې سمې‬
‫راي او په کار باندې د علمي عبور لرلو معنى وركوي ‪.‬‬
‫ځينې علماء وايي چې فريسي د عبرانۍ ژبي کلمه ده او په اصل کې [‬
‫فروشيم ] ده ‪ ،‬د ځان لرې کولو او د خلکو پرېښودلو په معنى راځي(‪.)2‬‬
‫خو داسې بريښي چې فريسويان هم له ربانينو ډلې څخه چې په اصل کې د‬
‫ديني امورو په ادا ځانګړي پاملرنه کوي ‪ ،‬يوه فرعه ده ‪.‬‬
‫د ربانينو اړوند سموأل بن يحيي وايي ‪ :‬د عدد له نګاه نه دا د يهودانو لويه‬
‫ډله ده ‪ ،‬دوی په اصل کې د هغو يهودي فقهاوو پيرواكر دي چې په اهلل پاک‬
‫يې درواغ تړلي وو ‪ ،‬هغه يهودي عالمان چې انګېرل يې ګنې اهلل پاک ورته‬
‫په هره مسأله کې په اواز خبرې کوي ‪ ،‬د يهودانو دا ډله د نورو ډلو په پرتله د‬
‫(‪ ) 1‬قاموس الکتاب المقدس ‪ . ) ۳۳۹ ( :‬الموسوعة النقدية للفلسفة اليهودية ‪) ۲۲۲ ( :‬‬
‫‪ .‬الفکر الديني اليهودي ‪. ) ۸۱۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬الموسوعة النقدية للفلسفة اليهودية ( ‪ . ) ۲۲۱‬من اليهودية الى الصهيونية ‪) ۹۱ ( :‬‬
‫‪.‬‬

‫غيريهودانو سره ډېره کركه او نفرت لري(‪.)1‬‬
‫له نورو يهودانو څخه يې په لاندنيو نښونښانو توپېر کېدای شي ‪:‬‬
‫‪ : -‬د تلمود په شمول د عهد قديم په ټولو کتابونو ايمان او باورلري ‪ ،‬په دې‬
‫عقيده ساتي چې تورات اهلل پاک موسى‪ ‬ته شفوي وركړی دی (‪.)2‬‬
‫ددې ډلې اړوند د تاريخ پوهانو له کلام څخه داسې بريښي چې په ټولو‬
‫يهودانو کې دعدد له نګانه نه دوی غټه ډله ده(‪)5‬چې مسلمانان يې په [‬
‫ربانيان يا په تلموديانو ] نوموي(‪.)4‬‬
‫‪ : - ۳‬صدوقيان‪:‬‬
‫دوی هم د مخکنيو يهودانو مهمه فرقه ده ‪ ،‬نسبت يې [ صادوق ] کاهن ته‬
‫کيږي چې په (‪۴۱۱‬م ) په شاوخوا کې وفات دی ‪.‬‬
‫د صدوقيانو ځانګړتياوې‪:‬‬
‫‪ :‬په تلمود او ټولو شفوي رواياتو باندې ايمان نه لري ‪ ،‬هغوی صرف‬ ‫‪-‬‬
‫په اسفار خمسه (تورات) باندې د عمل قايل دي خو ځينې نور علماء وايي‬
‫(‪)3‬‬
‫چې دوی هم د نورو په څېر د عهد قديم په ټولو کتابونو اقرار کوي او په‬
‫(‪ ) 1‬افحام اليهود ‪. ) ۲۱۳ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬قاموس الکتاب المقدس ‪) ۴۱۳ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬فرقة القرائين اليهود ‪. ) 121 ( :‬‬
‫(‪ ) 4‬اليهودية واليهود ‪. ) ۹۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 3‬بحوث في مقارنة الاديان ‪ .) 128 ( :‬تحريف التوراة ‪ .) 21 ( :‬الاسفار المقدسة‬
‫قبل الاسلام ‪ . ) 14 ( :‬موسوعة اليهود‪.) ۴۸۳ / ۲ ( :‬‬

‫(‪)1‬‬
‫دي هم قايل دي چې عزير ‪ ‬د اهلل پاک ځوی دی – تعالى‬
‫اهلل عن قولهم ‪. -‬‬
‫‪ :‬له بعث او اخروي جزاء نه بالکل منکر دي او په دې عقيده دي‬ ‫–‬
‫چې نفس د جسد په مرګ سره مري ‪.‬‬
‫‪ :‬د قضا او قدر نه په کلکه منکر دي او وايي چې انسان ازاده اراده‬ ‫–‬
‫لري د انسان د خير او شر په کارونو کې اهلل پاک هېڅ دخل نه لري‪.‬‬
‫‪ :‬د ملايكو له وجود څخه په ټپه منکر دي ‪.‬‬ ‫–‬
‫دا دري د مخکنيو يهودانو تر ټولو مهمې ډلې وې ‪ ،‬د دې معنى دا نه ده چې‬
‫دوی اوس مهال شتون نه لري ‪ ،‬دوی شته خو يا يې کميت ډېر كم دی او يا‬
‫يې نومونه بدل کړيدي ‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬قراؤن ‪:‬‬
‫قراؤن [قرايم] ته نسبت دی او قرايم عبراني ژبه ده مقصد ترې ټول هغه‬
‫څوک دي چې تورات لولې ‪ ،‬نسبت يې (عنان بن داود) چې د ابو جعفر‬
‫المنصور د واک په دور کې بغداد اوسيدونكي و ‪ ،‬د اتمې پېړۍ په وروستيو‬
‫کې وفات شوی دی ‪ ،‬لنډه دا چې عنانية هم ورته ويل کيږي ‪.‬‬
‫د دې فريقې ځانګړتياوې ‪:‬‬
‫‪ :‬دوی هم د صدوقيانو په څېر له عهد قديم پرته نورو ټولو روايتونو‬ ‫‪-‬‬
‫نه کلک منکر دي‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬الموسوعة النقدية للفلسفة اليهودية ‪.)153 ( :‬‬

‫‪ :‬د قيامت د ورځ په ثبوت قايل او منونكي دي‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ :‬د دوی نسبت شيخ عنان ته هم کيږي چې دعيسى ‪ ‬او د نبي‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ‬د بعثت او په رسالت قايل و خو ولې ويل به يې چې هغه عربو ته راليږل‬
‫شوی دی يهودانو ته نه دی ‪.‬‬
‫‪ :‬په ختيځ او عريب هيوادونو يهودانو کې د عنان بن داود يهودانه‬ ‫‪-‬‬

‫افکار ډېر ارزښت او مکانت لري ‪ ،‬د دوی اوتلمودي يهودانو ترمنځ زياته‬
‫تربګنې وه ‪ ،‬دواړه ډلې سره پخپل منځ کې يو بل ته په کافر قايل و ‪ ،‬اوس‬
‫هم د فلسطين په ښار [ تل ابيب ] کې په زرهاو قراؤن ميشت دي چې‬
‫پخپلو عبادتونو محکمو او اخترونو او د ذبحې په ځايونو کې د باقي ټولو‬
‫يهودانو سره توپير اوفرق خوري ‪ ،‬تلمودي يهودي حکومت اوس مهال هم د‬
‫(‪)1‬‬
‫قرايينو يهودانو او نورو سره ازدواجي اړيكي سمبالونه قانوين جرم بويل ‪.‬‬
‫د يهودانو دواړه ډلې سره يو بل ته په تكفير قايل دي ‪ ،‬او دواړه ډلې سره يو‬
‫بل د ارتداد په تور تورنوي ‪.‬‬
‫دکتور حسن ظاظا ذکر کوي چې کله هم صهيونستي يهودان د فلسطين د‬
‫واک په ګدۍ کېناست قرايين يهودان يې په زورځواک فلسطين ته ننويستل ‪،‬‬
‫لکه د ورسره ګاڼه شوي مزدور په حيث يې په ځينو دندو وګمارل ‪ ،‬ترڅو‬
‫دوی د هغه قرايينو يهودانو سره مساوي وبلل شي چې له فلسطين څخه د‬
‫باندې ميشت دي ‪ ،‬د قرايين يهودانو په خوله صهيونستي يهودانو د خاموشۍ‬
‫(‪ ) 1‬فرقة القر ايين اليهود ‪.) ۱۸ ، ۸۲ ، ۲۲ ، ۴ ( :‬‬

‫برغولې ايښى دی ‪ ،‬هغوی هم په رښتيا د خپلو بچو د شتون او د‬
‫کله ناکله زيارت په خاطر چوپه خوله پاتي دي هيڅ نه وايي ‪ ،‬ترڅو‬
‫فلسطين کې پراته بچيان يې د مرګ ښکار نه شي(‪.)1‬‬
‫‪ : - ۳‬حسيديم ‪:‬‬
‫حسيديم د يهودانو ډېره وروسته منځ ته راغلې مشهوره ډله ده ‪ ،‬حسيديم د‬
‫اسرائيل بن اليعازر چې د [بعل شم طوب] لقب وركړل شوی و ورته نسبت‬
‫کيږي ‪ ،‬په اوكرانيا کې په ( ‪۲۱۴۱‬م ) کال کې وفات دی ‪.‬‬
‫حسيديم عبراني کلمه ده ‪ ،‬او د ديني فدايي او د نذركونكي په معنى راځي‬
‫‪.‬‬
‫داسې بريښي چې حسيديم هم له فريسويانو څخه راجلا شوې صوفيانه ډله‬
‫ده ‪ ،‬دوی هم د تلمود زيات احترام کوي ‪ ،‬حکمونه يې په ډېر ادب او مينه‬
‫قبلوي ‪ ،‬برعکس دوی د نورو يهودانو برخلاف د تلمود له ظاهري معنى پرته‬
‫په باطني معناګانو هم قايل دي ‪ ،‬په صوفيانه انداز د تلمود کلمات تفسيروي‬
‫‪ ،‬د نورو په پرتله دا ډله هم ګڼ شمېر پلويان او پيرويان لري ‪.‬‬
‫د حسيديم د ډلې ځانګړتياوې ‪:‬‬
‫‪ :‬حسيديم ډله په وحدة الوجود باورلري ‪ ،‬دوی انګيروي چې ټول‬ ‫‪-‬‬
‫مخلوقات د اهلل پاک له ذات څخه تعبيرات دي ‪.‬‬
‫‪ :‬په اعمالو کې په جبر قايل دي چې خير او شر دواړه د اهلل پاک له‬ ‫‪-‬‬
‫اړخه دي ‪ ،‬داسې عقيده لري چې کله هم له انسان څخه ګناه صادره شي ‪،‬‬
‫(‪ ) 1‬الفکر الديني اليهودي ‪) ۸۲۲ – ۸۲۳ ( :‬‬

‫بايد وار يې خطا نه شي ‪ ،‬په دې معنى چې شر د اهلل پاک له طرفه‬
‫دی او چې څه هم د اهلل پاک له طرفه وي ‪ ،‬ټول خير او فايده وي ‪.‬‬
‫‪ :‬د ارواحو په تناسخ عقيده لري ‪ ،‬هغوی وايي ‪ :‬د تناسخ فلسفه او‬ ‫‪-‬‬
‫حکمت دا دی چې نفس بېرته پاک شي ‪ ،‬او نفس ته بېرته د ځان د صفايۍ‬
‫زرينه موقعه ده ‪ ،‬خو چې کله هم په يو ځل اصلاح نه شي بل جسد ته روح‬
‫ننوځي ‪ ،‬دا کار تر هغه دوام لري چې ترڅو نفس نه وي اصلاح شوې ‪.‬‬
‫‪ : -‬د ثواب او عقاب قايل دي ‪ ،‬جنت ته د داخلېدو څخه وړاندې انسان‬

‫بايد ضرور پاک او صفا شي ‪ ،‬صفايي په دې توګه کېدای شي چې له مرګ‬
‫نه وروسته يې ملايكې وخوځوی او جټکې وركړي چې د جټکو سره له‬
‫هغه نه حسي او معنوي ټول ګناهونه ورژيږي ‪ ،‬او بيا يې ملايكې خپل منځ‬
‫کې يو تربله هغه غورځوي چې تر څو ترې سرغړونې ورژيږي ‪.‬‬
‫دوی انګيروي چې يهودان به جهنم کې صرف دولس مياشتې وي او بس ‪.‬‬

‫‪ :‬په خپلو لمونځونو کې ګانې بجانې او موسيقي الات استعمالوي ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ :‬تر ټولو يهودانو دا ډله د مسيح د راتګ چې د داود ‪ ‬له نسل څخه‬ ‫‪-‬‬
‫به وي ډېر انتظار باسي ‪ ،‬دوی عقيده لري چې د مسيح د راتګ سره به سم‬
‫يهودان له لويدلو ستونزو نه روغ رمټ راپورته شي ‪ ،‬د مسيح د راتګ اړوند د‬
‫وی خپلې زياتې قيصې لري ‪ ،‬دلته يې د قيصو او تصوراتو راوړنه له اطالت‬
‫پرته نور هېڅ په لاس نه وركوي ‪ ،‬تردې چې يې کله هم بيده کيږي ‪ ،‬خپلې‬
‫کورنې ته وصيت کوي چې که مسيح راشي ما دستي راپاڅوئ ‪.‬‬

‫ځيني خو يې لا بيخي د مسيح په نوم له اسبابو ډکه خونه جوړه‬
‫کړي وي چې له مسيح پرته د نورو خلکو ننوتل ورته غندي ‪ ،‬حتى چې د‬
‫ډلې ځينې منسوب يې د مسيح په تأخيرولو کې د اهلل پاک په حق کې له‬
‫ادبي دايرې څخه د باندې کلمات غږوي ‪ ،‬د بېلګې په توګه د دوی مركزي‬
‫رهنما [ موسى بن زيف ] چې په ( ‪۲۲۳۲‬م ) کال کې وفات دی وايي ‪ [ :‬كه زه‬
‫په دې وپوهېږم چې زما د سر ويښتان به سپين شي خو سترګي به مي‬
‫مسيح ونه ويني ‪ ،‬زه دې ژوندې پاتې نه شم ‪ ،‬ای اّلل ! تا په دې عقيده پاللى‬
‫يم او بېرته راپسې مسخرې هم كوې ؟ ما پسې خاندې ؟ دا دې له ماسره‬
‫نېكه رويه او ښه كار نه دی ؟ زما د لوی هستۍ په څېر انسان پسې ته‬
‫مسخرې كوې ؟ ای اّلل تاته وايم ماته ځواب راكړه !! ]‬
‫‪ :‬د بريتانو له ويښتنو نه بغير د ګيرې او سر ويښتان نه کموي او نه‬ ‫‪-‬‬
‫يې خروي ‪ ،‬ويښتان د سر په دواړو اړخونو باندې کمڅې کوي ‪.‬‬
‫‪ :‬زياتره حسيديم د صهيونستي يهودانو مذمت او بده بيانوي ‪ ،‬سره‬ ‫‪-‬‬

‫له دې چې دوی هم د صهيونستانو په فلسطين کې د واک لاس ته راوړنه په‬
‫کلکه تأييدوی ‪ ،‬په فلسطين کې زياتره ښونځي او رزونتونه ‪ ،‬پوهنتونونه او‬
‫تعليمې ادارې هم د دوی دي ‪ ،‬په دوی کې د ستمار له ډلې پرته ټول‬
‫فلسطين ته تګ راتګ روا بولې ‪ ،‬يواځې د ستمار فريقه ده چې فلسطين ته‬
‫سفر کونه غندي ‪ ،‬دوی صهيونستان له يهوديت څخه باندې بولې او په‬
‫كفر يې قايل دي ‪ ،‬دوی عقيده لري چې له صهيونستانو څخه به خلاصون‬
‫د مسيح په لاس راځي او په دې اند دي چې د يهودانو د دولت د جوړښت د‬

‫وروستوالي لامل يواځې د مسيح تاخير دی ‪.‬‬
‫د ستمار د ډلې زياتره برخه يهودان د امريكې په متحده ايالاتو کې ميشت‬

‫دي(‪.)1‬‬
‫‪ : - ۸‬اصلاحيان ‪:‬‬
‫اصلاحيان هم د يهودانو معاصره ډله ده چې د صهيونستي يهودانو له ولکې‬
‫څخه د ځان خلاصونې لپاره راز راز هلې ځلې کوي ‪ ،‬ترڅو د يهودانو د‬
‫حاخاماتو ( علماوو ) څخه په دوی ورپروت د ذلت څادر راونغاړي ‪.‬‬
‫د حاخاماتو د سپکاوې او ذلت څخه د تحرير آواز د لومړي ځل لپاره‬
‫موسى مندلسون چې په برلين کې په ( ‪۲۱۱۴‬م ) کې وفات دی پورته کړ چې‬
‫صهيوين يهودان بايد ټولو هغه يهودانو ته چې ورسره په وطن کې شريک دي‬
‫بشپړ حقوق وركړي ‪ ،‬او واکدار يهودان خپله هم د ښارييزو قوانينو او مروج‬
‫رول خيال وساتي ‪ ،‬له پلرونو او نيکونو څخه پاتې دين ته ځانګړې پاملرنه‬
‫وكړي ‪ ،‬هغه ووچې دغه آواز امريكا ته ورسېد او ډېرو يهودانو ورسره د‬
‫مينې بړګندي وكړه ‪ ،‬دغې حركت په امريكا کې له دوو مليونونو څخه هم‬
‫د باندې پلويان منځ ته راوستول ‪.‬‬
‫د اصلاحيانو ځانګړتياوې ‪:‬‬
‫‪ : -‬دوی د عهد قديم څخه په ټپه منکر دي چې دا وحي نه ده ‪ ،‬دوی وايي‬
‫چې کتاب مقدس د انسان تر ټولو احترام وړ کتاب دی ‪ ،‬له تشريعي اخلاقو‬
‫پرته نور د کتاب مقدس احکامو ته شا اړوي ‪ ،‬دوی هغه عبادتونه او ديني‬
‫(‪ )1‬وګوره ‪ :‬اليهود الحسيديم ‪) ۸۹۲ ، ۲۱۱ ، ۲۱۲ ، ۴۴ ، ۲۱ ، ۲۲ ( :‬‬

‫شعاير پر ځای کوي چې د وخت او شرايطو سره سمون وخوري ‪.‬‬
‫‪ : -‬له تلمود څخه په کلکه انكار کوي چې د تلمود تعليمات او قوانين د‬
‫خپلې زمانې سره اړتيا وړ وو ‪ ،‬له دې وخت سره دغه تعليمات او قوانين هېڅ‬
‫سمون نه خوري ‪.‬‬
‫‪ : -‬دمسيح د بيا راتګ نه په ټپه منکردي ‪.‬‬
‫‪ : -‬له مړيني وروسته له عذاب او بعث نه انكار کوي ‪.‬‬
‫‪ : -‬په قومي ژبه کې د لمونځ په ادا کولو د وجوب قايل دي ‪ ،‬د دوی په نېز د‬
‫لمونځ ادا کول د عربۍ ژبې سره لازم نه بولې ‪ ،‬دوی د يهودانو په معبدخانو‬
‫کې د نارينه او زنانه د اختلاط قايل دي ‪ ،‬ازدواجي اړيكو لپاره دوخت د‬
‫شرايطو سره سم نوي نوي قوانين وضعه کوي ‪ ،‬ترڅو د وخت سره کلک‬
‫سمون وخوري(‪.)1‬‬
‫‪ : -‬له خپلو مونځونو او دوعاګانو څخه يې هغه فقرات له منځه وړي دي‬
‫چې د صهيون ته د بيا تګ غوښتنې پكې دي ‪ ،‬ځکه دوی انګيروي چې‬
‫يهوديت دين دی قوميت نه دی ‪.‬‬
‫په لومړيو کې اصلاحيان د صهيونستي يهودانو کلکه مخالفه طبقه خلک وو‬
‫خو د دوهم نړيوال جنګ او د هټلر عام وژنې وروسته ځينې اصلاحيان د‬
‫صهيونستانو مرستندويان شول ‪ ،‬آن چې ځينې ورته بيخي مايله دي ‪.‬‬
‫خو ولې نورګڼ شمېر اوس مهال هم د صهيونيت سره کلکه دښمني لري او‬
‫پرخلاف يې سخت درانه درانه ګامونه پورته کوي(‪.)2‬‬
‫(‪ )1‬الملل المعاصرة في الدين اليهودي ‪. ) ۴۴ ، ۲۲ ، ۴۴ ( :‬‬

‫(‪ )2‬الملل المعاصرة في الدين اليهودي ‪. ) ۲۸۱ ( :‬‬

‫‪ : - ۶‬ارثوذكس ‪:‬‬
‫د ارثوذکس اطلاق په هغو يهودان دروست بلل کيږي چې د کتاب مقدس په‬
‫شمول تلمود باندې د کلکې عقيدې او باور سره ټول يهودانه تعصبات په‬
‫کلکه انجاموي ‪ ،‬داسې بريښي چې دوی هم د ربانينو ‪ ،‬تلمودينو او د‬
‫فريسوينو فرعه ده ‪ ،‬په فلسطين کې د نورو يهودانو په پرتله دوی زيات سر‬
‫شميرنه تشکيلوي ‪.‬‬
‫يهودي دولت هم يواځې په ارثوذکس باندې د يهوديت د وفادراي اعتراف‬
‫کوي ‪ ،‬له دې کبله د صهيونستي يهودانو د جرګې زيات غړي هم ارثوذکس‬
‫دي(‪.)1‬‬
‫‪ : - ۷‬محافظيان ‪:‬‬
‫دوی هم د شمېر له نګاه نه د يهودانو لويه ډله ده ‪ ،‬د ارثوذکس د تشدد او د‬
‫اصلاحيانو د ځان خلاصونې ترمنځ منځکړتوب کوي ‪ ،‬زكريا فرانكل چې‬
‫په المانيا کې د يهودي علماوو رئيس و او په ( ‪۲۲۱۲‬م ) کال وفات دی ‪ ،‬د دې‬
‫دعوت دبنسټ بنياد کيښود ‪.‬‬
‫دوی په ډېر لږ وخت کې دومره انتشار وموند چې په امريكا کې هم نزدې‬
‫يو مليون پلويان لري ‪.‬‬
‫د محافظيانو ځانګړتياوي ‪:‬‬
‫‪ : -‬تورات د اهلل پاک له پلوه رښتني وحي ده ‪ ،‬خو تلمود د يهودانو د خپل‬
‫(‪ )1‬الملل المعاصرة في الدين اليهودي ‪) ۲۸۱ ، ۲۱ ، ۲۸ ( :‬‬

‫ثقافت ستره نتيجه ده ‪ ،‬بايد له تلمود څخه د عامو يهودانو د‬
‫تګلارې اړوند د نور پرمختګ استفاده وكړای شي ‪ ،‬او دا دعوه چې تلمود‬
‫موسى له اهلل پاک څخه خوله په خوله اخستى دی ‪ ،‬خرافات او منګهړت‬
‫بويل ‪.‬‬
‫‪ : -‬اوږده قراءتونه او اوږدې او بې پردې ترانې په کليسا کې نه ويل ‪.‬‬
‫‪ : -‬زنانه وو ته ديني تعليمات وركول او د ديني شعايرو چارو په سمبالښت‬
‫کې هغوی د نارينه وو سره يوځای کول ‪.‬‬
‫‪ : -‬که مونځ ګزاران په عبرانۍ ژبه علم ونه لري ‪ ،‬په محلي ژبه مونځ کولای‬
‫شي ‪.‬‬
‫په سياسي ډګر کې دوی هم د صهيونستانو کلک ملاتړ کوي او په ټولو‬
‫يهودانو کې دوی فلسطين د خپل وطن ګرځولو جدي غوښتونكي دي ‪،‬‬
‫دې موخې لاس ته راوړلو زيات مالي لګښت دوی پر غاړه لري او دوی‬
‫زياتره د صهيونستي سياسي قواعدو ايښودونكي هم دي(‪.)1‬‬
‫‪ - ۵‬صهيونستان ‪:‬‬
‫صهيونيت علماني حركت دی ‪ ،‬لوړه موخه يې فلسطين کې د يهودانو يو‬
‫ځای کېدل دي ‪ ،‬فلسطين ته د بيا تګ هسي يهودانه خيالات او خوبونه وو‬
‫چې دوی به ليدل ‪ ،‬خو ولې زياتره طبقه خلکو يي د مسيح انتظار ويستو‬
‫چې د هغه په مشرې به فلسطين ته ننوځي ‪ ،‬چې کله صهيونستان منځ ته‬
‫راغلل ‪ ،‬فلسطين ته د بيا تګ اوازونه يې پورته کړل چې دوی به په فلسطين‬
‫(‪ )1‬الملل المعاصرة في الدين اليهودي ‪. ) ۲۸۲، ۲۱۳ ، ۲۱۴ ، ۹۴ ، ۹۲ ، ۹۸ ( :‬‬

‫کې د داسې خپلواک حركت بنسټ کيږدي چې دين سره به هيڅ‬
‫راز علاقه نه لري ‪ ،‬او يا به هم په معجزانه انداز فلسطين ته ننوځي ‪.‬‬
‫د صهيونستانو د منځ راتګ تر ټولو ستر لامل د اروپايانو په يهودانو باندې‬
‫ظلم او تيري و ‪ ،‬دغه تېری او ناروا ظلمونه د دې لامل شول چې يهودانو سره‬
‫فلسطين کې د يوځای کيدو فکره پيدا شوه ‪.‬‬
‫تر ټولو لومړی صهيوين شخصيت چې د صهيونستي موخو دلاس ته راوړني‬
‫لپاره يې عملي هلې ځلې پېل کړې ( ثيودر هرټزل ) وچې له يوې خوا‬
‫پخپله هم علماني بي دينه او نمساوي انسان و چې په دغې هکله يي د (‬
‫الدولة اليهودية ) په نوم کتاب ليک او چاپ کړ ‪ ،‬او په ( ‪۲۲۹۳‬م ) کال کې يې‬
‫په فلسطين کې د علماني دولت د جوړولو اعلان وكړ(‪ )1‬او وروسته يې په‬
‫فلسطين کې د يهودانو د يوځای کيدو لپاره عملي پلان کيښود(‪. )2‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ )1‬اسرائيل الصهيونية السياسية ‪ ) ۲ ( :‬الملل المعاصرة في الدين اليهودي ( ‪. ) ۲۸۳ – ۲۲۴‬‬
‫(‪ )2‬مخکي د يهودانو تاريخ ته لنډه کتنه ( ؟؟؟؟؟؟؟؟) صفحي ته مراجعه وكړه ‪.‬‬

‫پنځم فصل‬
‫په قراني ايتونو كې د يهودانو‬

‫اخلاقي بېلګې او نمونې‬

‫په مدينه کې د نبي ‪ V‬او د يهودانو يوځای اوسيدل او ژوند ژواک د دي‬
‫باعث شول چې يهودانو د خپلو بې وزله اخلاقو او ناسمې رويې نمونې په‬
‫څوڅو ځله په ډېره زغرده ښکاره کړې ‪.‬‬
‫په قرانكريمکې اهلل پاک مونږ ته د هغوی اخلاقي بې وزيل ‪ ،‬او د هر ښکاره‬
‫او پټ عمل د مسلمانانو نه پټې پناه موخې په ډېر زيات تفصيلي انداز‬
‫ښکاره کړيدي ‪ ،‬چې د قرانكريم لوستوال په ډېره اسانه د يهوديت په سمه‬
‫توګه حقيقت ادراک کولای شي ‪ ،‬او د قرانكريم په لوستلو سره مسلمان‬
‫کولای شي چې د يهودانو د نفسيتونو او له سمې لارې څخه کږو نسکورو‬
‫لارو ته په انحراف خوښ ‪ ،‬په فساد او ناقلارېو باندې پيدا شوي يهودي څېره‬
‫وپيژني ‪.‬‬
‫‪ ‬د هغو اخلاقو له جملې څخه چې اّلل پاک يې يادونه كړيده ‪:‬‬
‫لومړي ‪ :‬درواغ‬
‫درواغ ويل بدترين خوی دی چې په ځينو خلکو کې شتون لري ‪ ،‬درواغ‬
‫ويل د نه سړيتوب او سپکاوې سترعنوان دی ‪ ،‬يواځې دا نه بلکې درواغ‬
‫ويل د ضمير‪ ،‬نيت ‪ ،‬او احساسونو د فساد تر ټولو ستر لامل دی ‪ ،‬او درواغ‬
‫ويل د هر انحراف او بيلارې لويه سوريل ده ‪.‬‬
‫خو ولې درواغو د يهودانو په نفسونو کې په لويه کچه ځای نيویل او په‬
‫سخترينه مرتبه باندې يې اخته دي ‪ ،‬يهودان د درواغو له کبله د زيات فساد‬
‫او الحاد په لرې مرتبه کې دي چې په اهلل پاک باندې درواغ تړل دي ‪ ،‬هغه‬

‫اهلل چې په اسمانونو او ځمکو کې پرې هيڅ شي پناه نه دي ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َِّ َ ُ ُِّ َ َ ُ َ ُ‬
‫ين ي َزكون أنفسهم ۚ ب ِل اللـه ي َزكې من‬ ‫اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬ألم تر إِلى ال ِذ‬
‫ََ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ َِّ ْ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ُ َ ُْ َُ َ َ ً‬
‫اء َولا يظلمون فتِيلا ‪ ‬انظ ْر كېف يفت ُرون على اللـ ِه الك ِذب ۚ َوكف َٰى‬ ‫يش‬
‫ً ُِّ ً‬ ‫ْ‬
‫ب ِ ِه إِثما مبِننا ] (‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬ايا ته هغه خلکو ته نه ګورې چې د خپلو ځانونو تزكيه او صفايي‬
‫بيانوي ‪ ،‬بلکې د اهلل پاک چې څوک خوښ شي نو صفايي ورله بيانوي او‬
‫تزكيه يې کوي او ورباندې به د کجورې د تار په اندازه هم ظلم زياتې ونه‬
‫شي ‪ ‬وګوره چې په اهلل پاک يې څنګه درواغ تړلي دي ‪ ،‬او ددوی لپاره‬
‫همدغه ګناه ښکاره کفايت کوي ‪.‬‬
‫د تېر په څېر يې قرانكريم بل دريځ هم ذکر کړی دی چې له مخکني‬
‫څخه په قباحت کې باندې دی ‪ ،‬هغه دا چې دوی د اهلل پاک سفيران او‬
‫رښتني هستې په درواغو او د عيب او عار په تورونو تورن کړيدي ‪.‬‬
‫ول َح َِّتىَٰ‬ ‫َِّ َ َ ُ َِّ َِّ َ َ َ َ ْ َ َ َِّ ُ ْ َ َ ُ‬
‫ْاهلل پاک فرما ْيي ‪ [ :‬ال ِذين قالوا إِن اللـه ع ِهد إِلينا ألا نؤمِن ل ِرس ٍ‬
‫ْ َ ِّ َ َ َِّ‬ ‫َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ُ ُ َِّ ُ ُ ْ َ ْ َ َ ُ ْ ُ ُ ٌ ِّ َ ْ‬
‫ات وبِال ِذي‬ ‫اءكم رسل ِمن قبلِي بِالبنِن ِ‬ ‫ان تأكله النار ۚ قل قد ج‬ ‫يأت ِننا بِقرب ٍ‬
‫َ َ َِّ ُ َ َ َ ْ ُ ِّ َ ُ ٌ ِّ‬ ‫ُ ُ‬
‫نت ْم َصادق َ‬ ‫ُُْْ َ ََُُْ ُ ْ‬
‫ِين‪ ‬فإِن كذبوك فقد ك ِذب ُرسل ِمن‬ ‫ِ‬ ‫قلتم فلِ َم قتلتموهم إِن ك‬
‫َ ْ َ َ ُ ْ َ ِّ َ َ ُِّ ُ َ ْ َ ْ ُ‬
‫ير ] (‪.)2‬‬
‫اب ال ِ‬
‫ِ‬ ‫ن‬‫م‬ ‫ات والزب ِر و الكِت ِ‬
‫قبلِك جاءوا بِالبنِن ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬دوی هغه کسان دي چې وايي مونږ ته اهلل پاک حكم کړی دی‬
‫چې تر هغه به د هېڅ رسول تصديق نه کوو چې ترڅو مونږ ته داسې قرباني‬
‫راوړي چې اور يې وخوري ‪ ،‬ورته ووايه چې زما نه مخکې خو هم تاسو ته‬
‫(‪ )1‬سورت نساء ‪) ۲۱ ( :‬‬

‫(‪ )2‬سورت آل عمران ‪.) ۲۲۳ – ۲۲۴ ( :‬‬

‫پيغمبران راغلي وو او هغه معجزې يي راوړې وې چې تاسو يې‬
‫غواړئ ‪ ،‬که چرته تاسو پخپله خبره کې رښتيني ياست نو ولې مو وژل ؟ ‪‬‬
‫خو که تا ته د درواغو نسبت کوي نو ستا نه مخکې پيغمبرانو ته هم د‬
‫درواغو نسبت شوی و ‪ ،‬په داسې حالت کې چې هغوی ورته ښکاره‬
‫معجزې او څرګندې صحيفې او روښانه کتاب رواړی و ‪.‬‬
‫او دا حقيقت دی چې څوک په اهلل پاک باندې له درواغو نه ډډه نه کوي ‪،‬‬
‫هغه ته په پيغمبرانو درواغ تړل هيڅ زړه لړزونكى شى نه ښکاري ‪ ،‬په عامو‬
‫خلکو باندې درواغ تړل خو ورته هيڅ د مچ سر هم نه ښکاري ‪.‬‬
‫د هغه درواغو له جملې نه چې اهلل پاک پرې ثبت کړي دي دا هم دي چې‬
‫َ َ ْ َ َ َ َِّ َ ُ ُ َ ً ِّ َ ْ َ‬
‫اب‬
‫اهلل پاک يې اړوند فرمايي ‪ [ :‬ألم تر إِلى ال ِذين أوتوا ن ِصيبا ِمن الكِت ِ‬
‫ى م َِن الَِّذ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َِّ َ َ‬ ‫ُ ْ ُ َ ْ ْ َ َِّ ُ‬
‫ين‬ ‫ِ‬ ‫ك َف ُروا َه َٰـ ُؤلَا ِء أ ْه َد َٰ‬ ‫وت ويقولون ل ِل ِذين‬
‫ت والطاغ ِ‬ ‫جب ِ‬‫يؤمِنون بِال ِ‬
‫َُ َ ً‬
‫آمنوا سبِيلا ] (‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬ايا هغه کسانو ته ستا خيال نشته چې د کتاب د ځينې برخې علم‬
‫ورته وركړل شوي و او د علم سره دوی بيا هم په بوتانو او شيطانانو ايمان او‬
‫باور لري او دا هم وايي چې کافر طبقه خلک له مومنانو څخه د لارې د‬
‫مندلو په لحاظ ډېر ښه دي ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬كينه او حسد ‪:‬‬

‫حسد ‪ :‬له بل چا څخه وركړل شوي نعمتونو د زوال ارمان کولو ته ويل‬
‫(‪ ) 1‬سورت نساء ‪) ۲۲ ( :‬‬

‫د يهودانو له خصلتونو څخه يو خصلت دا هم دی چې اهلل پاک‬
‫ولې ځمونږ نه بغير بل چا ته نعمتونه په برخه کوي ‪ ،‬زمونږ پرته ولې پر نورو‬
‫خپلي پيرزوګانې او د خېر فيصلې کوي ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ ُ َ َِّ َ َ َٰ َ‬
‫َ‬
‫په دغه هکله اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬أم يحسدون الناس على ما آتاهم اللـه‬
‫َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ْ َ َ َ ْ َ ُ ُِّ ْ ً َ ً‬ ‫َ ْ‬
‫حكمة َوآتنناهم ملكا ع ِظيما‬‫مِن فضلِ ِه ۚ فقد آتننا آل إِبراهِيم الكِتاب وال ِ‬
‫] (‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬آيا دوی د خلکو سره په دي حسد کوي چې ورته ولې اهلل پاک خپل‬
‫فضل او پيرزوينه وركړېده ؟‬
‫َ َِّ َ ٌ ِّ ْ ْ ْ َ َ ْ َ ُِّ َ ُ ِّ َ ْ‬ ‫َ‬
‫اب لو ي ُردونكم ِمن بع ِد‬ ‫او اهلل پاک فرمايې ‪ [ :‬ود كثِير ِمن أه ِل الكِت ِ‬
‫َ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِّ َ ْ َ َ َِّ َ ُ ُ َ ُِّ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ُ ْ ُ َِّ ً َ َ ً ِّ ْ‬
‫ارا حسدا ِمن عِن ِد أنف ِس ِهم ِمن بع ِد ما تبين لهم الحق ۚ فاعفوا‬ ‫إِيمان ِكم كف‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ‬
‫ير ] (‪.)2‬‬ ‫ـه َعل َٰى ُك ِّل َش ْيء ق ِد ٌ‬
‫َ‬ ‫َِّ‬ ‫ُ ْ‬ ‫ْ َ ُ َ َِّ َ‬
‫َواصفحوا حت َٰى يأت َِي اللـه بِأم ِره ِ ۚ إِن الل‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬د اهل کتابو څخه زياتره طبقه خلک په دي خوښ دي چې له ايمان‬
‫وروسته مو بېرته کافران کړي ‪ ،‬دا دوی د حسد له وجي نه سره له دي چې‬
‫وروسته ورته حق هم ښکاره شو ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬يهودان د دنيا مينه وال دي ‪:‬‬

‫د ځينو اثارو په رڼا کې د دنيا سره مينه لرل د ګردې بدمرغۍ تيروتنې او‬
‫بېلارۍ ستر لامل دی ‪ ،‬خو په يهودانو کې دې صفت په بشپړه توګه ځان‬
‫ځای کړی دی ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت نساء ‪. ) ۲۳ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت بقرة ‪.) ۲۱۹ ( :‬‬

‫‪ : -‬د دنيا سره د مينې له کبله يې په اهلل پاک درواغ وتړل ‪.‬‬
‫‪ : -‬د دنيا سره د مينې له کبله يې له جهاد کولو څخه ځانونه شاته کړل ‪.‬‬
‫‪ : -‬د دنيا سره د مينې له کبله يې د حق لاره وركه کړه ‪.‬‬
‫‪ : -‬د دنيا سره د مينې له کبله يې د دنيا فناء کېدونكو نعمتونو په بدل کې‬
‫د اهلل پاک سره خپل کړي لوظونه مات کړل ‪.‬‬
‫‪ : -‬د دنيا سره د مينې له کبله يې د سحر زده کړې پېل کړې او د سپيڅلي‬
‫وحي تعليم او تعلم يې پرېښود ‪.‬‬
‫َ َ ْ ٌ ِّ َِّ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َ َ ْ ْ َُِّ‬
‫يهم ثم‬ ‫په همدغه اړوند اهلل پاک فرمايي [فويل ل ِل ِذين يكتبون الكِتاب بِأي ِد ِ‬
‫َ ْ ٌ َِّ ُ ِّ َِّ َ َ َ ْ‬ ‫ًََ َ ً‬ ‫َِّ َ ْ َ‬ ‫َُ ُ َ َ َ ْ‬
‫يقولون ه َٰـذا مِن عِن ِد اللـ ِه ل ِنشت ُروا ب ِ ِه ثمنا قلِيلا ۚ ف َويل لهم ِمما كتبت‬
‫َِّ‬
‫ْ َ َ ْ ٌ ُ ِّ َِّ َ ْ ُ َ (‪)1‬‬ ‫َْ‬
‫يهم وويل لهم ِمما يك ِسبون ] ‪.‬‬ ‫أي ِد ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬پس هغو خلکو لره دې هلاکت وي چې په خپلو لاسونو يې د کتاب‬
‫ليکل پېل کړل او بيا يې ويل چې دا کتاب د اهلل پاک له اړخه دی ‪ ،‬په دې‬
‫خاطر به يې ويل چې څه ټکې پېسې پرې واخلي ‪.‬‬
‫‪ : -‬د دنيا سره د مينې له کبله يې د سود خوړل روا وباله ‪ ،‬او د خلکو شتمني‬
‫يې هم له باطلو لارو څخه خوړل پيل کړه ‪ ،‬او په راز راز حيلو او چل ول يې‬
‫دوی ته متوجه اوامر او نواهي د خپو لاندې کړل ‪.‬‬
‫څلورم ‪ :‬بخل او كنجوسي ‪:‬‬

‫سره له دې چې يهودان زيات شتمن او مالداره طبقه ده ‪ ،‬خو بيا هم پخپلو‬
‫مالونو او شتمنيو باندې ډېر حريصان ‪ ،‬بخل کونكي او کنجوسان دي ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت بقرة ‪. ) ۱۹ ( :‬‬

‫د يهودانو کنجوستوب پر دې ښکار دليل دی چې د دنيا زامن دي‬
‫‪ ،‬د شتمنۍ او پېسو بندګان دي ‪ ،‬په دې خاطر د دنيا جمعه واري کوي چې‬
‫بېرته يې د نفقي او يا د نورو خيرښيګړو په نوم له لاسه ونه ووځي ‪ ،‬بس د‬
‫جمعه واري لامل يې د دنيا سره مينه محبت دی ‪.‬‬
‫خو يهودان پخپله د بخل سره نورو ته هم په بخل امر کوي ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي‬
‫َ ْ ُ ُ َ َ َ ُ َِّ ُ‬ ‫َِّ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ َ َِّ َ ْ ُ ْ‬
‫ين يبخلون َويأم ُرون الناس بِالبخ ِل َويكتمون ما آتاه ُم اللـه مِن‬ ‫‪ [ :‬ال ِذ‬
‫َ َ َ ً ُِّ ً‬ ‫ََْْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫ين عذابا م ِهينا ] (‪.)1‬‬ ‫فضلِ ِه ۚ َوأعتدنا ل ِلكاف ِِر‬
‫ژباړه ‪ :‬هغه خلک چې کنجوسي کوي او نورو ته هم په کنجوسۍ امر کوي‬
‫او اهلل پاک ورته وركړي احسانونو او ټولې پيرزويني پټوي ‪ ،‬نو مونږ هم‬
‫کافرانو ته سپکونكى عذاب تيار کړی دی ‪.‬‬
‫ِّ‬
‫پنځم ‪ :‬خيانت او غداري ‪:‬‬
‫خيانت او غداري د يهودانو په خټه کې اغښکل شوی غريزي صفت دی ‪،‬‬
‫خيانت کول په ټولو هغه شيانو کې کيږي چې انسان پرې هله امين ګڼلى‬
‫شي چې ورته يې سپارښتنه وكړی شي ‪ ،‬لکه ‪ :‬مال دولت ‪ ،‬عزت ناموس ‪،‬‬
‫دنيداري ‪ ،‬وعدې او داسې نور‪. ...‬‬
‫ُْ‬
‫يهودانو په خپلو مالونو کې خيانت کړی دی ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي ‪َ [ :‬ومِنهم‬
‫(‪)2‬‬ ‫َِّ ْ َ ْ َ ْ ُ َ َِّ ُ َ ِّ َ ْ َ َِّ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ ً‬
‫ار لا يؤ ِده ِ إِليك إِلا ما دمت علي ِه قائ ِما ۚ ]‬
‫من إِن تأمنه ب ِ ِدين ٍ‬
‫ژباړه ‪ :‬او د يهودانو له جملې څخه ځيني داسې دي که ورته يو دينار هم‬
‫(‪ ) 1‬سورت نساء ‪. ) ۴۱ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت آل عمران ‪. ) ۱۲ ( :‬‬

‫امانت وركړل شي نو بېرته يې درته تر هغه نه درسپاري چې ترڅو‬
‫يې ترې هميشه ونه غواړې ‪.‬‬
‫او د يهودانو ديني خيانت دا دی چې دوي ته وركړل شوی دين دوی تبديل او‬
‫تحريف کړ ‪ ،‬د اهلل پاک سره کړې ټولې وعدې او لوظونه يې دړې وړې او‬
‫مات مات کړل او د خلکو سره يې هم کړې وعدې تر پايه ونه رسولې ‪.‬‬
‫َ َ ُ‬
‫له دي کبله اهلل پاک په غدارانو ياد کړيدي ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي ‪َ [ :‬ولا ت َزال‬
‫َ َِّ ُ َ َ َ َ ِّ ْ ُ ْ َِّ َ ً ِّ ْ ُ ْ‬
‫(‪)1‬‬
‫تطلِع عل َٰى خائ ِن ٍة ِمنهم إِلا قلِيلا ِمنهم ۚ ]‬
‫ژباړه ‪ :‬د ډېرو لږو خلکو پرته به ته د دوی له خيانتونو څخه هميشه‬
‫خبريږي ‪.‬‬
‫او د خيانت دغه وصف په يهودانو کې تر نن ورځ پورې وجود لري او تر پايه‬
‫به پكې وجود ولري ‪.‬‬
‫شپږم ‪ :‬په ځمكه كې فساد او ناقلاري غوښتونكي دي ‪:‬‬

‫ْ َْ‬ ‫ْ َ َ ُ ْ ُ َِّ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ََ َ َْ َ َ‬
‫اب لتف ِسدن ف ِي الأر ِض‬ ‫اهلل پاک فرمايي [ وقضينا إِل َٰى بنِي إِسرايېل ف ِي الكِت ِ‬
‫َ َ ْ َ َ ْ ُ ِّ ُ ُ َ‬
‫ً (‪)2‬‬
‫م َِّرتي ِن َولتعل َن عل ًِّوا كبِيرا ]‬
‫ژباړه ‪ :‬او مونږ په تورات کې بني اسرائيلو ته د دې خبر وركړی و چې تاسو‬
‫به په ځمکه کې دوه ځل فساد کوئ ‪ ،‬او د غټې لويۍ او تكبر څښتنان به‬
‫جوړيږئ ‪.‬‬
‫دا حقيقت او دروسته خبره ده چې ورانې ويجاړې پېل له هغې نفسونو څخه‬
‫(‪ ) 1‬سورت مايده ‪. ) ۲۴ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬سورت اسراء ‪. ) ۳ ( :‬‬

‫اخلي چې په شر پسندۍ او بل سره په تربګنۍ او بدې رويې کې‬
‫ترپايه رسيدلي وي ‪ ،‬ترڅو د نورو مستقيم حالت او نيکمرغه ژوند هم له‬
‫کږو نسکورو سره مخ کړي ‪.‬‬
‫د تيرو او اوسنيو يهودانو په نفسيتونو کې فساد ډېر ښکاره صفت دی ‪ ،‬په‬
‫مخکنيو وختونو کې هم او اوسمهال چې څومره فاسد فکرونه او ناوړه‬
‫عقيدې سر راپورته کوي ‪ ،‬ترشا به يې يهودان کلک ملاتړ کوي(‪.)1‬‬
‫دا د يهودانو ځينې هغه صفتونه و چې قرانكريم يې په ښکاره ډول يادونه‬
‫کړې وه ‪ ،‬ترڅو هغه عقلمند ورڅخه ځان وژغوري چې ايمان په بشپړه‬
‫توګه خوښ ګڼي ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬الشخصية اليهودية من خلال القران الکريم ‪ . ) ۸۲۳ – ۲۹۴ ( :‬د دکتورصلاح‬
‫عبدالفتاح الخالدي ليکنه ‪ .‬بنو اسرايل في القران ‪ . ) ۸۱۲ – ۸۴۲ ( :‬د دکتورمحمد‬
‫عبدالسلام محمد ليکنه ‪.‬‬

‫دوهم باب‬
‫نصرانيت‬
‫لومړی فصل ‪ :‬د نصرانيت پيژندنه ‪.‬‬
‫دوهم فصل ‪ :‬د نصرانيت اخستنليکونه‪.‬‬
‫دريم فصل ‪ :‬د نصرانيانو عقيده ‪.‬‬
‫څلورم فصل ‪ :‬د نصرانيانو ديني شعاير او ځينې عبادتونه ‪.‬‬
‫پينځم فصل ‪ :‬د عيسى‪ ‬د راوړي دين‬
‫د تحريف مهم او ستر لاملونه ‪.‬‬
‫شپږم فصل ‪ :‬د وسنيو نصرانيانو مهمې ډلې ټپلې ‪.‬‬
‫اووم فصل ‪ :‬خلکو ته د نصرانيت دعوت وركول ‪.‬‬
‫‪ :‬په تورات کې د محمد ‪‬‬ ‫اتم فصل‬
‫په رسالت او پيغمبرۍ زېري ‪.‬‬

‫نصرانيت هغه ديانت دی چې په بني اسرائيلو کې د اسماني رسالت په روانه‬
‫لړي کې يې عيسى ‪ ‬ته نسبت کېدای شي ‪ ،‬دومره ده چې بني اسرائيلو ته‬
‫وركړل شوی ديانت هغوی په بشپړه توګه تبديل او تحريف کړی دی ‪،‬‬
‫ځينې هغه شيان چې دوی يې عيسى ‪ ‬ته نسبت کوي د حقيقت له پلوه‬
‫يې صحت ډېر ګران بريښي ‪ ،‬ځکه چې له توحيد څخه په هر اړخيزه توګه‬
‫شركونو او بدعتونو ته اړول شوی دی ‪ ،‬توحيد يې تش په نوم داغجنې ماضي‬
‫ته سپر کړی دی چې ځان پرې وساتي ‪.‬‬
‫په راروانو فصلونو کې ستاسو مخي ته د نصرانيانو اخستنليکونه د هغوی د‬
‫عقايدو او ديني شعايرو او د نصرانيت اړوند متعلق مسالې په تفصيلي‬
‫انداز ږدو ‪......‬‬

‫د نصرانيت پيژندنه‬
‫لومړی څپركى ‪ :‬د نصرانيت پېژندنه‬

‫دوهم څپركى ‪ :‬د عيسى‪ ‬پېژندنه‬
‫دريم څپركى ‪ :‬د نصرانيت تاريخ ته لنډه کتنه‬

‫لومړي څپركى‬
‫د نصرانيت د كلمې پيژندنه‬
‫نصرانيت د لغت له پلوه ‪:‬‬

‫څوک وايي ‪ :‬نصرانه ته منسوب دی ‪ ،‬او نصرانه په شام کې د عيسى‪ ‬د‬
‫کلي نوم و ‪ ،‬او نصرانه ته ناصره ‪ ،‬نصوريه هم ويل کيږي ‪ ،‬ديانت ته نسبت د‬
‫مفرد لپاره نصراني او د جمعې لپاره نصاری استعماليږي(‪.)1‬‬
‫نصرانيت په اصطلا ح كې ‪:‬‬

‫نصرانيت د نصرانيانو هغه دين دی چې انګيروي چې دوی د عيسى ‪ ‬او‬
‫هغه ته د وركړل شوي کتاب « انجيل » پيرواكر دي‪.‬‬
‫خو په قرانكريم کې نصراني ديانت تابعداره طبقه خلکو باندې د [‬
‫نصاری ](‪ [ )2‬اهل کتاب](‪ [ )5‬اهل الانجيل ](‪)4‬اطلاق هم شوی دی خو دوی‬
‫د مسيح‪ ‬ته د نسبت له وجې ځان ته مسيحان او ديانت ته مسيحت وايي ‪.‬‬
‫نصرانيانو ته د لومړي ځل لپاره مسيحيان په انطاکيه کې د « ‪۳۸‬م »کال په‬
‫شاوخوا کې وويل شول خو ولې نور علماء په دې اند دي چې دوی ته د‬
‫(‪ ) 1‬مفردات د راغب اصفهاني ليکنه ‪ . ) ۳۹۲ ( :‬القاموس المحيط ‪) ۴۸۸ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬سورت البقره ‪ ) ۲۲۴،۲۲۲،۴۸ ( :‬ا يتونه ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬سورت ال عمران ‪ ) ۴۳ ( :‬سورت نساء ‪. ) ۲۱۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 4‬سورت مائدة ‪.) 47 ( :‬‬

‫لومړي ځل لپاره مسيحيان د کنځلو په شکل وويل شول(‪.)1‬‬
‫په قرانكريم او نبوي حديثونو کې نصرانيانو ته مسيحيان نه دي ويل شوي‬
‫‪ ،‬او نه عيسى‪ ‬په انجيل کې خپل پيروان او ريښتني ملګري په مسيحيانو‬
‫نومويل دي ‪.‬‬
‫د مسيحيت نوم د نصرانيانو د واقع اوسني حالت سره هيڅ راز موافقت او‬
‫په دين کې‬ ‫‪‬‬ ‫سمون نه خوري ځکه چې دوی له پېل څخه د مسيح‬
‫تحريف کړی دی(‪.)2‬‬
‫تر ټولو ښه خبره داده چې ورته نصرانيان يا اهل کتاب او يا اهل انجيل وويل‬
‫شي ‪ ،‬ځکه چې په مسيحيت سره د دوی نسبت مسيح ‪ ‬ته تر ټولو لويه‬
‫تيروتنه ده ‪ ،‬ولې که د مسيحيت نوم د نصرانيانو په حق کې دروست شي نو‬
‫دا معنى وركوي چې دغه شركيات او كفريات د عيسى ‪ ‬خپله عقيده وه‬
‫‪ ،‬سره له دې چې عيسى ‪ ‬له دغې كفرياتو او شركياتو نه پاک صفا او‬
‫بيزاره و ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬قاموس الکتاب المقدس ‪.) ۲۲۹ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬د دي وضا حت وروسته د نصرانيت عقيدي عنوان لاندي راروان دي ‪.‬‬

‫دوهم څپركى ‪:‬‬
‫په قراني ايتونو کې د مسيح ‪ ‬پيژندنه ‪ ،‬د انجيل د ځينې هغو نصوصو په‬
‫پرتله چې قراني ايتونو سره سمون خوري ‪.‬‬
‫مسيح ‪ )1( ‬په بني اسرائيلو کې د اهلل پاک له استازو څخه يو استازی دی‬
‫چې د اهلل پاک پيغامات يې مخلوق ته په سمه توګه رسويل دي او اهلل پاک‬
‫ورته وركړی استازيتوب يې په ښه توګه انجام کړی دی ‪.‬‬
‫د دغې قدر او احترام وړ پيغمبر يادونه اهلل پاک د قرانكريم په زياتو ايتونو‬
‫کې کړېده ‪ ،‬او ګڼ شمېر ايتونه يې د دعوت په هکله غږيدلي دي ‪.‬‬
‫په ټول قرانكريم کې د عيسى ‪ ‬د دعوت اړوند شامل ترين ايت د اهلل‬
‫َ َ ِّ ْ ُ‬ ‫ْ َ َ ْ َ َ َ ُ َ َ َ َِّ َ ُ َ ِّ‬
‫ت الملائ ِكة يا م ْري ُم إِن اّلل َِّ يب ِش ُركِ بِكلِم ٍة ِمنه‬ ‫پاک دا قول دی ‪ [ :‬إِذ قال ِ‬
‫ْ‬ ‫ُِّ ْ َ‬ ‫ْ ُ َََْ َ ً‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ُ َْ ُ‬
‫خ َرةِ َوم َِن‬ ‫جيها ف ِي الدنيا َوالآ ِ‬ ‫اسمه الم ِسيح عِنسى ابن مريم و ِ‬
‫َ ِّ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ َ ْ َ َ ْ ً َ َ َِّ‬ ‫ْ ُ َ َِّ َ ُ َ ِّ َِّ َ‬
‫ين ‪ ‬قال ْت َر ِِّب أنَىَٰ‬ ‫الصال ِح َ‬
‫ِ‬ ‫ين َويكلِ ُم الناس ف ِي المه ِد وكهلا ومِن‬ ‫المقرب ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫اّلل َِّ يَ ْخل ُق َما ي َ َش ُ‬‫ال ك َذل ِك ُ‬ ‫َٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬
‫ٌ ْ َْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫اء ۚ إِذا‬ ‫ِ‬ ‫يكون ل ِي َولد َولم يمسسنِي بش ٌر ۚ ق‬
‫َ ُ َ ِّ ُ ُ ْ َ َ َ ْ ْ َ َ َِّ ْ َ‬ ‫َ َ َٰ َ ْ ً َ َِّ َ َ ُ ُ َ ُ ُ َ َ ُ ُ‬
‫حكمة َوالتو َراة‬ ‫ِ‬ ‫ال‬‫و‬ ‫اب‬ ‫ِت‬ ‫ك‬‫ال‬ ‫ه‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ي‬‫و‬ ‫‪‬‬ ‫ون‬ ‫قضى أمرا فإِنما يقول له كن فيك‬
‫(‪ ) 1‬عيسى ‪ ‬ته مسيح ځکه ويل کيږي چې هغه په ځمکه کې ډېر ګرځېده ‪ ،‬او‬
‫يا ورته مسيح ځکه ويل کيږي چې د خپو تلې يې اوارې وې ‪ ،‬او يا ورته مسيح‬
‫ځکه ويل کيږي چې کله به يې رنځور انسان په لاس مسح کړ روغ جوړ او صحيح‬
‫سالم به شو ‪ ،‬او يا ورته مسيح ځکه ويل کيږي چې د مور له خيټي نه غوړ شوي‬
‫پيدا شو ‪ .‬مفردات د راغب اصفهاني ليکنه ‪ . ) ۳۴۲ ( :‬تفسيرابن کثير ‪. ) ۴۸۱ / ۲ ( :‬‬
‫نصرانيان وايي ‪ :‬مسيح ورته ځکه ويل کيږي چې د خپل ځان د قربانولو لپاره‬
‫راغلي و ‪ .‬قاموس الکتاب المقدس ‪. ) ۲۴۱ ( :‬‬

‫ْ َ َ ْ َ َ ِّ َ ْ ْ ُ ُ َ ِّ‬ ‫َ َ ُ ً َ َٰ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫جئتكم بِآي ٍة ِمن‬ ‫ِ‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫ل‬ ‫ي‬ ‫ئ‬‫ا‬ ‫ر‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ى‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ا‬‫ول‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫‪‬‬ ‫يل‬ ‫ج‬
‫وال ِ ِ‬
‫ن‬‫إ‬
‫ََ ُ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َِّ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ِّ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ ُ ْ‬
‫ين كهيئ ِة الطي ِر فأنفخ فِي ِه فيكون طي ًرا‬ ‫ِ‬ ‫َِّرب ِكم ۚ أن ِي أخلق لكم ِم َن ال ِط‬
‫َ ُ َ ِّ ُ ُ َ‬ ‫ْ َ ْ َ َٰ ْ‬ ‫َُ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َُ ْ‬ ‫ْ َِّ‬
‫اّلل ۚ وأنبِئكم بِما‬ ‫ِّ‬ ‫بِإِذ ِن اللـ ِه ۚ وأب ِرئ الأكمه والأبرص وأحيِي الموَت بِإِذ ِن َِ‬
‫ُ ُ‬ ‫ََٰ َ َ َ ً َِّ ُ ْ‬ ‫َِّ‬ ‫ُُ ُ ْ‬ ‫َ ْ ُ ُ َ َ َ َ َِّ ُ َ‬
‫خرون ف ِي بيوت ِكم ۚ إِن ف ِي ذل ِك لآية لكم إِن كنتم‬ ‫تأكلون وما تد ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫َ ُ َ ِّ َ َ ْ َ َ َ َِّ َ َِّ ْ َ َ َِّ ُ َ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫ً‬ ‫ُِّ ْ َ‬
‫حل لكم بعض ال ِذي ح ِّ ِرم‬ ‫مؤ ِمنِين‪ ‬ومص ِدقا ل ِما بين يدي مِن التوراةِ ول ِأ ِ‬
‫َِّ َ ِّ‬ ‫َ ََ ُ‬ ‫َ ِّ َِّ ِّ ُ ْ َ َِّ ُ‬ ‫َ َْ ُ ْ َ ُْ ُ‬
‫ون ‪ ‬إِن اّلل َِّ َر ِِب‬ ‫جئتكم بِآي ٍة ِمن رب ِكم فاتقوا اّلل َِّ وأط ِ‬
‫ِيع‬ ‫عليكم ۚ و ِ‬
‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َِّ َ َِّ‬ ‫وه ۚ َه َٰـ َذا ص َر ٌاط ُِّم ْس َتق ٌ‬ ‫اع ُب ُد ُ‬ ‫َ َ ُِّ ُ ْ َ ْ‬
‫يم ‪ ‬فلما أحس عِنس َٰى مِنه ُم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وربكم ف‬
‫َ َِّ‬ ‫نص ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ُِّ َ َ ْ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َُْ َ َ َ ْ َ‬
‫آمنا بِاّلل َِ ِّ‬ ‫اّلل ِّ‬ ‫ار َِ‬ ‫اريون نحن أ‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ح‬ ‫ال‬ ‫ال‬ ‫ق‬ ‫ۚ‬ ‫ِّ‬ ‫اّلل‬
‫َِ‬ ‫ى‬ ‫ل‬‫الكفر قال من أ ِ ِ‬
‫إ‬ ‫ي‬ ‫ار‬ ‫نص‬
‫َ َِّ َ َ َِّ َ َ ْ َ َ َِّ َ ْ َ َِّ ُ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ْ َ َِّ ُ ْ ُ َ‬
‫الرسول فاكتبنا مع‬ ‫َواشهد بِأنا مسلِمون‪ ‬ربنا آمنا بِما أنزلت واتبعنا‬
‫ْ َ َ ُ َ‬
‫اّلل َِّ يا‬ ‫ين ‪ ‬إِذ قال‬ ‫اّلل َِّ َخ ْي ُر ال ْ َماكِر َ‬ ‫اّلل َِّ ۚ َو ُ‬ ‫ين‪َ ‬و َم َك ُروا َو َم َك َر ُ‬ ‫الشاهد َ‬ ‫َِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ك َف ُروا َو َجاع ُِل الَِّذينَ‬ ‫َ َٰ ِّ ُ َ َ ِّ َ َ َ ُ َ َ َِّ َ ُ َ ِّ ُ َ َ َِّ َ َ‬
‫عِنسى إِن ِي متوف ِيك وراف ِعك إِلي ومط ِهرك مِن ال ِذين‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ُ َِّ َ َِّ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ ُ‬ ‫َِّ َ ُ َ َ ْ َ َِّ َ َ َ ُ َ َٰ َ ْ ِ ْ َ َ‬
‫جعكم فأحك ُم‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫م‬ ‫ث‬ ‫ۚ‬ ‫ة‬ ‫ِ‬ ‫ام‬ ‫اتبعوك فوق ال ِذين كفروا إِلى يوم ال ِقي‬
‫َ َ َِّ َِّ َ َ َ ُ َ َ ِّ ُ ُ ْ َ َ ً‬ ‫ُ‬ ‫َْ َ ُ َ‬ ‫ََْ ُ ْ َ ُ ُ ْ‬
‫بننكم فِيما كنتم فِي ِه تختلِفون ‪ ‬فأما ال ِذين كفروا فأع ِذبهم عذابا‬
‫َ َ َِّ َِّ َ َ ُ َ ُ‬ ‫الد ْن َيا َوالْآخ َرة َو َما ل َ ُهم ِّمن نَِّاصر َ‬ ‫ُِّ‬ ‫َ ً‬
‫ين آمنوا َوع ِملوا‬ ‫ين ‪ ‬وأما ال ِذ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ش ِديدا ف ِي‬
‫ََٰ َ َ ْ ُ ُ َ َ ْ َ‬ ‫الظالِم َ‬ ‫َ ُ َ ِّ ْ ُ ُ َ ُ ْ َ ُ َ ُ ُِّ َِّ‬ ‫َِّ َ‬
‫وه عليك‬ ‫ين ‪ ‬ذل ِك نتل‬ ‫ِ‬ ‫يهم أجورهم ۚ واّلل َِّ لاي ِحب‬ ‫ات فيوف ِ ِ‬ ‫الصال ِح ِ‬
‫َ ََ ُ‬ ‫َََ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َِّ َ َ َ‬ ‫ِّ ْ ْ َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫اّلل ِّ كمث ِل آدم ۚ خلقه‬ ‫كېم ‪ ‬إِن مثل عِنس َٰى عِند َِ‬ ‫ات َوال ِذك ِر الح ِ‬ ‫مِن الآي ِ‬
‫ين‬ ‫كن ِّم َن ال ْ ُم ْم َتر َ‬ ‫َِّ ِّ َ َ َ َ ُ‬
‫ت‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫ك‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ق‬
‫ْ َ ُِّ‬
‫ح‬ ‫ال‬ ‫ون‬
‫ُ َ ُ َِّ َ َ َ ُ ُ َ َ ُ ُ‬
‫اب ثم قال له كن فيك‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪‬‬ ‫مِن تر ٍ‬
‫] (‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬ای مريم ‪ ! ‬اهلل پاک تاته له خپل اړخه په کلمې زېرې دركوي چې‬
‫(‪ ) 1‬سورت آل عمران ‪) ۴۱ – ۳۲ ( :‬‬

‫د مسيح عيسى بن مريم ‪ ‬په نامه به وي په دنيا او اخرت کې به‬
‫له مخه ورو او اهلل پاک ته به له نزدې مخلوقاتو څخه وي ‪ ‬د خلکو سره‬
‫په زانګو کې او د سپين ګيرتوب په حالت کې خبرې کوي او نيک او‬
‫صالحه به وي ‪‬مريم ‪ ‬وويل اي زما ربه ! له کومه به زما دغه شان ځوی‬
‫پېدا شي په داسې حالت کې چې زه نارينه انسان نه يم مسه کړې ‪ ،‬هغه‬
‫ورته وويل ‪ :‬بس همدغسې اهلل پاک پيدا کول کوي چې خوښه يې شي ‪‬‬
‫او اهلل پاک چې کله هم د يو کار اړوند پرېکړه وكړي نو ورته ووايي چې‬
‫شته شه نو هغه شته شي ‪ ‬او اهلل پاک به يې په کتاب او حکمت او تورات‬
‫او انجيل باندې وپوهوي ‪ ‬او د بني اسرائيلو لپاره به پېغمبر وي ورته وايي‬
‫به چې زه تاسو ته د اهلل پاک له اړخه په معجزاتو راستول شوی يم ‪ ،‬زه به له‬
‫خټې نه تاسو ته د مارغه په شان شکل جوړوم چې کله پكې زه پوک وكړم‬
‫د اهلل پاک په اذن سره به ترې مارغه جوړ شي ‪ ،‬مور ذاتي وړوند او په برګي‬
‫رنځ اخته رنځور به د اهلل پاک په اذن سره روغه وم ‪ ،‬تاسو ته به مړي د اهلل‬
‫پاک په اذن سره راژوندي کوم ‪ ،‬او تاسو ته به په هغه څه خبر دركوم چې‬
‫تاسو يې په کورونو کې خورئ او هغه چې تاسو يې د ځانونو سره په کور کې‬
‫ذخيره کوئ ‪ ،‬که تاسو مؤمنان ياستئ په دې کې ستاسو لپاره لويه نښه ده ‪‬‬
‫او زما څخه د وړاندې تېر شوي کتاب تورات تصديق کوم ‪ ،‬په دې خاطر‬
‫چې درته هغه شيان حلال کړم چې پر تاسو حرام شوي وو ‪ ،‬او ستاسو د رب‬
‫له پلوه درته په لويې نښې نښانې راغلى يم ‪ ،‬له اهلل څخه ويريږئ او زما‬
‫پيروي وكړئ ‪ ‬په ډېر يقين سره چې اهلل پاک زما او ستاسو رب دي د هغه‬
‫عبادت وكړئ او د اهلل پاک عبادت کونه سمه او صحيح لار ده ‪ ‬خو چې‬

‫په وروستيو کې کله هم عيسى ‪ ‬ترې كفر وليد نو وويل ‪ :‬د‬
‫اهلل پاک اړخ ته تاسو کې زما مرستندويه څوک دي ؟ نو خصوصي ملګرو‬
‫يې وويل ‪ :‬مونږ د اهلل پاک اړخ ته ستا مرستندوي يو ‪ ،‬مونږ په اهلل پاک ايمان‬
‫راړی دی او ته په دې ګواه شه چې مونږ مسلمانان يو ‪ ‬ای زمونږ ربه !‬
‫مونږ پر هغه څه ايمان راوړی دی چې تا نازل کړي دي او ستا د رسول‬
‫پيروي مو کړېده نو ته مونږ د شاهدانو سره وليکه ‪ ‬نو کافرانو چل فريب‬
‫وكړ او اهلل پاک ورسره هم چل وكړ او هغه بهتر له ماکرينو څخه دی ‪ ‬او‬
‫هغه مهال چې اهلل پاک وويل ‪ :‬اي عيسى ‪ ‬زه تا خپل طرف ته راپورته کوم‬
‫او له هغو خلکو څخه دې پاکوم چې كفر يې کړی دی او تر قيامت پوري‬
‫هغه کسان چې ستا کلک پيروان وو زه يې ګرځوم بالا په هغې کسانو چې‬
‫كفر يې کړی دی ‪ ،‬بيا ما ته ستاسو راواپسې ده زه به ستاسو ترمنځ فېصله‬
‫وكړم په هغې ټولو پيښو کې چې ورپكې تاسو اختلاف کوو ‪ ‬پس بيا هغه‬
‫کسان چې كفر يې کړی دی ورته به سخت عذاب وركړم په دنيا او‬
‫اخرت او د هغوی لپاره به هيڅ مرستندوی نه وي ‪ ‬او هغه خلک چې‬
‫ايمان يې راوړی وي او نيک او اهلل ته پسند عملونه يې کړي وي هغوی ته‬
‫به پوره پوره بدلې وركړې او اهلل پاک ظالمان نه خوښوي‪ ‬دغه څه چې تېر‬
‫شول مونږ يې تا باندې لولو له ايتونو او د محكم پند نه ‪ ‬د اهلل تعالى په‬
‫وړاندې د عيسى ‪ ‬مثال د ادم ‪ ‬په شان دی چې له خاورو څخه يې پيدا‬
‫کړ بيا يي هغه ته وويل چې ژوندی شه نو هغه ژوندی شو ‪ ‬ستا د رب له‬
‫طرفه حق راغلى دی ته ورپكې د شک کونكو څخه مه جوړيږه‪.‬‬
‫د اهلل پاک د کلام په رڼا کې دا دعيسى‪ ‬شخصيت دی چې ادم ‪ ‬په شان‬

‫بشر او انسان دی او اهلل پاک د ادم په څېر د « كن » په کلمه‬
‫پېداکړی دی ‪.‬‬
‫عيسى‪ ‬اهلل پاک د هغه د مور په خيټه کې د خاوند سره له جماع پرته يوه‬
‫نښه او نمونه پېدا کړې ده ‪ ،‬بلکې مريم ‪ ‬دينداره انسانه وه ‪ ،‬پاکه صفا او د‬
‫فساد او خباثت په تور نه وه تورنه ‪.‬‬
‫يواځې دا نه بلکې اهلل پاک مونږ ته د عيسى ‪ ‬د دعوت په هکله هم بشپړ‬
‫معلومات راکړي دي ‪ ،‬عيسى ‪ ‬به د اهلل پاک چې هيڅ راز شريک نه لري‬
‫عبادت کولو ته دعوت وركو ‪ ،‬هغه و چې عيسى ‪ ‬هم ورته وركړل شوي‬
‫ټول پېغامات بني اسرائيلو ته په ښه ډول وركړل ‪ ،‬او دغه مهال ټولو بني‬
‫له دين څخه پوره کجروي او انحراف کړی و ‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫اسرائيلو د موسى‬
‫چونكه انحراف په کې ډېر و د عيسى ‪ ‬د وژلو هوډونه يې وكړل ‪ ،‬اهلل‬
‫پاک ورته د بني اسرائيلو له وژنې خلاصون وركړ او اسمان ته يې پورته کړ‪.‬‬
‫خو که له بل پلوه مونږ موجوده انجيلونو ته ځېر شو د قرانكريم په څېر‬
‫پكې د عيسى ‪ ‬اړوند هغه تصريحات دي چې هيڅ شک او شبهې پكې‬
‫ځای نه دی نيویل ‪.‬‬
‫له دغې تصريحاتو څخه يوڅو بېلګې د نمونې په څېر قابل ذکر بولوو ‪:‬‬
‫‪ : – ۱‬عنسى ‪ ‬بشر و ‪:‬‬

‫په تېرو ايتونو کې راته اهلل پاک د عيسى ‪ ‬بشريت د عيسى ‪ ‬دنيا ته د‬
‫عمران بي بي او د هغه د مور مريم ‪ ‬او د هغه زيږدنې اړوند ټول معلومات‬
‫په ښه انداز واضحه کړل ‪.‬‬

‫د دي مسئلې په هکله ټولو انجيلونو صراحت کړی دی چې‬
‫عيسى ‪ ‬لکه د نور بشريت په څېر خوراک څښاک ‪ ،‬پوښاک ‪ ،‬ستړياوي ‪،‬‬
‫ارام او راحت ‪ ،‬مرګ ‪ ،‬او له عدم څخه وجود ته راغلې هغه هستي وه چې د‬
‫نورو انسانانو په څېر پرې راز راز حالتونه راتلل (‪.)1‬‬
‫‪ : – ۲‬عنسى ‪ ‬د اّلل پاک رسول دی ‪:‬‬

‫ِّ‬
‫َِّ َ ُ ْ َ َ َ ُ ٌ‬ ‫ْ‬
‫د عيسى ‪ ‬د رسالت اړوند اهلل پاک فرمايي [ ما الم ِسيح اب ُن م ْري َم إِلا َرسول‬
‫ُِّ ُ ُ‬ ‫َْ‬ ‫َْ َ َ ْ‬
‫الرسل ] (‪.)2‬‬ ‫قد خلت مِن قبلِ ِه‬
‫ژباړه ‪ :‬نه و مسيح ‪ ‬مګر د اهلل پاک استازی و ‪ ،‬او له هغه نه وړاندې د اهلل‬
‫پاک نور استازي هم تېر شوي وو ‪.‬‬
‫او نصرانيانو هم په انجيلونو کې تصريح کړې ده چې عيسى ‪ ‬د اهلل پاک‬
‫استازی و ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۳۱ / ۲۱‬کې وايي [ تاسو چې څوک قبول كړئ لكه چې‬
‫زه يې قبول كړی يم ‪ ،‬او څوک چې ماقبول كړي ګويا كي هغه ذات يې‬
‫قبول كړ چې زه يې راستوّل يم ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل لوقا ( ‪ ) ۳۴ / ۳‬کې وايي [ عنسى وويل ‪ :‬ما سره ښايي چې له‬
‫تاسو پرته نور كلي او ښارونه هم په دې زيري ونازوم ‪ ،‬ځكه چې په دغه‬
‫(‪ ) 1‬دا د انجيلونو تصريحات دي ‪ ،‬ورنه مونږ مسلمانان په دې باور لرو چې‬
‫عيسى ‪ ‬نه مړ دی او نه چا وژلى دی ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي ( َو َم ا َق تَلُوهُ َو َم ا َص لَبُ وهُ‬
‫ُ ِّ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ك ن ش ب ِ ه ل ه ْم ) [ سورت نساء ‪ ] ۲۲۱ :‬ژباړه ‪ :‬دو ی نه عيسى ‪ ‬وژلى دی او نه‬ ‫َو ل َٰـ ِ‬
‫يې په دار ځړویل دی بلکي په مرګ او دار کړی شوی ورته مشتبه کړی شو ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬سورت مايدة ‪. ) ۱۲ ( :‬‬

‫خاطر راستول شوی يم ‪ ،‬هغه به د فلسطين په مسجدونو كې‬
‫خپل دعوت مخ په وړاندې بويو ]‪.‬‬
‫‪ ‬انجيل لوقا ( ‪ ) ۲۴ / ۲۱‬کې د لوقا د قول سره سم هغه خپل شاګردان هم له‬
‫فلسطين پرته نورو کلواو ښارونو ته استول چې شايد دغه دعوت قبول کړي‬
‫او په رسالت يې ايمان راوړي ‪ ،‬هغه وايي [ څوک چې هم له تاسو څخه‬
‫دعوت اوري ګويا كه زما څخه دعوت اوري ‪ ،‬او څوک چې ستاسو بې‬
‫حرمتي وكړي لكه زما بې حرمتي چې يې كړي وي ‪ ،‬او زما بې عزِت چې‬
‫څوک وكړي لكه د هغه ذات بې عزِت چې يې كړي وي چې زه يې راستولې‬
‫يم ]‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۴۳ / ۳‬کې وايي چې عيسى ‪ ‬د اهلل پاک رسول و [‬
‫زما خواړه دا دي چې د هغه ذات راسپارتلې دنده په ښه توګه انجام كړي‬
‫چې زه يې راستولې يم او د همدغې لپاره كار وكړم ] ‪.‬‬
‫‪ ‬او بيا يوحنا په ( ‪ ) ۴ / ۲۱‬کې ذکر کوي چې [ حقيقي او سرمدي ژوند دا‬
‫دی چې څوک تا د يواځې حقيقي معبود په څېر وپېژني ‪ ،‬او عنسى ستا د‬
‫استازي په صفت وپيژني ] (‪.)1‬‬
‫‪ : – ۳‬عنسى ‪ ‬بني اسرائيلو ته ځانګړی استازی و ‪:‬‬

‫ْ َ ْ َ (‪)2‬‬ ‫ُ ً َ َ‬
‫اهلل پاک په مخکنو ايتونو کې وفرمايل چې [ َو َرسولا إِل َٰى بنِي إِسرائ ِيل ]‬
‫(‪ ) 1‬په لاندې راروانو صفحاتو کې هم د عيسى ‪ ‬رسالت ته اشاره شوې ده ‪/۲ ( :‬‬
‫‪۳۸ / ۲۲ ( ) ۴۴ / ۲۱ ( ) ۳ / ۹ ( ) ۳۸ ، ۲۲ / ۲ ( ) ۸۹ ، ۲۴ / ۱ ( ) ۳۳ ، ۸۹ / ۴( ) ۴۴ ، ۴۱، ۸۴‬‬
‫) ( ‪. ) ۸۲ / ۸۱ () ۸۲ ، ۲۲ / ۲۱ ( ) ۲ / ۲۴( ) ۸۲ / ۲۲ ( ) ۸۳ / ۲۳ ( ) ۳۹ ، ۳۳ / ۲۸‬‬
‫(‪ ) 2‬سورت آل عمران ‪) ۳۹ ( :‬‬

‫ژباړه ‪ :‬او دا به بني اسرائيلو ته ځانګړی استازی وي ‪.‬‬
‫‪ ‬او په انجيل متى ( ‪ ) ۸۳ / ۲۲‬کې وايي [ يوه كنعانۍ ميرمن عنسى ته‬
‫عرض شوه او د خپلې ليونې لور د صحت غوښتنه يې تري وكړه هغه ورته‬
‫وويل ‪ :‬زه تنها يواځې د بني اسرائيلو بېلارو ته راستول شوی يم ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۲ / ۲۱‬کې وايي ‪ :‬عيسى ‪ ‬خپل شاګردان د لرو پرتو‬
‫يهودانو کلو کورونو ته ولېږدول او ورتهي ې وويل ‪ [ :‬د پردو خلكو لارې مه‬
‫خپلوئ ‪ ،‬د سامريانو كلو ته مه ورځئ ‪ ،‬بلكې د بني اسرائيلو بې لارو او لار‬
‫وركو ته ورشئ ] ‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬عنسى ‪ ‬د هغه اّلل پاک عبادت ته بلنه وركوله چې شريک نه لري ‪:‬‬
‫َِّ َ َ ِّ َ َ ُِّ ُ ْ َ ْ ُ ُ ُ َ َ‬
‫وه ۚ ه َٰـذا‬‫د عيسى ‪ ‬اړوند اهلل پاک فرمايي ‪ [ :‬ا ِن اّلل َِّ ر ِِب وربكم فاعبد‬
‫َ ٌ ُِّ ْ َ ٌ (‪)1‬‬
‫ِصراط مست ِقيم ]‬
‫ژباړه ‪ :‬په يقين سره چې اهلل پاک زما او ستاسو رب دی ‪ ،‬د هغه عبادت‬
‫وكړئ او دغه سمه صحيح لار ده ‪.‬‬
‫‪ ‬انجيل متى په ( ‪ ) ۲۱ / ۳‬د عيسى ‪ ‬په هکله وايي چې هغه ويلي دي [‬
‫ستا رب چې ستا برحق معبود دی ورته سجده كيږده ‪ ،‬او يک يواځې دهغه‬
‫عبادت وكړه ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل مرقص ( ‪ ) ۸۹ / ۲۸‬کې وايي چې عيسى ‪ ‬يوه پوښتنه وځوابوله‬
‫چې لومړي واجبات او لومړي وصيتونه څه شى دي [ ای ټولو اسرائيلو ! تر‬
‫ټولو لومړی وصيت دا دی چې رب مو يو دی ‪ ،‬او د زړه له كومې به د خپل‬
‫(‪ ) 1‬سورت آل عمران ‪. ) ۲۲ ( :‬‬

‫رب او معبود سره مينه كوئ ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل لوقا ( ‪ ) ۲ / ۳‬کې وايي [ شيطان له مسيح څخه سجده كول‬
‫وغوښت ‪ ،‬هغه ورته وويل ‪ :‬سركوزی شيطانه زر ځه ‪ ،‬سجده او عبادت‬
‫كول يک يواځې ستا د برحق معبود ځانګړی حق دی ]‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۴ / ۲۱‬کې له مسيح څخه نقلوي چې [ حقيقي ژوند‬
‫دا دی چې څوک تا د حقيقي معبود په حيث په سمه توګه وپيژني ‪ ،‬او‬
‫حقيقي ژوند دا دي چې عنسى مسيح څوک ستا د استازي په صفت‬
‫وپيژني ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۲۱ / ۸۱‬کې نصرانيان د خپلې عقيدې سره ذکر کوي‬
‫چې عيسى ‪ ‬هغې ښځې ته چې له قيامت څخه يې وروسته وليد وويل ‪[:‬‬
‫زما اړوند پلټنې مه پېل كوه ‪ ،‬لا تر اوسه خپل پلار ته نه يم ښتلى ‪ ،‬زما‬
‫ورونو ته ولاړه شه ‪ ،‬او هغوی ته ووايه ‪ ،‬زه خپل او ستاسو پلار ‪ ،‬او زه خپل‬
‫او ستاسو حق معبود ته خيژم ]‪.‬‬
‫ِّ‬
‫‪ : – ۸‬عنسى ‪ ‬د موسى ‪ ‬د راوړي شريعت بشپړونكى او د هغه متبع و ‪:‬‬
‫َ ُ َ ِّ ً ِّ َ َ ْ َ َ َ َِّ َ َِّ ْ َ َ ُ َِّ َ ُ َ ْ َ‬
‫حل لكم بعض‬ ‫اهلل پاک فرمايې ‪ [ :‬ومص ِدقا ل ِما بين يدي مِن التوراة ِ ول ِأ ِ‬
‫ُ َ َ َْ ُ ْ‬ ‫َِّ‬
‫ال ِذي ح ِّ ِرم عليكم ] (‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬او زه له خپل ځان نه وړاندې د راغلي کتاب تورات تصديق‬
‫کونكى درته راستویل شوی يم ‪ ،‬او په دې راستویل شوی يم چې هغه څه‬
‫درته حلال کړم چې پر تاسو حرام شوي وو ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬سورت آل عمران ‪. ) ۲۲ ( :‬‬

‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۲۱ / ۲‬کې د مسيح اړوند ذکر دي چې ‪[ :‬‬
‫تاسو د دې ګمانونه مه كوئ چې ګنې زه به د تيرو انبياوو شريعت نسخه او‬
‫قانون به يې مات كړم ‪ ،‬نا بلكې زه د تيرو شريعتونو بشپړ كونكى يم ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل مرقص (‪ ) ۲/۲۳‬کې وايي ‪ [ :‬وروسته له دې چې يحيى(‪)1‬بندي‬
‫كړی شو عنسى د ګليل ځمكې ته راغى او خلكو ته به يې د نصرانيت‬
‫دعوت په رڼا كې د اّلل پاک د بشپړې واكدارې زيري وركول ‪ ،‬او هغه به‬
‫ويل ‪ :‬وخت پوره او مكمل شو ‪ ،‬ټول اّلل ته توبه وباسئ او په انجيل ايمان او‬
‫باور ولرئ ]‪.‬‬
‫له دې نصوصو څخه په ښه انداز د عيسى‪ ‬بشريت او د اهلل پاک له اړخه د‬
‫هغه رسالت په کافي ډول په ډاکه کيږي چې هغه به بني اسرائيل د اهلل پاک‬
‫عبادت ته چې هيڅ راز شريک او برخه دار نه لري رابلل او دا نصوص پر هر‬
‫اړخيزه توګه د قران کريم د ذکر کړي عقيدې سره سمون خوري چې د هغه‬
‫دعوت د مخکنيو انبياوو دعوت دی ‪ ،‬د دې برسېره يهودانو په خپلو کتابونو‬
‫کې ذکړي نصوصو سره هم سمون خوري چې نفس او عقل يې په منلو کې‬
‫شک او شبهي ته غاړه نه وركوي ‪ ،‬د عيسى ‪ ‬په هکله چې کليسا کومې‬
‫عقيدوي خپرونې ته ملا تړلې ده ‪ ،‬د شريعت او عقل سره بشپړ تضاد او هيڅ‬
‫ثابت اساس هم نه لري ‪ ،‬دغو تناقضاتو او تيرو پاتو ته به په راروانو څپركو‬
‫کې خاص پام ورواړو‪ .‬ان شاء اهلل ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬دا هله چې يحيي ‪ ‬د يهوديانو ټولواک له اړخه بندي کړی شو ‪ .‬تفسير العهد‬
‫الجديد‪. ) ۹۲ ( :‬‬

‫دوهم څپركى‬
‫د نصرانيت تاريخ ته لنډه كتنه‬
‫د نصرانيت مصادرو له مخې د مخکنو نصرانيانو او نصرانيت د تاريخ‬

‫څيړل تر ټولو موضوعاتو څخه زيات ګران بريښي ځکه چې تاريخ يواځې پر‬
‫هغو نصوصو او روايتونو باندې اعتماد لري چې د تاريخ اړخ څيړي ‪.‬‬
‫ځکه چې د نصرانيت د مصادرو څيړنوال ته هغه مهال د نصرانيت تاريخي‬
‫څيړنه کې ستونزي مخي ته راځي چې کله د نصرانيت تاريخ له يو مهاله‬
‫تر بل مهاله انقطاع ولري ‪ ،‬د انقطاع دغه موده تر ټولو زياتو د تاريخ له مهمو‬
‫اسمان ته له‬ ‫‪‬‬ ‫اړخونو څخه شمېرل کيږي او دغه مهمه موده د عيسى‬
‫پورته کېدو څخه پېل کيږي او د دوهمۍ ميلادي پېړۍ تر نيمايې پورې‬
‫غږيږي او دا ډېره مشکله فتره ده تر دې چې نصراني مصادر هم د دې‬
‫مودې اړوند ډېر كم دي د « اعمال الرسل » له کتاب پرته د نصرانيانو سره‬
‫بل کوم د اعتماد وړ مصدر هم نه ترسترګو کيږي چې ورڅخه اخستنه‬
‫وشي خو د دې کتاب ليکوال هم لومړی هغه محدود کسان ذکر کړي دي‬
‫چې عيسى ‪ ‬سره د شاګردۍ دعويدار دي او بيا يې د کتاب باقي حصه د‬
‫بولس او د هغه کړنو اړه عږه ولې ده ‪ ،‬خو د دې سره هغه معلومات چې‬
‫ليکوال د بولس په اړه د هغه له مرګ نه وړاندې روما ته د رسيدلو تر مهاله‬
‫ذکر کړي دي پخپل منځ کې سره انقطاع لري ‪.‬‬

‫او د نصرانيانو له مخې ليکوال ذکر کړي معلومات دې هېڅ‬
‫نقص او کمى نه لري‪ ،‬سره له دې چې ليکوال د بولس د څوارلسو رسالو‬
‫څخه استفاده او لنډيزونه کړيدي خو په دې کې هم ډېر لږې اشارې دي‬
‫چې هغه د بولس تاريخي پس منظر په ګوته کوي‪ ،‬خو بيا د عيسى ‪ ‬د‬
‫حقيقي شاګردانو او خاصو هستيو له معلوماتو څخه خالي شبهات بلل‬
‫کيږي ‪ ،‬د دغې ستونزو سره به مونږ د امبراطور قسطنطين له واک څخه را‬
‫پديخوا د دروستو معلوماتو تر مخې د نصرانيت او نصرانيانوتاريخ ته د‬
‫لنډې کتنې زيار وباسو ‪ ،‬تر څو لوستوال ته د نصرانيت په هکله تاريخي‬
‫تصور چې د واقعيت سره نزدې او تر يو حده سمون ولري وركړي ‪.‬‬
‫لومړی ‪ :‬د نصرانيانو په آخستنليكونو كې د عنسى ‪ ‬په اړه معلومات ‪:‬‬
‫د مسيح(‪ )1‬نوم عيسى او د مريم ‪ ‬ځوی دی ‪ ،‬نسبي سلسله يې نصرانيان‬

‫داود ‪ ‬ته رسوي(‪.)2‬‬
‫او په دې عقيده لري چې عيسى ‪ ‬پلار نه لري ‪ ،‬د عيسى‪ ‬پيدايښت هغه‬
‫مهال وشو چې اهلل پاک جبريل ‪ ‬مريم ‪ ‬ته راواستو او د هغې په ګريوان‬
‫(‪ )1‬هيره دې نه وي چې دلته د مسيح ‪ ‬متعلق معلوما ت او تاريخي پس منظر د‬

‫نصرانيانو له څلورو انجيلونو په رڼا کې ذکر کوو ‪ ،‬که دغه معلومات زمونږ د‬
‫اسلامي مصادرو سره کوم تضاد ولري نو پوره وضاحت يې کوو او يا هم په هغه ځای‬
‫حواله وركو چې چرته دغه معلومات په سمه توګه قلمبند دي ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬وروسته ( ) صفحه وګوره ‪.‬‬

‫کې يې پوک وكړ ‪ ،‬له دغې پوک څخه د حمل ټولې چاري ترسره‬
‫شوې(‪ )1‬چې مريم ‪ ‬بيا عيسى ‪ ‬په فلسطين کې وزږو ‪.‬‬
‫متي په خپل انجيل کې ذکر کوي چې مريم ‪ ‬د يهودي ټولواک هيرودس له‬
‫ډاره فلسطين نه مصر ته چې ځوی هم ورسره و ولاړه ‪ ،‬دغه ټولواک عزم‬
‫کړی و چې ټول نوي ماشومان به وژني ځکه چې هغه ته د مجوسينو‬
‫منجمينو ويلي وو چې په نزديو کې به د يهودانو باچا پېدا کيږي(‪.)2‬‬
‫(‪ ) 1‬د مريم ‪ ‬ګريوان کې د جبرايل ‪ ‬د پوک اړوند نصرانيانو هيڅ نه دي ويلي ‪ ،‬د‬
‫َ َ‬
‫دغه يادونه اهلل پاک په قرانكريم کې خپله کړېده ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي ( َو م ْر ي َم‬
‫َ‬ ‫ْ َ َ ْ َ ِّ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ‬
‫اب ن ت عِم َران ال ت ِي أ ح ص ن ت ف ْرج ه ا ف ن ف خ ن ا فِي ِه مِن ِّ ُر وحِن ا ) [ سورت تحريم ‪] ۲۸ :‬‬
‫ژباړه ‪ :‬د عمران لور مريم ‪ ‬خپل فرج او شرمګاه پاکه صفا ساتلې وه ‪ ،‬نو مونږ‬
‫ورپكې له خپل روح څخه پوک وكړ ‪.‬‬
‫ابن کثير‪ Q‬پخپل تفسير ( ‪ ) ۴۲۲ / ۳‬کې وايي ‪ :‬اهلل پاک جبريل ‪ ‬مريم ‪ ‬ته د‬
‫ان سان په شکل راواستو او ورته يې امر وكړ چې د مريم ‪ ‬په ګريوان کې پوک‬
‫وكړي ‪ ،‬دغه پوک د هغې تر فرج پورې ورسېد او حمل يې واخست ‪.‬‬
‫خو د نصرانيانو درېځ په دې هکله ښکاره معنى او څرګند حقيقت نه لري ‪ ،‬هغوی‬
‫يې يادونه په دوو ځايونو کې کړېده ‪ ،‬پ ه انجيل متى ( ‪ ) ۲۲ / ۲‬کې وايي [ وړاندې له‬
‫دي چې عنسى وزږيږي مور يي د يوسف په خطبه كې وه ‪ ،‬خو د دواړو سره د‬
‫يوځاي كيدو څخه وړاندې مريم له روح القدس څخه حمل اخستى و ] ‪.‬‬
‫او په انجيل لوقا ( ‪ ) ۴۳ / ۲‬کې ذکر کوي چې [ وروسته له دې چې لا مريم د‬
‫يوسف په خطبه كې وه ‪ ،‬جبريل ورته په عنسى ز ېرې وركړ ‪ ،‬مريم ورته وويل ‪:‬‬
‫دغه زيږدونه به له كوم ځای څخه كيږي حال دا چې زه هيڅ نارينه نه پيژنم ؟‬
‫هغه ورته وويل ‪ :‬تاته به روح القدس راشي او اّلل پاک به درباندې سوری راوِل او‬
‫بيا به له تا څخه پيدا ته ابن اّلل ويل كيږي ]‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬انجيل متي دوهم اصحاح ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫کوم مهال چې عيسى ‪ ‬ديرشت کلنۍ ته ورسېد او له يحيى‬
‫(‪)2‬‬
‫څخه يې اعتماد(‪ )1‬ترلاسه کړ خپل مهم او ديني دعوت ته يې پېل وركړ‬
‫هغه به خلکو ته د هغوی په پنډځايونو کې نصيحتونه او پند وركو ‪ ،‬د‬
‫يهودانو په کليو کورونو کې به ګرځېدو او د هغوی رنځوران به يې د اهلل‬
‫پاک په اذن سره جوړول ‪ ،‬تر دې چې د عيسى ‪ ‬په لاس ډېرې معجزې‬
‫څرګندې شوې ‪ ،‬لکه د خوراک ډېرښت ‪ ،‬د رنځورانو صحتمندي ‪ ،‬د اوبو د‬
‫پاسه تګ راتګ او داسې نور‪. ...‬‬
‫خو د دعوت په دې فتره کې د نصرانيانو په اند ځينو خلکو دعوت قبول کړ‬
‫چې په حواريينو به نومول کېدل ‪ ،‬دوی هم ورسره بډې ووهلې او دعويت‬
‫مشن يې مخ په وړاندې بووت ‪ ،‬عيسى ‪ ‬به دوی دوه دوه کليو او بانډو ته‬
‫(‪ ) 1‬د نصرانيانو په نيز د تعميد مفهوم په ( ؟؟ ) صفحه کې وګوره ‪.‬‬

‫(‪ )2‬دعيسى ‪‬د ژوند ژواک او د ځوانۍ مرحلې اړوند نصرانيان هېڅ صحيح‬
‫معلومات نه لري ‪ ،‬څلورو واړو انجيلونو د هغه له ولادت پرته نورهېڅ نه دي ذکر‬
‫کړي ‪ ،‬بلکې څلورو واړو د ولادت له مرحلې روسته سمدستي د تعميد او بيا د‬
‫دعوت مرحله پېل کړېده ‪ ،‬بيا د دعوت له پېل څخه وروسته يو يا درې کالو په موده‬
‫کې اسمان ته پورته شوی دی ‪ ،‬دا د د ې معنى وركوي چې د عيسى ‪ ‬عمر د‬
‫دعوت د پېل په مهال ديرشت کاله و او ديرشتو کلنو په موده کې نصرانيان هېڅ سم‬
‫دم معلومات نه لري ‪ ،‬له متى پرته چ ې هغه هم پخپل انجيل کې د عيسى ‪ ‬د‬
‫مصر نه د راستنېدو په مهال کاږه نسکور او مات ګوډ معلومات ذکر کړيدي ‪.‬‬
‫د تېر په څېر لوقا پخپل انجيل کې د هغه تعليم او تعل م په هکله څه اشارات کړي‬
‫دي چې د تعليم په مهال دعيسى ‪ ‬ټول ژوند دولس کاله و ‪ ،‬له دې پرته نور هېڅ‬
‫نصرانيان د عيسى ‪ ‬اړوند دروست او قناعت وړ معلومات نه لري ‪ ،‬لکه په زانګو‬
‫کې خبرې کول او ‪...‬‬

‫ددعوتونو لپاره ليږدول ‪ ،‬کله چې يهودان له دغې اسلامي دعوت‬
‫د دعوت‬ ‫‪‬‬ ‫څخه ورپېښې ستونزو او ستړياو ته ځېر شول نو د عيسى‬
‫دمخنيوي لپاره يې د خپل شقاوت لارې وسنجولې ‪.‬‬
‫د خلاصون د اختر په لومړی ورځ(‪ )1‬يهودان د عيسى ‪ ‬په بيت المقدس‬
‫کې په لوی مکانت وپوهېدل ‪ ،‬يهوذا اسکريويت چې خپله د عيسى ‪ ‬شاګرد‬
‫و ‪ ،‬د يهودانو په لمسه يې د نصرانيت برخلاف جاسوسي پېل کړه ‪ ،‬يهودانو په‬
‫عيسى ‪ ‬او د هغه په ملګرو د بند ناڅاپه چاپه واچوله ‪ ،‬شاګردان يې ټول‬
‫وتښتېدل او دا يې يک يواځې پرېښود چې کله يهودانو ونيو سمدلاسه يې‬
‫خپل لوی کاهن ته بووت ‪ ،‬او د تهمتونو لړې يې پرې پېل کړه ‪ ،‬خو ولې په‬
‫هغه باندې د ګواهانو خوله او اقرار يو نه و ‪ ،‬په پای کې ترې لوی کاهن‬
‫وپوښتل چې ‪ :‬ايا ته مسيح يې ؟ هغه ورته وويل ‪ :‬هو زه همغه يم ‪ ،‬ډېر زر به د‬
‫انسان ځوی ووينئ چې د ستر ځواک په ښې اړخ کې به په وريځو کې‬
‫ناست راشي ‪.‬‬
‫لوی کاهن يې پرغاړه پوښاک دوه پړقه کړ ‪ ،‬اوېويل ‪ :‬له دغې كفري کلماتو‬
‫(‪ ) 1‬دا د يهودانو اختر دی يهودان دې اختر ته « عيد الفطير » هم وايي ‪ ،‬ځکه چې‬
‫دوی پكې سمبوسۍ خوري او د قربانې اختر ورته په دې وايي چې يهودان پكې‬
‫مرغومي او نور ورته شيان حلالوي ‪ ،‬يهودان دغه اختر په اصل کې له فرعون څخه‬
‫د بني اسرائيلو د خلاصون له کبله مناووي ‪ ،‬خو نصرانيان بيا دغه يهودي اختر په‬
‫عشاء رب اني نوموي ‪ ،‬نصرانيان اټکلوي چې ګنې عيسى ‪ ‬ورته ذبحه کړی شوی‬
‫ووری يا مرغومى راوړ ی و ‪ ،‬ډوډۍ او شراب پكې د عيسى ‪ ‬لپاره رمز او اشاره‬
‫ده ‪ .‬الفکر الديني اليهودي ‪ ) ۲۲۲ – ۲۲۱ ( :‬شرح أصول الايمان ‪ ) ۲۱۱ ( :‬د نصراني‬
‫عالم انډرواس واټسن ليکنه ‪.‬‬

‫وروسته هېڅ ګواه ته اړتيا نشته ؟ تاسو څه وايئ ؟ ټولو يهودانو ورته‬
‫وويل چې دا د مرګ لايق دی (‪.)1‬‬
‫له بند وروسته يهودانو پخپله روماني حاكم « پيلاطوس بنطي » ته ولېږو‬
‫چې دا هغه مسيح دی چې د يهودانو د ټولواکې دعوه کوي ‪ ،‬خو ولې مسيح‬
‫په دغې اړوند ورته هيڅ هم ونه ويل(‪ )2‬هغه و چې بلاطس يې د مرګ مخه‬
‫ونيوله ‪ ،‬او ټول يهودان پدې کلک ولاړ و چې بايد ورته د مرګ سزا واورل‬
‫شي خو بيا هم پيلاطوس هغه ته د يهودانو د غوښتنو سره سم د مرګ سزا‬
‫واوروله د جمعې د ورځې په سهار يې د دار ميدان ته وروست او د نصرانيانو‬
‫په زعم او ګومان يې ورته غاړه کې د سهار د درې بجو(‪ )5‬سره سم زندۍ‬
‫واچوله ‪ ،‬او بيا د غرمې د نهو بجو پورې همدغه شان په دار ځړېدلى پاتې‬
‫شو تردې چې مړ شو او تر مرګه يې دا اواز په خوله و چې ( ای زما اله ! زه‬
‫دې ولې داسې پرېښودم ) بيا له دار څخه راښکته کړی شو او په قبر کې د‬
‫همدغې شپې ‪ ،‬د شنبې او يكشنبې ورځ او شپې له تيريدو وروسته د‬
‫يكشنبې د ورځې د سهار په مهال په قبر کې د خلکو د نظر لاندې رانغى‬
‫(‪ ) 1‬انجيل متى ‪) ۴۲ – ۴۸ / ۲۳ ( :‬‬

‫(‪ )2‬دا د دريواړو انجيلونو متى ‪ ،‬مرقص او لوقا نظريه ده ‪ ،‬ورنه يوحنا د مسيح او‬
‫بيلاطس ترمنځ لويه محاوره ذکر کړېده ‪ .‬وګوره يوحنا ( ‪. ) ۴۲ – ۴۴ / ۲۲‬‬
‫(‪ ) 5‬دا وخت د لمر پريوتو په اندازه چې لومړی ساعت د لمر پرېو تو سره سم‬
‫پېلي يږي او د شپې د دولسو بجو پورې غځيږي ‪ ،‬نو د لمر راختو سره په غالبه‬
‫ګومان د ورځې لومړی ساعت بلل کيږي نو د سهار درې بجې د معاصر وخت د‬
‫سهار نهه نيمو بجو سره س مون خوري او د مازيګر نهه بجې دغرمې د درې بجو سره‬
‫سمون خوري ‪.‬‬

‫ځکه چې خلک خبر شوي وو چې هغه په قبر کې نشته ‪ ،‬له دې‬
‫څخه وروسته بيا خپلو ملګرو او شاګردانو ته راښکاره شو او ورته يې وويل ‪:‬‬
‫چې زه ژوندی يم او د « اعمال الرسل » د ليکوال د وينا سره سم څلويښت‬
‫ورځې د همدوی سره پاتې و ‪ ،‬بيا اسمان ته په داسې حالت کې وخېژول‬
‫شو(‪ )1‬چې شاګردانو يې ورته کتل(‪.)2‬‬
‫د درېواړو انجيلونو له درېځ څخه داسې معلوميږي چې د مسيح ‪ ‬د دعوت‬
‫موده له يو کال څخه زياته نوه ‪ ،‬ځکه چې دې دريواړو انجليونو يک او‬
‫يوازې يو اختر ذکر کړی دی ‪ ،‬او انجيل يوحنا د يهودانو درې اخترونو ذکر‬
‫کړي دي(‪ )5‬له دې کبله زياتره نصرانيان په دې اند دي چې د هغه د دعوت‬
‫موده درې کاله ده(‪.)4‬‬
‫او درې کلنۍ موده کې د هغه د پېروانو شمېره دولسو حواريينو ته رسېدله وه‬
‫‪ ،‬خو ولې ځينې نور يې مجموعه عدد يوسل او شلو کسانو ته رسوي(‪.)3‬‬
‫خو که د نصرانيانو مخې ته پرتو انجيلونو کې که څوک منصفانه کتنه‬
‫وكړي ورته جوته به شي چې د عيسى ‪ ‬له دعويت نشاط او خوځښتونو‬
‫(‪ ) 1‬اعمال الرسل‪) ۲/۴ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬نصرانيانو په خپل ګومان دعيسى ‪ ‬د ولادت او وفات او د قيامت قيصه په‬
‫لنډ ډول ذکر کړې ده خو دعيسى ‪ ‬په دار ځړولو کې د نصرانيانو د تناقض په‬
‫هکله دا مستقل بحث ايښى دی‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬انجيل يوحنا ( ‪ ) ۸/۲۴‬او ( ‪ )۲/۲‬او (‪)۲۸/ ۲‬‬
‫(‪ ) 4‬تاريخ المسيحية ‪)۲/ ۴۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 3‬اعمال الرسل ) ‪)۲/ ۲۲‬‬

‫نصيحتونو څخه داسې څرګنديږي چې هغه د نوي ديانت‬
‫تاسيس نه و کړی ‪ ،‬بلکې هغه د موسى ‪ ‬پر راوړي شريعت منګولې‬
‫مضبوطې کړې وې او د ديانت له دائرې څخه وتل يې حرام ګڼل(‪. )1‬‬
‫له همدې کبله به يې خپلو شاګردانو ته چې لرو پرتو سيمو ته به يې لېږدول‬
‫هم وصيت کو(‪. )2‬‬
‫خو د انجيلونو په رڼا کې د عيسى ‪ ‬د دعوت نچوړ اهلل پاک ته په توبه‬
‫ويستلو او ورته په رجوع کولو کې منحصر و(‪ )5‬هغه بني اسرائيلو ته په دغې‬
‫اړوند زيات مثالونه بيانول او په دعوت کې د بني اسرائيلو د تېرو مخکنو‬
‫انبياو څخه زره توپير نه درلود ‪ ،‬بلکې له فحش او ورانو ويجاړو څخه به يې‬
‫په منعه کې زياته نهي کوله او حرامو ته مفضي وسايل به يې هم حرام ګڼل ‪.‬‬
‫‪ ‬انجيل متى (‪ )۲/۸۱‬کې وايي [ تاسو اورېدلي دي چې مخكنو ته به ويل‬
‫كېدل چې زنا مه كوئ خو زه درته وايم ‪ :‬څوک چې ښځې ته د اشتها او‬
‫شهوت په نظر وګوري دی ورسره په زړه كې زنا وكړه ]‪.‬‬
‫‪ ‬او په (‪)۸۱ / ۲‬کې وايي [ تاسو اوريدلي دي چې مخكنو ته به ويل كېدل‬
‫چې اّلل پاک سره پخپلو كړو وعدو پوره والې وكړئ خو زه درته وايم چې‬
‫سو ګندونه مه خورئ او لوړې مه پورته كوئ‪ ...‬بلكې ستاسو د خبرو معيار‬
‫دې هو ‪ ،‬هو ‪ ،‬يا نا ‪ ،‬نا وي ]‪.‬‬
‫‪ ‬متى پخپل انجيل ( ‪ ) ۳۴ / ۲‬کې وايي [ تاسو اوريدلي دي چې ويل‬
‫(‪ )1‬انجيل متى (‪ )۲/۲۱‬او انجيل لوقا (‪. )۲۲/۲۲‬‬

‫(‪ )2‬انجيل متى (‪ )۲۱/۲‬انجيل مرقص (‪ )۴/۲۸‬انجيل لوقا (‪ )۹/۸‬او(‪. )۲۱/۲‬‬
‫(‪ ) 5‬وګوره انجيل متى ‪ . ) ۲۸ / ۹ ( ، ) ۲۱ / ۳ ( :‬مرقص ‪ . ) ۲۱ / ۴ ( :‬لوقا ‪. ) ۲ / ۲ ( :‬‬

‫كيږي‪ :‬خپلوانو سره مينه او د دښمنانو سره كينه وكړئ ‪ ،‬خو زه‬
‫درته وايم ‪ :‬چې څوک درباندې بد ووايي تاسو پرې ښه ووايئ ‪ ،‬او تاسو سره‬
‫بغض لرونكي ښه وپالئ او ورسره احسان وكړئ ‪ ،‬په خپلوانو كې چې مو‬
‫څوک شړي يا درسره بده رويه كوي ‪ ،‬تاسو ورسره خپلوِل په ښه توګه‬
‫وپالئ ]‪.‬‬
‫د تېر په څېر له عيسى ‪ ‬څخه دا چې خپلې ښځې مه طلاقوئ ‪ ،‬او طلاقې‬
‫شوې ښځې په نكاح مه اخلئ ‪ ،‬له دې پرته ترې نور څه نه دي نقل کړي ‪.‬‬
‫‪ ‬انجيل متى په ( ‪ ) ۴۲ / ۲‬کې وايي ‪ [ :‬تاسو ته به ويل كېدل چې د طلاق‬
‫وركولو په مهال طلاق شده بي بيانو ته طلاق نامې هم وركړئ ‪ ،‬خو ولې زه‬
‫درته وايم چې كه څوک له زنا پرته خپله ښځه طلاقه كړي ‪ ،‬وروستنى‬
‫ِّ‬
‫ژوند يې ټول زنا زنا دی ‪ ،‬او څوک چې مطلقه ښځه په نكاح واخلي ‪،‬‬
‫نكاح نه بلكې زنا كوي ]‪.‬‬
‫‪ ‬انجيل لوقا ( ‪ ) ۲۲ / ۲۴‬کې وايي [ كه څوک خپله ښځه طلاقه كړي او‬
‫بله ښځه په نكاح واخلي ‪ ،‬په حقيقت كې يې زنا وكړه او چې څوک د‬
‫طلاقې شوې ښځې سره نكاح وكړي نو حقيقت كې يې ورسره زنا وكړه ]‪.‬‬
‫له دې څخه ښکاره بريښي چې عيسى ‪ ‬د نوي دين تأسيس نه و کړی او‬
‫نه يې نوی دين راوړی و ‪ ،‬بلکې د موسى ‪ ‬نه وروسته د بني اسرائيلو د نورو‬
‫انبياوو په څېر دعويت پروګرام و ‪ ،‬دومره وه چې اهلل پاک عيسى ‪ ‬او د هغه‬
‫مور بي بي د بني اسرائيلو لپاره نښه نښانه ګرځولې وه ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬اسمان ته له ختلو وروسته د عنسى‪ ‬شاګردان ‪:‬‬

‫اسمان ته له ختو وروسته په حالاتو ګويا نصراني‬ ‫‪‬‬ ‫د عيسى‬
‫اخستنليکونه ډېر لږ او كم دي ‪ ،‬له (اعمال الرسل) پرته د نصرانيانو سره‬
‫بل هيڅ کتاب نشته چې د وخت دغو حالاتو ته يې اشاره کړي وي ‪ ،‬هغه هم‬
‫يک يواځې د مسيح ‪ ‬او د هغه شاګردانو سرګرميانو ته سر ورښکاره کړی‬
‫دی ‪ ،‬بيا وروسته ټول د بولس متعلق غږېدلي دي ‪ ،‬د عهدجديد پورې‬
‫ملحقو کتابونو ځينو جملو مسيح ‪ ‬او د هغه شاګردانو ته ډېر لږ نظر اچویل‬
‫دی ‪.‬‬
‫پر دغې فتره څه نا څه ګويا نصراني مصادر چې وړاندې يې يادونه وشوه ‪،‬‬
‫مونږ يې په رڼا کې دغې فترې ته لنډه اشاره کول غواړو ‪ ،‬د دغې مصدرونو‬
‫په رڼاکې ويلای شو چې ‪:‬‬
‫اسمان ته د عيسى‪ ‬له ختو وروسته د هغه شاګردانو دعويت مهم د يهودانو په‬
‫کليو کورونو کې نور هم مخ په وړاندې بووت ‪.‬‬
‫د اعمال الرسل د معلوماتو له مخې اهلل پاک د دغې شاګردانو په لاس د‬
‫رنځورانو د جوړښت په شمول نورې ډېرې نښې او کرامتونه هم ښکاره کړل‬
‫‪ ،‬د دغې نښو نښانو د ليدو سره زياتو خلکو دعوت ته خاموش او غوږ نيونه‬
‫پيل کړه ‪ ،‬خلکو يې په سمه توګه دعوتونه قبلول ‪ ،‬خو د دغي حقانيت سره‬
‫بيا هم يهودي کاهنانو د نصرانيانو په تعذيب او نيواک کې زړه سواندی او‬
‫نرمي را نه وست ‪ ،‬بلکې د مزيدو تهديداتو سره به يې هغوی له دعوت څخه‬
‫رابندول ‪ ،‬خو ولې دغې تهديداتو د عيسى ‪ ‬د شاګردانو په دعويت مهم او‬
‫جذبه کې هيڅ منفي اثر پېدا نه کړ‪.‬‬
‫د شاګردانو دعويت نقاط په عيسى ‪ ‬باندې باور لرنه او توبه ويستلو کې‬

‫منحصر و ‪ ،‬ترڅو ورته دتوبې له لارې ټولې تيروتنې معاف شي(‪.)1‬‬
‫‪‬‬ ‫لږ وړاندې تفصيل تېر شو چې دا هغه دعوت و چې وړاندې عيسى‬
‫خلکو ته کو ‪.‬‬
‫د شاګردانو په دعويت مهم کې د عيسى ‪ ‬اړوند داسې څه نه دي نقل شوې‬
‫چې يا خو دې د هغه په الوهيت او يا هم د اهلل پاک هغه لره په ځوی ولې‬
‫ښکاره يا پټ دلالت وكړي ‪ ،‬بلکې د نصرانيانو لوی راهب « پيټر » پخپلې‬
‫لومړې خطبه کې د يهودانو مخامخ وويل چې ‪ [ :‬عنسى داسې انسان(‪ )2‬و‬
‫چې د اّلل پاک له پلوه يې تاسو ته ډېر عجايب او نښانې راوړې وې او تاسو‬
‫خپله هم پر دې ډېر ښه پوهيږئ ] (‪.)5‬‬
‫له دې وروسته ورسره يهودانو د حسد او تربګنې لاره اختيار کړه ‪ ،‬د‬
‫استفانوس په نوم يې د عيسى ‪ ‬شاګرد ونيو او تر هغه يې په کاڼو وويشت‬
‫چې مړ شو(‪ )4‬له دې وروسته يې د يوحنا ورور يعقوب(‪ )3‬ونيو او هغه يې هم‬
‫مړ کړ او بيا يې له دې پړاو وروسته عام تام د ستم او ظلم نوې لړي پېل کړه‬
‫‪ ،‬د دغې لړې په رامنځ ته کېدو په سامره او د يهودانو په کليو کورونو کې د‬
‫(‪ )1‬اعمال الرسل ‪. ) ۴۲ / ۸ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬پطرس په خطبه کې په دې تصريح کړېده چې عيسى ‪‬انسان و د اهلل پاک ځوي‬
‫نه و او دغه عجايب د اهلل پاک مخلوق و چې د عيسى ‪ ‬په لاس يي تاسو ته ښکاره‬
‫کړل ‪.‬‬
‫(‪ )5‬اعمال الرسل ‪. ) ۸۸ / ۸ ( :‬‬
‫(‪ )4‬اعمال الرسل ‪. ) ۲۲ / ۱ ( :‬‬
‫(‪ )3‬اعمال الرسل ‪. ) ۸ / ۲۸ ( :‬‬

‫نصراني دعوت مخه په ټپه ونيول شوه ‪ ،‬دشاګردانو د دعوت موخه‬
‫هم يهودان وو ترڅو دعوت ورته ورسوي ‪ ،‬خو د دغې ترڅنګ به غير يهودانو‬
‫هم نصرانيت ته غاړه کېښوده ‪ ،‬لکه زيات يونانيانو نصرانيت ته غاړه ايښي‬
‫وه ‪ ،‬د غېر يهودانو نصرانيت ته غاړه کېښودل شاګردان دې ته اړ کړل چې د‬
‫اجانبو ښارونو او کليو ته خپل استازي ولېږدوي هغه وچې برنابا(‪ )1‬يې‬
‫انطاکي ته ولېږو ‪ ،‬ترڅو هلته اجانب نصرانيت ته دعوت کړي ‪ ،‬پايله په دې‬
‫تمامه شوه چې زياتو انطاکي وګړو نصرانيت ته غاړه وركړه او ايمان يې راوړ‬
‫‪.‬‬
‫د شاګردانو د دعوت دغې مشن کې يو هم بولس(‪« )2‬شاؤول يهودي» خپل‬
‫شمول اعلان کړ ‪ ،‬د خپلو ملګرو لخوا بولس او برنابا دواړه د بدپرستانو په‬
‫نصرانيت ته رابلنې وګمارل شول ‪ ،‬دواړ په وثنينو بدپرستانو کې مهم رول‬
‫ولوبو او ډېرو بدپرستانو ايمان راوړ ‪ ،‬خو بيا هم د يونان بدپرستان د ځينو‬
‫ستونزو او ستړوياو سره مش ګريوان وو ‪ ،‬هغه داسې چې ځينو داعيانو به‬
‫نوي نصرانيت ته غاړه ايښودونكي بدپرستان په موسوي تعليماتو ملزم نه‬
‫ګڼل چې په سر کې يې بولس شاؤول يهودي و ‪ ،‬نور ټول داعيان په دې نظر‬
‫وو چې نصرانيت ته غاړه ايښودونكي بدپرستانو ته دغه احکام چې مونږ‬
‫ته متوجه دي دويته هم متوجه دي ‪ ،‬د دغې موسوي تعليماتو له جملې نه يو‬
‫هم سنت ګري وه ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬د برنابا اړوند معلومات لږ څه وروسته په ( ؟؟ ) صفحه کې راروان دي ‪.‬‬

‫(‪ ) 2‬د بولس اړوند تفصيلي معلومات د هغه متعلق خاص څپركي (؟؟) صفحه کې‬
‫راروان دي ‪.‬‬

‫د داعيانو منځني تاوتريخوالي له همدې ځای څخه پېل واخست‬
‫‪ ،‬مذهبي اختلافات يې تر دې حده ورسېدل چې په بيت المقدس کې يې‬
‫په هکله ځانګړې غونډې وشوې چې بايد بدپرستان په موسوي تعليماتو‬
‫ملزم ونه ګڼل شي ‪ ،‬خو له زنا ‪ ،‬وينې ‪ ،‬د بتانو لپاره ذبحه او هغه مال او‬
‫حيوان چې په زندۍ مړشوی وي بايد ورڅخه رامنعه شي(‪. )1‬‬
‫نصرانيانو سره په همدې ځای د شاګردانو اړوند راپورونه پای ته رسيږي ‪ ،‬له‬
‫دې وروسته شاګردانو څه وكړل او څه ورسره وشول د دې ستونزو په اړه‬
‫نصراني معلومات چاړا او ناخبره دي ‪ ،‬د بولس يهودي د دعوت پرمختګ او‬
‫د هغه دعويت نشاط چې د اسيا له وچې ځينو ښارونو ته پكې هم د دعوت‬
‫لپاره ولاړل چې د دعوت پای يې روما ته رسيدنه د هغه وروستى پړاو دی ‪،‬‬
‫شايد نصراني معلومات هم پكې د امکان لاندې څه وثايق ولري ‪.‬‬
‫د اعمال الرسل دغه اخرين معلومات دي چې هغه ذکر کړي دي ‪ ،‬نور د هغه‬
‫د ژوند پای ‪ ،‬مړينې او مرګ متعلق هيڅ نه دي ذکر کړي ‪ ،‬او نه نصرانيان‬
‫په سمه توګه په صحيح سند د شاګردانو متعلق سم دم دروست معلومات‬
‫لري ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬د عنسى ‪ ‬د شاګردانو له وخت څخه د امپراطور قسطنطين تر‬
‫رژيم پورې ‪:‬‬
‫له دې فترې وړاندنۍ فتره د ډېر زيات غموض او خفاء فتره ده ‪ ،‬د دغې‬
‫فترې اړوند خبرې اترې ټولې لاعلمي او اټکلونه دي ‪ ،‬د دې فترې اړوند‬
‫(‪ ) 1‬؟‬

‫عدم معرفت او جهل خپل اوج ته رسيدلى دی ‪ ،‬د نصرانيت په‬
‫تاريخ کې دغسې پېچيده او درنه فتره بله نشته ‪ ،‬دا او ورپسې تړل شوې فتره‬
‫چې انجيلونو پكې ظهور وكړ‪ ،‬اړوند معلومات يې له سمې کرښې په خطا‬
‫او ناسم دي ‪ ،‬د دې فترې تاريخ ټول اټکلونه او تخمينات دي ‪ ،‬چونكه دې‬
‫فتره کې انجيلونه هم منځ ته راغلل او هغه هم داسې چې پخپل منځ کې‬
‫سره ډېر متفاوت او متبادلې ويناګانې لرلې(‪.)1‬‬
‫همدارنګه دې فتره کې زيات هغه اقوال او مذاهب هم منځ ته راغلل چې د‬
‫له ديانت څخه يې ښکاره انحراف په غېږه کې نيویل و ‪ ،‬دغو‬ ‫‪‬‬ ‫مسيح‬
‫مذهبونو او رامنځ ته شوي دريځونو سره پخپل منځ کې ډېر زيات تفاوت هم‬
‫درلود ‪.‬‬
‫نصراني ليکوال حبيب سعيد د دغې فتري اړوند وايي ‪:‬‬
‫د حواريينو د فترې په ورستيو کې ډېره اسانه وه چې هاغه دغه راجمع کړی‬
‫شي خو ولې له (‪ ) ۱۱‬کال نه تر ( ‪ ) ۲۲۱‬کال پورې څلويښت کلنه هغه موده ده‬
‫چې د مسيحيت اريخ په پاڼو کې د غموض او خفاء ساری نه لري ‪ ،‬دا د ډېر‬
‫زيات خفګان مقام دی چې په دغه وخت کې د کليسا زياتو ديني شعايرو‬
‫تغير وخوړ او په دې فتره کې د بولس څخه راپدېخوا نه پېژندل شوي‬
‫مسيحي دعواداران منځ ته راغلل او نصرانيت ته غاړه کېښودونكي بد‬
‫پرستانو ډېر زيات افکار نشر او ښکاره کړل چې دغو افکار د مسيحي په‬
‫اخستنليکونو بيخي دلالت نه کو ‪ ،‬په ځانګړي توګه هغه افکار چې د‬
‫(‪ ) 1‬د نصرانيانو د مصادرو اړوند څ ېړنيزه کره کتنه په وروستني څپركي ( ) صفحه‬
‫کې راروانه ده ‪.‬‬

‫مسيحيت عقيدې او ديني شعايرو پورې يې اړه درلوده ‪ ،‬لکه ‪:‬‬
‫اسرار ‪ ،‬د روژې او عبادت کيفيتونه ‪ ،‬ځېنو تعديلاتو ته د کليسا غاړه‬
‫کيښودنه او‪.)1( ...‬‬
‫د نصرانيت په تاريخ کې شايد دا ډېره مهمه فتره بلل کيږي چې نصرانيان‬
‫د اسمان ته له ختو وروسته په بله داسې فاجعې نه و‬ ‫‪‬‬ ‫پكې د مسيح‬
‫ازمول شوی چې د « لوسباسيانوس » د واک په دور کې روماني قايد « تيطس‬
‫» په ( ‪ ۱۱‬م ) کې کال کې بيت المقدس په بشپړه توګه درهم برهم کړ ‪،‬‬
‫يواځې دا نه بلکې دغه قايد په يهودانوباندې چې د رومانيان پرخلاف يې د‬
‫بدلون شعارونه پورته کړ قتل عام وكړ(‪.)2‬‬
‫او په دې کې شک نشته چې دغه عام وژنې زيات نصرانيان هم د مرګ په‬
‫کومي کې واچول ‪ ،‬ولې چې د عملياتو د عامې وژنې په ترڅ کې هغوی د‬
‫يهودي او نصراني هېڅ توپير نه کوو ‪ ،‬او په دغه ټول وژنه کې د فلسطين او‬
‫فلسطين ته نزدې پرتو ټولو سيمو کې مرګ ژوبله عامه وه ‪.‬‬
‫شننې ښايي چې په واضحه توګه دا فتره له غموض او خفاء څخه ډکه ده ‪ ،‬د‬
‫نصرانيت په تاريخ کې دا له جهالت نه ډکه حلقه ده ‪ ،‬په ( ‪۱۱‬م ) کال کې د‬
‫تيطس په قومانده د بيت القدس ړنګونې نه راپدېخوا د جهالت او ناپوهۍ‬
‫(‪)5‬‬
‫دغه لړي د مسيح ‪ ‬د ملګرو او د بولس د زندګۍ پای ته غزېدلې ده‬
‫دغه راپېښو ستونزو خپل لاسونه د « أدريان » امپراطور تر واک او دوباره‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ المسيحية ‪) ۳۱ / ۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬تاريخ بني اسرائيل من اسفارهم ‪. ) ۴۲۸ – ۴۲۱ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬تاريخ المسيحية ‪. ) ۴ / ۲ ( :‬‬

‫دوهم ځل د بيت القدس ړنګونې پورې وغځول ‪ ،‬بيا يهودان سر‬
‫پخپل منځ کې راغونډ شول او د « بركوكبا » په نوم سړی يې پخپل ځان د‬
‫عيسى منتظر په نوم وګمارو او د رومانيانو پر ضد يې د بدلون قدم پورته کړ‬
‫‪ ،‬ادريان چې د دغې وخت ټولواک و د ( ‪۲۴۱‬م ) کال تر شاو خوا يې د يهودانو‬
‫د غبرګون پر ضد يې لوي لښکر تيار کړل او هغه ځايونه چې يهودانو پرې‬
‫رفت آمد درلود د ځای ځای ړنګونې امر يې وكړ ‪ ،‬بيت المقدس يې د دوهم‬
‫ځل لپاره داسې وړنګوو چې هيڅ اثر يې پاتې نه شو ‪ ،‬هر څه يې وران ويجاړ‬
‫کړل او د بيت المقدس پرځای يې د رومانيانو د معبود « مشتري » لپاره لويه‬
‫معبد خانه جوړه کړه او قرار يې صادر کړ چې هيڅ يهودي نه شي کولای‬
‫چې په کال کې له يوې ورځې پرته بيت المقدس ته ننوځي ‪ ،‬هغه هم هله‬
‫چې له ننوتو وروسته حکومت ته مالي ټيکس لاس په لاس وركړي(‪.)1‬‬
‫او په دي کې شک نشته چې دغسې خونړيز حوادث چې د نصرانيانو د‬
‫تاريخ د انقطاع تر ټولو سترلامل بلل کيږي په داسې حالت کې منځ ته‬
‫راغلل چې بدپرستو يونانيانو او رومانيانو به د يهودانو او نصرانيانو ترمنځ د‬
‫توپېر هېڅ خيال خاطر نه ساته‪.‬‬
‫چونكه د عيسى ‪ ‬راوړی شريعت ټولو احکامو د بيت المقدس پورې‬
‫ډېرې ټينګې اړيكې درلودې او لږ څه وړاندې يادونه وشوه چې د‬
‫نصرانيانو علماوو ترمنځ له يونانيانو څخه نوي نصراني شوي وګړي په‬
‫موسوي شريعت مکلف او ملزم ګڼل سمه او که ناسمه خبره ده مسئلې ډېر‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ بني اسرائيل من اسفارهم ‪. ) ۴۲۱ ( :‬‬

‫زور واخست ‪ ،‬دغه مهال هغه يهودان چې په موسوي شريعت‬
‫باندې د تكليف او التزام کلک دعوه دار وو له نورو څخه يې شمېر زيات‬
‫وو ‪.‬‬
‫خو دومره ده چې د بيت المقدس بيا ړنګونې نوي نصراني شوي وګړي په‬
‫موسوي شريعت مکلف ګڼونكې ډلې ته شخصا ملا ماتونكى ګوزار‬
‫وركړ ‪ ،‬خو له بل پلوه دغې ړنګونې بولس او د هغه ملګرو ته چې مسيحي‬
‫ديانت يي له موسوي شريعت څخه جلا او مستقل دين بولو او له بدپرستانو‬
‫څخه نوي نصراني شوي وګړي يې په موسوي شريعت ملزم نه بلل ‪ ،‬د دې‬
‫موقعه په لاس وركړه چې د خپل دعوت ايښى بنسټ نور لا هم پسې پياوړی‬
‫کړي ‪.‬‬
‫نصراني ليکوال حبيب سعيد وايي ‪:‬‬
‫په ( ‪۱۱‬م ) کال کې د بيت المقدس بيا ړنګونې او د يهودانو جلا وطنۍ نه‬
‫راپديخوا په مسيحيت کې ستر رول ولوبو ‪ ،‬هغه داسې چې فلسطيني ټول‬
‫جماعتونونه له منځه ولاړل ‪ ،‬له بدپرستانوڅخه نوي نصرانيان نور هم مخ په‬
‫زياتېدو شول ‪ ،‬د بولس دعويت پروګرامونو له يهوديت څخه د ځان‬
‫خلاصونې نه مؤثر ګامونه پورته کړل ‪ ،‬له دغې پړاو وروسته افسس‪،‬‬
‫انطاکيه‪ ،‬او روما د مسيحيت په تاريخ کې تر ټولو لوی او غټ مركزونه‬
‫جوړشول(‪.)1‬‬
‫د تاريخ دغه لمحات څيړنوال ته په ګوته کوي چې په دغه فتره کې‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ المسيحية ‪. ) ۳۴ / ۲ ( :‬‬

‫نصرانيت سختو ستونزمنو او د خطر وړ بېلابېلو مذهبونو او‬
‫قسماقسم دريځونو ښکار کړ د مذهبي اختلافاتو ځينې نمونې په دې توګه‬
‫دي ‪:‬‬
‫‪ ‬غنوصيه(‪ : )1‬نصرانيان د غنوصيه د نوم اطلاق په زياتو ډلو کوي چې په‬
‫دوه يا دريو معبودانو کې يې سره مفکوره يوه وي‪ ،‬د دوی ګرد مطالب په‬
‫معرفت او علم بناء دي(‪. )2‬‬
‫‪ ‬مارسونيه يا ماركونيه ‪ :‬دا ډله د مارسيون چې بنابر اختلاف په ( ‪۲۲‬م )‬
‫کال او يا په ( ‪۲۸۱‬م ) کال کې په اسيا کې زږيدلى دی ‪ ،‬مارسيون په دې‬
‫عقيده وچې معبودان دوه دي ‪ ،‬يو د يهودانو معبود دی چې د شر فساد او‬
‫ډېرسخت دريزه دی ‪ ،‬مادي نړۍ هم د يهودانو معبود پيدا کړېده ‪.‬‬
‫هغه انګيرول چې د يهودانو معبود د خپل قساوت سره بيا هم د رحمت او‬
‫محبت څښتن معبود نه په مرتبه کې لاندې ټيټ او ښکته دی ‪ ،‬د رحمت او‬
‫محبت دغه معبود حقيقي او د پردې تر شاه صحيح معبود دی چې لږ څه‬
‫وړاندې د مسيح په شکل او صور کې راښکاره شوی و ‪ ،‬مارسيون په دې‬
‫عقيده دی چې مسيح نه په دارځړول شوی دی او نه دفن شوی دی‪ ،‬او نه‬
‫بېرته له قبر څخه راپورته شوی دی‪ ،‬په دې خاطر ناڅاپه له سترګوڅخه پټ‬
‫او پناه شو چې مړو ته زېرې وركړي ‪ ،‬په اسمان کې د پردې تر شاه پلار د‬
‫کردار ادا کولو لپاره به هغه يو ځل بيا راځي ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬غنوصيه يوناني کلمه ده د علم او معرفت معنى وركوي ‪ ،‬ديني او صوفيانه اندازه‬
‫فلسفه ده ‪ ،‬وګوره ‪ ( :‬موسوعة الفلسفة ‪. ) ۲۴ / ۸ :‬‬
‫(‪ ) 2‬فرق الغنوصية ومقالاتها في تاريخ الفکر المسيحي ‪. ) ۴۹۴ / ۲ ( :‬‬

‫‪ ‬مونتانيه ‪ :‬دا ډله د « مونتاس » نومې سړي ته چې د دوهمې‬
‫ميلادي پېړۍ په منځ کې يې د نبوت دعوه هم کړېوه منسوبه ده ‪ ،‬مونتاس په‬
‫دې عقيده و چې ګنې روح القدس ورسره براه راست خبرې کوي ‪ ،‬د‬
‫مونتاس په شتون کې نورو دوو ښځو هم د نبوت دعوه وكړه او د نړۍ د پاي‬
‫او د مسيح د بيا راتګ دعوې دنګلې يې وكړې ‪.‬‬
‫د مسيح د بيا راتګ د تياری نيولو په خاطر د نبوت دواړو دعودارو ښځو‬
‫خلکو ته په دې امر وكړ چې هيڅ نارينه او زنانه بايد ازدواجي اړيكې له يو‬
‫بل سره ونه ساتي ‪ ،‬له شراب خورۍ او زړه راښکونكي خوراک څخه ډډه‬
‫وكړي ‪ ،‬ټولو د مسيح د راتګ انتظار وويست چې ځينې پېروان يې صحرا ته‬
‫د مسيح د استقبال لپاره هم ووتل ‪ ،‬که د وخت حکومتي چارواکو يې غم نه‬
‫وی خوړلى نزدې وه چې له ولږې او تندې مړه شوی وی ‪ ،‬مونتانيه ډلې د‬
‫پنځمې ميلادي پيړۍ پورې شتون درلود ‪ ،‬بيايې جرړې ووتې(‪.)1‬‬
‫‪ ‬بنويان ‪ :‬دوی د دې عقيدې پلويان دي چې عيسى‪ ‬اهلل پاک له مريم‬
‫‪ ‬څخه د معجزې په شکل پېدا کړی دی ‪ ،‬کوم مهال چې اهلل پاک عيسى‬
‫‪ ‬په ځوی ولۍ ونيو ‪ ،‬په معجزاتو او حيرانونكو کارونو يې ونازو ‪ ،‬په دار‬
‫تر ځړونې او د مرګ تر وروستنۍ سحنې پورې هغه انسان او بشر و ‪ ،‬له‬
‫مړينې ورسته بېرته له قبر څخه پورته شو او اسمان ته ووخت ‪ ،‬بنويان‬
‫اوسمهال هم د مسيح د بيا راتګ انتظار باسي ترڅو له دارځړونې څخه د‬
‫وراوښتې شرم نه يې خلاص کړي ‪ ،‬بنويان په دې وخت کې د موسوي‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الکنيسة ‪. ) ۲۸۱ / ۲ ( :‬‬

‫شريعت کلک پلويان دي(‪.)1‬‬
‫‪ ‬وحدويان يا انتحاليان ‪ :‬دا هم د نصرانيانو ګڼ شمېر ډلې دي ‪ ،‬په دې‬
‫عقيده لري چې اهلل پاک يو دی درې نه دي ‪ ،‬په دې مذهب کې بيا نور‬
‫مذهبونه او ګڼ شمېر اقوال دي چې په لاندې توګه يې تفصيل کيږي ‪:‬‬
‫‪ : ‬سابليوسيه ‪ : -‬دا ډله سابليوس کاهن ته چې په ( ‪۸۴۲‬م ) کال کې وفات‬
‫دی منسوبه ده ‪ ،‬د سابليوس اړوند داسې ويل کيږي چې هغه عقيده لرله‬
‫چې اهلل يو ذات دی د تجزيې قابل نه دی ‪ ،‬له دريو معبودانو نه به يې په‬
‫کلکه انكار کو ‪ ،‬دومره ده چې په دې هم کلک باوری و چې اهلل پاک د‬
‫عيسى ‪ ‬په صورت کې د جسد په طبيعي شکل راښکاره کېدو سره سم‬
‫ځوی جوړ شو ‪ ،‬له درد او دارځړونې وروسته روح القدس ته انتقال شو ‪ ،‬په‬
‫دې مرحله کې د شاګردانو لپاره مرشد او خير ښونكى جوړ شو ‪.‬‬
‫د سابليوس په عقيده اهلل يو دی خو دريواړه دورونه يې تېر کړي دي ‪.‬‬
‫‪ ‬بولس سميساطي ‪ :‬دا هم د انطاکي مشهور عابد او راهب و ‪ ،‬مړينه يې‬
‫په ( ‪۸۴۱‬م ) کال کې شويده ‪ ،‬بولس په دې عقيده و چې اهلل پاک يو دی کلمه‬
‫او حکمت د اهلل پاک صفتونه دي ‪ ،‬بيا کلمه د مريم په ځوی مسيح کې‬
‫ننوته ‪ ،‬د کلمې ننوتو سر سم عيسى ‪ ‬خلص او فداء ته تيار انسان جوړشو‬
‫‪ ،‬له فدايتوب له وجې نه ورته اهلل پاک لوړ مقام وركړ ‪ ،‬او د هغې نوم يې د هر‬
‫نوم د پاسه وګرځو‪.‬‬
‫‪ ‬اريوسيه ‪ : -‬دا ډله د ليبيا مشهورعابد اريوس ته منسوبه ده چې اريوس‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الکنيسة ‪) ۳۹۱ – ۳۹۱ / ۲ ( :‬‬

‫پخپله د بولس سميساطي د شاګرد لوقيانوس شاګرد و ‪ ،‬اريوس په‬
‫دې عقيده وچې اهلل پاک يو او ازيل دی له هېڅ چا څخه نه دی پېدا ‪ ،‬خو‬
‫(ابن) ازيل نه دی ‪ ،‬اهلل پاک هغه مهال شته و چې لا ابن هيڅ شتون نه درلود‬
‫او ابن د اهلل پاک د مشيئت سره سم لکه د نورو مخلوقاتو په څېر له عدم‬
‫څخه پيدا دی ‪ ،‬ابن نه معبود دی او نه د معبود کوم صفتونه لري ‪ ،‬خو دومره‬
‫ده چې اهلل پاک ورته پر ټولو مخلوقاتو منزله او مرتبه وركړې ده ‪ ،‬دا ډله ډېر‬
‫زيات نشر او انتشار لري ‪ ،‬دا هغه ډله ده چې په ( ‪۴۸۲‬م ) کال کې يې د‬
‫امپراطور قسطنطين د امر لاندې د نيقې لوی کانفرنس جوړ کړی و(‪ )1‬په‬
‫دې خاطر چې د نصرانيت په دې او نورو هغې مذهبونو کې غورچاڼ‬
‫وكړای شي چې نصرانيان ورته ډلې ټپلي ويشل شوي وو (‪.)2‬‬
‫دغه مهال د نصرانيت ګرد مذهبونه سره په خپل منځ کې د نشراو اشاعت‬
‫په سخت زور کې وو ‪ ،‬خو ولې د اريوسيانو دعويت نشاطات پكې تر ډېره‬
‫حده قوي او پياوړی و‪ ،‬خو بيا هم د دغې نشاطاتو سره به يې د مخالفو ډلو‬
‫سره زيات تاوتريخوالى منځ ته راتلو ‪ ،‬په ځانګړي توګه د بولس پلويان چې‬
‫په دعويت نشاطاتو کې له هيڅ چا څخه كم او پاتې نه و ‪ ،‬د لومړي ځل‬
‫لپاره د بولس پلويانو وكولای شول چې د ديني مركز او عاصمې له ړنګيدو‬
‫وروسته د ټولو ديني چارو د سمبالښت مشري او رياست واګې په خپلو‬
‫لاسونو کې ټينګې کړي ‪ ،‬د بيت المقدس له ړنګيدنې وروسته ټول ديني‬
‫(‪ ) 1‬د نيقې د کانفرنس اړوند تفصيل په وروسته ( ؟؟) صفحه کې راروان دی ‪.‬‬
‫(‪ )2‬تاريخ الکنيسة ( ‪ ) ۲۸۴ – ۲۱۸ / ۲‬د جون لوريمر ليکنه ‪ .‬تاريخ الفکرالمسيحي ‪/ ۲ ( :‬‬
‫‪ ) ۴۸۱ – ۲۹۸‬د حنا الخضري ليکنه ‪.‬‬

‫مركزونو په انطاکيه ‪ ،‬روما او اسکندريه کې فعال شول ‪ ،‬زياتره‬
‫مركزونه د بولس د پلويانو د مشرۍ لاندې وو ‪ ،‬د بولس دغه ځينې مشرتابه‬
‫لوړ پوړي چارواکي په لاندې ډول وو ‪:‬‬
‫‪ ‬اغناطيوس انطاکي چې په ( ‪ ۱۱‬م ) کال کې د انطاکيه د کليسا مشر تابه‬
‫وټاکل شو(‪. )1‬‬
‫‪ ‬اکلمېندوس روماني چې د اټکل له مخې په ( ‪۲۱۲–۹۸‬م ) کلنو ترمنځ د‬
‫روما د کليسا په مشرۍ وګمارل شو(‪.)2‬‬
‫‪ ‬ازمير چې په بوليکاربوس يې هم شهرت درلود د سميرنا د کليسا په‬
‫مشرې وګمارل شو ‪ ،‬او بوليکاربوس هغه هستي وه چې د ماركوس‬
‫اوربليوس ټولواک د ظلم او ستم په روانه لړې کې وژل شوي و (‪.)5‬‬
‫‪ ‬ليون ايريناوس لوی نصراني عابد و ‪ ،‬د دې مرګ د ( ‪۸۱۸–۲۹۱‬م ) کلنو‬
‫ترمنځ اټکل شوی دی(‪.)4‬‬
‫‪ ‬جسټين يوسټينوس مارټر چې په روما کې يې ښونځي هم خلاص کړي‬
‫وو ‪ ،‬او په ( ‪۲۴۲‬م ) کال کې په دار وځړول شو(‪.)3‬‬
‫‪ ‬اکلميندوس اسکندري چې د يونان په ښار کې په ( ‪۲۲۱‬م ) کال کې‬
‫زږيدلى دی ‪ ،‬بيا له يونان څخه اسکندريه ته راغى او هلته يې د [ مدرسة‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ . ) ۳۲۱ – ۳۲۲ / ۲ ( :‬تاريخ المسيحية ‪. ) ۴۲ / ۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬تاريخ الفکر المسيحي ‪. ) ۳۸۱ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ . ) ۳۸۴ / ۲ ( :‬تاريخ المسيحية ‪. ) ۹۲ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 4‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ . ) ۳۴۲ / ۲ ( :‬تاريخ المسيحية ‪. ) ۲۴۲ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 3‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ . ) ۳۳۳ / ۲ ( :‬تاريخ المسيحية ‪. ) ۹۲ / ۲ ( :‬‬

‫التعليم المسيحي ](‪ )1‬په نوم ښونځى خلاص کړ ‪ ،‬د دغې ښونځي‬
‫اداري چارې يې پخپله سمبال کړې ‪ ،‬د اټکل له مخې په ( ‪۸۲۲‬م ) کال کې‬
‫وفات دی (‪.)2‬‬
‫‪ ‬اريجانوس مصري چې په اسکندريه کې د اټکل له مخې په ( ‪۲۲۲‬م )‬
‫کال شاوخوا کې زږيدلى دی ‪ ،‬د لاهويت ښونځي د لومړي مدير وروسته يې د‬
‫مدرسې اړوند ټولې چارې په غاړه واخستې ‪ ،‬د صور په مقام کې په ( ‪۸۲۴‬م )‬
‫کال کې وفات دی(‪.)5‬‬
‫‪ ‬اثنايوس چې د اسکندريوس څخه وروسته په اسکندريه کې د کليسا په‬
‫مشرتابه لوړ پوړي په رتبه په ( ‪۴۸۲‬م ) کال کې وپيژندل شو ‪ ،‬دواړه هغه‬
‫شخصيتونه دي چې د قسطنطين حاكم په امر يې د نيقې په غونډه ( ‪۴۸۲‬م‬
‫) کال کې د مسيح ‪ ‬په دين کې تحريف او د لومړي ځل لپاره د مسيح د‬
‫الوهيت عقيده د ګډونوالو په ذهنونو کې ټينګه کېنوله او د اريوس ليبي د‬
‫توحيد له عقيدې څخه يي ټول د انكار په درس وروزل(‪.)4‬‬
‫(‪ )1‬ويل کيري د دې ښونځي بنسټ لومړي ځل لپاره باتينوس چې له مسيحيت‬

‫وړاندې بدپرست و ايښى و ‪ ،‬باتينوس لومړي ځل لپاره په ( ‪ ۲۱۹‬م ) کال اسکندريه کې‬
‫د لاهويت زده کړو روزنتون خلاص کړ ‪ ،‬او د ښوونكي په صفت يې پكې خپله هم‬
‫دنده ترسره کوله ‪ .‬وګ وره ‪ ( :‬تاريخ المسيحية ‪ ( . ) ۲۸۱ / ۲ :‬تاريخ الفکر المسيحي ‪/ ۲ :‬‬
‫‪ . ) ۲۱۲‬د اسکندروس او اثناسيوس عابدانو له لارې دې مدرسې د اريوس د دعوت په مخ‬
‫کې د خنډ او ازغکي مهم رول ولوبو ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ . ) ۲۱۱ /۲ ( :‬تاريخ المسيحية ‪. ) ۲۴۲ /۲ ( :‬‬
‫(‪ )5‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ . ) ۲۴۹ /۲ ( :‬تاريخ المسيحية ‪. ) ۲۴۲ /۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 4‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ . ) ۴۳۸ /۲ ( :‬تاريخ المسيحية ‪. ) ۲۲۸ /۲ ( :‬‬

‫نصراني عابدان او داعيان دغه خونړيز اختلافات دې ته اړ کړل‬
‫چې يو ځل بيا بله غونډه وكړي ‪ ،‬او د غونډې پای به د هغې نصرانيانو په‬
‫بيلتون او شړلو سرته رسيږي چې له نصرانيت څخه په محروميت يې‬
‫کلکه پرېکړه شوېده(‪ )1‬دوی ته به په نصراني غونډو کې د ګډون هيڅ‬
‫موقعه نه وركول کيږي ‪ ،‬خو کولای شي چې خپل تعليماتو ته وده وركړي(‪.)2‬‬
‫داسې بريښي چې نصرانيان دغه مهال د واک او اختيار کوم دولت او‬
‫حکومت نه درلود او نه سره پخپل منځ کې په داسې شکل يولاس او يو‬
‫موټى وو چې په هکله يې دومره وويل شي چې نصرانيان يو جماعت او يو‬
‫ټولګى وو ‪ ،‬نا بلکې د لومړي ځل لپاره د يهودو ترمنځ ميشت وو‪ ،‬هغوی‬
‫پرې د ستم او تيري هغه کانې وكړې چې تاريخ ثبت کړيدي ‪ ،‬کافر به يې‬
‫بلل ‪ ،‬وروسته د بدپرستانو ترمنځ ميشت وو ‪ ،‬هغوی به د خپل تيري او يرغل‬
‫په مهال د يهودي او نصراني هيڅ توپير نه کو ‪ ،‬له همدې کبله د رومانيانو پر‬
‫ضد د يهودانو غبرګون او پاڅون په نصرانيانو ډېرې بدې اغيزې ولرلې ‪،‬‬
‫وروسته له هغې نه چې بدپرستانو رومانيانو له فلسطين څخه د يهودانو د‬
‫شړلو پرېکړه وكړه ‪ ،‬يو ځل بيا نصرانيانو ته د غم او ستم ‪ ،‬د ظلم او تيري‬
‫سلسله متوجه شوه ‪ ،‬چې نزدې درې پيړۍ يي دوام ودرلود(‪.)5‬‬
‫(‪ ) 1‬د نصرانيانو له دې پرېکړې موخه دا وه چې دوی له نصرانيت څخه انحراف کړی‬
‫دی او دوی کافر دي ‪ ،‬د نصراني ديانت سره هيڅ راز اړيكې نه لري ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬تاريخ الفکر المسيحي ‪. ) ۴۴۸ ، ۴۱۲ – ۴۱۴ ، ۳۲۱ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬د دي اړوند تفصيلي معلومات د مسيح ‪ ‬په ديانت کې د تحريف لاملونه فصل‬
‫وروسته (؟؟) صفحه کې وګوره ‪.‬‬

‫خو چې کله هم د روما د زورځواک واګې د امپراطور قسطنطين‬
‫په لاس کې ورغلې ‪ ،‬په ( ‪۴۲۴‬م ) کال کې په نصرانيانو د ظلم لړې يې ځای‬
‫پرځای ودروله(‪ )1‬لږ ځنډ وروسته نصرانيانو په سطحي شکل ظهور پيدا کړ‬
‫او د بيا ځل لپاره يې د نشر او اشاعت نوې مرحله پېل کړه ‪ ،‬نصرانيت هم د‬
‫وثنيت په څېر ډېرځايونه لاندې کړ او ډېرو خلکو ورته غاړه کېښوده ‪ ،‬اګر‬
‫که په دې مرحله کې نصرانيت ډېره وده وكړه خو ولې په داعيانو يې پرله‬
‫پسې دوامداره د ولږې قحط ډېره موده تېره شوې وه ‪ ،‬دې ته اړ شول چې‬
‫نصرانيت په وثني دين تبديل کړي ‪ ،‬په دريو شخصيتونو کې يې د دريو‬
‫معبودانو عقيده اعلان کړه چې دريواړه په حقيقت کې يو معبود دی ‪ ،‬د‬
‫وخت داعيانو به نصراني ديانت پر رواقيه او نوي افلاطوين فلسفي خلکو ته‬
‫شرحه کوو ‪ ،‬له نصراني ديانت څخه اکثره مدافعين هغه طبقه خلک ووچې‬
‫وثني فلسفه يې لوستلې وه او يا به هم خپله لوی بدپرست وو خو د خپلې‬
‫(‪)2‬‬
‫وثني فلسفې او سابقه تصوراتو په رڼاکې به ورسته نصرانيت ته واوخت‬
‫خو بيا هم د نصرانيانو دعوت سره بدپرستانو د خپلو ځانونو په پرتله کوم‬
‫لوی توپير نه محسوسو ‪ ،‬ځکه د بدپرستۍ هغه عقيده چې ورباندې‬
‫بدپرستان باوري وو د هغې عقيدې سره چې نصرانيانيانو به ورته د فلسفې‬
‫په رڼا کې بلنه وركوله هيڅ توپير نه درلود ‪.‬‬
‫د رومانيانو د مشرانو او مخه ورو خلکو چې په سر کې امپراطور قسطنطين‬
‫و نصرانيت ته په غاړه کېښودو د نصرانيت په وده کې تر ټولو مهم اثر ولرو ‪،‬‬
‫(‪ )1‬تاريخ الکنيسة ‪. ) ۲۲۹ / ۸ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬تأثير الفلسفة الوثنية على النصرانية ‪. ) ۴۲۱ ( :‬‬

‫رښتيا هم چې خلک د خپلو باچايانو په دين وي ‪ ،‬هغه رومان چې‬
‫د حکومت قلمرو يې ډېرې لوی ساحې او شليدلې صحراګانې لريل ‪،‬‬
‫نصرانيت ته ټيټ او منقاد شول ‪ ،‬خو د نصرانيت د دې ودې او پرمختګ‬
‫سره د بل لوی مشکل او ستونزې سره مخ شول ‪ ،‬هغه داسې چې د رومان‬
‫چارواکو او لوړپوړو به نصراني داعيان مجبورول چې نصرانيت ته بلنه د‬
‫هغوی د نفسي غوښتنو سره سمه پېل کړي ‪ ،‬دوی به هله د نصراني مذهب‬
‫تاييد کوو چې طبيعت به يې ومنو ‪ ،‬او نفس ته به ترې هيڅ ستونزه نه‬
‫راولاړېده ‪ ،‬چې کله به هم په دعوت کې داسې اسلوب استعمال شو چې د‬
‫دوی نفسونه تري په لړزه کې وو چارواکو به زر خپل پارلمان راوغوښت او‬
‫په دې هکله به يې کانفرنس داير کړ چې په مخالفينو لعنت ووايي او د‬
‫نصرانيت له دايرې څخه يې بهر وبويل ‪.‬‬
‫نصراني ليکوال حبيب سعيد وايي ‪:‬‬
‫هغه مهال چې د کليسا د رعايت اړوند ټولې چارې امپراطوريت او‬
‫حکومت په لاس کې ټينګې کړې ‪ ،‬د کليسا روحي قوه بيخي له منځه وړلو‬
‫ښکار شوه ‪ ،‬د شخړو او تاوتريخوالي اړوند د کليسا پرېکړې تر خپولاندې‬
‫شوې او پرځای يې د جرګو مركو او کانفرنسونو داير قرارات قابل تنفيذ‬
‫وبلل شول ‪ ،‬په عامو مركزونو کې نصراني علماء په شغل بوخت او په دندو‬
‫وګمارل شول ‪ ،‬ټول حقوق يواځې د سترو محمکمو پورې وتړل شول ‪ ،‬ترمنځ‬
‫يې نصراني عقايد له عامو جدلي مسايلو څخه وشمېرل شول ‪ ،‬پايله په دې‬
‫تمامه شوه چې د نصراني ديانت اړوند ټولې چارې د رومان د دولت په لاس‬

‫کې ولوېدې او ديني ناحيه يې بيخي له عمل څخه ولويده(‪.)1‬‬
‫دغه سخت زوري او ديكتاتوري استبداد مونږ ته راښايي چې په ( ‪۴۸۲‬م )‬
‫کال کې د نيقې انعقاد شوي کانفرنس په ترڅ کې د مسيح ‪ ‬د الوهيت‬
‫عقيده او د اريوس او د هغې ملګرو په شړلو قرار امپراطور قسطنطين صادر‬
‫کړی دی ‪ ،‬له دې کانفرنس څخه لس کاله وروسته په صور کې بل‬
‫کانفرنس انعقاد شو او هغه اريوس چې لس کاله وړاندې پرې د كفر فتوا‬
‫صادره شوې وه بېرته کانفرنس ته راوغوښتل شو او دې کانفرنس په هغه‬
‫اثناسيوس د لعن طعن او كفر فتوا صادره کړه چا چې د مسيح ‪ ‬الوهيت‬
‫تاييده و ‪.‬‬
‫له دغې لړي وروسته غريب امپراطور دوهم قسطنطين او شريق امپراطور‬
‫قسطنديوس د نصراني علماوو د يوكولو په خاطر ټول نصرانيان په ( ‪۴۳۴‬م )‬
‫کال کې د سارديكا کانفرنس ته راوغوښتل ‪ ،‬خو نصرانيان د تېر په څېر بيا‬
‫په ردو بدل انداز او په سخت اختلافي فضاء کې ووتل ‪.‬‬
‫د دوهم قسطنطين له مړينې وروسته امپراطور قسطنديوس نصرانيان په (‬
‫‪۴۲۲‬م ) کال کې يوځل بيا د ميلانو کانفرنس ته ټول راوغوښتل ترڅو ټول‬
‫نصراني مذهبي مشران د اثنايوس په كفر صريحه فتوا صادره کړي ‪ ،‬هغه‬
‫وچې اغلبيت هم د امپراطور د حكم سره سم پر فتوا وركولو باندې يو‬
‫موټى شول ‪ ،‬په نفس وقت ( ‪۴۲۲‬م )کال کې يو ځل بيا امپراطور قسطنديوس‬
‫په تركيا او په کال ( ‪۴۲۹‬م ) ايټالياکې کانفرنسونو ته راوغوښتل ‪ ،‬او د‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ المسيحية ‪) ۲۳۳ / ۲ ( :‬‬

‫کانفرنس په سر کې واقع ټول ګډونوال يې په دې مکلف کړل‬
‫چې د اريوس او د هغه پلويانو په تاييد کې د زور ځواک له لارې صريح‬
‫قرار صادر کړي ‪.‬‬
‫يواځې دا نه بلکې د دغې قرار اخستلو لپاره يې په تركيا کې عسکري قوت‬
‫په کار واچو ‪ ،‬له قسطنديوس وروسته چې د واک په ګدې کله هم‬
‫ثيودوسيوس کېناست ټول عقيدوي ميلان يې د اريوس ضد عقيدو ته و (‪.)1‬‬
‫امپراطور ثيودوسيوس د تېر په څېر په ( ‪۴۲۲‬م ) کال کې په قسطنطينية کې‬
‫کانفرنس داير کړ او خلک يې بېرته د نيقي کانفرنس کې د مسيح په تاييد‬
‫شوي الوهيت مجبور کړل(‪ )2‬او مسيح د الوهيت سره سره چې د دولت رسمي‬
‫مذهب هم اعلان شو ‪ ،‬د نيقوي ايمان په شمول د دې عقيده هم زياته کړه‬
‫چې ‪:‬‬
‫‪ ‬روح القدس هم معبود دی ‪ ،‬د اريوسيانو عقيده د روماني قانون ضد او‬
‫ملغا عقيده ده (‪.)5‬‬
‫د روح القدس د الوهيت عقيده هغه عقيده ده چې اوسني نصرانيان يې پرې‬
‫هم کلک باوري دي ‪.‬‬
‫له دې څخه په څرګند ډول بريښي چې نصراني ديانت د رومان د ټولواکانو‬
‫او لوړپوړو په لاس کې يوه لوبه وه چې د خپلو نفسي خواهشاتو سره سم به‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الکنيسة ‪. ) ۲۱۹ / ۴ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬د نيقې د کانفرنس اړوند څېړنه کې د ايمان قانون په راروانه (؟؟؟؟؟) صفحه کې‬
‫وګوره‬
‫(‪ ) 5‬تاريخ الفکرالمسيحي ‪ . ) ۴۴۳ – ۴۳۴ / ۲ ( :‬تاريخ الکنيسة ‪. ) ۲۲۲ / ۴ ( :‬‬

‫يې ترې څکه کوله ‪ ،‬ان چې د رومان د زور ځواک اوبه په ختيځ‬
‫او شمال ختيځ کې پرتو قومونو قبيلو له لاسه واوښتې او د رومان دولت په (‬
‫‪۳۲۱‬م ) کال کې په بشپړه توګه له منځه ولاړ(‪. )1‬‬
‫دا په مختصره توګه د نصرانيت تاريخ ته ځغلند نظر و ‪ ،‬شايد دومره‬
‫معلومات د دوی اړند کافي او بس وي ‪ ،‬خو ولې له بل پلوه بايد د بولس او‬
‫د هغه د پلويانو مذهب ودې او پرمختګ ته هم تفصيلي نظر وكړو چې‬
‫پلويانو يې په حقانيت باندې څومره قابل قناعت دليلونه لري ؟‬
‫همدغو پلويانو د خپل مذهب معلومات له خپلو ښوونكو او د نورو‬
‫مذهبونو او د هغوی له ښوونكو څخه اخستي دي ‪ ،‬د دغو ډلو ټپلو اړوند‬
‫معلومات په عامه توګه او په عقايدو کې په ځانګړي توګه له نيوكو پرته او‬
‫دقيقو معلوماتو په عدم شتون کې بې باکي ده ‪ ،‬په دې موضوع کې څېړنوال‬
‫بايد د منقولې مقالي ويندوی او د هغه له حقيقي شاګردانو پرته هيڅ اعتماد‬
‫او باور ونه لري ‪.‬‬
‫واهلل اعلم‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الکنيسة ‪. ) ۲۳۱ / ۴ ( :‬‬

‫د نصرانيت د دين اخستليكونه‬
‫لومړي څپركى ‪ :‬مقدس كتاب‬

‫دوهم څپركى ‪ :‬نصراني غونډې‬

‫نصرانيان خپل عقايد او تشريعات او نور ديني معارف له دوو بنسټيزو‬
‫اخستنليکونو څخه استنباطوي چې دغه دواړه ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬مقدس کتاب ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬نصراني غونډې او کانفرنسونه ‪.‬‬
‫چې په راروانو کرښو کې به پر هم دواړو مصدرونو باندې غږيږو‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫لومړی څپركى ‪ :‬مقدس کتاب‬
‫ګرد نصرانيان عهد قديم او عهد جديد ته غوڅ او پياوړي احترام لري ‪،‬‬
‫هغوی د خپلې عقيدې سره سم دغه کتابونه په يو غلاف او د يو کتاب په‬
‫شکل راغونډ کړيدي او دغې ټولګې ته ( کتاب مقدس ) وايي ‪.‬‬
‫له عهد قديم نه موخه تورات او ورپسې ټل شوي کتابونه دي ‪ ،‬چې لږ څه‬
‫وړاندې يې تعريف او ذکر تېر شو(‪.)1‬‬
‫له عهد جديد نه د انجيلونو او ورپسې هغه ټل شوي کتابونه مراد دي چې د‬
‫عيسى‪ ‬دعوت ‪ ،‬او تاريخ ‪ ،‬د لومړي نصرانيانو دعوت او تاريخ او نورو‬
‫ديني ليکونو او رسالو ته شمول لري ‪ ،‬چې انجيلونو ترتيب په دي توګه دي ‪:‬‬
‫‪ : – 1‬انجيل متى ‪.‬‬
‫‪ : – 2‬انجيل مرقص ‪.‬‬
‫‪ :– 5‬انجيل لوقا ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬عهد قديم د نصرانيانو په نېز منسوخ دی ‪ ،‬پخپله يې هم په تشريعاتو ځان ملزم نه‬
‫بويل او بولس لومړی هغه هستي وه چې د عهد قديم د لغوه کولو حكم يې صادر کړ ‪،‬‬
‫خو د حكم د صدور سره به ترې بيا هم په ديني معارفو کې استفاده کوله ‪ ،‬لکه د‬
‫اسمان او ځمکې او د ادم ‪ ‬او د نورو انبياوو اړوند قيصې ‪ ،‬د تير په څير ترې‬
‫لمونځونو کې د ځينو دعاګانو اقتباسات هم کوي ‪ ،‬په ځانګړي توګه د مزامير نوم بحث‬
‫نه چې په دعاګانو کې په غټه پايمانه برخه لري ‪ ،‬خو بيا هم د لغوه کيدو سره يې په‬
‫احترام قايل دي ‪.‬‬

‫‪ : – 4‬انجيل يوحنا ‪.‬‬
‫‪ : – 3‬اعمال الرسل ‪.‬‬
‫‪ : – 1‬روميانو ته د بولس ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۱‬کورنثوس ته د بولس لومړۍ ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : –۲‬کورنثوس ته د بولس دوهمه ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : –۹‬غلاطيه ته د بولس ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : –۲۱‬افسس ته د بولس ليکنه‪.‬‬
‫‪ : –۲۲‬فيلبيانو ته د بولس ليکنه‪.‬‬
‫‪ : –۲۸‬کولوسيانو ته د بولس ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۲۴‬تسالونيکيانو ته د بولس لومړۍ ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۲۳‬تسالونيکيانو ته د بولس دوهمه ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۲۲‬تيموثاوس ته د بولس ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۲۴‬تيموثاوس ته د بولس دوهمه ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۲۱‬تيطس ته د بولس ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۲۲‬فليمون ته د بولس ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۲۹‬عبرانيانو ته ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۸۱‬د يعقوب ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۸۲‬د پيټر لومړۍ ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۸۸‬د پيټر دوهمه ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۸۴‬د يوحنا لومړۍ ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۸۳‬د يوحنا دوهمه ليکنه ‪.‬‬

‫‪ : – ۸۲‬د يوحنا دريمه ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۸۴‬د يهوذا ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : – ۸۱‬د يوحنا خوب ليدنه ‪.‬‬
‫په راروانو کرښو کې به د انجيلونو اړوند بشپړه کركتنه کوو چې ايا د دغې‬
‫انجيلونو نسبت منسوبينو ته دروست دي ؟‬
‫ايا دغه نسبت د تاريخ له مخې ارزښت لري ؟‬
‫(‪)1‬‬
‫ايا رښتيا هم دغه کتابونه د قدر او احترام وړ دي ؟‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ )1‬د انجيل پسې ټل شوي کتابونو نسب ت خپلومنسوبينو ته د انجيل له نسبت په پرتله‬
‫هم كم ارزښته دی ‪ ،‬اګر که د نصرانيت په نشرو انتشار کې دغو ليکونو په عامه توګه‬
‫او د بولس ليکنو په ځانګړي توګه مهم ترين اثر لوبویل و ‪.‬‬

‫لومړی مطلب‬
‫د څلور واړو انجيلونو تاريخ او اسناد‬
‫تمهيد ‪:‬‬
‫انجيل يوناني کلمه ده ‪ ،‬د پسند خبر او يا هم د خوشخبرۍ وركولو معنى‬
‫وركوي(‪.)1‬‬
‫خو ولې د مسلمانانو په نېز انجيل ‪ :‬د اهلل پاک هغه کتاب وچې پر عيسى ‪‬‬
‫يې د نور رڼا او هدايت لپاره راستویل و ‪.‬‬

‫ِّ‬
‫َ ْ َ َ ُ َ ِّ ً َ َ ْ‬ ‫َ َ َِّ ْ َ َ َ َ‬
‫ارهِم ب ِ ِعنسى اب ِن م ْري َم مص ِدقا ل ِما بي َن‬
‫اهلل پاک فرمايې ‪ [ :‬وقفينا عل َٰى آث ِ‬
‫ُ ً َ ُ ٌ ُ َ ِّ ً ِّ َ َ ْ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ََْ ُ ْ‬ ‫َ َ ْ َ َِّ ْ َ‬
‫ور َومص ِدقا ل ِما بي َن يدي ِه م َِن‬‫جيل فِي ِه هدى ون‬ ‫يدي ِه مِن التوراةِ ۚوآتنناه الإِن ِ‬
‫َ (‪)2‬‬ ‫َ ْ َ ً ِّ ْ ُ َِّ‬ ‫ًُ‬ ‫َِّ ْ‬
‫التو َراةِ َوهدى َوموعِظة ل ِلمت ِقين ]‬
‫‪‬‬ ‫ژباړه ‪ :‬او ددغو پيغمبرانو نقش قدم پسې مو د مريم ‪ ‬ځوی عيسى‬
‫ورپسې کړ خپله د هغه کتاب تصديق کونكى وچې له دې مخکې و ‪ ،‬او‬
‫مونږ ورته انجيل وركړی و چې په دغه انجيل کې روښنايې او رڼا او هدايت‬
‫و او د تورات کتاب چې له دې ( انجيل ) نه مخکې نازل شوی و ‪ ،‬تصديق‬
‫يې کو او دغه انجيل د متقيانو لپاره هدايت او نصيحت و ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬قاموس الکتاب المقدس ‪. ۲۸۱ :‬‬

‫(‪ )2‬سورت مائدة ‪. ) ۳۴ ( :‬‬

‫هغه وچې عسي ‪ ‬ګرد بني اسرائيل انجيل باندې ايمان لرلو ته‬
‫راوبلل ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل مرقص ( ‪) ۲۳ / ۲‬کې راغلي دي چې ‪ [ :‬د يوحنا له ايمان‬
‫راوړنې وروسته عنسى دګليل ځمكې ته راغى او د نصرانيت په رڼا كې به‬
‫يې خلكو ته د اّلل د بشپړې واكدارۍ زيري وركول او هغه به ويل ‪ :‬وخت‬
‫تر پايه رسېدلى دی ‪ ،‬د اّلل پاک وعدې او ژمنې رانږدې شويدي ‪ ،‬تاسو هم‬
‫توبه وباسئ او په انجيل باورولرئ ]‪.‬‬
‫‪ ‬د تېر په څېر ( اعمال الرسل ‪ ) ۸۲ / ۲ :‬کې د يوحنا او پطروس د دعوت‬
‫اړوند چې سامري يهودان يې نصرانيت ته رابللي وو وايي ‪ [ :‬دواړو د اّلل‬
‫كلام هغوی ته واورو ‪ ،‬لږ ځنډ وروسته بيا اورشليم ته راغلل او ډېرو‬
‫سامري يهودانو ته يې په انجيل زيری وركړ ] (‪.)1‬‬
‫‪ ‬بولس تسالونيکيانو ته په لومړۍ ليکنه کې وايي ‪ [ :‬هغو مونږ ته زمونږ‬
‫د معبود په باره كې وويل ‪ :‬د زياتو خلكو د جهاد په باره كې تاسو ته د اّلل‬
‫پاک له انجيل نه خبرې كوو ‪ ،‬ځكه چې زمونږ دعوت چل پراډ ‪ ،‬بېلارې او‬
‫دوكه نه ده ‪ ،‬بلكې څنګه چې مونږ د اّلل پاک له اړخه پر انجيل امانتګر‬
‫ګرځوّل شوي يوو ‪ ،‬دغسې خبري ځكه كوو چې ‪.] ...‬‬
‫(‪ )1‬دا نص له (الکتاب المقدس) چې په ( ‪ ۲۹۹۸‬م) کال کې د ( اغناطيوس زيادة ) د‬

‫اهتمام لاندې دارالکتاب المقدس منځني ختيځ کې چاپ کړی دی ‪ ،‬راخستل شوی‬
‫دی ‪ ،‬خو له عبرانۍ څخه عربۍ ته ترجمه شوې نسخه کې چې (دارالکتاب المقدس‬
‫في القاهرة) ورباندې ليکل شوېده ‪ ،‬بروټسټاني نسخه ده ‪ ،‬ورپكې د انجيل کلمه په‬
‫دې ځای کې نه ده ذکر کړې ‪.‬‬

‫بيا وايي ‪ [ :‬تاسو بايد هرومرو زمونږ هغه زيار په ياد ولرئ چې‬
‫مونږ به درته د اّلل پاک انجيل بيانوو ] (‪. )1‬‬
‫له دې نصوصو څخه ښکاره په ډاګه شوه چې نصرانيانو سره دغه مهال اهلل‬
‫پاک وركړي انجيل په نوم کتاب شتون درلود ‪ ،‬خو اوسمهال دغه انجيل د‬
‫څلورو واړو انجيلونو ترمنځ هيڅ نه ترسترګو کيږي ‪.‬‬
‫پوښتنه دا پېدا کيږي چې دغه انجيل څه شو ؟(‪.)2‬‬
‫(‪ ) 1‬د بولس د انجيل نوم يادونې لپاره د بولس روميانو ته ليکنه ( ‪ ) ۲۴ ، ۹، ۲ / ۲‬وګوره ‪،‬‬
‫او همدغه شان ‪ :‬تيموثاوس ته د بولس لومړۍ ليکنه ‪ ) ۲۲ / ۲ ( :‬وګوره ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬ځينې نصرانيان انګيروي چې نه په عيسى ‪ ‬کتاب نازل شوی دی او نه يې کوم‬
‫ليکل شوی کتاب خلکو ته پرېښى دی ‪ ،‬د مسيح ‪ ‬له نزدې پيړيو څخه راپديخوا د‬
‫انجيلونو ليکلو لړي پېل شوېده او داسې انګيروي چې د دوی په کتابونو کې د انجيل‬
‫ذکر د اهلل پاک د مسيح ‪ ‬په جسد کې د راڅرګنديدو اعلان دی ‪ .‬المدخل الى العهد‬
‫الجديد ‪ . ) ۱۲ – ۱۴ ( :‬أديان العالم ‪. ) ۸۲۱ ( :‬‬
‫خو دا خبره سترګو کې د شګو بادول دي هيڅ حقيقت نه لري ‪ ،‬ځکه نصرانيانو صحيح‬
‫انجيل له لاسه وركړی دی او پر ځاي يي داسې انجيلونه انتخاب کړي دي چې لږ حق‬
‫او زيات درواغ لري‪.‬‬
‫ايا دا خيره عقل تسليموي چې عيسى ‪ ‬خپلو پيروانو ته له تربيې پرته چې پرې‬
‫هدايت ومومي ‪ ،‬هيڅ رنګ تعليمات نه دي وركړي ؟ سره له دې چې نصرانيان له يو‬
‫پلوه د کينه ګرو يهودانو ترمنځ پراته وو‪ ،‬او له بل پلوه پرې د رومان بدپرستان او‬
‫جاهلان لاس بري وو ‪ ،‬بيا هغه دعواګانې چې نصرانيان يې د عيسى ‪ ‬په حق کې‬
‫کوي هغه هم د دعويدارو کتابي لا س ليکنو او نور دلايلو ته اړتيا لري دغه دلايل به‬
‫هغه څوک وړاندې کوي چې چا دعوه کړې وي ‪ ،‬نه هغه څوک چې دعوه ورله کيږي‬
‫ځکه مؤمنان د خپل نبي په خبرو باور کوي نه د بل چا په خبرو باندې‪.‬‬
‫کېدای شي له نورو څخه دغه خبره يا هيره شي او يا هم ورپكې تېروتنې راولاړې شي‬

‫نصرانيان بايد دې پوښتني ته هرومرو ځواب ووايي او يا په دې‬
‫اعتراف وكړي چې د تاريخ په اوږدو کې يې انجيل له لاسه وتلى دی او‬
‫اعتراف هم سمه خبره ده ‪.‬‬
‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ َٰ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬
‫ځکه چې اهلل پاک فرمايي [ َوم َِن الذ َ‬
‫ى أخذنا مِيثاقهم‬ ‫ين قالوا إِنا نصار‬ ‫ِ‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ََ ْ ََْ ََُْ ُ َ َ َ َ َ َْ َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ًِّ ِّ َِّ ُ ِّ‬ ‫ََ ُ‬
‫اء إِل َٰى يو ِم‬‫ض َ‬ ‫فنسوا حظا ِمما ذك ِ ُروا ب ِ ِه فأغرينا بننهم العداوة والبغ‬
‫َ ْ َ ُ َ ِّ ُ ُ َِّ ُ َ َ ُ َ ْ َ ُ َ‬ ‫ْ َ َ‬
‫ال ِقيام ِة ۚ َوسوف ينبِئه ُم اللـه بِما كانوا يصنعون ] (‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬او له هغه خلکو له جملې چې وايي مونږ نصرانيان يو ‪ ،‬مونږ ورڅخه‬
‫کلکې او مضبوطې ژمنې واخستې ‪ ،‬دوی بيا له دغې کړو ژمنو څخه څه‬
‫برخه هېره کړه ‪ ،‬چې په هېره کړې حصه به دويته پند وركول کېده ‪ ،‬نو مونږ‬
‫تر قيامت ورځې پورې د دوی په منځ کې دښمني او تربګني واچوله ‪ ،‬او‬
‫دوی چې څه کوي اهلل پاک به يې ورته په انجام ډېر زر خبر وركړي ‪.‬‬
‫هغه وچې د يو انجيل پرځای نصرانيانو سره څلورو انجيلونو وجود پېدا کړ‬
‫او څلور واړه انجيلونه د عهد جديد په مقدمه کې شتون لري ‪ ،‬په څلور‬
‫ته نه شي منسوبولای ‪ ،‬بلکې دغه‬ ‫‪‬‬ ‫وواړو انجيلونو کې يو هم عيسى‬
‫انجيلونه ‪ :‬متى ‪ ،‬مرقص ‪ ،‬لوقا او يوحنا ته منسوب دي ‪ ،‬ددوو ليکوالانو‬
‫‪ ،‬او يا ورته بل بشري عارض پېښ شي او‪ ...‬ځکه دغه انجيلونه خو بيا دامعني لري چې‬
‫د مسيح ‪ ‬نه د هغه د شاګردان او د شاګردانو شاګردان ډېر زيات پوهېدل‪ ،‬د مخلوق‬
‫لپاره ډېر خېرخواه وو ‪ ،‬نو ځکه يي ديني معلومات تدوين کړل ‪،‬تر څو له کتابت له‬
‫لارې دغه دين او ديانت په خلکو کې راج او نشر و انتشار ولري ‪ ،‬او له تدوين پرته‬
‫هېڅ ديانت هم نه شي نشر کېدای ‪ ،‬پوښتنه دا پېدا کيږي چې ايا دا خبره د هغه چا په‬
‫حق کې سمه او مناسبه ده چې نصرانيان ورته بېرته معبود او رب هم وايي ؟!!!‬
‫(‪ )1‬سورت مايده ‪. ) ۲۳ (:‬‬

‫اړوند نصرانيان انګيروي چې متى او يوحنا له حواريينو څخه دي‬
‫‪ ،‬او مرقص د پيټر شاګرد او لوقا د بولس شاګرد دی ‪.‬‬
‫او حالانكه څلور واړه انجيلونه د عيسى ‪ ‬تاريخي پس منظر ته لنډه‬
‫کتنه کوي ‪ ،‬د هغه زيږدنه اوځينې دعويت خوځښتونه ‪ ،‬د هغه ددعوت پای‬
‫او د نصرانيانو په ګومان د هغه په دارځړونه او قيامت او بيا اسمان ته پورته‬
‫کيدنې اړوند مات ګوډ معلومات پكې دي ‪.‬‬
‫همدغه شان دغه څلور واړه انجيلونه په ځينې هغه خطبو او نصيحتونو‬
‫غږيږي چې عيسى ‪ ‬ته منسوب دي ‪ ،‬او ترڅنګ يې د يهودانو سره جنګ‬
‫جدل او ځيني معجزې چې عيسى ‪ ‬به خلکو ته ښکاره کولې په بحث‬
‫کې نيويل دي ‪ ،‬دغه ګرد شيان د اهلل پاک له پلوه د عيسى ‪ ‬په رسالت‬
‫څرګند دلايل دي ‪ ،‬له دې نګاه نه بيا دغه انجيلونه د سيرت او تاريخ‬
‫کتابونو سره تر ډېره حده ورته والى لري ‪ ،‬خو بيا هم انجيلونه سره پخپل منځ‬
‫کې ډېرې تېرې پاتې او په اصولې او جوهري مسايلو کې اختلافات لري ‪،‬‬
‫چې ترمنځ توفيق کول يې هم ډېر ګران دي ‪ ،‬په رارونو څپركو کې به دې ته‬
‫تفصيلي اشاره وكړو‪.‬‬
‫د څلور واړو انجيلونو لوستوال ته په ډېره اسانه څرګنديږي چې په انجيلونو‬
‫کې راغلې خطبې ‪ ،‬نصيحتونه او مجادلات په دوو اساسي مطلبونو کې‬
‫نغښتل شويدي ‪ ،‬دغه دوه بنسټيز مطلبونه په دې توګه دي ‪:‬‬
‫‪ : – ۲‬د موسى ‪ ‬په راوړي شريعت عمل کول او توبه ويستلو ته دعوت ‪.‬‬
‫‪ : – ۸‬د اهلل پاک پر سپيڅلي هيواد جوړونې باندې زېری وركول چې عدل او‬

‫مساوات به پكې په رښتيني جامه ځان وښايي(‪.)1‬‬
‫لومړی ‪ :‬د څلورو واړو انجيلونو تاريخي پس منظرته لنډه كتنه ‪:‬‬
‫وړاندې له دې چې د نصرانيانو په نېز څلور واړوانجيلونو په اړه وغږيږو‬

‫بايد ووايو چې ديني کتابونه د خپلو پيروانو په نېز تر ټولو زيات احترام او‬
‫شرف لري ‪ ،‬او په دنياوي ګردو چارو کې دغه ديني کتابونه د دنيا د‬
‫نيکمرغۍ او د اخرت د کاميابۍ له لارې د روښانولو اړوند فعال رول لوبوي ‪.‬‬
‫تر ټولو لومړۍ واجب دا بريښي چې بايد د کتابونو سندونه د اهلل پاک‬
‫رسولانو ته په صحيح توګه ثابت کړو ‪ ،‬ورنه که په صحيح سند سره د يو‬
‫کتاب ثبوت د اهلل پاک يو پيغمبر ته ونه شي دغه منسوب کتاب خپل‬
‫ارزښت له منځه وركوي ‪ ،‬او د نفسي غوښتونو او د ناوړه پايله غوښتونكو‬
‫د تحريف او تبديل ښکار کيږي ‪ ،‬او يا ورته نور بشري عوارض متوجه‬
‫کيږي لکه وهم ‪ ،‬هېرېدل ‪ ،‬او ‪...‬‬
‫د سند صحت او د راويانو عدالت او ښه ذهنيت او د سند عدم انقطاع د‬
‫دغې کتابونو خلکو ته د رسولانو يواځې لاره ده ‪ ،‬او له دې لارې به خلکو ته‬
‫حق او حقانيت ورپېژندل کيږي ‪.‬‬
‫خو ولې که له نبي ‪ V‬څخه په رانقل شوي حديثونو کې چې د نبي ‪ V‬ټولو‬
‫اقوالو او افعالو او تقريراتو ته شمول لري د مسلمانانو علماوو او راويانو ته‬
‫ځېر شو ‪ ،‬راته به جوته شي چې ډېر ستر زيار يې ايستلى دی ‪ ،‬او وبه پيژنو‬
‫(‪ ) 1‬المسيحية نشأتها وتطورها ( ‪ ) ۳۹‬د شارل چنيپار ليکنه ‪.‬‬

‫د حديثونو د حفاظت لپاره يې زياتې ستونزې‬ ‫‪V‬‬ ‫چې د نبي‬
‫ګاللي دي ‪ ،‬د تېر زيار په بركت په پينځلسمې پېړۍ کې مسلمان کولای شي‬
‫چې د حديث صحت او عدم صحت په ډېره اسانه توګه معلوم کړي ‪.‬‬
‫خو که له بل پلوه د نصراني تاريخ په رڼا کې انجيلونو ته ځير شو ‪ ،‬نو‬
‫منسوبينو ته يې د اسناد د صحت او عدم صحت هېڅ راز معلومات لږ يا‬
‫ډېر نه شو ترلاسه کولای ‪.‬‬
‫بالاخره د شننې پای په دې سرته رسيږي چې دغه مهال مذکوره کتابونو هيڅ‬
‫شتون نه درلود او نه پرې چا ته علم معرفت و ‪ ،‬دا خبره د دې پياوړی دليل‬
‫دی چې له هغه انجيل پرته چې اهلل پاک په عيسى ‪ ‬باندې په رښتيا توګه‬
‫په سمه صحيح معنى نازل کړی دی ‪ ،‬دغي کتابونو د بولس او د نورو خلکو‬
‫له ليکنو څخه وروسته ظهور کړی دی ‪ ،‬په دې معنى چې د اهلل پاک‬
‫راستویل انجيل ذکر او ياداشت پخپله د بولس په رسالو کې هم شته او څه‬
‫ناڅه معلومات يې په اعمال الرسل او په انجيل مرقص کې هم تر سترګو‬
‫کيږي ‪ ،‬په دې معنى چې دغو دواړه کتابونو دغه مهال شتون لرو ‪.‬‬
‫ګردو نصرانيانو زيار ويستلى چې د دغې انجيلونو لپاره د داسې سندونو او‬
‫اخبارو پلټنه وكړي چې له متقدمينو نصرانيانو څخه ثابت کړي چې دغه‬
‫کتابونه په هغه وخت کې نويشته شوي دي د کوم وخت دعوه چې دوی لري‬
‫‪ ،‬زياته اندازه يې هم د زيږيزاكل د لومړنۍپيړۍ وروستي برخه ده ‪.‬‬
‫خو بيا هم دغه ټول زيارونه بې معنى او بې فايدې شول ‪ ،‬او نصرانيان پخپله‬
‫دې اقرار ته مجبور شول چې د کتابونو نسبت منسوبينو ته د هغوی د مړيني‬
‫نه وروسته په لس ګونو کلنو شوی دی ‪ ،‬او منسوبينو ته د دغې کتابونو‬

‫نسبت حتى چې په کمزوري دليل هم بنا نه دی ‪ ،‬په دې خبره مو‬
‫دليلونه د نصراني علماوو اقوال دي ‪ ،‬چې بېلګې يې ستاسو مخي ته ږدو ‪:‬‬
‫‪ : - ۲‬د انجيلي لاهوت د پوهنځي استاذ او لوی نصراني عالم فهيم عزيز‬
‫وايي ‪:‬‬
‫په يو وخت کې هم پر عهد جديد د کليسا اعتراف نه دی بشپړ شوی ‪ ،‬او نه‬
‫دغه اعتراف په يوه يا دوو پيړيو کې شته شوی دی ‪ ،‬نا بلکې د عهد جديد‬
‫بشپړتيا تر ډېره وخته وځنډېده ‪ ،‬او نه د دغې بېلابېلو کتابونو اړوند د ټولو‬
‫کليساګانو درېځ يو دی ‪ ،‬کليساګانې خپله دې ډګر کې بېلابېلي نظريي لري‬
‫‪ ،‬له همدې کبله لازمه خبره دا ده چې بايد کليسا عهد جديد ته د قانويت‬
‫وركولو اړوند د اوږد تاريخي پس منظر سمه صحيح پلټنه وكړي(‪.)1‬‬
‫لومړۍ كلنسا ‪ :‬له يوم الخمسين(‪)2‬څخه تر سلم زيږيز كال پورې‪:‬‬

‫دا دروسته ده چې په دې فتره کې د عهدجديد(‪ )5‬په نوم هيڅ ليکنې نه وې ‪،‬‬
‫(‪ ) 1‬له (قانون) څخه د دکتور فهيم عزيز موخه هغه کتاب دی چې کليسا يې په ارزښت‬
‫اعتراف کوي ‪ ،‬دعهدجديد د قانونيت مطلب هم دا دی چې کليسا يې بايد په احترام‬
‫اعتراف وكړي ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬يوم الخمسين د يهودانو اختر دی او نصرانيان اټکلوي چې د عيسى ‪ ‬له پورته‬
‫کېدو وروسته روح القدس له حواريينو سره په پنځوستمه ورځ په بېلابېلو ژبو خبرې‬
‫اترې وكړې ‪ ،‬د يهودانو په څېر نصرانيان هم په دې ورځ د اختر مراسم ادا کوي ‪ ،‬خو‬
‫دوی ورته عيد العنصرة وايي ‪ .‬وګوره ‪ :‬قاموس الکتاب المقدس ‪. )۴۲۱( :‬‬
‫(‪ )5‬معنى داده چې د (‪۲۱۱‬م ) کال تر پای پورې د عهدجديد په شمول هېڅ ډول کتاب‬
‫شتون نه درلود ‪ ،‬بلکې له دغې فترې وروسته مذکوره کتابونه او انجيلونه ليکل شويدي‬
‫‪.‬‬

‫خو ولې کليسا له الهي اختستنليکونو پرته چې په وعظ ‪،‬‬
‫نصحيت ‪ ،‬معاملاتو ‪ ،‬تعليم ‪ ،‬سلوكو کې پرې باور کېدای شو ‪ ،‬درې‬
‫اخستنليکونه درلودل ‪.‬‬
‫بيا يې ذکر کړيدي چې دريواړه مصدرونه ‪ :‬عهد جديد ‪ ،‬مسيح‪ ،‬او د مسيح‬
‫‪ ‬شاګردان وو ‪.‬‬
‫بيا وايي ‪:‬‬
‫دوهم ‪ :‬له (‪۱۱۱‬م ) كال نه تر ( ‪۱۷۱‬م) د كلنسا د قانون له مخې د عهد جديد‬
‫په نوم كتابونو ظهور وكړ‪.‬‬
‫د لومړي ځل لپاره کليسا د بولس رسالې دعهد جديد په نوم وپيژندلې ‪ ،‬د‬
‫عهد جديد د ټولو کتابونو لومړۍ ټولګه دغه رسالي دي(‪ )1‬او بولس هم دغه‬
‫کتابونه او رسالې ځانګړو خلکو ته په ځانكړي وختونو او محدودو‬
‫موقفونو کې ليکلې وې ‪. ...‬‬
‫بيا وايي ‪ :‬د عهد جديد دوهمه ټولګه څلور واړه انجيلونه دي ‪ ،‬دعهد جديد‬
‫دا ټولګه د بولس د رسالو نه راپدېخوا ډېره وروسته راڅرګنده شوه ‪.‬‬
‫خو بيا هم دې کتابونو ته د عهد قديم په څېر قدر و احترام وركولو تاريخ او‬
‫د عهد جديد د مقدس کتابونو په نوم پيژندلو تاريخ تر نن ورځې مجهول‬
‫(‪ ) 1‬يعني له انجيلونو نه مخکې د بولس کتابونو زيات شهرت د ستونزمنې پايلې معنى‬
‫وركوي ‪ ،‬ځکه مطلب يې دا جوړيږي چې د خلکو عقيدوي اړخونه د بولس له رسالو‬
‫څخه توجيه شوي دي ‪ ،‬دا په دې ښکاره دلالت کوي چې انجيلونه هغه مهال نويشته‬
‫شول چې خلک د بولس له رسالو څخه په عقيدوي افکارو خړوب شوي وو ‪.‬‬

‫دی(‪ )1‬خو ولې هغه ګڼ شمېر اقتباسات چې د رسوليينو د کليسا‬
‫په کتابونو او ګواهۍ کې ليدل کيږي د مسيحيانو د عصر په جوهري‬
‫حقيقت رڼا اچوي او لوستوال پكې لانديني امور ملاحظه کوي ‪:‬‬
‫‪ : - ۲‬بولس په خپلو ليکلو رسالو کې انجيلونو ته هېڅ اشاره نه ده کړې او نه‬
‫په دور حيات يې رڼا‬ ‫‪‬‬ ‫يې بل داسې کتاب ياد کړی دی چې د مسيح‬
‫(‪)2‬‬
‫اچولې وي ‪..‬‬
‫بيا ليکوال نورې اووه نقطې ذکر کړي دي چې په ځينو نقطو کې يې له‬
‫متقدمينو نصرانيانو اقتباسات دي او د ځينو انجيلونو سره سمون هم خوري‬
‫‪ ،‬خو د انجيل نوم يې نه دی ذکر کړی(‪.)5‬‬
‫تر ټولو ارزښتناکه ملاحظه پكې اوومه او اتمه ده چې ليکوال يې يادونه‬
‫کړېده ‪ ،‬هغه وايي ‪:‬‬
‫(‪ ) 1‬د دی مطلب دا دی چې نصرانيانو دغو انجيلونو او ليکنو ته له کوم ځايه د قداست‬
‫او احترام مرتبه وركړي ده ‪.‬‬
‫(‪ )2‬لږ وړاندې تېر شول چې بولس بارها د (انجيل اهلل) کلمه ذکر کړېده ‪ ،‬مخکې ( ؟؟)‬
‫صفحې ته مراجعه وكړه ‪.‬‬
‫(‪ )5‬له اقتباساتو څخه د مخکنو نصرانيانو هغه عبارتونه مراد دي چې د انجيل سره‬
‫توافق لري ‪ ،‬خو ددې دليل نه دی چې دغه مهال انجيلونه موجود و نو ځکه ترې يې‬
‫اقتباسات کړيدي ‪ ،‬دا ډير کمزوری احتمال دی ‪ ،‬قوي احتمال دا دی چې هغه وخت به‬
‫ټولو له يو مصدر څخه هغه څه راخستل چې په ګڼ شمير کتابونو کې به نص شتون‬
‫درلود ‪ ،‬او يا دا چې هغه شفوي روايتونه چې لږه اندازه يو ضبط کړيوي او لږ بل ياد‬
‫کړي وي نو دا هغه خبره ده چې انجيلونه يي هيڅ دعوه نه کوي ‪.‬‬

‫(‪)1‬‬
‫چې خپله يوناني سامري‬ ‫[چاسټن يا شهيد يوسټينوس‬
‫ومسيحيت ته يې غاړه وروسته كېښوده ‪ ،‬ټولې زده كړې يې په روما كې‬
‫كړېوې ‪ ،‬په ( ‪۱۶۸‬م ) كال كې شهيد شوی دی ‪ ،‬د هغه له ليكونو څخه‬
‫داسې فهميږي چې د څلور واړو انجيلونو ترمنځ په كره كتنه يې پياوړی‬
‫علم درلود ‪ ،‬خو ولې له دې څخه يې پرده نه ده پورته كړې چې دغه‬
‫انجيلونه چا ليكلي دي او كله يې ليكلي دي؟ د بدپرستانو پرضد هغه په‬
‫دفاعي انداز كې د دغې انجيلونو وصف په ذكرياتو كړی دی ‪ ،‬خو چې د‬
‫مسيحيانو لپاره به يې ليكل كول نو د مسيح ‪ ‬د پيروانو اړوند به يې ويل ‪:‬‬
‫اړوند دي خپل ذكريات تدوين‬ ‫‪‬‬ ‫هغوی د ګردو شيانو چې د مسيح‬
‫كړيدي ]‬
‫بيا وايي ‪ [ :‬ذكريات(‪ )2‬د انجيل په نوم هغه كارنامې دي چې د مسيح‬
‫پيروَكرو انجام كړي دي ]‪.‬‬
‫‪ -8‬بل ګواه ( الديا طسرن) دی چې تاتيان ليکلي دي ‪ :‬تاتيان غوښتل چې‬
‫په دغه کې څلور واړه انجيلونه راغونډ کړي ‪ ،‬يواځې دا هم نه بلکې تاتيان‬
‫پدغو څه شمېر کلماتو مسيح ‪ ‬ته منسوب اقوال د غېر قانوين او بې باوره‬
‫د ديانت تحريف لاملونه‬ ‫(‪ ) 1‬د دې پېژندګلو وروسته په (؟؟) صفحه کې د مسيح‬
‫کې را روانه ده ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬له (ذکرياتو) څخه ښکاره معلوميږي چې د هغه په ليکنو هم زيات وخت تېر شوی‬
‫و ‪ ،‬نو د تيروتنې او هېرېدلو او د لفظونو او واقعيتونو د نه دروستوالي احتمال زيات لري‬
‫‪ ،‬ددغو کتابونو د نه قداست او احترام لپاره دا عيب بسنه کوي چې په هره ديني تشريع‬
‫کې پرې باور نه دی په کار ‪ ،‬او نه يې هر ذکر کړی واقعيت رښتيا دی ‪.‬‬

‫سرچينو څخه راخستل شوي دي د دې سره بيا هم د دې کلك‬
‫قايل دی چې څلور واړه انجيلونه په يو مهال منځ ته راغلي دي خو ولې د‬
‫هغه زيادات خالي اقتباسات دي او په دې هم ښکاره دلالت نه کوي چې له‬
‫انجيلونو پرته نور داسې کتابونه شته چې ورته د انجيلونو په شان احترام او‬
‫درناوی حاصل دی (‪. )2()1‬‬
‫له دغو نصراني علماوو ويناګانو وروسته د نورو نصراني متخصيصينو‬
‫علماوو د انجيلونو او عهد جديد په هکله اقوال نقلوو ‪ ،‬هغوی دعهد جديد‬
‫د قانونيت تاريخ په تعريف کې وايي(‪: )5‬‬
‫[ په لومړنيو نصرانيانو باندې يوه فكره غالبه شوې وه چې ژبو پرله پسې نقل‬
‫كړه چې دا نړۍ به په زياته چټكې سره تر پايه ورسيږي او د دوهم ځل لپاره‬
‫به د مسيح دعوت ځمكې ته راشي چې ټول خلك به ورباندې بشپړ باور‬
‫(‪ ) 1‬دلته يې په خبرو کې ښکاره تناقض دی مخکې يې وويل چې د څلورو واړو‬

‫انجيلونو د قداست تاريخ نه دی معلوم او دلته يې په قداست اعتراف کړی دی چې لا‬
‫نور کتابونه ورسره په قداست کې مساوي نه دي‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬المدخل الى العهد الجديد‪.)۲۲۸-۲۳۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬داهغه مخکنى معتبر کتاب ندې بلکې (المدخل الى العهد الجديد) نه مراد هغه‬
‫سريزه ده چې نصرانيان يې د خپل مقدس کتاب په لومړيو کې راوړي او همدغه‬
‫معلومات دکاثوليکيانو دعهد جديد نه اخستل شويدي چې دار المشرق په (‪۲۹۹۲‬م) کې‬
‫د ( يولس باسيم ) په نظرثاني چاپ کړی دی ‪.‬‬
‫ده هم دا معلومات له (اختلافات في تراجم الکتاب المقدس)کتاب څخه چې احمد‬
‫عبدالوهاب ليکلى دی راخستي دي ځکه چې ما خپله کتاب پېدا نه کړ چې دغه‬
‫م علومات به کې راجمع شوي وي ‪.‬‬

‫ولري ‪ ،‬ددغې عقيدې پايله په دې ودرېده چې مسيحي ليكنې‬
‫پېل شوي چې به ورپكې د مسيح ‪‬اخبار او نورې ښوونې ليدل كېدې ‪،‬‬
‫له دغه كبله د انجيلونو ليكل هم وځنډېدل ‪ ،‬ځكه مرقص چې د مسيح ‪‬‬
‫له شاګردانو به شميرل كېده هغه هم د انجيل په ليكلو هغه مهال پېل وكړ‬
‫چې په لسګونو كلونه تېر شوي و ‪ ،‬هغوی دنړۍ په ختمېدو او ځمكې ته د‬
‫مسيحي دعوت د بيا راتګ كلك باوري وو ‪ ،‬وړاندې له دې چې د مسيح‬
‫شاګردان په اسرائيلي كليو ښارونو كې د نصرانيت دعوت مخ په وړاندې‬
‫بوځي دغه دعوت د زيات احتمال له مخې څه مياشتې او كلونه و بيا ختم‬
‫شو ‪...‬‬
‫زه درته په ډېر باور وايم چې تر هغه تاسو داسرائيلو كليو اوښارونه نه شئ‬
‫بشپړوّل چې درته دانسان ځوی رانشي ] ( انجيل متى ‪) 25 / 11 :‬‬
‫‪ :‬وړاندې له دې چې له دغې کسانو څخه ځينې شمېر د مرګ جام‬ ‫‪-‬‬
‫نوش کړي هغوی به هم دغه تعليمات او پندونه ترينه اورول ‪ ،‬خوله تيروتنې‬
‫پرته د وخت بشپړه اندازه دپنځوس کلونو تر شا وخوا وه‪.‬‬
‫زه درته په ډېر باور وايم چې دلته ولاړو خلكو كې داسې څېرې هم شته‬
‫پخپل واك ولاړ ونه ويني‬ ‫‪‬‬ ‫چې تر هغه به ورته مرګ رانشي ترڅو عنسى‬
‫‪ (.‬متى‪.)28/11:‬‬
‫‪ :‬عيسى ‪ ‬به يو ځل بيا دې دنياګۍ ته راشي مخکې له دې چې‬ ‫‪-‬‬
‫هغه پېړۍ ختمه شي چې پكې عيسى ‪ ‬ژوند کړی و‪ ،‬خو هغه هم دومره‬
‫فتره وه چې له پنځوسو کلونو څخه هم نوه تېري شوې ‪.‬‬

‫زه درته په ډېر باور وايم چې دا پيړۍ به لا نه وي تېره شوې چې‬
‫دغه هر څه به وشي ‪ ( .‬انجيل متى ‪)24 / 24 :‬‬
‫بالاخره دا جوته شوه چې مذکوره تغيرات او بدلونونه بيخي شته شوي نه دي‬
‫‪ ،‬ځکه چې دنيا هم هغسې دخپل نظام مطابق روانه ده او انسانان هم ژوندي‬
‫دي ‪ ،‬تر دې چې د اهلل پاك حكم راشي‪ ،‬خو چې کله هم مسيح ‪ ‬د بيا‬
‫راتګ فکره سړه شوه نو دغو تعليماتو ته د تدوين اړتياوې وليدل شوې‪ ،‬هغه‬
‫اسفار چې په عهدجديد پېژندلى شي چې نه خو يې په شرعيت چا اعتراف‬
‫کړی او نه يې کوي او ددريو پيړيو په اوږدو کې په سختو پړاونو کې بشپړ‬
‫شو چې همدغه دتدوين لومړی اساس و ‪.‬‬
‫(قانون) چې د يونانۍ ژبې کلمه ده او په عريب کې د قاعدې په معنى راځي‬
‫ددې قابله کلمه ده چې مجازا ترې د سلوكو يا ايمان قاعده مراد شي ‪ ،‬خو‬
‫ولې د قانون کلمه همدلته کليسا د اسفارو لپاره د رسمي جدول په توګه‬
‫چې د ايمان او ژوند ګردو چارو ته به شامله وي استعمال کړېده خو د قانون‬
‫کلمه په دغسې معنى د مسيحي ادب په بابونو کې په څلورمې پيړۍ کې‬
‫(‪)1‬‬
‫اندراج وموند‪.‬‬
‫دغه مهال په ديني چارو کې ستر واك هم دمسيحيانو دلومړې پيړۍ په دوو‬
‫سرچينو کې ليدل کېده‬
‫‪ : - ۲‬عهدقديم‪ :‬دلومړي مسيحيانو ليکوالانو به هم دتقريب له وجي په ټولو‬
‫اجزاؤ کې استشهاد داهلل پاك په وحي باندې نيو‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬يعنې په څلورمې پيړۍکې په څلورواړو انجيلونو باندې دقداست اعتراف وكړی‬
‫شو‪.‬‬

‫‪ : - ۸‬بله هغه سرچينه ده چې دمه په دمه مخکې لاړه‪ ،‬هغوی څه‬
‫شيان د(اقوال الرب)(‪ )1‬په نوم راټول کړل ‪ ،‬خو ولې عهد قديم کتابونه له‬
‫ليکل شوو نصوصو څخه راغونډ شوي وو خو(اقوال الرب ) هغه څه ووچې‬
‫د مسيح ‪ ‬شاګردانو به پرې زيري وركول چې دحافظانو(‪ )2‬په ژبه په پرله‬
‫پسې توګه تر ډېره مهاله نقل کېدل ‪ ،‬او پر دې لومړي مسيحيان هغه مهال‬
‫خبر شول چې د مسيح ‪ ‬اخرين شاګردان هم وفات شول چې دوی بايد د‬
‫مسيح د شاګردانو تعليمات نوشته کړي او ليکل شوي شيان محفوظ‬
‫کړي(‪.)5‬‬
‫داسې بريښي چې مسيحيانو هم ( ‪131‬م) کال ترشاوخوا چې په حقيقت تر‬
‫يو حده وپوهېدل نو د دغې اسفارو مجموعې په ليکلو يې پيل وكړ خو زيات‬
‫ګومان په دې هم کېداي شي چې په لومړيو کې هغوی يواځي د بولس‬
‫رسالې راجمع کړې وې او پخپل ژوند کې يې پرې رفت امد شروع کړی‬
‫وو ‪ ،‬له دې څخه يې موخه دا وه چې دغه ليکنې د کتاب مقدس ملحقات‬
‫وبويل ‪ ،‬بلکې هغوی به دا پيښې پرېښودې او دا هم نه بلکې د بولس ټولې‬
‫(‪ ) 1‬دلته د[رب] نه مراد د مسيح ‪ ‬يعنې د هغوی ماثوره اقوال دي ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬په دې کلمه کې ښکاره تيروتنه ده چې په اندك نظر انسان ته ښکاره کېږي هغه‬
‫داسې چه دغه له خ طاګانو او اختلافاتو نه ډك کتاب دی دا نه بلکې د رواياتو درس او‬
‫تدريس يې هم د مخکنيو نصرانيانو په تاريخ کې ثبوت نه لري چې دا ګنې د مسيح‬
‫اقوال دي‪ ،‬او خلکو به ځکه يادول چې يې مقبوليت پېدا کړي وو ‪ ،‬نو له دې اړخه پرې‬
‫دحافظانو اطلاق صحيح کېدای شي‪.‬‬
‫(‪ )5‬د نصرانيانو سره هېڅ دليل نشته چې نن پراته انجيلونه د مسيح د شاګردانو‬
‫مباشرې ليکنې وبويل ‪.‬‬

‫ليکنې هغه مهال قلم بند شوې چې د انجيل تقليد په زياتو‬
‫ځايونو کې د خلکو په رسم او رواج کې ليدل کېده‪.‬‬
‫خو دغه مهال بيا هم انجيلونه په هغه معيار ظهور نه وو موندلى په کوم‬
‫معيار چې د بولس ليکنو موندلى و (‪.)1‬‬
‫هو بالکل! دمخکنيو مسيحيانو ليکنې له هغو شواهدو څخه خالي نه دي‬
‫پاتې شوې چې يا خو يې له انجيلونو څخه اخستنې نه دي کړې او يا يې‬
‫ورته اشاره نوي کړې ‪ ،‬دا خبرې هر وخت ګرانې شي چې ايا دغه شواهد په‬
‫رښتيا هم دوی له نصراني ليکوالانو په وړاندې له موجوده نصوصو څخه‬
‫راخستي دي ؟ او که نه يواځې د شفوي تقليد په راټينګولو يې اکتفاء کړېده‬
‫؟‬
‫که خبره هر څنګه ده خو له ( ‪141‬م ) کال نه مخکې هيڅ داسې شاهد نشته‬
‫چې دا ثابته کړي چې خلکو د انجيل ليکل شوي نصوص پيژندلي وو ‪.‬‬
‫او نه د دې خبرې ياد شته چې ددغې ليکنو څخه يوه ليکنه هم پخيل لازم‬
‫صفت شتون لري ‪ ،‬خو ددوهمې پېړۍ په منځ کې داسې شهادات منځ ته‬
‫راغلل چې دوخت په تيريدو سره يې لا نوره هم څرګنده کړه چې دغه مهال‬
‫په خپل لازم صفتونو د انجيلونو مجموعې شتون لرو‪ ،‬او پر دغه صفت ټولو‬
‫اعترافاتو په تدريجي ډول دوام ولرو‪.‬‬
‫پايله دا کېدای شي چې دا خبره هم امکان لري چې څلور واړو انجيلونو په‬
‫(‪ ) 1‬داپه دې ښکاره دليل دی چې انجيلونه د بولس له رسالو وروسته ليکل شوي دي‪،‬‬
‫ځکه که انجيلونه دغه وخت کې موجود وای نو خلکوبه ترې اعراض نه کوو ‪ ،‬سره له‬
‫دې چې اصل دی او نه به يي د بول س په رسالو دغه اندازه اهتمام کوو ‪.‬‬

‫( ‪171‬م ) کې د قانون سره سم د ادب مقام حاصل کړ اګر که دغه‬
‫خبره تر دغه مهاله له استعمال څخه هم لرې وه ‪.‬‬
‫خو بيا هم قانون ته ددغې ليکنو لپاره بشپړ جدول نه و ترتيب نو ځکه په‬
‫تدريجي ډول به يې ورسره کله نا کله سمون خوړ چې له همدغه کبله د (‬
‫‪211-131‬م) تر منځ د هغه جريان ذکر ګران بريښي ‪ ،‬ولې چې دغه مهال يې‬
‫هم په تدريجي ډول محدوديت درلود‪ ،‬د اعمال الرسل سفر قانوين ليکنه ده‪،‬‬
‫خو د يوحنا په رساله باندې اجماع وجود لري بيا هم پكې د تردد څه نا څه‬
‫اړخونه شته‪.‬‬
‫له يو اړخه يې باطني څرګندونې تر دې حده ورسولې چې کليسا ورته د‬
‫قبوليت په چواكټ کې په غټه پايمانه ځای وركړ‪ ،‬خو د دغې ترڅنګ نورې‬
‫ليکنې هم شته چې پكې د قانوين اسفارو ذکر او ياداشت راغلى دی‪ ،‬سره‬
‫له دې چې نور هم ورته لکه د مفيدې مطالعې په نظر داسې وګوري چې‬
‫عبدانياتو ته رساله‪ ،‬د پيټر دوهمه رساله ‪ ،‬د يعقوب او يهوذا دواړو رسالي‪.‬‬
‫نور داسې کتابونه هم چې د عادت او رواج سره سم به پرې دغه وختونو کې‬
‫استشهادات نيول کېدل چې دا د مقدس کتاب ملحقات دي‪ ،‬دقانون په‬
‫دغې اجزاو وخت نه و تېر شوی چې بېرته له قانونيت څخه وويستل شول ‪،‬‬
‫دغه جريان د هرماس ليکوال سره د( الراعي ) تر عنوان لاندې تېر شو‪ ،‬د‬
‫ديرا کې کتاب ( لومړی اکلمين سضس) د برنابا کتاب ‪ ،‬د پطروس خوب‬
‫چې يې عبرانيانو ته رساله استولې وه‪ ،‬خو د ( الرؤيا) تر ټولو رسالو زياته له‬
‫جنګ او جدل نه ډکه ده‪ ،‬تر ډېره موده يې ثبوت او نسبت د تورات شاګردانو‬
‫ته دروست نه بلل کېده‪.‬‬

‫له بل پلوه په زيات تاخير داخبره هم ومنل شوه چې د يوحنا دوهمه‬
‫او دريمه رساله او د پطروس دوهمه رساله او د يهوذا رساله قابل قبول ده‪.‬‬
‫خو دېته هېڅ حاجت نشته چې مونږ يې د تطور ټولې مرحلې په تفصيلي‬
‫انداز وڅيړو ‪ ،‬دغو مرحلو په څلورمې پيړۍکې د مجمل قانون ليکلو ته‬
‫خلك اړباسل چې نن يې مونږ هم پيژنو(‪.)1‬‬
‫له دغه وږد نقل څخه د نصرانيانو له خپلو خبرو څخه دا پايله په لاس‬
‫راځي چې‪:‬‬
‫‪ : - ۲‬اهلل پاك په مسيح ‪ -‬عليه السلام ‪ -‬باندې دانجيل په نوم کتاب نازل‬
‫کړی دی‪،‬اوبيا مسيح ‪ -‬عليه السلام ‪ -‬خلك پرې ايمان ته رابللي دي‪ ،‬دغه‬
‫خبر مخکنيو نصرانيانو او بولس په خپلو رسالوكېهم ذکر کړېده ‪.‬‬
‫‪ : - ۸‬نصرانيان ددغې انجيل باره کې هيڅ معلومات نه لري چې اوس چرته‬
‫دی؟!‬
‫‪ : - ۴‬دغه مهال شفوي روايات او مشتركه وثيقه موجوده وه حواريينو او د‬
‫نصرانيت داعيانو به په پرله پسې توګه نقلوله‪ ،‬او هغوی په دې باور لرو چې‬
‫همدغه وثيقه د ټولو انجيلونو لپاره د يووالي اساسي مصدر دی(‪.)2‬‬
‫خو زما په اند چې اصلي انجيل به ددغې شفوي رواياتو له جملې څخه‬
‫جزء وي ‪ ،‬خو نصرانيانو پخپله د مجموعې په شکل سره نه دی تدوين‬
‫(‪) 1‬اختلافات في تراجم کتاب المقدس(‪ ) ۲۲-۱۴‬داحمد عبدالوهاب ليکنه‪ .‬خپرونه‪:‬‬

‫مکتبه وهبه چاپ کال‪ ۲۳۱۱(:‬ه)‪.‬‬
‫(‪) 2‬القران الکريم والتوراة والانجيل والعلم‪.)۹۲-۹۲-۹۳(:‬‬

‫کړی‪ ،‬او نه هغوی انجيل له نورو رواياتو څخه بېل کړی دی‪،‬‬
‫ځکه خو اوسمهال يې انجيل هم غېر محدود دی‪ ،‬او نه په دې باندې څوك‬
‫کلك باور لرلې شي چې ځيني نصوص له دغي انجيل څخه دي‪.‬‬
‫َ َ َِّ َ َ ُ َِّ‬
‫او همدا جريان د اهلل پاك ددې قول تصديق دی چې [ ومِن ال ِذين قالوا إِنا‬
‫ََ ْ َ َْ ََْ ُ ُ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َٰ َ َ ْ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ َ ًِّ ِّ َِّ ُ ِّ‬
‫اوة‬ ‫ى أخذنا مِيثاقهم فنسوا حظا ِمما ذكِ ُروا ب ِ ِه فأغرينا بننهم العد‬ ‫نصار‬
‫َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ ِّ ُ ُ َِّ ُ َ َ ُ َ ْ َ ُ َ‬
‫اء إِل َٰى يو ِم ال ِقيامة َِوسوف ينبِئه ُم اللـه بِما كانوا يصنعون] (‪.)1‬‬‫والبغض‬
‫ژباړه‪ :‬له هغه خلکو څخه چې ويل به مونږ نصرانيان يو ‪ ،‬مونږ تري کلکه‬
‫ژمنه اخستې وه نو دوی ورڅخه هغه برخه هېره کړه چې دوی ته به پرې‬
‫ً‬
‫پند وركول کېده نو جزاءا ورپكې مونږ د قيامت تر ورځ پورې حسد او‬
‫کينه واچوله او اهلل پاک ډېر زر دوی ته په هغه څه خبر وركړي چې دوی‬
‫کونكي وو ‪.‬‬
‫‪ : - ۲‬مخکنيو نصرانيانو هم څلورو واړو انجيلونو ته هيڅ اشاره نه ده کړې‬
‫او نه يې کوم مقام کې ذکر کړی دی‪ ،‬بولس په خپلو بېلا بېلو رسالو کې په‬
‫يوځای کې هم دا نه دي ذکر کړي چې ايا انجيل شته او که نه؟ او نه‬
‫مخکنيو نصرانيانو په اعمال الرسل کې د انجيل ذکر کړی دی‪ ،‬دا په دې‬
‫باندې ښکاره دليل دی چې دا کتابونه دغه مهال موجود نه و‪ ،‬بلکې ډېر‬
‫ورسته ليکل شوي دي ‪.‬‬
‫‪ : - ۸‬د ليکل شوو کتابونو مجموعې ياداشت د لومړي ځل لپاره جسټن چې‬
‫په ( ‪131‬م) کال کې وفات شوی دی ښکاره اعتراف کړی دی خو دغه‬
‫(‪)1‬سورت مائده ‪. )۲۳ ( :‬‬

‫اعتراف هم پر څلور واړو انجيلونو باندې څرګند دلالت نه کوي‪،‬‬
‫ددغي کتابونو پېژندلو او خپرولو لومړی زيار تاتيان په غاړه واخيست چې‬
‫څلور واړه انجيلونه يې په يو کتاب کې راجمع کړل او د ( ديا طسرن )‬
‫باندې يې ونومو ‪.‬‬
‫دغه مهال ( ‪ ) 171-111‬داسې وخت دی چې د کتابونو نسبت ورته څه ناڅه‬
‫امکان لري‪ ،‬خو بيا هم دغه تاريخ د هغه چا له زمانې نه هم ډېر زيات‬
‫وروسته دی چې يې ورته نسبت کېږي ځکه چې هغوی د لومړي پيړۍ له‬
‫پايه وړاندې وفات شويدي ‪ ،‬او دا هم په دې ښکاره دليل دي چې هغوی له‬
‫دې کتابونو څخه بېزاره دي‪.‬‬
‫‪ : - ۴‬له ( ‪171‬م ) کال څخه تر څلورمې ميلادي پيړۍ پورې يواځې انجيل‬
‫شتون نه درلود ‪ ،‬بلکې دغه مهال ترسلو(‪ )1‬شاوخوا داسې انجيلونو شتون لرو‬
‫چې د ځمکې په بېلا بېلو برخو کې خواره واره وو‪ ،‬يو انجيل پكې هم‬
‫احترام او عملي تنفيذ نه لرو ‪ ،‬دغه نه احترام د څلورو واړو انجيلونو په‬
‫دغې فتره کې د تحريف اوبدلون ښکار دليل دی ږ‬
‫‪ : - ۳‬نصرانيانو پخپله انجيل ته قداست او احترام تاريخ بالضبط نه پيژني‪،‬‬
‫هغوی هم په شك سره وای چې کېدای شي انجيلونو ته احترام د څلورمې‬
‫پيړۍ سره نزدې حاصل شوی وي‪ ،‬او هغه هم په قلاره قلاره‪...‬‬
‫‪ : - ۲‬نصرانيان پخپله هم د اعتماد وړ سند نه لري چې ورباندې د خپلو‬
‫کتابونو لپاره حقيقي مصدر وپيژني او نه يې داسې کتابونه ترلاسه کړيدي‬
‫(‪ ) 1‬القران الکريم والتوراة والانجيل والعلم‪.) ۹۹ (:‬‬

‫چې دغې منسوبو خلکوته دروست نسبت ولري د نصرانيانو دا‬
‫عقيده بې دليله ده ‪ ،‬اوپه داسې بې دليله عقيده باندې انسانيت او بشريت‬
‫ته قناعت وركول ډېر ګران کار دی‪.‬‬
‫په اصل کې دغسې کتابونه د اهلل پاك د غضب او غوصې لامل ګرځېدای‬
‫شي چې ورڅخه ځان ساتنه انساني او اسلامي فريضه ده‪.‬‬
‫‪ : - ۴‬مونږ خپله د نصرانيانو له دغې ګمان نه په بې تحاشا تعجب کې يوو‪،‬‬
‫چې دغه خو رښتني او حقيقي کتابونه او په ډېر زيات اخلاص او امانت‬
‫سره يې نقل کېږي او د مسيح ‪ ‬خبرې او بشپړ حالات نقلوي(‪ )1‬بيا نو‬
‫څنګه ددغه کلام په شان باندې دوی دومره جرائت کوي؟ او څنګه يې د‬
‫خپلو اتباعو څخه بې دليله قبلوي ؟ حالانكه هره بې دليله دعوه باطله او لا‬
‫اساسه ده‪.‬‬
‫َ َِّ ُ َ َِّ‬ ‫َ ُ ِّ ْ ْ َ ُ ْ ُ َ َ‬ ‫ُْ َْ‬
‫اهلل پاك فرمايي ‪ [ :‬قل هل عِندكم ِمن عِل ٍم فتخ ِرجوهُ لنا إِن تتبِعون إِلا‬
‫َ ْ ُ ُ َ (‪)2‬‬
‫َِّ َِّ َ ْ َ ُ ْ َِّ‬
‫الظن وإِن أنتم إِلا تخرصون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬ايا تاسوسره څه علم شته چې مونږ ته يې راوباسئ تاسو خو له ګمان‬
‫پرته د نور څه پيروي نه کوئ او تاسو اټکل کوئ )‬
‫او څوك چې هم داهلل پاك په دين کې بې له علمه خبرې وكړي نو هغه ضال‬
‫(‪ )1‬په( ‪ ۲۹۴۲-۲۹۴۸‬م ) کال کې د فاتيکان دوهم مسکوين دائر شوی کانفرنس دعهد‬
‫جديد په باره کې وايي‪[ :‬کليسا په بشپړه باور او ايمان وايي چې يسوع ابن اهلل اعمال‬
‫بشريت ته وركړي ټول تعليم تر اسمان ختو پورې مونږ ته څلور واړو انجيلونو ذکر‬
‫کړي دي‪.‬‬
‫(‪)2‬سورت انعام ‪.) ۲۳۲ ( :‬‬

‫او مضل دی ‪.‬‬
‫اهلل تعالى فرمايي‪.)1( ] [ :‬‬
‫ژپاړه‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ًُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ َِّ‬
‫اب‬
‫اس من يجادِل ف ِي اللـ ِه بِغي ِر عِل ٍم ولا هدى ولا ك ِت ٍ‬ ‫او فرمايي [ َومِن الن ِ‬
‫ُ ُ ُ ََْ‬ ‫ُِّ ْ َ‬ ‫َِّ َ ُ‬ ‫ُ َِّ َ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ُِّ‬
‫خ ْز ٌي َون ِذيقه يوم‬
‫يل اللـ ِه له ف ِي الدنيا ِ‬
‫ِ ِ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫ع‬ ‫ل‬ ‫ض‬‫ِ‬ ‫ِي‬ ‫ل‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫ِط‬ ‫ير ‪ ‬ثان ِي ع‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬‫م‬
‫(‪)2‬‬ ‫ْ َ َ َ َ َ ْ َ‬
‫يق ] ‪.‬‬ ‫ال ِقيام ِة عذاب الح ِر ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬ځينې داسې خلک دي چې د اهلل پاک اړوند له علم ‪ ،‬پوهې ‪ ،‬دليل او‬
‫د روښانه کتاب پرته بې ځايه خبرې کوي او خپل اړخ د دې لپاره اړوي چې‬
‫د اهلل پاک له دين نه خلک ګمراه کړي ‪ ،‬ددوی لپاره په دنيا کې رسوايي او‬
‫شرمندګي ده او په اخرت کې به ورته سوزونكى عذاب وروڅکوو ‪.‬‬
‫او د نصرانيانو دعواګانې ټولې له دليله څخه لغړې دي ‪ ،‬له نفس پرستۍ‬
‫سرچېنه اخلي او له همدې وجې اهلل پاك د يهودانو او نصرانيانو علم ته د‬
‫نفس پرستۍ دين ويلى دی‪.‬‬
‫ََ َْ َ َ َ َُْ ُ ََ‬
‫اهلل پاك خپل خوږ پيغمبر ‪ ‬ته فرمايي‪ [ :‬ولن ترض َٰى عنك اليهود ولا‬
‫َِّ ُ َ ْ ُ َ َٰ َ َ َِّ َ ْ َ َ ْ َ َ ُ‬ ‫َِّ َ َ َٰ َ َِّ َ َِّ َ َِّ َ ُ ْ ُ ْ َِّ ُ َ‬
‫ى حت َٰى تتبِع مِلتهم قل إِن هدى اللـ ِه هو الهدى ولئِ ِن اتبعت أهواءهم‬ ‫النصار‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬
‫ك م َِن اللـ ِه مِن َو ِّ‬
‫ِل َ‬ ‫َ‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َب ْع َد الَِّ ِذي َج َ‬
‫اء َك م َ‬
‫ير ](‪.)5‬‬‫ٍ‬ ‫ص‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ل‬‫و‬ ‫ٍِ‬ ‫ل‬ ‫ا‬‫م‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ع‬
‫ِ‬ ‫ال‬ ‫ِن‬
‫ژباړه ‪ :‬يهودان او نصرانيان تر هغه ستانه نه خوشحاليږي چې تر څو دې‬
‫ورله پيروي نه وي شروع کړې ‪ ،‬خو که چرته تايې پيروي وكړه له دېنه‬
‫( ‪)1‬‬
‫(‪ )2‬سورت حج ( ‪. ) ۹ – ۲‬‬
‫(‪ )5‬سورت بقره‪. ) ۲۸۱ ( :‬‬

‫وروسته چې تا ته علم راغلى دی نو د اهلل پاک نه به ستا لپاره هيڅ‬
‫څوک دوست او مددګار نه وي ‪.‬‬
‫خو ولې دغه حيرانتيا او دهشت هله تر پايه رسيږي چې کله مونږ په دې‬
‫ښه وپوهيږو چې پلرونه او مشران او نور مخور خلك چې د ضلالت‬
‫اوګمراهي سپه سالاران وي په دې هڅه کې وي چې دنيوي مکاسب‬
‫محفوظ پاتي شي او هغوی په دې کې تر ټولو زيات مهم رول لوبوي ‪ ،‬په‬
‫دغې فکرې سره عوام ډېر زر او په ښه توګه ګمراه کولې شي ولې چې‬
‫هغوی د اهلل پاك ورته وركړی نعمت عقل څخه په کافي انداز ګټه او نور‬
‫استدراکات نشي کولای بلکې هغوی ړوند تقليد د ژوند د سعادت لاره‬
‫َ َ َ َُ ْ َ َ َْ َ َ َ َ َ‬
‫ويني او په همدغه هکله اهلل پاك فرمايي‪ [ :‬وإِذا قِيل لهم تعالوا إِل َٰى ما أنزل‬
‫َ ُ َ ْ َُ َ َ َ ْ َ َ َْ َ ََ َ َْ َ َ َ ُ ُ ْ َ‬ ‫َِّ ُ َ َ َِّ ُ‬
‫اءنا ۚ أ َولو كان آباؤهم لا‬ ‫ول قالوا حسبنا ما وجدنا علي ِه آب‬ ‫اللـه وإِلى الر ِ‬
‫س‬
‫َ ْ َُ َ َ ًْ َ ََْ ُ َ‬
‫يعلمون شنئا َولا يهتدون ](‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬چې کله ورته وويل شي چې اهلل پاک چې څه نازل کړيدي او نبي‬
‫‪ ‬چې څه ويلي دي هغه ته راشئ نو دوی وايي چې زمونږ پلاران زمونږ‬
‫لپاره بس دي ‪ ،‬ايا د دوی پلاران داسې نه وو چې په څه نه پوهيدل او نه په‬
‫سمه لاره وو ؟‬
‫ََْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫ون َول ِِّيا َولا نَ ِص ً‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫َ َ ًَ‬ ‫َ‬
‫يرا ‪ ‬يوم‬ ‫جد‬
‫او اهلل پاك فرمايي‪ [ :‬خال ِ ِدين فِيها أبدا لا ي ِ‬
‫َِّ َ ُ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َِّ َ َ َ َ ْ َ َِّ ُ َ‬ ‫ُ َ َِّ ُ ُ ُ ُ ُ ْ‬
‫الرسولا ](‪.)2‬‬ ‫ار يقولون يا ليتنا أطعنا اللـه وأطعنا‬ ‫تقلب وجوههم ف ِي الن ِ‬
‫ژباره ‪ :‬دوی به هميشه لپاره په جهنم کې وي ‪ ،‬نه به کوم دوست ومومي او‬
‫(‪ )1‬سورت مائدة ‪)۲۱۳( :‬‬

‫(‪ )2‬سورت احزاب‪) ۴۲–۴۲ ( :‬‬

‫نه به مرستندويه ومومي ‪ ‬په هغه ورځ چې په اور کې به مخونه‬
‫اړوي راړوي او وايي به چې کاشکې مونږ د اهلل پاک او د هغه د رسول خبره‬
‫منلى وای ‪.‬‬
‫خو د انسان لازمي دنده ده چې بايد له تقليد څخه په اړخ او په ډډه ولاړ شي‬
‫‪ ،‬بالخصوص هغه مهال چې د انسان د نجات او سعادت او يا د هغه د‬
‫هلاکت او بد مرغيو پورې اړه لري او دغه کار هله دروست او صحيح وي‬
‫چې له اهلل پاك څخه هدايت ‪ ،‬سمه لاره تر هغه وغواړي ترڅو نور او رڼا او‬
‫بشپړ حق ته نه وي رسېدلای خو چې کله هم انسان خپله پلټنه او شننه‬
‫خالصه کړي د اهلل په اذن به هيڅ کله هم خطا نشي ‪ ،‬دا هله چې له‬
‫عصبيت او تقليد کړۍ يې د اجتهاد په تبرګي ماتې کړي وي‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬په تفصيلي توګه د څلور واړو انجيلونو تاريخ‪:‬‬

‫لږ څه وړاندې مجمل تاريخ تېر شو چې د سند له ناحيي څخه انجيلونو‬
‫کوم مقام لري ؟ اوس دلته د هر انجيل په اړوند تفصيلي خبرې کول غواړو‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬د متى انجيل ‪:‬‬

‫نصرانيان د خپلومقدسو کتابونو پېل دې انجيل څخه اخلي ‪ ،‬په ترتيب کې‬
‫يې هم لومړی او له ټولو کتابونو څخه لوی او غټ دی چې تقريبا اته ويشت‬
‫اصحاح لري‪.‬‬
‫نصرانيان په دې اند دي چې[ متى ] د عيسى ‪ ‬د ځانګړي شاګردانو څخه‬
‫و ‪ ،‬او د مسيح ‪ ‬عشار و [ ټيکسونه به يې راټولول ]‪.‬‬
‫دومره ده چې نصرانيانو سره هېڅ قناعت بخش دليل نشته چې مونږ ته يې‬

‫راپه ګوته کړي چې ددې انجيل نسبت هغه ته دروست وبولې‪،‬‬
‫نصراني ليکوال يوسابيوس قيصري چې ډېر اعتماد يې حاصل کړی دی‬
‫زياتره يې په قول اعتماد او باور هم لري ‪ ،‬هغه پخپل کتاب (تاريخ الكننسة)‬
‫کې د هيرا بويس له پادري څخه په ( ‪151‬م) کې نقل کړي دي چې بابياس‬
‫نوم يې درلود هغه وايي ‪ ( :‬متى به ټول اقوال په عبرانۍ ژبه ليكل ) (‪.)1‬‬
‫خو د عاقلانو په نېز دا قول د هيڅ اعتماد وړنه دی چې د کتاب نسبت متى‬
‫ته چې د نصرانيانو په نېز حواري دی وكړي ‪ ،‬هغه داسې چې بابياس خپل‬
‫تعليمات د کتابونو له ليکوالانو څخه براه راست نه دي نقل کړې‪ ،‬بلکې‬
‫دغه معلومات يې په واسطه راټول کړيدي ‪.‬‬
‫‪ : ‬يوسابيوس له هغه څخه نقلوي ‪ ،‬بابياس وايي‪ [ :‬چې كله به د مشايخو‬
‫د شاګرادانو څخه يو نفر هم راغى ما به ورڅخه د هغوی اقوال وپوښتل‪،‬‬
‫ځكه چې زه په دې كلك ناباوری وم چې له كتابونو څخه استفاده كول د‬
‫(‪)2‬‬
‫ژوندي انسان د اواز د فائدې سره سم نه وي ]‬
‫ددې قول سره سم بابياس له کتابي نقل څخه ډډه کوله ‪ ،‬او په دغو وسائطو‬
‫کې شرط دا دی چې بايد عدالت يې ثابت وي‪ ،‬ورنه د معدوم العدالت‬
‫انسان نه روايت قابل قبول نه دی‪.‬‬
‫‪ : ‬يوسابيوس پخپله دبابياس په روايتونو سخت ټکونه کړيدي هغه وايي ‪:‬‬
‫[ بابياس به ګڼ شمير روايت قلمبند كول او ويل به يې ‪ :‬دا روايت ما ته د‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الکنيسة د يوسابيوس ليکنه‪ . ) ۲۱۲ ( :‬تاريخ الکنيسه‪ :‬دجون لوريمر‪) ۲۲۸/ ۲ ( :‬‬
‫‪ .‬المدخل الى العهد الجديد ( ‪. ) ۸۳۴‬‬
‫(‪ )2‬تاريخ الکنيسة د يوسابيوس قيصري ليکنه ‪. ) ۲۱۲ ( :‬‬

‫نويشته تقليد پرته رارسېدلى دی ‪ ،‬هغه به نور تعليمات او امثال‬
‫او ظرِف امور هم نويشته كول ] ‪.‬‬
‫‪ : ‬يوسابيوس د بابياس او د هغه د اراؤ په هکله څرګندوی او وايي‪ [ :‬زه‬
‫په دې اند يم چې كېدای شي بابياس دغې معلوماتو ته د خپل سوء فهم په‬
‫سبب د مسيح شاګردانو كتابونو ته رسېدلى وي ‪ ،‬او حال دا چې د هغوی په‬
‫مجازي اقوالو باندې نه پوهيږي ‪ ،‬داسې بريښي چې دبابياس ذهن محدود‬
‫الادراك و ‪ ،‬دغه محدوديت يې په بحثونو كې په ښكاره ډول څرګند دی ‪ ،‬د‬
‫كلنسا په زياتو هستيو دغه سبب ليدل كيږي چې د هغه چا قول ته زيات‬
‫(‪)1‬‬
‫اعتبار وركوو چې څومره به وړاندې زمانې ته منسوب و ]‬
‫دا دبابياس په کتابونو کې د راويانو حال دی چې د مشايخو له ټولو‬
‫شاګردانو څخه يې بغير له عدل او حفظ پېژندګلو پرته نقل کو‪ ،‬نه خو به‬
‫يې د خبر د صحت د شروطو خيال ساته اونه پرې پوهېده ‪.‬‬
‫او بابياس خپله هم د کمزورو روايانو تر منځ توپېر نشو کولای او ادراك يې‬
‫هم محدود و ‪.‬‬
‫د چا چې دا حالت وي نو په داسې خطرناکې قضيه کې به يې څنګه قول‬
‫قابل قبول وي ‪ ،‬او بيا لا په کتاب دا ګواهي وركول چې دا د اهلل کتاب دی؟‬
‫بر عکس مقابل کې نور ګڼ شمېر داسې اقوال هم شته او په ګوته کوي چې‬
‫ددغې کتاب نسبت متى ته چې نصرانيان يې حواري بولې دروست ندی‪.‬‬
‫هغه اقوال دا دي ‪:‬‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الکنيسة د يوسابيوس ليکنه‪. ) ۲۱۲ ( :‬‬

‫‪ : - ۲‬نصرانيانو انجيل په سند سره نه دی نقل کړی او نه بابياس‬
‫پخپل قول کې دا څرګند کړي دي چې متى ايا حواري دی او که بل څوك‬
‫دی ؟ او نه يې کتاب تاييد کړی دی ‪.‬‬
‫‪ : ‬بلکې هغه ورته ( اقوال ) ويلي دي‪.‬‬
‫همدا راز بابياس بله خبره هم ذکر کړې ده چې په بشپړه توګه د متى د‬
‫موجود انجيل سره هر اړخيز منافات لري ‪ ،‬بابياس وايي‪ [ :‬متى په عبرانۍ‬
‫ژبه ليكل كول ‪ ،‬سره له دې چې ټول نصرانيان باور لري چې هغوی د متى‬
‫انجيل له يونانۍ ژبې پرته په بله ژبه نه پيژني او نه د كتاب لپاره په عبرانۍ‬
‫ژبې د نسخې د شتون قايل دي ‪ ،‬زياتره نصرانيان په دې اند دي چې كتاب د‬
‫(‪)1‬‬
‫لومړی ځل لپاره په يونانۍ ليكل شوی دی نه په عبرانۍ ژبه ]‬
‫دا عقيده دبابياس د قول سره هر اړخيزمنافات لري ‪ ،‬او نه د بابياس قول د‬
‫نصرانيانو سره د انجيل متى په نوم موجود انجيل باندې تطبيقيږي ‪ ،‬خو دلته‬
‫بل سوال هم پېدا کېږي چې که انجيل له عبرانۍ څخه يونانۍ ته ژباړل‬
‫شوی وي د دوی په اند نو مترجم او ژباړن څوك دی؟‬
‫دا ډېره مهمه خبره ده چې تر څو د ژباړن دين او دينداري ‪ ،‬ريښتنويل او‬
‫ذهني ضبط او حافظه او پر دواړو ژبو باندې په کافي اندازه پوهنه ونه لري‬
‫نو په ژباړه يې هيڅ راز اعتماد او باور ندی په کار‪.‬‬
‫‪ : - ۸‬د متى انجيل ټول نصراني شنونكي او نور خلك په دې اند دي چې‬
‫متى پخپل انجيل کې د مرقص له انجيل نه اخذ کړی دی او په زياتو‬
‫(‪ ) 1‬المدخل الى العهد الجديد ‪. ) ۸۳۴ ( :‬‬

‫ځايونو کې پرې اعتماد کړی دی(‪ )1‬د نصرانيانو په عقيده مرقص‬
‫د پطروس شاګرد دی ‪ ،‬ايا دا خبره عقل مني او يا د اعتماد وړ ده چې غټ‬
‫حواري او ستره هستۍ – د نصرانيا په ګومان – په خپلو سترګو ليدلو حالاتو‬
‫کې له خپل وروستي شاګرد نه اخذ کوي ؟‬
‫په ډېر کافي انداز معلوميږي چې ددغه انجيل ليکونكى متى نه دی چې‬
‫نصرانيانو يې په خپل ګومان حواري بويل ‪ ،‬او د نصرانيانو دا دعوه چې د‬
‫انجيل ليکوال حواري متى دی ‪ ،‬داسې دعوه ده چې له دليل څخه لغړه ده ‪،‬‬
‫هسې خيالات او ګومانونه دي چې له حق څخه هيڅ نشي دفع کولای‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬د مرقص انجيل ‪:‬‬

‫د نصرانيانو په ترتيب مرقص انجيل دوهم مقام لري ‪ ،‬تقريبا دا انجيل‬
‫کمترين انجيل دی چې په شپاړسو اصحاحو مشتمل دی ‪.‬‬
‫د دې انجيل کاتب د نصرانيانو په زعم د حواريينو شاګرد دی ‪ ،‬د کاتب‬
‫اړوند ټول معلومات ډېر كم او مفهوم يې هم واضح نه دی چې نفس ته‬
‫ډاډ او اطمينان وركړي او يا هم په دغو ناقصو معلوماتو اطمينان حاصل شي‪،‬‬
‫د ده په هکله ټول معلومات يواځې دې ته اشاره کوي چې د کاتب خپل نوم‬
‫يوحنا او لقب يې مرقص دی‪ ،‬د نصرانيانو په زعم دا د برنابا او بولس‬
‫خصوصي ملګری دی ‪ ،‬بيا له هغوی څخه جلا شو خو بولس بيا هم پخپلو‬
‫ليکنو او رسالو کې د مرقص نوم په داسې هيئت سره يادوی چې تعريف يې‬
‫(‪ ) 1‬المدخل الى العهد الحديد‪ . ) ۸۳۴ ( :‬القران الکريم والتوراة والانجيل والعلم‪۲۸ ( :‬‬
‫)‪.‬‬

‫(‪)1‬‬
‫پرې نه شي کېدای‬
‫‪ ‬پطروس د مرقص د نوم يادونه ځان سره داسې کوي‪(....‬راجع‬
‫(‪)2‬‬
‫صفحه‪)218:‬‬
‫له دې معلوماتو څخه داسې بريښي چې د تېر په څېر دا ليکوال هم مجهول‬
‫دی ځکه چې له دغې عبارت څخه يې دينداري ‪ ،‬علميت او امانتداري نه‬
‫په ګوته کيږي او ددغو اوصافو شتون په داسې انسان کې چې د مقدس‬
‫کتاب او د خلکو تر منځ واسطه وي ضروري دي‪.‬‬
‫‪ ‬د انجيل کتاب په هکله مخکې معلومات چې مرقص ته منسوب دي او‬
‫يوسابيوس پخپل کتاب ( تاريخ الكننسه) کې د بابياس نه نقلوي هغه وايي‬
‫‪:‬‬
‫[ همدغه راز شيخ وايي ‪ :‬مرقص چې د پطروس ترټولو ښه مفسر دی په‬
‫زيات زيار او ښه دقت د رب ( مسيح ) اقوال او اعمال چې څنګه يې ياد‬
‫كړي وو ليكلي دي ‪ ،‬خو ليكنې ته يې ترتيب نه دی وركړی ‪ ،‬ځكه چې نه‬
‫خو يې له هغه نه براه راست تعليمات اوريدلې او نه يې ورسره ملګرتوب او‬
‫ملازمت كړی دی‪ ،‬لكه ما مخكې ذكر كړ چې هغه ټول تعليمات د پطروس‬
‫نه مشافهة اخستي دي‪ ،‬په دغو د خلكو اړتيا سرته رسيږي ‪ ،‬بغير له دې‬
‫(‪) 1‬کولوسي ته دبولس رساله‪ . ) ۲۱/۳ ( :‬تيمو ثاوس ‪ . ) ۲۲/۳ ( :‬فيلمون ته رساله‪.) ۸۲ ( :‬‬
‫(‪)2‬د پطرس لومړی رساله(‪ ) ۲۸/۲‬په دې بايد هر څوك وپوهيږي چې نصرانيانو سره هېڅ‬
‫قناعت بخش دليل د ثبوت لپاره نشته چې د انجيل کاتب د برنابا خوری دی او يا‬
‫مرقص د بولس ملګری دی ‪ ،‬او مرقص دبطرس شاګرد دی ‪ ،‬عقل ته نژدې دا ده چې د‬
‫څل ورو واړه اشخاصو نوم يو و ‪ ،‬او مرقص يې مشهور او منشور نوم و ‪.‬‬

‫هدف نه چې هغه دې د رب (مسيح) ټول اقوال او اعمال راټول‬
‫كړي وي ‪ ،‬مرقص ددې خبرې تفصيل خپله كړی دی چې له هغه څخه په‬
‫(‪)1‬‬
‫ليكلو شيانو كې يې يوه خطاه هم نده كړې‪]...‬‬
‫د نصرانيانو په نېز دا د کتاب او کاتب اړوند تر ټولو لومړۍ ګواهي ده چې د‬
‫مرقص د مجهول حاليت او د پټو پناه کارونو لپاره د طعن ستر لامل دی‪،‬‬
‫ځکه چې هغه وايي‪ [ :‬مرقص هغه څه ليكل چې څه يې ياد و ] او بيايې‬
‫ددې تفصيل نه دی کړی چې ياد شيان څه شى وو؟!‬
‫ايا په دغسې ګواهۍ د کتاب صحت ثبوت کېدای شي؟‬
‫په دې کې شك نشته چې دغه څېر دلائل او ګواهي د داسې قضي لپاره بسيا‬
‫نه کوي ‪ ،‬که قاضي دا ډول شواهد په يوه مسئله کې هم وړاندې شي نه يې‬
‫قبلوي او نه پرې پرېکړه کوي‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬انجيل لوقا ‪:‬‬

‫د نصرانيانو د کتابونو په ترتيب کې لوقا دريم مقام لري چې په څلورويشتو‬
‫اصحاحو باندې مشتمل دی ‪.‬‬
‫د نصرانيانو په ګومان ددې انجيل ليکوال لومړی بدپرست و او بيا يې په‬
‫باندې ايمان راوړ ‪ ،‬د عيسى ‪ ‬اسمان ته له ختو وروسته د شاول‬ ‫‪‬‬ ‫مسيح‬
‫يهودي (بولس) ملګرو او ملګرتوب بولس پخپلو رسالو کې درې ځله ذکر‬
‫(‪)2‬‬
‫کړی دی‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الکنيسة ديوسابيوس ليکنه ‪ . )۲۱۱( :‬المدخل الى العهد الجديد‪.) ۸۲۲ ( :‬‬
‫(‪ )2‬کولوسي ته دبولس رساله ‪ . ) ۲۳/۳ ( :‬تيموثاوس ته دبولس دوهمه رساله‪. ) ۲۲/۳ ( :‬‬

‫د نصرانيانو سره له دې پرته نور معلومات نشته چې هغه بې سواده‬
‫انسان و او د بولس په ملتيا يې ځينې سفرونه کړي دي او هغه سره يې په‬
‫ځينې تګ راتګ کې نوم وارد شوی دی‪.‬‬
‫له دغې کبله د لوقا شخصيت ته د جهالت له امله اعتبار نه شي وركړل‬
‫کېدای او نه يې د عدالت او ديانتدارۍ په اړه په کافي انداز معلومات‬
‫شتون لري ‪ ،‬او نه داسې معتمد دليل شته چې ددغې کتاب نسبت لوقا ته‬
‫ثابت او دروست وبويل‪.‬‬
‫دغه راز ډېر زيات كم داسې معلومات هم شته چې ځينې نصرانيان يې‬
‫نسبت لوقا ته دروست بولې‪ ،‬له دغو معلوماتو څخه يو هم د پادري فهيم‬
‫عزيز مجهول کلام دی چې پخپل کتاب ( المدخل الى العهد الجديد ) کې‬
‫د انجيل لوقا ته د صحيح نسبت په اړوند ذکر کړی دی هغه وايي ‪:‬‬
‫[ د لوقا انجيل لپاره د ( ‪081-061‬م ) ترمنځ د ( ضدمارسيون ) په نوم سريزه‬
‫ليكل شوېده او په سريزه كې وايي‪:‬‬
‫‪ : ‬كاتب د لوقا په هكله وايي ‪ ( :‬لوقا د انطاكي اوسيدونكى او په سوريا‬
‫كې د هغه كار طبابت او ډاكټري وه ‪ ،‬لوقا لونډو ‪ ،‬د ( ‪ ) 88‬كلنو په عمر‬
‫كې په ( بواتننه)(‪ )1‬كې وفات دی د هغه زړه دعنسويت په ديانت موړ او‬
‫ورڅخه ډك و‪ ،‬هغه خپل ټول انجيل د ( اخائيه)(‪ )2‬په بيلا بيلو سيمو كې‬
‫ليكلى دی‪ ،‬په دې خاطر چې خلكو ته د الهي عهدجديد قصه وړاندې‬
‫فيلمون ته دبولس رساله‪. )۸۳( :‬‬

‫(‪ )1‬ب واتينه دفرنسا لويديځ کې دښار نوم دی ‪ :‬الموسوعة العربية الميسرة ‪. ) ۳۸۱/۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬اخائية يا اخايا د يونان جنويب ښار دی ( الموسوعة العربية الميسرة ( ‪) ۴۴ / ۲‬‬

‫كړي‪]...‬‬
‫بيا کاتب په تعليقي توګه وايي‪ ( :‬دا يې له ګواهۍ څخه يوه نمونه ده چې‬
‫كاتب يې نه دی پيژندل شوی ‪ ،‬خو بيا هم زياتو علماوو تصديق كړې ده‬
‫ځكه چې د مارسيون په شاګردانو كې داسې څوك نشته چې خبره يې دروغ‬
‫(‪)1‬‬
‫وبوِل او دا هم ښكاره دليل دی چې كلنسا پياوړی تقليد لري )‬
‫په دې ډول ګواهۍ باندې نصرانيان مجهول انسان لوقا ته د د کتاب نسبت‬
‫ثابتوي او په دې کې شك نشته چې دغسې ګواهي هېڅ ارزښت نه لري او‬
‫استدلال پرې نيول د نصرانيانو په عقيده ښکاره دليل دی چې هغوی هېڅ‬
‫دروست دليل له کتاب په ثبوت نه لري چې ګني د لوقا انجيل صحيح او‬
‫ريښتني کتاب دی او دا هم له دليل څخه لغړه دعوه ده‪.‬‬
‫څلورم ‪ :‬د يوحنا انجيل ‪:‬‬

‫د عهد جديد په ترتيب کې دا څلورم انجيل دی ‪ ،‬له مخکې درې واړو‬
‫انجيلونو نه زيات توپير لري ‪ ،‬ځکه چې هغه درېواړه سره يوشان او نږدې‬
‫دي ‪ ،‬خو ولې دا ورڅخه توپير لري ‪ ،‬دا انجيل يواځي په يوه قضيه خبرې‬
‫اترې کوي چې عيسى ‪ ‬الوهيت او د اهلل پاك لپاره په فلسفي نظر د‬
‫ځويولۍ په نوم ثبوت کوي ‪ ،‬دغې قضيه باندې په صريح انداز او په واز‬
‫کومې د مسيح ‪ ‬د الوهيت او بنوت ( ځويولې ) په هکله واضح کلام کړی‬
‫دی‪.‬‬
‫د څه شمېر څرګندو دليلونو له مخې چې يوحنا ته يې د نسبت منکرينو‬
‫(‪ ) 1‬المدخل الى العهد الجديد‪. ) ۸۱۸ ( :‬‬

‫راوړي دي دا په ډاګه کوي چې د نصرانيانو په زعم ددې کتاب‬
‫يوحنا ته د صحت نسبت ډېر کمزوری دی ‪ ،‬دغه دليلونه په دې ډول دي ‪:‬‬
‫بوليکاربوس چې د يوحنا شاګرد بلل کېږي خپل استاذ يوحنا ته يې د کتابي‬
‫نسبت هېڅ اشاره نه ده کړې ‪ ،‬دا په دې دلالت کوي چې هغه يې نه پيژني او‬
‫نه د کتاب نسبت د هغه استاذ ته دروست دی‪.‬‬
‫‪ : - ۲‬همدغه شان کتاب پخپله هم د يوناني فلسفې له اصطلاحاتو څخه ډك‬
‫دی ‪ ،‬دغه اصطلاحات ښکاره دليل دی چې کاتب د يوناني فلسفې‬
‫ښونكى و ‪ ،‬د نصرانيانو د ذکر سره سم يوحنا ښکارګر و ‪ ،‬دا خبره ښکاره‬
‫دليل دی چې هغه له فلسفې او اصطلاحاتو نهيې نا خبره و‪.‬‬
‫‪ :‬د نصرانيانو په زعم مخکني نصرانيانو دا کتاب حواري يوحنا ته نه‬ ‫‪-1‬‬
‫دی منسوب کړی ‪ ،‬يوسابيوس چې له بابياس څخه يې په دې هکله پوښتلي‬
‫و داسې وايي‪ [ :‬بابياس په څرګند ډول دوه كسان ذكر كړي دي يو ‪ :‬يوحنا‬
‫چې لومړی داعي دی او هغه هم مړ شوی و او دوهم شيخ چې لا ژوندی و ‪،‬‬
‫داسې ښكاري چې دا انجيل همده ليكلى و ] ‪.‬‬
‫په همدې هکله پادري فهيم عزيز وايي ‪ [ :‬كلنسا پخپله هم د دې انجيل په‬
‫(‪)1‬‬
‫قبول كې پاتي او په يو دوه كې حيرانه وه ]‬
‫له دې وجي د نولسمې پيړۍ په وروستيو کې د دې انجيل يوحنا ته په نسبت‬
‫باندې نيوكې پېل شوې نو ځکه د فرانسې دائرة المعارف دمذکور انجيل‬
‫اړوند وايي‪ [ :‬دا جعلي انجيل دی په ليكنه كې يې نزدې پنځه سوه نصراني‬
‫(‪ ) 1‬المدخل الى العهد الجديد‪. ) ۲۲۲ ( :‬‬

‫علماوو برخه اخستې ده او ددغو علماوو د كلام نص دا دی ‪ :‬په‬
‫دې كې هېڅ شك نشته چې د يوحنا انجيل مزور او جعلي دی د ليكوالانو‬
‫موخه يې له ليكنې څخه دا وه چې ددوو حواريننو په خلاف قدم پورته‬
‫‪‬‬ ‫كړی ‪ ،‬جعلي ليكوال په متن كې كلكه دعوه كړې ده چې دا د مسيح‬
‫زيات خوښ و‪ ،‬له دې جملې له كبله كلنسا په دې باور ولرو چې دابه‬
‫حواري يوحنا وي خو په حقيقت كې دا حواري يوحنا نه و ]‪.‬‬
‫بيا هم که هرڅنګه دی خو دا کتاب هم د تورات په څېر دی چې هېڅ‬
‫صحيح نسبت نه لري ‪ ،‬او هغه خلك چې په کمزورو اړيكو د کتاب په‬
‫نسبت کې ښکارګر يوحنا ته زيار ګالي مونږ پرې ډېر شفيق او مهربانه يوو‬
‫چې پخپل زيار دې هسي ځانونه نه ستومانه کوي ځکه چې له سمې نه په‬
‫(‪)1‬‬
‫کږې لاره روان دي‬
‫خو بيا هم د نيوكو او د دروست دليل د نشتوالي سره سره مونږ وايو‪:‬‬
‫د هېڅ عاقل لپاره د دې جواز نشته چې يوحنا ته د کتاب په دروست نسبت‬
‫باور ولري ‪ ،‬پاتې لا دا چې مقدس کتاب او د اهلل پاك له طرفه يې وحي‬
‫وبويل ‪ ،‬دا خو پر اهلل تعالى باندې دروغ جوړول او د هغه بندګان له سمې‬
‫څخه په کږه روانول دي ‪.‬‬
‫له دې وروسته هر دانا او بهلول انسان ته په زيات وضاحت څرګنديږي چې‬
‫نصرانيان او يهودان ټول په دې د قناعت وړ هېڅ دليل نه لري چې خپل‬
‫مخې ته پراته کتابونه منسوبو مؤلفينو ته په مستند دليل ثابت کړي‪ ،‬داخو‬
‫(‪ ) 1‬دراسات في الکتاب المقدس‪ ) ۴۳ ( :‬د دکتور محمود علي حمايه ليکنه‪.‬‬

‫بيښي ښکاره خبره ده چې کله هم دوه کسان سره په منځ کې تاو‬
‫تريخوالى ولري او محکمې ته لاړشي ‪ ،‬قاضي په دې تر هغه فېصله نه کوي‬
‫چې تر څو يې صحيح ثابت د اعتبار او قناعت وړ استدلالات نوي وړاندې‬
‫کړي ‪ ،‬او نصرانيانو نه د خپل ځان او نه د نصرانيت لپاره د دليل په شکل‬
‫صحيح اثباتات نه دي وړاندې کړي چې د دغو کتابونو صحيح نسبت‬
‫ثبوت کړي ‪ ،‬بلکې د دروستو او صحيح مستنداتو طرېقې او لارې هم نه‬
‫پيژني ‪ ،‬شيخ رحمت اهلل هندي په خپل کتاب (اظهار الحق) کې وايي ‪ :‬په‬
‫څو څو ځل مونږ د نصرانيانو پياوړي علماوو او دپادريانو نه د متصل‬
‫صحيح سند غوښتنه کړېده خو تر اوسه پرې نه دي توانېدلي بلکې زما او د‬
‫(‪)1‬‬
‫هغوی د پادريانو ترمنځ مناظره کې يې راته له دغې نه اعتذار وړاندې کړ‬
‫هغه وايي‪ [ :‬زمونږ سره دصحيح سند د نشتوالي يواځنې لامل په مخكې‬
‫نصرانيانو باندې د درې سوه ديارلس كلونو د پرله پسې ستومانيو او ربړولو‬
‫(‪)2‬‬
‫د لړې پېل وه ]‬
‫(‪ ) 1‬له دې څخه هغه لويه مناظره مراد ده چې د رحمت اهلل هندي او هند ته کليسا‬
‫لېږلې نصراني داعي (د‪.‬فندر) چې په کال( ‪۲۲۲۳‬م په ‪ ) ۲۲ - ۲۱‬ورځ اپرېل په مياشت کې‬
‫دائره شوې وه او د مناظرې موضوعات ‪ :‬نسخ او تحريف ‪ ،‬د مسيح الوهيت ‪ ،‬تثليث ‪ ،‬د‬
‫قران کريم اعجاز‪ ،‬د نبي‪ ‬نبوت‪ ،‬وو ‪ ،‬په دې مناظره کې ډاکټر فنډر له عار نه ډك‬
‫شکست وخوړ ان چې پر تحريف او نسخ باندې يې اقرار وكړ‪.‬‬
‫بيا يې مناظره ختمه کړه او له هند څخه لندن ته وتختېد‪ ،‬اهلل پاك يې په دغې مناظره‬
‫کې دروغ خيانت او عار څرګند کړل ‪ ،‬د اظهار الحق دکتاب په سريزه کې معلوماتو ته‬
‫رجوع وكړه‪ ( .‬اظهار الحق ‪. ) ۴۳ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ )2‬اظهار الحق ‪. ) ۲۲ / ۲ ( :‬‬

‫تېرې خبرې کافي او د دليل په توګه بس دي چې د انجيل په نوم‬
‫د ټولو کتابونو ليکوالان په دې قابل اعتماد او مستند دليل نه لري چې‬
‫منسوبو کسانو ته يې صحت په ګوته کړي ‪ ،‬پاتي لا دا چې مسيح ‪ ‬او يا‬
‫دې اهلل پاك ته د هغه نسبت صحيح وي!!‬
‫دوهم مطلب‬
‫د متن له لحاظه څلوړ واړه انجيلونه‪:‬‬
‫ټول مقدس کتابونه د خلل او ګډوډۍ نه محفوظ او له بدلون او تغيراتو نه‬
‫بچ دي ‪ ،‬ځکه چې د اهلل پاك له طرفه دي او اهلل پاک په پټو اوښکاره باندې‬
‫پوهيږي ‪ ،‬دحق نه بغير نور هيڅ شي له هغي نه نه صادريږي‪.‬‬
‫خو نصرانيان خپل کتابونه اهلل پاك ته د الهام له لارې ليکوالانو ته‬
‫منسوبوي(‪ )1‬چونكه په حق کې هېڅ خفا نشته نو ددغو کتابونو لوستوالان‬
‫په ډېره اسانه رښتيا له دروغو جلا کویل شي‪.‬‬
‫د مذکوره کتابونو اړوند د سند له نګاه نه لږ څه وړاندې مو معلومات‬
‫وركړل او له دغې څېړنې څخه جوته شوه چې د نصرانيانو سره هېڅ صحيح‬
‫دليل نشته چې د قناعت له مخې يې صحيح نسبت ثبوت کړي ‪ ،‬معلومه‬
‫شوه چې دغه کتابونه صحت او اعتبار نه لري او د عاقل لپاره هم د دې‬
‫جواز نشته چې د کتابونو نسبت مذکوره کسانو ته تثبيت کړي پاتې لا دا‬
‫چې اهلل پاك ته دې منسوب شي ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬الکتاب المقدس هل هولكمة اهلل ‪ :‬د پادري عبدالمسيح ليکنه ‪. ) ۸۸ ( :‬‬

‫لومړی ‪ :‬اختلافات‬
‫که مونږ دغه څلور واړه انجيلونه ولولو پايله به په دې تمامه شي چې څلور‬
‫واړه انجيلونه سره پخپل منځ کې داسې جوهري اختلافات لري چې د‬
‫ليکوالانو په سترې خطا څرګند دلالت کوي ‪ ،‬هغوی خو نه معصومين وو او‬
‫نه ورته الهام کېده ‪ ،‬له دغې کتابونو څخه اهلل پاك او د هغه رسول عيسى ‪‬‬
‫بېزاره او غنيان دي ‪ ،‬د خطاګانو نمونې يې پدې توګه دي ‪:‬‬

‫‪ : - ۱‬د مسيح ‪ ‬نسبت‪:‬‬
‫د انسان تر ټولو حيرت انګيز حالت دادی چې نصرانيان عيسى ‪ ‬بالضبط‬
‫نه پيژني او نه يې ليکنو د نسب په يو رنګوالي اتفاق کړی دی ‪ ،‬بلکې هر‬
‫ليکوال د خپلې مرضۍ سره سم د مسيح ‪ ‬نسب يو له بل نه مختلف ذکر‬
‫کړی دی ‪ ،‬دغه اختلاف به درته شايد په لاندېنې جدول کې په ښه توګه‬
‫واضحه شي ‪:‬‬
‫د لوقا انجيل ذکر کړی نسب‬ ‫د متى انجيل ذکر کړی نسب‬ ‫شمېر‬
‫مسيح ابن‬ ‫مسيح ابن‬ ‫‪۲‬‬
‫يوسف‬ ‫يوسف‬ ‫‪۸‬‬
‫هالي‬ ‫يعقوب‬ ‫‪۴‬‬
‫متشاب‬ ‫متان‬ ‫‪۳‬‬
‫لاوي‬ ‫يعاذر‬ ‫‪۲‬‬
‫ملکي‬ ‫اليوم‬ ‫‪۴‬‬
‫ينا‬ ‫اخيم‬ ‫‪۱‬‬

‫يوسف‬ ‫صادوق‬ ‫‪۲‬‬
‫متاثيا‬ ‫عازور‬ ‫‪۹‬‬
‫عاموص‬ ‫ياقيم‬ ‫‪۲۱‬‬
‫ناحوم‬ ‫ابيهود‬ ‫‪۲۲‬‬
‫حسلي‬ ‫زربابيل‬ ‫‪۲۸‬‬
‫نجاي‬ ‫شالتا تيل‬ ‫‪۲۴‬‬
‫مات‬ ‫يكنيا‬ ‫‪۲۳‬‬
‫متاثيا‬ ‫يوشيا‬ ‫‪۲۲‬‬
‫شمعي‬ ‫امون‬ ‫‪۲۴‬‬
‫يوسف‬ ‫منسي‬ ‫‪۲۱‬‬
‫يهوذا‬ ‫حزقيا‬ ‫‪۲۲‬‬
‫يوحنا‬ ‫احاز‬ ‫‪۲۹‬‬
‫ريسا‬ ‫يوثام‬ ‫‪۸۱‬‬
‫زربابيل‬ ‫عزيا‬ ‫‪۸۲‬‬
‫شالتاتيل‬ ‫يورام‬ ‫‪۸۸‬‬
‫نيري‬ ‫يهوشافاط‬ ‫‪۸۴‬‬
‫ملکي‬ ‫اسا‬ ‫‪۸۳‬‬
‫ادي‬ ‫ابيا‬ ‫‪۸۲‬‬
‫قصم‬ ‫رحبعام‬ ‫‪۸۴‬‬
‫مودام‬ ‫سليمان‬ ‫‪۸۱‬‬

‫عير‬ ‫داود‬ ‫‪۸۲‬‬
‫يوسي‬ ‫‪....‬‬ ‫‪۸۹‬‬
‫يعاذر‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۴۱‬‬
‫يوريم‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۴۲‬‬
‫متثاب‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۴۸‬‬
‫لاوي‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۴۴‬‬
‫شمعون‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۴۳‬‬
‫يهوذا‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۴۲‬‬
‫يوسف‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۴۴‬‬
‫يونان‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۴۱‬‬
‫ياقيم‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۴۲‬‬
‫مليا‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۴۹‬‬
‫مينان‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۳۱‬‬
‫متاثا‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۳۲‬‬
‫ناثان‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۳۸‬‬
‫داود‬ ‫‪...‬‬ ‫‪۳۴‬‬
‫په دې نسب کې ګڼ شمير تېروتنې دي‪:‬‬

‫‪ : - ۲‬متى په خپل انجيل کې د مسيح ‪ ‬نسب يوسف بن يعقوب ته کړی‬
‫دی او د نسب پای يې په سليمان بن داود ‪ ‬باندې سرته رسویل دی ‪ ،‬لوقا د‬
‫مسيح ‪ ‬نسبت په لومړي کې يوسف بن هالي ته کړی دی او د نسب پای‬

‫په ناثان بن داود ‪ ‬باندې کړې ده ‪.‬‬
‫‪ : - ۸‬د متى د نسب په ذکر کې د مسيح ‪ ‬لپاره داود ‪ ‬پورې وويشت‬
‫پلرونه ذکر کړي دي خو لوقا د نسب په سلسله کې دوه څلويښت پلرونه‬
‫ذکر کړي دي او په دې کې د شك هېڅ مجال نشته چې دا د هغوی دواړو په‬
‫سترو خطاګانو دلالت کوي او د خطاګانو سره بيا هم نصرانيان په دې کلك‬
‫باوري دي چې په يو انجيل کې د مريم ‪ ‬او په بل کې د مسيح ‪ ‬نسب‬
‫ذکر دی خو ولې دا هم باطله خبره ده ‪.‬‬
‫‪ ‬صاحب د انجيل متى په ( ‪ )1۴ / 1‬کې وايي [ يوسف د هغه يعقوب‬
‫ځوی دی چې د مريم خاوند و ‪ ،‬او له يوسف او مريم بيا هغه هستي پېدا‬
‫شوه چې په مسيح ونومول شو ]‬
‫‪ ‬او انجيل لوقا په (‪ )25 / 5‬کې وايي‪ [ :‬د نبوت په مهال د عنسى دېرش‬
‫شاوخوا كاله عمر و ‪ ،‬عنسى د يوسف ځوی دی او د هالي لمسى دی ] ‪.‬‬
‫دواړو دلته د عيسى ‪ ‬په نسب باندې تصرېح کړېده‪.‬‬
‫اما د نسب غښتلې تېروتنې يې زياتې دي خو ځېنې يې په دې توګه د ذکر‬
‫وړ بولو ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ : - ۲‬د نصرانيانو په ګومان يوسف ته د مسيح ‪ ‬نسبت چې د مريم‬
‫څخه يې د نكاح غوښتنې کړې وې ‪ ،‬ډېره زياته او غټه فاحشه تېروتنه ده ‪،‬‬
‫دا عقيده لرل په مريم ‪ ‬کې د يهودانو د طعن تصديق دی‪ ،‬دې درېځ کې‬
‫نصرانيانو باندې لازم وچې مسيح ‪ ‬مور ته منسوب کړي نه پردي انسان‬
‫ته چې هېڅ راز رابطه ورسره نه لري ‪ ،‬بلکې د مريم ‪ ‬د عيسى ‪ ‬ولادت‬
‫تر ټولو زياته لويه معجزه وه ‪ ،‬او د مسيح ‪ ‬مريم ‪ ‬ته منسوبول پر دغې‬

‫داسې چاته‬ ‫‪‬‬ ‫معجزه باندې اعلان دی ‪ ،‬بالعکس مسيح‬
‫منسوبول چې هغه يې پلار نه وي د معجزې بې حرمتي او پټول دي ‪ ،‬او اهلل‬
‫پاك په قران کريم کې په ګڼ شمېر ځايونو کې د مسيح ‪ ‬مريم ‪ ‬ته په‬
‫َ‬ ‫َْ ُ ْ َ َ‬
‫نسبت تصريح کړېده اهلل پاك فرمايې‪ [ :‬الم ِسيح اب ُن م ْري َم ۚ ] (‪ [)1‬عِنسى‬
‫ْ ُ َ ْ َ َ (‪)2‬‬
‫ابن مريم ]‬
‫‪ : - ۸‬د عيسى ‪ ‬د نسب په سلسله کې د متى انجيل څلور نيکونه (‬
‫پلرونه) سقط کړي دي‪ ،‬د (عزيا او يورام) تر منځ يې درې کسان سقط‬
‫کړي دي ځکه چې په اخبار الايام الاول( ‪ )15-11 / 5‬کې نسب داسې ذکر‬
‫دی چې‪ [ :‬عزريا د امصيا ځوی ديواش ځوی د اخزيا ځوی د يورام ځوی ]‬
‫او بل سقط يې د ( يكنيا او يوشيا ) تر منځ کړی د (يهوياقيم) سقط دی‬
‫چې د خپل پلار نه ورسته د يهوذا ددولت واکمن و‪ ،‬خو دومره وه چې خپله‬
‫بد پرستو او ( ارميا ) به له بدپرستۍ څخه ويروو او ورته به يې بدې پايلې په‬
‫نښه کولې (يهوياقيم) سمدستي د(ارميا) کتاب په اور وسوزو او له خپل‬
‫دين څخه راستون نه شو‪.‬‬
‫‪ ‬نصرانيان انګيروي چې( ارميا ) به د ( يهوياقيم ) اړوند ويل چې ‪ [ :‬له‬
‫دغه كبله ( رب ) عنسى د يهوذا د هيواد واكمن ( يهوياقيم ) په هكله ويلي‬
‫دي چې هغه هېڅكله هم د داود د واك په كرسې نه شي كېناستلى ‪ ،‬د‬
‫ورځي له مخې به يې بدن تودوخې او له شپې له مخي به يې بدن يخنۍ ته‬
‫(‪ )1‬سورت مائدة ‪. )۱۲ ،۱۸ ،۲۱( :‬‬

‫(‪ )2‬سورت ال عمران ‪. )۳۲(:‬سورت النساء‪. )۲۱۲ - ۲۲۱( :‬‬

‫اچول كېږي ](‪.)1‬‬
‫ددې مطلب دادی چې د يهوياقيم له نسل څخه به واکمن هېڅکله هم نه‬
‫شي راتللى ‪ ،‬نو متى ځکه له نسل څخه وغورځو ‪ ،‬خو ولې له بلې خواه د‬
‫عهد جديد مفسر ددغې تصرف لامل دا بيان کړی دی چې متى غوښتل د‬
‫نسب هره سلسله په څوارلسو نمونو مشتمله کړي(‪.)2‬‬
‫مونږ وايو ‪ :‬دغسې علت چې هېڅ ارزښت نه لري او له امله يې څلور‬
‫کسان په نسب کې ساقطيږي ‪ ،‬دا پخپله ددې معنى ده چې ليکوال د خپل‬
‫خواهش سره سم قلم پورته کړی دی ‪ ،‬دعلم او ادراك او د اورېدو سره سم‬
‫يې ليکنه د خوځښت لامل نده‪ ،‬له دې ځايه مو وپېژندل چې لومړنيو‬
‫نصرانيانو ته معلومات څنګه حاصل شويدي چې له ځانګړي اراوو او‬
‫نفسي غوښتنو سره سم يې بغېر له کوم حقانيت څخه ځانونو ته تسليموي ؟‬
‫اوس بايد هغه لامل په ګوته کړو چې له امله يې دمسيح ‪ ‬په نسب کې‬
‫دغسې فاحشه غلطي او سترې خطاګانې منځ ته راغلي دي ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫مونږ وايو‪ :‬د مسيح ‪ ‬په نسب کې د خطا منشأ دا ده چې هغوی مسيح‬
‫مجهول انسان (يوسف نجار) (‪ )5‬ته منسوب کړی دی ‪ ،‬له دې کبله يې په‬
‫(‪ )1‬سفر ارميا ‪) ۴۱ / ۴۴ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬تفسير العهد الجديد ‪ . ) ۴ ( :‬د انجيل متى ليکوال غوڅه تصرېح کړېده چې د‬
‫د پلرونو له ابراهيم ‪ ‬نه تر داود ‪ ‬پورې څوارلس پېړۍ دي ‪ ،‬اوبيا له داود‬ ‫مسيح‬
‫‪ ‬څخه تر سبي بابلي پورې هم څوارلس پېړۍ دي ‪ ،‬او له بابل څخه تر عيسى ‪‬‬
‫پورې هم څوارلس پېړۍ دي ‪ .‬وګوره ‪ :‬متى ‪) ۲۱ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬دعادت سره سم دزياتو کسبګرو نسبونه لکه اهنګر‪ ،‬نجار‪ ،‬وغيره‪...‬د مهنت له کبله‬
‫له منځه ځي‪ ،‬واهلل اعلم که دغه ديوسف نجار احوال وي چې په کسب مشهور او‬

‫نسب کې هم تېروتنې هم شته ‪ ،‬دغه ستر لامل دی چې متى ورته‬
‫ملوكي (‪ )1‬نسب وركړی دی او لوقا پداسې نسب ياد کړی دی چې هېڅ راز‬
‫صحت نه لري (‪. )2‬‬
‫نصراني ليکوالان د عيسى ‪ ‬نسب په سمه توګه لکه عيسى ابن مريم بنت‬
‫عمران‪ ...‬ولې نه ذکر کوي ؟‬
‫د نصرانيانو د سم دم نسب نه ذکر کول ښکاره لامل لري چې مريم ‪ ‬چې‬
‫پخپله خوراعابده تقواداره او نېکه ښځه وه او له بل پلوه د زكريا ‪ ‬د نبوت‬
‫په هغه کور کې راټوكېدلې وه چې د هارون ‪ ‬څخه يې سرچينه درلوده او د‬
‫د ترور الياصبات خاوندو(‪ )4‬او‬ ‫‪‬‬ ‫بيت المقدس مسؤل کاهن (‪ )5‬د مريم‬
‫نسب يي معلوم نه و‪ ،‬نو د نسب دعوادار يې هم په اسانه دروغجن بللى شي‪ ،‬داهم‬
‫امکان لري چې شايد کورنۍ يې دښه نسب سره اړه لري او کېداي شي ويې نه لري‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬داسې برېښي يوشيا چې په نسب کې څوارلسم نوم دی تر پايه د سليمان ‪ ‬نه‬
‫وروسته ټول د يهوذا ددولت د واکمانانو نومونه دي‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬رحمت اهلل هندي وايي‪ :‬د لوقا او متى ترمنځ د ن سب اختلاف په دې دليل دی چې‬
‫لوقا د انجيل متى اړوند هېڅ معلومات نه لري ورنه ترمنځ به يې دغه حيران كن‬
‫مخالفت نه و ( اولياء الحق‪) ۲۹۱ / ۲ :‬‬
‫(‪ ) 5‬د يهودانو اصطلاح کې کاهن هغه ته ويل کېږي چې د خلکو داسانتياو لپاره ديني‬
‫خدمات وړاندې کوي ‪ ،‬په ځانګړي توګه دهغه شيانو فراهمي چې ديني مقدساتو سره‬
‫تړاو لري ‪ ،‬په لومړيو کې کهانت او د يني ذمه داريانې د هارون ‪ ‬په نسل کې دوام‬
‫درلود ‪.‬‬
‫دمزيد معلوماتو لپاره ( الکتاب المقدس ‪ ) ۱۹۲ :‬ته مراجعه وكړه ‪.‬‬
‫(‪ )4‬د مسلم ( ‪ ) ۲۳۲ / ۲‬په صحيح روايت د معراج په قيصه کې ثابت دي چې نبي ‪‬‬
‫َُ َ ََ َ َ‬
‫ٰ‬
‫يحي ‪ ‬دواړه ليدلي وو هغه فرمايي ‪ [ :‬ففتِح لنا‪ ،‬فإِذا‬ ‫په دوهم اسمان کې عيسى او‬

‫هغه هم د هارون ‪ ‬له ځاوزاد څخه وه (‪ )1‬څرګنده شوه چې مريم‬
‫‪ ‬پخپله د لاوی بن يعقوب ‪ ‬د نبوت د کورنۍ لمسۍ وه ‪.‬‬
‫‪ ‬هغه داسې چې د يهودانو تشريع ورته په دې امر کوي چې ‪ [ :‬ښځه به د‬
‫كورنۍ نارينه غړي ته واده كېږي ‪ ،‬ترڅو شتمني د كورنۍ په داخل كې‬
‫پاتې شي ‪ ،‬هسې نه چې د ميراث له لارې كورنۍ شتمني نورو ته نقل نه‬
‫شي ] (‪.)2‬‬
‫د دې نص په رڼاکې د زكريا ‪ ‬او د هغه بي بي له کورنۍ څخه شمېر‬
‫کېږي(‪ )5‬که د نصرانيانو اټکل سم هم وخيژي نو د مريم ‪ ‬د ګومان له‬
‫لارې– خاوند يې هم ددوی د لاوي بن يعقوب له کورنۍ نه چې په نسل کې‬
‫يې هارون ‪ ‬دی دی ‪.‬‬
‫په دې خبره بل دليل چې مريم ‪ ‬د هارون ‪ ‬له کورنۍ څخه ده ‪ ،‬د اهلل پاك‬
‫َ َ ْ َ َ َِّ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َِّ َ َ َ ُ‬ ‫ََ َْ ْ َ َ‬

‫اء‪ ،‬صل َوات اّللِ علي ِهما‪ ،‬ف َرحبا َودع َوا‬ ‫أنا بِابن ْي الخال ِة عِنسى اب ِن مريم‪ ،‬ويحيى ب ِن زك ِري‬
‫َ ْ‬
‫ل ِي بِخي ٍر ] ‪.‬‬
‫يحي ‪ ‬مې‬ ‫ٰ‬ ‫ژباړه ‪ :‬دروازه راته بېرته شوه څه ګورم چې خپل دواړه ترورزوي عيسى او‬
‫وليدل ‪ ،‬دواړو راته ښه راغلاست ووايو او د خير بركت دعاګانې يې راته وكړې ‪.‬‬
‫(‪ )1‬انجيل لوقا ‪) ۲۱ – ۲ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ )2‬سفر العدد ‪) ۹ – ۴ / ۴۴ ( :‬‬
‫ٰ‬
‫عيسى ‪‬‬ ‫(‪ )5‬په انجيل لوقا ( ‪ ) ۴۴ / ۲‬کې د مريم سره د هغه ملائكې خبرې چې په‬
‫يې ورته زېری وركړی و داسې راغلي دي چې [ ستا همزولې الياصبات هم اميدواره ده‬
‫] ښه خبره به دا وي چې د (نسيبك) معنى په همزويل نه ده ‪ ،‬بلکې سمه معنى به يې دا‬
‫وي چې ستا نسبي الياصبات هم اميدواره ده ‪.‬‬

‫َ ُ ْ َ َ ُ َ‬
‫ارون ](‪.)1‬‬‫دا قول دى چې [ يا أخت ه‬
‫ژباړه ‪ :‬اى د هارون ‪ ‬خوركۍ ‪.‬‬
‫امام سدي‪Q‬د ايت په تفسير کې وايي ‪ :‬مريم ته آواز وكړی شو چې ( اى د‬
‫هارون خوركۍ) يعنې د موسى ‪ ‬ورور هارون ‪ ،‬ځکه چې مريم ‪ ‬د هارون‬
‫‪ ‬له کورنۍ څخه ده ‪ ،‬لکه تميمي ته چې د ( يا اخا تميم ) او مضري ته چې‬
‫د ( يا اخا مضر ) په نوم آواز کېږي(‪.)2‬‬
‫(‪ )1‬سورت مريم ‪) ۸۲ ( :‬‬

‫(‪)2‬تفسير ابن کثير ( ‪ ) ۲۲۸ / ۴‬ددې تفسيره سره د مغيرة بن شعبة ‪ ‬روايت کړی‬
‫حديث هيڅ تضاد نه خوري هغه فرمايي‪[ :‬نبي ‪ ‬نجران ته زه استازی واستولم ‪ ،‬هلته‬
‫َ ُ ْ َ َ ُ َ‬
‫ار ْون ) حالانكه موسى‬ ‫راته يهودانو وويل‪ :‬تاسوڅنګه قران کې وايئ چې (يا أخت ه‬
‫‪ ‬له عيسى ‪ ‬څخه دومره او دومره کلونه مخکې تېر شوی دی ‪ ،‬صحابي وايي ‪:‬‬
‫چې کله مديني ته راستون شوم نو نبي ‪ ‬مې منځ ته راغلې پېښې باندې وخبر و ‪،‬‬
‫هغه راته وويل ‪ :‬ولې دې ورته نه ويل چې هغوی د مخکنيو انبياو او نېکانو خلکو په‬
‫نومونو نه نومول ؟ (مسلم ‪ ] ) ۴۲۲ / ۴ :‬دا حديث د ايت تېر تفسير نه ردوی ‪ ،‬ځکه نبي‬
‫‪ ‬غوڅه پرېکړه وكړه چې له د ې څخه نسبي اخوت نه دی مراد چې ګنې دواړه يوې‬
‫مور زږويل دي ‪ ،‬بلکې ورڅخه کلکه تشبيه مراد ده ‪ ،‬او يا هم ورسره په نېکو اخلاقو‬
‫کې مشابهت دی ‪ ،‬په دې خبره دليل چې مريم ‪ ‬د هارون ‪ ‬له نسل څخه ده داايت‬
‫ان َعلَى الْ َعالَم َ‬
‫ين) په ايت‬
‫َِّ َِّ َ ْ َ َ َٰ َ َ َ ُ ً َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ‬
‫دليل دي( إِن اللـه اصطفى آدم ونوحا وآل إِبرا ِهيم وآل عِمر‬
‫ِ‬
‫کې اهلل پاك د آل عمران يادونه وكړه‪ ،‬او قرطبي پخبل تفسير( ‪ )۴۴ / ۳‬کې له مقاتل‬
‫څخه روايت کړيدي چې له (آل عمران) نه دموسى او هارون ‪ ‬پلار مراد دى ‪ ،‬جوته‬
‫شوه چې مريم ‪ ‬هم له دغې نسل څخه ده ‪ ،‬ځکه چې مريم ‪ ‬اهلل پاك د زكريا ‪ ‬پر‬
‫کورنۍ خپل کرم ياد کړ ‪ ،‬بل دليل دا دی چې د يهودو په نېز آل عمران په عامه توګه او‬
‫بنو هارون په ځانګړي توګه د عبادت او اړوند ټولې چارې يې د دوی په ذمه وې ‪ ،‬او د‬
‫يهودانو په تشريع کې يې هم ډېرې ځانګړنې درلودې ‪ ،‬دا هم يې هم په ځانګړي منزلت‬

‫شايد د نسب خطاګانې او تېروتنې ټول هغه څه دي چې نصرانيان‬
‫يې په حيرت انګيز حالت کې اچويل دي ‪ ،‬هغوی داسې انګيروي چې‬
‫عيسى ‪ ‬بايد ضرور د داود ‪ ‬له نسل څخه وي ‪ ،‬نوداود ‪ ‬ته په رسيدګۍ‬
‫يې له ځان نه دغه دروغجن نسب جوړ کړ ‪ ،‬تر څو د يهودانو هغه نظريه‬
‫سمه وبلل شي چې مسيح بايد د داود ‪ ‬له اولادې څخه وي اطلاق يې پرې‬
‫صحيح شي ‪ .‬واهلل اعلم‪.‬‬
‫‪ : - ۸‬د مسيح ‪ ‬نه انجيل متى په ( ‪ )۲۴ / ۲۲‬کې د يوحنا معمدان ( يحيى‪)‬‬
‫په هکله نقلوي چې [ تر يوحنا پورې ګردو انبياوو د نبوت اظهار كړی دی ‪،‬‬
‫كه تاسو غواړئ چې ايلياء ته ورشئ نو هغه څوك دې ورشي چې‬
‫دلالت ک وي چې ايت ورته د کورنۍ خصوصيت اشاره کړېده ‪ ،‬ځکه چې آدم ‪ ‬خپله‬
‫پيغمبر و او ټول خلك د هغه بچيان دي ‪ ،‬نوح ‪ ‬اهلل پاك د نبوت په مرتبه نازویل و خو‬
‫پاتې ټول مخلوق د هغه اولاد شمېرل کېږي ‪ ،‬اهلل پاك ابراهيم ‪ ‬په خالصه دوستۍ‬
‫نيویل و او د هغه په نسل کې اهلل پاك نبوت برقرار وساتو ‪،‬د يهودانو په اند آل عمران هم‬
‫اهلل پاك دديني چارو په سمبالښت او نبوت نازويل وو ‪ ،‬په خصوصي توګه د هارون ‪‬‬
‫کورنۍ ‪ ،‬نو ايت په دې ښکاره دليل دی چې مريم‪ ‬د هارون بن عمران ‪ ‬له نسل‬
‫څخه ده ‪.‬‬
‫َ‬
‫ْ ُ ْ َ ِّ ِّ َ َ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ت ام َرأت عِم َران َر ِب إِن ِي نذ ْرت لك ما‬
‫ددې تفسير تاييد دا قرآني ايت هم کوي ( إِذ قال ِ‬
‫َِّ َ َ َ َِّ ُ ْ َ‬ ‫َ َ َ َِّ ْ ِّ‬ ‫ُ َ‬ ‫َْ‬
‫ف ِي بطنِي مح َِّر ًرا فتقبل مِنِي ۚ إِنك أنت الس ِميع العلِيم ) ابن اسحاق وايي‪ :‬محررا‬
‫ُ‬
‫معنى‪ :‬عبادت او د بيت المقدس خدمت ته بالکل وزګارېدل ده ‪( .‬تفسيرابن کثير ‪/ ۲ :‬‬
‫ُ َِّ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َِّ‬
‫‪ ) ۴۲۲‬ددې ترڅنګ تاييد داهلل پاك دا قول هم ذکر کوي چې (كل ما دخل عليها زك ِريا‬
‫ْ ْ َ‬
‫ال ِمح َراب) [ آل عمران ‪ ] ۴۱ :‬ايت په دې پرېکنده دلالت کوي چې هغه به دبيت‬
‫المقدس خدمتګاره او نېکه عابده وي ‪ ،‬لکه لږ وړاندې د هارون ‪ ‬د نسل په ياد کې‬
‫دا خبره تېره شوه ‪.‬‬

‫اوريدونكي غوږونه ولري ]‪.‬‬
‫‪ ‬همدغه شان په انجيل متى ( ‪ ) ۲ / ۲۱‬کې راغلي دي چې هغوی د مسيح‬
‫‪ ‬څخه وپوښتل هغه وايي ‪ :‬له مسيح ‪ ‬څخه خپلو شاګردانو وپوښتل چې‬
‫ليکوالان ولې د ايلياء په لومړي راتګ خوښ دي ؟ عيسى وځوابول چې ‪:‬‬
‫ايلياء به راځي او هر څه به ردوی ‪ ،‬خو زه وايم چې ايلياء راغلى دی ولې‬
‫دوی نه دی پېژندلى ‪ ،‬بلکې دوی د نفس د غوښتونو سره سم خواهشات‬
‫ٰ‬
‫عيسى ‪ ‬ډېر زر د دوی له‬ ‫منلي او کړي دي ‪ ،‬همدغه راز به د انسان ځوی‬
‫لاسه ودريږي ‪ ،‬په دغه مهال شاګردان دومره وپوهېدل چې له ده څخه يوحنا‬
‫معمدان مراد دي ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫دلته مسيح ‪ ‬په دې غوڅه تصريح کړې ده چې له ايلياء څخه يحي ٰى‬
‫مراد دی ‪.‬‬
‫‪ ‬خو دا نقل د يوحنا انجيل ( ‪ ) ۲۹ / ۲‬کې نقل شوي قول سره هراړخيز‬
‫مخالفت لري ‪ ،‬او هغه داسې چې يهودان راغلل له يحي ٰى څخه يې د هغه‬
‫اړوند وپوښتل ‪ ،‬انجيل وايي ‪ [ :‬له اورشليم نه يهودانو خپل كاهنان او‬
‫لاويين راولېږدول چې ورڅخه وپوښتي ته څوك يې ؟ هغه انكار ونه كړ او‬
‫سمدستي يې اعتراف وكړ چې زه مسيح نه يم ‪ ،‬بيا يې ترې وپوښتل چې ته‬
‫ايلياء يې ؟ هغه وويل ‪ :‬نا ‪ .‬بيا يې ورته وويل ‪ :‬مونږ استازو ته دروست‬
‫ځواب راكړه ترڅو هغه چاته سم دم راپور يوسو چې مونږ يې راستولې يو ‪،‬‬
‫ته د خپل ځان اړوند څه وايې چې څوك يې ؟ زه په مخلوق كې د اشعيا‬
‫پېغمبر په څېر د دې آواز يم چې د اّلل لاره خپله كړئ ]‪.‬‬
‫دلته يحي ٰى ‪ ‬کلك انكاري دی چې هغه ايلياء نه دی ‪.‬‬

‫او په دې کې شك نشته چې دا ښکاره تناقض دی ‪.‬‬
‫ٰ‬
‫عيسى ‪ ‬چې کله هم‬ ‫‪ : - ۴‬متى په خپل انجيل ( ‪ ) ۴۳–۸۹ / ۸۱‬کې وايي ‪:‬‬
‫له اريحا مقام څخه ووت ‪ ،‬دوه نابينا ورسره مخ شول ‪ ،‬دواړو ورڅخه‬
‫وغوښتل چې له ړړوندوالي له رنځ نه يې روغ کړي ‪ ،‬ددواړو سترګي يې په‬
‫لاس مسحه کړې دواړه روغ رمټ شول ‪.‬‬
‫او همدغه پېښه مرقص په ( ‪) ۲۸–۳ / ۲۱‬کې ذکر کړې ده چې دغه غوښتنه‬
‫بارينماوس بن نيماوس کړيوه ‪.‬‬
‫‪ : – ۳‬مرقص په ( ‪ ) ۲ / ۴‬کې وايي ‪ :‬عيسى ‪ ‬خپلو حواريينو ته چې لرو‬
‫پرتو سيمو ته يې ددعوت لپار ليږدويل وو وويل ‪ [ :‬دلارې لپاره ځانونو سره‬
‫له امسا پرته هېڅ خوراكي توكې ‪ ،‬عامه توخه ‪ ،‬او پلته وانخلئ ] ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ٰ‬
‫عيسى‬ ‫خو ولې لوقا همدغه پيښه په ( ‪ ) ۴ / ۹‬کې داسې نقل کړيده چې‬
‫ورته وويل ‪ [ :‬له ځان سره هيڅ شي لكه آمسا ‪ ،‬خوراكې توكې ‪ ،‬عامه توخه‬
‫‪ ،‬او سپين زر وانخلئ ]‪.‬‬
‫په لومړني نص کې ورته د لارې د امسا اجازه شوېده خو ولې په دوهم نص‬
‫کې يې ورڅخه امسا هم منعه کړېده ‪.‬‬
‫‪ : – ۲‬انجيل متى په ( ‪ ) ۸۲ / ۲۲‬کې ذکر کړي دي چې د مسيح ‪ ‬څخه چې‬
‫يې د لور لپاره شفا غوښتې وه کنعانۍ ښځه وه ‪.‬‬
‫‪ ‬او همدغه پېښه مرقص پخپل انجيل ( ‪ ) ۸۳ / ۱‬کې په دې عبارت ذکر‬
‫(‪)1‬‬
‫کړېده چې [ هغه د سوريا جنسيت لرونكې فينقيه عامه ښځه وه]‬
‫(‪ )1‬دا نص قاهره کې د دارالکتاب المقدس چاپكال (‪ ) ۲۹۲۸‬کې همدغه شان دی ‪ ،‬خو‬
‫ولې په منځني ختيځ کې د دارالکتاب المقدس چاپكال ( ‪ ) ۲۹۹۸‬کې داسې دی چې [‬

‫‪ : - ۴‬انجيل متى د عيسى ‪ ‬د شاګردانو نومونه دولس ذکر کړي‬
‫دي‪.‬‬
‫َٰ‬
‫عنسى د شاګردانو نومونه په دي ډول دي‬ ‫‪ ‬هغه په ( ‪ ) ۸ / ۲۱‬کې وايي ‪ [:‬د‬
‫‪ :‬سمعان چې په پطروس يې شهرت درلود ‪ ،‬واندرواس د پطروس ورور‪،‬‬
‫يعقوب بن زيدي ‪ ،‬يوحنا د يعقوب ورور ‪ ،‬فيلبس ‪ ،‬برثولماوس ‪ ،‬توما ‪ ،‬متى‬
‫عشار ‪ ،‬يعقوب بن حلفي ‪ ،‬ولباوس چې د خلكو په منځ كې په تداوس‬
‫يادېده ‪ ،‬سمعان قانوِن ‪ ،‬يهوذا اسكريوِت ] ‪.‬‬
‫او مرقص په ( ‪) ۲۴ / ۴‬کې دغه نومونه داسې ذکر کړيدي خو د متى سره‬
‫پكې موافق دی ‪ ،‬خو ولې لوقا پخپل انجيل کې د دواړو سره د نومونو په‬
‫ذکر کې کلك مخالف دى ‪ ،‬ولباوس چې د تداوس لقب يې درلود پرځای‬
‫يې ورله يهوذا د يعقوب ورور ذکر کړی دی ‪.‬‬
‫‪ : – ۱‬د هغوی په اند د مسيح د مړينې په ورځ چې د تكفين او تدفين‬
‫مراسمو ته يې حضور وركړی و ‪ ،‬د هغو نومونو کې يې هم اختلاف دى ‪.‬‬
‫‪ : ‬متي پخپل انجيل ( ‪ ) ۲ / ۸۲‬کې وايي ‪ [ :‬د شنبې ورځ وروسته د‬
‫يكشنبې د ورځې سهار په مهال مريم مګدليه او د مريم په نوم بله زنانه د‬
‫قبر كتو ته راغلې ]‬
‫‪ ‬او په انجيل مرقص ( ‪ ) ۲ / ۲۴‬کې وايي ‪ [ :‬د شنبې ورځي له تېرېدو‬
‫وروسته مريم مګدليه ‪ ،‬ام يعقوب او سالومي درېواړو خوشبو واخسته او د‬
‫يكشنبي د ورځې په سهار وختي د قبر زيارت ته راغلې ] ‪.‬‬
‫دغه ښځه د فينيقي سوريا څخه د يوناني جنسيت لرونكې وه ]‬

‫‪ ‬په انجيل لوقا ( ‪ ) ۲ / ۸۳‬کې وايي ‪ [ :‬د يكشنبې د ورځې‬
‫سهار مهال قبر ته په داسې حالت كې راغلې چې خوشبو او نور خلك هم‬
‫ورسره وو ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۲ / ۸۱‬کې وايي‪ [ :‬د يكشنبې په سهار وختي مريم‬
‫مګدليه قبر ته په داسې حالت كې راغله چې لږه لږه تورتمي پاتې وه ‪ ،‬هغې‬
‫ولېدل چې له قبر څخه كاڼي پورته شوي وو ] ‪.‬‬
‫دا او دې ته ورته نور ډېر زيات ګڼ شمير اختلافات دي چې د اسلام غښتلي‬
‫علماؤ(‪ )1‬ذکر کړي دي ‪ ،‬د ټولو تېرو پاتو اختلافاتو پايله هم دا راوځي چې‬
‫دغه کتابونه د انسانانو ليکني دي او ډېرتحريف او لاس وهنې پكې شوي‬
‫دي ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬په انجيلونو كې تېرې پاتې [ خطاګانې ]‪:‬‬

‫لکه څنګه چې انجيلونو سره پخپل منځ کې ګڼ شمير تضادات لرل ‪ ،‬دغه‬
‫راز انجيلونه سره خپل منځ کې هم ډېرې تېرې پاتي لري چې بيلګې يې په‬
‫دې توګه دي ‪:‬‬
‫‪ : - ۲‬متى پخپل انجيل په ( ‪ ) ۴ / ۲‬کې د مريم څخه د عيسى ‪ ‬د زيږدنې او‬
‫ورته د نبوت وركونه د اشعيا په خوله داسې تعبيروي [ دا ټوله لړې په دې‬
‫خاطر بشپړه شوه تر څو د رب هغه وينا ترسره شي چې د نبي اړوندي ې‬
‫(‪ ) 1‬شيخ رحمت اهلل هندي د انجيلونو ترمنځ نهه اويا اختلافات ذکر کړيدي ‪ ،‬د مزيدو‬
‫معلومات و لپاره ( اظهارالحق ‪ ) ۸۳۴ – ۲۲۱ / ۲ :‬ته مراجعه وكړئ ‪ .‬وګوره ‪ :‬المسيح في‬
‫العقائد المسيحية ‪ ) ۱۲ ( :‬د احمدعبدالوهاب ليکنه ‪.‬‬

‫ويلي و ‪ :‬دغه پېغله به اميدواره كېږي او عمانوئيل په نوم ماشوم‬
‫به زږوي ‪ ،‬دعمانوئيل معنى ده ‪ :‬اّلل مونږ سره دى ]‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫خودا ډېره ستره تېروتنه او غلطې ده ‪ ،‬د اشعيا نبي دغه قول په مسيح‬
‫خپله مستقله‬ ‫‪‬‬ ‫باندې هيڅکله هم د تطبيق وړ نه دی ‪ ،‬ځکه عيسى‬
‫قيصه لري او هغه داسې چې ‪:‬‬
‫د ارام ټولواک (رصين) او د اسرائيلو ټولواک (فقح بن ارميا) دواړه سره د‬
‫يهوذا ددولت ټولواک (احاز بن يوثان) پر ضد د جنګي يرغل اتفاق وكړ ‪ ،‬د‬
‫دواړ له اتفاقي يرغل څخه ( احاز) نا ارامه شو ‪ ،‬دغه مهال اهلل پاك اشعيا‬
‫پيغمبر ته وحي وكړه چې احاز ته ووايه ‪ :‬مه ډارېږه ‪ ،‬هغه دواړه هېڅکله هم‬
‫په تا خپله پرېکړه نشي تنفيذ کولاي ‪ ،‬ډېر زر به د دواړو واک او رژيم‬
‫نسکور شي ‪ ،‬بيا ورته اشعيا نبي ددواړو د واک د ګدۍ نسکورېدلو نښه هم‬
‫روښانه کړه چې يوه پېغله انجلي به په ماشوم اميدواره او بيا به يې وزږوي او‬
‫عمانوئيل به يې نوم وي ‪ ،‬وړاندې له دې چې ماشوم د خير او شر توپير‬
‫وكولای شي ددې دواړو رژيم به نسکور شوی وي ‪.‬‬
‫‪ ‬د نص عبارت يې داسې دی ‪ [ :‬دغه پېغله به اميدواره شي ‪ ،‬ماشوم به‬
‫وزږوي او د عمانوئيل په نوم به يې ونوموي ‪ ،‬كوچ او غوړي به يې خوراک‬
‫وي ‪ ،‬خير به ورته پسند او شرخوښى به نه وي ‪.‬‬
‫مخكې له دې چې دغه ماشوم خېرپسند وي او د شر پر ضد كلكه مبارزه‬
‫وكړي نو ځمكه به د هغه چا له شتون څخه پاكه شوي وي چې ته ورڅخه‬
‫ډاريږې ] ( سفرارميا ‪) ۲۳ / ۱ :‬‬
‫او بيا هغه څه وشول چې څه احاز ته ويل شوي وو ‪ ،‬د اشور ټولواک (تغلث‬

‫فلاسر) د سوريا په قلمرو خونړيز بريد وكړ او ( رصين ) يې پكې‬
‫ووژه او فقح د خپلو خپلوانو له لاسه د مرګ ښکار شو ‪ ،‬او د فقح د واک‬
‫ګدۍ هم د آحاز تر ولقې لاندې راغله‪.‬‬
‫له دغي وينا وروسته دغه پېښې نزدې يوويشت کاله وروسته واقع شوې ‪،‬‬
‫چې د عيسى ‪ ‬له زيږدنې پورې نزدې اووه پيړۍ فاصله لري(‪.)1‬‬
‫‪ ‬متى پخپل انجيل ( ‪ ) ۲۲ / ۸۱‬کې د مسيح ‪ ‬د مزعوم دار ځړولو او روح‬
‫وتلو په هکله وايي‪ [ :‬د هيكل حجاب سمدستي لاندې باندې دوه پړقه شو ‪،‬‬
‫ځمكې زودردار ټكان وخوړل ‪ ،‬كاڼي كمرې په منځ دوه شوې او قبرونه هم‬
‫بېرته شول ‪ ،‬اّلل پاك ته دګرانو او محترمو روحونه د قبر څخه د خپل‬
‫قيامت له قائمدو وروسته راووتل‪ ،‬دغې محترم ښار ته ننوتل او ډېر وګړي‬
‫ورته راښكاره شول ]‪.‬‬
‫له متى پرته دا پېښه بل هيڅ انجيل نه ده ذکر کړې او دا په دې ښکاره دليل‬
‫دی چې حقيقت نه لري‪ ،‬په دې معنى چې دا ډېره ستره نښه او لويه علامه ده‬
‫‪.‬‬
‫‪ : - ۲‬متى پخپل انجيل ( ‪ )41/12‬او ( ‪ ) 4/11‬کې ذکر کړي دي چې مسيح‬
‫‪ ‬ويلي دي چې هغه به يهودانو ته د يونس ‪ ‬له معجزې پرته بله معجزه‬
‫ورنه کړي‪.‬‬
‫‪ ‬هغه وايي [ لكه څنګه چې يونان (يونس) د كب په نس كې درې‬
‫ورځې او شپې و ‪ ،‬همدغه شان به ابن الانسان ( مسيح ‪ ‬پخپله ) هم درې‬
‫(‪ )1‬اظهارالحق ( ‪ ) ۴۱۲ / ۸‬درحمت اهلل هندي ليکنه ‪.‬‬

‫ورځې شپې د ځمكې په نس كې پروت وي ]‪.‬‬
‫دا هم تر ټولو ستره تېروتنه ده ‪ ،‬ځکه ددوی په ګومان هغه د جمعې مباركې‬
‫په ورځ د څاښت وخت کې په دار وځړول شو او شپږ ساعته وروسته يې د‬
‫مازيګر په مهال ساه ووته او د ماښام نه لږ څه وخت مخکې دفن کړی شو ‪،‬‬
‫دغه شپه او د هفتې ( شنبي) په ورځ او ديكشنبې په شپه په قبر کې پاتې‬
‫شو او ديكشنبې په ورځ د سهار په مهال هغوی راغلل او په قبر کې يې ونه‬
‫ليد ‪ ،‬دنصرانيانو په ګومان دا په دې دلالت کوي چې هغه دوه شپې او يوه‬
‫ورځ په قبر کې تېره کړې ده‪ ،‬په دې بنا د متى مخکې قول ښکاره خطا او‬
‫ستره تېروتنه ده‪.‬‬
‫‪ : - ۸‬متى د خپل کتاب په زياتو ځايونو کې دا ذکر کړي دي چې قيامت به‬
‫په همدغې پيړۍ قائميږي‪.‬‬
‫‪ ‬هغه د مسيح په ژبه په ( ‪ ) 27 / 11‬کې وايي [ ابن الانسان(مسيح ‪ )‬به‬
‫د خپل پلار په عزت او احترام كې د ملائكو سره ډېر زر راشي او هر يو ته‬
‫به د خپل عمل مناسب سزا او اجر وركړي ‪ ،‬زه درته په ډېر باور ويلى شم‬
‫چې اوس په شته خلكو كې داسې څوك هم شته چې تر هغه به ورته مرګ‬
‫رانه شي چې تر څو ابن الانسان پخپل قدرت كې راشي ]‪.‬‬
‫‪ ‬بيا په بل ځای کې په ( ‪ )25/2‬د مسيح په ژبه وايي [ په ډېر زيات باور‬
‫سره درته وايم چې تاسو به د اسرائيلو ښارونه نه وي بشپړ كړې چې ابن‬
‫الانسان به درته راشي ]‪.‬‬
‫دا نصوص په دې ښکاره ټينګار کوي چې قيامت به په همدغې پيړۍ راځي‬
‫مخکې له دې چې حواريين په کليو کوڅو کې دعويت مشن په وړاندې‬

‫بوځي ‪ ،‬سره له دې چې قيامت ندی قائم شوی دا دی تر اوسه دوه‬
‫زره کاله بشپړ شو ‪ ،‬دا عقيده په دي ښکاره دليل دی چې دغه فاحشه‬
‫غلطي ده‪.‬‬
‫‪ ‬د لوقا په انجيل ( ‪ )51/ 1‬کې د مسيح په بشارت کې راځي [ رب او اله‬
‫به ورته د خپل پلار داود كرسۍ وركړي ‪ ،‬او د تل لپاره به يې د يعقوب دكور‬
‫واكمن كړي او واكمني به يې پاي هم ونه لري ]‪.‬‬
‫دا خو ډېره څرګنده تېروتنه ده په دې معنى چې مسيح ‪ ‬خو د يهودانو‬
‫واکمن نه و او نه د يعقوب په کورنۍ واکمن و‪ ،‬بلکې زيات يهودان د عيسى‬
‫‪ ‬دښمنان وو چې تر اسمان ختو پوري يې د هغي د وژني منصويب جوړولې‬
‫‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل مرقص ( ‪ ) 25/11‬کې وايي [ يسوع هغوی ته په جواب كې‬
‫وويل تاسو بايد په اّلل پاك كلك باوري ياست ‪ ،‬زه درته په رښتيا وايم چې‬
‫دغې غر ته هم څوک ووايي چې له خپل ځای څخه ولاړ شه او ولېږه او په‬
‫زړه كې يې خالص ايمان او هيڅ راز شك نوي چې زه څه هم ووايم هغه به‬
‫كېږي‪ ،‬واقعا چې هغه به وشي‪ ،‬له دغې امله خو درته زه وايم چې تاسو هر‬
‫شى غواړئ بايد تاسو لمونځ وكړئ كلك باور ولرئ همغه كارونه به وشي‬
‫او ستاسي غوښتنې به تر لاسه شي ] ‪.‬‬
‫‪ ‬دغه راز په انجيل مرقص ( ‪ ) 17/11‬کې وايي [ زما دغه نښې نښانې به‬
‫د مؤمنانو په لاس هم جاري كېږي ‪ ،‬هغوی به زما په نوم باندې شيطان‬
‫شړي ‪ ،‬په نوو ژبو به خبري كوي ‪ ،‬ماران به ورسره وي ‪ ،‬د مرګ هېڅ راز‬
‫توكې به ورته زيان نه شي رسوّل‪ ،‬كه په رنځورانو يې لاس كېښود روغ‬

‫رمټ به شي ]‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا (‪ ) 12/14‬کې وايي [ په ډېر زيات باور درته وايم چې‬
‫څوك هم په ما كلك ايمان ولري ټول هغه كارونه به انجام كړي چې زه يې‬
‫كوم ‪ ،‬بلكې له ما به هم ډېر لوي كارونه وكړي‪ ،‬ځكه زه اوس مهال پلار ته‬
‫روان يم او چې كله هم تاسو له ما نه څه وغواړئ هغه به زه كوم ]‪.‬‬
‫په دې کې شك نشته چې دريواړه نصوص خطا دي ‪ ،‬نصرانيان هېڅ کله‬
‫دغه شيان د ځان لپاره نه شي غوښتلى‪ ،‬ځکه چې د يوحنا په عبارت کې‬
‫خالص زياتى دی هغه وايي چې څوك په مسيح ايمان راوړي هغه به د مسيح‬
‫نه لوي لوي کارونه وكړي ‪ ،‬دا خو خالص او سوچه ببولالې دي(‪.)1‬‬
‫د متن او تاريخ له نګاه نه چې د انجيلونو په اړه څه ذکر شول ټول واضحه‬
‫کوي چې دا د اهلل کتابونه نه دي چې په مسيح ‪ ‬يې نازل کړي دي‪ ،‬ښه‬
‫خبره دا ده چې کېدای شي ځينې الهي احکام پكې موجود وي‪.‬‬
‫(‪)2‬‬
‫دريم مطلب انجيل برنابا‬
‫د نصرانيانو په وړاندې برنابا انجيل هېڅ راز ارزښت نه لري او نه پرې‬
‫هغوی لکه د قانوين انجيل په څير اعتراف کوي ‪ ،‬خو د هغې معلوماتو له‬
‫کبله چې برنابا انجيل ترې بحث مباحثه کوي لکه د مسيح ‪ ‬پېژندنه‪ ،‬د‬
‫(‪ ) 1‬دغه ټولې غلطيانې په اظهار الحق( ‪ ) ۴۲۸ — ۸۹۳/۸‬کې وګوره مؤلف يواځې په‬
‫عهدجديد کې دوه اويا غلطيانې راجمع کړيدي دزياتو معلوماتو لپاره دغي کتاب ته‬
‫رجوع وكړه‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬نصرانيان دې انجيل ته هېڅ راز د احترام قايل نه دي‪ ،‬خو په نورو انجيلونه باندې د‬
‫خبرو اترو له کبله دا انجيل هم زير بحث شو ‪.‬‬

‫هغه دعوت‪ ...‬په دې مسئلو کې له نورو انجيلونو سره ورته والى‬
‫لري نو مونږ ترې هم په راروانو نقطو کې بحث کوو ‪:‬‬
‫ا ‪ /‬د برنابا پېژندنه ‪:‬‬

‫د برنابا خپل نوم (يوسف) د پلار نوم يې (لاوي) او (ابن الوعظ) لقب يې‬
‫درلود ‪ ،‬په جنسيت يې قبرصي و ‪ ،‬د وينا له مخې د ( مرقص) د انجيل‬
‫ليکوال ماما و ‪.‬‬
‫برنابا خپله د لومړيو نصرانيانو له جملې څخه شمېرل کېږي او له انجيل‬
‫څخه يې بريښي چې د مسيح ‪ ‬په وړاندې د سترې درجې او برخې څښتن‬
‫و ‪ ،‬نصرانيان يې هم په اړوند داسې انګيروي چې په نصراني دعوت کې د‬
‫پياوړي دعويت خوځښت څښتن و‪ ،‬د نشاطاتو په هکله يې دومره بس دی‬
‫چي خپل پټى يې خرڅ کړ ‪ ،‬او قيمت يي د نصرانيانو داعيانو ته وقف‬
‫کړ(‪ )1‬هغه مهال چې بولس(شاؤول يهودي) خپل نصرانيت اعلان کړ ‪ ،‬د‬
‫لومړي ځل لپاره ترې ټول حواريين د مخکنۍ دښمني او نا خوښۍ له کبله‬
‫وډارېدل ‪ ،‬برنابا يي بالاخره ټولو حواريينو ته سفارش وكړ او د هغه په چم‬
‫کې ننوت(‪ )2‬بيا لږ وروسته يې ورسره په دعوت کې تاو تريخوالى راغى او‬
‫دواړه سره يو بل نه بېل او جلاشول(‪. )5‬‬
‫ب ‪ /‬د هغه د انجيل پېژندنه ‪:‬‬
‫(‪ )1‬اعمال الرسل ‪. )۴۱/۳ ( :‬‬

‫(‪ )2‬اعمال الرسل ‪. )۸۱/۹ ( :‬‬
‫(‪ )5‬اعمال الرسل ‪)۴۴/۲۲( :‬‬

‫د برنابا انجيل په هکله لومړي معلومات د ( ‪492‬م) کال په نزدو‬
‫کې برسېره شول چې مذهبي رهنما (جلاسيوس) د ځينو کتابونو په مطالعه‬
‫باندې بندېز اعلان کړ ‪ ،‬ددغي کتابونو له جملې نه يو هم ( انجيل برنابا) و ‪،‬‬
‫خو دغه اعلان د نبي ‪ ‬له بعثت نه لږ څه وړاندې صادر شو‪.‬‬
‫تر ډېر مهاله پرې هيڅ چا غور ونه کړ او د شپاړسمې ميلادي پيړۍ په‬
‫اخرنيو کې لاتيني راهب (فرامرينو) د (اريانوس) ځينې رسالې مطالعه‬
‫کړې چې پكې يې د بولس طرف ته دعوت وركړی و ‪ ،‬دغه دعوت‬
‫(اريانوس) انجيل برنابا ته منسوب کړی و ‪ ،‬دغه راهب د برنابا انجيل د‬
‫مطالعې سره زياته مينه ولرله ‪ ،‬يوه ورځ چې راهب د پنځم پادري (سکتس)‬
‫سره د هغه کتب خانې ته ننوت ‪ ،‬په پادري پراكلي راغله او خوب واخيست ‪،‬‬
‫له وخت څخه په استفاده ( فرامرنيو) په مطالعه پېل وكړ‪ ،‬ناڅاپه دغه کتاب‬
‫مخې ته ورغى په جامه کې يې د ځان سره پټ کړ ‪ ،‬بيا يې د پادري له‬
‫رابېداريدو وروسته له هغه څخه اجازه وغوښته دزړه په زياته مينه يې کتاب‬
‫زير مطالعه کړ او بالاخره يې اسلام قبول کړ ‪ ،‬دغه معلومات لوي مستشرق‬
‫( سايل) د قران کريم د ترجمې په مقدمه کې ذکر کړي دي‪.‬‬
‫بيا د نولسمې پيړۍ په لومړنيو کې په کال( ‪1719‬م) سره سم د بروسيا پاچا‬
‫مستشار ( کريمر) ته د ايټالۍ په ژبه د برنابا انجيل نسخه تر سترګو شوه‬
‫چې د امسټرډام د ښار د يو لوی مخه ور او وجيه هستۍ سره وه ‪ ،‬کريمر (ايو‬
‫جين سافوي) ته چې د تاريخي اثارو سره يې زياته مينه درلوده هديه کړه ‪.‬‬
‫په ( ‪1758‬م ) کال کې دغه کتاب د ټولې مکتبې په شمول د بلاط ملکي‬
‫مکتبې ته نقل شو ‪ ،‬دغه مکتبه اوس هم په (قينا) کې شتون لري ‪.‬‬

‫انجيل له ايټالي زبان وروسته انګلش ته او بيا عربۍ ژبې ته د‬
‫سبان نصراني مذهب دکتور خليل سعادة ترجمه کړ ‪ ،‬کتاب په اسپاني ژبه‬
‫کې بله نسخه هم لري چې دغالب ګومان له مخې د اتلسمې پيړۍ په‬
‫لومړيو کې زير نظر شوې ده ‪ ،‬او د دکتور(هلم) په نومي سړي سره او هغه بيا‬
‫(سايل) مستشرق ته وركړه ‪ ،‬مستشرق هم بېړه وكړه او سمدستي يې ډاکټر‬
‫(منکهوس) ته وركړه ‪ ،‬هغه له مخې انګلش ته ترجمه کړه او د ترجمې سره‬
‫يې په ( ‪1784‬م) کال کې په برطانيه کې د اکسفورډ مشهور استاد (هويت)‬
‫ته لاس په لاس حواله کړه ‪ ،‬دغه نسخه د ترجمې سره له (هويت) نه بې‬
‫دركه شوه ‪ ،‬او هويت د دغې نسخې ځينې ځايونه پخپلو درسونو کې وړاندې‬
‫کړی وو چې د برنابا د انجيل عربۍ ته مترجم ډاکټر خليل سعادة ته همدغه‬
‫درسونه معلوم وو‪.‬‬
‫چې کله دغه انجيل تر سترګو شو نو د نصرانيانو په منځ کې اله ګوله پېدا‬
‫شوه ځکه چې د نصرانيانو عقيدې سره يې په بشپړه توګه تضاد درلود ‪ ،‬هغه‬
‫وچې د انجيل له منځه وړو لپاره يې څه شمېر وسايل په کار واچول چې يو‬
‫يې هم له جملې نه تبليغاتي وسايل وچې دغه انجيل د عربې نژاد مسلمان‬
‫يا د کوم يهودي ليکنه ده چې د لومړي ځل لپاره نصراني شوی او بيا يې‬
‫اسلام راوړی دی(‪ )1‬او واقعيت دادی چې دا هسې اټکل دی او د دې‬
‫دعواګانو په بطلان ګڼ شمېر امور دلالت کوي ‪:‬‬
‫(‪ ) 1‬د انجيل سره چاپ شوي د دکتور خليل سعادة سريزه وګوره ‪ ،‬هغه ټول مخکې‬
‫معلومات ذکر کړي دي او دغه ګومان يې هم ذکر کړی دی چې د کتاب ليکوال‬
‫مسلمان و خو نصرانيانو ته يې منسوب کړی دی‪.‬‬

‫‪ : - ۲‬ايا امکان لري چې مسلمان د نصرانيانو لپاره د درواغونه ډك‬
‫کتاب ليکلى وي په داسې حالت کې چې يو ځل يې اسلام قبول کړی وي ؟‬
‫‪ : - ۸‬په دغه کتاب کې داسې معلومات و چې اوس هم د نصرانيانو او‬
‫يهودانو په کتابونو کې شتون نه لري ‪.‬‬
‫‪ : - ۴‬د دغه انجيل ژباړن دکتور خليل سعادة چې پخپله کلك نصراني دی‬
‫هغه هم د انجيل ليکوال داسې توصيفوي چې په عهد قديم او نصرانيت‬
‫باندې د پياوړي معلوماتو څښتن و ‪ ،‬او د نصرانيت د کتابونو په تفسير او‬
‫تعليم لامثاله هستي وه ‪ ،‬داسې به ډېر كم پېدا شي چې د نصرانيت د‬
‫تعليماتو په اړه دغه انداز معلومات ولري ‪ ،‬نو ايا ددې ځانګړي اهتمام سره‬
‫بيا هم ليکوال مسلمان کېدی شي ؟؟!‬
‫‪ : - ۳‬ددغه انجيل د ليکوال د نه مسلمان تر ټولو ستره دفعه دا هم ده چې په‬
‫دې کې داسې خطاګانې او ناروا تېروتنې دي چې د مسلمان څخه يې د‬
‫وقوع اميد نه شي کېدای ‪ ،‬له جملې څخه يې يو دا قول دی چې (اسمانونه‬
‫لس دي) او د ميکائيل پر ځای د مينمائيل او د اسرافيل پر ځای يې د ادريل‬
‫نومونه ګډ وډ ذکر کړي دي‪.‬‬
‫خو بهر حال کتاب هم د نصرانيانو په ښارونو او په نصرانۍ ژبه او خط د‬
‫لومړي ځل لپاره کشف شوی دی ‪ ،‬او په دې کې شك نشته چې په دې‬
‫باندې اهلل پاك د حق اظهار او د باطل ښکرونه ماتوي ‪.‬‬
‫ج ‪ /‬د برنا انجيل هغه مهم عقايد چې د څلور واړو انجيلونو سره تضاد لري‪:‬‬
‫ګرد نصرانيان ځکه د برنابا په انجيل د بطلان کرښه راکاږي چې د هغوی‬

‫انجيلونو معتمدې ذکر کړې عقيدې سره هراړخيزه تضاد او‬
‫منافات لري ‪ ،‬دغه مهمې نقطې دا دي ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬مسيح ‪ ‬انسان دی ‪ ،‬هغه نه معبود دی او نه د معبود ځوی دی ‪،‬‬
‫برنابا پخپل انجيل کې د دې يادونه کړېده چې د انجيل له ليکنې ستر لامل‬
‫يو دا هم دى چې د بولس ګرد رامنځ ته پراډ د نورو باطلو عقيدوي افکارو په‬
‫ملتيا رد کړي ‪ ،‬لکه د ختان پرېښودل ‪ ،‬او د مردارې غوښه خوړل ‪.‬‬
‫هغه د خپل انجيل په پېل کې وايي ‪:‬‬
‫[ ډېرو ګرانو ! لوی اّلل پاك مونږ په وروستيو كې د خپل استازي يسوع په‬
‫مرګ وازمولو ‪ ،‬خو دغه ازميښت زمونږ لپاره د شيطان له تعليماتو او نورو‬
‫نښونښانو څخه د ځان ژغورنې لوی سبب او ستر رحمت هم دى ‪ ،‬دغه‬
‫انسي شيطانان د تقوى او پرهيزګارۍ په نوم د سخت پياوړي كفر نشر و‬
‫اشاعت كوي ‪ ،‬له يو پلوه مسيح په ابن اّلل نوموي او له بل پلوه د ختان په‬
‫پرېښودلو هم خلكو ته امر كوي ‪ ،‬د هر راز پليتې او ګنده مردارې غوښې په‬
‫خوړلو د جواز عقيده لري ‪ ،‬د دغې بې لارو له جملې څخه يو هم بولس دى‬
‫چې زه ورڅخه په ډېر زيات تاسف غږيږم ‪ ،‬د بولس له كبله زه دا كرښې‬
‫قلمبند كوم ترڅو هغه حق او حقانيت چې ما څنګه اورېدلى او ليدلى دى‬
‫د بولس څخه بچ اوسالم پاتي شي ‪ ،‬ترڅو تاسو هم د شر په دغه ازميښت‬
‫كې ښكېل نه شئ ‪ ،‬او ترڅو انسي شيطانان تاسو له حق څخه بي لارې نه‬
‫كړي ‪ ،‬ورنه د اّلل پاك په دينونت كې به هلاك شئ ] (‪.)1‬‬
‫(‪ ) 1‬انجيل برنابا ‪.) ۴ ( :‬‬

‫‪‬‬ ‫دوهم ‪ :‬هغه له مسيح ‪ ‬څخه نقل کړي دي چې ذبيح اسحاق‬
‫نه بلکې اسمعيل ‪ ‬و ‪ ،‬د هغه عقيدې برخلاف چې يهودان يې ساتي ‪.‬‬
‫په دې هکله وايي [ يعقوب وپوښتل چې ای د خيرښوونكيه ! راته وښايه‬
‫چې ذبحه په چا واقع شوېوه ؟ يهودان خو انګيروي چې ګنې ذبيح اسحاق‬
‫دی او عرب عقيده ساتي چې ذبيح اسمعيل دى ‪ ،‬يسوع وويل ‪ :‬په ما باور‬
‫ولرئ او زه درته رښتيا وايم چې ذبيح اسحاق نه بلكې اسمعيل دى ‪ ،‬د‬
‫موسى په كتابونو كې خو ليكل شوي دي چې ذبيح اسحاق دی ‪.‬‬
‫يسوع په ډېره حيرانتيا وويل ‪ :‬دا ورپسې تپل شوي دي ‪ ،‬هغه نه دي ليكلى‬
‫او نه يشوع ليكلي دي ‪ ،‬بلكې دا هغه پيرانو ليكلي دي چې له اّلل پاك‬
‫څخه نه ډارېدل او زما په دې خبره باور ولرئ كه تاسو دغو ليكنو ته په‬
‫ژوره ځېر شئ درته به جوته شي چې دغه تورات د مولويانو او پيرانو ليكني‬
‫دي ‪ ،‬هغه داسې چې جبريل ابراهيم ته وويل ‪ :‬ټوله نړۍ به په دې ډېره زر‬
‫وخبريږي چې ته اّلل پاك ته ګران او محبوب يې خو خلكوته به دا څنګه‬
‫څرګنده وبريښي چې ته هم د اّلل پاك سره مينه محبت لرې ؟‬
‫ته بايد داسې كړنې وكړای شې چې د اّلل پاك سره محبت او مينه ورسره‬
‫پكې له ورايه وځليږي ‪ ،‬ابراهيم وځوابو چې د اّلل پاك لپاره هر راز قربانۍ‬
‫ته مې خپل دغه ځوی تيار دی ‪ ،‬بيا اّلل پاك ابراهيم ته وويل ‪ :‬تا ته دې خپل‬
‫ګران او محبوب ترين زلمى ځوی د غر لوړې څوكې ته پورته كړه ‪ ،‬او هلته‬
‫يې ذبحه كړه ‪ ،‬نو اسحاق لا سنګه زلمى كېدای شي چې دغه وخت بيخي‬
‫پېدا نه ؤ ؟ حالانكه اسمعيل د اوو كلنو په موده كې و ‪.‬‬
‫دغه مهال ورته شاګردانو وويل ‪ :‬په رښتيا هم چې زمونږ مذهبي علماوو‬

‫خيانت او دوكه كړېده ‪ ،‬ولې چې تا راته رښتيا خبره وكړه ‪ ،‬مونږ‬
‫په دې كلك باوري يو چې ته د اّلل پاك له اړخه مونږ ته رښتنى استازی يې‬
‫](‪.)1‬‬
‫همدغه راز برنابا يادوي چې مسيح ‪ ‬د يهودانو دين پوهه ته وويل [ ابراهيم‬
‫د اّلل سره رښتني مينه درلوده هغه د رښتنې مينې په پاللو كې د بوتانو په‬
‫ريزمريز كولو او د مور او پلار سره په اړيكو شكولو بسنه ونه كړه ‪ ،‬بلكې‬
‫داّلل د پېروَكرې په خاطر يې ځوی هم حلالوو ‪.‬‬
‫د يهودانو دين پوهه وځوابو چې زه له تا څخه پوښتنه لرم ‪ ،‬سم دم ځواب‬
‫راكړه خو په دې ښه ډاډه شه چې نه دې وژنم ‪ ،‬د ابراهيم دغه ذبيح ځوی‬
‫څوك ؤ ؟‬
‫يسوع ځواب وركړ چې ‪ :‬ای اّلل ! ستا په عزت باندې غيرت دې ته اړ كړم‬
‫چې خاموش پاتې نه شم ‪ ،‬زه رښتيا وايم ‪ ،‬د ابراهيم دغه ځوی اسمعيل و ‪،‬‬
‫هغه اسمعيل چې له اولادې څخه به يې د "مسيا" په نوم هغه هستي وي چې‬
‫ابراهيم سره يې وعده شوې ده او د هغه په راتګ سره به په ځمكه كې‬
‫ډېرخېر او بركت راشي ‪.‬‬
‫د يهودانو دين پوهه د خبرو په اورېدو سره لوړغږ وكړ چې دا فاجر بايد‬
‫ارومرو ووژل شي ‪ ،‬ځكه چې دا اسماعيلي دی او د اّلل پاك او د موسى په‬
‫راوړي شريعت يې ناسموالى هم وښود (‪.)2‬‬
‫دريم ‪ :‬برنابا له مسيح ‪ ‬نه د محمدرسول اهلل ‪ ‬په نوم ډېر زيات صريح او‬
‫(‪ ) 1‬انجيل برنابا ‪) ۴۲ – ۴۱ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬انجيل برنابا ‪) ۴۱۲ – ۴۱۱ ( :‬‬

‫ښکاره څرګند زېری نقل کړی دی ‪ ،‬هغه وايي [ يهودانو له مسيح‬
‫څخه وپوښتل چې د راروان اسماني استازي نوم څه دی ؟ برنابا وايي ‪:‬‬
‫ديهودان لوي دين پوهه له مسيح څخه وپوښتل چې د مسيا نوم څه دی ؟ او‬
‫د راتګ او نبوت نښې نښانې يې څه دي ؟ يسوع ځواب وركړ چې د هغه‬
‫مبارك نوم "محمد" دی ‪ ،‬دغه مهال ټولو اوازونه پورته كړل چې ای اّلل !‬
‫مونږ ته خپل دغه پيغمبر په چټكۍ سره راواستوه ‪ ،‬او نوره په ظلم ښكېل‬
‫نړۍ د جبر زور له ځواكه خلاصه كړه ] (‪.)1‬‬
‫د تېر په څېر برنابا د مسيح ‪ ‬سره خپل حوار "خبرې اترې" هم ذکر کړي‬
‫دي چې ګنې هغه ورسره د اسمان ته له ختلو وروسته خبرې کړي دي‬
‫وروسته له دې چې هغه بېرته ددې لپاره دنيا ته راښکته شوی و چې خپلي‬
‫مور او حواريينو ته د خپل ژوند ډاډ وركړي چې چا نه دی وژلى او بيا بېرته‬
‫اسمان ته پورته شو(‪.)2‬‬
‫(‪)5‬‬
‫وويل ‪ :‬اّلل پاك دومره زيات د‬ ‫هغه وايي ‪ [ :‬دغه مهال ورته ليكوال‬
‫مهربانۍ او پيرزينې ذات دی نو بيا ولې يې ستا اړوند په دومره په درد او‬
‫(‪ ) 1‬انجيل برنابا ‪) ۲۳۹ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬دبرنابا انجيل ليکوال يادونه کړېده چې عيسى ‪ ‬له اهلل پاك څخه وغوښتل چې‬
‫اسمان ته له پورته کولو يې يوځل بيا دنيا ته په دې موخه واستوي چې مور او حواريينو‬
‫ته د خپل ژوند ډاډ وركړي ترڅو ورسېدلې خفګان يې له منځه ولاړ شي ‪ ،‬ځکه هغوی‬
‫ټولو اټکلول چې ګنې په دارځړول شوی غړی مسيح ‪ ‬دى ‪ ،‬که دا قيصه رښتيا هم‬
‫وي نو وي به ‪ ،‬ځکه زمونږ په شريعت کې يې د تكذيب او تصديق هېڅ هم نه دي‬
‫راغلي ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬له ليکوال نه مراد د برنابا خپل ځان دی ‪.‬‬

‫خفګان اخته كړي يوو چې مونږ ستا په مرګ عقيده ولرله ‪ ،‬او‬
‫ستا مور هم نزدې په تا له وېر او ژړا مړه شوېوه ‪ ،‬ته اّلل پاك ته ګران او د‬
‫احترام وړ هستۍ يې ‪ ،‬د هغه به دا خوښه وه چې د جمجمه د غر په لوړه‬
‫څوكه يې ستا څخه د وژنې د عار او شرم د غلو په لاسونو پورته كړه ‪.‬‬
‫يسوع ځواب وركړ چې ‪ :‬برنابا ! ما په دې كې رښتنى وګڼه چې اّلل پاك‬
‫انسان ته په سرغړونو لويه سزا وركوي اګر كه وړه هم وي ‪ ،‬ځكه چې په‬
‫سرغړونه اّلل پاك ته قهر او غصه ورځي ‪ ،‬چونكه ماسره د خپلې مور او‬
‫حواريننو مينه په لويه كچه نه وه ‪ ،‬نو حق اّلل پاك هم دوی د كمې مينې له‬
‫كبله د درد او غم په دغه سزا محكوم كړل ترڅو د قيامت په ورځ ترې د‬
‫جهنم ګرمې لمبې واړوی ‪ ،‬هغه داسې چې خلكو ولې زه په معبود او يا د‬
‫معبود په ځوی نومولم ‪ ،‬سره له دې چې زه له دغسې صفتونو څخه په‬
‫كلكه منكر وم ‪ ،‬له دې كبله اّلل پاك يهوذا په خلكو كې په شرم اخته كړ‬
‫او دوی په دې عقيده وو چې ګني په دار زه وځړول شوم ‪ ،‬دا په دې خاطر‬
‫چې شيطانان ما باندې د حساب او كتاب ورځ مسخرې ملنډې ونه وهي ‪،‬‬
‫دوی به د دې پراډ په نشرو اشاعت تر هغه بوخت وي چې اّلل پاك محمد‬
‫رسول اّلل استازی راواستوي ‪ ،‬هغه چې كله راشي نو په هغه ايمان لرونكو‬
‫ته به له دې پراډ څخه پرده پورته كړي ] (‪.)1‬‬
‫څلورم ‪ :‬برنابا په غوڅو ټکو کې وايي چې مسيح په دار نه دی ځړول شوی‬
‫بلکې په دار ځړول شوی غړی يهوذا اسکريويت و چې د يهودانو او مسيح‬
‫(‪ ) 1‬انجيل برنابا ‪) ۴۲۲ ( :‬‬

‫ترمنځ به يې بدبيني او د حسد فضا ته لمن وهله ‪ ،‬هغه وچې اهلل‬
‫پاك ورباندې د مسيح ‪ ‬د شکل ورته والى کېښود ‪ ،‬او د مسيح ‪ ‬پرځای‬
‫په دار وځړول شو ‪.‬‬
‫برنابا په دغې هکله وايي ‪:‬‬
‫[ كله چې د يهوذا سره لښكرې تر هغه ورسېدې چرته چې مسيح شتون‬
‫درلود ‪ ،‬مسيح د لښكر رانږدې كېدو سره بې ټنډه كور ته ننوت ‪ ،‬پاتې‬
‫يوولس غړي په خوب ويده پراته وو ‪ ،‬اّلل پاك په خپل بنده باندې د‬
‫هراړخيزې ستونزې څخه د نېك خلاصون لپاره جبريل ‪ ،‬مخاييل ‪ ،‬رفاييل‬
‫او اوريل استازو ته امر وكړ چې نور مسيح له دنيا څخه راواخلئ ‪ ،‬ملائك‬
‫راغلل او هغه يې د كور ښۍ اړخ له كړكۍ څخه دريم اسمان ته پورته كړ ‪،‬‬
‫چې دملائكو په ملتيا به تل ترتله د اّلل پاك حمد او ثناء وايي ‪.‬‬
‫يهوذا هغه خوب خونې ته چې مسيح پكې شته و په ډېر ناروا انداز ننوت ‪،‬‬
‫او تر دغه مهاله شاګردان په خوب خونه كې ويده وو ‪.‬‬
‫اّلل پاك ورسره ډېره نا اشنا كړنه وكړه ‪ ،‬د عنسى شكل شباهت او د خبرو‬
‫اترو انداز ټول ورته والې يې په يهوذا كېښود ‪ ،‬تردې چې مونږ هم باوري‬
‫شوچې ګنې دا عنسى دی ‪ ،‬هغه مونږ له ارام څخه رابېدار كړو ‪ ،‬او پوښتل‬
‫يې چې ښوونكى مو څه شو ؟ مونږ ډېرې حيرانتيا واخستو او ځواب مو‬
‫وركړ چې ولې دومره زر دې هېر كړو ؟ ته زمونږ خيرخواه او ښوونكې نه‬
‫يې ؟‬
‫خو ولې هغه راته په خندا وويل ‪ :‬څومره غبيان ياست ! ولې تاسو يهوذا‬
‫اسكريوِت نه پيژنئ ؟‬

‫دغه مهال لښكري راننوتې او په يهوذا يې قبضه وكړه ‪ ،‬ځكه چې‬
‫په هغه د يسوع شكل شباهت اچوّل شوی و] ‪.‬‬
‫د روماني ګورنر په شتون کې برنابا د هغه روانې لړې اړوند چې د يهوذا د‬
‫وهلو ډبولو او بيا د هغه محاکمه کول په دې ګمان چې ګنې دا يسوع دی ‪،‬‬
‫داسې توصيفوي ‪:‬‬
‫[ يهوذا د ستر جنايت كار په توګه فريسننو ته د مرګ لپاره وسپارل شو ‪،‬‬
‫هغوی يهوذا ته د نورو دوو غړو په شمول د مرګ پرېكړه واوروله ‪ ،‬د رواج‬
‫سره سم يې د جمجې غر ته بوتلل او د مزيد تحقير او سپكاوۍ په خاطر يې‬
‫لوڅ لغړ په دار وځړول ] ‪.‬‬
‫دا د برنابا انجيل عقيدوي مهم ترينې نقطې دي چې په نصرانيانو کې يې‬
‫آله ګوله پېدا کړېده ‪ ،‬خو مونږ مسلمانان د دې کتاب په تقديم يا تاخير‬
‫کومه عقيده نه لرو ‪ ،‬مونږ د اهلل پاك کتاب باندې کلك باوري او‬
‫بشپړاطمئنان لرو ‪ ،‬او د قرانكريم په رڼا کې پرې امور قياسوو ‪.‬‬
‫اما دغه کتاب نه سند لري او نه تاريخ ‪ ،‬خو که سند او تاريخ هم ولري بيا‬
‫هم د غير معصوم انسان ليکنه ده چې له تېروتنې او رسايې دواړه اړخونه‬
‫لري ‪ ،‬په هغه باندې هېر او تېر دواړه راځي ‪ ،‬همدغي د کتاب علمي‬
‫قدروقيمت او ديني ارزښت له لاسه وركړی دی ‪ ،‬بلکې برعکس ښکل‬
‫شوی کتاب بيا هم تاريخي او ادبي ارزښت لري ‪ ،‬واهلل اعلم ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫دوهم مبحث‬
‫نصراني كانفرنسونه او غونډې‬
‫تمهيد ‪:‬‬
‫د نصرانيانو په نېز نصراني غونډې او ناستې له هغې شوراګانو(‪ )1‬څخه‬
‫عبارت دي چې په کليسا کې د نصرانيت دين او د کليساګانو اړوند چارې‬
‫پكې زېر بحث وي(‪. )2‬‬
‫نصراني غونډې يا کانفرنسونه دوه ډوله دي ‪:‬‬
‫‪ ‬محلي کانفرنسونه ‪ :‬دا هغه غونډې دي چې د کليساګانو دجوړښت او‬
‫څرنګوالي په هکله پكې کلکه څېړنه کېږي ‪.‬‬
‫‪ ‬نړيوالې غونډې ‪ :‬دا هغه غونډې دي چې د نصرانيت د عقيدې او‬
‫(‪ ) 1‬نصرانيان دغه غونډې په خپل زعم د شوراګانو په نوم نوموي ‪ ،‬خو ولې که دغونډو‬
‫اړوند کلکه شننه وشي ‪ ،‬نو جوته به شي چې دغه غونډې د عقيدې اړوند له سمې کره‬
‫کتنې له کومې نتيجې پرته ترپايه رسېدلي دي ‪ ،‬د ګنډونوالو ترمنځ پكې هېڅ اتفاق نه‬
‫څرګنديږي ‪ ،‬بلکې دا ورڅخه په سمه توګه جوته کېږي چې ټول ګډونوال په جبري‬
‫توګه د زورزبردستۍ له لارې په يوې عقيدې مجبور شوي دي ‪ ،‬ورنه که جبر زور نه‬
‫وای نو هرګډونوال به په هغه عقيده کلك ولاړ و چې په کومه عقيده غونډې ته راغلى‬
‫و ‪ ،‬ددې تفصيل به ان شاء اهلل وروسته دغونډو اړوند څپركو کې راشي ‪ ،‬جوته شوه چې‬
‫دا په واقعيت کې د مشورې غونډې نه وې ‪ ،‬بلکې اجباري غونډې وې ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬د مزيد تفصيل لپاره وګوره ‪ ( :‬ياأهل الکتاب تعالوا الى کلمة سواء ‪ ) ۸۱۴ :‬ددې‬
‫کتاب ليکوال د زكې شنوده له ليکنې ( تاريخ الاقباط ) او ميشل جرجيس له ليکني (‬
‫الکنيسة المصرية ) څخه ډېر ښه راپورونه راغونډ کړي دي ‪.‬‬

‫عقيدي ته د ورپېښو ستونزو ستړي او اړوند خيالات په کې تبادله‬
‫کېدای شي ‪.‬‬
‫د اعمال الرسل په حواله تر ټولو لومړۍ غونډه د اورشليم وه چې د تېرې‬
‫موخې لپاره د حواريينو په ژوند او زنده ګي کې دائره شوېوه چې آيا غير‬
‫يهودان په موسوي شريعت مکلف دي او که نه ؟ بالآخره دائره شوي غونډه‬
‫په دې سرته ورسېده چې دوی په ( ختان ) او موسوي شريعت باندې‬
‫مکلف نه دي ‪ ،‬بلکې دا يې فرض دي چې د بوتانو لپاره منښتې نذرانې ونه‬
‫کړي ‪ ،‬او له زنا او وينې له استعمال نه ځانونه وژغوري(‪.)1‬‬
‫مهمې نړيوالې غونډې ‪:‬‬

‫‪ / 0‬په نيقيه(‪)2‬كې په كال( ‪523‬م) كې غونډه‪:‬‬
‫د دې غونډې سبب ‪:‬‬
‫د دې غونډې يواځنى لامل دغه مهال په عقيدوی ميدان کې د اختلافاتو‬
‫شتون و چې په نزديو کې له ګردو نصرانيانو نه د زور او زبردستۍ دباو د‬
‫(‪ ) 1‬د سفر اعمال الرسل پنځلسم اصحاح وګوره ‪.‬که د اعمال الرسل ليکوال په دې دعوه‬
‫کې رښتنى وي نو دعيسى ‪ ‬له راوړي اسماني شريعت څخه دا لومړۍ سرغړونه ده ‪،‬‬
‫ځکه په دې سره هغوی له عيسى ‪ ‬څخه يو نقل هم نه دی ذکر کړی ځکه چې د‬
‫ګډونوالو خپلې رايې دي ‪ ،‬او دا له عيسوي دين څخه د انحراف چې د غونډو له لارې‬
‫سرچېنه اخلي ترټولو ستر او لوی تمهيد دی ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬نيقيه د وړې اسيا تركيا کې واقع ده او اوس مهال په (ارنيق) نوم ياديږي‪ .‬المنجد في‬
‫الاعلام‪. ) ۱۸۲ ( :‬‬

‫رومانيانو له پلوه د ميلان مرسوم(‪ )1‬په مناسبت پورته کړی شو ‪ ،‬لږ‬
‫ځنډ وروسته د نصرانيانو ډلو ټپلو ترمنځ عقيدوی اختلافاتو وده لاپسې‬
‫وغځېده ‪ ،‬په نصرانيانو له واقع ظلم او ستم له کبله نه شو کولای چې خپل‬
‫منځني اختلافات سره په ډاګه کړي چې لږ وروسته يې تفصيلي بيان را‬
‫روان دی ‪.‬‬
‫خو بيا هم د منځني اختلافاتو تر ټولو څرګنده نقطه دا وه چې په اسکندريه‬
‫کې له يو پلوه کليسا د بولس د راوړې نظريې سره سم د مسيح د الوهيت په‬
‫دعوه کلکه ولاړه وه ‪ ،‬او له بل پلوه په اسکندريه کې مذهبي لارښود آريوس‬
‫سره کليسا په ډېرې سختې عقيدوي مقابلې رسه کشي کوله ‪.‬‬
‫هغه دا چې اريوس په اسکندريه کې د پياوړي معلم ‪ ،‬خيرخواه ناصح ‪،‬‬
‫پرهيزګار او په تفسير د ښې پوهې ستاينو مډال ګټلى و ‪ ،‬هغه په دې اند و‬
‫چې اهلل يو دی او د هميشه لپاره به يو وي ‪ ،‬له هېڅ چا څخه يې نسل تناسل‬
‫نه دی شوی او د هميشه لپاره به دغسې وي ‪ ،‬خو مسيح ازيل نه دی ‪ ،‬د نورو‬
‫مخلوقاتو په څېر له پلار پرته د اهلل پاك په مشيئت او ارادې پېدا شوی‬
‫دی(‪.)2‬‬
‫آريوس خپله دغه نظريه زياتو ګڼ شمير مذهبي بېلابېلو رهنماګانو ته‬
‫(‪ )1‬ميلان مرسوم په کال ( ‪ ۴۲۴‬م ) کې واکمن قسطنطين او واکمن ليسينيوس صادر کړ‬
‫په دې کې يې مسيحيانو ته د خپلو ديني شعائرو د ادا کولو آزادي وركړه ‪ ،‬اوورڅخه‬
‫برمته شوي املاك يې بېرته وركړل ‪ ،‬ددغې قانون نص په ( تاريخ اوربا للعصور الوسطى ‪:‬‬
‫‪ ) ۲۱‬د دکتورباز العريني ليکنې کې وګوره ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬تاريخ الفکر المسيحي ‪) ۴۲۹ / ۲ ( :‬‬

‫واوروله چې له جملې څخه يې يو هم د نيقومديه لوی مذهبي‬
‫رهنما ( اوسابيوس ) و ‪.‬‬
‫خوواکمن قسطنطين چې کله په نصرانيانو دغه زړه سواندې ښکاره او‬
‫ورڅخه يې د ظلم زياتي او زور جبر خپور ټغر راغونډ کړ ‪ ،‬ددوی د نېکو‬
‫حالتونو لپاره يې راز راز هلې ځلې پېل کړې نو د نصرانيانو ديني ډلو ټپلو‬
‫حيران دريان ګوته په غاښ کړ(‪.)1‬‬
‫هغه ټولې ډلې ټپلې د خپلې واکمنۍ د زوال لوی لامل وبولو ‪ ،‬ترګردو زياته‬
‫زيانمنه مرحله يې د اسکندري د کليسا عابد ( الکسندوس ) او د آريوس او‬
‫د هغه د پېروانو ترمنځ تاو تريخوالى و ‪.‬‬
‫د دواړو خواو ترمنځ د ناخوښۍ لړې تردې حده ورسېده چې د اسکندرې‬
‫پادري له غونډې وغوښتل چې په چټکه د آريوس او د هغه د دعوت روانې‬
‫لړې اړوند مذهبيانو ته پرېکړه واوروي ‪ ،‬بالآخره غونډه دې نتيجې ته‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ پوه (فيشر) وايي‪ :‬نصرانيانو ته په دغې ازادۍ کې دقسطنطين باچا خپلې‬
‫شخصي سياسي موخې وې ‪ ،‬هغه وپوهېد چې نصرانيت هم لکه دنورو دينونو په څېر‬
‫مخ په زياتېدو دی ‪ ،‬دخلکو په منځ کې يي مقبوليت په لويه کچه روان دی ‪ ،‬هغه‬
‫غوښتل چې د بيزنطي امپراطور د واك ګد ې د نصرانيانو په ملتيا نسکوره کړي ‪ ،‬خو‬
‫ولې خوب ليدل يې ډيره زر رښتيا شول ‪ ،‬قسطنطين به ځان دنصرانيت لوي کاهن او‬
‫مذهبي رهنما خلکو ته ښوده ‪ ،‬خو ولې په نفس وقت کې هغه نصرانيت ته په انتساب‬
‫کې د اور عبادت هم کو ‪ ،‬او په کال ( ‪ ۴۴۱‬م ) کې د آريوس په مذهب هله په تعميد‬
‫راضي شو چې د مرګ په څادر پروت و ‪.‬‬
‫د مزيد تفصيل لپاره راروان مرجع وګوره ‪ ( :‬تاريخ اوربا في العصور الوسطى ‪. ) ۱ – ۴ :‬‬
‫د فيشر ليکنه او د محمد زياده ترجمه ‪.‬‬

‫ورسېده چې اريوس او د پېروانو خدمت يې په ټپه ودر و ‪ ،‬له دغې‬
‫کبله آريوس له اسکندرې څخه ووت او په اسيا صغرى کې د ( بثينية ) په‬
‫نوم هغې سيمې ته ولاړ چرته چې يې نور مذهبي رهنماګان سره راغونډ وو‬
‫‪ ،‬دوی هلته په بثينيةکې غونډه په دې خاطر دائره کړه ترڅو د اسکندرې‬
‫پادري ته استازی واستوي چې د آريوسيانو څخه دنه خدمت قرار او سابقه‬
‫پرېکړه بيرته لري کړي(‪.)1‬‬
‫له دې کبله قسطنطين واکمن په (‪۴۸۲‬م) کې د نيقيه مشهوره غونډه دائره‬
‫کړه ‪ ،‬او ورته يې ګرد مذهبي عابدان او پادريان راوبلل ‪.‬‬
‫غونډې ته د حاضرينو شمير او د راغلو بېلابېل مذهبي دريځونه ‪:‬‬

‫غونډې ته د راغلو شمېر په هکله د نصرانيانو خبرې يو تربله ردو بدلې دي‬
‫ځينې نصرانيان وايي چې غونډې ته نزدې ( ‪ ) ۴۲۲‬پادرينو حاضري وركړېوه‬
‫‪ ،‬خو ولې نور ځينې وايي چې د ګډونوالو شمير د ( ‪ ) ۴۱۱–۸۲۱‬ترمنځ و (‪.)2‬‬
‫ماري سليمان پخپل کتاب (المجدل) او ابن البطريق دواړو د ګډونوالو (‬
‫‪ ) ۸۱۳۲‬شمېرنه په ګوته کړېده (‪.)5‬‬
‫ابن البطريق د ګډونوالو اړوند ويلي دي چې هغوی په يوه خبره او يوه خوله‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الفکر المسيحي ‪) ۴۸۸ – ۴۸۲ / ۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ . ) ۴۸۸ – ۴۸۲ / ۲ ( :‬تاريخ الکنيسة ‪ ) ۳۸ / ۴ ( :‬دجون لوريمر‬
‫ليکنه ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬المجدل کتاب کې د ختيځوالو پادرينو راپور په (‪ )۲۲‬مخ کې وګوره ‪ ،‬اود (يآاهل‬
‫الکتاب تعالوا الى کلمة سواء‪ ) ۸۲۸ :‬صفحه وګوره ‪ .‬ابن البطريق دغه شميره د زكې شنوده‬
‫له کتاب ( تاريخ الاقباط) نه رانقل کړې ده ‪.‬‬

‫نه وو ‪ ،‬بلکې ټول ګډونوال سره ډېرې خپلمنځۍ ديني او فکري‬
‫تېرې پاتې درلودې ‪.‬‬
‫‪ ‬بربرانيه طائفه په دې ټينګه ولاړه وه چې مسيح او مور يې دواړه له اهلل‬
‫پاك پرته حق معبودان دي ‪.‬‬
‫‪ ‬سابليوس په دې عقيده کلك باوری و چې مسيح او پلار سره لکه د اور‬
‫په څېر خپلمنځنى حيثيت لري ‪ ،‬چې کله هم له اور څخه شغله جلا شي ‪،‬‬
‫نو لومړۍ شغله د دوهمې په تنها کېدو هېڅ کمى نه محسوسوي ‪.‬‬
‫‪ ‬ځېنو نورو ويل چې مريم په مسيح نه ده اميدواره شوې ‪ ،‬بلکې مسيح يې‬
‫په ډډ کې داسې تېر شوی دی لکه اوبه چې په ناوه کې تېريږي ‪.‬‬
‫‪ ‬د انطاکيه بطريق بولس شمشاطي وويل ‪ :‬مسيح اګر که انسان او‬
‫مخلوق و ‪ ،‬خو بيا هم د اهلل برخه ده ‪ ،‬نور لکه زمونږ د مخلوق په څېر په‬
‫ذات کې مستقل و ‪ ،‬او له مريم څخه يې هم ځويويل ثبوت لري ‪ ،‬دوی داسې‬
‫انګېرول چې اهلل پاك قديم واحد ‪ ،‬يو جوهر او يو اقنوم دى(‪.)1‬‬
‫دې ډلګۍ په روح القدس او کلمه باندې هيڅ ايمان نه درلود ‪.‬‬
‫‪ ‬مرقيون او پيرواكرو يې د مسيح اړوند دا عقيده څرګندوله چې هغوی‬
‫درې معبودان دي ‪ :‬صالح ‪ ،‬طالح او عدل چې د دواړو ترمنځ دی ‪.‬‬
‫‪ ‬خو بولس ددرې سوه اتلسو مذهبي مشرانو په شمول دا عقيده‬
‫څرګندوله چې مسيح پخپله حق معبود او اله دى(‪. )2‬‬
‫(‪ )1‬د اقنوم تفصيلي معنا وروسته راروانه ده ‪.‬‬

‫(‪ )2‬محاضرات في النصرانية ‪ . ) ۲۸۳ ( :‬يآاهل الکتاب تعالو الي کلمة سواء ‪ ) ۸۲۸ ( :‬د‬
‫رؤوف شلبي ليکنه ‪ .‬دغه ش ميره شلبي د زكې شنوده له کتاب تاريخ الاقباط نه انقل‬

‫د غونډې اعلان كړي قرارات او پايله ‪:‬‬
‫له دې وروسته چې هر چا خپله عقيده په غونډه کې واوروله پايله په دې‬
‫د حق معبود سره د اهلل پاك ځوی دى(‪ )1‬هغه د اهلل‬ ‫‪‬‬ ‫تمامه شوه چې مسيح‬
‫پاك له ذات څخه يوه حصه ده(‪ )2‬له اهلل پاك څخه پېدا دی خو مخلوق نه‬
‫کړې ده ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬دنيقوي د غونډې د ايمان نص په دې توګه و ‪:‬‬
‫مونږ پر پلار باندې د حق معبود عقيده لرو چې هغه ټولواك او دګردوشيانو ليدل کېږي‬
‫اوكه نه خو خالق دى ‪ ،‬په دې عقيده يو چې مسيح حق معبود او له معبود څخه پېدا دی‬
‫‪ ،‬رڼا له رڼا څخه پېدا ده ‪ ،‬مسيح هم لکه د پلار په څېر حق معبود دی ‪ ،‬له اله مولود دی‬
‫خو مخلوق نه دی ‪ ،‬په اصل او جوهر کې د پلار په څېر دى ‪ ،‬په اسمان او ځمکه کې‬
‫ګرد مخلوقات د دې له کبله پېدا دی ‪ ،‬ګرد انسانيت له ستونزو ستړياو څخه دخلاصون‬
‫لپاره مونږ انسانانو سره د انسان په څېر ووسېد ‪ ،‬هغه په مرګ ودرديد او په دريمه ورځ‬
‫بره اسمان ته وخوت ‪ ،‬دټولو ژوندو او مړو سره دحساب کتاب له کبله به بېرته ارومرو‬
‫راځي ‪ .‬وګوره تاريخ الکنيسة ‪) ۳۲ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬دايمان د قانون له نص څخه له ورايه بريښي چې د مسيح د الوهيت عقيده د‬
‫اسکندريه پادري چې د مسيح په الوهيت يې عقيده وه وړاندې کړېده ‪ ،‬خو ولې ځينې‬
‫نور وايي چې [ ځوی د پلار د نفس جوهر څخه دی ] مقوله په اصل کې د قسطنطين‬
‫واکمن مقوله وه ‪ ( .‬تاريخ الکنيسة ‪ ) ۳۲ / ۲ :‬دا خو ښکاره خبره ده چې ددې غونډې په‬
‫مهال قسطنطين بدپرست اووثني و ‪ ،‬نصرانيت يې د خپل مدهب په توګه نه و پېژندلى ‪،‬‬
‫په غونډه کې دغسې تش په نوم ظاهري موافقت مونږ ته صحت او عدم صحت راپه‬
‫ګوته کوي چې دغه موافقت ځکه منځ ته راغى چې د غونډي صدارت قسطنطين باچا‬
‫خپله کو ‪ ،‬ورنه د قسطنطين مباشر مداخلت هم لويه ضربه ده چې له کبله يې مسيح‬
‫له بشريت څخه الوهيت ته څنګه پورته شو ؟ ددغې غونډو له دائريدو وروسته د مسيح‬
‫اړوند نصرانيت دګردو عقيدوي کږليچونو اوتاوېلوماوېلو سره مشت او ګريوان شو ‪ ،‬د‬

‫دى ‪.‬‬
‫تعالى اهلل عن ذلك علوا کبيرا ‪.‬‬
‫په غونډه کې پرېکړه وشوه چې مسيح د خلکو خلاصون له کبله په انساني‬
‫شکل او صورت کې راڅرګند شو ‪ ،‬وروسته له دې چې د مړيني قيامت پرې‬
‫تېر شو بېرته اسمان ته وښوت ‪ ،‬غونډه کې دا هم تصويب شوه چې بايد په‬
‫آريوس او پيرواكرو يې لعن طعن وويل شي ‪ ،‬او ټولې ليکنې يې وسوزول شي‬
‫‪.‬‬
‫د قسطنطين تاييد له کبله زياتو مشاركينو د همدغې راي تاييد اختيار کړ ‪،‬‬
‫ابن البطريق ذکر کوي ‪ :‬چې د مسيح د الوهيت عقيده ( ‪ ) 518‬کسانو ومنله‬
‫او باقي ټولو کسانو يې مخالفت وكړ(‪ )1‬خو ځينې نور وايي چې د نيقوميديه‬
‫مذهبي راهنما ( يوسابيوس) د يو بل نفر په شمول دغه عقيده رفض او‬
‫ورڅخه يې انكار وكړ ‪ ،‬باقي نورو ټولو ورته تن کېښود(‪. )2‬‬
‫په الوهيت باندې د‬ ‫‪‬‬ ‫په دې پلمه د دغې عقيدي معتنقينو د مسيح‬
‫امبراطور د غونډې د رياست او مشرۍ له کبله لاس بری حاصل کړ(‪. )5‬‬
‫په دې خبره دليل چې د نيقې غونډې مشاركينو ټولو په دغې خبره او‬
‫مسيح او د هغه طبيعت اړوند راز راز عقيدې څرګندې شوې ‪ ،‬دګردو اختلافاتو پايله‬
‫په دې سرته ورسېده چې نصرانيت له اسماني توحيد دين څخه په وضعي او د شرك په‬
‫ديانت بدل شو ‪ ،‬له اهلل پاك پرته دنورو معبودانو په عبادت يې فتواګانې وركړې ‪.‬‬
‫(‪ )1‬محاضرات في النصرانية ( ‪. ) ۲۸۳‬‬
‫(‪ ) 2‬مجموعة الشرع الکنسي ( ‪ ) ۳۴‬تاريخ الکنيسة ( ‪.) ۳۹‬‬
‫(‪ ) 5‬تاريخ اوربا في العصور الوسطى ( ‪ ) ۲‬دفيشر ليکنه‪ .‬تاريخ اوربا في عصور الوسطى‬
‫( ‪. ) ۱۳‬‬

‫عقيدې اقرار نه دی کړی دا قابل قناعت حجت دی چې حنا‬
‫خضري پادري د بولس د وينا شائع کونكو د برلاسۍ په هکله وايي ‪ [ :‬د‬
‫ډېر زيات تاسف له مخې دغه واقع حقيقت په هر اړخيزه توګه د غونډې د‬
‫قرار سره مخالفت لرو ‪ ،‬له دغې غونډې نه ګرد پادريان او عالمان خپلو‬
‫خپلو عبادتخانو ته ورننوتل او لكه د مخكې په شان يې بغېر دكوم بدلون‬
‫نه معلومات وركول(‪ )1‬ځينې خو يې لا د اريوس څخه هم مخكې لاړل سره‬
‫له دې چې اريوس او پېروان يې د مسيح د الوهيت په نفي كلك ولاړ وو خو‬
‫بيا هم اريوسيانو د زياتو پادرينو په ځالو كې ځانونو څرول ] (‪.)2‬‬
‫چې کله د واکمن په زور او دباو د نيقې غونډه د مسيح په الوهيت سرته‬
‫ورسېده ‪ ،‬بېرته سلطان قسطنطين پخپله له دغې رايې څخه راوګرځېد ‪ ،‬او‬
‫په ( ‪۴۴۳‬م ) کال کې يې يو ځل بيا د صور په مقام کې غونډه جوړه کړه او د‬
‫اريوس کليسا ته بيا راتګ يې اعلان کړ ‪.‬‬
‫د مسيح په الوهيت ولاړ د اسکندرې لوی پادري ( اثناسيوس ) يې د غونډې‬
‫له ركنيت څخه ګوښه کړ ‪ ،‬خو ولې امپراطور قسطنطين خپله د ځان لپاره‬
‫هم د اريوس اعلان کړى عقيدوي درېځ په داسې حالت کې غوره کړ چې د‬
‫(‪ ) 1‬له دې څخه پوهيداي شو چې د نيفي په کانفرنس کې په دغې نا اشنا خبرې‬

‫ګډونوالو ته هېڅ قابل قناعت دليل وړاندې نه کړی شو ‪ ،‬تش په نوم ورباندې ظاهري‬
‫موافقه وكړی شوه ‪ ،‬ټول سره بېرته خپلو اتباعو ته د هغو ښوونو پېل وكړ چې څه يې‬
‫مخکې پېژندل ‪ ،‬او د هغه څه به يې انكار کو چې علمي عبور يې پرې نه لرو ‪،‬‬
‫دقناعت بخش دليل د نه شتون له کبله هغوی هېڅ چاته دغه عقيده نه شي شرحه‬
‫کولای چې دغه عقيده څه او څنګه ده ؟‬
‫(‪ ) 2‬تاريخ الفکر المسيحي ‪. ) ۴۳۴ ( :‬‬

‫مرګ په حالت پروت و (‪.)1‬‬
‫له دې څېړنې څخه بريښي چې د نيقې غونډه تر هر څه ډېره د ستونزو‬
‫جرړه وه ‪ ،‬دغه غونډه د وثني او بدپرست امپراطور قسطنطين چې نصرانيت‬
‫ته يې لا غاړه نه وه ايښى په لاس کې يوه لوبه وه ‪ ،‬ځکه خو ټول د غونډې‬
‫برخه وال پرې يوه خوله هم نه وو ‪ ،‬ورنه ټولو به ورته غاړه ايښې وای ‪ ،‬دغه‬
‫عقيده اټکل او د خلکو تصورات وو نو ځکه ترې بېرته کليساګانو ته له‬
‫ستنېدو وروسته سرغړونې وكړی شوې ‪.‬‬
‫‪ : – ۲‬د قسطنطينې غونډه ‪:‬‬

‫د کليساګانو ترمنځ د بېلابېلو متضادو دعواګانو له کبله امپراطور‬
‫(ثيودسيوس) د بيا ځل لپاره په ( ‪۴۲۲‬م) کال کې سره ټول مذهبي مشران‬
‫اعلان کړي کانفرنس ته راغونډ کړل ‪.‬‬
‫‪ ‬د دغې دعوتونو له جملې نه يو هم د اسکندري د عابد (مقدونيوس)‬
‫عقيدوی دريځ و چې روح القدس معبود نه بلکې مخلوق دی ‪.‬‬
‫‪ ‬بل پكې د (صابليوس) عقيدوی فکر و چې له درېواړه اقانيمو له‬
‫الوهيت څخه په ټپه منکر و ‪.‬‬
‫‪ ‬بل د (ابولېناريوس) چې د شام او لاذقيه د مشهورترين عابدعقيدوی‬
‫مسير وچې هغه هم د مسيح له بشريت نه بيخي سخترين منکر و ‪.‬‬
‫دغې غونډې ته نزدې يوسل پنځوس نصراني عابدانو حاضري وركړېوه ‪،‬‬
‫بالاخره د غونډې پايله د مسيح په الوهيت تمامه شوه ‪ ،‬او له الوهيت څخه‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ . ) ۴۲۱ / ۲ ( :‬تاريخ الکنيسة ‪. ) ۲۹ / ۴ ( :‬‬

‫يې منکرينو ته لعن طعن او سپکې ستغې وويل شوې ‪ ،‬ددې‬
‫غونډې په سرته رسېدو نصراني ديانت کې د ثالوث عقيدوی مسير هم بشپړ‬
‫شو(‪. )1‬‬
‫له دې څخه په ډاګه بريښي چې دا غونډه هم د (ثيودسيوس) د امپراطور په‬
‫خوله د مسيح په الوهيت او د تثليث په عقيده ولاړ و د خير او مصلحت‬
‫لپاره دائره او د هغوی په خوښه يې ورله ځينې تشريعات او قوانين وضعه‬
‫کړل ‪.‬‬
‫‪ : – ۳‬په ( ‪۴۳۱‬مـ ) كال كې د افسس غونډه ‪:‬‬
‫دا غونډه په دې خاطر ترسره شوه چې د قسطنطينيې عابد (نسطور) د‬
‫عقيدوی دريځ مخه ونيسي ‪ ،‬هغه به ويل ‪ :‬مسيح دوه ډوله طبيعتونه لري ‪:‬‬
‫الهي طبيعت ‪ ،‬او انساني بشري طبيعت(‪ )2‬خو مريم د انسان مور ده او د اله‬
‫مور نه ده ‪.‬‬
‫په دې بنسټ افسس کې په (‪۳۴۲‬مـ) کال د يوسل او شپېته عابدانو په‬
‫حضور کې غونډه دائره شوه ‪ ،‬ټول سره دې نتيجې ته ورسېدل چې مسيح د‬
‫يو طبيعت څښتن او حق معبود او انسان دی ‪ ،‬مريم د هغوی د معبود مور ده‬
‫‪ ،‬نسطور چې له کليسا څخه يې هم وشړه ورباندې يې د لعن طعن او بدو‬
‫(‪ ) 1‬مجموعة الشرع الکنسي ‪ . ) ۸۳۴ ( :‬تاريخ الکنيسة ‪ . ) ۲۲۲ ، ۲۱۳ / ۴ ( :‬النصرانية من‬
‫التوحيد الى التثليث ‪.) ۲۲۴ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ . ) ۲۱۱ / ۸ ( :‬تاريخ الکنيسة ( ‪ ) ۸۲۲ / ۴‬دجون لوريمر ليکنه‪.‬‬
‫ځينې نور په دې اند دي چې نسطور په دې دريځ و چې مسيح له بركت نه ډك انسان و ‪،‬‬
‫خو معبود نه و‪ .‬مزيد تفصيل لپاره وګوره ‪ :‬النصرانية من التوحيد الى التثليث ‪. ) ۲۲۳ ( :‬‬

‫ردو ويل هم پېل کړل(‪. )1‬‬
‫د افسس له دې غونډې وروسته بيا ډېرې غونډې د مسيح ‪ ‬د طبيعت‬
‫اړوند وشوې چې له جملې څخه يې ځينې دا دي ‪:‬‬
‫‪ : – ۴‬په ( ‪۴۸۱‬م ) كال كې د خلقدونيې كانفرنس ‪:‬‬

‫نورې نوې څېړنې پېل شوې ‪ ،‬د غونډې‬ ‫‪‬‬ ‫په دې غونډه کې د مسيح‬
‫برخوال دې نتېجې ته ورسېدل چې ‪:‬‬
‫‪ ‬مسيح له انفصال او اختلاط او انقسام پرته د الوهيت او بشريت دوه‬
‫طبيعتونه لري(‪ )2‬ددې عقيدې ترشاه لويديځوال نصراني عابدان ولاړ و ‪ ،‬اوپه‬
‫پايكېيې ددې عقيدې نه منونكوته سپکې سپوري وويلې ‪.‬‬
‫خو ولې د شريق کليسا څخه ورسره په دې عقيده هېڅ چا موافقه ونه کړه ‪،‬‬
‫هغوی په افسس کې موافقې ته رسېدلې عقيدې باندې کلك ولاړ وو چې‬
‫مسيح الهي او بشري دوه طبيعتونه لري ‪.‬‬
‫دا عقيدوی اختلاف د کاثولېك نصرانيانو چې د مسيح د طبيعت په دواړو‬
‫خواو او د قبطيانو ‪ ،‬ارمن ‪ ،‬او سريانيانو ترمنځ چې د مسيح په يو طبيعت‬
‫قايل دي تر ټولو ستر توپير بللى شي(‪. )5‬‬
‫له دې وروسته نور ګڼ شمېر مذهبي کانفرنسونه منعقد شول چې زياتې‬
‫(‪ ) 1‬مجموعة الشرع الکنسي ‪ . ) ۸۲۲ ( :‬تاريخ الکنيسة ‪. ) ۸۲۹ / ۴ ( :‬النصرانية من‬
‫التوحيد الى التثليث ‪. ) ۲۲۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬دا د نصرانيانو دعقيدوی تضادونو جمع ده چې هغوی پرې معادات او موالاة پالي ‪،‬‬
‫ددوی سره په دې عقيده هېڅ شرعي او عقلي دليل نشته ‪ ،‬دا ټولې هوايي خبرې دي ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬مجموعة الشرع الکنسي ‪ . ) ۴۴۳ ( :‬تاريخ الکنيسة ( ‪. ) ۸۴۸ – ۸۸۴ / ۴‬‬

‫مهمې غونډې يې په دې توګه دي ‪:‬‬
‫‪ : – ۸‬په ( ‪۷۵۷ ، ۷۸۴‬مـ) اووم كانفرنس ‪:‬‬

‫له اوومې څخه دوه غونډې مراد دي ‪ ،‬لومړۍ غونډه چې په (‪۱۲۳‬مـ) کال د‬
‫پنځم قسطنطين واکمن په خوله دائره شوه ‪ ،‬ترڅو د عقيدې له نګاه په هغه‬
‫تصويرانو اوبوتانو رڼا واچوي چې ځېنې نصرانيان ورته احترام او تقديس‬
‫لري ‪.‬‬
‫غونډه په دې موافقې سرته ورسېده چې که هرڅوک د مسيح يا د هغه د مور‬
‫او يا د کليسا راهبانو تصويران جوړ کړي او ورته په احترام او تقديس قائل‬
‫شي هغه بدپرست او لعنتي دی(‪. )1‬‬
‫له دې پړاو وروسته امپراطور عام قرار صادر کړ چې په کليساګانو کې‬
‫ايښې ګرد تصويران او بوتان بايد ارومرو مات او دړې وړې کړی شي ‪ ،‬ټول‬
‫راهبان يې له کليساګانو څخه ګوښه کړل او راغونډه کړې شتمني يې هم‬
‫په خپله ولکه کې راوسته ‪ ،‬د دې برسېره يې راهبان د راهبانو ښځو ( ننو)‬
‫سره په نكاحونو مجبور کړل (‪. )2‬‬
‫(‪ ) 1‬مجوعة الشرع الکنسي ‪. ) ۱۹۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬داسې بريښي چې دريم امپراطور ( ليو ) چې د پنځم قسطنطين پلار و د لومړي ځل‬
‫لپاره يې په ( ‪ ۱۸۴‬مـ) کال کې د تصويرانو او بوتانو په تحريم عام تام قرار صادر کړ‪،‬‬
‫هغه بوتان او تصويران له وثنيت څخه نصرانيت ته دخيل وګڼل ‪.‬‬
‫ول ديورانت وايي‪:‬چونكه د دريم ( ليو ) د قليقيه سيمه کې زوكړه شوېوه د اسلامي‬
‫تعليماتو څخه ډېر زيات متاثر و ‪ ،‬چې کله يې د واک واګې ترلاسه ورسېدې د‬
‫نصرانيت سره ټکراو د بوتانو او تصو يران ثقافت او په پېرتوب يې پابندي ولګوله ‪،‬‬

‫بيا په (‪۱۱۲‬مـ) کې د پنځلسم قسطنطين له مړينې وروسته د واک‬
‫نصرانيت ته دبدپرستې په راتګ ول ديورانت په مختصره توګه وايي‪ :‬په لومړيو کې به‬
‫کليسا تصويران په کلکه غندل او د بدپرستې پاتې اثر به يې ګڼه ‪ ،‬که څه هم د‬
‫قسطنطين په رژيم کې نصراني ديانت پرمختګ وكړ خو بيا هم د يوناني او په‬
‫قسطنطينيه کې د شرق پاتې رسمونو رواجونو پياوړی اثر درلود ‪ ،‬دغې رواجونو د وثنيت‬
‫سره د کلکې مبارزې مخنيوۍ لويه کچه په کمېدو کړه ‪ ،‬چونكه په وروستيو کې د‬
‫راهبانو او زاهدانو شمېر ترمخکې زيات شو د هغوی معرفت او پېژندګلو ته ډيره زياته‬
‫اړتيا وليدل شوه ‪ ،‬هغه و چې د مريم البتول او د نورو زاهدانو په نوم ګڼ شمير بوتان‬
‫راڅرګند شول ‪ ،‬خلکو يواځې د مسيح په نوم د جوړ شوي تصويرانو په تعظيم بسنه‬
‫ونكړه بلکې ورسره يې د دار لرګي په تعظيم هم پېل وكړ ‪ ،‬ددغې بې وقوفو له نظره د‬
‫دار لرګى بې مثاله اثر لري ‪ ،‬هغه و چې خلکو ورته د سجدې په کېښودلو شروع وكړه ‪،‬‬
‫له دې لارې د تصويرانو پاتې کلتور په داسې معبودانو تبديل شو چې خلکو به ورته د‬
‫تعظيم سجدې لګولې ‪ ،‬په ډېرو ارزښتناکو او قيمتي خوشبو به يې معطر کول ‪ ،‬شاوخوا‬
‫به يې ترې شمعې بلولې ‪ ،‬په سر به يې ورته د ګلونو ګلابونو تاجونه په سرول او ورڅخه‬
‫به يې په پټ اثر د معجزو او کرامتونو غوښتنې کولې ‪ ،‬په ځانګړي توګه هغه ځايونه‬
‫چې د يوناني کليسي پيروان وو ‪ ،‬هلته خو به په هرځای کې ‪ ،‬کور کې ‪ ،‬کليسا کې‬
‫لويو او کوچنيو عبادتخانو کې خلك په بوتانو راپراته ليدل کېدل ‪ ،‬يواځې دا نه بلکې‬
‫تصويرانو دېته سرايت وكړ چې نارينه او زنانه قام به په ګاڼو کې د کور په لوښو‬
‫سامانونو او پوښاک کې هم تصويران جوړول ‪.‬‬
‫هغه ځايونه چې د ستونزمنو رنځونو‪ ،‬د جګړو شخړو ‪ ،‬او د ولږې ښکار و هلته به‬
‫خلکو د دې په ځای چې خپل ځانونه په کار کسب له ښکېل څخه خلاص کړي ‪،‬‬
‫يواځي په زاهدانو او پيرانو په س فارشونو او شتون باندې تكيه او بسنه کوله ‪.‬‬
‫په يوځل نه بلکې په څوڅو ځلي د کليسا راهبانو او غوڼدو يې په جارنارې سورې‬
‫ووهلې چې دغه تصويران معبودان نه دي ‪ ،‬بلکې يواځي د ذکر او ياداشت لپاره ايښودل‬
‫شويدي خو خلکو کله دغي خبرو ته غاړه کېښوده ؟‬

‫واګې د هغه ښځې ( ايريني ) په لاس کې واخستې ‪ ،‬د تېر په څېر‬
‫هغې هم په (‪۱۲۱‬مـ) کې مذهبي غونډه دائره کړه چې نزدې (‪ )۴۲۱‬مذهبي‬
‫مشرانو او عابدانو پكې ګدون کړی و ‪ ،‬دائره شوې غونډه په دې قرار‬
‫ترپايه ورسېده چې ‪:‬‬
‫د مسيح او د هغه د مور او ټولو حواريينو تصويران په غاړه کې ځړول د‬
‫مذهب واجبي دنده ده ‪ ،‬د هغوی قدر او احترام کول او اهلل پاک ته يې په‬
‫اړينو کارونو کې سپارشيان پيش کول په نصراني ديانت کې روا دي ‪ ،‬ځکه‬
‫چې دوی د اهلل پاک په وړاندې ډېر لوي منزلت او مکانت لري ‪ ،‬هر هغه‬
‫څوک چې د نصرانيت په دغه عقيده ونه لري هغوی لعنتيان دي(‪. )1‬‬
‫(‪ )1‬دلته بايد ضرور پ ه اوومه غونډه کې دبوتانواو تصويرانو اړوند هغه قرار ته اشاره‬
‫وكړو چې له کلماتو څخه يې په څرګند ډول داسې بريښي چې نصرانيت څومره ډېر په‬
‫بدپرستۍ کې ننویت دی ‪ ،‬هغوی په غونډه کې دې نتيجې ته ورسېدل چې په ډېرقدر او‬
‫احترام د صليب ودرولو په څېر بايد د حواريينو او زا هدانو تصويران هم په بې مثله قدر‬
‫او احترام د اهلل په عزتمندو کليساګانو کې ودرول شي ‪ ،‬بايد دغه تصويران په کورونو ‪،‬‬
‫په لارو کوڅو ‪ ،‬دکور په لوښو سامانونو او په نورو عزتمندانه ځايونو کې نښه کړی شي ‪،‬‬
‫د تصويرانو له ذکر نه زمونږ موخه د رب او معبود او په مخلصانه توګه د خلاصون‬
‫وركونې هستي د يسوع مسيح او زمونږ د ټولو سرداره بختوره پاک دامنه او زمونږ د‬
‫معبود مور مريم ‪ ،‬او د ګردو ملايكواو حواريينو تصويران دي ‪ ،‬ځکه چې ددغې‬
‫تصويرانو په بار بار ليدنې کتنې سره خلکو ته ددوی په پل تګ ډېره اسانتيا راويل ‪ ،‬د‬
‫الهي طبيعت له ځانګړ ي عبادت پرته نور دغه تصويران هم ورته دسجدې کولو او د‬
‫قدر او احترام وړ دي ‪.‬‬
‫مونږ ته له راپاتې مخکني نېك رسم اورواج سره سم بايد هغوی ته عطر لوګى کړی شي‬
‫‪ ،‬د دار او نورو تصويرانو او د انجيلونو ليکوالانو ته شمعې رڼا کړی شي ‪ ،‬څوک چې د‬

‫نصرانيان په دغه عقيدوی دريځ تر هغه روان وو چې پروټسټانټ‬
‫منځ ته راغلل ‪ ،‬دوی د تصويرانو او بوتانو بې احترامي وكړه ‪ ،‬همدغه لامل و‬
‫چې پروټسټانټ له کاثوليك او ارثوذکس څخه په عقيدوی مسير کې جلا‬
‫شول ‪.‬‬
‫‪ : - ۶‬په ( ‪۵۶۸‬مـ ) كې اتمه غونډه ‪:‬‬

‫د دې غونډې موخه د قسطنطينې او روما د کليساګانو ترمنځ مذهبي‬
‫اختلاف و چې ايا روح القدس يواځې له پلار ( تعالى اّلل عما يقولون علوا‬
‫كبيرا ) څخه منځ ته راغلى ؟ او که له پلار او ځوی ( مسيح‪ ) ‬دواړو نه‬
‫منځ ته راغلى دی ؟‬
‫د لومړۍ فکرې دعويدار د قسطنطينيه کليسا او د دوهمې دعوې څښتنان‬
‫د روما کليسا وه ‪.‬‬
‫د غونډې پايله د روما کليسا د دعوې په تاييد سر ته ورسېده چې روح‬
‫القدس له پلار او ځوی دواړو څخه منځ ته راغلى دی ‪.‬‬
‫خو د قسطنطيني بطريرک د دوی سره هيڅ موافقت ونه کړ او پخپله فکره‬
‫دومره کلک ودرېد چې د خپلې دعوې د ميرې کولو لپاره يې په (‪۲۱۹‬مـ)‬
‫کال کې د نوې غونډې د پېل کېدو بې سارې هلې ځلې وكړې ‪ ،‬غونډه کې‬
‫دا تاييد شوه چې روح القدس له پلار او ځوی دواړو څخه منځ ته راغلى‬
‫دی ‪.‬‬
‫دې تصويرانو عزت کوي هغه په اصل کې ددغې حقيقت عزت کوي ] مجموعة الشرع‬
‫الکنسي ‪) ۲۱۲( :‬‬

‫له دې تېرې پاتو له کبله کليسا هم دوه برخې شوه ‪:‬‬
‫‪ ‬لويديځواله کليسا چې مشري او زعامت يې په روما کې پاپ کوله ‪،‬‬
‫هېره دې نوي چې دوی کاثوليك وو ‪.‬‬
‫‪ ‬ختيځه کليسا چې زعامت يې د قسطنطيني پتريرک په غاړه درلود ‪،‬‬
‫هېره دې نوي چېدوی ارثوذکس وو ‪.‬‬
‫‪ : – ۷‬په (‪۱۲۱۸‬مـ) كال كې دولسمه غونډه ‪:‬‬

‫په دې غونډه کې سره ټول راغونډ شوي دې نتيجې ته ورسېدل چې رباني‬
‫عشاء جسد د مسيح د وينې شکل اختيار وي ‪ ،‬برسېره پردې د پاپ‬
‫کاثوليکي کليسا د بخشش حق لري ‪ ،‬او د دغې حق په وركولو کې کليسا‬
‫خودمختاره ده ‪.‬‬
‫‪ : – ۵‬په ( ‪۱۷۶۸‬مـ ) كال په روما كې عامه غونډه ‪:‬‬

‫د روما په دې غونډه کې د پاپ په هراړخيزه توګه د عصمت قرار صادر‬
‫شو(‪. )1‬‬
‫ګردو نصراني غونډو ته له ځغلند نظره مونږ ته جوته شوه چې ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬نصرانيان پخپلو زياتو دعواګانو کې هيڅ دروست او څرګندويه‬
‫دليل نه لري ‪ ،‬له همدغه کبله يې د عقيدې ګرد اړخونه د خپلمنځني‬
‫تاوتريخوالي په خاطر ځپلي دي ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬هغه شيان چې ګرد نصرانيان يې د ثبوت لپاره په بشپړه توګه راز راز‬
‫(‪ ) 1‬يا أهل الکتاب تعالو الى کلمة سواء ‪ . ) ۸۲۳ ( :‬اضواء على المسيحية ‪) ۲۲۴ – ۲۲۸ ( :‬‬
‫‪.‬‬

‫هلې ځلې کوي ‪ ،‬په اصل کې ددغې غونډو پايلې دي ‪ ،‬او له شك‬
‫پرته دغه شيان د هوا پرستۍ او جاه جلال کسبونې پرته نور هيڅ نه دي ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬دغه غونډې په اصل کې د سلا مشورې غونډې نه وې چې مذهبي‬
‫رهنمايان پكې د قناعت بخش دليل له مخې د خپلې رايې ثبوت وركړي‬
‫او حق ته ځان رسى وكړي ‪ ،‬نا بلکې د کليسا او واکمن له پلوه به پكې‬
‫ځيني تصورات د ګډونوالو د ناخوښۍ سره په جبري توګه پلي کېدل ‪.‬‬
‫ً‬
‫څلورم ‪ :‬دغه غونډې اصلا په روم کې د واک په ګدې ناستو واکمنو چې د‬
‫هغوی نفسي غوښتنو سره به يې سمون خوړو ترسره شوې دي ‪ ،‬غونډې به‬
‫د هغوی د صدارت لاندې په دې موخه کېدلې چې د واکمن سياسي موخې‬
‫او ځواکيزي غوښتنې شته او لا پسې پياوړې شي ‪.‬‬
‫پنځم ‪ :‬دغه غونډې د نصرانيت د ټينګښت نه بلکې د ډلوټپلو ستر لامل‬
‫جوړ شو ‪ ،‬په هېڅ غونډه کې سره هم يوه خوله راونه وتل ‪ ،‬چې کله به هم‬
‫سره راټول شول ‪ ،‬نو د سولې پر ځای به پكې اختلافاتو او ډلو ټپلو نوره هم‬
‫وده کړېوه ‪.‬‬
‫شپږم ‪ :‬د اختلاف له اوږد او تود پړاو وروسته د نصرانيت دغو غونډو د‬
‫مسيح او معبود اړوند د داسې دليلونو له مخې چې هېڅ وضاحت نه لري‬
‫ناوړه عقيده تاييد کړه ‪ ،‬برسېره دغو دليلونه د نصراني لپاره چې په انجيل او‬
‫د مسيح په اقوالو عبور او مرور لري ‪ ،‬نه خو ورله هېڅ رښتنويل ثابتولې شي ‪،‬‬
‫او نه د تسليمۍ لپاره کفايت او بسنه کوي ‪.‬‬
‫دلته د مسيح اړوند د سواليه نشان او ژورې فکري لمحې ته اړتيا ده چې‬
‫خبره تركومه ورسيده ؟‬

‫دغي غونډو چې له دغسې ورپېښو مسايلو په هکله غوڅ‬
‫پرېکون ونه ښود او نه يې له حقيقت څخه پرده پوشي وكړه ‪ ،‬نه يې د واقع‬
‫اختلافاتو مخه ونيوله ‪ ،‬سره له دې چې دغه اختلافات د عقيدې اونصراني‬
‫ديانت د اصويل مسايلو متعلق مسايل وو ‪ ،‬بيا نو ددې غونډو موخه او هدف‬
‫څه و ؟‬
‫ايا هغوی په دې منظور راټول شوي وو چې د نصرانيت عقيدوي اصول په‬
‫داسې کلماتو طرحه او تقديم کړي چې له غموض اوخفاء نه ډک وي ؟ چې‬
‫انسان ترې د پيړيو پيړيو په اوږدو کې حيران دريان ګوته په غاښ پاتې وي‬
‫؟‬
‫او که نه په دې هدف سره راټول شوي وو چې د رسولانو تبليغاتي دندې او‬
‫نيك مسؤليت په حقيقي توګه راڅرګنډ کړي ؟‬
‫دوی پخپله د عيسى ‪ ‬راوړی دين تحريف کړ ‪ ،‬دغه خبره يې په غير‬
‫محتمله معنى واړوله او ټول هغه څه يې ورته منسوب کړل چې هغه نه و‬
‫ويلي ‪.‬‬
‫اووم ‪ :‬دغې غونډو ګڼ شمير قرارونه صادر کړ ‪ ،‬او له قرار څخه په منکرينو‬
‫به يې لعنتونه ويل ‪ ،‬بيا به يې په غوڅو الفاظو وويل چې دې قرار ته عملي‬
‫بڼه وركونه د خلاصون يواځنې لاره ده ‪.‬‬
‫پوښتنه دا پېدا کېږي چې د مسيح د حواريينو او نور هغه خلک چې له دې‬
‫قراراتو له صدور څخه وړاندې تېر شوي دي او په دې عقيدو او قرارونو يې‬
‫عقيده نه درلوده څه حكم لري ؟ لکه په تثليث عقيده نه لرل ‪ ،‬د مسيح‬
‫طبيعت ‪ ،‬له پلار او ځوی دواړو څخه روح القدس منځ ته راتګ ‪ ،‬او داسې‬

‫نور‪...‬؟‬
‫اتم ‪ :‬نصرانيانو خپلو عقايدو ته ډېر زيات څرګندوالى وركړ ‪ ،‬او عقيده په‬
‫دغسې زيات تفصيل څېړل ددې ښکاره دليل دی چې د مخلوق پېداوار دی‬
‫‪ ،‬نه هغه مقدس دين دی چې اهلل پاک په مسيح ‪ ‬نازل کړی و ‪.‬‬
‫نهم ‪ :‬د نصرانيت د محرف دين بنسټ د نصرانيانو تش سلا مشورو په نوم‬
‫غونډې دي ‪ ،‬ځکه هغه پايلې چې د قرار د صادرېدو سره به سم دم منځ ته‬
‫راتللې په واضح اوقطعي نصوصو يې تكيه نه درلوده ‪ ،‬بلکې کله کله به‬
‫يې په متشابه کلام تكيه تمامه شوه او يا خو به يې اساس داسې کلام و چې‬
‫زياتې معناګانې به يې درلودې ‪ ،‬د کليسا دعوه به هغه معنى وه چې احتمال‬
‫به يې لرو ‪ ،‬لکه د مسيح ‪ ‬د الوهيت عقيده ‪.‬‬
‫او يا خو به يې مذهب په هيڅ قطعي دليل نه و ولاړ ‪ ،‬او داسې مسايل يې‬
‫زيات بلکې وهمي او ذهني خيالات او تصورات وو چې د ناسم فکر څخه‬
‫به يې سرچينه اخسته ‪ ،‬لکه د روح القدس د الوهيت اړوند صادر قرارات ‪،‬‬
‫يا د مسيح طبيعت ‪ ،‬يا د تصويرانو او بوتانو مذهبي احترام کول ‪ ،‬يا د پاپ په‬
‫عصمت عقيده ساتل او داسې نور‪...‬که څه هم ددې باوجود به يې خلکو‬
‫عقيدې تصديقولې او د خدايانو په څېر به يې خلکو ته له ځان نه د تحليل‬
‫اوتحريم سندرې غږولې ‪ .‬په رښتيا هم چې د اهلل پاک دا قول پرې په سمه‬
‫َِّ َ َ ْ َ ُ ْ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ ُ ُ ْ ْ ُ َِّ َ َ‬
‫ارى الم ِسيح اب ُن‬ ‫ت النص‬ ‫ت اليهود ع َزي ٌر ابن اللـ ِه َوقال ِ‬‫توګه تطبيقيږي [ وقال ِ‬
‫َِّ ََٰ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ ْ َ َِّ َ َ‬
‫ك َف ُروا مِن َق ْب ُل قَاتَلَ ُهمُ‬ ‫اللـ ِه ذل ِك قولهم بِأفواه ِِهم يضاهِئون قول ال ِذين‬
‫َِّ‬ ‫َِّ َ ُ َ ْ َ َ ُ ْ َ ُ ْ َ َ ُ ْ ْ َ ً ِّ ُ‬
‫َ‬ ‫َِّ ُ َ َِّ َٰ ُ ْ َ ُ َ‬
‫ون اللـ ِه‬ ‫اللـه أنى يؤفكون‪ ‬اتخذوا أحبارهم ورهبانهم أربابا ِمن د ِ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ َِّ َ ْ ُ ُ َ َٰ ً َ ً َِّ َ َ َِّ ُ ُ ْ َ َ ُ‬
‫حدا لا إِل َٰـه إِلا ه َو سبحانه‬ ‫والم ِسيح ابن مريم وما أمِروا إِلا ل ِيعبدوا إِلـها وا ِ‬

‫(‪)1‬‬ ‫َ َِّ ُ ْ ُ َ‬
‫عما يش ِركون]‬
‫ژباړه ‪ :‬يهودانو به ويل چې عزير ‪ ‬د اهلل ځوی دی او نصرانيانو به ويل چې‬
‫مسيح ‪ ‬د اهلل ځوی دی ‪ ،‬دا يې تش د خولې خبرې دي چې د کافرانو‬
‫خلکو په څېر يې کوي ‪ ،‬اهلل دې مړه کړي چې دوی څنګه له دين څخه‬
‫اوړي * خپل پيران او عالمان او مسيح بن مريم ‪ ‬يې له اهلل پرته په الوهيت‬
‫منلي دي ‪ ،‬او دوی ته امر شوی و چې له يو معبود ( اهلل ) پرته به نور دهېڅ‬
‫چا عبادت نه کوي ‪ ،‬له هغه پرته بل برحق معبود نشته ‪ ،‬اهلل پاک له ټولو هغه‬
‫څه نه پاک دی چې دوی يې ورسره شريكوي ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ )1‬سورت توبة ‪) ۴۲ – ۴۱ ( :‬‬

‫د نصرانيانو عقيده‬
‫لومړی څپركى ‪ :‬د تثليث عقيده ‪.‬‬

‫دوهم څپركى ‪ :‬په دارځړونه او قربانېدل ‪.‬‬
‫دريم څپركى ‪ :‬د خلكو سره د مسيح محاسبه ‪.‬‬
‫څلورم څپركى ‪ :‬د جنت او جهنم اړوند‬
‫د نصرانيانو عقيده‪.‬‬

‫مسيح ‪ ‬د اهلل پاک له پلوه پاک صفا څرګند او واضح دين رواړی دی ‪ ،‬لږ‬
‫څه وړاندې مو دې خبرې ته ځغلنده اشاره هم وكړه ‪.‬‬
‫خو نصرانيانو پخپله له واضح دين نه سوچه بدپرستۍ او ناوړه عقايدو ته‬
‫مخه کړه چې نه خو مسيح ‪ ‬پېژندل او نه د هغه حواريينو پيژندل ‪ ،‬د‬
‫عيسى ‪ ‬اسمان ته د پورته کېدو وروسته د لومړي ځل لپاره په نصرانيت‬
‫کې تحريف شاؤول يهودي وكړ ‪ ،‬چې لږ وروسته به يې تفصيلي بيان هم‬
‫راشي ‪.‬‬
‫نصراني ديانت د اوسمهالې شننې په رڼا کې هغه مهال د احترام وړ وبلل شو‬
‫چې د مسيح ‪ ‬له پورته کېدو وروسته نزدې پنځه سوه پيړۍ تېرې شوې وې‬
‫‪ ،‬دغه عقيده په درې بنسټونو ولاړه وه ‪:‬‬
‫‪ : – ۲‬تثليث ‪.‬‬
‫‪ : – ۸‬په دارځړونه او قربانېدل ‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬د خلکو سره د مسيح محاسبه ‪.‬‬
‫په راروانو کرښو کې به د هرې وينا په اړه تفصيلي خبرې وكړو ‪ ،‬د اهلل‬
‫تعالى په اذن سره به د هرې وينا بطلان هم واضحه کړو ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫لومړي څپركى‬
‫تثليث‬
‫‪ ‬لومړی مطلب ‪ :‬د تثليث پيژندنه او‬
‫د تثليث څخه دنصرانيانو موخې ‪.‬‬
‫‪ ‬دوهم مطلب ‪ :‬په تثليث باندې د نصرانيانو دليلونه ‪.‬‬
‫‪ ‬دريم مطلب ‪ :‬د تثليث د دليلونو بطلان ‪.‬‬
‫‪ ‬څلورم مطلب ‪ :‬د عهد قديم او انجيل نه د‬
‫اهلل پاك د وحدانيت دليلونه او د تثليث بطلان ‪.‬‬
‫‪ ‬پنځم مطلب ‪ :‬د درې اقنومونو پېژندنه په اقانيمو‬
‫د نصرانيانو دليلونه ‪ ،‬او د دليلونو بطلان ‪.‬‬
‫‪ ‬شپږم مطلب ‪ :‬اتحاد ( تجسد )‬

‫لومړی مطلب ‪ :‬د تثليث پيژندنه او د‬
‫تثليث څخه دنصرانيانو موخې‬
‫قاموس الکتاب المقدس د تثليث نه دنصرانيانو مقصد داسې تعبيروي چې‬

‫پلار ځوی او روح القدس درېواړه يو معبود دي ‪ ،‬د دريواړو ذات او اصلي‬
‫جوهر يو دی ‪ ،‬دريواړه سره په قدرت او شرافت کې يو څير دي(‪. )1‬‬
‫دا عقيده نصرانيان داسې تفسيروي چې ‪ :‬دتثليث دعقيدې زده کړه درې‬
‫شيانو ته شامله ده ‪:‬‬
‫‪ ‬داهلل وحدانيت ‪.‬‬
‫‪ ‬د پلار ځوی او د روح القدس د الوهيت ثبوت ‪.‬‬
‫‪ ‬پلار او ځوی او روح القدس درې اقنومونه دي(‪ )2‬له ازل څخه تر ابده‬
‫پورې درېواړه يو له بل څخه ځانګړتياوې لري ‪.‬‬
‫‪ ‬دريواړه سره په جوهر کې يو دي په قوت او قدرت کې سره هم مساوي‬
‫دي ‪.‬‬
‫‪ ‬درېواړه اقانيم سره پخپل منځ کې په دندو کې لوی توپير لري ‪ ،‬پلار‪،‬‬
‫ځوی ‪ ،‬او روح القدس درېواړه سره په جوهر او توان کې سم سم دي ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬قاموس الکتاب المقدس ‪. ) ۸۴۳ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬اقنوم يوناني کلمه ده او دځانګړې هستي معنا وركوي ‪ ،‬اقنوم په يوناني کې او‬
‫) ‪ (person‬په انګلش کې سره يو مفهوم لري ‪ ،‬د مزيد تفصيل لپاره (حقائق أساسية في‬
‫الايمان المسيحي ‪ ) ۲۸ :‬وګوره ‪.‬‬

‫‪ ‬په کتاب مقدس کې د لاهوت ځينې دندې پلار ځوی اوروح‬
‫القدس ته په يو څېر سپارتل شوي دي لکه دنړۍ پيداکول او دنړۍ ساتنه ‪،‬‬
‫په ځېنو ځانګړي دندو باندې پلار ګمارل شوی دی ‪ ،‬لکه اختيار او دعوت ‪،‬‬
‫په ځينو نورو دندو باندې ځوی ګمارل شوی دی لکه فداء‪.‬‬
‫او په ځينو نورو باندې روح القدس ګمارل شوی دی لکه عزت او‬
‫تقديس(‪.)1‬‬
‫حبيب سعيد د تثليث د عقيدې اړوند زياتوي چې ‪:‬‬
‫[ د تثليث عقيدې مقصد دا نه دی چې مونږ درې معبودان لرو ‪ ،‬بلكې په‬
‫درېو اقانيمو ( شخصيتونو ) كې يو معبود دی ‪ ،‬ددې عقيدې قابل قناعت‬
‫تعبير د ( ماراثناسيوس ) قانون دی چې بشپړ ايمان دادی چې مونږ په درېو‬
‫اقانيمو كې د يو معبود عبادت وكړو ‪ ،‬درېواړه سره بېرته يو دي ‪ ،‬مونږ نه‬
‫درېواړه سره خلط كوو او د جوهر ترمنځ يې توپير نه كوو ‪ ،‬پلار په ځانګړي‬
‫هيئت دی ‪ ،‬ځوی بل شخصيت لري ‪ ،‬او روح القدس بېله هستي ده خو‬
‫پلار او ځوی او روح القدس ټول يو اله اومعبود دی‪ ...‬پلار هم رب دی او‬
‫ځوی هم رب دی اوروح القدس هم رب دی درېواړه سره په مجد اشرافت ‪،‬‬
‫په ثناء او عبادت كې يو شى دي‪ ...‬خو دوی درې معبودان نه بلكې يو‬
‫معبود دی‪...‬دين هم مونږ د درېو معبودانو باندې دعقيدې ساتلونه منعه‬
‫كړي يو ](‪.)2‬‬
‫دا د تثليث عقيده او دا د نصرانيانو تفصيل او وضاحت دي ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬حقائق اساسية في الايمان المسيحي ‪. ) ۲۴ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬اديان العالم ‪. ) ۸۲۱ ( :‬‬

‫له دې څخه داسې بريښي چې هغوی وايي د اهلل پاک يووالى‬
‫حقيقي او تثليث يې هم حقيقي دی ‪ ،‬هغه په حقيقت کې يو دی او نفس‬
‫وخت کې هغه حقيقي درې معبودان هم دي ‪ ،‬خو درېواړه سره پخپل منځ‬
‫کې يو له بل نه دومره ځانګړتياوې لري چې بل يې نه لري ‪ ،‬په نفس وقت‬
‫کې د درېواړو جوهر هم يو دی ‪ ،‬هغوی درېواړه په قدرت او شرافت کې يو‬
‫څېر دي ‪ ،‬وجود او شتون يې هم يو له بل نه مخکې نه دی ‪.‬‬
‫دا د بې تحاشا حيرانتيا عقيده او خبره ده !!‬
‫خو د څېړنوال په اند د نصرانيانو په عقيده کې په څرګند ډول ددرې‬
‫شخضيتونو شتون بريښي ‪ ،‬ځکه چې هر يو ته يې بېلابېلي ځانګړتياوې‬
‫وركړيدي ‪ ،‬د هغوی د وحدانيت نظر بلا دليله دعوه ده ‪ ،‬ځکه هغوی درېو‬
‫ته د يو په نظر ګوري او دا هيڅکله هم عقل نه ايجابوي ‪.‬‬
‫نصرانيان د خپل مخکني آند په رڼا کې ددرېو معبودانو عبادت کوي ‪ ،‬چې‬
‫په درېواړو باندې [ اهلل ] د نوم اطلاق کېږي او په دغې بنسټ هغوی په دې‬
‫کلک باوري دي چې موحدين دي ‪.‬‬
‫دا هسې سترګو کې خاورې شيندل دي ‪ ،‬دغسې دعوه هغوی له دې څخه‬
‫نه وباسي چې مشراكن نه دي ‪ ،‬بلکې له دغې کبله خو ګرد نصرانيان په دې‬
‫هڅه کې دي چې د اهلل د يووالي په نوم له ځان څخه د مشرک نوم لري‬
‫کړي ‪ ،‬خو بيا روڼ آند او عقلمنده هستي هر وخت حقيقت له تشې په‬
‫خولې دعوې څخه جلا کویل شي‪.‬‬
‫د نصرانيانو دغې بېلارۍ ته اهلل د قرانكريم پدي ايت کې اشاره کړېده‬
‫َِّ َِّ‬ ‫ُ ْ َ َُ ُ َ َ‬ ‫َ َْ ُ‬ ‫َ ََْ ْ َ‬
‫اب لا تغلوا ف ِي دِينِكم َولا تقولوا على اللـ ِه إِلا‬
‫چې ‪ [ :‬يا أهل الك ِ‬
‫ِت‬

‫َ ْ ُ َ ْ َ َ َ ُ ُ َِّ َ َ َ ُ ُ َ ْ َ َ َ‬ ‫ْ َ َِّ َِّ َ ْ َ ُ‬
‫اها إِلىَٰ‬ ‫الحق إِنما الم ِسيح عِنسى ابن مريم رسول اللـ ِه وّكِمته ألق‬
‫َ َ ُ ُ َ َ َ ٌ َ ُ َ ْ َِّ ُ ْ َِّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َِّ‬ ‫ٌ ِّ ْ ُ َ ُ‬ ‫َ َ‬
‫م ْري َم َو ُروح ِمنه فآمِنوا بِاللـ ِه َو ُرسلِ ِه َولا تقولوا ثلاثة انتهوا خي ًرا لكم إِنما‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َِّ َ‬ ‫َِّ ُ َ َٰ ٌ َ ٌ ُ ْ َ َ ُ َ َ ُ َ َ ُ َ َ ٌ َِّ ُ َ‬
‫ات وما ف ِي‬ ‫حد سبحانه أن يكون له ولد له ما ف ِي السماو ِ‬ ‫اللـه إِلـه وا ِ‬
‫(‪)1‬‬
‫ً‬ ‫َ‬
‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬
‫َٰ‬ ‫َْْ َ َ َ‬
‫الأر ِض وكفى بِاللـ ِه وكيلا ]‬
‫ژباړه ‪ :‬اى اهل کتابو ! په دركړل شوي دين کې ظلم زياتى مه کوئ او مه په‬
‫اهلل باندې له حق پرته نورې باطلې ويناګانې کوئ ‪ ،‬د مريم ځوی عيسى‬
‫مسيح ‪ ‬خو د اهلل پاک استازی او مريم ته ورغورځولې کلمه او ورڅخه‬
‫روح دى ‪ ،‬په اهلل پاک او استازو باندې يې رښتنى ايمان ولرئ ‪ ،‬او د دريو‬
‫معبودانو له عقيدې څخه تېر شئ دا به ستاسو لپاره ډېره پسنده وي ‪ ،‬اهلل‬
‫پاک له شرک څخه پاک او يو ذات دى ‪ ،‬د هغه لپاره بچيان نشته ‪ ،‬ټول‬
‫اسمانونه اوځمکې او چې څه ورپكې دي د اهلل پاک ملکيت دى ‪ ،‬او اهلل‬
‫پاک ډېر ښه ذمه وار دى ‪.‬‬
‫په تثليث هم د نصرانيانو کلک باور د دوو ضدونو ترمنځ يوځای والى دى ‪،‬‬
‫په دې معنا چې د اهلل يووالى د شرک د کلمې ضد ده ‪ ،‬اوشرک د توحيد د‬
‫کلمې مخه نيسي ‪ ،‬وحدانيت اوشرک سره هېڅکله هم نه يوځای کېږي ‪،‬‬
‫بلکې دواړه سره منځ کې لکه د تور او سپين توپير لري ‪.‬‬
‫نصرانيان د دواړو ضدونو ترمنځ د يوځاي کېدو کلک باور لري خو د عقل‬
‫او نقل سره هېڅ راز سمون نه خوري ‪ ،‬خو بيا يې هم نصرانيان خلکو ته د‬
‫رنګارنګ مثالونو په بيانولو تقديموي ‪.‬‬
‫(‪ )1‬سورت نساء ‪. ) ۲۱۲ ( :‬‬

‫کله يې د انسان سره تشبيه وركوي چې له ويني ‪ ،‬ساه ‪ ،‬او جسد‬
‫څخه يې جوړښت شوی دی ‪ ،‬کله ناکله يې مثال د لمرسره وركوي چې‬
‫ځمکه هم رڼا کوي او ګرمه يې هم ساتي ‪.‬‬
‫کله يې مثال له ونې سره وركوي چې هم سټه لري ‪ ،‬هم تنه لري او هم‬
‫څانګې او پاڼې لري(‪. )1‬‬
‫خو بهر کيف دغه يو مثال هم د نصرانيانو د تثليث عقيدې سره سمون نه‬
‫خوري ‪.‬‬
‫ځکه چې دغه ګرد شيان يا خو يو ذات لري او بيرته اړخونه اوګڼ شمير‬
‫شاخونه لري ‪ ،‬لکه انسان اووين بوټي ‪ ،‬او يا ګڼ شمير صفتونه لري لکه لمر ‪.‬‬
‫دا يې د عقيدې ضد دي چې د درېو حقيقي معبودانو قايل دي ‪ ،‬ځکه‬
‫درېواړه سره بېرته بېلابېلې مستقلې دندې لري ‪ ،‬او په نفس وقت کې‬
‫درېواړه يو هم دي ‪ ،‬دا عقيده د انسان د مثال سره هراړخيز توپير لري چې له‬
‫وينې ‪ ،‬روح او جسد نه تركيب شوی دی ‪ ،‬دا د جسم اجزاء دي چې‬
‫ورڅخه هېڅ راز بيلتون نه قبلوي ‪ ،‬وينه هېڅکله روح نه ده ‪ ،‬او روح‬
‫هېڅکله جسد او جسم نه دی ‪ ،‬جسد روح او وينه نه ده ‪ ،‬دا مثالونه د‬
‫هغوی عقيدې سره هېڅ سمون نه خوري ځکه چې زياتو نصرانيانو پرې‬
‫نيوكې هم کړي دي چې د تثليث عقيده لرل داسې قضيه ده چې عقل يې نه‬
‫ايجابوي ‪ ،‬او دغه نيوكې په دې توګه دي ‪:‬‬
‫‪ ‬نصراني عابد [ توفيق جيد ] پخپل كتاب ( ِّ‬
‫سر الأزل ) كې وايي ‪:‬‬
‫(‪ )1‬حقائق ا ساسية في الايمان المسيحي ‪ . ) ۲۸ ( :‬اديان العالم ‪. ) ۸۲۴ ( :‬‬

‫تثليث داسې راز دی چې فهم او ادراك پرې خوراسخترين او‬
‫ګران دی ‪ ،‬څوك چې هم د تثليث د راز په هراړخيزه توګه د ادراك هلې‬
‫ځلې کوي ‪ ،‬لکه د رياب چې د لاس په ورغوي کې رانغاړي(‪. )1‬‬
‫‪ [ ‬باسليوس اسحاق ] په خپل کتاب ( الحق ) کې وايي ‪:‬‬
‫هو ! د تثليث په اړه ځان خبرول زمونږ له توانه بهر دي ‪ ،‬خو د تثليث نه‬
‫ادراك د تلثيث په بطلان هېڅ دلالت نكوي(‪. )2‬‬
‫دا د نصرانيانو د تصريحاتو نمونې دي او پای يې په دې تماميږي چې ‪:‬‬
‫تثليث د عقل له نګاه نه مردوده عقيده ده ‪ ،‬او د قبول وړ هم نه ده ‪ ،‬خو بيا‬
‫هم ايمان او باور ورباندې لري ‪.‬‬
‫نورځينې نصرانيان د تثليث عقيده د اهلل پاك د نومونو او صفتونو کې د‬
‫مسلمانانو د عقيدې په څېر بويل چې د کيفيت ادراك يې ناشونې دی(‪.)5‬‬
‫دا هم د هغوی اټکلې او د اوبو خړول دي ‪ ،‬ځکه چې د اهلل پاك د نومونو او‬
‫صفتونو منل عقل ايجابوي ‪ ،‬د نومونو او صفتونو کيفيت نه ادراك د انسان‬
‫علم د اهلل پاك د علم سره توپير په ګوته کوي ‪ ،‬يواځې دا نه بلکې نور داسې‬
‫غيبي شيان شته چې انسان پرې باور لري او عقل يې هم ايجابوي ‪ ،‬لکه‬
‫(‪ ) 1‬توفيق جيد زيار ويستلى چې په تثليث ځان پوهنه او د تثليث منل دواړه مستحيل‬
‫او ناشوين دي ‪ ،‬بيا وايي چې پوره ادراك يې نه شي کېدای ‪ ،‬هغه په دي سره د خلکو‬
‫زړونو کې اچوي چې د تثليث ځينې اړخونه فهم کېدای شي خو ويل ځيني نور اړخونه‬
‫يې له فهم څخه پناه دي ‪ ،‬او دروسته خبره داده چې د تثليث بالکل ادراك نه شي کېدای‬
‫‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬النصرانية من التوحيد الى التثليث ‪. ) ۸۱۱ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬اديان العالم ‪ ) ۸۲۸ ( :‬دحبيب سعيد ليکنه ‪.‬‬

‫جنت ‪ ،‬جهنم ‪ ،‬د قبرعذاب او داسې نور‪...‬‬
‫په دغو غيبياتو عقيده ساتل د نصرانيانو په تثليث له عقيدې نه ډېر زيات‬
‫توپير خوري ‪ ،‬ځکه هغوی وايي ‪ :‬درېواړه حقيقي معبودان يو معبود حقيقي‬
‫دی ‪ ،‬او يو حقيقي معبود درې حقيقي معبودان دي ‪ ،‬دا خبره نه عقل او نه‬
‫يې فهم ايجابوي ‪.‬‬
‫سره له دې چې د عهد قديم او عهد جديد په کتابونو کې د تثليث عقيدې‬
‫ته هيڅ راز د ثبوت ګوته نه ده نيول شوې ‪ ،‬بلکې دا عقيده د انطاکي زاهد (‬
‫ثوفيلوس ) چې د ( ‪۲۲۱‬مـ ) کال په نزدې کې مړشوی دی لومړي ځل لپاره‬
‫اعلان کړه ‪.‬‬
‫‪ ‬نصراني عابد ( حنا خضري ) وايي [ د مسيحيت په تاريخ كې لومړي‬
‫ځل لپاره د تثليث نعره د انطاكي نصراني عابد پورته كړه ‪ ،‬خو بياهم دغه‬
‫اصطلاح په غير معروف شكل كې د ( ثالوث اّلل ) په صيغې استعمال شوه ‪،‬‬
‫(‪)1‬‬
‫لكه څنګه چې وړاندې لمر ته هم په ثالوث اشاره كړې وه ]‬
‫په قاموس الکتاب المقدس کې وايي ‪ [ :‬د ثالوث كلمه لومړي ځل لپاره (‬
‫ترتليان ) په دوهمې پيړۍكې استعمال كړه ‪ ،‬دغه كلمه بيا (اثناسيوس) چې‬
‫ورڅخه مخكې د نيقي په كانفرنس كې هم په ( ‪۳۲۸‬مـ ) كال كې د ثالوث‬
‫عقيده دروسته اعلان كړه د بيا ځل لپاره استعمال كړه ‪ ،‬بيا د (اغسطينوس)‬
‫په لاس دغه عقيده د پنځمې پيړۍ څخه راپديخوا تر ننه دوام ولرو ](‪.)2‬‬
‫له دې څخه په څرګند ډول بريښي چې د تثليث عقيده د نصرانيانو‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الفکر المسيحي ‪. ) ۳۴۴ ( :‬‬

‫(‪ )2‬قاموس الکتاب المقدس ‪ . ) ۸۴۸ ( :‬تاريخ الفکر المسيحي ( ‪. ) ۲۴۲ / ۲‬‬

‫عقيدوی بدعت دی له يوخوا خوډېره وروسته منځ ته راغلې اوله‬
‫بلې خواد بدپرستانو له عقيدو څخه راخستل شوې ده ‪ ،‬بدپرستي دغه مهال‬
‫ددوی په چاپيريال کې شتون لرو ‪ ،‬او يا دغه عقيده له هغې عقيدو څخه‬
‫نصرانيت ته نقل شوې ده چېدويپرې له نصرانيت څخه مخکې باوري وو ‪،‬‬
‫ځکه چې زيات مذهبي پوهان ذکركوي چې په نصرانيت کې د تثليث له‬
‫دعوې څخه وړاندې په غيرنصرانيانو کې هم د تثليث عقيدې شتون درلود‪.‬‬
‫‪ ‬په دغې هکله ( يارچرډ ) په خپل کتاب ( خرافات المصريين ) کې‬
‫وايي [ په شريق اخستنليكونو كې له تثليث او يا هم له درې ګيزه تولد‬
‫يعني پلار ځوی او روح القدس نه زمونږ هېڅ څېړنې پاكې او پاتې نه دي ]‬
‫‪.‬‬
‫‪ ‬په ( سکان اوربا الاول ) کې ذکر کوي چې [ لومړي بدپرستان هم په دې‬
‫عقيده وو چې معبود يو دی خو درې شخصيتونه لري ] ‪.‬‬
‫‪ ( ‬بونويك ) پخپل کتاب ( اعتقاد المصريين ) کې وايي ‪ [ :‬د مصر په‬
‫لومړنيو بدپرستانو كې تر ټولو زياته د تعجب وړ منتشره د تثليث دا عقيده‬
‫وه چې ګرد شيان له (لاهوت) له كلمې څخه پېدا دي ‪ ،‬كلمه اّلل پېدا كړې‬
‫ده او كلمه اّلل دی ](‪.)1‬‬
‫له تېري څېړنې څخه په ښکاره ډول بريښي چې د تثليث په عقيده له‬
‫نصرانيانو څخه بدپرستانو لومړيتوب کړی دی ‪ ،‬او اهلل پاك هم نصرانيان د‬
‫ُْ َ َ َْ‬
‫بدپرستانو له پيروۍ څخه رابند کړي وو ‪ ،‬اهلل پاك فرمايي ‪ [ :‬قل يا أهل‬
‫(‪) 1‬العقائد الوثنية في الديانة النصرانية ‪.) ۳۲ ، ۴۴ ، ۴۲ ( :‬‬

‫ُ ْ َ ْ َ ْ َ ِّ َ َ َ َِّ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫ْ َ َ َْ ُ‬
‫اب لا تغلوا ف ِي دِينِكم غير الح ِق ولا تتبِعوا أهواء قومٍ قد‬ ‫الكِت ِ‬
‫ِّ‬
‫َ ْ ُ َ َ ُ َ ً َ َ ُ َ َ َ َِّ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُِّ‬
‫يل ] (‪.)1‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ب‬‫الس‬ ‫ِ‬
‫ء‬ ‫ا‬‫و‬‫س‬ ‫ن‬‫ع‬ ‫وا‬ ‫ل‬ ‫ض‬‫و‬ ‫ا‬‫ير‬‫ِ‬ ‫ث‬‫ك‬ ‫وا‬ ‫ل‬‫ض‬‫أ‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ب‬‫ق‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫وا‬‫ضل‬
‫ژباړه ‪ :‬ای اهل کتابو! پخپل دركړل شوي دين کې ظلم زياتي مه کوئ ‪ ،‬او‬
‫مه د هغو خلکو خبري منئ چې له تاسو څخه مخکې بي لارې شوي دي ‪،‬‬
‫خپله هم له سمې لارې نه په څنګ دي‪ ،‬او نور هم له سمي لارې څخه په‬
‫بله کوي‪.‬‬
‫ْ َ ُ ْ ُ َِّ ََٰ َ َ ْ ُُ‬ ‫َِّ‬
‫الن َص َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ارى الم ِسيح ابن اللـ ِه ذل ِك قولهم‬ ‫ت‬‫او اهلل پاك فرمايي [ َوقال ِ‬
‫َ ْ ُ َ َ َ ُ َِّ ُ َ َِّ ُ ْ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ ْ َ َِّ َ َ َ‬
‫ين كف ُروا مِن قبل قاتله ُم اللـه أن َٰى يؤفكون ]‬ ‫بِأفواه ِِهم يضاهِئون قول ال ِذ‬
‫(‪)2‬‬
‫ژباړه ‪ :‬نصرانيانو به ويل چې مسيح د اهلل ځوی دی ‪ ،‬دا يې داسې خبرې دي‬
‫چې د مخکنو کافرانو سره پكې ورته والې لري ‪ ،‬نصرانيان دې اهلل پاك تباه‬
‫او هلاك کړي چې په کومه روان دي ( له دين څخه څنګه اوړي ) ‪.‬‬
‫د نصرانيانو د تثليث دې عقيدې ته انسان حيرانتيا يوسي چې له دې‬
‫وروسته هم اټکلوي چې ګني اهلل پاك يې نيك خوی خصلتونه او پسند‬
‫عملونه تر هغه نه قبلوي چې د تثليث عقيده ونه لري !!‬
‫َ‬
‫َ َِّ َ َ ُ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َِّ ُ ْ ْ َ َ ْ َ ً َِّ َ ْ َ َ َ ُ‬
‫الوهاب‬ ‫ربنا لات ِزغ قلوبنا بعد إ ِذ هديتنا وهب لنا مِن لدونك رحمة إ ِنك أنت‬
‫‪.‬‬
‫اهلل ! تا راته له کړي لارښوونې وروسته مونږ مه بي لارې کوه ‪ ،‬ته راته‬
‫پيرزينې راوبښه ‪ ،‬ته مهربانه او رحمت بښونكى او زوراور يې ‪.‬‬
‫(‪)1‬سورت مائدة ‪. ) ۱۱ ( :‬‬

‫(‪)2‬سورت توبة ‪.) ۴۱( :‬‬

   

‫د تثليث په عقيده د نصرانيانو دليلونه‬
‫د نصرانيانو سره هيڅ قابل قناعت څه نشته چې د دليل نوم پرې رښتيا‬
‫کېږي ‪ ،‬په څه چې نصرانيانو د دليل نوم اېښى دی له منګهړت او اټکلونو‬
‫پرته نور څه نه دي ‪ ،‬ځېنې بېلګې يې په دې توګه دي ‪:‬‬
‫‪ : – ۲‬په عبرانۍ کې داهلل نوم ( الوهيم ) ذکر شوی دی او دا د جمعې صيغه‬
‫ده ‪ ،‬دغه راز اهلل پاك د ځان لپاره په سفر التکوين کې د جمعې صيغه‬
‫استعمال کړې ده ‪ ،‬په سفر التکوين ( ‪ ) ۸۴ / ۲‬کې راغلي دي [ اّلل وويل ‪:‬‬
‫مونږه د انسان د پېدا كولو اراده لرو ] ‪.‬‬
‫‪ : – ۸‬په انجيل متى ( ‪ ) ۲۹ / ۸۲‬کې د نصرانيت دين منلو کلماتو کې راځي‬
‫چې [ د پلار ‪ ،‬ځوی او روح القدس په نوم نصرانيت كې ننوتوو ]‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬په انجيل متى ( ‪ ) ۲۴ / ۴‬کې د مسيح د تعميد اړوند راغلي دي چې [‬
‫كله هم يسوع له اوبو څخه راووت ‪ ،‬د اسمان دروازې ورته بېرته شوې ‪،‬‬
‫هلته يې د اّلل د روح چې د كوترې په څېر ورته راغله ولېده ‪ ،‬ددې سره په‬
‫اسمان كې داسې اواز وكړی شو چې دا زما هغه محبوب ځوی دی چې زه‬
‫يې په راتګ ډېر زيات خوشحاله شوم ] (‪.)1‬‬
‫پر داسې خبرو د نصرانيانو استدلال نيول د جولاګي له تارونو څخه هم ډېر‬
‫(‪ ) 1‬حقائق اساسية في الايمان المسيحي ‪. ) ۴۲ ( :‬‬

‫زيات وراسته دي چې نصرانيان يې په رڼا کې باوري دي چې اهلل‬
‫درې اقنومونه (هيئتونه) لري ‪ ،‬او همدغه درېواړه يو دي او په دې هکله يې‬
‫د عهد قديم د کتابونو ګرد هغه نصوص تر شا کړي دي چې د اهلل په‬
‫وحدانيت ښکاره دلالت کوي ‪ ،‬هم په ذات هم په صفتونو اوهم په عبادت‬
‫کې او د وحدانيت په هکله يې د عهد جديد نصوص هم له عمل څخه‬
‫تېرويستي دي چې لږ څه وروسته يې اړوند معلومات راروان دي ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫دريم مطلب د تثليث د عقيدې په‬
‫دليلونو د نقض او بطلان كرښې‬
‫د دغې عقيدې په هکله د نصرانيانو ټول استدلالات خورا زيات کمزوري‬

‫دي چې د هر عاقل لپاره ترې مخ اړونه بسنه کوي ‪ ،‬خو بياهم رد يې په دې‬
‫معنى ډېر اړين بريښي چې په نفسونو کې يې زيات ارزښت لري ‪ ،‬مونږ‬
‫وايو‪:‬‬
‫لومړی دليل ‪:‬‬

‫د نصرانيانو دا دعوه چې په عبرانۍ ژبه کې د اهلل نوم ( الوهيم ) دی او دا د‬
‫جمعې کلمه ده ‪.‬‬
‫له هر اړخه دا باطله او بې معنى خبره ده ‪ ،‬ځکه چې په تورات کې د اهلل‬
‫وحدانيت منصوص دی(‪. )1‬‬
‫دغه خطاب يهودانو ته هم متوجه شوی و چې خو ذهنونه په مفهوم ندي‬
‫خلاص شوي ‪ ،‬او نه يې پرې چرته عمل کړی دی ‪ ،‬هغوی دېته اعتبار وركړ‬
‫چې له اهلل پرته د بل معبود دعوه لوی شرك دی چې ورباندې عقيده‬
‫لرونكى د قتل موجب ګرځي ‪.‬‬
‫د اوسنۍ څيړنې له مخې په شته تورات کې د ( الوهيم ) کلمې مقابل کې په‬
‫(‪ ) 1‬ددغو نصوصو ذکر لږ وروسته راروان دی ‪.‬‬

‫نفس قيصه کې د ( يهوه ) کلمه هم راغلې ده(‪.)1‬‬
‫او د سفر تكوين دا قول چې [ اّلل وويل‪ :‬مونږ د انسان د پيدا كولو اراده‬
‫لرو ] ورڅخه کثرت نه لازميږي ‪ ،‬بلکې د مفرد په حق کې د جمعې صيغه‬
‫د زيات تعظيم او بړايي لپاره وي ‪.‬‬
‫او له اهلل پرته په دغسې تعظيم بل څوك قابل ګرځېدای شي ؟ ورنه په تورات‬
‫کې خو په سلګونو داسې کلمات راغلي دي چې له مفرد پرته نور هيڅ نه‬
‫دي ‪ ،‬د حيرانتيا وړ خبره دا ده چې څنګه په سلګونو کلمات او لفظونه‬
‫پرېښودل کېږي او د جمعې يوې کلمې باندې استدلال نيویل شي ؟‬
‫دوهم دليل ‪:‬‬

‫د تعميد الفاظ چې د نصرانيت په عقيده کې ورڅخه ( پلار ‪ ،‬ځوی او روح‬
‫القدس ) مراد دي ‪ ،‬هېڅکله درې يو نه دي ‪ ،‬خو بيا هم د رښتني ايمان‬
‫‪‬‬ ‫پلټوال په دريواړو چې اهلل ‪ ،‬د هغه رسول مسيح ‪ ‬او ملائك جبريل‬
‫باندې لائق ايمان لرل دي ډېر زيات اویل دي ‪ ،‬خو که په رښتيا هم د عبارت‬
‫ويناوال رښتوین وي ‪ ،‬د دې عبارت مزيد وضاحت لږ وروسته د روح القدس‬
‫عنوان لاندې راروان دى(‪. )2‬‬
‫دريم دليل ‪:‬‬

‫که بيا هم چرته مونږ د روايت په صحت قايل شو نه له دغې څخه درې‬
‫اشخاص مراد دي ‪ :‬مسيح ‪ ‬چې تعميد يې کړی دی ‪ ،‬روح القدس چې د‬
‫(‪ )1‬القران الکريم والتوراة والانجيل والعلم ‪. ) ۸۴ ( :‬‬

‫(‪ )2‬صفحه ‪( :‬؟؟؟ ) ‪.‬‬

‫کوترې په څير ورته راغلى دى ‪ ،‬او په اسمان کې اواز کونكى‬
‫چې ( دا زما ځوی دى ) ‪.‬‬
‫ايا دوی درېواړه يو دي ؟ نصرانيان هېڅکله په نقل او يا عقل ددې اثبات نه‬
‫شي کولای ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫څلورم مطلب له انجيلونو او عهد قديم نه‬
‫د اّلل پاك وحدانيت ثبوت او د تثليث بطلان‬
‫د ګردو اسماني پيغمبرانو دين دی ‪ ،‬له نصرانيانو پرته نور هېڅ څوك په دې‬
‫کې اختلاف نه لري ځکه هغوی عقيده لري چې عيسى ‪ ‬د تثليث عقيده‬
‫راوړېده ‪.‬‬
‫د تورات او ورپسې ټل شوي کتابونه د توحيد د مطالبو وضاحت کوي او له‬
‫بلې خوا د شرك او بدپرستۍ سره کلك مشت او ګريوان دي ‪.‬‬
‫‪ ‬له دغې دليلونو څخه يو هم په سفر التثنية ( ‪ ) ۴۲ / ۳‬کې راغلي دي [‬
‫تا ته په دې خاطر دروښودل شول تر څو وپوهيږې چې اّلل يو دی ‪ ،‬له هغه‬
‫پرته بل حق معبود شتون نه لري ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په سفر التثنية ( ‪) ۳ / ۴‬کې وايي [ ټول اسرائيل واورئ چې زمونږ او‬
‫ستاسو رب يو دى ]‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۱ / ۳‬کې وايي [ يسوع وويل ‪ :‬ځه شيطانه ورك شه ‪،‬‬
‫ليكل شوي خو داسې دي خپل رب اومعبود ته سجده وكړه ‪ ،‬او يك يواځې د‬
‫هغه عبادت وكړه ] ‪.‬‬
‫‪ ‬د دې په څېر په انجيل لوقا ( ‪ ) ۲ / ۳‬کې هم راغلي دي ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل مرقص ( ‪ ) ۸۲ / ۲۸‬کې راغلي دي چې [ يو يهودي له مسيح‬
‫څخه وپوښتل چې تر ټولو لومړی وصيت كوم دی ؟ هغه وځوابوو چې‬

‫زمونږ رب يو دى‪ ..‬ليكونكي ورته وويل ‪ :‬د خيرښونكيه ! ډېره‬
‫ښه او سمه خبره دې وكړه ‪ ،‬په رښتيا هم چې اّلل يو دی له هغه پرته د‬
‫عبادت بل هېڅ حقدار نشته ] ‪.‬‬
‫دا د مسيح ‪ ‬وصيت دى چې د اهلل پاك وحدانيت ترټولو لومړی وصيت دی‬
‫‪ ،‬که هغه په رښتيا هم د تثليث عقيده راوړی وای نو په دغسې لائق ځای‬
‫کې به يې ورله ذکر کړی و ‪ ،‬دا لاڅنګه کېدای شي چې د اهلل استازی دې‬
‫ددين تر ټولو اړينه برخه چې ورته پرې د تبليغ امر شوی وي ‪ ،‬او ويې نه‬
‫رسوي ؟‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۴ / ۲۱‬کې راغلي دي چې مسيح ‪ ‬پخپلو وروستيو‬
‫ورځو کې وويل [ ابدي ژوند دا دى چې تا څوك په دې وپېژني چې ته‬
‫حقيقي يك يواځې د عبادت حقدار يې او يسوع المسيح ستا استازی دى ]‬
‫‪.‬‬
‫اهلل پاك خو د دغي ليکوالانو په خوله باندې حق په دغې توګه جاري کړی‬
‫دی چې د اهلل پاك پرته بل هېڅ څوك د عبادت حقدار نشته ‪ ،‬او عيسى ‪ ‬د‬
‫هغه استازی دی ‪ ،‬بيا نو دغه وړانګين کلام له کوم پلوه د تثليث په عقيده‬
‫مشتمل دى ؟‬
‫داسې تثليث چې تيارې او تورتمونه لري او نصرانيانو پخپله له ځان نه‬
‫جوړه کړې عقيده ده ‪ ،‬پخپل دين کې يې زياتى او ظلم وكړ او په اهلل پاك يې‬
‫درواغ وتړل ‪.‬‬
‫ُ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ َِّ َِّ‬ ‫َ ََْ ْ َ َ َْ ُ‬
‫اب لا تغلوا ف ِي دِينِكم ولا تقولوا على اللـ ِه إِلا‬ ‫اهلل پاك فرمايي [ يا أهل الكِت ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َُُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ُ‬ ‫َِّ َ ْ َ ُ‬ ‫ْ َ َِّ‬
‫الحق ۚ إِنما الم ِسيح عِنسى اب ُن م ْري َم َرسول اللـ ِه َوّكِمته ألقاها إِل َٰى م ْري َم‬

‫َُ َْ‬ ‫َ َُ ُ ََ ٌَ‬ ‫ُ‬ ‫َِّ‬ ‫ٌ ِّ ْ ُ َ ُ‬
‫َو ُروح ِمنه ۚ فآمِنوا بِاللـ ِه َو ُرسلِ ِه ۚ َولا تقولوا ثلاثة ۚ انتهوا خي ًرا‬
‫ُ ْ َ َ ُ َ َ ُ َ َ ُ َ ٌ َِّ ُ َ‬ ‫َِّ َ َِّ ُ َ َٰ ٌ َ ٌ‬ ‫َِّ ُ ْ‬
‫حد ۚ سبحانه أن يكون له َولد ۚ له ما ف ِي‬ ‫لكم ۚ إِنما اللـه إِلـه وا ِ‬
‫َِّ َ ْ ً‬ ‫َََ‬ ‫َْْ‬ ‫َ‬ ‫َِّ َ َ‬
‫ات َوما ف ِي الأر ِض ۚ وكفى بِاللـ ِه وك ِيلا ] ‪.‬‬
‫(‪)1‬‬ ‫َٰ‬ ‫السماو ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬اى اهل کتابو ! په دركړل شوي دين کې ظلم زياتى مه کوئ او په اهلل‬
‫باندې له حق پرته نورې باطلې ويناګانې مه کوئ ‪ ،‬د مريم ځوی عيسى‬
‫مسيح ‪ ‬خو د اهلل پاك استازی او مريم ته ورغورځولې کلمه او ورڅخه‬
‫روح دى ‪ ،‬په اهلل پاك او په استازو باندې يې رښتنى ايمان ولرئ ‪ ،‬او ددرېو‬
‫معبودانو له عقيدې څخه تېرشئ دا به ستاسو لپاره پسنده وي ‪ ،‬اهلل پاك له‬
‫شرك څخه پاك او يو ذات دى د هغه لپاره بچيان نشته ټول اسمانونه او‬
‫ځمکې او چې څه ورپكې دي د اهلل پاك ملکيت دى ‪ ،‬او اهلل پاك ډېر ښه‬
‫ذمه وار دى ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ )1‬سورت نساء ‪. ) ۲۱۲ ( :‬‬

‫پنځم مطلب ‪ :‬د درې اقانيمو‬
‫پېژندنه او د نصرانيانو دليلونه‬
‫د دغې دليلونه بطلان وړاندې تېر شو چې نصرانيان په دې کلك باوري دي‬

‫چې اهلل درې اقنومونه لري(‪: )1‬‬
‫‪ : – ۲‬پلار ‪.‬‬
‫‪ : – ۸‬ځوی ‪.‬‬
‫‪ : – ۴‬روح القدس ‪.‬‬
‫په دې کرښو کې به لومړی له هر يو څخه د هغوی مراد بيان کړو او بيا به‬
‫يې بطلان په ښه توګه څرګند کړو ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬په لومړی مطلب (؟؟) صفحه کې د اقنوم اړوند معلومات تيرشول ‪.‬‬

‫أ – ‪ :‬لومړی اقنوم ‪ :‬پلار‬
‫‪ : – ۲‬د نصرانيانو په نېز له پلار څخه الهي ذات چې له ځوی او روح القدس‬
‫څخه بې نيازه دی مراد دى ‪ ،‬دځوی شته کېدل د پلار د شتون په بنسټ ولاړ‬
‫دي ‪ ،‬د دې برسېره بيا هم نصرانيان په دې عقيده نه دي چې پلار له ځوی‬
‫څخه مخکى دی ‪ ،‬هغوی انګيروی چې ځوی له پلار سره داسې ازيل وجود‬
‫لري چې يو له بل څخه وروسته نه دي ‪ ،‬د نصرانيانو په نېز د پلار دنده‬
‫يواځې اختيارات او بلنې دي(‪.)1‬‬
‫‪ : – ۸‬د نصرانيانو سره د مسيح لپاره د اّلل پاك په پلارولۍ دليلونه ‪:‬‬
‫د نصرانيانو سره په عهد جديد کې د پلار کلمه په ګڼ شميرځايونو کې ذکر‬
‫شوېده ‪ ،‬خو په ځينو نورو نسخو کې د مسيح لپاره د اهلل پاك پلارويل هم ذکر‬
‫شوېده ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۴۸ / ۲۱‬کې وايي [ د خلكو تر مخه چې مې څوک په‬
‫استازيتوب اعتراف وكړي ‪ ،‬زه به يې په اسمانونو كې د خپل پلار په وړاندې‬
‫يادونه وكړم ] ‪.‬‬
‫‪ ‬متى په ( ‪ ) ۴۴ / ۸۳‬کې د قيامت اړوند له مسيح څخه نقلوي چې [ د‬
‫قيامت په ورځ مې له پلار پرته هيڅ د اسمان ملائک نه پوهيږي ] (‪.)2‬‬
‫‪ ‬په انجيل لوقا ( ‪ ) ۳۹ / ۸‬کې ذکر کوي – د نصرانيانو په ګمان –چې هغه‬
‫(‪ )1‬حقائق اساسية في الايمان المسيحي ‪. ) ۴۴ ، ۲۴ ( :‬‬

‫(‪ )2‬په انجيل متى کې ( ‪/ ۸۳( ) ۸۴ / ۸۱ ( ) ۴۲ ، ۲۹ ، ۲۱ / ۲۲( ) ۲۱ / ۲۴ ( ) ۲۴ / ۲۲( ) ۴ / ۲۸‬‬
‫‪ ) ۸۹ / ۸۴ ( ) ۴۳ / ۸۲( ) ۴۴‬هم وګوره ‪.‬‬

‫خپلې مور او ښځي ته وويل [ تاسو دواړه ولې زما اړوند پلټنې‬
‫كوئ ‪ ،‬تاسو نه پوهيږئ چې څنګه مې د پلارسره مناسب دي زه هم هاغسې‬
‫شم ] (‪.)1‬‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۲۹ / ۲‬کې وايي [ هغوی ټولو ورته وويل ‪ :‬ستا پلار‬
‫څوك دى ؟ يسوع جواب وركړ چې تاسو ما او زما پلار نه پېژنئ كه زه مو‬
‫وپېژندم هرومرو به زما پلار وپيژنئ ] (‪.)2‬‬
‫ددې ماتو کږو نسکورو نصوصو په رڼا کې نصرانيانو د اټکل له مخې په دې‬
‫کلك باور لري چې اهلل پاك د عيسى ‪ ‬حقيقي پلار دى ‪ ،‬خو دا باطل کلام‬
‫او ناروا ګمان دی او پر اهلل پاك باندې سوچه خالص دروغ دي ‪ ،‬تعالى اهلل‬
‫عن ذلك علوا کبيرا ‪.‬‬
‫‪ : – ۳‬په نصرانيانو رد او د هغوی د عقيدې بطلان ‪:‬‬
‫د نصرانيت دا عقيده پر هغوی باندې له ګڼ شمير وجوهاتونه مردوده ده ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬د دې عقيدې په ثبوت نصرانيان يواځې په هغې الفاظو باور لري‬
‫چې په څلور واړو انجيلونو او د عهد جديد په کتابونو کې راغلي دي ‪ ،‬او‬
‫لږ څه وړاندې تېر شول چې دغه کتابونه د دې جوګه نه دي چې پرې‬
‫استدلال وشي ‪ ،‬په دې معنى چې هېڅ ارزښت نه لري(‪.)5‬‬
‫(‪ )1‬دانجيل لوقا ( ‪ ) ۸۹ / ۸۸‬هم وګوره ‪.‬‬

‫(‪ ) 2‬د انجيل يوحنا دا مخونه هم وګوره ‪۲۳ ، ۴۲،۳۹ ، ۸۲ / ۲ ( ) ۴۲ ،۴۸ / ۴( ) ۳۴ ، ۲۲ / ۲ ( :‬‬
‫) (‪. ) ۸۳ ، ۲ / ۲۲( ) ۸۲ ، ۸۲ / ۲۳( ) ۴۱ ، ۸۹ ، ۸۲ / ۲۱‬‬
‫(‪ ) 5‬مخکې (؟؟) صفحې ته مراجعه وكړه چې د څلورو واړوانجيلونو موضوع سند او‬
‫تاريخ ته په کې تفصيلي کتنه وشوه ‪.‬‬

‫او نه نصرانيان ددغو کتابونو نسبت ليکوالانو ته په دروسته توګه‬
‫تثبيتولې شي ‪ ،‬پاتې لا دا چې يا خو دې مسيح ‪ ‬ته منسوب کړي او يا يې‬
‫نسبت اهلل پاك ته سم وبلل شي ‪.‬‬
‫يواځي دا نه بلکې د انجيلونو ترمنځ کلماتو کې هم ډېرې زياتې تېروتنې‬
‫دي ‪ ،‬په انجيل متى کې د مسيح په خوله [ زما پلار ] کلمه دولس ځله ذکر‬
‫شوې ده ‪ ،‬که څه هم د مرقص انجيل سره په شمير کې سمون خوري خو‬
‫ولې له بلې نګاه نه په لوقا کې نزدې دوه ځله ذکر شوې ده ‪ ،‬او د يوحنا په‬
‫انجيل کې يې اتلس ځله ذکر راغلى دی ‪ ،‬دا اختلاف په دې ښکاره دليل‬
‫دی چې دغه کلمه د مسيح د عبارت پورې هېڅ راز تړاو نه لري ‪ ،‬بلکې د‬
‫کاتب عقيدې سره سم د هغه تصور دی د ځانګړې عقيدې لپاره ځانګړی‬
‫فهم لري ‪.‬‬
‫د بېلګې په توګه ‪ :‬د قيامت اړوند معلوماتو په نص کې د متى په انجيل کې‬
‫نص په دې توګه دی چې [ يواځې زما پلار ] ‪.‬‬
‫‪ ‬خو ولې په انجيل مرقص ( ‪ ) ۴۸ / ۲۴‬کې يې ياد په دې توګه راغلى دی‬
‫[ د قيامت دغه ورځ له پلار پرته څوك نه د اسمان ملائك او نه ځوی او نه‬
‫نور څوك پېژني ] ‪.‬‬
‫دلته د [ زما پلار ] پر ځای [ پلار ] له نـسبت پرته ذکر شو ‪ ،‬او دا ډېر لوی‬
‫توپير دي ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬نصرانيان په دې نه دي باوري چې اهلل پاك د مسيح ‪ ‬حقيقي پلار‬
‫دی ‪ ،‬ځکه چې پلار او ځوی سره ډېر بې تحاشا توپير لري او له بل اړخه‬
‫پلار له ځوی څخه په وجود کې هم مخکې وي ‪ ،‬بلکې نصرانيان دا عقيده‬

‫لري چې اهلل پاك د مسيح پلار دی خو په نفس وقت کې مسيح‬
‫بېرته اهلل دی بل څوك نه دی په دې اړه نصرانيان وايي ‪ [ :‬د دواړو جوهر يو‬
‫دی ‪ ،‬پلار له ځوی څخه په وجود كې لومړی نه دی ‪ ،‬له دې كبله دې‬
‫كلمې په انجيلونو كې حقيقي مفهوم له لاسه وركړی دی او په دې سره يې‬
‫د استدلال بطلان ډېر ښه په ګوته كېدای شي ‪ ،‬ولې دوی په هغه څه‬
‫استدلال كوي چې نه مقصد او نه يې عقيده ده ] ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬که په انجيلونو کې وارد شوي عبارتونه سم هم وبلل شي بايد له دوو‬
‫اړخونو څخه د [ پلار ] کلمې وضاحت په حقيقي پلارولۍ ونه شي ‪:‬‬
‫‪ ‬نصرانيانو د مسيح ‪ ‬په ژبه ډېر داسې کلمات ذکر کړي دي چې له‬
‫مجازي معنى پرته يې حمل په ظاهري معنى هيڅ امکان نه لري ‪.‬‬
‫‪ ‬لکه مسيح وايي [ يسوع ورته وويل ‪ :‬زه د ژوند ډوډۍ او ټيكاله يم ] (‬
‫يوحنا ‪. ) ۴۲ / ۴ :‬‬
‫‪ ‬همدغه راز مسيح يهودانو ته وويل ‪ [ :‬تاسو له ابلنس څخه پېدا ياست‬
‫او د خپل پلار نفسي غوښتنې او شهوتونه مو ځای پرځای كړي دي ] (‬
‫يوحنا ‪. ) ۳۳ / ۲ :‬‬
‫لکه څنګه چې دا په ظاهري معنى تفسيرول ناشوين دي دغسې د مسيح په‬
‫حق کې د اهلل پاك پلارويل په ظاهري معنى تفسير هم ناشونې دی ‪.‬‬
‫‪ ‬د نصرانيانو په نېز د مسيح ‪ ‬پورې د اهلل پاك پلارويل خاصه نه ده ‪،‬‬
‫بلکې په انجيلونو او عهد قديم کې د اهلل پاك پلارويل نورو ته هم منسوبه ده‬
‫‪.‬‬
‫‪ ‬د نصرانيانو د اټکل له مخې سليمان بن داود په ( سفر صموئيل الثاني ‪:‬‬

‫‪ ) ۲۳ / ۱‬کې د اهلل پاك اړوند وايي [ زه به د هغه پلار او هغه به مې‬
‫ځوی وي ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۲ / ۴‬کې مسيح خپلو شاګردانو ته وايي [ له دې څخه‬
‫ځانونه وژغورئ چې د خلكو له مخې– ريا كارۍ – صدقات او خيراتونه‬
‫وكړئ ‪ ،‬ورنه په اسمان كې به ستاسو پلار درته هېڅ د خيراتونو نيكه بدله‬
‫درنه كړي ] (‪.)1‬‬
‫‪ ‬په انجيل مرقص ( ‪ ) ۸۲ / ۲۲‬کې خپلو شاګردانو ته وايي [ كوم مهال چې‬
‫تاسو لمونځ ته وپاڅيږئ نو نورو ته خپل حقونه معاف كړئ ‪ ،‬په دې خاطر‬
‫چې په اسمانونو كې ستاسو پلار تاسو ته ستاسو تېروتنې بخشش كړي او‬
‫كه تاسو له حقونو څخه درګزري ونه كړئ په اسمانونو كې به ستاسو پلار‬
‫تاسوته هم تيروتنې معاف نه كړي ] ‪.‬‬
‫‪ ‬يه انجيل لوقا ( ‪ ) ۸ / ۲۲‬کې مسيح خپلو شاګردانو ته وويل ‪ [ :‬مسيح‬
‫خپلو شاګردانو ته وويل ‪ :‬چې كله لمونځ كولو ته وپاڅيږئ داسې وايئ ‪ :‬اى‬
‫په اسمانونو كې زمونږ پلاره ! ]‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۲۱ / ۸۱‬کې د نصرانيانو په اټکل مسيح د قيامت‬
‫وروسته د هغه اخرنۍ خبره دا وه [ يسوع ورته وويل ‪ :‬زما په هكله پلټنې‬
‫مه كوه ‪ ،‬لا تر اوسه زه خپل پلار ته نه يم ختلى ‪ ،‬زما ورونو ته لاړه شه او‬
‫ويې خبروه چې زه ستاسو او خپل پلار چې زما او ستاسو معبود دی ورته‬
‫خېژم ] ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬د مزيدو معلوماتو لپاره په انجيل متى کې ( ‪۸۹ ، ۸۱ / ۲۱ ( ) ۲۲ / ۱ ( ) ۴۴، ۲۲، ۲۳، ۴ / ۴‬‬
‫) (‪. ) ۲۳ / ۲۲ ( ) ۳۴ / ۲۴‬‬

‫که دا نصوص صحيح هم شي نو په دې ښکاره دليل دی چې اهلل‬
‫پاك د مسيح ‪ ‬د شاګردانو پلار هم دی ‪ ،‬خو د نصرانيانو په نېز د شاګردانو‬
‫په حق کې د اهلل پلارويل د نعمت پلارويل ده(‪.)1‬‬
‫سره له دې چې د مسيح ‪ ‬لپاره د اهلل پاك پلار ويل او د شاګردانو لپاره د اهلل‬
‫پاك پلارويل په نصوصو کې هېڅ فرق نشته دواړه سره يو څير دي ‪.‬‬
‫پای په دې تماميږي چې د مسيح ‪ ‬لپاره د اهلل پلار ويل د نصرانيانو د‬
‫عقيدې سره سم حقيقي نه بلکې د نعمت او پېرزو پلارويل ده ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬قاموس الکتاب المقدس ‪. )۲۲( :‬‬

‫ب ‪ : -‬دوهم اقنوم ‪ :‬ځوی‬
‫د نصرانيانو په نېز له ځوی څخه مراد مسيح ‪ ‬دى ‪ ،‬هغوی باور لري چې‬
‫ځوی د پلار سره په شتون کې مساوي دی ‪ ،‬ټوله نړۍ پلار د ځوی په واسطه‬
‫پېدا کړېده ‪ ،‬او ځوی د بشر او انسان په شکل کې د خلکو د خلاصون لپاره‬
‫دنيا ته راغى او ځان يې قرباني کړ ‪ ،‬د قيامت په ورځ به د خلکو سره ځوی‬
‫د اعمالو حساب کتاب کوي – تعالى اهلل عن ذلك علوا کبيرا –‬
‫د اّلل لپاره د مسيح په ځويولۍ د نصرانيانو دليلونه ‪:‬‬
‫د مسيح په ځويولۍ نصرانيان د انجيلونو په هغو نصوصو استدلالات کوي‬
‫چې مسيح د اهلل پاك ځوی بويل ‪.‬‬
‫ذکر کوي چې مسيح ‪‬‬ ‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۲۴ / ۲۴‬کې د پطروس ځواب‬
‫ترې وپوښتل چې خلك يې اړوند څه عقيده لرې ؟ هغه ورته وويل ‪ [ :‬ته د‬
‫تل ژوندی ذات اّلل پاك ځوی يې ] (‪.)1‬‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۳ / ۲۲‬کې د هغوی په ګومان مسيح وايي [ مسيح د‬
‫اورېدو سره سم وويل ‪ :‬رنځ د مرګ او مړينې په خاطر نه بلكې د اّلل د قدر‬
‫او احترام په خاطر دی ‪ ،‬په دې خاطر چې د اّلل د ځوی احترام پرې وكړی‬
‫(‪ ) 1‬دغه اطلاقات د انجيل متى په راروانو مذکوره ځايونو کې هم وګوره ‪/ ۲ ( ) ۲۱ / ۴( :‬‬
‫‪ . ) ۳۴ / ۸۱ ( ) ۴۴ / ۲۳ ( ) ۸۹‬دغه اطلاقات دانجيل مرقص يواځي په راروانو دريو‬
‫ځايونو کې راغلي دي ‪. ) ۴۹ / ۲۲ ( ) ۴ / ۲ ( ) ۲۲ / ۴ ( :‬‬
‫او په لوقا کې له شيطانانو اوابل يس څخه په نقل کې هم په دريو ځايونو کې راغلي دي‬
‫‪. ) ۳۲ ، ۹ ، ۴ / ۳ ( :‬‬

‫شي ] (‪.)1‬‬
‫د مسيح ‪ ‬په ځوی ولۍ نصرانيان په دغو اطلاقاتو استدلال کوي ‪ ،‬چې‬
‫مباشر له اهلل پاك څخه پېدا دى ‪ ،‬دا د اهلل پاك په شان کې‬ ‫‪‬‬ ‫مسيح‬
‫ګوستاخي او ستره بې ادبي ده ‪.‬‬
‫تعالى اهلل عن ذلك علوا کبيرا ‪.‬‬
‫د نصرانيانو په مذكوره عقيده رد ‪:‬‬

‫د نصرانيانو عقيدې په رد کې دومره بسنه کوي چې ددغه ډول خطرناکې‬
‫عقيدې ثبوت لپاره دغسې وراسته اطلاقات هېڅکله دليل نه شي جوړيدای‬
‫ځکه چې ‪:‬‬
‫لومړي ‪ :‬کومو اخستنليکونو ته چې نصرانيان نصوص منسوبوي له انساني‬
‫لاس وهنو څخه هېڅکله بچ نه دي او نه د اعتبار وړ دي ‪ ،‬لږ وړاندې يې‬
‫هم تفصيلي بيان تير شو (‪. )2‬‬
‫دوهم ‪ :‬په انجيلونو کې د ( ابن اّلل ) کلمې سره چې نصرانيان ترې د اهلل‬
‫پاك لپاره د مسيح ځويويل تثبيتوي سمون نه خوري ‪ ،‬ځکه ځوی اصل کې د‬
‫پلار له نطفې څخه پېدا او حصه يې بلل کېږي ‪ ،‬پلار له ځوی څخه په وجود‬
‫کې هم مخکې وي ‪ ،‬د ځوی شته کېدلو ټول فضل پلار ته راجع کېږي ‪ ،‬خو‬
‫(‪ )1‬انجيل يوحنا وګوره ‪( ) ۴۲ / ۹ ( ) ۱۱ / ۴ ( ) ۸۲ ، ۲۹ / ۲ ( ) ۲۲ ، ۲۴ / ۴ ( ) ۳۹ ، ۲۲ / ۲ ( :‬‬

‫‪. ) ۴۲ / ۸۱ ( ) ۱ / ۲۹ ( ) ۱ / ۲۲‬‬
‫(‪ ) 2‬د څلور واړو انجيلونو تاريخي پس منظر عنوان لاندې مخکې (‪ )..‬صفحې ته‬
‫مراجعه وكړه ‪.‬‬

‫ولې د مسيح اړوند د نصرانيانو عقيده هېڅکله د حقيقي‬
‫ځويولۍ سره سمون نه خوري ‪ ،‬ځکه هغوی باور لري چې ځوی هو بهو پلار‬
‫دی ‪ ،‬دواړه سره په شرافت او بړايۍ کې هم يو څېر دي ‪ ،‬د نصرانيت د‬
‫عقيدې اړوند مسائل پخپله هم بېرته په انجيلونو کې نشته ‪ ،‬او شرعي دليل‬
‫خو لاڅه چې نصرانيان پرې عقلي دليل هم نه شي وړاندې کویل ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬د دوی په انجيلونو کې د ( ابن اّلل ) کلمې اطلاق له مسيح ‪ ‬پرته‬
‫په نور چا هم شوی دی ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۹ / ۲‬کې وايي [ د سلام كونكو لپاره ډېر مباركباد‬
‫دی ‪ ،‬دوی د اّلل په ځامنو نومول كېږي ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په ( ‪ ) ۳۲ / ۲‬کې ذکر کوي چې مسيح ‪ ‬خپلو شاګردانو ته وويل [ د هغو‬
‫خلكوسره ښه رويه وكړئ چې تاسو سره بده رويه كوي ‪ ،‬په دې خاطر چې‬
‫په اسمان كې د خپل پلار نيك بچيان جوړ شئ ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۲۸ / ۲‬کې په مسيح ‪ ‬باندې ايمان لرونكو اړوند‬
‫وايي [ په مسيح باندې باورلرونكو ته به داسې خپلواكي وركړي چې د‬
‫اّلل بچيان به جوړ شي ‪ ،‬هغه باور لروونكي چې د نوم له كبله يې زږيدلي‬
‫دي ‪ ،‬هغوی له وينې جسد او انساني مشنئت څخه نه دي پېدا بلكې له‬
‫اّلل څخه پېدا دي ]‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل لوقا ( ‪ ) ۴۴ / ۸۱‬کې وايي [ دوی د قيامت د ورځې زامن دي ‪،‬‬
‫دوی د ملائكو په څېر د اّلل زامن دي ] ‪.‬‬
‫يعقوب او بچو ته يې هم د اهلل پاك زامن ويل شوي دي ‪.‬‬
‫‪ ‬په سفر الخروج ( ‪ ) ۸۸ / ۳‬کې راځي چې اهلل پاك موسى ‪ ‬ته وويل [‬

‫فرعون ته ووايه چې اّلل پاك وايي اسرائيل زما ځوان زلمى ځوی‬
‫و‪ ،‬زه درته وايم چې زما زامن ازاد خوشې كړه چې عبادت مې وكړي ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په سفر اشعياء ( ‪ ) ۴ / ۳۴‬کې راغلي دي [ له دور دراز سيمو نه زما‬
‫زامن او لورګانې راوله ] ‪.‬‬
‫خو ولې په دې نصوصو کې نصرانيان هېڅ تصريح نه کوي چې حواريين او‬
‫اسرائيل د اهلل پاك حقيقي زامن دي ‪ ،‬دلته عقيده لري چې د حواريينو او‬
‫نورو اړوند دا مجازي ځويويل ده په دې معنى چې هغوی به د اهلل پاك زيات‬
‫عبادت کو ‪ ،‬او له دې څخه مجاز دى چې دوی د اهلل پاك په ساتنه کې‬
‫وي(‪.)1‬‬
‫بايد دغه مجازي ځويويل هم د مسيح لپاره ثابته شي چې هغه به د اهلل پاك‬
‫ډېر زيات عبادت کو او د ساتنې او حفاظت ذمه واري يې هم اهلل اخستې وه‬
‫‪.‬‬
‫ځکه چې دواړه عبارتونه سره يو دي بايد په معنى کې هېڅ توپير ونه خوري‬
‫‪ ،‬ترڅو په بلې معنى يې نصوص دلالت ونه کړي ‪ ،‬او بل هيڅ داسې دليل‬
‫نشته چې معنى يې حقيقي ځويولۍ ته واړوي ‪.‬‬
‫څلورم ‪ :‬د مسيح ‪ ‬په بشريت باندې ډېر قراني ايتونه دلالت کوي او په‬
‫بشريت يې د انجيلونو نصوصو هم ښکاره دلالت کو چې هغه د انسان ځوی‬
‫دی ‪ ،‬د داود ځوی ‪ ،‬او داسې نور عبارتونه چې د مسيح ‪ ‬بشريت په کې له‬
‫خفاء پرته څرګند ځلېده ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬قاموس الکتاب المقدس ‪. ) ۲۱۹ ( :‬‬

‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۸۱ / ۲‬کې وايي [ يسوع ورته وويل ‪ :‬د ارام‬
‫لپاره ګېدړان سمڅو ته ‪ ،‬مرغان خپلو ځالو ته ځي ‪ ،‬خو ولې د انسان ځوی‬
‫لپاره دومره ځای نشته چې سر ته ورته تكيه كړي ] (‪.)1‬‬
‫‪ ‬په انجيل مرقص ( ‪ ) ۸۲ / ۸‬کې وايي ‪ [ :‬د انسان ځوی د كور واكدار‬
‫دى ] (‪.)2‬‬
‫‪ ‬په انجيل لوقا ( ‪ ) ۴۳ / ۱‬کې وايي چې مسيح يهودانو ته وويل [ چې د‬
‫انسان ځوی كله هم راغى او خوراك څښاك يې پېل كړل تاسو دا پروپاګنډه‬
‫وكړه چې د انسان ځوی خېټه ور او ډېر شراب څښونكى دی ‪ ،‬او د زَكت‬
‫(‪)5‬‬
‫او خيراتونو ټولونكو سره مينه محبت لري ]‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۲۲ / ۲‬کې وايي [ زه درته سمه وايم ‪ ،‬اوسمهال به‬
‫اسمان هم ووينئ چې ورڅخه د انسان پر ځوی به ملائكه راښكته كېږي‬
‫او اسمان به دروازې دروازې وي ] ‪.‬‬
‫‪ ‬د يوحنا انجيل په ( ‪ ) ۳۱ / ۲‬کې ذکر کوي چې مسيح ورته وويل [ زه‬
‫(‪ )1‬د انسان د ځوي صفت د متى انجيل په راوانو ځايونو کې هم ذکر شوی دی‪:‬‬
‫( ‪( ) ۸۸ ، ۲۸ ، ۹ / ۲۱ ( ) ۲۴ / ۲۴ ( ) ۳۲ / ۲۴ ( ) ۳۱ ، ۴۸، ۲ / ۲۸ ( ) ۲۹ / ۲۲ ( ) ۸۴ / ۲۱ ( ) ۴ / ۹‬‬
‫‪۳۲ ( ) ۲ / ۸۴ ( ) ۴۲ ، ۲۴ / ۸۲ ( ) ۴۹ ، ۴۱ ، ۴۱ ، ۸۱ / ۸۳ ( ) ۸۲ ، ۲۲ / ۸۱ ( ) ۸۲ / ۲۹ ( ) ۲۲ / ۲۲‬‬
‫‪. ) ۴۳ /‬‬
‫(‪ ) 2‬دغه کلمه د مرقص انجيل په دې ځايونو کې هم وګوره ‪( ) ۴۲ ، ۴۲ / ۲ ( ) ۲۱ / ۸ ( :‬‬
‫‪ ) ۳۲ ، ۸۲ / ۲۳ ( ) ۸۴ / ۲۴ ( ) ۴۴ / ۲۱ ( ) ۲۸ ، ۹ / ۹‬اود داود ځوی کلمه په ( ‪ ) ۳۲ / ۲‬کې‬
‫(‪ ) 5‬د لوقا انجيل راروانې برخې هم وګوره ‪) ۴۱ / ۲۲ ( ) ۲۲ ، ۲۴ ، ۳۳ ،۸۸ ، ۲ / ۴ ( ) ۸۳ / ۲( :‬‬
‫( ‪. ) ۳۹ ، ۸۸ / ۸۸ ( ) ۴۴ ، ۸۱ / ۲۸ ( ) ۲۱ / ۲۹ ( ) ۸۲ ، ۲ / ۲۲ ( ) ۴۴، ۴۱ / ۸۸ ( ) ۳۱ ، ۲۱ ، ۲ / ۲۸‬‬

‫انسان درته په ټولو هغه څه وغږېدم چې له اّلل څخه مې‬
‫اورېدلي وو ] (‪.)1‬‬
‫په څلور واړو انجيلونو کې د عيسى ‪ ‬د [ ابن الانسان ] صفت نزدې اته‬
‫شپېته ځله ذکر شوی دی ‪ ،‬او په څلور واړو انجيلونو کې د عيسى ‪ ‬په حق‬
‫کې د [ ابن اّلل ] وصف خالص درويشت دفعه تكرار شوی دی ‪ ،‬د څېړنې‬
‫له مخې څلور ځايونو کې يې ذکر د مسيح ‪ ‬په خوله شوی دی ‪ ،‬پاتې نور د‬
‫ابليسانو او شيطانانو په خوله شوی دى ‪.‬‬
‫بيا ولې نصوصو تاييد کړې ظاهري معنى چې عقل او منطق دواړه يې‬
‫ايجابوي پرېښودل شي ؟‬
‫او ورڅخه هغه لرې خفي معنى واخستل شي چې نصوص ورسره په ظاهره‬
‫کې ټکراو لري او عقل اومنطق يې هم نه ايجابوي !!‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬د مزيدو معلوماتو لپاره کولای شئ چې د يوحنا راروانې برخې هم وګورئ ‪۲۴ / ۴ ( :‬‬
‫‪. ) ۴۲ / ۲۴ ( ) ۴۳ / ۲۸ ( ) ۴۸ ، ۸۱ / ۴ ( ) ۸۱ / ۲ ( ) ۲۳ ،‬‬

‫ج ‪ : -‬دريم اقنوم ‪ :‬روح القدس‬
‫د نصرانيانو په نېز روح القدس له پلار او ځوی دواړو سره په ذات او جوهر‬
‫او طبيعت کې يو څېر دي ‪ ،‬د هغوی په نېز ترې د اهلل پاك هغه روح مراد ده‬
‫چې د مسيح ‪ ‬د پيروانو د تاييد او تطهير چارې سمبالوي ‪.‬‬
‫نصرانيان د روح القدس پر الوهيت له کتاب المقدس څخه په هغو نصوصو‬
‫دليلونه نيسي چې له اهلل پاك پرته په نور هېڅ چا نه تصديقيږي ‪ ،‬نصرانيان‬
‫انګېروي چې د روح القدس په معبوديت دغه نصوص ښکاره دليل دی (‪.)1‬‬
‫د هغوی پر دې عقيده رد ‪:‬‬

‫نصرانيانو چې د روح القدس په الوهيت له انجيلونو څخه کوم استدلالات‬
‫کړي دي ‪ ،‬د روح القدس په الوهيت هېڅکله هم دلالت نه کوي ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۲۲ / ۲‬کې د روح القدس اطلاق د مريم ‪ ‬پر مسيح ‪‬‬
‫حمل باندې هم شوی دی ‪ ،‬هلته وايي [ مريم چې د يوسف په نوم خاوند ته‬
‫ناسته وه وړاندې له دې چې دواړه يوځای شي مريم له روح القدس څخه‬
‫په بچي اميدواره وه ] ‪.‬‬
‫د متى په روايت له روح القدس څخه جبريل ‪ ‬مراد دى ‪ ،‬ځکه چې د‬
‫روح القدس تفسير لوقا پخپل انجيل ( ‪ ) ۸۴ / ۲‬کې په جبريل ‪ ‬کړی دی ‪،‬‬
‫هغه وايي [ د شپږمې مياشتې په مهال اّلل پاك جبريل ‪ ‬ملائك د قدس‬
‫ښار ناصرې كلي كې د داود د كورنۍ يوسف نومې سړي ښځې ته چې‬
‫(‪ ) 1‬حقائق اساسية في الايمان المسيحي ‪ . ) ۴۱ ( :‬قاموس الکتاب المقدس ‪. ) ۳۲۳ ( :‬‬
‫النصرانية من التوحيد الى التثليث ‪. ) ۸۴۲ ( :‬‬

‫مريم يې نومېده واستو ] ‪.‬‬
‫له دې څخه په ډاګه شوه چې د روح القدس نوم چرته هم راغلى وي‬
‫ورڅخه به جبريل ‪ ‬مراد وي ‪ ،‬خو که صفت په داسې مطلقه توګه ياد شي‬
‫چې له اهلل پرته ترې نور هېڅ څوك نه شي مراد کېدای بيا سمه ده ‪ ،‬د الفاظو‬
‫د دروست نقل لپاره د عبارت سموالى او بشپړه کره کتنه لويه اړتيا ده ‪.‬‬
‫د دغه نقل په څېر د يوحنا په انجيل کې د ( بارلكيت ) او يا د ( معزى ) په‬
‫هکله نقل هم شته دى (‪.)1‬‬
‫‪ ‬په يوحنا ( ‪ ) ۲۸ / ۲۴‬کې وايي [ چې كله هم روح الحق راشي نو د‬
‫ښېګړې كامل اړخ ته به مو وبلي ‪ ،‬هغه له ځان نه درته هېڅ هم نه وايي ‪،‬‬
‫هغه به درته هغه څه وايي چې پخپله يې اوريدلي وي ‪ ،‬ددې برسېره به‬
‫درته د راروانو پټو پناه اړوند خبر هم دركوي ] ‪.‬‬
‫له دې نص څخه جوته شوه چې روح الحق ځانګړې هستي ده چې د‬
‫رسالت په تبليغ ګمارل شوېده ‪ ،‬دغه نص نه خو دېته اشاره کوي چې روح‬
‫الحق خپله معبود دى او نه دېته اشاره کوي چې هغه د معبود برحق حصه ده‬
‫‪.‬‬
‫ورنه د الوهيت له فکرې څخه به لازمه شي چې ټول د اهلل استازي برحق‬
‫معبودان دي ‪ ،‬ځکه هغوی هم په ټولو هغه څه پوهېدل چې اهلل پاك ورته‬
‫ښويل وو او د مغيباتو اړوند يې هم خلکو ته دروست معلومات وركول ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۲۹ / ۸۲‬کې مسيح د خپل قيامت څخه له راپورته‬
‫(‪ )1‬وروسته د نبي ‪ ‬د بشارت اړوند باب کې به دې کلمو تفصيل راشي ‪.‬ص ؟؟؟‬

‫کېدو وروسته شاګردانو ته وويل [ خواره شئ ټول امتونه د ځان‬
‫شاګردان جوړ كړئ ‪ ،‬ترڅو يې د پلار او ځوی او روح القدس په نوم‬
‫نصرانيت كې داخل كړئ ] ‪.‬‬
‫لومړی ‪ :‬دا نص له متى پرته نورو انجيلونو نه دی ذکر کړی او حواري متى‬
‫ته منسوب انجيل هم صحيح ثبوت نه لري(‪.)1‬‬
‫دوهم ‪ :‬که نص صحيح هم شي نو ورپكې درې کسانو ته اشاره ده او‬
‫درېواړه هېڅکله يو نه دي ‪ ،‬هر يو ځانګړی تفسير او مدلول لري ‪ ،‬فرضا که‬
‫پلار څخه مراد اهلل واخلو ‪ ،‬نوله ځوی څخه خو حقيقي ځويويل هېڅکله نه‬
‫شي مراد کېدای ‪ ،‬او ددې اړوند بشپړ معلومات لږ څه وړاندې تېر شول ‪ ،‬او‬
‫که له ځوی څخه نيك او صالح بنده مراد واخلو نو بيا ترې مقصود عيسى‬
‫‪ ‬دی او معلومه ده چې عيسى ‪ ‬د اهلل پاك استازی او بنده دی (‪.)2‬‬
‫اما له روح القدس څخه خو هېڅکله هم الهي جزء نه شي مراد کېدای ‪،‬‬
‫ځکه چې جزء يا له مينې محبت څخه يا له ژوند او يا له نورو شيانو څخه‬
‫تعبير او وصف دی ‪ ،‬ولې چې په ثبوت هېڅ دليل نشته هغه داسې چې د‬
‫روح القدس نه د جبريل ‪ ‬مراد کېدل د لوقا انجيل پرېکنده غوڅ عبارت‬
‫دی چې جبريل ملائكه مريم ته راغله او‪...‬‬
‫ورنه عبارت خو په څرګند ډول په اهلل پاك او د هغه په رسول او ملائک‬
‫باندې ايمان راوړنې ته دعوت وركوي ‪.‬‬
‫له دې څېړنې څخه ښه واضحه شوه چې نصرانيانو سره د تثليث د عقيدې‬
‫(‪ ) 1‬د متى انجيل اړوند تفصيلي معلومات مخکې په ( ؟؟؟) صفحه کې تېرشول ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬په تېرو مخونو(؟؟) کې دوهم اقنوم ځوی ته مراجعه وكړه ‪.‬‬

‫پر صحت هيڅ دليل نشته ‪ ،‬او نه هم د درېواړو اقنومونو په صحيح‬
‫مفهوم ورسره قابل قناعت دليل شته ‪ ،‬د دليل د نه شتون له امله د‬
‫نصرانيانوسره د تثليث عقيده له دلائلو پرته په تشو دعواګانو ولاړه ده چې‬
‫هېڅ راز شرعي او عقلي دليل ته استناد نه لري ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫شپږم مطلب‬
‫اتحاد ( تجسد )‬
‫د نصرانيانو په نېز له اتحاد څخه مراد دا دی چې اهلل پاك د مسيح ‪ ‬جسد‬

‫د ځان لپاره ظاهري شکل اختيار کړ ‪ ،‬او د مسيح په نوم د انسان په صورت‬
‫د خلکو په منځ کې راڅرګند شو (‪.)1‬‬
‫تعالى اهلل عما يقولون علوا کبيرا‬
‫پر اتحاد او تجسد باندې د نصرانيانو دليلونه ‪:‬‬

‫نصرانيان اټکلوي چې هغوی د تجسد په عقيده ګڼ شمير دليلونه لري ‪:‬‬
‫‪ ‬په انجيل لوقا ( ‪ ) ۲۳ – ۲ / ۲‬کې وايي [ په لومړي ځل هغه كلمه وه او‬
‫كلمه د اّلل سره وه ‪ ،‬او كلمه اّلل و ‪ ،‬وروسته له كلمې څخه جسد جوړ شو‬
‫او زمونږ ترمنځ شته شو ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۸۴ / ۲‬کې د مسيح د بشارت په هکله وايي [ دا ټول هر‬
‫څه په دې خاطر انجام شول چې د رب ګردې ويناوې په بشپړه توګه ترسره‬
‫شي ‪ ،‬د يو نبي اړوند يې ويلي و دغه پېغله به اميدواره كېږي ‪ ،‬بيا به د‬
‫عمانوئيل په نوم ځوی زږوي او د عمانوئيل معنى دا ده چې اّلل زمونږ سره‬
‫دی ] ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬حقائق اساسية في الايمان المسيحي ‪. ) ۱۱ – ۱۴ ( :‬‬

‫‪ ‬نصرانيان دغه راز په ( تيموثاوس ته په دوهمه ليکنه ‪) ۲۴ / ۴ :‬‬
‫کې د بولس په قول هم استدلال نيسي چې [ د تقوى راز ډېر لوی دی چې د‬
‫اّلل په جسد كې راڅرګنده شوه او په روح كې يې ځان پاك كړ ] ‪.‬‬
‫‪ ‬د تېر په څېر هغوی ( عبرانيانو ته په ليك ‪ ) ۸ / ۲ :‬کې په راغلي نقل‬
‫دليل نيسي چې [ ټول عالمان سره په دې يو موټى و چې مسيح د اّلل د‬
‫مجد او شرافت ښكلا او ډول دی ‪ ،‬د هغه د جوهر او ذات شكل دی ‪ ،‬او پر‬
‫قدرت په كلمې د هر څه راوړونكى دى ] ‪.‬‬
‫دا د نصرانيت د خورا خطرنه ډکې او حيرانتيا وړ عقيدې د ثبوت د‬
‫نصرانيانو مهم دليلونه دي ‪.‬‬
‫د نصرانيانو په دليلونو نيوكې او ردونه ‪:‬‬

‫له يو څو وجوهاتو نه دغه باطله عقيده پر نصرانيانو باندې د رد وړ ده ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬عقل يې صحت بالکل نه ايجابوي ‪ ،‬ځکه د دې عقيدې مطلب دا‬
‫دی چې اهلل پاك – چې د لوی شان څښتن دی – لکه د نطفې په څېر د مور‬
‫َر ِحم ته نقل او هلته د ماشوم په څېر د مريم په خېټه کې د ګندګۍ او‬
‫بدبويونو په منځ کې ترډېره دمه پاتې شو او وينې زوې او شوده يې رودل له‬
‫بېلابېلو مرحلو په تېرېدو سره هغه وزږيد ‪ ،‬د ماشومولۍ او اړوند ټولې‬
‫مرحلي يې بشپړې کړې ‪.‬‬
‫ايا له دغې قبيح تصور او بې تحاشا باطل قول څخه وروسته د عقيدې په نوم‬
‫نور خيالي تصورات هم لابدګڼلای شي ؟‬
‫د سليم ذوق او عقيدې څښتن د دغه ناوړه او بې کاره عقيدې له تعبير‬

‫څخه ناتوانه دى ‪ ،‬بايد نصرانيان دې پوښتنې ته ځواب وركړي‬
‫چې د دوی په عقيده کله رب او د چارو سمبالونكى د وينو زوو ترمنځ ټول‬
‫پړاونه سرته رسول نو د ګردې نړۍ چارې چا سمبالولې ؟‬
‫ايا نصرانيان په خپلو اټکلونو او عقيدو عقلي عبور لري او که نه ؟‬
‫دوهم ‪ :‬د هغوی د تجسد دعوه د اهلل پاك په حق کې سپك او بې ارزښته‬
‫لوازم منځ ته راوړي ‪ ،‬د تجسد دغه دعوه هغوی د دارځړوين او فداء لپاره‬
‫پېليزه ږدي ‪ ،‬چې په راروانو څپركو کې به يې تفصيلي بطلان لږ څه وروسته‬
‫راشي ‪ ،‬هلته به په ډاګه شي چې دا عقيدې د نصرانيانو ديني بدعتونه دي‬
‫چې هېڅ دليل پرې شتون نه لري ‪ ،‬او په بنسټ چې هر څه جوړ شي هغه‬
‫هم باطل وي ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬د دغې باطلې عقيدې د ثبوت لپاره چې دوی د يوحنا له انجيل څخه‬
‫کوم دليلونه نيويل دي ‪ ،‬په هکله يې لږ څه وړاندې تېر شول چې د يوحنا‬
‫انجيل غير موثق او د باور وړ کتاب نه دی ‪ ،‬ځکه چې د صحت د تثبيت‬
‫لپاره يې هغوی هېڅ استناد نه لري ‪.‬‬
‫دغه انجيل د نورو په پرتله د صحت ډېره کمه برخه لري تر دې چې‬
‫نصرانيان خپله هم غوڅ اقرار کوي چې د يوحنا انجيل مزور او جعلي‬
‫دی(‪.)1‬‬
‫دغه راز د انجيل مذکور نص د لفظ او معنى دواړو په اعتبار اضطراب هم‬
‫لري ‪ ،‬تردې چې لومړی قائل يې هم په مغز او فهم دروست عبور نه لري ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬په مخکې صفحه (؟؟) کې د يوحنا انجيل تفصيلي معلوماتوته مراجعه وكړه ‪.‬‬

‫هغه وايي [ په لومړي ځل هغه كلمه وه ] څوك په لومړي ځل‬
‫کلمه وه ؟‬
‫که کلمه اهلل تعالى وي نو ايا اهلل کلمه کېدای شي ؟‬
‫دا يې د عبارت لومړۍ برخه ده ‪ ،‬نو ايا د نصرانيانو عقيده دا ده چې اهلل پاك‬
‫کلمه ده ؟؟‬
‫دا عقيده خو باطله ځکه ده چې نصرانيان يې په صحت خپله اعتراف نه‬
‫کوي ‪ ،‬او معنى يې دا هم کېدای شي چې له کلمې څخه بله کلمه راپېدا‬
‫شوه ‪ ،‬لومړۍ کلمه ‪ :‬اهلل ‪ ،‬دوهمه کلمه ‪ :‬مسيح ‪ ،‬او نصرانيان حالانكه په‬
‫دې عقيده اعتراف نه کوي دا مضطرب عبارت دی چې د ګرد نصرانيت په‬
‫عقيده هېڅ ارزښت او ديني قيمت نه لري‪.‬‬
‫بيا د [ لومړي ځل ] څخه موخه څه ده ؟‬
‫ايا له دغې څخه داهلل پاك لومړيتوب مراد دی او که ورڅخه د کلمې‬
‫لومړيتوب مراد دى چې تفسير يې مسيح دی ؟‬
‫دا دواړه د نصرانيت په عقيده کې باطلې او بې بنسټه فکرې دي ‪ ،‬ځکه‬
‫هغوی وايي ‪ :‬اهلل ازيل دی او کلمه هم ازيل ده ‪ ،‬اهلل پاك له مسيح څخه په‬
‫وجود کې لومړيتوب نه لري(‪ )1‬دا هم د نصرانيت په عقيده کې هېڅ ديني‬
‫ارزښت نه لري بلکې د هغوی عقيدوي تناقض دی ‪.‬‬
‫د تعحب وړ قول خو لا دا دى چې [ او كلمه د اّلل سره وه ] چې د اهلل سره‬
‫وه نو بيا څنکه کلمه اهلل کېدای شي ؟ دا خبره خو سليم عقل هيڅ نه‬
‫(‪ ) 1‬ددريم فصل لومړی څپركى د تثليث پيژندنې عنوان ته رجوع وكړه ‪.‬‬

‫تثبيتوي ‪ ،‬خو د نصرانيانو ګمراهۍ او بي لارۍ او د هغوی بې‬
‫د اهلل پاك ځوی او په‬ ‫‪‬‬ ‫مهاره عقلونه يې تثبيتوي ‪ ،‬ولې چې هغوی مسيح‬
‫يو وخت کې د اهلل سره موجود بويل ‪.‬‬
‫بيا وايي [ بيا له كلمې څخه جسد جوړ شو او زمونږ ترمنځ راپېدا شو ] د‬
‫نصرانيانو په نېز دېته بيت القصيد ويل کېږي چې کلمه جسد شو او د‬
‫مسيح صورت کې د خلکو ترمنځ راڅرګند شو ‪ ،‬په فلسفې تاويل سره يې له‬
‫دې کلمې څخه موخه دا ده چې د اهلل عقل او د اهلل فکر دى ‪ ،‬او دا په اصل‬
‫کې د بدپرستانو فلاسفوو مذهب دی ‪ ،‬هغوی انګيري چې اهلل پاك يو دی او‬
‫يو ورڅخه صادريږي او بس ‪.‬‬
‫له هغه څخه عقل فعال صادر شوی دی او د عقل فعال په واسطه ټوله نړۍ‬
‫منځ ته راغلې ده ‪ ،‬حالانكه دا د فلاسفوو نظريه ده(‪ ، )1‬دغه نظريه يوحنا‬
‫پخيل انجيل کې له اسماني استناد پرته پخپل کتاب کې راوړېده ‪.‬‬
‫څلورم ‪ :‬د نبوت په اړه د متى انجيل څخه په نص استشهاد نيولو وړاندې‬
‫څېړنه تېره شوه چې دا د هغوی د دليلونو تحريف او ديني اغلاط دي او‬
‫وموويل چې انجيلونه انساني او بشري ليکنې دي ‪ ،‬هېڅکله د اهلل پاك له‬
‫اړخه نازله وحي نه ده ‪.‬‬
‫ځکه له بنوت څخه بل شخص مراد دی چې هغه پېدا او بيا نبي شوی و ‪ ،‬د‬
‫(‪)2‬‬
‫عهد قديم په تاييد د آشعياء پيغمبر په زمانه کې نبوت پای ته رسېدلى دی‬
‫‪.‬‬
‫(‪ )1‬موسوعة الفلسفة ‪. ) ۲۹۱ / ۲ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬مخکې ددوهم فصل دوهم مطلب کې دانجيلونو خطاګانوعنوان وګوره ‪.‬‬

‫پايله دا شوه چې دغه استشهاد ناسم دی ‪ ،‬بلکې بې لاري او بې‬
‫عقلي ده خو بيا هم نصرانيانو د خپلو ځانونو او د پېروانو د مزيدې بېلاره‬
‫کولو په خاطرد [ اّلل پاك زمونږ سره دى ] تفسير په [ اّلل پاك مونږ ته‬
‫ښكاره دى ] باندې وكړ(‪. )1‬‬
‫او دا ښکاره خبره ده چې د اهلل پاك له معيت نه تجسد نه لازميږي نو په [‬
‫اّلل مونږ ته ښكاره دى ] ورته اضافه کړ ترڅو د معيت معنى په سمه توګه‬
‫تفسير شي ‪ ،‬دا د نصرانيانو پخپله او د نورو د ګمراه کولو نهايي حدود دي ‪.‬‬
‫پنځم ‪ :‬د بولس په قول استشهاد نيول يې مردود دي او مونږ ته يې هم عقيده‬
‫او استشهاد قبول نه دی ‪ ،‬هغوی بايد د مسيح د کلام په هکله مستند دليل‬
‫ولري ‪ ،‬ورنه دروغژن وبلل شي د بولس واقعيت همدومره بس دی چې د‬
‫ګردو تحريفاتو نسبت ورته کېدای شي چې نصرانيان يې پرې هم بېلارې‬
‫کړل(‪.)2‬‬
‫شپږم ‪ :‬د ( عبرانينو ته ليک )(‪ )5‬څخه چې يې کوم استشهادات نيویل دی نو‬
‫که خبره په رښتيا هم بولس ته په حقيقي توګه منسوب شي نو د بولس په اړه‬
‫مو مخکې نظريه په ډاګه کړه خو که نسبت يې بولس ته په سمه توګه‬
‫تثبيت نه شي نو نصرانيان ولې خطرناکه عقيده له داسې کتاب څخه اخلي‬
‫(‪ ) 1‬اهلل طرق اعلانه عن ذاته ( ‪ ) ۴۴‬دعوض سمعان ليکنه ‪ .‬المسيح في القران الکريم ‪:‬‬
‫(‪ )۲۱۱‬دعبدالکريم الخطيب ليکنه ‪.‬‬
‫(‪ )2‬د مسيح ‪ ‬د رسالت د تحريف لاملونه عنوان کې به ددي بيان راشي ‪.‬‬
‫(‪ )5‬دا د عهد جديد حصه ده او د نه صحت په اړه يي معلومات مخکې تېر شول‬
‫؟؟؟؟ص‬

‫چې نه يې ليکوال معلوم دی او نه دا پته لګيږي چې څوك دی ؟‬
‫د نصرانيانو په دغسې ناوړه عقيدو باوري کېدل مونږ ته د دې درس راکوي‬
‫چې هغوی په ديني چاروكې له ناقلينو په اړه دومره اهتمام او ځانګړي‬
‫پاملرنه نه کوي چې د مجهولينو اقوال او نكرات د تجسد په خطرناکه‬
‫عقيده کې تثبيتوي ‪.‬‬
‫دغه حقيقت مونږ ته په دوی باندې قراني ايت کړى غږ ډېر ښه په ډاګه‬
‫َ‬ ‫َ َِّ ُ ُ َِّ ْ َ َ َ ْ‬
‫َٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ َٰ َ‬
‫جيل‬‫اب لستم على شي ٍء حتى ت ِقيموا التوراة والإِن ِ‬ ‫کوي چې [ قل يا أهل الكِت ِ‬
‫َِّ ِّ ُ ْ (‪)1‬‬ ‫َ َ ُ َ َ ْ ُ ِّ‬
‫نزل إِليكم ِمن رب ِكم ]‬
‫وما أ ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬ورته ووايه چې ای اهل کتابو ! ترڅو چې مو په تورات او انجيل او‬
‫ټول هغه څه چې ستاسو رب درته نازل کړي دي ورباندې عمل نه وي کړی‬
‫نو دين مو هېڅ دين نه دی ‪.‬‬
‫اووم ‪ :‬سره له دې چې دغه عقيده له شرعي نصوص څخه هم بربنډه ده او‬
‫عقل يې هم نه ايجابوي ‪ ،‬د عقل په نه منلو يې نصرانيان هم اقرار کوي چې‬
‫پټ راز دی ‪.‬‬
‫‪ ‬هغوی د تجسد په هکله وايي [ تجسد له هغو پټو رازونو څخه پټ راز‬
‫دى چې ورباندې لوی ستر او تل پاتې اّلل كمزوري انسان ته د زمانې د‬
‫غوښتنو او فيصلې لاندې د خلكو په شكل راڅرګنديږي ‪ ،‬د عقل له لارې‬
‫يې انسان هېڅكله ادراك نه شي كولای ‪ ،‬خو يواځې روحاننين يې د روح‬
‫القدس له لارې تر دې حده ادارک كولای شي چې د اّلل پاك حقيقت‬
‫(‪ )1‬سورت مائدة ‪. ) ۴۲ ( :‬‬

‫وپيژني ] (‪.)1‬‬
‫نصرانيان کلکه دعوه لري چې اهلل پاك خپل ځان ته په کتلو نازويل دي په‬
‫دغه هکله يې اهلل وركړی عقل استخدام کړی دی او هغه منګهړت او‬
‫سخافات چې دوی يې عوامو ته تقديموي منل يې پرې هم لازم کړي دي ‪،‬‬
‫عقلونه يې ترې اخستي دي په دې اندازه چې د دې راز ادراك او پېژندنه‬
‫ناشونې ده ‪.‬‬
‫خو کله چې هم يو ديني کار له شرعي دليل او عقلي اقرار څخه مجرد وي‬
‫په ډاګه ويلای شو چې دغه کار د شيطان او د هغه پيروانو کړنلاره ده ‪.‬‬
‫د دې بې لارۍ سره بيا هم نصرانيان عوام خلك تېرباسي چې د روح القدس‬
‫له لارې د دغه راز ادراك امکان لري ‪ ،‬خو ولې دا طرحه يې هېڅ معنوي‬
‫ارزښت نه لري ‪ ،‬ځکه د دې معنى دا جوړيږي چې کله هم شخص ته‬
‫عقيدوي دعوت وركوي نو باور لرل پرې د روح القدس له لارې بشپړېدای‬
‫شي ‪ ،‬خو که مذکوره عقيده کله د چا عقل ايجاب نه کړي ورته وايي چې تا‬
‫ته روح القدس د روښانه ايمان لرلو توفيق درنه کړ ‪.‬‬
‫دا ډېره بې معنى خبره ده ولې چې بدپرستان هم په خپل شرك او اوتو بوتو‬
‫کلك باور لري ‪ ،‬خو چې کله يې په ايمانيت شرعي دليل او عقلي ايجاب‬
‫شتون ونلرو ‪ ،‬عقايد يې هم باطل وګڼل شول ‪.‬‬
‫پايله په دې تمامه شوه چې نصرانيانو دغه عقيده له خپلو علماوو او داعيانو‬
‫څخه له دليل پرته په تشو اورېدومنلې ده ‪ ،‬او له دروستې پوهنې او شرعي‬
‫(‪ ) 1‬تاملات في سرالتجسد ‪. ) ۱ ( :‬‬

‫دليلونو څخه زياته لرې عقيده ده ‪.‬‬
‫وچ په وچه د تسليم قضيه کې نصرانيان د بدپرستانو په څېر دي ‪ ،‬هغوی يې‬
‫هم په هکله عقل استخدام کړی چې هېڅ راز شرعي دليل پرې نه لري ‪.‬‬
‫اما دلته روح القدس هېڅ په هېڅه داخل شوی دی ‪ ،‬ورنه د دې ثبوت څوك‬
‫کولای شي چې روح القدس باندې خلکو ايمان راوړی او د شيطانانو څخه‬
‫شيطان نه دی ؟!‬
‫انسان د دوو ترمنځ توپېر څنګه کولای شي ؟‬
‫دغه توپير د عقلي او شرعي دليلونو په رڼا کې کېږي ‪ ،‬حالانكه عقلي او‬
‫شرعي دليلونه پرې نشته ‪.‬‬
‫له دغي پليت او ګنده حرص له کبله نصرانيانو په ډېره هڅه روح القدس د‬
‫کليسا له رازونو څخه وشمير ‪ ،‬او د خلکو ايمان يې پرې واجب وبولو ‪.‬‬
‫هېره دې نه وي چې په روح القدس يې د راز نوم هله کېښود چې له يوې‬
‫خوا خو يې د قضيې فهم نه شو په ډاګه کولای او له بلې خوا پرې د دليل‬
‫راوړلو څخه هم ناتوانه وو ‪.‬‬
‫د هغوی لويان او علماء به يا دغه سر ( راز ) خپله پيژني اويا نه ‪ ،‬خو‬
‫حقيقت دا دی چې هغوی خپله هم د دغه راز له علمي ادراك نه بې برخې‬
‫دي ‪ ،‬د لومړي شاګرد علميت يې د غټ پير او زاهد د علميت سره سمون‬
‫خوري ‪ ،‬په داسې قضيه کې چې لويان او کشران يې علمي ادراك نشي‬
‫کولاي نو ولې يې قبلوي ؟!‬
‫نصرانيانو خو نه د شريعت په رڼا کې پل پورته کړی دی او نه يې له عقل‬
‫څخه کار اخستى دی ‪ ،‬دا چې روح القدس دوی ته تعليم وركوي بلادليله‬

‫دعوه ده هېڅ واقعيت او حقيقت نه لري ‪ ،‬ورنه په دغې راز بايد‬
‫هغوی ته وحي وشي چې خلکو ته قضيه د قناعت وركولو په انداز کې‬
‫وړاندې کړي ‪ ،‬ترڅو هغه څه چې دوی يې وايي او عقيده پرې ساتي د‬
‫قناعت وړ وګرځي ‪.‬‬
‫د هغوی ګمان سره سم د دې دعوې څه اړتيا ده چې روحانيين داهلل پاك‬
‫حقيقت پيژندلى شي ؟‬
‫ايا هغوی د اهلل پاك په اړه څه معلومات لري ؟ ايا هغوی د اهلل کوم حقيقت‬
‫پيژني؟ (‪.)1‬‬
‫وګورئ چې په اهلل پاك پسې يې د درواغو تړلو دروازه څنګه خلاصه پرېښې‬
‫ده چې د خپلو درواغو د ثابتولو لپاره هېڅ پل هم نه شي پورته کویل ‪ ،‬او‬
‫ِّ ْ ْ‬ ‫ََ ُ ُ َ َ‬
‫حيطون بِش ْي ٍء ِمن عِل ِم ِه ] (‪.)2‬‬
‫حالانكه اهلل پاك فرمايي [ ولا ي ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬او د اهلل پاك په علم هېڅ يو مخلوق ګيره نه شي اچویل ‪.‬‬
‫(‪ )1‬دا په اصل کې د بولس دعوه ده چې ( کورنثوس ته پخپلې لومړې رساله ‪) ۲۱ / ۸ :‬‬
‫کې وايي [ روح القدس د هر څه پلټنه كوي ‪ ،‬ان چې د اّلل پاك حقيقت هم پلټي ] دا د‬
‫هغه ګمان دی او لا روح القدس ته معبود وايي ‪.‬‬
‫د ( تاملات في سرالتجسد ) ليکوال وايي [ د كومو خلكو ښوونه او روزنه چې روح‬
‫القدس كړې ده د اّلل حقيقت پيژني ] دا بلا دليله دعوه ده چې د بولس کلام پرې‬
‫خپله هم رد دی ‪.‬‬
‫َٰ‬
‫غنى ‪،‬‬ ‫بولس روميانو ته پخپلې ليکنې ( ‪ ) ۴۴ / ۲۲‬کې وايي [ اّلل پاك د څومره ډيرې‬
‫حكمت او علم څښتن دی ‪ ،‬د هغه د احكامو د پېژندنې او پلټنې لارې ډيرې ګرانې‬
‫دي ‪ ،‬هېڅ څوك د اّلل كيف يت نه شي پېژندلای او نه هم څوك د اّلل سلاكار دی ] ‪.‬‬
‫(‪ )2‬سورت بقرة ‪. ) ۸۲۲ ( :‬‬

‫اهلل پاك د ظالمانو او جاهلانو د اټکلونو او درواغو نه پاك او بېزاره‬
‫غني ذات دى ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫دوهم څپركى‬
‫په دار ځړونه‬
‫دارځړونه ‪:‬‬
‫د مرګ تر حالت د دارځړونې په لرګي انسان راځړولو ته ويل کېږي ‪،‬‬
‫يهودان او نصرانيان کلکه عقيده لري چې عيسى ‪ ‬په دار ځړول شوی او‬
‫مړ شوی دی ‪.‬‬
‫خو بيا يهودان عقيده ساتي چې مسيح ‪ ‬په اهلل پاك كفر وكړ ‪ ،‬نو له امله‬
‫ورته په دار ځړول پرېکړه واورول شوه ‪.‬‬
‫هېره دې نوي چې د نصرانيانو په نېز د دار مرګ د لعنت مرګ وي ‪.‬‬
‫‪ ‬په سفر التثنية (‪ ) ۸۸ / ۸۲‬کې وايي [ كه انسان داسې سرغړونه ارتكاب‬
‫كړي چې سزا يې دار ځړول وي نو په دار به ځړوّل شي او له ساه وتلو‬
‫وروسته په دومره چټكه توګه چې شپه پرې هم تېره نه شي زرترزره دفن‬
‫كړی شي ‪ ،‬ځكه چې په دارځړول شوی ملعون وي ] ‪.‬‬
‫ٰ‬
‫عيسى ‪ ‬په دار ځړول شوی دی ‪ ،‬خو هغوی يې د‬ ‫نصرانيان باوري دي چې‬
‫دار ځړولو لامل د ادم ‪ ‬له هغې ونې څخه خوراك بويل چې له خوراك‬
‫د دارځړولو په تسليم د بشريت‬ ‫‪‬‬ ‫ٰ‬
‫عيسى‬ ‫څخه رابند شوی و ‪ ،‬ترڅو‬
‫تخليص او رهايي منځ ته راوړي ‪ ،‬ځکه چې د ادم ‪ ‬تېروتنې او ګناه د هغه‬
‫بچو ته هم سرايت وكړ‪.‬‬
‫يواځې دا نه بلکې د دغې ګناه ارتكاب له امله اهلل پاك په ټولو بني آدمو‬

‫ډېر غصه شو ‪ ،‬دا هم ډېر اړين و چې بايد داسې منځګړی شتون‬
‫ولري چې د ځان په قربانولو اهلل پاك بېرته راضي او خوشحاله کړي ‪.‬‬
‫د منځکړي په هکله د نصرانيانو په عقيده ددې اړتيا زياته برېښېده چې له‬
‫ګرد مخلوق څخه ځانګړتياوي ولري او له هر قسم تېروتنې او سرغړونې‬
‫څخه پاك وي ‪.‬‬
‫او جوګه يې هم يواځې د اهلل ځوی کېدای شي چې د نصرانيانو د عقيدې‬
‫سره سم هغه بېرته اهلل هم دى ‪ ،‬د منځګړي وجود څخه وروسته د دارځړولو‬
‫لپاره د دې اړتيا وه چې د جسد په شکل د سرغړونې ارتكاب وكړي ‪.‬‬
‫د اهلل پاك ځوی د عيسى ‪ ‬په صورت کې د مريم له خېټې څخه د جسد‬
‫په شکل وجود ته راغى او د بشريت د خلاصون لپاره يې دارځړونې ته تن‬
‫کېښود ‪ ،‬په دې خاطر چې اهلل پاك له انسانانو نه خوشحاله کړي او له پلار‬
‫څخه يې د شوې ګناه سزا بېرته پورته کړي ‪ ،‬نصرانيان انګيروي چې د ادم‬
‫‪ ‬د سرغړونې څخه راپدېخوا اهلل په ګرد بشريت قهرېدلى دی ‪ ،‬د اهلل د‬
‫عدل او انصاف په بنا ټول د سزا جوګه دي ‪ ،‬د اهلل د رحمت په بنا بېرته د‬
‫رحمت او شفقت لائق هم دي ‪ ،‬اهلل پاك خپل ځوی په دې خاطر ځمکې ته‬
‫راواستو چې د بشريت د رهايۍ لپاره د عدل له مخې دارځړولو ته تن‬
‫کېږدي ترڅو روح وركړي چې قربانيدل به يې د ګردو انسانانو لپاره رحمت‬
‫وي او له سزا څخه به خلاص شي ‪ ،‬په دې معنى چې په بدل کې يې سزا په‬
‫منځګړي راغله ‪ ،‬له دغې لارې مسيح وكولای شول چې د اهلل پاك رحمت‬

‫او عدل سره يوځای کړي(‪.)1‬‬
‫له دې عقيدې څخه دوه شيان ‪ :‬په دارځړونه او قربانيدل په څرګند ډول‬
‫بريښي ‪ ،‬او په راروانو کرښو کې به په هر يو مستقلې خبرې وكړ وو‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ ) 1‬الخطيئة والکفارة ‪ . ) ۳۴ ، ۴۴ ( :‬کفارة المسيح ‪. ۸۳ – ۲۱ ( :‬او‪ . ) ۹۲ ، ۹۳‬ماهي‬

‫النصرانية ‪) ۲۲ – ۱۴ ( :‬‬

‫لومړی مطلب‬
‫په دار ځړونه‬
‫ا – ‪ :‬په انجيلونو كې د دارځړونې لنډه قيصه ‪:‬‬

‫لږ وړاندې تېر شول چې نصرانيان په دې کلك باوري دي چې عيسى ‪ ‬په‬
‫دار ځړول شوی دی ‪ ،‬انجيلونه يې د دارځړولو لړې داسې ذکر کوي ‪:‬‬
‫‪ ‬کافر و ‪ ،‬هغوی غوښتل چې مسيح ‪‬‬ ‫د يهودانو د عقيدې له مخې مسيح‬
‫د مرګ په سزا محکوم کړي ‪ ،‬يهوذا اسکريويت پرې له بډو اخستو وروسته‬
‫يهودانو ته د مسيح ‪ ‬د ځای ښوونه وكړه ‪ ،‬يهودانو د خپلو هلو ځلو تر مخې‬
‫مسيح ‪ ‬د جمعې مباركې په شپه هغه مهال بنديوان کړ چې اهلل پاك ته يې‬
‫اوږده لمونځونه وكړل ‪ ،‬اهلل پاك ته يې پرې په دې وسيله ونيوله چې د‬
‫يهودانو په لاس د مرګ جام ونه څښي ‪.‬‬
‫له بندي کولو وروسته يې د يهودانو د کاهنانو رئيس ته وسپارت ‪ ،‬خو رئيس‬
‫د قتلولو فتوه صادره کړېوه سمدستي يې د هغه روماني‬ ‫‪‬‬ ‫چې د مسيح‬
‫ټولواك کور ته انتقال کړ ‪ ،‬هغه پرې د مرګ کلکه پرېکړه کړيوه ‪.‬‬
‫د دواړو پرېکړو سره سم د جمعې ورځې سهار مهال په داروځړول شو ‪ ،‬او د‬
‫مازديګر له مخې د شپږو بجو په مهال يې ساه وركړه ‪ ،‬هغه به د دار له پاسه‬
‫نارې سورې وهلې چې [ ای زما ربه ولې دې دوېته پرېښودم ؟ ] ‪.‬‬
‫له دارځړوين وروسته راښکته کړی شو او په قبر کې کېښودل شو ‪ ،‬د شنبي‬

‫شپه ‪ ،‬د شنبي ورځ او د يكشنبي د شپې تر اخره په قبر کې پاتي‬
‫شو او بيا د يكشنبي په سهار چې کله ورته خلك راغلل ‪ ،‬نو قبر پرانستى‬
‫پروت و ‪ ،‬له دې وروسته د ګليل په غر کې ورته راښکاره شو ‪ ،‬د څلويښتو‬
‫ورځو په مهال دوی سره هستوګن و خو ولې بيا اسمان ته په داسې حالت‬
‫کې ولاړ چې ټولو ملګرو يې ورته کتل ‪.‬‬
‫دا په انجيلونو کې د مسيح ‪ ‬د دارځړونې لنډه قيصه وه (‪.)1‬‬
‫ب – ‪ :‬د دارځړوِن اړوند د انجيلونو ردوبدل راپورونه ‪:‬‬

‫په انجيلونو کې که د دارځړونې په هکله وګورو نو په زياتو نقطو کې سره‬
‫ردو بدل راپورونه وركوي ‪ ،‬د دغې قيصې خپلمنځني اختلافات ځينې‬
‫بېلګې ستاسو مخي ته ږدو ‪:‬‬
‫‪ ) ۲‬لوقا ذکر کوي چې مسيح ‪ ‬ته په اخرين لمونځ کې ملائك راښکاره شول‬
‫او هغه ته يې په دعوت د مزيدې سرخندنې تقويه او تشيجيع کو ‪ ،‬له ده پرته‬
‫نورو هېڅ چا يې هم ذکر نه دی کړی‬
‫‪ ) ۸‬لوقا ذکر کوي چې مسيح ‪ ‬د يو ځل لپاره ايله لمونځ کړی دی ‪ ،‬او خپل‬
‫شاګردان يې هم د لمونځ لپاره يوه دفعه راويښ کړيدي ‪ ،‬خو ولې متى او‬
‫مرقص د مسيح ‪ ‬او د شاګردانو د لمونځونو تر درې دفعه د تكرار قايل‬
‫دي ‪ ،‬او يوحنا يې بالکل ياد او ذکر نه دی کړی ‪.‬‬
‫‪ ) ۴‬په متى مرقص او لوقا دريواړو انجيلونو کې راځي چې د يهوذا او د‬
‫(‪ ) 1‬انجيل متى اصحاح (‪ . ) ۸۲ – ۸۴‬مرقص اصحاح ( ‪ ) ۲۴ – ۲۳‬لوقا ( ‪ ) ۸۳ – ۸۸‬يوحنا (‬

‫‪ ) ۸۲ – ۲۲‬اعمال الرسل ( ‪) ۴ / ۲‬‬

‫راغلو وژونكو قاتلانو يهودانو ترمنځ د مسيح نښه دا وه چې څوك‬
‫يې ښکل کړ هغه به مسيح وي ‪ ،‬او يوحنا ذکر کوي چې مسيح ‪ ‬ورته خپله‬
‫راووت او ورڅخه يې وپوښتل چې د چا پلټڼه کوئ ؟ هغوی ورته وويل د‬
‫مسيح ‪ .‬هغه ورته وويل زه مسيح يم ‪.‬‬
‫‪ ) ۳‬يوحنا ذکر کوي چې يهودانو کله هم مسيح بنديوان کړ نو د کاهنانو‬
‫رئس کائفا ځانګړي مرستندويه سلاکار حنان نوم سړي ته يې بووت ‪ ،‬خو‬
‫ولې نور انجيلونه يې ضد قول ذکر کوي چې فورا يې د يهودانو کاهنانو‬
‫رئيس کائفا ته وړاندې کړ‪.‬‬
‫‪ ) ۲‬يوحنا ذکر کوي چې د مسيح له بندي کولو وروسته پطروس د بل شاګرد‬
‫په شمول ورسره د يهودانو د کاهنانو تر رئيسه پورې ولاړل ‪ ،‬او نور انجيلونه‬
‫ذکر کوي چې د مسيح پسې وروسته له پطروس پرته نور هيڅ څوك نه دي‬
‫تللي او هغه هم د دارځړوين لړې نه ده ليدلې ‪.‬‬
‫‪ ) ۴‬مرقص ذکر کوي چې د کاهنانو رئيس په مسيح باندې د پرېکړې په‬
‫مهال وپوښتل چې [ ته په رښتيا مبارك مسيح يې ؟ يسوع ځواب وركړ چې‬
‫ډېر زر به د انسان ځوی د ستر ځواك ښي اړخ ترڅنګ وويني چې د اسمان‬
‫په وريځو كې به راشي ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په متى کې وايي [ ستا دې په تل ژوندي ذات اّلل سوګندوي چې ته په‬
‫رښتيا د اّلل ځوی مسيح يې ؟ يسوع ځواب وركړ چې خبره خو تا خپله‬
‫وكړه ‪ ،‬خو دا هم درته وايم چې له اوس مهال وروسته به د انسان زوی‬
‫وګورئ چې د ستر ځواك ښي اړخ ته به د اسمان په وريځو كې راشي ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په لوقا کې ذکر کوي چې خلکو ورڅخه وپوښتل چې [ كه ته په رښتيا‬

‫مسيح يې نو سمه خبره وكړه ‪ .‬هغه ورته وويل‪ :‬كه رښتيا درته‬
‫ووايم تاسو يې نه باوروئ ‪ ،‬او كه درڅخه وپوښتم نو سم ځواب به رانكړی‬
‫شئ ‪ ،‬او نه به مې له بند څخه خلاص كړئ ‪ ،‬خو اوس به وګورئ چې د‬
‫انسان زوی به د اّلل پاك د ستر ځواك ښۍ اړخ ته ناست وي ‪ .‬ټولو ورته‬
‫وويل چې ايا ته د اّلل ځوی يې ؟ هغه ورته وويل ‪ :‬هو لكه تاسو چې وويل‬
‫]‪.‬‬
‫او يوحنا يواځې دومره ذکر کړي دي چې د کاهنانو رئيس له مسيح څخه د‬
‫شاګردانو او ښوونو اړوند پوښتنې وكړې ‪ ،‬د مسيح اړوند د مخکنو خبرو‬
‫اړوند يي هيڅ نه دي ويلې ‪.‬‬
‫‪ ) ۱‬درېواړه انجيلونه ذکر کوي چې يهودانو کله مسيح ‪ ‬روماني ګورنر‬
‫پيلاطوس ته وړاندې کړ ‪ ،‬نو ورڅخه يې وپوښتل چې ايا ته د يهودانو ټولواك‬
‫يې ؟ خو ولې مسيح ‪ ‬ورته هيڅ ځواب ورنه کړ ‪ ،‬تردې چې پيلاطوس له‬
‫مسيح ‪ ‬څخه زياته حيرانتيا څرګنده کړه ‪.‬‬
‫خو له بل اړخه يوحنا انجيل د مسيح او پيلاطوس ترمنځ د خبرواترو تبادله‬
‫کول ذکر کړي دي ‪.‬‬
‫‪ ) ۲‬درېواړه انجيلونه يوه خوله دي چې د مسيح ‪ ‬د دارځړولو لپاره د دار‬
‫لرګى سمعان قيرواني په اوږه يوړ ‪ ،‬خو ولې يوحنا يې ضد ذکر کوي چې‬
‫مسيح ‪ ‬د دارځړولو لرګى پخپله د مرګ ساحې ته يوړ ‪.‬‬
‫‪ ) ۹‬لوقا ذکر کوي چې مسيح کله هم د دارځړولو لپاره روان کړی شو په لاره‬
‫کې يې خلکو ته وكتل او نزدې راروانو ورځو کې يې له سختو ستونزمنو‬
‫کړاوجن حالتونو څخه وډارول ‪.‬‬

‫خو ولې بل هيڅ انجيل هم د دغې اړوند ياد نه دی کړی ‪.‬‬
‫‪ ) ۲۱‬لوقا ذکر کوي چې د مسيح د دارځړونې لامل دا و چې د دار په لرګى‬
‫ورته په دريو ژبو ليکل شوي و چې [ يواځې دا د يهودانو ټولواك دى ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل مرقص کې وايي [ هغه د يهودانو باچا و ] خو د هغې ژبو ياد‬
‫يې نه دی کړی چې دغه کلمات پرې ليکل شوي وو ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى کې وايي [ دا د يهودانو باچا يسوع دى ] ده هم د ژبو هېڅ‬
‫ذکر نه دی کړی ‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا کې وايي په يوناني ‪ ،‬لاتيني ‪،‬عبراني ژبو داسې ليکل‬
‫شوي وو چې [ دا د يهودانو باچا نصاري يسوع دى] ‪.‬‬
‫‪ ) ۲۲‬مرقص او متى ذکر کوي چې د مسيح سره يوځای په دار شوي غلاجنو‬
‫دواړو به مسيح ته د خلکو سره يوځای پېغور وركو ‪.‬‬
‫لوقا د دواړو پر ضد ذکر کوي چې يو ورته پېغور وركړ خو ولې بل ورڅخه‬
‫دفاع کوله ‪ ،‬او يوحنا د دې واقعې بالکل ذکر نه دی کړی ‪.‬‬
‫‪ ) ۲۸‬يوحنا ذکر کوي د مسيح د دارځړولو په مهال د دار ترڅنګ د هغه مور او‬
‫خور او مريم مګدلينه د خپل ځانګړي محبوب شاګرد په شمول ولاړ وو ‪ ،‬له‬
‫شاګرد څخه موخه د يوحنا خپل ځان دى ‪.‬‬
‫خو ددې پر ضد متى مرقص او لوقا يوه خوله دي چې مريم مګدلينه ‪ ،‬د‬
‫ٰ‬
‫ويسى او سالومه د نورو ښځو په شمول له ورايه د‬ ‫کوچني يعقوب مور مريم ‪،‬‬
‫پسولۍ ننداره کوله ‪ ،‬دې درېواړو د مسيح ‪ ‬د هېڅ شاګرد د شتون ذکر نه‬
‫دی کړی ‪.‬‬
‫‪ٰ ) ۲۴‬‬
‫متى او مرقص ذکر کوي چې مسيح ‪ ‬پر دار باندې د نهو بجو چغې‬

‫نارې سورې کړې چې [ زما ربه زما ربه !! ولې دې دوی ته‬
‫پرېښودم ] ‪.‬‬
‫‪ ‬خو ولې په لوقا کې وايي [ مسيح په لوړ غږ نارې كړې چې ای پلاره !‬
‫ستا لاس ته خپله ساه درسپارم ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په يوحنا کې ذکر کوي چې هغه سورې نه دي وهلې خو بس دومره يې‬
‫وويل چې [ هغه ګردې چارې بشپړې كړې ‪ ،‬سر يي ښكته كړ او ساه يې‬
‫وركړه ] ‪.‬‬
‫‪ ) ۲۳‬له دارځړولو وروسته د پېښو اړوند ادل بدل راپورونه ‪:‬‬
‫‪ ‬متى وايي [ د هېكل پرده ټوټه ټوټه شوه ‪ ،‬ځمكلړزی په انتها شوه ‪ ،‬تړې‬
‫او ډبرې وچاودېدې ‪ ،‬ګورونه برسېره شول ‪ ،‬د مسيح له قيامت وروسته د‬
‫زياتو ګڼ شمېر اولياوو جسمونه راپورته شول ‪ ،‬د بيت المقدس ښار ته په‬
‫داسې حالت كې ننوتل چې زياتو خلكو ته هم راښكاره شول ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په مرقص کې وايې [ د هيكل حجاب دوه پړق شو ] ‪.‬‬
‫‪ ‬په لوقا کې وايې [ لمر بې نوره شو(‪ )1‬او حجاب ټوټه ټوټه شو] ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬د نصرانيانو د لمر له بې نوره کېدو مقصد دا دی چې لمر کې کسوف راغلى و او‬
‫لږ وړاندې تېر شول چې دجاهليت ددور عقيده وه چې لمر د سترې هستي د پيدايښت‬
‫يا مړيني له کبله بې نوره کېږي ‪ ،‬د مغيرة ‪ ‬په حديث کې راځي چې د نبي ‪ V‬په‬
‫دور حيات کې چې کله د هغه ځوی وفات شو لمر بې نوره شو ‪ ،‬خلکو وويل لمر د‬
‫ابراهيم د مړيني له کبله تور شو ‪ ،‬نو نبي ‪ V‬وويل لمر او سپوږمۍ دواړه د چا د مړينې‬
‫او پېدا کېدو لپاره نه بې نوره کېږي ‪ ،‬تاسو چې کله داسې حالت ووينئ نو لمونځونه‬
‫وكړئ او د اهلل څخه خېر وغواړئ ‪ ( .‬فتح الباري ‪. )۲۳۴ ، ۲۸۴ / ۸ :‬‬

‫او يوحنا ددې پېښي اړوند بيخي غږيدلى نه دی ‪.‬‬
‫‪ ) ۲۲‬د وخت او هغو خلکو اړوند ادل بدل راپورونه چې د يكشنبې د‬
‫ورځې د سهار په مهال قبر ته راغلل او قبر برسېره شوی پروت او له مسيح‬
‫څخه خالي و ‪ ،‬او ددې اړوند معلومات لږ څه وړاندې تېر شول(‪.)1‬‬
‫دا د مسيح د ژوند په مهال د خورا درنې سترې پيښې اړوند د نصرانيانو د‬
‫عقيدې سره سم د هغوی رد او بدل معلومات دي ‪ ،‬دغه پېښه د مسيح له‬
‫دارځړولو څخه عبارت ده ‪ ،‬دا تېرې پاتې ښکاره دليل دی چې نصرانيان‬
‫سره په دغو پېښو هېڅ تاکيدي دليل نشته چې د حالاتو تصديق وكړي ‪ ،‬نا‬
‫بلکې ټول اټکلونه دي هېڅکله پرې د حق او حقيقت مقابله نه شي‬
‫کېدای ‪ ،‬ولې که په رښتيا هم د نصرانيانو سره د ثقه راويانو په توسط د‬
‫پېښې اړوند نوشته معلومات وای او يا هم د هغه چا د اعدام عيني شاهدان‬
‫وای نو دومره خبلمنځې اختلاف به په کې شتون نه درلود ‪.‬‬
‫په پېښو د راويانو د صدق او ثقه توب نښه دا ده چې د پېښې اړوند معلوماتو‬
‫کې اتفاق قول راشي ‪ ،‬بالعکس پېښو کې د راويانو رد او بدل اقوال او‬
‫روايتونه د راويانو د درواغو ستره نښه ده ‪.‬‬
‫د مسيح ‪ ‬د دارځړولو اړوند په محرف نصرانيت کې دا د نصرانيانو حال‬
‫او واقعيت دى چې نصرانيت ټول په انحراف ولاړ دی ‪ ،‬له اټکلونو پرته د‬
‫نصرانيانو سره نور هېڅ راز دليلونه نشته دی ‪.‬‬
‫(‪) 1‬مخکې ( ؟؟؟) صفحې ته د مزيد معلوماتو لپاره مراجعه وكړه ‪.‬‬

‫د دغې پېښې اړوند د اهلل پاك کلام ته ښه په ځېر او ژور نظر‬
‫وګوره او د پېښې راويان هم پكې ارزيابي کړه چې د صدق او کذب په‬
‫َ ْ ْ َِّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ‬
‫کومه درجه کې دي ‪ ،‬اهلل پاك فرمايي ‪َ [ :‬وقول ِِهم إِنا قتلنا الم ِسيح عِنسى اب َن‬
‫ين‬‫اللَـه َو َما َق َتلُوهُ َو َما َصلَ ُبوهُ َولَ َٰـكن ُش ِّب َه ل َ ُه ْم ۚ َوإ َِّن الَِّذ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ ُ َ ِّ‬
‫مريم رسول‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫الظ ِّن ۚ َو َما ق َتلوهُ‬‫ِّ َ َ َِّ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ِّ ِّ ْ ُ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ََُ‬
‫ِ‬ ‫اع‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ت‬‫ا‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫إ‬
‫ٍ ِ‬ ‫م‬‫ِل‬‫ع‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫م‬‫ه‬ ‫ل‬ ‫ا‬‫م‬ ‫ۚ‬ ‫ه‬‫ن‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ك‬‫ٍ‬ ‫ش‬ ‫ي‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ِي‬ ‫ف‬ ‫وا‬‫ف‬ ‫اختل‬
‫َ َ َ َِّ ُ َ ً َ ْ ً‬ ‫َ ً َ َ َ ُ َِّ ُ َ ْ‬
‫يزا حكيما](‪.)1‬‬ ‫ي ِقينا ‪ ‬بل َِّرفعه اللـه إِلي ِه ۚ وَكن اللـه ع ِز‬
‫ژباړه ‪ :‬او د يهودانو دا بهتان چې مونږ د اهلل استازی عيسى ابن مريم وژلى‬
‫دی ‪ ،‬نه يې وژلى او نه يې په دارځړویل دی ‪ ،‬بلکې دوی ته د هغه په څېر بل‬
‫څوك مسيح ښکاره شو ‪ ،‬او هغه څوك چې په دي کې رد اوبدل معلومات‬
‫وركوي له شك پرته نور هيڅ دليل ورسره نشته اونه يې په رښتيا وژلى دی *‬
‫بلکې اهلل پاك هغه ځان ته پورته کړی دی او اهلل پاك ډېر قوي او غالب او‬
‫ډېر حکيم ذات دى ‪.‬‬
‫اهلل پاك ايت کې په ډېرتاکيد د دې ياد وكړ چې عيسى ‪ ‬يې ځان ته پورته‬
‫کړی دی او هېڅکله په دار نه دی ځړول شوی ‪ ،‬او دا يې هم په ګوته کړ‬
‫چې پر يهودانو باندې خبره يوه دوه ده چې مشتبه غړی يې د مسيح پر ځای‬
‫په دار کړ ‪ ،‬او نصرانيان په دې اختلاف هم اخته دي چې ورسره په پېښې‬
‫هېڅ علمي دليل نشته هغوی پرخپلې دعوې له آټکل پرته هېڅ قابل استناد‬
‫دليل نه لري ‪ ،‬دا خبره د متى مرقص او د لوقا انجيلونو نصوص هم تاييدوی‬
‫هغوی وايې [ په مسيح د چاپې په مهال ټول شاګردان وتختېدل ‪ ،‬هېڅ‬
‫(‪ )1‬سورت نساء ‪. ) ۲۲۲ – ۲۲۱ ( :‬‬

‫شاګرد هم د مسيح د بندي كولو ‪ ،‬هغه ته د مرګ پرېكړې اورولو‬
‫‪ ،‬او په دارځړولو ‪ ،‬د هغه د مرګ او دفن ‪ ،‬او نه هم له قبر څخه د بېرته‬
‫راپورته كېدو جريان نه دی مشاهده كړی ‪ ،‬بلكې په صليب د پورته كولو‬
‫او دارځړولو سحنې ځېنو ښځو له ډېره ورايه څارل ] ‪.‬‬
‫خو د يوحنا روايت چې مسيح ته ګران او محبوب شاګرد يا د مسيح مور‬
‫پخپله د هغه د محاکمې يا د دار په مهال موجود وو ‪ ،‬د درېواړو انجيلونو‬
‫روايتونو سره د اختلاف له کبله ناسم روايت دی ‪.‬‬
‫لږ څه وړاندې د اخستنليکونو په عنوان کې تېر شول چې په ټولو کې د‬
‫يوحنا انجيل د صحت له پلوه ډېر کمزوری دی ‪.‬‬
‫ ـج ‪ -‬د ځمكې پر مخ د عنسى ‪ ‬نهايي حقيقت او د دوهم ځل لپاره بيا‬

‫راتګ ‪:‬‬
‫اړوند حقيقت او رښتيا دا دي چې اهلل پاك ورته له خپلو‬ ‫‪‬‬ ‫د عيسى‬
‫دښمنانو يهودو څخه نجات او خلاصون وركړی دی ‪.‬‬
‫د مسيح ‪ ‬خلاصون هم د هغه د تضرع او اهلل پاك ته د خاکسارۍ سره‬
‫سمون خوري ‪ ،‬په ډېر تضرع يې له اهلل تعالى څخه وغوښتل چې د دښمنانو‬
‫له لاسه پرې د مرګ جام ونه څښوي ‪ ،‬اهلل يې آواز واورېد او ځان ته يې‬
‫پورته کړ(‪.)1‬‬
‫َ‬ ‫َ َٰ ْ ُ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ َ َِّ َ َ َِّ‬
‫اري إِلى‬
‫ِ‬ ‫نص‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ال‬ ‫ق‬ ‫ر‬‫ف‬ ‫ك‬ ‫ال‬ ‫م‬‫ه‬‫ِن‬
‫م‬ ‫ى‬ ‫ِنس‬
‫ع‬ ‫س‬ ‫اهلل پاك فرمايي [ فلما أح‬
‫(‪ )1‬له دښمنانو څخه د مسيح ‪ ‬د خلاصون غوښتنې اړوند تضرع په انجيل متى (‪/ ۸۴‬‬
‫‪ ) ۳۲ – ۴۴‬انجيل مرقص ( ‪ ) ۳۲ – ۴۳ / ۲۳‬انجيل لوقا ( ‪ ) ۳۴ – ۳۲ / ۸۸‬کې وګوره ‪.‬‬

‫َ َ ْ َ َ ُِّ َ َ ْ ُ َ َ ُ َِّ َ َِّ َِّ َ ْ َ ْ َ َِّ‬ ‫َِّ‬
‫اريون نحن أنصار اللـ ِه آمنا بِاللـ ِه واشهد بِأنا‬ ‫ِ‬ ‫و‬‫ح‬ ‫ال‬ ‫ال‬ ‫ق‬ ‫ۚ‬ ‫ه‬‫ِ‬ ‫ـ‬ ‫الل‬
‫الشاهد َ‬ ‫ُ ْ َ َ َ َِّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ ُ َ َ َِّ َ َ َِّ َ َ َ َ َِّ َ ْ َ َِّ ُ َ‬
‫ين‪‬‬ ‫ِِ‬ ‫الرسول فاكتبنا مع‬ ‫مسلِمون ربنا آمنا بِما أنزلت واتبعنا‬
‫َ ِّ‬ ‫ْ َ َ َِّ ُ َ‬
‫ين ‪ ‬إِذ قال اللـه يا عِنس َٰى إِن ِي‬ ‫ـه َخ ْي ُر ال ْ َماكِر َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ َ َ َِّ ُ َ َِّ ُ‬
‫ومكروا ومكر اللـه ۚ والل‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫َ َُ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ َ َ ُ َ ِّ َ‬ ‫ُ َ ِّ َ‬
‫ين اتبعوك فوق‬ ‫ين كف ُروا َوجاعِل ال ِذ‬ ‫مت َوف ِيك َو َراف ِعك إِل َِّي َومط ِه ُرك م َِن ال ِذ‬
‫ُ َِّ َ َِّ َ ْ ُ ُ ْ َ َ ْ ُ َ ْ َ ُ ْ َ‬ ‫َِّ َ َ َ ُ َ َٰ َ ْ ِ ْ َ َ‬
‫جعكم فأحك ُم بننكم فِيما‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫ي‬‫ل‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫م‬ ‫ث‬ ‫ۚ‬ ‫ة‬
‫ِ‬ ‫ام‬ ‫ال ِذين كفروا إِلى يوم ال ِقي‬
‫َ ْ َ ُ َ‬ ‫ُ ُْ‬
‫كنتم فِي ِه تختلِفون ] (‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬کله چې عيسى ‪ ‬له دوی څخه ښکاره كفر وليد نو وېويل چې‬
‫اهلل پاك په لورې تاسو کې زما مرستندوی څوك دي ؟ حوارينو وويل ‪ :‬اهلل‬
‫پلو ته مونږ ستا مرستندويان يو ‪ ،‬زمونږ په اهلل باندې ايمان دی او ته ګواه‬
‫شه چې مونږ مسلمانان يو ‪ ‬ای اهلل ! تا چې مونږ ته هر څه نازل کړي دي‬
‫زمونږ پرې ايمان دی ‪ ،‬مونږ ستا د استازي پيرواكر يوو او مونږ په نيکانو کې‬
‫شمېر کړه ‪ ‬دوی ډېره لويه دسيسه جوړه کړه او اهلل پاك يې پر خلاف هم‬
‫چل او مکر وكړ او اهلل پاك ډېر ښه چل کونكى دی ‪ ‬هغه وخت هېر نه‬
‫کړې چې اهلل پاك عيسى ‪ ‬ته وويل چې زه به تا وفات کوم او ځان ته به‬
‫دې راپورته کوم او له هغو خلکو څخه به دې پاك کړم چې كفر يې کړی‬
‫دی ‪ ،‬او د قيامت تر ورځ پورې به هغه څوك چې ستا پيرواكر دي پر کافرانو‬
‫به يې په فوقيت او مرتبې ونازوم ‪ ،‬بيا به ما ته ستاسو راګرځېدل وي ستاسو‬
‫ترمنځ به په ټولو هغه څه کې سمه پرېکړه وكړم چې تاسو ورپكې اختلاف‬
‫کوئ ‪.‬‬
‫(‪ )1‬سورت آل عمران ‪. ) ۲۲ – ۲۸ ( :‬‬

‫ِّ ُ َ ِّ َ‬
‫د اهلل پاك د دې قول ( إِن ِي مت َوف ِيك ) نه يا اخستل او يا هم ورڅخه‬
‫ُ َ ْ َ َ َِّ ُ ْ َِّ ْ‬
‫د اهلل پاك د دې قول په اساس ( َو ه َو ال ِذي يت َوفاكم بِالي ِل ) په رڼا کې‬
‫خوب او آرام مراد دی ‪ ،‬او يا ايت کې تقديم او تاخير دی چې د ايت‬
‫ُُ ْ َ‬ ‫ُ َ َ‬
‫مجموعه معنى داسې جوړيږي [ َراف ِعك إِل َِّي َومت َوفِيك ] يعني زه دې خپل‬
‫(‪)1‬‬
‫ځان ته راپورته کوم او بيا دې وروسته وفات کوم‬
‫په بل ځای کې اهلل پاك د مسيح ‪ ‬اړوند د نهايي پرېکړې متعلق په داسې‬
‫حال کې بيان کوي چې د يهودو له پلوه په مسيح او مور بي بي ‪ ‬باندې د‬
‫َ َ َُْ ً‬ ‫ُ ْ ْ َْ ْ َ َ‬
‫هغوی تورونه ردوی ‪َ [ :‬وبِكف ِرهِم َوقول ِِهم عل َٰى م ْري َم بهتانا‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َ َ ُ َ ِّ‬
‫اللَـه َو َما َق َتلُ ُ‬ ‫َ ْ ْ َِّ َ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َ ً‬
‫وه‬ ‫ِ‬ ‫ع ِظيما ‪َ ‬وقول ِِهم إِنا قتلنا الم ِسيح عِنسى ابن مريم رسول‬
‫َ ِّ ِّ ْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ِّ َ َ ُ ْ َ َِّ َِّ َ ْ َ َ ُ‬ ‫َ َ َُ ُ َ‬
‫ين اختلفوا فِي ِه ل ِفي ش ٍك ِمنه ۚ ما‬ ‫كن شبِه لهم ۚ وإِن ال ِذ‬ ‫َوما صلبوه َول َٰـ ِ‬
‫َ َ ُ َِّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ َِّ ِّ َ َ َِّ ِّ َ َ َ َ ُ ُ َ ً‬ ‫َُ‬
‫وه ي ِقينا ‪ ‬بل َِّرفعه اللـه‬ ‫لهم ب ِ ِه مِن عِل ٍم إِلا ات ِباع الظ ِن ۚ وما قتل‬
‫َ َ َ َِّ ُ َ ً َ ْ ً‬ ‫َْ‬
‫كيما ] (‪.)2‬‬‫إِلي ِه ۚ وَكن اللـه ع ِزيزا ح ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬او د يهودانو كفر له کبله او په مريم ‪ ‬باندې د لوی تور تړولو له‬
‫کبله مونږ هغوی لعنتيان کړل ‪ ‬او د يهودانو دا بهتان چې مونږ د اهلل‬
‫استازی عيسى ابن مريم ‪ ‬وژلى دی ‪ ،‬نه يې وژلى او نه يې په دارځړویل‬
‫دی ‪ ،‬بلکې دوی ته د هغه په څېر بل څوك مسيح ښکاره شو ‪ ،‬او هغه څوك‬
‫چې په دي کې رد اوبدل معلومات وركوي له شك پرته نور هيڅ دليل ورسره‬
‫نشته اونه يې په رښتيا وژلى دی * بلکې اهلل پاك هغه ځان ته پورته کړی‬
‫دی او اهلل پاك ډېر قوي او غالب او ډېر حکيم ذات دى ‪.‬‬
‫(‪ )1‬تفسير قرطبي ( ‪ . ) ۹۹ / ۴‬تفسير ابن کثير ( ‪. ) ۴۸۸ / ۲‬‬

‫(‪ )2‬سورت نساء ‪. ) ۲۲۲ – ۲۲۴ ( :‬‬

‫نبوي سنت يې هم ملتيا کوي چې عيسى ‪ ‬به د زمانې په اخره‬
‫کې بېرته راښکته کېږي ‪.‬‬
‫َِّ‬
‫‪ ‬په دغه اړوند زمونږ پېغمبر اسلام محمد مصطفى ‪ ‬فرمايي [ َوال ِذي‬
‫ِيك ْم ْاب ُن َم ْريَ َم َح َك ًما ُم ْق ِس ًطا‪َ ،‬ف َي ْك ِسرَ‬
‫ُ‬ ‫َ َِّ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َ َُ‬ ‫َْ‬
‫وشكن أن ين ِزل ف‬ ‫نف ِس ْي بِي ِده ِ‪ ،‬لي ِ‬
‫َ ُ َ َِّ َ َ ْ َ َ ُ‬ ‫ََ َ َ‬ ‫ْ َ ََ َ َ‬ ‫ََُْ‬ ‫َِّ َ‬
‫ج ْزية‪َ ،‬وي ِفيض المال حتى لا يقبله‬ ‫الخن ِزير‪ ،‬ويضع ال ِ‬ ‫الصلِيب‪َ ،‬ويقتل ِ‬
‫َ‬
‫َ ٌ (‪)1‬‬
‫أحد] ‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬په هغه ذات مې دې قسم وي چې زما نفس يې په لاس کې دی ‪ ،‬ډېر‬
‫د قاضي او لوی عادل په صفت راښکته‬ ‫‪‬‬ ‫زر به تاسو ته عيسى ابن مريم‬
‫شي هغه به صليب دړی وړی کړي ‪ ،‬خنزير به مړ او مردار کړي ‪ ،‬په‬
‫غېرمسلمو به جزيه – ټيکس–کېږدي ‪ ،‬مال او دولت به دومره ډېر شي چې‬
‫د زاكت اخستونكي به نه پېدا کېږي ‪.‬‬
‫او د متواترو حديثونو له مخې ګرد مسلمانان هم په دې کلك باوري دي‬
‫د بيا راتګ‬ ‫چې عيسى ‪ ‬به په اخره زمانه کې راښکته کېږي ‪ ،‬د عيسى ‪‬‬
‫څخه انكار يواځې د دې وخت عقل پسې روانو مبتدعينو کړی دی(‪ )2‬چې‬
‫بيا راتګ د يهودانو اوازې دي او مسلمانانو ته يې سرايت کړی‬ ‫‪‬‬ ‫د عيسى‬
‫دی ‪ ،‬برسېره دا باطله دعوه تش په نوم له مسلمانانو هغه چا تاييد کړې ده‬
‫چې له تقليد څخه پرته نوره توښه نه لري ‪.‬‬
‫سمه او دروسته دا ده چې د مسيح ‪ ‬د نزول عقيده د قراني ايتونو او نبوي‬
‫حديثونو او ګردو مسلمانانو د اجماع له مخې ثابته ده ‪ ،‬د دې عقيدې د‬
‫(‪ ) 1‬فتح الباري کتاب البدع ( ‪ . ) ۳۲۳ / ۳‬صحيح مسلم ( ‪. ) ۲۴۲ / ۲‬‬
‫(‪ ) 2‬فتاوى محمود شلتوت ‪. ) ۲۹ ( :‬‬

‫توضيح اړوند مونږ د هيڅ چا اټکلونو وږي نه يو(‪.)1‬‬
‫دا يادونه هم اړينه بريښي چې نصرانيان پخپله هم د عيسى ‪ ‬د بيا راتګ‬
‫کلکه عقيده لري چې هغه به بېرته راځي او د خلکو سره به حساب او‬
‫کتاب کوي ‪ ،‬خپل ټول پېرواكر به ځان ته راټول کړي(‪.)2‬‬
‫د هغو نصوصو له جملې څخه چې نصرانيان پرې د مسيح ‪ ‬اړوند عقيده‬
‫لري يو هغه نص دی چې اعمال الرسل په ( ‪ ) ۲۲ / ۲‬کې ذکر دی چې عيسى‬
‫‪ ‬اسمان ته له ختو ورسته وايي [ اى د ګليل هستوګنوالو ! ولې ولاړياست‬
‫او اسمان ته ګورئ ‪ ،‬مسيح چې څنګه تاسو اسمان ته روان وينئ ‪ ،‬همدغه‬
‫څېر به له اسمانه بېرته ډېر زر راشي لكه څنګه چې ولاړ ] ‪.‬‬
‫يهودان په دې عقيده دي چې مسيح ‪ ‬به د زمانې په اخره کې دنيا ته راشي‬
‫او د يهودانو سره به په دښمنانو تر ټولو لوی مرستندوی وي ‪ ،‬له کوم مهاله‬
‫چې يهود بې توانه شوي دي په انتظار دي چې مسيح به کله راځي ترڅو د‬
‫واك واګې يې بېرته لاس ته راشي(‪.)5‬‬
‫د يهودانو او نصرانيانو د مسيح ‪ ‬د بيا راتګ اړوند مذکوره عقيده کې د‬
‫وحي په تاييد کې د تعجب وړ رازونه دي چې ځېنو ته يې اشاره کول غواړو‪:‬‬
‫(‪ )1‬د مزيد وضاح لپاره راروان مراجع وګوره ‪ :‬فتح الباري ( ‪ ، ) ۳۹۱ / ۴‬دنووي په شرح‬
‫صحيح مسلم ( ‪ ، ) ۲۲۹ / ۸‬تفسير ابن کثير ‪ ، ) ۲۲۲ / ۸ ( :‬الفتن والملاحم ‪) ۲۲۱ / ۲ ( :‬‬
‫دابن کثير ليکنه ‪ ،‬اتحاف الجماعة فيما جاء في الفتنة واشراط الساعة ‪ ) ۸۸۲ / ۸ ( :‬د‬
‫تويجري ليکنه ‪ ،‬اشراط الساعة ‪ ) ۴۳۱ ( :‬ديوسف وابل ليکنه ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬الامورالمتيقنة عندنا ‪ ) ۲۱۲ ( :‬د کارل وليمز ليکنه ‪ ،‬رؤيا معاصرة حول مجيء‬
‫المسيح الثاني ‪. ) ۲۱ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬الکنز المرصود في قواعد التلمود ‪. ) ۱۱ ( :‬‬

‫دا خو له شك او ګومان څخه وتلى حقيقت دی چې د قرانكريم‬
‫د ايتونو له مخې اهلل پاك عيسى ‪ ‬اسمان ته پورته کړی دی ‪ ،‬او په نبوي‬
‫صحيحو حديثونو کې ثابت دي چې عيسى ‪ ‬به بېرته دنيا ته راځي(‪ )1‬او‬
‫په دې کې هم د شك او شبهې ځای نشته چې قرانكريم او نبوي حديثونه‬
‫دواړه هغه پاك سپيڅلي اخستلنليکونه دي چې د تحريف او تبديل له هر‬
‫راز رنځ څخه پټ او پناه ساتل شوي دي ‪ ،‬لکه څنګه چې عيسى ‪ ‬اسمان‬
‫ته معبود نه بلکې انسان او بشر پورته شوی دی ‪ ،‬دغسې به عيسى ‪ ‬د‬
‫معبود يا د معبود ځوی په صفت نه بلکې د انسان په صفت بېرته دنيا ته‬
‫راځي ‪ ،‬او دنيا ته د عيسى ‪ ‬بيا راتګ به د قيامت په نزدې راتګ له لويو او‬
‫سترو نښو څخه صريح دليل وي ‪.‬‬
‫په دې کې هم شك نشته چې له عيسى ‪ ‬نه به وړاندې بل مسيح هم‬
‫راووځي خو هغه ته مسيح الدجال ويل کېږي ‪ ،‬دا د ګمراهۍ او بېلارۍ‬
‫مسيح دی ‪ ،‬دا مسيح به د کفارو او مشركينو لوی مرستندوی وي ‪ ،‬دواړه به‬
‫په نزدي وختونو کې سره دنيا ته راشي ‪ ،‬خو چې لومړي مسيح الدجال کله‬
‫به هم ورپسې‬ ‫‪‬‬ ‫هم راښکاره شي نو وخت به لاتېر نه وي چې مسيح‬
‫راڅرګند شي ‪.‬‬
‫د دواړو مسيحينو اړوند دا زمونږ د مسلمانانو عقيده ده او دواړه په خلکو‬
‫کې پلويان لري ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫په دې کې شك نشته چې د هدايت او د خير ښېګړې مسيح عيسى‬
‫(‪ ) 1‬دغه ايتونه په ( ؟؟ ) او حديث په ( ؟؟) صفحه کې وګوره ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫پلويان به رښتني مؤمنان او مسلمانان وي ‪ ،‬تردې چې مسيح‬
‫به په داسې حالت کې راښکته شي چې مسلمانان به د لمونځ اداکولو لپاره‬
‫په صفونو کې ولاړ وي ‪ ،‬جابر ‪ ‬وايي ما له نبي ‪ ‬څخه اورېدلي دي چې‬
‫َ َ َْ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ٌ ْ ُ َِّ ُ َ ُ َ َ َ ْ َ ِّ َ‬
‫[ لا تزال طائ ِفة مِن أمتِي يقات ِلون على الح ِق ظاه ِِرين إِلى يو ِم ال ِقيام ِة ‪ ،‬قال‪:‬‬
‫ُ َ َ ْ َ َ َِّ َ َ َ ُ ُ َ ُ ُ ْ َ َ َ َ ِّ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َِّ‬ ‫ََْ ُ‬
‫ِيرهم‪ :‬تعال ص ِل لنا‪،‬‬ ‫فين ِزل عِنسى اب ُن م ْري َم صلى اّلل علي ِه وسلم‪ ،‬فيقول أم‬
‫َ ُْ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َِّ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ ُ َ ْ َ َ‬
‫َِّ َ (‪)1‬‬
‫فيقول‪ :‬لا‪ ،‬إِن بعضكم على بع ٍض أمراء تك ِرمة اّللِ ه ِذه ِ الأمة ] ‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬زما له امت څخه به ترقيامت پورې ځينې خلك په حق ولاړ‬
‫جنګيږي او مرسته به يې کېدای شي نو عيسى ‪ ‬به راښکته شي ‪ ،‬لمونځ‬
‫ته مخکې شوی امام به ورته ووايي چې راشه زمونږ لپاره په امامت لمونځ‬
‫وكړه هغه به ورته ووايي ‪ :‬نا د لمونځ امامت ته وكړه ‪ ،‬د دې امت عزت اهلل‬
‫پاك په دې کې ايښى دی چې ځينې د نورو اميران دي ‪.‬‬
‫خو ولې ګرد کافران او منافقان د يهودو په ملتيا به د ګمراهۍ او بې لارۍ‬
‫سربراه مسيح الدجال پسې روان وي ‪.‬‬
‫يهودي خو به يې ځکه پيروي کوي چې دجال خپله يهودي دی د ابوسعيد‬
‫َ َ ْ َ َ ُ َ َِّ‬
‫الخدري ‪ ‬په حديث کې راځي ابن صياد ورته وويل [ يا أصحاب محم ٍد‬
‫ٌِّ (‪)2‬‬ ‫ُ َ َ ْ َ َ َِّ َ َِّ ُ َ ُ‬ ‫َ َِّ‬
‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫ََْ َُ ْ َ‬
‫ألم يقل نبِي اّللِ صلى اّلل علي ِه وسلم إ ِنه يهودِي ] ‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬اى د محمد ‪ ‬پلويانو ! ايا د اهلل پيغمبر نه دي ويلي چې دجال‬
‫يهودي دی ؟‬
‫ََُْ‬
‫او د انس بن مالك ‪ ‬په حديث کې راځي چې نبي ‪ ‬ويلي دي [ يتبع‬
‫(‪ )1‬صحيح مسلم ‪. ) ۲۴۱ / ۲ ( :‬‬

‫(‪ )2‬صحيح مسلم ‪. ) ۸۸۳۸ / ۳ ( :‬‬

‫َِّ َِّ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ ً َ َ ْ ُ َِّ َ َ ُ‬
‫(‪)1‬‬
‫الدجال مِن يهو ِد أصبهان‪ ،‬سبعون ألفا علي ِهم الطيال ِسة] ‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬د اصبهان(‪ )2‬يهودانو له جملې څخه به يواځي د دجال اويازره داسې‬
‫پلويان وي چې جيلکې به يې اغوستې وي ‪.‬‬
‫د دجال مړينه به هم د اوسمهاله يهودي ټاټويب فلسطين په باب لد(‪ )5‬مقام‬
‫کې کېږي ‪.‬‬
‫دا نصوص په دې ښکار دلالت کوي چې مسيح الدجال د يهودانو هغه‬
‫مشرتابه دی چې ټول ورته د زړه له کومې انتظار باسي ‪.‬‬
‫له راتګ څخه‬ ‫د اهلل د تقدير نااشنا راز خو لا دا دى چې يهودانو د مسيح ‪‬‬
‫وړاندې د مسيح د راتګ په انتظار وو ‪ ،‬ترڅو هغه سابقه عزت او شرف چې‬
‫رومانيانو د تسلط او واك په دور کې د دوی د كفر او فساد له کبله غوبل‬
‫شوی و ‪ ،‬بېرته لاس ته راوړي ‪ ،‬او ددوی پر سر د رومانيانو مسلط واك ته‬
‫نور د پاي ټکى کېږدي ‪.‬‬
‫د کريم او باعزته شريف او په نيکو اخلاقو‬ ‫‪‬‬ ‫خو چې کله هم مسيح‬
‫سمبال استازي په توګه راواستول شو ‪ ،‬او دوی يې له ګناه څخه توبې ته او پر‬
‫اهلل پاك د رښتني ايمان راوړلو ‪ ،‬پرهېزګارۍ او نيکې رويې ‪ ،‬درګزري او‬
‫بخشش ‪ ،‬ظلم زياتى نه کولو او په ستړو او ستونزو باندې زغم ويستلو ته‬
‫(‪ )1‬صحيح مسلم ‪. ) ۸۸۴۴ / ۳ ( :‬‬

‫(‪ )2‬اصبهان د فارس لوی ښار دی ‪ ،‬او زياتره هستوګنوال يي يهودان دي ‪ .‬معجم البلدان‬
‫‪. ) ۸۱۴ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬باب لد فلسطين کې بيت المقدس ته نزدې پرته سيمه ده ‪ .‬معجم البلدان ‪۲۲ / ۲ ( :‬‬
‫)‪.‬‬

‫راوبلل ‪ ،‬سمدلاسه يې ورڅخه د نفرت لاره خپله کړه ‪ ،‬د هغه‬
‫مبارك شخصيت او ديني دعوت ته يې د کركې په نظر وكتل ‪ ،‬ترڅو يهودان‬
‫له دغې خيرخواهۍ او نصيحت څخه ځان خلاص کړي او نور يې پرې نظر‬
‫ونه لګيږي ‪ ،‬د هغه د مرګ او قتل لپاره يې پراډونه جوړکړل ‪ ،‬د دنيا لاس ته‬
‫راوړنې ټولې غوښتنې يې شنډې شوې ‪ ،‬د دې پرځای چې له ذلت او‬
‫سپکاوې څخه خلاصون ومومي نور هم په ذلت ګرفتار شول ‪ ،‬خو بيا هم‬
‫اهلل پاك د خپل ستر نعمت او پيرزوينې له مخې خپل استازي ته له يهودانو‬
‫څخه امان او خلاصون وركړ او ځان ته يې په پورته کولو ونازو ‪ ،‬د مرګ‬
‫ژوبلې پلانپالان يې د سختو کړاوونو او ستړو ستونزمنو حالتونوسره مخ کړل‬
‫‪.‬‬
‫د دغې شومې ارادې څخه لږ ځنډ وروسته يهودان د ډېرو زياتو ستړياو او نا‬
‫اراميو سره مټ اټې شول ‪ ،‬او د خاورو شګو د ګرد غبار په څېر په ټوله‬
‫نړۍکې خواره واره شول(‪.)1‬‬
‫د اهلل پاك د تقدير يو بل د حيرانتيا وړ راز او حکمت وګوره چې د يهودانو‬
‫هغه هېلې چې بايد ارومرو په ګردې نړۍ د زورځواك راج ولري ‪ ،‬او هغه‬
‫هستي چې د دغې ځواك مهار به يې په لاس کې وي ورته به ټول نړيوال‬
‫دومره لاس په نام وي چې هېڅ څوك به يې د مقابلې کولو توان نه لري او نه‬
‫(‪ )1‬په ( ‪ ) ۱۱‬ميلادي کال کې روماني قائد تيطس يهود اړ کړل چې په ځمکه کې تيت‬
‫او پرك شي ‪ ،‬په ( ‪ ) ۲۴۲‬ميلادي کال کې روماني ټولواك ادريانوس بيخي له فلسطين‬
‫خخه وشړل ‪ .‬د مزيد تفصيل لپاره ( تاريخ بني اسرائيل من اسفارهم ‪ ) ۴۲۲ :‬د محمد‬
‫عزة دروزة ليکنې ته مراجعه وكړه ‪.‬‬

‫به يې څوك مخه نيولای شي ‪.‬‬
‫او حالانكه اهلل پاك د نړۍ په نيولو او ورپكې د شرعي نظام د تنفيذ لپاره‬
‫عيسى ‪ ‬ساتلى دی ‪ ،‬عيسى ‪ ‬به يې ګردې هېلې ناهېلې کړي او يهودان‬
‫هېڅکله د عيسى ‪ ‬اړوند طمع ګيرنه دي ‪ ،‬ځکه د هغه په مباركو لاسونو‬
‫به اهلل پاك د يهودانو زور راج نړوي ‪ ،‬نبي ‪ ‬فرمايي چې د مسيح الدجال له‬
‫ارة ِ‬‫راڅرګندېدو لږ ځنډ وروسته به مسيح عيسى ‪ ‬راشي [ َف َي ْنز ُل ع ِْن َد ال ْ َم َن َ‬
‫ِ‬
‫ْ َ ْ َ َ ْ َِّ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ ً َ َِّ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ‬
‫اضعا كفي ِه على أجنِح ِة ملكي ِن‪ ،‬إِذا‬ ‫البيضا ِء شر ِيق دِمشق‪ ،‬بين مهرودتي ِن‪ ،‬و ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ َِّ َ ْ ُ ُ َ ٌ‬
‫جد‬ ‫حل ل ِكاف ٍِر ي ِ‬ ‫طأطأ رأسه قطر‪ ،‬وإِذا رفعه تحدر مِنه جمان كاللؤل ِؤ‪ ،‬فلا ي ِ‬
‫َ ْ ُ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ َ ْ ُ ُ ُ َ َِّ ُ ْ َُ‬ ‫َِّ َ َ َ َ ُ ُ َ ْ َ‬ ‫َ ََ‬
‫ِريح نف ِس ِه إِلا مات‪َ ،‬ونفسه ينت ِهي حيث ينت ِهي طرفه‪ ،‬فيطلبه حتى يد ِركه‬
‫ُ ِّ َ َ ْ ُ ُ ُ (‪)1‬‬ ‫َ‬
‫اب ل ٍد‪ ،‬فيقتله]‬ ‫بِب ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬عيسى ‪ ‬به د دمشق په ختيځه برخه کې د سپېنې منارې ترڅنګ‬
‫راښکته شي ‪ ،‬په ورس او زعفران رنګ شوې دوه پوښاکه به يې اچويل وي ‪،‬‬
‫خپل دواړه لاسونه به يې د دو ملائكو په وزرو ايښي وي ‪ ،‬سر به يې ښکته‬
‫کړی او د اوبو څاڅکي به ترې لويږي ‪ ،‬کله چې سر پورته کړي د لالونو په‬
‫څېر به ترې د اوبو لوی لوی څاڅکي راروان وي ‪ ،‬هر هغه کافر انسان چې‬
‫بوي حس کړي سمدستي به مړ شي ‪ ،‬او د هغه د تن بوي د نظر‬ ‫د عيسى ‪‬‬
‫د دجال په لټه کې وي چې‬ ‫‪‬‬ ‫په اندازه لري درومي ‪ ،‬تر هغه به مسيح‬
‫بالاخره به يې په فلسطين کې د باب لد مقام کې راوپرځوی ‪ ،‬هلته به يې‬
‫مردار کړي ‪.‬‬
‫(‪ )1‬صحيح مسلم ‪ ) ۸۸۲۴ / ۳ ( :‬او د حديث راوي نواس بن سمعان ‪‬‬
‫دی ‪.‬‬

‫تر ټولو لومړی به د عيسى ‪ ‬په مباركو لاسونو دغه مهال د يهودانو‬
‫زور ځواك ته د پای ټکى کېښودل شي ‪ ،‬د دجال راڅرګندېدل له سترو‬
‫مصيبتونو څخه لوی ازمېښت دی ‪ ،‬د اهلل پاك هر پېغمبر ورڅخه خپل امت‬
‫وېرویل دی ‪ ،‬عبداهلل بن عمر ‪ ‬څخه روايت دی چې نبي ‪ ‬يوه ورځ‬
‫ِّ ُ ْ ُ ُ ُ ُ َ ْ َ َِّ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ‬
‫وه َوما مِن نبِ ٍ ِّي إِلا قد أنذ َر ُه قومه‪،‬‬ ‫دجال ياد کړ ‪ ،‬بيا يې وويل [ إِن ِي أن ِذركم‬
‫َْ‬ ‫ًَْ َْ َُ ُْ َ‬ ‫ََ ْ َْ َ َُ ُ ٌ َْ َ ُ َ َ ْ َ َُ ُ َ ُ ْ‬
‫كن سأقول لكم فِي ِه قولا لم يقله نبِ ٌِّي ل ِقو ِم ِه‪،‬‬ ‫لقد أنذره نوح قومه‪ ،‬ول ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ َِّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َِّ َ َ ْ َ‬
‫تعلمون أنه أعور‪ ،‬وأن اّلل َِّ لنس بِأعور ] (‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬زه له دجال څخه تاسو ته ډار دركوم ‪ ،‬د اهلل هر پېغمبر خپل امت د‬
‫دجال له فتنې څخه ډارویل دی ‪ ،‬نوح ‪ ‬ترې هم خپل امت ډار ویل و ‪ ،‬خو‬
‫زه به درته د دجال اړوند داسې معلومات دركړم چې هېڅ نبي خپل امت ته‬
‫نه دي وركړي ‪ ،‬دجال شيړا او په سترګه کاڼى دی او اهلل سبحانه وتعالى په‬
‫سترګه کاڼى نه دی ‪.‬‬
‫يواځې دا نه بلکې دغه مهال به دجال زياتې او ډېرې بالادستيانې او خارق‬
‫العادات هم لري ‪ ،‬د ځان لپاره به د ربوبيت د دعوې سره خلك خپل عبادت‬
‫ته هم رابويل‪،‬که څوك يې دعوت ايجاب کړي نو د وخت مناسب دنياوي‬
‫خېر ښېګړو څخه به خوند او مزې واخلي ‪ ،‬خو که څوك يې مخالفت‬
‫وكړي د وخت د سخت ټکر او ستړياو سره به مخ شي ‪ ،‬د دجال د چټك مزل‬
‫َْْ‬ ‫َ ْ ُُ‬ ‫َُْ َ ُ َ‬
‫او قوت اړوند نبي ‪ ‬فرمايي [ قلنا‪ :‬يا َرسول اّللِ َوما إِس َراعه ف ِي الأر ِض ؟‬
‫َ َ َْ ْ ََْ ُ ُ ْ َُْ ُ َ‬ ‫ُ ََْ‬ ‫َ َ َ َْْ‬
‫ِ‬
‫الريح‪ ،‬فيأت ِي على القوم فيدعوهم‪ ،‬فيؤمِنون ب ِ ِه‬ ‫اس َت ْدبَ َرتْ ُه ِّ‬
‫ْ‬
‫ث‬ ‫ي‬‫قال كالغ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫(‪ )1‬صحيح مسلم ‪. ) ۸۸۳۲ / ۳ ( :‬‬

‫َ َ ْ َ ُ َ َ ُ َ َ ْ ُ ُ َِّ َ َ َ ُ ْ ُ َ ْ َ ْ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ ُ‬
‫جيبون له‪ ،‬فيأمر السماء فتم ِطر‪ ،‬والأرض فتنبِت‪ ،‬فتروح‬ ‫ويست ِ‬
‫ُ ِّ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َْ ْ َ َ ُ ُ ْ ْ َ َ َ َ ْ ُ ً ْ ََ ُ ُ ً‬
‫َ‬
‫اص َر‪ ،‬ث َم يأت ِي‬ ‫َ َِّ ُ َ َ‬
‫ارحتهم‪ ،‬أطول ما كانت ذرا‪َ ،‬وأسبغه ض ُروعا‪َ ،‬وأمده خو ِ‬ ‫علي ِهم س ِ‬
‫ون ُم ْمحل َ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َ ُ ُِّ َ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ ْ ُ ْ َ ُ ْ ُ َ‬
‫ين‬ ‫ِ ِ‬ ‫القوم‪ ،‬فيدعوهم فيردون علي ِه قوله‪ ،‬فينص ِرف عنهم‪ ،‬فيصبِح‬
‫ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ْ َ ْ ٌ ْ َ ْ َ ْ َ َ ُ ُِّ ْ َ َ َ َ ُ ُ َ َ َ ْ‬
‫جي كنوزكِ ‪،‬‬ ‫يهم شيء مِن أموال ِِهم‪ ،‬ويمر بِالخ ِربةِ‪ ،‬فيقول لها‪ :‬أخ ِر ِ‬ ‫لنس بِأي ِد ِ‬
‫َِّ ْ‬ ‫َ‬ ‫َََْ ُ ُ ُُ ُ َ‬
‫يب النح ِل](‪.)1‬‬ ‫ِ‬ ‫س‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫ع‬ ‫ي‬‫ك‬ ‫ا‬‫ه‬ ‫فتتبعه كنوز‬
‫ژباړه ‪ :‬مونږ وويل ‪ :‬اى د اهلل رسوله ! په ځمکه کې به د هغه تېزرفتاري او‬
‫چټك مزل په کوم انداز وي ؟ هغه وويل ‪ :‬دجال به د هغه باران په څېر تېز‬
‫رفتاره وي چې وروسته ترې باد او سيلۍ وي ‪ ،‬دجال به يو قوم ته راشي ځان‬
‫ته به يې دعوت کړي هغوی به يې دعوت ومني ‪ ،‬د دجال په امر به اسمان‬
‫باران ووروي او ځمکه به يې د حكم سره سم شينکى هم راپورته کړي ‪ ،‬په‬
‫سهار کې څړځايونو ته تللي چارپايان به يې ماښام کې داسې راستانه شي‬
‫چې کوپي به يې لوړوي ‪ ،‬له شيدوڅخه به يې غولانځې ډکې وي ‪ ،‬او د‬
‫مړښت له کبله به يې تشي پړسېدلي وي ‪ ،‬بيا به دجال بل داسې قوم ته‬
‫راشي چې ځان پلو ته به يې دعوت کړي ‪ ،‬خو هغوی به يې دعوت قبول نه‬
‫کړي دجال به ورځنې لاړ شي ‪ ،‬خلك به څه ګوري چې د سهار په مهال به د‬
‫سخت قحط ښکار شوي وي ‪ ،‬د خپلو مالونو څخه به د هېڅ شي واکداران‬
‫نه وي ‪ ،‬دجال به په خوشي خرابه ځمکه تيريږي ورته به امر وكړي چې‬
‫خزانې دې راوباسه ‪ ،‬د ځمکې خزانې به ورپسې لکه د مچو د باچا په څېر‬
‫روانې وي ‪.‬‬
‫(‪ )1‬صحيح مسلم ‪ ) ۸۸۲۸ / ۳ ( :‬او د حديث راوي نواس بن سمعان ‪ ‬دی ‪.‬‬

‫د دې فتنې پېرواكر به له منافقانو ‪ ،‬کافرانو او بدعتيانو پرته نور‬
‫څوك نه وي ‪.‬‬
‫او زما په اند – واهلل اعلم– نصرانيان به هم د دجال منونكي او پيرواكر وي‬
‫‪ ،‬د نورو په پرتله به دجال نصرانيانو لپاره هم لويه فتنه او امتحان وي ‪ ،‬ځکه‬
‫چې نصرانيان په خپل ګومان د هغه مسيح په انتظار دي چې يې رب بويل ‪،‬‬
‫چې دجال کله هم راشي او د حديث د مدلول سره سم هغه سره به خپل‬
‫جنت او دوزخ وي(‪ )1‬خلك به خپل ربوبيت ته راوبلي ‪ ،‬که څوك پرې ايمان‬
‫ولري خپل جنت ته به يې ننباسي ‪ ،‬او که څوك ورباندې ايمان ونه لري نو‬
‫ورسره اور ته به يې ننباسي ‪ ،‬د هغه جنت د اخرت اور او اور يې د اخرت‬
‫جنت دی ‪.‬‬
‫د تېر په څېر نصرانيان تخمينوي چې د عيسى ‪ ‬له راتګ وړاندې به د‬
‫خلکو سره حساب کتاب وكړی شي ‪ ،‬دا ټول په دې ښکاره دليل دی چې‬
‫دوی به هم د دجال په فتنه ضرور ازمول کېږي ‪ ،‬هغه به يې له جملې څخه‬
‫بچ پاتي شي چې اهلل پاك يې د خير اراده کړي وي ‪ ،‬په دې معنى چې د‬
‫(‪ )1‬صحيح مسلم ‪ ) ۸۸۲۱ / ۳ ( :‬کې له ابوهريرة ‪ ‬څخه روايت دي چې نبي ‪V‬‬
‫ُ ََُ‬ ‫َ ً َ َ َِّ َ ُ َ َ ْ َ ُ َِّ ُ َ ْ َ ُ َ َِّ ُ َ‬ ‫َِّ َِّ‬ ‫ََ ُ ْ ُ ُ ْ َ‬
‫يء معه‬ ‫ال حدِيثا ماحدثه نب ِ ٌِّي قومه إِن ه أعور ‪ ،‬وإِنه ي ِ‬
‫ج‬ ‫فرمايي [ ألا أخبِركم ع ِن الدج ِ‬
‫َ َِّ ْ َ ُ ُ َِّ َ ْ َ َِّ ُ َ ِّ‬
‫النَ ُ‬ ‫َِّ‬ ‫ْ ُ ْ َ َِّ‬
‫ار ]‬ ‫مِثل الجن ِة َو النارِ ‪ ،‬فالتِي يقول إِنها الجنةهِي‬
‫ژباړه ‪ :‬ايا د دجال اړوند تاسو ته داسې خبر درنه کړم چې هېڅ نبي خپل قوم ته نه دی‬
‫وركړی ؟ هغه دا چې دجال شيړا دی ‪ ،‬هغه به په داسې حالت کې راشي چې د جنت او‬
‫جهنم په څير مخلوق به ورسره وي ‪ ،‬په کوم شي چې يې د جنت نوم ايښى دی هغه اور‬
‫دی ‪.‬‬

‫دجال ګرد ناسم او قبيح ِخلقتُونه(‪ )1‬چې اهلل پاك ورته وركړي دي‬
‫ورباندې ډېر ښه وپوهيږي او په دې کې هم شك نشته چې د دجال دعوت‬
‫به د كفر ‪ ،‬بېلارۍ ‪ ،‬فساد او انحراف زېلې او جرړې وي ‪.‬‬
‫خو افسوس چې نصرانيان به ديني فساد څنګه وپيژني چې خپله په داسې‬
‫دين رهى دي چې د انحراف په خورا لوي بنسټ ولاړ دی ‪.‬‬
‫اهلل پاك خپل دين په برياو نازوي خو زياتره خلك په دې نه پوهيږي ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ )1‬صحيح مسلم ‪ ) ۸۸۳۱ / ۳ ( :‬کې له عبداهلل بن عمر ‪ ‬نه روايت دی چې نبي ‪V‬‬
‫َِّ‬ ‫ََ‬ ‫َِّ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫اّلل تعالى لنس بِأع َو َر ‪ ،‬ألا َو إِن‬ ‫د خلکو په مخکې ي وه ورځ د دجال داسې ياد کړ [ إِن‬
‫ْ َ َ َِّ َِّ َ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ْ ُ ْ َ َ َ َِّ َ ْ َ ُ َ َ ٌ َ َ ٌ‬
‫الم ِسيح الد جال أعور العي ِن اليمنى‪،‬كأن عينه عِنبة طاف ِئة ]‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬اهلل پاك په سترګه معذور نه دی او مسيح الدجال په ښې سترګه شيړا دى ‪،‬‬
‫سترګه يي داسې ده لکه د تك شين انګور دانه ‪.‬‬

‫قربانېدل‬
‫نصرانيا په دې اند دی چې د مسيح ‪ ‬مرګ د ادم ‪ ‬د هغې ګناه کفاره وه‬
‫چې نسل ته يې په ميراث کې پاتې شوې وه(‪.)1‬‬
‫ا – په قربانېدو د نصرانيانو دليلونه ‪:‬‬

‫نصرانيان د خپلې عقيدې په هکله انګيروي چې دغه عقيده يې له مقدس‬
‫کتاب څخه اخستې ده ‪ ،‬مونږ هم له کتاب مقدس څخه ځينې هغه دليلونه‬
‫ذکر کول غواړو چې هغوی پرې دليل نيولې دى ‪:‬‬
‫‪ [ ) ۲‬زه ډېر خيرخواه او نيك شپونكى يم ‪ ،‬ډېر ښه چوپان هغه دی چې ځان‬
‫له خپلو ګډو ويزو څخه قربان كړي(‪ ( ] )2‬يوحنا ‪. )۲۲ / ۲۱ :‬‬
‫‪ [ ) ۸‬اّلل د نړيوالو سره ډېره مينه لري ‪ ،‬په دې خاطر چې ورباندې مومنان‬
‫وګړي له تل پاتې او سرمدي زندګۍ څخه بې برخې نه شي د هلاك څخه د‬
‫بچاو لپاره يې ورڅخه خپل ځوی قرباني كړ ] ( يوحنا ‪. )۲۴ / ۴ :‬‬
‫‪ [ ) ۴‬د انسان ځوی په دې خاطر نه چې خدمت يې وكړی شي نا بلكې په‬
‫(‪ ) 1‬علم اللاهوت النظامي ‪. ) ۱۲۴ ( :‬‬

‫ته يې نسبت هېڅ سم نه بريښي ‪ ،‬دا هېڅکله‬ ‫(‪ )2‬دا د تعجب وړخبره ده اومسيح‬
‫سمه نه ده چې نيکپال شپونكى ځان له ووزو اوګډو څخه قربانوي ‪ ،‬ځکه ګډې وزې‬
‫هېڅکله له انسان نه ارزښتناکې نه دي ‪ ،‬بل کې وزې ترې بې قدره دي ‪ ،‬دا ډير زيات‬
‫تعجب او حيرانتيا وړ خبره ده ‪.‬‬

‫دې خاطر راغلى دی چې د نورو خدمت وكړی شي ‪ ،‬او د ډېرو‬
‫خلكو د خلاصون له كبله ځان ځار كړي ] ( مرقص ‪. )۳۲ / ۲۱ :‬‬
‫دا ځينې هغه نصوص وو چې انجيلونو کې راغلي دي ‪.‬‬
‫او په عهد جديد كې د نصرانيانو عقيده په دې توګه ده ‪:‬‬
‫‪ ) ۲‬په ( د يوحنا لومړی ليک ‪ )۲۴ / ۴ :‬کې وايي [ زمونږ سره يې مينه په دې‬
‫څرګنده كړه چې زمونږ د خلاصون له كبله يې ځان قربان كړ ] ‪.‬‬
‫‪ ) ۸‬بولس په ( کورنتيانو ته په ليك ‪ )۴ / ۲۲ / ۲ :‬کې وايي [ د نورو كتابونو‬
‫دلالتونو له مخې هغه زمونږ د ګناهونو له كبله ځان قربان كړ ] ‪.‬‬
‫‪ ‬دغه راز بولس په (کورنتيانو ته په ليك ‪ )۸۲ / ۲ :‬کې وايي [ زمونږ د‬
‫سرغړونو له كبله اّلل هغه څوك په قربانۍ كې واخست چې هېڅ راز‬
‫سرغړونه يې نه پېژنده ‪ ،‬په دې خاطر چې مونږ بېرته د اّلل نېك او خوښ‬
‫بندګان جوړ شو ]‪.‬‬
‫‪ ‬بولس په ( افسسيانو ته په ليك ‪)۲۴ / ۸ :‬کې وايي [ هغه زمونږ د پاكوالي‬
‫په خاطر ځان اّلل پاك ته په داسې حالت كې قربان تسليم كړ چې خوږ‬
‫بوی ترې روان و ] (‪.)1‬‬
‫ب – د مسيح ‪ ‬اړوند د هغوی د دليلونو ناسمي او بطلان ‪:‬‬

‫د فدا او ځان ځارونې اړوند کومو نصوصو باندې چې‬ ‫‪‬‬ ‫د عيسى‬
‫نصرانيانو دليلونه نيويل دي ‪ ،‬له ګڼ شمير وجوهاتو څخه هېڅ ارزښت نه‬
‫لري ‪:‬‬
‫(‪ ) 1‬د هغوی ټول دليلونه په ( کفارة المسيح ‪ ) ۲۴۲ – ۲۴۸ :‬کې وګوره ‪.‬‬

‫لومړي ‪ :‬دغه انجيلونه چونكه صحت يې نه دی منصوص او له‬
‫َ‬
‫دغسې غير مسلم کتاب څخه اخستنه د تبديل او تحريف فرعه ده ‪ ،‬د ټولو‬
‫انجيلونو اړوند وړاندې مفصل بيان تېر شو او نصرانيان هېڅکله ددې توان‬
‫نه لري چې د دليلونو له مخې يې صحت تثبيت کړي ‪.‬‬
‫د انجيلونو په څېر ورپسې ټل شوي کتابونه هم له ضعف او کمزورۍ څخه‬
‫خالي نه دي ‪ ،‬او د مسيح ‪ ‬د فدا او قربانۍ اړوند د بولس يوه خبره هم د‬
‫منلو وړ نه ده ‪ ،‬ځکه چې ‪:‬‬
‫‪ ‬بولس نه مسيح ‪ ‬ليدلى دی‪.‬‬
‫‪ ‬نه يې ورڅخه څه اوريدلي دي ‪.‬‬
‫‪ ‬نه يې دغه خبرې حواريينو ته منسوب کړي دي ‪.‬‬
‫‪ ‬نه يې د دغو خبرو اختستنليکونه ذکر کړي دي ‪ ،‬بلکې دبولس د خېټې‬
‫خبري دي‪.‬‬
‫د دارځړونې په‬ ‫‪‬‬ ‫دوهم ‪ :‬ټول هغه نصوص چې نصرانيان يې د عيسى‬
‫هکله د دليل په توګه ذکر کوي د هغه دارځړونه د ټول بشريت د خلاصون‬
‫لپاره فدا او قربانېدل دي ‪ ،‬په دې دعوه نصرانيان هېڅ دليل نه لري چې د‬
‫مسيح ‪ ‬فدا او قربانېدل زمونږ د پلار ادم ‪ ‬هغه سرغړونه وه چې د هغه‬
‫بچو ته يې سرايت وكړ او ورته په ميراث کې پاتې شوه ‪ ،‬هېڅ يو دليل هم‬
‫دېته اشاره نه ده کړې او نه يې ياده کړې ده ‪ ،‬دا په دې ښکاره دليل دی چې‬
‫دغه دعواګانې د وروستنيو نصرانيانو منګهړت او عقيدوی بدعتونه دي ‪،‬‬
‫هغوی په دې اساس دا دعوه وكړه چې ترڅو ترې د فدا او قربانېدو دعوې ته‬

‫پرتوګ جوړ کړي(‪.)1‬‬
‫دريم ‪ :‬د نصرانيانو په ګومان هغه ګناه چې د مسيح ‪ ‬په دار ځړونې پورته‬
‫شوه ‪ ،‬خبري ردو بدلي دي ‪ ،‬هيڅ چرته هم هغوی هغه ګناه نه يادوی چې له‬
‫کبله يې مسيح ‪ ‬قرباني وركړېده ‪.‬‬
‫د ګناه په بدل کې قربانيدلو څخه بايد يو شى مراد‬ ‫‪‬‬ ‫څلورم ‪ :‬مسيح‬
‫واخستل شي ‪:‬‬
‫‪ ) ۲‬د هغو ګناهونو په بدل کې قربانېدل چې خلکو مخکې کړي وي ‪ ،‬يا د‬
‫هغو ګناهونو په مقابل کې چې خلك يې وروسته کوي او دا دواړه ناسم دي ‪.‬‬
‫د لومړنيو خلکو د ګناهونو په بدل کې الهي قربانېدل ځکه ناسم دي چې د‬
‫يهودو په عقيده کې د سرغړونكي لپاره توبه او صدقه کافي ده ‪ ،‬په دې يې‬
‫(‪ ) 1‬د څېړنې له مخې اغسطينوس چې په ( ‪ ) ۳۴۱‬ميلادي کال کې وفات دى لومړی‬

‫هغه څوك دى چې د عيسى ‪ ‬په هکله يې داعقيده خپره کړه چې هغه د ادم ‪ ‬نه د‬
‫صادرې شوې ګناه په بدل کې چې بچو ته يي هم سرايت وكړ ځان په دې خاطر قربان‬
‫کړ چې له دوی څخه ګناه ورژيږي ‪ ،‬خو ولې د اغسطينوس دقول بنسټ هم د بولس‬
‫هغه قول دی چې ورپكې وايي [ د يو انسان له کبله نړۍ ته سرغړونې ننويت ] اګر که‬
‫دغه مهال ورسره په دې عقيده کې بيلاجيوس ايرلندي ډېرې ښکرې ووهلې او پرضد‬
‫يې دا نعره پورته کړه چې بچوته د ادم ګناه په وراثت کې پاتې کېدل ډيره لويه تېروتنه‬
‫ده ‪ ،‬هر انسان خپله ګناه لري او هر انسان ته به د خپلې ګناه بدله وركول کېږي ‪.‬‬
‫له وږد مهالې دليل بازۍ وروسته د بيزنطه امپراطور ددواړو ترمنځ مداخله وكړه او‬
‫بالاخره يي د بيلاجيوس او د هغه دعقيدوی تعليماتو پر ضد قرار صادر کړ چې ددې‬
‫عقيده هيڅ اعتبار وړ نه ده ‪ ،‬له دې وروسته د اغسطينوس عقيدې پرمختګ وكړ‪.‬‬
‫دمزيد تفصيل لپاره [ تاريخ الکنيسة ‪ ) ۸۱۱ – ۸۱۲ / ۴ ( :‬د جون لوريمر ليکنې ته مراجعه‬
‫وكړه ‪.‬‬

‫سرغړونې رژېدلى شي ‪.‬‬
‫او د راروانو ګناهونو په بدل کې يې قربانېدل ځکه ناسم دي چې د ګناهونو‬
‫په اباحت دلالت کوي ‪ ،‬او د دې معنى وركوي چې که ګناه هرڅومره ستره‬
‫او د‬ ‫‪‬‬ ‫او لويه شي هېڅ سزا پرې نه مرتب کېږي ‪ ،‬دا عقيده د مسيح‬
‫حواريينو عقيدې او د بولس ددې عقيدې سره چې د سرغړونو ‪ ،‬اباحيت ‪،‬‬
‫كفر او فجور او د ګردو ګناهونو څخه د نفس په رابندولو ولاړه وه‬
‫هراړخيز منافات او ضد لري ‪.‬‬
‫هېره دې نه وي چې د ګناهونو اړوند کله هم د تكفير کلمه په مطلق ډول‬
‫ياده شي نو هغه سرغړونې ورڅخه مراد اخستل کېدای شي چې وقوع يې‬
‫ََ‬
‫په تېرو وختونو کې شوي وي ‪ ،‬ځکه تكفير کلمه له ( كف َر) څخه‬
‫ََ‬
‫اخستل شوی دی ‪ ،‬او ( كف َر ) د پرده پوشۍ او پټولو معنى وركوي(‪.)1‬‬
‫معلومه شوه چې تكفير د تېرو ګناهونو اړوند دروست بلل کېدی شي ‪.‬‬
‫‪ ) ۸‬زياتره نصرانيان په دې عقيده دي چې هغه ګناه ورڅخه مراد ده چې له‬
‫ادم ‪ ‬څخه صادره شوې او د هغه اولاد ته يې انتقال کړی دی ‪.‬‬
‫دا دعوه هم د تېرې دعوې په څېر باطله ده(‪ )2‬او مزيد نور د بطلان وجوهات‬
‫يې هم راروان دي(‪.)5‬‬
‫د فدا حقيقت دا دی چې له ځانه يې په نصرانيت کې جوړه کړېده ‪ ،‬په دې‬
‫ورسره هېڅ شرعي يا عقلي دليل نشته چې د خپل ايمان او عقيدې په رڼا‬
‫َ َ‬
‫(‪ )1‬د ( كف َر ) معناګانې په قاموس المحيط ‪ ) ۴۱۲ ( :‬کې وګوره ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬مخکنۍ ( ؟؟؟) صفحې ته مراجعه وكړه ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬را روانه ( ‪ )...‬صفحې ته مراجعه وكړه‬

‫کې يې په حقه وبولې ‪ ،‬او يا هم له مسيح ‪ ‬ته سپکې ستغې او‬
‫کنځاوې بېرته پورته کړي ‪ ،‬ځکه دوی وايي چې د دارځړونې مرګ د لعن‬
‫او دنا مردۍ مرګ دی(‪.)1‬‬
‫هغوی کلکه دعوه لري چې د مسيح ‪ ‬د رسالت اصلي موخه دارځړول و‪،‬‬
‫خو که دارځړونه چرته نوه مسيح ‪ ‬به هېڅ چرته د استازي په توګه نه و‬
‫راستول شوی(‪ )2‬د دې تعجب او حيرانتيا وړ عقيدې اړوند نصرانيان په بې‬
‫ساره هلو ځلو کې دي چې څنګه د قبوليت چواكټ کې وورته ځای وركړي‬
‫او يا هم د قبول داسې اړخونه ولري چې عقل يې ايجاب کړي ‪.‬‬
‫خو دومره ده چې د نصرانيت د عقيدې لوستوال او اوريدونكو په حق کې‬
‫دغسې عقيدوی اضطرابات له پېچيدګۍ او تعقيد څخه نور څه نه زياتوي ‪.‬‬
‫‪ ‬د ( المسيحية الاصيلة ) د کتاب ليکوال ( ج ‪ .‬ر ‪ .‬و ‪ .‬سټوټ ) د خبرو‬
‫ځينې بېلګې ستاسو په حضور کې ږدو ‪ ،‬هغه د صليب د معنى اړوند وايي [‬
‫د صليب معنى له اغاز وړاندې بايد لومړی اعتراف وكړم چې دا به تر اوږد‬
‫مهاله پټ او پناه راز پاتې شي ‪ ،‬تاسو هم بايد په دې وپوهيږئ چې صليب‬
‫هغه محور دی چې تاريخي پېښې ترې دوران لري(‪ )5‬د حيرانتيا وړ خبره دا‬
‫(‪ ) 1‬مخکې ( ‪ )....‬صفحي ته مراجمه وكړه ‪.‬‬

‫(‪ ) 2‬د المسيحية الاصيلة کتاب ليکوال په ( ‪ ) ۲۱۲‬کې وايي [ دا هېڅکله مبالغه نه ده‬
‫چې په کتاب مقدس کې ذکر شوي هستي يسوع دی ‪ ،‬او د کتاب له مخې د هغه د ژوند‬
‫بنسټيزه موخه د هغه مرګ و‪ ]...‬بيا په ( ‪ ) ۲۲۱‬کې وايي [ دار زمونږ د ايمان نښه ده‪ ...‬له‬
‫صليب پرته مرسته ناشونې ده او له صليب پرته مسيحيت ناشونې دی ]‬
‫(‪ )5‬کومې تاريخي پېښې ؟ هوكې ! که د نصرانيت تاريخ يې ورڅخه موخه وي نو سمه‬
‫ده او که ورڅخه يې دګرد بشريت تاريخ مراد وي نو له مبالغې پرته نور هيڅ نه دي ‪.‬‬

‫ده چې زمونږ كمزوري عقلونه ولې ددغې راز كشف نه شي‬
‫كولاي(‪ )1‬او ارومرو به هغه ورځ راشي چې پردې پكې پورته شي ‪ ،‬او‬
‫مسيح به په خپل طبيعي هيئت ووينو‪.)2( ] ...‬‬
‫‪ ‬نزدې د لسو پاڼو مخ تورولو اوږدې فلسفې وروسته وايې [ د ډېرې‬
‫حيرانتيا وړ مقام دى چې په اوسني وختونو كې ځينې وګړي د اّلل د ځوی‬
‫يسوع چې زمونږ دګناهونو له كبله په دار شو د پېښې لړي نه باوروي‪ ،‬او‬
‫له مونږ څخه د ګناهونو دغه بوجونه چې هغه پورته كړل دوی يې په اړه‬
‫داسې څرګندوی چې دا منصفانه او لائق عمل نه بلكې عين بې ادبي ده ‪،‬‬
‫كله نا كله پرې ملنډې او ټوكې ټكالې هم كوي‪] ...‬‬
‫‪ ‬بيا وايي [ د دې برسېره بايد مونږ له ياده ونه باسو چې ( هر څه د اّلل له‬
‫اړخه دي ) ټول د اّلل د پيرزوينو او بې سارې لورينو پايلې دي ‪ ،‬اّلل پاك په‬
‫مسيح داسې قصاص نه دی ايښى چې هغه ورته چمتو نه و ‪ ،‬ځكه اّلل‬
‫(‪ ) 1‬په دې کې شك نشته چې نصراني ليکوال ته هم د عقل له مخې د دعوې بطلان په‬
‫ګوته شوی دی ځکه يې ددعوې په غيږه کې نور داسې شيان هم نيويل دي چې عقل يې‬
‫نه ايجابوي ‪ ،‬له دې کبله خپل عقل ناسم بويل او په مستحيلاتو حوالې وركوي ‪ ،‬خو چې‬
‫نن ورځ عقل څه شى و نه مني او له بلې خوا باطل او بې بنسټه هم وي ‪ ،‬تر اخره به‬
‫باطل او عقل به يي ايجاب نه کړي ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬شايد ليکوال داسې انګيروي چې د مسيح ‪ ‬د بيا راتګ پورې به صليب پټ او‬
‫پناه راز وي ‪ ،‬ايا دا مناسب دي چې په دومره اوږد مهاله موده کې دې خلك په ناخبرۍ‬
‫او تورتمونو کې پراته وي؟ بايد هرڅوك وپوهيږي چې نصرانيان کله هم دغسې‬
‫عقيدوی پيچيدګۍ سره مخ شي نعرې سورې کړي چې راز دى ‪ ،‬دار راز نه دی بلکې‬
‫په سترګو کې خاورې ايرې شيندل دي ‪.‬‬

‫خپله ( په مسيح كې و او د ځان د رضا لپاره يې د نړيوالو سره‬
‫جرګې مركې كولې ) دا څنګه كېدای شي چې اّلل هم په مسيح كې حلول‬
‫كړی وي او بېرته مسيح زمونږ د سرغړونو څخه د پاكوالي په خاطر په دار‬
‫واخست ؟ زه خپله دې پوښتنې ته د ځواب توان نه لرم ‪ ،‬خو ولې بيا هم‬
‫رسول(‪ )1‬دواړه حقيقتونه يو د بل اړخ ته ايښي دي ‪ ،‬خو زه يې مخالفت نه‬
‫كوم زه يې داسې تاييدوم لكه په دې چې كلك ولاړ يم چې ناصري يسوع‬
‫په يوه هستي كې هم انسان او هم معبود برحق دی اګر كه په ښكاره له‬
‫خبرې څخه تناقض څرګنديږي(‪ )2‬خو ولې په عملي بڼه ورته بيخي لكه د‬
‫هغه شخصيت ته چې په كومه بڼه ګورم ‪ ،‬اګر كه د دې راز غوټې مونږ نه‬
‫شو برسېره كوّل او نه دا تناقض حل كوّل شو ‪ ،‬خو بايد د مسيح او شاګردانو‬
‫څخه يې حق ته داسې غاړه وركړو چې څنګه يې هغوی ښوونه كړې ده‬
‫چې مسيح زمونږ د ګناهونو پېټى پورته كړی دی او همدغه عقيده راته‬
‫خپل مذهبي كتابونه هم ښايي ] (‪.)5‬‬
‫دا د ډېرې حيرانتيا وړ اعتراف دی چې لومړی وايي دا عقيده عقل نه‬
‫ايجابوي او بيا ورته په عملي بڼه هڅونه وركوي ‪ ،‬دېته ګمراهي او بې لاري ‪،‬‬
‫دې ته د انحراف او کږليچ منتها ويل کېږي ‪ ،‬دوی سره مناسب دا و چې‬
‫لومړی يې بايد کتابونو کې عقيدوي کره کتنې او څېړنې پېل کړی وی ‪،‬‬
‫(‪ )1‬له رسول څخه يې مراد شاؤول يهودي دى ‪ ،‬او د نصرانيت د انحراف اوفساد محور‬
‫هم دغه بې دينه بې لارې شاؤول يهودي و ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬دا عقيده نه بلکې لوبې دي ‪ ،‬دا خو له الف څخه تر يا پورې ټول تناقضات دي ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬المسيحية الاصيلة ‪. ) ۲۸۲ – ۲۲۱ ( :‬‬

‫ترڅو حق ورته ښکاره شي ‪ ،‬د انجيلونو او ورپورې ټل شوو‬
‫کتابونو پرته د نصرانيانو سره ټول د ګمراهۍ او ضلالت ‪ ،‬د انحراف او‬
‫کجروۍ بنسټيز اخستنليکونه دي ‪.‬‬
‫خو ولې زمونږ تعجب په دې زايله کېږي چې نصرانيت د تېرو بدپرستيو‬
‫زرورق او شګوګل پاتې برخه ده ‪ ،‬نصرانيانو ته دغه پـړقينده شګوګل له هغو‬
‫(‪)1‬‬
‫بدپرستيو څخه ډېر ښه وبرېښېد چې دوی پرې سابقه عقيدې لرلې‬
‫نصرانيانو په اسلام کې د خوندونو او ښکلاګانو ‪ ،‬د حق او حقانيت او د‬
‫بشپړ وضاحت خوندونه لا نه دي څښلي‪ ،‬ورنه په نصرانيت به هېڅکله هم‬
‫پاتې نه شي ‪.‬‬
‫خو که نصرانيت په ځانګړي توګه او اهل کتاب په عمومي توګه په‬
‫قرانكريم کې د اهلل پاك سپيڅلي رباني حکمونو او الهي دعوت ته غوږ او‬
‫غاړه کېږدي ‪ ،‬نو هغه حيرت چې دوی يې چپو وړي دي او نجات ورڅخه‬
‫ناشوين دی ‪ ،‬په ښه توګه او په امان به ورڅخه راووځي ‪ ،‬او د رباني دعوتونو‬
‫له جملې څخه هغه دوه ايتونه هم دي چې هر حيرت لاهو کړي ته پكې‬
‫شفا او خلاصون رسم شوی دی ‪.‬‬
‫َ ْ َ ْ َ َْ َ َ ُ ْ ُ َُ‬ ‫َ‬
‫اءكم َرسولنا‬ ‫اب قد ج‬ ‫په لومړي ايت کې اهلل پاك فرمايي [ يا أهل الكِت ِ‬
‫َْ‬ ‫ََُْ َ َ‬ ‫ُ َ ِّ ُ َ ُ ْ َ ً ِّ َِّ ُ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ْ َ‬
‫ير ۚ قد‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ث‬‫ك‬ ‫ن‬‫ع‬ ‫و‬‫ف‬ ‫ع‬‫ي‬ ‫و‬ ‫اب‬
‫يبيِن لكم كثِيرا ِمما كنتم تخفون مِن الك ِ‬
‫ِت‬
‫َِّ ُ َ َِّ َ َ ْ َ ُ ُ ُ َ‬ ‫َْ‬ ‫اب ُِّمب ٌ‬ ‫َ َ ُ ِّ َ َِّ ُ ٌ َ َ ٌ‬
‫ين‪ ‬يه ِدي ب ِ ِه اللـه م ِن اتبع ِرض َوانه سبل‬ ‫ِ‬ ‫جاءكم ِمن اللـ ِه نور وك ِت‬
‫َ‬ ‫ْ ََْ ْ َ‬ ‫ُِّ‬ ‫َ‬ ‫َِّ َ ِ َ ُ ْ ُ ُ ِّ َ ُِّ ُ َ‬
‫اط‬‫يهم إِل َٰى ِصر ٍ‬ ‫ور بِإِذن ِ ِه ويه ِد ِ‬
‫ِ‬ ‫الن‬ ‫ى‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫م‬ ‫السلام ويخ ِرجهم ِمن الظل‬
‫(‪ )1‬په راروانه ( ‪ ). .‬صفحه کې د ( د بدپرستۍ له فلسفې څخه د نصرانيانو متاثره کېدل‬
‫) عنوان ته مراجعه وكړه ‪.‬‬

‫ُِّ ْ َ‬
‫يم ](‪. )1‬‬
‫مست ِق ٍ‬
‫ژباړه ‪ :‬اى د اسماني کتاب څښتنانو ! تاسو ته زمونږ استازی راغى ‪ ،‬تاسو ته‬
‫د ډېرو هغې حکمونو ښوونه کوي چې تاسو به له نازل شوي کتاب څخه‬
‫پټول ‪ ،‬او ډېرو مسائلو کې درڅخه مخ اړوي ‪ ،‬تاسو ته د اهلل پاك له اړخه‬
‫ښکاره رڼا او څرګند کتاب راغلى و‪ ‬په دغه کتاب باندې اهلل هغه چا ته‬
‫هدايت کوي چې د اهلل رضا او خېرښيګړو د لارو لټونوال وي ‪ ،‬پخپل اذن‬
‫سره اهلل پاك هغوی له تورتمونو څخه رڼاګانو او سمې لارې ته راوباسي ‪.‬‬
‫ُ ْ‬ ‫ُْ َ َ َْ ْ َ َ َْ ُ‬
‫اب لا تغلوا ف ِي دِينِكم‬
‫او په دوهم ايت کې اهلل پاك فرمايي [ قل يا أهل الكِت ِ‬
‫َ ْ ُ َ َ َ ُِّ َ ً َ َ ُِّ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ِّ َ َ َ َِّ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ُِّ‬
‫غير الح ِق ولا تتبِعوا أهواء قومٍ قد ضلوا مِن قبل وأضلوا كثِيرا وضلوا عن‬
‫(‪)2‬‬ ‫َ َ َِّ‬
‫سوا ِء السبِ ِ‬
‫يل ]‬
‫ژباړه ‪ :‬اى د اسماني کتاب څښتنانو ! تاسو ته په دركړل شوي دين کې له‬
‫حق پرته نوره غلو او زياتى مه کوئ ‪ ،‬او د هغه خلکو هوى پرستۍ پسې مه‬
‫ځئ چې خپله هم بې لارې وو او نور ډېر زيات خلك يې بې لارې کړي وو ‪،‬‬
‫او خپله هم له سمې او نيغې لارې بې طرفه و ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ )1‬سورت مائدة ‪. ) ۲۴ - ۲۲ ( :‬‬

‫(‪ )2‬سورت مائدة ‪. ) ۱۱ ( :‬‬

‫دوهم مطلب ‪ :‬د نصرانيانو د مسيح د دارځړولو‬
‫او ځان زارنۍ نور مزيد بطلان او رد‬
‫د نصرانيانو د مسيح ‪ ‬د دارځړونې او فداء دعواګانې په حقيقت کې د‬

‫شريعت او عقل منافي خبرې دي ‪ ،‬د مزيد رد په خاطر مونږ کولای شو‬
‫ووايو ‪:‬‬
‫[ ‪ ] ۲‬نصرانيان باور لري چې د مسيح ‪ ‬ځان ځارونه او په دارځړېدل‬
‫حقيقت کې د ادم ‪ ‬د سرغړونې له کبله منځ ته راغلل ‪ ،‬حالانكه د اهلل‬
‫پاك په قول ادم ‪ ‬له خپلې سرغړونې څخه سمدلاسه توبه ويستلې ده ‪ ،‬اهلل‬
‫اب َعلَ ْي ِه َو َه َد َٰ‬
‫ى ](‪.)1‬‬
‫ُ َِّ ْ َ َ ُ َ ُِّ ُ َ َ َ‬
‫پاك فرمايي ‪ [ :‬ثم اجتباه ربه فت‬
‫ژباړه ‪ :‬بيا اهلل پاك ادم ‪ ‬غوره کړ‪ ،‬رحمتونه يې پرې راوورول او نور يې هم‬
‫په هدايت مضبوط کړ‪.‬‬
‫او دغه توبه ترې اهلل قبوله کړې هم ده ‪.‬‬
‫د خپل عکس العمل سزا ولېده چې له جنت څخه‬ ‫‪‬‬ ‫دغه راز ادم‬
‫راوويستل شو اګر که بچيان يې د سزا مطلوب نه و خو بيا هم سزا يې بچو ته‬
‫سرايت وكړ ‪.‬‬
‫‪ ‬يهودان پخپل کتاب سفر التکوين ‪ ) ۲۱ / ۸ ( :‬کې وايي [ په كومه ورځ‬
‫چې دې له دغې ونې څخه خوراك وكړ نو په مرګ به مړ شې ] ‪.‬‬
‫(‪ )1‬سورت طه ‪. ) ۲۸۸ ( :‬‬

‫او ادم ‪ ‬د خپلې کړې ګناه په بدل کې سزا سره مخ شو چې د‬
‫خپلې ښځې په شمول له جنت څخه وويستل شو او ځمکې ته د مرګ تر‬
‫ورځې پورې راښکته کړی شو ‪ ،‬بالاخره يې پكې ساه وركړه ‪ ،‬که څه هم‬
‫دواړو ته سزا واورول شوه خو يهودان باوري لري چې دواړو ته د خپلې ګناه‬
‫انجام په ګوته کړی شو او هغې دنيا ته واستول شول چې د ستړې او نا اراميو‬
‫ځای دى ‪.‬‬
‫پوښتنه دا ده چې نصرانيانو له کوم ځايه د ادم ‪ ‬د ګناه په بدل کې د عيسى‬
‫‪ ‬د ځان ځارونې او فدا عقيده راخستې ده ؟‬
‫ولې يې ورته دومره زور وركړی دی او کلك ورباندې ولاړ دي ؟‬
‫[ ‪ ] 2‬د ادم ‪ ‬ګناه يواځې دا وه چې له هغې ونې يې خوراك وكړ چې د اهلل‬
‫پاك په امر ورڅخه منع شوی و ‪ ،‬دغه ګناه له ادم ‪ ‬څخه د اهلل پاك په حق‬
‫کې صادره شوې وه ‪ ،‬معنى دا شوه چې له ګناه څخه يې نه لازميږي چې اهلل‬
‫پاك دې بيرته ځمکې ته راښکته شي او د ګناه د کفارې او مخلوق څخه د‬
‫رژونې په منظور دې په دار وځړول شي ‪ ،‬يا دې اهلل پاك د خپل ځان د رضا‬
‫او خوشحالولو په خاطر د دارځړولو سپك او د ذلت مرګ وڅکي ‪ ،‬حقيقت‬
‫همدومره دی چې اهلل پاك يې توبه قبوله کړه او ګناه يې ورته بخشش کړه او‬
‫د قرانكريم ګرد نصوص په همدې نقطې غږيدلي دي او بس ‪.‬‬
‫[ ‪ ] 5‬د ادم ‪ ‬څخه صادره شوې ګناه د هغو ګناهونو په پرتله چې بچيان يې‬
‫ارتكابوي ډېره كم وباله ده ‪ ،‬لکه اهلل پاك ته کنځاوې کول ‪ ،‬او د هغه‬
‫مقدس ذات پورې ټوكې ټکالې کول ‪ ،‬د اهلل پاك نه پرته د نور چا عبادتونه‬
‫کول ‪ ،‬په ځمکه کې د مرګ ژوبلې له لارې تخريب کاري کول ‪ ،‬د ګردو‬

‫بدمرغيو او نا اراميو حالات ته مرستندويه وږه وركول ‪ ،‬د اهلل پاك‬
‫د پيغمبرانو او اولياو سره مش ګريواني او هغوی قتلول او‪...‬‬
‫له ارتكاب کړې ګناه څخه داسې ګناهونو ډېر زيات لوي او ستر‬ ‫‪‬‬ ‫د ادم‬
‫دي ‪.‬‬
‫بيا خو د نصرانيانو د عقيدې له مخې بايد اهلل پاك په روزمره توګه هرمهال‬
‫ځمکې ته راتلى او په دارځړول کېدای‪ ،‬د نصرانيانو په دې ګمان چې ترڅو‬
‫يـې د رحمت او عدل څپې هر چا ته شاملي شي ‪.‬‬
‫[ ‪ ] 4‬د نصرانيانو په عقيده چې اهلل پاك د مسيح په هستۍکې په دار ځړول‬
‫شوی دی ‪ ،‬دا دارځړونه هيڅ فائده نه لري ‪ ،‬ځکه چې د پلار ګناه بيخي د‬
‫بچو په تصور کې نه راځي او نه يې له عاقبت څخه ډاريږي ‪ ،‬د بل چا نه‬
‫بلکې خلك له خپلې ګناه او تېروتنو له انجام څخه نه ډاريږي ‪ ،‬حتى چې د‬
‫نصرانيانو په عقيده هېڅکله دا د مسيح په کفاره کې نه شي داخليدای(‪. )1‬‬
‫[ ‪ ] 3‬د اهلل پاك تېرو پيغمبرانو کې هېڅ څوك داسې نشته چې د ادم ‪ ‬ګناه‬
‫يې ياده کړي وي مګر دا چې اهلل پاك ورته دغه ګناه بخشش کړېده ‪ ،‬د‬
‫ګردو پيغمبرانو عمل په دې دليل دی چې اوسمهاله رواج عقيده د نصرانيانو‬
‫عقيدوی بدعتونه او خرافات دي ‪.‬‬
‫[ ‪ ] 1‬د نصرانيانو په عقيده او باور د اهلل پاك ټول مخکنو استازو ‪ ،‬د اهلل پاك‬
‫نيك او صالح دين ته بلونكي بندګانو څخه سمه لاره بې دركه او وركه‬
‫شوېده ‪ ،‬ځکه چې خپل امتونه يې هغې ګناه ته چې له ادم ‪ ‬څخه يې‬
‫(‪ ) 1‬ددارځړونې اوځان ځارونې اړوند مخکې تېر شوي عنوان ته مراجعه وكړه ‪.‬‬

‫صدور شوی و ‪ ،‬په حقيقت نه وو پوهويل په کوم چې نصرانيان‬
‫وپوهېدل ‪.‬‬
‫[ ‪ ] 7‬د نصرانيانو په عقيده د اهلل پاك ټول تېر شوي پيغمبران او نيك صالحه‬
‫بندګان د هلاکت او تباهۍ ښکار شوي دي ‪ ،‬ځکه چې ګناه ورڅخه نه ده‬
‫رژېدلې ‪ ،‬د دغې ګناه رژېدنه د مسيح ‪ ‬له دارځړونې پرته په نور هېڅ نه‬
‫رژيدله ‪ ،‬او د مسيح ‪ ‬په دور کې هغوی نه وو ‪.‬‬
‫[ ‪ ] 8‬د ادم او عيسى ‪ ‬ترمنځ ډېره اوږدمهاله موده فاصله ده ‪ ،‬معنى دا ده‬
‫چې اهلل پاك په دومره ډېره موده کې حيرت اخستى و ‪ ،‬تر دې چې د ځان او‬
‫د خلکو ترمنځ د جوړجاړۍ لپاره يې دغه منځکړنه په نظر راغله ‪.‬‬
‫[ ‪ ] 9‬سرغړونه چونكه ادم ‪‬کړې وه ‪ ،‬هېڅکله يې بچيانو ته سرايت نه‬
‫کوي او نه پرې د سزا او عقاب جوګه دي ‪ ،‬ځکه د عدل او انصاف د‬
‫قواعدو په رڼا کې هېڅوك هم د يو سړي په ګناه بل ته سزا نه وركوي ‪،‬‬
‫حالانكه اهلل پاك د عدل قاعده داسې ايښې ده چې [ َألَِّا تَز ُر َواز َر ٌة و ْزرَ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬
‫أ ْخ َر َٰ‬
‫ى ](‪.)1‬‬
‫ژباړه ‪ :‬هېڅ ګناه ګار به د بل چا د ګناه پيټې نه پورته کوي ‪.‬‬
‫‪ ‬د تورات په سفر التثنية ( ‪ ) ۲۴ / ۸۳‬کې وايي [ هېڅ پلاران د بچيانو په‬
‫سرغړونه او هېڅ بچيان به د پلارانو په سرغړونو نه شي قتليدی ‪ ،‬هر انسان‬
‫به پخپلې ګناه وژلى شي ] ‪.‬‬
‫[ ‪ ] 11‬ايا سم دم روغ بې ګناه انسان ته سزا وركول عدل او انصاف دی ؟ د‬
‫(‪ )1‬سورت نجم ‪. ) ۴۲ ( :‬‬

‫نصرانيانو په عقيده مسيح ‪ ‬خو د اهلل پاك ځوی دی ‪ ،‬بشر او د‬
‫ادم اولاد نه دی ‪ ،‬نو بياڅنګه د ادم ‪ ‬او د هغه د بچو د ګناه په بدل کې د‬
‫اهلل ځوی په دارځړول کېږي ؟‬
‫د هغوی دا دعوه چې مسيح ‪ ‬د بشر په صفت راڅرګند شوی و ‪ ،‬هېڅکله‬
‫حقيقت ته نه شي تغيرویل ‪ ،‬ځکه که هرڅنګه ده خود نصرانيانو په عقيده‬
‫بشر نه دی ‪.‬‬
‫[ ‪ ] 11‬د نصرانيانو په عقيده مسيح ‪ ‬د اهلل پاك ځوی دی ‪ ،‬او حالانكه اهلل‬
‫پاك پخپلو بندګانو باندې ډېر زيات او بې نمونې رحيم او مهربانه او مشفق‬
‫ذات دی ‪ ،‬نو چې په بنده رحم کوي پخپل ځوی يې ولې د سپکاوۍ او ذلت‬
‫‪ ،‬د ګردو بدمرغيو او نااراميو او قبيح ترين مرګ ته وركړ ؟(‪. )1‬‬
‫[ ‪ ] 12‬د نصرانيانو په عقيده چې مسيح ‪ ‬خپله اهلل او د اهلل ځوی دی ‪ ،‬او‬
‫په دارځړول شوی ملعون هم – تعالى اهلل عن قولهم علواکبيرا – اهلل و ‪.‬‬
‫ايا له دې پرته پر اهلل پاك باندې نور درواغ او د كفر بله عقيده شته ؟ [‬
‫ك ْي ٌم َعل ٌ‬ ‫َِّ ُ َ‬ ‫ََ ْ ْ ْ َُْ‬
‫يم ](‪.)2‬‬‫ِ‬ ‫يهم َوصفهم ۚ إِنه ح ِ‬
‫سيج ِز ِ‬
‫(‪ ) 1‬يهودي شاؤول بولس په دي عقيده دی چې مسيح د انسانانو له کبله د لعنت وړ‬
‫وګرځې د ‪ ،‬هغه غلاطيانو ته په خپل ليك ( ‪ ) ۲۴ / ۴‬کې وايي [ زمونږ د خلاصون له‬
‫كبله مسيح لعنتي شو ] ايا ذوق سليم او صالح عقل مني چې د نورو د خلاصون له‬
‫کبله دې څوك د خپل ځان لپاره د اهلل غضب او غصه غوره کړي ؟ عقل هېڅکله دا نه‬
‫مني ‪ ،‬آيا د مؤمن هستي سره ښايي چې د مسيح ‪ ‬په حق کې دې په قدر او احترام‬
‫اعتراف هم کوي او له بل اړخه دې ورته ملعون ووايي ؟ نا هېڅکله مسلمان مومن دا‬
‫کار نه خوښوي ‪ ،‬بلکې ملعون هغه څوك دی چې مسيح ‪ ‬ته ملعون وايي ‪.‬‬
‫(‪ )2‬سورت انعام ‪. ) ۲۴۹ ( :‬‬

‫ژباړه ‪ :‬اهلل پاك چې د حکمتونو او د ډېرې پوهې والا ذات دی ډېر‬
‫زر به ورته د دغې عقيدې سزا وركړي ‪.‬‬
‫[ ‪ ] 15‬ايا دروست او سالم عقل سره سمون خوري چې اهلل پاک دې د خپل‬
‫لوی عرش له بره راښکته شي ‪ ،‬او خپلو ناکاره دښمنانو يهودانو ته دې د‬
‫خپلو استازو وژنه په داسې حال کې پرېږدي چې دغه بدپرستان يهودان د‬
‫بې قدرۍ په لويه کچه واوړي او و يې وژني ؟؟ ‪.‬‬
‫دغه کار هغه د څه لپاره کوي ؟؟‬
‫ايا په دې خاطر چې ځان او رضا کړي ؟؟ له چا څخه ځان رضا کړي؟؟ د‬
‫خپلو بندګانو له کبله ؟؟‪.‬‬
‫دا خبره هېڅکله هم د قبول وړ نه ده ‪ ،‬بلکې په ذهني محيط کې ددغې‬
‫خبرو په تېرېدو راتېرېدو دې انسان د اهلل پاک پورې له شيطان نه پناه‬
‫ُ ْ َ َ َ َ َٰ َ ُ ْ َ ٌ‬
‫ان َعظ ٌ‬
‫يم ] !‬ ‫ِ‬ ‫وغواړي او دا دې ووايي [ سبحانك هـذا بهت‬
‫[ ‪ ] 14‬د نصرانيانو د ځان ځارونې عقيدې درستوالي سره سم غوره او بهتره‬
‫طبقه خلک هغه يهودان دي چې د عيسى‪ ‬د وژلو اراده يې کړې وه ‪ ،‬هغه‬
‫څوک چې د عيسى ‪ ‬د وژنې او نيولو په خاطر يې يهودانو ته خبر وركو ‪،‬‬
‫ځکه چې لوړ او ستر هدف د يهودانو په لاس شته کړی شو چې له کبله يي‬
‫مسيح ‪ ‬دنيا ته ته تشريف راوړی و‪.‬‬
‫[ ‪ ] 13‬د نصرانيانو د مسيح ځان ځارونې د عقيدې سره سم د مسيح ګرد‬
‫خوځښتونه او ديني دعوت د ډرامې او خاکې هغه برخه ده چې مسيح يې په‬
‫ښه توګه اداکاري کړې ده‪ ،‬د ښې اداکارۍ له کبله ورسره يهودانو حسد ونيو‬
‫او په دار يې وځړو‪.‬‬

‫[ ‪ ] 11‬د نصرانيانو د دعوې په اساس چې مسيح ‪ ‬د بشريت د‬
‫خلاصون لپاره وينه نذرانه کړه ‪ ،‬دا دعوه د دې معنى وركوي چې د مسيح ‪‬‬
‫په رسالت ايمان د هغه په دار ځړولو باور لري ‪ ،‬او په الوهيت يې د عقيدې‬
‫ساتلو ته هيڅ حاجت نشته‪ ،‬ځکه انسانانو ته په وراثت کې پاتې شوې ګناه‬
‫څخه هغه خپله وينه نذرانه کړه ‪ ،‬او ګناه له منځه لاړه ‪ ،‬دا خو داسې مثال‬
‫لري چې په چا باندې د چا قرض وي او بل څوک راشي او د هغه قرض ادا‬
‫کړي ‪ ،‬نو د پور وړي څخه ټولې غوښتني او مطالبات ساقط شول ‪ ،‬او‬
‫حالانكه نصرانيان د دې عقلي دليل پر خلاف ولاړ دي‪.‬‬
‫[ ‪ ] 17‬نصرانيان دعوه کوي چې د دار ځړونې عمليه په جسد واقع شوې ده‬
‫او جسد مړ شوی دی ‪ ،‬دا دعوه يې د مسيح بيا قيام سره په بشپړه توګه تضاد‬
‫لري ‪ ،‬ولې که هغه تجسد په دې خاطر اختيار کړی وي چې ګناه پرې له‬
‫انسانانو څخه ورژوي نو واجب هم د جسد په هکله دا دي چې له سزا‬
‫څخه وروسته دې جسد هرو مرو فنا شي ‪.‬‬
‫[ ‪ ] 18‬د نصرانيانو دا دعوه چې مسيح ‪ ‬له قبر څخه راپاڅېدلى دی او‬
‫دوی ليدلى دی ‪ ،‬د دې عقيدې سره کلک مخالفت لري چې هغه د اهلل‬
‫‪‬‬ ‫ځوی دی او په بشري شکل يې ظهور اختيار کړ ‪ ،‬هغه دور چې مسيح‬
‫پكې تجسد اختيار کړی و پای ته ورسېد ‪.‬‬
‫نو د دې عقيدې څه حاجت دی چې مسيح د خپل پلار ښي اړخ ته نزدې‬
‫روان و ؟‬
‫که په نصرانيانو کې لږ عقل هم وي دا يې په عقيدې د بطلان ښکاره او‬
‫واضحه دليل دی ‪.‬‬

‫له دې شننې وروسته هر انسان حق لري چې وپوښتي ‪:‬‬
‫ايا نصرانيان د دغې درواعژنې دعوې کولو سره چې هېڅ راز عقلي دليل او‬
‫شرعي نص يي صحت نه ايجابوي چې د اهلل پاک او د هغه د رسول سره د‬
‫بغض او کينې لرلو سره سره د هغه د محبت او مينې دعوا هم کوي ‪ ،‬ايا دا د‬
‫نصرانيانو د شيطاني خباثت ستره نمونه نده ؟!‬
‫ايا دا د نصرانيانو د حماقت او غباوت لويه نښه نه ده چې اهلل پاک او د‬
‫مسيح ‪ ‬اړوند د ثنا او حقيقي محبت او بالعکس د ملنډو ‪ ،‬کنځاو او د‬
‫حسد تر منځ توپير نشي کولای؟!‬
‫وء َع َمله َف َرآهُ‬ ‫َ‬
‫ِِ‬ ‫اهلل پاک ډېر رښتنى ذات دی چې وايي [ أ َف َمن ُز ِّي َن لَ ُه ُس ُ‬
‫ِ‬
‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫اء َويَ ْه ِدي َمن ي َ َش ُ‬ ‫َ َِّ َِّ َ‬
‫ـه يُ ِض ُِّل َمن ي َ َش ُ‬ ‫َ َ ً‬
‫اء ۚفلاتذهب نفسك‬ ‫حسنا ۚ فإِن الل‬
‫َ َ ٌ َ َ ْ َ ُ َ (‪)1‬‬
‫َِّ َِّ‬ ‫َعلَ ْيه ْم َح َس َ‬
‫ات ۚ إِن اللـه علِيم بِما يصنعون ]‬ ‫ٍ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬
‫ژباړه‪ :‬ايا هغه څوک چې خپل بدو عملونو ته په ښه نظر ګوري ايا د هغه چا‬
‫په څېر دی چې نيک عمله وي ؟ نا ‪ ،‬اهلل پاک د خپلې خوښې سره سم څوک‬
‫بې لارې کوي او چا ته هدايت کوي ‪ ،‬ته ورباندې خپل نفس په حسرتونو‬
‫حسرتونو مه تكليفوه ‪ ،‬دوی چې څه کوي اهلل پاک ورباندې پوهه دی ‪.‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ )1‬سورت فاطر‪) ۲ ( :‬‬

‫په پای کې د نصرانيت باطلې عقيدې اړوند دې ته اشاره کول اړين بريښي‬
‫چې د نصرانيت ديانت او دعوت سرتاسره د دار ځړونې په مسئله ولاړ دی ‪،‬‬
‫په نصرانيت کې هېڅ دلکش سبب نشته او نه داسې بله کومه قضيه شته‬
‫چې نصرانيان ترې خبرې اترې وكړي ‪ ،‬يوه د دار قيصه ده چې نصرانيان‬
‫پرې ډېر تركيز کوي‪ ،‬هغوی عامو خلکو ته يواځې دا په ګوته کوي چې ګرد‬
‫مخلوق له زېږدنې څخه راپدېخوا غرق پرق دی ‪ ،‬هيڅ اعمال يې قابل قبول‬
‫نه دي ‪ ،‬جاهله او ناپوهه انسان احساسوي چې نزدې له دغې هيبتي حالاتو‬
‫چې دا په کې هېڅ لاس نه لري د ملا تير يې مات شي ‪ ،‬کله چې نصرانيان د‬
‫دغې ګناه او سرغړونې په شعور انسان ښکار کړي ‪ ،‬له هلاکت څخه يې‬
‫وډاروي نو په دار ځړویل مسيح د اميدونو دروازه ورته پرانيزي ‪ ،‬دغه عمل‬
‫ورته په سترګو کې خايسته کړي چې ستا څخه مصيبت مسيح په غاړه‬
‫اخستى او ځان يې دار ته تسليم کړی دی ‪ ،‬تر څو يې پرې ايمان لرلو ته‬
‫مجبور کړي ‪ ،‬خو چې کله انساني عقل د اهلل په هدايت نه وي خړوب‬
‫ُ‬
‫شوی ‪ ،‬او په اسلامي نور ( رڼا ) ورته وده نوي وركړل شوې نو د ځان‬
‫خلاصونې لپاره د مسيح په دار ځړونه باور ولري‪.‬‬
‫او دغه مسکين په دې نه پوهيږي چې دا او د ده په څېر نور يې په دغې‬
‫دعوا ښکار کړي دي ‪.‬‬

‫دريم مبحث‬
‫د خلكو سره د مسيح ‪ ‬محاسبه‬
‫نصرانيانو له يوحنا انجيل او نورو نه په دې استدلالات نيویل دی چې د‬

‫قيامت په ورځ به د خلکو حساب او کتاب د مسيح ‪ ‬په لاس وي چې‬
‫ځينې نمونې يې په لاندې توګه دي ‪:‬‬
‫‪ ‬په انجيل يوحنا (‪ )21/3‬کې ذکر کوي [ لكه څنګه چې پلار خپلې‬
‫هستي د شان سره سم ژوند لري ‪ ،‬دغه څېر يې ځوی ته هم ژوند او ستر‬
‫ځواک وركړی دی بايد باور پرې وشي ‪ ،‬ځكه هغه د انسان ځوی دی ] ‪.‬‬
‫‪ ‬اهل کورنثوس ته د بولس په رساله (‪ )11/3‬کې راغلي دي [ مونږ ټول به‬
‫هرو مرو د مسيح د كرسۍ په وړاندې دريږو‪ ،‬په دې خاطر چې هر څوک د‬
‫خپل پسند او ناپسندو كړنو بدله وګوري ]‪.‬‬
‫خو ددې عقيدې ثبوت د هغه اصل ثبوت فرعه ده چې د انجيلونو او‬
‫ورپورې ټل شوو رسالو څخه عبارت ده ‪.‬‬
‫د انجيلونو اړوند خو څه لږ مخکې تفصيلي څېړنه تېره شوه ‪ ،‬او د يوحنا‬
‫انجيل په هکله مو وويل چې د صحت لږ اندازه هم نه لري ‪ ،‬د بولس رساله‬
‫خو بيخې د اعتبار وړ نه ده ‪ ،‬ځکه مخکې مو وويل هغه متعصب يهودي‬
‫انسان و ‪ ،‬او د لومړي ځل لپاره يې د نصرانيت ديانت ته تحريف او بدلون‬
‫وركړ ‪ ،‬له توحيد څخه يې شرک ته نصرانيت ټيل باسه ‪ ،‬د نورو ګمراهيو په‬
‫شمول يې د مسيح ‪ ‬د الوهيت دعوه هم وكړه‪.‬‬

‫مونږ مسلمانان عقيده لرو چې د قيامت په ورځ به حساب او‬
‫کتاب د اهلل پاک په ولکه کې وي ‪ ،‬ټول پيغمبران به پخپلو قومونو باندې‬
‫ګواه وي‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫څلورم مبحث ‪ :‬د بعث او جنت او وزخ‬
‫په هكله د نصرانيانو عقيده او ديني دريځ‬
‫نصرانيان يک يواځې په جسدي بعث باور لري ‪:‬‬

‫‪ ‬په ( قاموس الکتاب المقدس) کې وايي [ د مقدس كتاب له مخې‬
‫قيامت يواځې د بدنونو له بعث څخه عبارت دی ‪ ،‬په جسدونو كي به بدلون‬
‫راشي او د همنشه لپاره به پاتې شي‪.]...‬‬
‫‪ ‬بيا وايي [ مسيح په څرګند ډول ويلي دي چې ټول مړي به بېرته‬
‫راپاڅيږي ](‪. )1‬‬
‫دغه شان نصرانيان په جنت کې د همېشه نعمتونو او دوزخ کي د تل ترتله‬
‫عذابونو په شتون اقرار کوي(‪. )2‬‬
‫ََ‬
‫‪ ‬په انجيل متى (‪ )۸۲ / ۴۳‬کې وايي [ بيا به ملک ښي اړخ ته ناستو ته‬
‫ووايي ‪ :‬ای زما د پلار مينوالو ! د نړۍ له جوړښت څخه راپديخوا ستاسو‬
‫لپاره تياره شوې ميلمستيا په ميراث كې واخلئ ‪ ،‬بيا به د كين اړخ ناستو ته‬
‫ووايي ‪ :‬ای لعنتيانو ! ځئ ‪ ،‬د ابلنس او د هغه د مينوالو لپاره تياره شوې تل‬
‫(‪ )1‬قاموس الکتاب المقدس ‪ )۱۳۲/۱۲۱( :‬او کتاب الملکوت ‪ )۲۸( :‬د قمص سيداروس‬
‫ليکنه‪ .‬علم اللاهوت النظامي ‪. ) ۲۲۹۱ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬ځينې نصرانيان انګيروي چې د مجرمانو سره له اور وعدې نه مراد رمزي او‬
‫اشاري اور دی ‪ ،‬حقيقي اور ترې نه دی مراد ‪ ،‬خو عذاب څخه حقيقي عذاب مراد دی‬
‫‪ ،‬علم اللاهوت النظامي ‪ . ) ۲۸۲۲( :‬الامور المتقينة ‪. )۲۹۱( :‬‬

‫ترتله اور ته لاړ شئ ‪ ...‬دوی به تل ترتله اور ته ولاړ شي او نيكان‬
‫به تل ترتله ژوند ته لاړ شي ]‪.‬‬
‫خو نصرانيان داسې هم انګيروي چې په جنت کې خوراک او څښاک نشته‬
‫هلته نكاحونه او نورې حسي مزې چړچې نشته ‪ ،‬هغوی باوري دي چې‬
‫مزې او چړچې يک يواځې د اهلل ديدار دی او بس ‪.‬‬
‫‪ ‬له همدغې کبله ( ميخائيل مينا ) وايي [ اّلل پاک ته د خوښو كسانو له‬
‫نعمتونو څخه اّلل پاک ته كتل او ورسره يې ټينګې اړيكي مراد دي ‪ ،‬د اّلل‬
‫ديدار هغه ستره لورينه ده چې د انسان د نفس ګردو غوښتنو او رغبتونو‬
‫ځای ننسي‪ ،‬بلكې دغه مرتبه د انسان تر ټولو لويه نيكمرغي ده چې د زړه‬
‫(‪)1‬‬
‫ګرد شوقونه يې ورته نا ارامه دي]‬
‫د بعث اړوند انكار څخه يې داسې بريښي چې هغوی وايي ‪ [ :‬د قيامت په‬
‫ورځ به له دې جسدونو څخه نوراني جسدونه جوړيږي ‪ ،‬د خوراک او‬
‫څښاک هېڅ راز اړتيا به نه لري ‪ ،‬د شهوت او جماع شهوتونه به له منځه لاړ‬
‫(‪)2‬‬
‫شي ‪ ،‬د نارينه او زنانه ترمنځ توپير به هم ختم شي ] ‪.‬‬
‫د دغې دعوې ثبوت لپاره په دوو دليلونو استدلال نيسي ‪:‬‬
‫لومړي ‪ :‬په انجيل متى ( ‪ )۸۸/۸۹‬کې له مسيح څخه نقلوي [ انسانان به د‬
‫قيامت په ورځ په نكاح نه وركول كيږي او نه به څوک نكاحونه كوي‬
‫هغوی به د ملائكو په څېر د اّلل سره په اسمان كې وي ] ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬په کورنثوس (‪ )۲۲ /۳۳‬کې بولس د مړو بيا راپاڅېدو هکله وايي [‬
‫(‪ ) 1‬علم اللاهوت النظامي ‪.)۲۸۲۱( :‬‬

‫(‪ ) 2‬الملکوت د قمس سيداروس ليکنه (‪ )۲۱۳ - ۲۱۴‬علم اللاهوت النظامي ‪.)۲۲۹۲( :‬‬

‫انسان به د انساني جسم په حيث دفن او د روحاني جسم په څېر‬
‫به راپورته شي ]‪.‬‬
‫(‪)1‬‬
‫د بولس په دې خبره هيڅ دليل نشته ‪ ،‬دا يې افتراءات او ديني بدعات دي‬
‫خو مسيح ته په منسوب نص کې هم له ازدواج پرته د خوراک او څښاک‬
‫نفي نشته ‪ ،‬حالانكه د انجيلونو په نصوصو کې د خوراک او څښاک ثبوت‬
‫نمونې شتون لري ‪.‬‬
‫‪ ‬لوقا په (‪ )۸۸/۸۹‬کې ذکر کوي چې مسيح خپلو شاګردانو ته وويل [ زه به‬
‫د خپل پلار په څېر تاسو ته د خوراک او څښاک تياريانې وكړم په‬
‫داسې چوكۍ ګانو به كېنئ چې د بني اسرائيلو د دولسو ټولګيو‬
‫مشرتابه به ياست ]‪.‬‬
‫‪ ‬په انجيل متى ( ‪ ) ۸۴ / ۸۹‬کې ذکر کوي چې مسيح خپلو شاګردانو ته له‬
‫څښاک نه وروسته وويل [ همدا اوس تاسو ته وايم چې زه به د انګورو څخه‬
‫اخستل شوي شيان له نن څخه وروسته نه څښم ان چې زه او تاسو يې‬
‫يوځاي زما د پلار په ميلمستيا كې وڅكو ]‪.‬‬
‫دا ثابت نصوص له مخکې نص سره منافات لري چې حسي نعمتونه نشته ‪،‬‬
‫د دې برسېره وروستني نصوص د مخکني نصوصو په عدم صحت دلالت هم‬
‫کوي ‪ ،‬ځکه دروسته خو دا ده چې جنتيان به په جنت کې په ګردو نعمتونو‬
‫(‪ ) 1‬داسې بريښي چې بولس دا عقيده له يهودو څخه اخست ې وي هغوی وايي [ په‬
‫راروانه نړۍ كې خوراک څښاک ‪ ،‬مينه‪ ،‬كاروكسب ‪ ،‬كينه او بدننتي هيڅ شتون نه‬
‫لري ‪ ،‬د ديندارو خلكو سرونه به په تاجونو پوښل شوي وي او د اّلل په خوا كې به‬
‫يې بړايي او ثنا خواني كيږي ] کنوز التلمود ( ‪. )۴۴‬‬

‫نازول کيږي ‪ ،‬اهلل پاک يې د قرانكريم په ايتونو او نبي‪ ‬يې په‬
‫حديثونو کې بشپړ بيان کړی دی ‪ ،‬او له بلې خوا يې د ثبوت عقلي او‬
‫شرعي هيڅ مانع هم شتون نه لري او اهلل پاک په هر څه توان لري ‪ ،‬فضل او‬
‫احسان يي تام عام کامل او شامل دی ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫څلورم فصل‬
‫د نصرانيانو ځينې‬
‫ديني شعائر او عبادتونه‬

‫لومړی ‪ :‬عبادتونه‬
‫دوهم ‪ :‬د نصرانيانو ديني شعائر‬
‫مسيح ‪ ‬بني اسرائيلو ته د اهلل پاک استازی و ‪ ،‬او په مخکنې شريعت يې‬
‫کلک ايمان و‪.‬‬
‫‪‬انجيل متى ( ‪ )۲ / ۲۱‬کې ذکر کوي چې مسيح ‪ ‬راغلو وفدونو ته د خپل‬
‫دعوت په هکله وويل [ تاسو مه انګيروئ چې ګنې زه په دې خاطر راغلى‬
‫يم چې د انبياوو او د اّلل پاک دعوت شريعت دړې وړې كړم ‪ ،‬نا بلكې زه‬
‫په دې خاطر راغلى يم چې شريعت بشپړ كړم ‪ ،‬زه درته ريښتيا وايم چې‬
‫ترڅو ځمكه او اسمان وي تر هغه به د شريعت يو حرف او نقطه هم له‬
‫منځه ولاړه نه شي تر څو بشپړ شوي نه وي ]‪.‬‬
‫خو له دې وروسته نصرانيانو د مسيح ‪ ‬شريعت او راوړي ديانت ته تغيير‬
‫او بدلون وركړ ‪ ،‬د لومړي ځل لپاره بولس د موسى ‪ ‬په راوړي ديانت د‬
‫بطلان کرښې راښکلې او علمى بڼه يې ورله بې باوره کړه ‪ ،‬بالعکس عمل‬
‫يې پرې د لعنت لامل په ګوته کړ‪.‬‬
‫‪ ‬په ( غلاطيه ته د بولس ليک ‪ )۸ / ۲۴ :‬کې وايي [ ‪ )۲۶۸(....‬په دې‬
‫وپوهېدو چې شريعت عملي كول د انسان د خلاصون لامل نه شي‬
‫كېدای‪ ...‬ځكه چې هيڅ يو جسد هم د شريعت په عملي كولو خلاصون‬
‫نشي موندلای ]‪.‬‬
‫‪ ‬بيا په ( ‪ )۴ / ۲۱‬کې وايي [ په تېر شريعت منګولې لګونكى لوی لعنتي‬

‫دی ‪ ،‬ځكه داسې ليكل شوي دي چې ټول هغه خلک لعنتيان‬
‫دي چې د شريعت په كتاب كې ګرد ليكلي شيان د عمل لپاره دروست نه‬
‫‪.‬‬ ‫]‬ ‫بوِل‬
‫له دې کبله د نصرانيانو د ګردو عباداتو اسماني شريعتونو سره اړيكې‬
‫وشکېدې چې په عهد قديم کې وجود لري ‪ ،‬او په بدل کې يې نور عبادات او‬
‫شريعتونه زير عمل کړل چې نمونې يې مونږ لږ وروسته ذکر کوو ‪.‬‬
‫لومړی ‪ :‬عبادتونه‬
‫أ ‪ /‬لمونځ ‪:‬‬
‫په شپه او ورځ کې دوی اووه لمونځونه کوي خو محدود کيفت نه لري او له‬
‫دعاګانو څخه عبارت دي ‪ ،‬زياتره يې د مسيح ‪ ‬ته منسوبو دعاګانو څخه‬
‫مركب دي ‪ ،‬او يا پكې هغه دعاګانې وايي چې داود ‪ ‬ته يې په عهد قديم‬
‫کې نسبت شوی دی ‪.‬‬
‫د نصرانيانو په نېز لمونځ دوه شرطونه لري ‪:‬‬
‫‪ / ۲‬لمونځ بايد د مسيح په نوم وي ‪ ،‬ځکه د نصرانيانو په نېز مسيح ‪ ‬واسطه‬
‫ده ‪ ،‬او په عبادتونو کې مسيح واسطه کول د مسيح په حق کې تر ټولو ستر‬
‫صراحت دی ‪.‬‬
‫‪ / ۸‬له لمونځ نه وړاندې بايد په تثليث وغېره نورو نصراني عقايدو باندې‬
‫کلک باور ولري ‪.‬‬
‫لمونځونه يې هم زيات ډولونه لري ‪:‬‬
‫ځينې يې په سري توګه وګړيز لمونځونه دي او ځېنې نور يې عائلي او‬

‫کورين لمونځونه دي ‪ ،‬او ځينې نور يې په کليسا کې په عامه‬
‫توګه ادا کېږي ‪ ،‬خو ولې مهم پكې د يكشنبې ورځې لمونځ دی چې‬
‫کاهن پكې له مزامير او يا هم له کتاب مقدس څخه لوستل کوي ‪ ،‬ټول‬
‫راغلي خلک ورته په احترام ولاړ وي او د هرې مقطع په پای کې ټول په يو‬
‫اواز امين وايي(‪.)1‬‬
‫نصرانيان وايي مسيح به د لمونځ په ادا کولو هڅونه وركوله ‪.‬‬
‫په انجيل متى ( ‪ ) ۲ / ۴‬کې وايي [ هيڅ كله هم د ځان ښوونكو په څېر‬
‫لمونځونه مه كوه‪ ...‬او چې كله لمونځ كوې نو خپلې ځانګړې خونې ته‬
‫ننوځه دروازه بنده كړه او خپل پلار ته پټ پناه ودريږه ] ‪.‬‬
‫خو له مسيح ‪ ‬نه د لمونځ کيفيت صحيح ثبوت نه لري ‪ ،‬داسې بريښي چې‬
‫عيسى ‪ ‬به د نورو بني اسرائيلو په څېر لمونځونه کول ‪ ،‬حواريين يې د‬
‫لمونځ په کيفيت واقف وو نو ځکه ورته مسيح لمونځ هم نه دی ښودلى ‪.‬‬
‫داسې هم بريښي چې مسيح به کله لمونځ کو نو مخ به يې په ځمکه کېښود‬
‫‪ ،‬په انجيل متى ( ‪ ) ۴۹ / ۸۴‬کې وايي [ مسيح لږ زره رامخكې شو مخ يې په‬
‫ځمكه كېښود او هغه په لمونځ بوخت و ]‪.‬‬
‫له دې نص څخه په څرګند ډول بريښي چې مسيح ‪ ‬به په لمو نځ کې‬
‫سجده کوله ‪ ،‬خو ولې نصرانيان په خپلو لمونځونو کې بالکل سجده نه‬
‫کوي ‪ ،‬او نه په تفصيلي توګه دا پېژني چې مسيح ‪ ‬به څنګه لمونځ کو ‪،‬‬
‫نصرانيان يواځې لمونځ په لغوي معنى پېژني چې دعا ته ويل کيږي ‪ ،‬او د‬
‫(‪ ) 1‬دستور الکنيسة الانجيلية بمصر ‪ .) ۳۲ – ۳۱ ( :‬العبادات المسيحية ‪. ) ۸۱ – ۸۴ ( :‬‬

‫حقائق أساسية في الايمان المسيحي ‪.) ۸۱۱ ( :‬‬

‫صحيح او صريح دليل پرته د لمونځ کيفيت په بله طريقه قايل دي‬
‫‪.‬‬
‫ب ‪ /‬روژه ‪:‬‬
‫نصرانيان روژه تر نېمايي ورځې پورې ځان له خوراک څخه رابندولو ته‬
‫وايې ‪ ،‬خو ولې نور يې د غرمې د خوراک په مهال ځانونه له غوړيزو خواړو‬
‫څخه قابو کوي ‪ ،‬او نور ځينې يې ځانونه له سهار څخه تر ماښامه له‬
‫خوراکه رابندوی ‪ ،‬د چهارشنبې ورځې روژې ته په دې ځانګړتيا وركوي‬
‫چې د مسيح ‪ ‬د وژنې پلان پكې نيول شوی و ‪ ،‬او د جمعې ورځ په دې‬
‫خاطر روژه نيسي چې مسيح ‪ ‬ورپكې په دارځړول شوی و ‪ ،‬نصرانيان د‬
‫ميلاد روژې هم نيسي ‪ ،‬د روژې موده نزدې درې څلويښت ورځو ته رسيږي‬
‫چې پای يې د ميلاد ورځ وي ‪.‬‬
‫د ځانګړو مناسبتونو په بنسټ نصرانيان له دې پرته نورې روژې هم نيسي ‪،‬‬
‫هېره دې نه وي چې کليساګانې پكې له بلې توپيرونه خوري ‪.‬‬
‫ددې ترڅنګ ځينې نصرانيان کلک باور لري چې هېڅ دورانيه روژه نه لري‬
‫بلکې هر انسان بويه چې د خپلې اړتيا سره سم روژې نيسي او محدودي‬
‫روژې ديني بدعات بويل(‪. )1‬‬
‫مونږ چې د مسيح ‪ ‬په لمونځ کې د کوم دريځ يادونه وكړه همدغه دريځ يې‬
‫په روژه کې هم و ‪ ،‬هغه به د روژو په نيولو زياته هڅونه وركوله خو د کيفيت‬
‫او زمانې او د نورو شيانو اړوند ترې صحيح ثبوت شتون نه لري ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬حقايق اساسية في الايمان المسيحي ‪ . ) ۸۲۴( :‬العبادات المسيحية ‪. ) ۸۳( :‬‬

‫د مسيح ‪ ‬څخه د دليل نه ثبوت له امله هرې نصراني ډلې د‬
‫خپلو غوښتونو سره سم د روژې احکام بيان کړي دي ‪.‬‬
‫له دې کبله چې په عهد قديم او جديد کې واردو عبادتونو ترمنځ نصرانيانو‬
‫له راوړي شريعت له عملي کولو نه‬ ‫‪‬‬ ‫توپيرونه کړي دي ‪ ،‬او د موسى‬
‫بولس يهودي په بله ټيل ايستلى دی ‪ ،‬ځکه خو يې ديني دعوت د نقص په‬
‫داسې توګه پاتې شو چې عبادات يې هېڅ ديني تفصيل نه لري ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬د نصرانيانو ديني شعائر‬

‫أ ‪ /‬تعميد ‪:‬‬
‫تعميد نصرانيت ته د ننوتو کونجي ده ‪ ،‬که څوک تعميد ونه کړي هېڅکله‬
‫نصراني نه شي بلل کېدای ‪ ،‬ولو که نصراني پلار او مور هم زږویل وي ‪ ،‬دا‬
‫هم کېدای شي چې يو وګړی د ماشومتوب په مهال تعميد وكړي او يا يې د‬
‫مرضۍ له مخي د ژوند په نورو برخو کې وكړي ‪ ،‬که انسان د مرګ په‬
‫مراحلو کې هم وي تعميد يې د باور وړ جوړېدای شي ‪.‬‬
‫د نصرانيانو له تعميد څخه موخه دا ده چې انسان بايد له ګردو سرغړونو‬
‫څخه پاک او مبرا وي ‪.‬‬
‫د تعميد صورت دا دی چې په تندي ورته اوبه واچول شي او يا يې په اوبو‬
‫کې د تن بل کوم غړی په بشپړه توګه کېښودل شي ‪ ،‬له بلې خواه دا هم‬
‫کولای شي چې ټول بدن په اوبو کې غوپه کړي ‪ ،‬په نصرانيت کې تعميد‬
‫هله د باور وړ وي چې په کليسا کې د کاهن په لاس ترسره شي(‪.)1‬‬
‫(‪ )1‬دستور الکنيسة الانجيلية ‪ . ) ۲۲ ( :‬حقائق أساسية في الايمان المسيحي ‪. ) ۸۳۱ ( :‬‬

‫ب ‪ /‬خدايي عشائية ‪:‬‬
‫نصرانيان د مسيح ‪ ‬د دارځړونې په ياد د شرابو د جام سره يوه توكړه ډوډۍ‬
‫يوځای په کليسا کې شوپوي ‪ ،‬خو ولې کاتوليک نصرانيان داسې باور لري‬
‫چې که هر نصراني دغه شراب او ډوډۍ وخوري لکه د مسيح غوښه چې‬
‫يې خوړلې او وينه يې ورله څښلي وي ‪ ،‬دوی تخمينوي چې د دغې شيانو‬
‫حقيقت د مسيح غوښې او ويني ته اوړي ‪.‬‬
‫خو له کاتوليک پرته نور نصرانيان په دې باوري دي چې دغه کړنه د مسيح‬
‫باندې د مصيبت راغلې لړي ته رمز او اشاره ده ‪ ،‬او يا مسيح پخپله‬ ‫‪‬‬
‫دغې ماښامني خوراک کې برخوال دی ‪ ،‬نصرانيان د دې مراسمو لپاره‬

‫محدوده نېټه نه لري نزدې په يو کال کې يې دوه يا درې ځله هم تكراروي‬
‫‪ ،‬خو خلک كم ازكم دوه هفتې مخکې خبروي ‪.‬‬
‫بالآخره دغه دوه د نصرانيانو په نېز مهمې ديني علامې دي چې د هغوی په‬
‫(‪)1‬‬
‫ګومان مسيح پرې امر کړی دی ‪.‬‬
‫ج ‪ /‬د ګناهونو بخشش او په خپلو تيروتنو اعتراف كول ‪:‬‬

‫د نصرانيانو په نېز ترهغه مهاله توبه د قبول وړنه ده ترڅو په ګردو تيروتنو او‬
‫ګناهونو باندې د کليسا زاهد او عابد تر مخې اعتراف ونه کړی شي ‪ ،‬بيا د‬
‫کليسا کاهن يا عابد په ګناه معترف انسان په خپلو لاسونو مسحه کړي او‬
‫علم اللاهوت النظامي ‪. ) ۲۱۱۳ ( :‬‬

‫(‪ ) 1‬دستور الکنسية الانجيلية ‪ . ) ۲۴ ( :‬حقائق أساسية في الايمان المسيحي ‪. ) ۸۲۱ ( :‬‬

‫(‪)1‬‬
‫ګناهونه يي معاف شي ‪.‬‬
‫دغې مراسمو دومره تريق وكړه چې په ( ‪۸۱۲۲‬م ) کې کاتوليکي کليسا قرار‬
‫صادر کړ چې د ګناه بخشش د کليسا ځانګړی حق دی ‪ ،‬د خپلې خوښې‬
‫له مخې کولای شي چې چا ته ګناه معاف کړي او چا ته يې نه معاف کوي‬
‫‪.‬‬
‫هغه وچې د کليسا پادريانو په لاس ورغلې موقعې څخه ګټه واخسته او د‬
‫بخشش لپاره يې ټاپې او پېډونه چاپ کړل ‪ ،‬د ګناه د بخشش په بدل کې به‬
‫يې معاف شوي ته ثبوت وركو ‪ ،‬له دې لارې پادريانو وكولای شول چې‬
‫ماليت ته ډېرښت وركړي او له خلکو څخه د هغوی شتمني راټولې کړي ‪.‬‬
‫په چيکونو کې انسان ته مخکې او وروسته ټول ګناهونه معاف او بې سزا‬
‫بلل کېدل ‪ ،‬ولو که د چيک لاس ته راوړونكي نصراني ذمه د بل چا په‬
‫(‪)2‬‬
‫شخصي حقوقو هم مشغوله وي ‪.‬‬
‫حالانكه دا مراسم د نصرانيانو په تندو باندې د شرم او عار نښه ده ‪ ،‬دغه‬
‫اقدام د هغوی د عبث او بې ځايه لا حقيقته شعائرو نمونه ده ‪ ،‬په دې معنى‬
‫چې هېڅ څوک هم د چا حقوقو کې له اجازې پرته لاس وهنه نه شي کولای‬
‫‪ ،‬د کليسا کاهن او يا پادري ته له کوم ځای حق حاصل دی چې د توان نه‬
‫بهر د نورو ذمه بري کړي ؟ او پردي حقوق ورته معاف کړي ؟‬
‫لويه تېروتنه دا ده چې د اهلل پاک د احکامو څخه سرغړونه د اهلل پاک حق‬
‫(‪ ) 1‬العبادة المسيحية ‪. ) ۲۲۲ – ۲۲ ( :‬‬

‫(‪ )2‬تاريخ الکنيسة ‪. ) ۴۹ – ۴۱ / ۳ ( :‬‬

‫دی چې بخشش يي کوي او که نه ‪.‬‬
‫ايا اهلل پاک له بخشش کولو څخه عاجز دی ؟ او که نه اهلل پاک غائب دی‬
‫د دوی په سرغړونو علم نه لري ؟ او که نه دغه پادري او پاپ يې په مخلوق‬
‫باندې له هغه نه ډېر زيات ښه پوهيږي ؟ او که نه له اهلل پاک څخه دوی د‬
‫هغه په مخلوق ډېر زيات مهربانه دي ؟!!‬
‫له شک پرته دغه ټول لا حقيقته مراسم دي او له بلې خواه د اهلل پاک په‬
‫حقوقو باندې تېری کول هم دي ‪ ،‬نړيوال د ځان مريان جوړول د ځانونو‬
‫لپاره د الوهيت ثبوت دی ‪ ،‬او په دې کې هم شک نشته چې د انسان لويه‬
‫ارزو دا ده چې اهلل پاک ورته تېروتنې او ګرد ګناهونه معاف کړي ‪ ،‬خو چې‬
‫کله هم پادري او پاپ بخشش د ځان اړوند دنده وبويل ‪ ،‬نو دوی د رب او‬
‫مخلوق ترمنځ حجاب واقع شول خلک به بيا له اهلل پاک نه هېڅ نه غواړي‬
‫د هغوی اميدونه او ارزوګانې به ددوی پورې تړلې وي ‪.‬‬
‫َْ َ ُْ‬ ‫َ‬ ‫َِّ َ ُ‬
‫ارهم‬ ‫اهلل پاک د نصرانيانو په حق کې رښتيا ويلي دي چې [ اتخذوا أحب‬
‫َِّ َ ْ ُ ُ َ ً‬ ‫َْ َ ْ َ َ َ ُ‬ ‫َِّ‬ ‫َ ُ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ ً ِّ ُ‬
‫ون اللـ ِه َوالم ِسيح اب َن م ْري َم َوما أم ُِروا إِلا ل ِيعبدوا إِل َٰـها‬
‫ورهبانهم أربابا ِمن ِ‬
‫د‬
‫ُ ْ َ َ ُ َ َِّ ُ ْ ُ َ (‪)1‬‬ ‫َِّ َ َ َِّ ُ‬ ‫َ ً‬
‫حدا ۚ لا إِل َٰـه إِلا ه َو ۚ سبحانه عما يش ِركون ]‬ ‫وا ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬دوی خپل پيران ‪ ،‬علماء ‪ ،‬او مسيح ‪ ‬له اهلل پاک پرته په عبادت‬
‫نيويل دي ‪ ،‬او هغوی ته يواځې په دې امر شوی و چې خالص د اهلل عبادت‬
‫وكړي له هغه پرته بل هېڅ څوک د عبادت لايق نشته دوی چې د اهلل پاک‬
‫سره کوم شريک پېدا کوي ورڅخه اهلل تعالى پاک دی ‪.‬‬
‫(‪ )1‬سورت توبة ‪. ) ۴۲ ( :‬‬

‫يرا ِّ ِم َن ْالأَ ْح َبار وَ‬
‫آم ُنوا إ َِّن َكث ً‬ ‫َ َ ُِّ َ َِّ َ َ‬
‫او اهلل پاک فرمايي [ يا أيها ال ِذين‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬
‫ون َعن َسبيل اللـه َوالذ َ‬ ‫َ َ ُ ُِّ َ‬ ‫َْ‬ ‫ُِّ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ ْ َ َ َِّ‬
‫ين‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫د‬‫ص‬ ‫ي‬ ‫و‬ ‫ِل‬
‫ِ‬ ‫ط‬‫ا‬‫ب‬ ‫ال‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫اس‬
‫ِ‬ ‫الن‬ ‫ان ليأكلون أموال‬ ‫الرهب ِ‬
‫َِّ َ َ ِّ ْ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ َ َِّ َ َ َ ْ َِّ َ َ َ ُ ُ َ َ‬
‫اب‬
‫ٍ‬ ‫ذ‬ ‫ع‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫م‬‫ه‬ ‫ر‬‫ش‬‫ِ‬ ‫ب‬‫ف‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ـ‬ ‫الل‬ ‫يل‬
‫ِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫س‬ ‫ِي‬ ‫ف‬ ‫ا‬‫ه‬ ‫يكنِزون الذهب وال ِفضة ولا ين ِفقون‬
‫(‪)1‬‬ ‫َ‬
‫أل ٍِيم]‬
‫ژباړه ‪ :‬ای مومنانو ! ډېر پيران او مولايان د خلکو مالونه په ناروا باندې‬
‫خوري او د اهلل پاک له لارې نه بندول هم کوي ‪ ،‬هغه خلک چې سره او‬
‫سپين زر خزانه کوي او د اهلل پاک په لاره کې يې نه خرچ کوي په دردمند‬
‫عذاب ورته زيرې وركړه ‪.‬‬
‫د ‪ /‬د نصرانيانو په نېز ازدواجي اړيكې ‪:‬‬

‫نصرانيان د نكاح په کولو اقرار کوي ‪ ،‬خو چونكه مسيح ‪ ‬نكاح نه‬
‫لرله نو پادرين او راهبان هم له نكاح کولو څخه ډډه کوي ‪.‬‬
‫نصرانيان وايي که څوک ځان له زنا څخه قابو کولای شي نو ښه دا ده چې‬
‫نكاح ونه کړي ‪ ،‬او له يوې ښځې څخه په زياتو د نكاح په جواز قايل هم‬
‫نه دي ‪ ،‬د ارثوذکس نصرانيانو څخه پرته چې زنا پرې ثابته شي ښځه نه‬
‫طلاقيږي ‪ ،‬خو که دواړه سره له يو بل نه طلاق واخلي نو دورباره به نكاح‬
‫نه کوي ‪ ،‬او طلاق هله د جواز مخه پيدا کوي چې کله سره دواړه ديني‬
‫تباين او اختلاف ولري دا هم هغه مهال چې دواړه سره توافق ونه کړي که‬
‫سمون او جوړښت راشي طلاق نه واقع کيږي ‪.‬‬
‫(‪ )1‬سورت توبة ‪. ) ۴۳ ( :‬‬

‫ ـه‪ /‬د صليب نقش او احترام ‪:‬‬
‫نصرانيان د خپلو ځانونو سره د صليب نښه او نقش ګرځوی ‪ ،‬د هغوی په‬
‫دارځړونې ته اشاره ده ‪ ،‬په دې مهال هېڅ يو‬ ‫‪‬‬ ‫نېز دغه نقش د مسيح‬
‫نصراني نشته مګر هرومرو به ورسره دصليب نشان وي ‪ ،‬هغوی اټکلوي‬
‫په نقش قدم تلل او د نفسي غوښتنو‬ ‫‪‬‬ ‫چې د صليب ګرځونه د مسيح‬
‫مخالفت دی ‪ ،‬د هر نجات وركونكي او ځان ځارونكي تر شاه سمه‬
‫تګلاره ده(‪.)1‬‬
‫خو د دغې نښې او علامې په احترام لا څه چې د ګرځونې په هکله يې هم‬
‫نصرانيانو سره هېڅ دليل نشته ‪ ،‬دا معلومات هم نه لري چې دغه نښه کله د‬
‫احترام وړ وګرځېده؟ حالانكه هېڅ معلومات يې په هکله له مخکنو‬
‫نصرانيانو نه دي وارد ؟‬
‫او نه ددې معلومات شته چې د لومړی ځل لپاره چا منځ ته راوړ ؟ بلکې په‬
‫وروستو وختونو کې منځ ته راغلى او ديني نښه يې وګرځېده‪.‬‬
‫و ‪ /‬د يكشنبې د وروځې احترام ‪:‬‬

‫دا ښکاره خبره ده چې مسيح د بني اسرائيلو له جملې څخه دی او بني‬
‫اسرائيل د شنبې د ورځې په احترام قايل دي ‪ ،‬مسيح ‪ ‬هم له ديني نګاه نه‬
‫د شنبې ورځې احترام کو ‪ ،‬د وخت په تېرېدو نصرانيانو د يهودانو د مخالفت‬
‫(‪ )1‬محاضرات في النصرانية ‪ . ) ۲۲۱ – ۲۲۱ ( :‬المسيحية ‪ ) ۸۴۴ – ۸۴۲ ، ۲۱۲ – ۲۱۲ ( :‬د‬
‫أحمد شلبي ليکنه ‪.‬‬

‫له کبله چې د نصرانيانو سره يې د حسد او کينې لاره غوره کړې‬
‫وه د مسيح ‪ ‬سنت پرېښودل ‪ ،‬او د يكشنبې د ورځې په احترام يې پېل‬
‫وكړ ‪ ،‬دا هم د مسيحيانو د مسيح ‪ ‬په دين کې ښکاره بدلون دی چې له‬
‫دليل پرته د نفسي غوښتنو سره سمون خوري ‪.‬‬
‫‪   ‬‬

‫پنځم فصل‬
‫د مسيح ‪ ‬د راوړي اسماني دين‬

‫د تحريف او بدلون ستر لاملونه‬

‫مسيح ‪ ‬هم لکه د نورو انبياو ‪ ‬په څېر د اهلل پاک له اړخ نه دروست سم‬
‫دين راوړی دی چې ورپكې د اهلل پاک توحيد او يو والى په څرګند ډول‬
‫بريښي خو اوس مهال پكې د توحيد ګرد مشالونه او رڼاګانې مړې ليدل‬
‫کيږي ‪ ،‬د دې پر ځای چې نصرانيت د عقل او فطرت سره سمون وښايي‬
‫بالعکس د عقل سره کلک تضاد لري ‪ ،‬د سليم فطرت او سم فکر کلک‬
‫دښمن او ضد دی ‪.‬‬
‫په دغې شکل او هيئت د انحراف او کږليچ ځينې لاملونه په دې توګه‬
‫راڅرګند شول ‪:‬‬
‫أ ‪ /‬زور زياتى ‪:‬‬

‫په دې کې شک نشته چې ديني او اصلاحي دعوتونه په ځانګړي توګه په‬
‫قراره او د امن په فضا کې پرمختګ کوي او په نا اراميو او بې قلاريو کې د‬
‫ستونزو او ستړياو سره مش ګريوان وي ‪.‬‬
‫کله يې د مخالفينو طبقه خلک زور ځواک له منځه يوسي په ځانګړي توګه‬
‫هغه مهال چې له يو پلوه خو يې زېلې په ځمکه کې ښښي نوي او له بل پوله‬
‫يې قدمونه هم په ځمکه ټينګ نه وي ولاړ ‪.‬‬
‫د مسيح ‪ ‬د دعوت او پيرواكرو اړوند تاريخ پوهه ته ددې پته لګيږي چې په‬
‫هغوی باندې د نورو زور ځواک په پېړيو پيړيو پرله پسې توګه دوام درلود ‪،‬‬
‫کله به حالات او شرائط سختېدل او کله به يې ګوزاره کوله ‪.‬‬
‫مسيح ‪ ‬د دعوت له پېل څخه د يهودانو يواځنې موخه وه ‪ ،‬يهودانو به د هغه‬
‫د قتل لپاره په نمونو نمونو پلانونه برابرول خو اهلل پاک د خپلې مهربانۍ له‬
‫مخې ورته خلاصون وركړ او ځان ته يې پورته کړ ‪.‬‬
‫د مسيح ‪ ‬له پورته کېدو راپدېخوا د نصرانيانو د اقرار سره سم په هغوی‬
‫خېل خېل تېري او بريدونه شوي دي ‪.‬‬
‫لومړي يهودانو د نصرانيانو د ( استفانوس ) په نوم ستر زاهد او عابد‬
‫سنګسار کړ(‪ )1‬بيا يې د (يعقوب ) په نوم له بل زاهد څخه سر قلم کړ(‪ ، )2‬د‬
‫دواړو زاهدانو له مرګ څخه وروسته ګرد نصرانيان خوف او خطر ونيول ‪ ،‬د‬
‫يهودانو د ورپېښې ستونزې څخه ګرد نصرانيان د اهلل پاک په ځمکه کې‬
‫تيت وپرک شول ‪ ،‬له دې وروسته پرې په فلسطين کې دوه خونړيزې سترې‬
‫ستړياوې او ضايعګانې واقع شوي ‪ ،‬يوه يې ( ‪ ) ۱۱‬ميلادي کال کې د روماني‬
‫قايد ( تيطس ) په لاس وه چې نزدې بيت المقدس هم ورپكې د نړيدو په‬
‫کنده کې ولويد ‪ ،‬او دوهمه يې له اولې بدتره وه چې د ( هادريان ) د واک او‬
‫رژيم په دور په (‪۲۴۲‬م) کال کې پرې واقع شوه ‪ ،‬يهودانو په فلسطين کې د‬
‫نصرانيانو په ضد د پلټنې او تفتيش دومره کلک تالاش پيل کړ چې له کبله‬
‫يې په فلسطين کې د ګوتو په شمېر نصرانيان پاتې شول(‪. )5‬‬
‫بيا د رومانيانو د زور ځواک طبقه خلکو څخه نصرانيانو پرله پسې دوه پېړۍ‬
‫د زور زياتي او ستم رنګارنګ عذابونه وڅښل تر دې چې ځېنو وختونو کې‬
‫به د نصرانيت په ديانت تورن به په سپو تر هغه داړل کېده چې مرګ به ورته‬
‫(‪ )1‬أعمال الرسل ‪. ) ۲۹ – ۲۳ / ۱ ( :‬‬

‫(‪ )2‬أعمال الرسل ‪. ) ۸ / ۲۸ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬تاريخ بني اسرائيل ‪ . ) ۴۲۲ ( :‬د محمد عزة دروز ليکنه‬

‫راغى(‪. )1‬‬
‫تردې چې د ظلم روانې لړې جريان د قسطنطين امپراطور تر واکه وغځېد‬
‫او د همده په دور کې پای ته ورسېد ‪ ،‬قسطنطين په ( ‪ ۴۲۴‬م)(‪ )2‬کال کې قرار‬
‫صادر کړ چې د نورو ازادو دينونو په څېر نصرانيت ته هم د ديني شعايرو‬
‫ښکاره مناوولو اجازت وركړل شو ‪.‬‬
‫دغه ظلم او زور زياتى د مسيح ‪ ‬د راوړي نصرانيت د دين د بدلون او‬
‫تحريف تر هر څه ستر لامل بلل کيږي ‪ ،‬ځکه د عقيدې پياوړتيا او ورته‬
‫دعوت د برقراره امن ‪ ،‬پلويانو او پرله پسې مرستې تقاضى کوي ‪ ،‬ترڅو‬
‫عقيده د رابلل شويو خلکو په ذهنونو کې ځای ونيسي ‪ ،‬او بلونكي يې هم‬
‫په سمه معنى نشر او اشاعت ته ملا وتړي ‪ ،‬ورنه د خلکو لومړنيو عقيدو او‬
‫عبادتونو په اوسني نوي دعوت خپه اړولې او په رنګ يې رنګ شوې ده ‪ ،‬له‬
‫بل پلوه نفس پرست او ددين دښمنانو هم د خپلو زهرو لپاره د ځمکې خټه‬
‫برابره کړيده چې خپل زهريله افکار او عقايد له خېل خېل لارو څخه خپاره‬
‫او په خلکو کې چسپاند کړي ‪ ،‬جهل هم دومره په ترقۍکې دی چې کله‬
‫ناکله د نېکو او خالصو نيتونو مسلمانان يو کار ته د استحسان په شکل‬
‫وروګوري او له بل پلوه به دداسې کارونو د اسلاميت دعوه وكړي چې د‬
‫اسلام له جملې څخه نه وي ‪.‬‬
‫دغه او دېته ورته خنډونه د نا اراميو په مهال منځ ته راځي ‪ ،‬خو د نصرانيت‬
‫تاريخ ته کتنه کې دا زمونږ تر سترګو کيږي چې پر نصرانيانو د زور زياتي‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ المسيحية ( ‪ . ) ۲۹ / ۲‬د حبيب سعيد ليکنه ‪.‬‬

‫(‪ ) 2‬مخکې تېره شوې صفحه (؟؟؟) د نصرانياو دنيقې غونډې ته مراجعه وكړه ‪.‬‬

‫په مهال داسې ښوونې او روزنې خپرې شوې چې د نصرانيت سره‬
‫يې کلک مخالفت لرو او د نصرانيانو لومړي داعيانو ته هم منسوب کتابونه‬
‫او رسالي مخ په ډېرېدو شوې(‪.)1‬‬
‫دغې ديني بدعتونو د روماني امپراطور « قسطنطين » تر رژيم پورې دوام‬
‫ولرو‪ ،‬هغه د خپل اقتدار په دور کې د نيقې په کانفرنس ( ‪۴۸۲‬م) کال کې د‬
‫بولس بدعت سره يوځای کړل ‪ ،‬او په دې کې شک نشته چې دغه ګرد‬
‫مراحل د نصرانيت ددين د تحريف لوی لاملونه دي چې مسيح ‪ ‬راوړی‬
‫حق ديانت يې د باطل لورې ته ټيل ايست‪.‬‬
‫ب ‪ /‬د انجيل ضائع كېدل او د سند انقطاع ‪:‬‬

‫د انجيلونو په هکله مو مخکې وويل چې مسيح ‪ ‬ته يې نسبت ناسم دی ‪،‬‬
‫د عيسى ‪ ‬راوړی انجيل هېڅ نښې نښانې نه دي پاتې ‪ ،‬او نه نصرانيانو د‬
‫مسيح ‪ ‬د پورته کيدو سره سم د انجيل تدوين پېل کړی دی ‪ ،‬په وروستيو‬
‫کې د انجيل د ليکلو دبدبه مخ په وړاندې لاړه او زيات انجيلونه راڅرګند‬
‫شول ‪ ،‬خو ولې د انجيل د سم نسبت د نه شتون هېڅ قابل باور راپور نشته‬
‫چې دغه انجيل چا ليکلى دی ؟ او ورپكې ليکل شوي معلومات يې له‬
‫(‪ ) 1‬دغه مهال ډير زيات بدعتونه خپاره شوي وو لکه ‪ :‬دوستيه ‪ ،‬غنوسيه ‪ ،‬مارسونيه ‪،‬‬
‫مونتايه ‪ ،‬ديته د نصرانيت په تاريخ کې اشاره تېره شوېده ‪ ،‬او له خپرو شوو کتابونو‬
‫اورسالو څخه د پيټر انجيل ‪ ،‬د ت وما انجيل ‪ ،‬د فيلبس انجيل ‪ ،‬حق انجيل ‪ ،‬د مصرينو‬
‫انجيل ‪ ،‬د کورنثوس دريمه رساله ‪ ،‬د تطس رساله ‪ ،‬د لاودکيني رساله ‪ ،‬د پيټر خوب‬
‫ليدنه ‪ ،‬د بولس خوب ليدنه ‪ ،‬د توما خوب ليدنه او داسې نور‪ ( . .....‬تاريخ الکنيسة ‪/ ۲ :‬‬
‫‪ ) ۲۱۲ – ۲۹‬د جون لوريمر ليکنه ‪ ( .‬تاريخ الکنيسة ‪ ) ۴۸ – ۳۴ / ۲ :‬د حبيب سعيد ليکنه ‪.‬‬

‫کوم ځای څخه راخستي دي(‪ )1‬؟‬
‫خو ولې دا د مسيح ‪ ‬له راوړي دعوت څخه د انحراف بل ستر لامل هم‬
‫دی په دې معنى چې د انجيلونو ليکوالان هېڅ کله هم له تېروتنې څخه‬
‫معصوم نه دي هغوی خپله په ګڼ شمېر خطاګانو او تېروتنو کې لکه سوء‬
‫فهم ‪ ...‬کې واقع شوي دي ‪.‬‬
‫دا سبب دی چې دغه معتمد ديانت له دغسې کتابونو له وجې چې په زياتو‬
‫عقيدوی خطاګانو مشتمل و ‪ ،‬عصمت او صحت يې له لاسه وركړ ‪ ،‬لکه‬
‫اوسمهال چې د نصرانيت کوم بې عصمته او بې صحته حالت دی ‪.‬‬
‫ج ‪ /‬بولس ( شاؤول يهودي ) ‪:‬‬

‫شاؤول يهودي د مسيح ‪ ‬سخترين دښمن و او په يهودي تعصب ولاړ کلک‬
‫يهودي و‪ ،‬د فلسفې او د وثنياتو د رنګارنګ ثقافتونو په زانګو طرسوس کې‬
‫يې زوكړه شوې او هلته يې زده کړې کړې وې ‪.‬‬
‫وروسته شاؤول يهودي فلسطين ته ولاړ او هلته يې يهودي ديانت زده کړ‬
‫خپله هم کلک يهودي پلوی و ‪ ،‬چې کله مسيح ‪ ‬راولېږدول شو نو د مسيح‬
‫او هغه د پلويانو په هکله ډېر زيات سخت زړی او تر هر چا کلک مخالف‬
‫و‪.‬‬
‫‪ ‬هغه د خپل ځان په هکله وايي [ د ځان اړوند مې لږ څه وړاندې‬
‫اوريدلي و چې ما د خپل يهوديت په مهال د اّلل پاک كلنسا په زياتې بې‬
‫رحمې نړوله ‪ ،‬په يهودي ديانت كې زه پخپلو هم عمرو باندې بالا او د قدر‬
‫(‪ ) 1‬مخکې ( ؟؟؟؟ ) صفحه کې د نصرانيت مصادر او اخستنليکونه عنوان وګوره‬

‫څښتن وم چې د خپلو پلرونو اجدادو په تقليد د غېرت له نګانه‬
‫كلک ولاړ وم ](‪. )1‬‬
‫بيا وروسته شاؤول يهودي په دې اند وچې ګنې هغه مسيحيت قبول کړی‬
‫دی ‪.‬‬
‫‪ ‬په دغه اړوند ( لوقا ) په اعمال الرسل ( ‪ ) ۲ / ۹‬کې وايي [ خو شاؤول به‬
‫هم هغه څېر د رب ( يسوع ) شاګردانو ته ګواښېده هغوی به يې وژل او‬
‫قتلول ‪ ،‬د كاهنانو له رئنس څخه يې وغوښتل چې په د مشق كې ګمارل‬
‫شوو ته ليک واستوي او د لارې د سر نه يې اورشليم ته سړي او ښځې لاس‬
‫تړلي روان كړي ‪ ،‬دمشق ته په نزدو كې يې اسمان شاخوا وبرېښېد او رڼا‬
‫شوه ‪ ،‬شاؤول له هيبت نه ډک د ځمكې پر مخ راوغورځېد ‪ ،‬اواز يې تر غوږ‬
‫شو چې شاؤوله ! ته ما ولې ځوروې ؟! هغه وويل ‪ :‬ته څوک يې ؟ رب‬
‫وويل ‪ :‬زه هغه يسوع يم چې ته مې ځوروې ‪ ،‬دغه ځورونې به درته‬
‫ستونزې او خنډونه جوړ شي ‪ ،‬شاؤول ولړزېد او د ډېرې حيرانتيا په حالت‬
‫كې يې وويل ‪ :‬ای ربه ! ته له ما څخه څه غواړې ؟ رب وويل ‪ :‬پاڅه دغه‬
‫ښار ته ولاړ شه تا ته به د مناسب پاڅون لارښوونې وكړی شي‪ ...‬شاؤول د‬
‫مسيح د شاګرانو سره څه مهال پاتې شو بيا به يې په ګردو غونډو او‬
‫مشاوراتي ناستو كې وويل ‪ :‬عنسى د اّلل ځوی دی ]‪.‬‬
‫د دې پېښې له مخې چې له تشې دعوې پرته هېڅ قابل باور دليل او شاهد‬
‫نه لري شاؤول اټکلوي چې د مسيح په دين کې داخل شوی دی ‪ ،‬خو چې‬
‫(‪ ) 1‬رسالة بولس الى أهل غلاطية ‪. ) ۲۴ / ۲ ( :‬‬

‫کله يې هم ځان حواريينو ته وروسپارت ‪ ،‬هغوی ترېنه نصرانيت‬
‫قبول نه کړ ولې چې وړاندې يې ټولو په مسيحيانو ځورونې او ستونزمن‬
‫حالتونه ياد وو ‪ ،‬خو برنابا يې ترمنځ واسطه شو او ټولو په مسيحي نوم‬
‫وپيژند(‪. )1‬‬
‫د حواريينو له قبول څخه وروسته د نصرانيت د ديانت مهم غړی جوړ شو ‪،‬‬
‫د کلو ښارونو لويديځې او ښتيځې برخې کې يې د اواز او ليکنو له لارې‬
‫ډېره زياته سمعه پېدا کړه ‪ ،‬حواريينو له دعوت څخه پرته او د عيسى ‪ ‬د‬
‫راوړي شريعت سره د مخالفت په کرښه نورو شيانو ته رابلل پيل کړل(‪.)2‬‬
‫خو د بولس په ليکلو رسالو کې د څېړنېزې کتنې په رڼا کې د مسيح ‪ ‬د‬
‫دعوت مهم مخالفتونه په لاندې نقطو کې نچوړ دي ‪:‬‬
‫‪ / ۱‬د بولس دعوه چې مسيح د اّلل ځوی دی ‪:‬‬

‫د بولس له مطلقو دعواګانو څخه يوه دا هم ده چې عيسى ‪ ‬د اهلل ځوی‬
‫(‪ )1‬اعمال الرسل ‪. ) ۸۴ / ۹ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬داسې بريښي چې بولس له حواريينو څخه دينې راپورونه اومعلومات نه دي زده‬
‫کړي ‪ ،‬هغه په غلاطية ( ‪ ) ۲۲ / ۲‬کې وايي [ هغه اّلل چې زه يې د مور د خيټې نه‬
‫راوويستم او پخپل ځانګړي پيرزوينې – رسالت – يې دېته راوبللم چې په نړۍ كې د‬
‫هغه د ځوی زيرې وركړم ‪ ،‬دغه مهال مې له چا څخه سلا مشوره نه اخستې او نه مې‬
‫په اورشليم كې د مسيح ‪ ‬شاګردا نو سره لېدنه كتنه كړېده ‪ ،‬بلكي زه عرِب ته لاړم او‬
‫او بيا دمشق ته راستون شوم ‪ ،‬درې كاله وروسته اورشليم ته په دې خاطر لاړم چې د‬
‫پيټر سره ليدنه كتنه وكړم ‪ ،‬د هغه سره مې پنځلس ورځې تېرې كړې خو د هغه او‬
‫يعقوب پرته مې نور څوک ونه ليدل ‪ ]...‬دا په دې ښکاره دليل دی چې بولس د‬
‫حواريينو شاګرد نه دی نو دغه دعواګانې يې له کوم ځای نه راپېدا کړي دي ؟!!‬

‫دی– تعالى اهلل عن ذلک علواکبيرا – د بولس د لومړي دعوت په‬
‫هکله په اعمال الرسل ( ‪ ) ۲۱ / ۹‬کې وايي [ په همدغه مهال به بولس په‬
‫غونډو كې په زغرده ويل چې مسيح د اّلل ځوی دی ] ‪.‬‬
‫بولس پخپلي غلاطية ( ‪ ) ۳ / ۳‬ليکنې کې وايي [ د وخت د غوښتنو سره سم‬
‫اّلل خپل ځوی استازی راولېږدو چې د شريعت ترڅارنې لاندې يې د‬
‫ولادت مراسم ترپايه انجام شول ]‪.‬‬
‫د عيسى ‪ ‬د ځويولۍ دعوه د لومړي ځل لپاره د بولس په خبرو او دعوت‬
‫کې راڅرګنده شوه ‪ ،‬بيا په نصراني غونډو کې يې تاييد وشو او بالاخره د‬
‫نصرانيت په ديانت کې يې ځان په شمويل صورت وښود ‪ ،‬دا دعوه د مسيح‬
‫د راوړي دعوت سره کلک تضاد لري ‪ ،‬هغه خپله وايي چې زه بني‬ ‫‪‬‬
‫اسرائيلو ته د اهلل سفير يم ‪ ،‬هغه وايي زه انسان يم د انسان ځوی يم ‪ ،‬د داود‬
‫ځوی يم اودې ته ورته نور هغه ثابت لقبونه چې بشريت ته يې کلکه اشاره‬
‫کوي ‪ ،‬په همدغه هکله انجيل متى په ( ‪ ) ۸۱ / ۲‬کې ذکر کوي چې [ يسوع‬
‫ورته وويل ‪ :‬ګيدړان په سمڅو كې او مرغان په ځالو كې اوسيږي خو د ابن‬
‫الانسان لپاره دومره ځای نشته چې سر پرې كيږدي ] ‪.‬‬
‫انجيل يوحنا په ( ‪ ) ۳۱ / ۲‬کې وايي [ زه انسان تاسو ته هغه څه درښايم چې‬
‫له اّلل نه مې اورېدلي دي(‪. ] )1‬‬
‫د مسيح اقوال تاييدوی چې مسيح انسان و ‪ ،‬خو ولې بولس برعکس هغه‬
‫ته د ابن اهلل لقب وركړی دی چې په تدريجي توګه د نصرانيت د عقيدې‬
‫(‪ ) 1‬د دي قول رد په ( ) صفحه کې د دوهم اقنوم ابن عنوان لاندي وګوره ‪.‬‬

‫خلاصه او مضمون همدا جوړ شوی دی چې مسيح اله او ابن اهلل‬
‫دی ‪.‬‬
‫ً‬
‫تعالى اهلل عما يقولون علوا کبيرا‬
‫‪ /۲‬دبولس دا دعوه چې د مسيح د بيا راتګ موخه دارځړونه او د ګناهونو‬

‫رژول دي ‪:‬‬
‫د دې دعوې په اړوند بولس روميانو ته پخپل پرانستي ليک ( ‪ ) ۸۴ / ۴‬کې‬
‫وايي [ د تېرو ګناهونو له كبله مسيح ځان د دار سننې ته وركړ ‪ ،‬اّلل پاک‬
‫يې د وينو په بهېدو پر مونږ د نيكې پېرزوينې لړي پېل كړه ‪ ،‬تر څو ګرد‬
‫مخلوقات چې د سمې لارې څخه يې ناسمي غوره كړېده وبښل شي ]‬
‫او بيا نفس رساله ( ‪ ) ۴ / ۲‬کې وايي [ زمونږ د كمزورۍ او ناتوانۍ په مهال‬
‫مسيح د فاجرانو له لاسه مړ شو‪ ...‬خو چونكه اّلل يې مونږ سره د مينې‬
‫بيان كړی دی نو دوباره به بيا هغه زمونږ له كبله مړ كيږي ]‬
‫او کورنثوس ته پخپلې دوهمه رساله ( ‪ ) ۸۲ / ۲‬کې وايي [ اّلل زمونږ د‬
‫ګناهونو د بخشش لپاره داسې هستي وګمارله چې هېڅ سرغړونه يې نه وه‬
‫كړې ‪ ،‬ترڅو مونږ د هغه په حق كې د اّلل پاک سپين او بې ګناه بندګان‬
‫جوړ شو ]‬
‫د بولس له نظره د مسيح ژوند او مرګ د نصرانيت په دين کې دغه منعکس‬
‫حالت اختيار کړی دی چې د مسيح څخه يې د حقيقت په هکله هېڅ اثر‬
‫ثبوت نه لري ‪ ،‬بلکې له مسيح ‪ ‬څخه د دې تصريح وارد ده چې هغه به‬
‫توبې او اهلل پاک ته په رجوع هڅونه کوله ‪.‬‬

‫په انجيل متى ( ‪ ) ۲۴ / ۹‬کې وايي [ زه په دې خاطر نه يم راستول‬
‫شوی چې نيكان راوبلم ‪ ،‬زه په دې خاطر راستول شوی يم چې توبې ته‬
‫سرغړونكي راوبلم ]‪.‬‬
‫په انجيل مرقص ( ‪ ) ۸۲ / ۲‬کې وايي [ د يوحنا له تسليم څخه وروسته يسوع‬
‫ګليل ته راغى او د اّلل په ملكوت يې زيري وركول پېل كړل ‪ ،‬هغه به ويل ‪:‬‬
‫وخت پوره او سرته رسېدلى دی ‪ ،‬د قيامت ورځ نزدې شوه ‪ ،‬اّلل ته توبه‬
‫وباسئ ‪ ،‬او پر انجيل باندې ايمان راوړئ ] ‪.‬‬
‫د مسيح ‪ ‬د رسالت موخه دا وه چې توبې ويستو ته به يې خلک رابلل ‪.‬‬
‫خو بولس د خپل ځان نه د مسيح ددعوت هدف په داسې انداز په ګوته کړ‬
‫چې نه پرې مسيح ‪ ‬صراحت کړی دی او نه يې ويلي دي چې هغه په دې‬
‫خاطر راستول شوی و چې د خلکو د ګناهونو د بخشش لپاره په دار وځړول‬
‫شي ‪.‬‬
‫‪ / ۳‬د بولس دعوه چې د مسيح ‪ ‬رسالت ګرد مخلوق ته شامل دی ‪:‬‬

‫بولس د لومړي ځل لپاره د مسيح د نړيوال دعوت دعوه کړې ‪ ،‬او بيا يې د‬
‫خپل ځان لپاره د تمام بشريت د نيکمرغۍ په خاطر – د هغه په زعم – د‬
‫رسالت دعوه وكړه ‪ ،‬هغه روميانو ته پخپلې رساله ( ‪ ) ۲۴ / ۲۲‬کې وايي [ ای‬
‫خلكو تاسو ته وايم چې زه رسول او استازی يم او د خپلو هلوځلو تقدير‬
‫كوم ] ‪.‬‬
‫په غلاطيه رساله ( ‪ ) ۲۲ / ۲‬کې وايي [ هغه اّلل چې د مور له خيټې څخه يې‬
‫زما نشأت او نما كړې ده او د رسالت په پېرزوينې يې ونازولم په دې خاطر‬

‫چې زه خلكو ته د هغه د ځوی زيری وړاندې كړم ] ‪.‬‬
‫په افسس ( ‪ ) ۲ / ۴‬کې وايي [ د رسالت په پيرزوينې ځكه ونازول شوم چې‬
‫خلكو ته زېری وركړم ] ‪.‬‬
‫د بولس دا دعوه د مسيح د خپل ځان په هکله د يادونې او شاګردانو ته د‬
‫وصيت نامې سره ډېر کلک مخالفت لري ‪ ،‬هغه په انجيل متى ( ‪ ) ۸۳ / ۲۲‬کې‬
‫وايي [ زه د بني اسرائيلو بې لاره او لار وركو ته راليږدول شوی يم ] ‪.‬‬
‫او په نجيل متى ( ‪ ) ۲ / ۲۱‬کې شاګردانو ته وايي [ د خلكو پر لارو ګودرو مه‬
‫ځئ ‪ ،‬د سامريانو كليو او ښارونو ته مه ننوځئ ‪ ،‬بلكې د اسرائيلو بې لارو‬
‫او لاروركو خلكو ته د دعوت لپاره ولاړ شئ ]‪.‬‬
‫‪ / ۴‬د بولس دعوه چې د موسى ‪ ‬شريعت لغوه دی ‪ ،‬له اعمالو پرته يواځې‬
‫ايمان د انسان د خلاصون لامل كېدای شي ‪:‬‬
‫بولس د موسى ‪ ‬د شريعت په الغا قايل دی ‪ ،‬هغه روميانو ته په خپل‬
‫پرانستي ليک ( ‪ ) ۲۴ / ۸‬کې وايي [ مونږ پوهيږو چې انسان د شريعت اړوند‬
‫چارو پرځای كولو بري نه شي بلل كېدای ‪ ،‬بلكې په يسوع المسيح باندې‬
‫ايمان بسنه كوي ‪ ،‬د شريعت د چارو د سمبالښت پرته مونږ په يسوع ايمان‬
‫لرو ترڅو پرې مؤمنان وبلل شو ځكه چې د شريعت د احكامو په منلو‬
‫هېڅ څوک هم بري نه شي بلل كېدای‪ ...‬جسد هله ژوندی بللای شي چې‬
‫په ايمان ژوندی وي ‪ ،‬د اّلل د ځوی ايمان چې زما سره د مينې له كبله يې‬
‫ځان دارځړونې ته وركړ زه د اّلل پر ځان باندې د نعمت – نبوت او رسالت‬
‫– ناشكري نه كوم خو كه په شريعت څوک بچ پاتې كېدای شوی نو مسيح‬

‫بغير د كوم لامله مړ شوی دی ]‪.‬‬
‫هېره دې نوي چې بولس کله هم د مسيح ‪ ‬دعوت مخ پر وړاندې بوت چې‬
‫دعوت يې خلکو ته په ښه توګه ورسيږي ‪ ،‬نو بدپرستانو ورڅخه د موسوي‬
‫شريعت د شتون له کبله دعوت قبول نه کړ بولس د خپل دعوت د نجاح په‬
‫خاطر د موسوي شريعت د الغا تصور وړاندې کړ ‪ ،‬د اعمال الرسل سفر ذکر‬
‫کوي چې دغه کار لومړی د بولس د مطالبې او دعوت له مخې ترسره شو او‬
‫بيا يې شاګردانو نظريه قبوله کړه ‪ ،‬بالاخره يې په دې قرار صادر کړ چې بتانو‬
‫ته له حلالکې ‪ ،‬د وينو خوړولو ‪ ،‬د زندۍ شوي حيوان ‪ ،‬او د زنا پرته بني‬
‫اسرائيل نور له هېڅ شي مه منعه کوئ(‪. )1‬‬
‫او د بولس په خوله د موسوي شريعت الغا د عيسى ‪ ‬د دعوت برخلاف‬
‫اقدام دی په انجيل متى ( ‪ ) ۲۱ / ۲‬کې له عيسى ‪ ‬څخه نقل دي چې [‬
‫تاسو مه انګيروئ چې ګنې زه د انبياو او يا موسوي شريعت د له منځه وړلو‬
‫په خاطر راغلى يم ‪ ،‬بلكې د شريعت د مزيد بشپړتيا په خاطر راستوّل‬
‫شوی يم ‪ ،‬زه درته رښتيا وايم چې ترهغه به اسمان په خوځښت او‬
‫ځمكلړزی رانه شي چې ترڅو شريعت حرف په حرف او نقطه په نقطه‬
‫بشپړ شوی نه وي ‪ ،‬كه له دغې كوچني وصيتونوڅخه څوک يو وصيت هم‬
‫مات كړي د قيامت په ورځ به راوبلل شي ‪ ،‬او كه علم او عمل سره دواړه‬
‫چا يوځای كړل د قيامت په ورځ به لوي او ستر راوبلل شي ‪ ،‬دا درته هم‬
‫وايم چې څوک سم عمل او نېكه رويه په فريسننو باندې اضافه او زياته نه‬
‫(‪ )1‬اعمال الرسل ‪) ۸۲ / ۲۲ ( :‬‬

‫كړي جنت ته به داخل نه شي ]‪.‬‬
‫دا د عسى ‪ ‬مؤكد تصريحات دي چې د موسى ‪ ‬په شريعت يې د منګولو‬
‫لګولو التزام او ورڅخه د ځان بې غوره کولو په اړه تحريمي نقاط دي ‪.‬‬
‫د موسى ‪ ‬د شريعت د لغوې دعوې په حقيقت کې د مسيح ‪ ‬د دعوت‬
‫بنياد نړول دي ‪ ،‬ځکه عيسى ‪ ‬نوي شيان نه وو راوړي چې ورته دعوت‬
‫وركړي بلکې هغه يواځې له ګناهونو څخه توبې ويستو ته خلک رابلل او دا‬
‫د موسى ‪ ‬په دعوت تركيز او هڅونه ده(‪. )1‬‬
‫ځکه چې کله وړاندې شريعت لغوه اعلان شي ‪ ،‬نو د مسيح ‪ ‬دعوت به‬
‫يواځې توبې ويستو ته پاتې شي ‪ ،‬او نيک اعمال به يې له منځپانګې څخه‬
‫ووځي چې انسان پرې د نفس تهذيب او تزكيه کوي ‪ ،‬دا ټول هغه څه وو‬
‫چې بولس يې د وړاندې شريعت د الغا دعوې په خاطر کوله چې بالاخره‬
‫ورسره د مسيح ‪ ‬راوړی ديانت مش ګريوان شو ‪ ،‬د بولس د الغا دعوه په‬
‫خپلو ليکنو کې په بېلابېلو ځايونو کې کړې ده ‪ ،‬او د الغا دعوه د بولس د‬
‫دعوت ډېره مهمه ځانګړنه ده ‪ ،‬هغه پخپل عمل هيڅ قابل قناعت دليل نه‬
‫لري چې د بنسټ نه د وړاندې شريعت څخه انكار کول دي ‪ ،‬حالانكه‬
‫دا په حقيقت کې خالص كفر دی ‪.‬‬
‫د هغه دعويت معيارونه هم د اعتبار وړ نه دي او نه هېڅکله برياوې شمېرل‬
‫کيږي ‪ ،‬لکه څنګه چې نصرانيان انګيروي دعوت هله ناجح شمېرل کيږي‬
‫چې د دعوت دريځ په شمول د هغه اصول او فروع سره په بشپړه توګه‬
‫(‪ ) 1‬د لومړي فصل دوهم مبحث پنځمه تصريح وګوره ‪.‬ص؟؟؟‬

‫پياوړتيا ولري خو د منهج په شکلي خير بسنه کول او يا ورته‬
‫بدلون وركول د دعوت د ناکامۍ ستر لامل دی ‪.‬‬
‫‪ / ۸‬د بولس د نارينه د ناسنتولو اعلان ‪:‬‬

‫مسيح ‪ ‬موسوي شريعت باندې د التزام له مخې ځان هم سنت کړی و ‪،‬‬
‫ځکه چې ځان سنتول د موسى ‪ ‬شريعت و ‪ ،‬په سفر التکوين ( ‪) ۲۲ / ۲۱‬‬
‫کې ذکر کوي چې اهلل پاک ابراهيم ‪ ‬ته وويل [ ستاسو هر يو نارينه به‬
‫سنت كولای شي ‪ ،‬او دغه سنت ګري به زما او ستاسو ترمنځ د عهد او‬
‫وعدې نښه وي ‪ ،‬هغه نارينه چې نفس د ځانګړي غړي سنتګري يې ونه‬
‫شي نو د ما سره به يې د عهد او پيمان د ماتولو علامه وي ] ‪.‬‬
‫د سنت ګرۍ په دغې تاکيد سره بيا هم بولس د موسى ‪ ‬د شريعت په‬
‫شمول لغوه اعلان کړ ‪ ،‬هغه روميانو ته پخپلې ليکنې ( ‪ ) ۸۲ / ۸‬کې وايي [‬
‫يهودي په ظاهره كې هېڅكله يهودي نه دی ‪ ،‬او نه سنت ګري په ظاهره كي‬
‫سنت ګرې ده ‪ ،‬بلكې يهودي هغه دی چې په باطن كې يهودي وي او سنت‬
‫ګري هغه ده چې په روح باندې د زړه سنت ګري وشي ‪ ،‬نه په كتاب باندې‬
‫]‪.‬‬
‫دا د بولس په کتابونو کې د ځغلند نظر هغه ټولګه ده چې په تدريجي توګه‬
‫‪‬‬ ‫ترې نصرانيت منځ ته راغى ‪ ،‬بولسي تعليماتو په تدريجي توګه د مسيح‬
‫راوړي ارشاداتو ته د پای ټکى کېښود او دغه مکانت يې ځان ته حاصل کړ‬
‫‪‬‬ ‫‪ ،‬مسيحي تعليمونه يې لغوه اعلان کړل ‪ ،‬هېره دې نوي چې د مسيح‬
‫لومړي پيرواكرو د بولس دعوتونه نه وو قبول کړي ‪ ،‬بولس تيموثاوس ته‬

‫پخپلې دوهمه ليکنې په ( ‪ ) ۲۲ / ۲‬کې وايي [ د اسيا ټول هستوګن‬
‫راڅخه مرتد شوي دي ] ‪.‬‬
‫د دريځ دا توقع له هغه چا نه کېدای شي چې د مسيح ‪ ‬شاګردان پاتې‬
‫شوي وي او حق يې په صحيح توګه پيژندلى وي ‪.‬‬
‫دغو دعواګانو د روميانو او يانويانو او په ځانګړي توګه د اروپا هستوګن چې‬
‫زياتره يې بدپرستان وو ترمنځ زيات قبول او رواج وموند ‪ ،‬هغوی دغه قواعد‬
‫مناسب وبلل او عمل يې پرې وكړ ‪ ،‬بيا په ( ‪ ) ۴۸۲‬ميلادي کې د نيقې په‬
‫کانفرنس کې د مسيح د الوهيت د قرار صادريدو سره سم مذکوره قواعدو‬
‫الزامي شکل اختيار کړ او دا چې مسيح دنيا ته په دې خاطر راغلى و چې د‬
‫خلکو د ګناهونو بخشش لپاره ځان دار ته وركړي ‪ ،‬د څېړنې پای په دې‬
‫‪‬‬ ‫تمامه شوه چې د نصرانيت دين واقعيت کې د بولس دين دی نه د مسيح‬
‫بلکې مسيح ‪ ‬ته يې يواځې لفظي نسبت پاتې دی او بس ‪.‬‬
‫د ‪ /‬د بدپرستۍ له فلسفې څخه د نصرانيانو متاثره كېدل ‪:‬‬

‫لږ وړاندې تېر شول چې مسيح ‪ ‬غږ پورته کړ چې هغه د بني اسرائيلو بې‬
‫لاره او لار وركو ته راليږدول شوی دی ‪ ،‬هغه خپل ګرد پېرواكر له دې څخه‬
‫منعه کړي وو چې د يهودانو پرته ددعوت لپاره د بل چا کلو کورونو ته ولاړ‬
‫شي(‪ )1‬خو پيروانو يې وروسته مخالفت وكړ ‪.‬‬
‫او د روميانو او يونانينو د بدپرستانو د طبقې رابللو ته د توان په اندازه شاوخوا‬
‫پرتو سيمو ته ددعوت لپاره ولاړل ‪.‬‬
‫(‪ )1‬انجيل متى ‪) ۲ / ۲۱ ( :‬‬

‫چونكه مسيحيت دغه مهال داسې تاثراتو ته زياته اړتيا کې و‬
‫چې د خلکو په ټولنيز ژوند اثر ولري ‪ ،‬او له بل پلوه مسيح دعوت د بني‬
‫اسرائيلو پورې تړل شوی و او نړيوال حيثيت ورته نه و وركړل شوی چې په‬
‫عامو دينونو او فلسفاتو بريا ولري ‪ ،‬نو د بدپرستۍ په وينو ولړل شو ‪ ،‬بلکې‬
‫مسيحيت يې بيخي لغوه کړ او پرځای يې واقع شول ‪ ،‬د نصرانيت د دين‬
‫څيړنوالو ته شايد د دې حقيقت پوره معلومات هم شوي وي ‪ ،‬تاريخ او د دين‬
‫علماوو هم په دې حقيقت اقرار کړی دی چې نصرانيت ته د بدپرستۍ‬
‫جامه اچول شوېده ‪ ،‬د نصرانيت عقيده او عبادتونه له بدپرستۍ څخه‬
‫راخستل شويدي او صرف د نصرانيت نوم پرې ايښودل شوی دی(‪.)1‬‬
‫له هغې بدپرستۍ نمونو له جملې نه چې د نصرانيت څخه وړاندې په‬ ‫‪‬‬
‫نورو دينونو کې شتون درلود په دې ډول دي ‪:‬‬
‫‪ : - ۲‬د تثليث عقيده د نصرانيت نه وړاندې په هندوكيت او بوذيت کې هم‬
‫ترسترګو کېده ‪.‬‬
‫‪ [ :‬فابر ] په خپل کتاب [ اصل الوثنية ]کې وايي [ مونږ د هندوانو سره‬
‫هم د تثليث نظريه وينو چې د برهما ‪ ،‬ويشنو ‪ ،‬او سيفا څخه عبارت ده ‪،‬‬
‫بوذيان هم وايې چې بوذا يو معبود او درې بېلابېل شخصيتونه لري ] ‪.‬‬
‫د تثليث په عقيده اقرار او اعتراف د مصرينو ‪ ،‬فرس ‪ ،‬يونان ‪ ،‬روميان ‪،‬‬
‫اشوريان ‪ ،‬فينقيان ‪ ،‬اسکندافيان ‪ ،‬تتار ‪ ،‬مکسيکيان او کنديانو په عقيده‬
‫کې هم ليدل کيږي(‪.)2‬‬
‫(‪ ) 1‬ددې خبرې په تاييد کې لږ څه وروسته دنصرانيانو اعترافونه راروان دي ‪.‬ص ؟؟‬
‫(‪ ) 2‬العقائد الوثنية في الديانة النصرانية ‪. ) ۳۲ – ۴۲ ( :‬‬

‫وړومبني مصريانو هم په دې اعتراف کوو چې معبودان درې دي‬
‫« أتوم ‪ ،‬شو ‪ ،‬تفنون(‪ » )1‬او يا « اوزيريس ‪ ،‬ايزيس ‪ ،‬هورس(‪. » )2‬‬
‫‪ : - ۸‬د صليب او د دارځړونې عقيده د هندوانو د بدپرستۍ په عقيدو کې‬
‫هم شتون درلود ‪.‬‬
‫‪ ( ‬دوان ) په خپل کتاب ( خرافات التوراة و الانجيل ) کې وايي [ هندوان‬
‫باور لري چې د ويشنو معبود څخه چې د هندوانو په نېز اول او اخر نه لري‬
‫كرشنا معبود پېدا شو ‪ ،‬ځمكې ته يې ځكه تشريف راوړ چې د ځان ذبحه‬
‫كولو په خاطر د ځمكې دروندوالى او د انسان د مصيبتونو څخه د‬
‫خلاصون لپاره ځان قرباني كړي ] ‪.‬‬
‫‪ ( ‬جمسون ) په خپل کتاب ( تاريخ سيدنا من الاثار ) کې وايي [‬
‫ميليتيانو به د معبود تمثيل په دارځړول شوي انسان كو ‪ ،‬د دار لرګي پورې‬
‫به يې ورله لاسونه او ښپې وتړلې او د خپو لاندې به يي ورته دار نشان‬
‫زوړند كړ ]‪.‬‬
‫سوريان وايي [ تموز معبود چې له عذرا څخه پېدا شوی و د خلكو له كبله‬
‫ډېر وځورېد ‪ ،‬خلكو به ورته ‪ :‬نجات وركونكى ‪ ،‬په دارځړول شوی او‬
‫ځان ځارونكى ويل(‪.] )5‬‬
‫‪ : - ۴‬له پېغلې څخه د معبودانو ولادتونه د بدپرستانو عقايد دي ‪:‬‬
‫‪ ( ‬دوان ) پخپل کتاب ( خرافات التوراة والانجيل) کې وايي [ هنداوان‬
‫(‪ ) 1‬الرمز والاسطورة في مصر القديمة ‪) ۴۹ ( :‬‬

‫(‪ ) 2‬قاموس الکتاب المقدس ‪) ۹۱۳ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬العقائد الوثنية في الديانة النصرانية ‪ ( :‬؟؟)‬

‫وايي چې له « ديفاكي » پاک دامنې او سرتورې نه ستر معبود «‬
‫كرشنا » پېدا شوی دی ‪ ،‬او هغوی « ديفاكي » ته د معبود مور وايي ] ‪.‬‬
‫مصرين وايي [ «هورس يا حورس » له « ايسنس يا ايزيس » پاک دامنې‬
‫څخه پېدا شوی دی ‪ ،‬هغوی ورته زيږول شوی ځوی وايي د مور په لاس او‬
‫يا د مور غيږه كې ورله تصوير وباسي ](‪.)1‬‬
‫دا ددې ښکاره مثال دی چې مسيحيت له بدپرستۍ څخه اخستل شوی دی‬
‫‪ ،‬بلکې وثنيت ورباندې دومره غالبه و چې مسيحيت يې ځان سره ککړ کړ‬
‫‪.‬‬
‫‪ ‬د مسيحيت او وثنيت ددغې تشابه اړوند تاريخ پوهه ( ـه‪.‬فيشر ) وايي [‬
‫په دې كې شک نشته چې مسيحيت په وروستيو كي د رومانيانو د‬
‫امپراطورۍ رسمي ديانت بلل كېده ‪ ،‬د دوی د وګړو زيادت هغه مهال‬
‫پرمختګ وكړ چې له وثنيت څخه يې مسيحيت ته انتقال په ډېره اسانه‬
‫توګه وشو ‪ ،‬د مسيحيت په دين باور لرل عاطفي شعور و چې په زياترو‬
‫خلكو كې يې شتون درلود ‪ ،‬د مسيحيت ديني عبادتونه سره هر اړخيزه‬
‫توافق او سمون لري ‪ ،‬د مسيحيت ديانت د افلاطونيت په تعليماتو هم‬
‫(‪)5‬‬
‫مشتمل دی(‪ )2‬د اّلل او خلكو ترمنځ واسطه باندې فرس او افلاطونيت‬
‫(‪ ) 1‬العقائد الوثنية في الديانة النصرانية ‪ ) ۴۴ – ۴۱ ( :‬الرمز والأسطورة في مصر القديمة‬

‫‪) ۲۱۴ – ۲۱۳( :‬‬
‫(‪ ) 2‬اوسنى افلاطونيت ديني فلسفه ده ‪ ،‬په نړيوالو ديانتونو کې لکه د شرق عبادتونه ‪،‬‬
‫جادو منتر ‪ ،‬کيميا ‪ ،‬ديني عبادتونه او‪ ...‬اقرار کوي ‪ (.‬الموسوعة الفلسفية ‪) ۲۴ :‬‬
‫(‪ ) 5‬افلوطين د افلاطونينو مؤسس دی ‪ ،‬هغه وايي‪ :‬ګرد مخلوقات او ماديات د اهلل نه‬

‫هم عقيده لري(‪. ])1‬‬
‫‪ ‬د پاريس پوهنتون د تاريخ او عقايدو د څانګې رئيس ( چارل چنيپار )‬
‫وايي [ نصرانيت د نړۍ پرمختللو دينونو په وړاندې د هېڅ راز مقاومت‬
‫ثابت قدمونه نه لري ‪ ،‬اګر كه په دريمه پېړۍكې د وثنيت څخه هم وړاندې‬
‫تللى و ‪ ،‬دغه پرمختګ نصرانيت هله وكړ چې د ګردو دينونو او وثنيت‬
‫عاطفه پكې پرځای شوه نو نصرانيت پكې له دغې كبله د خپل ترتيب او‬
‫جوړښت سره سم په خپلو خپو ودرېد ‪ ،‬په نصرانيت كې دغه انسجام چې‬
‫ورته ډېر زيات اړين و ترسره شو ‪ ،‬نصرانيت په يواځې توګه د هغو عقايدو او‬
‫بېلابېلو ديني شعائرو مقابله نه شوه كولای چې دښمنان يې پرې كلک‬
‫باوري وو ‪ ،‬دغې انسجام د نصرانيت په ګردو چارو كې هېڅ راز كمي او‬
‫كمزوري حس نه كړه ]‪.‬‬
‫د مسيحيت تاريخ اساسي څرګندونو له مخې په تدريجي طور د پرله پسې‬
‫توګه د ټولنې د بېلابېلو وثني طبقاتو سره سم نصرانيت محبوبيت ترلاسه کړ‬
‫‪ ،‬حالانكه دغه ټولنه د زمانو د تېرېدو او ايمان د ګردو ډولونو له مخې سره‬
‫يو لاس او موټى نه و‪ ...‬خو څرګندونې مونږ ته دا شرحه کوي چې په يوناني‬
‫او روماني نړۍ کې مسيحيت په دغه اندازه محبوبيت څنګه لاس ته‬
‫راوړ‪ )2(..‬دغه قول زمونږ لپاره په دې بسنه کوي چې نصرانيت وثنيت او‬
‫پېدا دي ‪ ،‬او [ فيلون ] يهودي ته هم ددې کلک نسبت کيږي چې د اهلل او مخلوق‬
‫ترمنځ واسطه شتون لري ‪ ( .‬الموسوعة الفلسفية ‪) ۲۹۲ / ۲ ( :‬‬
‫(‪) 1‬‬
‫(‪ ) 2‬المسيحية نشأتها وتطورها ‪) ۲۲۲ – ۲۲۳ ( :‬‬

‫بدپرستۍ ته زيات متوجه او مينه خوښ دی ‪ ،‬او د حق دين په‬
‫قاموس کې دغسې کړنې ته په الهي دين کې كفر او انكار ويل کيږي ‪،‬‬
‫داسې حق دين چې په اصولو او فروعو کې يې نسبت اهلل پاک ته دروست‬
‫وي ‪ ،‬عقايد او حلال او حرام يې د بشر له لاس وهنې او شيطانانو له‬
‫غوښتنونه پاک او صفا وي ‪.‬‬
‫خو نصرانيت د زياتې مينې له مخې څنګه وثنيت او بدپرستي ته تن کېښود‬
‫؟‬
‫د لومړنۍ زمانې نصرانيت هغو لويو داعيانو ته که وګورو چې د نصرانيت‬
‫په دين کې د ستر اثر او تاثير هستيانې بلل کېږي نو راته جوته به شي چې‬
‫هغوی د وثني فلسفې لوي او ستر شخصيات وو او د نصرانيت ټولې‬
‫خاليګاوې يې په فلسفي نظرياتو ډکې کړي دي ‪ ،‬هغه هستي چې په دې‬
‫مېدان کې يې لوي رول لوبولای دی نومونه يې په دي ډول دي ‪:‬‬
‫‪ « ‬بولس » يا « شاؤول يهودي » چې په هکله يې معلومات وړاندې تېر‬
‫شول ‪.‬‬
‫‪ « ‬يوستينيوس » په ( ‪ ) ۲۱۱‬يا په ( ‪ ) ۲۱۲‬ميلادي کال له بدپرست مور او پلار‬
‫نه پېدا شوی و ‪ ،‬په وثني ديانت يې تربيت شوی و او د رواقي(‪ )1‬فلسفې‬
‫لوستوال و ‪ ،‬په وروستيو کې يې د اکاديمي(‪ )2‬او فيثاغورس(‪ )1‬د فلسفې زده‬
‫(‪ ) 1‬دېته ځکه رواقي فلسفه ويل کيږي چې مينوال به يي په رواق کې سره راټولېدل ‪،‬‬
‫رواقي اخلاقي فلسفه ده د اهلل پاک په هکله وايي چې د نړي په هرځای کې دی ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬د اکاديمي فلسفې نسبت د افلاطون هغې پوهنځې ته کيږي چې د اکاديمي په نوم‬
‫يې جوړ کړی و ‪ ،‬او يوناني ف لسفه به پكې ښوول کېده ‪ ( .‬الموسوعة الفلسفية ‪. ) ۴۱ :‬‬

‫کړه هم وكړه (‪. )2‬‬
‫نصراني عالم حنا خضري يې په هکله وايي [ په دې كې هېڅ شک نشته‬
‫چې يوستينيوس د نصرانيت له قبلولو وړاندې خپلې زده كړې فلسفې‬
‫څخه په نصرانيت كې وثني اثار او وثني تعليمات پرېښي دي] (‪.)5‬‬
‫‪ « ‬تاتيان سوري » چې په ( ‪۲۲۱‬م ) کې يې زوكړه شوې او د وثني کورنۍ‬
‫سره يې غوښه او وينه شريكه وه ‪ ،‬د يونان فلسفه يې زده کړې وه ‪ ،‬بيا روما‬
‫ته ولاړ او هلته يې روماني عقايد او فلسفات زده کړل ‪ ،‬او په اخره کې د‬
‫يوستينوس شاګرد هم پاتې شو(‪.)4‬‬
‫‪ « ‬اثينا غورس اثيني » چې د « تاتيان سوري » معاصر و ‪ ،‬د فلسفې کلک‬
‫مينوال و ‪ ،‬ليکنې يې له شعري او فلسفي اقتباساتو نه ډکې دي ‪.‬‬
‫‪ « ‬ثيوفيلوس انطاکي » دا هم له بدپرست مور او پلار نه پېدا دی ‪ ،‬ثقافت‬
‫يې ګرد يوناني وثنيت و ‪ ،‬د نصرانيت د عقيدې په تاريخ کې ثيوفيلوس‬
‫لومړی شخصيت دی چې د ثالوث کلمه يې استعمال کړې ده(‪.)3‬‬
‫‪ « ‬اکلميندوس اسکندري » خو د احتمال له مخې د ( ‪ ) ۲۲۱‬ميلادي کال‬
‫(‪ ) 1‬د فيثاغورس فلسفې نسبت يوناني نژاد فيثاغورس ته کيږي ‪ ،‬دا فلسفه صوفيانه‬
‫قواعد او اصول لري ‪ ،‬د زهد سره تعلق او د تناسخ الأرواح سره کلکې عقيدوی اړيكې‬
‫لري ‪ ( .‬الموسوعة الفلسفية ‪. ) ۸۸۲ / ۸ :‬‬
‫(‪ )2‬تاريخ الفکر المسيحي ‪. ) ۳۳۳ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 5‬تاريخ الفکر المسيحي ‪. ) ۳۲۴ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 4‬تاريخ الفکر المسيحي ‪. ) ۳۲۳ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 3‬د اثيناغورس او ثيوفيلوس اړوند تاريخ الفکر المسيحي ( ‪ ) ۳۴۸ – ۳۲۹ / ۲‬وګوره ‪.‬‬

‫په نېزديو کې په اثيناکې زږېدلى دی ‪ ،‬د تېر په څېر دا هم له‬
‫بدپرست مور او پلار نه پيدا دی ‪ ،‬د عملي او علمي څېړنې سره يې ډېره‬
‫زياته مينه او محبت و ‪ ،‬د علم حصول لپاره يې ګڼ شمېر سفرونه کړي دي‬
‫تر دې چې د بېلابېلو ثقافتونو مركزي خاورې « اسکندرې » ته ورسېد ‪ ،‬د‬
‫نصرانيت له قبلولو څخه د باثينوس جوړې کړې مدرسې د مدير په صفت‬
‫پاتې شو ‪ ،‬هغه باثينوس چې د نصرانيت څخه وړاندې رواقي وثني فلسفي و‬
‫‪.‬‬
‫اکلميندوس اسکندري پخپله د يوستينوس له فلسفې څخه زيات متأثره و ‪،‬‬
‫اکلميندوس هم دمسيح ‪ ‬په تعليماتو کې داسې څه ننويستل چې د مسيح‬
‫تعليمات نه وو ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نصراني عالم حنا الخضري وايي [ هغه ټولنه چې اكلميندوس په كې‬

‫راستر شوی و ‪ ،‬اكلميندوس چې كومې وثني او فلسفي زده كړې كړې وې‬
‫په مسيحي تعليماتو كې تري دومره ښخ اثرات پاتې شول چې بېرته لري‬
‫كول يې ناشوِن او ګران بريښي ](‪.)1‬‬
‫‪ « ‬اغسطينوس » چې د سقسطي په ټاپو کې په ( ‪۴۲۳‬م ) کال کې زږېدلى‬
‫دی ‪ ،‬د خپلې ځوانۍ په مرحله کې يې په عقلياتو کې ځانګړی دور درلود ‪،‬‬
‫په عقلي او ادبي دنيا کې يې ثاني نه و ‪ ،‬د مانويانو د جماعت ثنائي فلسفي‬
‫ځان ته راښکو ‪ ،‬تر دې چې د مانوي عقيدې او فلسفې سر وبلل شو ‪ ،‬د‬
‫وخت په تېرېدو پرې د مانويت فلسفه او عقيده راتنګه شوه او افلاطوين‬
‫(‪ ) 1‬تاريخ الفکر المسيحي ‪. ) ۲۱۱ / ۲ ( :‬‬

‫فلسفې ته يې پاملرنه شوه ‪ ،‬له دې دور وروسته يې ځان مسيحي‬
‫وبول ‪ ،‬د فساد او ليونتوب ددغې ژوند وروسته د تونس په منطقه کې د‬
‫نصرانيت په چواكټ کې نصراني عالم باندې ياد شو ‪ ،‬او په ( ‪۳۴۱‬م ) کې‬
‫وفات دی ‪.‬‬
‫له بولس څخه وروسته اغسطينوس د کليسا لوی رهبر ونومول شو ‪ ،‬خو د‬
‫نوي افلاطونيت اثار يې په تعليماتو کې د سترګو د نظر لاندې راتلل ‪ ،‬ددې‬
‫په هکله « جون لوريمر » وايي [ د ځانګړي رسمي چارو په هكله د‬
‫(‪)1‬‬
‫اغسطينوس تحقيقي څيړنه د نوي افلاطونيت څخه متأثره وه ]‬
‫مونږ نه غواړو چې د موضوع اړوند معلومات لا پسې وغځوو ‪ ،‬ددې‬
‫معلوماتو موخه يواځې دا وه چې لوستوال وپتيلى شي چې د وثنيت دينونو‬
‫هغه هستي چې مسيحيت ته يې په وروستيو کې غاړه ايښې ده او په‬
‫مسيحيت کې ديني نګرانان او سرخط شمېرل شوي دي هغوی زياتره‬
‫وثنيت د مسيحيت په پوښاک وپوښو او خلکو ته يې وړاندې کړ ‪ ،‬په خپل‬
‫فهم يې عقايد خلکو ته شرحه کړل او ورڅخه يې کلکه دفاع وكړه تردې‬
‫چې د اسماني توحيد دين په جامه کې يې خلکو ته وثنيت او فلسفه‬
‫دروسته وښوده ‪.‬‬
‫ه ‪ :‬د قسطنطين امپراطور لاس وهنه ‪:‬‬

‫قسطنطين هغه روماني امپراطور دی چې د نصرانيانو څحه يې د يهودانو او‬
‫رومانيانو ( ‪ ) ۴۱۱‬درې سوه کلن ستونزمنه لړې پورته کړېده ‪.‬‬
‫(‪ )1‬تاريخ الکنيسة ‪) ۸۱۱ – ۲۲۴ / ۴ ( :‬‬

‫د دغې لړې پورته کولو وروسته يې نصرانيان ځان ته رانږدې کړل‬
‫د تېري رنګارنګ ډولونه يې ورڅخه پورته کړل ‪ ،‬نصرانيانو يې د دې اقدام‬
‫شکريه ادا کړه ‪ ،‬بيا چې قسطنطين د نصرانيانو عقيدوی اختلافات وليدل‬
‫نو په ( ‪۴۸۲‬م ) کال کې يې د نيقې په نوم لوی غونډې ته راوبلل ‪ ،‬چونكه‬
‫قسطنطين پخپله بدپرست او وثني و ‪ ،‬او له بلې خوا يې په مسيحيت هېڅ‬
‫علم او معرفت هم نه لرو ‪ ،‬د خپلې نفسي غوښتنې سره سم يې د مسيح ‪ ‬د‬
‫الوهيت عقيده تاييد کړه او د مخالفينو عقايد يې ناسم وبلل‪.‬‬
‫د دغې عقيدې په تاييد د توحيد مشالونه لاپسې مړه شول ‪ ،‬او د توحيد‬
‫عقيده يې له منځه يوړه ‪ ،‬د باچا د زور له مخې نصرانيت په نشر او انتشار‬
‫شو ددغې عقيدې په سر کې لومړی قسطنطين پخپله وچې په بستره يې د‬
‫مرګ په حالت کې مسيحيت اعلان کړ ‪.‬‬
‫و ‪ /‬نصراني غونډې او كانفرنسونه ‪:‬‬

‫د دغې غونډو او مهمو قراردادونو اړوند وړاندې تفصيلي شننه تېره شوه ‪ ،‬او‬
‫ورڅخه جوته شوه چې دغه غونډې د نصرانيت د دين اساس او بنياد دی‬
‫چې د صادرو قرارونو له مخې يې د توحيد سره کلک تضاد وښود ‪ ،‬په‬
‫واقعيت کې د نصرانيت دين ددغې کانفرنسونو تابع دي او د هغه چا په‬
‫تكفير اعتراف کوي چې د قرارونو مخالفت کوي ‪.‬‬

   

‫شپږم فصل‬
‫د اوسني نصرانيت ډلې ټپلې‬

‫له نصرانيانو نه چې کله د نبوت او وحي صحيح اثار ورک او پناه شول ‪،‬‬
‫داسې هېڅ اثر ورسره پاتې نه شو چې د رامنځ ته شوې شخړې او ستونزې په‬
‫مهال ورته رجوع وكړي نو د حسد له مخې په خپلو منځونو کې سره ډلې‬
‫شول ‪.‬‬
‫َ‬
‫َ َ َِّ َ َ ُ َِّ َ َ َ َٰ َ ْ َ‬
‫ى أخذنا‬ ‫په دغه هکله اهلل رب لا يزال فرمايي [ ومِن ال ِذين قالوا إِنا نصار‬
‫َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َٰ َ ِْ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ ُ َ ًِّ ِّ َِّ ُ ِّ‬
‫مِيثاقهم فنسوا حظا ِمما ذكِ ُروا ب ِ ِه فأغرينا بننهم العداوة والبغضاء إِلى يوم‬
‫ُ َ ْ َ ُ َ (‪)1‬‬
‫َ َ ْ َ ُ َ ِّ ُ ُ ُ ُ َ َ‬ ‫ْ َ َ‬
‫اّلل َِّ بِما كانوا يصنعون ]‬ ‫ال ِقيام ِة ۚوسوف ينبِئهم‬
‫ژباړه ‪ :‬هغه خلک چې وايي مونږ نصرانيان يو مونږ ترې کلکه وعده‬
‫واخسته نو دوی ورڅخه هغه حصه هېره کړه چې پند به پرې ورته وركول‬
‫کېده ‪ ،‬په بدل کې مو ورله په منځ کې تر قيامت ورځ پورې عداوت او‬
‫دښمني واچوله ‪ ،‬او ډېر زر به ورته اهلل پاک د هغه عملونو خبر وركړي چې‬
‫دوی به کول ‪.‬‬
‫هېره دې نه وي چې د ( ‪ ) ۱۱‬ميلادي کال د بيت المقدس تر ړنګېدنې‬
‫پورې د مسيح ‪ ‬شاګردانو او حواريينو سم صحيح دعوت مخ په وړاندې‬
‫بوت ‪ ،‬د بيت المقدس د دوهم ځل ړنګېدو د ( ‪۲۴۲‬م ) کال پورې په کمزوري‬
‫انداز نشرو اشاعت دوام درلود ‪ ،‬د مسيح ‪ ‬اسمان ته پورته کېدو نه وروسته‬
‫د لږو کلونو په تېرېدو سره د بولس « شاؤول يهودي » او ددې په څېر نورو د‬
‫نصرانيت دين د قبلولو وروسته او نورو منحرفو مذهبونو ته په مسيحيت کې‬
‫(‪ )1‬سورت مائدة ‪. ) ۲۳ ( :‬‬

‫د وثنيت او فلسفي ديانتونو د ورننويستو موقعه په لا س ورغله ‪.‬‬
‫د دغې اختلافاتو له مخې نصرانيان ټول پخپل منځ کې بېلابېل عقيدو ته‬
‫تقسيم شول ‪ ،‬خو حق به کله ناکله بيا هم سر راپورته کو ‪ ،‬په ( ‪۴۸۲‬م ) کال د‬
‫نيقې کانفرنس نه وروسته د توحيد ددعوت او حق رڼاګانې په تدريجي توګه‬
‫مړې کېدې ‪ ،‬په غونډه کې نصرانيان سره دوه ډلې شول ‪ ،‬د اريوس ډله چې‬
‫د اهلل پاک په توحيد او د مسيح ‪ ‬په بشريت او مخلوقيت يې اعتقاد ظاهر‬
‫کړ ‪ ،‬او بله د بولس ډله وه چې د مسيح ‪ ‬په خالقيت او خدايتوب يې‬
‫اقرارونه وكړل ‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ـ تعالى اهلل عما يقولون علوا کبيرا ـ‬
‫د غونډې پای د مسيح ‪ ‬خدايتوب دعوېدارې ډلې په تاييد بشپړه شوه ‪ ،‬د‬
‫وخت د رومانيانو واکدار رژيم هم د مسيح د الوهيت عقيده د مذهبي دين‬
‫په توګه وپېژنده ‪ ،‬د بولس مذهب د زيات تاييد له مخې د نصرانيانو په نورو‬
‫ډلو ټپلو بقا ‪ ،‬قوت او تاييد برياليتوب تر لاسه کړ ‪ ،‬او د بولس د کليسا د‬
‫مخالفو ډلو ټول زور يې اوبه کړ ‪.‬‬
‫له ګردو تاييداتو له مخې زياتو نصرانيانو عقيده ولرله چې مسيح ‪ ‬حق‬
‫معبود دی او د بني ادم او ګرد بشريت د ګناهونو د بخشش لپاره په‬
‫داروځړول شو ‪.‬‬
‫د مرقص ‪ ،‬متى ‪ ،‬لوقا ‪ ،‬يوحنا او د عهد قديم او جديد کتابونو ته يې د‬
‫تقديس او احترام مقام وركړ ‪ ،‬نورې هغه چارې چې د عقيدې سره يې‬
‫کلکې اړيكې درولودې د تشريعاتو په شمول يې پكې اختلاف وكړ ‪.‬‬

‫د دوی د بېلابېلو ډلو ټپلو نمونې په دې توګه دي ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬د مسيح ‪ ‬د يو طبيعت عقيده لرونكي ‪:‬‬
‫دوی هغه څوک دي چې د افسس د غونډې په قرار يې عقيده وساتله دوی‬
‫له قبطيان(‪)1‬يعاقبة(‪ )2‬اوحبشيانو(‪)5‬څخه عبارت دي ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬دمسيح ‪ ‬د دوو طبيعتونو عقيده لرونكي ‪:‬‬

‫دوی هغه نصرانيان دي چې د خلقدونيه د غونډې په قرار عقيده لري ‪،‬‬
‫بيزنطي روماني امپراطور په نسبت ورته ملکانيه ويل کيږي ‪ ،‬دوی هم درې‬
‫غټو ډلو ته ويشل شوي دي چې په تفصيلي توګه يې ياد داسې کېدلى شي ‪:‬‬
‫لومړۍ ډله ‪ :‬كاتوليک‬
‫دوی د روما پاپ کلک پيروان دي ‪.‬‬
‫‪ ‬ځانګړتياوې يې په لاندې توګه دي ‪:‬‬
‫(‪ ) 1‬قبطيان د مصر نصرانيان په عريب نړۍ کې د عربانو زيات شمير تشکيلوي ‪ ،‬دوی‬
‫درې ډلې دي ‪ :‬لومړی يې د مسيح ‪ ‬په يو طبيعت قايله ده او ورته ارثوذکس قبطيان‬
‫ويل کيږي ‪ ،‬بله يې د مسيح ‪ ‬په دوو طبيعتونو قايله ده او ورته کاتوليکي قبيطيان‬
‫ً‬
‫ويل کيږي او دريمه يې پروټسټانټ دي چې نسبتا مخکنو دواړو ډلو ته لږ عدد‬
‫تشکيلوي ‪ ،‬د مزيدو معلوماتو لپاره کولای شئ چې ( المنجد في الأعلام ‪ ) ۲۳۳ :‬او (‬
‫المسيحية في العالم العريب ‪ ) ۲۲۳ :‬ماخذونه وګورئ ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬دوی سرياني نصرانيان دي او زياتره يې په عراق او سوريا کې ميشت دي ‪ ،‬د‬
‫قبطيانو په څېر دوی هم دري ډلي دي ‪.‬‬
‫(‪ ) 5‬دوی د وړې اسيا له ختيځ څخه تللي او په رها او انطاکيه کې هستوګن دي ‪ ،‬او‬
‫ځينې يې په شام کې هم شتون لري ‪ ،‬دوی هم د اقباطو او يعاقبو په څير درې ډلي دي ‪.‬‬
‫د تفصيلي معلوماتو لپاره کولای شئ چې ( المسيحية في العالم ‪ ) ۲۲۸ :‬وګورئ ‪.‬‬

‫‪ : - ۲‬روح القدس د پلار او ځوی دواړوڅخه پېدا دی ‪.‬‬
‫( په تېر اتم کانفرنس کې مو ورته اشاره کړېوه )‬
‫‪ : - ۸‬د زندۍ شوي حيوان او په وينې د حليت عقيده ساتي ‪.‬‬
‫‪ : - ۴‬فاتيکان پاپ د ټولو کاتوليکيانو رئيس عام بويل ‪.‬‬
‫‪ : - ۳‬د زنا په حالت کې هم د طلاق په حرمت عقيده لري ‪.‬‬
‫زياتره کاتوليکيان د لويديځې اروپا او جنويب امريكا اوسيدونكي دي او‬
‫کليسا يې هم د لويديځې کليسا په نوم ياديږي ‪.‬‬
‫دوهمه ډله ‪ :‬ارثوذكس ‪:‬‬

‫دوی د شرق نصرانيان او د قسطنطيني د شرشق کليسا پيروان دي ‪ ،‬په اتم‬
‫کانفرنس کې بېلابېلو ډلو ته د تقسيم اشاره تېره شوه ‪.‬‬
‫‪ : - ۲‬روح القدس يواځې له پلار څخه پېدا دی ‪.‬‬
‫‪ : - ۸‬د زنا له ثبوت پرته طلاق بالکل حرام دی ‪.‬‬
‫‪ : - ۴‬د يو رئيس بېرغ لاندې نه راټولېږي ‪ ،‬بلکې هره کليسا له بلې څخه‬
‫استقلال او ازادي لري ‪.‬‬
‫دا مذهب په روسيا او شريق ( ختيځې ) اروپا کې انتشار لري ‪.‬‬
‫دريمه ډله ‪ :‬پروټسټانټ يا انجيلين ‪:‬‬

‫دوی د مارټن لوثر پيروان دي چې د شپاړسمې پېړۍ په لومړيو کې په المان‬
‫کې پېدا شول ‪ ،‬د کليسا اصلاح او له فساد څخه يې د کليسا د خلاصون‬
‫اواز او نعرې پورته کړې ‪.‬‬

‫‪ : - ۲‬د بخشش چاپ شويو مهرونه او چيکونه فراډ او منګهړت دی ‪ ،‬ګناه‬
‫يواځې په پښيمانتيا او توبې معاف کيږي ‪.‬‬
‫‪ : - ۸‬له کليسا پرته نور خلک هم کولای شي چې د انجيل فهم او قراءت (‬
‫لوستل ) په تعليم کې راويل ‪.‬‬
‫‪ : - ۴‬کليسا کې د بتانو او تصويرانو راځړولو په تحريم عقيده لري ‪ ،‬او‬
‫انګيروي چې دا د بدپرستانو کار دی ‪.‬‬
‫‪ : - ۳‬له پيرتوب نه په کلکه انكار کوي ‪.‬‬
‫‪ : - ۲‬ددوی په ګمان رباني عشائيه د مسيح ‪ ‬د دراځړونې درد يادګيرنه ده ‪،‬‬
‫ډوډوۍ او شراب د مسيح ‪ ‬د ويني او غوښې ته په تحويل د انكار عقيده‬
‫ده ‪.‬‬
‫‪ : - ۴‬د دوی کليساګانې عمومي امير نه لري چې ټولې يې پيروۍ ته غاړه‬
‫کيږدي ‪.‬‬
‫دا مذهب په انګلينډ ‪ ،‬جرمني ( المان ) ‪ ،‬شمالي امريكا او د اروپا په‬
‫زياترو برخو کې نشرو اشاعت لري(‪.)1‬‬
‫‪   ‬‬
‫(‪ )1‬محاضرات في النصرانية ‪ ) ۲۲۱ ، ۲۴۳ ، ۲۴۲ ( :‬او کتاب ‪ :‬قل يآأهل الکتاب تعالوا الي‬
‫کلمة سواء ‪) ۸۴۸ – ۸۲۱ ( :‬‬

‫اووم فصل‬
‫تنصير‬

‫‪ ‬د تنصير وسايل‬
‫‪ ‬د تنصير موخې‬
‫تنصير ‪ :‬که څه يې هم نصرانيان د تبشير په نوم يادوي خو تنصير نصرانيت‬

‫ته د خلکو رابللوته ويل کيږي ‪.‬‬
‫د تنصير وسائل ‪ :‬نصرانيان مسيحيت ته د دعوت ګڼ شمېر وسائل لري ‪،‬‬

‫چې ځېنې يې په دې توګه د ذکر وړ بولو ‪:‬‬
‫‪ ‬د نصحيت او وعظ له لارې خوله په خوله دعوت ‪ ،‬عامه ښوونه او‬
‫روزنه ‪ ،‬د نصرانيت ته د پيروۍ هڅونه ‪.‬‬
‫‪ ‬غير مباشر دعوت لکه ښوونې او روزنې ‪ ،‬مرستې او کومکونه ‪ ،‬دارو‬
‫درمل وغيره ‪.‬‬
‫د دارو درمل له لارې خپل دعوت د خلکو غوږونو ته رسوي ‪ ،‬د پردې تر شاه‬
‫نصرانيت ته ددعوت لپاره د خلکو اړتيا سره سم روغتونونه او عام صحي‬
‫مراکز جوړوي ‪.‬‬
‫همدغه راز د خپل دعوت پرمختګ لپاره د ماشومانو روزنتونونه او د اړتيا‬
‫وړ ښوونځي او عالي معهدونه او پوهنتونونه هم جوړوي ‪.‬‬
‫د اړينو خلکو اړتياوي او د مرستې په نوم موسسې چې د خلکو منځ کې سر‬
‫راپورته کوي په داسې حالت کې چې د هر کار پای يې نصرانيت ته په‬
‫دعوت بشپړيږي ‪.‬‬
‫دا وسائل نصرانيان هلته په کار اچوي چې ميشتوال خلک يې نصرانيان نه‬

‫وي ‪ ،‬په ځانګړي توګه بيا هغه دولتونه چې اسلام ورپكې تريق‬
‫کړيوي(‪. )1‬‬
‫د تنصير موخې ‪:‬‬

‫دې کې شک نشته چې عقيده ټينګه او خورا قوي اړيكه ده ‪ ،‬ددغې‬
‫اړيكې د غوښتنو سره سم د حقيقي مينې ريښې پياوړې کيږي ‪.‬‬
‫له دې کبله د نصرانيانو لومړی غرض د خلکو نصرانيان کول او په‬
‫ځانګړي توګه هغه خلک چې د اسلام په نوم په مسلمانانو کې ميشت دي‬
‫ترڅو پرې اسانه برياوې ترلاسه کړي ‪ ،‬داسې بريښي چې په خلکو يې دا د‬
‫واکدارۍ ستره وسيله ده ‪ ،‬استعمار هم دېته ويل کيږي چې د خونړيزې‬
‫معركو او نفسونو او انسانانو د له منځ وړلو پرځای د مال او دولت لګښت ته‬
‫پاملرنه وكړي ‪ ،‬ترڅو په اسلامي ملکونو کې د نصرانيانو په دندو ګمارل‬
‫شوو غړو ته د مسلمانان د تفرقې او د اسلام په ضد تصورات ‪ ،‬ناوړه عقايد ‪،‬‬
‫بي ديني ‪ ،‬قوميت ‪ ،‬او اشتراکيت رواج کړي ‪.‬‬
‫او بالاخره يې د اسلام او مسلمانانو نه زړه توري کړي ‪ ،‬دغه حالت د هرې‬
‫هغې ټولنې وي چې اسلاميت يې په ډډ کې ځای پرځای نه وي ‪ ،‬او د تنصير‬
‫د ښوونې مناهج يې په غيږه کې پراته وي ‪ ،‬پايله اخره هم په دې تمامه شي‬
‫چې دغه زړه سواند حالت د نصرانيت داعيانو ته د خلکو د تنصيرولو‬
‫موقعه په لاس وركړي ‪.‬‬
‫ګڼ شمېر وجوهات په دې دليل دي چې تنصير د نوي استعمار ستر‬
‫(‪ ) 1‬ملامح عن النشاط التنصيري في الوطن العريب ‪) ۸۴ ( :‬‬

‫مرستندوی دی ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬د تنصير تر شا ولاړ ټول الحادي او بي دينه ملکونه دي ‪ ،‬که په‬
‫رښتيا هم دغې ملکونو استعماري موخې نه لرلې نو بيا ولې د نصرانيت د‬
‫داعيانو مالي لګښتونه په سر اخلي ؟؟‬
‫دوهم ‪ :‬په دغې الحادي او بي دينه ملکونو کې نصرانيت ته دعوت ناکام او‬
‫په شا ولاړ نو سمدستي يې دعوت د زيات مالي او وقتي لګښتونو سره‬
‫ګاونډي هيوادونو ته انتقال کړ ‪ ،‬سره له دې چې نتائج يې دلته هم په زړه‬
‫پورې نه دي ‪ ،‬دا په دې ښکاره دليل دي چې د تنصير دعوت موخه د خلکو‬
‫نصرانيت نه دی بلکې په پوره او بشپړه توګه د مسلمانانو استعمار دی ‪.‬‬
‫دريم ‪ :‬د نصرانيت داعيانو تصريحات چې هغوی د استعمار د لاس‬
‫امساګانې دي ‪.‬‬
‫‪ « ‬کوتوي زيقلر » پخپل کتاب « اصول التنصير » کې وايي [ په دې كې‬
‫هېڅ شک نشته چې د استعمار پرمختګ او پراختيا دوه خواوې لري‬
‫اقتصادي او سياسي ‪ ،‬تنصيري نشاطات د اروپايي پرمختګ او پراختيا‬
‫اساسي جز دی ‪ ،‬د نوولسمې پيړۍ پای ته رسېدو په مهال ګرد لويديځوال‬
‫سياسي نفوذ د پانقتزي له نهره تر نيل پورې زړه پورې نفوذ و ‪ ،‬خو چې له‬
‫كله راهنسې لندن نړيوال مالي مركزي اداره وبلل شوه د تنصير د داعيانو‬
‫(‪)1‬‬
‫اصول او بنسټيز اهداف له تايبيه څخه تر ډكار پورې كېښودل شول]‬
‫‪ ‬په دې وروستيو کې د تنصير دداعيانو رئيس او لوي مجرم « صموئيل‬
‫(‪ ) 1‬اصول التنصير في الخليج العريب ( ‪. ) ۴۲‬‬

‫زويمر » د قدس په کانفرنس کې د ځان په څېر د تنصير داعيانو‬
‫ته په خطاب کې د تنصير د موخو او غايو په هکله په ( ‪۲۹۴۲‬م ) کي وويل [‬
‫ای زما هغه ورونو اوملګرو چې د مسيحيت د نشرولو او اسلامي هيوادونو‬
‫د استعمار په لار كې درباندې اّلل جهاد فرض كړی دی ! په ډېر يقين سره‬
‫چې تاسو د رب د ارزښتناكې ساتنې او د نيكې څارنې لاندې ياست ‪ ،‬هغه‬
‫دندې چې تاسو پرې ګمارل شوي ياست په ډېره ښه توګه مو ادا كړي دي او‬
‫درته نيكمرغه توفيق دركړل شوې دی ‪ ،‬اګر چې ستاسو د دندود ښه‬
‫انجامولو سره سره بيا هم زما ذهني محيط كې دا راځي چې تاسو لا اساسي‬
‫نقطې ته نه ياست رسيدلى ‪ ،‬هغه داسې چې كومو خلكو مسيحيت ته غاړه‬
‫ايښي ده له دريو څخه خالي نه دي ‪ ،‬ولې چې دوی خپله حقيقي‬
‫مسلمانان نه دي ‪:‬‬
‫‪ :‬يا به ماشوم وي چې د اسلامي روزنې يې څوک نه وي ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ :‬يا به داسې سړی وي چې دين ورته هېڅ ارزښت نه لري ‪ ،‬خپلې‬ ‫‪-‬‬
‫ولږې او تندې راخستى وي هر دين او مذهب ته د شخصي غرضونو د لاس‬
‫ته راوړنې لپاره تن ږدي ‪.‬‬
‫‪ :‬او يا به هغه څوک وي چې دنيوي ملذاتو او نفسي غوښتونو د‬ ‫‪-‬‬
‫دعوت منلو ته اړ كړی وي(‪.)1‬‬
‫د تبشير هغه پاكه دنده چې مسيحي هيوادونو پرې تاسو په اسلامي‬
‫هيوادونو كې ګمارِل ياست دا نه ده چې تاسو خلک په مسيحيت كې‬
‫(‪ ) 1‬د زويمر دلته هغه خل ک مراد دي چې شتمني ‪ ،‬ښځو او هستوګنځايونو پرېشانه‬
‫اوللانده کړي وي ‪.‬‬

‫داخل كړئ ‪ ،‬ځكه مسيحيت قبلونه د هغوی لپاره عزت او مزيد‬
‫هدايت دی ‪.‬‬
‫ستاسو دنده په اسلامي هيوادونو كې دا ده چې مسلمانان له اسلام څخه په‬
‫بشپړه توګه راوباسئ چې له يوې خوا يې د اّلل سره اړيكې وشكيږي او له‬
‫بلې خوا هغې اخلاقو څخه لوڅ شي چې د ټولنو د نيكمرغۍ او انسانيت‬
‫(‪)1‬‬
‫نښه او علامه ده‪.‬‬
‫په اسلامي هيوادونو كې تاسو ددغې استعماري فتحې لومړني عسكر‬
‫ياست ‪ ،‬او ددې فتحې لاس ته راوړلو باندې درته زه او مسيحي هيوادونه‬
‫بلكې ټول مسيحي مذهبه خلک د زړه له كومي مباركي او خوښي وايي ‪.‬‬
‫ورونو ! د نوولسمې پيړۍ څخه راپديخوا تر نن ورځ پورې مونږ د مستقل او‬
‫خپلواک اسلامي هيوادونو ټول تعليمي پروګرامونه مسيحي نفوذو ته‬
‫اړكړي دي ‪ ،‬د هغوی په ډډ كې مونږ د تبشير ‪ ،‬كلنساګانو د ودانولو او نورو‬
‫مرستندويه مؤسسې چمتو كړيدي ‪ ،‬په زياتو روزنتونونو او نورو مركزونو‬
‫كې چې د اروپايي او امريكايي هيوادونو تر څارنې لاندې دي هدف پل په‬
‫پل دی ‪ ،‬نور داسې زمونږ روزل شوي هستي چې اوس ورته اشاره كول لويه‬
‫بې عقلي بريښي(‪ )2‬اول او اخر خېر او نېكمرغي به يې ستاسو مل وي ‪ ،‬د‬
‫دغو چارو پرمختګ مرستو ته اړتيا لري ‪ ،‬ترڅو څرګند او مثبت نتائج‬
‫(‪ ) 1‬دا د دې لوی مجرم او بي دينه انسان موخه ده چې د مسلمانانو په منځ کې‬
‫شيطاني خوځښتونو ته په مخ تګ ته هڅوين کوي ‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬ددېنه هغه غلامې هستۍ مقصد دي چې استعمار يې د خپلو هدفونو لاس ته‬
‫را وړلو لپاره په اسلامي هيوادونو کې روزي ‪.‬‬

‫وركړي ‪ ،‬او دا به د انسانيت په ژوند او تاريخ كې ستونزمن ګام‬
‫وي ‪.‬‬
‫ستاسو د تنصير اړوند وسايلو په اسلامي هيوادونو كې د خلكو عقلونه دې‬
‫ته اماده كړيدي چې ستاسو تګلاره او منشور خپل كړي ‪.‬‬
‫كه تاسو د اسلامي نړۍ په منځ كې د داسې انسان د شتون په هڅه كې شي‬
‫چې نه د اّلل سره ټينګې اړيكې ولري او نه يې د پيژندګلو احساس وكړي‬
‫‪ ،‬د اسلام څخه يې راوباسئ او بيا يې له مسيحيت څخه لري وساتئ ‪ ،‬نو په‬
‫يقين سره واورئ چې د استعمار د غوښتنې سره سم مو نوی نسل منځ ته‬
‫راوست ‪ ،‬د ورپېښو ستونزو په اړه به هېڅ فكر او غور نه لري ‪ ،‬سستۍ ‪،‬‬
‫راحت ‪ ،‬ارام ‪ ،‬او د سوَكله ژوند پلټوال به وي ‪ ،‬زده كړه به يې هم د نفسي‬
‫غوښتونو تابع وي ‪ ،‬وركړه او سخا به يې هم دنفسي غوښتنو سره كلک‬
‫سمون خوري ‪.‬‬
‫ددغې كار په سرته رسولو به تاسو خپلې دندې په ښه توګه ادا كړی شئ ‪،‬‬
‫او د نېكمرغه پايلو څښتنان به جوړ شئ ‪ ،‬د مسيح بابركته پيروان به ياد‬
‫شئ او استعمار به هم ستاسو په هكله د ډېرې خوښۍ څرګندولو اظهار‬
‫وكړي ‪ ،‬د خپلو دندو د غوره ادا كولو لپاره ګامونه واخلئ ‪ ،‬تاسو د خپل‬
‫دغې جهاد له مخې د اّلل د بركت وړ او جوګه جوړېدونكي ياست ] ‪.‬‬
‫په عمومي توګه په اسلامي هيوادونو کې نصرانيان د زړه سواندو په جامه او‬
‫د شرمخانو په طبيعت ورننوځي تش د خولې په سر د څوق څوق سره د‬
‫رنځورانو او مصيبت ځپلو ته د مرستندويه انسان په نوم ځان ورپېژني ‪[ ،‬‬

‫َ ْ َ ْ َ َِّ ُ‬
‫ـه ُمت ُِّم نُوره َول َ ْو َكرهَ‬ ‫ُ ُ َ ُ ْ ُ ُ َ َِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الل‬
‫و‬ ‫م‬‫ِه‬
‫ِ‬ ‫ه‬‫ا‬‫و‬‫ف‬‫أ‬‫ي ِريدون ل ِيط ِفئوا نور الل ِ‬
‫ب‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ـ‬
‫ُ َ (‪)1‬‬
‫ْ َ‬
‫الكاف ِرون ]‬
‫ژباړه ‪ :‬دوی غواړي چې د اهلل پاک نور ( رڼا ) د خولې په پوكو باندې ووژني‬
‫خو اهلل پاک د خپل نور ( رڼا ) هرومرو بشپړونكى دی ولو که کافران يې‬
‫پسند نه بويل ‪.‬‬
‫د مسلمانانو په تاوتريخوالي چې دوی کومه خوښي څرګندوی ددې ښکاره‬
‫دليل دی چې د مسلمانانو د لاسه يې په ډېر زيات تكليف تريخ جام‬
‫ګوټلى دی ‪ ،‬او د هغوی دا خوښي چې مسلمانان يې په دنياوي چارو‬
‫ګمارولو د ځان لاس پوڅي جوړ کړي دي په دې دليل دی چې دوی‬
‫مخکي هم مسلمانانو ته د دنيادارۍ ډېر زيات وړاندېزونه کړي دي خو‬
‫هغوی يې غوښتنې بې اهميته بللي دي ‪.‬‬
‫دغه وثني اختلاط او ګډوډي د دې معنى وركوي چې نصرانيان هېڅ شي‬
‫هم نه دی ‪ ،‬هغوی دا هم نه شي کولای چې د چل ول له لارې يې مسيحيت‬
‫ته ټيل باسي ‪ ،‬خو که کوم وثني انسان يې د سيوري لاندې راشي نو هېڅ‬
‫باک نه کوي ځکه چې هغه خپل وثنيت په نصرانيت کې هم لاس ته‬
‫راوړی شي ‪ ،‬خير دی که د خپل اصلي وثنيت سره د نصرانيت لباس هم په‬
‫تن واچوي ‪.‬‬
‫خو د سمې صحيح عقيدې پيرواكر مسلمان د نصرانيت دين په وضعي دين‬
‫پيژني ‪ ،‬چې نه ورپكې د روغتيا اثرات شته او نه پكې غنا او قناعت ليدل‬
‫(‪ )1‬سورت صف ‪) ۲ ( :‬‬

‫‪ :‬د مسلمانانو د نصراني کولو په اړوند د نصراني هڅې داسې‬ ‫‪-‬‬
‫بريښي لکه څوک چې په مليونونو شتمني لري او بل څوک يې ورسره په‬
‫کوټه او تاريخ تيرو شتمنيو تبديلوي ‪.‬‬
‫‪ :‬او يا داسې مثال لري لکه د روغ او جوړ سالم بدن او عقل څښتن‬ ‫‪-‬‬
‫ته څوک راشي او د بدمرغيو ‪ ،‬مصيبتونو ‪ ،‬اوناروغيو ځای ته يې بوځي ‪.‬‬
‫‪ :‬يا لکه يو سړي چې څوک د رڼاګانو څخه ړونتوب او تورتمونو ته‬ ‫‪-‬‬
‫بيايي ‪ ،‬ځکه چې د اسلام حقيقت رڼا او د نصرانيت حقيقت تيارې او‬
‫ان َم ْي ًتا فَأَ ْح َي ْن َناهُ َو َج َعلْ َنا لَ ُه نُ ً‬
‫ورا‬
‫ََ َ َ َ‬
‫تروږمې دي ‪ ،‬اهلل پاک فرمايي [ أومن ك‬
‫َ ََٰ َ‬ ‫ِّ ْ َ‬ ‫َْ َ َ‬ ‫ُِّ ُ َ‬ ‫َ َ َِّ َ ُ ُ‬ ‫َِّ‬ ‫َْ‬
‫ار ٍج ِمنها ۚ كذل ِك‬ ‫ِ ِ‬ ‫خ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫ات‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫ل‬‫الظ‬ ‫ِي‬ ‫ف‬ ‫ه‬ ‫ل‬‫ث‬ ‫م‬ ‫ن‬‫م‬ ‫ك‬ ‫اس‬
‫ِ‬ ‫الن‬ ‫يم ِشي ب ِ ِه ف ِي‬
‫َ َ َ ُ ََُْ َ‬ ‫ُ ِّ ْ َ‬
‫ين ما كانوا يعملون ] (‪.)1‬‬ ‫زي ِ َن ل ِلكاف ِِر‬
‫ژباړه ‪ :‬ايا هغه څوک چې مړ وي او مونږ يې راژوندې کړو او رڼا ورته‬
‫وركړو او په خلکو کې ګرځي راګرځي د هغه سړي په څېر دی چې په‬
‫تورتمونو کې وي او وتلى ترې نه شي ؟ کافرانو ته خپل عملونه دغسې‬
‫ښايسته کړی شوي دي‬
‫‪ ‬په فرنسا کې ميشت يو ورور راته قيصه کوله چې ‪:‬‬
‫يو نصراني عالم اسلام راوړی و او په کليسا کې د خپلې دندې د پرځای‬
‫کولو سره يې اسلام پټ ساتلى و ‪ ،‬نورو نصراني عالمانو يو مسلمان ځوان د‬
‫مسيحيت په جال کې ښکار کړی کليسا ته راوست او ورته د مسيحيت‬
‫(‪ )1‬سورت أنعام ‪) ۲۸۸ ( :‬‬

‫پرمنلو مباركيانې او شاباسيانې وركړل کېدې ‪ ،‬دغې پټ اسلام‬
‫راوړونكي له ځان سره ميلمه کړ ‪ ،‬پخپل کور کې يې هغه ځوان‬
‫ښکتنځای ته بوت چرته چې هيڅ رڼاګاني په نظر نه راتلې ‪ ،‬عالم ځوان ته‬
‫وويل ‪ :‬د سترګو په نظر دې څه څه راځي ؟!‬
‫ځوان وويل ‪ :‬زه هيڅ شى نه وينم ‪.‬‬
‫نصراني عالم ورته وويل ‪ :‬ما پسې راځه او د ځمکې پرمخ چرته چې‬
‫ځلاګانې او وړانګې وې پورته کړ ‪ ،‬او ورته يې وويل ‪ :‬ايا اوس دې په سترګو‬
‫څه راغلل ؟‬
‫ځوان وويل ‪ :‬وس هر څه وينم ‪.‬‬
‫نصراني عالم ورته وويل ‪ :‬نصرانيت ته غاړه کيښودنه لکه د لاندې‬
‫ښکتنځي تروږمو په څېر دی ‪ ،‬او د رڼاګانو نه ډک د ځمکې مخ د اسلام په‬
‫څېر دی ‪ ،‬او ته په دې هڅه کې يې چې اسلام او رڼاګاني پرېږدې او‬
‫تورتمونو ته ولاړ شې ‪ ،‬حالانكه چې زه هم ستا په څېر مسلمان يم خو د‬
‫ويرې له کبله مې اسلام پټ کړی دی ‪ ،‬ځه ښه په اطمنئان ولاړ شه او د‬
‫تورتمونو لپاره رڼاګانې مه پرېږده ‪!!.‬‬
‫د دغه عملي مثال په وركولو اهلل پاک د نصرانيت په جال کې ګېر شوي‬
‫ځوان ته نجات او خلاصون وركړ چې نصرانيت په حقيقت کې دين نه‬
‫بلکې يو د بل له پاسه تيارې او تورتمونه دي ‪ ،‬او نصرانيان په دې هڅه کې‬
‫دي چې نصرانيت د مسلمانانو په منځ کې رواج ومومي ‪.‬‬
‫اسلامي منطقې چې په دين باندې جهل او ناپوهۍ پكې زياته وده کړېده ‪ ،‬د‬
‫نصرانيت څخه د ځان ساتنې ارشادات يې لازمي فرض دي ‪ ،‬ځکه دغسې‬

‫حالتونه د تنصير داعيانو ته – اهلل پاک دې پرې راضي نه شي – د‬
‫نصرانيت د خپرولو زرينه موقعه په لاس وركوي ‪.‬‬
‫خو د رنځ تداوۍ ‪ ،‬جګړه ځپلو او نورو ستونزمنو حالتونو کې هم د‬
‫نصرانيانو موخې نه تر لاسه کيږي ‪ ،‬مګر هغه مهال چې په اسلام باندې‬
‫مسلمانان جهل ولري ‪ ،‬بيا نو د تنصير داعيان مسلمان د نصرانيت د تأثير‬
‫لاندې راولې ‪ ،‬او په دروغژن او د ځان نه ښايسته کړي شبهاتو ورته اسلام‬
‫په غير حقيقي څېره ورپېژني چې د خپلو دعوتونو ترشا يې د فاسد او‬
‫بدپرستۍ ناوړه څېره پټه وي ‪.‬‬
‫له همدې ځای څخه د شرعي علم او زده کړي لوی منزلت او ستر فضيلت‬
‫په ډېره ښه توګه په ډاګه کيږي چې د قيامت په ورځ پرې اهلل پاک د جهنم د‬
‫اور نه خلک بچ کوي او سترو جنتونو ته يې ننباسي ‪.‬‬
‫که اسلامي دعوت حقيقت مو په رښتيا توګه اسلام پالو ته په ګوته کړ نو په‬
‫رښتيا به يې خلک له باطل او فاسد دعوت نه په مضبوطي او پياوړي ډال‬
‫سالم او روغ رمټ پاتي شي ‪ ،‬دغو خلکو ته به مونږ داسې اسلحه وركړي‬
‫وي چې پخپله ترو پرې د تنصير د داعيانو وثنيت او وسوسې د اهلل په اذن‬
‫سره دړې وړې کړي ‪.‬‬
‫ګرد ټولواکان دې د خپلو قومونو اړوند له اهلل پاک څخه وډار شي او د‬
‫هغوی لپاره دې د زده کړي اړوند داسې ښوونيز منهج جوړ کړي چې ټولو‬
‫ديني زده کړو ته شامل وي ترڅو د اهلل پاک مخې ته په ودرېدو ورته نجات‬
‫ورپه برخه شي ‪ ،‬او ورڅخه ددغو زده کړو په بركت د ګردو ديني اغيارو او‬
‫نصرانيت دام اچونكو له پراډونو او دامونو څخه په سمه توګه سالم او‬

‫خوندي پاتې شي ‪.‬ځکه چې د اسلامي قومونو قبيلو په صلاحيت‬
‫او په ديني جامه سمبالښت کې د اهلل په مرسته د ټولواکانو ټولواکي او‬
‫حکومتي ريښې نورې هم لا پسې پياوړي کيږي ‪ ،‬ځکه چې په ديني زده‬
‫کړو عوام الناس د اسلامي دولت سپايان او کلک مدافعين جوړيږي دا هله‬
‫چې کله يې عقيدوی ريښې د ټولواکانو سره په مينه محبت او مرستو ولاړې‬
‫وي ‪ ،‬او د عوام الناس او رعيت عقيدوی فسادونه مذهبي تحريفونه او‬
‫مسلکي کږليچونه د ټولواکانو سره په بغض او حسد او تربګنې او د هغوی‬
‫څخه په سرغړونې او حكم ماتولو تماميږي ‪ ،‬ګرد ټولواکان دې له اهلل پاک‬
‫څخه وډار شي او ودې وپوهيږي چې سبا د قيامت په ورځ به ورڅخه اهلل‬
‫پاک د ګرد رعيت اړوند پوښتنه کوي او حالانكه دوی يې د ژوند د هرې‬
‫چارې مسؤلين دي ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َِّ ُ َ ٌ َ َ َٰ ْ َ َ َٰ َِّ َ َ َِّ َ َ ْ َ ُ َ‬
‫اس لا يعلمون ]‬‫كن أكثر الن ِ‬
‫[ واللـه غال ِب على أم ِره ِ ولـ ِ‬
‫‪   ‬‬

‫نهم فصل‬
‫په كتاب مقدس كې د‬

‫نبي ‪ ‬په رسالت زيري‬
‫‪ ‬لومړی زېری‬
‫‪ ‬دوهم زېری‬
‫‪ ‬دريم زېری‬
‫‪ ‬څلورم زېری‬

‫په كتاب مقدس كې د‬
‫نبي ‪ ‬په رسالت زېري‬
‫مسيح ‪ ‬زمونږ په پېغمبر محمد ‪ ‬په اسماني رسالت زيري وركړي دي ‪،‬‬
‫ْ َ ِّ ُ ُ َِّ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ‬ ‫ْ َ َ‬
‫اهلل پاک فرمايي [ َوإِذ قال عِنسى اب ُن م ْري َم يا بنِي إِس َرائ ِيل إِن ِي َرسول اللـ ِه‬
‫ُ َْ‬
‫ْ ُُ‬ ‫َْ‬
‫ول يأت ِي مِن بع ِدي اسمه‬ ‫َ ْ ُ ُِّ َ ِّ ً ِّ َ َ ْ َ َ َ َِّ َ َِّ ْ َ َ ُ َ ِّ ً َ‬
‫إِليكم مص ِدقا ل ِما بين يدي مِن التوراةِ ومب ِشرا بِرس ٍ‬
‫ٌ (‪)1‬‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ َِّ َ َ ُ ْ َ ِّ َ َ ُ َ َٰ َ ْ ٌ ُِّ‬
‫ات قالوا هـذا ِسحر مبِين ]‬ ‫أحمد ۚ فلما جاءهم بِالبنِن ِ‬
‫ژباړه ‪ :‬او کله چې عيسى ‪ ‬وويل ‪ :‬ای بني اسرائيلو ! تاسو ته زه د اهلل‬
‫رسول يم او له ځان نه مخکې د تورات تصديق کونكى يم ‪ ،‬او له ځان نه‬
‫وروسته د احمد پر نوم درته د اسماني استازي زېری دركوم ‪ ،‬کله چې ورته‬
‫دغه پېغمبر ( احمد ) په ښکاره دليلونو راغى نو دوی وويل ‪ :‬دا خو ښکاره‬
‫سحر دی ‪.‬‬
‫نصرانيانو او له دوی څخه مخکې يې يهودانو ورونو ډېر زيار ويستى چې په‬
‫تورات او انجيل کې د نبي ‪ ‬اړوند راغلي ټول بشارتونه او زيري له خپلو‬
‫کتابونو څخه ياحذف کړي او يا يې د معنوي تحريف اړوند بله لاره‬
‫‪‬‬ ‫وسنجوي ‪ ،‬او ښه رډبډ يې دا دعوه وكړه چې په کتابونو کې يې د نبي‬
‫اړوند د نبوت هېڅ هم نه دي ويل شوې ‪ ،‬او که شتون هم ولري دوی زيار‬
‫ويستلى ترڅو يې په عيسى ‪ ‬چسپاند کړي ‪ ،‬او يهودو زيار ويستلى دی‬
‫(‪ )1‬سورت الصف ‪. ) ۴ ( :‬‬

‫چې بشارتونه د هغوی په زعم منتظر مسيح باندې حمل کړي ‪،‬‬
‫خو د حقيقت له مخې دغه بشارتونه له نبي ‪ ‬پرته نور په هېڅ چا د تطبيق‬
‫وړ نه دي ‪ ،‬او نه وړ ګرځيداي شي ( راجع اصل الكتاب )‬
‫سم به ورسره خبرې کوي ‪ ،‬خو که کوم انسان ورڅخه زما د خبرو اوريدل‬
‫دروست ونه بولې ‪ ،‬زه به ورسره حساب کتاب کوم ]‬
‫په هستي تطبيقيږي او بس ‪ ،‬ځکه نص کې وايي ‪:‬‬ ‫دا نص يواځې د نبي ‪‬‬
‫[ د دوی له ورونو نه پېغمبر وركړم ] او د هغوی ورونه د اسمعيل ‪ ‬بچيان‬

‫دي ‪ ،‬ځکه چې هغه د اسحاق ‪ ‬ورور و ‪ ،‬چې ورته د ګردو بني اسرائيلو‬
‫نسبت کيږي ‪ ،‬او دغه دواړه د ابراهيم ‪ ‬زامن وو ‪.‬‬
‫بيا نص کې وايي ‪ [ :‬ستا په څېر ] او دا يهود هم مني چې په بني اسرائيلو‬
‫کې د موسى ‪ ‬په څېر پېغمبر نشته ‪.‬‬
‫‪ :‬ځکه چې هغوی په سفر التثنية ( ‪ ) ۲۱ / ۴۳‬کې وايي [ په بني اسرائيلو‬
‫كې د موسى په څېر بل نبي نشته چې اّلل ورسره مخ په مخ ( مخامخ )‬
‫خبرې كړي وي ] ‪.‬‬
‫‪ :‬او د تورات په سامري نسخه کې وايي [ په بني اسرائيلو كې به دوباره‬
‫داسې پېغمبر شته نه شي چې اّلل ورسره خوله په خوله خبري كړې وي ] ‪.‬‬
‫خو د بل ځل لپاره يهود دا باور هم لري چې دغه اسماني پيغمبرلا تر اوسه نه‬
‫دی راغلى ‪ ،‬او نورځينې وايي چې [ دغه پېغمبر يوشع بن نون ‪ ‬و] ‪.‬‬
‫خو ولې دا دروسته نه ده ‪ ،‬ځکه چې يوشع بن نون ‪ ‬د موسى ‪ ‬په څېر نه‬
‫و‪.‬‬

‫او نصرانيان دا دعوه کوي چې له دغې څخه عيسى ‪ ‬مراد‬
‫دی(‪ )1‬او دا دعوه هم د څو وجوهاتو څخه دروسته نه شي بلل کېدای بلکې‬
‫ناسمه ده ‪:‬‬
‫لومړی ‪ :‬عيسى ‪ ‬د بني اسرائيلو ورور نه بلکي خپله بني اسرائيلي و ‪.‬‬
‫دوهم ‪ :‬هغه د موسى ‪ ‬په څېر نه و ‪ ،‬بلکې د هغه پيرواكرو او د نصرانيانو په‬
‫نېز خپله معبود او ابن معبود و ‪ ،‬که هغوی دا اقرار وكړي چې عيسى ‪ ‬د‬
‫موسى ‪ ‬په څېر و‪ ،‬نو خپله عقيده او ديانت به له بنسټ نه وړنګوي ‪.‬‬
‫او دغه زېری په هراړخيزه توګه په محمد ‪ ‬باندې ډېر ښه او په رښتيا‬
‫توګه تصدېقيږي ‪ ،‬ځکه دا يې ورور او برسېره د موسى ‪ ‬په څېر يې نوی‬
‫دين او شريعت هم راوړی دی ‪ ،‬او د مشراكنو سره يې جنګ جګړې هم په‬
‫دغې دين وكړې ‪.‬‬
‫بيا په نص کې وايي [ خپلې خبرې به د هغه په خوله كې كيږدم ] دا په‬
‫پخپله‬ ‫‪‬‬ ‫سينو کې د محفوظ قرانكريم څخه کنايه ده ‪ ،‬چې محمد‬
‫دجبريل ‪ ‬څخه خوله په خوله ياد کړی دی ‪ ،‬او بيا يي د محمد ‪ ‬په‬
‫سينه کې محفوظ کړی دی ‪ ،‬او امتيانو يې هم د محمد ‪ ‬د خولې نه په‬
‫داسې انداز کې ياد کړی دی چې څنګه ورته تازه نازل شوی دی ‪ ،‬هغه‬
‫داسې چې نبي ‪ ‬پخپله د ليک لوست توان نه درلود ‪.‬‬
‫دغه څېر ورسره اهلل پاک هم خپلې ژمنې پوره کړې ‪ ،‬هغه د مشراكنو او‬
‫يهودانو او د دوی په څير د نورو دښمنانو نه د نبي ‪ ‬غچ او بدله واخلي ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬قاموس الکتاب المقدس ‪. ) ۲۴۲ ( :‬‬

‫له نبي ‪ ‬پرته دغه زېري او واقعيتونه د بل چا لپاره نه دي ثابت‬
‫له دښمنانو څخه اهلل پاک انتقام وانه اخست ‪ ،‬بلکې‬ ‫‪‬‬ ‫شوي ‪ ،‬د عيسى‬
‫اهلل پاک د يهودانو د قتل او وژنې د ارادې په مهال سمدستي ځان ته پورته‬
‫کړ ‪ ،‬او ورته يې له هغوی نه خلاصون وركړ ‪ ،‬او نصرانيان لا په دې هم‬
‫باوري دي چې لومړی يې هغه ونيو او د ناسم چلند وروسته يې بيا په دار‬
‫وځړو(‪.)1‬‬
‫دوهم زېری ‪:‬‬

‫په سفر التثينة ( ‪ ) ۲ / ۴۴‬کې وايي [ دا د بركت او خېر غوښتنې هغه‬
‫كمالات دي چې په بني اسرائيلو كې د اّلل پاک پېغمبر ويلي دي ‪ ،‬هغه‬
‫وايي سننا څخه رب راغى ‪ ،‬هغوی ته يې د سعير څخه روښنايي وښوده ‪ ،‬او‬
‫فاران هم په پړق پړوق وځلېد ‪ ،‬د قدس غونډكو ته راغى او د هغوی نوی‬
‫دين او شريعت ورسره و ] ‪.‬‬
‫د سنيا ته راتګ نه موسى ‪ ‬د تورات وركول مراد دي ‪ ،‬او د سعير روښنايي‬
‫نه په مسيح ‪ ‬زېری وركول مراد دي ځکه چې [ ساعر ] په فلسطين کې د‬
‫يهودانو د ځمکې د غر نوم دی(‪. )2‬‬
‫او د [ فاران ] غر ځلېدنې نه د محمد ‪ ‬د نبوت او رسالت زېری موخه ده ‪،‬‬
‫ځکه فاران مکه کې د غر نوم دی او هغوی هم ورته خپلو کتابونو کې دغه‬
‫نوم اخستى دی ‪.‬‬
‫(‪ )1‬اظهار الحق ‪ ) ۲۲۲۴ / ۳ :‬البشارة بنبي الاسلام في التوراة والانجيل ‪. ) ۸۲۲ / ۲ ( :‬‬
‫(‪ ) 2‬قاموس الکتاب المقدس ‪. ) ۳۴۱ ( :‬‬

‫‪ ‬يهودان د اسمعيل ‪ ‬په اړوند په سفر التکوين ( ‪ ) ۸۲ / ۸۲‬کې‬
‫وايي [ هغه د فاران په غر كې ووسېد او مور يې ورله د مصر نه ښځه‬
‫واخسته ] ‪.‬‬
‫او اسمعيل ‪ ‬يواځې په مکه کې اوسېدلى دی او بس(‪.)1‬‬
‫دريم زېری ‪:‬‬

‫‪ ‬په سفر الحجى ( ‪ ) ۱ / ۸‬کې ذکر کوي ‪ ،‬حجى د بني اسرائيلو پېغمبر‬
‫دی چې حجى بني اسرائيلو ته د هيکل له نړيدو او د بني اسرائيلو بابل ته د‬
‫مريانو په څېر انتقال او بېرته د هغوی د راتګ په هکله داسې خبر کړل چې‬
‫اهلل پاک وايي [ د ګردو لښكرو رب داسې وويل ‪ :‬لږ مهال وروسته به ټول‬
‫اسمانونه ‪ ،‬ځمكې ‪ ،‬لوندې او وچې ‪ ،‬په لړزه راولم ‪ ،‬ټول امتونه به نا ارامه‬
‫كړم ‪ ،‬د ټولو امتونو خوښي به راشي ‪ ،‬دا خونه به له غيرت څخه ډكه كړم ‪،‬‬
‫د لښكرو څښتن وايي ‪ :‬د سرو زرو خزانې زما دي ‪ ،‬د لښكرو څښتن وايي‬
‫‪ :‬د دې خونې وروستنى عزت او احترام به د لومړني عزت او احترام نه‬
‫زيات وي ‪ ،‬د لښكرو رب وايي ‪ :‬دې ځای كې به ورته سلام وركړم ]‬
‫دا قول [ د ټولو امتونو خوښي به راشي ] په عبرانۍ ژبه کې د [ حمدا ] معنا‬
‫ده ‪ ،‬پروفيسور عبدالاحد داود وايي ‪ :‬په عريب ژبه کې [ احمد ] په عبرانې‬
‫کې د [ حمدا ] مساوي دی ‪ ،‬او د حمدا معنى( خوښي او پسند ) ده ‪.‬‬
‫نو دا نص بالکل د نبي ‪ ‬په حق کې دروست او سم دی ‪.‬‬
‫بيا وايي [ دې ځای كې به ورته سلام وركړم ] او سلام او اسلام دواړه په يوه‬
‫(‪ )1‬اظهار الحق ‪ . ) ۲۲۴۳ / ۳ ( :‬البشارات بنبي الاسلام ‪. ) ۸۴۱ / ۲ ( :‬‬

‫معنى دي ‪ ،‬د اسرا په شپه بيت المقدس ته دغه سلام د نبي ‪ ‬په‬
‫سفر بشپړ شوی دی ‪ ،‬او عمر ‪ ‬هم د خپل خلافت په دور کې فتحه کړ(‪. )1‬‬
‫بيا هغه پېښې چې د [ حمدا ] په راتګ پورې تړاو لري ‪ ،‬يواځې په محمد ‪‬‬
‫ډېرې ښې تطبېقيږي ‪ ،‬په ( ‪ ) ۱۱‬ميلادي کال کې د بيت المقدس له‬

‫ويجاړېدو وروسته بيت المقدس ته عزت د مسلمانانو په لاس راستون شو ‪،‬‬
‫او د لومړني عزت څخه هم د ډېرې برخې څښتن دی ‪.‬‬
‫او اسلام ځمکه هم په حركتونو راوسته د مسلمانانو په لاس اهلل پاک د سرو‬
‫زرو څښتنان ټول قياصره دړې وړې کړل ‪ ،‬او د دوی په لاس يې د سپينو زرو‬
‫لرونكي خاوندان فارسيان د ځمکې له مخ نه ورک کړل او شتمنۍ يې د‬
‫اهلل پاک په لاره کې خرچ شوې ‪ ،‬دغه کارونه نه يهودانو کړي دي او نه‬
‫مسيح ‪ ‬کړي دي ‪ ،‬دغه ګردې چارې اهلل پاک د محمد ‪ ‬په لاس پوره او‬
‫بشپړې کړې ‪ ،‬او د هغه ملګرو او پيروانو يې مشن په وړاندې بوت ‪.‬‬
‫څلورم زېری ‪:‬‬

‫‪ ‬په انجيل يوحنا ( ‪ ) ۱ / ۲۴‬کې وايي [ زه درته رښتيا وايم او دا به ډېره ښه‬
‫وي چې زه ولاړ شم ‪ ،‬كه زه له تاسو څخه ولاړ نه شم نو [ معزی ] تاسو ته نه‬
‫شي راتلای ‪ ،‬او هغه چې كله راشي نو ګرد نړيوالو به د سرغړونو په‬
‫ارتكاب وڅڅي او رټنه به وركړي ‪.‬‬
‫(‪ ) 1‬محمد في الکتاب المقدس ‪ . ) ۲۲ – ۲۱ ( :‬د کتاب ليکوال عبدالاحد داود دی ‪ ،‬د‬
‫اسلام له راوړو څخه وړاندې د کلدانيانو دروم دکاتوليک نصراني ډلي پياوړی دين‬
‫پوهه و ‪.‬‬

‫بيايې وويل ‪ :‬ستاسو اړوند راسره نور هم څه شته خو تاسو يې‬
‫اوسمهال د زده كړې توان نه لرئ ‪ ،‬چې كله هم دغه حق استازی راشي نو‬
‫تاسو ټولو ته به پوره پوره دين وښايي ‪ ،‬هغه پخپل ترو خبري نه كوي ‪،‬‬
‫بلكې د اوريدلي حق په معيار ژبه څرخوي ‪ ،‬هغه به تاسو د راروانو پټو پناه‬
‫كارونو څخه هم اګاه كړي ] ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫او د [ معزی ] معنى ( زما مرستندويه به وي ) ده ‪ ،‬او دا صفت د نبي‬
‫څخه پرته په بل هېڅ چا نه تطبېقيږي ‪ ،‬ځکه هغه حق او حقيقت چې‬
‫عيسى ‪ ‬يې د څرګندولو څخه بي توانه و ‪ ،‬ټول يې په زياته زيركتيا او په‬
‫حکيمانه انداز ښکاره کړ ‪ ،‬د عربۍ ژبې څخه پرته د [ معزی ] په ترجمه‬
‫کې [ مارقليط ] چې يوناني لفظ دی ‪ ،‬ذکر شوی دی ‪ ،‬خو د [ مارقليط ]‬
‫معنى عربو مترجمينو [ معزی ] ذکر کړې ده ‪.‬‬
‫رحمت اهلل هندي ذکر کوي چې[ مارقليط ] د [ پارقليط ] د کلمې‬
‫تحريف دی ‪ ،‬او محمد او احمد د [ پارقليط ] معنى ده ‪ ،‬خو يهودانو او‬
‫نصرانيانو د حسد له مخې د تحريف په لاره روانه کړه ‪ ،‬ځکه چې په يونانۍ‬
‫ژبه د محمد ‪ ‬په نوم ښکاره نص دی ‪ ،‬هېره دې نه وي چې [ پارقليط ] د‬
‫هغې کلمې معنى ده چې عيسى ‪ ‬پرې نطق کړی دی ‪ ،‬ځکه چې هغه په‬
‫اراميه ژبه خبرې اترې کولې‪.‬‬
‫او د [ معزی ] کلمه هم د نبي ‪ ‬په حق کې لوی سپيناوی دی ‪ ،‬ځکه له‬
‫مسيح ‪ ‬نه وروسته بل هېڅ څرګندونكى پېغمبر نشته دی(‪.)1‬‬
‫(‪ )1‬النصيحة ال ايمانية في فضيحة الملة النصرانية ‪ . ) ۲۳۲ – ۲۴۲ ( :‬اظهار الحق ( ‪/ ۳‬‬
‫‪ . ) ۲۲۲۲‬محمد في الکتاب المقدس ‪. ) ۸۲۹ ( :‬‬

‫او چې څومره زيري عيسى ‪ ‬وركړي دي په لازمي توګه به ترې‬
‫محمد ‪ ‬مراد وي ځکه چې د دواړو ترمنځ بل پېغمبر نه دی راغلى ‪ ،‬او نه‬
‫د پېغمبر ‪ ‬نه وروسته کوم پېغمبر راتلى شي ‪.‬‬
‫ددغې څېړنې ترمخې مونږ ته په ډاګه شوه چې اهلل پاک په يهودانو او‬
‫نصرانيانو په هغه څه کې حجت قائم کړی دی چې هغوی يې هم ويني او‬
‫هم يې وايي – خو کاش چې عقل يې درلودی –‬
‫‪   ‬‬

‫پايڅوړ‬
‫دغه د يهوديت او نصرانيت اړوند څېړنيزه شننه او کره کتنه وه ‪ ،‬تر مخې يې‬
‫مونږ ته معلومات وشول چې انسانانو د اهلل پاک د دين اړوند په لويه کچه‬
‫ستر جنايتونه کړي دي ‪ ،‬يهودانو د هدايت ‪ ،‬زيركتيا ‪ ،‬او د حق سمبول‬
‫اسماني دين د اهلل پاک په ذات باندې د جرات کولو له مخې په عنصري‬
‫بدترين دين تبديل کړ ‪ ،‬د ګردو راليږل شوو اسماني پېغمبرانو او استازو په‬
‫سپېڅلو شخصيتونو کې طعن تشنيع او د تورلګولو او عزت تراشۍ لارې‬
‫خپلې کړې ‪ ،‬اوسمهال هم هغوی د ټول بشريت د بېخ کنۍ انتظار باسي ‪.‬‬
‫نصرانيانو د عيسى ‪ ‬راوړی اسماني سپېڅلى ښايسته اسان دين په داسې‬
‫تېرو بېرو او کږو نسکورو بدل کړ چې په هر اړخيزه توګه يې تنفيذ ډېر‬
‫زيات ګران بريښي ‪ ،‬بلکې نصرانيت ته غاړه ږدونكي هستي به له پېل‬
‫څخه د خپل عقل مزی شکوي ‪ ،‬د خپل فهم او نه فهم په اړه به هېڅ پوښتنې‬
‫نه کوي ‪ ،‬ولې که پوښتنې د ځان پوهنې لپاره پېل کړي چې ترڅو قناعت او‬
‫حقيقت ته رسېدګي وكولای شي نو حيرت او رپاند حالت يې يې لا پسې‬
‫ډېرښت کوي ‪ ،‬له دې کبله چې د عيسى ‪ ‬اسمان ته د پورته کېدو وخت‬
‫تعليمات او ددې وخت افکار سره پخپل منځ کې هېڅ تعلق او رشته نه لري ‪.‬‬
‫مونږ ته جوته شوه چې اهلل پاک په انسانيت او بشريت باندې د خپل رحم او‬
‫ځانګړې مهربانۍ له مخې محمد ‪‬د اسلامي دين په راوړلو ونازو ‪ ،‬دغه‬

‫اسلام د ابراهيم ‪ ‬د شرک نه پاک د توحيد دين دی ‪ ،‬بلکې د ټولو‬
‫پېغمبرانو دين دی ‪.‬‬
‫او اهلل پاک ددې پېغمبر په لاس د اسلام هغه معالم راژوندي کړل چې د بل‬
‫هېڅ پېغمبر په لاس يې نه و راژوندي کړې ‪ ،‬هغه داسې چې اهلل پاک دا دين‬
‫د تغيير او تبديل نه محفوظ او بچ وساتو ‪ ،‬د ځمکې په ګوډ ګوډ يې ننويست ‪،‬‬
‫د چا برخليک چې نيک و اهلل ورته هدايت او د سمې لارې ښوونه وكړه او د‬
‫چا برخليک چې بد مرغه و له دغې خيريت او نېکمرغۍ څخه يې مخ‬
‫واړول شو ‪.‬‬
‫په اخر کې د اهلل رب العلمين چې د عظيم عرش رب دی دا سوال کوم چې‬
‫مسلمانانو ته د خپل دين الهام وكړي او دين ته يې په ښه توګه راستانه کړي‬
‫‪ ،‬ترڅو بې لاره او حيران ولس پخپلو دندو وپوهوي ‪ ،‬ترڅو د شيطانانو ‪،‬‬
‫يهودانو ‪ ،‬نصرانيانو ‪ ،‬بې دينه کمونستانو او نور قوم پرستو د دنيا او اخرت د‬
‫جهنم او د اورونو ښکار شو کندو کپرونه سالم او روغ رمټ ستانه شي ‪.‬‬
‫او له اهلل څخه سوال کوم چې مونږ پخپل اطاعت او پيروۍکې استعمال‬
‫کړي ‪ ،‬د اسلامي دين او کلمې د نصرت اعزاز را په برخه کړي ‪ ،‬او د نبي‬
‫‪ ‬د امت شرف مو برخليک کړي ‪ ،‬اهلل پاک دې زمونږ دا عمل ( ليکنه )‬
‫سوچه او خالص د هغه د رضا لپاره وګرځوی ‪.‬‬
‫( وصلى اّلل على نبينا محمد ‪ ‬و صحبه وسلم تسليما كثيرا )‬
‫ددې کتاب د څلورم چاپ زيادات او تعليقات په مدينه منوره کې په ( ‪) ۲۳۸۲‬‬
‫هجري کال د شعبان په مياشت کې پای ته ورسېدل ‪.‬‬
‫سعود بن عبدالعزيز الخلف‬

‫د دې کتاب پښتو ته ژباړه په ( ‪ ) ۲۳۴۸‬کال د رمضان د مياشتې په ( ‪ ) ۸۲‬چې‬
‫د ( ‪ ) ۸۱۲۲‬ميلادي کال د اګست د مياشتې د ( ‪ ) ۸۲‬سره سمون خوري پای ته‬
‫ورسېده ‪.‬‬
‫الحمدهلل الذي بنعمته تتم الصالحات‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫والحمدهلل أولا وآخرا‬
‫لقمان حکيم حکمت‬

‫اختستنليكونه‬
‫‪ : - ۲‬القران الکريم‬
‫د حديثونو كتابونه ‪:‬‬
‫‪ : - ۸‬الجامع الصحيح ‪ :‬د محمد بن اسمعيل البخاري ليکنه ‪ ،‬دفتح الباري‬
‫سره ‪ ،‬چاپ ‪ :‬ادارة البحوث العلمية رياض ‪.‬‬
‫‪ : - ۴‬الجامع الصحيح ‪ :‬د مسلم بن الحجاج ليکنه د محمد عبدالباقي په‬
‫څارنۍ ‪ ،‬چاپ ‪ :‬احياءالکتب العربية ‪ ،‬لومړی چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۴۱۳ :‬ـه ‪.‬‬
‫‪ : - ۳‬الجامع الصحيح ‪ :‬د ابوعيسى ترمذي ليکنه ‪ ،‬د احمد شاکر په تحقيق‬
‫‪ ،‬دار احياء التراث العريب لبنان ‪.‬‬
‫‪ : - ۲‬سنن الدارمي ‪ :‬د عبداهلل الدارمي ليکنه ‪ ،‬د محمد دهمان په څارنې ‪،‬‬
‫مطبعة الاعتدال دمشق کال ‪ ۲۴۳۹ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۴‬سنن ابن ماجه ‪:‬د ابوعبداهلل القزويني ليکنه ‪ ،‬تعليق محمد عبدالباقي‬
‫‪ ،‬دار الفکر د نشر او طباعت اداره ‪.‬‬
‫‪ : - ۱‬شرح مسلم ‪ :‬د حافظ ابوزكريا يحيي بن شرف النووي ليکنه ‪ ،‬چاپ ‪:‬‬
‫دار احياء التراث العريب بيروت لبنان ‪.‬‬
‫‪ : - ۲‬فتح الباري شرح صحيح البخاري ‪ :‬د حافظ ابن حجر عسقلاني‬
‫ليکنه ‪ :‬خپرندويه ادراه ‪ :‬رئاسة البحوث العلمية والافتاء ‪ ،‬رياض ‪.‬‬
‫‪ : - ۹‬المستدرک ‪ :‬د حافظ ابن عبداهلل حاكم نيسابوري ليکنه ‪،‬‬
‫خپروندويه ادراه ‪ :‬مکتبة المعارف ‪ ،‬رياض ‪.‬‬

‫‪ : - ۲۱‬مسند الامام أحمد بن حنبل ‪ :‬د امام احمد بن حنبل ليکنه ‪،‬‬
‫خپرونديه اداره ‪ :‬دار صادر ‪ ،‬بيروت لبنان ‪.‬‬
‫تفسيرونه ‪:‬‬
‫‪ : - ۲۲‬تفسير ابن جرير طبري ‪ :‬چاپ او خپروندويه ادراه ‪ :‬مطبعة البابي‬
‫الحلبي ‪ ،‬دوهم چاپ ‪ ،‬کال ‪۲۴۲۲ :‬ه‬
‫‪ : - ۲۸‬تفسير ابن کثير ‪ :‬د حافظ ابو الفداء اسمعيل بن کثير ليکنه ‪ ،‬چاپ ‪:‬‬
‫مطبعة المنار ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۲۱ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۴‬تيسير العزيز الحميد ‪ :‬د سليمان بن عبداهلل آل الشيخ ليکنه ‪ ،‬چاپ ‪:‬‬
‫المکتبة الاسلامية دريم چاپ ‪.‬‬
‫نور اخستنليكونه ‪:‬‬

‫‪ : - ۲۳‬أخبار بطاركة الکرسي المشرق ‪ :‬د ماري سليمان له کتاب المجدل‬
‫څخه ‪ ،‬چاپكال او چاپځای پرې نشته ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۲‬اختلافات في تراجم الکتاب المقدس ‪ :‬د احمد عبدالوهاب ليکنه ‪،‬‬
‫خپروندويه ادراه ‪ :‬مکتبة وهبة القاهرة ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۱:‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۴‬الأديان في القرآن ‪ :‬د دکتور محمد بن شريف ليکنه ‪ ،‬خپروندويه‬
‫اداره ‪ :‬مکتبة عکاظ پنځم چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۳ :‬ـه ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱‬الأديان والفرق و المذاهب والمعاصرة ‪ :‬د شيخ عبدالقادر شيبة‬
‫الحمد ليکنه ‪ ،‬د الجامعة الاسلامية چاپ ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۲‬الأسفار المقدسة قبل الاسلام ‪ :‬د دکتور صابر طعيمة ليکنه ‪ ،‬چاپ ‪:‬‬

‫عالم الکتب ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۴:‬ـه ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۹‬أصول التنصير في الخليج العريب ‪ ،‬د ـه‪ .‬کونوي زيقلر ليکنه ‪ ،‬ترجمه‬
‫‪ :‬مازن مطبقاتي ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۲۱ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۸۱‬اظهار الحق د شيخ رحمت اهلل هندي ليکنه ‪ ،‬تحقيق ‪ :‬دکتور محمد‬
‫ملکاوي ‪ ،‬چاپ ‪ :‬دارالحديث قاهرة ‪.‬‬
‫‪ : - ۸۲‬الأمور المتيقنة عندنا ‪ ،‬د قس کارل س ‪ .‬وليمز ليکنه ‪ ،‬چاپ ‪ :‬ايديس‬

‫اسکندرية ‪.‬‬
‫‪ : - ۸۸‬انجيل برنابا ‪ ،‬د خليل سعادة ترجمه ‪ ،‬نشر ‪ :‬محمد رشيد رضا ‪.‬‬
‫‪ : - ۸۴‬الانسان في ظل الأديان ‪ ،‬د دکتور عمارة نجيب ليکنه ‪ ،‬خپرندويه‬

‫اداره ‪ :‬مکتبة المعارف رياض کال ‪ ۲۳۱۱ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۸۳‬الانسان و الأديان ‪ ،‬د دکتور محمد کمال جعفر ليکنه ‪ ،‬خپرندويه‬

‫اداره ‪ :‬دار الثقافة قطر ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۴ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۸۲‬أهم عوامل انحراف النصرانية ‪ ،‬د دکتور ابراهيم خلف تركي دمديني‬
‫په نړۍ وال پوهنتون کې د ماسټرې ليکنه ‪.‬‬
‫‪ : - ۸۴‬بحوث في مقارنة الأديان ‪ ،‬د دکتور محمد شرقاوي ليکنه ‪ ،‬خپرندويه‬

‫اداره ‪ :‬دارالفکر العريب قاهره ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۸۱ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۸۱‬بحوث ومقارنات في تاريخ العلم وتاريخ الفلسفة في الاسلام ‪ ،‬د عمر‬

‫فروخ ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالطليعة ‪ ،‬لومړي چاپ کال ‪:‬‬
‫‪ ۲۹۲۴‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۸۲‬البداية والنهاية ‪ ،‬د حافظ ابن کثير ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬مکتبة‬
‫الفلاح رياض ‪ ،‬مطبعة الفجالة قاهره ‪.‬‬
‫‪ : - ۸۹‬بروتوكولات حکماء صهيون ‪ ،‬د محمد خليفة تونسي ترجمه ‪ ،‬اووم‬

‫چاپ ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالکتاب العريب بيروت ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۱‬بروتوكولات حکماء صهيون ‪ ،‬د عجاج نويهض ترجمه ‪ ،‬څلورم چاپ‬

‫‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار الاستقلال ‪ ،‬کال ‪ ۲۹۹۴ :‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۲‬البشارة بنبي الاسلام في التوراة والانجيل ‪ ،‬د دکتور أحمد حجازي‬

‫سقا ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالجبل بيروت ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۴ :‬ـه‬
‫‪.‬‬
‫‪ : - ۴۸‬تاريخ أوربا في العصور الوسطى‪ ،‬د ـه‪ .‬فيشر ليکنه او د محمد زيادة‬
‫ترجمه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالمعارف مصر ‪ ،‬کال ‪ ۲۹۲۱ :‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۴‬تاريخ اوربا للعصور الوسطى ‪ ،‬د دکتور الباز العريني ليکنه‬

‫‪،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالنهضة العربية بيروت ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۳‬تاريخ بني اسرائيل من أسفارهم ‪ ،‬د محمد عزة دروزه ليکنه ‪،‬‬
‫خپرندويه اداره ‪ :‬المکتبة العصرية بيروت ‪ ،‬نوي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۴۲۹ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۴۲‬تاريخ الطبري ‪ .‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالمعارف ‪ ،‬تحقيق ‪ :‬محمد‬

‫أبوالفضل ابراهيم ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۴‬تاريخ الفکر المسيحي ‪ ،‬د قس حنا خضري ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره‬

‫‪ :‬دار الثقافة المسيحية ‪ ،‬دار الطباعة القومية ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۱‬تاريخ الکنيسة ‪ ،‬د يوسابيوس قيصري ليکنه او د قمص مرقس‬

‫ترجمه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬مکتبة المحبة ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۲‬تاريخ الکنيسة ‪ ،‬د قس جون لوريمر ليکنه او د عزرا مرجان ترجمه ‪،‬‬
‫خپرندويه اداره ‪ :‬دار الثقافة المسيحية ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۹‬تاريخ مختصر الدول ‪ ،‬د غريغوريوس ملطي چې په ابن العبري‬

‫شهرت لري ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬المطبعة الکاثوليکية بيروت ‪ ،‬دوهم‬
‫چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۹۲۹ :‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۳۱‬تاريخ المسيحية ‪ ،‬د حبيب سعيد ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار‬

‫التأليف والنشر للکنيسة الأسقفية ‪.‬‬
‫‪ : - ۳۲‬تحريف التوراة و سياسة اسرائيل التوسعية ‪ ،‬د دکتور محمد البار‬

‫ليکنه ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالقلم دمشق ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۲۹ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۳۸‬تدريب الراوي د جلال الدين سيوطي ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪:‬‬

‫دارالکتب الحديثة ‪ ،‬دوهم چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۴۲۲ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۳۴‬تذکرة الحفاظ ‪ ،‬د حافظ أبوعبداهلل ذهبي ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪:‬‬
‫دار احياء التراث العريب ‪.‬‬
‫‪ : - ۳۳‬تفسير العهد الجديد ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالثقافة‬
‫المسيحية ‪ ،‬مطبعة دار نوبار قاهره ‪ ،‬دوهم چاپ ‪.‬‬
‫‪ : - ۳۲‬تفسير العهد الجديد ‪ ،‬د دکتور وليم باريلک ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪:‬‬
‫دار الثقافة ‪ ،‬لومړي چاپ ‪.‬‬
‫‪ : - ۳۴‬التفکير الديني في العالم قبل الاسلام ‪ ،‬د دکتور اورانج کاي رحمات‬
‫داتو ليکنه ‪ ،‬او د دکتور رؤوف شلبي ترجمه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالثقافة‬
‫دوحه ‪.‬‬
‫‪ : - ۳۱‬تقريب التهذيب ‪ ،‬د ابن حجر عسقلاني ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪:‬‬
‫دار نشر الکتب الاسلامية ‪ ،‬کوجرانواله باکستان ‪.‬‬
‫‪ : - ۳۲‬تقييد العلم ‪ ،‬د خافظ خطيب بغدادي ليکنه او د يوسف العش‬

‫تحقيق ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار احياء السنة النبوية ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪۲۹۳۹ :‬‬
‫م‪.‬‬
‫‪ : - ۳۹‬تهذيب التهذيب ‪ ،‬د حافظ ابن حجر عسقلاني ليکنه ‪ ،‬خپرندويه‬

‫اداره ‪ :‬دائرة المعارف النظامية هند ‪ ،‬لومړي چاپ ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱‬التوراة السامرية ‪ ،‬ترجمه أبوالحسن اسحاق صوري ‪ ،‬نشر ‪ :‬دکتور‬

‫أحمد حجازي السقا ‪ ،‬چاپځای ‪ :‬دار الکتاب المقدس ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۲‬التوسل وأنواعه وأحکامه ‪ ،‬د شيخ ناصرالدين ألباني ليکنه ‪ ،‬دوهم‬

‫چاپ ‪.‬‬

‫‪ : - ۲۸‬تيسير مصطلح الحديث ‪ ،‬د دکتور محمود الطحان ليکنه ‪،‬‬
‫خپرندويه اداره ‪ :‬مکتبة السروات للنشر ‪ ،‬څلورم چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۸:‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۴‬جامع بيان العلم وفضله ‪ ،‬د حافظ يوسف بن عبدالبر النمري ليکنه‬
‫‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالکتب العلمية بيروت ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۳‬الحديث والمحدثون ‪ ،‬د محمد محمد أبوزهو ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره‬

‫‪ :‬دارالکتاب العريب لبنان کال ‪ ۲۳۱۳ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۲‬حقائق أساسية في الايمان المسيحي ‪ ،‬د پادري فايز فارس ليکنه ‪،‬‬
‫خپرندويه اداره ‪ :‬دارالثقافة المسيحية ‪ ،‬مطبعة القاهرة الجديدة ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۴‬الخطيئة والکفارة ‪ ،‬د عبدالفادي ليکنه ‪ ،‬کتاب تاريخ او چاپځای نه‬

‫لري ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱‬دراسات في الحديث النبوي وتاريخ تدوينه ‪ ،‬د دکتور محمد‬

‫الأعظمي ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬الطباعة السعودية رياض ‪ ،‬دوهم چاپ ‪،‬‬
‫کال ‪ ۲۳۱۲ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۲‬دراسات في العبادات المسيحية ‪ ،‬د دکتور محمود علي حمايه ليکنه‬

‫‪ ،‬کتاب د نشر تاريخ نه لري ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۹‬دراسات في الکتاب المقدس ‪ ،‬د دکتور محمود علي حمايه ليکنه ‪،‬‬
‫کتاب د نشبر تاريخ نه لري ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۱‬دستور الکنيسة الانجيلية بمصر ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دارالثقافة‬

‫المسيحية ‪ ،‬چاپځای ‪ :‬مطبعة دار نوبار ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۲‬دلائل النبوة ‪ ،‬د حافظ أبوبكر البيهقي ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪:‬‬
‫دارالفکر لومړي چاپ کال ‪ ۲۴۲۹ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۴۲‬الدين ‪ ،‬د دکتور محمد عبداهلل دراز ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره دار القلم‬
‫کويت ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۱ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۴۸‬الرموز والأسطورة في مصر القديمة ‪ ،‬د رندل کلارک ليکنه او د‬

‫احمد صليحة ترجمه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬الهيئة المصرية للکتاب ‪ ،‬کال ‪:‬‬
‫‪ ۲۹۲۲‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۴‬رؤيا معاصره حول مجيئ المسيح الثاني ‪ ،‬د نصراهلل زكريا ليکنه‬
‫خپرندويه اداره ‪ :‬مطبعة الطلبة ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۳‬سيرة ابن هشام ‪ ،‬د ابو محمد عبدالملک بن هشام المعافري ليکنه ‪،‬‬
‫پيش ‪ :‬طه عبدالرؤوف سعد ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬مکتبة الکليات الأزهرية‬
‫قاهره ‪ ،‬دريم چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۴۹۲ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۴۲‬شرح قصب السکر ‪ ،‬د دکتور عبدالکريم أثري ليکنه ‪ ،‬خپرندويه‬

‫اداره ‪ :‬مکتبة الدار بالمدينه ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۲ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۴۴‬الطبقات الکبري ‪ ،‬د حافظ محمد بن سعد ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪:‬‬
‫دار صادر بيروت ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۱‬العبادة المسيحية ‪ ،‬د أرشمندريت الياس لېکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪:‬‬

‫مکتبة السائح طرابلس ‪ ،‬کال ‪ ۲۹۲۲ :‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۴۲‬العقائد الوثنية في الديانة النصرانية ‪ ،‬د محمد التني ليکنه ‪ ،‬نشر ‪:‬‬
‫محمد الشيباني ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬مکتبة ابن تيمية کويت ‪ ،‬لومړي چاپ ‪،‬‬
‫کال ‪ ۲۳۱۲ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۴۹‬العلل ومعرفة الرجال ‪ ،‬د امام أحمد بن حنبل ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره‬
‫‪ :‬المکتبة الاسلامية للطباعة والنشر استانبول تركيا ‪ ،‬کال ‪ ۲۹۲۱ :‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۱۱‬علم اللاهوت النظامي ‪ ،‬د لاهويت نصرانيانو د علماو ګڼ شمير علماء ‪،‬‬
‫خپرندويه اداره ‪ :‬دارالثقافة المسيحية ‪.‬‬
‫‪ : - ۱۲‬العهد الجديد ‪ .‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار الکتاب المقدس قاهره کال ‪:‬‬
‫‪ ۲۹۲۸‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۱۸‬قالوا عن الاسلام ‪ ،‬د دکتور عماد الدين خليل ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره‬
‫‪ :‬الندوة العالمية للشباب الاسلامي رياض ‪ ،‬لومړي چاپ ‪،‬کال ‪ ۲۳۲۸:‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۱۴‬قاموس الکتاب المقدس ‪ ،‬د نصرانيانو ګڼ شمير متخصص علماوو‬

‫ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ : :‬دار الثقافة المسيحية ‪ ،‬دوهم چاپ ‪.‬‬
‫‪ : - ۱۳‬القاموس المحيط ‪ ،‬د محد الدين محمد الفيروز ابادي ليکنه ‪،‬‬
‫خپرندويه اداره ‪ :‬مؤسسة الرسالة ‪ ،‬دوهم چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۱ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۱۲‬القران الکريم والتوراة والانجيل والعلم ‪ ،‬د موريس بواكي ليکنه ‪،‬‬
‫خپرندويه اداره ‪ :‬دار المعارف مصر ‪.‬‬
‫‪ : - ۱۴‬قصة الحضارة ‪ ،‬د ول ديورانت ليکنه او د محمد بدران‬
‫تحقيق ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬ادارة الثقافة في جامعة الدول العربية ‪.‬‬
‫‪ : - ۱۱‬الکامل في ضعفاء الرجال ‪ ،‬د حافظ أبو أحمد ابن عدي الجرجاني‬
‫ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار الفکر ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۳ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۱۲‬کفارة المسيح ‪ ،‬د عوض سمعان ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار‬

‫الطباعة القومية فجالة ‪.‬‬
‫‪ : - ۱۹‬الکفاية ‪ ،‬د حافظ خطيب بغدادي ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار‬

‫الکتب الحديثة قاهرة مصر ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱‬الکنز المرصود في قواعد التلمود‬
‫‪ : - ۲۲‬د دکتور روهلنج ليکنه او د يوسف نصر اهلل ترجمه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪:‬‬
‫دار القلم لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۲ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۸‬اهلل جل جلاله ‪ ،‬د عباس محمود العقاد ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪:‬‬
‫المکتبة العصرية ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۴‬لسان العرب ‪ ،‬د ابن منظور ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار المعارف‬
‫مصر ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۳‬ماهي النصرانية ‪ ،‬د محمد تقي العثماني ليکنه او د نور عالم الندوی‬
‫عريب ترجمه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار العلوم کراچي پاکستان ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۴ :‬ـه‪.‬‬

‫‪ : - ۲۲‬مجمع الشرع الکنسي ‪ ،‬د حنانيا الياس کساب جمع او‬
‫ترجمه ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۴‬مجموع الفتاوی ‪ ،‬د شيخ الاسلام ابن تيمية ‪ ،‬د لومړي چاپ تصوير ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱‬محاضرات في النصرانية ‪ ،‬د محمد أبو زهرة ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره‬

‫‪ :‬مطبعة المدني مصر ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۲‬محمد ‪ V‬في الکتاب المقدس ‪ ،‬د پروفيسور عبدالأحد داود ليکنه‬

‫‪ ،‬عريب ترجمه ‪ :‬فهمي شما ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬مطبوعات المخاكم الشرعية‬
‫قطر ‪ ،‬لومړی چاپ کال ‪ ۲۳۱۲ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۹‬المدخل الى العهد الجديد ‪ ،‬د پادري فهيم عزيز ليکنه ‪ ،‬خپرندويه‬
‫اداره ‪ :‬دار الثقافة المسيحية ‪ ،‬مطبعة دار الجبل ‪.‬‬
‫‪ : - ۹۱‬المدخل لدراسة التوراة والعهد القديم ‪ ،‬د دکتور محمدالبار ليکنه ‪،‬‬
‫خپرندويه اداره ‪ :‬دارالقلم دمشق ‪ ،‬لومړي چاپ کال ‪ ۲۴۹۲ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۹۲‬المسيح في مصادر العقائد المسيحية ‪ ،‬د أحمد عبدالوهاب ليکنه ‪،‬‬

‫خپرندويه اداره ‪ :‬مکتبة وهبة قارهرة مصر ‪ ،‬لومړي چاپ کال ‪ ۲۴۹۲ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۹۸‬المسيح في القران ‪ ،‬د عبدالکريم الخطيب ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪:‬‬

‫دار المعرفة بيروت لبنان ‪ ،‬دوهم چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۴۹۴ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۹۴‬المسيحية ‪ ،‬د دکتور أحمد شلبي ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬مکتبة‬

‫النهضة المصرية ‪ ،‬اتم چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۹۲۳ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۹۳‬المسيحية الأصلية ‪ ،‬د ج‪.‬ر‪.‬و‪ .‬سټوټ ليکنه ‪ ،‬عريب ترجمه ‪:‬‬
‫ريد زخاري ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار منشورات النضير ‪.‬‬
‫‪ : - ۹۲‬المسيحية نشأتها وتطورها ‪ ،‬د دکتور چارل چنيپار ليکنه ‪ ،‬تقديم‬

‫دکتور عبدالحليم محمود ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار المعارف مصر ‪.‬‬
‫‪ : - ۹۴‬معاول الهدم والتدمير في النصرانية والتبشير ‪ ،‬د ابراهييم أصفهاني‬

‫ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار المجتمع ‪ ،‬پينځم چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۹ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۹۱‬المفردات في غريب القران ‪ ،‬د راغب أصفهاني ليکنه ‪ ،‬خپرندويه‬

‫اداره ‪ :‬دار المعرفة بيروت لبنان ‪.‬‬
‫‪ : - ۹۲‬الملکوت ‪ ،‬د قمص سيدارووس ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار العالم‬

‫العريب ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۹۱۹ :‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۹۹‬ملامح عن النشاط التنصيري في الوطن العريب ‪ ،‬د دکتور ابراهيم‬

‫عکاشة علي ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬مركز البحوث في جامعة الامام‬
‫محمد بن سعود الاسلامية کال ‪ ۲۳۱۱ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱۱‬موسوعة الفلسفة ‪ ،‬ددکتور عبدالرحمن البدوی ليکنه ‪ ،‬خپرندويه‬

‫اداره ‪ :‬مؤسسة العربية للدراسات ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۹۲۳ :‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱۲‬الموسوعة الفلسفية ‪ ،‬د دکتور عبدالمنعم الحفني ليکنه ‪ ،‬خپرندويه‬

‫اداره ‪ :‬دار بن زيدون ‪ ،‬لومړي چاپ ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱۸‬الموسوعة النقدية للفلسفة اليهودية ‪ ،‬د دکتور عبدالمنعم الحفني‬

‫ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار المسيرة ‪ ،‬لومړي چاپ کال ‪ ۲۳۱۱ :‬ـه‬
‫‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱۴‬موسوعة اليهود واليهودية والصهيونية ‪ ،‬دعبد الوهاب المسيري‬

‫ليکنه ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار الشروق ‪ ،‬کال ‪ ۲۹۹۹ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱۳‬النصرانية من التوحيد الي التثليث ‪ ،‬د دکتور محمد أحمد الحاج‬

‫ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار القلم دمشق ‪ ،‬لومړي چاپ ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱۲‬النصرانية والاسلام ‪ .‬د محمد عزت طهطاوي ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره‬

‫‪ :‬مکتبة النور مصر ‪ ،‬دوهم چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۱ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱۴‬النهاية في غريب الحديث ‪ ،‬د مجد الدين ابن الأثير ليکنه او د‬

‫طاهر أحمد الزاوي تحقيق ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ : :‬المکتبة الاسلامية ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱۱‬وثائق المجمع الثاني للفاتيکان ‪ ،‬دوهم چاپ کال ‪ ۲۹۱۹:‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱۲‬يا أهل الکتاب تعالو الي کلمة سواء ‪ ،‬د دکتور رؤوف شلبي ليکنه ‪،‬‬
‫خپرندويه اداره ‪ :‬دار الاعتصام ‪ ،‬دوهم چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۱ :‬ـه‪.‬‬
‫‪ : - ۲۱۹‬اليهودية ‪ ،‬د دکتور أحمد شلبي ليکنه ‪ ،‬اتم چاپ ‪ ،‬مکتبة النهضة‬
‫المصرية ‪ ،‬کال ‪ ۲۹۲۲ :‬م ‪.‬‬
‫‪ : - ۲۲۱‬اليهودية والمسيحية ‪ ،‬ددکتور محمد ضياء الرحمن الأعظمي ليکنه ‪،‬‬

‫خپرندويه اداره ‪ :‬مکتبة الدار المدينة المنورة ‪ ،‬لومړي چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۱۹ :‬ـه‪.‬‬

‫‪ : - ۲۲۲‬اليوم الآخر بين اليهودية والمسيحية والاسلام ‪ ،‬د دکتور‬
‫فرج اهلل أبو عطا اهلل ليکنه ‪ ،‬خپرندويه اداره ‪ :‬دار الوفاء المنصورة ‪ ،‬دوهم‬
‫چاپ ‪ ،‬کال ‪ ۲۳۲۸ :‬ـه‪.‬‬

يهوديت او نصرانيت

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

يهوديت او نصرانيت

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Scanned by CamScanner

‫ليکوال‪ :‬دکتور سعود بن عبدالعزيز الخلف‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫الحمدهلل والصلاة والسلام على رسول اهلل وبعد‪:‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫وصلى اهلل على نبينا محمد وعلى اله وصحبه اجمعين‪.‬‬

‫لقمان حکيم حکمت‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫ْ ُ ُ َُْ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ُ ََْ َ ُُ ََْ َْ ُُ ََ ُ ُ‬ ‫ح ْم ُ‬‫الْ َ‬

‫(‪ ) 1‬سورت شوری ‪. ) ۲۴ – ۲۸ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت آل عمران ‪. ) ۲۲۱ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫□ لومړي ‪ :‬د دين تعريف‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫په لغت كې د دين معنى ‪:‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫په اصطلاح كې د دين معنى‬

‫(‪ ) 1‬سورت آل عمران ‪) ۲۲ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ )1‬کانت عمانوئ يل الماني فيلسوف دی او په دې آند دی چې انسان د اشياؤ د‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت حج ‪) ۲۱ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت الأنبياء ‪)۸۲ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت بقرة ‪) ۲۴۸ – ۲۴ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت طه ‪) ۲۴– ۲۲ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت مايدة ‪) ۴۴– ۴۸ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت مايدة ‪) ۱۴ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت نجم ‪) ۸۱– ۲۹ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت ابراهيم ‪. ) ۲۱ – ۹ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت هود ‪. ) ۹۴–۲۳ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت يوسف ‪. ) ۴۹ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت قصص ‪. ) 58 ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت قصص ‪. ) 42- 41 ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫(‪ ) 1‬سورت نمل ‪. ) ۱۴ ( :‬‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫‪www.larkhud.com‬‬ ‫اسلامي لارښود‬

‫ُ ِّ ُ َِّ َِّ ُ ً‬ ‫ََ ْ َََْ‬