‫د عامي روغتیا وزارت‬

‫د کندهار د عامي روغتیا ریاست‬

‫د پوهاند غضنفر د روغتیایي علومو انستیتوت‬

‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫څانګه‪ :‬نرسنګ‬

‫دریم ټولګۍ لومړی سمسرت‬

‫مضمون‪ :‬ساري ناروغي‬

‫ترتیب او لیکنه‪ :‬استاد نعمت الله خان (قریيش)‬

‫ادرس‪ :‬د سټيډيوم سړک دوهمي امنيتی حوزې څنګ ته د ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬
‫اړيـکـه‪Email: Dr.mamoontahiri_institute@yahoo.com ۰۰۰۳۰۰۲۰۷۰ / ۰۰۰۳۰۰۲۰۷۰ :‬‬
‫د چاپ کال ‪۷۲۱۱ :‬‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫لـــــړليـــــــک‬

‫مخ‬ ‫عنوان‬ ‫څپرکي‬

‫‪۷-۳‬‬ ‫دحاره اوساري ناروغيو پېژندنه‬ ‫اول څپرکی‬

‫‪۳۳ - ۸‬‬ ‫هغه ناروغۍ چې د ملوثې غذا او اوبو له بلعې څخه خپريږي‬ ‫دويم څپرکی‬

‫‪۴۸ - ۳۴‬‬ ‫د هوايي څاڅکو د انشاق له امله خپرېدونکي ناروغۍ‬ ‫دريم څپرکی‬

‫‪۵۶ - ۴۹‬‬ ‫هغه ناروغۍ چې د حرشاتو او ناقل حيواناتو پواسطه خپريږي‬ ‫څلورم څپرکی‬

‫‪۷۷ - ۵۵‬‬ ‫هغه ناروغۍ چې د جنيس متاس پواسطه انتقاليږي‬ ‫پنځم څپرکی‬

‫‪۷۱‬‬ ‫اخذلیکونه‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(2‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫ملړی څپرکی‬
‫د حاره او ساري ناروغيو پېژندنه‬
‫په دې برخه کې به زده کوونکي له حاره ‪/‬انتاين ‪ /‬ساري ناروغيو رسه او هم د هغوي دانتقال لهه ررو رسه بله‪،‬‬
‫انشاق متاس حيواين ناقل) بلد او اشنا يس‪.‬همدارنګه د ساري ناروغيو لهه دريهو نيريو اپيهوليولوييکي درې‬
‫پايه يا ‪ Triad‬او انتاين ځنځري) رسه به معريف يس‪.‬‬
‫‪ -:‬د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬ ‫موخې‬
‫انتاين‪ /‬ساري‪ /‬حاره ناروغۍ وپېژين‬ ‫‪.1‬‬
‫د نوموړوناروغيو دخپرېدو معمول حالتونه ترشيح کړي‬ ‫‪.2‬‬
‫اپيوليولويي درې پايه ‪ )Epidemiologic Triad‬او انتاين ځنځري تعريف کړي‬ ‫‪.3‬‬
‫تعريف ‪-:‬‬
‫انتاين ناروغۍ دعضويت له وظيفوي تشوشاتو څخه عبارت دي چې په ځانګړو محيطي رشايطو کې د انسها د‬
‫عضويت اود مايکروب دمجادلې په پايله کې رامنځ ته کېږي‪ .‬يا په بل عبارت له هغو ناروغيو څخهه عبهارت دي‬
‫چې دکوربه په عضويت کې ديو يونهدي مايکرواورګهانېزم پواسهطه کلينيکهي اعهرا اوع يهم او فزيهالوييکي‬
‫بدلونونه رامنځ ته يس‪ .‬بايد يادونه وکړو چې په ټولوهغو واقعاتوکې چې دناروغۍ عامل عضويت ته داخهل سهو‪:‬‬
‫کلينيکيل لوحه نه رامنځ ته کېږي ځينې وخت مايکروب دانسا په عضويت کې د هېڅ ډول کلينيکي اعراضهو‬
‫سبب نه ګرځي چې نوموړې واقعې ته بې عرضه ناقل ‪ )Asymptomatic Vector‬وايي‪.‬له همدې وجې د انتاين‬
‫ناروغيو نه ع وه اصط ح چې پراخه مفهوم لري انتاين پروسه نوميږي‪.‬‬
‫انتاين پروسه(‪)Infectious Process‬‬
‫د ځانګړو مايکرواورګانېزمونو او معينومايکرواورګانېزمونوترمنځ يوه ارتبهايي پروسهه ده چهې دځهانګړو محيطهي‬
‫رشايطو رندې پرمختيا کوي ‪ .‬دغه پروسه د مايکروارګانېزمونو د اويل متاس رسه رشو کېږي او تر له منځه تګ‬
‫او يا د مېزبا له عضويت څخه تر کامل خروج پورې ادامه لري‪.‬‬
‫‪ Infectious Process‬الندې مرحلې لري‪:‬‬
‫‪Incubation Period ‬‬
‫‪Prodromal Period ‬‬
‫‪Clinical Period ‬‬
‫‪Recovery Period ‬‬
‫‪Convalescence Period ‬‬
‫عضويت ته له داخلېدو وروسته د انتان برخه ليک‬
‫په هغه صورت کې چې دعضويت دفاعي قوه کايف اوپياوړې وي نودناروغۍ عامل تلف کېږي‪ .‬په هغه صورت‬
‫کې چې دعضويت دفاعي قوه لږه ښکته وي پرته له عرضه ناقل رامنځ تهه کېهږي‪ .‬اوپهه هغهه صهورت کهې چهې‬
‫دعضويت دفاعي قوه بېخي ښکته وي نودانتاين ناروغيو اعرا اوع يم راڅرګنهديږي‪ .‬چهې پهه نتيجهه کهې پهه‬
‫رغېدنې پرته له عرضه ناقل دناروغۍ مزمن شکل اومرګ واق‪ ،‬کېږي ‪ .‬دټولوانتاين نهاروغيو لهه پهاره د نهاروغۍ‬
‫‪ Cyclic‬سېر وصفي دی انتاين وتريه په ترتيب رسه له يوې مرحلې څخه بلې يا نورومرحلو ته تبدليږي‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(3‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دانتاين اوغيانتاين ناروغيو ترمنځ توپي‬

‫غيانتاين ناروغۍ(‪)Non Communicable Disease‬‬ ‫انتاين ناروغۍ(‪)Communicable Disease‬‬
‫انتههاين نههاروغي ديونههدي مايکروارګههانېزم پواسههطه نومههوړې نههاروغۍ ديونههدي مايکروارګههانېزم پواسههطه نههه‬
‫رامنځ ته کېږي‬ ‫رامنځ ته کېږي‬
‫نوموړې ناروغۍ ساري يا لېږدونکي نه وي‬ ‫انتاين ناروغۍ زياتره ساري وي‬
‫نوموړې ناروغۍ دتفريخ دوره نلري‬ ‫انتاين ناروغۍ دتفريح دوره لري‬
‫انتههاين نههاروغۍ دانټهي بههاډيو دتوليهد اوتنبههه سههبب دانټي باډيو دتوليد سبب نه کېږي‬
‫کېږي‬
‫هههره انتههاين نههاروغۍ لههه ځينههو ځههانګړو معههافيتي کوم غربګو نه توليدوي‬
‫غربګونونورسه ملګري وي د بېلګې پهه ډول دانتهي‬
‫باډيو توليد الرييک غربګونونه دوينې د حجراتو‬
‫پهههه جوړښهههت او فعاليهههت کهههې تغهههري او نهههور‪.‬د‬
‫اليونوګلوبولينو د معافيت په رامهنځ تهه تهګ کهې‬
‫مهم رول لري‪.‬‬
‫دانتاين ناروغيو دخپراوي الرې‬
‫غيمستقيم انتقال(‪)Indirect Transmission‬‬ ‫مستقيم انتقال( ‪)Direct Transmission‬‬
‫حرشات ‪)4F )Fly‬‬ ‫جنيس متاس‬
‫غذا ‪)Food‬‬ ‫ټوخی اوپرنجی‬
‫ګوته ‪)Finger‬‬ ‫وينه اوافرازات‬
‫ميوي ‪)Fruit‬‬ ‫د پوستکی متاس‬
‫د اپيډمييولوژي مثلث منونه‪-:‬‬
‫دځينې ناروغيو په منځ ته راتګ کې دمختلفو عواملو متقابل اغېز ځينې وخت دمثلث په شکل رسه ښودل کېږي‬
‫او دمثلث هره ضل‪ ،‬د پورتنيو عواملو د متقابل اغېزې ښودونکې ده‪.‬‬
‫کوربه‬

‫د ناروغۍ عامل‬ ‫چاپرييال‬

‫دټولنې خلک چې دناروغۍ د خطر له متاس رسه مخامخ دي او په محيطي عواملهوکې فزيکهي عوامهل ټهولنيز‬
‫عوامل او بيولوييکي عوامل شامل دي چې دناروغۍ عامل اومېزبا يې احايه کړی دی اوپه هغوی اغېهز لهري‪.‬‬
‫دغه موډل يا منونه د دې ښودنه کوي چې ددغې دريو عواملوموجوديت يوه ناروغي توليدوي که په چاپرييال‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(4‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫کې يوازې يوعامل شتو ولري نو ناروغي نه توليديږي‪ .‬په دې مثلث کې دناروغۍ عامل کېدای يس چې‬
‫فزيکي شور اوازونه اوشعا ګانې) کېمياوي زهري مواد اوالريي ) اويا بيولوييکي وي انتانات) ‪ .‬د نهاروغۍ د‬
‫پيداکېدو له مختلفو عواملو څخه کولی سو رندينيو مواردو ته اشاره وکړو‪:‬‬
‫‪ ‬پتوجن (‪-:)pathogen‬‬
‫هغه مایکرواورګانیزم ته ویل کېږی چې د ناروغۍ رمل ګرځی ‪.‬‬
‫‪-:Pathogenicity ‬‬
‫د انتاين عامل له هغه قدرت څخه عبارت دی چې په حساس مېزبا کې د ناروغۍ د پيداکېدو باعث کېږي‪.‬‬
‫‪-:Virulence ‬‬
‫دمريض عامل له هغې وړتيا څخه عبارت دی چې د ناروغۍ د شديد ډول ايجاد ته اشاره کوي‪ .‬د بېلګې پهه ډول‬
‫‪ HIV‬د لوړ وايرورنس لرونکي عامل په توګه په نير کې نيول کېږي‪.‬‬
‫‪ ‬کوربه (‪-:) Host‬‬
‫هغه شخص ته ویل کېږی چې یو اورګانیزم د هغه په بد کې يوند کوی ‪.‬‬
‫‪ ‬موقع طلب انتان( ‪-:)Opportunistic infection‬‬
‫هغه میکروبونوته ویل کېږی چې کله موق‪ ،‬ورته برابره يس په پتوجن بدلیږی لکه سهپپتوکو ویریهدانس چهې‬
‫پورتنی تنفسهی سیسهتم کهې اوسهیږی د غهای د ایسهتلو اویها ‪ Tonsillectomy‬څخهه ورسهته د وینهی دورا تهه‬
‫داخلیږی او د ‪ Sub acute endocarditis‬رامنځته کوي ‪.‬‬
‫‪ ‬کولونایزشن (‪-:) colonization‬‬
‫د اورګانیزم شته وايل ته ویل کېږی پرته لدې چې د ‪ clinical‬او ‪ subclinical‬ناروغۍ رامنځته کړی ‪.‬‬
‫‪ ‬ناقل صحتمند ( ‪-:) Health carrier‬‬
‫او ع یهم پکهې نهه لیهدل کېهږی امها‬ ‫هغه شخص ته ویل کېږي چې په ناروغۍ اخته وي ولې د ناروغۍ اعهرا‬
‫ناروغۍ نورو اشخاصو ته انتقالوری يس ‪.‬‬
‫‪-:Dosage ‬‬
‫هغه وخت چې دمايکروارګانېزمونوشمېرزيات يس نوکولی يس چې دمېزبا دفا له منځه يويس‬
‫‪-:Infectivity ‬‬
‫داورګانېزم له هغې وړتيا څخه عبارت دی چې په چټکۍ رسه له يومېزبا نه بل مېزبا ته خپريږي ‪.‬‬
‫‪-:Invasiveness ‬‬
‫دمېزبا دبد په داخل کې د ناروغۍ دعامل دخپرېدو له قهدرت او وړتيها څخهه عبهارت دی‪ .‬د بېلګهې پهه ډول‬
‫ټرايپونيام پاليووم کولی يس چې دبد هرې برخې ته انتشاروکړي‪.‬‬
‫مختلف عوامل دناروغۍ په مقابل کې ديومېزبا په حساسيت اغېز کهوي دبېلګهې پهه ډول جهنس عمهر نهژاد‬
‫قوميههت اقتصههادي وضههعه دنههده د حاميتههي سېسههتمونو شههتو او ناشههتونتيا‪ .‬محيطههي عوامههل د يونههد پههه‬
‫چاپرييال ټولنيز چاپرييال او فزيکي چاپرييال باندې تقسيم سوي دي‪.‬‬
‫د انتانی امراضو انتقال لپاره مختلفو عواملو ته اړتیا سته چې عبارت ده انتا رسچېنهه زیرمهه د چایریهال کهې د‬
‫ناروغۍ ناقیلینو شتو د ناروغ معافیتی حالت‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(5‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫د انتان رسچېنه او زیرمه ( ‪-:) Reservoir and source‬‬

‫باید یادونه ويس چې دغه دواړی کلمی یو د بل رسه فرق لری‬
‫‪ .A‬رسچېنه (‪-:)source‬‬
‫هغه ځای ته ویل کېږی چې هلته په نارمل ډول اورګانیزم پیداکېږی وده کهوي او ډیهروايل مهومي ‪.‬پهه عمهومی‬
‫ټوګه پتوجن یا داخلی رسچینه لری ‪) Endogensis‬چې د کوربه له نارمل فلورا څخهه عبهارت دی چهې رشایه‬
‫ورته مساعد يس رامنځته کېږی اویا بهرنی رسچینه لری ‪ ) Exogensis‬چې د بهر څخه د انسا بهد تهه ننهوځي‬
‫یعني له بل ناروغ چاپیریال یا حیوا څخه پتوجن خپریږی ‪.‬‬
‫‪ .B‬زیرمه ( ‪ -:) Reservoir‬هغه ځاي ته ویل کېږی چې له هغه ځای څخه اورګانیزم په ناڅاپی ډول کوربه‬
‫ته د مستقیم او یا غیر مستقیم په ډول د یو ذریعی پواسطه انتقال يس ‪.‬‬
‫اپیدیمولوژی ( ‪-:)Epidemiology‬‬
‫د اصط ح د درو رتینی کلیمو څخه اخیستل سوی ‪ Epi‬پورته ) ‪ Demo‬خلګ ) او ‪ Logy‬علم پوهه )یعنی‬
‫په یو ځانګړی ټولنه کې د روغتیا کنپول او د ناروغۍ پراختیا ویشنه منځته راتګ او ځانګرتیاوی ارزوی ‪.‬‬
‫داپيډمييولوژۍ اصطالحات‬
‫‪ Infection ‬انتا ‪-:‬‬
‫د انسا يا حيوا په بد کې دانتاين ناروغيو د عامل داخلېدل اوتکامل د انتا په نوم ياديږي‬
‫‪ -:Contamination ‬ملوث کیدل‬
‫په بد لباس ياشیانوباندې د انتاين ناروغيود عامل موجوديت د کانټامينيشن په نوم يايږي‬
‫‪ :Pollution ‬ککړیدل‪-:‬‬
‫د چاپرييال له ککړتيا څخه عبارت دی يعنې په چاپرييال کې له ګنده او ملوثو شیانوڅخه عبارت دی چې کېدای‬
‫يس انتاين نه وي‪.‬‬
‫‪-:Infestation ‬‬
‫په بد او البسې باندې دحرشاتو او چينجيو له ځای نيونې او تکرثڅخه عبارت دی لکه د سپږو شتو‬
‫‪-:Contagious Disease ‬‬
‫له هغه ناروغيو څخه عبارت دي چې دمتاس پواسطه نورو وګړوته خپريږي دبېلګې په ډول تراخم‬
‫‪ :Incubation Period ‬دتفريح دوره ‪-:‬‬
‫هغه موده ده کله چې مایکراوګانیزم د اساس کوربه بد ته ننوځی تر څو د ناورغی لومړنی نښی نښانی را ښهکاره‬
‫يس ‪ .‬دانتاين عامل رسه دمتاس اوداولني اعراضودښکاره کېدو ترمنځ فاصله دتفريح دورې په نوم ياديږي‬
‫‪-:Epidemic ‬‬
‫په يوه منطقه يا ټولنه کې د يوې ناروغۍ غريمعمول تبارز دی چې په واضح ډول بې له حده د وړانهدوينې څخهه‬
‫وي‪.‬‬
‫‪-:Endemic ‬‬
‫په دې حالت کې ناروغي په ثابت ډول رسه په يوه منطقه يا ټولنه کې موجوده وي بې له دې چې له بلې منطقهې‬
‫څخه راغلې وي‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(6‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪-:Hyper Endemic ‬‬

‫هغه حالت ته وويل کېږي چې ناروغي په ثابت ډول په زياتې اندازې رسه شیو ولري او د پېښېدو ميزا يې لوړ‬
‫وي اودهر عمر لرونکي خلک په مساويانه ډول رسه مصابوي‬
‫‪-:Sporadic ‬‬
‫داسې يوه ناروغي ده چې په عادي ډول رسه په يوه منطقه يا ټولنه کې موجوده نه وي ليکن کله نه کله په محدود‬
‫ډول رسه پيداکېږي يا د يوې ناروغۍ پېښېدل په غريمنيم او پاشيل ډول چې په ندرت رسه بروز کوي‪.‬‬
‫‪-:Pandemic ‬‬
‫داسې ناروغي چې ټولو لويو وچو نړۍ) ته خپره يس او په معمول ډول د نړۍ د نفوس يوه لويه برخه پرې اختهه‬
‫يس‪ .‬لکه د کرونا ناروغۍ‬
‫‪-:Exotic ‬‬
‫که چېرته يوه ناروغي په يو هېواد کې موجوده نه وي او له نوروهېوادونو څخه را داخله يس د ايګزوټيک په نهوم‬
‫ياديږي‬
‫‪-:Zoonosis ‬‬
‫هغه انتا يا ناروغي چې په يبعي رشايطوکې له فقاريهه حيواناتوڅخهه انسها تهه داخهل يس لکهه دليهوين سهپي‬
‫ناروغي‬
‫‪ :Isolation ‬تجرید‪-:‬‬
‫د ناروغي دانتقال په وخت کې د ناروغ بېلول له ساملو اشخاصو څخه دتجريد په نوم ياديږي‬
‫لکه فعال توبرکلوز اخته ناروغا محرقه تبه اخته ناروغا او داسی نور ‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(7‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دوهم څپرکی‬
‫هغه ناروغۍ چې د ملوثې غذا او اوبو له بلعې څخه خپريږي‬
‫په دې برخه کهې بهه زده کهوونکي هغهه نهاروغۍ چهې دملهوثې غهذا او اوبهو لهه بلعهې څخهه خپريهږي وپېهژين‬
‫اوهمدارنګه زده کوونکي به د ډيهايوريشهن پهه مېکهانېزم د پوهېهدلو لهه پهاره پرمختيها ورکهړي اوهمدارنګهه زده‬
‫کوونکي به په ټولنه او روغتو کې هغه وقايوي اوکنپويل معيارونوته چې دنس ناستي ناروغۍ له پاره اړيهن دي‬
‫وپېژين‪.‬‬
‫اسهال يا نانس ناستې(‪)Diarrhea‬‬
‫موخې‬
‫د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬دنس ناستي ډولونه ترشيح کړي‬
‫‪ ‬دنس ناستي په اپيوليولويکې درې پايې باندې خپل نيرونه تبادله کړي‬
‫‪ ‬په نس ناستي کې د ډيهايوريشن مېکانېزم ترشيح کړي‬
‫‪ ‬دنس ناستي دناروغيو اخت يات ترشيح کړي‬
‫‪ ‬په کور اوروغتو کې دنس ناستي داهتامماتو له پهاره پهه مختلفهو ‪ ORS‬اوغهذايي رييهم بانهدې بحهث‬
‫وکړي‬
‫‪ ‬په ټولنې او روغتيايي مرکزونوکې دنس ناستي وقايوي اوکنپولوي اقدامات ترشيح کړي‬
‫‪ ‬داسهال دکنپول له پاره د ‪ WHO‬پالييس تکرارکړي‬
‫‪ ‬دنس ناستي دناروغيو داهتامماتوله پاره د ‪ IMNCI‬ررښوونې تطبيق کړي‬
‫د رری )‬ ‫تعریف ‪ Diarrhea :‬د دو یونانی کلیمو څخه اخیستل سوی ده چې ‪ Dia‬په معنی ده ‪Through‬‬
‫او ‪ orrhea‬په معنی د ‪ Flow‬بهیدو ) ته ویل کیږي ‪.‬چې دغه معنی د هاپوکرات لخوا ورکول سوی ده ‪.‬‬
‫که غايطه مواد د قوام له نيره اوبلن او په ‪ ۴۴‬ساعتوکې يې دفعات له پنځو ځلو څخه ډېر يس دنهس ناسهتي پهه‬
‫نوم ياديږي‪ .‬کلينيکي نښې نښانې يې عبهارت دي لهه ‪ :‬کهانګې تبهه دمايعهاتو ضهاي‪ ،‬کېهدل او د اليکپوريتونهو‬
‫اخت ل‪ .‬چې په رندې ډولونو رسه ډلبندي کېږي‪:‬‬
‫‪Acute Diarrhea ‬‬
‫‪Chronic Diarrhea ‬‬
‫‪Persistent Diarrhea ‬‬
‫داسبابو له نظره نس ناستی په دوو عمده برخو تقسيميږي‪:‬‬
‫‪ .A‬معايي اسباب ‪ :‬عبارت دي له‪:‬‬
‫‪Virus .I‬‬
‫‪Rota Virus ‬‬
‫‪Norwalk Virus ‬‬
‫‪Entero Virus ‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(8‬پاڼه)‬
‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

Measles Virus 
Influenza Virus 
Bacterial .II
E.Coli 
Salmonella 
Shigella 
Staphylococcus 
Yersino Entirocolitis 
Cholera 
Campylobacter Jujuni 
Clostridium Defeculis 
Parasite .III
E. Histolytic 
Giardiasis 
H Nana 
Malaria 
Cryptosporidium 
Fungus .IV
Candida Albcanis 
‫ غري انتاين اسباب‬.B
Celiac Disease )a
Malabsorption Syndrome )b
Short Bowel Syndrome )c
Cystic Fibrosis )d
Liver Disease )e
‫ خارج معايي اسباب‬.C
Otitis Media .I
URTI .II
UTI .III
Tonsillitis .IV
Pneumonia .V
)Pathogenesis(‫پتوجنېزس‬
Osmotic Diarrhea 

‫ساري ناروغي‬
)‫(پاڼه‬9
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪Secretory Diarrhea ‬‬

‫‪Defect In Protein ‬‬
‫‪Chloride Bicarbonate Exchange ‬‬
‫‪Sodium Hydrogen Exchange ‬‬
‫د نس ناستي میکانیزم ( ‪(Mechanism of Diarrhea‬‬
‫د نس ناستی زیاتره واقعات د وایروسونو پواسطه رامنځته کېږي‪.‬په نارمل حالت کهې د رقیقهه امعهاو مخهای د یهو‬
‫قسم حجراتو درلودونکې دې چې د مایعاتو د افراز او غذایی موادو د جذب وړتیها لهری چهې دې حجراتهو تهه‬
‫‪ ) Enterocyte‬حجرات ورته ویل کېږی ‪.‬نوموړی حجرات په دوامداره توګه په نوی حجراتو بانهدې بهدلیږی‬
‫باکپیاوی او وایروسونه په مختلفو يریقو رسه د دې توانهایې لهرې چهې د امعهاو نومهوړی وظیفهه مختهل کهړي‬
‫باکپیاوۍ دیو نو زهری مواد د ‪ )Enterotoxin‬د تولیهد باعهث ګرځهي چهې پهدې يریقهه رسه ‪Enterocyte‬‬
‫حجههرات تنبههه کههوی تههر څههو چههې زیههات مقههدار مایعههات د کوملههو تههه افههراز کههړي چههې دغههه عملیههه تههه‬
‫‪ Hypersecreation‬ویل کېږی ‪.‬او ویروسونه په مستقیم ټوګه د امعاو پر مخای باندې حمله کوی او د هغهوی د‬
‫‪ Hypersecreation‬باعث ګرځی ‪.‬‬
‫حاد اسهال(‪)Acute Diarrhea‬‬
‫دحاد نس ناستي دپيداکېدو اسباب ډېرزيات او وسي‪ ،‬دي‪ .‬رندې جدول دنس ناستي د واق‪ ،‬کېدو عمده دريهل‬
‫ښيي‪ .‬دا ډول اسهال دغذا د مرصف تسمم دانتي بيوټيکو استعامل مسهل کونکي درمل دهضمي سېستم حاد‬
‫عفونت او رواين تشوشاتوپواسطه پيداکېږي او له دوه يا درې هفتو څخه لږ دوام کهوي او معمهور پرتهه لهه کهوم‬
‫اخت ل څخه پخپله ښه کېږي‪.‬‬
‫حاده نس ناسته‬

‫ميتابوليک اسيدوسيز‬ ‫دقلوي افرازاتو دف‪،‬‬ ‫دمايعاتو ضيا‬

‫موارد‬ ‫اصيل عوامل‬
‫بکپيا اسرييسيا کويل سلموني شګي سټفېلوکو کمپېلوبکپجيجونيوم )‬ ‫انتانات‬
‫وايرسونه روټا ايچ ای وي اوداسې نور)‬
‫پرازيټي عوامل جارديا کرپټوسپورډيوم تريشن انتا اميبيا هستالوټيکا )‬
‫غذايي الريۍ‬ ‫حساسيتونه‬
‫الرسايټيف کوريټس او کرو ناروغي‬ ‫اټواوميو ناروغي‬
‫سايټوتوکسيک عوامل کېموتراپي اوراډيو تراپي‬
‫داناټوميکې منشاء له نظره دنس ناستي عوامل په الندې ډول دي‪:‬‬
‫‪ .A‬دهضمي سېستم انتا ‪ :‬نس ناستی کېدای يس چې دپوښونکو حجراتهو دتخريباتوپهه نتيجهه د ځهانګړو‬
‫مايکروبونو پواسطه رامنځ ته يس سټافيلوکو اوريوس ارشيسيا کويل شهګي ) ځينې بکپيهاوې پهه‬
‫کوملوکې ځای نييس اوکوملې له تسمم رسه مخامخ کوي ارشيسيا کويل انپوتوکسيژنيک شګي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(01‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫اوسلموني ) همدارنګه ځينې بکپياوې دکوملو په مخای پورې نښيل وايرسونه هم نس ناسهتی رامهنځ‬
‫ته کولی يس چې مهم يې روټا وايرس او اډينو وايرس دي‪.‬‬
‫دهضمي سېستم نه دباندې انتا ‪ :‬هغه معمول انتانهات چهې دهضهمي سېسهتم نهه دبانهدې دي اواسههال‬ ‫‪.B‬‬
‫رامنځ ته کوي عبارت دي له ‪ :‬د علوي تنفيس سېستم انتانات دمنځنهي غهوږ انتانهات اودبهويل سېسهتم‬
‫انتانات‬
‫تسمامت ‪ :‬لکه دکلسپډيوم تسمامت کولی يس چې نس ناستي رامنځ ته کړي‬ ‫‪.C‬‬
‫انټي بيوټيکونه ‪ :‬په معمول ډول رسه دانټي بيوټيک استعامل نارمل فلهورا تهه تغهري ورکهوي اودبکپيها د‬ ‫‪.D‬‬
‫ودې دزياتوايل باعث کېږي‬
‫رواين تشوشات ‪ :‬وېره خفګا تشويش رواين اوفزيکي ستړتيا امکا لري چې دنهس ناسهتي سهبب‬ ‫‪.E‬‬
‫يس‬
‫مزمن اسهال (‪)Chronic Diarrhea‬‬
‫د هضمي سېستم د داخيل او خارجي انتاناتو په واسطه رامنځ ته کېږي چې کولی سو له معدي معايي تشوشهاتو‬
‫دکوملو له مزمنو انتاناتو دکوملوالتهاب غذايي حساسيت سوء جذب سوء تغذيه اودکوملو له نااراميو څخهه‬
‫يادونه وکړو‪ .‬دمزمن اسهال نه ع وه نور ډولونه هم موجود دي لکه مقاوم او معند يا غرياختصاصهی نهس ناسهتی‬
‫اوداسې نور يبقه بندي سوي دي ‪.‬‬
‫د مخای التهاب او پړسوب‬

‫د مايکروبونو د منو زياتوايل‬ ‫مزمن نس ناستی‬ ‫دکوملو د‪ COH‬زياتوايل‬

‫سوء تغذيه‬
‫دمايعاتو د ضياع دجربان مېکانېزمونه‬
‫دمايعاتو ضيا د نس ناستي کانګي دمايعاتو غريقابل محسوس ضيا تبه چټک تنفس اوګرم محي له املهه‬
‫ده‪ .‬د ادرارو کمښت ممکن د مايعاتو د لږ مرصف يا د زړه بدوايل او بې اشتهايۍ يا د دواړو له امله وي‪ .‬دزيات‬
‫اوبلن غايطه موادو دايراح له امله الکپوريټي اخت ل پيدا کېږي اوپه ميتابوليهک اسهيدوزس اختهه کېهږي اوکهه‬
‫چېري مايعات په زيات مقداررسه ضاي‪ ،‬يس نو شا رامنځ ته کېږي ‪.‬‬
‫شديد‪Severe‬‬ ‫متوسط‪Moderate‬‬ ‫خفيف‪Mild‬‬ ‫ډيهايډريشن‬
‫>‪10%‬‬ ‫‪5-10%‬‬ ‫‪5%‬‬ ‫دوز بايلل‬
‫دمايعاتو دضاي‪ ،‬کولو ع مې عبارت دي له‪ :‬دوز ضاي‪ ،‬کول چې دبد دوز دفيصدۍ له نيره مشخص کېږي‬
‫او د هغې کلينيکي نښې عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ .1‬جلدي غونج والی‪Skin Regurgitation‬‬
‫‪ .2‬د سپګو ننوتل‪Sunken Eye‬‬
‫‪ .3‬د يړا په وخت کې د اوښکو نه شتو ‪No Tear When Cry‬‬
‫‪ .4‬د خولې وچېدل‪Dry Mouth‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(00‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪ .5‬د ادرارو کمښت‪Oliguria‬‬

‫‪ .6‬د ادرارو نه شتو ‪Anuria‬‬
‫‪ .7‬د هېامتوکرېت لوړېدل‪Increase HCT‬‬
‫دمايعاتو دضيا د پوره کولو له پاره هم مهاله د ناروغ د بد د ماي‪ ،‬دحجم او د تخليه اي فشار د تهامني لهه پهاره‬
‫جربانوونکي تخنيکونه په کار وړل کېږي دغه روشونه يا تخنيکونه عبارت دي له ‪:‬‬
‫‪ .1‬داخل شعريه عروقوته دماي‪ ،‬انتقال د دې له پاره چې دوينې حجم زيات يس‬
‫‪ .2‬دمحيطي رشيانونو تقبض دوينې د فشار دساتنې په منيور‬
‫کله چې بد دوينې د حجم په کنپول ونه توانيږي نو دوينې فشارسقوی کهوي او دانسهاجو پهه هايپوکسهيا اختهه‬
‫کېږي‪ .‬رکتيک اسيدوز اونورمېتابوريتونه رسه يوځای کېږي‪ .‬کله چې شخص په خفيف يا متوسه نهس ناسهتي‬
‫مبت يس نو په کورکې مراقبت ته اړتيا لري اونرس بايد په ههره مرحلهه کهې رنهدې حالتونهه پخپلهه يادداښهت او‬
‫وڅېړي دبېلګې په ډول حجم دفعات مشخصات دکانګو شتو د خېټې متنهاوب دردونهه بطنهي دردونهه‬
‫پېچش تبه دمايعاتو ضيا اوداسې نور دنس ناستي د شدت په صورت کې ناروغ بايد بسپ يس‬
‫د ډیهایدریشن تصنیف د کلنیکی اعراضو او عالیمو د نظره‬
‫هغه نښې چې باید معاینه‬ ‫‪=C‬شدید ډیهایدریشن‬ ‫‪=A‬پرتــــه لــــه ‪=B‬لږ ډیهایدریشن‬
‫او ولیدل يس‬ ‫)لږ تر لږه دوه نښې(‬ ‫)لږ تر لږه دوه نښې(‬ ‫ډیهایدریشن‬

‫خوبجن په سختی لهه خوبهه شعوري حالت‬ ‫نا کراره مخرش او یا دواړه‬ ‫ښه او بیداره‬
‫وښیدل او یا بې هوښه‬
‫د سپګو يور والی‬ ‫سپګې يورې سوي‬ ‫سههههپګې نههههه دي سپګې يورې سوې‬
‫يورې سوي‬
‫نورمالههه څښههل او تنده او څښلو او رودلهو تهه څښههل او رودل ډیههر کههم او د څښلو او رودلو وړتیا‬
‫ډیر کمزوري او یا هیڅ نشته‬ ‫لیوالتیا ولری‬ ‫رودل‬
‫د ‪Pinch‬وروسههته له ‪Pinch‬وروسته جلهد پهه لهه ‪Pinch‬وروسهته جلهد پهه جلدي ) ‪Pinch‬یها پهه ګوتهو‬
‫دوه ثانیې او یا له هغهه څخهه کې دپوستکي نیول د هغهه د‬ ‫ورو توګه عادي‬ ‫جلد سم ريس‬
‫عادي حالت غوره حالت ته اوړي مګر لهه دوه زیههات وخههت کههې نورمالههه قوام د کتنې لپاره(‬
‫حالت ته راګرځي‪.‬‬ ‫ثانیو څخه لږ وخت کې‬ ‫کوي‬
‫)‪Plan (C‬‬ ‫)‪Plan (B‬‬ ‫)‪Plan (A‬‬

‫د نس ناستی په مهال د انسا د بد څخه مالګی او اوبه ضای‪ ،‬کېږی د اوبو او مالګو د بیرته اعاده کېدو لپاره باید‬
‫) ‪(ORS‬محلول څخه ګته واخیستل يس‪.‬‬
‫)‪ Plan (A‬درملنه ‪ -:‬د ) ‪ (ORS‬د جوړیدو يریقه‪ -‬که چیرې ) ‪ (ORS‬ولری یو پاکت یې په ‪ )4‬ګه س ایشهول‬
‫سوېو اوبو کې چې سړی سوې وي واچوی او ښه ولړی او تر ‪ )24‬ساعتونو پوری تهری کهار واخیسهتل يس کهه‬
‫چیری ‪ ) ORS‬موجود نه وی نو د ‪ (SSS ) Salt sugar solation‬مای‪ ،‬څخه کارواخیستل يس د جوړولو يریقه‬
‫– په څلور ګ سه ایشول سوې اوبو کې ‪ )8‬وړکې قاشقی بوره او یو وړوکې قاشق مالګه رسه مخلوی کړی‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(02‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫ښه حل کړی او ‪ )24‬ساعتونو په مده کې استعامل کهړی ‪.‬کهه چیرتهه )‪( ORS‬نهه وی د ‪Wheat salt solution‬‬
‫) ‪(WSS‬په څلور ګی سه ایشول سهوېو اوبوکښهی دوه موټیهه اوړه او دوه چونهوی مالګهه واچهوی او وروسهته د‬
‫ایشولو نه یې په نس ناستی اخته ناروغ وڅښی‪.‬او همدارنګه په نس ناستی اخته ماشومانو ته باید اضافی خواړه او‬
‫مایعات ورکول يس که چیرې ماشوما د مور شيدی روی باید دمور شيدو ته ادامه ورکول يس‪.‬‬
‫)‪ Plan (B‬درملنه ‪ -:‬د ‪ ORS‬په وسیله په لږ دیهایدریشن د اخته ماشوم درملنه‬
‫ماشوم په روغتیايي مرکز کې د ‪ ORS‬په وسیله د څلورو ساعتونو لپاره تر درملنې رندې ونیسئ ‪ Rehydration‬د‬
‫‪ORS‬په وسیله د ماشوم د وز او عمر ته په پاملرنې رسه چې په جدول کې ښودل سوې دې اجرا يس‪.‬که چیرې‬
‫ماشوم د جدول پرتله زیات ‪ ORS‬غواړي په دې صورت کې په زیاته اندازه ‪ ORS‬هغه ته ورکړئ‪.‬مور او یا هغهه‬
‫شخص چهې لهه ماشهوم څخهه څارنهه کهوي تهه دې وښهودل يس چهې څهه ډول بایهد ‪ ORS‬ماشهوم تهه ورکهړل‬
‫يس‪.‬تکراري واړه غړپونه د قاشغې او یا د پیالې په وسیله ماشوم ته ورکړئ‪.‬که چیرې ماشهوم کهانګې کهوي لهس‬
‫دقیقې صرب وکړئ بیا د ‪ ORS‬تطبیق ته د پخواين ځل په پرتله لږ څه ورو دوام ورکړئ‪.‬د ماشهوم د غوښهتنې پهه‬
‫وخت کې تغذیې ته دې د مور د سيدو په وسیله دوام ورکړئ‪.‬‬
‫د ‪ plan B‬مطابق ‪ ORS‬د ماشوم د وزن او عمر مطابق ورکولو جدول‬
‫عمر) که چیري وزن معلوم نه وي(‬
‫‪ ۴‬میاشتې>‬ ‫‪ ۴‬تر >‪ ۱۴‬میاشتو‬ ‫‪ ۱‬تر > ‪ ۴‬کاله‬ ‫‪2‬تر > ‪ ۰‬کلونو‬
‫د بدن وزن‬
‫دوز‬
‫‪ ۵‬کېلو ګرام >‬ ‫‪ ۵‬تر > ‪ ۱۷‬ګیلوګرامه‬ ‫‪ ۷۱ - ۳‬کېلوګرامه ‪ 11‬تر> ‪ ۱۴‬کېلوګرام‬

‫په ‪ ۴‬ساعتونو کې‬ ‫‪411 - 211‬‬ ‫‪ 711 - 411‬میلی لیپه‬ ‫‪ 011 - 711‬میلی لیپه‬ ‫‪0099 - 099‬‬
‫ټول په ميل لیپ‬ ‫میلی لیپه‬ ‫میلی لیرته‬
‫لههه څلههورو سههاعتونو وروسههته د ماشههوم ډیهایدریشههن بیهها و ارزوی او تصههنیف ک هړئ د درملنههې مناسههب پ ه‬
‫وټاکئ)‪)plan A,B,C‬‬
‫‪ Plan C‬درملنه ‪ -:‬هغه ماشوم چې شدید دیهایدریشن لري سم يس یې درملنه وکړئ‪.‬که چیرې تاسو وریهدي‬
‫تجهیزات او محلولونه په وا کهې لهرئ‪:‬پهه چټکهې رسه وریهدي د ‪ Ringer lactate‬محلهول ‪) Hartmann’s‬‬
‫محلول که چیرې شتو یې نه درلود ‪Normal Saline ٪ ۷ ۹‬تطبیق کړئ‪(.‬ماشوم په کلینیک کې وساتئ او ههر‬
‫یوه ساعت وروسته یې ارزیابی کړئ‪.‬هر څومره ير چې ماشوم د څښلو وړتیا پیدا کوي ير تهر يره ماشهوم تهه د‬
‫‪ORS‬محلول د ‪ ۶‬میيل لیپ\کېلو ګرام‪ /‬په هر ساعت کې تطبیق کړئ‪.‬د ډیهایدریشن بیا ارزونه او تصنیف وکړئ‪.‬‬
‫په شدید ډیهایدریشن اخته ماشوم د زرقي محلولونو تجویزول جدول‬
‫بیا دې‪ ،‬د ‪ 09‬میيل لیرت‪ /‬يف کېلو‬ ‫‪ 09‬ملیي لیرته‪/‬کېلو ګرام دې‬ ‫د ماشوم عمر‬
‫ګرام په اندازه تجویز يس‪.‬‬ ‫تجویز يس په‬
‫‪ 5‬ساعت‬ ‫یو ساعت‬ ‫د ‪ ۷۳‬میاشتو کوچني ماشومان‬
‫‪ 2.5‬ساعت‬ ‫نیم ساعت‬ ‫له ‪ ۷۳‬میاشتو څخه تر پنځو کلونو‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(03‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫که چیرې د پورته مقدار له تطبیق وروسته بیا هم ‪Radial‬نبض کمزوری یا د ملس یا جس وړ نهه وي دا انهدازه‬
‫یوځل بیا تکرار کړئ‪.‬که چیرې وریدي درملنه په لرې واټن )له ‪ 31‬دقیقو څخه په کم وخت کهې د ررسيس وړ‬
‫نه ده او تاسو د انفي‪-‬معدوي ټیوب )‪ ( Nasogastric tube‬په تطبیقولو پوهیږئ‪:‬انفهی‪ -‬معهدوي ټیهوب تطبیهق‬
‫کړئ او ‪ ORS‬د ‪ 21‬میيل لیپه‪/‬کېلوګرام‪ /‬ساعت په انهدازه د شهپږ سهاعتونو لپهاره تجهویز کهړئ‪.‬لهه ‪ )6‬سهاعتونو)‬
‫وروسته د ماشوم ډیهایدریشن بیا و ارزوی او تصنیف کړئ درملنې مناسب پ وټاکئ‪))plan A,B,C‬‬
‫د نرسنګ تشخيص‬
‫ترټولو عمده تشخيصونه عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ ‬نس ناستی دکوملودالتهايب پروسو له وجې‬
‫کولوڅخه وروسته دکرمپهي دردونهو لهه‬ ‫‪ ‬ناکايف تغذيه دبد داړتيا نه کمه) د بې اشتهايۍ او له خورا‬
‫وجې نه‬
‫‪ ‬د تطابق نه درلودل د کمزورۍ او ناروغۍ له امله‬
‫‪ ‬دناروغۍ خپرېدل د کورنۍ نورو غړو ته دوقايوي ررو دنه پېژندولو له امله‬
‫‪ ‬ډيهايوريشن د مايعاتو او الکپوريتونودضاي‪ ،‬له امله‬
‫متوق‪ ،‬پايلې‪ :‬په بطني ناراحتۍ او د دفعاتو په شدت کې ښه والی اود نس ناستي دحملو کمهوالی د انتيهار وړ لهه‬
‫مهمو پايلو څخه شمېرل کېږي ‪.‬ناروغ به وتوانيږي چې هغه فکتورونه چې نس ناستی ښه کوي اوياد نس ناسهتي‬
‫د زياتوايل باعث کېږي وپېژين اودمايعاتو او الکپوريتونو عمده ع مې ليسهت کهړي اونهاروغ کهولی يس چهې‬
‫دموازي اومتوازنې غذا پ ځانته برابرکړي او له هغې غذاوو چې ع لو تهه شهدت ورکهوي څخهه ډډا وکهړي‬
‫اوخپل مناسب وز رسته راوړي اودنايپوجن دتعادل کچه البومني د‪ ۴‬ګرام پر ډييس ليپ) تهه ورسهيږي نهاروغ‬
‫کولی يس چې د ډار او وېرې فکتورونه دناروغۍ له امله پيدا کړي دمبهارزې تګه ره اودسهتونزو حهل پهه نښهه‬
‫کړي‪ .‬ناروغ بايد وکولی يس چې دناروغۍ سبب د درملو جدول او د درملو جانبي عوار ترشيح کړي اوهغه‬
‫ع مې چې ځانګړې يبي پاملرنې ته اړتيا لري ليست کړي اود دوا پ تعقيب کړي‪.‬‬
‫دنرسنګ اهتاممات‬
‫اوله او په کار راتلونکې مداخله د نرسنګ زده کړه ده‪ .‬نرسا په ټولهو برخهو کهې لکهه غهذا مسهاعد کهوونکي‬
‫مداخ ت دمايکروب له خپرېدو څخه وقايه دغايطه موادو دمنونې راټولهول دنهاروغۍ د پرمختيها او د رزمهه‬
‫درملنې په اړه ناروغ اود هغې کورنۍ ته زده کړه ورکړي‪.‬د غايطه موادو منونه په ځري رسه ترتيب اوربراتوار ته يې‬
‫واستوي ترڅو دانتاناتو له خپرېدو څخه مخنيوی ويس‪ .‬د درملنې په وخت کې دسلو تغهريات اود درملنهې پهه‬
‫مقابل کې ځواب ته په دقيق ډول رسه پاملرنه وکړي ‪ .‬دناروغ دوضهعيت دوامهداره څېړنهه اومشهاهده او د سهېروم‬
‫تراپۍ اغېزمنتيا دپوستکي د ګونځو د تعينولو لهه مخهې ډيهرمهم دی ‪ .‬د درملنهې مکهرر وخهت د ادرارو جهذب‬
‫اوايراح په درستۍ رسه ثبت او هم دغايطه موادو ايراح د درملنې د نتايجو ښودونکي دي‪ .‬دلوکوسايټ له نيره‬
‫دغايطه موادو ټيسټ کول کولی يس چې دنس ناستي خاص ډول بکپيا تفکېک کړي غايطه مواد په ګرم اياق‬
‫کې ساتل کېږي ترڅو دبکپيا تخمر رامنځ ته يس څرنګه چې ګلوکوزو مقدار کهم وي نهود ګلوکهوزو دلهږوايل‬
‫ښودنه کوي‪ .‬دغريانتاين اسبابو له پاره نورې پلټنې تررسه کېږي همدارنګه د غايطه موادو کلچر هم تررسه کېهږي‬
‫‪.‬دمايعاتو دضيا له امله هېامتوکريت زياتيږي اودپښتورګو د وينې جريا خرابيږي اوپه وينه کې يوريا زياتوالی‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(04‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫کوي ‪.‬د‪ WBC‬دگلوبولونوشمېر د اي کوری اوشګي د احتاميل تشخيص مشخص کوونکي دي ‪ .‬دناروغتيها پهه‬
‫دورا کې دپوټاسيم کچهه کميهږي چهې دليهل يهې دايهراح لهه ررې او د هايپوکسهيا لهه املهه دحجهروي زيها‬
‫موجوديت دی نوله دې امله جربا يې ډېر مهم دی‪.‬‬
‫کولرا ‪ ،‬ډيزنټري او غذاي تسمم‬
‫موخې‬
‫د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬کولرا ډيزيټري او غذايي تسمم تعريف کړي‬
‫‪ ‬دکولرا اميبي اوباسييل ډيزنټري او غذايي تسمم ترمنځ توپري واضح کړي‬
‫‪ ‬په اپيوليولوييکې درې پايې باندې نيريات تبادله کړي‬
‫‪ ‬دکولرا ډيزنټري اوغذايي تسمم کلينيکي موندنې اواهتاممات ترشيح کړي‬
‫‪ ‬دپورتنيو ناروغيو په وقايه اوکنپول کې دنرس رول واضح کړي‬
‫وينه لرونکی پېچش(‪)Dysentery‬‬
‫تعریف ‪ -:‬له يوگروپ اخت ياتو څخه عبارت دي د کوملو یو حاد انتانې التهابې ناروغۍ ده چې د شجی له امله‬
‫منځته راځي که څه هم دې ناروغۍ ته) ‪( Bacillary Dysentery‬هم وایې خو زیهات شهمیر ناروغها یهوازی‬
‫اوبلن نس ناستی لري او په ‪ Dysentery‬وینه لرونکې نس ناستی ) نه اخته کېږی‪ .‬د ‪ Dysentery‬اصهط ح د د‬
‫لومړی ځل لپاره د هپوکرات لخوا وکارول سوه او هغه حالت ته ویل کېږی کوم چهې غایطهه مهوادو کهې وینهه‬
‫دفعه رسه یوځای وی‪ .‬په خاص ډول په لويوکوملوکې مشخص کېږي‪.‬کهه دالتههاب‬ ‫مخای کوليک او دردنا‬
‫عامل پروتوزوا د انتي اميبها هېسهتالوتيکاپه نهوم وي نهو دې ډول ډيسهانټري تهه اميبي اميبيهازس) اوکهه ډيزنټهري‬
‫دشګي له امله وي نو دباسيلريي ډيزنټري په نوم ياديږي‪ .‬د دې مشکل عمده عامهل دروغتيهايي کچهې ټيټهوالی‬
‫دی‪.‬‬
‫سببی عامل ‪ :‬شجی یو کوچنی ګرام منفی غیر متحر باسیل څخه عبارت دی‪ .‬چې څلور ډولونه لری‪.‬‬
‫)‪SH) Buidi Sonnei Flexineri Dysentery‬‬
‫د ‪ Shigellosis‬کلنیکې لوحه جدول‬
‫نښی نښانی‬ ‫د ناروغی د پیلیدو وخت‬ ‫‪Stage‬‬

‫تبه لرزه د عض تو دردونه دلبدی او استفراغ‬ ‫لومړنې‬ ‫خربورکونکې مرحله یا‬

‫‪Prodrom stage‬‬
‫د ګیوی دردونه اوبلن نس ناستي‬ ‫د صفر څخه تر ‪ 3‬ورځو‬ ‫غیر وصفی نس ناستی‬
‫‪Nonspecific Diarrhea‬‬
‫پههه غایطههه مههوادو کههې وینههی او مخههای شههتو‬ ‫وینه او مخاط لرونکې نس د ‪ 8-1‬ورځو پوري‬
‫زوروهل ریکتم راوتنه د ګیدی دردونه‬ ‫ناستی ‪Dysentery‬‬
‫د دیهادریشن په صورت کې باید ناروغ ته کافی اندازه مایعات ورکول يس‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(05‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دوایې درملنه په الندی جدول کې ښودل کېږي‬

‫درمل یا ‪Drugs‬‬ ‫‪Dosage‬‬ ‫دوز‬
‫‪Ciprofloxacin‬‬ ‫‪500mg Bid for 3 Days‬‬
‫‪Nor floxacin‬‬ ‫‪400mg BID for 3 Days‬‬
‫‪Levofloxacin‬‬ ‫‪500mg OD for 3Days‬‬
‫‪Azithromycin‬‬ ‫‪500mg OD for 3 Days‬‬
‫کولرا تعریف ‪ :‬کولرا عبارت د بیړنی نس ناسهتي داسهی انتهاين نهاروغۍ ده چهې پهه څهو سهاعتونو کهې د شهدید‬
‫دیهایدریشن او مرګ رمل کېږی‪ .‬سببی عامل ‪ :‬د دی ناروغی سببی رمل ‪ Vibrio Cholera‬دي چې ګرام منفی‬
‫متحر باسیل دی‪.‬په يبعیی ډول مکېروبونه په مالګینو اوبو کې اوسیږی‪ .‬انسا په ناڅهاپی ډول منهن کېهږی او‬
‫کله چې منن سو نو همدا انسا نور انسانا ککړوی‪ .‬د دی ناروغی اپیهدیمی پهه دودیهزه توګهه د کهال پهه ګهرم‬
‫موسم کې رامنځته کېږی‪ .‬یادونه ‪ :‬د کال ‪ 1817‬څخه تر اوس پوری ‪ pan demy 7‬رامنځته سوی دی ‪.‬‬
‫د ناروغی د تفریخ دوره ‪ 48-24‬ساعت ) ده‪ .‬په بیړنی ډول ناروغی د اوبلین بې درده نس ناستی رسه پیلیږی پهه‬
‫چتکې رسه اندازه زیاتیږی چې ډیر ير نس ناستی د استفراغ پواسطه تعقیبیهږی‪ .‬پهه وخیمهو حهالتونو کهې د نهس‬
‫ناستی حجم په لومړی ‪ 24‬ساعتونو کې ‪ 251 ml/kg‬ته رسیږی او هر وار تغوی رسه ممکن یو لیټر اوبه ضای‪ ،‬يس‬
‫‪.‬که چېری اوبه او الکپولیتونه پوره نه يس نو ‪ Hypovolemic‬شا او آ مړینه رامنځته کېږی‪ .‬تبه اکرثا موجود‬
‫نه وی د عض تو کرمپ د الکپولیتونو د ضای‪ ،‬کېدو له امله موجود وی‪ .‬د ناروغ غایطه مواد د ماهی بوې لهري‬
‫او خړ رنګ لري وینه شتو نلری د ناروغ غایطه مواد د ورجو اوبو ته ورته والې لري چې ورته ‪(Rice Water‬‬
‫)ویل کېږی‪.‬‬
‫درملنه ‪ - : Treatment :‬په اسانی رسه درملنه تر رسه کېږی ډیر ير باید ناروغ ته مایعات او الکپولیتونهه د اړتیها‬
‫مطابق اعاده يس په کولرا کې د ناروغ دیهایدریشن تداوي یې کېږی او ناروغ باید ‪ Rehydration‬يس چې پهه‬
‫هغههه کههې د رنههدی محلولوتههو څخههه ګټ هه اخیسههتل کېههږی د خههولی د رری ‪ ORS‬او د وریههد د رري د دغههه‬
‫محلورتوڅخه ) ‪) Ringer lactate , Normal saline IV‬ګټه اخیستل کېږی ‪.‬‬
‫د مناسبی درملنه رسه د مړینی خطر له ‪ ٪1‬څخه لږ دی‪.‬‬
‫‪ 1-Cap – tetracycline 2g /od or cap – Doxycycline 300mg /od‬نوموړی درمل په حامله میندو او د ‪11‬‬
‫کال کم عمر ماشومانو کې مضاد استطباب دی نهو پهه حاملهه مینهدو اوماشهومانو کهې بایهد د ‪Erythromycin‬‬
‫تابلیتونو یا رشبتونو څخه کار واخیستل يس‪.‬‬
‫مخنیوی او دنرسنګ کړنی ‪ -:‬د پاکو اوبوڅخه ګټه اخیستل په روغتیایی ډول د غایطهه مهوادو ځهای پهر ځهای‬
‫کول ښه تغذیه او د خوړو د زیرمو ښه پاملرنه د کولرا پیښی کمی کړی دی‪ .‬خلګو ته وویهل يس چهې د څښهلو‬
‫لپاره د پاکو اوبو څخه ګته واخلی‪ .‬سابه باید مخکې تر استفادی د کلهور او یها ملګینهو اوبهو پواسهطه پها پهری‬
‫مینځل يس او ورسته تری استفاده ويس‪ .‬رسونه باید همیشه د رف‪ ،‬حاجت ورسته او د ډوډی خوړولو مخکې باید‬
‫د صابو او اوبو پواسطه پا پری مینځل يس‪ .‬د شپی پاته سوی خوړو ته باید ښه حرارت ورکول يس او ورسته‬
‫وخوړل يس‪ .‬په اپیدمیک ساحه کې په وقایوی ډول ‪ tetracycline 500 /BID‬د ‪ 3‬ورځو لپاره ورکول يس‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(06‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫غذايي تسمم(‪)Food Poisoning‬‬

‫ټوله هغه ناروغۍ چې د ککړو غذایې موادو د خوړو ورسته را منځ ته کیږی ورته غذایې تسمم ویل کیږي‪ .‬دغهه‬
‫ناروغي يا انتا دملوثو غذايي موادو يا د درانه فلزاتو لرونکي يا دعضوي مرکباتو لرونکهي غهذاوو د مرصهف پهه‬
‫واسطه رامنځ ته کېږي‪.‬‬
‫غذایې تسمم په دوه ډوله دي‬
‫الف ‪ : Food infection :-‬د باکپیاو او نورو میکروبونو پواسطه د غذایې موادو ککړ کیدل‪.‬‬
‫ب ‪ :- food intoxication :-‬د هغه غذایې موادو خوړل چې د باکپیاو د توکسین پواسطه رسه را منځته کیږي‪.‬‬
‫شاي‪ ،‬دليل يې عبارت دی له‪ :‬په غذا کې د بکپياوو وده لکهه کلسهټريويم بوتهولينم سهټافيلوکوکس اريهوس‬
‫باسيلس سهرييس وايهريس اوپرازيتهي انتانهات دبېلګهې پهه ډول بروسهلوزيس کمپايلوبهاکپ ارشيسهيا کهويل‬
‫هيپاټيټس ای سلموني او نور‪ .‬دغه ناروغۍ په لږ وخت کې له څوساعتونوڅخه ترڅهو هفتوپهورې )د غهذا لهه‬
‫خوړو وروسته رامنځ ته کېږي اعرا اوع يم يې عبارت دي له‪ :‬نس ناسهتی بطنهي کرمپونهه کهانګې او تبهه ‪.‬‬
‫دناروغۍ مخز ‪ :‬په ډېری پېښو کې دناروغۍ مخز انسا دی ليکن په ځيني پېښوکې حيوانات هم کېهدای يس‬
‫چهې دنهاروغۍ مخهز واويس لکهه غهوا‪ .‬هغهه خوراکونههه چهې محهيل پېريهدونکي يهې برابهروي لکهه لحمههي‬
‫محصورت او سانوويچ ) پنري اوداسې نور چې په انټروتوکسينونوباندې ملوث سوي وي دغه بکپياوې دملهوث‬
‫شخص دترشحاتوپواسطه خپريږي‪.‬‬
‫د کنرتول الرې‬
‫دغههذا خرڅوونکههو اوپخوونکوتههه د غههذا دسههاتنې اوبرابرولوپههه بههاره کههې روغتيههايي زده کههړې ورکههړل يس لکههه‬
‫داشپزخانې پا ساتل درسونو وينځل دنوکانو وړول دغذا ګرم ساتل په ‪ ۵۷‬درجې سانتي ګرايد کې اويا يخ‬
‫ساتل له ‪ ۱۷‬درجو څخه ښکته سانتي ګرايد کې دبندو لوښو له پاره بهپه درجه ده) دمنن اشخاصو لهه متهاس‬
‫څخه مخنيوي کول اوپه عني وخت کې تجريد اوضد عفهوين کول‪.‬يهادې يريقهې پهه مختلفهو هېوادونهوکې پهه‬
‫متفاوت ډول رسه تررسه کېږي اود نوموړو يريقو تررسه کول پهه محيطهي اقتصهادي ټيکنهالوييکي اوفرهنګهي‬
‫فکتورونوپورې اړه لري چې مهم اصل يي د‪ Who‬لخهوا دسهاملو غهذاګانولپاره پهه نيرکهې نيهول سهوي دي پهه‬
‫رندې ډول ډي‪:‬‬
‫‪ ‬دساملې يا صحي غذا انتخابول‬
‫‪ ‬په بشپړډول رسه د غذا پخول‬
‫‪ ‬له پخولوڅخه وروسته پرته له ځنوه خوړل‬
‫‪ ‬دخوړولوپه خاير په تازه ډول رسه دغذا ښه ګرمول‬
‫‪ ‬له پخ شوې غذا څخه په مناسب ډول رسه ساتنه کول‬
‫‪ ‬دخامې اوپخې غذا له يوځای کولو څخه ډډه کول‬
‫‪ ‬په مکرر ډول رسه درسونووينځل‬
‫ساتل‬ ‫‪ ‬داشپزخانې پا‬
‫‪ ‬دحرشاتو اوحيواناتو دغذا رسه له متاس څخه مخينوی کو‬
‫‪ ‬له پاکو اوبو څخه استفاده کول‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(07‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫( ‪Worm Infestations (Helminthes)) Ring،Tape،Hook ،Round ،Pin‬‬

‫چينجي (پرازيتي) اودچينجيوحمله(د امعاو په داخل کې چینجیان)‬
‫موخې‬
‫د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬دچينجيوهجوم يا حمله تعريف کړي‬
‫‪ ‬دچينجيو رندې ډولونه د اپيوليولوييکي درې پايې په مرستې په مفصل ډول رسه ترشهيح اودنيريهاتو‬
‫تبادله وکړي ‪) Hook Worm Round Worm Pinworm Tape Worms Ring Worms‬‬
‫‪ ‬دچينجيوپه په پتالوييکې پروسې اودچينجيودحم تو په اخت ياتو خپل نيرونه تبادله کړي‬
‫‪ ‬دچينجيود يرغل په يبي او نرسنګ اهتامماتوخپل نيرونه تبادله کړي‬
‫‪ ‬دچينجيودحملې په وقايې اوکنپول کې دنرس رول ترشيح کړي‬
‫اکسيور(‪ )Enterobiasis‬سنجاق ماننده چینجیان‬
‫دغه پرازيت بالغ چينجی دغټوکوملوپه سيکوم اواپنوکس کهې شهتو لهري وروسهته حرکهت کهوي او مقعهد تهه‬
‫رسيږي‪.‬هلته هګۍ اچونه تررسه کوي وړوکی چينجی په رروا بدليږي او دوباره کلموته ځي ‪ .‬هغه اشخاص چې‬
‫په مقعدي ناحيه کې خارښت لري اومقعدي ناحيه وګروي نود ګوتواونوکانوپواسطه هګۍ بل‪ ،‬کهوي اودا سهيکل‬
‫ادامه پيدا کوي‪ .‬هګۍ د‪ ۷۷‬ورځو له پاره په نوکانوکې پايت کېدای يس‪.‬‬
‫اعراض اوعاليم‪ :‬نښې نښانې يې عبارت دي له ‪:‬‬
‫‪ ‬مقعدي خارښت‪Perianal Pruritus‬‬
‫‪ ‬ستړتيا‪Lethargy‬‬
‫‪ ‬د وز بايلل‪Wight Loss‬‬
‫‪ ‬بې خويب‪Insomnia‬‬
‫‪ ‬بې اشتهايي‪Anorexia‬‬
‫‪ ‬نس ناستی‪Diarrhea‬‬
‫د تفريخ دوره يې له دوو ورځو تر اونيو او تر هغې چې چينجی شتو ولري ناروغي انتقالولی يس‪.‬‬
‫تشخيص‪Diagnosis‬‬
‫‪ ‬دنوکانو يا دغايطه موادو دټيسټ پواسطه تررسه کېږي د انتا مخز انسا دی‪.‬‬
‫‪ ‬دناروغ شخص په غايطه موادو کې به دانټروبيس ورميکورريس هګۍ موجودې وي‬
‫درملنه‬
‫)‪Pyrental Pomate 10 Mg (Single Dose‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪Mebendazol 100mg (Single Dose‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪Albendazol 400mg (Single Dose‬‬ ‫‪‬‬
‫پورتنۍ درملنه څلور اونۍ وروسته بيا تکراريږي‬ ‫‪‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(08‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دکنرتول الرې چارې‬

‫‪ ‬په درست ډول رسه درسونو وينځل‬
‫‪ ‬په منيم ډول رسه دنوکانوپرېکول‬
‫‪ ‬دجوش اوبواوصابو پواسطه دالبسې وينځل اوملر ته اچول‬
‫‪ ‬مقعدي ناحيه په اوبواوصابو رسه وينځل‬
‫اسکارياسېس ‪ Ascariasis‬مدور چینجیان‬
‫د وړوکوملو شاي‪ ،‬پرازيتي انتا دی چې ځيني وخهت کلينيکهي اعهرا اوع يهم نلهري‪ .‬پهه ځينهي وختونهوکې‬
‫نوموړي چينجی په يوندي ډول دمقعد له ررې دغايطه موادورسه او ممکن دخولې اوپوزې له ررې خهارجيږي‬
‫چې د ناروغۍ اولينه ع مه شمېرل کېږي‪ .‬درروا د حرکت له امله ناروغ تنفيس مشک ت لهري دبېلګهې پهه ډول‬
‫ويزينههګ ټههوخی تبههه او د سږوانفلپيشههن ‪ .‬ځينههي وخههت سههتونزې جههدي او ويونکههي وي دبېلګههې پههه ډول‬
‫دکوملوبندښت په ځانګړي ډول په ماشومانوکې اوهمدارنګه ځيني وختونه دپانقراص اواپنوکس په مجراګانوکې‬
‫بندښت واق‪ ،‬کېږي‪ .‬اعرا اوع يم يې په دوو برخو ويشل سوي دي ‪:‬‬
‫‪ Luminal Signs .1‬يا معايي ع يم‬
‫‪ Extra Luminal Signs .2‬يا خارج معايي ع يم‬
‫معايي نښې نښانې يې عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ ‬کانگې‬
‫‪ ‬نس ناستی‬
‫‪ ‬زړه بدوالی‬
‫‪ ‬دخېټې درد‬
‫‪ ‬باد‬
‫خارج معايي نښې نښانې يې عبارت دي له ‪:‬‬
‫‪Loffer Syndrome ‬‬
‫‪ ‬ويزينګ‬
‫‪ ‬ټوخی‬
‫‪ ‬ساه لنوي‬
‫‪ ‬لړمي يا اورتيکاريا‬
‫‪ ‬ايزينوفيليا‬
‫تشخيص‪-:‬‬
‫په غايطه موادوکې دهګيو موجوديت يها لهه مقعهد څخهه پهه يونهدي ډول دچينجهي پهه خارجېهدو رسه نهاروغي‬
‫تشخيص کېږي اوهمدارنګه له راډيولويۍ اوسونوګرافۍ څخه هم دچينجيوپه تشخيص کهې اسهتفاده کېهږي ‪ .‬د‬
‫ناروغۍ مخز انسا دی‪ .‬دپرازيت هګۍ په خاوروکې موجودې وي دغايطه موادو له ررې خاوروته رسيږي )‬
‫په مناسب محي کې له دوو تر دريو اوين پورې انتاين حالت غوره کوي او ممکن په مناسبو رشايطو کې‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(09‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫ترکلونوپورې په خاوروکې پايت يس اودغه ناروغي په غري مستقيم ډول رسه دملوثو غهذايي موادوپهه خوړلهورسه‬
‫انسا منن کوي اواکرثا هغه ماشوما چې په خاوروکې لوبې کوي په دې ناروغۍ اخته کېږي ‪.‬کلهه چهې هګهۍ‬
‫کوملوته ورسيږي نوپه رروا بدليږي اودکوملو د مخايي غشهاء ديهوال څهريې کهوي وينهې تهه داخيليهږي اوبيها‬
‫دوينې له ررې سږوته ځي‪ .‬يوڅو ورځې وروسته د موادو له ررې خولې ته داخل اوبل‪ ،‬کېهږي اوپهه کوملهوکې‬
‫غټيږي اوهګۍ اچوي‪ .‬د نوموړو چنجيو د تفريح دوره د يوند له سهيکل رسه ‪ ۸-۴‬اونهۍ وخهت نييسه ‪ .‬ترهغهې‬
‫چې ښځينه بالغ چينجی په کوملو کې موجود وي نوناروغ کولی يس چې نوموړې ناروغي نورو خلکوتهه انتقهال‬
‫کړي ‪.‬هرښځينه چينجی کولی يس چې تر‪ ۴۷۷۷۷۷‬پورې هګۍ واچوي‪.‬‬
‫نور تشخيصيه وسايل يې عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ ‬الټراساؤنو‬
‫‪ ‬راډيوګرايف‬
‫‪Stool Exam ‬‬
‫‪ ‬په غايطه موادو کې د هګيو شتو‬
‫درملنه‬
‫‪Albendazol Or Mebendazol ___ 15cc As A Single Dose Orally ‬‬
‫‪Piperazine Citrate ___ 75mg\Kg Daily For Two Doses ‬‬
‫‪Pyrantal Palmoate __ 11mg\Kg As A Single Dose Orally ‬‬
‫دکنرتول الرې چارې‬
‫‪ .3‬خلکوته بايد له تشناب څخه دګټې اخستنې له پاره عمومي روغتيايي زده کړې ورکړل يس‬
‫‪ .4‬دغايطه موادوپواسطه دخاورو له ملهوث کېهدو څخهه بايهد مخنيهوی ويس پهه ځهانګړي ډول دماشهومانود‬
‫لوبوپه ځای کې )‬
‫‪ .5‬ماشومانوته درسونو دوينځلو په باره کې بايد روغتيايي زده کړې ورکړل يس‬
‫‪ .6‬په انوليک منطقوکې که چېرې غذايي مواد له ځمکې رسه متاس پيدا کړی وي نهو بايهد لهه هغهې غهذايي‬
‫موادو څخه استفاده ونه يس ‪.‬‬
‫اختالطات ‪Complications‬‬
‫‪ .1‬دصفراوي ررې بندښت او زېړی‬
‫‪ .2‬کبدي ابسې‬
‫‪ .3‬دکوملو ميخانکي بندښت‬
‫‪ .4‬داسکاريس پواسطه دکوملودجدار د تخريب له وجې سوءجذب‬
‫تريسينوزيس(‪ )Trichinosis‬مدور چينجيان‬
‫دا د وړو کوملههو ي هوه پرازيت هي نههاروغي ده چههې دمههدورو چينجي هانو‬
‫پواسههطه رامههنځ تههه کې هږي اوبيهها رروا عضههلې تههه مهههاجرت کههوي‪.‬‬
‫دناروغۍ اعرا اوع يم په کوملوکې درروا دشمېرپورې اړه لري ‪.‬‬
‫اسهال د معدي معايي يو له اعراضو اوع لو څخه دی‪ .‬لهوړه تبهه يها‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(21‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪ Remittent Fever‬او قلبي وعايي نښې نښانې او انيميا او مړينهه ههم پېښهېږي‪ .‬دنهاروغۍ عامهل ‪Trichinella‬‬
‫‪ spiralis‬چينجی دی چې ډېری حيوانات يې په انتقال کې رول لري‪.‬په مستقيم ډول خپرېدنه يې يوانسا نهه بهل‬
‫انسا ته نده ليدل شوې ‪.‬دخامې اوملوثې غذا له خوړلو څخه وروسهته رروا کوملوتهه داخليهږي اوهلتهه پهه بهالغ‬
‫چينجي باندې بدليږي‪ .‬دناروغۍ اعرا اوع يم ‪ ۱۶-۸‬ورځې وروسته له منن کېدو څخه ښکاره کېږي‪.‬‬
‫انتاين ځنځي‬
‫دغذا ملوث کېدل‬ ‫د غايطه موادو له ررې دپرازيت دهګيو ايراح‬

‫له غذارسه يوځای دهګيو تېرول‬ ‫په وړو کوملو کې دپرازيت داخلېدل‬
‫دکنرتول الرې چارې‬
‫نرس بايد خلکوته ورزده کړي چې غوښه په بشپړ ډول رسه پخه کړي اوپه مناسبې درجې رسه يې په يخچال کې‬
‫وسايت ترڅو ټول سېستونه په بشپړ ډول رسه له منځه يوړل يس‪.‬‬
‫درملنه‬
‫د البېنوازول اومېبنوازول پواسطه تررسه کېږي ‪.‬‬
‫‪(Ancylostosomasis‬چنګک لرونکی چينجی)‬
‫له ډوډينل نېامتود څخه عبارت دی چې په منن شهخص کهې ليهدل‬
‫کېږي ‪ .‬بالغ چينجی په وړو کوملو کې يوند کوي چې اوس عمر يې‬
‫‪ ۶‬کاله دی ‪ .‬چينجی د فمي غټ کپسول لرونکی دی نو له همدې امله‬
‫ورته چنګک لرونکی چينجی ويل کېږي ‪ .‬ناروغي د جلدي خارښت‬
‫او انههدفعاتو رسه رشو کېههږي ‪ .‬همدارنګههه رروا کههولی يس دوينههې‬
‫دورا ته نفوذ وکړي تبه ايزونوفيليا اوتنفيس اعرا رامنځ ته کړي ‪.‬‬
‫په کوملو کې بالغ چينجی د رودلو له ررې پهه يهوه دقيقهه کهې ‪-۱۴۷‬‬
‫‪ ۴۷۷‬ځلې دکوربه له وينې څخه تغذيه کوي اوهره ورځ په دې يريقه‬
‫له کوربه څخه ‪ 0,15 Cc‬وينه کش کوي اوشخص پهه هايپوکروميهک‬
‫مايکروسايټيک انيميا باندې اخته کېږي ‪ .‬اسهال او متنهاوب قبضهيت‬
‫له کانګو او اپي ګاسټريک درد رسه ملګری وي‪.‬‬
‫انتاين ځنځي‬
‫په غايطه موادوکې دهګيو دف‪ ،‬کېدل ههههههههههههههههههههه درروا خارجېدل ههههههههههههههههههههههه د انسا په جلد يرغل‬
‫دوينې دورا ته داخليدل ههههههههههههههههههههههههههههههههه سږو معدې اوکوملوته داخلېدل هههههههههههههههههههه بالغ کېدل‬
‫درملنه‬
‫‪Pyrental Pomate 10 Mg /Kg (Single dose) ‬‬
‫‪Peprazin 75 Mg /Kg ‬‬
‫‪Mebendazol 100 Mg ‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(20‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪Albendazol 400 Mg (Single Dose) ‬‬

‫‪ ‬د اړتيا په صورت کې نقل الدم او د اوسپنې توصيه‪Blood Transfusion And Ferrous Sulphat‬‬
‫دنرسنګ اهتاممات‬
‫دروغتيا په باره کې عامه پوهاوی اود درملنې بشپړېدوته بايد پوره پاملرنه ويس‪.‬‬
‫ټينيازس(‪ )Teniasis‬فیته ماننده چینجیان‬
‫د کوملو يو له انتاناتو څخه عبارت دی چې دهوارو چينجيانو پواسطه رامنځ ته کېږي‪ .‬ډولونه یې دي‬
‫‪Taeniasaginata(beeftapeworm),Taeniasolium(porktapeworm),Diphyllobothrium‬‬
‫‪latum(fish tapeworm), or Hymenolepis nana(dwarftapeworm).‬‬
‫کلينيکي اعرا او ع يم له منن کېدو څخه څواونۍ ترڅوکالهه وروسهته‬
‫رامنځ ته کېږي اوپه رنهدې ډول دي‪ :‬عصهبي سهتونزې بهې خهويب دوز‬
‫بايلل بطني کرمپونه او دردونه بدهضمي اوپه غايطه مهوادوکې د چينجهي‬
‫دسګمينټونو پروګلوتايد) خارجېدل دي‪ .‬دغه انتا ويونکی نهه دی لهيکن‬
‫سيستي رسکوزس نوعه چې په معمول ډول په انسانانوکې دمعدې او عصهبي‬
‫مرکزي سېسهتم خطرنهاکۍ نهاروغۍ پيهداکولی يس ‪ .‬کهه چېهرې دنومهوړي‬
‫چينجي هګهۍ بله‪ ،‬يس وړو کوملوتهه لهه رسهېدلو څخهه وروسهته پهه رروا‬
‫بدليږي بيا دغه رروا ګانې دجلد رندې عضلو اوحيايت اورګانونوته مهاجرت کوي اوهلته تجم‪ ،‬او زياتونه کوي‬
‫او په نوموړي ارګا پورې اړوند اعرا او ع يم پيهدا کهوي دبېلګهې پهه ډول پهه مرکهزي عصهبي سېسهتم کهې‬
‫اخت ج دماغي فری فشار ‪ )Cerebral Hypertension‬او رواين تشوشات‪ .‬غوايي نوعه د خنزیر ورس) نوعې‬
‫په خ ف په مستقيم ډول رسه له يوانسا څخه بل انسا ته نه انتقاليږي‪ .‬د دې پرازيت هګۍ تر‪ ۳۷‬کالو پورې په‬
‫محي کې پاتې کېدای يس‪.‬‬
‫انتاين ځنځي‬
‫‪ ۵-۶‬نهايي بندونه چاپرييال ته ايراح کوي ههه د هګيوپواسطه دغذا ملوث کېدل هههه د غوا پواسطه د واښو خوړل‬

‫دانسا په کوملوکې دچينجي غټېدل ههههه له ملوثې غوښې څخه ګټه اخستل ههه چينجی دغوا کوملوته داخيليږي‬
‫دکنرتول الرې چارې‬
‫دهقانانوته بايد ورزده کړئ چې د اوبه خور په وخت کې له انساين رسې څخهه بايهد اسهتفاده ونکهړي‪ .‬د انسها‬
‫اوحيوا په واسطه له ملوث شوې غذا رسه متاس نه کول قصاب خانې ارزيايب کول غوښې په يخچالونوکې د‬
‫صفرنه تر‪ ۶‬درجو د سانتي ګرايد کې ترڅلورو ورځو پورې کېښودل يس ترڅهو ټهول پرازيتونهه يهې لهه منځهه رړ‬
‫يس‪.‬‬
‫درملنه‬
‫نېکلوزاميو اوځينې وخت له جراحۍ څخه هم استفاده کېږي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(22‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪Dermatophytosis/ Ring Worm‬‬

‫دا په اصل کې په جلدي فنګيس ناروغيو کې شمريل کېږي او ډولونه يې عبارت دي له ‪Carporis Capitis :‬‬
‫‪. Pedis, Unguium Cruris‬‬
‫‪ Capitis‬ډول يې په وړو پاپولونورشو کېږي جلدي تخريش او د ويښهتانو توېهدل ههم وررسه ملګهري وي‪ .‬د‬
‫دې ناروغي تشخيص د ‪ UV‬د ټسټ پواسطه امکا لري‪.‬‬
‫دناروغۍ عامل‪ Trichophyton tonsurans .‬دي دناروغۍ مخز انسا او حيوانات لکه پيشهواو سهپی دی‪.‬‬
‫دناروغۍ انتقال ‪ :‬ناروغي په مستقيم اوغريمستقيم ډول دمنتنوشيانورسه دمتاس پواسطه صورت نييس ‪.‬‬
‫دتفريح دوره ‪ :‬د دې ناروغي دتفريح دوره ‪ ۱۷-۴‬ورځو پورې ده ‪.‬‬
‫درملنه او د نرسنګ کړين‪ -:‬دکوچنی ويښتا ووينځئ او د ماوفه ناحيې چارچاپريه ويښتا قط‪ ،‬کړئ‪ .‬هر ډول‬
‫ثانوي انتا تداوي کړئ‪ Whitefield Benzoic Acid/salicylic Acid .‬مرهم په ورځ کې دوه ځلې تطبيق کړئ‬
‫دا درملنه تر دوو اونيو پورې د افت له ښه کېدو وروسته هم بايهددوام ورکهړل يس‪ .‬کهه بهبهودي تررسهه نهه سهوه‬
‫‪ griseofulvin‬هم عه وه کهړئ ‪ griseofulvin 20mg/kg day for 4 weeks‬او ترڅهو څلهورو اونيهو يها ډېهر‬
‫وخت له پاره يې توصيه کړئ‪.‬د ‪ griseofulvin‬جذب د شحمي موادو په شتو کې ډېهر دی‪ .‬لهه همهدې وجهې‬
‫بهپه ده د غذا په منځ کې واخستل يس‪.‬‬
‫حلقوي چينجی)‪ :(Ring worm)( Tinea corporis‬سپوڼي‪-:‬‬
‫څو ډوله )‪fungus (Tinea. Rubrum and Tinea. mentagrophytes‬يا سامرق د ماشوم درس په پوستکي يا‬
‫د بد په نورو نواحيو کهې تاسهس او وده کهوي د مهزمن او خفيفهو انتانهاتو سهبب ګرځهي‪.‬د محراقهاتو حهوايف‬
‫سپوږمۍ ته ورته يا حلقوي شکل لري او چينجي تهه ورتهه معلهوميږي نهو ځکهه ورتهه ‪ Ring worm‬يها حلقهوي‬
‫چينجی وايي او د اکرثه عقايدو خ ف نوموړی افهت د چنجيهانو لهه وجهې نهه دی‪.‬د ‪ Ring worm‬محراقهات د‬
‫ماشوم د عمر په ډېرېدو رسه په خپل رسي ډول رسه له منځه ځهي امها څهو مياشهتې يها کلونهه نييسه‪ .‬افهت د يهو‬
‫کوچني ‪ Papule‬په بڼه پيل کېږي او په تدريجي ډول غټيږي‪ .‬وده يې له غهاړو څخهه پيهل کېهږي داسهې چهې‬
‫غاړې يې نير مرکز ته سور رنګه او ضخيمي دي‪ .‬غاړې په ښهکاره توګهه د ليهد او تثبيهت وړ دي او ښهکاره بڼهه‬
‫لري‪.‬ممکن يوشمېر‪ Vesicle‬يا ‪ papule‬په کې شتو ولري‪ .‬د افتونو مرکهز ههوار او د سهپينو وچهو پوسهتکو پهه‬
‫وسيله پوښل سوي دي‪.‬ممکن خفيفا خارښت موجود وي او اکرثا څو ضهايعې چهې پهه غهري متنهاظر ډول شهتو‬
‫لري پيدا کېږي‪.‬ځينې وخت افت د ثانوي انتا پوسيله مصابېږي لکه ‪Impetigo‬‬
‫درملنه او د نرسنګ کړين‪ -:‬د کوچني بد په اوبو اوصابو باندې ومينځل يس ‪ .‬د ثهانوي انتها پهه موجوديهت‬
‫‪.‬‬ ‫کې هغه تداوي کړئ‬
‫‪Topical antifungal agents (imidazole's, terbinafine, naftifine) twice daily for 2–4 wk‬‬
‫‪White fields Benzoic acid\ salicylic Acid‬په ورځ کهې دوه ځلهې تطبيهق کهړئ‪ .‬دا درملنهه تهر دوو اونيهو‬
‫پورې د افت له ښه کېدو وروسته هم بايددوام ورکړل يس د ناروغۍ رغېدنه شايد څو اونۍ ونييس‪.‬کهه بهبهودي‬
‫تررسه نه سوه ‪ griseofulvin‬هم ع وه کړئ‪.‬د ماشوم وينځل په اوبو او صابو رسه شايد د ناروغۍ د وقايې تهر‬
‫ټولو غوره رره وي‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(23‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪ Cruris‬ډول يې په نارينو کې ډېر ليدل کېږي او‪ Pedis‬ډول يې جلدي تخريشات دپښهو دګوتوپهه منځونهوکې‬
‫رامنځ ته کوي چې دماي‪ ،‬محتوي لرونکې وي‪ .‬تشخيص يې دکارپورس پشا دی‪.‬‬
‫دناروغۍ مخزن ‪ :‬دناروغۍ مخز انسا دی نهاروغي پهه مسهتقيم اوغريمسهتقيم ډول سهاملو کسهانوته خپريهږي‬
‫اودتفريح دوره يې په مشخص ډول رسه معلومه نده‪.‬‬
‫‪ :Unguium‬دايوه فنگيس مزمنه ناروغي ده چې درسونو اوپښو نوکا مصابوي دنوکهانود نازکېهدو اوبهې رنګهه‬
‫کېدو باعث کېږي دناروغۍ عامل ځيني وخت ترايکوفېټو دی‪.‬‬
‫دناروغۍ مخزن‪ :‬انسا او په نادر ډول رسه حيوانات دي‪ .‬دناروغۍ خپرېدل‪ :‬ناروغي پهه مسهتقيم اوغريمسهتقيم‬
‫ډول رسه خپريږي ‪.‬‬
‫دناروغۍ دکنرتول الرې چارې‬
‫مهخ‬ ‫بايد والدينو ته روغتيايي زده کړه ورکړل يس چې ماشوما دحيواناتو رسه له متاس څخه وسايت‪ .‬ځا پا‬
‫پا او لباسونه بايد په انټي فنګل موادو ووينځل يس اوشخيص حفظ الصحې ته جدي پاملرنه ويس‪.‬‬
‫درملنه‬
‫ناروغ ته ګرېزوفلووين دخولې له ررې ورکړل يس اوهمدارنګه نور انټي فنګل درمل ترڅلورو اونيو پهورې بايهد‬
‫ورکړل يس‪.‬‬
‫محرقه يا انټريک فيور‬
‫موخې‬
‫د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬په انتاين ځنځري يا تسلسل باندې نيرونه تبادلهه کهړي اومشهخص کهړي چهې څنګهه کهولی يس انتهاين‬
‫ځنځري مات کړي‬
‫‪ ‬دمحرقې په کلينيکي تياهراتو اواهتامماتو نيرونه تبادله کړي‬
‫‪ ‬دانټريک فيور ياد محرقې اخت يات مشخص کړي‬
‫جوړول په ټولنيزو روغتيايي مرکزونو او روغتونونهوکې‬ ‫‪ ‬دنرسنګ پروسه اودمحرقې ناروغانو له پاره پ‬
‫چې ترينه بايد ګټه واخستل يس‬
‫‪ ‬ددغې ناروغيو په وقايې اوکنپول کې دنرس رول ترشيح اونيريات تبادله کړي‬
‫‪ Typhoid‬يا وچکۍ‪ -:‬دايوه سېستميکه حاده بکپيايي انتاين ناروغي ده چې دسلموني ټايفي اوسلموني پارا‬
‫ټايفي پواسطه رامنځ ته کېږي‪ .‬کلينيکي اعرا اوع يم يې عبارت دي له ‪:‬‬
‫تبه رسدرد ځا درد‬ ‫‪‬‬
‫زړه بدوالی يب اشتهايي نس ناستی اوځيني وخت قبضيت‬ ‫‪‬‬
‫ضعيفوالی بې حايل او ګنګسيت‬ ‫‪‬‬
‫د توري غټوالی او جلدي اندفعات‬ ‫‪‬‬
‫دناروغۍ مخزن ‪ :‬دناروغۍ مخز انسا دی‪.‬د حامل شخص ادرار او غايطه مواد د انتا منب‪ ،‬ده‪.‬‬
‫دناروغۍخپرېدنه‪ :‬دناروغۍ خپرېدنه په مستقيم فمي ههه مقعدي ) اوغريمسهتقيم ډول ملهوث غهذايې مهواد او‬
‫اوبو ) له ررې خپريږي‪ .‬د ناقل په غايطه موادو او ادراروکې مايکروب موجود وي ‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(24‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دتفريح دوره ‪ ۱۷۷-۱۴ :‬ورځې ده‪.‬‬

‫د ناروغۍ کنرتول‬
‫‪ .1‬له انتان رسه مبارزه ‪ :‬د ناروغ تجرېدول او انتي بيوتيک ورکهول‪ .‬ناروغها ترهغهې وختهه پهورې بايهد‬
‫تجريد يس ترڅويې اعرا اوع يم په بشپړ ډول رسه ښه سوي نه وي يا د ادرارواو يا ډکومتيازو درې‬
‫پرله پسې معاينې په دوه ورځوکې منفهي تاييهد سهوي نهه وي نهو بيها بايهد لهه نهورو څخهه جهدا وي‪ .‬د‬
‫کلورامفينيکههول امپيسههيلني ازيپوغوماشههني کینولههو چههې انتخههابې درمههل یههې ‪Ciprofloxacin,‬‬
‫‪ Ofloxacian‬نارفلکساسني موکيس فلکساسني ليوفلکساسني دي سپالوسپورین چې انتخابی درمهل‬
‫یې ‪ Ceftriaxone‬دی پواسطه بايد تداوي يس‪.‬او ملوث شیا بايد په بشپړ ډول رسه ضد عفوين يس‪.‬‬
‫ناروغ رسه متاس لرونکي ټول اشخاص بايد معافيت حاصل کړي اوتردرې اونيو پورې دکنپول رندې‬
‫ونيول يس‪ .‬ټول وګړي بايد فردي او محيطي حفظ الصحه مراعت کړي‪ .‬هغهه اشهخاص چهې لهه نهاروغ‬
‫رسه رساوکارلري ترڅوپورې چې دادرارواو غايطه موادو معاينه يې منفهي شهوې نهه وي بايهد د غهذا پهه‬
‫اماده کولو کې برخه وانخيل‪ .‬همدارنګه د نهاروغۍ د حهاملينو پېژنهدل ډېهراړين دي‪ .‬لهه همهدې وجهې‬
‫رندې مداخلې اړينې دي‪ :‬د صفراوي کيسې لهه منځهه وړل د امپيسهيلني پهه واسهطه درملنهه د حهاملينو‬
‫قرنطني کول له غذايي موادو څخه او د فردي حفظ الصحې مراعاتول‪.‬‬
‫‪ .0‬محيطي روغتيا ‪:‬‬
‫له پاکو اوبو څخه ګټه اخستل دغايطه موادو دفن کول حرشې او مچا له منځه وړل اودخهوراکي مهوادو سهمه‬
‫ساتنه‬
‫‪ .2‬معافيت ‪ :‬دغه کار يوازې داختصايص وقايې له ررې په رندې حالتونوکې تهررسه کېهږي‪ :‬هغهه کسها‬
‫چې په بومي منطقوکې يوند کوي دناقل دکورغړي هغه اشخاص يا ګروپونه چې دناروغۍ له خطررسه‬
‫مخامخ وي لکه دماشومانومکتب د شفاخانې کارکوونکي اوهغه کسا چې بومي منطقي ته سهفرکوي‬
‫اوهغه منطقي چې اپيدلي پکې واق‪ ،‬کېږي ‪.‬واکسني ناروغي له منځه نهه وړي بلکهه لهه نهاروغۍ څخهه‬
‫وقايه کوي ‪ .‬واکسني د فمي کپسولونو په ډول دي اوپهه ‪ 1,3,5‬دوز رسه ورکهول کېهږي‪ .‬لهه اخهري دوز‬
‫څخه دوه اونۍ وروسته معافيت حاصليږي اوتردرې کالوپورې دوام کوي‪.‬‬
‫اميبيازيس اوجاردياسيس‬
‫موخې‬
‫د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬اميبيازيس اوجاردياسيس تعريف کړي‬
‫‪ ‬داميبيازيس اوجاردياسيس په کلينيکي لوحې نيريات تبادله کړي‬
‫‪ ‬داميبيازيس اوجاردياسيس تشخيصيه ټيسټونه ترشيح کړي‬
‫‪ ‬داميبيازيس اودجاردياسيس دنرسنګ په اهتامماتو جروبحث وکړي‬
‫‪ ‬داميبيازيس اوجاردياسيس په وقايې او کنپول کې دنرس رول ترشيح کړي‬
‫اميبيازس(‪ -:)Ameobiasis‬دکوملو يوه پرازيتي ناروغي ده چې د انتاميبياهستالوتيکا پواسطه رامنځ ته کېهږي ‪.‬‬
‫د داخل معايي او خارج معايي په ډول ظهورکوي‪ .‬که چېرته اميب په کوملوکې تهاجمي حالت پيداکړی وي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(25‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫نو اصيل ع مه يې نس ناستی دی چې ټينېسموس او بطني دردونهه ههم وررسه موجهود وي‪ .‬مههم عهوار يهې‬
‫پريټيونايټس وينه بهېدنه اود ابسې جوړېدل دي‪ .‬دغه انتا زياتره وخت کومې نښې نښانې نلري لهيکن ځينهي‬
‫وخت دځانګړي حالت له امله کلينيکي اهميت پيداکوي‪ .‬ځيني وخت په حاد ډول رسه تبې لړزې مخايي وينه‬
‫لرونکي اسهال رسه يوخای وي او ځيني وخت کې قبضيت او بطنهي نهاراحتۍ ههم شهتو لهري او همدارنګهه د‬
‫خاموشې دورې لرونکی هم دی‪ .‬دوينې له ررې دانتا خپرېدل کېدای يس چې د کبدي او ريهوي ابسهوباعث‬
‫يس‪ .‬په ځينو واقعاتوکې دغه ناروغۍ د‪ Ulcerative Colitis‬رسه اشتبها کېږي‪ .‬دمايکروسهکوپ پرمهټ دغايطهه‬
‫موادوپه منونه کې دتروفوزيټ شتو تشخيص تاييدوي ‪ .‬درسو حجرو حامل تروفوزيټونه داميبي حملې ښودنه‬
‫کوي)‪ .‬دغه ناروغي زياتره په ځوانانو او بالغانوکې ليدل کېږي‪ .‬د کبدي ابسو ډېهری پېښهې پهه نهارينو کهې ليهدل‬
‫کېږي‪ .‬دناروغۍ زېرمه انسا دی اودناروغۍ خپرېدنه په سيسټ باندې د ملوثهو غهذايي مهوادو دخوړلهو لهه املهه‬
‫رامنځ ته کېږي همدارنګه دجنيس متاس پواسطه هم دناروغي خپرېدنه ليدل فمهي ههه مقعهدي جنيسه اړيکهه)‬
‫س وې ده ‪ .‬دناروغۍ په حاده مرحله کې دسېسهټونودنه موجوديهت لهه املهه نهاروغي پهه کمهه انهدازه خپريهږي ‪.‬‬
‫دتفريح دوره ‪ :‬له څو ورځو څخه تر څوهفتويها کلونوپهورې ده خپرېدنهه يهې تهر هغهې پهورې دوام لهري چهې‬
‫سېستونه يې په غايطه موادو کې ايراح کېږي‪.‬‬
‫دناروغۍ مخزن‪ :‬دناروغۍ مخز انسها دی پهه ځهانګړي توګهه پهه هغهه وخهت کهې چهې نهاروغي مزمنهه وي‬
‫اوشخص پرته له عرضه سېستونه دف‪ ،‬کوي‪ .‬دناروغۍ انتقال ‪ :‬فمي ه مقعهدي دسېستونوپواسهطه ملهوث سهوي‬
‫مچا اوګونګټې هم کولی يس چې خوراکي مواد ملوث کړي‪.‬‬ ‫خورا \څښا‬
‫دتفريح دوره‪ ۴-۳ :‬اونۍ ده‪ .‬نوموړې ناروغي هغه وخت چې سېستونه ايهراح کېهږي ډېهره سهاري وي‪ .‬رنهدې‬
‫اشخاص دناروغۍ له خطررسه ډېرمخامخ دي‪ :‬همجنس جنيس اړيکو لرونکي او هغه اشخاص چې په نامطلوبهه‬
‫رشايطوکې يوند کوي‪.‬‬
‫دناروغۍ دکنرتول الرې‬
‫‪ ‬دغايطه موادو دف‪ ،‬کول‬
‫‪ ‬داوبو له منابعو څخه سامله ساتنه کول‬
‫‪ ‬درسونو وينځل اونورې روغتيايې زده کړې پ نول‬
‫درملنه اودنرسنګ اهتاممات‬
‫انتخايب درمل يې له مېټرونېوازول څخه عبارت دي په هغه صورت کې چې ناروغ کبهدي ابسهې لهري او لهه ‪۷۴‬‬
‫ساعتو څخه وروسته دناروغ حالت ښه نشو نوجراحي ته اړتيا لري ترڅوابسه تخليه کړي‪ .‬دټهولنې خلکوتهه بايهد‬
‫دحفظ الصحې په باره کې روغتيا يي زده کهړې ورکهړل يس لکهه درسهونووينځل د غايطهه مهوادو دفهن کهول‬
‫دملوثو اوبو اوغذايي موادو له خوړلوڅخه ډډه کول اوداسې نور‪.‬‬
‫جارديازس(‪)Giardiasis‬‬
‫دوړوکوملو يو پروتوزوايي انتا دي چې زياتره بې عرضه وي اوپه ماشومانو کې زيات شهیو لهري‪.‬د نهاروغۍ‬
‫رمل یو ف جیل لرونکې پروتوزوا ده چې ‪ Giardia Lamblia‬نومیږی ‪ .‬د دې پروتوزوا يوند دوه پړاوه لري‪.‬‬
‫‪ : Cyst .1‬د ناروغۍ د انتقال باعث ګرځي‪.‬‬
‫‪ :Trophozoite .2‬د ناروغۍ باعث ګرځی ‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(26‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫يې عبارت دي له‪:‬‬ ‫دکوملو اعرا‬

‫‪ ‬مزمن اسهال‬
‫‪ ‬شحمي اسهارت‬
‫‪ ‬بطني کرمپونه‬
‫‪ ‬ضعيفي‬
‫‪ ‬دوز بايلل‬
‫‪ ‬خاورين غايطه مواد‬
‫‪ ‬دهغو ويټامينونو په جذب کې تشوشات چې په شحموکې منحل دي‬
‫‪ ‬په شديدوحارتو کې د ډيوينيوم اوجيجينيوم دمخايي غشاء تخريب‬
‫د تفههريح دوره يههې ‪ ۱۷-۷‬ورځههې ده ‪.‬دانتهها مخههز انسهها دی اوپههه نههادره توګههه حيوانههاتو کههې هههم ليههدل‬
‫کېږي‪.‬دناروغۍ انتقال‪ :‬ناروغي په مستقيم ډول دجنيس متاس ) اوغريمستقيم ډول خپريږي‪ .‬دناورغي تشخيص‪:‬‬
‫په غايطه موادو کې دسېستونواوتروفوزيټونو موجوديت دناورغۍ قطعي تشخيص ښيي‪.‬‬
‫دناروغۍ کنپول‪ :‬دحفظ الصحې په باره کې خلکوته بايد روغتيايي زده کړې ورکړل يس‪.‬‬
‫په تداوې کې د رندي درملو څخه ګټه اخیستل کیږي‪.‬‬
‫‪ Tinidazole 2g/day for 3days‬نوموړی درمل ‪ ٪111-01‬موثر دي‪.‬‬
‫‪ In children-50mg/kg/bw/SD‬‬
‫‪ Metroniadizole 250-500mg/TID/day for 7-10 days‬‬
‫‪ In Children 20-40mg/kg/bw/day/7day‬‬
‫‪ Furazolidon 100mg/4DD/7-10day‬‬
‫‪ In Children 8mg/kg/bw/day/7-10day‬‬
‫‪o Secnidazol 2gr/day/3day‬‬
‫‪o In Children 30mg/kg/bw/sd‬‬
‫‪ Albendazole 400mg/day for 5days‬‬

‫)‪Hepatitis( A, B, C and D‬‬

‫موخې‬
‫د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ Hepatitis‬تعريف کړي‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬د ‪ Hepatitis‬انوا لست کړي‬
‫‪ Hepatitis‬په کلينيکي لوحې نيريات تبادله کړي‬ ‫‪‬‬
‫‪ Hepatitis ‬په وقايې او کنپول کې دنرس رول ترشيح کړي‬
‫‪ Hepatitis‬دنرسنګ په اهتامماتو جروبحث وکړي‬ ‫‪‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(27‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪Hepatitis A, B, C and D‬‬

‫هېپټايټيس دځيګر له التهاب څخه عبارت دی ‪ .‬دلته دهېپټايټيس نه مطلب هغه هېپټايټيس دی چهې دوايرسهونو‬
‫پواسطه رامنځ ته کېږي‪.‬‬
‫‪Hepatitis A‬‬
‫دا يوه ساري وايريس ناروغي ده چې د ‪ HAV‬پواسطه رامنځ ته کېږي‪ .‬غري اختصايص اعرا اوع يم لري لکه‬
‫تبه لړزه رسدرد عمومي کمزورتيا څو ورځې وروسته کبدي کوما اومرګ واق‪ ،‬کېدای يس‪.‬‬
‫دتفريح دوره ‪ :‬د تفريح دوره يې ‪ ۶۷-۱۶‬ورځې او اوس يې ‪ ۴۸‬ورځې ده‪.‬‬
‫دانتان مخزن ‪ :‬دانتا مخز يوازې انسا دی‪.‬‬
‫دانتقال الرې ‪ :‬ملوث رسونه غايطه مواد دهضمي سېستم افرازات اوځيني وخت پهه نهادر ډول رسه د وينهې‬
‫اود وينې دمحصورتو پواسطه اويا په جلد کې دمنتې ستنې د داخلېدو پواسطه انتا انتقهاليږي‪ .‬نومهوړی وايهرس‬
‫دوه اونۍ مخکې دايکپ له بروز څخه او يوه اونۍ وروسته دغايطه موادو له ررې خارجيږي‪ .‬دغه منن اشخاص‬
‫په دغه موده کې دناروغۍ دانتقال اورسايت شديده وړتيا لري‪ .‬دغه ناروغي د ‪ ۱۶-۴‬کلنۍ پورې اوزياتره د اوړي‬
‫په پای او د مني په پيل کې ډېر رسايت پيداکوي‪ .‬دايکپ له بروز څخه دوه اونۍ مخکې ناروغي رسايت کوونکې‬
‫ده لهذا دمبت شخص بېلوالی له ساملو کسانو څخه دناروغتيا په کنپول کې مشخصه برخه نلري‪.‬‬
‫دټولنې له پاره دناروغۍ رسه مبارزه ‪ :‬له خطر رسه مخ کسانو له پاره په عضله کې د انساين ګلوبولني زرق مناسب‬
‫دی او هغه کسا چې انوليک ساحو ته سفر کوي بايد ګلوبولني ورته زرق يس اوپه ههر‪ ۴‬مياشهتو کهې يوځهل‬
‫تکراريس‪.‬‬
‫وقايه يا مخنيوی‪ :‬هېپټايټيس د روغتيايي مېتودونو پواسطه کنپول کېږي چې عبارت دي له‪:‬‬
‫د اوبو خوټول يا ويشول‬ ‫‪ ‬د څښا‬
‫‪ ‬دغايطه موادو په ښه ډول رسه دفن کول‬
‫‪ ‬په درست ډول رسه درسونو وينځل‬
‫‪ ‬له فلش سېستم تشناب څخه استفاده کول‬
‫‪ ‬همدارنګه دحرشاتو کنپول ممکن اغېزمن واق‪ ،‬يس‬
‫‪Hepatitis B‬‬
‫يو عمومي حاد انتا دی چې ځيګرته په زياته اندازه زيا رسوي اود ‪ HBV‬پواسطه رامنځ ته کېږي‪.‬‬
‫دتفريح دوره‪ :‬له دوو اونيو څخه تر دوو مياشتو ده ‪.‬‬
‫دانتان انتقال ‪ :‬دانتا انتقال دمنن يبي ساما ارتو وينې اود وينې د محصورتو تطبيهق کهول لهه مورڅخهه‬
‫جنني ته جنيس متاس دناروغ دبد دافرازاتو له ررې ډېرنږدې متاس فمي جنيس اړيکې او له منتنهو سهتنو‬
‫څخه ګټه اخستنه‪.‬‬
‫اعراض اوعاليم ‪ :‬بارز اعراض اوعاليم يې عبارت دي له‪:‬‬
‫بې اشتهايي سستي کمزورتيا کانګې اسهارت قبضيت زياتره ناروغا دبطن په پورتني ښي يرف کې له‬
‫درد څخه شکايت کوي دايکپ له مرحلې څخه دوه ورځې مخکې د ادرارو رنګ تور اود غايطه موادو رنهګ‬
‫روښانه خاورين کېږي‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(28‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دانتان مخزن ‪ :‬دانتا مخز يوازې انسا دی‪ .‬ددغې ناروغۍ له خطر رسه مخامخ اشخاص عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ ‬روغتيايي کارکونکي لکه ډاکپا نرسا اوداسې نور‬
‫‪ ‬هغه ناروغا چې هېموډيالېز کېږي‬
‫‪ ‬هغه ناروغا چې دوينې اخستلو ته رضورت لري‬
‫‪ ‬روږدي کسا‬
‫‪ ‬جنيس انحراف کوونکي‬
‫‪ ‬هغه ښځې چې په هېپټايټيس ‪ B‬اخته سړوته واده سوې وي‬
‫‪ ‬هغه کسا چې انوليک ساحوته سفر کوي‬
‫‪ ‬هغه نوي زېږېديل ماشوما چې له منتنې مورڅخه زېږېديل وي‬
‫دانتا درسايت موده څو مياشتې ده په مزمن ناقلينوکې ترکلونو ) ترهغې وخته پورې چې ‪ HBsAg‬ونه ليدل يس‬
‫اويا ‪ Anti-Hbs‬پيدانيس د دې دپاره کومه خاصه درملنه وجودنلري‪.‬‬
‫وقايه ‪ :‬له ګلوبولني څخه يوموثر واکسني تيار سوی دی دغهه واکسهن نهوي فيصهده معافيهت حاصهلوي نوموړی‬
‫واکسني له ډفټري تورې ټوخلې پوليو رشي او يب يس جي واکسينونو رسه يوځای ورکول کېږي چې دپينټها پهه‬
‫نوم ياديږي ‪ .‬هغه کسا چې معافيتي نقصا ولري کوم مامنعت نلري دواکسني جانبي عوار موضوعي درد او‬
‫تبه ده او حاملګي هم د نوموړي واکسني د زرق مان‪ ،‬کېدای نه يس‪.‬‬
‫‪Hepatitis C‬‬
‫په حاده مرحله کې په وينه او افرازاتوکې دانټي ايچ يس وي ‪ Anti-HCV‬په تشخيص رسه پېژندل کېږي‪.‬‬
‫د تفريح دوره ‪ :‬دهېپټايټيس يس دتفريح دوره ‪ ۴۷-۴‬اونۍ ده‪.‬‬
‫دانتقال الرې ‪ :‬عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ ‬دوينې ټرانسفيوي يا نقل الدم‬
‫‪ ‬له مور څخه جنني ته‬
‫‪ ‬دوريد له ررې د ناوړه درملوکارول‬
‫‪ ‬دپوزې په داخل کې دکوکاين استعامل‬
‫‪ ‬هېموډيالېز ناروغا‬
‫‪ ‬نامصؤنه جنيس اړيکې‬
‫‪ ‬دغړوپيوند اخستوونکي ناروغا‬
‫دهېپټايټيس يس مخنيـوی ‪ :‬دنومهوړې نهاروغۍ لهه پهاره کهوم ځهانګړی واکسهني وجهودنلري‪ .‬يهوازې دانتها‬
‫دمخنيوي سپاتيژۍ بايد مراعت يس لکه د نوي رسنج اوستني څخه استفاده کول له معقمهو يبهي سهاما ارتهو‬
‫څخه استفاده کول دوينې ورکوونکي وينه معاينه کول په هغه ځايونوکې چې معقهم رسنجونوتهه رس رسهی نهه‬
‫وي بايد دخولې له ررې درمل ورکړل يس‪.‬‬
‫‪ -:Hepatitis D‬هېپټايټيس ډي ته ډلټا هېپټايټيس هم وايي چې يو نيمګړی ‪ RNA‬وايرس دی او د ‪ HBV‬رسه‬
‫ملګری وي‪ .‬د تفريح دوره يې ‪ ۸-۴‬اونيو پورې ده‪ .‬په حاده مرحله کې ‪ Anti -HDV‬په وينه کې پېژندل سوی‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(29‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دی ‪ .‬د دې په مقابل کې کوم خاص واکسني وجود نلري ‪.‬دانتقال ررې ‪ :‬د وينې اود وينې دمحصهورتودتطبيق‬
‫دافرازاتو اود ناوړه درملودتطبيق پواسطه نوموړی انتا انتقاليږي‪.‬‬
‫‪ -:Hepatitis E‬هېپټايټيس ‪ E‬د ‪ Water-Born Hepatitis‬په نوم هم يها ديهږي‪ .‬دتشهخيص دپهاره کهوم خهاص‬
‫ټسټ وجودنلري‪ .‬دتفريح دوره ‪ :‬دنوموړي انتا دتفريح دوره د‪ ۸-۴‬اونيو پورې ده ‪.‬‬
‫دهېپټايټيس د نرسنګ پروسه‬
‫څېړنه او پېژندنه ‪Assessment‬‬
‫ذهني اطالعات ‪Subjective Data‬‬
‫‪ ‬دبد ناارامي رسدرد د ‪ RUQ‬حساسوالی مفصيل درد خارښت بې اشتهايي‪.‬‬
‫‪ ‬د مايعاتو او غذايي موادو په جذب کې ستونزې دوز بايلل دوامداره تبه لړزه اډينوپتي‬
‫‪ ‬دبد کمزورتيا چې داسپاحت رسه له منځه نه ځي‬
‫‪ ‬دقوي وايرس رسه دمخامخ کېدو تاريخچه دکارمحي دماشومانود څارنې مرکزونهه نړيهوال سهفرونه‬
‫وينه اودوينې محصورت تطيبق دمشکوکو اشخاصو رسه جنيس متاس )‪.‬د ع لو د رشو زما ‪.‬‬
‫عيني اطالعات ‪Objective Data‬‬
‫د سکیلرا او جلد څېړنه زېړی دپوستکي دګرونې له وجهې نهه جلهدي افهت لکهه ايکوموسهيز دملفهاوي غهدو‬
‫غټېدل دځيګر غټوالی د ‪ RUQ‬حساسوالی تبه د مايعاتو او غذايي موادو د جذب اوايراح د فعاليت ارزونه‪.‬‬
‫دنرسنګ تشخيص ‪Nursing Diagnosis‬‬
‫‪ ‬دانريۍ دسطحې دتعامل دنشتوايل له وجې نه ستړتيا داسپاحت کموالی اودکمزورتيا احساس‬
‫‪ ‬دستړتيا اوکمزورتيا له وجې نه دفعاليتونودتحمل نشتوالی‬
‫‪ ‬دکانګو خولې دجذب کموايل اوتبې له وجې نه دمايعاتو ضيا‬
‫‪ ‬دمنن کېدو خطر چې د زيات وخت له پاره شخص کهولی يس چهې دوينهې اودبهد دنورمايعهاتو لهه ررې‬
‫ناروغي انتقال کړي‬
‫‪ ‬دبې اشتهايي ناکايف جذب اود مېتابوليکي رضورتونودزياتوايل له وجې نه نسبت دبد اړتياووتهه دتغهذيې‬
‫کموالی‬
‫‪ ‬دردونه ‪ :‬دمفاصلو درسدرد دبطن حساسوالی‬
‫‪ ‬دناپوهۍ له وجې نه دحفظ الصحې نشتوالی اودساملوجنيس اړيکونشتوالی‬
‫‪ ‬د زېړي د ګرولو او خارښت له وجې نه ټول جلد زيا ليدلی وي‬
‫‪ ‬له ټولني څخه ج والی د ناروغۍ د خپراوي دوېرې له وجې نه‬
‫‪ ‬د پروترومبني د اخت ل له وجې نه ټراوما يا افت‬
‫متوقع پايلې‬
‫‪ ‬ناروغ بايد په دې وتوانيږي چې دستړتياد واق‪ ،‬کېدو دريل ترشيح کړي او هغه سلوکونه چهې هغهې تهه‬
‫کموالی ورکوي لست کړي‬
‫‪ ‬په تدريجي ډول رسه فزيکي فعاليتونو ته زياتوالی ورکړي تر هغه وخته پورې چې ناروغ وتوانيږي چې‬
‫خپل فزيکي فعاليتونه لوړې کچې ته ورسوي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(31‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪ ‬د جلد ثابت وز د جذب او ايراح مناسب تعادل وسايت‬

‫‪ ‬ناروغ بايد په دې وتوانيږي چې کايف تجريدي احتيايات په کور او شفاخانه کې بيا کړي‬
‫‪ ‬د بد د اندازې په اساس د غذايي موادو اخيستلو په مقدار کې زياتوالی راويل‬
‫‪ ‬ناروغ بايد په دې وتوانيږي چې د درد کچه په يو جدول کې چې د ‪ ۱۷-۱‬پورې په نښه شهوې مقايسهه‬
‫کړي‬
‫‪ ‬ناروغ بايد په دې وتوانيږي چې د سامل جنيس متاس زده کړې توضيح کړي او له مشپکې ستنې څخه‬
‫د ګټې اخيستنې خطرات ترشيح کړي چې جلد پرته له افته باقي پاتې يس‬
‫‪ ‬ناروغ بايد په دې وتوانيږي چې توضيح ورکړي چې د وېرې خربه نه ده او د کور د نورو غړو لهه اختهه‬
‫کېدو څخه د مخنيوي په منيور رضوري ده ههه نا معلومه وينه بهېدنه نه تجربه کوي‬
‫د نرسنګ مداخلې ‪Implementation‬‬
‫دغه ناروغا ټول حاميتي مراقبتونو ته چې د اسپاحت د زياتوايل د مايعاتو د تعهادل د جروحهاتو او انتاناتولهه‬
‫خپرېدو څخه د وقايې د کايف پوهې کايف مغذي موادو او د جلدي اخت رتو د مخنيوي سبب کېږي ته اړتيها‬
‫لري ‪ .‬د ناروغۍ په حاده مرحله کې ناروغ اسپاحت تهه رضورت لهري‪ .‬د نومهوړي د فعاليهت سهطحه د هغهې د‬
‫ستړتيا په سطحې پورې اړه لري ولې بايد ناروغ ته زده کړه ورکړل يس چې د خپلهو فعاليتونوکچهه پهه تهدريجي‬
‫ډول رسه پورته يويس ‪ .‬د دې مرحلې په اوږدو کې ناروغ د ورځې ‪ ۳۷۷۷‬ميل ليپه مايعاتو ته رضورت لهري او د‬
‫ماي‪ ،‬دغه ميزا دتبې او د کانګو له امله دی ‪.‬دزړه بهدوايل د شهدت پهه صهورت کهې لهه وريهدي مايعهاتو څخهه‬
‫استفاده کېږي‪ .‬په دې حالت کې جذب او ايراح بايد اندازه يس‪.‬د خهوږو ميوواوبهه توصهيه کېهږي‪ .‬د البهومني د‬
‫جوړېدو د اخت ل پهه صهورت کهې نهاروغ کېهدای يس ريټينشهن پيهدا کهړي‪ .‬پهه بعضهې ناروغهانو کهې غهذايي‬
‫محدوديت رزم ندی بايد دکايف تغذيې متعادل رييم برابريس ‪ .‬غذايي سپارښتنې دناروغ دخوانه په کمهه انهدازه‬
‫تحمل کېږي ‪ .‬دټولنې غهذايې روغتيها اودنهاروغ ديونهد چاپرييهال رضوردی‪ .‬دالکولهو څښهل ممنهو دي ‪.‬ټهول‬
‫ناروغا بايد په اصويل ډول نوروته له خپرېدو څخه وقايه په نيرکې ونييس ‪.‬په مناسب ډول رسه درسونو وينځل‬
‫‪ .‬د دستکشو په رس کول کله چې ناروغ ياد هغه ادرار غايطه موادو او يا افرازاتو رسه متاس کېږي ‪.‬‬
‫دګاو اغوستل کله چې دچپنې دملوث کېدوامکا موجود وي ‪ .‬هر ورځ تشناب پاکول او لهه شخيصه تشهناب‬
‫څخه ګټه اخيستل او يا دجدا تشناب لرل له ملوثو شیانو څخه د تجريد له پاره اړين دی‪ .‬ډاکټرا اونرسها بايهد‬
‫پاملرنه ولري چې په روغتو کې د کار په وخت د رسونو خ ص زخمونه بايد د ناروغ د وينې او يا نورو افرازاتو‬
‫رسه متاس پيدا نه کړي او همدارنګه بايد ناروغانو ته ورزده کړل يس چې تهر هغهې چهې د ځيګهر ټسهټونه بېرتهه‬
‫خپل نارمل حالت نه وي راغيل له جنيس متاس څخه دې ډډه وکړي‪.‬نرس بايد د ازادانه بحهث لهه پهاره مناسهب‬
‫رشاي د جنيس متاس او موادو د استفادې له امله د خطراتو له پاره برابر کړي او د مختلفهو جنيسه متاسهونو لهه‬
‫امله د هېپټايټېس د رسايت خطر واضح کړي‪ .‬نرس ناروغ ته ورزده کوي چې تجريد له ټولنې څخهه د اړيکهو د‬
‫قط‪ ،‬کولو په معنی نه دی او هغه کولی يس مثبتې او اغېزمنې اړيکې په ټولنه کې ولري‪ .‬په ناروغۍ کهې چهې ‪PT‬‬
‫يورين کېږي وينه بهېدنه مهم مشکل دی او بايد مرتبا معيارونه يې وڅېړل يس چې مشمول دي پهه‪ :‬د ادرارو او‬
‫غايطه موادو ارزيايب د جلد ارزيايب د پيټيسيا له نيره د حيايت ع لو ‪PT‬و‪ HCT‬او ‪ Hb‬ارزيايب ده‪ .‬که ‪ PT‬ډېر‬
‫يورين وي کولی سو له ويټامني کا څخه کټه واخلو ‪ .‬کوچني پروسېجرونه لکه د وينې ويستل ممکن لوی‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(30‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫هېامټوم رامنځ ته کړي رزمه ده دلته اصول مراعات يس‪:‬‬

‫‪ ‬دوينې ويستل بايد په داسې يريقې رسه تررسه يس چې ټولې منونې په يو واررسه واخېستل يس او بيابيا‬
‫سوري کېدوته اړتيا پيدانيس‬
‫‪ ‬له ټولوپروسېجرونوڅخه وروسته د‪ ۶‬دقيقو له پاره په موضعي وريد فشار وارديږي‬
‫‪ ‬له داخل عضيل اوداخل جلدي زيانونو څخه ډډه وکړئ‬
‫‪ ‬دوريو د وينې بهېدنې په خاير بايد دغاښونو له نرم برس څخه استفاده ويس‬
‫‪ ‬دويښتانوداص ح دپاره دپاکي يابلېو پرځای بايد له برقي غوماشني څخه استفاده ويس‬
‫‪ ‬دغايطه موادو ټسيټ دمخفي وينې بهېدنې په خاير ‪)OCCULT BLOOD‬‬
‫نتيجه اخېستنه ‪Evaluation‬‬
‫‪ ‬دنتيجې د اغېزمنتيا له پاره دنرسنګ مداخلې له ناروغ رسه دنرس سلوکونه دمتوق‪ ،‬نتايجورسه پرتله کړئ‬
‫‪ ‬دستړتيا دريل مشخص کړئ دورځې په اوږدوکې دوه يا څوځله بايد اسپاحت وکړي‬
‫‪ ‬پرته دستړتيا له احساس څخه دفعاليتونوپه کچه کې دم حيې وړ زياتوايل په باره کې راپور ورکړئ‬
‫‪ ‬دناروغ بد ته دعمر سايز او دمايعاتو د جذب په اساس پاملرنه وکړئ‪ .‬دمايعاتو متواز حجم په نښه کړئ‬
‫‪ ‬دوينې په فشارکې اورتوسټاتيک حارت په نښه کړئ اودنوموړي وز په يومناسبه کچه کې ثابت وساتئ‬
‫‪ ‬دوقايې له پاره رزم تدابري په کور کې تررسه کړئ دبېلګې په ډول له ج حامم څخه ګټه اخستل پهه جهدا‬
‫ډول رسه له وسايلو څخه استفاده کول‬
‫‪ ‬پخپله دوينې د ټيسټونو د تررسه کولو په باره کې دناروغ پوهه ارزيايب کړئ‬
‫‪ ‬خارښت او ارترالژيا کنپول سوي اوهېڅ ډول جلدي خارښت نه ليدل کېږي‬
‫‪ ‬د‪ Hb,HCT,PT‬سويه په نارمل حدودوکې باقي پاتې کېږي او د وينې بهېدنې پېښې نه رامنځ ته کېږي‪.‬‬
‫پوليوميااليټيس‬
‫موخې ‪ -:‬د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬پوليومياريټيس تعريف کړي‬
‫‪ ‬دپوليومياريټيس ډولونه ترشيح کړي‬
‫‪ ‬د پوليومياريټيس په کلينيکي لوحې باندې نيريات تبادله کړي‬
‫‪ ‬دپوليومياريټيس په يبي او نرسنګ اهتامماتو بحث وکړي‬
‫دپوليومياريټيس په وقايې اوکنپول کې دنرس رول ترشيح کړي‬
‫‪ Poliomyelitis‬يا د ماشومانو فلج‬
‫د ناروغۍ عامل ‪ Enterovirus‬دي چې د ‪ RNA‬څخه جوړ سوې دي او د انتي جنیک جوړښت لهه نيهره دری‬
‫مختلف سیروټایپونه لری ‪ .‬اول ډول ‪ Bronhlide‬دوهم ډول ‪ Lansing‬او دريم ډول ‪. Leon‬‬
‫اعرا اوع يم د علوي تنفيس ررې انتانات رسدرد تبه اوکانګې دي‪.‬‬
‫د فلج انواع ‪ Abortive:‬پولیو میالیت ‪ :‬د لنوی مودی لپاره تبه لرونکې ناروغی د یو څو رنهدنیو اعراضهو لکهه‬
‫سپیا بې اشتهایې زړه بدوالی کانګي د رسدرد د ستونی درد د ګیدی درد ‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(32‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫غیر فلجی پولیومیالیت ناقص فلج ) نخاعي ‪ Bulbar‬دي‪ .‬کلينکي ع يم د لنو مهاله وقفهې پسهې رامهنځ تهه‬
‫کېږي‪.‬ابتدايي ع يم متفاوت دي اودخفيف نه دشديد پهه لهور ادامهه پيهداکوي‪ .‬وروسهته پيداکېهدونکي ع يهم‬
‫شديد رسدرد زړه بدوالی کانګې دعض تو شديد درد داورمېهږ او نخها شهخوالی اوپهه عکسهې کهې تغهريات‬
‫شامل دي‪ .‬او پدي مرحله کې ‪ Kiss the knee test‬اجرا کوو او تشخیص لپاره اړین دی‪.‬‬
‫فلجی پولیومیالیت ‪ :‬د فلجی پولیومیالیت نښي نښاين د غیر فلجی ګوزڼ په شها وي چهې وررسه د یهو یها څهو‬
‫عضلی ګروپو اسکلیتی یا قحفی ) فلج موجود وی چې کلنیکې لوحه یې د اخته ناحیې پوری اړه لری ‪.‬‬
‫‪ Tripod Sign‬دشوکي نخا دشخوايل ښهودونکی دی‪ .‬د‪ Cerebrospinal Fluid‬څېړنهه دپروتينهو او حجراتهو‬
‫دشمېر دزياتوايل ښودنه کوي ولې ماي‪ ،‬په نادرډول رسه خړيږي ‪.‬‬
‫د انتان دتفريح دوره ‪ :‬د دريو نه ترشپږو ورځو پورې ده‪.‬‬
‫د رسايت دوره ‪ :‬دانتا په جريا کې د تفريخ دورې په نهايي او د ناروغۍ د پيل په ملړنۍ اونۍ کې ده‪.‬‬
‫د ناروغۍ انتقال ‪ :‬له يوشخص څخه بل شخص ته د‪ Fecal –Oral‬اود بلعومي افرازاتو له ررې خپريږي‬
‫عوارض ‪ -:‬رواين تشوشات پيداکېږي له غايطه موادورسه دوينې خارجېدل دوينې د فشهارلوړوالی يها پهه مهوقتي‬
‫ډول رسه دمثانې فلج کېدل داپيولۍ په جريا کې انتخايب جراحي يانې رضوري نه دي ځکه کېدای يس چهې‬
‫بولربپوليومياريټېس سبب يس ‪ .‬همدارنګه په اپيولي کې داندامونو داحتاميل فلج له وجې نه دواکسهينونو زرق‬
‫ممنو دی‪.‬‬
‫درملنه او د نرسنګ اهتاممات‬
‫مصاب ماشوم او والدين حاميت ته رضورت لري ځکهه چهې د فلهج نهوم د هغهوي د وېهرې او اضهطراب سهبب‬
‫کېږي‪ .‬درملنه اودنرسنګ مراقبت دع لو تخفيف او کمولو ته متوجه دي ‪ .‬دماشوم له زياتې سهتړتياڅخه بايهد‬
‫پرهيزويس‪ .‬ماشوم په سخت توشک کښېنوئ او پښې يې حاميت کهړئ او لهه فشهاري زخمونهو څخهه مخنيهوی‬
‫وکړئ لهه همهدې وجهې د نومهوړي وضهعيت تهه بهار بهار تغهري ورکهړئ‪ .‬د بهد اسهتقامت يهې وسهاتئ‪ .‬نهاروغ‬
‫غذااومايعاتو ته درضورت په اساس تسهويق کهړئ‪ .‬فزيهوتراپي کېهدای يس رضوري وي‪ .‬دعضه تو لهه پهاره لهه‬
‫حرارت څخه استفاده کول مههم دی چهې دعضه تو لهه غرييبعهي تقبضهاتو څخهه مخينهوی کهوي ‪ .‬پهه ځينهې‬
‫وختونوکې دانتي بيوتيکونو استعامل ته هم رضورت وي په هغه صورت کې چې مثانه تخليه نهه يس نهو د فهويل‬
‫کتېپ تطبيق ته رضورت وي‪ .‬د‪ Bulbar‬په درملنه کې له بلعوم څخه دترشحاتو د راويستلو دپاره ناروغ ته وضعيتي‬
‫دريناي تررسه کېږي دګاوايپه يريقې د نهاروغ تغذيهه کهول زرقهي مايعهات تراکيوسهتومي لهه رسهپېراټور او‬
‫اکسيجن څخه استفاده د انتاناتو په وقايې کې مهم رول لري‪..‬ځيني وخت مجدده احيهاء لهه پ سهپ او جراحهي‬
‫څخه استفاده هم ګتور ثابيتيږي‪.‬‬
‫مصؤنيت‬
‫دواکسني فعال ډول فمي ټري وار يو ضعيف شوی وايرس دی ‪ .)TOPV‬دا نوعه له غري فعال وايرسونو څخه‬
‫جوړه شوې ده او دهغه ماشومانو له پاره زرقيږي چې کمزوری معافيت ولري ‪.‬غري فعهال معافيهت نهوي زېږېهديل‬
‫ماشومانوته دپ سنتا له ررې انتقاليږي که چېرته مورمعافيت ولري )‪ .‬واکسني ټيسټ کولوته اړتيا نلري‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(33‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دريم څپرکی‬
‫د هوايي څاڅکو د انشاق له امله خپرېدونکي ناروغۍ‬
‫په دې برخه کې به زده کوونکي د هغه ناورغيو رسه چې دتنفيس څاڅکو پواسطه خپريږي دهغوي له کلينکهي‬
‫بڼې او تشخيصيه څېړنو رسه معريف يس ‪ .‬په پرمختلونکو هېوادونو کهې پهه ځهانګړي توګهه پهه افغانسهتا کهې د‬
‫نوموړوانتاناتو په مسؤل فکتورونو باندې بحث وکړي اوهمدارنګه زده کهوونکي بهه د وقهايې اوکنهپول کهوونکي‬
‫اقداماتو په اهميت دمصو سازۍ اود مختلفو تجريدي تخنيکونوڅخه ګټه اخستل به زده کړي ‪.‬‬
‫انفلونزا‬
‫موخې‪ -:‬د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬انفلوانزا تعريف کړي‬
‫‪ ‬دانفلوانزا په سببي عواملو خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬د انفلوانزا کلينيکي تياهرات ترشيح کړي‬
‫‪ ‬د انفلوانزا په درملنې وقايې اوکنپول کې دنرس رول ترشيح کړي‬
‫انفلونزا )‪-: (influenza‬‬
‫يوه انتاين ناروغي ده چې ديو ډول وايروس په واسطه منځ ته راځي او عام خلک يې د والګي په نوم يادوي‪.‬‬
‫انفلونزا دڅلورو ډولو ويروسونو په واسطه چې د ‪ Influenza A,B,C,D‬په نومونو ياديږي خپريږی چی ‪ A‬او ‪B‬‬
‫يې ډير مهم دي چې په کلينيکي شکل انسانا اخته کوي او ‪ A‬نو يې ډير خطرنا دی‪.‬معمور ويروس د هوا‬
‫څخه د ټوخي او پرنجي په واسطه اخستل کيږي چې دا هم بايد په يوه لنوه فاصله کې وي کله چهې يهو نهاروغ‬
‫کس پرنجی يا ټوخی وکړي د نيم ميليو په اندازه ويرويس ذرات خارجوي چې يوازې يو يې هم د مقابل خوا د‬
‫اخته کيدو لپاره بس دی‪.‬همدارنګه دې وايروس په واسطه د ککړې سطحې رسه د رس د متاس له امله چهې بيها‬
‫خولې پوزې او سپګو ته يوړل يس هم ناروغي خپريدلی يس نهو د بانهک نوټونهو د دروازو د رسهتو او د بهرق‬
‫سويچونو رسه له دې امله چې د اخته کس څخه ککړ سهوي نهه وي بايهد اختيهای ويس وايهروس پهه سهختو او‬
‫ښويو سطحو لکه پ ستيک او فلزاتو باندې د ديوې نه تر دوو ورځو پورې او په وچو کاغذي ټوټهو لکهه د رس‬
‫رومال باندې تر پنځه لسو دقيقو او په پوستکي يوازې تر پنځو دقيقو پورې يوندي پهاتې کيهږي خهو پهه مخهای‬
‫بلغم) کې ا تر اوه لسو ورځو پورې ځا ساتلی يس همدارنګه مسهتقيآ دشهخص نهه لکهه درس ورکولهو پهه‬
‫واسطه که رس ککړ وي هم انتقاليږي هوايي ذرات په کايف اندازه دانسا په واسهطه د انشهاق لپهاره واړه دي او‬
‫يوه واړه ذره يې د اخته کيدو لپاره کايف ده حال دا چې يو پرنجي کول ‪ ۴۷۷۷۷‬زره وړې ذرې ازادوي‪.‬‬
‫اعراض او عاليم‪ -:‬اعرا په وايروس له اخته کيدو نه دوې ورځې وروسته يا ډېر يې تر يوې اونۍ يا نهو ورځهو‬
‫پورې منځ ته راځي‪ .‬په انسانانو کې په منځنۍ کچهه او شهديد اعهرا ورکهوری يس چهې حيوانهات مرغها‬
‫اسونه او خوګا ) هم اخته کوي خو نږدې ‪ ۳۳٪‬خلک اعرا نه ورکوي‪.‬لومړين اعرا يې د لړزې يا د لړزې‬
‫د احساس په ډول رشو کيږي نور اعرا يې د لوړې درجې تبه ټوخی پوزې بهيهدل پرنجهی سهتوين درد‬
‫اواز خپوالی عض تو درد رسدرد او سهتړتيا نهه عبهارت دي چهې دغوږونهو درد لهه سهپګو اوښهکې دسهپګو‬
‫سوروالی هم په کې رامنځ ته کيږي‪.‬په ماشومانو کې دزړه بد وايل کانګو او د ګيوې د درد سبب هم کيږي خو‬
‫په لويانو کې يې بيا دا وروستي دوه دومره معمول نه دي‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(34‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫درملنه ‪ ،‬وقايه او کنرتول‬

‫انفلونزا دې وايرويس سينه بغل په ثانوي ډول د بکپيا له امله منځ ته راغيل سينه بغل او ساينسونو دانتا پهه ډول‬
‫اخت يي کيږي او د پخوا نه د موجودو ناروغيو لکه ساه لنوۍ او د زړه دناروغيو د شديد کيدو سبب ګرځي‪.‬‬
‫په ناروغۍ اخته کس د اعراضو د څرګنديدو او له دې مخکې چې ر اعرا په کې منځ ته نه وي راغيل د نورو‬
‫لپاره منن بلل کيږي دا ناروغي دستوين او پوزې څخه د ځينو ټسټونو په واسهطه تشهخيص کيهدای يس خهو د‬
‫ټسټونو دمنفي کيدو په صورت کې هم بايد ناروغي رد نه يس‪.‬‬
‫صابو رسه د رسونو تکراري وينځل د وايروس د خپريدو خطر کموي او ويروس د ‪ ۶۵‬سانتي ګريو پهه واسهطه‬
‫په شپيتو دقيقو کې له مينځه ځي همدارنګه جراحي پوزبند ماسک)اچول هم کټور دي شخيصه ځها سهاتنه‬
‫درړو نه توکول‪ .‬سيکريټ نه څکول دناروغۍ په کنپول کې مرسته کوي‪.‬‬
‫هر کال د روغتيا نړيواله ټولنه )‪ (WHO‬د نهاروغۍ پهه وړانهدې دهغهو لپهاره چهې زيهات تهر خطهر رنهدې وي د‬
‫واکسني سپارښتنه کوي دا واکسني معمور د انفلونزا د درې يا څلورو ډولونو په وړاندې موثردي خو يو واکسني‬
‫چې د يو کال لپاره موثر وي ښايي په راتلونکي کال کې ګټور نه وي ځکه چې د وايروس نهوي ډول يهې د بهل‬
‫هغه پخواين رسه ځينې توپريونه لري خو ځينې يې تر پنځو کالونو هم موثر وي‪.‬دانفلونزا د يو موسمي ډول لپاره‬
‫د واکسني تهيه تر شپږو مياشتو وخت نييس چهې دا ډېهر ځنهو دی‪.‬وايهروس ضهد دواګهانې يهې پهه درملنهه کهې‬
‫استعامليږي چې په جوړو کسانو کې يې پايله ښه ده خو هغوی چې نورې پخهوانۍ روغتيهايي سهتونزې ولهري‬
‫دومره موثرنه دي‪.‬دا ناروغي هر کال په نړۍ کې شیو رامينځ ته کوي چې د دريو څخه تر پنځهه ميلونهو پهورې‬
‫پيښې ورکوي او د ‪ ۴۶۷۷۷۷‬تر‪ ۶۷۷۷۷۷‬مړينه رامينځ ته کوي‪.‬د نړۍ په شاميل او جنهويب برخهو کهې د يمهي پهه‬
‫موسم کې خو داکوادور په شا وخوا سيمو کې د کال په ټول دورا کهې مهنځ تهه راته ی يس‪.‬مهرګ معمهور پهه‬
‫ماشومانو زړو او هغوی کې چې نورې روغتيايي ستونزې ولهري واقه‪ ،‬کيهږي‪.‬پهه شهلمه پيهړۍ کهې تراوسهه درې‬
‫پانولي راغيل دي چې هسپانوي انفلونزا يې په ‪ ۱۹۱۸‬م کال کې پنځوس ميلونه خلک وويل آسيايي انفلهونزا‬
‫په ‪۱۹۶۷‬م کې دوه ميلونه او هانګ کانګ انفلونزا په ‪۱۹۵۸‬م کال کې يو ميلو خلک وييل دي‪.‬‬
‫په کال ‪ ۴۷۷۹‬م کې نړيوالې روعتييايي ټولنې د‪ A/H1N1‬په نوم د نوي پانهدلي نهوم وړانهدې کهړ چهې زيهات‬
‫خلک يې قرباين شول خو انفلونزا په واسطه اخته سوي ناروغا ديوې نه تر دوو اونيو وخت پهورې پهه مکمهل‬
‫ډول ښه کيږي خو ځينې بيا يوند تهديدونکي اخت يات لکه سينه بغل او نور ورکوي نو له دې امله انفلونزا پهه‬
‫کمزورو وړو زړو او هغوی کې چې له پخوا نورې ناروغۍ دزړه درګونو ناروغی تنفيس ناروغي سا لنوي او‬
‫ايوز) ولري يا د غړو دپيوند ناروغا چې معافيتي سيستم يې د دوا په واسطه کمزوری شوی وي مرګوين پهايلې‬
‫لري همداشا دوه ځانه مريمنې هم تر خطر رندې وي‪.‬د ناروغۍ د مړينې د کچې په اړه دقيقه فيصدي مهخ پهر‬
‫ودې هېوادونو کې د ناروغۍ نا وخته تشخيص او دا چې ناروغ د انفلونزا يا نورو هغو ناروغيو له امله چې انفلونزا‬
‫ته ورته دي د نه تفکيک له امله روښانه نه ده خو د مړينې کچه يې دومره لوړه نه ده‪.‬‬
‫پريټوزس او ډفټريا‬
‫موخې‪-:‬‬
‫د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬پرټوزس اوډفټريا تعريف کړي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(35‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪ ‬د ډفټريا او پرټوزس په اپيوليولوييکې درې پهايې دانتها پهه منبه‪ ،‬اودتفهريخ پهه دورو خپهل نيرونهه‬
‫څرګند کړي‬
‫‪ ‬د ډفټريا او پرټوزس په کلينيکي لوحې اود هغې په اهتامماتو خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬که ډفټريا اوپرټوزس په وخت رسه تداوي نيس دهغې په اخت ياتو خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬د ډفټريا اوپرټوزس په وقايې اوکنپول کې دنرس په رول باندې خربې اترې وکړي‬
‫ډفټريا‬
‫تعريف‪ -:‬ډفټريا دمخايي غشاء اوجلد يهوه حهاده انتهاين نهاروغي ده چهې د‪Corynbacterium Diphtheria‬‬
‫پواسطه رامنځ ته کېږي‪.‬‬
‫ځانګړتياوې‪ -:‬په دې ناروغۍ کې کېدای يس يوه وصفي کاذبه غشاء په ساحه کې رامنځ ته يس‪ .‬دډفټريا ځيني‬
‫ډولونه توکسني توليدوي دغه توکسني پروتني جوړښهتونه لهري چهې د‪ Polyneuritis Myocarditis‬اوځينهي‬
‫وختونه دسېستميک تاثرياتو باعث کېږي ‪.‬‬
‫توکسني‬
‫تنفيس ډفټريا دتوکسني توليد کوونکي انتا اود توکسني نه توليد کوونکي انتا پواسطه منځ ته راځي‬
‫ايتيالوژي ‪ -:‬دناروغۍ عامل يو هوازي غريمتحر لرګي ته ورته ګرام مثبت سپورنه لرونکی باسيل دی چهې‬
‫غريمتجانس رنګ لري‪ .‬نوموړې بکپيا ګرز ته ورته ده چې دمايکروسکوپ رندې دچېنهايي خطونهو پهه شهکل‬
‫ليدل کېږي‪ .‬درې ډوله يې عبارت دي له ‪:‬‬
‫‪Gravis )1‬‬
‫‪Mitis )2‬‬
‫‪Intermidus )3‬‬
‫د توکسني د توليد له مخې په دوه ډوله دی‪:‬‬
‫‪ ‬د توکسني توليدونکي‬
‫‪ ‬د توکسني نه توليدونکي‬
‫‪Diphtheria Epidemiology‬‬
‫‪ Reservoir‬‬ ‫‪Human Carrier usually Asymptomatic‬‬
‫‪ Transmission‬‬ ‫‪Respiratory Skin And Fomites Rarly‬‬
‫‪ Temporal Pattern‬‬ ‫‪Winter And Spring‬‬
‫‪ Communicability‬‬ ‫‪Up To Several Weeks Without Antibiotics‬‬
‫د ‪ Diphtheria‬پتالوژي اوپتوجېنېزس‬
‫ډفټريا د علوي تنفيس ررې يوه حاده انتاين ناروغي ده چې دکورين بکټريوم ډيفپيا پواسطه رامنځ ته کېږي‪ .‬د‬
‫ناروغۍ عامل مخايي غشاء په ځانګړي توګه تنفيس رره مصهابوي او همدارنګهه خه ص جلهدي افهات چهې د‬
‫حرشاتو د چيچلو يا د ټراوما له امله رامنځ ته کېږي مصابوي‪.‬‬
‫د ناروغۍ توکسني په موضعي او سېستميک ډول د ناروغۍ د توليد سبب کېږي‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(36‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫اعراض اوعاليم يې عبارت دي له ‪:‬‬

‫‪ ‬په ناحيه کې د کاذبې غشاء جوړېدنه‬
‫‪ ۳۹-۳۸ ‬سانتي ګرېو درجې تبه‬
‫‪ ‬په بل‪ ،‬ياتېرولوکې مشک ت‬
‫‪ ‬داواز خشن والی‬
‫‪ ‬دزړه درضبا زياتوالی‬
‫‪ ‬دخولې بدبوی‬
‫اختالطات‪ -:‬د ناروغۍ په شدت پورې اړه لري عبارت دي له ‪:‬‬
‫‪ ‬مايوکارډايټېس ‪myocarditis‬‬
‫‪ ‬داندامونو يا د ډيافراګم او يا د سيلياري عض تو فلج‬
‫‪ ‬کېدای يس په پښتورګوکې ډېجيرناټيف وتريه رامنځ ته يس‬
‫‪ Nephritis ‬يا د نفرو التهاب‬
‫‪ Neuritis ‬يا د نيورو التهاب‬
‫دتفريخ دوره يې ‪ ۵ -۴‬ورځې ده درسايت دوره له نهاروغۍ څخهه څهو سهاعته مخکهې رشو کېهږي ترڅهوچې‬
‫مايکروب د تنفيس سېستم نه له منځه يوړل يس‪.‬‬
‫درملنه‬
‫که د ناروغۍ په شتو باندې شک وو دوريد له ررې د ډفټريا انتي توکسني تطبيقول ترڅو له تنفيس مشک تو‬
‫څخه مخنيوی ويس او زهريات خنثی يس‪ Penicillin Procaine.‬او ‪ Erythromycin‬د‪ ۱۴‬ورځو لپهاره دانټهي‬
‫توکسني نه ع وه رضورت لري‪ .‬هغه اشخاص چې له ناروغ رسه نږدې متاس لري بايد منونه يهې کلچهر يس کهه‬
‫چېرته ټسټ يې مثبت وو نو انټي بيوتيک ورته رشو کېږي اسپاحت اودخولې حفظ الصحه دمهمو اهتامماتو‬
‫له جملې څخه دی ‪ .‬ځيني وختونهه نهاروغي کېهدای يس ډېهره وخيمهه وي اونهاروغ تراخياسهټومي او ميخهانکي‬
‫تهويې ته اړتيا پيداکړي نو تنفيس فزيوتراپي بايد ورته اجراء يس ‪ .‬دناروغۍ ناقلني بايد تعقيب او دانتي بيوتيهک‬
‫پواسطه تدواي يس‬
‫مصؤنيت يا خونديتوب ‪ -:‬فعال ډول يې د‪ DPT‬واکسني د زرق پواسطه تررسه کېږي‪ .‬دواکسني تطبيق هرو لسو‬
‫کلونو کې يو ځلې رضورت لري‪ .‬غري فعاله نوعه د پ سهنتا دررې ماشهوم تهه انتقهاليږي دخونهديتوب دارزيهابۍ‬
‫دپاره دټسټ چک کولوته رضورت شته دغه ټسټ د خونديتوب په صورت کې منفي وي‪.‬‬
‫توره ټوخله (‪ Whooping Cough‬يا ‪)Pertussis‬‬
‫پرټوزس يها تهوره ټوخلهه دتنفيسه ررې يهوه انتهاين سهاري نهاروغي ده چهې د هېمهوفيلس بهورډيټي پرټهوزس‬
‫‪ Haemophilus Bordetella Pertussis‬پواسطه رامنځ ته کېږي ‪.‬اکهرثه هغهه ماشهوما چهې عمرونهه يهې لهه ‪۴‬‬
‫کالوڅخه کم وي مصابوي‪.‬‬
‫اتيالوژي ‪ -:Etiology‬د دې ناروغۍ عامل هېموفيلس بورډيټي پرټوزس دی‪ .‬ناروغي لهه منهن شهخص څخهه‬
‫دتنفيس افرازاتواودمستقيم متاس پواسطه خپريږي‪ .‬ناروغي په يخ موسم کې رشو کېږي ټوخی دزفريپه مرحله‬
‫کې رشو کېږي اوپه شهيق رسه خامته پيداکوي اود ټوخي په پای کې کانګې ليدل کېږي ‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(37‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دتفريح دوره ‪ ۱۷-۷ :‬ورځې ده درسايت دوره ‪ :‬د اعراضو له رشو څخه تر ‪ ۵-۴‬اونيو پورې ده ‪.‬‬
‫اختالطات‬
‫‪ ‬دمنځني غوږ انتا‬
‫‪ ‬برانکونومونيا ‪Bronchopneumonia‬‬
‫‪ ‬دسږوکولپس‬
‫‪ ‬برانشېکټازس ‪Bronchiectasis‬‬
‫‪ ‬ريوي توبرکلوز‬
‫‪ ‬تحت ملتحمه وينه بهېدنه‬
‫‪ ‬انوکسيا‪Anoxia‬‬
‫‪ ‬دماغي انسفاريټېس‬
‫‪ ‬اخت ج‬
‫‪ ‬دمقعد پرولپس‬
‫‪ ‬هرنيا يا فتق‬
‫‪ ‬نېموتوراکس‬
‫درملنه‬
‫د ناروغۍ د ع لو تسکني اړيهن دی د وسهي‪ ،‬السهاحه انتهي بيوتيهک اسهتعامل د ثهانوي انتانهاتو بهه پهاره اړيهن‬
‫دی‪.‬ماشوم ته بايد په کايف اندازه مايعات ورکړل يس ماشوم دتهه لهږ لږخهورا پهه نهوبتي ډول رسه ورکهړل يس‬
‫اوتنکي ماشومانوته دمورشيدې په کايف اندازه ورکړل يس‪ .‬داعراضو له منځه وړلودپاره عريض درملنهه اودثهانوي‬
‫انتاناتودپاره وسي‪ ،‬الساحه انتي بيوتيک بايد ورکړل يس که چېرته اړتيا وي دافرازتو دلرې کولو له پاره سکشهن او‬
‫اکسيجن تطبيق يس‪ .‬فزيکي او رواين ارامتيا ډېره رضوري ده ترڅو له لړزې څخه مخنيهوی ويس‪ .‬دنقاههت دوره‬
‫ډېره اوږده ده‪.‬ممکن ماشوم څو مياشتې وروسته ټوخی پيدا کړي چې انتاين نه وي په شديدو حارتو کې احياء‬
‫کونکي وسايل بايد په رس کې وي ځکه چهې ممکهن تنفيسه اپنهې رامهنځ تهه يس‪ .‬د تجريهد اصهول ممکهن د‬
‫ناروغۍ د انتقال مخه ونييس‪.‬‬
‫مصونيت يا خونديتوب‬
‫فعال ډول يې د‪ DPT‬واکسني د زرق له امله وي د مصاب ماشوم ورونهه او خوينهدې او نهور د کهور غهړي چهې‬
‫عمرونه يې له ‪ ۳‬مياشتو څخه کم وي واکسني کول اړين دي‪ .‬غريفعهال ډول يهې دګامها ګلهوبني د زرق لهه املهه‬
‫دی‪.‬د نوموړي واکسني ټسټ د اګلوتينني د تيپ له امله دی‪.‬‬
‫رشی او روبېال‬
‫موخې‪ -:‬د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬رشی اوروبې تعريف کړي‬
‫‪ ‬درشي اوروبې اپيوليولوييکه درې پايه ترشيح کړي‬
‫‪ ‬درشي او روبې اعرا اوع يم ترشيح کړي‬
‫‪ ‬د نوموړو حارتو په يبي اونرسنګ اهتامماتو باندې خربې اترې وکړي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(38‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫درشي او روبې اخت يات مشخص کړي‬ ‫‪‬‬

‫درشي او روبې وقايه اوکنپول مشخص کړي‬ ‫‪‬‬
‫دحاملګۍ په جريا کې د روبې انتا په دخالت خپل نيرونه تبادله کړي‬ ‫‪‬‬
‫له حاملګۍ څخه مخکې دروبې د واکسني اهميت ترشيح کړي‬ ‫‪‬‬
‫رشی ( ‪ -:)Measles‬رشی يههوه حههاده انتههاين سههاري وايههريس نههاروغي ده چههې د ‪ Measles‬وايههرس چههې‬
‫د‪ Paramyxovirida‬له کورنۍ څخه دی رامنځ ته کېږي‪ .‬نوموړی وايرس تنفيسه سېسهتم معهافيتي سېسهتم‬
‫جلدي سېستم هضمي سېستم اوسپګې مصاب کوي ‪ .‬ناروغي په مسهتقيم ډول رسه دنهاروغ شهخص دافرازاتهو‬
‫رسه دمتاس پواسطه رامنځ ته کېهږي دمنهن کېهدو دروه ‪ ۴ :‬ورځهې مخکهې داعراضهوله څرګندېهدو څخهه او‪۶‬‬
‫ورځې ورسته داعراضو له څرګندېدو څخه‪.‬‬
‫د ناروغۍ کلنیکې لوحه په دوو صفحو کې سیر کوی‪.‬‬
‫الف‪ - : Prodormal Period:‬دغه مرحله ‪ )5-3‬ورځو پوري دوام کوي د خفیفي تبه څخه نیولې تر شدید تبهه‬
‫پوري وچ ټوخي د پزی بهیدل پرنجي د سپګو سهوروايل اوښهکې بهیهدل رسه یوځهای وي نهاروغ پدغهه‬
‫مرحله کې د زکام مشابه کلنیکې لوحه لري‪ .‬د ناروغۍ په ‪ )3-2‬ورځ کې د خولۍ په دننه کهې سهپین ټکهې چهې‬
‫ورته ) ‪ (Koplik spots‬وایې لیدل کېږی چې دغه دناروغۍ ) ‪ (phatogonamic‬ع مه ده‬
‫ب ‪ : Eruptive phase‬یا د دانو د ښکاره کېدو مرحله ‪ :‬د ‪ Rash‬له پیله څخه په ‪ )4‬ورځ تبه بیا لهوړیږی ‪ .‬لهوړه‬
‫درجه تبه چې ‪ ۴۷‬درجې سانتي ګرايد وي فوټوفوبيا د ملتحمې ‪ )Conjunctiva‬التهابپه لهومړي رس کهې رش‬
‫احمرارې وي او له فشار رسه له منځه ځي ورسته مکول او بارخره ‪ maculopapular‬شکل ځا ته غهوره کهوی‬
‫چې قهوه اي سور ته مايل رنګ لري کهه فشهارورکړل يس نهو ورکېهږي‪..‬پهه رشی کهې ‪ Rash‬پهه ترتیهب رسه د‬
‫غوږونو شاته تندی مخ او مغزی کې پیداکېږی او د ‪ )3‬ورځو په جریا کې تنه د بطن نهواحي رسهونو او‬
‫پښوته انتشار کوي په غیر اخت يې ناروغانو کې تبه او ‪ Rash‬د یو اونی په موده کې له منځه ځي ‪.‬‬
‫اختالطات‬
‫‪Otitis Media ‬‬
‫‪Conjunctivitis ‬‬
‫‪Keratitis ‬‬
‫‪Bronchopneumonia ‬‬
‫‪Alveolar Collapse ‬‬
‫‪Bronchiectasis ‬‬
‫‪Pulmonary Abcess ‬‬
‫‪Diarrhea ‬‬
‫‪Encephalomyelitis ‬‬
‫‪Gastroenteritis ‬‬
‫‪Corneal Ulceration ‬‬
‫‪Acute Encephalitis ‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(39‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫د رشي درملنه‪ -:‬درشي له پاره کومه ځانګړې درملنه وجودنلري درملنه يې عريض ده‪ .‬دغري اخت يي ناروغانود‬
‫پاره حاميوي درملنه تررسه کېږي دثانوي انتاناتو لپاره بايد انتي بيوتيک توصيه يس اود ټوخي دکمهوايل لهه پهاره‬
‫بايد د کوټې ريوبت زيات يس او له ډېرې رڼا څخه بايدمخنيوی ويس ترڅو د ماشوم سپګو ته زيا ونه رسوي‬
‫‪.‬رسونه بايد دسپګورسه په متاس نيس ‪.‬سهپګې بايهد د فزيالوييهک سهېروم پواسهطه پهاکې يس ترڅهو دسهپګو‬
‫خارښت کم يس‪.‬د معتدله اوبو حامم او له نرمونکو لوشنونو څخه ګټه اخيستنه د خارښت په کمولو کې مهم رول‬
‫لري‪ .‬دتبې په دورا کې بايد له ډېرو مايعاتو څخه استفاده ويس‬
‫فعال خونديتوب‬
‫‪ ‬له مړه سوي مايکروب څخه د تهيه سوي واکسني په واسطه‬
‫‪ ‬له يوندي ضعيف سوي مايکروب څخه د تهيه سوي واکسني په واسطه‬
‫‪ ‬له مړه سوي مايکروب څخه تهيه شوی واکسني د ګلوبولني له زرق رسه يوځای‬
‫غيفعال خونديتوب‪ -:‬د ګاماګلوبني زرق په واسطه‬
‫‪German measles‬يا ‪ -:Rubella‬روبې يوه انتاين وايريس ناروغي ده چې د داخل الرحمي مزمن انتا وړتيا‬
‫لري اودجنهني وده زيهامننوي اوپهه مسهتقيم ډول دمنهن شهخص دپهوزې اوبلعهوم دافرازتوپواسهطه خپريهږي‪ .‬د‬
‫رسخکانچې په نامه هم ياديږی ‪ .‬کلينيکي اعرا اوع يم يې عبارت دي له‪ :‬خفيفه کمزورتيها تبهه د ملفهاوي‬
‫غدو عمومي التهاب په ځانګړي توګهه درس او اورمېهږ شهاته غهدوات‪.‬د انهدفاعاتو لهه پيهدا کېهدو دمخهه چهې د‬
‫مکولوپپولري په بڼه دی او د فشار په واسطه له منځه ځي)‪ .‬نوموړي اندفاعات په ابتدا کې په مجهزا ډول وي او بيها‬
‫يو له بل رسه يوځای کېږي په مخ د رش ظاهره کېدل چې تنهې او اندامونوتهه خپريهږي اودرې ورځهې وروسهته‬
‫ورکېږي‪ .‬اندفاعات ګ يب رنګه او روښانه رسه وي او ممکن چې دخارښت باعث يس‪.‬‬
‫د تفريخ دوره يې ‪ ۴۱-۱۴‬ورځې ده او د رسايت دوره يې د اندفاعاتو له پيدا کېدو وروسهته تهر درې ورځهو دوام‬
‫مومي‪ .‬دغه وايرس په ادرار وينه او غايطه موادوکې موجود وي‪.‬‬
‫اختالطات‬
‫‪Microcephaly ‬‬
‫‪Encephalitis ‬‬
‫‪Arthritis ‬‬
‫‪Deafness ‬‬
‫‪Microphthalmia ‬‬
‫‪Intra Uterine Growth Retardation ‬‬
‫‪Cataract ‬‬
‫‪Glaucoma ‬‬
‫‪Chorioretinitis ‬‬
‫‪Hepatosplenomegaly ‬‬
‫‪Hearing Loss ‬‬
‫‪Abortion ‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(41‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫درملنه‪ -:‬دروبې دپاره کومه ځانګړې درمل وجودنلري يهوازې عهريض درملنهه تهررسه کېهږي‪ .‬نهاروغ تهه مطلهق‬
‫اسپاحت د تبې تر توقف توصيه کېږي ‪ .‬ماشوما مکتب اومدرسې ته له تللوڅخهه منه‪ ،‬کړئ‪.‬دانهدفعاتودرشو‬
‫کېدو څخه وروسته بايد تر اوو ورځو ماشوما مکتب له تللو څخه من‪ ،‬يس‪.‬‬
‫خونديتوب ‪ -:‬فعال ډول يې دضعيف سوي وايرس څخه جوړد سوي واکسني د زرق په واسطه او غري فعال ډول‬
‫يې دګاما ګلوبني زرق دی‪.‬‬
‫کله چرک‪Mumps‬‬
‫موخې‬
‫د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬دنکفيه غدواتو اناتومي اوفزيالويي تکرار کړي‬
‫‪ ‬دکله چر اپيوليولوييکه درې پايه ترشيح کړي‬
‫اوع يم او اخت يات ترشيح کړي‬ ‫‪ ‬د کله چر اعرا‬
‫‪ ‬د کله چر ناروغانو دپاره دنرسنګ په اهتامماتوباندې خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬د کله چر کنپويل او وقايوي اقدامات ترشيح کړي‬
‫‪Mumps‬کله چرک يا بغوټي‬
‫پاروټيو غدوات دغوږرندې اومخې ته په پورتنۍ يامه کې قرار لري چې دغذاپه هضم کهې مرسهته کهوي ځکهه‬
‫چې رړې ديوشمري انزالونو لرونکي دي‪ .‬دبغوټو په ناروغۍ نوموړي غدوات په دردنا ډول رسه پړسهيږي ‪ .‬د‬
‫دې ناروغۍ عامل ‪ Mumps Virus‬دی چې دملوث شهخص دخهولې او پهوزې دافرازتهو پواسهطه نهاروغي پهه‬
‫مستقيم دول رسه ساملو اشخاصوته خپريږي‪ .‬دتفريح دوره يې ‪ ۴۴-۱۴‬ورځې ده‬
‫کلينيکي اعراض اوعاليم يې عبارت دي له ‪:‬‬
‫‪ ‬تبه‬
‫‪ ‬کمزورتيا‬
‫‪ ‬رسدرد‬
‫‪ ‬ديامې شخوالی‬
‫‪ ‬دلعابيه غدواتو پاروتيد تحت اللساين تحت فکي) پړسوب يويرفه يا دوه يرفه‬
‫‪ ‬دسټېرنوک يوومسټويو عض تو شخوالی موجود وي‪.‬‬
‫‪ ‬ناروغا د غذا د خوړلو په وخت کې په ځانګړي توګه د خواږو شیانو په وخت د درد احساس کوي‬
‫‪ ‬درړو کموالی اودخولې وچوالی موجود وي اوملفوسايټ زياتيږي‬
‫درملنه‬
‫دبغوټو دپاره کومه ځانګړې درملنه شتو نلري عريض درملنه ورته صورت نييس دخولې حفظ الصحې ته بايهد‬
‫پاملرنه ويس له يخ اوګرم ټکورڅخه بايد استفاده ويس چې دغدواتو په پړسوب اود دردپه کمولوکې مرسته کوي‬
‫‪ .‬د خواږو شیانو له خهورا څخهه بايهد مخنيهوی ويس ‪.‬همدارنګهه اسهيتامينوفني اوپاراسهېټامول دخهولې انتهي‬
‫سېپتيک يادګرمو مالګينو اوبو غړغړه نرمه غذا اواضايف مايعات د درد په کمولوکې مرسته کوي‪.‬تجريد ډېر مهم‬
‫دی ‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(40‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دبغوټو اختالطات عبارت دي له‪:‬‬

‫‪Mastitis ‬‬
‫‪Prostatitis ‬‬
‫‪Meningo Enceohalomyelitis ‬‬
‫‪Epididymo-Orchitis ‬‬
‫‪Pancreatitis ‬‬
‫‪Deafness ‬‬
‫‪Oophoritis ‬‬
‫‪Thyroiditis ‬‬
‫‪Myocarditis ‬‬
‫‪Arthritis ‬‬
‫خونديتوب‬
‫فعال ډول يې له ضعيف وايرس څخه د جوړسوي واکسني په واسطه اوغري فعال ډول يې واکسني وجودنلري‬
‫‪Varicella‬يا ‪Chicken Pox‬او ‪Herpes‬‬
‫موخې‬
‫د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ Varicella‬او ‪ Herpes‬ناروغۍ تعريف کړي‬ ‫‪‬‬
‫‪Varicella‬او ‪ Herpes‬اپيوليولوييکه درې پايه تعريف کړي‬ ‫‪‬‬
‫اوع يم ترشيح کړي‬ ‫‪ ‬د‪ Varicella‬او ‪ Herpes‬اعرا‬
‫‪ ‬د‪ Varicella‬او ‪ Herpes‬په يبي اونرسنګ اهتامماتو خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬د‪ Varicella,‬او ‪ Herpes‬اخت يات مشخص کړي‬
‫‪ ‬د‪ Varicella , Herpes‬وقايه اوکنپول ترشيح کړي‬
‫‪ Chicken Pox‬آب چيچک‬
‫اب چيچک يوه انتاين ساري وايهريس نهاروغي ده چهې د ‪ Varicella Zoster Virus‬پواسهطه رامهنځ تهه کېهږي‬
‫نوموړې ناروغي دمستقيم اوغري مستقيم متاس پواسطه خپريږي‪ .‬چې په مستقيم ډول دټوخي اوپرنجهي پواسهطه‬
‫اوپه غريمستقيم ډول دافرازاتورسه دمتاس پواسطه صورت نييس‪.‬‬
‫اعراض اوعاليم يـې عبـارت دي لـه‪ :‬تبهه رسدرد جلهدي انهدفعات چهې ‪ ۵-۳‬ورځهو پهورې پرمختهګ کهوي‬
‫اوعمومي صورت په بيضوي شکل باندې په مخ او تني باندی موجود وی‪ .‬رش ديو سوری پاپول په څېر رشو‬
‫کوي اوپه کوچني ويزکل بدليږي چې چارچاپريه سوروايل لري چې بيا پسټول چهوړوي اوبيها پپکهې نييسه اود‬
‫ملفاوي غدو غټوالی نوموړې ع مې په بالغانوکې شديدوي اوځينهي وخهت چېچهک اوههرپس وايرسهونوترمنځ‬
‫توپرينه کېږي نوځکه ورته وريسيله زوسټر اصط ح کارول کېږي‪.‬‬
‫دتفريح دوره يې‪ ۴۱-۱۷‬ورځې ده ‪.‬درسايت دوره يې يوه ورځ مخکې او‪ ۵‬ورځې وروسته داندفاعاتو له ښهکاره‬
‫کېدوڅخه صورت نييس ‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(42‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دناروغۍ مخزن ‪ :‬دناروغۍ مخز انسها دی اونهاروغي پهه مسهتقيم ډول رسه لهه يوانسها څخهه بهل انسها تهه‬
‫خپريږي ‪.‬هغه اشخاص چې له منن شخص رسه په متاس کې وي نو ‪ ٪ ۹۷-۸۷‬دمنن کېدو خطر لري‬
‫اختالطات‬
‫‪Sepsis ‬‬
‫‪Cellulitis ‬‬
‫‪Cutaneous Abscess ‬‬
‫‪Suppurative Lymphadenitis ‬‬
‫‪Hepatitis ‬‬
‫‪Arthritis ‬‬
‫‪Pericarditis ‬‬
‫‪Glomerulonephritis ‬‬
‫‪Orchitis ‬‬
‫‪Encephalitis ‬‬
‫‪Herpes Simplex ‬‬
‫درملنه‬
‫د رملنې له پاره له ‪ Vidarabin‬او ‪ Aciclovire‬څخه استفاده کېږي‪.‬حامم او له ک مني لوشن څخه ګتهه اخيسهتنه‬
‫او همدارنګه د محي يخ ساتل اړين دي‪ .‬کله کله انټي هېستامني هم توصيه کېږي‪ .‬عوار چې د نه درملنې پهه‬
‫صههههورت کههههې ممکههههن رامههههنځ تههههه يس عبههههارت دي لههههه‪ :‬زېههههړ زخم کاربونکل سههههېلوريټېس پويل‬
‫نيورايټېس انسفاريټېس نفرايټېس ارترايټېس رېز سنوروم د اسپرين د استعامل له کبله‬
‫دنرسنګ مداخلې‬
‫ناروغ ته تعليم ورکهړئ چهې دجلهد لهه ګرولهو څخهه ډډه وکهړي‪ .‬نهاروغ بايهد پهه کهور کهې وسهاتل يس ترڅهو‬
‫نوروخلکوته دانتا له خپرېدو څخه مخنيوي ويس ‪.‬دناروغ نوکا بايد لنهويس اوياورتهه دستکيسه پهه رس يس‬
‫ترڅو له ګرېدو څخه مخنيوی ويس اودثانوي انتا خطر راکم يس ‪.‬شخيص حفظ الصحې تهه ځهانګړې پاملرنهه‬
‫ويس اوهر ورځ بايد پوستکی په تړمو اوبورسه پا يس ترڅو له ثهانوي انتها څخهه مخنيهوي ويس ترڅهو چهې‬
‫ضايعات وچ سوي نه وي او ‪ Crust‬تشکيل سوي نه وي د تجريد اصول حفظ کړئ ‪ .‬ځري واويس که شهخص د‬
‫ويونکي ناروغۍ لکه لوکيميا لرونکی وي نو د نوموړي حالت عوار د شخص د مرګ سبب ګرځي‪.‬‬
‫مصؤنيت‬
‫فعال مصؤنيت د واريسل د يوندي واکسني په مرسته په ناروغانوکې چې د معهافيتي سېسهتم د تضهعيف کوونکهو‬
‫درملو په واسطه يې درملنه کېږي او همدارنګه د ګلوبهولني زرق لهه واريسهل زوسهټر رسه يوځهای پهه لهوړ خطهر‬
‫لرونکو اشخاصو کې صورت نييس که ماشوما پرې اخته يس نهو د وايهرس پهه وړانهدې دالهي مصهؤنيت پيهدا‬
‫کوي‪.‬ولې که واريس وايرس وروسته يو څه مودې بېرته په شخص کې فعال يس نو د ههرپس زوسهټر د عنهوا‬
‫رندې ضايعات رامنځ ته کوي چې د موضعي جلهدي انهدفاعاتو سهبب کېهږي‪ .‬انهدفاعات پهه يهوه سهطحه کهې‬
‫اريتامتوز او يوازې د حيس اعصابو په ساحه کې ايجاديږي‪.‬يعنې دخلفي ګانګليو د حيس اعصابو په يول کې‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(43‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫او معمور يو يرفه ليدل کېږي‪.‬نوموړي اندفاعات د ‪ CHIKEN POX‬په پرتله پهه مراتبهو رسه يور او يهو بهل تهه‬
‫نږدې دي‪ .‬ع مهه يهې شهديد درد او پاراسهتيزيا دی او ممکهن پهه دېهرش سهلنه ناروغهانو کهې ‪Post Herpetic‬‬
‫‪ Neuralgia‬وليدل يس‪.‬بايد پوه شو چې دواړو ته ضاي‪ ،‬ويل کېږي چې د عمر په ډېرېدو رسه د راڅرګندېدو ډېر‬
‫احتامل پيدا کوي‪.‬‬
‫درملنه‬
‫په هرپس زوسټر کې نوي درمل لکه وال سېکلووير او فامسېکلووير هم توصيه کېږي چې په چټکۍ جذبيږي‪.‬‬
‫هېرپس سېمپلکس(‪)Herpes Simplex‬‬
‫يوه انتاين وايريس ناروغي ده چې مشخصه يې اوليه کوچني اندفاعات دي‪ .‬په دوه ډوله دی‪ HSV1 :‬او‪HSV2‬‬
‫‪ HSV1‬خوله ستونی مخ سپګې اومرکزي عصبي سېستم اغېزمنوي ‪ HSV2‬په ‪ Anogenital‬ساحه کې ليدل‬
‫کېږي خو دواړه نوعې کولی يس چې دبد هره برخه اغېزمنه کړي‪.‬‬
‫کلينيکي موندنې يې عبارت دي له ‪:‬‬
‫‪ ‬داخل الرحمي انتا‬
‫‪Chorioretinitis ‬‬
‫‪ ‬جلدي افت لکه خولې رسه اوروفېسيل هرپس جېنېټل هرپس يا درسونو‬
‫‪Herpes Keratitis ‬‬
‫‪ ‬پوسټ نيټل اينسيف يټېس‬
‫‪ ‬موضعي يا منترشه ناروغي‬
‫‪ ‬جلدي وېزيکلونه ‪ .‬وېزيکلونه معمورٌ شفاف وي اوپه شونوو کې ليدل کېږي څو ورځې وروسهته ښهه‬
‫کېږي‪.‬نوموړی وايرس ممکن له ټراوما فزيالوييک تغري يا له تبې رسه واق‪ ،‬يس ‪.‬‬
‫دويم ډول يې انوجېنېټل ساحه مصاب کوي او له جنيس متاس څخه وروسته په اناثو کې ظهورکوي چهې مههم‬
‫ځايونه يې فرج رسويکس اودعجا ناحيه ده اوپه نارينو کې ‪ Rectum Prepuce Penis‬کې ليدل کېږي‪.‬‬
‫درسايت يريقه ‪ :‬اول ډول دخولې دافرازاتوپواسهطه خپريهږي او دوههم ډول دجنيسه متهاس پواسهطه انتقهاليږي‬
‫دتفريح دوره يې ‪ ۱۴-۳‬ورځې ده‪.‬‬
‫درملنه ‪ -:‬دوقايې په منيورله اسهېکلووير څخهه بايهد اسهتفاده ويس کهه چېرتهه مورپهه دې انتها اختهه وي بايهد‬
‫دوردت پرځای سزارين سکشن اجراء يس ‪.‬شخيص حفظ الصحه دناروغي په وقايې کې مهم رول لري‬
‫جزام ‪Leprosy‬‬
‫موخې‪ -:‬د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬جزام تعريف کړي‬
‫‪ ‬د جزام اپيوليولوييکه درې پايه ترشيح کړي‬
‫او ع يم ترشيح کړي‬ ‫‪ ‬دجزام اعرا‬
‫‪ ‬دجزام په يبي اونرسنګ اهتامماتوباندې خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬دجزام اخت يات مشخص کړي‬
‫‪ ‬دجزام وقايه اوکنپول ترشيح کړي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(44‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪ Leprosy‬يا جزام ياهانسن ناروغي‬

‫دايوه مزمنه انتاين بکپيايي ناروغي ده چې د‪ Mycobacterium Lepramalosis‬پواسطه رامنځ تهه کېږي چهې‬
‫جلد محيطي اعصاب او تنفيسه سېسهتم مصهابوي چهې ع يهم د نهاروغۍ اړونهد تهوپري لهري‪ .‬پهه دوه ډولهه ده‪:‬‬
‫لپروماتوز او توبرکلوزي جذام‪.‬‬
‫دلپروماتوز ټول جلدي اندافعات دبېلګې په ډول نوډولونه پپولونه ماکولونه اوپه دواړو لورو کې پهه منترشهډول‬
‫رسه ليدل کېږي دپوزې په مخايي غشاء کې کراست توليدوي چې د ساه لنوۍ اود وينې بهېدنې باعهث کېهږي‬
‫‪.‬توبرکلوزي جذام کې جلدي افات په منفرد يا منترش ډول په قرنيه کې موجودوي ليکن محيطي اعصابو اخهت ل‬
‫ممکن ډېر جدي وي ليکن دجذام نورې نوعي هم موجود وي چې کلينيکي لوحه يې دپهورتني دواړو انواعهو‬
‫رسه ورته ده ‪.‬دناروغي په ابتدايي شکل کې ماکول اودهايپوپيګمنټيشن په شکل مشاهده کېږي دنه درملنهې پهه‬
‫صورت کې ناروغي د توبرکولوييد او لپروماتوز په لوري پرمختګ کوي ‪.‬دنهاروغي حهاده مرحلهه پهه لپرومهاتوز‬
‫مصابو ناروغانوکې د اريتامندوزوم لپهروزوم پهه نهوم يهاديږي‪ .‬دنهاروغۍ تشهخيص دجلهدي اومحيطهي اعصهابو‬
‫دارزيايب په اساس تررسه کېږي دبېلګې په ډول فلج دعض تو اترويف اوموضعي زخمونه‪ .‬دمحيطي اعصهابو پهه‬
‫معاينه کې د اعصابودوه يرفه ملس اولنار پرونال او لوی اوريکولېر عصهب) د لويهوايل اوحساسهيت لپهاره يهې‬
‫ارزيايب کړئ‪ .‬نوموړې ناروغي دجلدي ناروغيو رسه مغالطه کېږي لکه ملفوما لوپهوس اريتامتهور سورياسهز‬
‫اسکودرما اونيوروفيربوماتوزيس ‪.‬تشخيص په جلدي سمريکې دباسيل په ليدو رسه تررسه کېږي ‪.‬‬
‫دانتان منبع ‪ :‬دانتا منب‪ ،‬يوازې انسا دی‪ .‬په امريکاکې دارماديلو په نوم رسه يو حيوا شتو لري او دراپورونو‬
‫په اساس ممکن انسا ته د ناروغۍ په انتقال کې رول ولري انتقال يې که څه هم په بشهپړډول رسه معلهوم نهه دی‬
‫نږدې متاس يا زيات وخت دپاره متاس ممکن چې ناروغي انتقال يس‪ .‬دنه تداوي سوي نهاروغ پهه افرازاتهوکې‬
‫روزمره ميلونونه باسيلونه موجود وي اودافرازاتو له وچېدوڅخهه ‪ ۷‬ورځهې وروسهته ممکهن باسهيلونه يونهدي وي‬
‫اوهمدارنګه دناروغ په بد کې موضعي زخمونه دميلونونوباسيلونو لرونکي وي‪ .‬په نهوي زېږېهديل ماشهومانوکې‬
‫امکا لري چې مايکروب دپ سنټا لهه ررې لهه مورڅخهه ماشهوم تهه انتقهال يس‪ .‬دنهاروغي دتفهريح دوره لهه ‪۹‬‬
‫مياشتوڅخه نيولې تهر‪ ۴۷‬کهالوپورې ده اوسه يهې ‪ ۴‬کالهه دی‪ .‬پهه زيهاتره واقعهاتوکې د ‪ DDS‬يهانې ډپسهو او‬
‫کلوفازمني پواسطه له درملنې څخه درې مياشتې وروسته يا دريفامپيسني له درملنهې څخهه درې ورځهې وروسهته‬
‫منن نه شمېرل کېږي‬
‫درملنه‬
‫ځيني درمل پهه نهاروغۍ بانهدې چټهک اغېهز لهري لکهه ريفامپيسهني اونهاروغ کهولی يس چهې پهه چټکهې رسه‬
‫ټولنيزفعاليتونو ته راوګرځي او له تجريد څخه خ ص يس‪ .‬ددرملنې له پاره نهاروغ پهه روغتهو کهې دبسهپکېدو‬
‫دپاره رضورت نلري ليکن په هغه وخت کې چې ناروغ ترميمهي جراحهي يها د سوءاشهکالو رغهونې تهه رضورت‬
‫ولري‪.‬‬
‫دنرسنګ مداخلې‬
‫روغتيايي زده کړې دنهاروغ دپهاره ډېهرې مهمهې دي‪ .‬ددرملنهې رنهدې ناروغها کهولی يس چهې خپلهو ټهولنيزو‬
‫کارونوته ادامه ورکړي اوخپله کمزورتيا راکمه کړي اوناروغ ته بايد توصيه ويس چې دواته په خپل ټاکيل وخت‬
‫دوام ورکړي اوپه ناڅاپه ډول درمل قط‪ ،‬نکړي ځکه چې ډېرجدي اوخطرناکه عواقب لري‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(45‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫توبرکلوز‪Tuberculosis‬‬
‫موخې‪ -:‬د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬توبرکلوزتعريف کړي‬
‫‪ ‬دتوبرکلوزپه اسبابو اوعلتونو خپل نيرونه تبادله کړي‬
‫‪ ‬هغه ټولنه چې په توبرکلوز باندې د اخته کېدو خطر لري وپېژين‬
‫اوع يم ترشيح کړي‬ ‫‪ ‬دتوبرکلوزاعرا‬
‫‪ ‬دتوبرکلوزپه وقايې اوکنپول کې دنرس رول ترشيح کړي‬
‫نری رنځ يا ‪Tuberculosis‬‬
‫توبرکلوز يوه انتاين بکپيايي ساري ناروغي ده چهې دمهايکوبکپيوم توبرکلهوزېس پواسهطه رامهنځ تهه کېهږي ‪.‬‬
‫توبرکلوزپه وصفي ډول رسه سږي مصابوي خوکولی يس چې دبد هره برخه مصابه کړي چې په نړۍ کهې يهې‬
‫دمرګ کچه ډېره لوړه ده‪.‬‬
‫درسايت طريقه ‪ :‬ناروغي دهوا له ررې انتقاليږي‪ .‬هغه ناروغا چې فعال توبرکلوز لري نو انتا دټوخي اوپرنجي‬
‫پواسطه انتقاليږي ‪ .‬زياتره انتانات يې اعرا نلري چې د ‪ Latent Tuberculosis‬په نوم يهاديږي‪ .‬تقريبها يهو پهر‬
‫لسمه برخه پټ انتانات په فعال ډول رسه پرمختګ کوي که چېرته تداوي نيس نو ‪ ٪ ۶۷‬څخهه زياتهه مړينهه واقه‪،‬‬
‫کېږي ‪ .‬ابتدايي ع يم يې دمشاهدې وړنه دي اودتوبرکولني ټسټ حساسيت پهه ‪ ۱۷-۴‬اونيهوکې مشهخص کېهږي‬
‫کله چې يوشخص د دې مکروب رسه مخامخ نيس نودتوبرکولني ټسټ منفي وي ‪ .‬باسيلونه دسږو پهه الويلهوکې‬
‫تجم‪ ،‬کوي اوتوبرکلوزي انتانات ظاهريږي اوغربګو يې دبد په خاصورشايطو پورې اړه لري‪ .‬دسږو په پرانسيم‬
‫کې التهاب څرګنديږي اودفاعي سېستم فعاله کېږي که په دې حالهت کهې ‪ PPD‬يها تهوبرکلني ټسهټ اجهراء يس‬
‫نوپايله به يې مثبت وي نو نوموړو اشخاصوته دوقايې له پاره چې په پرمختليل نهري رنهځ اختهه سهوي دي نهود ‪۷‬‬
‫مياشتو دپاره ايزونيازيد بايد توصيه يس ‪.‬ترهغې چې ټسټ منفي يس بايد ډېره پاملرنه وکړي چې دټسټ مثبتوايل‬
‫دشخص په ناروغتيا درلت نه کوي په دې حالت کې نرس بايد ترشيح ورکړي چې داډول افراد يوازې نيهارت‬
‫ته رضورت لري‪ .‬داناروغي دنورو انتاين ناروغيو تهه ورتهه نهدي پهه نهورو واقعهاتو کهې شهخص معهافيتي سېسهتم‬
‫دانتيجن اودانتي باډي په عمليه کې انتي باډي توليديږي چې مايکروب له منځه يويس‪ .‬په دې ناروغۍ کهې کهه‬
‫چېرته ناروغ ايزونيازيد تررسه نکړي نومايکروب له منځه نه ځي بلکه شخص په فزيکي او رواين سهټرس اختهه‬
‫کېږي‪ .‬په بد کې دنامناسبې دفا دنه موجوديت په اساس باسيل فعاله کېږي اوشخص په فعال توبرکلهوز اختهه‬
‫کېږي‪ .‬دسږودپارانسيم نه ع وه دغه مايکروب دبد نهورې برخهې ههم اختهه کهوي دبېلګهې پهه ډول لهرنکس‬
‫هضمي سېستم ملفاي غدې جلد اسهکليټي سېسهتم عصهبي سېسهتم بهويل سېسهتم تکهرثي سېسهتم پهه‬
‫عمومي ډول ويلی شو مايکروبونه دوينې اوملف له ررې خپريږي ‪.‬‬
‫دمايکوبکټريوم ډولونه‬
‫‪M-TUBERCULOSIS ‬‬
‫‪M-BOVIS ‬‬
‫‪M-AFRICANUM ‬‬
‫‪M-MICROTI ‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(46‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪M-CANIS ‬‬
‫‪M-CUETTI ‬‬
‫توبرکلوز په دوه ډوله دی‪ :‬دسږوتوبرکلوز او له سږوڅخه دباندې توبرکلوز‬
‫عمومي اعراض اوعاليم يې عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ ‬تبه‬
‫‪ ‬لړزه‬
‫‪ ‬شپنۍ خوله‬
‫‪ ‬د اشهاء خرابوالی‬
‫‪ ‬د وز بايلل‬
‫‪ ‬ستړتيا‬
‫تشخيص‬
‫د توبرکلوز تشخيصيه ټسټونه عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ ‬توبرکولني ټسټ‬
‫‪ ‬دبلغمو مايکروسکوپيکه معاينه‬
‫‪ ‬دبلغمو کلچر‬
‫‪ ‬اکرسې‬
‫‪Gen-Expert ‬‬

‫اپيډمييولوژي ‪-:‬‬
‫نری رنځ دنړۍ په ځينوبرخو کې ډېرزيات ليدل کېږي‪ .‬دهغو ښارونو وګړي چې د ‪ HIV+‬واقعات پکهې زيهات‬
‫وي او په ځانګړي توګه په هغه اشخاصو کې چې له مخدره موادو څخه استفاده کوي اوهغهه مههاجرين چهې لهه‬
‫انوليک ساحو څخه ښارونو ته راغيل وي اوهمدارنګه هغه اشخاص چې په ايوزاختهه وي د نومهوړي نهاروغۍ‬
‫ډېر وقوعات په کې ليدل کېږي او د درملنې په مقابل کې يې مقاومت حاصل کړی دی نوپه دې ډول حالت کې‬
‫نورواشخاصو ته دمايکروب دانتقال احتامل سته‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(47‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫درملنه‪-:‬‬
‫نوموړي ناروغي دتشخيص او درملنهې وړ ده‪ .‬پهه دوامهداره ډول روغتيهايي مراقبهت تهه اړتيها لهري پهه اولهو دوه‬
‫‪EMP RIF PZA‬‬ ‫مياشتوکې څلورډوله درمل ورکول کېږي چې په رندې ډول دي‪INH :‬‬
‫په حاملګۍ کې دپريازينامايو نه ع وه نور ټول درمل ورکول کېږي‪ .‬مهمه خربه داده چې درملنه بايد د ‪ DOT‬په‬
‫يريقه صورت ونييس ددرملنې دناکامۍ لوی سبب دادی چې ناروغ ددرملنې په باره کې بشپړه پوهه نلري ترهغهه‬
‫ځايه چې دغه مايکروب دزيات وخت لپاره وجود لري په ټولنه کې خپريږي‪ .‬روغتيها سهاتنه حفهظ الصهحه )‬
‫اوددرملنې اوصول ډېر رضوري دي‪ .‬د‪ DOT‬يو هدف دادی چې ناروغ روزانه په مهنيم ډول رسه درمهل تررسهه‬
‫کړي ځيني وخت رزمه ده چې روغتيايي کارکوونکي ټولنې رسه پهه متهاس کهې يس اودناروغهانو رسه دتوصهيه‬
‫سويو درملو په اړه خربې وکړي ترڅو درمل په منيم ډول رسه واخيل اومطلوبې نتيجې رسته راوړي‪.‬‬
‫دنرسنګ اهتاممات‪-:‬‬
‫دنرسنګ مهم اهتاممات عبارت دي له‪ :‬نهاروغ تهه دنهاروغۍ پهه بهاره کهې معلومهات ورکهول دي چهې دټهوخي‬
‫اوپرنجي په وخت کې ناروغ بايد خپله خوله اوپزه پټه کړي دښه تنفس اخستلو په خاير بايد نهاروغ ‪Up Right‬‬
‫وضعيت غوره کړي له هغې غذاګانو څخه بايد استفاده وکړي چې دکايف ويټامينونودرلودونکې وي اوهمدارنګه‬
‫هغې غذاګانوته ترجيح ورکول کېږي چې دکهالوري اوپهروتني لرونکهې وي اوهمدارنګهه نهاروغ تهه داسهپاحت‬
‫ترغيب ورکول کېږي‪ .‬ترهغې چې کلچر منفي يس اوهمدارنګه هغه ناروغا چې عمهومي وضه‪ ،‬يهې خرابهه وي‬
‫اوتبه ولري بايد په بسپ کې اسپاحت وکړي له فزيکي فعاليهت اوورزش څخهه ځها وسهايت‪ .‬نهرس بايهد نهاروغ‬
‫تشويق کړي ټولې هغه پوښتنې چې د ناروغۍ په اړه وي بايد مطرح يس ترڅو دناروغ سهټرس او وېهره لهه منځهه‬
‫رړه يس‪ .‬همدارنګه نرس بايد دفعال غوږ نيونې له ټولو تخينکونو څخه استفاده وکړي‪.‬‬
‫معافيت‬
‫په موجوده وخت کې په ټوله نړۍ کې په پراخه پېامنهله ‪ BCG‬واکسني څخهه اسهتفاده کېهږي نومهوړي واکسهني‬
‫دضعيف سوي باسيل څخه ترتيب سوي دي اوهغو کسانو ته تطبيق کېږي چې دتوبرکولني ټسټ يهې منفهي وي‬
‫دجلد سوروالی له لس ميل مپوڅخهه کهم وي ) ‪ .‬د واکسهني دزرق لهه املهه ځينهي مشهک ت عبهارت دي لهه‪:‬‬
‫موضعي زخم ابسې د ملفاوي غدو مصابوالی‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(48‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫څلورم څپرکی‬
‫هغه ناروغۍ چې د حرشاتواو ناقل حيواناتوپواسطه خپريږي‬
‫په دې برخه کې هغه ناروغۍ چې دحرشهاتو او ناقهل حيوانهاتو پواسهطه خپريهږي د ناقهل حيهوا شهکل دهغهې‬
‫کلينيکي منيره او تشخيصيه پروسيجرونه مطالعه کېږي‪ .‬همدارنګه زده کوونکي به په يبي او نرسهنګ اهتاممهاتو‬
‫او په هغه ناروغيو چې دحرشاتو اوحيواناتوپواسطه په افغانستا کې خپريږي وپېژين ‪.‬‬
‫تېتانوس‪ ،‬انرتاکس اوتراخوم‬
‫موخې‬
‫د دې برخې په پای کې به محصلني په دې وتوانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬د تېتانوس انپاکس اوتراخوم اسباب ترشيح کړي‬
‫‪ ‬دتراخم له امله د ړندېدو مرحلې ترشيح کړي‬
‫‪ ‬د ‪ Itch Mite‬حيايت سايکل ترشيح کړي‬
‫‪ ‬دتېتانوس انپاکس او تراخوم کلينيکي بڼه ترشيح کړي‬
‫‪ ‬دتېتانوس انپاکس اوتراخوم په تشخيصيه پروسېجرونوباندې خربې وکړي‬
‫‪ ‬دتېتانوس انپاکس اوتراخم ديبي اونرسنګ په اهتامماتو بحث وکړي‬
‫‪ ‬دتېتانوس انپاکس اوتراخوم اخت يات وپېژين‬
‫‪ ‬د تېتانوس انپاکس تورزخم او تراخوم په کنپول او وقايې کې د نرس رول ترشيح کړي‬
‫تيتانوس ‪Tetanus‬‬
‫تيتانوس له يوې حادې انتاين ناروغۍ څخه عبارت دی چې دکلسټريديوم تيتاين ‪ Clostridium Tetani‬یو غیر‬
‫هوازی متحر ګرام مثبت راډ دي باسیل)دي چې بیضوي شکل لري چه په ورستې برخه کهې سهپور لهری‬
‫چې د ډول لرګي یا د ټینس د لرګي رسه ورته والې لري ‪ .‬پواسطه رامنځ ته کېږي ‪ .‬دايهوه ويونکهې نهاروغي ده د‬
‫دې باسيل سپورونه دزخم له ررې بد ته اخليږي دغه سپورونه زياتره په ګرد غبار خاورو اود انسا اوحيوا‬
‫په غايطه موادوکې موجود وي‪ .‬کله چې ګرد غبار اوخاورې له زخم رسه په متاس کې يس نومهوړی مهايکروب‬
‫دزخم له ررې بد ته داخليږي‪ .‬دغه ناروغي اول ځل دپاره هايپوکرات پواسطه وپېژنهدل شهوه د دې نهاروغۍ‬
‫اولينه ع مه په ماشومانو اوکاه نوکې دخېټې شخوالی دی وروسته بيا دغه شخوالی او سپازم ټول بد په برکهې‬
‫نييس‪ .‬دشاه دعض تو شخوالی دقوس باعث کېږي چې د‪ Opisthotones‬پهه نهوم رسه يهاديږي‪ .‬يامهه يهې قفهل‬
‫کېږي چې د ‪ Trismus Sign‬په نوم ياديږي اودمخ په عض تو کې سپزم ليدل کېږي چې ‪Risus Sardonicus‬‬
‫ورته وايي‪ .‬داحصايې له مخې ‪ ۹۷ -۱۷‬فيصده د دې ناروغۍ له امله مړينه واقه‪ ،‬کېهږي چهې اکهرثه ماشهوما او‬
‫کاه دي‪ .‬نوموړی مايکروب دبد له افرازاتو څخه په رس نه راځي اونه پهه وينهه کهې کومهه ځهانګړې انتهي‬
‫باډي دنوموړې ناروغي په مقابل کې پېژندل شوې ده ‪ .‬د دې ناروغۍ منب‪ ،‬دناروغ اسونو اونوروحيواناتوکوملې‬
‫دي که چېرته ملوثې خاورې اوګردونه دپوستکي اوزخمونو ياګرېدنو يانافذه زخمونو يا تېره زخمونو يا دجراحي‬
‫زخمونو رسه په متاس کې يس بد ته دنوموړي مايکروب دانتقال سبب کېږي‪ .‬د تفريخ دوره يې ‪ ۴۱ -۳‬ورځهې‬
‫ده‪ .‬د دې ناروغۍ خطرپه بزګرانوکې زيات دی ځکه دوی زياتره له خاوررسه په متاس کې وي‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(49‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫اعراض اوعاليم يې عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ ‬دحرکاتو زيامنن کېدل‬
‫‪ ‬ناارامي‬
‫‪ ‬رس درد‬
‫‪ ‬خفيفه تبه‬
‫‪ ‬دعض تو کلکوالی يا شخوالی‬
‫‪ ‬دښکتنۍ يامې دعض تو شخوالی‪.‬‬
‫‪ ‬دا ناروغي اصور په هغو کسانو کې چې په منيم ډول رسه واکسهني سهوي نهه وي او يها انتهاين زخمونهه‬
‫ولري ډېره واق‪ ،‬کېږي‪.‬‬
‫کنرتول‬
‫داناروغي دتېتانوس توکسيد پواسطه وقايه کېږي ‪ .‬کاه بايد هر لس کاله وروسته يوځل واکسهني يس پرتهه لهه‬
‫مخکينيو واکسينو څخه که زخم يا حاملګي واق‪ ،‬يس بايد يوځل واکسني تررسه يس‪.‬‬
‫د توکسین ضد درمل ورکول‪:‬‬
‫‪Anti Tetanus Serum (ATS) 50000-100000 IU IM,IV‬‬
‫‪in newborns 10000 IU.‬‬
‫‪Tetanus Immune globulin (TIG) 30000-60000 IU IM,‬‬
‫‪in newborns 500 IU IM‬‬
‫انتي بیوتیکو پواسطه درملنه‪:‬‬
‫‪Crystal penicillin 200000 iu/kg/day QID….10-14D.‬‬
‫‪Add Gentamycin 5mg/kg/day if umbilicle is septic.‬‬
‫‪Metronidazole 15mg/kg/day TID.‬‬
‫انرتاکس يا تور زخم‬
‫انهپاکس يهوه حهاده انتهاين نهاروغي ده چهې دبکټريهوم باسهيلس انهپاکس‪Bacterium Bacillus Anthracis‬‬
‫پواسطه رامنځ ته کېږي چې جلد اوروفرنکس ميويسټينيوم او هضمي سېستم اغېزمنوي‪.‬د جلدي انهپاکس پهه‬
‫اول کې جلدي خارښت اوګرېدنه موجوده وي او وروسهته بيها افهت پهه پهاپول اووېزيکهل بهدليږي‪ .‬د‪ ۵-۴‬ورځهو‬
‫وروسته په يوه يوره تور رنګه سطحه بدليږي دغه داغ دخفيف نه ترشديدپړسوب يا اذلا پواسطه احايهه کېهږي‪.‬‬
‫که چېرته درد ولري نوپه اذلاپورې مربهوی دی نهورع يم يهې عبهارت دي لهه‪ :‬تبهه کمزوري خفيهف شهديد‬
‫ټوخی دسينې درد ممکن چې په تدريجي ډول تنفيس ډسټرس اوشا بدل يس‪ .‬تشخيص په وينه کې دعامهل‬
‫په پيداکېدوتررسه کېږي‪ .‬همدارنګ د ‪ ELISEA And PCR‬پواسهطه کهولی سهو چهې د دې نهاروغۍ عامهل پهه‬
‫چټکۍ رسه پيداکړو ‪ .‬د دې ناروغۍ منب‪ ،‬حيوانات دي د دې باسيل سپورونه پهه محيطهي رشايطهوکې ډېرمقهاوم‬
‫دي او له يوحيوا څخه بل حيوا ته انتقاليږي ‪ .‬دحيواناتو ملوثوانساجو ويښتانو وړيهو اوحيهواين محصهورتو‬
‫رسه متاس يا په هغه محي کې تنفس کول چې لرونکی دسپورونو وي دناروغۍ دانتقال باعث کېږي‪ .‬ا تردې‬
‫چې دربراتوارکارکوونکي هم په دې ناروغۍ ممکن اخته يس‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(51‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دتفريخ دوره ‪ :‬د دې ناروغۍ دتفريخ دوره ‪ ۷-۱‬ورځوپورې ده‪ .‬دناروغۍ انتقال له يوشخص څخه بهل شهخص‬
‫ته نادر دی‪ .‬ملوثې خاورې او مواد کولی يس چې مهايکروب ترکلونوپهورې وسهايت‪ .‬هغهه اشهخاص چهې د دې‬
‫ناروغۍ له خطر رسه مخامخ دي بايد وقايه او درملو ته رس رسی پيدا کړي اويا ورته واکسني تطبيق يس‪.‬‬
‫درملنه‬
‫فلوروکېنولو لکه سپروفلکزاسني‬ ‫‪‬‬
‫ډوکزاسايکلني‬ ‫‪‬‬
‫اريپومايسني‬ ‫‪‬‬
‫وينکومايسني‬ ‫‪‬‬
‫پنسيلني‬ ‫‪‬‬
‫کنرتول اودنرسنګ اهتاممات‬
‫مصاب حيوانات اوهغه حيوانات چې دناروغۍ لهه خطهررسه مخهامخ وي بايهد دپنسهيلني او تپاسهکلني پواسهطه‬
‫تدواي يس‪ .‬د دې ډول حيواناتو څخه بايد ددرملنې اخرنی دورې پورې استفاده ونيسه‪ .‬د دې ډول حيوانهاتو لهه‬
‫متاس څخه وروسته بايد ټول بد په پاکو اوبو اوصابو ووينځل يس په يو وخت کې ضد عفوين اوتجريد يس‪.‬‬
‫تراخوم ‪Trachoma‬‬
‫يههوه انتههاين مزمنههه نههاروغي ده چههې دسههپګو منيمههه اوقرنيههه مبههت کههوي‪ .‬د دې نههاروغۍ عامههل ک ميههويا‬
‫تراکومايټس ‪ Chlamydia Trachomatis‬دی ‪ .‬ناروغ ماشوم چې فعال تراخوم لري ماشوما او لويا چهې پهه‬
‫مزمن ډول رسه په خطر کې وي دناروغۍ مخز شمېرل کېږي ‪.‬‬
‫دناروغۍ منبع ‪ :‬ملوث شیا اود منن شخص دسپګو افرازات دي ‪.‬دناروغۍ دخپرېدو وړتيا کمه ده هغه وخت‬
‫چې په منيمه کې فعال ضايعات موجود وي ممکن چې ناروغي انتقال يس ‪.‬په ټولنه کې دغه نهاروغي پهه بهومي‬
‫ډول رسه وجودلري دغه ناروغي په مستقيم اوغري مستقيم ډول د منن اشخاصو دسپګو دافرازاتوپواسطه دملوث‬
‫شیانو اود مخ پا پواسطه صورت نييس‪ .‬ملوث مچا ههم پهه مېخهانيکي ډول رسه نهاروغي انتقهالوي دجنيسه‬
‫متاس پواسطه هم ناروغي انتقاليږي ‪.‬‬
‫د تفريخ دوره ‪ ۱۴-۶ :‬ورځې ده ‪.‬تشخيص ‪ :‬مايکروب د منيمې په اپيتليل حجراتوکې موجهود وي چهې لهه دې‬
‫څخه سمېرترتيب کېږي اودجيمزاپواسطه تلوين کېږي‪.‬‬
‫درملنه ‪ -:‬دسپګود پاره تپاسايکلني اويها اريپومايسهني ‪ ۶-۴‬ځلهې د ورځهې اوهمدارنګهه سهلفامېدونه پهه حهاده‬
‫مرحله کې اغېزمن دي‪ .‬موثره درمل چې هرڅومره مخکې رشو يس نو لهه ړندېهدو څخهه مخنيهوي کهوي‪ .‬دنهه‬
‫تدواۍ په صورت کې شخص دړندېدو مرحلې ته پرمختګ کوي په دې ترتيب رسه په اول کې ملفاوي فولېکل‬
‫جوړيږي او بيا په تدريجي ډول رسه دمنيمې په ټوله سطحه کهې التههاب انتشهارپيدا کهوي او دوامهداره التههاب‬
‫دقرنيې پهه سهطحه کهې وړو رګونهو دپيداکېهدو باعهث کېهږي اوبيها پهه داغ بهدليږي‪.‬دقرنيهې پهه سهطحه کهې داغ‬
‫انتشارکوي په اول کې ديد کميږي اوپه اخره کې ړوندوالی منځ ته راځي‪.‬‬
‫دنرسنګ اهتاممات‪ -:‬اولنی هدف له ړندېدو څخه وقايه ده دوقايې مهمه يريقهه عبهارت ده لهه‪ :‬دصهحي اوبهو‬
‫زياتوالی په مکمل ډول رسه د رسونو وينځل له نوروخلکو رسه د دستامل او ځا پا لهه رشيکولوڅخهه ډډه‬
‫کول اودمچانو شمېر راکمول اوديوندکچه لوړول‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(50‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪Impitego، Scabies ،Pediculosis‬‬

‫‪ Impitego Scabies Pediculosis ‬ترشيح کړي‬
‫‪ ‬د ‪ Impitego Scabies Pediculosis‬اپيوليولوييکې درې پايې ترشيح کړي‬
‫‪ ‬په هغه ګروپ اشخاصو چې د سپږو سکابيس او امپيتيکو له خطر رسه مخامخ دي خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬دپيويکولوسيز حيايت سايکل ترشيح کړي‬
‫‪ ‬د دې ناروغيوپه وقايې اوکنپول کې دنرس رول ترشيح کړي‬
‫‪Impetigo‬‬
‫يوه جلدي باکپيايي ساري ناروغي ده د‪ Staphylococcus Aureas‬پواسطه رامنځ ته کېږي اوپه دوه ډوله دی‪:‬‬
‫‪Bullous ‬‬
‫‪Non Bullous ‬‬
‫دمکتههب د دورې نههه مخکههې ماشههومانو کههې ډېرمعمههول وي اوپههه نههوي‬
‫زېږېديل ماشومانو کې دپمپرپه ناحيه کې افهت زيهات دليهدلو وړ وي او‬
‫امکهها لههري چههې دبههد پههه هههره برخههه کههې وليههدل يس‪ .‬پههه ابتههدا کههې‬
‫ويزيکولېر حالت لري او رسيعا رسوپرورنت کېږي چې چارچهاپريه يهې‬
‫يوه اريتيامتوز حلقه تاويږي‪.‬پوکاڼې کېهدل ممکهن وليهدل يس ابلهه يهي‬
‫امپيتيګو)‪.‬‬
‫د دې نهاروغۍ جهدي عهوار عبهارت دي لهه‪ :‬د ملفهاوي غهدو التههاب د ثهديې ابسهې نومونيها سېپسهېس‬
‫اوسټوميالېټ‪ .‬مخز يې انسا او ندرتا حيوانات دي‪.‬‬
‫د انتقال ررې يې‪ :‬د روغتو د پرسونل د رسونو له ررې او ندرتا د هوا له ررې‪.‬‬
‫د تفريخ دوره يې ‪ ۱۷-۴‬ورځې ده او د رسايت دوره يې ترڅو چې د پرورنت افهت شهتو ولهري او ترشهح تهرې‬
‫خارجيږي وي‪.‬‬
‫‪Impetigo Contagiosa or Non Bullous Impetigo‬‬
‫د د امپيټيګو ډېرعام شکل دی چې پوزې ياخولې ته نږدې په سور زخم رسه رشو کېږي اوپه چټکۍ رسه چوي‬
‫اونرۍ اوبه ترې راوځي اوشاتو ته ورته پوستکی جوړوي اوپه تعقيب يې رسې نښې چې پرته د داغ دپرېښهودولو‬
‫څخه وي‪ .‬زخم درد نلري اوکېدای يس چې خارښت ولري اوپهه اغېزمنهه سهاحه کهې کېهدای يس چهې ملفهاوي‬
‫غدې وپړسيږي اوتبه پکې په نادرډول رسه وي دزخم رسه متهاس يها ګهرول ممکهن انتها پهه اسهاين رسه دبهد‬
‫نوروبرخو ته انتقال يس‬
‫‪ -: Impetigo Bullous‬بوليوس امپيټيګو زياتره په هغه ماشومانوکې ليدل کېږي چې عمر يې له ‪ ۴‬کهالو څخهه‬
‫کم وي‪ .‬دبې درده له ماي‪ ،‬څخه ډکې تڼاکې چې اکرثا په رسونو پښو اوتنې کې موجهودې وي‪ .‬تڼهاکې ممکهن‬
‫چې وړې ياغټې وي اوکله چې وچوي نو زيړ پوستکی تشکېلوي‪.‬‬
‫دکنرتول مېتودونه‬
‫په نررسي وارډ کې د اسپټيک تخنيکونو د رسونو له مکرر او کايف وينځلو څخه ګټه واخېستل يس‪ .‬کهارکونکي‬
‫چې کوچني اندفاعات لکه پوسچول ابسې او اکنې لري بايد له کار کولو څخه ډډه وکړي يا د روغتو د‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(52‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫راپورورکونې دقيق سېستم شتو ولري ترڅو ټول جزيي انتاين موارد راپور ورکړي‪.‬ځينې وخت په ماشوم کهې د‬
‫دې انتههها د رشو د مخنيهههوي لهههه پهههاره ترهغهههې چهههې پهههه روغتهههو کهههې بسهههپ دی لهههه درملهههو لکهههه‬
‫باسيپاسني کلورهګزيدين اکريف وين په ثروي ناحيې کې اسهتفاده يس‪.‬د نهاروغۍ لهه تشهخيص وروسهته بايهد‬
‫ب فاصله د تجريد اصول حفظ يس او ضد عفوين هم مهاله رشو يس‪ .‬د موضعي انتا په صورت کې کولی سو‬
‫له ‪ Mupirocin‬موضعي کريم څخه د ورځې څلور ځلې استفاده وکړو او منترش حارتونه کولی سو د سفالکسني‬
‫او کلوکساسيلني فمي درملو په واسطه تداوي کړو‪.‬په جهدي مهواردو کهې کهولی سهو لهه وريهدي درملنهې څخهه‬
‫استفاده وکړو‪.‬‬
‫سکابيس ‪Scabies‬‬
‫يوه جلدي انتاين نهاروغي ده چهې دسهارکوپېټس سهکابيه )‪ (Scabies mites‬پرازيهت پواسهطه مهنځ تهه راځهي‬
‫اوجلدي افات يې عبارت دي له‪ :‬پاپول وېزېکل اوخطي جلدي ګرېدنه ده چې د هګيو لرونکي وي‪.‬‬

‫ناروغ دشپې لخواخارښت لري ليکن اصيل مشکل هغه وخت وي چهې دګرېهدنې لهه املهه ثهانوي انتانهات واقه‪،‬‬
‫کېږي اوخارښت په برکې نييس‪ .‬که چېرته انتانهات سهپپتوکوکونه وي اويها بېتها هېمورتيهک سهپپتوکوکونه وي‬
‫نودحاد ګلومريولونفراټيس خطرشته‪.‬‬
‫دناروغۍ مخزن ‪ :‬دناروغۍ مخز انسا دی اودسارکوپټس نور انوا اوسهپږې دي ‪ .‬پهه هغهه وخهت کهې چهې‬
‫سپږه دجلد په سطحه قرارلري نوديوند سايکل خپله د ‪ ۱۶-۹‬ورځهې رشو کهوي دبهد هغهه برخهې چهې ‪Mite‬‬
‫دمنولپاره مناسب محي دی عبارت دي له‪ :‬مړوند څنګل ‪.‬تخرګ قضيب صفن اوپه ښهځو کهې دتيونورنهدې‬
‫نحيې‪.‬دانتقال يريقه ‪ :‬ناروغي په مستقيم ډول رسه دملوث جلد رسه دمتاس پواسطه ممکن دی اوپه غري مستقيم‬
‫ډول رسه دناروغ دلباس پواسطه انتقا ليږي‪ .‬عساکر دشفاخانې کارکوونکي اوهغه اشخاص چې په ډېره ګڼه ګوڼه‬
‫کې يوند کوي د دې ناروغۍ له خطر رسه ممکن واق‪ ،‬وي‪.‬‬
‫تشخيص‪ :‬له جلد څخه سمپل اخستل کېږي اودمايکروسکوپ پواسطه کتل کېږي ‪.‬‬
‫دتفريخ دوره ‪ ۵-۴ :‬اونيوپورې دخارښت رشو کېدو نه ده ترهغه وخته پورې چې د پرازيټ هګهۍ تهدواي نهه‬
‫يس او زخمونه په بشړډول رسه ښه والی پيدا نکړي ناروغي رسايت کوي‪.‬‬
‫درملنه‬
‫په ماشومانوکې ‪ ٪۶‬پروميپين ‪ Prometrin‬له دې رسه يوځای ګامهه بنهزين هګزوکلورايهو ‪Gamma Benzene‬‬
‫‪ ۱ ٪Hexachloride‬څخه استفاده کېږي ‪ ۶ ٪ .‬کروتهاميتو ‪ Crotamiton‬دورځهې دوه ځلهه يها بنزيهل بنزويهټ‬
‫توصيه کېږي د درملنې په وخت کې ممکن خارښت شتو ولري‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(53‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دنرسنګ اهتاممات‬
‫دفردي حفظ الصحې حامم او معقم لباس په باره کې ناروغ تهه روغتيهايي زده کهړې ورکهړل يس اوهمدارنګهه د‬
‫درملو د استعامل په اړه په ځانګړي ډول رسه دګاما بنزين هګزوکلورايد په باره کهې چهې د تسهمم باعهث ګرځهي‬
‫ممکن معلومات ورکړي‪.‬‬
‫پيډيکولوزس ‪(Pediculosis‬سپږې)‬
‫دغه ناروغي په درې شکله ده او امکا لري چې په دريو ناحيوکې وليدل يس رس بد اود عانې ناحيه‪ .‬په دې‬
‫ناحيوکې دخارښت رسه يوځای ګرېدنې موجودې وي‪ .‬د نوموړې ناروغۍ د دوام اوعدم درملنې په صورت کهې‬
‫دثانوي انتا اود ملفاوي غدو غټېهدل ليهدل کېهږي‪ .‬د نومهوړې نهاروغۍ عامهل عبهارت دی لهه پيهويکولوزيس‬
‫کېپټس کارپورېس پتوريس اوپوبيس ‪.‬ددې رکتزيا مونث او مهذکر دواړه جهنس يهې د انسها د وينهې څخهه‬
‫تغذيه کيږي‪.‬‬
‫دناروغۍ منبع ‪ :‬انسا دناروغۍ منب‪ ،‬ده ‪.‬دبد اودرسسپږې چهې لهه منهن شهخص څخهه پهه مسهتقيم ډول رسه‬
‫انتقاليږي همدارنګه دمنن شخص دلباس اغوستلو پواسطه سپږې انتقاليږي‪ .‬که چېرته سپږې غذايي منب‪ ،‬ونلري‬
‫په يوه اونۍ کې له منځه ځي ‪ .‬دعانې دناحيې سپږې دجنيس متاس پواسطه هم ممکن اتنقال ومومي‪.‬‬
‫دتفريخ دوره ‪:‬‬
‫دسپږو دحيايت سايکل پورې مربويه ده سپږې پهه درې ډولونهورسه يونهد کهوي ‪ :‬هګهۍ نيمهف‪ Nymphs‬او‬
‫بالغې سپږې‪ .‬دريکتزيا‪ rickettsia‬ديوند لپاره مناسبه تودوخه ‪ ۳۴‬درجې سانتي ګريد ده اودرسدسپږو هګۍ پهه‬
‫‪ ۴۴‬درجې دسانتي ګريد کې له منځه ځي‪.‬په مناسبو رشايطوکې ‪ ۱۷-۷‬ورځې يوندي پاتې کېږي‪ .‬دنيمفال مرحله‬
‫‪ ۱۳-۷‬ورځو پورې ده‪ .‬يو بشپړ دورا درې اونۍ په برکې نييس‪ .‬په منن شخص کې سپږې يا هګۍ ممکن پهاتې‬
‫يس‪ .‬داشخاصو په لباسونو باندې هګۍ تريوې مياشتې پورې ممکن يوندي پاتې کېږي‪.‬‬
‫درملنه اودنرسنګ اهتاممات‬
‫له پرميپين ‪ ٪۱‬بينزيل بينزويټ پرترين چې دپرونيهل بوتهو کسهايو رسه يوځهای وي ‪ ٪۱۷‬هګزاکلورايهو ګامها‬
‫بنزين ‪ ٪۱‬نوي زېږ ېديل ماشومانو اوحامله ميندو څخه پرته ) کهولی يس چهې اسهتفاده وکهړي ‪.‬ملهوث لباسهونه‬
‫کولی سوچې د ‪ WHO‬دمعيارمطابق ديوفيصده مارتيو يا د ‪ ۷ ۶‬فيصده پرمپين پواسطه پرلنځو‪ .‬خلکوته بايد‬
‫روغتيايي زده کړې دسپږواود هغې دهګيو چټک تشخيص دويښتانو د بشپړې درملنې په باره کې ورکړل يس‪.‬‬
‫همدارنګه په دقيق اودرست ډول رسه په ګرمو اوبهو ‪ ۶۶‬درجهې سهانتي ګرېهد ) رسه لباسهونه وينځهل اووچ يس‬
‫اودنرس پواسطه بايد نيارت ويس‪ .‬د تجريد يا د بېلوايل وصول دتشخيص دوخت نه تردرملنې ‪ ۴۴‬ساعته پهورې‬
‫بايد ناروغ تجريد يس‪ .‬ناروغانو تهه بايهد ټهول روغتيهايي نقهای اومحيطهي نيافهت پهه اړه زده کهړې ورکهړل يس‬
‫اوهمدارنګه بايد يادونه ويس چې دنه درملنې په صورت کې جدي عواقب ممکن رامنځ ته يس لکهه د محرقهې‬
‫تبه‪.‬‬
‫ټايفس او وايريس هېموراژيک تبه‬
‫‪ ‬ټايفس اوهېموراييک تبه ترشيح کړي‬
‫‪ ‬د نوموړو ناروغيو په اعراضو او ع لو بحث وکړي‬
‫‪ ‬د نوموړو ناروغيو په يبي اونرسنګ اهتامماتو بحث وکړي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(54‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪ ‬د نوموړو ناروغيو اخت يات مشخص کړي‬

‫‪ ‬د نوموړو ناروغيو په وقايې اوکنپول کې دنرس رول ترشيح کړي‬
‫د محرقې تبه ‪ -:Rickettsia typhi‬يهوه ريکتزيهايي نهاروغي ده چهې دع لهو پيهل يهې مختلهف دی ځينهې‬
‫ناروغا رسدرد تبه لړزه اوعمومي دردونه لري‪ .‬ممکن چې نورافات هم ولري او توکسيميا هم پيښيږي تبهه دوه‬
‫اونۍ دوام لري‪ .‬ناروغي په خفيف ډول رسه احتامل لري اودمړينې خطر يې کم دی‪.‬‬
‫تشخيصيه ټسټونه يې عبـارت دي لـه‪ :‬اليونوفلوروسهنس يها ‪ ELISA IF‬او ‪ PCR‬او د ريکتزيها د ځهانګړي‬
‫انتيجن تشخيص کول دي او تر دوو اونيو پورې انتي باډي مثبته وي‪.‬‬
‫دناروغۍ منبع ‪ :‬انسا دی دبد سپږې د منن شخص له وينې څخه تغذيه کېږي او لهه همهدې ررې نهاروغي‬
‫نورو خلکوته انتقالوي‪ .‬هغه تنفيس هوا چې دسپږو دغايطه موادو لرونکې وي ممکن چې انتا انتقال کړي‪.‬‬
‫د تفريخ دوره ‪ ۴-۱ :‬اونيوپورې ده‪ .‬په مستقيم ډول رسه داناروغي له يوشخص څخه بل شخص ته نه انتقاليږي ‪.‬‬
‫دحادې مرحلې په اوږدوکې ناروغ تبه لري چې دوه درې ورځې وروسته خپل عهادي حالهت تهه راګرځهي‪ .‬هغهه‬
‫اشخاص چې په ځانګړي روغتيايي رشايطوکې يوند نه کوي ديوند چاپرييال يې مريوب اوملوث وي پاکوالی‬
‫اوصحي حامم نه کوي دناروغۍ رسه دمخامخ کېدو خطريې زيات دی‪.‬‬
‫درملنــه ‪ -:‬يوخههورا ډوکيسه سههايکلني ‪ ۴۷۷‬مههيل ګههرام پههه اپيهوميک حالههت کههې دنههاروغ وضهه‪ ،‬ښههه کههوي‪.‬‬
‫تپاسايکلني اوکلورامفينيکول ترهغه وخته پورې چې تبه له منځه رړه يس توصيه کېږي‪.‬‬
‫هېموراژيک وايريس تبه‬
‫يوه حاده وايريس ناروغي ده چې تر ‪ ۱۶- ۷‬ورځوپورې دوام لري‪ .‬لومړين ع يم يې عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ ‬رسدرد‬
‫‪ ‬دسپګو يور درد‬
‫‪ ‬کمزورتيا‬
‫‪ ‬تبه اوخوله کېدل‬
‫‪Petechia ‬‬
‫‪Ecchymosis ‬‬
‫‪ ‬اريتيميا ممکن په مخ غاړې اوسينې کې وليدل يس په پای کې شديد انتانات ‪ Epistaxis‬له پوزې څخهه‬
‫وينه بهېدنه ) ‪ Hematemesis‬په کانګوکې د وينې موجوديت) ‪ Melena‬پهه غايطهه مهوادو کهې د وينهې‬
‫موجوديت) او ‪ Hematuria‬اود منيمې دننه وينه بهېدنه ليدل کېږي اوځينې وخت پرييکارډايټېس اوشا‬
‫هم ليدل کېږي‪.‬‬
‫تشههخيص ‪:‬دانټهي جههن پههه تعينولههورسه يها د وينههې پههه منونههه کههې خپلههه وايههرس دنههورو مههايکروبونو غونههدې د‬
‫سرييولوييکي مطالعاتو پواسطه تشهخيص کېهږي اود ايليزيها ټسهټ ههم امکها لهري‪ .‬دمختلفهو وايرسهونو منبه‪،‬‬
‫ځانګړي حيوانات دي اود ځينو وايرسونو منب‪ ،‬نده پېژنهدل شهوې‪ .‬دنهاروغۍ لهومړنی انتقهال دتنفيسه ذراتهوچې‬
‫دوايرسونو لرونکې وي يا دځينو حيواناتو دخولې درړو پواسطه صورت نييس‪ .‬دتفريخ دوره ‪ ۱۵-۷ :‬ورځوپورې‬
‫ده ‪ .‬نوموړ ې ناروغي په اغلب ګوما رسه په جنويب امريکايي هېوادونوکې لکه ارجنټاين بوليويا کهې موجهوده‬
‫ده‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(55‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫درملنــه ‪ -:‬تراوسههه څلورډولههه وايرس هونه پېژنههدل سههوي دي ارجنټ هاين بوليوي هايي بههرازييل اووينزوي ي هي )‬
‫‪ Ribavirin‬درمل په دې ټولو انواعواغېزمن دي‪ .‬نهرس بايهد د تجريهد اصهول مراعهت کهړي‪ .‬دتبهې د دورې پهه‬
‫اوږدوکې او د تنفس له ررې د خپرېدنې وقايې ته پاملرنه وکړېئ‪ .‬همدارنګه په دې وخهت کهې دوينهې پواسهطه‬
‫ملوث سوي شیا تعقيم کړئ‪.‬‬
‫مالريا‬
‫‪ ‬دم ريا په عامل مېزبا اومحي باندې خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬دم ريا په اعراضو ع لو اواخت ياتو بحث وکړي‬
‫‪ ‬دم ريا په درملنې باندې بحث وکړي‬
‫‪ ‬دم ريا دناروغانو دپاره دنرسنګ په مراقبت خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬دم ريا دکنپول او وقايوي اقدامات ترشيح کړي‬
‫مالريا‬
‫دوينې دنسج يوه پرازيتي ناروغي ده چې دوه مېزبانه لري ‪ Vertebrate‬او ‪ Nonvertebrate‬مېزبانونهه ‪ .‬فقاريهه‬
‫مېزبا لکه انسها بېزوګانې موږکها مرغها اوځينهي خزنهده ګها اوغريفقاريهه مېزبها لکهه انافيهل اوکهولکس‬
‫غومايش ‪ .‬دم ريا عامل دوينې دسپوروزوا پورې اړه لري ‪.‬م ريا په پرازيتي ناروغيوکې لومړۍ درجهه ويونکهې‬
‫ناروغي ده چې په کال کې له يوميلو څخه زيات خلک له منځه وړي اوزياته مړينه په افريقا کهې واقه‪ ،‬کېهږي‪.‬‬
‫ډېری هغه ماشوما چې عمرونه يې له ‪ ۶‬کالو څخه کم وي مړه کېږي‪.‬‬
‫دمالريا سببي عامل په انسانانوکې په څلورډوله دی‪:‬‬
‫‪Plasmodium Vivax .1‬‬
‫‪Plasmodium Falciparum .2‬‬
‫‪Plasmodium Malaria .3‬‬
‫‪Plasmodium Oval .4‬‬
‫مهم ډولونه يې له ويواکس او فلسيپارم څخه عبارت دي چې ډېرخطرنا دي ‪ .‬دغه نهاروغي دانافيهل غومهايش‬
‫دچېچلهو پواسههطه انسهها تههه انتقهاليږي‪ .‬پههه انسههانانوکې دپ زمههوډيم ديونهد مرحلههه غريجنيسه ده شهېزوګوين )‬
‫دغومايش دچېچلوپه وخت کې سپوروزويتونه وينې ته داخليږي اوديوساعت پهه مهوده کهې دځيګهر دپارانشهيم‬
‫حجراتو ته داخليږي په دې مرحله کې اول په انسهانانوکې پرمختهګ کهوي درسوحجراتونهه دبانهدې مرحلهه)‬
‫وروسته بيا په زيات شمېر رسه غريجنيس ډول مېروزويتونوپه نوم ياديږي چهې د کبهدي حجراتهو د رپچرباعهث‬
‫کېږي او دورا ته داخليږي او رسه حجرات دحملې رندې نييس د بيا ځل له پاره ځيګر تهه نهه ځهي‪ .‬پرازيتونهه‬
‫درسوحجراتو په داخل کې زياتونه کوي اوپه همدې وخت کې درسوحجراتو تخريب باعث کېهږي‪ ۴۸ .‬سهاعته‬
‫وروسته مېروزويتونه په دوامداره ډول رسه خارجيږي‪.‬پ زموډيم م ريا لهه ‪ ۷۴‬سهاعتو څخهه وروسهته چهې دغهه‬
‫مرحله درسوحجراتو د داخيل دورا پهه نهوم يهاديږي پهه دې مرحلهه کهې ځينهي مېروزويتونهه رسوحجراتهو تهه‬
‫داخليږي چې په جنيس ډول رسه تحول کوي اومذکر او مؤنث ګامېټوسايټونه جوړوي‪.‬‬
‫پتالوژي اوپتوجنېسس‬
‫دم ريا دتفريخ دوره ‪ ۴۷-۹ :‬ورځې ده دم ريا د نوعې پورې اړه لري د بېلګې په توګه په ‪ P.F‬کې ‪ 9-14‬په‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(56‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪ P.V‬او ‪ P.O‬کې ‪ 12-18‬او په ‪ P.M‬کې ‪18-40‬ورځې ده)‪ .‬دفلسيپارم ډول ډېرخطرنا دی ځکه چې دوينهې‬
‫ټولې رسه حجرې ځواين وي که زړې مصابوي او پرازيتميا يې ډېره زياته ده‪ .‬له منتنو حجراتهو څخهه عه وه پهه‬
‫خپلې سطحې باندې برجسته جوړښتونه توليدوي چې دوينې درګونو په اپيتيليل پورې نښيل چې پهه نتيجهه کهې‬
‫بندښت ترومبوز او موضعي اسکيميا رامنځ ته کوي ‪ .‬ډېرخطرنا اخت يات لري لکهه دمهاغي م ريها لهوړه‬
‫تبه دمعدې اوکوملو افات تور رنګه ادرار) ‪.‬‬
‫‪ ‬په وصفي توګه د م ريا حملې د وينې له پېښو رسه نږدې اړيکې لري‬
‫‪ : Cold stage )1‬په دغه مرحله مریض دشدیدیخنې احساس اولړزه لري دغه مرحله ‪ ۵۷. ۶۷‬دقیقی دوام کوی‬
‫دغه مرحله دهغه وخت رسه سمو لری چی پرازیت دمیزبا درسوکرویاتودمتزق یا ‪ Rupture‬باعث کیږی‪.‬‬
‫‪ Hot stage )2‬په دغه مرحله کې مریض ته شدیده تبه پیداکیږی چې څوساعته په برکې نیيس چې تبه د ‪41:41‬‬
‫درجۍ دسانتی ګریدته پورته کیږي چې رسدردي دلبهدي اواسهتفراقات وررسه مهو جهودوی عمومها تبهه د‬
‫ماپښین لخوا رشو کیږي دا مرحله د هغه وخت رسه سمو لری چې پرازیت د ویني نوی رسه کرویهات تهر‬
‫حميل رندي نیيس‪.‬‬
‫‪ )3‬درله مرحلهه خولهه ده ‪ ) Sweating stage‬چهې دنهاروغ تبهه کميهږي او د خهوب مرحلهې تهه ځهي او لهه‬
‫بېدارېدو څخه وروسته ناروغ دښه وايل احساس کوي‪.‬‬
‫نوټ‪ - :‬د تبي رسه ‪ tachycardia‬بعيض وخت هزیانات ههم موجهود وي‪ .‬دلبهدي اسهتفراقات او کښهته فشهار‬
‫وررسه معمول دي‪.‬‬
‫په فزیکي معاینه کې مریضا ممکن ‪ Hepatomegaly splenomegaly‬او ‪ anemia‬موجود وی‪.‬‬

‫نومهوړې دورې دنهاروغۍ پههه اول کهې غريمههنيم وي اوبيها وروسهته مههنيم کېهږي اوهههر ‪ ۴۸-۷۴‬سهاعته وروسههته‬
‫تکراريږي چې پ زموډيم فلسيپارم کې دتبې موده ‪ ۸‬ساعته ده اود تودوخې درجهه لهه ‪ ۴۱‬سهانتي ګرېهوه څخهه‬
‫زياته ده اودناروغۍ په پرمختګ رسه توری اوځيګرغټيږي اودفلسيپارم نوعه کې انيميا ليدل کېږي ‪.‬دوينې سپني‬
‫حجرات د م ريا د حملې په جريا کې لوړيږي اوبيا وروسته کميږي دځيګرانزالونه د حملهې پهه وخهت کهې‬
‫تغري کوي او دناروغ له درملنې او ښه وايل وروسته نارمل کېږي‪ .‬دفلسيپارم م ريا په شديدشکل کې‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(57‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دناروغانوپه ادراروکې دوينهې رسه حجهرات دادرارو کمښهت او کاسهټونه ليهدل کېهږي چهې د ‪Black Water‬‬
‫‪ Fever‬په نوم ياديږي‪ .‬په ‪ P.M‬کې که د مصاب ماشوم په وينه کې پروتني وليدل يس د کليوي افت ښکارندوی‬
‫دی چې د ‪ Quartan Nephrosis‬په نامه ياديږي‪.‬‬
‫‪Complication of malaria‬‬
‫)‪ CNS Cerebral malaria (coma .convulsion‬‬
‫)‪ Renal (Hemoglobin urea . Oliguria .Acute renal failure‬‬
‫) ‪ Blood )Severe hemolytic anemia. Dic‬‬
‫)‪ Respiratory sys )ARDS‬‬
‫)‪ Metabolic (Hypoglycemia .metabolic acidosis‬‬
‫)‪ Gastrointestinal /liver (Diarrhea. Jaundice. Splenic rupture‬‬
‫)‪ Other ( Shock .hypotension . Hyperpyrexia‬‬
‫درملنه او د نرسنګ اهتاممات‬
‫عمومی اهتاممات‪-:‬‬
‫‪Analgesic‬او‪ antipyretics‬د دیهایدریشن لپاره داخل وریدی مایعات )‬
‫دحادي حميل درملنه‪-:‬‬
‫‪۱۶۷Choloroqine‬ملی ګرامه ‪ ۱۷‬تابلیته په ترتیب‬
‫لومړی ورځ ‪۴‬تابلیت او بیا ‪ ۴‬تابلیت ‪۵‬ساعته وروسته دوه نورې ورځې ‪۱‬تابلیت د ورځي دوه وخته‬
‫مجموعې ‪۱۷‬تابلیته په ‪ ۳‬ورځو کې‪.‬‬
‫د‪ Chloroquine‬رسه دمقاومې مالریا لپاره‬
‫‪ Falciparum‬م ریا اکرث د ‪ Chloroquine‬رسه مقاومه ده درندې درملوپواسطه تداوې کیږي‬
‫‪Artemether (Artem 40mg cap: 80mg inj) inj: 160mg x oD for 5days for adult‬‬
‫‪Cap: 80mg x oD for 7 days‬‬
‫د اطفالو لپاره‪-:‬‬
‫لومړی دوز ‪ 3, 2mg /kg‬تعقیبی دوز ‪ ۱ 6mg/ kg‬د‪۷‬ورځولپاره‬
‫‪ Quinine sulphate 600mg x 3 for 5 days oral‬وروسته تعقیب یې‬
‫‪Fansidar(sulphadoxin + pyrimethamine) 525mg 3 Tab single Dose‬‬
‫بهپ درمل کلورکوين دي چې دم ريا ټول ډولونه وررسه حساس دي پرته له فلسيپارم څخه چې بايد پهه درلهه‬
‫ورځ ورته پرلاکني ورکړل يس‪.‬دوقايې دپاره ورته روغتيايي زده کړې ورکهړل يس نومهوړې نهاروغي زيهاتره پهه‬
‫مريوبو اوګرمو منطقو کې ليدل کېږي‪ .‬بهپه ده چې له رزمهو اقهداماتو څخهه اسهتفاده ويس لکهه پشهه خهانې او‬
‫روغتيايي يخوونکی سېستم په نيرکې وينول يس ورړې اوبه بايد له منځه يوړل يس اود يوند چاپرييايل رشاي‬
‫ښه کړل يس‪.‬کثافت له منځه يوړل يس څومره يرچې روغتيايي مرکزونوته رس رسی اوچټهک تشهخيص ويس‬
‫کولی يس چې له مرګ څخه مخنيوي ويس ‪ .‬له حرشه ويونکو درملو څخه بايد استفاده ويس ليکن دماشومانوپه‬
‫اړه له رزم احتيای څخه کارواخېستل يس ‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(58‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫لشامنيا‬
‫‪ ‬دلشامنيا د عامل مېزبا اومحي په اړه بحث وکړي‬
‫‪ ‬دلشامينا په اعراضو ع لو اواخت ياتو باندې بحث وکړي‬
‫‪ ‬دلشامنيا ناروغانو لپاره دنرسنګ په مراقبت باندې بحث وکړي‬
‫‪ ‬دلشامنيا کنپول او وقايوي اقدامات ترشيح کړي‬
‫لشامنيازيس‬
‫لشامنيازس يوه پرازيتي پروتوزوايي ) ناروغي ده چې د فلبوټوم خاکي غومايش پواسطه انسا تهه انتقهاليږي‪ .‬د‬
‫نوموړې ناروغۍ درې ډوله په مشخص ډول پېژندل سوي دي‪:‬‬
‫‪ )Cutaneous leishmina .1‬جلدی لشامنیا چې د پوستکې د کالدانه په نوم یادیږی‬
‫سببې عامل یې‪Tropica . leishmina‬‬
‫‪leishmina Visceral .2‬حشوی لشامنیا چې د ‪ kalaazar‬د ناروغۍ په نامه یادیږی‬
‫سببې عامل یې ‪. Donovani leishmina‬‬
‫‪: Leishmina oral Naso .3‬فمۍ انفۍ لشامنیا چې د ‪ Espundia‬ناروغۍ په نامه یادیږی‬
‫سببی عامل یی ‪. Braziliensis leishmina‬‬
‫د پوستکې لشامنیا ‪-:‬‬
‫تاریخچه ‪ :‬د لشامنیا سببي عامل په کال م ‪ ۱013‬کې د‪ William Leishman‬او ‪ Donovan‬پواسطه کشف سو‪.‬‬
‫مورفولوژی ‪-:‬‬
‫یو پرازیت دي چې د ‪ Mastigophora‬په ک س پوري مربوی دي چې د جغرافیوی موقعیت د نيره پیښهي یهې‬
‫په هندوستا افغانستا افریقا چېن جنوبی اروپا او روسیه کې زیايت دي‬
‫‪-:Cutaneous lash mania‬‬
‫دپوستکې لشامنیا سببی عامل‪ L tropica‬ده چې د ‪ phlebotamus‬غومايش پواسطه انسا ته انتقالیږی‬
‫دوه نوعۍ لري‬
‫‪ phlebotamus Papatasi .1‬چې د ‪ L major‬سبب کېهږی او د کلیهوالی شهکل یها ‪ wet form‬پهه نهوم ههم‬
‫یاديږي‬
‫‪ Phlebotamus Sergenti .2‬چهې د ‪ L minor‬سهبب کېهږی او د ښهاری شهکل یها ‪ dry form‬پهه نهوم ههم‬
‫یاديږي‬
‫پتوجنیزیس او کلنیکې لوحه ‪:‬‬
‫وچ کالدانه یا ښاری شکل ‪ Leishmana Tropica minor :‬د دي انتا مخز کورين سپی او انسا دي د دي‬
‫شکل کالدانی د تفریخ دوره )‪ 1‬میاشتو څخه تر ‪ 6‬کال پوري وی ‪.‬کله چه منن غوماشه د بد لوڅ ځای باندي‬
‫نیښ ووهی د تفریخ د دوری ورسته په ناحیه کې کوچنی سور ټکې تاسس کوی چې تدریجا په یو پپول بانهدي‬
‫بدلیږی او نوموړی پپول ‪ 2‬میاشتی ورسته په نوډول باندي اوړی چې نوموړی نوډول )‪ 3-2‬میاشتو پوري پر خپل‬
‫حالت باندي پاته کېږی او په ‪ 5‬میاشت کې د نوډول په مرکزی قسمت کې نکروز رامنځته کېږی او تقهرح کهوی‬
‫چې عموما د هغه پر مخ باندي ارچق ځای نیسی دغه شکل معمول بدو له درملنی د یو کال په مدت کې‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(59‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫التیام مومی او د هغه ندبه نښه ) په دایمې ډول پاته کېږی نو پدي اساس ورته کالدانه وایی‬
‫مرطوب کالدانه یا کلیوالی شکل ‪- :‬‬
‫‪leishmana Tropica major‬ددي انتا مخز منن انسا او وحيش ‪ Rodents‬دي‬
‫‪ ‬پدي نو کې د تفریخ دوره لنوه د ‪ 2‬هفتی تر ‪ 2‬میاشتی) پوري ده‬
‫‪ ‬پدي شکل کې لومړی یو سور رنګ نوډول تاسس کوی‬
‫‪ ‬دوه اونی ورسته د نوډول په مرکزی قسمت کې تقرح تاسس کوی‬
‫‪ ‬د قرحی په شاوخواپه یو غت ساحه کې احمراری برجستګی لیدل کېږی‬
‫‪ ‬او قرحه د ‪ 3-2‬میاشتو ورسته ‪) 1-3‬سانتی مپ ته رسیږی‬
‫په عمومی صورت هر کله چه د کالدانی اندفاعات جس يس د یو نو کلکوالی او ارتشاح احساس حس کېهږی‬
‫چې نوموړی اندفا بې درد اما د خارښت او سوزش احساس موجود وی چې دغه د کالهدانی وصهفی اوصهاف‬
‫څخه عبارت دي‪.‬‬
‫تشخیص‪ -:‬د نوموړی ناروغی تشخیص د کلنیکې لوحه پر اساس ایښودل کېږی خو په تشخیص کې د نومهوړی‬
‫ساحه څخه سمپل اخیستل او د هغه مایکروسکوپیک معاینه او کلچر په تشخیص کې ډیر اهمیت لری‬
‫تداوي‪-:‬‬
‫موضوعی تداوي ‪:‬‬
‫‪ pentostan 1mg /kg in 1week local‬‬
‫‪ Glocantime 1 - 2 ml local 3-12 Dose‬‬
‫سیستمیک تداوي ‪:‬‬
‫سیستمیکه درملنه په زیاتواندفاعاتوکې چې په منترش ډول موجودوی استطباب لری‬
‫‪ Glocantime 50- 60mg /kg IM for 12days‬‬
‫‪ (pentostan) sodium stibugloconate 10 – 20 mg/kg IM od For 2- 4 weeks‬‬
‫د نرسنګ اهتاممات‬
‫له نوموړې ناروغۍ رسه مبارزه په درې يريقو رسه کېږي‪:‬‬
‫‪ ‬له انتقال کوونکو رسه مبارزه ‪ :‬اسايس اقدامات دخاکي غومايش له منځه وړل دي‬
‫‪ ‬له مخز رسه مبارزه انسا ) ‪ :‬ناروغا بايد په چټکۍ رسه تشخيص او تداوي يس نرسا بايهد پاملرنهه‬
‫وکړي چې واکسني اودتجريد اصول دناروغۍ په کنپول کې رول نلري‬
‫‪ ‬شخيص وقايه ‪ :‬بايد له پشه خانوڅخه استفاده ويس نن ورځ د غومايش د له منځه وړلو له پهاره يهو ډول‬
‫چينجي شته دوقايې له پاره يوډول درمل هم وجودنلري‬
‫د لیوين سپي ناروغي (‪)Rabies‬‬
‫‪ ‬د ربيز د عامل مېزبا اومحي په اړه خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬په انسا کې د ربيز دانتا پتوفزيولويي ترشيح کړي‬
‫‪ ‬دسپي داړلو لومړين مرستې اودرملنه ترشيح کړي‬
‫‪ ‬د ربيز ضد درملنې په دورې خربې اترې وکړي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(61‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪ ‬د ربيز کنپول او وقايوي اقدامات ترشيح کړي‬

‫‪ ‬د ربيز ناروغانو ته دنرسنګ په مراقبت بحث وکړي‬
‫د ليوين سپي ناروغي (‪)Rabies‬‬
‫‪ Rabies‬یو حاده وایرويس ناروغۍ ده چې انسانانو هغه وخت په دي ناروغۍ اخته کېږی کله چه دمنن څاروي‬
‫له خوا چې پخپلورړوکښی وایروس ولري وداړل يس‪ .‬همدارنګه که لوڅ ټپ دککړوناړورسه په متاس کې رايس‬
‫هم شخص انتانی کېږي‪.‬‬
‫اســــــبـــــاب‪:‬‬
‫‪ Rabies Virus‬د ناروغۍ رمل دي چې دغه وایروس د‪ Rhabdo virus‬په کورنۍ پوري اړه لري ‪ )7‬بیهل بیهل‬
‫ډولونه لري چې یوازی ‪ Rabies‬انسانا په ناروغۍ باندي اخته کوي ‪.‬‬
‫د ‪Virus Rabies‬یو ‪RNA‬کپسول لرونکې وایروس دي چې مرد (‪Bullet‬ته ورته شکل لري‬
‫ایپیدميولوژی‬
‫د ‪ Rabies‬ويروس د ټويل نړی په تې لرونکو څارويوکې پیداکېږي دحيوا د داړلو پواسطه ياد حيوانهاتودخولې‬
‫درړو رسه دجلدي جروحاتو مستقيم متاس ‪ ۹۷٪‬دکوردحيواناتو او‪ ۱۷٪‬دوحيش حيواناتو په واسهطه ) واقعهات‬
‫یې په ټوله نړی کې شتو لري چې اکرثا انسانا د سپیانو د داړلو پواسطه په ناروغۍ باندي اختهه کېهږی امها پهه‬
‫هغه ځایونو کې چې سپي ایمونایز سوي دي د نورو وحيش حیواناتو پواسطه ناروغۍ انسانانو ته انتقاليږی ‪.‬‬
‫لکه ‪Cat . . wolf . Rodent .fox and other animal‬‬
‫نړواله ناروغۍ ده په هرعمر هرجنس اوهرموسم کې رامنځته کېږی خوزیات ايفال متاثره کوي د ‪WHO‬د راپور‬
‫له مخي هر کال تقریبا ) ‪ ۱۷۷۷۷۷‬انسانا د نوموړي ناروغۍ له امله خپل يوند د رسه ورکوي‬
‫د ایپیدميولوژی له نظره ‪ -:‬د ليونی سپیې ناروغۍ په دوه ډولو باندي ويشل کېږی ‪.‬‬
‫‪ :۱‬د ښار د اوسیدونکو رابیس یا ‪ Rabies Urban ( :‬چهې اکهرثا د غیهر ایمونهایز سهويو کهورنی سهپیانو پواسهطه‬
‫ناروغۍ رامنځته کېږی ‪.‬‬
‫‪ Sylvatic Rabies: : ۴‬چې اکرثا د ګیدړو ليوانو پرانګ او داسهی نهورو وحيشه حیوانهاتو پواسهطه نهاروغۍ‬
‫انسانانو ته انتقاليږی‬
‫‪Pathogenesis‬‬
‫‪ .1‬وایروس دحیوا دچېچلوڅخه وروسته بد ته داخیليږی دبد مختلفې برخې‪ ۶۶٪‬علهوي ايهراف ‪۱۷‬‬
‫‪ ٪‬ښکتني ايراف او‪ ۴۸٪‬درس پورتنۍ برخه‬
‫‪ .2‬دچېچلودساحی په عض توکې تکرثکوي‬
‫‪ .3‬محیطی عصبی رشتی منن کوي د‪ 3mm/ hr‬په رسعت رسه دمرکزی عصبی سیستم پهه پیرشهفت کهوي‬
‫اومرکزی عصبی سیستم منن کوي په ‪gray matter‬کې تکرثکوي دا وايرسونه په بصله مخيخ حيس‬
‫اعصابو دماغ سېمپاتيک عقداتو اوپه شوکي نخا کې تجم‪ ،‬کوي اوپه پورتنيو ناحيوحملهه کهوي اود‬
‫کلينيکي لوحې د پيداکېدو باعث کېږي‪.‬‬
‫‪ .4‬وایروس ددماغ دمنن کېدوڅخه وروسته دخودکاره عصبی ریشتوپواسطه ځا ‪Eye gland salivary .‬‬
‫‪ .Kidney‬ته ځا رسوي منن سوي ساحه پراخوي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(60‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دتفریخ دوره‪ -:‬کېداي يس زیات یاکم وخت ونیسی دتفهريخ دوره ‪ ۸-۴ :‬اونهۍ اويها لهه دې څخهه زيهات پهه‬
‫ماشومانوکې دتفريخ دوره نسبت لويانو ته لنوه ده )‬
‫هغه عوامل چې دتفریخ دوری وخت کموي‬
‫دحیوا پواسطه شديدچېچل دحیوا پواسطه رسیا غاړه چېچل‬
‫کلنیکې لوحه‪/‬اعراض عالیم‬
‫د ليونی سپیې ناروغۍ کلنیکې لوحه په څلورو پړاونو کې ليدل کېږی ‪.‬‬
‫‪ )1‬غیر وصفی یا ‪Prodromal phase :‬‬
‫دغه پړاو ‪ 4-6‬ورځی) پوری دوام کوي چې اعرا او ع یم یې معمور غیر وصهفی دي لکهه تبهه رسدردي‬
‫کسالت عضيل دردونه دستړیا زیاتوايل زړه بدوايل کانګی دستونی درد بلغم لرونکهې ټهوخی او يب اشهتهایې‬
‫څخه عبارت دي ‪ .‬د دي پړاو هغه اعرا او ع یم چې د ‪ Rabies‬د ناروغۍ وړانديز کوي د وایروس د تلقح په‬
‫شاوخوا کې ‪,‬او نارامی احساس څخه عبارت دي‬
‫‪ )2‬د دماغ د التهاب حاد پړاو‪Acute Encephalitis :‬‬
‫پدي پړاو کې حرکې فعایتونه زیاتیږی نارامی د تفکر خرابوايل عضيل تشنج برسهامات اخت جهات نهاروغ د‬
‫لوړ اواز متاس او روښنایې په مقابل کې ډیر حساسوي‬
‫‪Brainstem )3‬د مراکزو د وظایفو ژور خرابوايل‪-:‬‬
‫پههدي پههړاو کههې ‪Optic Neuritis Facial Paralysis Diplopia Aerophobia , Hydrophobia‬‬
‫‪ Salivation Dysphagia‬ليدل کېږي‬
‫‪ )4‬مړینه او نادرا ښه وايل پړاو‪ :‬چې بدبختانه اکرثیت واقعات مړه کېږی ويل نادرا درملنه نتیجه ورکوي‪.‬‬
‫(اخــــــتالطــــــات) ‪Complication‬‬
‫‪ Diabetes Insipidus‬‬
‫‪ Cardiac Arrhythmia‬‬
‫‪ GI-Bleeding‬‬
‫‪ Thrombocytopenia‬‬
‫‪ Paralytic illus‬‬
‫‪ ARDS‬‬
‫‪ Apnic Death‬‬
‫وقایه اومخنیوي‬
‫‪ ‬هرکله چې شخص د سپیې پواسطه وداړل شو نو ير تر يره باید ټپ په انتی سپتیکو باندي ومینځل يس‬
‫‪ ‬او یا دي په پاکو اوبو او صابو باندي ومنیځل يس چې دا د انتا په کنپول کې دير اهمیت لري ‪.‬‬
‫‪ ‬دامکا ترحده پوری دحیواناتوڅخه ځا ساتنه‬
‫‪ ‬داهيل سپیانوواکسین کول‬
‫‪ ‬دمشکو کورنی سپیانودمنځه وړل دناروغۍ په وقایه رول لري‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(62‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫د ناروغۍ د مخنیوي لپاره واکسین(معافيت ) ‪ -:‬څرنګه چې نهاروغي ‪ ۱۷۷٪‬ويونکهې ده د سهپي د داړلهو پهه‬
‫صورت کې د واکسني تطبيق د معافيت د حاصلېدو سبب کېږي‪.‬‬
‫‪ Pre Exposure Rabies Vaccine‬د حیوان د چېچلو څخه مخکې واکسین‪-:‬‬
‫دا واکسین د هغو خلګو لپاره کاریږی چې د رابیس د مخامخ کېدو خطر ولري لکه ويپنرا هغه خلګ چهې د‬
‫حیواناتو رسه رساوکار لري هغه مسافرین چې اندلیک ځایونو تهه سهفر کهوي نومهوړی واکسهین ‪ 4‬دوزه ) پهه‬
‫ترتیب رسه ‪ )۴۸ ۴۱ ۷ ۱‬ورځ عضيل زرق په شکل توصیه کېهږی ‪.‬پهه کهال کهې یوبوسهپدوزباید تطبهق يس بیها‬
‫داشخص معاف ګڼل کېږي‪.‬‬
‫‪ Post Exposure Rabies Vaccine‬د حیوان د چېچلو څخه وروسته واکسین‪-:‬‬
‫هرکله چې شخص د مشکو سپي پواسطه وداړل سو نو د انسانې رابیس په کې ‪ 5‬دوزه ) واکسین په ترتیب رسه‬
‫ورکول کېږی ‪ )۴۸ .۱۴ .۷ ۳ .۱‬ورځ د عضيل زرق د رري کاریږی ‪.‬‬

‫درملنه اودنرسنګ اهتاممات‪-:‬‬

‫يبی اهتاممات ټوله محافيوي او ښه د نرسنګ مراقبت دي د سپي داړلو څخهه وروسهته بايهد زر تهر زره د ربيهز‬
‫واکسني چې د اليونوګلوبولني په بڼه دي تطبيق يس‪ .‬په چټکۍ رسه مشکو کسا روغتيايي مراقبت کوونکهو‬
‫مرکزونوته او روغتونونوته واستول يس ترڅودمرګ کچه راټيټه يس ‪ .‬هغه کسا چې دمشکو حيهوا پواسهطه‬
‫وداړل يس نوزخم بايد دپاکو اوبواوصابو پواسطه د‪ ۱۷-۶‬دقيقوپورې په عميهق ډول رسه ووينځهل يس صهابو‬
‫بايدپه دقيق ډول رسه له زخم څخه خارج يس اوبيا زخم دالکولو اوپايوډين پواسطه ضهد عفهوين يس‪ .‬دليهوين‬
‫سپي واکسني چې د حيوا د نوعې او د زخم په ډول پهورې اړه لهري ) څخهه بايهد اسهتفاده ويس ‪ .‬کهه چېرتهه‬
‫شخص د تېتانوس واکسني په بشپړ ډول رسه نه وي اخستي نو بايد هم توکسيد او هم واکسني واخيل‪ .‬ځيني انتي‬
‫بيوتيک هم رضوري دي ‪.‬‬
‫ځايې ادارې بايد هڅه وکړي چې خلکوته عامه پوهاوی ور کړي ترڅو کوڅه ډبه سپي مههارکړي نرسها بايهد‬
‫وپوهيږي چې لويانو ته واکسني په عضله کې کېږي دمټ په عضله ) کې‪ .‬ناروغ باید په ارام اياق کې بسپ يس‬
‫د ناروغ تنفسی قلبی او تغذیوي حالت ته ډیره پاملرنه وکړی که چېری ناروغ ډیر ناارام وي مورفین ديازیپهام‬
‫باید ورته تجويز يس د ليونی سپیې ناروغۍ لپاره کوم خاص درملنه نسته ‪ ۱۷۷٪‬مړینه رامنځته کهوي کلهه چهه د‬
‫ناروغۍ کلنیکې لوحه څرګند سوه مرګ رامنځته کېږی ‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(63‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫بروسيلوزس )‪( Brucellosis‬‬

‫بروسيلوزس یو سيسهتمیک باکپیهایې ګهرام منفهي انتها دي چهې کېهدای يس ځنهونی مزمن) يس‪ .‬د نهاروغۍ‬
‫لیږديدل انسا ته له منتنې غوښې رسه د متاس له ررې د مثال په توګه د هغو کسانو ترمنځ چهې پهه مسهلخ کهې‬
‫کار کوي) د خامې غوښې شېدو یا پنیر د خوړلو یا د تخریش سوي جلد متهاس د څهارويو یها منتنهو توکهو لهه‬
‫ررې صورت مومي‪.‬‬
‫‪-:Brucella. Melitensis .0‬‬
‫په انسانانو کې د عرضی ناروغی مهم رمل دي پسونه اوزی او اوښا یې بنسټیزه رس چېنی دي ‪.‬‬
‫‪-:Brucella.Abortus .2‬کورنی او صحرایې غواګانی او میږی بنسټیزه رسچېنۍ تشکلیوی‬
‫‪ -:Brucella.Suis .3‬رسکوزی یې مهمه رسچېنه ده‬
‫‪ -: Brucella.Canis .4‬پسونه اوسپیا یې مهمه رسچېنه ده‬
‫‪ -: Brucella Neotomae .5‬دځانګړوصحرایې مويکانوڅخه انسانانوته انتقالیږی‬

‫ایپیدميولوژی‪-:‬‬
‫د ‪WHO‬د احصایه له مخی د نړی په ‪ 611‬هیوادونو کې هر کال ‪ 511111‬پیښی راپهور ورکهړل سهوي دي ‪.‬دایهو‬
‫زونوتیک ناروغی ده چې زیاتره د اهلی حیواناتو څخه انسانانو ته انتقالیږی په عام ډول هغه خلګ د وظیفی له‬
‫مخی د حیواناتو او یا د حیواناتو د محصورتو څخه ګټه اخلی زیات په ناروغی اخته کېږی ‪.‬برسهيلوس کېهدای‬
‫يس د انشاق خوړلو پوست کې اومخايی غشارسه دمتاس پواسطه هم انتقال يس‪.‬عامی غذایې رسچېنۍ عبارت‬
‫دي له خام پنیر غیر پستوراز شیدي او ایسکریم)څخه‬
‫تشخیص‬
‫‪ ‬د ناروغۍ تشخیص د هغه د ع یمو د نه ځانګړتیا او بدلیدونکي حالت له امله ستونزمن دي‪.‬‬
‫‪ ‬بروسيلوزس په رندې رشایطو کې باید په پام کې ونیول يس‪.‬‬
‫په ناروغ کې د تبې بدلو یعنې کله پورته کله ښکته) چې له لس ورځو څخه زیات دوام کوي شهپې خهولې‬
‫ریږدي دنې یا عمومي بې حالۍ رسه د مفصلونو او عض تو له درد یا له هغه پرته‪ .‬زکام ته یو ورته سندروم چې لهه‬
‫یوې اونۍ څخه زیات دوام کوي باید پر بروسيلوزس فکر وکړی‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(64‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫م ریا ته په مساعدو سيمو کې د بروسيلوزس شتو په هغو ناروغانو کې چې د م ریا ضد درملو له اخیستلو رسه‬
‫رسه هم مقاومه تبه لري په پام کې ونیسئ‪.‬‬
‫د بروسيلوزس اختالالت وپلټئ‪.‬‬
‫‪ ‬په هغه صورت کې چې درملنه یې ونيس د هووکو او مفصلونو درد څرګنديږي او د سحایا او د دماغ د نسج‬
‫التهاب کېدای يس پيښ يس باید دا ناروغ ولیږل يس‪.‬‬
‫‪ ‬بروسيلوزس کېدای يس د هووکو او مفصلونو له ورو درد رسه یوځای د سحایا د عصبي ع یمهو پهه ملتیها د‬
‫مزمن کېدو په لوري پرمختګ وکړي‪.‬‬
‫‪ ‬د شتو په صورت کې ربراتواري معاینات تر رسه کړئ‪ .‬تشخیص زیاتره د سهريولويیک ټسهټونو پهه وسهيله‬
‫کېږي‪.‬‬
‫تفریقي تشخیص‪ -:‬چې له سريولويیکو معایناتو څخه پرته ستونزمن دي د رندي ناروغیو رسه ويس‪.‬‬
‫‪ ‬د محرقې تبه‬
‫‪ ‬نری رنځ‬
‫‪ ‬د انسا د معافیتي سيستم کمزورو کې وایرس اچ آی وي)‬
‫‪ ‬م ریا‬
‫د درملو په وسيله درملنه‬
‫‪ )1‬د خولې له ررې ) ‪ ۱۷۷Doxycycline‬ملی ګرامه) هر ‪ ۱۴‬ساعته وروسته د شپږو اونیو لپاره‬
‫احتیای‪ Doxycycline :‬له اتو کلونو څخه د کوچنیو ماشهومانو امینهدوارو او شهېدو ورکونکهو میرمنهو لپهاره مهه‬
‫توصیه کوئ‪.‬‬
‫‪ Rifampicin )2‬د خولې له ررې ‪ ۱۷‬ميل ګرامه د بد د وز پر هر کېلو ګرام) اعيمي دوز ‪ ۵۷۷‬ميل ګرامهه‬
‫په ورځ کې یوځل د شپږ اونیو لپاره‪.‬‬
‫‪Cap- Rifampicin 600-900 mg + Doxycycline 100 mg BID / day for 6 weeks.‬‬
‫د اتو کلونو څخه کوچنیو ماشومانو ته‬
‫‪ Co-trimoxazole ‬د شپږ اونیو لپاره‪.‬‬
‫‪ ‬زرقي ‪Gentamicin‬په ورځ کې یوځل ‪ ۷5۶‬ميل ګرامه د بد د وز پر هر کېلو ګرام) د دوه اونیو لپاره‬
‫یاداښت‪ :‬د دوه یا درې درملو تر کېبي ريیم ډیر اغیزمن دي‪.‬‬
‫لیږدول‪ -:‬له دې امله چې د بروسيلوزس تشخیص ډیر سهتونزمن دي او اوږدمههالې درملنهې تهه اړتیها لهري ټهول‬
‫ناروغا د سريولويیکو او تاییدي معایناتو لپاره د امکا تر بریده ولیږئ‪.‬‬
‫برســيه پــردې النــدې پېښــې ولیــږ ‪ -:‬ټههولې اخت يههي پېښ هې لکههه میوکاردي هت د مفصههلونو التهابههات‬
‫اوستومیالیت او د سحایا التهاب ټولې امیندوارۍ میرمنې‪.‬‬
‫مخنیوی‬
‫‪ .A‬د غیر پاستوریزه پنیر ناجوش کړو شېدو یا نیم خامې رسې) غوښې له خوړلو څخه ډډه کول‪.‬‬
‫‪ .B‬له څارويو یا د هغوی محصورتو رسه له متاس وروسته د اوبو او صابو په وسيله د رسونو مینځل‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(65‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫پنځم څپرکی‬
‫هغه ناروغۍ چې دجنيس متاس پواسطه انتقاليږي‬
‫په دې برخه کې به زده کوونکي هغه ناروغۍ زده کړي چې دجنيس متاس پواسطه انتقاليږي او د ههرې نهاروغۍ‬
‫اپيوليولوييک اهميت کلينيکي بڼه اوتشخيصه معاينات په مخترصډول وڅېړي ‪.‬په ټولنه کې د زهروي ناروغيو‬
‫په اهميت او تشخيصيه تخنيکونو باندې به تاکيد ويس‪.‬برع وه دنرس رول کله چې دجنيس متهاس پواسهطه لهه‬
‫مصاب سوي ناروغانو رسه مخامخ کېږي‪.‬‬
‫موخې‬
‫د دې برخې په پای کې به زده کوونکي په دې توانيږي چې‪:‬‬
‫‪ ‬دهغې ناروغيو په اړه چې دجنيس متاس پواسطه خپريږي خربې اترې وکړي‬
‫‪ ‬د‪ HIV‬او د ايوز ترمنځ توپري وکړي‬
‫‪ ‬زهروي او دجنيس متاس پواسطه منتقله ناروغۍ تعريف کړي ګونوريا سفليس ايوز)‬
‫‪ ‬دهرې ناروغۍ په اپيوليولوييک اهميت کلينيکيل تياهراتو اوتشخيصيه ټسټونو خربې وکړي‬
‫‪ ‬دجنيس متاس پواسطه د منتقله ناروغيو د اهتامماتو وقايې اوکنپول په اړه د ‪ WHO‬په ررښود بحهث‬
‫وکړي‬
‫‪ ‬دهغې ناروغيو د شهیو پهه اړه چهې دجنيسه متهاس پواسهطه خپريهږي پهه افعانسهتا او پرمختلونکهو‬
‫هيوادونوکې بحث وکړي‬
‫‪ ‬دهغو ناروغيو داحتاميل اخت ياتو په اړه چې دجنيس متاس پواسطه خپريږي خربې وکړي‬
‫‪ ‬دنرس رول دهغه ناروغيو په اړه چې دجنيس متاس پواسطه خپريږي واضح کړي‬
‫‪ Gonorrhea‬ياسوزاک‬
‫يوه انتاين بکپيايي ناروغي ده چې بويل تناسيل سېستم اوروفهرنکس دکوملهو مجهرا اومخهايي غشهاء اختهه‬
‫کوي‪ .‬سببي عامل يې نايرسيا ګونوريا‪ Neisseria Gonorrhoeae‬دی ‪ .‬داناروغي دجنيس متا س په وخت کهې‬
‫يا د فمي تناسيل متاس له امله يا د مقعدي تناسيل متاس له امله په همجنس بازانو يا مخهالف جهنس بهازانو کهې‬
‫رامنځ ته کېږي‪ .‬هغه اشخاص چې ‪ ۴۴-۱۶‬کاله عمرلري د دې ناروغي له خطررسه ډېرمخامخ دي ‪ .‬په نارينو کهې‬
‫د دې ناروغۍ ع مهه عبهارت ده لهه‪ :‬د تشومتيازوسهوزېدل لهه نارينهه تناسهيل الهې څخهه دافرازاتهو راتهګ اوپهه‬
‫ښځينوکې غالبا د کومې خاصې ع مې لرونکي نه دي ولې بيا هم درسويکس د التهاب پواسطه تشخيص کېږي‪.‬‬
‫ښځې زياتره ممکن په شنوتوب يا خارج رحمي حاملګۍ باندې مبهت يس پهه ‪ homosexual‬نهارينو او ښهځينو‬
‫کې انوريکټل اوفرنجيل مايکروبونه شاي‪ ،‬دي او ع يم يې دافرازاتو شتو او له ټېنېسهمس څخهه عبهارت دي ‪.‬‬
‫هغه ماشوما چې له سوزا لرونکوميندو څخه پيداکېږي نود ‪ conjunctivitis‬لرونکي وي اوکه تداوي نيسه‬
‫نوپه چټکۍ رسه ممکن ړندېدل او مړينه رامنځ ته کړي‪.‬‬
‫تشخيص ‪-:‬‬
‫تشخيص يې د افرازاتو د بکپيالوييک کلچهر پواسهطه تهررسه کېهږي تهاير ه مهارتني اګهر) او يها د ګونوکوکهل‬
‫نيوکليک اسيد ټسټ پواسطه صورت نييس‪ .‬دناروغۍ منب‪ ،‬يهوازې انسها دی لکهه څنګهه چهې وويهل سهو چهې‬
‫دانتقال ډول يې دمنن شخص دافرازاتو رسه د متاس جنيس متاس) له امله دی‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(66‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫دتفريخ دوره ‪ ۷-۴ -:‬ورځو پورې ده ځيني وخت کې اوږدېدای هم يس اود اغېزمنې درملنې پواسطه نوروته يې‬
‫له انتقال څخه مخنيوی کېږي‪.‬‬
‫درملنه اود نرسنګ اهتاممات‪ -:‬له پنسهيلني اموکيسه سهيلني اوتپاسهايکلني څخهه اسهتفاده کېهږي‪ .‬هغهه نهوي‬
‫زېږ ېهديل ماشههوما چههې پههه دې نههاروغۍ بانههدې مبهت وي بايهد دتجريهد داصههولو رنههدې ونيههول يس اوپههه ‪۴۴‬‬
‫ساعتونوکې بايد زرقي انتي بيوتيک واخيل ‪ .‬نرسا بايد ناروغانو ته خرب ورکړي چهې لهه جنيسه مقاربهت څخهه‬
‫ترهغې وخته پورې پرهېز وکړي چې ترڅو پورې درملنه بشپړه سوې نه وي‪ .‬دنوي مايکروب د منځ تهه راتلهو لهه‬
‫پاره جنيس رشيک ته هم په وقايې ډول درمل ورکړل يس‪.‬‬
‫سفليس ‪Syphilis‬‬
‫يوه حهاده مزمنهه جنيسه خپرېهدونکې نهاروغي ده چهې د ‪Spirochet Bacterium Treponema Palladium‬‬
‫پواسطه رامنځ ته کېږي ‪ .‬چې په ابتدا کې په جلد باندې اولنی افت چې دمخايي غشاء پواسهطه پهټ سهوی وي‬
‫رشو کوي‪ .‬که چېرته دناروغۍ موده اوږده يس دغه افتونه پرته له جلد څخه په ههووکو احشهاو قلبهي وعهايي‬
‫سېستم اوپه مرکزي عصبي سېستم کې پيداکېږي‪ .‬دغه افت شانکر نهوميږي شهخص دنهاروغي لهه مخهامخ کېهدو‬
‫څخه درې اونۍ وروسته بې درده زخم چې لرونکی دايکزوډيټ وي ليدل کېهږي‪ ۵-۴ .‬اونهۍ وروسهته پرتهه لهه‬
‫درملنې څخه شانکر رغېدنه مومي‪ ۱/۳ .‬واقعاتوکې چې تداوي سوی نه وي ثانوي عمومي افات دليدلو وړوي‪.‬‬
‫ع وه له دې چې شانکر دکلينيکي نښونښانورسه زياتره تړاولري پرته له يبي مداخلې څخه افات په تقريبهي ډول‬
‫په ‪ ۱۴‬مياشتو کې له منځه ځهي‪ ۱/۳ .‬سهفليس لرونکهي ناروغها لهه دې دورې څخهه وروسهته دثهانوي سهفليس‬
‫مرحلې ته داخليږي‪ .‬که چېرته مرکزي عصبي سېستم مبهت سهوی وي نوسفلييسه د سهحایااو التههاب رامهنځ تهه‬
‫کېږي‪ .‬ثانوي سفليس ممکن چې ‪ ۴۷‬کاله وروسته داويل سفليس له حملې وروسته رامنځ ته يس‪ .‬په اوله مرحله‬
‫کې جدي ويونکي ناتوانۍ په کې نادرې دي‪ .‬هغه ناروغا چې په ‪ HIV‬مبت وي ددماغي سفليس له خطررسه‬
‫زيات مخامخ کېږي‪ .‬داولې مرحلې د سفليس دتفريخ دوره ‪ ۹۷-۱۷‬ورځې ده او په اوسه ډول ‪۴۱‬ورځهې ده ‪.‬‬
‫ناروغۍ په زياتهه انهدازه پهه ‪ homosexual‬نهارينو بهالغينو کاه نواوهغهه ګهروپ وګهړو کهې چهې اجتامعهي ‪-‬‬
‫اقتصادي کچه يې ټيټه وي ليدل کېږي ‪.‬د ناروغۍ انتقال له خ ص زخمونورسه دمتاس پواسطه صورت نييسه ‪.‬‬
‫ليکن پداسې حال کې چې له يوکال څخهه وروسهته د نهاروغۍ انتقهال نهه ليهدل کېهږي ‪ .‬لهه مورڅخهه جنهني تهه‬
‫دناروغۍ انتقال په اوله اودوله مرحله کې امکا لري‪ .‬منن نوي زېږېديل ماشوما په جدي او پراخهه توګهه پهه‬
‫خپل جلد باندې وسي‪ ،‬ضايعات لري اوهمدا ددې باعث کېږي چې دانتا له زيات خطر رسه مخامخ يس‪ .‬دانتا‬
‫منبع ‪ :‬دانتا منب‪ ،‬يوازې انسا دی‪.‬‬
‫درملنه اودنرسنګ اهتاممات ‪ -:‬په اوله مرحله کې لهه پنسهيلني جهي څخهه اسهتفاده کېهږي هغهه ناروغها چهې‬
‫دمصابيت دوره يې يو کال مخکې تريه کړې وي د درملنې په پای کې دسريالويي لهه نيهره پهه مجهدد ډول رسه‬
‫وڅېړل يس اوهمدارنګه له فمي ډوکيسه سهايکلني او تپاسهايکلني څخهه اسهتفاده ويس‪ .‬همدارنګهه نهرس بايهد‬
‫ناروغانوته ور زده کړي چې تر بشپړ ښه وايل پورې بايد له جنيس متهاس څخهه ډډه وکهړي‪ .‬لهه وردي سهفليس‬
‫څخه دحاملګۍ په دوره کې ممکن په مکرر ډول رسه معاينې په صورت کې مخنيوی ويس‪.‬په ناروغانو کې چې‬
‫کايف درملنه سوې وي د شخص او هم مهاله د لوازمو ضد عفوين کول اړيڼ نه دي بايد شهخص تهه وويهل يس‬
‫چې د افرازاتو تر کامل ښه کېدو پورې له جنيس اړيکې ډډه وکړي‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(67‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫ايډز (‪)AIDS‬‬
‫‪AIDS= AQUIRED IMUNDEFICIENCY SYNDROME ‬‬
‫‪HIV=HUMMAN IMMUNDEFICIENCY VIRUS ‬‬
‫دمعافيتي سېستم له يوراخت ل څخه عبارت دی يا دناروغيو په وړاندې دبد دناتوانۍ له اخت ل څخه عبهارت‬
‫دی‪ .‬دناروغۍ عامل ‪ HIV :‬وايرس دی چې په ټوله نړۍ کې نوموړې ناروغي په پراخه ډول رسه خپريږي ‪ .‬د دې‬
‫له پاره نرسا بايد په ټولو هغو خربو پوه يس چې دې ستونزې پورې اړه لري ‪ .‬د درملنې اود درملهو پهه بهاره کهې‬
‫زيات پرمختګونه سوي دي ليکن سل فيصده وقايه تراوسه پورې شتو نلري ‪ .‬ليکن هغه ررې چې ناروغي ترې‬
‫انتقاليږي پېژندل سوي دي چې عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ ‬په مستقيم ډول له يو کس څخه بل کس ته دجنيس مقاربت له ررې‬
‫‪ ‬دوينې د محصورتو رسه د متاس اوتطبيق له ررې‬
‫‪ ‬دملوث رسنج ستنې او نورو منن يبي ساما ارتو داستعامل له ررې‬
‫‪ ‬له منن مورڅخه جنني ته‬
‫‪ ‬درړو افرازاتو مهبيل افرازاتو اومني له ررې‬
‫‪ ‬له ‪ C.S.F‬څخه وايرس بېل سوی دی‬
‫دناروغۍ د رشو اوپرمختګ په اړه وړاندوينهه نسهو کهولی‪.‬ځيني ناروغها دخاموشهۍ دوره داوږد وخهت لپهاره‬
‫تجربه کوي ‪ HIV.‬وايرس ديوند دورا د رېټرو وايرس په شا دی‪ .‬دغه وايرسهونه پهه ‪CD4‬حملهه کهوي ‪CD4‬‬
‫دمونو سايتونو مکروفايونو اوګليال حجرا تو په حجروي غشاء باندې قرارلري اوهمدارنګه نورې حجرې لکه ‪T‬‬
‫‪ HELPER CELL‬هم دحملې رندې نييس ‪ .‬دشخص معافيت او دفا دمايکروبونو په مقابل کې کمېږي ځيني‬
‫نورعوامل دکوفکتورپه ډول ممکن دناروغۍ په پرمختګ کې مرسته وکړي‪ .‬ممکن چې په وايرس مېزبا اويها‬
‫محي پورې اړه ولري‪ .‬د وايرس کوفکتورلکه هرپس سېمپلکس ‪ ( HSV‬سايتو ميګالووايرس) ‪ ) SMV‬اپیښهټن‬
‫بار وايرس ‪ . )EBV‬محيطي کوفکتورونهه مشهتمل دي پهه مکهرر ډول رسه د ‪ HIV‬وايهرس رسه مخهامخ کېهدل‬
‫ممکن چې دبد معهافيتي سېسهتم زيهات فعهال يس‪ .‬دنهاروغۍ پهه اولهه مرحلهه کهې د ‪ Latency Period‬رشو‬
‫متفاوته ده د دې دورې په اوږدوکې ممکن شخص هېڅ ع مه ونلري اويا ممکن يو څومحدودې ع مې ولري‬
‫ليکن له ستړتياڅخه شکايت لري‪ .‬کله چې دبد دفاعي سېستم په مکمل ډول رسه مصاب يس نود ايهوزاعرا‬
‫اوع يم څرګنديږي‪ .‬يو له مهمو تهديدونواو اخط تاتو څخه چې ناروغ وررسه مخامخ کېږي د شخص تنفيسه‬
‫سېستم دی دتنفيس سېستم انتانات ناروغ په چټکۍ رسه هايپوکسيا لهور تهه وړي پهه هضهمي سېسهتم کهې ههم‬
‫شخص په ګرانولو ‪ Hepatitis‬دوايي هېپټايټېس ‪ Collanngitis Kaposi Sarcoma‬د پنکراس په افاتو بې‬
‫اشتهايي او د وز په بايلښت مبت کېږي‬
‫‪lymphoid interstitial pneumonia, arthritis, hypergammaglobulinemia,‬‬
‫;‪production of autoimmune antibodies‬‬
‫)‪neurologic dysfunction( dementia complex, HIV encephalopathy,peripheral neuropathies‬‬
‫‪ HIV‬وايرس د دماغو له دموي دماغي مانعي)‪ (BBB‬څخه ترييږي اود انسفالوپايت باعث کېږي جلدي انتانهات‬
‫يې عبارت دي له سېبوريک ډرماټيټس سوريازس او د سارکوما کپوزي په اندفاعاتو اخته کېږي‪.‬‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(68‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫وايرس چې سپګه مصابوي له سايتوميګالو وايرس څخه عبارت دی چې د ديد د خړوايل باعث کېږي اودليهدلو‬
‫وړتيا کميږي‪ .‬دوينې په سېستم کې ترومبوسايتوپنيا انيميا او نېپوفينيا رامنځ ته کېهږي چهې د دې علهت تراوسهه‬
‫پورې ندی پېژندل سوی‪ .‬دناروغۍ دتشخيص له پاره لهه ‪ ELISA‬ټسهټ څخهه ګټهه اخسهتل کېهږي کهه چېرتهه‬
‫دشخص ‪ ELISA‬مثبت سو نود ‪ WESTERN BLOT‬ټسټ پواسطه تايديږي‪ .‬دناروغۍ دپرمختګ دتشخيص له‬
‫پاره د ‪ HIV RNA‬د سطحې د دوره يي اندازې څخه استفاده کېږي‬
‫درملنه ‪-:‬‬
‫په دې ورځو کې د دې ناروغۍ په درملنه کې ښه پرمختګونه سهوي دي‪ .‬د امريکها پهه متحهده ايهارتو کهې درې‬
‫ګروپ درمل شتو لري‪)nucleoside reverse transcriptase inhibitors NRTIs .‬‬
‫)‪ nonnucleoside reverse transcriptase inhibitors (NNRTIs‬او ‪) protease inhibitors PIs‬درمهل‬
‫دبېلګې په ډول اينديناوير ريتوناوير ساکوايناوير او نلفيناوير نوموړي درمل د نوو پروتينو له رپلکشن څخه چې‬
‫د نوو وايرسونو د ايجاد له پاره اړين دي مخنيوی کوي‪.‬‬
‫‪ NRTIs‬درمل دبېلګې په ډول نيوي راپني درويهرودين نهوي درمهل دي چهې د غهري انتهاين حجهرو پهه مرسهته‬
‫دناروغۍ له پرمختګ څخه مخنيوی کوي‪ .‬همدارنګه ويل کېږي چهې دنهاروغۍ پهه اولهه مرحلهه کهې اوس ههم‬
‫ځانګړې درملنه شتو نلري دتنفيس اخت رتو درملنه ډېره اړينه ده‪.‬‬
‫څېړنه او پېژندنه‬
‫ذهني اي عات مشتمل دي په‪ :‬دناروغيوتاريخچه درسدرد په اړه پوښتنې کمزورتيها او سهتړتيا او د فکتورونهو‬
‫پېژندل چې ع يم ښه يا بدتروي‪ .‬دخطرفکتورونه‪ :‬غريعادي جنيس مقاربت له وينې اودوينې له محصورتورسه‬
‫مخامخ کېدل له منتنې ستنې اورسنج رسه مخامخ کېدل له غهريمعقم جراحهي سهاما څخهه اسهتفاده کهول او د‬
‫جراحۍ د تاريخچې لرل‪.‬‬
‫عيني اي عات مشتمل دي په ‪ :‬تغذيوي حالت قد او زو حيايت ع يم دمخای ارزيايب جلدي ټورګهور او‬
‫اندفاعات ) دتنفيس اوهضمي جهاز حالت ادراراوعصبي وضعيت‪.‬‬
‫دنرسنګ تشخيصونه‬
‫‪ ‬انتا د ستړتيا خطر دبد مقاومت د کمښت د مزمنو التهايب پروسو اوجانبي عوارضو له امله‬
‫‪ ‬د تغذيې کمښت د بد له اړتيا څخه د انريۍ کمښهت) دبهې اشهتهايۍ د درملهو جهانبي عوارضهواو د‬
‫مزمن نس ناستي له امله‬
‫‪ ‬له ځا څخه د څارنې کمښت دحاميتي مېکانېزمونو د فقدا او عميل وړتياوو د نشتوالی له درکه‬
‫‪ ‬په دوامداره ډول رسه وېره موجوده وي شخص په غريموثر ډول رسه له خپل راتلونکي څخه ډاډه نه وي‬
‫متوقع پايلې‬
‫‪ ‬ناروغ ته بايد دانتا دکموايل په باره کې راپور ورکړئ ياداچې په اوله مرحله کې دتشخيص پهه ع لهو‬
‫پوه يس‬
‫‪ ‬ناروغ بايد ورځني فزيکي فعاليتونه شخيص کارونه اوبدين قدرت په مسهتقل ډول رسه حفهظ اوپخپلهه‬
‫ترشيح کړي‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(69‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫‪ ‬دبد دوز ساتنه ناروغ بايد خپله اړتيا دکاردکچې په زياتوايل رسه چهې داورتهه اړتيها لهري بياشهمېرنه‬
‫وکړي‬
‫‪ ‬ناروغ وکولی يس د خپلې ناروغۍ په اړه اي عات درملنې اود يوند په سېستم کې تغريات وڅېړي‬
‫‪ ‬ناروغ بايد ټولنيز کارونه تصميم نيونه او دمشک تو په حل کې برخه واخيل‬
‫دنرسنګ مداخلې‬
‫په ټولنه کې دايوز په باره کې عمومي وېره موجوده ده‪ .‬نرسا بايد په ټولو ټولنيزوبرخوکې چې نوموړو مشک تو‬
‫رسه مخامخ يس‪ .‬دوېرې يو څه اندازه د ناروغ د کورنۍ نورو غړو ته دنهاروغي رسايهت اوانتقهال پهورې اړه لهري‪.‬‬
‫مهم ترينه مداخله له انتاناتو څخه وقايه ده نرسا بايد حيهايت ع يهم جلهدي بشهپړتيا دمخهايي غشهاء سهطحه‬
‫تنفيس حالت هغه اعامل چې په هضمي سېستم پورې اړه لري او رواين حالت په منيم ډول رسه کنپول کهړي‬
‫اوهمدارنګه انتاين ع مې ناروغ ته ووايي اوم قات کوونکوته بايد وويل يس چې دليدنې پهه مههال لهه ماسهک‬
‫څخه ګټه واخستل يس‪ .‬دانتاناتو دوقايې اوصول دبېلګې په ډول درسونو وينځل د روغتيايي اصولو ساتنه او د‬
‫روغتيايي غذاګانو او ميوو په اړه بايد زده کړه اوخهربې ويس‪ .‬نهرس بايهد دنهاروغ دفعاليهت کچهه ارزيهايب کهړي‬
‫اوداسپاحت مناسبې دورې په نيرکې ونييس‪ .‬دناروغ په ايرافهوکې بايهد محيطهي تنبههاتو تهه کمهوايل ورکهړي ‪.‬‬
‫ناروغ ته هغه عذايي رييم چې دکايف پروتني اوکالوري لرونکې وي توصيه کړي‪ ۵ .‬غذايي سپارښتنې بايد ورته‬
‫ورکړل يس‪ .‬د روغتو له خارجېدوڅخه وروسته په کورکې ناروغ معلوماتواوحاميت ته رضورت لهري اوڅهومره‬
‫چې په چټکۍ رسه کولی يس بايد خپلو کارونوته وګرځي‪ .‬دمعالجې دوام زيات رضوري دی په هرمرحلهه کهې‬
‫بايدد ناروغ دمعلوماتو کچه دناروغۍ په باره کې دنرس پواسطه ارزيايب يس‪.‬‬
‫نتيجه اخېستنه‬
‫رندې پوښتنې ښيي چې ايا پخوانۍ برنامه مناسبه او اغېزمنه وه که نه‪:‬‬
‫‪ ‬ايا ثانوي انتانات وجودنلري اودناروغ جلد سامل سږي پا اوتبه نلري؟‬
‫‪ ‬ايا ناروغ توانېدای يس چې د ستړتيا کچه کنپول کړي ؟‬
‫‪ ‬ايا په مستقل ډول رسه کولی يس چې خپل کارونه رسته ورسوي؟‬
‫‪ ‬ايا په خپلې کورنۍ کې بشپړ يا فعال ګوو لري اوپه تصميم نيونه کې برخه اخيل؟‬
‫‪ ‬معالجه په دقيق ډول رسه اجراء کوي اورزمې سپارښتنې تررسه کوي؟‬
‫‪ ‬ايا ټولينزکارونه په مناسب ډول رسه اجراءکوي ؟‬
‫‪ ‬ايا کولی يس چې په نښه کړي چې وېره او ډارله منځه تللی دی؟‬

‫ساري ناروغي‬
‫‪(71‬پاڼه)‬
 ‫ډاکټر مامون (طاهري) د روغتيايي علومو انستيتوت‬

‫اخذليکونه‬
1) China.J.(2004).Control Of Communicable Disease Manual.(18 th Ed).Washington
DC:APHA
2) Lippincott’s guide to infectious diseases.
3) Harrison's Principles of Internal Medicine, 18th Edition
4) Harrison’s Infectious Diseases 2010 Pg
5) Harrison's Principles of Internal Medicine 19th Edition
6) Sandes HIVAIDS Medicine Medical Management of AIDS 2013_nodrm
7) Tuberculosis. A comprehensive clinical reference (2009)
8) Atlas of Human Infectious Diseases_nodrm
9) Hawker.J. & Begg.N.& Blair.I.&Reintjes.R.(2012).Communicable Disease Control
And Health Protection Handbook.(3rd Ed).Wiley Blackwell
10) Nelsonk.E. &Williams.C. (2006).Infectious Disease Epidemiology: Theory and
Practice. (2n Ed). Jones& Bartlett Learning.
11) Shingadia .D. & Sharland .M. & Cant.A. & Davies.E.G. (2011).Manual Of Childhood
Infections. (3rd Ed).Oxford University Press, USA.

‫ساري ناروغي‬
)‫(پاڼه‬70