‫أ‬

‫د ګېډې جراحي‬
‫ګل اقا سادات‬

‫د ننګرهار طب پوهنځي استاد او د کريکومل کميټې غړي‬

‫تاليف د هضمي جهاز جراحي کتاب د جراحي څانګې د تدريس له پاره‬

‫شوي دي‪.‬‬

‫ناشر‪:‬‬

‫کال ‪۱۳۹۹ :‬‬

‫ب‬
 ‫سادات ګل اقا ‪۱۳۳۸ ،‬‬ ‫د ﻣـــﺆلـــف پېــــــژندنه‪:‬‬

‫د ګېډې جراحي ‪ ،‬ګل اقا سادات‬ ‫د کتاب عنوان او ﻣـــﺆلـف ‪:‬‬

‫د نرش ﻣشخــــــــــــــصات‪:‬‬

‫‪ ۲۷۲‬ﻣخونه‬ ‫ظاهري ﻣشخــــــــــــصات‪:‬‬

‫شابــــــــــــــک(‪: )ISBN‬‬

‫اصطالحات‬ ‫يـــــــــــــــــــــاد داشت‪:‬‬

‫د پوهنوال عميل رتبې له پاره دريس کتاب‬ ‫يــــــــــــــــــــاد داشت‪:‬‬

‫د ګېډې جراحي‬ ‫ﻣــــــوضــــــــــــــــوع‪:‬‬

‫ننګرهار پوهنتون‬

‫هضمي جهاز جراحي‬

‫پوهندوي دوکتور ګل اقا سادات‬
‫پوهندوي دوکتور ګل اقا سادات‬ ‫سمــــوونــګر‪:‬‬
‫د چــاپ نوبت‪:‬‬
‫د چــاپ شمېر‪:‬‬
‫‪۱۳۹۸‬‬ ‫د چــــاپ کال‪:‬‬
‫د چاپ نوعيت‪:‬‬
‫د کتـــــاب بيه‪:‬‬
‫‪: ISBN‬‬
‫د پـــلورلو پته‪:‬‬
‫د چاپ حقوق‪ :‬لوړو زده کړو وزارت ننګرهار پوهنتون پورې خوندي دي‬
‫ج‬
 ‫د پېل خربې‬
‫د ګېډې جراحي په نوم دريس کتاب چې د هضمي سيستم څخه‬
‫عبارت دي‪ ،‬د لوړو زده کړو وزارت د ﻣنل شوي نوی کريکومل پر بنسټ د‬
‫طب پوهنځي د څلورم ټولګي د لوﻣړی سمسرت لپاره ليکل شوي دي‪.‬‬
‫د طب پوهنځي د ﻣنل شوي نوی کريکومل رسه سم ليکل شويو‬
‫دريس کتابونو د کموايل‪/‬نشتوايل رسه ﻣخ دي او دا ستونزه په ځانګړي ډول د‬
‫عموﻣي جراحي په څانګه کې تر ډېره بريده ﻣوجوده ده‪ ،‬له همدې کبله د‬
‫اړوند ډيپارټمنټ شورا له کريکومل رسه سم د څلورم ټولګي د لوﻣړي سمسرت‬
‫لپاره د يو دريس کتاب د ليکلو دنده راوسپارله‪ .‬دا چې تر دې دﻣه په دې برخه‬
‫کې کوم ځانګړي کتاب ﻣوجود نه وو نو ځکه ﻣحصلني د ﻣوادو په پلټنه کې‬
‫له ګڼو ستونزو رسه ﻣخ وو‪.‬‬
‫د کتاب په ليکنه کې تر ډېره بريده هڅه شوي‪ ،‬ساده جملې چې‬
‫پوهاوي پرې اسان وي وکارول يش او هم د کتاب په ليکلو کې د نړۍ د ﻣعتربو‬
‫کتابونو او علمي اکاډﻣيکو او څيړنيزو نرشاتو څخه استفاده شوې‪ ،‬او د خپلې‬
‫کاري تجربې څخه را ټول شوو ﻣعلوﻣاتو ته هم په کې ځاي ورکړل شوي دي‬
‫چې له دې الرې ﻣحصلني او ځوان ډاکرتان وکړي يش په اساين رسه د ګېډې‬
‫جراحي اړوندو ناروغيو او د هغې په درﻣلنه باندې ځان پوه کړي‪.‬‬
‫د الله ج ډېر شکر ګذار يم چې د خپلو ټولو بوختياو رسه – رسه يې د‬
‫داسې اړين کتاب د ليکنې او رسته رسونې توفيق راکړ چې له اﻣله يې د طب‬
‫پوهنځي د ﻣحصلينو د دې برخې تشه ډکه شوه‪.‬هيله ده چې دا کتاب او دې ته‬
‫ورته نور علمي اثار به د هيواد په کچه د ﻣحصلينو او نوي فارغ شويو ډاکرتانو او‬
‫په ځانګړې توګه د عموﻣي جراحي په برخه تريني ډاکرتانو د ګټې اخېستنې وړ‬
‫وګرځي‪ .‬د کتاب ليکنه‪ ،‬ډيزاين او کمپيوتري چارې يې د ګران ﻣحصل ډاکرت‬
‫د‬
‫عاﻣر فضل حيدري او زﻣا ګران زوي ډاکرت احمد زاهد سادات له خوا تررسه‬
‫شوي‪ ،‬زه ترې پوره ﻣننه کوم او د لوي خداي څخه ورته د ال برياو غوښتنه‬
‫کوم‪.‬‬
‫د يورولوژي او عموﻣي جراحي څانګې له آﻣر ﻣحرتم پوهنوال ډاکرت‬
‫غازي جامل عبدالنارص له هر اړخيزو الرښوونو او سپارښتنو څخه ﻣننه کوم‬
‫چې د کتاب د تاليف په ترڅ کې رارسه رشيکې کړيدي‪.‬‬

‫په درنښت‬

‫ه‬
 ‫لیکلړ‬
‫‪1‬‬ ‫رسيزه‬
‫لوﻣړي څپرکي‬
‫ځ يګ ر‬
‫‪3‬‬ ‫د ځيګر ﻣخترصه اناتوﻣي‬
‫‪9‬‬ ‫د ځيګر فزيولوژي او ځانګړي ازﻣوينې‬
‫‪14‬‬ ‫هيپاتيک او ‪ Post Hepatic‬ژېړي‬
‫‪18‬‬ ‫د ژېړي د ناروغ تاريخچه‬
‫‪19‬‬ ‫فزيکي ازﻣوينه‬
‫‪22‬‬ ‫د ځيګر ترضيضات‬
‫‪22‬‬ ‫ډولونه‬
‫‪24‬‬ ‫کلينيکي اعراض او عاليم‬
‫‪25‬‬ ‫اهتامﻣات‬
‫‪28‬‬ ‫د ځيګر پايوجينيک ابسې (‪)PLA‬‬
‫‪28‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪28‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪29‬‬ ‫اعراض او عالیم‬
‫‪30‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪31‬‬ ‫د ځيګر اﻣيبک ابسه (‪)A.L.A‬‬
‫‪31‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪31‬‬ ‫پتالوژى‬
‫‪32‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪32‬‬ ‫د ځيګر ‪ HYDATID‬ناروغى‬
‫‪33‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪34‬‬ ‫پتالوژى‬
‫‪35‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬

‫و‬
‫‪38‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪39‬‬ ‫‪ .۳‬جراحي درﻣلنه‬
‫‪40‬‬ ‫د ځيګر توﻣورونه‬
‫‪41‬‬ ‫هيامنجيوﻣا‬
‫‪42‬‬ ‫‪(F. N. H) Focal nodular Hyperplasia‬‬
‫‪43‬‬ ‫‪Hepatocellular Adenoma‬‬
‫‪45‬‬ ‫هپاتوسيلولر کارسينوﻣا )‪(HCC‬‬
‫‪48‬‬ ‫د صفراوي الرو رسطان‬
‫‪51‬‬ ‫لنډيز‬
‫‪54‬‬ ‫پوښتنې‬
‫‪55‬‬ ‫ﻣاًخذونه‬
‫دوهم څپرکي‬
‫صفراوي کڅوړه‬
‫‪61‬‬ ‫د صفراوي کڅوړې فزيالوژي‬
‫‪63‬‬ ‫د صفراوي کڅوړې او صفراوي الرو والدي انوﻣالۍ‬
‫‪65‬‬ ‫د صفراوي الرې ﻣعاينات‬
‫‪68‬‬ ‫صفراوي تيږې‬
‫‪68‬‬ ‫اپيدميولوژي‬
‫‪69‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪70‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪72‬‬ ‫د صفراوي تيږې ډولونه‬
‫‪74‬‬ ‫حاد کويل سيستايتس‬
‫‪74‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪75‬‬ ‫پتولوژي‬
‫‪75‬‬ ‫اعراض او عاليم‬
‫‪77‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪78‬‬ ‫ﻣزﻣن کويل سيسټايټس‬
‫‪78‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪78‬‬ ‫پتالوژي‬
‫ز‬
‫‪79‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪80‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪80‬‬ ‫د صفراوي الرو تيږې‬
‫‪81‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪81‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪81‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪84‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪85‬‬ ‫سکلريوزنګ کولنجايتس‬
‫‪85‬‬ ‫تعريف‬
‫‪85‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪86‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪87‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪88‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪90‬‬ ‫د صفراوي کڅوړې کارسينوﻣا‬
‫‪91‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪92‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪92‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪94‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪96‬‬ ‫کوالنژيو کارسينوﻣا‬
‫‪96‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪96‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪97‬‬ ‫کلينيکي تظاهرات‬
‫‪97‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪97‬‬ ‫صفراوي فيستوال‬
‫‪97‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪98‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪99‬‬ ‫لنډيز‬
‫‪103‬‬ ‫پوښتنې‬
‫‪105‬‬ ‫ﻣاخذونه‬

‫ح‬
 ‫دريم څپرکي‬
‫پانکراس‬
‫‪107‬‬ ‫د پانکراس د اناتوﻣي ﻣخترصه ‪REVIEW‬‬
‫‪112‬‬ ‫د پانکراس فزيولوژي‬
‫‪118‬‬ ‫د پانکراس والدي انوﻣالۍ‬
‫‪121‬‬ ‫د پانکراس ترضيضات اوجروحات‬
‫‪124‬‬ ‫پانکرايس فيستوال‬
‫‪124‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪125‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪125‬‬ ‫تشخيص‬
‫‪125‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪126‬‬ ‫د پانکراس حاد التهاب‬
‫‪126‬‬ ‫تعريف‬
‫‪127‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪130‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪131‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪133‬‬ ‫اختالطات‬
‫‪133‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪135‬‬ ‫ﻣزﻣن پانکراتيت‬
‫‪135‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪137‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪137‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪140‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪142‬‬ ‫پانکرياتيک سيست‬
‫‪142‬‬ ‫تعريف‬
‫‪143‬‬ ‫ډلبندي‬
‫‪143‬‬ ‫د پانکراس کاذب سيستونه )‪(Pancreatic Pseudocyst‬‬
‫‪144‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪144‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫ط‬
‫‪145‬‬ ‫اختالطات‬
‫‪146‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪147‬‬ ‫د پانکراس کارسينوﻣا‬
‫‪147‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪147‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪147‬‬ ‫ډلبندي‬
‫‪148‬‬ ‫اعراض او عاليم‬
‫‪151‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪152‬‬ ‫د ‪ AMPULLA OF VATER‬رسطان‬
‫‪152‬‬ ‫سيسټيک نيوپالزم‬
‫‪152‬‬ ‫تعريف‬
‫‪153‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪153‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪154‬‬ ‫‪ISLET CELL NEOPLASM‬‬
‫‪155‬‬ ‫)‪GASTRINOMA (ZOLLINGER ELLISON SYNDROME‬‬
‫‪156‬‬ ‫‪GLUCAGONOMA‬‬
‫‪156‬‬ ‫‪STOMATOSTATINOMA‬‬
‫‪157‬‬ ‫پانکرايس کولرا‬
‫‪159‬‬ ‫لنډيز‬
‫‪164‬‬ ‫پوښتنې‬
‫‪166‬‬ ‫ﻣاخذونه‬
‫څلورم څپرکي‬
‫توري‬
‫‪168‬‬ ‫اناتــــــوﻣي‬
‫‪170‬‬ ‫د توري فزيولوژي‬
‫‪171‬‬ ‫د توري ضخاﻣه يا سپلينوﻣيګايل‬
‫‪176‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪177‬‬ ‫پتالوژي‬

‫ي‬
‫‪177‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪179‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪181‬‬ ‫لنډيز‬
‫‪183‬‬ ‫پوښتنې‬
‫‪185‬‬ ‫ﻣاخذونه‬
‫پنځم څپرکي‬
‫پريتوان‬
‫‪186‬‬ ‫د پريتوان ﻣخترصه اناتوﻣي‬
‫‪190‬‬ ‫د پريتوان فزيولوژي‬
‫‪194‬‬ ‫حاد ‪ GENERALIZED‬پريتونايتس‬
‫‪194‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪195‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪198‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪200‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪203‬‬ ‫ﻣوضعي پريتونايتس‬
‫‪203‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪204‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪205‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪214‬‬ ‫لنډيز‬
‫‪217‬‬ ‫پوښتنې‬
‫‪219‬‬ ‫ﻣاخذونه‬
‫شپږم څپرکی‬
‫د ګيډي د جدار فتقونه‬
‫‪221‬‬ ‫عموﻣي ﻣعلوﻣات‬
‫‪221‬‬ ‫تعريف‬
‫‪222‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪224‬‬ ‫د چوري جوړښت‬
‫‪226‬‬ ‫چورو طبقه بندي‬
‫ك‬
‫‪232‬‬ ‫قابل ارجاع فتق‬
‫‪232‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪233‬‬ ‫کلينيکي تظاهات‬
‫‪234‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪234‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪235‬‬ ‫غري قابل ارجاع فتق‬
‫‪235‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪235‬‬ ‫اختناقي فتق‬
‫‪236‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪236‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪237‬‬ ‫کلينيکى ﻣنظره‬
‫‪238‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪239‬‬ ‫ﻣغبني فتقونه‬
‫‪239‬‬ ‫اناتوﻣي‬
‫‪242‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪243‬‬ ‫کلينيکي تظاهرات‬
‫‪243‬‬ ‫تفريقي تشخيص‬
‫‪244‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪245‬‬ ‫فخذي چوره‬
‫‪245‬‬ ‫تعريف‬
‫‪245‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪246‬‬ ‫پتالوژي‬
‫‪246‬‬ ‫کلينيکي تظاهرات‬
‫‪248‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪249‬‬ ‫د عمليايت شق چوري (‪)INCISIONAL HERNIA‬‬
‫‪249‬‬ ‫تعريف‬
‫‪249‬‬ ‫الﻣلونه‬
‫‪250‬‬ ‫کلينيکي تظاهرات‬
‫‪251‬‬ ‫درﻣلنه‬

‫ل‬
‫‪251‬‬ ‫ثروي فتقونه‬
‫‪251‬‬ ‫تعريف‬
‫‪254‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪254‬‬ ‫رسيري لوحه‬
‫‪255‬‬ ‫تفريقي تشخيص‬
‫‪255‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪255‬‬ ‫اختناقي فخذي فتق‬
‫‪255‬‬ ‫تعريف‬
‫‪256‬‬ ‫رسيري لوحه‬
‫‪257‬‬ ‫تفريقي تشخيص‬
‫‪257‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪257‬‬ ‫د ﻣتوسط خط فتقونه (‪(EPIGASTRIC HERNIA‬‬
‫‪257‬‬ ‫تعريف‬
‫‪258‬‬ ‫طبقه بندی‬
‫‪258‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪259‬‬ ‫رسيري لوحه‬
‫‪260‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪260‬‬ ‫د ګيډي د جدار نادر فتقونه‬
‫‪261‬‬ ‫رسيري تظاهرات‬
‫‪261‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪262‬‬ ‫‪SPIGELIAN HERNIA‬‬
‫‪262‬‬ ‫تعريف‬
‫‪262‬‬ ‫الﻣل‬
‫‪262‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪262‬‬ ‫پلټنه‬
‫‪262‬‬ ‫تفريقي تشخيص‬
‫‪263‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪263‬‬ ‫لوﻣرب چوره‬
‫‪265‬‬ ‫د عجان چوري‬
‫‪265‬‬ ‫حاد بطن‬
‫م‬
‫‪265‬‬ ‫تعريف‬
‫‪266‬‬ ‫ايتولوژي‬
‫‪266‬‬ ‫پتوفیزیولوژی‬
‫‪266‬‬ ‫کلينيکي لوحه‬
‫‪268‬‬ ‫درﻣلنه‬
‫‪269‬‬ ‫لنډيز‬
‫‪273‬‬ ‫پوښتني‬
‫‪274‬‬ ‫ﻣاخذونه‬
‫‪275‬‬ ‫اصطالحات‬
‫‪280‬‬ ‫انډکس‬

‫ن‬
 ‫د انځورونو فهرست‬
‫‪۴‬‬ ‫‪ ۱-۱‬د ځيګر اناټوﻣي جوړښت‬

‫‪۵‬‬ ‫‪۱‬ـ ‪ ۲‬د ځيګر سګمنتل اناتوﻣي‬

‫‪۶‬‬ ‫‪ ۳ -۱‬د ځيګر اروا‬

‫‪۷‬‬ ‫‪ ۴ -۱‬د باب وريد جوړښت او وېشنه‬

‫‪۷‬‬ ‫‪ ۵ -۱‬د ځيګر وريدي دريناژ‬

‫‪۸‬‬ ‫‪ ۶ -۱‬د ځيګر ملفاوي دريناژ‬

‫‪۱۶‬‬ ‫‪ ۷ -۱‬د بيلروبني اطراح‬

‫‪۲۳‬‬ ‫‪ ۸ -۱‬د ځيګر ترضيض‬

‫‪۲۶‬‬ ‫‪ ۹ -۱‬په ځيګر کې د ‪ PRINGLE‬ﻣانور ښيي‬

‫‪۲۹‬‬ ‫‪ ۱۰-۱‬د ځيګر پايوجينيک ابسه‬

‫‪۳۳‬‬ ‫‪ ۱۱-۱‬د ‪ TAENIA ECHINOCOCCUS‬د ژوند سايکل‬

‫‪۳۵‬‬ ‫‪ ۱۲-۱‬د ‪ HYDATID CYST‬پتالوژي‬

‫‪۵۸‬‬ ‫‪ ۱-۲‬د صفراوي سيستم اناتوﻣي‬

‫‪۵۹‬‬ ‫‪ ۲-۲‬صفراوي کڅوړه او خارج کبدي صفراوي قنات‬

‫‪۶۰‬‬ ‫‪ ۳-۲‬د صفراوي کڅوړې اروا‬

‫‪۶۱‬‬ ‫‪ ۴-۲‬صفراوي کڅوړې ته د صفرا جريان‬

‫‪۶۲‬‬ ‫‪ ۵-۲‬د صفراوي کڅوړې څخه د صفرا جريان‬

‫‪۶۳‬‬ ‫‪ ۶-۲‬د صفراوي کڅوړې والدي انوﻣالۍ‬

‫‪۷۱‬‬ ‫‪ ۷-۲‬او ‪ ۸-۲‬شکلونه‪ :‬خالصې او ﻣخلوطې کولسرتويل تيږې‬

‫س‬
‫‪۷۴‬‬ ‫‪ ۹-۲‬کويل سيستايتس‬

‫‪۷۶‬‬ ‫‪ ۱۰-۲‬د صفراوي تيږو الرتاساونډ‬

‫‪۸۵‬‬ ‫‪ ۱۱-۲‬سلريوزنګ کولنجايتس‬

‫‪۸۷‬‬ ‫‪ ۱۲-۲‬د اسکلريوزنګ کولنجايتس ډلبندي‬

‫‪۹۲‬‬ ‫‪ ۱۳-۲‬د صفراوي کڅوړې هستولوژي جوړښت‬

‫‪۱۰۸‬‬ ‫‪ ۱-۳‬د پانکراس اناټوﻣيک جوړښت‬

‫‪۱۰۹‬‬ ‫‪ ۲-۳‬د پانکراس قناتونه‬

‫‪۱۱۰‬‬ ‫‪ ۳-۳‬د پانکراس اروا‬

‫‪۱۱۱‬‬ ‫‪ ۴-۳‬د پانکراس وريدي سيستم‬

‫‪۱۲۰‬‬ ‫‪ ۵-۳‬پانکرياتيک ‪DIVISUM‬‬

‫‪۱۲۶‬‬ ‫‪ ۶-۳‬التهايب پانکراس‬

‫‪۱۳۶‬‬ ‫‪ ۷-۳‬ﻣزﻣن پانکريتايتس‬

‫‪۱۴۲‬‬ ‫‪ ۸-۳‬د پانکراتايتس جراحي تخنيکونه‬

‫‪۱۶۹‬‬ ‫‪ ۱-۴‬د توري اناټوﻣيک جوړښت‬

‫‪۱۷۰‬‬ ‫‪ ۲-۴‬د توري تثبيتيه ليګاﻣنتونه‬

‫‪۱۷۲‬‬ ‫‪ ۳-۴‬د نارﻣل او غټ شوي توري ترﻣنځ توپري‬

‫‪۱۷۶‬‬ ‫‪ ۴-۴‬رپچر شوي توري‬

‫‪۲۲۶‬‬ ‫‪ ۱-۶‬د چورې جوړښت‬

‫‪۲۲۹‬‬ ‫‪ ۲-۶‬اختناقي فتق‬

‫ع‬
‫‪۲۳۰‬‬ ‫‪ ۳-۶‬رپچر شوي فتق‬

‫‪۲۳۱‬‬ ‫‪ ۴-۶‬بند شوي فتق‬

‫‪۲۳۹‬‬ ‫‪ ۵-۶‬ﻣغبني فتق‬

‫‪۲۴۲‬‬ ‫‪ ۶-۶‬د غري ﻣستقيم ﻣغبني فتق ډولونه‬

‫‪۲۴۶‬‬ ‫‪ ۷-۶‬د فخذي فتق ﻣوقعيت‬

‫‪۲۴۷‬‬ ‫‪ ۸-۶‬د تشخيصيه ټسټ لپاره ﻣوقعيت‬

‫‪۲۵۰‬‬ ‫‪ ۹-۶‬عمليايت فتق‬

‫‪۲۵۲‬‬ ‫‪ ۱۰-۶‬په کوچنيانو کې ثروي فتق‬

‫‪۲۵۸‬‬ ‫‪ ۱۱-۶‬د ﻣتوسط خط فتق‬

‫ف‬
 ‫رسيزه‬
‫د کائناتو د خالق ډېر ﻣنونکي يم چې ﻣا ته يې د طب پوهنځي د څلورم‬
‫ټولګي دويم سمسرت لپاره د دې دريس کتاب چې د ګېډې جراحي نوﻣېږي‬
‫د تاليف توان را په برخه کړ‪.‬‬

‫په هېواد کې د اوږدې جګړې او بد بختيو له کبله د کتابونو کمښت او په دې برخه‬

‫کې د ﻣحصلينو د ستونزو د هوارولو او د لوړو زده کړو وزارت د کريکومل د تطبيق‬
‫په ﻣوخه اړتيا وه چې دغسې يو کتاب وليکل يش‪.‬‬

‫له يوې خوا د نوﻣوړو ټکو د رعايت او له بلې خوا د پوهنوالۍ علمي رتبي ته د‬
‫لوړېدو په پار ﻣې د همدې اړين اثر په تاليف پېل وکړ‪.‬‬

‫دغه کتاب شپږ فصلونه لري‪ .‬په اول فصل کې د ځيګر جراحي‪ ،‬په دويم فصل‬
‫کې د صفراوي کڅوړې جراحي‪ ،‬په درېم فصل کې د پانکراس جراحي‪ ،‬په‬
‫څلورم فصل کې توري‪ ،‬په پنځم فصل کې پريتوان‪ ،‬او په شپږم فصل کې فتقونه‬
‫(چورې)‪ ،‬توضيح شوي دي‪ .‬د هر فصل په پيل کې رسيزه‪ ،‬د اړوند ناروغۍ‬
‫پېژندنه‪ ،‬کلينيکي ﻣنظره‪ ،‬تشخيص او درﻣلنه په سيستامتيک ډول توضيح شوي‬
‫دي او بيا د هر فصل په پاي کې لنډيز‪ ،‬پوښتنې او ﻣاخذونه ځاي په ځاي شوي‬
‫دي‪.‬‬

‫د کتاب په ليکلو کې د جراحي د ﻣعتربو کتابونو‪ ،‬نړيوال علمي او څېړنيزو نرشاتو‪،‬‬

‫او هم د انټرنټ د باوري رسچينو څخه ګټه اخېستل شوې‪ ،‬د دې ترڅنګ ﻣې د‬
‫خپلې کاري ﻣسلکي تجربو څخه هم پوره استفاده کړې چې زﻣونږ د هيواد او‬
‫سيمې د پتالوژۍ له نظره ﻣهم وو‪ .‬د ناروغيو د ښه روښانتيا لپاره انځورونه هم ځاي‬
‫په ځاي شوي دي‪.‬‬

‫د کتاب په ليکلو‪ ،‬ترتيب کولو او هڅونه کې رارسه د جراحي څانګې نورو‬

‫استادانو او په ځانګړي ډول د عموﻣي جراحي‪ ،‬يورولوژي او اورتوپيدي‬
 ‫‪ 2‬د ګېډې جراحي‬

‫څانګو استادانو پوهنوال دوکتور غازي جامل عبدالنارص‪ ،‬پوهنوال دوکتور‬

‫سيد بها کرميي‪ ،‬پوهنوال دوکتور عبدالبصري ﻣنګل‪ ،‬او همدارنګه د‬
‫هستوپتالوژۍ دڅانګې آﻣر پوهاند دوکتور خليل احمد بهسودوال ﻣرسته کړې‬
‫ده‪ ،‬ﻣنندوي يم‪ .‬له پوهندوي دوکتور ﻣحمد صابر سعيد څخه ځانګړي ﻣننه‬
‫کوم چې د دې علمي اثر په په هره برخه کې يې رانه خپله همکاري نده‬
‫سپمولې‪ ،‬د ټولو د احسانونو پوروړي يم‪.‬‬

‫د دې کتاب په ليکلو کې هڅه شوې ده چې ﻣوضوع په روانه او اکاډﻣيکه بڼه‬

‫توضيح يش‪ ،‬خوشحاله يم چې دا آثر خپلو هم ﻣسلکو ته د هېواد په ﻣيل ژبه (پښتو)‬
‫وړاندې کوم‪ .‬هر کتاب او ليکنه له تېروتنو خايل نه وي‪ ،‬شونې ده چې دا ليکنه به‬
‫هم نيمګړتياوې ولري‪ .‬د ګټې اخېښتنې پرﻣهال ﻣې له ګرانو لوستونکو څخه هيله دا‬
‫ده چې د سمون په هکله رارسه ﻣرسته وکړي تر څو په راتلونکي چاپونو کې يې د‬
‫تکرار ﻣخه ونيسو‪.‬‬
 ‫لوﻣړي څپرکي‬
‫ځيګر‬
‫ځيګر چې د بدن تر ټولو لويه غړي ده‪ ،‬تر ټولو زيات حيايت ارزښت لري او په وجود کې‬
‫ځينې ﻣهمې دندې پر ﻣخ وړي‪ .‬په دې څپرکي کې د ځيګر په ټولو اړخونو ترشيحي بحث‬
‫کوو‪.‬‬
‫د ځيګر جراحي اناتوﻣي‪ ،‬فزيالوژي او وظيفوي ﻣعاينات‪ ،‬همدارنګه هيپاتيک او پوسټ‬
‫هيپاتيک‪ ،‬کبدي او انسدادي ژېړي هم تر بحث الندې نيول کېږي‪ .‬د ځيګر د ترضيضاتو‬
‫او د هغې د درﻣلنې په اړه تفصييل يادونه شوې ده‪ .‬د ځيګر انتاين ناروغۍ‪ ،‬ابسې‪،‬‬
‫‪ Hydatid‬ناروغۍ او د ځيګر د توﻣورونو لکه هيامنجيوﻣا‪ ،FNH ،‬ادينوﻣا او هيپاتو سيلولر‬
‫کارسينوﻣا او همدارنګه د صفراوي الرو رسطان هم د دې فصل په ﻣحتوياتو کې شاﻣل دي‪.‬‬

‫د ځيګر ﻣخترصه اناتوﻣي‬

‫ځيګر په بدن کې تر ټولو لوي غړي دي‪ ،‬اوسط وزن يې ‪( ۱۵۰۰‬پنځلس سوه)‬
‫ګراﻣه او د ګيډې د جوف په ‪ RUQ‬کې د حجاب حاجز الندې ﻣوقعيت لري او د سينې د‬
‫قفس پواسطه يې ساتنه کيږي‪ .‬سور قهوه اي رنګ لري او د ګالیسون (‪ )Glisson‬کپسول‬
‫پواسطه چې د فربوزي شيت څخه عبارت دي پوښل شوي دي‪ .‬د صفراء د کڅوړی بسرت‪،‬‬
‫‪ ، portohepatis‬د‪ IVC‬شاؤخوا چه‪ Bare area‬پنوم یادیږی د پریتوان پواسطه پوښل‬
 ‫‪ 4‬د ګېډې جراحي‬

‫شوی نه دی‪.‬ځيګر په خپل ﻣوقیعت کې د څواربطوپواسطه ساتل کېږي چه په الندي ډول‬

‫دې‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫‪ ۱-۱‬شکل‪ :‬د ځيګر اناټوﻣيکي جوړښت )‪(Williams, 2013‬‬

‫‪ .۱‬فليس فورم ليګاﻣنت لور ورته جوړښت لری دځيګر قداﻣی ﻣخ د ګيډې د قداﻣي ديوال‬
‫رسه نښلوي اود ‪ Rt‬او ‪ Left‬لوب تر ﻣنځ یو طبیعی اناتوﻣیکی تقسیامت جوړوی‪ .‬او په‬
‫ازاده څنډه کی ﻣدور ليګاﻣنت شاﻣله ده کوم چه د ناﻣه د وريد پاتې برخه ده ‪.‬‬

‫‪ Left triangular -۲‬ليګاﻣنت ‪ :‬د‪ coronary lig‬د قداﻣی او خلفی طبقاتو څخه جوړه‬
‫شوی ده او دځيګر‪ Left‬لوب د حجاب حاجز ښکتني سطحې رسه نښلوي‪.‬‬

‫‪ Hepatoduodenal -۳‬ليګاﻣنت د پورتل هيپاتيس تر عنوان الندې پيژندل کېږي د‬

‫صفراوي ﻣشرتک قنات‪ ،‬هيپاتيک رشيان او د پورتل وريد لرونکي دي‪ .‬د پورتا هيپاتيس د‬
‫ښي طرف په عمق کې فوراﻣن وينسلو ﻣوقعيت لري چې نوﻣوړي ځاي ﻣستقيامً د ‪lesser‬‬
‫‪ sac‬رسه اړيکه لري چې د پرينګل ﻣانور د اجراء په وخت کې د‪ hepatoduodenal lig‬د‬
‫کالﻣپ کولو د الری د وينې بهيدنې د ﻣخنيوي اجازه ورکوي‪(Cuscheri, 2002)( .‬‬

‫د ځيګر سګمنتل اناتوﻣي‪ :‬اوس ﻣهال د ځيګر ‪ Resection‬د ځيګر د ابتدايي )‪(Primary‬‬
‫او ثانوي )‪ (Secondary‬توﻣورونو د درﻣلنې په ﻣوخه په عادي توګه تررسه کېږي‪ .‬د دي‬
‫قصد د پاره که ﻣونږ وغواړو د ځيګر يو ‪ segment‬او يا زيات سکمنټونه ‪ Resection‬کړو‬
‫چې د نورو سګمنتونو اروا او صفراوي دريتاژ خرابې نه يش‪ ،‬پکار ده چې د ځيګر په‬
‫ځیګر ‪5‬‬

‫‪ Segmental‬اناتوﻣي باندې ځان پوه کړو‪ .‬ځيګر د ‪ Cantlie’s‬د کرښې په واسطه چې په‬
‫قدام اوسفلی کی د صفراء د کڅوړي د ‪ fossa‬څخه رشوع او علوی او خلف کی ‪VCI‬ته‬

‫‪۱‬ـ ‪ ۲‬شکل‪ :‬د ځيګر سګمنتل اناتوﻣي )‪(Williams, 2013‬‬

‫رسیږی په ښي او چپ لوبونو باندې وېشل شوي دي‪ .‬ښي لوب د ځيګر ‪60% -70 %‬‬
‫کتله جوړوي او د ځيګر پاتې برخه‪ ،‬دچپ لوب او(‪ )caudate lobe‬څخه جوړه شوي دی‬
‫‪ caudate lobe‬د ځیګر چپ طرف او د ‪ IVC‬په قدام کی قرار لری‪ .‬دری ‪subsegments‬‬
‫لری چه د ‪ paracaval portion ، spegel lobe‬او ‪ caudate process‬څخه عبارت‬
‫دی‪ .‬د ځيګر سګمنتل اناتوﻣي په پراخه پيامنه د فرانسوي اناتوﻣيست ‪ Couinuad‬پواسطه‬
‫ارزول شوي دي‪ Couinuad .‬ځيګر د ساعت د عقريب دجهت ﻣطابق په ‪ ۸‬سګمنتونو‬
‫باندې وېشيل دي چې هر يو يې د ځيګر يو وظيفوي واحد دي‪ ،‬هرسګمنت ته د هيپاتيک‬
‫رشيان او پورتل وريد څخه يوه يوه شعبه داخلېږي او د ‪ bile duct‬يوه شعبه ترې‬
‫خارجېږي‪ ،‬او وريدي دريناژ يې د هيپاټيک د وريدونو پواسطه صورت ﻣوﻣي‪(Zinner .‬‬
‫)‪.J, 2007‬‬
‫د ځيګر ارواء‪ :‬ځيګر دوه ګوين ارواء لري‪ .‬ځيګر ته د رضورت وړ ‪ ٪۲۵‬وينه د هيپاتيک‬
‫رشيان او پاتې ‪ ٪۷۵‬د پورتل وريد پواسطه ليږديول کیږي‪.‬‬
‫‪ - ۱‬د ځيګر رشياين ارواء‪ Common Hepatic artery :‬د ‪ Celiac trunk‬څخه رسچينه‬
‫اخيل او بيا په ګاسرتودوئونال او ‪ proper‬هيپاتيک رشيانونو باندې وېشل کېږي‪proper .‬‬
‫هيپاتيک رشيان په ‪ Rt‬او ‪ Left‬کبدي رشياين شعباتو باندې وېشل کېږي دغه استاندرد يا‬
 ‫‪ 6‬د ګېډې جراحي‬

‫کالسيک رشياين اناتوﻣي يوازې په ‪ ۷۵٪‬خلکو کې شتون لري او پاتې ‪ ۲۵٪‬بدليدونکي‬

‫اناتوﻣي لري‪ .‬د‪ Rt‬هيپاتيک رشيان څخه يو شعبه د ‪ cystic‬رشيان په نوم جدا کېږي‪.‬‬
‫ځيګر ته په يوه دقيقه کې ‪ ۱۵۰۰‬ﻣيل ليرت وينه انتقاليږي چې ‪ ۲۵٪‬يې د هيپاتيک رشيان‬
‫پواسطه برابرېږي‪ .‬نوﻣوړي رشيان ‪ Oxygenated‬وينه لرونکي دي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫‪ ۳ -۱‬شکل‪ :‬د ځيګر اروا)‪(Williams, 2013‬‬

‫د کبدي رشيان ﻣختلف شکلونه‬

‫په ‪ 10% 15%‬پېښو کې د ‪ Rt‬کبدي رشيان پر ځاي د ‪ sup mesenteric artery‬څخه‬

‫يوه څانګه او په ‪ 3% - 10%‬پېښو کې د چپ هيپاتيک رشيان پر ځاي د چپ ګاسرتيک‬
‫رشيان څخه يوه څانګه ځيګر ته رسېږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬وريد باب‪ :‬پورتل وريد د طحايل وريد او ‪ sup mesenteric‬وريد د يو ځاي کيدو‬
‫څخه تشکيل شوي دي‪ .‬په کاهل شخص کې )‪ (3 inches‬يا‪ 8cm‬اوږدوايل لري‪ .‬اصيل‬
‫پورتل وريد ﻣخکې له دې څخه چې په ښي او چپ شعباتو باندې و وېشل يش د ځيګر د‬
‫پورتو هيپاتيس )‪ (hilum‬څخه تريېږي او بيا په دوه ښې او چپ شعبو باندې وېشل کېږي‪.‬‬
‫پورتل وريد ځيګر ته ‪ ٪۷۵‬وينه رسوي‪ .‬د ﻣعدي‪ ،‬توري‪ ،‬پانکراس‪ ،‬صفراوي کڅوړې‪ ،‬وړو‬
‫کوملو او غټو کوملو زياته برخه وينه ﻣخکې لدې څخه چې سيستميک دوران ته ننوځي‪،‬‬
‫د پورتل وريدد الری ځيګر کې تخليه کېږي‪ .‬هغه وګړې چې نارﻣل فزيولوژي لري‪ ،‬د‬
‫پورتل د وريد فشار ټيټه او ‪ 3-5 mmHg‬څخه عبارت دي د جوړښت د نظره ‪valve less‬‬
‫ځیګر ‪7‬‬

‫دي چې د پورټل هايپرتنشن په رشايطو کې يې داخيل فشار لوړېږي او ‪ 20-30 mmHg‬ته‬

‫رسېږي‪.‬‬

‫‪ ۴ -۱‬شکل‪ :‬د باب وريد جوړښت او وېشنه )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫‪ -۳‬د ځيګر وريدي دريناژ‪ :‬د ځيګر وريدي وينه د درې هيپاتيک وريدونو (ښي‪ ،‬ﻣنځني‬
‫او چپ) چې نوﻣوړي وريدونه د ځيګر څخه په ﻣايل ډول تريېږي او وينه د ځيګر د پاسه‬
‫په ‪ IVC‬او بيا د زړه په ښي دهلېز کې تخليه کوي‪.‬‬

‫‪ Rt Hepatic Vein‬د سګمنت ‪ V‬تر ‪ Middle hepatic vein ، VIII‬د سګمنت ‪V, IV‬‬
‫او ‪ VIII‬وريدي وينه او ‪ Lt Hepatic Vein‬د سګمنت ‪ II‬او ‪ III‬وريدي وينه دريناژ کوي‬
‫‪ MHV, RHV .‬او ‪ LHV‬په زياته اندازه د ځيګر په داخل کې او د ځيګر په وروستني ﻣخ‬

‫‪ ۵ -۱‬شکل‪ :‬د ځيګر وريدي دريناژ )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

 ‫‪ 8‬د ګېډې جراحي‬

‫کې ﻣوقعيت لري نوﻣوړي وريدي وينه په ‪ IVC‬کې تخليه کېږي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫صفراوي الرې او کبدي قناتونه‪ Rt :‬او ‪ Left‬کبدی قناتونه په ‪ porta hepatis‬کی‬

‫رسه یوځای کیږی کبدي ﻣشرتک قنات )‪ (1,5 inch or 4cm‬جوړوی‪ ،‬کبدي‬
‫ﻣشرتک قنات د سيستيک قنات )‪ (1,5 in or 4cm‬دصفراوی کڅوړی د تخلیی‬
‫د پاره رسه یوځای کیږی کبدي ﻣشرتک قنات جوړوی ‪ common bile duct‬چه‬
‫‪ 4inch‬او یا ‪ 10cm‬اوږودوايل لری چه ‪ 1inch or 2,5cm‬د اثناعرش څخه پورته‬
‫پیلیږی بیا د اثناعرش د خلف څخه تیریږی او د پانکراس د را ْس په خلف کی‬
‫په یوه ‪ grove‬کی سیر لری په دی برخه کی د پانکراس د اصلی قنات رسه‬
‫یوخای کیږی او د اثناعرش د دوهمی برخی په انسی جدار کی یو کوچنی‬
‫اﻣپوال کی چه د ‪ Ampulla of Vater‬به نوم یادیږی خالصیږی ‪.‬د ‪Biliary Tract‬‬
‫ترنوم الندې کوم قناتونه‪ ،‬ساختامنونه او غړي چې د صفراء په توليد‪ ،‬ساتنه او‬
‫افراز کې برخه لري په بر کې نیسی‪..‬‬
‫د ځيګر ملفاوي دريناژ‪ :‬ځيګر د ټول بدن درميي برخي نيويل تر نيامي پوري ملف‬
‫توليدوي‪.‬ملف د ‪ perisinusoidal‬ﻣسافې او ‪ periportal‬درزونو د الري ملفاتيکي اوعيو‬
‫کي داخل او د هغه ځاي څخه د ځيګر د ‪ helium‬په ‪ cystic‬ملف نود کي تخليه کيږي‪.‬‬
‫همدارنګه يو شمري ملفاوي اوعيي د ‪ bare area‬څخه د حجاب حاجز د الري ترييږي او‬
‫د خلفي ﻣنصف په ملفاوي عقداتو کي تخليه کيږي‪ .‬د ځيګر ملفاوي دريناژ د ‪ Hilar‬د‬

‫‪ ۶ -۱‬شکل‪ :‬د ځيګر ملفاوي دريناژ )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫ځیګر ‪9‬‬

‫کوالنژيو کارسينوﻣا په ريزيکشن کې اهميت لري ځکه چې نوﻣوړي توﻣور د ملف نودونو‬
‫د الرې ﻣتاستاز ورکوي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫د ځيګر تعصيب‪ :‬د ځيګر پاراسمپاتيک اعصاب د چپ واګوس څخه رسچينه اخيل او د‬
‫ځيګر قداﻣي شعبي برابروي‪ .‬او ښې واګوس د ځيګر خلفي شعبي ﻣنځته راوړي‪ .‬د ځيګر‬
‫سمپاتيک اعصاب د ‪ celiac plexus‬څخه رسچینه اخلی ‪ glison capsul ،‬او ‪ serosa‬د‬
‫صدر د سفلی ‪ intercostal nerve‬عصب پواسطه تعصیب کیږی‪(Williams, 2013) ،‬‬

‫د ځيګر فزيولوژي او ځانګړي ازﻣوينې‬

‫ځیګرد بدن تر ټولو لويه غړی ده چې د زيرﻣه کولو‪ ،‬ﻣيتابوليزم‪ ،‬توليد او ترشح دندې لري‪.‬‬
‫ﻣيتابوليکي دندي‬
‫‪ -۱‬ځيګر د کاربوهايدريت په ﻣيتابوليزم کې ﻣهم رول لري او د ګلوکوز غلطت د لنډ او‬
‫اوږد وخت د پاره نارﻣل کچه کي سايت‪.‬د لوږي په حالت کي ځيګر د ﻣرکزي عصبي سيتم‬
‫دپاره د ګلوکوز پوره اکامالت کوي ‪ .‬د ګلوکوز توليد د ځيګر پواسطه په دوه ډوله تر رسه‬
‫کيږي د ګاليکوجن تجزيه د ‪ glycogenolysis‬د الري په ګلوکوز باندي او يا د‬
‫‪ gluconeogenesis‬الري د غري ‪ carbohydrate‬ﻣوادو لکه ‪ amino acid ،lactate‬او‬
‫‪ glycerol‬څخه د ګلوکوز توليدول ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ځيګر د ليپيد په ﻣيتابوليزم کی ﻣرکزي رول لري چې نوﻣوړي کار د صفراء جوړښت او د‬
‫کوليسرتول او شحمي اسيدونو د توليد د الرې تر رسه کوي‪.‬‬

‫‪ -۳‬په ځيګر کې د پروتني ﻣيتابوليزم داﻣينو اسيدونو د ‪ Deamination‬په واسطه صورت‬

‫نييس‪ ،‬چې د اﻣونيا او نورو پروتينونو د توليد الﻣل کېږي‪ .‬همدارنګه ځيګر د پالزﻣا د‬
‫پروتينونو لکه البوﻣني‪ ،‬د تحرث او ‪ Fibrinolytic‬دفکتورونود سنتيز ﻣسئول ګڼل کېږي‪.‬‬

‫د بلريوبني ﻣيتابوليزم‪ :‬بلريوبني د هيم دطبیعی کتابوليزم د تجزيي د ﻣحصول څخه عبارت‬
‫دي ‪ .‬د وينې په دوران کې بلريوبني د البوﻣني رسه يو ځاي کېږي او ځيګر ته انتقالېږي‪ .‬په‬
‫ځيګر کې د‪ glucoronic acid‬رسه یوځای کیږی او د ‪ glucoronyl transferase‬انزايم‬
‫د عکس العمل په واسطه کتاليز کېږي او بلريوبني دای ګلوکورونيک اسید جوړښت ﻣو ﻣي‬
‫کوم چه په اوبو کې ﻣنحل وي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬
 ‫‪ 10‬د ګېډې جراحي‬

‫د صفراء جوړښت‪ :‬صفراء ﻣغلقه ﻣايع ده ‪،‬عضوي او غري عضوي ﻣواد پکی شاﻣلی دي او‬
‫په قلوي ﻣعایاتو کې ﻣنحل ده‪.‬بلیروبین د ځيګر څخه لوﻣړي په صفراوي سيستم او وروسته‬
‫وړو کوملوته اطراح کېږي‪ .‬د صفراء په ترکیب کی اوبه‪ ،‬الکرتواليت‪ ،‬صفراوي ﻣالګې‪،‬‬
‫صفراوي صباغات‪ ،‬فاسفوليپيد (لسيتني) او کوليسرتول شتون لري‪ .‬صفراء دوه اسايس دندې‬
‫لري‪ .‬يو دا چې د ليپيد او په شحم کې د ﻣنحلو ويتاﻣينونو په هضم او جذب کې ﻣرسته‬
‫کوي او بله دا چې فاضله ﻣواد (بلريوبني او کوليسرتول) له ﻣينځه وړي‪ ،‬يعنې د بلريوبني او‬
‫کوليسرتول د صفراء په داخل کې اطراح او د غايطه ﻣوادو رسه دفع کیږي‪ .‬د انسان د ځيګر‬
‫څخه د ورځې يو ليرت صفراء توليدېږي‪ .‬صفراوي ﻣالګې د فاسفوليپيد رسه يو ځاي په وړو‬
‫کوملو کې د ليپيدونو د هضم او جذب دنده لري‪ .‬صفراوي ﻣالګي د ‪Bile acides‬د سوديم‬
‫او پوتاسيم ﻣالګوڅخه عبارت دي چه د‪ amino acides‬رسه ‪ conjugated‬شوي ده د‬
‫صفراوي ﻣالګو ‪ ۹۰-۹۵٪‬پورې د وړو کوملو په ‪ terminal ileum‬کې دويم ځيل جذبېږي‪.‬‬

‫‪ -۶‬د دواګانو ﻣيتابوليزم‪ :‬ځيګرد چاپرييال څخه د جذب شوي خارجي ﻣاليکولونو په دفع کولو‬
‫کې ﻣهم رول لري‪ .‬په زياتو پېښو کې درﻣل ‪( Lipophilic‬په شحم کي ﻣنحل ) وي ‪ .‬ددي‬
‫د پاره چه په کايف توګه جذب يش ‪،‬ځيګر په شحم کې ﻣنحل شوي درﻣل په ‪Hydrophilic‬‬
‫اجزاؤ باندې تبديلوي او د بدن څخه دفع کول يئ اسانوي‪.‬‬

‫‪ -۷‬د ځيګر ذخريوي دندي ‪ :‬د )‪ ،(vita B12, A ,D‬اوسپنې‪ ،‬ګاليکوجن او د وينې ذخريه کول‪.‬‬

‫د ځيګروظيفوي ازﻣوينې‪ :‬د ځيګر وظيفوي ټسټونه يوه اصطالح ده چې په سريوم کې د‬

‫يو ګروپ نښو )‪ (marker‬د درجې اندازه کول دی چه د ځيګر د وظايفو د اختالل د ارزونې‬
‫د پاره کارول کېږي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫د سريوم انزاميونه‬

‫‪ -۱‬سريوم ترانس اﻣيناز‪ :‬د ځيګر د حجرو زيامننيدل ﻣعموال هغه وخت تشخيص کېږي چه‬
‫په ځيګر کي د اﻣينوترانسفراز یعنی د ‪ AST‬او ‪ ALT‬په اندازه کې اختالل راﻣنځته يش‪.‬‬
‫‪ ALT‬غالباً د ځيګر په حجرو کې ﻣوجود دي او په نتيجه کې د ځيګر د ناروغۍ د پاره‬
‫ځانګړي دي‪ .‬حال دا چې ‪ AST‬انزايم د ځيګر ترڅنګ د زړه او اسکليتي عضالتو‪،‬‬
‫ځیګر ‪11‬‬

‫پښتورګو‪ ،‬ﻣغزو‪ ،‬سږو‪ ،‬پانکراس او رسو کريواتو کې ﻣوجود دي‪ .‬د ځيګر په اختالالتو کې‬
‫لږ ځانګړيتوب لري‪.‬‬

‫‪ - ۲‬د ځيګر ابنارﻣل سنتېتيک وظيفې‪ :‬د ځيګر يوه ﻣهمه دنده د البوﻣني ‪ synthesis‬دي‬
‫پدی توګه د ځيګر د سنتېتيک دندی د ارزولو د پاره اندازه کیږی‪ .‬ځيګر په ورځ کې نږدې‬
‫‪ ۱۵‬ګراﻣه البوﻣني توليدوي‪ .‬په هر صورت د البوﻣني کچه په زياتو فکتورونو پورې اړه لري‬
‫لکه د تغذي حالت‪ ،‬د پښتورګو وظيفو ‪ Enteropathy ،‬چې پروتني د السه ور کوي او‬
‫هورﻣوين ګډوډ ي عالي اختالالتوه له دې څخه د البوﻣني اندازه کول د ځيګر د دندې د‬
‫حاد ګډوډيو د پاره عالﻣه نه يش کېداي ځکه چې البوﻣني اوږد هاف اليف لري چې د‬
‫‪ 15-20‬ورځو ﻣعادل دي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫د وينې د تحرث فکتورونه د ‪ VIII‬فکتورنه پرته نور په ځيګر کې جوړېږي‪ .‬د دې فکتورونو‬
‫اندازه کول د ځيګر د سنتېتيک فعاليت د ارزونې د پاره پکار وړل کېږي‪ .‬د پروتروﻣبني‬
‫وخت )‪ (PT‬او بني املليل نارﻣل شوي نسب ‪International Normalized Ratio‬‬
‫)‪ (INR‬اندازه کول د ځيګر د سنتېتيک وظيفي د ارزولو د پاره غوره ازﻣوينه ده‪ .‬که ناروغ‬
‫کې د ويتاﻣني ‪ K‬کمښت ﻣوجود وي او يا دا چې ناروغ وارفارين درﻣل تر السه کوي په‬
‫دې صورت کې ‪ PT‬اوږدېږي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫‪ -۳‬د صفراء رکودت‪ :‬د ‪ cholestasis‬په حالت کې د ځيګر څخه اثناعرشته د صفراء په‬
‫جريان کې ګډوډي شتون لري‪ .‬د صفراء د جريان اختالل ﻣمکن د ځيګر په داخل (د ځيګر‬
‫د حجرو وظيفوي تشوش) او يا د ځيګر څخه د باندې (د صفراوي الرو بندش) ﻣوجود‬
‫وي‪ .‬صفراوي رکودت د ځینې انزاميونو د ازادېدو الﻣل کېږي چې د ابنارﻣل‬
‫بلريوبني‪ ALP،‬او‪ GGT‬د کچې په اندازه کولو رسه ﻣشخص کېداي يش‪.‬‬

‫‪ -A‬بيلروبني په ځيګر کې ترکيب او په صفراء کې اطراح کېږي‪ ،‬د بلريوبني د ﻣختلفو اجزاؤ‬
‫زياتوايل د صفراوي رکودت د پاره د رس ټکي دي‪ .‬په عموﻣي توګه که د ‪unconjugated‬‬
‫بلريوبني اندازه لوړه وي په داخيل کبدي )‪ (intrahepatic‬او که د ‪conjugated‬‬
‫بلريوبني اندازه لوړه وي په خارج کبدي )‪ (extrahepatic‬بندش باندې داللت کوي‪.‬‬
 ‫‪ 12‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ :Alkaline Phosphatase (ALP) -B‬نوﻣوړي انزايم په اوله درجه په ځيګر او هډوکو‬

‫کې پيدا کېږي‪ ،‬په ځيګر کې د صفراوي قناتونو د ايپتليم څخه ازادېږي‪ .‬په صفراوي‬
‫بندش کې ‪ synthesis‬يئ زياتيږي او په سريوم کې د داخليدو په نتيجه کې کچه‬
‫يئ لوړه ځې‪ .‬د سريوم د ‪ ALP‬نيمه عمر نږدې ‪ 7‬ورځي دي‪ .‬حتي که صفراوي بندش رفع‬
‫هم يش څو ورځې په بر کې نييس تر څو اندازه يئ نارﻣل حد ته ورسيږي‪.‬‬

‫‪ :Gama GT -C‬يو انزايم دي چې د ځيګر په حجرو کې شتون لري ‪ GGT‬انزايم د‬

‫صفراوي قناتونو د ايپيتليم په واسطه ازادېږي که د ‪ GGT‬اندازه د ‪ 125 iu/L‬څخه زياته‬
‫وي په ‪ Hepatobiliary‬ناروغيو باندې داللت کوي‪ .‬که د ‪ GGT‬انزايم د اندازې لوړېدل‬
‫د نورو انزاميونو د ابنارﻣلتي رسه يو ځاي وي د بېلګې په توګه که د ‪ GGT‬د لوړې کچې‬
‫رسه د ‪ ALP‬کچه لوړه وي رسچينهء يئ د ځيګر څخه به وي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫‪ -۵‬د ځيګر بايوپيس د ځيګر په ﻣنترش )‪ (diffuse‬ناروغيو کي لکه سريوز‪ ،‬ژېړي او د ځيګر‬
‫په توبرکلوز کې د با ارزښته ﻣعاينې څخه عبارت دي او که افت ﻣوضعي وي لکه توﻣورونه‬
‫او ګرانولوم‪ ،‬کېداي يش تېروتنه راﻣنځته يش‪.‬‬

‫د ځيګر راديولوژيکي ارزونې‬

‫‪ -۱‬د ګيډې ساده راديوګرايف‪ :‬که د ګيډې په ساده راديوګرايف کې کلسيفيکيشن ﻣوجود‬
‫وي په ‪ Hydatid cyst‬باندې داللت کوي‪ Procelian ،‬صفراوي کڅوړه او يا هم په‬
‫وخيمو ناروغانو کې په صفراوي الرو کې هوا ليدل کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫‪ –۲‬الرتا سونو ګرايف‪ :‬څرنګه چې الرتا سوند ساتندويه ‪ ،‬ارزانه او ډېر شتون لري له دې کبله‬
‫ملړۍ ازﻣوينه ګڼل کېږي‪ .‬د صفراوي الرو د توسع د تشخيص د پاره‪ ،‬د صفراوي تيږو‬
‫ﻣوجوديت اودځيګرد ابتدايي اوثانوي توﻣورونود شتون د پاره د ‪U/S‬څخه کار اخيستل کېږي‪.‬‬
‫‪ D. U/S :Doppler U/S :۳‬څخه په ‪ Portal Vein, Hepatic artery‬او ‪Hepatic‬‬
‫‪ Vein‬کې د وينې جريان ارزول کېږي‪.‬‬

‫‪ :CT scan :۴‬د ځيګرد توﻣورونو په تشخيص کې ﻣرسته کوي او که توﻣور د ‪ 1cm‬څخه‬
‫کوچني هم وي د اندازې‪ ،‬شکل او ﻣوقعيت په اړه يې په بشپړ ډول ﻣعلوﻣات وړاندې کوي‪.‬‬
‫ځیګر ‪13‬‬

‫‪ MRI:۵‬د ‪ CT scan‬په شان د بدن د نرﻣو انساجو څخه دقيق تصويرونه برابروي‪ ،‬د ځيګر‬
‫د توﻣورونو په پلټ نه کې ﻣرسته کوي‪ ،‬د سليم او خبيث توﻣورونو تر ﻣينځ توپريي تشخيص‬
‫کوالي يش ‪ ،‬د ځيګر په داخل او اطرافو کې د وينې د رګونو پلټنه کوي او هم د بدن نورو‬
‫برخو ته د ځيګر د توﻣور ﻣتاستازس په ګوته کوي‪.‬‬

‫‪ :Magnetic resonance cholangiopancreatography :MRCP –a‬د دې ﻣعاينې‬

‫څخه د صفراوي الرو په بندښت کې کار اخيستل کېږي‪.‬‬

‫‪ :Radio active scanning :۶‬که ځيګر نارﻣل وي‪ ،‬دې ﻣعاينه کې په ټولو برخو کې يو‬
‫شان ته خپرېږي‪ .‬که ابسې‪ ،‬سيست‪ ،‬توﻣور او يا حجاب حاجز الندې ابسې ﻣوجودي وي‬
‫د يو ‪ defect‬په بڼه ليدل کېږي او د ځيګر په خپرو ناروغيو کې د ‪ RAI‬ﻣوادو جذب‬
‫کمېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫انوزيف طريقي‬

‫‪ -۱‬انژيوګرايف‪ :‬د دې ﻣعاينې څخه د ځيګر د وعايي ناروغيو په تشخيص کارول کيږی‬
‫اوهم د توﻣورونوپه درﻣلنه کې يعني د ‪ chemo embolization‬پواسطه ګټه اخيستل کېږي‪.‬‬

‫‪ : Endoscopic-Retrograde-Cholangiopancreaticography (ERCP)- ۲‬د‬

‫نوﻣوړي پروسيجر څخه په الندي ﻣواردو کي کار اخيستل کيږي ‪.‬‬

‫‪-۱‬د طبي او جراحي ژېړي تر ﻣينځ د توپريي تشخيص په ﻣوخه‪،‬‬

‫‪ -۲‬د صفراء څخه د منونې اخيستل د سايتولوژيک او ﻣيکروسکوپيک ﻣعايناتو د پاره‪،‬‬

‫‪ -۳‬د تېږي راويستل اوتضيقاتو ته توسع ورکول‪،‬‬

‫‪ -۴‬د بيوپيس اجراء او د پروستيز تطبيقول ‪.‬‬

‫که ناروغ د وينې د تحرث ابنارﻣلتي ولري ‪ vitamin-k‬او يا ‪ FFP‬تطبيق کېږي‪ .‬او د‬
‫‪ cholangitis‬په صورت کې ناروغ ته انتي بيوتيک توصيه او بيا ‪ ERCP‬تر رسه کېږي‪.‬‬

‫‪ PTC :Percutaneous Trans Hepatic Cholangio graphy )PTC( – ۳‬هغه وخت‬

‫په کار وړل کېږي چې ‪ ERCP‬ناشوين وي‪ .‬د ساري په ډول هغه ناروغانو کې چې‬
 ‫‪ 14‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ Pancreatic duodenectomy‬او يا ‪ Polya Gastrectomy‬اجراء شوي وي‪ .‬هغه‬

‫ناروغانو کې چې ‪ Hilar Bile Duct‬توﻣور ولري‪.‬‬

‫‪ : cholescintigraphy -۴‬چې د ‪ HIDA‬په نوم هم يادېږي ‪.‬په دې تګالره کې نښه‬

‫شوي ‪ Technetium 99m‬ناروغ ته د ‪ Iv‬له الرې زرق کیږی نښه شوي ﻣواد چې د ‪ IV‬له‬
‫الرې ناروغ ته تطبيق شوي د ځیګر د ‪ Retroendothelial‬حجرو پواسطه اخيستل کيږي‬
‫او وروسته د ﻣتيابوليزم څخه په صفرا کې اطراح کېږي‪ .‬چه نوﻣوړی ﻣعاینی رسه د صفراوی‬
‫کڅوړی او صفراوی الرو د لیدلو اﻣکانیت برابریږی ‪ .‬په نارﻣل کسانو کی د زرق څخه ‪۳۰‬‬
‫دقیقی وروسته ‪ ۹۰٪‬او د یو ساعت څخه وروسته ‪ ٪۱۰۰‬صفراوی کڅوړه لیدل کیږی‬
‫نوﻣوړی ﻣعاینه د ځيګر په افتونو کې تشخيصيه ارزښت لري ﻣثالً‪ hepatobiliary‬ليکاژ‬
‫او ‪ iatrogenic biliary obstruction‬په تشخیصکې ﻣرسته کوی ‪،‬نوﻣوړي ﻣاده د نورﻣل‬
‫حجرو په نسبت دکانرسي حجرو پواسطه زيات جذب او په ﻣيتابوليزم رسېږي‪(Ellis, .‬‬
‫)‪2010‬‬
‫لپراسکوپي‪ :‬دا ازﻣوينه هم د ځيګر په افاتو کې ﻣثالً‪ Hepato Pancreatic biliary‬کانرس‬
‫د تشخيص او ‪ staging‬دپاره پکار وړل کېږي‪ ،‬همدارنګه د ځيګر بايوپيس پرې هم اجراء‬
‫کېږي تر څو د ځيګر توﻣورونو او ‪ Chronic Liver Disease‬تر ﻣنځ توپريي تشخيص‬
‫ويش‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫هيپاتيک او ‪ Post Hepatic‬ژېړي‬

‫ژېړي د پوستکي‪ ،‬اسکلرا او ﻣخاطي غشاء ژيړ رنګ کيدو ته ويل کېږي چې د‬
‫بلريوبني د پګمنت له اﻣله راﻣنځته کېږي‪ .‬کله چې په وينه کې د بيلروبني کچه د – ‪2,5‬‬
‫‪ 3mg/dl‬ته ورسېږي هايپربلريوبينمي راﻣنځته کيږی چه د ژېړي په شکل راڅرګنديږي‪ .‬د‬
‫‪ Jaundice‬اصطالح د فرانسوي لغت )‪ (Jaune‬څخه اخيستل شوې چې د ژېړي په ﻣعنا ده‪.‬‬
‫ژېړي اکرثا ً د ځيګر په ناروغيو کې ليدل کېږي ﻣثالً‪ ،Hepatitis‬د ځيګر سليم او خبيث‬
‫توﻣورونه‪ ،Leptospirosis ،‬د صفراوي تيږو پواسطه د صفراوي الرو‬
‫ال ‪ Biliary atresia‬کې‪.‬‬
‫بندښت‪ Pancreatic،‬کانرس او لږه والدي رسچينه لري ﻣث ً‬
‫)‪(Brunicarde F, 2010‬‬
‫ځیګر ‪15‬‬

‫د بلريوبني ﻣيتابوليزم‪ :‬د صفراوي صباغاتو او صفراوي ﻣالګو د ﻣيتابوليزم په باره کې ﻣعلوﻣات‬
‫لرل د ژېړي د پتوژين‪ ،‬کلينيکي څرګندونو‪ ،‬ازﻣوينې او درﻣلنې د پوهاوي د پاره اړين دي‪.‬‬
‫د ‪ RBC‬عمر په اوسط ډول ‪ ۱۲۰‬ورځې وي‪ .‬کله چې يې عمر پاي ته ورسېږي په ‪RES‬‬
‫سيستم کې تخريبېږي ‪،‬بيل روبني‪،‬هيم )‪ (hem‬او ګلوبني ور څخه ازادېږي‪ ،‬ازاد شوي‬
‫‪hem‬د هډوکي په ﻣغز کې د هيموګلوبني په ترکيب کې بيا کارول کېږي‪ .‬بيلروبني– ګلوبني‬
‫برخه په اوبو کې غري ﻣنحل او شحم کې د ﻣنحل ﻣادي په شکل وي‪ ،‬بيلروبني په وينه کې‬
‫د البوﻣني رسه يوځاي کېږي او ځيګر ته انتقال ﻣوﻣي په ځيګر کې د ‪glucoronic acid‬‬
‫رسه يو ځاي کېږي او ‪ bilirubin diglucoronide‬تشکيلوي او نوﻣوړي ﻣاده د‬
‫‪ glucoronyl transferase‬انزايم په واسطه په ‪ glucoronide‬کتاليز کېږي‪ .‬نوﻣوړې‬
‫‪ glucoronide‬په اوبو کې ﻣنحل او صفراوي قناتونو کې اطراح کېږي‪ .‬کم ﻣقدار يې په‬
‫وينه کې توئېږي او بيا په تشو بولو کې اطراح کېږي‪ .‬د ‪ conjugated bilirubin‬زيات‬
‫ﻣقدارد فاضله ﻣوادو په ډول کوملو ته اطراح کېږي‪ ،‬په کوملو کې ‪conjugated bilirubin‬‬
‫د باکرتيا تر اغېزې الندې په يوروبلينوژن چې يو بې رنګه ﻣاده ده‪ ،‬بدليږي يوروبلينوژن په‬
‫‪ urobilin‬او‪ stercobilin‬باندي اکسيدايز کيږي يوروبلني د پښتورګو پواسطه په تشو‬
‫ﻣتيازوکي اطراح او تش ﻣتيازو ته ژيړ رنګ ورکوي او ‪ stercobilin‬د غايطه ﻣوادو رسه‬
‫اطراح کېږي او ډکو ﻣتيازو ته نصواري رنګ ورکوي)‪(Brunicarde F, 2010‬‬
‫د ژېړي طبقه بندي‪ :‬دا چې د صفراوي صباغاتو تراکم د بلريوبني د ﻣيتابوليزم په کوﻣه ﻣرحله‬
‫کې صورت ﻣوﻣي‪ .‬ژېړي په پري هيپاتيک‪ ،‬هيپاتيک او پوست هيپاتيک ډولونو وېشل‬
‫شوي دي‪ .‬که په هره ﻣرحله کی کډوډی راﻣنځته شی د زیړی الﻣل کیږی ‪.‬‬
‫‪- 1‬هيمواليتيک ژېړي )‪:(Pre- hepatic jaundice‬په ‪ pre-hepatic‬ژېړي اخته‬
‫ناروغانوکې د‪ unconjugated‬بلريوبني زيات ﻣقدار تولیدیږی (په ‪ RES‬کی د‪ RBC‬د‬
‫هیمولیزد اﻣله ) ځيګر وړتیا نه لری چه ‪ unconjugated‬بلريوبني په ‪ conjugated‬بلريوبني‬
‫تبديل کړي‪ .‬په نتيجه کې د ‪ unconjugated‬بلريوبني کچه په وينه کې زياتېږي‪ .‬پداسې‬
‫حال کې چې د ‪ conjugated‬بلريوبني ﻣقدار په وينه کې نارﻣل وي‪.(Lawrence, 2018) .‬‬
‫د ‪ hemolysis‬الﻣلونه‪ :‬دا ډول ژېړي د صفراوي صباغاتو د زيات توليد په نتيجه کې د‬
‫والدی او کسبی هيموليتيک ‪ anemia‬له اﻣله ﻣنځته راځي‪ .‬والدی هیمولیتیک انیمیا د وینې‬
 ‫‪ 16‬د ګېډې جراحي‬

‫د رسوحجرو دغشا جینیټیکي اختالالت لکه ‪hereditary spherocytosis and‬‬

‫)‪ ) eliptocytosis‬د(‪ ) glucose-6-phosphate dehydrogenase deficiency‬د‬

‫‪ ۷ -۱‬شکل‪ :‬د بيلروبني )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫انزایم منګړتیاوی او د هیموګلوبین جوړښت کې نیمګړتیاوې (‪ sickle cell anemia‬او‬
‫تالسیام‪.‬‬

‫‪ :hepatic jaundice .۲‬کبدي ژېړي هغه وخت راﻣنځته کېږي چې د ځيګر په حجرو‬
‫کې ناروغي ﻣوجوده او دځيګر په حجرو کې د بلريوبني د ‪ conjugation‬او اطراح‬
‫نيمګړتياوې ﻣوجودې وي‪ ،‬ځيګر توان نلري چې په بشپړ ډول بلريوبني ‪conjugated‬‬
‫کړي‪ .‬له دې کبله په قناتونو کې لږ اطراح کېږي اود ‪ unconjugated‬بلريوبني سويه په‬
‫وينه کې لوړېږي‪.‬که ځيګر ‪ cirrhotic‬وی په کبدی زيړی کی د ‪ conjugated‬او‬
‫‪ unconjugated‬بلريوبني سويه په وينه کې لوړېږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
‫الﻣلونه‪ :‬د ځیګر د حجرو په داخل کی د صفراء د ‪ conjugation‬او اطراح د پاره داخل‬
‫حجروی ﻣیکانیزﻣونه شتون لری ‪ .‬د ځیګر د حجرو په داخل کی انزایامتیکی پروسی په‬
‫ځیګر ‪17‬‬

‫هر حالت کی توآنیږی چه د ځیګر د وینی جریان ګډوډ کړی او وروسته د ځیګر دنده‬
‫خرابه کړی (‪ ) hyopoxia & anoxia‬د کبله‪ .‬په هر صورت ګڼ شمیر اختالالت شتون لری‬
‫غیر کونژوگه یا کونژوگه هایپربیرلی روبینمی الﻣل کیږی‪ .‬گیلربت سندروه یو ډول يئ دی‬
‫چه پدی سندروم کی د گلوکورونیل ترانسفراز انزایم فعالیت کمیږی ددی الﻣل کیږی چه‬
‫بیلی روبین ‪ conjugation‬د ګلوکورونید رسه کمه شی ‪، Crigler-Najjar syndrome‬‬
‫‪sepsis, and autoimmune ،alcohol abus‬‬ ‫‪، Dubin-Johnson syndrome‬‬
‫‪disorders all can result in inflammation in the liver with subsequent‬‬
‫‪disruption of bilirubin ,medications, including acetamino-phen, oral‬‬
‫‪ ، contraceptives, and anabolic steroids.‬د ځيګر الکوليک ناروغې ‪،‬ويرويس‬
‫هيپتايتس )‪Primary biliary cirrhosis or primary . (viral hepatitis A,B,&C‬‬
‫‪Hepatocellular carcinoma، sclerosing cholangitis‬‬

‫‪ :post hepatic jaundice:۳‬کله چې د ځيګر د ننه او يا خارج کې صفراوي قناتونه بند‬

‫يش او د ‪ Conjugated Bilirubin‬د اطراح ﻣانع يش‪ ،‬انسدادي ژېړي راﻣنځته کېږي‪.‬‬
‫څرنګه چې صفراوي صباغات کوملو ته نه داخلېږي نو د غايطه ﻣوادو رنګ سپني وي‪.‬‬
‫صفراوي صباغات په دوران کې داخل او د پښتورګو د الرې په تشو ﻣتيازو کې اطراح کېږي‬
‫او په تور نصواري رنګه بدلېږي چه د تشو ﻣتیازو رنګ توره وی‪(Williams, 2013) .‬‬

‫کبدي او خارج کبدي ژېړي اکرثا ً رسه يو ځاي وي د ﻣثال په توګه د صفراء د اسايس الرو‬
‫تيږه په قسمي توګه د صفراوي جريان د بندش الﻣل او هم په قسمي توګه د ځيګر د زيان‬
‫الﻣ ل کېږي او په ثانوي ډول (صفراوي سريوز) د ژېړي الﻣل کېږي‪ .‬همدارنګه د ځيګر په‬
‫سريوزس او ﻣيتاستاتيک توﻣورونو کې په قسمي توګه د ځيګر انساج تخريبېږي او هم په‬
‫قسمي توګه د ځيګر په داخل کې صفراوي الرو باندې فشار له کبله د ژېړي الﻣل کېږي‪.‬‬

‫الﻣلونه‬

‫‪ Intra luminal .1‬الﻣل‪ ،‬لکه صفراوي تېږي‪.‬‬

‫‪ :Mural cases .2‬لکه خبيث او سليم تضيقات‪،cholangiosarcoma ،‬‬
‫‪ .cholangitis‬او درﻣل چه د صفراء د رکودت الﻣل کيږی ‪.‬‬
 ‫‪ 18‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ :Extra luminal .3‬لکه پانکرياتيک کانرس او بطنی توﻣورونه‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫تشخيص‪ :‬د ژېړي‪ DX‬دناروغ د تاريخچې‪ ،‬فزيکي ﻣعاينې او ‪ lab‬ازﻣوينو پورې اړه لري‪.‬‬

‫د ژېړي د ناروغ تاريخچه‬

‫د ژېړي د تشخيص په ارزونه کې د تاريخچې څخه ﻣهم ﻣعلوﻣات تر السه کېږي‬
‫په ژيړی اخته ناروغان ﻣعموالً ﻣختلف اعراض او عالیم لری ځينو کی پوستکي ژيړرنګه چه‬
‫د خارښت رسه يو ځای وی او ځينو نوروکي اعراض او عاليم بيا شتون نلری ‪ .‬د ژيړی ﻣوده‬
‫او د نورو عالميو ﻣوجوديت لکه د ګیډی درد ‪ ،‬خارښت ‪،‬د عضالتو او بندونو دردونه‬
‫‪،‬ستوﻣانتيا د تشو او ډکو ﻣتيازو د رنګ د بدلون څخه پوښتنه وشی ‪ ..‬که ناروغ خارښت ولری‬
‫‪،‬ډک ﻣتياز يئ کم رنګه او تش ﻣتياز ئی تور رنګه وی په انسدادی زيړی‪ .‬داللت کوی ‪،‬که‬
‫د ګيډی درد د تبی او ژيړی رسه يو ځاي وی په ‪ cholangitis‬باندی داللت کوی‪ ،‬که د‬
‫صفراوی الرو د انسداد رسچينه ‪ Malignancy‬وی اکرثا ً ناروغانو کي يب درده زيړی راﻣنځته‬
‫کيږی او وزن د السه ورکوی او که ناروغ داخيل کبدی ‪ cholestasis‬ولری کيدای شی چه د‬
‫‪ cholestasis‬رسچينه د ځيګر په داخل او يا د ځيګر څخه د باندی وی چه د تاريخچي د‬
‫نظره په تشخيص کي ستونزی راﻣنځته کوی‪.‬همدارنګه د صفراوی تيږو او‬
‫‪ choledocholithiasis‬د خطر احتاملی عواﻣل بايد وپيژندل يش چه په الندی ډول دي ‪:‬‬
‫د چاغی ناروغی ‪ ،‬ښځينه جنس او عمر چه د ‪ 40‬کالو څخه زيات وی ‪ .‬د داخيل بطنی ناروغي‬
‫شتون چه د ‪ Iflammatory bowel disease‬رسه اړيکي لر ی بايدوپيژندل شی چه پدی کی‬
‫‪ Cholelithiasis،Hepatic steatosis‬او‪ Primary Sclerosing Cholangitis‬ګډون لری ‪.‬‬
‫همدارنګه د ‪ Pancreatitis‬دقيق تاريخچه واخيستله شی ځکه چه د صفراوی الرو د تضيقاتو‬
‫الﻣل کيږی ‪ .‬او هم د هر ډول‪ Iatrogenic‬ﻣداخلی لکه جراحی او يا اندوسکوپی په اړه‬
‫ﻣعلوﻣات الس ته راړول اړينه ده‪ .‬د ژېړي په اخته ناروغانو کې د ناروغ اجتامعي تاريخچه‬
‫زياته ﻣهمه ده‪ .‬د الکولو بې ځايه استعامل د ځيګر د سريوز د ﻣعمول الﻣلو څخه ده‪ .‬وريدي‬
‫درﻣل استعاملول او غري ﻣحفوظ جنيس اړيکې په هيپتايتس ‪ B‬او ‪ C‬بدلېږي‪ .‬همدارنګه د‬
‫بهرنيو ﻣسافرتونو تاريخچه په ځانګړي ډول يې د ځاي او وخت تشخيص هم اړين دي‪،‬‬
‫ﻣمکن په هيپتايتس ‪ A‬باندې اخته يش‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬
‫ځیګر ‪19‬‬

‫فزيکي ازﻣوينه‬

‫په فيزيکي ﻣعاينه کی د ناروغ حيايت عالميو ته د تبې او سيستميک تسمامتو له‬
‫پاره بايد کتنه ويش لکه هايپوټنشن او ټکي کارديا‪ .‬د ناروغ عموﻣي حالت ته وکتل يش ایا‬
‫ناروغ ‪ cachexic‬دی او یا هم ‪.(Ahrendts A, 2016) .uninterested‬د يادوين وړ ده چه‬
‫د ځيګر په ﻣزﻣنو ناروغيوکی د پوستکی داغونه )‪ (Stigma‬چه د ‪spider nevi, palmar‬‬
‫‪erythema, gynecomastia, caput medusae, Dupuytren contractures,‬‬
‫‪ parotid gland enlargement, and testicular atrophy.‬څخه عبارت ده بايد‬
‫وپيژندل يش ‪.‬که د چپ طرف فوق ترقوی او ‪ periumbilical‬ملفاوی غدوات د جس‬
‫وړ وی ‪ Malignancy‬باندی داللت کوی ‪.‬د ګيدی په ﻣعاينه کي بايدد‬
‫‪ Hepatosplenomegally‬او‪ Ascites‬په اړه ﻣعلوﻣات ولرو که ژيړي د‪ Ascites‬رسه يو‬
‫ځای وی په ‪ Malignancy‬يا‪ Cirrhosis‬باندي داللت کوي ‪ .‬که ‪ RUQ‬حساس او‬
‫صفراوي کڅوړه د جس وړ وي )‪ (Courvoisier sign‬د ‪ Cystic duct‬بندښت د‬
‫‪Malignancy‬د اﻣله ده ‪ .‬د ژېړي رنګ او غلظت د اهميت وړ دي‪ ،‬ليمويي رنګه ژېړي په‬
‫هيموليتيک ژېړي باندې داللت کوي‪ .‬که ژېړي زيات او غلیظه وي‪ ،‬په کبدي او ‪post‬‬
‫‪ hepatic‬ژېړي باندې داللت کوي‪.‬‬

‫ځانګړیازﻣوينه‬
‫د ‪ Pre Hepatic‬ژېړي توپريي تشخيص د هيپاتيک او ‪ post hepatic‬ژېړي رسه اسانه‬
‫دي‪ ،‬خو د ‪ Hepatic‬او ‪ post hepatic‬ژېړي تر ﻣينځ توپريي تشخيص ډېر ستونزﻣن وی‬
‫ځکه چې ‪ hepatic‬او ‪ post hepatic‬ژیړی رسه يو ځاي وي‪ .‬البراتواري ازﻣوينې تر يو‬
‫اندازې په تشخيص کې ﻣرسته کوي‪.(Lawrence, 2018) .‬غريﻣستقيم بلريوبني په اوبو کې‬
‫غري ﻣنحل دي په تشو بولو کې نه اطراح کېږي‪ ،‬په داسې حال کې چې ‪ conjugated‬بلريوبني‬
‫په اوبو کې ﻣنحل او د پښتورګو د الرې په تشو بولو کې اطراح کېږي‪ .‬لدی کبله په‬
‫‪ Prehepatic‬ژېړي کې بلريوبني په تشو بولو کې شتون نلري)‪ . (acholuric jaundice‬په‬
‫داسې حال کې چې په ‪ post hepatic‬ژېړي کې بلريوبني په تشو بولو کې ﻣوجود وي‪ .‬په‬
‫پري هيپاتيک ژېړي کې د بلريوبني زيات ﻣقدار کوملو ته اطراح کېږي‪ .‬له دې کبله د‬
 ‫‪ 20‬د ګېډې جراحي‬

‫يوروبلينوژن ﻣقدار په غايطه ﻣوادو کې لوړ ځي او دوباره جذب يې د کوملو پواسطه‬

‫زياتېږي او اضايف ﻣقدار يې په تش بولو کې اطراح کېږي‪.‬په ‪ post hepatic‬ژېړي کې د‬
‫صفراء ډېر لږ ﻣقدا ر کوملو ته داخلېږي له دې کبله د يوروبلينوژن ﻣقدار په غايطه ﻣواد او‬
‫تش بولو کې کم وي‪ .‬د پورته توضيحاتو پر بناء د ژېړي د ﻣختلفو ډولونو البراتواري ﻣوندنې‬
‫په الندې ډول دي‪ :Urine exam :‬يوازې ‪ conjugated‬بلريوبني په اوبو کې ﻣنحل دي‬
‫او په تشوبولو کې اطراح کېږي‪ .‬بلريوبني په تشو بولو کې د صفراوي الرو په بندش او‬
‫کبدي حجرو په ويجاړتيا داللت کوي‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫‪ :Urobilinogen‬يوروبلينوژن د صفراوي الرو په بشپړ بندش کې په تش بولو کې ﻣوجود‬

‫نه وي چه نه ﻣوجودیت يئ په انسدادي ژېړي او ﻣوجوديت يې په پري هيپاتيک ژېړي‬
‫باندې داللت کوي‪.‬‬

‫غايطه ﻣواد‪ :‬د صفراوي صباغاتو نه ﻣوجوديت په غايطه ﻣوادو کې د ژېړي داخيل او يا‬
‫خارجي الﻣل په ګوته کوي‪ ،‬په پري هيپاتيک ژېړي کې په غايطه ﻣوادو کې د‬
‫‪ stercobiline‬کچه لوړېږي‪.‬‬

‫هيامتولوژيکی ازﻣويني‪ :‬هغه ناروغان چې ژېړي لري‪ ،‬په سريوم کې يې الندې ازﻣوينه‬
‫اجراء يش‪ .‬د وينې بشپړ ﻣعاينات )‪ total ،(CBC‬بلريوبني ‪ Direct‬او ‪ indirect‬بلريوبني‬
‫او همدارنګه د ‪ ϪGT,ALT,AST‬او ‪ ALP‬څخه ‪ CBC .‬ﻣعاينه د هيموليز د پاره له‬
‫ګټورې ازﻣوينې څخه عبارت دي چې تخريب شوي ‪ RBC‬او د ‪ RE‬د حجرو زياتوايل په‬
‫ګوته کوي‪ AST .(Brunicarde F, 2010) .‬او‪ ALT‬د ځيګر د حجرو د تخريب ښه‬
‫عالﻣه ده او د بلريوبني د کچې د لوړوايل پرته اندازه يې لوړيږي‪ .‬په حاد ويرويس هيپتايتس‬
‫کې د ‪ ALT‬ليول څو زرو ته پورته کيږي‪ .‬که سطح يې د ‪ ۱۰۰۰۰ U/L‬څخه لوړه يش د‬
‫ځيګر د حجرو په شديد اخته کيدو داللت کوي چې بله رسچينه لري لکه د اسيت اﻣينوفني‬
‫او اسکيميا له اﻣله به وي‪.‬‬

‫‪ :Bilirubin‬بلريوبني د هم )‪ (hem‬د کتابوليزم د اخري ﻣحصول څخه عبارت دي‪.‬‬

‫‪ Bilirubin‬ځيګر ته انتقال ﻣوﻣي او صفراء د الرې اطراح کېږي‪ .‬په پري هيپاتيک ژېړي‬
‫ځیګر ‪21‬‬

‫کې بلريوبني په وينه کې د ‪ unconjugated‬په شکل او په خالص ‪ post hepatic‬ژېړي‬

‫کې د ‪ conjugated‬په شکل او په هيپاتيک ژېړي کې د ‪ conjugated‬او ‪unconjugated‬‬
‫په شکل ﻣوجود وي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
‫الکالني فاسفتاز)‪ :(ALP‬نوﻣوړي انزايم د هغه حجرو په واسطه چې صفراوي قناتونه يې‬
‫پوښيل دي توليدېږي‪.‬کله چې نوﻣوړي حجري د التهاب‪ ،‬نکروز او يا انسداد له اﻣله اغېزي‬
‫الندي رايش‪ ALP ،‬د وينې جريان ته فرار کوي‪ .‬ﻣقدار يې په پري هيپاتيک ژېړي کې نارﻣل‬
‫وي او په هيپاتيک ژېړي کې لوړېږي‪ .‬د سريوم پروتني غلظت د ځيګر په اکرثو ناروغيوکي‬
‫نارﻣل او يا نارﻣل ته نږدې وي‪ ،‬ځکه چې د البوﻣني کمښت د ګلوبولني په زياتوايل رسه‬
‫پوره کېږي چې ‪ A/G‬نسبت د ‪ ۱،۵:۱‬او يا د ‪ ۳:۱‬څخه عبارت دي‪.‬پروتروﻣبني ټايم )‪:(PT‬‬
‫په پري هيپاتيک ژېړي کې نارﻣل وي‪ ،‬په ‪ post hepatic‬ژېړي کې اوږدېږي چې د ‪vit k‬‬
‫په تطبيق رسه اصالح کېږي‪ .‬او په ‪ hepatic‬ژېړي کې نه يوازې دا چې اوږدېږي بلکه د‬
‫‪ vit k‬په تطبيق رسه نه اصالح کېږي ځکه چې له يوې خوا ‪ vit k‬نه جذبېږي او د بيل خوا‬
‫ځيګر د پروتروﻣبني د ترکيبولو وړتيا نه لري‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
‫وروستۍ ارزونه‪ :‬په هغه صورت کې چې ناروغ د صفراوي الرو بندش ﻣشکوک وی او يا‬
‫دا چې داخل کبدي صفراوي رکودت ولري ناروغ ته الندې تصويري ازﻣوينه توصيه کېږي‪.‬‬
‫‪ ERCP، CT scan ، Ultrasonography‬او‪(Brunicarde F, 2010) .MRCP‬د ځيګر‬
‫بايوپيس‪ :‬ﻣعموالً ورته اړتيا نشته اﻣا کوالي يش د اتواﻣيون هيپتايتس په تشخيص او د‬
‫صفراوي الرو په تشوشاتو کې لکه ابتدايي صفراوي سريوزس او ابتدايي سکلريوزنګ‬
‫کوالنجيتس وکارول يش‪ (Lawrence, 2018) .‬د ګيډې په ساده راديوګرايف کې يا به‬
‫‪ calcification‬ﻣوجود وي ﻣثالً هيداتيت سيست‪ porcelain ،‬صفراوي کڅوړه ښکاره‬
‫يش او يا په ډيرو شديدو او خطرناکو ناروغانو کې په صفراوي الرو کې هوا وليدل يش‪.‬‬
‫)‪(Williams, 2013‬‬
 ‫‪ 22‬د ګېډې جراحي‬

‫د ځيګر ترضيضات‬
‫له نيکه ﻣرغه د ځيګر جرحي غري ﻣعمول دي‪ ،‬ځکه چې ځيګر د حجاب حاجز‬
‫الندې ﻣوقعيت لري او د صدر د جدار په واسطه ساتنه کېږي‪ .‬په هر صورت کله چې‬
‫ځيګر ﻣجروح يش حتي د پام وړ ‪ ،‬ﻣناسب او چټک اهتامﻣاتو رسه رسه بيا هم د ﻣعيوبيت‬
‫او ﻣړينې الﻣل کېږي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫ډولونه‬
‫د ځيګر ترضيضات ‪ :‬په پڅ ‪ ،‬نافذه او ‪ Iatrogenic‬ډولونو وېشل شوي دي‪:‬‬

‫‪ -۱‬پڅ ترضيضات‪ :‬د ځیګر پڅ ترضيضات لکه ترافیکی پیښی ‪ ،‬سقوط او ﻣستقیم ګوذار‬

‫‪ -۲‬نافذه )‪ )Penetrating‬جروحات لکه قاطعه او ‪ gunshot‬جروحات چې زياتره د صدر‬

‫او زړه د جروحاتو رسه يو ځاي وي‪.‬‬

‫‪ : iatrogenic: .۳‬د ځیګر‪ percutaneous liver biopsy‬پر ﻣهال راﻣنځته کیږی‪.‬‬

‫ځيګر د ګيډې په جوف کې قداﻣي ﻣوقعيت لری او اندازه يئ لویه ده چه د پڅ ترضيضاتو‬

‫د پاره ﻣناسب دي او همدارنګه ځیګر د ګیډی پورتنی برخه کی ﻣوقیعت لری د نافذه‬
‫جرحو د پاره ﻣناسب دې‪ (Williams, 2013) .‬د ښي صدر د سفيل برخياو د ګيډې دښی‬
‫طرف د علوي برخې په ټولو قاطعه جروحو کې بايد د ځيګر جرحه په نظر کې ونيول يش‪،‬‬
‫په ځانګړی توګه هغه جرحي چې د ويني ‪ replacement‬ته اړتیا لري‪ .‬همدارنګه د صدرد‬
‫سفيل برخې او د ګيډې دعلوي برخې ‪ crush‬جروحات اکرثا ً د ‪،rib fracture‬‬
‫هيموتوراکس‪،‬منوتوراکس د ځيګر او توري د جروحاتو رسه يو ځاي وي‪ .‬د ځيګر‬
‫جروحات د ټولو جروحاتو‪۵٪‬جوړوي‪.‬‬

‫د ځيګردجرحو درجه بندی‬

‫‪ Laceration : Grad-I‬چه د ‪ 1cm‬څخه کمه ژوره وی او‪ sub capsular‬هيامتوﻣا چه‬

‫د ‪ 1cm‬څخه کمه قطر لری‪.‬‬
‫ځیګر ‪23‬‬

‫‪ laceration : Grad-II‬چه له ‪ 1-3cm‬ژوره‪ Subcapular .‬يا ﻣرکزي ‪ hematoma‬چه‬

‫‪ 1-3cm‬قطر لری‪.‬‬

‫‪ laceration : Grad-III‬چه ‪ 3-10cm‬ژور‪.‬او ‪ Subcapular‬يا ﻣرکزي ‪hematoma‬‬

‫چه ‪ 3-10cm‬قطر ولری‪.‬‬

‫‪ : Grad-IV‬چه له ‪ 10‬سانتي ﻣرتو څخه کمه ژوره‪ Subcapular.‬يا ﻣرکزي ‪hematoma‬‬

‫چه د ‪ 10cm‬څخه زيات قطر لری او د لوب ‪ devasculariization‬رسه‬

‫‪ : Grad-V‬دوه اړخيزه لوبونو ‪devasculariization.‬‬

‫‪ ۸ -۱‬شکل‪ :‬د ځيګر ترضيض )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫په ځيګر کی د هيمتوم سري‬

‫‪ Subcapsular hematoma.1‬یا بطني کتله جوړ وي يا د پريتوان په جوف کې رپچرکوی‬

‫‪.2‬که هيامتوﻣا ﻣرکزي (‪ )central‬ﻣوقیعت ولري‪:‬‬

‫‪ -a‬که هيامتوﻣا ﻣننت يش د ځيګر ابيس او يا حجاب حاجز الندې ابسې جوړوي‪.‬‬

‫‪ -b‬که د صفراوي الرو رسه اړيکه ولري – ‪ hemobilia‬راﻣنځته کېږي‪.‬‬

 ‫‪ 24‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -3‬کېداي يش ترضييض صفراوي سيستونه جوړ يش‪.‬‬

‫‪.4‬که د ځيګر جرحه د ځيګر ثري )‪ (Hilis‬ته نږدې ﻣوقیعت ولري‪ ،‬ډېر ژر د ﻣړينې الﻣل‬
‫کیږي‪ .‬نوﻣوړي ناروغان نادرا ً روغتون ته د درﻣلنې د پاره انتقال ﻣوﻣي‪( .‬بهسودوال‪)۱۳۹۲ ،‬‬

‫کلينيکي اعراض او عاليم‬

‫ناروغ د ګيډې د درد څخه شاکی وي‪ .‬درد ښي اوږې ته انتشار کوي‪)kehr’s sign( ،‬‬
‫ﻣثبت وي چې د بطن په داخل کې د وينې په ﻣوجوديت باندې داللت کوي او د بطن د‬
‫ﻣنترش درد‪ rebound،‬تندرنس او ‪ guarding‬الﻣل کېږي‪ .‬د ضايع شوې وينې له اﻣله ناروغ‬
‫تکي کارديک وي‪ ،‬نيض يې ضعيف او د وينې فشار يې ټيټه وي چې په هايپوواليام باندې‬
‫داللت کوي‪ .‬په لږو حالتونو کې ‪ sub capsular‬هيامتوﻣا رپچر کوي چې په دې صورت‬
‫کې له ترضيض څخه څو ساعته وروسته درد او شاک راﻣنځته کېږي‪Hemoperitonium .‬‬
‫ﻣوجود وي او په ﻣﺆخر ډول داخل بطني ابسې جوړوي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫تشخيص (‪ :)diagnosis‬د کلينيک او ‪ imaging‬پواسطه اجراء کېږي‪:‬‬

‫‪ -۱‬د ‪ FAST‬سونوګرايف‪focused abdominal sonographic technique :‬د با ارزښته‬

‫ﻣعاينې څخه عبارت ده په هغه ناروغانو کی چه د ‪ hemodynamic‬د نظره ‪ unstable‬وی‬
‫د ‪ FAST‬پواسطه د ګيډې په داخل ګي د وینی ﻣوجوديت په ځانګړي توګه د ﻣوريسون‬
‫په کڅوړه ‪ ،‬د ګيډې په ‪ LUQ‬او دحوصيل په جوف کې په ګوته کوي‪ ،‬په حقيقت کې‬
‫‪ FAST‬د ‪ DPL‬د ‪ Replace‬ﻣعاينې څخه عبارت دي‪.‬‬

‫‪ :X-Ray-2‬په ساده ايکرسي کې د صدر په ښي طرف کي د سفيل اضالعو کرس اود ښي‬
‫طرف د حجاب حاجز ‪ elevation‬ﻣوجود وي‪.‬‬

‫‪ :DPL -3‬تراوﻣا په ناروغانو کې چې شعوري حالت نه لري ‪ hemodynamic ،‬له نظره‬

‫‪ unstable‬وي اود پريتونايتس عاليم پيدا کول ﻣشکل وي د ‪ DPL‬د ﻣعاينې څخه استفاده‬
‫کېږي‪.‬‬
‫ځیګر ‪25‬‬

‫‪ :CT scan-4‬د ګيډې په پڅو ترضيضاتو کې که ناروغ د هيموديناﻣيک له نظره ‪stable‬‬

‫وي د ‪ oral‬يا ‪ IV‬له الرې د کثيفه ﻣوادو رسه د ګيډې ‪ CT scan‬تر رسه کېږي‪،‬د ‪CT scan‬‬
‫ﻣعاينې رسه د ځيګر د جرحي وسعت‪ ،‬د انساجو زيامنن کيدل او د ضايع شوي وينې اندازه‬
‫ﻣعلوﻣيداي يش‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫اهتامﻣات‬
‫په عموﻣي توګه د ځيګر د جروحاتو ابتدايي ‪ Management‬د بدن د نورو‬
‫ترضيضاتو په شان دي‪ .‬په دې ﻣعنا چې د ځيګر په جروحاتو کې ارزوين او احيا ﻣجدد بايد‬
‫په ورته وخت کې تر رسه يش‪.‬د ابتدايي ارزوين او ﻣديريت ﻣوخه د وژونکو ستونزو‬
‫تشخيص او په نښه کېدل دي‪ .‬که نوﻣوړې ستونزې درﻣلنه ونه يش د ﻣړينې الﻣل ګرځي‪.‬‬
‫ملړين رسوي کې ‪ ۵‬برخې شاﻣلې دي چې په جدي توګه بايد تعقيب يش چې په الندې‬
‫ډول دي‪:‬‬

‫‪ ‬د هوايې الرې ساتنه او د غاړې د حرکاتو ﻣحافظه کول‪.‬‬

‫‪ ‬تنفس او ‪ventilation‬‬
‫‪ ‬د دوران او وينې بهيدنې کنرتولول‪.‬‬
‫‪ ‬ناتواين ‪ /‬عصبي وضيعت‪.‬‬
‫‪ /expose ‬چاپرييال کنرتول‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫د ځيګر د جروحاتو د درﻣلنې ﻣوخه‪ :‬د ځيګر د جروحاتو د درﻣلنې ﻣوخي دا دي چې په‬
‫کوم ناروغانو عمليات تر رسه يش او په کوم ناروغانو عمليات تر رسه نه يش‪ .‬نوﻣوړې‬
‫ﻣوخه د ناروغ په ‪ hemodynamic‬حالت‪ ،‬د ځيګر د جروحاتو په درجه‪،‬د ګیډې په داخل‬
‫کې د نورو اعضاؤ جرحو رسه اړه لري‪.‬‬

‫‪ ۱‬د ځيګر پڅ )‪ ( blunt‬ترضيضاتو درﻣلنه‪ :‬که ناروغ د ‪ hemodynamic‬له نظره ‪stable‬‬

‫وي‪ ،‬د ‪ peritonitis‬اعراض او عاليم ﻣوجود نه وي او هم د لپراتوﻣي استطبابات ﻣوجود‬
‫نه وی غري عمليايت درﻣلنه )‪ (non operative treatment‬تر رسه يش‪.‬‬
 ‫‪ 26‬د ګېډې جراحي‬

‫اوکه ناروغ دځيګر جرحه ولري‪ ،‬د ‪ hemodynamic‬له نظره بې ثباته وي او د پريتونيتس‬
‫اعراض او عالیم ﻣوجود وي‪ ،‬د جراحي ﻣداخيل اجراء ته اړتيا ده‪(Williams, 2013) .‬‬

‫د نافذه جروحاتو درﻣلنه ‪ :‬که ناروغ د ګيډې ‪ Rt side penetrating‬او يا ‪thoraco abdominal‬‬
‫جروحات ولري او ځيګر ‪ lacerated‬شوي وي پدي صورت کي که ناروغ د ‪hemodynamic‬‬
‫له نظره‪ stable‬وي بايد تر ﻣراقبت الندې وساتل يش‪ .‬پداسې حال کې که چیری د ګيډې په‬
‫داخل کې نور جروحات وررسه ﻣوجود نه وي غیر جراحی درﻣلنه کیږی‪ .‬ﻣګر د ځيګر په‬
‫ترضيضاتو کې په ‪ ٪۱۵‬ناروغانو کې لپراتوﻣي په عاجله توګه تر رسه کېږي‪.‬‬

‫د ځيګر د جرحو ‪ management‬د ‪ 4Ps‬په توګه خالصه کيږي‬

‫‪ plug، pringle maneuver ،push :‬او ‪ packing‬څخه ‪.‬‬

‫‪ : Push‬د الپراتوﻣي پر ﻣهال ځيګر د رسه رغول کيږي تر څو خپل ‪ anatomic‬جوړښت‬

‫تر السه کړي پدی پړاو کی وينه بهيدنه په ﻣستقيمه توګه د ال سونو د فشار په کارولو رسه‬
‫کنرتوليږي‬

‫‪ :Pringle maneuver‬که دوينی بهيدنی رسچينه د ‪ portal triad‬او کبدی رشیان څخه‬
‫وي د‪ Pringle maneuver‬پواسطه کنرتوليږي چه پدي ﻣانور کي ‪ portal triad‬په‬
‫ﻣستقيمه توګه د ګوتو او يا ‪ clamp‬پواسطه چې د ‪ hepatoduodenal lig.‬په ازاد کنار کې‬

‫‪ ۹ -۱‬شکل‪ :‬په ځيګر کې د ‪ Pringle‬ﻣانور ښيي )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫قرار لري نيول کېږي تر څو پورې ځيګر ته د وينې جريان کنرتول يش‪،‬کلمپ په ﻣحفوظه‬
‫توګه د ‪ 30- 60 mint‬پورې ايښوداي شو او په دی ﻣوده کي کلمپ بايد په وقفوي توګه‬
‫خالص او بند يش‪ ،‬تر څو د ځيګر د حجرو له ﻣنځه تلو څخه ﻣخنيوي ويش‪ pringle .‬ﻣانورد‬
‫ځیګر ‪27‬‬

‫وينې د رسچينې په تشخيص کې هم ﻣرسته کوي‪ .‬که وينه بهيدنه د کبدي رشيان او يا د پورت‬
‫وريد څخه وي د ‪ portal triad‬په کلمپ کولو رسه دريږي او که د کبدي وريدونو او يا د‬
‫ځيګر په خلف کې د اجوف وريد څخه وي‪ ،‬نه دريږي‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫‪ : Plug‬که د ځيګر نافذه جرحه شتون ولري کوالي شو چه په ﻣستقيمه توګه د ‪silicone‬‬
‫‪tubing‬او يا ‪ Sengstaken– Blakemore tub‬پواسطه وینه بهيدنه کنرتول کړو‪.‬‬

‫‪ Packing‬د ځيګر د جرحي د ويني بهيدين د کنرتول څخه وروسته ځيګر بايد ‪packing‬‬
‫يش او هيموراژيک نقاط په ﻣوضعی توګه کنرتول يش ‪.‬د ‪ packing‬د پاره ‪ ۱۵-۱۰‬بطنی‬
‫‪pad‬ته اړتيا ده ‪ packing‬په سيتيامتيک ډول د ځيګر او ګيدی د جدار تر ﻣنځ او هم د‬
‫حجاب حاجز او خلف پريتوان تر ﻣنځه ځای په ځای کيږي ‪.‬‬

‫که چريي و کوالي شو چه د ځيګر د نافذه جرحي وينه بهيدنه د نورو الرو څخه کنرتول‬
‫کړو ﻣعموال ‪ suture‬ته اړتيا نلري ‪ ،‬که چريي ښي او چپ کبدي رشيان جرحه ولري بايد‬
‫غوټه يش او پورتل وريد په عاجلو پيښو کې بايد ترﻣيم يش ځکه که چريي وټړل يش‬
‫تر ‪ 50 %‬د ﻣړ يني کچه لوړځي د ځېګر د جراحي عمليات څخه وروسته د عمليات په‬
‫سيمه کي ‪ drain‬تطبيق او تثبيت يش )‪(Williams, 2013‬‬

‫په پايله کي ځيګر بايد‪ packing‬يش ‪،‬اناتوﻣي يئ تر ﻣمکن بريده اصالح يش او هم دځيګر‬
‫د پرانشيم په درزونو کي ‪ omentplasty‬تر رسه يش او باالخره ناروغ ته انتي بيوتيک‬
‫ورکړل يش‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫د ځيګر ابسې‬

‫د ځيګر انتانات‪ :‬ځيګر د انسان په بدن کې د ريتيکولواندوتيليل سيستم تر ټولو لويه عضوه‬
‫ده ‪.‬ځیګر کی د ‪ kupffer‬حجری شتون لری چې د ‪ microorganism‬د پاکولو د پاره د‬
‫فلرت په توګه کار کوی او د باکرتياؤ کچه کوم چې د وینی د الری ‪ ،‬صفراوی الری ‪ ،‬وريد‬
‫باب له الرې او یا په ﻣستقیمه توګه تر السه کوي په ټيټه کچه وسايت‪ .‬څرنګه چې په ځيګر‬
‫کې د ريتيکولواندوتيليل سيستم د حجرو لوړه کچه ﻣوجوده ده‪ ،‬له دې کبله غري ويرويس‬
‫انتانات غري ﻣعمول دي‪ .‬پهځيګر کی ابسی هغه وخت راﻣنځته کیږی چه د ځیګر د پاکوالی‬
 ‫‪ 28‬د ګېډې جراحي‬

‫نورﻣل ﻣیکانیزم ناکاﻣه او یا هم له ﻣنځه الړه شی‪ ،‬د ځیګر د پرانشیم نکروزس ‪ ،‬د تروﻣا د‬
‫کبله د هیمتوم جوړښت ‪ ،‬د صفراوی الرو بندښت ‪ ،‬اسکیمی او ‪ malignancy‬د ﻣکرو‬
‫اورګانیزﻣونو د حملی الﻣل کیږی په ځیګر کی ابسی ګانې د پايوجينيک انتاناتو اود‬
‫‪ Entameba Histolytica‬د ‪ trophozoites‬پواسطه ﻣنځته راځي‪ .‬څرنګه چې کلينيکي‬
‫څرګندوين او درﻣلنه يې رسه توپري لري بېل بېل ﻣطالعه کېږي‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫د ځيګر پايوجينيک ابسې (‪)PLA‬‬

‫الﻣلونه‬
‫ددی لپاره چه د ابسی ﻣناسب درﻣلنه وکړی د ابسی د رسچینی کنرتول اړین دی ‪ .‬د ابسه‬
‫احتاملی رسچینی چه په شپږو جال کتګوری پیژندل شوی په الندی ډول دې‪.‬‬

‫‪ -۱‬صفراوي الرې‪ :‬د صفراوي الرو انتانات د ‪ ascending cholangitis‬الﻣل‬

‫کېږي او د ابسه د تشکل سبب کيږی‪.‬‬
‫‪ -۲‬وريد باب‪ appendicitis :‬او ‪ diverticulitis‬د ‪ pylephilibitis‬الﻣل کېږي او د‬
‫‪ pylephilibitis‬څخه انتان د وريد باب الرې ځيګر ته رسېږي‪.‬‬
‫‪ -۳‬ترضيضات‪ :‬د ځيګر پڅ او نافذه جروحات‪.‬‬
‫‪ .۴‬په ﻣستقیم توګه د ﻣجاورو غړو څخه د یو ناروغی انتشار‬
‫‪ .۵‬د ځیګر د رشیان د الری د ‪ septicemia‬د کبله‬
‫‪ cryptogenic -۶‬ناروغي په ‪ ۲۵٪‬پيښو کې د انتان تاريخچه ﻣوجوده نه وي‪.‬‬
‫انتانات‪ :‬ﻣعمول انتانات يې د ‪k.pneumonia ،streptococcus .37%, E.Coli.33%‬‬
‫‪ staph. Aurous.12% ، .18%‬او ‪ bacteroid.24%‬څخه عبارت دي‪(Brunicarde .‬‬
‫)‪F, 2010‬‬
‫پتالوژي‬
‫دځيګر د ابسه رسچينی د ابسه د شمري ‪ ،‬ﻣوقيعت او اندازی په اړه وړاندوينه کوی ‪،‬‬
‫هغه ابسی ګانی چه د پورتل وريد‪ ،‬تروﻣا او يا ‪ cryptogenic‬رسچينه ولری واحد او لوی وی‬
‫ځیګر ‪29‬‬

‫او کوم ابسی ګانی چه رشيانی او صفراوی رسچينه ولری کوچني او ګڼ شمري وی ‪ .‬د ‪Huang‬‬
‫او د هغه د ﻣلګرو د راپور په اساس ‪ ٪۶۳‬په ښي لوب ‪ ٪۱۴ ،‬په چپ لوب او ‪ ٪۲۲‬دوه اړخيزه‬
‫وی د ابسې جوف د بد بويه کرميي‪ ،‬ژيړ رنګه‪ ،‬نکروتيک ﻣوادو څخه ډک وي او واحد ابسه‬
‫د فربوزي کپسول لرونکی ‪( .‬بهسودوال‪)۱۳۹۲ ،‬‬

‫‪ ۱-۱۰‬شکل‪ :‬د ځيګر پيوحنيک ابسه )‪(Williams, 2013‬‬

‫اعراض او عالیم‬
‫د ځيګر د پايوجينيک ابسې ناروغان ﻣعموالً تبه لري )‪ ، (92%‬د ګیډی درد‬
‫)‪ (50%‬لری خو منای ناروغان د ‪ RUQ‬د درد څخه شکايت کوي ‪ ۱۰٪ ،‬ناروغانو کې‬
‫نس ناسته راﻣنځته کېږي‪ 54%..‬ناروغانو کې ژېړي شتون لري‪ 65% .‬ځيګر حساس او‬
‫‪ 84%‬پوری لویه شوی وی‪ .‬نور غري وصفي اعراض لکه‪ ،anorexia ،‬زړه بد وايل‪ ،‬کانګي‬
‫او د وزن بايلل شتون لري‪ .‬که حجاب حاجز اشغال شوي وي ناروغ د سينې درد‬
‫لري‪،‬ټوخي او ‪ dyspnea‬څخه شاکي وي او که څیری شوی وی د پریتونایتس او ‪sepsis‬‬
‫تظاهرات راﻣنځته کیږی ‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫تشخييص ازﻣوينې‬
‫البراتواري ﻣطالعات‪complete blood picture= 14000/mm3 :‬‬
‫لوکوسايتوزس شتون لري‪ ٪ ۷۰ – ۵۰ Elevated neutrophil ،‬پورې ناروغانو کې ليدل‬
 ‫‪ 30‬د ګېډې جراحي‬

‫کېږي‪ .‬د سیروم ‪ transaminases، bilirubin‬او ‪ ALP‬کچه لوړه وي‪ ،‬د البوﻣین کچه ټیټه‬
‫وی‪ .‬د وينې کلچر‪ :‬تقريباً په ‪1/2‬ناروغانو کې ﻣثبت وي او ﻣسﺆل اورګانيزم په ګوته کوي‪.‬‬
‫‪ -۱‬الټراساونډ‪ :‬ځيګر د ‪ U/S‬په ﻣعاينه کې د ځيګر پيوژينيک ابسې ګانې د ﻣدور يا بيضوي‬
‫ضايعاتو په شکل چې ښه واضح رسحدونه لري ښکاره کېږي‪.‬‬

‫‪ :CT. Scan -۲‬په ځيګر کي د ابيس ﻣوقيعت ښکاره کوي او که د ‪ IV‬کثيفه ﻣوادو رسه‬
‫‪ CT scan‬تر رسه شی د ابيس اندازه ﻣعلوﻣوي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫‪ .۱‬ﻣحافظوی درﻣلنه ‪ :‬کوچنی او ګڼ شمیر ابسی ﻣمکن د ﻣحافظوی درﻣلنی رسه ځواب‬
‫ووايئ‪.‬په ﻣحافظوی درﻣلنه کی وريدی انتي بيوتيک کارول کیږی‪ ،‬انتي بيوتيک بايد ګرام‬
‫ﻣنفي او ‪ anaerobic‬اورګانيزﻣونه تر پوښښ الندې راولی د انتی بیوتیک ورکړه د ‪۶ -۴‬‬
‫اونيو پوری دوام ﻣوﻣي‪ .‬نوﻣوړې درﻣلنه ‪ ٪۹۰-۸۰‬ناروغانو کې ګټوره ده‪ .‬په درﻣلنه کی ‪first‬‬
‫‪ line‬انتی بيوتيک بايد وکارول شی چه عبارت دي له ‪Aminoglycoside ، penicillin‬‬
‫او ‪ metronidazole‬او يا ‪ cephalosporine‬او ‪ Metronidazole‬په ګډه رسه ناروغ ته‬
‫ورکړل شی ‪.‬‬
‫‪ .۲‬د ‪ percutaneous‬د الری د ابسی دریناژ ‪:‬‬
‫استطبابات ‪:‬‬
‫‪ )a‬که ابسی سطحی ﻣوقیعت ولری‬
‫‪ )b‬عالوه د ابسی څخه داخل بطنی پتولوژی شتون ونه لری‬
‫‪ )c‬ابسی د نا پیژندل شوی عواﻣلو د کبله وی ‪.‬‬
‫ابسی د ‪ U/S‬او‪ CT scan‬د الرښونی الندی د ‪Pigtail‬کتیرت پواسطه‬
‫‪aspiration‬او ‪ drainage‬کیږی او د ابسی جوف د‪ saline‬رسه پریمنځل کیږی‪.‬‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬
‫‪ . ۳‬پراتستی جراحی ‪ :‬هغه وخت تررسه کیږی چه د اصلی عاﻣل د درﻣلنی د پاره الپراتوﻣی‬
‫ته اړتیا ﻣوجوده وی د ﻣثال په توګه که د ‪ appendictomy‬او ‪ appendicular abscess‬د‬
‫‪drainage‬پاره الپراتوﻣی اجراء کیږی که د ځیګر ښکاره ابسی ﻣوجود وی ‪ drainage‬کیږی‬
‫او د ‪ pigtail‬کتیرت پواسطه د باندی راهنامئی کیږی‬
‫‪ . ۴‬د الپراسکوپي د الرې هم دریناژ تر رسه کېږي‪(Williams, 2013) .‬‬
‫ځیګر ‪31‬‬

‫د ځيګر اﻣيبک ابسه (‪)A.L.A‬‬

‫د ‪ E,Histolytica‬پروتوزوا په ټوله نړۍ کې عموﻣيت لري او د نړۍ ‪ ۱۰٪‬خلک‬
‫يې ﻣننت کړي دي‪ .‬اﻣيبيازس په نيمه استوايي اقليم او په ځانګړي توګه په هغه سيمو کې‬
‫چې خرابه حفظ الصحه ولري‪ ،‬عموﻣيت لري‪ E, Histolytica .‬د انسان د بدن څخه د‬
‫باندې توانېږي په نبايت او ‪ cystic‬شکل شتون ولري‪ .‬ناروغي د ‪ ۵۰‬کلني څخه کم عمر کې‬
‫زياته ليدل شوې او نارينه د ښځو په پرتله زيات اخته کېږي )‪(Nime F, 1979‬‬

‫الﻣلونه‬
‫ﻣخکې يادونه وشوه چې يواځني الﻣل يې ‪ E. Histolytica‬دي او خرابه حفظ الصحه‬
‫لرونکي چاپرييال ورته ښه زﻣينه برابروي‪ .‬ژوند دوران کی کیست ‪invasive ،‬‬
‫‪ ، trophozoites‬اوبه او غذايئ ﻣواد چه د غائطه ﻣوادو رسه ککړه وی د ناروغی د پیل د‬
‫پاره برخه لری‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫پتالوژى‬
‫دځيګراﻣيبيک ابسه په ‪ ٪۷۰‬پيښو کي د ښي لوب په علوي خلفي برخه کې ځاى په ځاى‬
‫کېږي اﻣيبيک ابسه په ‪ ۷۰٪‬پيښو کې ‪ Single‬او ‪ ۳۰٪‬پيښو کې ﻣتعدد وي‪ .‬د ځيګر اﻣبيک‬
‫ابسه يوه ﻣرکزي نکروتيک برخه لري‪ ،‬چاکليتي رنګ لری کوم چه (‪)anchovy sauce‬‬
‫ته ورته والی لري‪،‬کله چه قيح د صفراء رسه ګډ يش شني رنګ غوره کوي دابيس جدار د‬
‫فربين څخه تشکيل شوى چه د ‪ pus‬څخه ډکه وی او د ‪ Trophozoite‬کلسرتپه فربين کې‬
‫چې د ژوندى او نيکروتيک انساجو په رسحد کې قرار لري ﻣوندل کېږي‪(.‬بهسودوال‪،‬‬
‫‪.)۱۳۹۲‬‬
‫کلينيکي لوحه‪:‬‬
‫هغه کسان چې د اﻣيبيازس اندمييک سيمو ته يئ سفر کړي وي پدی کسانو کی ديزانرتی‬
‫د زيات ﻣعمولو څرګندونو څخه دی او که ناروغ د ‪ RUQ‬درد ‪ ،‬تبه او هيپاتوﻣيګايل ولري‬
‫د ځيګر اﻣبيک ابسه باید په پام کې و نيول يش‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬
‫البراتواري ﻣعاينات‪ full blood count:‬په ‪ %٩٠‬حاالتو کې ‪ leukocytosis‬د ‪/mm3‬‬
‫‪ ۱۰۰۰۰‬څخه زيات شتون لري او‪ %٥٠‬ناروغانو کي ‪ Neutrophilic‬لوکو سيتوزس ﻣوجود‬
‫وي‪ .‬د ‪ ALT,AST‬او ژېړي د کچې زياتوايل غري ﻣعموله دي‪ .‬د ‪ A L P‬سويه په خفيف‬
 ‫‪ 32‬د ګېډې جراحي‬

‫ډول لوړه وي ‪ .‬دځيګر د‪ lession‬او ډکو ﻣتيازو په ﻣعاينه کې د اﻣيب ‪ Trophozoite‬او‬

‫‪ Cyst‬تثبيت کېږي‪(Van, 1992) .‬‬
‫‪ -٢‬د سينی ساده راديو ګرافی‪ :‬د سينی په ساده راديوګرافيکې الندې بدلونونه شتون لري‬
‫‪Rt.pleural effusion ،Atelectasis - Elevated Rt. Hemi diaphragm‬‬
‫‪ -۳‬الټراساونډ‪ :‬د ځيګراﻣيبيک ابسه په ‪ u/s‬کې د يو بيضوي يا ﻣدور افت )‪ (Lesion‬په‬
‫ډول ليدل کيږي او د ځيګر ‪ Capsule‬ته نږدې ﻣوقعيت لري‪.‬‬
‫‪ C.T scan -۴‬او ‪ :MRI‬په تشخيص کې ﻣهمه برخه لري او د ابسی ﻣوقعيت‪ ،‬اندازه او‬
‫شمري ﻣعلوﻣوي‪(Ellis, 2010) .‬‬
‫د ځيګر د اﻣيبيک ابسې اختالطات ‪ :‬عبارت دي له‪ :‬د ګيډې په جوف کې د ابيس څريې‬
‫کيدل‪ ،‬د پلورا په جوف کې ‪ ،Rupture‬د پريکارد په جوف کې ‪ ،Rupture‬په سږو په‬
‫برانشونو کې څريې کيدل‪ A L A ،‬تحول يئ په ‪ Pyogenic‬ابيس باندې او دﻣاغ ته د‬
‫انتان رسيدل‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫‪ -۱‬هغه ناروغان چه د ځيګر د اﻣيبيک ابسه نښی ولری د ‪ Metronidazole‬يا‬
‫‪ Falagyl‬رسه درﻣلنه کيږی ‪ 400- 800mg .‬د ورځې درې ځيل د ‪ ۱۰-۷‬ورځو پورې د‬
‫انتخايب درﻣلنې څخه عبارت دي او ‪ ٪۹۵‬پېښو کې کاﻣيابه درﻣلنه ده‪.‬‬
‫‪ :Aspiration -۲‬په نادر ډول کارول کېږي‪ ،‬په هغه صورت کې چې‪ )۱( :‬ابسه لويه او طبي‬
‫درﻣلنې رسه ځواب ور نکړي‪ )۲( ،‬يا دا چې سوپر انتان ﻣوجود وي‪ )۳( ،‬يا ابسه په چپ لوب‬
‫کې ﻣوقعيت ولري او پريکارد کې د رپچر خطر ﻣوجود وي بايد د اسپرييشن رسه درﻣلنه تر‬
‫رسه يش‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫د ځيګر ‪ Hydatid‬ناروغى‬
‫تعريف‪ :‬د ځيګر يو پرازيتي ناروغي ده چې د ‪ Taenia Echinococcus‬د‬
‫کوچني پرازيت پواسطه ﻣنځته راځي‪ .‬د بدن په ﻣختلفو برخو کې ليدل کېږي‪50 – 75% .‬‬
‫ځيګر اشغالوي چې زياتره په ښي لوب کې راﻣنځته کېږي او ‪ 25%‬د بدن نور غړې لکه‬
‫سږي‪ ،‬عضالت‪،‬دﻣاغ‪ ،‬توري ‪ ،‬فقرات او پښتورګو کي راﻣنځته کيږي‪ .‬په عموﻣي توګه په‬
‫ځیګر ‪33‬‬

‫بحرين‪ ،‬جنويب اﻣريکا‪ ،‬ﻣنځني ختيځ‪ ،‬اسټراليا او نيوزيلينډکې ليدل کېږي‪(Brunicarde .‬‬
‫)‪F, 2010‬‬

‫الﻣلونه‬
‫دوه نوع يې د ناروغۍ الﻣل کېږي‪:‬‬

‫‪ unilocular echonococcosis -۱‬يا ‪ cystic Echinococcosis‬چې د ‪E-Granulosus‬‬

‫پواسطه ﻣنځته راځي او ‪ 97-98%‬پورې د ‪ Hydatid cyst‬پيښي جوړوى اوپه ټوله نړۍ کې‬
‫عموﻣيت لري‪.‬‬

‫‪۱-۱۱‬شکل د ‪ Taenia Echinococcus‬د ژوند سايکل )‪(Williams, 2013‬‬

‫‪ Alveolar Echinococcosis-۲‬چې د ‪ Echinococcosis Multilucaris‬پواسطه ﻣينځ‬

‫ته راځي د ‪ 2-3% Hydatid‬پيښي جوړوي او زياتره په سړو او غرنيو سيمو کې عموﻣيت‬
‫لري‪.‬‬

‫د پرازيت د ژوند دوره‪ :‬چينجي د خپل ژوند د بقا دپاره داميي کوربه )‪(definitive Host‬‬
‫او ﻣنځنيکوربه ) ‪ (Inter mediate Host‬ته اړتيا لري داميی کوربه ﻣعموالً د غوښه‬
‫خوړونکو حيواناتوڅخه لکه سپي او ﻣنځني کوربه د وښو خوړونکو حيواناتو څخه لکه پسه‬
 ‫‪ 34‬د ګېډې جراحي‬

‫)‪ (Sheep‬اوغوا )‪ (Cattle‬څخه عبارت دي او انسان د تصاديف کوربه څخه عبارت دى‪.‬‬
‫بالغ چينجي د داميي کوربه ()‪ ))Definitive Host‬په کوملو کې ژوند کوي او د کوملو‬
‫ﻣخاط پورې ځان نښلوي‪ .‬هر چينجي نږدې )‪ (500‬هګۍ د کوملو په داخل کې خوشې‬
‫کوي‪ .‬د سپي ﻣننت غايطه ﻣواد چې د چينجي هګۍ پکې شتون لري چه د ﻣننت غائطه‬
‫ﻣوادو رسه اوبه‪،‬سابه او غذاىئ ﻣواد ککړکيږي‪ .‬کله چې د چينجي هګۍ د پسونو‪ ،‬اوښانو‪،‬‬
‫ايږ او انسان پواسطه واخيستل يش‪ ،‬هګي چې ‪ chitinous‬پوښونه لري د ﻣعدې د ﻣايع‬
‫پواسطه ﻣنحل کېږي او د هغې څخه ‪ ova‬ازادېږي ‪ ova‬د کوملو د جدار څخه ترييږي او‬
‫ﻣيز انرتيک اوعيو کي داخل او د پورتل وريد پواسطه د عضويت ﻣختلفو اورګانونو ته په‬
‫ځانګړي ډول ځيګر ته‪ 75% -‬او سږو ته ‪ 25%‬پورې رسيږي اوپه نوﻣوړو اورګانو کې ‪ova‬‬
‫په ‪ Cyst‬تحول کوي او داميي کوربه )‪ )Definitive host‬د ﻣنځني کوربه‬
‫)‪ (Intermediate Host‬د غوښو د خوړولو څخه‪ ،‬په ځانګړي ډول د ځيګر او سږې څخه‬
‫چې په پرازيت ﻣننت شوى وي اخته کېږي او ‪ cycle‬درسه تکرارېږي‪(Brunicarde F, .‬‬
‫)‪2010‬‬

‫پتالوژى‬
‫د ‪ Hydatid‬جوړښت‪ :‬د ځيګر ابتدايئ ‪ cyst‬د درې طبقو څخه جوړه شوې‪.‬‬

‫‪ Adventitia -١‬يا ‪ pericyst‬د پرازيت په ﻣقابل کې د ځيګر د غربګون په نتيجه کې ﻣنځته‬

‫راځي چې د ځيګر د پرانشيم اوفربوزي انساجو څخه جوړ شوې ده او خاکى رنګ لري‪.‬‬

‫‪ Laminated membrane -٢‬يا ‪ vascular :ectocyt.‬طبقې څخه عبارت دى د پرازيت‬

‫پواسطه ﻣنځته راځي‪ ،‬االستيکیاو سپني رنګ لري او په اساين رسه د ‪ pericyst‬څخه جال‬
‫کېږي‪.‬‬

‫‪ Germinal epithelium - ٣‬يا ‪ :endocyst‬د حجرو ديوې واحدې طبقي څخه جوړه شوى‬
‫او د ‪ cyst‬داخيل طبقه يئ پوښلې ده د ‪ cyst‬يواځيني ژوندۍ برخه تشکيلوي چې داخل‬
‫طرف ته ‪ Hydatid Fluid‬افرازوي او بهرين خواته ‪ laminated membrane‬طبقه‬
‫جوړوي‪.‬‬
‫ځیګر ‪35‬‬

‫د سيست ﻣايع‪ :‬په غري اختالطي سيست کې د سيست جوف د بې رنګه‪ ،‬سرتيل او انتي‬
‫جينيک )‪ (antigenic‬ﻣايع څخه ډکه وي او نوﻣوړي ﻣايع کې ﻣالګه‪ ،‬انزايم‪ ،‬پروتينونه او‬
‫زهرجن ﻣواد ﻣوجود دي‪ .‬سيست په کرارۍ رسه نشو ومنا کوي څو ﻣياشتو ته اړتيا لري‬
‫ترڅو ‪ 10 -20 cm‬قطر تر السه کړي ‪ 75%‬په ځيګر کې راﻣنځته کېږي چې په ښي لوب‬
‫کې زيات ﻣوقعيت لري‪(Anadi Nath, 2009) .‬‬

‫‪ ۱-۱۲‬شکل‪ :‬د ‪ Hydatid cyst‬پتالوژي )‪(Williams, 2013‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫د ځيګر هايداتيت ‪ cyst‬کلينيکي تظاهرات د ‪ cyst‬په ﻣوقعيت‪ ،‬اندازې او‬
‫پرﻣختګ پړاو پورې اړه لري او هم دې پورې اړه لري چې ‪ cyst‬ژوندي يا ﻣړ دي‪ ،‬ﻣننت يا‬
‫غري ﻣننت دي‪ .‬د ‪ RUQ‬او اپي ګاسرتيک درد د ﻣهمو اعراضو څخه دي‪ .‬هيپاتو ﻣيګايل او‬
‫د جس وړ کتله د ﻣهمو عالميو څخه دي‪ ،‬غري وصفي تبه‪ ،‬ستوﻣانتيا‪ ،‬زړه بدواليی او بد‬
‫هضمي د غري وصفي اعراضو څخه ‪ 1/3‬برخه ناروغانو کې ‪ Eosinophilia‬ﻣوجود وي‬
‫‪ 20%‬ناروغانو کي ژېړي شتون لري‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫‪ELISA‬‬ ‫‪(enzyme-linked‬‬ ‫تشخيص‪ :‬د هايداتيت ناروغي تشخيص د‬

‫)‪ immunosorbent assay‬د ﻣوندين په اساس چې د ‪ Echinococcal‬د انتي جينونو د‬
‫پاره دي تررسه کېږي‪ .‬پاييل په ‪ 85%‬اخته ناروغانو کې ﻣثبت دي‪ .‬د ‪ ELISA‬پاييل په‬
 ‫‪ 36‬د ګېډې جراحي‬

‫اخته ناروغانو که سيست ليکاژ کړي نه وي‪ .‬سکوليس شتون ونه لري او يا دا چې پرازيټ‬
‫ژوندي نه وي‪ ،‬ﻣنفي دي‪.‬‬

‫‪ -۱‬نږدې ‪ 30%‬اخته ناروغانو کې ‪ Eosinophilia‬ﻣوجود وي ‪ ،‬د ‪ bilirubine‬کچه د‬

‫‪ 2mg /dl‬څخه زياته وي او د وينې د سپينو کروياتو شمري ‪ 10,000 /mm3‬ته رسېږي‪.‬‬

‫‪ :Casioni test -۲‬په تشخيص کې ډېر لږ حساسيت لري نو له دې کبله نه کارول کېږي‪،‬‬
‫خو اوس يې يوازي تاريخي اهميت يئ په پام کې نيول شوى دي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫د ‪ Imaging‬تخنيکونه‪ -١ :‬د سږو ساده راديوګرايف‪ :‬د حجاب حاجز ‪ elevation‬ﻣوجود‬

‫وي او د سيست په جدار کې د ‪ calcification‬مترکز راښيي‪ .‬که سيست په صفراوي الرو‬
‫کې څريې شوى وي‪ ،‬د ‪ cyst‬په داخل کې هوا ﻣوجود او د ‪ cyst‬جدار په قسمي توګه‬
‫‪ Collapse‬کړى وي‬

‫‪ :Ultrasonography -٢‬الرتاسونوګرايف او يس ټي سکن د هايداتيت ‪ cyst‬په تشخيص‬

‫کې تقريبا ًحساس وي‪ .‬د ‪ cyst‬داخيل ساختامنونه‪ ،‬تعداد او ﻣوقعيت په ګوته کوي‪.‬‬

‫‪ :MRI scan -۳‬د ګېډې ‪ MRI‬د پري سيست‪ ،‬د سيست ﻣاترکس او سيست د ﻣشخصاتو‬
‫په پلټنه کې کېداي يش ګټور وي‪.‬د سيست هايداتيت اندازه‪ ،‬ﻣوقعيت‪ ،‬اود سيست اړيکه‬
‫د داخل کبدي اوعيو او صفراوي ساختامنونو رسه ښئ‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫د ځيګر د ‪ Hydatid cyst‬اختالطات‪ :‬د ځيګر ‪ Echinococcal‬کيست ‪ %٤٠‬د اختالطاتو‬

‫سبب کېږي‪ .‬ﻣعمول اختالطات يې د انتان‪ ،‬صفراوي الرو‪ ،‬د ګېډې جوف‪ ،‬او پلورای ﻣسافه‬
‫کې د رپچر څخه عبارت دي‪ .‬په ﻣعده‪ ،‬ﻣثانه او رګونو کې ډېر لږ رپچر راﻣنځته کېږي‪.‬‬
‫)‪(Ahrendts A, 2016‬‬
‫‪ -۱‬انتان ‪ :‬سيست هغه وخت ﻣننت کېږي چې د صفراوي الرو رسه اړيکه پيداکړي‪ .‬د‬
‫صفراوي الرو څخه انتانات د سيست ﻣنځ کې داخل او ﻣننت کېږي دانتان د ﻣداخلې په‬
‫صورت کې د سيست ‪ Scolex‬ﻣړ کېږي اود کلينيک له نظره په ‪ sub acute‬شکل تظاهر‬
‫کوي‪ ،‬ناروغ د ‪ RUQ‬درد لري‪ Hepatomegaly ،‬او تبي رسه تعقيب کېږي‪ .‬په صفراوي‬
‫ځیګر ‪37‬‬

‫الرو کي د هايدايت سيست ‪ Rupture‬د ﻣعمول اختالطاتو څخه دى‪ ،‬چه په دوه ډوله‬
‫راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫‪ .۱‬پټه چاودنه‪ :‬يواځي د سيست ﻣايع په صفراوي الرو کې داخلېږي او په ‪ ۱۰-۳۷٪‬ناروغانو‬

‫کې راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬ښکاره چاودنه‪ :‬د سيست داخيل ﻣواد په صفراوى الرو کې ترييږي او په ‪ ۳-۱۷٪‬ناروغانو‬
‫کې راﻣنځته کېږي‪ .‬په صفراوي قناتونو کې د هايداتيت سيست چاوديدل د جراحۍ له نظره‬
‫ﻣهمه دي‪ .‬د صفراوي الرو د بندش د اﻣله د صفراوي کوليک الﻣل کېږي او که ‪ CBD‬د‬
‫سکولکس په واسطه بنديش د انسدادي ژېړي الﻣل کېږي‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫‪ -٣‬په صدر کې د سيست چاوديدل ‪ :‬د هايداتيت سيست صدري اختالطات د دې کبله‬
‫راﻣنځته کېږي چې سيست د حجاب حاجز او ځيګر ترﻣينځ ﻣوقعيت لري‪ .‬د چاودنې په‬
‫صورت کې د سيست هايدايت ﻣحتوي د پلورا په جوف کې خپريږي او د ‪pleural‬‬
‫‪ effusion‬کلينيکي ﻣنظره راﻣنځته کېږي‪ .‬که سيست د قصباتو په ﻣنځ کې وچوي ناروغ د‬
‫ټوخي رسه د بلغم په شکل د هايداتيت ‪ Scolex‬خارجوي چې د ‪ Hydatoplesia‬په نوم‬
‫ياديږي يا دا چې‪ Broncho pleural fistula‬جوړوي چې ناروغ ته په دې صورت کې‬
‫‪ hemoptysis‬او ‪ cyst expectoration‬پيدا کېږي‪.‬‬

‫‪ -٤‬د پريتوان په جوف کې چاوديدل ‪ :‬د پريتوان په جوف کې د سيست چاودل نادر دى‬
‫او د رپچر رسه ‪ Anaphylactic shock‬راﻣنځته کېږي‪ .‬د ‪ Antigenic‬ﻣايع د جذب له‬
‫کبله الرژيکي تظاهرات راﻣنځته کېږي‪ .‬د ګېډې درد‪ ،‬د زړ‪/‬ه بدواىل‪ ،‬کانګي او ‪urticarial‬‬
‫د ﻣعمول اعراضو څخه عبارت دي‪ .‬د پريتوان په جوف کې د سيست چاودنه د زياتو‬
‫سيستونو د راﻣنځته کېدو الﻣل ګرځي چې د ثانوي ‪ Echinococcosis‬په نوم ياديږي‪.‬‬

‫‪ -۵‬د سيست چاودنه په ‪ GI‬کې‪ :‬د ګېډې حاد دردونه په ناڅاپي ډول پيداکېږي‪ ،‬ناروغ‬
‫کانګې رسه د هايداتيت ‪ Scolex‬خارجوي چې د ‪ Hydatidemesis‬په نوم ياديږي يادا‬
‫چې د غايطه ﻣوادو رسه خارجوي چې د ‪ Hydatid enteria‬په نوم ياديږي‪ .‬نوﻣوړى‬
‫حالت په هضمي قنات کې د کيست پرانيستل څرګندوي‪.‬‬
 ‫‪ 38‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -٦‬د پوستکى د الرې ‪ :Fistulization‬د يوه جلدي ‪ Orifice‬څخه زوې راوځی او کله‬
‫کله د ‪ Hydatid‬غشاء خارجيږي‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫‪ .۱‬طبی درﻣلنه ‪ :‬د‪ echincoccosis‬لپاره طبي درﻣلنه د ‪(albendazole benzimidazoles‬‬
‫) ‪ & mebendazole‬په اساس تر رسه کیږی ‪ ،‬یوازې کارول کیږي ‪ 30%‬بریايل دي ‪.‬‬
‫البانډازول په اسانۍ د کوملو څخه جذب کیږي او د ځيګر پواسطه فعال شکل ته ﻣیټابولیز‬
‫کیږي ‪.‬ﻣیبینډازول ‪ poorly‬جذبیږی او د ځیګر لخوا غیر فعال کیږي ‪.‬پدې توګه‬
‫‪albendazole‬د طبي درﻣلنې لپاره د انتخاب درﻣل دی‪ :Albendazole .‬کاهالنو ته‪:‬‬
‫‪ 400mg‬د ورځې دوه کرته د خولې د الرې د ‪ 3-6‬ﻣياشتو پورې او ﻣاشوﻣانوته‪10-15 :‬‬
‫‪ mg /kg / day /oral‬د ‪ 3-6‬ﻣياشتو پورې توصيه کېږي‪.‬که ناروغ البندازول تحمل نشی‬
‫کوالی پدی صورت کی د ﻣيبندازول څخه ګټه اخيستل کيږی او ‪Mebendazole 40-‬‬
‫‪ 50mg /kg/ day‬د‪ 2-6‬ﻣياشتو پورې‪.‬‬

‫که د عمليات او ﻣداخلوی ‪ procedures‬په ﻣهال د پريتوان جوف د ‪ hydatid cyst‬د‬

‫رپچر د کبله ﻣلوث شی ‪ praziquantil‬کارول کيږي ‪Praziquantil 30-40mg /kg‬‬
‫‪(Margreat, 2014) /week‬‬
‫‪ .۲‬د ‪ percutaneous‬د الرې څخه درﻣلنه )‪(puncture aspiration :(PAIR‬‬
‫)‪ injection respiration‬په دې ﻣيتود کې چه د الټراساونډ او ‪ CT scan‬د الرښوونې‬
‫الندې تر رسه کيږي الندی ﻣرحلې شاﻣيل دي ‪ )۱‬دکيست جدار د رسنج پواسطه د‬
‫‪ percutaneous‬د الری ‪ puncture‬کيږی ‪ )۲‬د کيست ﻣايع ‪ aspirated‬کيږي ‪ )۳‬او بيا‬
‫‪ Scolecidal agent‬لکه (سالني ‪ ،۱۵-۲۰٪‬ايتانول ‪ ۹۵٪‬او د ایتانول ‪ ٪۳۰ ، ٪۹۵‬سالین او د‬
‫ﻣیبندازول د ﻣحلول څخه) د سيست پداخل کې زرق کيږي ‪ 10 – 15 mint )۴‬د زرق‬
‫څخه وروسته دوباره تخليه کېږي‪.‬‬

‫د ‪ PAIR‬اصالح شوی طریقه ‪ :‬پدی ﻣیتود کی د ‪ coaxial catheter‬د ‪ system‬د‬

‫الری چه په ځانګړی توګه دیزاین شوی ده کارول کیږی چه په ورته وخت کی د کیست د‬
‫ځیګر ‪39‬‬

‫ﻣحتوی ‪ aspiration‬او هم ‪ scilecidal agents‬زرق تر رسه کیږی ‪.‬کیست بشپړ ﻣنځل‬

‫کیږی چه د ‪ scolecss‬د ژوندی پاتی کیدو اﻣکانیت کموی ‪ ،‬د کیست د داخلی فشار‬
‫ساتنه کوی او د صفراوی فستوال خطره راټیټوی ‪ PAIR .‬ﻣیتود او ‪ albendazole‬درﻣلني‬
‫په ګډه کارول ‪ 70%‬کاﻣیاب ده او د‪ recurrence‬کچه يئ کمه ده‪ PAIR .‬هغه ناروغانو‬
‫کې چې د جراحي عملییتوان نلري يا جراحي درﻣلنه نه غواړی چه تر رسه کېږي‪.‬‬
‫)‪(Lawrence 2018‬‬
‫جراحي درﻣلنه‬

‫جـــراحی د ځیګر دغیر اختالطی ‪ hydatid‬ناروغی د پاره انتخابی درﻣلنه ده ‪ ،‬که څه هم‬
‫د ﻣناسب جراحی ‪ technic‬په اړه زیاتی بحثونه شوی دې ‪ ،‬جراحی تخنیک دا توان لر ی‬
‫چه ټول پرازیتونه له ﻣنځه یوسی او د عملیات څخه وروسته د لږو اختالطاتو الﻣل شی ‪ ،‬د‬
‫جراحی درﻣلنې اهداف عبارت دی له ‪:‬‬

‫‪ )۱‬ټول ‪ scolecs‬باید غیر فعاله شی ‪ )۲‬د ګیډی پداخل کی د کیست د ﻣحتوی د انتشارڅخه‬
‫ﻣخنیوی وشی‪ )۳ .‬د کیست ټول ژوندی عنارص له ﻣنځه یوړل شی ‪ )۴ .‬د کیست پاتی جوف‬
‫څخه ﻣدیریت وشی‪.‬‬

‫جــــــراحي‪ .‬د سيست ريزکشن د لپراسکوپيک او يا خالص جراحي پواسطه تر رسه‬

‫کېږي‪.‬‬

‫الپراسکوپيک جراحي ‪ :‬چې ملړي ‪ Scolecidal agent‬زرق او بيا سيست ريزيکشن‬

‫کېږي‪ .‬که ‪ cystectomy‬په بشپړه توګه اﻣکان ونه ولري‪ .‬د جراحي په جريان کې د ځيګر‬
‫د انساجو ريزيکشن هم ور رسه اجراء کېږي‪ .‬بايد ډېر احتياط ويش چې سيست رپچر نه‬
‫يش او د ‪ protoscolices‬د خپريدو څخه د پريتوان جوف ته ﻣخنيوي ويش‪ .‬د پريتوان د‬
‫جوف ککړتيا په صورت کې حاد انفالکتيک شاک راﻣنځته کېږي او ‪ scolices‬د پريتوان‬
‫په جوف کې غرص او ‪ daughter‬سيست دوباره تشکل کوي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫‪ :open surgery treatment‬په دې ﻣيتود کې بطن د ښي کوخر )‪ (Kocher‬او يا هم د‬

‫‪ midline‬شق پواسطه خالص او کله چې ځيګر ښکاره شو په شاء خوا کې کاﻣپرس چې‬
 ‫‪ 40‬د ګېډې جراحي‬

‫په سوديم کلورايد هايپرتونيک ( ‪ )۲۰٪‬او يا سوديم هايپوکلورايد لوند شوي وي قرار ورکول‬
‫کېږي‪ .‬د ک يست ﻣايع د رسنج پواسطه تخليه اوپه داخل کې د ‪ Scolecidal agent‬زرق‬
‫کېږي تر څو د کيست ‪ ۳/۴‬برخه د ﻣحلول څخه ډکه يش‪ ،‬ذکر شوي ﻣحلول ‪ ۵-۱۰‬دقيقې‬
‫وروسته تخليه او د کيست دپاسه شق اجراء او ‪ Adventitia‬طبقه خالصېږي‪Laminated ،‬‬
‫‪ membrane‬ښکاره اود ‪ sponge forceps‬پواسطه نيول کېږي او د ګوتې پواسطه په ډېر‬
‫احتياط رسه د ‪ Adventitia‬د طبقې څخه جدا کېږي تر څو سيست په بشپړ ډول خارج‬
‫يش چې په غري اختالطي شکل کې دا اﻣکانيت ﻣوجود دي‪ .‬په اختالطي شکل کې ﻣمکن‬
‫د ‪ Laminated membrane‬طبقه د پرچې‪ ،‬پرچې په شکل خارج يش‪ .‬د کيست د جوف‬
‫دپاتې برخه د ﻣنځه وړلوﻣيتود بايد په دقت رسه وټاکل يش‪.‬ﻣوجود ﻣيتودونه په الندی ډول‬
‫دې ‪ )۳ simple cyst closure )۲ leaving the cyst open )۱‬که کيست ﻣننت وي‬
‫باندی خوا ته‪ marsupialization‬کیږی ‪external tube )۵ capitonnage )۴‬‬
‫‪ )۶ . drainage‬که کیست لویه وی ‪ omentoplasty‬یا‪ omentopexy‬اجراء کیږی او یا‬
‫‪(Williams, 2013) Roux-en-Y cystojejunostom‬‬

‫د ځيګر توﻣورونه‬

‫طبقه بندي‪ :‬د ځيګر توﻣورونه په سليمو او خبيثو توﻣورونو ويشل شوي دي‪:‬‬

‫د ځيګر سليم توﻣورونه عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ Hepatic Hemangioma .1‬د ځيګر د ﻣعمولو سليمو توﻣورونو څخه دي‪.‬‬

‫‪liver cell adenoma .2‬‬
‫‪focal nodular hyperplasia .3‬‬
‫د ځيګرابتدايي خبيث توﻣورونه عبارت دي له‪:‬‬

‫‪Hepatocellular carcinoma .1‬‬

‫‪Fibrolamelar carcinoma .2‬‬
‫‪Cholangiocarcinoma .3‬‬
‫د ځيګر ثانوي توﻣورونه زيات ﻣعمول توﻣورونه دي او د الندې اورګانونو څخه ځيګر ته‬
‫رسېږي‪.‬‬
‫ځیګر ‪41‬‬

‫‪ )1‬د وريد باب د الرې انتشار (د هضمي سيستم څخه)‬

‫‪ )2‬د سيستميک دوران د الرې انتشار (د سږي‪ ،‬يت‪ ،‬ﻣيالنوﻣا او ‪ testes‬څخه ‪.‬‬
‫‪ )3‬په ﻣستقيمه توګه انتشار(د صفراء د کڅوړې‪،‬ﻣعدې او کولوين زاويې څخه‬
‫)‪(Zinner J, 2007‬‬

‫د ځيګر سليم توﻣورونه‬

‫هيامنجيوﻣا‬

‫اپيدميولوژی او اتيولوژی‬

‫د ځيګر د خورا زياتو ﻣعمولو سليمو توﻣورنو څخه دى‪ ،‬نوﻣوړي توﻣور د‪blood vessel‬‬
‫دغري طبيعي کتيل څخه عبارت دى‪ ،‬د ځيګر هيامنژيوﻣا د بدن د نورو غړو د هيامنژيوﻣا‬
‫رسه اړيکې لري‪ ،‬کېداي يش په ځيګر کې زيات ﻣحراقونه شتون ولري‪ .‬د راپورونو له ﻣخې‬
‫ويل کېږي چې ‪ Hemangioma‬په ښځو کې د نارينه وو په پرتله زيات دى‪،‬خو نوي‬
‫ﻣعلوﻣات دا په ګوته کوي چې د ښځو او نارينه ؤ تر ﻣينځ په هيامنژيوﻣا باندې په اخته کيدنه‬
‫کې هيڅ توپري نشته او جنيس هورﻣونونه د دې توﻣورونو په وده کې هيڅ رول نه لري‪.‬‬
‫)‪(Zinner J, 2007‬‬
‫پتولوژي ‪ :‬د پتولوژي د نظره اصيل ‪ hemangioma‬د سور‪-‬ابی رنګه ‪،‬نرم او اسفنجي کتيل‬
‫څخه عبارت دی‪ ،‬اندازه يئ ﻣعموالً ‪ 1-2cm‬ته رسيږی او که اندازه يئ د‪ 4cm‬څخه زياته‬
‫وی د لوی هيامنجيوﻣا پنوم ياديږی‬

‫هيامنژيوﻣا په دوه ډوله (‪ capillary‬او ‪ (cavernous‬باندې وېشل شوي دي‪.‬‬

‫‪ :Cavernous‬د ځيګر ‪ Hemangioma‬د ‪ cavernous‬د نوعې څخه دى او اکرث ددې‬

‫توﻣورونو کوچنى‪ ،‬واحد او د کپسول الندې نشومنا کوي او په اتفاقي ډول په‬
‫‪ Autopsy،laparotomy‬او ‪ Imaging studies‬په جريان کې کشف کېږي‪.‬‬

‫نښي نښانی‪ :‬ﻣعموالً نوﻣوړى توﻣورنښي نښاين نه لري‪ .‬په لږو حاالتو کې که توﻣور په زياته‬
‫اندازه لوي يش د ګېډې درد‪ ،‬زړه بدواىل او د کانګو سبب کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬
 ‫‪ 42‬د ګېډې جراحي‬

‫اختالطات‪ )١( :‬د توﻣور رپچر (بنفسيهي ياتروﻣادکبله)‪ :‬چې د حاد ‪ Hemorrhage‬سبب کېږي‪.‬‬

‫‪ Nausea -٢‬او ‪ vomiting‬هغه وخت راﻣنځته کېږي چې توﻣوري کتله لويه او په ﻣعده‬
‫باندې يې فشار راوړى وي او د ﻣعدې د ‪ Outlet‬د بندش سبب شوى وي‪.‬‬

‫‪ -٣‬د سفلی نهاياتو ‪ :Edema‬کله چې ‪ Hemangioma‬په ‪ IVC‬باندې فشار راوړي‬

‫‪ Arterovenous shunt -٤‬چې د زړه د ‪ Hyper trophy‬او ‪ CHF‬سبب کېږي‪.‬‬

‫تشخيص‪ :‬په ډېرى حاالتو کې د ځيګر سليم توﻣورونه نه کشف کېږي‪ .‬ځکه چې د اعراضو‬
‫الﻣل نه کېږي کله چې ناروغ د نورو ناروغيو له اﻣله ‪ Medical Imaging‬ته اړتيا ولري لکه‬
‫‪ CT scan ،U/S‬او ‪ MRI‬په جريان کې تشخيص کېږي‪.‬‬

‫بايوپيس‪ :‬پدې ناروغانو کې د ستني پواسطه ‪ biopsy‬استطباب نه لري ځکه چې د هيموراژ‬

‫الﻣل کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬اکرث د دې توﻣورونو بايد د جراحي نه پرته تداوي يش ځکه چه ا عراض نه لري‬
‫‪،‬ثابت او د څريي کيدو احتامل يې کم دي‪ .‬د توﻣور د ريزيکشن استطبابات عبارت دي‬
‫له‪:‬‬

‫‪-۱‬د شديدو اعراضو ﻣوجوديت‪ -۲ ،‬قطعي تشخيص يئ ناڅرګند وي‪.‬‬

‫په دې ناروغانو کې که د عمر په هر کچه کې وي انتخايب درﻣلنه د‪ resection‬او‬

‫‪ enucleation‬څخه عبارت دي‪ .‬که د ‪ Laparotomy‬په جريان کې ‪ Hemangioma‬په‬
‫اتفاقي ډول کشف يش په خپل حال پريښودل کيږي اوپه احتياط رسه (‪)Follow –up‬‬
‫يش‪ ،‬ځکه چې د توﻣور وسعت ﻣعلوم ندى اود ويني بهيدين سبب کېږي‪ .‬که توﻣور د‬
‫)‪ Congestive Heart Failure (CHF‬الﻣل شوى وى ‪ Large Feeding vessel‬کوم‬
‫چه توﻣور ته وينه رسوي ‪ Ligation‬کېږي‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫‪(F. N. H) Focal nodular Hyperplasia‬‬

‫اپيدميولوژي او اتيولوژي ‪:‬‬
‫ځیګر ‪43‬‬

‫‪ F.N.H‬د هيامنجيوﻣا څخه وروسته د ځيګر دوهم ﻣعمول جاﻣد سليم توﻣور دى چه د نودول‬
‫په توګه شتون لری زياتره په ښځو کې چې ﻣتوسط عمر يې ‪ ۳۵‬کاله وى راﻣنځته کېږي‪ .‬د‬
‫ښځو او نارينه ؤ نسبت ‪ ۱:۸‬څخه عبارت دي‪ .‬د ځيګر د نورو سليمو توﻣورونو په شان‬
‫‪ Imaging Test‬چې د نورو حاالتو د پاره اجراء کېږي کشف کېږي‪ .‬نوﻣوړي توﻣورونه‪ ،‬نه‬
‫اعراض لري او نه درﻣلني ته اړتيا پيدا کوي‪ .‬بله دا چي د ‪ Oral contraceptive‬درﻣلو رسه‬
‫اړيکه نه لري‪ F.N.H .‬د کتيل په شکل د ځيګر د سليم حجراتو څخه د ځيګر په داخل کې‬
‫تسکل کوي‪ .‬په ‪ ۶۰٪‬پيښو کې واحد (‪ )Solitary‬وي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫پتولوژی ‪ :‬د پتولوژی د نظــــــــــره د خاسف او خپلواکه کتيل څخه عبارت چه ‪septae‬‬
‫پواسطه په لوبونو باندی ويشل شوی او دتوﻣور چارچاپريه دنری ‪ capsule‬پواسطه احاطه‬
‫شوی کوم چه د ‪ necrosis‬او ‪ hemorrhage‬څخه خالص دی‪،‬‬

‫کلينيکي تظاهرات‪ ٪٧٥ :‬پورې اعراض نه لري او په تصاديف ډول د لپراسکوپي‪ ،‬لپراټوﻣي‬
‫او يا راډيولوژي ﻣعايناتو په جريان کې ﻣوندل کېږي‪ .‬جراحي ريزيکشن ته اړتيا نه لري‪ ،‬اﻣا‬
‫بايد د ځيګر د نورو ناروغيو څخه لکه ‪Hepatocellular ، Hepatocellular adenoma‬‬
‫‪ carcinoma‬او ﻣيتاستاتيک افتونو څخه توپريي تشخيص يش‪.‬‬

‫تشخيص ‪ :‬جراحي ﻣداخلی يعنی ‪ resection‬ته اړتيا نلری ‪،‬ﻣهمه دادی چه د نورو‬
‫‪ hypervascular‬افتونو رسه لکه ‪Hepatocellular ، Hepatocellular adenoma‬‬
‫‪ carcinoma‬او ﻣيتاستاتيک افتونو څخه توپريي تشخيص يش‪.‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬کله چې ‪ FNH‬توﻣورتشخيص شو بايد ﻣحافظوي درﻣلنه يې ويش ځکه چې ‪FNH‬‬

‫نيوپالستيک پروسه نده او هم د توﻣور انکشاف د ‪ oral contraceptive‬له کبله نه ده‪ ،‬نو‬
‫د توﻣور جراحي ريزيکشن د وقايئ په ﻣقصد رضور نه ده چې تررسه يش‪ .‬څرنګه چې‬
‫نوﻣوړى توﻣور ‪ Malignancy‬ته تحول نه کوي‪ ،‬بايد په خپل حال پريښودل يش‪.‬‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬

‫‪Hepatocellular Adenoma‬‬
‫اپيدميولوژي او اتيولوژي‬
 ‫‪ 44‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ HCA‬هم د‪ FNH‬په څري په ځوانو ښځو کي پيښيږی په هر صورت د ‪ FNH‬برخالف دا‬

‫يو نيوپالستيک پروسه ده چه په غوڅه توګه د ‪ Oral contraceptive‬درﻣلو رسه اړيکه‬
‫لري او هم د ‪ type 1 glycogen storage diseases‬او شکری ناروغی رسه تړاو لری‪.‬په‬
‫‪ HCA‬اخته کيدنه د استعامل د ﻣودی رسه ﻣتناسب دی هغه ښځي چه د ‪ ۹‬کالو څخه زيات‬
‫‪ OCPs‬اخيستی وی په ‪ HCA‬اخته کيدو خطره يئ زياته وی‬

‫پتولوژي ‪ HCA :‬په ‪ 75%‬پيښو کې واحد (‪ )Solitary‬وي اوپه ‪type 1 glycogen‬‬

‫‪ storage diseases‬کي ‪ multiple‬وی ‪،‬اندازه يئ د‪ 1cm‬څخه تر‪ 20cm‬ته رسيږی او د‬
‫ځيګر د نارﻣل پرانشيم څخه ښه تشخص کيږی چه د رنګ څخه روښانه ښکاری‪HCC .‬‬
‫باندې د تحول چانس يئ زيات وى‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫کلينيکي لوحه‪ :‬دپه عموﻣي توګه اعراض نلري‪ .‬نو ځکه نه تشخيص کېږي‪ .‬او يا ناروغ د‬
‫‪ RUQ‬کې درد لري او د يوکتلی د شتون څخه شاکی وى‪.‬‬

‫اختالطات‪ - ۱ :‬د توﻣور دننه کي او يا هم پريتوان جوف کې چاودنه کوي اود ګېډې په‬
‫جوف کې د خونريزۍ سبب کېږي‪ – ٢ .‬توﻣور په ‪ HCC‬باندې تحول کوي‪.‬‬

‫د وينې ﻣعاينه‪ Alfa-feto protein :‬اکرثه نورﻣال وي‪.‬‬

‫تشخيص‪ :‬د ‪ Angiography , MRI , CT Scan, U/S‬او بايوپيس پواسطه د توﻣور قطعي‬
‫تشخيص اجراء کېږي‪.‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬په عموﻣی توګه هغه ناروغان چه د هری اندازی ‪ HCA‬ولری په دی نيت چه دتوﻣور‬
‫د ودی ‪،‬رپچر او د خطر څخه ﻣخنيوی وشی بايد جراحی درﻣلنه تر رسه شی‪(Margreat, .‬‬
‫)‪2014‬‬

‫د ځيګر خبيث توﻣورونه‬

‫د ځيګر خبيث توﻣورونه په دوه ګروپونو باندې وېشل کېږي‪:‬‬

‫‪ -۱‬د ځيګر ابتدايي کانرسونه د ځيګر څخه رسچينه اخيل‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻣتاستاتيک کانرسونه چې د بهر څخه ځيګر ته انتشار کوي‪.‬‬

‫ځیګر ‪45‬‬

‫د ځيګر ابتدايي کانرسونه چې د ځيګر د حجرو څخه رسچينه اخيل د ‪hepato cellular‬‬
‫کارسينوﻣا )‪ (HCC‬يا ‪ Hepatoma‬په نوم او هغه کانرسونه چې د صفراوي الرو څخه‬
‫رسچينه اخيل‪ ،‬د کالنژيوکارسينوﻣا په نوم يادېږي‪ .‬د اﻣريکا په ﻣتحده اياالتو کې په يو کال‬
‫کې نږدې ‪ ۱۵۰۰۰۰‬زره د ‪ colorectal‬د کانرس نوې پيښې تشخيص کېږي او تقريباً ‪٪۶۰‬‬
‫د ژوند په دوران کې ځيګر ته ﻣتاستاز ورکوي‪ .‬په پايله کې د ځيګر ﻣعمول توﻣور د‬
‫‪colorectal‬ﻣتاستاتيک کانرس څخه عبارت دي‪ .‬د اﻣريکا په ﻣتحده اياالتو کې په يو کال‬
‫کې نږدې ‪ ۱۸۰۰۰‬زره د ‪ HCC‬نوې پيښې تشخيص کيږي‪ .‬په آسيايي او افريقايي هيوادونو‬
‫کې د ‪ HBV‬د ‪ endemic‬له اﻣله يې پيښي زيات ليدل کېږي‪ .‬په اﻣريکا کې ښځي او‬
‫نارينه يوشان پدې ناروغي اخته کېږي‪ .‬د عمر په کچه د (‪ )٥٠‬کلني څخه وروسته ﻣنځته‬
‫راځي‪ .‬او په نادر ډول په ﻣاشوﻣانو کې چې عمر يې د (‪ )٢‬کالو څخه ښکته وي ﻣنځته‬
‫راځي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫هپاتوسيلولر کارسينوﻣا )‪(HCC‬‬

‫هپاتوسيلولر کارسينوﻣا )‪ (HCC‬د نړۍ په کچه پنځم ﻣعموله ‪ Malignancy‬ده‬

‫او هر کال کې ‪ ۷۵۰،۰۰۰‬نوي پيښې تشخيص کېږي ‪ ،‬پيښي دعمر په زياتيدو رسه زياتيږي‬
‫‪،‬په نارينه ؤ کی د ښخو په پرتله ‪ ۸-۴‬ځلی زياته راﻣنځته کيږی د ﻣړينې کچه يې لوړه ده او‬
‫په نړۍ کې د ﻣړينې دريم ﻣعمول الﻣل دي چې د رسطان څخه راوالړېږي‪.‬‬

‫ايتولوژي‪ :‬د ‪ HCC‬کانرس سرت رسک فکتورونه عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ -۱‬د ‪ B‬او‪ C‬ويرويس هپاتيتس ناروغان د ‪ HCC‬څخه د ﻣخه په سريوز باندې اخته کېږي‪.‬‬
‫)‪(Donato F, 1998‬‬
‫‪ -۲‬الکويل سريوز‪ :‬په ﻣتحده اياالتو کې د الکول ناوړه کارونه د سريوز الﻣل کېږي ‪.‬‬

‫‪ :Hemochromatosis -۳‬د کارسينوﻣا پيښي پدى ناروغانو کې ﻣخ په زياتيدو دى‪.‬‬

‫‪ :NASH -۴‬غري الکويل ‪Steatohepatitis‬‬

 ‫‪ 46‬د ګېډې جراحي‬

‫پتالوژي‪ :Hepato cellular carcinoma :‬د ‪ Hepatoma‬يا ‪ Liver cell‬کارسينوﻣا په‬

‫نوم هم يادېږي‪ ٪۸۵ .‬د ځيګر ابتدايي کارسينوﻣا تشکيلوي او د ځيګر د حجرو‬
‫)‪ (Hepatocytes‬څخه رسچينه آخيل‪ HCC .‬د ‪ Eggls‬د ‪ classification‬په اساس په‬
‫دريو ﻣهمو ډولونو وېشل شوي دي‪:‬‬

‫ال د ‪ single‬او د لوي کتلې څخه تشکيل شوى دى‬

‫‪ unifocal -۱‬په ځيګر کې ﻣعمو ً‬

‫‪ :multifocal -۲‬زيات ډولونه يې په بيالبيلو اندازو رسه په ‪ Rt‬او ‪ Lt‬لوب کې ځاى په‬
‫ځاى شويدی‬

‫‪ :Diffuse infiltrative -۳‬دا نوع د ځيګر په انساجو کې نفوذ کوي چې د توﻣورد‬

‫ځانګړتياو څخه دى‪( .‬بهسودوال‪)۱۳۹۲ ،‬‬

‫د ‪ HCC‬کلينيکي اعراض او عاليم‪:‬‬

‫ددی حقيقت رسه رسه چه ‪ HCC‬توﻣور په کراری وده کوی ‪ HCC‬په زياتو پيښو کي په‬
‫پرﻣختليل پړاو کي شتون لری چه د ﻣناسب درﻣلنی احتامل نلری‪ ،‬ناروغان ﻣعموالً د ‪RUQ‬‬
‫د‪ dull‬او ﻣبهم درد څخه شکايت لري چه ځينی وخت ‪ Rt‬اوږی ته انتشار کوی‪،‬‬
‫‪ hepatomegaly‬که ناروغ په ﻣکرره توګه تعقيب شی پيدا کيږی ‪ ،‬د ځيګر څنډی کلک‬
‫او غري ﻣنظم وی چه دسريوز او توﻣور د کبله وی په ‪ ٪۲۵‬پيښو کې ‪ A vascular bruit‬د‬
‫ځيګر په ﻣخ اوريدل کېږي ‪ ،‬د‪ malignancy‬عموﻣي اعراض او عاليم عبارت دي له بی‬
‫اشتهايئ ‪،‬زړه بدوالی ‪ ،‬وزن دالسه ورکول او بی عالقه ګی څخه ‪ .‬ترټولو ﻣعمول د کلينيکی‬
‫تظاهراتو ‪ triad‬د‪ RUQ‬درد ‪ ،‬د جس وړکتله او وزن د السه ورکول دی‪ .‬په لويو کتلو کې‬
‫ﻣرکزي نکروز په نادره توګه د تبې الﻣل کېږي‪ .‬ﻣمکن تبه د ناروغۍ د لوﻣړين تظاهر په بڼه‬
‫د نا ﻣعلوﻣي رسچيني څخه وي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫‪ .‬په ‪ ٪۱۰‬پېښو کې ﻣمکن د هضمي سيستم هيموراژ د توﻣور د لوﻣړي تظاهراتو څخه وي‪ .‬د‬
‫توﻣور د خرابو تظاهراتو څخه د توﻣور رپچر دي چې په ‪ ٪۴-۲‬پيښو کې راﻣنځته کېږي‪HCC .‬‬
‫کې ﻣمکن ژېړي راﻣنځته يش‪ .‬الﻣل يې کېداي يش د ځيګر عدم کفايه‪ ،‬د توﻣور ‪invasion‬‬
‫‪،‬د صفراوي الرو بندش او هيموبييل چې د توﻣور څخه اوچتېږي‪ ،‬وي‪.‬‬
‫ځیګر ‪47‬‬

‫تشخيص‪ :‬د تشخيص له نظره که ‪ CT‬او‪ MRI‬د ‪ HCC‬په ګټه وي او‪AFP>500 mu/dl‬‬
‫وي بايوپيس ته اړتيا نشته‪ ،‬درﻣلنه بايد پيل يش‪ .‬که توﻣور د ريزيکشن وړ وي او د ځيګر‬
‫رشايط د ريزيکشن اجازه ورکړي‪ ،‬بايد د بايوپيس نه پرته ريزيکشن ته اقدام ويش‪ .‬که‬
‫ناروغ سريوتيک وي او يا دا چې توﻣور د ريزيکشن وړ نه وي بايد بايوپيس تررسه يش‪.‬‬
‫)‪(Ahrendts A, 2016‬‬
‫‪ -۱‬الټراساونډ‪ u/s :‬د ځيګر د پلټني لوﻣړى ټسټ دى‪ ،‬دې ﻣعاينى پواسطه توﻣور په ځيګر‬
‫کې ليدل کېږي‪.‬‬

‫‪ :CT scan -۲‬دې ﻣعاينې رسه توﻣور پيژندل کېږي او د توﻣورد اندازې او ځاي په اړه دقيق‬
‫ﻣعلوﻣات ارايه کوي او هم د توﻣور اړيکه د اوعيو او صفراوي الرو رسه په ګوته کوي‪.‬‬
‫‪ MRI‬د ‪ CT‬سکن په شان بايد ځيګر ته ﻣعلوﻣات برابروي‪.‬‬

‫‪ Angiography -۳‬د ځيګر د کانرس د اوعيو د ليدو د پاره چې د کانرس ويني ‪Supply‬‬
‫کوي په کار وړل کېږي ﻣثالًد ‪ Hepatoma‬په ﻣوجوديت کې ‪Hyper vascularization‬‬
‫شتون لري او په ‪ Cholangio carcinoma‬کې ‪ Hyper vascularization‬شتون نه لري‪.‬‬

‫‪ -۴‬بايوپيس‪ :‬د ‪ F.NAB‬پواسطه د ناروغى قطعي تشخيص ايښودل کيږي‪.‬‬

‫طبي درﻣلنه ‪ :‬که ناروغ د ځيګر ‪ Transplantation‬او ‪ Resection‬د پاره ﻣناسب نه وي‪،‬‬
‫شيمو ترياپي درﻣلنه کېږي‪.‬درﻣل چي ‪ chemotherapy‬د پاره کارول کېږي د‬
‫‪ Cisplatin ، doxirnbicine‬او ‪ Mitomycine‬څخه عبارت ده چې د ‪ Systemic‬تسسم‬
‫د ﻣخنيوي په ﻣوخه کارول کېږي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫جراحي درﻣلنه ‪ :‬که د ‪ HCC‬په درﻣلنه کې ‪ chemotherapy‬غري ﻣﺆثر وي او‬

‫‪ Radiotherapy‬په ﻣقابل غري حساس وي د جراحي پواسطه درﻣلنه کېږي‪.‬جراحی درﻣلنه‬
‫په دوه ډوله تر رسه کيږی‪.‬‬

‫‪ : Surgery resection -۱‬دځيګر د‪ HCC‬درﻣلنی تر ټولو عموﻣی ‪ procedure‬دی چه‬

‫تررسه کيږی‪ ،‬په هغه صورت کی چه توﻣور په لوﻣړی پړاوکی تشخيص شی ‪ ،‬واحد وی او‬
‫د ځيګر نوری ناروغي (روز) شتون ونلری د ‪Center for Liver Disease and‬‬
 ‫‪ 48‬د ګېډې جراحي‬

‫‪Transplantation‬جراحان کوالی شی چه توﻣور‪ removed‬کړی چه د‪ Resection‬پنوم‬

‫ياديږی ‪ ،‬هغه توﻣورونه چه په وصفي توګه د‪ 2-3cm‬څخه کوچنی وی تر رسه کيږي‪.‬‬

‫‪Surgery: Liver Transplantation‬‬

‫که ‪ HCC‬رسه دځيګرنوری ناروغی (‪ )cirrhosis‬شتون ولری په دی ناروغانو کي د ځيګر‬
‫‪ transplantation‬د غوره درﻣلنې څخه عبارت دی ‪ .‬د ځيګر د‪ transplantation‬دپاره‬
‫په نړيواله کچه د ‪ Milan‬د ﻣنل شوی الرښودڅخه ګټه اخيستل کيږی او ددی ناروغانو د‬
‫عمليات د پاره کارول کيږی‪.‬د ‪ milan‬د ﻣعيارونو رسه د ځيکر د ‪ HCC‬هغه ناروغان‬
‫د‪ Transplantation‬د پاره ﻣنل کيږی چه ‪:‬‬

‫‪ .1‬واحد توﻣور چه اندازه ‪ 5cm‬اويا د هغی څخه کوچني وی‪.‬‬

‫‪ 3 .2‬توﻣورونه وی يالږه چه د هر يوه اندازه ‪ 3cm‬وی او يا ددی څخه لږه وی‪.‬‬
‫‪ .3‬په ‪ imaging‬کی رشيانونه او صفراوي الرې اشغال شوې نه وي‪.‬‬
‫‪ .4‬که رشيانونه او صفراوی الری اشغال شوي وي‪ ،‬لرې ځايونو ته ‪Metastasis‬‬
‫ورکړى وي ‪ TACE Trans arterial chemoembolisation‬توصيه کېږي‬
‫ځينې جراحان د ځيګر د توﻣوري ناحيي د ‪ Dearterolization‬څخه ګټه پورته‬
‫کوي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫د صفراوي الرو رسطان‬

‫د ځيګر دوهم ﻣعمول رسطان دي چې د صفراوي الرو د ادينوکارسينوﻣا څخه‬
‫عبارت دي او صفراوي الرو اپيتيليل کې تشکل کوي او په ‪ Extra hepatic‬او ‪Intra‬‬
‫‪ hepatic‬د صفراوي قناتونو په کانرسونو وېشل شوي دي‪ .‬خارج کبدي صفراوي کانرس‬
‫کېداي يش ‪ distal‬او يا ‪ proximal‬ﻣوقعيت ولري‪ .‬که ‪ proximal‬ﻣوقعيت ولري د‬
‫‪ Kaltskin’s Hilar cholangiocarcinoma‬توﻣور په نوم يادېږي د صفراوي قناتونو د‬
‫جدار څخه رسچينه اخيل او کوم ځاي کې چې کبدي صفراوي قناتونه رسه يو ځاي کېږي‪،‬‬
‫ﻣوقعيت لري چې ﻣعموالا ً د انسدادي ژېړي رسه يو ځاي وي په داسې حال کې چې ‪Extra‬‬
‫‪ hepatic‬کوالنژيو کارسينوﻣا د يوې کتلې په شکل د ځيګر په يو لوب کې ﻣوقعيت لري‪.‬‬
‫ځیګر ‪49‬‬

‫نوﻣوړي توﻣور کېداي يش د ابتدايي ‪ Sclerosing cholangitis‬د اختالط په توګه تظاهر‬

‫وکړي‪ ،‬ناروغي په ﻣستقيمه توګه د ځيګر په انساجو او ناحيوي ملفاوي عقداتو کې انتشار‬
‫کوي او د ﻣړينې الﻣل کېږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫پتالوژي‪ Cholangiocarcinoma :۱ :‬يا ‪ Bile Duct‬کانرس‪ ۱۵٪ :‬د ځيګر ابتدايي کارسينوﻣا‬
‫تشکيلوي د ‪ Intrahepatic‬او يا ‪ Extra hepatic‬د صفراوى الرو د ‪ epithelial‬او ‪per‬‬
‫‪ biliary‬غدواتو څخه رسچينه اخيل او د صفراوي الرو په هره برخه کې تشکل کوي‪ .‬که د‬
‫ځيګر په داخل کې په صفراوي الرو کې تشکل وکړي د ‪Intrahepatic Cholangio‬‬
‫‪ carcinoma‬په ناﻣه او که د ځيګر څخه د باندې په صفراوي الرو کې تشکل وکړي د‬
‫‪ Extra hepatic Cholangio carcinoma‬په نوم ياديږي‪.‬‬

‫‪،Angiosarcoma‬‬ ‫‪،Fibrolamelar‬‬ ‫‪carcinoma‬‬ ‫‪:mixed‬‬ ‫‪type‬‬ ‫‪:۲‬‬

‫‪ Hepatoblastoma‬چې ‪ Cholangio carcinoma‬ته ورته واىل لري‪.‬‬

‫کلينيکي تظاهرات‪ :‬اکرثا ً په زړو خلکو کې راﻣنځته کېږي‪ ،‬د بې درد ژېړي الﻣل کېږي او‬
‫ملفاوي عقداتو ته ﻣيتاستاز ورکوي‪.‬‬

‫تشخييص ﻣعاينات‪ :U/S .۱ :‬تېږه او د ځيګر په داخل کې د صفراوي قناتونو توسع په ګوته‬
‫کوي‪.‬‬

‫‪ MRCP-۲‬ﻣعاينې پواسطّه د صفراوي قناتونو اشغال شوي برخې پراخوايل ﻣعلوﻣيداي يش‪.‬‬

‫‪ MRI-۳‬د اوعيي ﻣوضعي اشغال د توﻣور پواسطه ارزول کېږي‪.‬‬

‫‪ ERCP-۴‬او ‪ PTC‬د ځيګر اناتوﻣي‪ ،‬د صفراوي الرو تضيق‪ ،‬تشخيص او سيتولوژيک‬
‫ﻣعاينات د پاره پکار وړل کېږي‪.‬‬

‫‪ HIDA scan-۵‬د صفراوي کڅوړې د وظيفې د ﻣعلوﻣولو د پاره استفاده کېږي‪.‬‬

‫‪ CT scan-۶‬د ځيګر‪ ،‬صفراوي کڅوړې اناتوﻣي او د پانکراس رسطان ارزول کېږي‪.‬‬

‫)‪(Zinner J, 2007‬‬
 ‫‪ 50‬د ګېډې جراحي‬

‫درﻣلنه‪ :‬د اﻣکان په صورت کې جراحي د انتخايب درﻣلنې څخه عبارت دي چې د ځيګر‬
‫وسيع ريزيکشن تر رسه کېږي‪ .‬اﻣا په زياتو پيښو کې توﻣور د ريزيکشن وړ نه وي او د‬
‫ژېړي د رفع په خاطر ‪ stent‬د ‪ ERCP‬پواسطه د توﻣور د ﻣينځه تريېږي چې تر څو ﻣياشتو‬
‫پورې ژېړي رفع کېداي يش‪(Margreat, 2014) .‬‬
‫ځیګر ‪51‬‬

‫لنډيز‬
‫ځيګر په بدن کې تر ټولو لوي غړي دي‪ ،‬اوسط وزن يې ‪ ۱۵۰۰‬ګراﻣه او د ګيډې د جوف‬
‫په ‪ RUQ‬کې د حجاب حاجز الندې ﻣوقعيت لري او د صدري قفس پواسطه ﻣحافظه‬
‫کېږي سور قهوه اي رنګ لري اوپه بشپړه توګه د ګليسون (‪ )Glisson‬کپسول پواسطه چې‬
‫د فربوزي شيت څخه عبارت دي پوښل شوي دي‪ .‬ځيګر په خپل ﻣوقعيت کې د څو اربطو‬
‫پواسطه ساتل کېږي‪.‬‬

‫ځيګر د بدن تر ټولو لويه غده ده چې زياتې دندې لرې لکه زيرﻣه کول‪ ،‬ﻣيتابوليزم‪ ،‬توليد او‬
‫ترشح‪ .‬د ځيګر وظيفوي ټسټونه يوه اصطالح ده چې زياتره په سريوم کې د يو ګروپ‬
‫ﻣارکرونو د درجې اندازه کولو ته اشاره کوي او د ځيګر د وظايفو د اختالل د ارزونې د پاره‬
‫کارول کېږي‪ .‬په ﻣعمول ډول د )‪Alanine ،Aspartate amino transferase (AST‬‬
‫)‪ (ALP) ،Aminotransferase (ALT‬الکالني فاسفتاز‪,glutamyltranspeptidase ،‬‬
‫)‪ ،(GGTP‬او د بلريوبني درجه اندازه کېږي‪ .‬همدارنګه د ځيګر ‪ Synthetic‬وظايف د‬
‫تخمني د پاره په سريوم کې د البوﻣني‪ ،‬د پروتروﻣبني وخت ‪International Normalized‬‬
‫)‪ ،Ratio (INR‬ته د کچې د ارزولو د پاره ځاي ورکړل شوي دي‪.‬‬

‫د ځيګر په راديولوژيکي ارزونو کې د ګيډې ساده راديوګرايف‪ ،‬الرتاسونوګرايف‪ ،‬يس ټي‬

‫سکني او ‪ MRI‬هم شاﻣل دي‪ .‬په ‪ Invasive‬طريقو کې انجيوګرايف‪،PTC ،ERCP ،‬‬
‫‪ Nuclear medicine scanning‬او لپراسکوپي هم د يادونې وړ دي‪.‬‬

‫ژېړي د پوستکي‪ ،‬اسکلرا او ﻣخاطي غشاء ژيړ رنګ ته ويل کېږي چې د بلريوبني د پګمنت‬
‫له کبله راﻣنځته کېږي‪ .‬کله چې په وينه کې د بيلروبني کچه د ‪ ۲،۵‬څخه تر ‪ ۳ mg/dl‬ته‬
‫ورسېږي هايپربلريوبينمي د ژېړي په شکل راڅرګنديږي‪ .‬د ‪ Jaundice‬اصطالح د فرانسوي‬
‫لغت )‪ (Jaune‬څخه اخيستل شوي چې د ژېړي په ﻣعنا ده‪ .‬ژېړي اکرثاا ً د ځيګر په ناروغيو‬
‫کې ليدل کېږي ﻣثالا ً‪ ،Hepatitis‬د ځيګر سليم او خبيث توﻣورونه‪ ،Leptospirosis ،‬د‬
‫صفراوي الرو بندش د صفراوي تيږو پواسطه‪ Pancreatic Cancer ،‬اولږه والدي رسچينهء‬
‫لري ﻣثالا ً‪ Biliary atresia‬کې‪.‬‬
 ‫‪ 52‬د ګېډې جراحي‬

‫د ژېړي د تشخيص په ارزونه کې ﻣهم ﻣعلوﻣات د تاريخچې څخه تر السه کېږي‪ .‬په ژېړي‬
‫اخته ناروغان بايد پوره تاريخچه ولري او د ناروغ څخه هغه پوښتنې ويش چې د ژېړي د‬
‫عام الﻣلونو په پېژندلو باندې مترکز ولري‪ .‬ژېړي پورې تړيل اعراض‪ :‬لکه بې ارادې د وزن‬
‫ضايع کېدل او يا د ادينوپايت پرﻣختګ ﻣمکن د ځينو خالصو تشخيصونو لکه‬
‫‪ malignancy‬ويش‪ .‬د کبودي او يا خونريزي ﻣوجوديت د ځيګر د وظايفو په شديد‬
‫ګډوډي و باندې داللت کوي چې د تحرث د فکتورونو د توليد رسه ﻣداخله کوي‪ .‬د ګيډې د‬
‫ابعادو زياتوايل ﻣمکن د اسايټس له کبله وي‪ .‬ﻣحيط يا نهاياتو کې د ازميا ﻣوجوديت يا د‬
‫سفيل نهاياتو د وريدي جريان ګرځيدلو کې بندش به ﻣوجود وي او يا هم د هايپو‬
‫البوﻣينيمي له کبله به وي‪.‬‬

‫د ژېړي طبقه بندي‪ :‬دا چې د صفراوي صباغاتو تراکم د بلريوبني د ﻣيتابوليزم په کوﻣه ﻣرحله‬
‫کې صورت ﻣوﻣي‪ .‬ژېړي په پري هيپاتيک‪ ،‬هيپاتيک او پوست هيپاتيک وېشل شوي دي‪.‬‬

‫کبدي او خارج کبدي ژېړي اکرثاا ً رسه يو ځاي ﻣوجود وي د ﻣثال په توګه د صفراء د‬
‫اسايس الرو تيږه په قسمي توګه د صفراوي جريان د بندش الﻣل او هم په قسمي توګه د‬
‫ځيګر د زيامنن کيدو او په ثانوي ډول (صفراوي سريوز) د ژېړي الﻣل کېږي‪.‬‬

‫د ژېړي تشخيص د ناروغ د تاريخچې‪ ،‬فزيکي ﻣعاينې او تشخيصيه ازﻣوينو اړه لري‪.‬‬

‫د پري هيپاتيک ژېړي توپريي تشخيص د هيپاتيک او ‪ post hepatic‬ژېړي رسه اسانه دي‬
‫اﻣا د هيپاتيک او ‪ post hepatic‬ژېړي تر ﻣنځ توپريي تشخيص ډېر ستونزﻣن ځکه دي‬
‫چې رسه يو ځاي ﻣوجود وي‪ ،‬البراتواري ازﻣوينې تر يوې اندازې پورې په تشخيص کې‬
‫ﻣرسته کوي‪ .‬له نيکه ﻣرغه د ځيګر جروحات غري ﻣعمول دي ځکه چې ځيګر د حجاب‬
‫حاجز الندې ﻣوقعيت لري او د صدر د جدار په واسطه ساتل کېږي‪ .‬په هر صورت کله‬
‫چې ځيګر ﻣجروح يش حتي د ﻣناسب او چټک اهتامﻣاتو رسه د پام وړ د ﻣعيوبيت او‬
‫ﻣړينې الﻣل کېږي‪ .‬د ځيګر ترضيضات په پڅ او نافذه ترضيضاتو وېشل شوي دي‪ .‬د ځيګر‬
‫ابسې او انتانات‪ :‬ځيګر د انسان په بدن کې د ريتيکولواندوتيليل سيستم تر ټولو لويه برخه‬
‫لري چې له دې اﻣله دا توان لري چې د باکرتياوو کچه کوم چې د وريد باب د الرې څخه‬
‫تر السه کوي په ټيټه کچه وسايت‪ .‬څرنګه چې په ځيګر کې د ريتيکولواندوتيليل سيستم د‬
‫ځیګر ‪53‬‬

‫حجرو لوړې کچې ﻣوجودې دي له دې کبله غري ويرويس انتانات غري ﻣعمول دي‪ .‬د ځيګر‬
‫ابسې ګانې د پايوجينيک انتاناتو او ‪ Entameba Histolytica‬پواسطه ﻣنځته راځي‪.‬‬

‫د ځيګر هيداتيت ناروغي د ځيګر يوه پرازيتي ناروغي ده چې د ‪Taenia Echinococcus‬‬

‫د کوچني پرازيت پواسطه ﻣنځته راځي‪ .‬د بدن په ﻣختلفو برخو کې ليدل کېږي‪۵۰-۷۵٪ .‬‬
‫ځيګر اخته کوي چې زياتره په ښي لوب کې راﻣنځته کېږي او ‪ ۲۵٪‬د بدن نور غړي لکه‬
‫سږي‪ ،‬عضالت‪،‬دﻣاغ‪ ،‬توري‪ ،‬پښتورګي او فقرات اخته کوي‪ .‬په عموﻣي توګه په بحرين‪،‬‬
‫جنويب اﻣريکا‪ ،‬ﻣنځني ختيځ‪ ،‬اسټراليا او نيوزيليند کې ليدل کېږي‪ .‬د ځيګر توﻣورونه په‬
‫سليمو او خبيثو توﻣورونو ويشل شوي دي‪ ،‬د ځيګر سليم توﻣورونه عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ Hepatic Hemangioma‬د ځيګر د ﻣعمولو سليمو توﻣورونو څخه دي‪Liver cell .‬‬
‫‪ adenoma‬او ‪.focal nodular hyperplasia‬‬

‫د ځيګرابتدايي خبيث توﻣورونه عبارت دي له‪،Hepatocellular carcinoma :‬‬

‫‪ Fibrolamelar carcinoma‬او ‪.Cholangiocarcinoma‬‬

‫د ځيګر ثانوي توﻣورونه زيات ﻣعمول توﻣورونه دي او د الندې اورګانونو څخه ځيګر ته‬
‫رسېږي‪ .‬د وريد باب د الرې انتشار (د هضمي سيستم څخه)‪ .‬د سيستميک دوران د الرې‬
‫انتشار (د سږي‪ ،‬تئ‪ ،‬ﻣيالنوﻣا او ‪ testes‬څخه) او په ﻣستقيمه توګه انتشار(د صفراء د‬
‫کڅوړې‪،‬ﻣعدې او کولوين زاويې څخه)‪.‬‬

‫د صفراوي الرو رسطان‪ :‬د ځيګر دوهم ﻣعمول رسطان دي چې د صفراوي الرو د‬
‫ادينوکارسينوﻣا څخه عبارت دي او په ‪ Extra hepatic‬او‪ Intra hepatic‬د صفراوي‬
‫قناتونو په کانرسونو وېشل شوي دي‪ .‬خارج کبدي صفراوي کانرس کېداي يش ‪ distally‬او‬
‫‪Hilar‬‬ ‫يا ‪ proximally‬ﻣوقعيت ولري که ‪ proximally‬ﻣوقيعت ولري د‬
‫‪ (klatskin’s Cholangiocarcinoma‬توﻣور په نوم يادېږي د صفراوي قناتونو د جدار‬
‫څخه رسچينهء اخيل چې ﻣعموالاً د انسدادي ژېړي رسه يو ځاي وي په داسې حال کې چې‬
‫‪ Extra hepatic‬کوالنژيو کارسينوﻣا د يوې کتلې په شکل د ځيګر په يو لوب کې ﻣوقعيت‬
‫لري‪ .‬کېداي يش د ابتدايي ‪ Sclerosing cholangitis‬د اختالط په توګه تظاهر وکړي‪.‬‬
 ‫‪ 54‬د ګېډې جراحي‬

‫پوښتنې‬
‫لوﻣړي پوښتنه ‪ :‬پورتل وريد په عادي ډول څو سلنه وينه ځيګر لپاره برابروي ؟‬
‫ب ‪٪۵۰ :‬‬ ‫الف ‪٪۲۴ :‬‬

‫د ‪٪۱۰۰ :‬‬ ‫ج ‪۷۵٪ :‬‬

‫دوميه پوښتنه ‪ :‬په ‪ post hepatic‬زيړي کې د ‪ unconjugated‬بلريوبني سويه‪:‬‬

‫ب ‪ :‬د نارﻣل څخه ښکته وي‬ ‫الف ‪ :‬نارﻣل وي‬

‫د ‪ :‬پورته ټول صحيح دي‬ ‫ج ‪ :‬اندازه ئې لوړيږي‬

‫درميه پوښتنه ‪ :‬د ځيګر د پڅ ترضيضاتو د درﻣلنې په اړه ناسم ځواب په نښه کړئ!‬
‫الف ‪ :‬ناروغ هيموديناﻣيکيل ‪ Unstable‬وي ب ‪ :‬د پريتونايتس اعراض ﻣوجود نه وي‬

‫د ‪ :‬پورته ټول صحيح دي‬ ‫ج ‪ :‬د عمليات د پاره نور استطبابات ﻣوجود نه وي‬

‫څلورﻣه پوښتنه ‪ :‬د ځيګراﻣيبيک ابسې انتخايب درﻣل عبارت دي‪ :‬له صحيح ځواب په نښه‬
‫کړئ‬
‫ب ‪Gentamycin:‬‬ ‫الف ‪Penicillin :‬‬

‫د ‪Cotrimoxazole :‬‬ ‫ج ‪Metronidazole :‬‬

‫پنځمه پوښتنه ‪ :‬ځيګر د ‪ resection‬په ﻣوخه په څو ـــــــــــــ سګمنتونو ويشل شوي‪:‬‬

‫ب‪۶:‬‬ ‫الف ‪۲ :‬‬

‫د‪۸:‬‬ ‫ج‪۴ :‬‬

‫شپږﻣه پوښتنه ‪ :‬د هيداتيت ناروغي د الﻣلونو يوازي نوﻣونه وليکئ!‬

‫اووﻣه پوښتنه ‪ :‬د ځيګر هيامنجيوﻣا کله د زړه بدوايل او کانګې سبب کيږي ؟‬
‫امته پوښتنه ‪ :‬د صفراوي الرو د رسطان کلينيکي تظاهرات وليکئ!‬
‫نهمه پوښتنه ‪ :‬د ځيګر د پيوجينيک ابسې جراحي درﻣلنه وليکئ!‬
‫لسمه پوښتنه ‪ :‬د ځيګر د جروحاتو په درﻣلنه کې ‪ pringle‬ﻣانور څه ډول تر رسه کيږي؟‬
55 ‫ځیګر‬

‫ﻣا ًخذونه‬

‫ د ننګرهار پوهنتون طب‬.‫ د سيستمونو پتالوژي‬.)‫ هـ ش‬۱۳۹۲( .‫ خليل احمد‬،‫بهسودوال‬

۲۹۰ ،۲۸۴ ،۲۶۴ :‫ ﻣخونه‬.‫ کابل‬.‫ افغانستان ټاميز ﻣطبعه‬.‫پوهنځي‬

A.C, Guyton, J.E, Hall. (2011), Textbook of Medical Physiology, 12th ed.
Philadelphia, Pennsylvania: SAUNDERS Publishers; Pp: 859- 863.
Ahrendts A. Steven, A.Henry. (2016), Sabiston Textbook of surgery,
20th ed. USA, SAUNDERS Publishers; Pp: 1451 - 1455.
Anadi Nath Acharya, Shahana Gupta. Peritoneal hydatidosis: A review
of seven cases. Tropical Gastroenterology 2009;30(1):32–34
Brunicarde F. Charles, Anderson K. Dana. (2010), Schwartz’s principle Of
Surgery 10th ed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp: 1291-
1295, 1316.
Cuscheri sir Alfred, Steele Robert, Moosa. Abdul Rahim. (2002),
Essential Surgical Practice; Higher Surgical Training General Surgery,
4th ed; UK Arnold; Pp: 348-349.
Donato F, Boffetta P, Puoti M. A meta-analysis of epidemiological
studies on the combined effect of hepatitis B and C virus infections in
causing hepatocellular carcinoma. Int J Cancer. 1998;75:347–54
Ellis Harold, callen Roy, Watson Christopher. (2010), Lecture Notes of
General Surgrey. 12th Ed. WILEY BLACKWELL Publication, USA;
Pp: 264-265
Lawrence Way.(2018), Current Surgical Diagnosis & Treatment,14th
ed. USA: Appleton & Lange; Pp: 547-550.
Margreat Farquhar son, Moran Brendan. (2014) .Textbook of Operative
of General Surgery. 10th ed. Hodder Arnold; UK. Pp : 373-376.
Nime F, Pickren JW, Vana J, et al.: The histology of liver tumors in oral
contraceptive users observed during a national survey by the American
College of Surgeons Commission on Cancer. Cancer, 1979. 44(4): p.
1481
Van Allan R J. Katz M D et al. Uncomplicated amoebic liver
abscess: prospective evaluation of percutaneous therapeutic aspiration
- Radiology 1992; 183:82.
 ‫ د ګېډې جراحي‬56

willamm Norman Balustrade J. K Christopher & Ronan O’ Connell.

(2013), Bailey & love’s Short Practice of Surgery, 26th ed. Great Britain:
Hodder Arnold; Pp: 1091- 1093.
Zinner J. Michael, Ashley. (2007). Maingot’s abdominal operation.11th
ed Hodder Arnold; Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp:
923-926.
 ‫دوهم څپرکي‬
‫صفراوي کڅوړه‬
‫صفراوي کڅوړه‪ ،‬د ځيګر په الندين سطح کې قرار لري‪ .‬صفراء د ځيګر پواسطه‬
‫توليد او په صفراوي کڅوړه کې زيرﻣه کېږي او د صفراوي کڅوړې څخه اثناعرش ته‬
‫لېږديږي او بيا هضم او جذب اړوند ﻣهمې دندې رس ته رسوي‪.‬‬

‫په دې فصل کې د صفراوي کڅوړې د اناټوﻣۍ او فزيالوژۍ برسېره په ځينو نورو ﻣوضوعاتو‬
‫هم بحث کوو‪ .‬د صفراوي الرو ﻣعاينات او د صفراوي تيږو ډولونه او جوړښت په ﻣفصله‬
‫توګه ترشيح شوي دي‪ .‬د کويل سيستايتس په برخه کې يې حاد او ﻣزﻣن دواړه د اعراض او‬
‫عالميو‪ ،‬تشخيص او درﻣلنې رسه ترشيح شوي دي‪ .‬د دې ترڅنګ د سکلريوزنګ‬
‫کولنجايتس ‪ ،‬د صفراوي کڅوړې کارسينوﻣا او صفراوي فيستوال هم د دې فصل په‬
‫ﻣحتوياتو کې شاﻣل دي‪.‬‬

‫‪Review anatomy‬‬
‫صفراوي کڅوړه د ناک په شان شکل لري‪ 7- 10 cm .‬اوږدوايل او ‪ 30 – 50 ml‬ظرفيت‬
‫لري خو په انسدادي حاالتو کې د صفراوي کڅوړې ظرفيت ‪ 300 ml‬ته رسېږي‪ .‬صفراوي‬
‫کڅوړه د ځيګرپه سفيل سطحه کې په يوه ‪ fossa‬کې قرار لري‪ .‬هغه کرښه چې نوﻣوړې‬
‫‪ fossa‬د ‪ IVC‬رسه نښلوي‪ ،‬ځيګر په ښي او چپ لوب وېيش‪(Brunicarde F, .‬‬
‫)‪2010‬‬
 ‫‪ 58‬د ګېډې جراحي‬

‫صفراوي کڅوړه دوه ﻣخه لري‪:‬‬

‫الف‪ :‬سفيل يا پريتواين ﻣخ ب‪:‬علوي يا)‪ (hepatic‬ﻣخ‬ ‫‪‬‬

‫‪ ۲-۱‬شکل‪ :‬د صفراوي سيستم اناتوﻣي )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫صفراوي کڅوړه د ترشیحي اهدافو له نظره په څلورو برخو وېشل شويده‪:‬‬

‫غور )‪(fundus‬‬ ‫‪.i‬‬

‫جسم )‪(body‬‬ ‫‪.ii‬‬
‫‪infundibulum‬‬ ‫‪.iii‬‬
‫غاړه )‪(neck‬‬ ‫‪.iv‬‬

‫صفراوي قناتونه‪:‬‬
‫‪ -۱‬د ځيګر ﻣشرتک قنات )‪ :(common hepatic duct‬دا قنات ‪ 1-4cm‬پورې‬
‫اوږدوايل او ‪ 4mm‬قطرلري چې د ‪ Rt‬او‪ Left‬کبدي قناتونو د يوځاي کيدو څخه جوړ‬
‫شوي چې د پورتل وريد په قدام او د کبدي رشيان په ښي خوا کې قرار لري‪ Left .‬کبدي‬
‫قنات د ‪ Rt‬قنات په پرتله اوږد سري لري‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪59‬‬

‫‪ Cystic -۲‬قنات‪ :‬د سيستيک قنات اوږدوايل په بشپړه توګه توپري لري کېداي يش لنډ ‪،‬اوږد‬
‫او يا هم شتون ونلري‪ .‬که اوږد وی اثناعرش ته نږدی د کبدي قنات رسه يو ځاي شوي وي‪.‬‬

‫د سيستيک قنات غاړې ته نږدې بيضوي شکله د سام قرار لري چې د ‪ heister‬په نوم‬
‫يادېږي اﻣا د دسام دنده نه اجرا کوي‬

‫‪ -۳‬د صفراء اسايس قنات )‪ : (common bile duct‬دا قنات ‪ 7-11cm‬اوږدوايل او ‪5-10 mm‬‬
‫قطر لري د ‪ cystic duct‬او ‪ common hepatic duct‬د يو ځاي کيدو څخه تشکيل شوي‬
‫دي ‪ ۱/۳‬پورتني )‪ (supra duodenal‬برخه يې د ‪ lig hepatoduodenal‬په ازاد کنار کې د‬
‫‪ Hepatic artery‬په ښي خوا او د پورتل وريد په قدام کې سري لري‪ ۱/۳.‬ﻣنځني ( ‪retro‬‬
‫)‪ duodenal portion‬برخه يئ د اثناعرش د اولې برخې د خلف څخه تريېږي‪۱/۳ .‬‬
‫سفيل)‪ (infra duodenal portion‬برخه يې د پانکراس د رس په خلف کې په يوه ناوه‬
‫)‪ (grove‬کې قرار لري د دې ناوې د ترييدو څخه وروسته د ‪ intra duodenal portion‬برخه‬
‫قرار لري چې د اثناعرش دوميې برخې ته داخلېږي چې اکرثا ً پانکراتيک قنات په همدغه ځاي‬
‫کې ور رسه يو ځاي کېږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫‪ ۲-۲‬شکل ‪:‬صفراوی کځوړی او صفراوی قنات )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫ﻣخکې له دې چې صفراوي ﻣشرتک قنات ‪ ampulla of voter‬ته داخل شې کوم چې د پايلور‬
‫د ‪ distal‬برخې په ‪ ۱۰‬سانتي ﻣرتۍ کې قرار لري د اثناعرش په انيس جدار کې د ‪ ۲-۱‬سانتي ﻣرتو‬
‫په اندازه ‪ oblique‬سري کوي‪ .‬د صفراوی ﻣشرتک قنات او اصلی پانکراتيک قنات رسه یوځای‬
‫کیدل د درې تشکیالتو څخه یو تعقیبوی په ‪ ٪۷۰‬پيښو کې دواړه قناتونه يو د بل رسه د اثناعرش‬
 ‫‪ 60‬د ګېډې جراحي‬

‫څخه د باندې يو ځاي کېږي‪ .‬په ‪ ٪۲۰‬پيښو کې د اثناعرش په جدارکې رسه يو ځاي کېږي چې‬
‫کېداي يش يو لنډ ګډ قنات ولري او يا و نه لري اﻣا په اثناعرشکې په يو ګــــډ سوري يعنې‪Oddi‬‬
‫ﻣعرصه کې خالصېږي په‪ 10 %‬پیښو کی په جال جال توګه د اثناغرش په داخل کی خالصیږی‪.‬‬
‫‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫‪-۱‬د صفراوي کڅوړې د وينې ارواء‪ :‬د ‪ ٪۹۰‬څخه په زياتو پيښو کې د ‪ cystic‬رشيان د‬
‫الری چه د ‪ Rt hepatic artery‬یوه شعبه ده ارواء کیږي ‪ cystic‬رشیان د‬
‫‪ cholecystohepatic‬د ﻣثلث په داخل کې قرار لري‪ .‬نوﻣوړي ﻣثلث د سيستيک ‪،duct‬‬
‫کبدي ﻣشرتک قنات او د ځيګر د کنار په واسطه احاطه شوي ده (‪)Triangle of Calot’s‬‬
‫دارنګه د صفراوی کڅوړی د څخه واړه رشیانونه صفراوی کڅوړی ته انتقلیږی ‪ .‬د حیرانتیا‬
‫خربه دادی چه د ‪ cystic artery‬رسه ورید ﻣلګرتیا نه کوی ‪ .‬دارنګه واړه وریدی شبعی په‬
‫ﻣستقیمه توګه د صفراء د کڅوړی د بسرتڅخه د ځیګر پداخل کی د پورتل ورید شعبو ته‬
‫انتقالیږی‪.‬‬
‫د صفراوي کڅوړې وريدي جريان‪ :‬د صفراوي کڅوړې وريدي وينه د کوچنيو وريدونو‬
‫په واسطه ﻣستقيام ځيګر کې تخليه کېږي او يا د لوي سيستيک وريد د الرې په ‪portal‬‬
‫‪ vein‬کې تخليه کېږي ‪.‬‬

‫د صفراوي کڅوړې ملفاوي دريناژ‪ :‬د صفراء د کڅوړې ‪ sub serosa‬او ‪ sub mucosal‬ملف‬
‫په ‪ cystic lymph nod‬کې تخليه کېږي کوم چې د صفراوي کڅوړې غاړې ته نژدي ﻣوقعيت‬
‫لري ‪ ،‬همدارنګه د صفراء د کڅوړې ‪ sub serosa lymph vessel‬د ځيګر د ‪sub capsular‬‬

‫‪ 3-2‬شکل‪ :‬د صفراوي کڅوړې اروا )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫صفراوي کڅوړه ‪61‬‬

‫‪ lymph channel‬رسه اړيکې لري چې د ‪ malignacy‬په حالتونو کې ځيګر ته اکرثاً ته ﻣتاستاز‬

‫ورکوي‪.‬‬

‫د صفراوي کڅوړې او صفراوي الرو تعصيب‪ :‬صفراوي کڅوړه اوصفراوي الرې درې‬
‫قسمه ‪ innervations‬لري‪ ،‬کوم چې د ‪ cystic artery‬سري تعقيبوي‪.‬‬
‫‪ :Celiac plexus-1‬د ‪ sympathetic innervations‬جوړوي‬

‫‪ -2‬واګوس عصب‪ :‬پارا سمپاتيک ‪ innervation‬برابروي‪Sensory right phrenic .‬‬

‫‪ nerves -3‬د حيس ‪innervations‬جوړوي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
‫د صفراوي کڅوړې فزيالوژي‬
‫صفراء د ځيګر پواسطه توليد او په صفراوي کڅوړه کې زيرﻣه کېږي او د صفراوي‬
‫کڅوړې څخه اثنا عرش ته انتقالېږي‪ .‬په حقيقت کې هغه صفرا چې د ځيګر څخه جال کېږي‬
‫‪ 97%‬اوبه‪ 1-2% ،‬صفراوي ﻣالګې او ‪ 1%‬رنګه ﻣاده )‪ ،(pigment‬کوليسرتول او شحمي‬
‫اسيدونه برابروي‪ ،‬ځيګر تقريباً ‪ 40ml/hour‬صفرا اطراح کوي‪.‬‬

‫صفراوي کڅوړه الندې دندی لري‪:‬‬

‫د صفرا زیرﻣه کول‬

‫د لوږې په حالت کې‪ :‬د ‪ Oddi‬د ﻣعرصې ﻣقاوﻣت د صفراء د جريان په وړاندی کې زيات‬
‫دي‪ ،‬اطراح شوې صفرا د ځيګر څخه صفراوي کڅوړې ته جريان پيداکوي‪.‬‬

‫‪ ۲-۴‬شکل‪ :‬صفراوي کڅوړې ته د صفرا جريان )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

 ‫‪ 62‬د ګېډې جراحي‬

‫د خوراک څخه وروسته‪ :‬د ‪ Oddi‬د ﻣعرصې ﻣقاوﻣت د صفراء د جريان په وړاندی کې کمېږي‪،‬‬
‫صفراوي کڅوړه تقلص کوي او صفراء اثناعرش ته داخلېږي‪ .‬د صفراوي الرو دغه حرکي‬
‫غربګون قسامً د ‪ cholecystokinin‬هورﻣون پورې اړه لري‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫‪ ۲-۵‬شکل‪ :‬د صفراوي کڅوړې څخه د صفرا جريان )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫)‪ :cholecystokinin (CCK‬د ‪ polypeptide‬څخه عبارت دي او د غوړ لرونکو غذايي‬

‫ﻣوادو په وړاندی کې د اثناعرش او جيجينوم د ‪ mucus‬څخه ازاد ېږي‪،‬د وينې جريان ته‬
‫داخلېږي او د صفراء د کڅوړې د ‪ contraction‬او د ‪ Oddi‬د ﻣعرصې د‪ relaxation‬الﻣل‬
‫کېږي‪ ،‬پدې ترتيب ‪ contraction‬او ‪ relaxation‬د دې باعث کېږي چې غليظ شوې‬
‫صفرا اثناعرش ته داخل يش‪.‬‬

‫‪ :۲‬د صفراء ‪ :concentration‬د صفراوي کڅوړې دجذب قابليت نسبت د بدن هر غړي‬
‫ته زيات دي‪ ،‬کله چې صفراء د ځيګر څخه صفراوي کڅوړې ته داخلېږي د صفرا څخه‬
‫سوديم‪ ،‬کلورايد‪ ،‬اوبه او باي کاربونيت په رسعت رسه جذبېږي او پدې ډول د صفراء‬
‫غلظت ‪ 5-10‬چنده پورې زياتېږي او د صفراء په ترکيب کې اسايس بدلون راﻣنځته کېږي‪،‬‬
‫چې له دې رسه د صفراوې ﻣالګو‪ ،‬صفراوي رنګه ﻣاده‪ ،‬کوليسرتول او د کلسيم ﻣقدار هم‬
‫صفراوي کڅوړه ‪63‬‬

‫په صفرا کې زياتېږي‪ ،‬ګړندي جذب يو له هغه ﻣيکانيزﻣونو دي چې په نارﻣل حالت کې د‬

‫صفراوي کڅوړې د داخيل فشار د لوړوايل څخه ﻣخنيوي کوي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫‪ :۳‬د ﻣخاط افراز‪ :‬صفراوي کڅوړه په هر ‪ ۲۴‬ساعته کې تقريباا ً ‪ 20ml‬ﻣخاط افرازوي‪.‬‬

‫د صفراوي کڅوړې او صفراوي الرو والدي انوﻣالۍ‬

‫اﻣربيولوژي‪ :‬د اﻣربيولوژي د نظره یو ډايورټيکول د‪( foregut‬ابتدايي اثناعرش)‬
‫د بطنی دیوال څخه راﻣنځته کېږي ځيګر او صفراوي قناتونه جوړوي او د وحيش غوټې‬
‫څخه صفراوي کڅوړې او سيستيک قنات ﻣينځته راځي‪ .‬نوﻣوړی انوﻣالۍ په ‪ ۱۰٪‬کسانو‬
‫کې راﻣنځته کېږي او د ‪ cholecystectomy‬په جريان کې د جراح د پاره د اهميت وړ‬
‫دي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫نوﻣوړې انوﻣالۍ عبارت دي له‪:‬‬

‫الف‪ :‬د صفراوي کڅوړې انوﻣايل ګانې‬

‫‪ ۲-۶‬شکل‪ :‬د صفراوي کڅوړې والدي انوﻣالۍ )‪(Lawrence, 2018‬‬

 ‫‪ 64‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -۱‬د صفراوي کڅوړې والدي‪ : agenesis‬دا انوﻣايل ‪ 0,03%‬پيښوکې ﻣنځ ته راځي‬

‫ﻣخکې له دې چې د صفراوي کڅوړې د والدي ‪ agenesis‬تشخيص کيښودل يش‪ ،‬ځان‬
‫ﻣطمني کړو چې د ځيګر په داخل کې خو صفراوي کڅوړه شتون نه لري‪.‬‬
‫‪ :Double gall bladder- ۲‬یو نادره والدی انوﻣالی ده چه په ‪ 4000‬ناروغانو کی يو‬
‫کس وي د دی ناروغی تشخیش د عملیات څخه د ﻣخه ارزښت لری ځکه ! کیدای شی‬
‫چه د عملیات په جریان کی د پاﻣه هیر شوی وی ‪ .‬نوﻣوړی انوﻣالی کی دوه صفراوی‬
‫کڅوړه ﻣوجوده وی چه دوه ﻣختلف حالتونه اختیاروی په الندی توګه‪:‬‬

‫الف‪ :‬هريو د صفراوي کڅوړی څخه جال جال ‪ cystic duct‬لري او د صفراوي الرو په‬
‫يوه برخه کې تخليه کېږي ‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫ب‪ :‬يا دا چې سيستيک قناتونه ﻣخکې له دې چې صفراوي ﻣشرتک قنات کې تخليه يش‪،‬‬
‫رسه يو ځاي کېږي‪ .‬دوه ګونې صفراوي کڅوړه د کلينيک له نظره هغه وخت ارزښت لري‬
‫چې يوه پتالوژيکه پروسه‪ ،‬يو يا دواړه غړې اغيزﻣن کړي‪.‬‬

‫‪ -۳‬په کيڼ اړخ کي د صفراوي کڅوړې ﻣوجوديت‪ :‬په دې انوﻣالۍ کې صفراوي کڅوړه په‬

‫کيڼ اړخ کې ﻣوقعيت لري او د سيستيک قنات په واسطه په کيڼ کبدي قنات او يا صفراوي‬
‫ﻣشرتک قنات کې تخليه کېږي‪.‬‬

‫‪ -۴‬په خلف کې د صفراوي کڅوړې ﻣوجوديت‪ :‬دا ډېر نادر وي‪.‬‬

‫‪ ۲-۶٪ :The Phrygian cap -۵‬پورې په ‪ cholecystogram‬کې ﻣوجود وي ﻣمکن د‬

‫صفراوي کڅوړې دپتالوژيکي سوء شکل رسه ﻣغالطه يش‪.‬‬

‫‪ -۶‬الﻣبو وهونکې صفراوي کڅوړه‪ :‬دی انوﻣالی صفراوی کڅوړه د خپل ﻣيزو پواسطه‬
‫ځوړنده وي اود ‪ torsion‬لپاره ﻣساعده وي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫ب‪ :‬د سيستيک قنات انوﻣالۍ‬

‫‪ -۱‬کوچني قناتونه کېداي يش چې په ﻣستقيمه توګه د ځيګر څخه د صفراء د کڅوړې په‬
‫جسم کې تخليه يش‪ .‬که نوﻣوړي حالت ﻣوجود وي او د صفراء د کڅوړې د‪ removed‬په‬
‫صفراوي کڅوړه ‪65‬‬

‫وخت تشخيص شوي نه وي د صفراوي ليکاژ او په ګيده کې د صفراء د جمع کيدو‬

‫(‪ (biloma‬سبب کېږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬د ‪ cystic duct‬والدي نشتوايل‪ :‬په دې انوﻣالۍ کې سيستيک قنات ﻣستقيام په ‪CBD‬‬
‫کې خالصېږي‪.‬‬

‫‪ -۳‬د کوليدوک سيست‪ Choledochal cyst :‬د صفراوي اسايس قنات د سيستيک توسع‬
‫څخه عبارت دي‪.‬‬

‫‪ - ۴‬د صفراوي الرو والدي اتريزيا‪ :‬په نوي زېږيدلو ﻣاشوﻣانو کې د ژېړي الﻣل کېږي‪.‬‬

‫‪-۵‬اوږد سيستيک قنات‪ :‬په دې انوﻣالۍ کې ‪ cystic‬قنات د ‪ common bile duct‬ترڅنګ‬

‫سري لري او اثناعرش ته نږدې د ‪ CBD‬رسه يوځاي کېږي او په ‪ ۱۰٪‬پيښو کې ليدل کېږي‪.‬‬
‫)‪(Lawrence, 2018‬‬

‫د صفراوي الرې ﻣعاينات‬

‫‪ -۱‬د وينې ټستونه‪ :‬کله چې د صفراوي کڅوړې او خارج کبدي صفراوي الرې‬
‫ﻣشکوک ناروغان د پلټنې الندې نيول کېږي نو د وينې بشپړ ﻣعاينات )‪ (CBC‬او د ځيګر‬
‫وظيفوي ټستونه )‪ (LFT‬بايد په روټني ډول تر رسه يش‪ .‬د ‪ Leukocytosis‬ﻣوجوديت په‬
‫‪ cholecystitis‬باندې داللت کوي‪ .‬که د ‪ leukocytosis‬رسه د بلريوبني‪ ،ALP ،‬او‬
‫‪ aminotransferase‬اندازه زياته وي ‪ cholangitis‬ته فکر کوو‪ Cholestasis .‬چې د‬
‫صفراوي جريان يو انسدادي حالت دي‪ ،‬د بلريوبني (زياتره کانجوګيټ) او‪ ALP‬کچه‬
‫لوړېږي‪ .‬په سريوم کې د اﻣينو ترانسفرييز کچه نارﻣل او يا هم لږ اندازه لوړېږي‪ .‬هغه ناروغان‬
‫چې صفراوي کوليکي دردونه لري او يا ﻣزﻣن ‪ cholecystitis‬باندې اخته وي‪ ،‬د وينې‬
‫ال نارﻣل وي‪.‬‬
‫ﻣعاينات يې ﻣعمو ً‬

‫‪ :Ultra sound-۲‬الټراساونډ د صفراوي سيستم په شکمنو ناروغانو کې د لوﻣړين پلټنې‬

‫څخه عبارت دي‪ .‬الټراسونډ يو ساده ‪ ،‬بی درده او ‪ noninvasive‬پروسيجر ده ځانګړی‬
‫تياری ته اړتيا نه لری او ‪ ionizing‬وړانګه نه کارول کيږی ‪ u/s‬په دقيقه توګه اناتوﻣيکي‬
‫ﻣعلوﻣات برابروی او هم په شديد ناروغانو کې کارول کېږي‪ u/s .‬د صفراء د کڅوړي د‬
 ‫‪ 66‬د ګېډې جراحي‬

‫تيږو په تشخيص کې په لوړه کچه حساس او ځانګړنه لری ‪ .‬ځينی تيږی صفراوي کڅوړه‬
‫کی يوه طبقه جوړوی او ځيني رسوب کوی او يا ‪ sludge‬جوړوی ‪ .‬که د صفراوی کڅوړی‬
‫جدار ضخيم او په شاوخوا کې ﻣوضعی تندرنس شتون ولری په حاد ‪ cholecystitis‬او‬
‫که جدار يئ ضخيم او ﻣنقبض وی په ﻣزﻣن‪ cholecystitis‬باندی داللت کوی‪ .‬او هم د‬
‫‪ CBD‬دسايز په ﻣعلوﻣولو کې هم زيات رول لري که ‪u/s‬کی ‪ CBD‬ﻣتوسع او ناروغ زيړی‬
‫ولری د خارج کبدی صفراوی قناتونو په بندښت باندی داللت کوی ‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫اندوسکوپيک الټراساونډ‪ Endoscopic u/s :‬په خپل څوکه کی ځانګړی اندوسکوپ ته‬
‫اړتيا لری‪ .‬دا ﻣعاينه د صفراوی الرو او ﻣجاورو جوړښتونو څخه ‪ noninvasive‬تصويرونه‬
‫برابروی له همدی اﻣله د توﻣورونو او د توﻣور د ‪ Resectibility‬په ارزونه کی ځانګړی‬
‫ازښت لری ‪ E.U/S .‬د ‪ Biopsy‬چينل لری چه د‪ U/S‬د الرښوين الندی ‪Biopsy‬‬
‫اخيستالی شو او هم د صفراوی الرو د تيږو په تشخيص کي کارول کيږی‪.‬‬

‫‪ :Plain Radiography :۳‬دګيډې ساده راډيوګرايف په ‪ 10%‬پيښو کې د صفراء ‪radio-‬‬

‫‪ opaque‬تيږې په ګوته کوي او په نادرو حاالتو کې د صفراوي کڅوړې )‪(calcification‬‬
‫يا‪ porcelain gallbladder‬او په صفراوي قناتونو کې د هوا شتون ﻣعلوﻣوي‪.‬‬

‫‪ :Oral cholangiography -۴‬په پخوا وختو کې د صفراوي تيږو د تشخيص لپاره يو‬
‫انتخايب طريقه وه خو نن ورځ د دې پرځاي الټراساونډ کارول کېږي‪.‬‬

‫‪ Technetium 99m :Biliary Radionuclide Scanning (HIDA Scan) :۵‬چې د‬

‫)‪ iminodiacetic acid (HIDA-IODIDA‬د نښه شوي ﻣشتق څخه عبارت دي د وريد‬
‫له الرې زرق او د ځيګر د حجرو پواسطه اخيستل کېږي او په کايف اندازه په صفرا کې‬
‫اطراح کېږي‪ .‬په ځيګر کې د زرق څخه ‪ ۱۰‬دقيقې وروسته ښکاره کېږي او په صفراوي‬
‫کڅوړه‪ ،‬صفراوي الرو او اثناعرش کی د ‪ ۶۰‬دقيقو په جريان کې ښکاره کېږي ‪ HIDA‬د‬
‫حاد کويل سيست په تشخيص کې پکار وړل کېږي چې حاد کويل سيت په صورت کی‬
‫صفراوي ﻣشرتکې الرې او اثناعرش په رسعت رسه ډکېږي پداسې حال کې چې صفراوي‬
‫کڅوړه نه ليدل کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪67‬‬

‫‪ :Computerized tomography (CT scan) :۶‬د ګيډې ‪ CT scan‬د ‪ u/s‬په پرتله د‬

‫صفراوي تيږو په تشخيص کې لږ ارزښت لري‪ .‬د يس ټي سکن څخه د خارج کبدي‬
‫صفراوي الرو او ﻣجاورو ساختامنونو د سري او وضعيت په تعيينولو کې کاراخيستل کېږي‪.‬‬
‫د صفراوي کڅوړې‪ ،‬خارج کبدي صفراوي سيستم او ﻣجاورو ساختامنونو په شکمنو‬
‫‪ malignancy‬ناروغانو کې د ارزونې انتخايب طريقې څخه عبارت ده‪ ،‬په ځانګړې توګه د‬
‫پانکراس په رأس کې‪ .‬همدارنګه د ‪CT scan‬څخه د انسدادي ژېړي په تفريقي تشخيص‬
‫‪،‬د صفراوي کڅوړې او صفراوي الرو د کارسينوﻣا په ‪ staging‬او د اوعيو اشغاليدل په هغه‬
‫ناروغانو کې چې د ‪ Ampule of Vater‬په اطرافو کې توﻣور لري‪ ،‬استفاده کېږي‪.‬‬

‫‪ :PTC :۷‬پدې تخنيک کې داخل کبدي صفراوي الرې د يوې کوچني ستنې پواسطه د‬
‫فلوروسکوپ په الرښوونې تر پلټنې الندې نيول کېږي‪ .‬کله چه د ستنی ﻣوقيعت په صفراوی‬
‫الره کي تائيد شوه د ستنی د ننه د راهنام يو سيم داخل او د راهنام د سيم پواسطه کتيرت تطبيق‬
‫او ‪ cholangiogram‬اجراء او د درﻣلنې ﻣداخله صورت نييس ‪ ،‬د ﻣثال په توګه صفراوي‬
‫دريناژ او د سټنټ (‪ )stent‬تطبيقول‪ .‬همدارنګه د صفراوي الرو په تضيق او توﻣورونو کې د‬
‫ګټورې ﻣعاينې څخه عبارت ده او ﻣاؤفه برخې ته نږدی د صفراوي الرې اناتوﻣي په ښه شان‬
‫تشخيص کوي‪ .‬د ‪ PTC‬خطرعبارت دی‪ :‬وينه بهيدنه‪ Cholangitis،‬او صفراوی ليکاژڅخه‬
‫‪ :MRI (Magnetic Resonance imaging)-۸‬دا هم د ‪ CT scan‬په شان د ځيګر‪،‬‬
‫صفراوي کڅوړې او پانکراس اناتوﻣيکي انځورونه په بشپړ تفصيل رسه برابروي په زياتو‬
‫ﻣرکزونو کې د دې څخه د صفراوي او ‪ Pancreatic diseases‬د لوﻣړين تشخيصيه طريقې‬
‫په توګه استفاده کوي او د درﻣلنې په ﻣوخه ترې کار اخيستل کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫‪ :Endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP) -۹‬په دې‬

‫ﻣعاينه کې د ‪ side viewing‬اندوسکوپ څخه ګټه اخيستل کېږي چې کايف تجربې ته‬
‫اړتيا لري د دې ﻣعاينې پواسطه د ‪ Oddi‬ﻣعرصه‪ common bile duct ،‬او ‪pancreatic‬‬
‫‪ duct‬ﻣعاينه کېږي‪ .‬نوﻣوړي تخنيک د صفراوي بې اعراضو تيږو د پاره په نادره توګه تر‬
‫رسه کېږي خو د صفراوي ﻣشرتکې الرې د تيږو د پاره يو ښه تخنيک دي‪ ،‬په ځانګړې توګه‬
‫کله چې ناروغ د انسدادي ژېړي‪ cholangitis ،‬او پانکراتيت رسه ﻣراجعه کوي ‪ ERCP‬د‬
 ‫‪ 68‬د ګېډې جراحي‬

‫تشخيص او درﻣلنې د پاره د يوه ښه تخنيک څخه عبارت دي‪ .‬که اندوسکوپيک‬
‫کالنژيوګرام‪ ،‬تيږه په ګوته کړي‪ ،‬اسفنکرتوتوﻣي اجراء او تيږه لرې کېږي‪(Zinner J, .‬‬
‫)‪ .2007‬د ‪ ERCP‬اختالطات د ‪ ،pancreatitis‬د صفراوي الرو سوري کيدل‪ ،‬خفيفه وينه‬
‫بهيدنه اود ‪ cholangitis‬څخه عبارت دي ‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫صفراوي تيږې‬

‫صفراوي تيږې د صفراوي الرو د ﻣعمولو ناروغيو د جملې څخه عبارت دي چې‬
‫هضمي سيستم اغيزﻣنه کوي‪ .‬د اټوپيس د راپور له ﻣخې د صفراوي تيږو شيوع د ‪ 11‬تر‬
‫‪ 36%‬پورې دې ‪ .‬د صفراوي تيږو پيښي په يو شمري فکتورونو پورې اړه لري چې د هغې‬
‫له ډلې څخه عمر‪ ،‬جنس او نژاد دي‪ .‬هغه ځانګړي رشايط چې شخص د صفراوي تيږو‬
‫لپاره ﻣساعدوي عبارت دي له‪ :‬چاغي‪ ،‬اﻣيدواري‪ ،‬غذايې عواﻣل‪ ،‬د کرون ناروغۍ‪ ،‬د اليوم‬
‫ترﻣينل ريزيکشن‪ ،‬د اليوم التهاب‪ ،‬د ﻣعدې جراحي ‪hereditary spherocytosis,‬‬
‫‪sickle cell disease, and thalassemia‬څخه‪ .‬وقوعات يې په ښځوکې د نارينه ؤ په‬
‫پرتله درې چنده زيات دي او د صفراوی ‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫اپيدميولوژي‬
‫د صفراوي تيږو پيښي ‪ 10-15%‬پورې د اﻣريکا او اروپا په هيوادونو کې کاهالنو‬
‫راﻣنځته کیږي‪ .‬انګلستان کې د صفراوي تيږو پېښې ‪ 10%‬په هغو ښځينه ؤ کې چې ‪40‬‬
‫کاله عمر ولري راﻣنځته کېږي ‪ ،‬اسيا او اروپا کې د پيښو کچه کمه ده ‪ ،‬عمر ‪ ،‬چاغي او‬
‫ښځینه جنسی هورﻣونونه غوره سببی فکتورونه دې ‪ .‬رسه لدی چه ناروغی زیات شیوع لری‬
‫د ‪ 80%‬څخه زیات پيښو کې ‪ asymptomatic‬وي‪ .‬هر کال کی ‪ 1-2%‬پوری‬
‫‪ asymptomatic‬صفراوي تيږ ی دردناک کیږی ‪ ،‬د ‪ biliary colic‬څخه وروسته ‪50%‬‬
‫ناروغاونو کی تکراری درد راﻣنځته کیږی د صفراوي تيږو ‪ 3%‬ناروغان د اختالطاتو د خطر‬
‫رسه ﻣخاﻣخ وي لکه ‪ ، acute cholecystitis‬کالنجايتس او حاد پانکرياتيتس‪.‬‬
‫)‪(Ahrendts A, 2016‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪69‬‬

‫ايتولوژي‬
‫ال هم ﻣعلوﻣه نه ده چې کوم شيان د صفراوي تيږو د جوړښت الﻣل کیږي ‪ .‬پدي‬
‫عقيده لری چې‪:‬‬

‫‪ -۱‬کله چې د بلريوبني د کوليسرتول اندازه له حد نه زياته وي‪ .‬په نارﻣل حالت کې صفراء‬
‫په کايف اندازه کيمياوي ﻣواد لري چې د کبدي کوليسرتول د ﻣنحل کيدو الﻣل ګرځي‪ ،‬کله‬
‫چې ځيګر د اندازې څخه زيات کوليسرتول توليد کړي او د صفراء پواسطه ﻣنحل نيش‬
‫اﻣکان لري چې توليد شوي اضايف کوليسرتول په کرستلونو تبديل او تيږه جوړه يش‪.‬‬
‫)‪(Cuscheri, 2002‬‬
‫‪ -۲‬صفراوي تيږه هغه وخت جوړيږي کله چه په صفراء کې د بلريوبني اندازه زياته يش‪.‬‬
‫بلريوبني يوه کيمياوي ﻣاده ده‪ ،‬کله چې ريتيکولو اندوتيليل سيستم کی زيامنن شوي‬
‫‪ RBC‬تخريبېږي‪ ،‬په نتيجه کې د بيلروبني توليد زياتېږي‪ .‬نور ځانګړي رشائط هم ﻣوجود‬
‫وی چې ځيګر د حد نه زيات بلريوبني توليدوي لکه د ځيګر سريوز‪ ،‬د صفراوي الرو‬
‫انتانات او د وينې ګډوډی د بيلروبني زيات جوړېدل د تيږو د جوړېدو الﻣل ګرځي‪.‬‬
‫‪ -۳‬په کايف اندازه د صفراوي کڅوړې نه تخليه کيدل‪ :‬که صفراوي کڅوړه په بشپړ ډول‬
‫تخليه نه يش صفراء په زياته اندازه غليظ کېږي او د صفراوي تيږې په جوړښت کې ﻣرسته‬
‫کوي‪ (Ahrendts A, 2016) .‬د صفراوي تيږو خطري فکتورونه عبارت دی له ‪:‬‬

‫‪ .۱‬عمر‪ :‬د صفراوي تيږو ناروغۍ پيښې د عمر په ډېريدو رسه زياتېږي‪ .‬د صفراوي تيږو‬
‫ناروغي د ‪ ۲۰‬کلني څخه د ﻣخه نادره وي‪ ،‬خو که پدې عمر کې راﻣنځته يش ﻣعموالاً ناروغ‬
‫به په ﻣزﻣنو ناروغيو لکه سيستيک فربوز او يا هم په هيموليتيک کم خوين باندې اخته وي‪.‬‬
‫)‪(Unisa, 2011‬‬
‫‪ .۲‬درﻣل‪ :‬ډېري درﻣل شته چې د صفراوي تيږو د جوړېدو باعث ګرځي لکه سفرتياکسون‪،‬‬
‫‪ oral contraceptive‬درﻣل‪ ،‬د اسرتوجن ځاي ناستي‪ ،‬کولوفربات او پروجستريون‪ .‬ځينې د‬
‫دې درﻣلو څخه په صفراء کې افرازېږي‪ ،‬ﻣمکن رسوب وکړي او تيږه جوړه کړي او ځينې ئې‬
‫د صفراء په کڅوړه کې ‪ stasis‬راﻣنځته کوي او په صفراء کې د کولسرتول د زيات ترشح سبب‬
‫ګرځي‪(Ellis, 2010) .‬‬
 ‫‪ 70‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -۳‬جنس‪ :‬صفراوي تيږې په ښځينه جنس کې د نارينه ؤ په پرتله زياتې دي‪ .‬څيړنو ښودلې‬
‫چې د صفراوي تيږو ناروغي په ځوانو ښځو کې زياته او په ځوانو نارينه ؤ کې لږه وي‪.‬د‬
‫جنس د توپري دليل په هورﻣون پورې اړه لرې لکه په سريوم کې د اسرتوجن د هورﻣون‬
‫زياتوايل د دې الﻣل کېږي چې صفراء د کوليسرتول څخه ﻣشبوع يش او پروجسرتون د‬
‫صفراء د کڅوړي تقلصات ﻣنع کوي چې د ‪ stasis‬الﻣل کېږي‪ .‬همدارنګه داسې عقيده‬
‫ﻣوجوده ده چې صفراوي تيږې په هغو کسانو کې چې د ‪ 5 F‬ځانګړتياوی ولري پيداکېږي‪،‬‬
‫چې پنځه ‪ F‬عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ Fat‬چاغي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Fertile‬اﻣيدواري‬ ‫‪‬‬
‫‪ Female‬ښځه‬ ‫‪‬‬
‫‪ Forty‬څلويښت کلني‬ ‫‪‬‬
‫‪ Flatulent‬نفخ او باد )‪(Lawrence, 2018‬‬ ‫‪‬‬

‫پتالوژي‬
‫د پتالوژۍ له نظره په صفراوي تيږو لرونکو ناروغانو کې د صفراء د کڅوړې د‬
‫جدار بدلونونه او د تيږو ډولونه ﻣطالعه کېږي‪ .‬د صفراوي کڅوړې جدار ﻣمکن نارﻣل وي‬
‫يا دا چې په کمه اندازه يې هايپرترويف کړې وي او يا په فربوز بدل شوي وي او ليفي شکل‬
‫يې اختيار کړي وي او يا يې اترويف کړې وي او د تيږې په چاپريکې جمع شوې وي‪.‬‬
‫(بهسودوال‪)۱۳۹۲ ،‬‬

‫‪-۱‬کوليسرتول تيږې‬

‫‪-A‬خالص کوليسرتويل تيږې‪ :‬خالص کوليسرتويل تيږې غري ﻣعمول دي او د ټولو تيږو ‪٪۱۰‬‬
‫څخه کمي پيښي جوړوي‪ .‬نوﻣوړي تيږه غټه‪ ،‬واحده او سطح يې هواره وي‪(Donovan .‬‬
‫)‪JM. 1999‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪71‬‬

‫‪ -B‬ﻣخلوطې کوليسرتويل تيږې‪ :‬د صفراوي صباغاتو او کلسيم اندازه پکې توپري لری اﻣا‬
‫‪ ۷۰٪‬وزن ئې کوليسرتول تشکيلوي‪ .‬نوﻣوړې تيږې ﻣتعددې او بېالبېلی اندازی لري‪ .‬ﻣمکن‬
‫سخته او سطحه يې غري ﻣنظمه وي او يا دا چې نرﻣه او سطح يې غري ﻣنظمه وي رنګ يې‬
‫ﻣعموالً ژيړ وي يا هم سپني‪ ،‬شني او تور ته ﻣايل وي‪ .‬اکرثا ً کوليسرتويل تيږې راديولوسنت‬
‫وي او د ‪ ٪۱۰‬څخه کمې يې راديواوپک تيږې وي‪.‬‬

‫‪ ۲-۷‬او ‪ ۸-۲‬شکلونه‪ :‬خالصې او ﻣخلوطې کولسرتويل تيږې )‪(Ellis, 2010‬‬

‫‪-۲‬صباغي تيږې‪ :‬د ‪ ۲۰٪‬څخه لږ کوليسرتول لري او د کلسيم بلريوبينات د ﻣوجوديت له کبله‬
‫توره او تاريکه وي د صباغي تورې تيږې او صباغي قهوه يې تيږې رسه ډېر ورته وايل لري‬
‫بايد هره يوه جال جال د پلټنې الندې ونيول يش‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫‪ .۲‬صفراوي صباغي توره تيږه‪ :‬نوﻣوړې تيږه ﻣعموالً کوچني‪ ،‬ﻣاتيدونکې ‪ ،‬توره او ځينی‬
‫وخت څوکه يئ تريه وي‪ .‬د دې تيږې په ترکيب کې ‪ ،‬کلسيم ‪ ، bilirubinate‬کلسيم‬
‫‪ carbonate‬او کلسيم ‪ phosphate‬شتون لري‪ .‬ﻣتعدد اوڅو سطحې لري چې د تيږې هر‬
‫ه سطحه د بلې تيږې په سطح باندی تکيه کړې وي‪.‬‬

‫‪-۳‬صباغي نصواري تيږه‪ :‬دا تيږه ﻣعموالً ‪ 1cm‬څخه لږ قطر لري‪ .‬رنګ يې ژيړ او نصواري‬
‫ته ﻣايل نرﻣه او خمريې ته ورته وي نوﻣوړې تيږه په صفراوي کڅوړه او صفراوی الرو کې‬
‫په ثانوي توګه د باکرتيايي انتان له اﻣله د صفراء د رکودت په نتيجه کې راﻣنځته کيږی ‪،‬‬
 ‫‪ 72‬د ګېډې جراحي‬

‫باکرتيا په ځانګړی توګه ‪ E.coli‬چه ‪ β.glucoronidase‬انزايم ترشح کوي نوﻣوړی‬

‫انزايم ‪ conjugated bilirubin‬په ‪ unconjugated bilirubin‬بدلوی ‪unconjugated ،‬‬
‫‪ bilirubin‬په اوبو کی د حل کيدو وړ نه دی ‪ unconjugated bilirubin.‬دکلسيم رسه‬
‫ترسوب کوي او تيږه جوړښت ﻣوﻣی او باکرتيايي حجری د دې تيږې اصيل برخه جوړوي‪.‬‬
‫)‪(Ellis, 2010‬‬

‫د صفراوي تيږې ډولونه‬

‫صفراوي تيږې د کيمياوي جوړښت او ﻣاکروسکوپيک بڼې په نظر کې نيولو رسه‬
‫په دوه ډولونو وېشل شوي‪ :‬کوليسرتويل صفراوي تيږې‪ ،‬رنګه (صباغي توره او قهوه يئ)‪.‬‬
‫)‪(Ellis, 2010‬‬
‫‪ -۱‬کوليسرتويل تيږې‪ :‬کوليسرتول غري قطبی ده په اوبو او صفراء کې غري ﻣنحل دي‪.‬‬
‫کولسرتول انحالليت په صفراء کې‪ ،‬د کوليسرتول‪ ،‬صفراوي ﻣالګو او لسيتني په نسبي غلظت‬
‫پورې اړه لــــــري‪ .‬د کولسرتول (‪ )super saturated‬تقريباً هر ﻣهال د کوليسرتول د زيات‬
‫ترشح د کبله توليديږي نه د صفراوي ﻣالګو او فاسفو ليپيد د ترشح د کموالی د کبله‪.‬‬
‫کوليسرتول په صفراوی افرازاتو کی د کوليسرتول ـ فاسفوليپيد د ويزيکول په ډول ترشح‬
‫کيږی او د ‪ ( Micelles‬ﻣيسل د صفراوي ﻣالګو ‪ ،‬فسفوليپيد او کوليسرتول ترکيب ده )‬
‫پواسطه د ﻣحلول په ډول ساتنه کيږی ‪.‬په يو اوبلنه ﻣاحول کی د ويزيکول او ﻣيسيل تر ﻣنځ‬
‫د ليپيدونو آزاد حرکت صورت ﻣوﻣی ‪ .‬د ويزيکول د ليپيدونو يوځای کيدل د ﻣيسيل رسه‬
‫ويزيکولونه بشپړيږی ‪ .‬د ويزيکول فسفوليپيدونه د کوليسرتول په پرتله په اساين رسه د ﻣيسل‬
‫رسه يو ځاي کيږی ‪ .‬په دی ترتيب کيدای يش ويزيکولونه د کوليسرتول څخه ﻣشبوع او‬
‫د کوليسرتول د کرستلونو هسته جوړښت وﻣوﻣی او رسوب وکړی او کوليسرتويل تيږې‬
‫جوړېږي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫‪ - ۲‬صباغي توره تيږه‪ :‬صفراوي صباغي توره تيږه د ‪،calcium bilirubinate‬‬

‫‪carbunate‬او ‪ phosphate‬د ‪ super saturation‬د کبله راﻣنځته کيږی او اکرثه په ثانوی‬
‫ډول د هيموليټيک ناروغيولکه ‪ hereditary spherocytosis, sickle cell disease‬او‬
‫د ځيګر ‪ cirrhosis‬د کبله راﻣنځته کيږی ‪..‬صباغي توره تيږه د کوليسرتول په شان نږدی هر‬
‫صفراوي کڅوړه ‪73‬‬

‫وخت په صفراوي کڅوړه کې تشکل کوي‪ .‬په نارﻣل حالت کی د بلريوبني ‪deconjugation‬‬
‫په صفراء کي بطي وی کله چه د ‪ conjugated bilirubin‬کچه لوړه شی د دی الﻣل کيږی‬
‫چه د ‪ unconjugated‬بلريوبني ترشح په صفراء کی زياته شی په صفراء کي‬
‫‪ unconjugared bilirubin‬د کلسيم رسه رسوب کوی او صباغی توره تيږی د جوړښت‬
‫الﻣل کيږی)‪. (Ahrendts A, 2016‬‬

‫‪ -۳‬صباغي نصواری تيږې‪ :‬صفراوي نصواري تيږې ﻣعموالً د ‪ 1cm‬څخه کمه قطر لری ‪ .‬د‬
‫صفراوی ‪ stasis‬په ﻣوجوديت کي په ثانوی ډول د باکرتيايئ انتاناتو پواسطه جوړښت‬
‫ﻣوﻣی ‪ .‬باکرتيا لکه ‪ E.coli‬کوم چه ‪ β.glucoronidase‬انزايم ترشح کوی دا انزايم‬
‫‪ conjugated bilirubin‬په ‪ unconjugated bilirubin‬تبديلوی ‪unconjugated ،‬‬
‫‪ bilirubin‬په اوبو کي د حل کيدو وړ نه دی د کلسيم رسه يوځای ترسب کوی او صباغی‬
‫نصواری تيږه جوړښت ﻣوﻣی ‪ .‬نوﻣوړې تيږې د اسيا د لويې وچې په هغو سيمو کې زيات‬
‫عموﻣيت لري چې ‪ Clonorchis sinensis‬او‪ roundworm‬چينجي پکې شتون ولري‪ .‬د‬
‫کوملو باکرتيا‪ β-.glucoronidase.‬انزايم توليدوي نوﻣوړي انزايم ‪ conjugated‬بلريوبني‬
‫په ‪ unconjugated‬بلريوبني تبديلوي چې په اوبو کې غري ﻣنحل دي د کلسيم د ﻣالګې‬
‫رسه يو ځاي کېږي‪ calcium bilirubinate ،‬جوړوي او پايله کې تيږه جوړيږی کوي‪.‬‬
‫)‪(Ahrendts A, 2016‬‬
‫د صفراوي تيږو سري‪:‬‬
‫صفراوي تيږې اکرثه په صفراوي کڅوړه کې شتون لري او اﻣکان لري په صفراوي الرو کې‬
‫هم پيدا يش‪ .‬د صفراوي تيږو سري او اختالطات په الندې ډول خالصه کېږي‪.‬‬
‫‪ :A‬په صفراوي کڅوړه کې د صفراوی تيږو سري‪:‬‬
‫‪Biliary colic‬‬
‫‪( Acute cholecystitis‬ګانګرين‪ ،‬پرفوريشن او اﻣپيام)‬
‫‪Chronic cholecystitis‬‬
‫‪Empyema of the gall bladder‬‬
‫‪Mucocele‬‬
‫‪Perforation‬‬
‫د صفراوي کڅوړې کارسينوﻣا )‪(Brunicarde F, 2010‬‬
 ‫‪ 74‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ :B‬په صفراوي الرو کې د صفراوی تيږو اختالطات‪:‬‬

‫‪Biliary obstruction‬‬
‫‪Acute cholangitis‬‬
‫‪Acute pancreatitis‬‬
‫‪ :C‬په هضمي سيستم کي د صفراوی تيږو اختالطات‪:‬‬
‫)‪ Intestinal obstruction (gall stone ileus‬يا د کوملو د بندش الﻣل ګرځي‪.‬‬
‫)‪(Brunicarde F, 2010‬‬
‫حاد کويل سيستايتس‬
‫تعريف‪ :‬د صفراوي کڅوړې د حاد التهاب څخه عبارت دي چې د الندې عواﻣلو‬
‫له کبله راﻣنځته کېږي ‪.‬‬

‫ايتولوژي‬
‫په ‪ ٪۹۵-۹۰‬پيښو کې د حاد کويل سيستايتس الﻣل په ثانوي ډول د صفراوي‬
‫تيږی او یا ‪ sluge‬څخه عبارت دي چې د صفراء د کڅوړې او د ‪cystic duct‬‬
‫په ‪ junction‬کې بندې پاتې کېږي او په صفراوي الرو کې د صفراء د جريان ﻣانع ګرځي‪.‬‬
‫له ‪ ٪۱‬څخه لږ پيښو کې د حاد کويل سيست الﻣل توﻣورونه دي‪ ،‬چې د صفراوي الرو د‬
‫بنديدو سبب کېږي‪ .‬د تيږې پواسطه صفراوي الرو بنديدل د صفراوي کڅوړې د التهاب‬

‫‪ ۲-۹‬شکل‪ :‬کويل سيستايتس )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫صفراوي کڅوړه ‪75‬‬

‫او انتان الﻣل کېږي‪ .‬په لوﻣړي رس کې حاد کويل سيست يوه التهايب پروسه وي چې د‬
‫ﻣخاطي توکسينونو لکه ‪ lysolecithin‬اوصفراوي ﻣالګو پواسطه توليدېږي‪ ٪۳۰-۱۵ .‬پيښو‬
‫کې په ثانوي توګه د باکرتياؤ پواسطه ﻣننت اوصفراوي کڅوړه د ‪ pus‬څخه ډکېږي‪.‬‬
‫)‪(Lawrence, 2018‬‬

‫پتولوژي‬
‫‪ .1‬د پتالوژي له نظره په حاد کويل سيست کې د صفراء د کڅوړې جدار ضخيم‪ ،‬سوربخن او‬
‫د ‪ sub serosa‬د هيموراژ رسه يو ځاي وي‪ .‬د صفراء د کڅوړې په شاوخوا کې اکرثاً ﻣايع‬
‫ﻣوجوده وي‪ ،‬چې ﻣخاط هيمورژيک او نکروتيک نقاط څرګندوي‪ .‬په شديدو حاالتو کې‬
‫‪ ۵-۱۰٪‬پورې التهايب پروسه پرﻣختګ کوي او د صفراوي کڅوړې د جدار د اسکيميا او‬
‫نکروز سبب کېږي‪( .‬بهسودوال‪)۱۳۹۲ ،‬‬

‫اعراض او عاليم‬
‫تقريباً ‪ ٪۸۰‬د حاد کويل سيست ناروغان د ﻣزﻣن کويل سيست تاريخچه لري‪.‬‬
‫حاد کويل سيست د صفراوي کوليک د حملې په شان رشوع کېږي خو پدې کې د صفراوي‬
‫کوليک په پرتله درد له ﻣينځه نه ځي او نه اراﻣېږي‪ ،‬کېداي يش تر څو ورځو پورې دوام‬
‫ال د صفراوي کوليک د درد څخه شديد وي‪ .‬درد په ‪right upper‬‬
‫وکړي درد ﻣعمو ً‬
‫)‪ quadrant (RUQ‬او يا ‪ epigastric‬کې ﻣوقعيت لري ‪ ،‬ښي اوږې ته او يا هم د ‪scapula‬‬
‫ﻣينځته خپريږي ‪ .‬ناروغ تبه‪ ،‬بې اشتهايئ‪،‬زړه بدوايل او کانګې لري ‪،‬درد د حرکت رسه‬
‫زياتيږي ځکه چې جداري پريتوان د التهابی وتريی د کبله ﻣتاثره کیږي‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫په فزيکې ﻣعاينه کې ناروغ ‪ febrile‬او‪ tachycardic‬وی او په ‪ RUQ‬کې ﻣوضعي‬

‫‪ tenderness‬او ‪ guarding‬ﻣوجود وي‪ .‬کله چې ‪ omentum‬د صفراوي کڅوړې رسه يو‬
‫ځاي شوي وي په ‪ RUQ‬کې د کتلې په شکل د جس وړ وي‪.‬د ‪ Murphy’s‬عالﻣه (د ښي‬
‫طرف د ‪ Subcostal‬ناحيې عميق جس رسه د ‪ inspiratory arrest‬څخه عبارت دي) د‬
‫حاد کويل سيست د پاره تشخيصيه ارزښت لري‪.‬‬

‫تشخييص ﻣعاينه‬
 ‫‪ 76‬د ګېډې جراحي‬

‫د حاد کويل سيست د تشخيص د پاره الندی البراتواري ﻣعاينات تشخيصيه ارزښت لري‬
‫ﻣتوسط لوکوسيتوز‪ 12000-15000 cell/mm3‬ﻣوجود وي‪ .‬ځينې ناروغانو کې ‪WBC‬‬
‫نارﻣل وي او که ‪ WBC‬د ‪ ۲۰،۰۰۰‬څخه زيات وي د کويل سيست په اختالطاتو باندې‬
‫داللت کوي لکه کويل سيست ګانکرينوز‪ ،‬د صفراوي کڅوړي تثقب او کولنجايتس‪LFT .‬‬
‫ﻣعموالا ً نارﻣل وي د ‪ Serum bilirubin‬سويه په خفيف ډول د ‪ 4mg/ml‬څخه لوړېږي‪.‬‬
‫اﻣکان لري چې د ‪ AST ،ALP‬او ‪ ALT‬اندازه هم په خفيف ډول لوړه وي‪ .‬که شديد‬
‫ژېړي ﻣوجود وي د تيږې په واسطه د ‪ CBD‬په بندش داللت کوي‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫دګيډې ساده راډيوګرايف‪ :‬په ساده راډيو ګرافۍ کې ‪ ۱۵٪‬پورې ‪ radio opaque‬تيږې‬
‫ښکاره کېږي‪.‬‬

‫الرتاسونوګرايف‪ :‬د صفراء د کڅوړې د حاد التهاب د تشخيص د پاره د ګټورې ﻣعاينې څخه‬
‫عبارت ده‪ .‬برسريه پر دې چې د تيږې د ﻣوجوديت او يا نه ﻣوجوديت د پاره د حساسې‬
‫ﻣعاينې څخه عبارت ده‪ ،‬د صفراء د کڅوړې د جدار پيړوايل د ‪ 4mm‬څخه زیاته وی او‬
‫د صفراوي کڅوړې په شاوخوا کې د ﻣايع ټوليدل ‪ pericholecystic fluid‬هم په ګوته‬

‫‪ ۲-۱۰‬شکل‪ :‬د صفراوي تيږو الرتاساونډ )‪(Ellis, 2010‬‬

‫کوي‪ ،‬همدارنګه ‪ ultrasonography Murphy sign‬د صفراء د کڅوړې د حاد التهاب‬

‫لپاره وصفي نښه ده ‪(Ellis, 2010) .‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪77‬‬

‫‪ :HIDA Scan‬په غري وصفي پيښو کې ﻣمکن ﻣرسته وکړي‪ .‬که صفراوي کڅوړه د ‪۴‬‬
‫ساعتونو څخه وروسته ډکه نه شوه د سيستيک قنات د بنديدو ﻣعني لري‪ .‬همدا راز د حاد‬
‫کولې سيست د اعراضو او عالميو په شتون کې د حاد کويل سيست د تشخيص لپاره د‬
‫اختصايص او حساسې ﻣعاينې څخه عبارت دي‪.‬‬

‫‪ :CT scan‬په هغه ناروغانو کې چې د ګيډې شديد درد ولري‪ ،‬تر رسه کېږي‪ .‬د يس ټي‬
‫سکن ﻣعاينې پواسطه د صفراء د کڅوړې پيړوايل‪ ،‬د صفراء د کڅوړې په شاوخوا کې د‬
‫ﻣايع شتون‪ ،‬په ‪ lumen‬کي د تيږې شتون او په جدار کې د هوا شتون راپه ګوته کوي‪.‬‬
‫)‪(Ellis, 2010‬‬

‫درﻣلنه‬
‫طبي درﻣلـــــنه ‪ :‬هغه ناروغان چې حاد د کويل سيست رسه ﻣراجعه کوي کېداي‬
‫يش وريدي ﻣايعاتو‪ ،‬انتي بيوتيک او د درد ضد درﻣلو ته اړتيا پيدا کړي‪.‬داسې انتي بيوتيک‬
‫انتخاب يش چې بايد ګرام ﻣنفي‪ aerobic ،‬او ‪ anaerobic‬انتانات ‪ cover‬کړي‪.‬‬
‫‪ Anaerobes‬انتانات د سفالوسپورېن د ‪ third generation‬او يا د سفالوسپورېن د‬
‫‪ + second generation‬ﻣيټرونيډازول په واسطه تداوي کېږي چې همدا يې وصفي رژيم‬
‫دي‪.‬که ناروغ د سفالوسپورېن رسه حساسيت ولري اﻣينوګاليکوسايد ‪ +‬ﻣيټرونيډازول يې د‬
‫ﻣناسبو درﻣلو څخه عبارت دي‪ .‬که څه هم په حاد کويل سيست کې التهاب ﻣعقم وي اﻣا‬
‫په نياميې ناروغانو کې د صفراء د کڅوړې د کلچر نتيجه ﻣثبت وي‪ .‬له دې کبله انتي‬
‫بيوتيکونه د درﻣلنې يو برخه تشکيلوي‪ .‬لدې عالوه بايد ناروغانو ته د الکرتواليت د اصالح‬
‫په خاطر داخل وريدي ﻣعاينات تطبيق يش‪ .‬د درد د اراﻣولو په ﻣوخه ‪ analgesic‬ناروغانو‬
‫ته توصيه يش‪(Williams, 2013) .‬‬

‫جراحي درﻣلنه‪ :‬په تريو وختونو کې د کويل سيستيکتوﻣي وخت د بحث ﻣوضوع وه‬
‫غوره‪ primary cholecystectomy‬د ناروغي په ‪ ۲-۳‬ورځو کې تر رسه کيده او ﻣﺆخر‬
‫‪ ۶-۱۰ Cholecystectomy‬اوين د ابتدايي درﻣلنې څخه وروسته او يا هم کله به چې درد‬
‫رفع شو تر رسه کيده‪ .‬د حاد کويل سيستايټس جراحي درﻣلنه د ‪ cholecystectomy‬څخه‬
‫عبارت ده چې د ‪ open‬يا ‪ laparoscopic‬کويل سيستيکتوﻣي پواسطه تررسه کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 78‬د ګېډې جراحي‬

‫الپراسکوپيک کويل سيستيکتوﻣي د حاد کويل سيستايتس د درﻣلنې د پاره د انتخايب‬

‫پروسيجر څخه عبارت دي او په ‪ ٪ ۱۰-۱۵‬پيښو کې په ‪ Open Cholecystectomy‬باندې‬
‫بدلېږي‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫ﻣزﻣن کويل سيسټايټس‬

‫تعريف‪ :‬د صفراوي کڅوړې د ﻣزﻣن التهاب څخه عبارت دي کوم چې د زيات‬
‫وخت لپاره دوام کوي‪ .‬نږدې ‪ ۲/۳‬برخه د صفراوې تيږې ناروغان په ﻣزﻣن کويل سيست‬
‫باندې اخته وي چې د درد د ﻣتکرر حملو له ﻣخې پيژندل کېږي‪ .‬درد هغه وخت راﻣنځته‬
‫کېږي کله چې تيږه سيستيک قنات بند کړي او د صفراء د کڅوړې په جدار باندې فشار‬
‫زيات يش‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫ايتولوژي‬
‫د صفراوی تيږی ناروغی نږدی ‪ 2/3‬برخه ناروغان د ﻣزﻣن ‪cholecystitis‬‬
‫رسه ﻣراجعه کوی چه د درد د ﻣتکرر حم التو له ﻣخی پيژندل کيږی ‪ .‬درد هغه وخت‬
‫راﻣنځته کيږی چه تيږه په ‪ cystic‬قنات کي بند پايت يش ‪ .‬پايله کی د صفراوی کڅوړی‬
‫په جدار باندی فشار په تدريجي ډول لوړيږی او د درد الﻣل کيږی او پدې ډول صفراوي‬
‫کڅوړه ډېره کمه توانېږي چې صفرا غليظه‪ ،‬ذخريه او ازاده کړي‪ .‬نوﻣوړې ناروغي په‬
‫ښځينه جنس کې نسبت نارينه جنس ته زياته پيښېږي اکرثا ً د څلويښت کلني څخه‬
‫وروسته راﻣنځته کېږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫پتالوژي‬
‫د پتالوژي له نظره د صفراوي کڅوړې ‪ mucosa‬په لوﻣړي رس کې نارﻣل او يا‬
‫هايپرتروفيک وي او وروسته ﻣتکرری التهايب حملی د صفراء د کڅوړې د ﻣزﻣن فربوز‬
‫الﻣل کېږي‪ .‬جدار يې ضخيم او د غليظې صفراء څخه ډک وي او يا هم ﻣننت وي‪.‬‬
‫(بهسودوال‪)۱۳۹۲ ،‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪79‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫د صفراوي تيږې عمده عرض د درد څخه عبارت دي‪ .‬درد يې ثابت وصف لري‪.‬‬
‫په اول نيم ساعت کې يې شدت زياتېږي او د ‪ ۱‬تر ‪ ۵‬ساعته پورې دوام کوي‪ .‬درد په ‪RUQ‬‬
‫يا ‪ Epigastric‬ناحيه کې ﻣوقعيت لري او د سکپوال ﻣنځ اويا هم د ښي اوږې خواته په‬
‫خپريدو وي‪ .‬درد شديد وي او په ناڅاپي ډول پيدا کېږي‪ .‬ﻣعموالا ً د شپې لخوا او يا د‬
‫غوړينې غذا د خوړلو څخه وروسته پيدا کېږي اوځينې ناروغانو کې زړه بدوايل ﻣوجود وي‬
‫او ځينو ته کانګې پيدا کېږي‪.‬‬

‫فزيکي ﻣعاينه‪ :‬د درد د حملې په وخت کې په جس رسه په ‪ RUQ‬کې ‪ tenderness‬ﻣوجود‬

‫وي او په کمه اندازه صفراوي کڅوړه دجس وړ وي‪ murphy’s Sign ،‬پکې ﻣثبت وي‪.‬‬
‫)‪(Lawrence, 2018‬‬
‫تشخيصيه ﻣعاينات‪ :‬البراتواري ﻣعاينات‪ WBC :‬او‪ LFT‬په غري اختالطي کويل سيست کې‬
‫نارﻣل وي‪.‬‬

‫‪ ۵۰٪:Abdominal CTscan -۱‬تشخيص وضع کوي‬

‫‪ -۲‬الټراساونډ‪ :‬د الرتاساوند پواسطه ‪ ۹۵٪‬پيښو کې د صفراء د کڅوړې تيږې تشخيص کېږي‬
‫خو تقريباا ً ‪ ۲٪‬پيښو کې د صفرا دکڅوړې ناروغان نارﻣل الرتاساوند لري‬

‫‪:MRI -۳‬دا هم د صفراء د کڅوړې د ﻣزﻣن التهاب په تشخيص کې د دوهم ‪imaging‬‬

‫ﻣعاينې څخه عبارت ده‬

‫‪ :HIDA Scan -۴‬که د الرتاساونډ په واسطه تشخيص وضع نه شو‪ ،‬نو د ‪HIDA Scan‬‬
‫څخه استفاده کېږي‪.‬‬

‫‪ERCP -۵‬‬

‫توپريي تشخيص‪ :‬د ‪ ،peptic ulcer‬ﻣزﻣن پانکرياټيټس‪ ،‬ﻣزﻣن هيپاټيټس‪ ،‬د صفراء د‬
‫کڅوړې‪ ،‬د ځيګرتوﻣورونو‪ ،‬د ښي صدر د پلوريزي او ‪ subdiaphragmatic‬ابسې رسه‬
‫يې توپريي تشخيص ويش‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬
 ‫‪ 80‬د ګېډې جراحي‬

‫درﻣلنه‬
‫طبي درﻣلنه‪ :‬څرنګه چې کوليسرتول د صفراوي ﻣالګو پواسطه په ﻣنحل شکل‬
‫ساتل کېږي‪ ،‬له همدې کبله کوچني کوليسرتويل تيږې د صفراوي ﻣالګو د فمي ﻣستحرضاتو‬
‫لکه ‪ ursodiol‬په تطبيق رسه ﻣنحل کېږي نوﻣوړې درﻣلنه څو ﻣياشتې دوام کوي‪.‬‬

‫ليتوترپيس‪ :‬د کوچنيو صفراوي تيږو تخريب دپاره د‪ ESWL‬څخه کار اخيستل کيږی خو‬
‫دا په صفراوي الرو کې د کوچنيو پرچود ترييدو ستونزه راﻣنځته کوي چې د حل د پاره يې‬
‫کوالي شو د پوستکي له الرې کتيرت د صفراء کڅوړې ته داخل او ‪ Aspirated‬يش‪.‬‬
‫نوﻣوړي درﻣلنه ﻣحدود استطبابات لري‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫جراحي درﻣلنه‪ :‬هغه ناروغان چې د صفراوي کڅوړې ‪ symptomatic‬تيږې لري‪ .‬بايد‬

‫په انتخايب توګه ورته الپراسکوپيک‪ cholecystectomy‬تر رسه يش‪ .‬هغه ناروغان چې‬
‫عمليات يې وروسته کېږي او يا هم عمليات ته ﻣنتظر وي بايد د غوړ غذايې خوراک څخه‬
‫ډډه وکړي‪.‬هغه ډيابيتيک ناروغان چې د صفراوي کڅوړې تيږه ولري‪ ،‬بايد ژر تر ژره‬
‫‪ cholecystectomy‬يش ځکه چې په دې ناروغانو کې د حاد کويل سيستيت خطر ﻣوجود‬
‫وي‪.‬هغه اﻣيدوارې ښځې چې د صفراوي کڅوړې تيږه ولري د دويم تراميسرت په درې‬
‫ﻣياشتو کې بې خطره الپراسکوپيک ‪ cholecystectomy‬اجراء يش چې د ‪ LC‬په واسطه‬
‫نږدې ‪ ٪۹۰‬هغه ناروغان چه صفراوي ‪ symptomatic‬تيږه ولری رغېږي‪(Williams, .‬‬
‫)‪2013‬‬

‫د صفراوي الرو تيږې‬

‫د کوليدوک تيږې کېداي يش کوچني او يا غټی وي‪،‬کېداي يش يوه او يا ډيرې‬
‫وي چې ‪ ٪ ۱۲-۶‬د صفراوي کڅوړې د تيږې په اخته ناروغانو کې پيداکېږي‪ .‬پيښې يې د‬
‫عمر په زياتيدو رسه زياتېږي‪ .‬په ‪ ٪۳۰-۲۵‬پيښو کې هغه ناروغان چې عمرونه يې د ‪ ۶۰‬کالو‬
‫څخه زيات وي او د صفراء د کڅوړې ‪ symptomatic‬تيږې ولري دی ناروغانو کی د‬
‫کوليدوک تيږې هم ﻣوجوده وي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪81‬‬

‫ايتولوژي‬
‫په غريب هيوادونو کې د کوليدوک تيږه د صفراء د کڅوړې په داخل کې‬
‫جوړيږی او د سيستيک قنات د الرې کوليدوک ته رسېږي‪ .‬نوﻣوړې تيږې د کوليدوک‬
‫د ٍثانوي تيږو په نوم يادېږي‪.‬د کوليدوک ابتدايي تيږې د کوليدوک په داخل کې تشکل‬
‫ال کليسرتويل تيږې دي‪ .‬په داسې حال کې چې ابتدايي تيږې د‬
‫کوي‪.‬ثانوي تيږې ﻣعمو ً‬
‫نصواري تيږو د نوعې څخه دي‪ .‬ابتدايي تيږې د صفراء له رکودت او انتان رسه اړيکې لري‬
‫او په اسيايې ټولنو کې په ﻣعمول ډول ليدل کېږي‪.‬هغه الﻣلونه چې د صفراوي رکودت او‬
‫دابتدايي تيږو د توليد سبب کېږي عبارت دي له‪ :‬صفراوي الرو ‪papillary ،strictures‬‬
‫‪ ،stenosis‬توﻣورونه او يا نورې ثانوي تېږي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫پتالوژي‬
‫نوﻣوړي بندش د ژېړي سبب کېږي او په وينه کې د ‪ ALP‬او ‪conjugated‬‬
‫بلريوبني اندازه زياتېږي چې لدې رسه د کليسرتول اندازه په وينه کې هم زياتېږي چې د‬
‫‪ cholesterol‬زیاتوالی د‪ acute pancreatitis‬او ‪ ascending cholangitis‬د ﻣنځ ته‬
‫راتلو سبب ګرځي‪( .‬بهسودوال‪)۱۳۹۲ ،‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫د ‪ common bile duct‬تيږې کېداي يش اعراض و نه لري او په تصاديف توګه‬
‫کشف يش کېداي يش د ﻣکمل او يا ناقص انسداد سبب يش او يا هم د صفراوي کالنژيت‬
‫او پانکراتيت رسه يو ځاي څرګند يش‪.‬کوم درد چې د صفراوي الرو د تيږو له اﻣله پيداکېږي‬
‫د صفراوي کوليک د درد رسه ورته وايل لري کوم چې د تيږې په واسطه د سيستيک قنات‬
‫د بندش له اﻣله توليدېږي‪ .‬زړه بدوايل او ګانګې په دې ناروغانو کې ﻣعموله وي‪.‬‬

‫فزيکي ﻣعاينه‪:‬کېداي يش د ناروغ فزيکي ﻣعاينه نارﻣل وي خو په ناروغ کې خفيف‬

‫ټنډرنس او خفيف ژېړي ﻣعموالً ﻣوجود وي‪ .‬کېداي شې چې درد او ژېړي په ﻣتناوب ډول‬
‫پيدايش‪ .‬که تيږه کوچني وي د اﻣپوال څخه تريېږي او عاليم يې له ﻣنځه ځي او که تيږه‬
‫غټه وي کېداي يش په بشپړ توګه بنده پاتې يش او د شديد او ﻣرتقي ژېړي الﻣل يش‪ .‬څرنګه‬
 ‫‪ 82‬د ګېډې جراحي‬

‫چې انسدادي ژېړي راﻣنځته کېږي نو په همدې اساس په دې ناروغانو کې‪،dark urine‬‬
‫‪ pale stool‬او د پوستکي خارښت ﻣوجود وي‪.‬‬

‫‪ Courvoisier Law‬هغه ناروغان چې انسدادي ژېړي لري او زيړي يې د ‪ CBD‬دتيږې‬

‫له کبله راﻣنځته شوي وي ﻣمکن صفراوي کڅوړه يې د جس وړ نه وي ځکه چې انسدادي‬
‫حالت ګذري او يا هم ‪ Partial‬وي اود انتان د ﻣداخلې له کبله د صفراء د کڅوړې جدار‬
‫اسکلريوټيک او ‪ fibrotic‬شوي وي او دتوسع وړ نه وي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫تشخيص‪ :‬د کلينيکی او البراتواري ﻣعايناتو پواسطه وضع کېږي‪.‬‬

‫البراتواري ﻣعاينات‪ :‬د وينې په ﻣعاينه کې ‪ leukocytosis‬شتون لري‪ .‬د سريوم بيلريوبني‪،‬‬
‫الکالني فاسفټيز او ترانس اﻣينيز سويه لوړېږي‪.‬د سريوم بلريوبني اندازه د ناروغۍ په رشوع‬
‫کې د‪ 3mg/dl‬څخه زياته وي او د يوې ورځې نه بلې ورځې ته توپري کوي ځکه چې‬
‫انسدادي حالت ‪ Complete‬او يا‪ incomplete‬وي‪ .‬که د ‪ CBD‬بندش دواﻣداره وي د‬
‫‪ Alkaline phosphatase‬کچه لوړېږي دا يواځينئ کلينيکي ابنارﻣلټي ده چې له ژېړي‬
‫پرته لوړېږي‪ .‬که انسدادي حالت له ﻣنځه الړ يش ‪ ALP‬او سريوم بيلروبني د‪ ۱-۲‬اونيو په‬
‫داخل کې نورﻣال حالت ته راګرځي‪ .‬د ‪ ALT‬او ‪ AST‬کچه لوړېږي خو کله چې بندش له‬
‫ﻣنځه الړ يش کچه يې ښکته راځي‪.‬که څه هم ‪ ۱/۳‬د صفراوي ﻣشرتک قنات ناروغانو کې‬
‫‪ LFT‬نارﻣل وي‪.‬‬

‫د ګيډې ساده راډيو ګرايف‪ :‬د ګيډې ساده راډيوګرايف په والړې او ستونې ستاخ وضيعت‬
‫کې د صفراوي تيږو په تشخيص کې ﻣرسته کوي‪ black pigment ،‬او ‪ mixed‬صفراوي‬
‫تيږې په کايف اندازه کلسيم لري او په ساده راديوګرايف کې د‪ radiopaque‬صفراوي تيږو‬
‫خيال ښکاره کېږي‪ ،‬همدارنګه د صفراوي الرو په ساده راډيو ګرافۍ کې که د هوا خيال‬
‫وليدل يش په ‪ choledochoenteric fistula‬او يا هم د ‪ ascending cholangitis‬په‬
‫راﻣنځتهکيدو داللت کوي‪ .‬همدارنګه د صفراوي کڅوړې ‪ calcification‬چې د‬
‫‪ porcelain‬صفراوې کڅوړې په نوم يادېږي په ساده راډيو ګرافۍ کې ليدل کېږي‪(Ellis, .‬‬
‫)‪2010‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪83‬‬

‫الرتاساونډ‪ :‬لوﻣړي بايد الټراساونډ تر رسه يش چې دا د صفراوي کڅوړې تيږه او هم د‬

‫کوليدوک اندازه ﻣعلوﻣوي‪ .‬که يو ناروغ د صفراء د کڅوړې د تيږې رسبريه کوليکي درد او‬
‫ژېړي هم ولري ﻣراجعه وکړي او په ‪ U/S‬کې د کوليدوک قطر د ‪ ۸ mm‬څخه زيات وي په‬
‫قوي ګامن د کوليدوک په تيږه باندې داللت کوي‪.‬‬

‫‪ :MRC‬د کوليدوک د اناتوﻣيکی جوړښت په اړه په تفصيل رسه ﻣعلوﻣات ارايه کوي او د‬
‫کوليدوک تيږه چې د ‪ ۵ mm‬څخه زيات قطر ولري تشخيصوي‪.‬‬

‫د ‪ ERCP‬ﻣعاينې څخه د ‪ CBD‬د تيږو په تشخيص او درﻣلنه کې کاراخستل کېږي‪،‬‬

‫‪ CT scan‬که څه د قيمت له پلوه ګرانه متاﻣېږي خو د ‪ u/s‬په نسبت د ‪ CBD‬د تيږو په‬
‫څرګندولو کې حساسه ﻣعاينه ده‪(Ellis, 2010).‬‬

‫توپريي تشخيص‪ )۱( :‬د ‪ acute pancreatitis ،Acute cholangitis‬رسه يې بايد‬

‫توپريي تشخيص ويش چې په دې ناروغيو کې د ‪ Amylase‬سويه په وينه کې د ‪500‬‬
‫‪ unit/dl‬څخه زياته وي‪.‬‬

‫‪ :Alcoholic cirrhosis-۲‬پدې ناروغانو کې ژېړي‪ portal hypertension ،‬او د‬

‫پوستکي خارښت ﻣوجود وي او د وينې په ﻣعاينه کې ‪ leukocytosis‬ﻣوجود وي تفريقي‬
‫تشخيص يې د صفراوي الرو د بندش رسه ستونزﻣن دي‪،‬خو په تاريخچه کې يې د الکولو‬
‫څښل او د ځيګر ‪biopsy‬په توپريي تشخيص کې ﻣرسته کوي‪.‬‬

‫‪ -۳‬د ‪ cholangitis‬رسه‪ :‬کوالنجايټس کې ناروغ تبه‪،‬د ‪ RUQ‬درد‪ ،‬او ژېړي لري بايد د‬
‫‪ CBD‬دتيږو رسه تفريقي تشخيص يش‪.‬‬

‫‪ :Viral hepatitis-۴‬پدې ناروغانو کې د ‪ Aminotransferase‬سويه په وينه کې لوړه‬

‫ځي‪.‬‬

‫‪ Obstructive-۵‬ژېړي او داخل کبدي ‪ cholangitis‬رسه بايد تفريقي تشخيص يش‪.‬‬

‫الف‪ :‬د ځيګر د ‪ biopsy‬پواسطه تفريقي تشخيص کېږي چې د ځيګر په پرانشيم کې‬
‫تخريبات ليدل کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 84‬د ګېډې جراحي‬

‫ب‪:‬د ‪ ERCP‬ﻣعاينه په صفراوي الرو کې بندش په ګوته کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫اهتامﻣات‪ ۱۰ :Vitamin. k :‬ﻣيل ګراﻣه په عضله کې دورځې يوځل د پنځو ورځو لپاره‬
‫وريدي انتي بيوتيک‪ :‬لکه ‪cefotaxon ،ceftriaxone‬‬

‫د ډيهايدريشن اصالح کولو په ﻣوخه ناروغ ته د وريد له الرې د ﻣايعات تطبيق کول‪.‬‬
‫‪ Mannitol 200mg/daily‬د ‪ hepatic renal syndrome‬د ﻣخنيوي لپاره‪.‬‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬
‫جراحي درﻣلنه‪ :‬هغه ناروغان چې ‪ symptomatic‬صفراوي تيږه او د ‪ CBD‬ﻣشکوکه تيږه‬
‫ولري‪ ،‬دې ناروغانو کې د عمليات څخه د ﻣخه انډوسکوپيک کوالنجوګرايف او د عمليات‬
‫په جريان کې کوالنجيوګرايف په ‪ CBD‬کې د تيږې ﻣوجوديت تائيدوي او درﻣلنه ئې په الندې‬
‫ډول تر رسه کېږي‪:‬‬
‫‪-۱‬که د عمليات څخه د ﻣخه د انډوسکوپيک کوالنجوګرايف پواسطه د ‪ CBD‬د تيږې‬
‫ﻣوجوديت تائيد شو په دې حالت کې ‪ Sphincterectomy‬اجراء او ‪ CBD‬د تيږې څخه‬
‫پاک کېږي او په تعقيب يې الپراسکوپيک ‪ cholecystectomy‬اجراء کېږي‪.‬‬
‫‪-۲‬که د عمليات په جريان کې د اندوسکوپيک کوالنجو ګرافۍ پواسطه په ‪ CBD‬کې د‬
‫تيږې شتون او نه شتون تائيد شو په دې صورت کې د سيستيک قنات د الرې ‪ CBD‬په‬
‫انډ وسکوپيک ډول خالص او تيږه ورڅخه ايستل کېږي او يا هم په ﻣعمول ډول‬
‫‪ Choledochotomy‬اجراء او تيږه لرې کېږي او د کوليدوکو ټوﻣي جرحه د ټي تيوب په‬
‫تطبيق رسه تړل کېږي‪(Alhamdani A, 2011) .‬‬

‫‪ -۳‬که تيږه په اﻣپوال کې ‪ impact‬شوې وي پداسې پيښو کې د تيږو څخه د ‪ CBD‬پاکول د‬

‫خالصې جراحي پواسطه صورت نييس‪.‬څرنګه چې په دې پيښو کې د بندش څخه پورته ‪CBD‬‬
‫د ‪۲‬سانتي ﻣرتو څخه زيات ﻣتوسع وي نو غوره انتخايب درﻣلنه په دې ناروغانو کې‬
‫‪ choledochodenostomy‬او يا ‪ Roux-en-Y choledochojejunos‬څخه عبارت ده‪.‬‬
‫)‪(Williams, 2013‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪85‬‬

‫سکلريوزنګ کولنجايتس‬

‫تعريف‬
‫سکلريوزنګ کولنجايتس د صفراوي الرو يوه غري ﻣعموله ناروغي ده چې د‬
‫داخيل او خارجې کبدي صفراوي الرو د التهايب تضيقاتو رسه ﻣشخص کېږي‪.‬يوه پرﻣختللې‬
‫ناروغي ده چې په پايله کې په ثانوي ډول د صفراوي سريوز الﻣل کېږي‪.‬‬

‫په اﻣريکا کې د دې ناروغۍ پيښي په هرو يو لک کسانو (‪ )۱۰۰۰۰۰‬کې ‪ ۱-۶‬پيښي‬

‫ﻣوجودې دي‪.‬د ابتدايي سکلريوزنګ کوالنجيتس ‪ 75%‬ناروغان نارينه وي او د تشخيص‬
‫پر ﻣهال يې ﻣتوسط عمرونه ‪ ۴۰‬کاله وي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫‪ ۲-۱۱‬شکل‪ :‬سلريوزنګ کولنجايتس )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫ايتولوژي‬
‫د الﻣل له ﻣخې په دوه ډوله وېشل شوي دي‪.‬‬
 ‫‪ 86‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -۱‬ځينې وختونه د صفراوي الرو تضيقات په ثانوي ډول د صفراوي الرو د تيږو‪ ،‬حاد‬
‫کالنژيت‪،‬د صفراوي الرو پخواين جراحي عملياتونو او توکسيک ﻣوادو له اﻣله راﻣنځته‬
‫کېږي چې د ثانوي سکلريوزنګ کالنژيت په نوم يادېږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬ابتدايي اسکلريوزنګ کالنژيت پخپله يوه ځانګړې ناروغي ده چې اصيل الﻣل يې ﻣعلوم‬
‫نه دي‪ .‬په ‪ ۲/۳‬برخه پيښو کې د الرساتيف کواليتس رسه اړيکې لري او يو شمري نورې‬
‫ناروغۍ چې د اسکلريوزنګ کالنژيت رسه اړيکې لري د ‪،Riedel’s thyroiditis‬‬
‫‪ Retro peritoneal‬فربوز‪ ،‬ﻣعافيتي )‪ (immune‬غربګونونه‪ ،‬باکرتيايې او ويرويس انتانات‬
‫او توکسيک غربګونونه د الﻣل په توګه د ناروغۍ په پتوجنيزس کې وړاندوينه شوي دي‪.‬‬

‫خطري فکتورونه‬

‫عمر‪ :‬ابتدايي سکلريوزنګ کوالنجيتس د عمر په هره کچه کې راﻣنځته کېږي اﻣا په ﻣنځني‬
‫ډول په ‪ ۳۰‬او ‪ ۵۰‬کلنی په عمر کې تشخيص کېږي‪.‬‬

‫جنس‪ :‬ابتدايي سکلريوزنګ کالنژيت زياتره په نارينه وو کې راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫د کوملو التهايب ناروغۍ‪ :‬د ابتدايي سکلريوزنګ کوالنجيتس ډېري ناروغان د کوملو په‬
‫التهايب ناروغيو باندې اخته وي‪.‬‬

‫جغرافيوي ﻣوقعيت‪ :‬د شاميل اروپا اوسيدونکو کې په ﻣريايث ډول په سکلريوزنګ‬

‫کوالنجيتس باندې د اخته کيدو خطر زيات دي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫پېښې‪ :‬پېښې يې په نارينه وو کې د ښځو په پرتله دوه چنده زياتې دي‪ .‬د دې ناروغۍ لپاره‬
‫ﻣساعد عمر د ‪ ۴۵-۳۰‬کلني پورې دي‪ .‬د اسکلريوزنګ کالنژيت ناروغانو کې په‬
‫‪ Cholangiocarcinoma‬باندې د اخته کيدو خطرهم ﻣوجود وي اوپه پايله کې ‪٪ ۲۰-۱۰‬‬
‫د اسکلريوزنګ کالنژيت ناروغان په رسطان باندې اخته کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫پتالوژي‬
‫صفراوي قناتونه صفراء د ځيګر څخه صفراوي کڅوړې او د دې ځاي څخه‬
‫کوملو ته ليږدوي‪ .‬کالنژيت د صفراوي انتاتو له اﻣله راﻣنځته کېږي‪ .‬کالنژيت په خپل وار‬
‫صفراوي کڅوړه ‪87‬‬

‫رسه د صفراوي الرو د )‪ scaring(sclerosis‬سبب کېږي او د‪ sclerosis‬له کبله خارجي‬

‫او داخل کبدي صفراوي الرو کې ﻣتعدد تضيقات او توسع د تسبيح د دانو)‪ (beading‬په‬
‫څري تشکل کوي‪.‬‬

‫‪ ۲-۱۲‬شکل‪ :‬د اسکلريوزنګ کولنجايتس ډلبندي )‪(Zinner J, 2007‬‬

‫د اسکلريوزنګ کالنژيت ډلبندي‪:‬‬

‫‪ ۷۵٪‬داخيل او خارجې کبدي صفراوي قناتونه اشغالوي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ۱۵٪‬يوازې داخلې کبدي صفراوي قناتونه اشغالوي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ۱۰٪‬خارجې کبدي صفراوي قناتونه اشغالوي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اکرثه ‪ Medium size‬صفراوي قناتونه اخته کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬ ‫‪‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫د ابتدايي اسکلريوزنګ کالنژيت د پيژندنې عمرﻣنځني کچه د ‪ ۴۵-۳۰‬کلني‬
‫پورې دي نارينه د ښځو په پرتله دوه برابره زيات پدې ناروغۍ اخته کېږي‪.‬د ناروغۍ‬
‫ﻣعمول اعراض د ﻣتناوب ژېړي‪ ،‬شديدی ستوﻣانتيا‪ ،‬د وزن د السه ورکول‪ ،‬خارښت او د‬
‫ګيډې د درد څخه عبارت دي‪ ۱/۲.‬برخه د ناروغانو د تشخيص په وخت کې نښه لرونکي‬
 ‫‪ 88‬د ګېډې جراحي‬

‫وي‪ .‬اکرثه ناروغان اعراض نه لري نوﻣوړي ناروغان د ځيګر د ابنارﻣل ‪ LFT‬ازﻣوينو پواسطه‬
‫تشخيص کېږي رسه لدې چې ناروغي زياته پرﻣختلونکی وي خو بيا هم تر څو کلونو پورې‬
‫اعراض نه لري اعراض هغه وخت راﻣنځته کېږي چې صفراوي جريان بند يش‪ .‬تر ټولو‬
‫ﻣعمول عرض ئې د ستوﻣاين څخه عبارت دي‪ ،‬خارښت او ژېړي په تدريجي شکل رسه‬
‫رشوع کېږي‪ ،‬ځينې ناروغانو کې ‪ GI bleeding‬پيداکېږي او ځينې ناروغانو کې د‬
‫‪ cholangitis‬له کبله تبه او درد ﻣنځ ته راځي‪ .‬يو شمري ناروغان په ځنډنی ډول په ‪RUQ‬‬
‫کي درد لري‪ ،‬په ‪ ۷۰٪‬ناروغانو کې ‪ charcot’s traid‬ﻣوجود وي (يعنې ناروغ ژېړي‪ ،‬تبه‪،‬‬
‫او د ‪ RUQ‬درد لري)‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫عاليم‪ :‬د ژېړي او د ‪ RUQ‬تندرنس (‪ )Tenderness‬څخه عبارت دي‪.‬‬

‫تشخيص‪ :‬د وينې په ﻣعاينه کې ‪ leukocytosis‬ﻣوجود وي او د ‪c-reactive protien‬‬

‫سويه لوړه وي او همدارنګه د ناروغۍ کلينيکي ﻣنظره‪ ،‬د الکالني فاسفاټيز او بلريوبني د‬
‫اندازې لوړوايل تشخيص وضع کوي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫‪ ERCP‬ﻣعاينه‪ :‬د ‪ ERCP‬ﻣعاينې پواسطه داخل او خارجې کبدي صفراوي الرو کې په‬
‫ﻣکرره توګه تضيقات او توسع د تسبيح د دانو )‪ (beading‬په شکل څرګندېږي او د ابتدايي‬
‫سکلريوزنګ کالنژيت تشخيص قطعې کوي‪.‬‬

‫الرتاساونډ‪ :‬الټراساونډ د صفراوي الرو ‪ dilatation‬او تيږه په ګوته کوي‪.‬‬

‫د ځيګر ‪ :Biopsy‬د ځيګر بايوپيس اکرثا ً تشخيصيه ارزښت نه لري اﻣا د فربوز شدت او د‬
‫سريوز اندازه په ګوته کوي‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫د اسکلريوزنګ کالنژيت د پاره هيڅ نوعه درﻣل چې ﻣﺆثر واقع يش‪ ،‬وجود نه‬
‫لري او هم هيڅ نوعه درﻣلنه چې ناروغ ته شفاء ورکړي شتون نلری ده‪ .‬کورتيکوسرتوئيد‪،‬‬
‫‪ ursodeoxycholic acid ،immuneosupressive‬او انتي بيوتيکونه يې په درﻣلنه کې‬
‫ناکام پاتې شوي دي‪(Margreat, 2014) .‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪89‬‬

‫کوالی شو چه د صفراوي تضيقاتو توسع (‪ )dilatation‬اجراء کړو او يا د اندوسکوپي په‬

‫ﻣټ او يا د پوستکي د الرې ‪ stent‬تطب يق کړو‪.‬دې تخنيک رسه د لنډی ﻣودې د پاره په‬
‫عالميو او د بلريوبني په اندازه کې ښه وايل راﻣنځته کېږي اﻣا ½ ناروغاتو کي اوږد ﻣهاله‬
‫بهبودی راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫هغه ناروغان چې د ځيګر سريوز او فربوز نه لري او د خارج کبدي صفراوي الرو او د‬
‫تشعب برخې تضيقات ولري پدې ناروغانو کي ‪roux-en-y hepatico – jejunostomy‬‬
‫تر رسه کول ښې پايلې له ځانه رسه لري‪ .‬که چېرې د اسکلريوزنګ کالنژيت ناروغان د‬
‫ځيګر پرﻣختللې ناروغي ولري‪ ،‬په دې ناروغانو کې د ځيګر پيوند ( ‪hepatic‬‬
‫‪ )transplantation‬استطباب لري چې ښه پايله لري‪(Williams, 2013) .‬‬

‫د ځيګر د پيوند استطبابات‪ :‬په دواﻣداره توګه د بلريوبني د اندازې لوړوايل‪ ،‬د ضعيفي او‬
‫ستوﻣانتيا له کبله د ژوند د څرنګوايل کمښت‪ ،‬شديد خارښت‪ ،‬د عضالتو ذوب کيدل او‬
‫باکرتيايې انتانات يې استطباباتو له جملې څخه شمريل کېږي‪.‬‬

‫د ځيګر د پيوند ﻣضاد استطباب‪ :‬د ځيګر پيوند په ‪ Cholangiocarcinoma‬کې ﻣضاد‬

‫استطباب دي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫اختالطات‪ :‬د ابتدايي اسکلروزنګ کالنژيت اختالطات عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ -۱‬د ځيګر ناروغۍ او عدم کفايه‪ :‬د ځيګر په ټولو برخو کې د صفراوي الرو ﻣزﻣن التهاب‬
‫د ځيګر سريوز‪ ،‬د حجروﻣرګ او د ځيګر عدم کفايه راﻣنځته کيدو سبب ګرځي‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻣتکرر انتانات‪ :‬که چېرې د صفراوي الرو سريوز د ځيګر څخه د وينې جريان صفراوي‬
‫الرو ته بند کړي د صفراوي الرو د ﻣتکرر انتاناتو ﻣنځ ته راتلو سبب کېږي‪.‬‬

‫‪ -۳‬پورتال هايپرتنشن‪ :‬پورتل وريد وينه د هضمي سيستم څخه ځيګر ته انتقالوي‪ .‬د دې‬
‫وريد لو ړ فشار د پورتال هايپرتنشن په نوم يادېږي‪ .‬پورتال هايپرتنشن کوالي يش چې د‬
‫ځيګر څخه ﻣايع د ګيډې جوف ته (‪ )ascites‬نشئت ورکړي او هم کوالي يش وينه د‬
‫پورتل د وريدونو څخه نورو وريدونو ته انتقال کړي چې د نوﻣوړو وريدونو د پړسوپ‬
 ‫‪ 90‬د ګېډې جراحي‬

‫(‪ )varices‬سبب کېږي‪ .‬واريس ضعيف رګونه دي په اساين رسه د ويني بهيدين سبب‬
‫ګرځي‪.‬‬

‫‪ :osteoporosis -۴‬ابتدايي اسکلريوزنګ کالنژيت ﻣمکن د ‪ osteoporosis‬الﻣل يش‪.‬‬

‫د صفراوي کڅوړي اﻣپيام‪ :‬د صفراوي کڅوړې اﻣپيام د حاد کويل سييست د شديدې نوعې‬
‫څخه عبارت ده چې د سيستيک قنات د بندش او د صفراء د رکودت له کبله راﻣنځته‬
‫کېږي‪.‬د ﻣحاسبي له ﻣخې ‪ ٪ ۵-۱۵‬د اﻣپييام تشخيص شوې پيښې په حاد کويل سيست‬
‫باندې اخته کسان ؤ‪ .‬چې پدې صورت صفراوي کڅوړه د ‪ pus‬څخه ډکه وي‪ .‬ناروغ د‬
‫‪ RUQ‬درد لري او په جس رسه حساس وي‪ ،‬تبه لري او د لوکوسيت شمري د ‪ ۱۸۰۰۰‬زره‬
‫څخه زيات وي ځينې وخت التهايب صفراوي کڅوړه د ‪ omentum‬او ﻣعدې پواسطه‬
‫احاطه کېږي او د صفراء د کڅوړې پالسرتون جوړوي چې د يخو تطبيقاتو رسه تداويي او‬
‫ﻣنحل کېږي‪(Williams, 2013).‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬د صفراوي کڅوړې د اﻣپيام درﻣلنه د کويل سيستيکتوﻣي څخه عبارت ده‪.‬‬

‫د صفراوي کڅوړې ﻣوکوسل‪ :‬د صفراوي کڅوړې د پړسوب څخه عبارت دي‪.‬نوﻣوړي‬
‫اختالط هغه وخت راﻣنځته کېږي کله چې سيستيک قنات د تيږې پواسطه بند يش چې‬
‫پدې صورت کې صفراء د صفراوي کڅوړې د ﻣخاط پواسطه جذب او ﻣخاط د صفراوي‬
‫کڅوړې د اپيتيليوم پواسطه افراز ېږي چې صفراوي کڅوړه د ﻣخاط څخه ډکېږي‪ ،‬ﻣختلف‬
‫شکلونه غوره کوي او د اضالعو الندې د جس وړ ګرځي‪ ،‬د تنفس رسه حرکت کوي په‬
‫انتان او رپچر ﻣعروض کېږي‪ .‬د صفراوي کڅوړې ﻣوکوسل د خبيثه ناروغيو پواسطه هم‬
‫راﻣنځته کېږي کوم چې د سيستيک قنات د بندش سبب شوي وي‪.‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬د کويل سيستيکتوﻣي څخه عبارت ده‪(Williams, 2013) .‬‬

‫د صفراوي کڅوړې کارسينوﻣا‬

‫د صفراء د کڅوړې کارسينوﻣا د يو نادر خبيث توﻣور څخه عبارت دي چې عموﻣاا ً‬
‫په زړو خلکو کې راﻣنځته کېږي‪ .‬دا يو ﻣتجاوز توﻣور دي او خراب انزار لري‪ .‬په اﻣريکا‬
‫صفراوي کڅوړه ‪91‬‬

‫کې د صفراء د کڅوړې د کارسينوﻣا پيښې هر کال ‪ ۵۰۰۰‬ته رسېږي او د هضمي سيستم د‬
‫پنځم ﻣعمول خبيث توﻣور څخه عبارت دي‪ .‬دا د هضمي سيستم د ټولو خبيثو توﻣورونو‬
‫‪ ۲-۴٪‬تشکيلوي‪ .‬پېښې يې د عمر په زياتيدو رسه زياتېږي‪ .‬په ښځو کې د نارينه وو په پرتله‬
‫‪ ۲-۶‬چنده زيات راﻣنځته کېږي‪(Brunicarde F, 2010).‬‬

‫ايتولوژي‬
‫‪ :Gall stones -۱‬صفراوي تيږې د صفرا د کڅوړې د رسطان ډېر ﻣعمول خطري‬
‫فکتور څخه شمريل کېږي‪ ،‬صفراوي تيږه د صفراوي کڅوړې د ﻣزﻣن التهاب سبب ګرځي‪.‬‬
‫صفراوي تيږو ‪ ۷۵-۹۰٪‬پورې د صفرا د کڅوړې په کانرسونو کي راپور ورکړل شوي دي او‬
‫‪ calcified gall bladder‬په ‪ ۲۰٪‬پيښو کي د کانرس رسه يوځاي وي‪.‬‬

‫‪ -۲‬ښځينه جنس‪ :‬د صفراوي کڅوړې کانرس په ښځو کې د نارينه وو په پرتله له دوه چنده‬
‫څخه ډير واقع کېږي‪ .‬صفراوي تيږه او د صفرا د کڅوړې التهاب د صفرا د کڅوړې د کانرس‬
‫لپاره ډېر ﻣهم خطري فکتور دي‪ .‬په ښځو کې د نارينو په پرتله زيات تصادف کوي‪.‬‬

‫‪ -۳‬چاغوايل‪ :‬د صفراوي کڅوړې د کانرسناروغان زياتره ‪ obese‬وي‪.‬‬

‫‪ :Sclerosing cholangitis -۴‬هغه خلک چې ‪ cholangitis Sclerosing‬باندې اخته‬

‫وي د صفراوي الرو التهاب او ‪ scaring‬د صفرا وي کڅوړې او صفراوي الرو د کانرس‬
‫خطر زياتوي‪.‬‬

‫‪ :Industrial and envirmental chemical -۵‬هغه خلک چې په صنعتي پارکونو کې د‬

‫‪ nitrosamines‬رسه رسوکار لري د صفراوي کڅوړې د کانرس خطر پکې زيات وي‪.‬‬

‫‪ -۶‬د صفراوي الرو ابنارﻣلټي‪ :‬هغه خلک چې پانکرايس – صفراوي جنګشن کې ابنارﻣلټي‬
‫ولري نوﻣوړې ابنارﻣلټي د صفراوي کڅوړې د کارسينوﻣا د پاره يو خطري فکتور کڼل‬
‫کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 92‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -۷‬انتانات‪ :‬هغه انتانات چې د ‪ carcinogenic bile acid‬ﻣستحرضات توليدوي‪ ،‬د صفرا‬

‫د کڅوړې د کانرس لپاره زﻣينه برابروي‪،‬خو تراوسه پورې يې رول ﻣعلوم شوي ندي‪.‬‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬

‫پتالوژي‬
‫‪ 80-90%‬د صفراوي کڅوړې کانرس د ‪ adenocarcinoma‬څخه عبارت دي‪،‬‬
‫چې ښه يا په ﻣتوسطه اندازه د تشخيص وړ وي او نور هستولوژيکي ډولونه يې عبارت دي‬
‫له‪ :‬د کوچنيو حجرو رسطان‪ ،‬د اسکواﻣوس سيل کارسينوﻣا او ملفوﻣا څخه‪.‬‬

‫‪ ۲-۱۳‬شکل‪ :‬د صفراوي کڅوړې هستولوژي جوړښت )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫د صفراء د کڅوړې رسطان د وريدي او ملفاوي دريناژ له الرې د ځيګر پرانشيم ته خپريږي‬
‫کوي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫د صفراء د کڅوړې د کارسينوﻣا اعراض او عاليم د کويل سيستيت او صفراوي‬
‫تيږو له عالمئو څخه د جدا کيدو وړ نه دي‪ ،‬نوﻣوړې اعراض لکه د ګيډې درد‪ ،‬چې په‬
‫‪ RUQ‬کې ﻣوقعيت لري‪ ،‬زړه بدوايل‪ ،‬کانګې او بې اشتهايۍ څخه عبارت دي‪ .‬که ناروغۍ‬
‫پيرشفت کړي وي‪ ،‬ﻣمکن ناروغ ته د وزن بايلل‪ ،‬انسدادي ژېړي او د اثناعرش بندش هم‬
‫صفراوي کڅوړه ‪93‬‬

‫پيدا يش‪ .‬همدارنګه د ناروغۍ د پرﻣختګ رسه يو شمري پرﻣختليل عاليم هم لري چې‬
‫عبارت دي له‪ :‬په ګيډه کې د جس وړ کتلې ﻣوجوديت‪ ،‬هيپاتوﻣيګايل او ‪ ascites‬څخه‪.‬‬

‫په ګيډه کې د کتيل ﻣوجوديت‪ :‬کله چې صفراوي الره د کانرس پواسطه بنده يش دا صفراوي‬
‫کڅوړه د نورﻣالې صفراوي کڅوړې په نسبت پړسوپ پيداکوي چې د ګيډې په ښي اړخ‬
‫کې احساس کېږي او همدارنګه د الرتاساوند پواسطه د کتني وړ ګرځي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫فزيکي ازﻣوينه‪ :‬په فزيکي ﻣعاينه کې ځيګر لوي او صفراوي کڅوړه د جس وړ او حساسه‬
‫وي‪ ascites،‬په پرﻣختليل توګه پدې ناروغانو کې ﻣوجود وي‪.‬‬

‫تشخيص‪ :‬تر نياميئ زيات د صفراء د کڅوړې رسطان د جراحي تر وخته پورې نه تشخيص‬
‫کېږي‪ .‬ﻣعمول اشتباهي تشخيصونه يې عبارت دي له‪ :‬د ﻣزﻣن کويل سيستيت‪ ،‬حاد کويل‬
‫سيستيت‪ ،‬د کوليدوک تيږې‪ ،‬د صفرا د کڅوړې هيدروپس او د پانکراس رسطان څخه‪.‬‬

‫البراتواري ازﻣويني‪ :‬البراتواري ﻣعاينات يې تشخيصه ارزښت نه لري خو که ابنارﻣل هم‬

‫وي‪ ،‬د صفراوي الرو انسداد تائيدوي چې پدې صورت کې به د بيلروبني کچه لوړه وي‪،‬‬
‫که ناروغ د ځيګر‪ ،‬صفراوي الرو او صفراوي کڅوړې ناروغۍ ولري‪ ،‬په وينه کې به يې په‬
‫ابنارﻣل ډول البوﻣني‪ ALT ،AST ،ALP ،‬او ‪ GGI‬ﻣوجود وي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫تصويري ﻣعاينات‪ ،:‬هغه ناروغان چې ژېړي او د ګيډې د ‪ RUQ‬درد ولري‪ ،‬الرتاسونوګرايف‬

‫پکې د ملړين تصويري ازﻣوينې څخه عبارت ده‪.‬د صفراء د کڅوړې د کانرس په صورت‬
‫کې د صفراء د کڅوړې جدار ضخيم او غري ﻣنظم وي او د صفراء د کڅوړې په ځاي کتله‬
‫ﻣوجوده وي‪ ،‬که ځيګر او ملف نوډونه د توﻣور پواسطه اشغال شوي وي او يا هم د‬
‫صفراوي الرو توسع ﻣوجوده وي نو الټراساونډ يې د ﻣعلوﻣولو لپاره د ښې تشخيصيه ﻣعاينې‬
‫څخه عبارت دي‪.‬‬

‫‪ : Endoscopic or laparoscopic u/s‬که توﻣور ﻣوجود وي دا راښيي چې څوﻣره د‬

‫صفراوي کڅوړې جدار اشغال شوي دي او هم د نژدې ملف نوډ اشغال کيدل او ‪enlarge‬‬
‫کيدل راپه ګوته کوي‪ ،‬چې د تشخيص او تداوۍ لپاره ﻣعياري ﻣيتود ګڼل کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 94‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ :CT scan‬د صفراوي کڅوړې د کانرس په تشخيص کې ﻣرسته کوي‪ ،‬په ساحه کې توﻣور‬
‫په نښه کوي‪ ،‬د کانرس په ‪ staging‬کې ﻣرسته کوي يعنې کانرسي توﻣور انتشار کړي دي او‬
‫که نه‪ ،‬همدارنګه د ‪ CT scan‬ﻣعاينې پواسطه صفراوي کڅوړې ته نژدې عضوه بالخصوص‬
‫ځيګر‪ ،‬ملف نوډ‪ ،‬اوعيې او لريي اعضاو ته که کانرس انتشار کړي وي‪ ،‬په نښه کېږي‪.‬‬
‫)‪(Zinner J, 2007‬‬
‫کوالنژيو ګرايف‪ :‬د توﻣور د وسعت د تعني د پاره ښه ﻣعاينه ده چې دا د ‪ PTC‬او ‪ ERC‬په‬
‫ﻣرسته تر رسه کېږي دا ﻣعاينه د صفراوي الرو په ﻣشرتک قنات کې اوږد تضيق په ګوته‬
‫کوي‪.‬‬

‫‪ MRI‬او‪ ERC‬چې ‪ non invasive‬ﻣعاينه ده د دې پواسطه ټول هغه ارګانونه چې صفراوي‬

‫الرو‪ ،‬اوعيو‪ ،‬ملفاوي عقدات‪ ،‬ځيګر او نږدې ساختامنونه څخه عبارت دي او د توﻣور‬
‫پواسطه اشغال شوي وي په بشپړه توګه ارزيايب کېږي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫‪ :curative treatment -۱‬د صفراوي کڅوړې د کانرس او د کوالنژيوکارسينوﻣا‬
‫په درﻣلنه کې غوره ټاکنه د جراحي څخه عبارت دي‪(Margreat, 2014).‬‬

‫‪ palliative treatment-۲‬درﻣلنه په هغو ناروغانو کې چې توﻣور ئې د ريزکشن وړ نه وي‪،‬‬

‫د اثناعرش بندش او ژېړي ﻣوجود وي‪ ،‬د ناروغ د اراﻣولو لپاره پکار وړل کېږي‪ .‬چی عبارت‬
‫ده له‪:‬‬

‫(‪ :Stent )۱‬دکوچني پالستيکي تيوب څخه عبارت دي چې په صفراوي الرو کې تطبيق‬
‫کېږي تر څو صفراوي کڅوړه دريناژ يش‪.‬‬

‫(‪ :Catheter )۲‬د صفراوي کڅوړې په داخل کې تطبيق کېږي او د ګيدې د جدار څخه د‬
‫باندې خارج او ‪ bag‬پورې تړل کېږي‪.‬‬

‫(‪ :Choledochojejunastomy )۳‬ناروغ ته اجرا کېږي‪.‬‬

‫(‪ :Pain mediates )۴‬ناروغ ته ‪ morphine‬ورکول کېږي‪.‬‬

‫صفراوي کڅوړه ‪95‬‬

‫(‪ )۵‬د انسدادي ژېړي درﻣلنه‪ :‬د دې ناروغۍ درﻣلنه نن ورځ د پوستکي د الرې او يا هم د‬
‫اندوسکوپي پواسطه د ‪ stent‬په تطبيق رسه تر رسه کېږي‪ .‬کيموتراپي او راديو تراپي د‬
‫ﻣرستندويه درﻣلنې په توګه د دې توﻣور په درﻣلنه کې ﻣهم رول نه لري‪ .‬د صفراوي کڅوړې‬
‫ﻣوضعي کانرس او د توﻣور پتالوژيکي ﻣرحله د ناروغ د جراحۍ ډول تعينوي‪(Williams, .‬‬
‫)‪2013‬‬
‫هغه ناروغانو کې چې د ﻣيتاستازس شواهد ﻣوجود نه وي بايد د جراحي عمليې پواسطه‬
‫درﻣلنه يش‪ .‬د دې لپاره چې‪:‬‬

‫‪ )۱‬د پتالوژي تشخيص رسه راټول يش‪.‬‬

‫‪ )۲‬دقيق ‪ staging‬تر رسه يش‪.‬‬

‫‪ )۳‬او که توﻣور د رزکشن وړ وي لرې يش‪.‬‬

‫د صفراوي کڅوړې د عضيل طبقې پورې ﻣربوط توﻣورونه (‪ )T1‬چې په تصاديف توګه د‬
‫کويل سيستيکتوﻣي پر وخت چې صفراوي تېږي د پاره اجراء کېږي‪ ،‬پيدا کېږي‪ .‬ټول پوهان‬
‫پدې عقيده دي چې ساده کويل سيستيکتوﻣي د(‪ )T1‬د پاره د ﻣناسبې درﻣلنې څخه عبارت‬
‫ده‪ .‬دا ناروغان ‪ ۱۰۰‬فيصده تر پنځه کالو پورې ژوندي پاتې کېداي يش‪(Margreat, .‬‬
‫)‪2014‬‬
‫که توﻣور د عضيل طبقې څخه تېر شوي وي اﻣا د سريوزا څخه خارج شوي نه وي (‪)T2‬‬
‫پدې صورت کې پراخه ‪ cholecystomy‬اجراء او ‪ ۳‬سانتي ﻣرتو پورې د ځيګر د نورﻣال‬
‫پرانشيم ريزکشن اجراء اوملف نوډ ايستل کېږي‪ .‬د (‪ )T2‬د ناروغانو پتالوژيکي بررسۍ کې‬
‫په ‪ ۱/۲‬پيښو کې ملف نوډونو ته ﻣتاستاز ﻣوجود ؤ نو له همدې کبله پدې ناروغانو کې د‬
‫ملف نودونو لرې کول د درﻣلنې ﻣهمه برخه جوړوي‪.‬‬

‫که چېرې توﻣور د سريوزا طبقې څخه تري يش‪ ،‬ځيګر او يا نورو ارګانونو ته ورسيږي‪ ،‬د‬
‫پريتوان داخل او لرې ځايونو ته انتشار کوالي يش‪ .‬که پريتوان ته يې ﻣيتاستازس ورکړي‬
‫وي او ملفاوي عقدات اشغال شوي وي‪ ،‬د ښي طرف ‪ extended‬هيپاتيکتوﻣي د توﻣور د‬
‫بشپړ پاکوايل د پاره تر رسه کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 96‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ :Radiation therapy -۳‬راډيوتراپي د ناروغ د اعراضو د اراﻣولو په خاطر تررسه کېږي‬

‫يعنې دا چی که ناروغ د عمليات زغم ونه لري د ژېړي او خارښت د کمولو په ﻣنظور د‬
‫پوستکي له الرې او يا هم د ‪ endoscopic‬عمليې پواسطه ‪ stent‬تطبيق او راډيو تراپی‬
‫اجراء کېږي‪.‬‬

‫‪ :Chemotherapy‬دکيموترياپی درﻣلنه د ‪ anti cancer drugs‬څخه عبارت ده چې ‪ iv‬او‬

‫يا د خويل له الرې ناروغ ته ورکول کېږي‪ ،‬کوم درﻣل چې د صفراوي کڅوړې د کانرس په‬
‫درﻣلنه کی پکار وړل کېږي عبارت دي له‪Capecitabine ،Fluorouracil،Cisplatin :‬‬
‫او د ‪ Oxaliplatin‬څخه‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫کوالنژيو کارسينوﻣا‬
‫د صفراوي الرو د کارسينوﻣا پيښي ﻣخ په زياتيدو دي اکرثاا ً د ‪ ۵۰‬کلني څخه‬
‫وروسته ليدل کېږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫ايتولوژي‬
‫دا ناروغي په نارينه ؤ کې زيات تصادف کوي او د کوملو التهايب ناروغيو‪،‬‬
‫سکلريوزنګ کوالنژيتس‪ ،‬د ځيګر والدي فربوزس‪ ،‬د کوليدوک سيستونه او پويل سيستيک‬
‫هيپاتيک رسه نژدې اړيکې لري‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫پتالوژي‬
‫د ﻣاکروسکوپيک له نظره نوﻣوړي توﻣور د خکر د پرانشيم په داخل کې او يا د ځيګر‬
‫څخه د باندې په لويو صفراوي الرو کې راﻣنځته کېږي‪ ،‬ښي او چپ کبدي قنات‪ ،‬اسايس‬
‫صفراوي قنات او سيستيک قنات هغه ځايونه دي چې پدې ناروغۍ زيات اخته کېږي‪ .‬د‬
‫ﻣيکروسکوپيک له نظره نوﻣوړي توﻣور د ‪ mucine secreting adenocarcinoma‬څخه‬
‫عبارت دي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪97‬‬

‫کلينيکي تظاهرات‬
‫دې ناروغانو کې بې درده‪ ،‬ﻣخ په زياتيدو ژېړي ﻣوجود وي‪ ،‬د بولو رنګ يې تور او د‬
‫غايطه ﻣوادو رنګ يې سپني وي ناروغ شحمي اسهال لري او وزن يې د السه ورکړي وي‪.‬‬

‫په فزيکي ﻣعاينه کې ځيګر هايپرتروفيک او حساس جس کېږي‪.‬‬

‫تشخيص‪ :‬د ‪ PTC ,MRCP,ERCP‬او د ستنې پواسطه بايوپيس چې د يس ټي سکن‬

‫تر رهناميي الندې اجراء کېږي تشخيص کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫توﻣور په کراره وده کوي د ‪ ERCP‬په ﻣرسته ‪ Stent‬تطبيق کېږي او يا د جراحي‬
‫عمليې پواسطه ‪ Bypass‬اجراءکېږي )‪(Margreat, 2014‬‬

‫صفراوي فيستوال‬
‫تعريف‪ :‬صفراوي فيستوال د فيستوال يو ډول دی چې صفراء د صفراوي قناتونو‬
‫او ﻣجاورو ساختامنونو د غري طبعي اړيکې د الرې جريان پيدا کوي‪(Brunicarde F, .‬‬
‫)‪2010‬‬
‫ډولونه‪ )۱( :‬خارجي فيستوال‪ :‬خارجي ‪ fistulas‬د جراحي عمليات په تعقيب پيداکېږي چې‬
‫د صفراوي الرو د ﻣاوفه کيدو او يا هم د ‪anastomotic‬ناحيې د ‪ leakage‬له اﻣله راﻣنځته‬
‫کېږي‪.‬‬

‫ايتولوژي‬
‫‪Gastrectomy‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Cholecystectomy open or laparoscopic‬‬ ‫‪‬‬
‫‪CBD surgery‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Pancreatic surgery‬‬ ‫‪‬‬
‫داخيل فيستوال‪cholecystoduedenal fistulas :‬د ‪ gall stone ileus‬سبب ګرځي‬
 ‫ د ګېډې جراحي‬98

‫ د خارجي صفراوي‬. Cholecysto choledochal fistula،Cholecysto enteric fistula

.‫ کېږي‬reserve ‫ اکرثا ً خطرناک وي خو زياتره وخت پخپله‬،‫فسټول اداره کول ستونزﻣن دي‬
(Brunicarde F, 2010)
Liver ‫ او‬Electrolytic estimations، ERCP ، Fistulogram ‫د‬:‫تشخيص‬
function test

‫درﻣلنه‬
Total parental nutrition 
Antibiotic 
Blood transfusion 
‫ کريم رسه‬zinc oxide ‫ د فستول جراحي پانسامن په ﻣنظمه توګه د‬
‫ د صفراوي الرو تسلسل اصالح کول‬
open surgery 
(Margreat, 2014) .‫ پواسطه‬Stenting ‫ او يا هم د‬ERCP 
‫صفراوي کڅوړه ‪99‬‬

‫لنډيز‬

‫صفراوي کڅوړه د ناک په شان شکل لري‪۷ .‬نه تر‪ ۱۰‬سانتي ﻣرته اوږدوايل او‬
‫‪ ۵۰ -۳۰‬ﻣيل ليرته ظرفيت لري خو په انسدادي حاالتو کې د صفراوي کڅوړې ظرفيت ‪۳۰۰‬‬
‫ﻣيل ليرتو ته رسېږي‪.‬‬

‫صفراوي کڅوړه د ځيګر په سفيل سطحه کې په يوه ‪ fossa‬کې قرار لري‪ .‬هغه کرښه چې‬
‫نوﻣوړې ‪ fossa‬د وريدي اجوفو سفيل برخه رسه نښلوي‪ ،‬ځيګر په ښي او چپ لوب وېيش‪.‬‬

‫صفراء د ځيګر پواسطه توليد او په صفراوي کڅوړه کې زيرﻣه کېږي او د صفراوي کڅوړې‬
‫څخه اثناعرش ته انتقالېږي‪ .‬په حقيقت کې هغه صفرا چې د ځيګر څخه جال کېږي ‪97%‬‬
‫اوبه‪ 1-2% ،‬صفراوي ﻣالګې او ‪ 1%‬رنګه ﻣاده )‪،(pigment‬کوليسرتول او شحمي‬
‫اسيدونه)‪ (fatty acids‬برابروي‪ ،‬ځيګر تقريبا ً ‪ 40ml/hour‬صفرا اطراح کوي‪.‬‬

‫صفراوي کڅوړه الندې دندی لري‪ :‬د صفرا زيرﻣه کول‪ ،‬د صفراء غليظول‪ ،‬د ﻣخاط افراز‪.‬‬

‫د صفراوي کڅوړې انوﻣايل ګانې عبارت دي له‪ :‬د صفراوي کڅوړې والدي‪، agenesis‬‬
‫‪ ،Double gall bladder‬چپ طرف ته د صفراوي کڅوړې ﻣوجوديت‪ ،‬په خلف کې د‬
‫صفراوي کڅوړې ﻣوجوديت چې دا ډېر نادر وي‪ .‬بله انوﻣايل يې ‪،The Phrygian cap‬‬
‫او الﻣبو وهونکې صفراوي کڅوړې څخه عبارت دي‪.‬‬

‫د سيستيک قنات انوﻣالۍ عبارت دي له‪ :‬کوچني قناتونه‪ ،‬د سيستيک قنات والدي نشتوايل‪،‬‬
‫د کوليدوک سيست‪ ،‬د صفراوي الرو والدي اتريزيا او اوږد سيستيک قنات څخه‪.‬‬

‫په ﻣعايناتو کې يې د وينې ټسټونه‪ ،‬الرتاساوند‪Oral ،Plain Radiography ،‬‬

‫‪Computerized‬‬ ‫‪،Biliary Radionuclide Scanning ،cholangiography‬‬
‫‪ ،MRI ،PTC ،tomography‬او ‪ ERCP‬شاﻣل دي‪.‬‬

‫صفراوي تيږې د صفراوي الرو د ﻣعمولو ناروغيو له ډلی څخه دي چې هضمي سيستم‬
‫اغيزﻣن کوي‪ .‬د اټوپيس د راپور له ﻣخې د صفراوي تيږو خپريدل د ‪ ۱۱‬نه تر ‪ ٪۳۶‬پورې دي‪.‬د‬
‫صفراوي تيږو پيښی ‪ 10-15%‬پورې د اﻣريکا په هيواد کې شتون لري‪ .‬په ‪ 80%‬پيښو کې‬
 ‫‪ 100‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ asymptomatic‬وي‪ .‬په ‪ UK‬کې د صفراوي تيږو پيښی ‪ 10%‬په ښځينه ؤ کې چې ‪ ۴۰‬کاله‬

‫عمر ولري راﻣنځته کېږي‪ .‬د صفراوي تيږو پيښی په يو شمري فکتورونو پورې اړه لري چې د‬
‫هغې له ډلی څخه عمر‪ ،‬جنس او نژاد دي‪ .‬هغه ځانګړي رشائط چې شخص د صفراوي‬
‫تيږو لپاره برابروي عبارت دي له‪ :‬چاغي‪ ،‬اﻣيدواري‪ ،‬غذايې عواﻣل‪ ،‬د کرون ناروغۍ‪ ،‬د اليوم‬
‫ترﻣينل ريزيکشن‪ ،‬د اليوم التهاب‪ ،‬د ﻣعدې جراحي ‪hereditary spherocytosis, sickle‬‬
‫‪ cell disease, and thalassemia‬څخه‪ .‬پيښی يې په ښځوکې د نارينه ؤ په پرتله درې ځله‬
‫زيات دي‪ .‬په اسيا او اروپا کې يې د پيښو کچه کمه ده ‪.‬د صفراوي تيږو ‪ ٪۳‬ناروغان د‬
‫اختالطاتو د خطر رسه ﻣخاﻣخ وي لکه حاد کوليسيستيتس‪ ،‬کوالنجايتس او حاد پانکرياتيتس‪.‬‬

‫صفراوي تيږې د کيمياوي جوړښت او ﻣاکروسکوپيک بڼې په نظر کې نيولو رسه په دوه‬
‫ډولونو وېشل شوي‪ :‬کوليسرتويل صفراوي تيږې‪ ،‬رنګه (صباغي توره او قهوه يئ)‪.‬‬

‫صفراوي تيږه په ﻣحلول کې د حل شوو جاﻣدو ﻣوادو د يو ځاي کيدو په پايله کې جوړېږي‪.‬‬
‫په صفراء کې اسايس ﻣنحل ﻣواد عبارت دي له بلريوبني‪ ،‬صفراوي ﻣالګې‪ ،‬فاسفوليپيد او‬
‫کوليسرتول څخه‪.‬‬

‫حاد کويل سيستايتس د صفراوي کڅوړې د حاد التهاب څخه عبارت دي چې په ثانوي‬
‫ډول د صفراوي کڅوړې د تېږو په نتيجه کې ﻣنځته راځي‪ .‬په درﻣلنه کې يې طبي او جراحي‬
‫درﻣلنه شاﻣله ده‪ .‬ﻣزﻣن کويل سيسټايټس د صفراوي کڅوړې د ﻣزﻣن التهاب څخه عبارت‬
‫دي کوم چې د زيات وخت لپاره دوام کوي‪ .‬نږدې ‪ ۲/۳‬برخه د صفراوې تيږې ناروغان په‬
‫ﻣزﻣن کويل سيست باندې اخته وي چې د درد د ﻣتکرر حملو له ﻣخې پيژندل کېږي‪ .‬درد‬
‫هغه وخت راﻣنځته کېږي کله چې تيږه سيستيک قنات بند کړي او د صفراء د کڅوړې په‬
‫جدار باندې فشار زيات يش‪ .‬پتالوژيکي بدلونونه او کلينيکي عاليم يې يو د بل رسه اړيکی‬
‫نه لري ظاهرا ً صفراوي کڅوړه نارﻣل ښکاري اﻣا په ﻣخاطي غشاء کې يې په خفيف ډول‬
‫ﻣزﻣن التهاب ﻣوجود وي‪ .‬عمده عرض يې د درد څخه عبارت دي چې ثابت وصف لري‬
‫او په ملړي نيم ساعت کې يې شدت زيات وي‪ .‬درﻣلنه يې د ليتوترپيس او کويل‬
‫سيستيکتوﻣي څخه عبارت ده‪.‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪101‬‬

‫د کوليدوک تيږې کېداي يش کوچني او يا غټی وي‪،‬کېداي يش يوه او يا ډيري وي چې‬

‫‪ ٪ ۶-۱۲‬د صفراوي کڅوړې د تيږې په اخته ناروغانو کې پيداکېږي‪ .‬پيښې يې د عمر په‬
‫ياتيدو رسه زياتېږي‪ .‬په ‪ ٪۳۰-۲۵‬پيښو کې هغه ناروغان چې عمرونه يې د ‪ ۶۰‬کالو څخه‬
‫زيات وي او د صفراء د کڅوړې عالﻣه يې تيږې ولري د کوليدوک تيږې هم لري‪.‬‬

‫سکلريوزنګ کولنجايتس د صفراوي الرو يوه غري ﻣعموله ناروغي ده چې د داخيل او‬
‫خارجې کبدي صفراوي الرو د التهايب تضيقاتو رسه ﻣشخص کېږي‪ .‬يوه پرﻣختللې ناروغي‬
‫ده چې په پايله کې په ثانوي ډول د صفراوي سريوز الﻣل کېږي‪ .‬په اﻣريکا کې د دې‬
‫ناروغۍ پيښی ‪ ۱-۶‬پيښي په هر ‪ ۱۰۰۰۰۰‬کسانو کې ﻣوجودې دي‪ .‬د ابتدايي سکلريوزنګ‬
‫کوالنجيتس ناروغان ‪ ۷۵٪‬نارينه وي او ﻣتوسط عمرونه ئې د تشخيص پر ﻣهال ‪ ۴۰‬کاله وي‪.‬‬

‫د اسکلريوزنګ کالنژيت د پاره هيڅ ډول درﻣل چې ﻣﺆثر واقع يش وجود نه لري او هم‬
‫هيڅ ډول درﻣلنه چې ناروغ ته شفاء ورکړي‪ ،‬ﻣوجود نه ده‪ .‬کورتيکوسرتوئيد‪،‬‬
‫‪ ursodeoxycholic acid ،Immunosupressive‬او انتي بيوتيکونه يې په درﻣلنه کې‬
‫ناکام پاتې شوي‪ .‬صفراوي تضيقاتو ته کوالي شو چې توسع (‪ )dilatation‬اجراء کړو او د‬
‫اندوسکوپي په واسطه او يا د پوستکي د الرې ‪ stent‬تطبيق يش‪ .‬د ځيګر پيوند هم پکې‬
‫استطباب لري خو په کولنجيو کارسينوﻣا کې ﻣضاد استطباب دي‪.‬‬

‫د صفراوي کڅوړې اﻣپيام د حاد کويل سييست د شديدې نوعې څخه عبارت ده چې د‬
‫سيستيک قنات د بندش او د صفراء د رکودت له کبله راﻣنځته کېږي‪.‬د ﻣحاسبي له ﻣخې ‪۵-‬‬
‫‪ ٪ ۱۵‬د اﻣپييام تشخيص شوې پيښې په حاد کويل سيست باندې اخته کسان ؤ‪ .‬چې پدې‬
‫صورت صفراوي کڅوړه د ‪ pus‬څخه ډکه وي ناروغ د ‪ RUQ‬د رد لري او په جس رسه‬
‫حساس وي‪ ،‬تبه لري او د لوکوسيت شمري د ‪ ۱۸۰۰۰‬زره څخه زيات وي ځينې وخت‬
‫التهايب صفراوي کڅوړه د ‪ omentum‬او ﻣعدې پواسطه احاطه کېږي او د صفراء د کڅوړې‬
‫پالسرتون جوړوي چې د يخو تطبيقاتو رسه تداوي او ﻣنحل کېږي‪.‬‬

‫د صفراء د کڅوړې کارسينوﻣا د يو نادر خبيث توﻣور څخه عبارت دي چې عموﻣا په زړو‬
‫خلکو کې راﻣنځته کېږي دا يو ﻣتجاوز توﻣور دي او خراب انزار لري‪ .‬د اﻣريکا په هيواد کې‬
 ‫‪ 102‬د ګېډې جراحي‬

‫د صفراء د کڅوړې د کارسينوﻣا پيښې هر کال ‪ ۵۰۰۰‬ته رسېږي او د هضمي سيستم د پنځم‬
‫ﻣعمول خبيث توﻣور څخه عبارت دي دا د هضمي سيستم د ټولو خبيثو توﻣورونو ‪٪۴-۲‬‬
‫تشکيلوي‪ .‬پيښی ئې د عمر په زياتيدو رسه زياتېږي په ښځو کې د نارينه وو په نسبت ‪۲-۶‬‬
‫چنده زيات راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫د صفراوي الرو د کارسينوﻣا پيښی ﻣخ په زياتيدو دي اکرثا ً د ‪ ۵۰‬کلني څخه وروسته ليدل‬
‫کېږي‪ .‬دا ناروغي په نارينه ؤ کې زياته ليدل کېږي‪ ،‬او د کوملو التهايب ناروغيو‪،‬‬
‫سکلريوزنګ کوالنژيتس‪ ،‬د ځيګر والدي فربوزس‪ ،‬د کوليدوک سيستونه او پويل سيستيک‬
‫هيپاتيک رسه نژدې اړيکې لري‪.‬‬

‫صفراوي فيستوال د فيستوال يوه نوعه ده چې صفراء د صفراوي قناتونو او ﻣجاورو‬

‫ساختامنونو د غري طبعي اړيکې د الرې جريان پيدا کوي‪ .‬چې په دوه ډوله ده‪ ،‬خارجي او‬
‫داخيل‪.‬‬

‫خارجي ‪ fistulas‬د جراحي عمليات په تعقيب پيدا کېږي چې د صفراوي الرو د ﻣاوفه کيدو‬
‫او يا هم د ‪ anastomotic‬ناحيې د ‪ leakage‬له اﻣله راﻣنځته کېږي‪ .‬داخيل فيستوال د ‪gall‬‬
‫‪ stone ileus‬سبب ګرځي‪.‬‬
‫صفراوي کڅوړه ‪103‬‬

‫پوښتنې‬
‫لوﻣړي پوښتنه ‪ :‬د ‪ acute cholecystitis‬په اړه په الندې ځوابونو کې غلط ځواب په‬
‫نښه کړئ؟‬

‫ب ‪ :‬د ‪ RUQ‬تندرنس‬ ‫الف ‪ :‬د درد انتشار ښي اوږي ته‬

‫د ‪ :‬په ‪ RUQ‬کې د کتلې ﻣوجوديت‬ ‫ج ‪ :‬ﻣثبت ‪Murphy’s sign‬‬

‫دوميه پوښتنه‪:‬د ﻣزﻣن ‪ cholecystitis‬عمده عرض عبارت دي‪ :‬له صحيح ځواب په نښه‬
‫کړئ!‬

‫ب ‪ :‬درد ‪ ۵-۱‬ساعته دوام‬ ‫الف ‪ :‬درد په ‪ Umbilical‬کې ﻣوقيعت لري‬

‫کوي‬

‫د ‪ :‬درد ثابت وصف نه‬ ‫ج ‪ :‬ځينو ناروغانو ته کانګې او ځينو ته اسهاالت پيداکيږي‬
‫لري‬

‫درميه پوښتنه ‪ :‬د ‪ CBD‬تيږي په اړه غلطه ځواب په نښه کړئ ‪:‬‬
‫ب ‪ :‬د تشو ﻣيتازو رنګ تور وي‬ ‫الف ‪ :‬د انسدادي ژيړي الﻣل کيږي‬
‫د ‪ :‬پورته ټول صحيح دي‬ ‫ج ‪ :‬د ډکو ﻣيتازو رنګ سپينوي‬

‫څلورﻣه پوښتنه ‪ :‬دصفراوي تيږو د چټک تشخيص په ﻣوخه دکوم يوه ازﻣوينې څخه‬
‫کاراخيستل کيږي؟‬
‫ب ‪MRI Scan:‬‬ ‫الف ‪Endo sonography :‬‬
‫د ‪Ultrasound :‬‬ ‫ج ‪CT scan :‬‬

‫پنځمه پوښتنه ‪ :‬کوم يو د صفراوي تيږو د الﻣلونو څخه نه دي؟‬

‫ب ‪Infection :‬‬ ‫الف ‪Hemolytic anemia :‬‬
‫د ‪ :‬پورته درې واړه صحيح دي‬ ‫ج ‪Gastrojejunostomy :‬‬

‫شپږﻣه پوښتنه ‪ :‬د ‪ CBD‬اوږودوايل او د قطعاتو يوازې نوﻣونه وليکئ!‬

‫اووﻣه پوښتنه ‪ :‬صفراوي کوليسرتويل جوړښت توضيح کړئ!‬
‫امته پوښتنه ‪ :‬د صفراوي تيږو اختالطات په صفراوي الرو کي وليکئ!‬
 ‫‪ 104‬د ګېډې جراحي‬

‫نهمه پوښتنه ‪ :‬د صفراوي الرو د کارسينوﻣا درﻣلنه وليکئ؟‬

‫لسمه پوښتنه ‪ :‬د صفراوي فيستوال تشخيص د کوﻣو ﻣعايناتو پواسطه تر رسه کيږي؟‬
105 ‫صفراوي کڅوړه‬

‫ﻣاخذونه‬

‫ د ننګرهار پوهنتون طب‬.‫ د سيستمونو پتالوژي‬.)‫ هـ ش‬۱۳۹۲( .‫ خليل احمد‬،‫بهسودوال‬

۲۹۵ ،۲۹۴ :‫ ﻣخونه‬.‫ کابل‬.‫ افغانستان ټاميز ﻣطبعه‬.‫پوهنځي‬

A.C, Guyton, J.E, Hall. (2011), Textbook of Medical Physiology, 12th ed.
Philadelphia, Pennsylvania: Saunders Publishers; Pp: 802-804.
Ahrendts A. Steven, A.Henry. (2016), Sabiston Textbook of surgery, 20th
ed. USA, SAUNDERS Publishers; Pp: 1513 - 1514.
Alhamdani A, Mahmud S, Jamel M, Baker. A Primary closure of
Choledochotomy after laparoscopic common bile duct, Endosco. 2011; 22;
2190 – 5.
Brunicarde F. Charles, Anderson K. Dana. (2010), Schwartz’s principle Of
Surgery 10th ed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp: 1341
- 1345.
Cuscheri sir Alfred, Steele Robert, Moosa. Abdul Rahim. (2002), Essential
Surgical Practice; Higher Surgical Training General Surgery, 4th ed; UK
Arnold; Pp: 348-349.
Donovan JM. Physical & metabolic factors in gallstone Pathogenesis.
Gastroenterology Clinic of North America. 1999;28:75–97 [PubMed]
Ellis Harold, callen Roy, Watson Christopher. (2010), Lecture Notes of
General Surgrey. 12th Ed. WILEY BLACKWELL Publication, USA; Pp:
280 – 284
Lawrence Way. (2018), Current Surgical Diagnosis & Treatment, 14th ed.
USA: Appleton & Lange; Pp: 577 - 580.
Margreat Farquhar son, Moran Brendan. (2014) .Textbook of Operative of
General Surgery. 10th ed. Hodder Arnold; UK. Pp : 335 - 340.
Naeem, Rahim najjad NA, Rahim najjad MK, Khurshid M, Ahmed QJ,
Shahid SM, Khawar F, Najjar MM. (2012), Assessment of characteristics
of patients with cholelithiasis from economically deprived rural Karachi,
Pakistan, BMC ResNotes. June 28; 5: 334. Retrieved from http:
www.ncbinlmnih.gov/pubmed.
Unisa Sayeed, Jagannath Palepu et al. (2011). Risk factor of gallbladder
disease, in North India – HPB (oxford). Feb; 13 (2): 117-125.
 ‫ د ګېډې جراحي‬106

Willamm Norman, Balustrade J. K Christopher & Ronan O’ Connell.

(2013), Bailey & love’s Short Practice of Surgery, 26th ed. Great Britain:
Hodder Arnold; Pp: 1123 - 1125.
Zinner J. Michael, Ashley. (2007). Maingot’s abdominal operation. 11th
ed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp: 1016 - 1018.
 ‫دريم څپرکي‬
‫پانکراس‬
‫پانکراس يوه خلف پريتواين عضوه ده چې د ګيډې په پورتني برخه کې په ﻣايل‬
‫ډول د ‪ Duodenum‬د ‪ C-loop‬څخه د ‪ spleen‬تر ثرې پورې ﻣوقعيت لري‪ .‬په يو کاهل‬
‫شخص کې د پانکراس طول ‪ ۲۰-۱۵‬سانتي ﻣرته پورې وي چې وزن يې ‪ ۱۰۰-۷۵‬ګراﻣو ته‬
‫رسېږي‪.‬‬

‫په دې څپرکي کې د پانکراس د اناتوﻣۍ او فزيالوژۍ ترڅنګ د پانکراس والدي انوﻣايل هم‬
‫په ﻣفصل ډول ترشيح کيږي‪ .‬همدارنګه په دې څپرکي کې د پانکراس ترضيضات‪ ،‬جروحات‬
‫او درﻣلنه يې څېړل شوې ده‪ .‬ورپسې پانکرايس فيستوال‪ ،‬د پانکراس حاد او ﻣزﻣن التهابات په‬
‫تفصييل بڼه څېړل شوي دي‪ .‬پانکرياتيک سيست‪ ،‬د پانکراس کارسينوﻣا‪ ،‬سيستيک نيوپالزم‪،‬‬
‫پانکرايس کولرا او د پانکراس ځينې نور توﻣورونو ته هم په دې څپرکي کې ځاي ورکړل شوي‬
‫دي‪.‬‬

‫د پانکراس د اناتوﻣي ﻣخترصه ‪Review‬‬

‫پانکراس يوه خلف پريتواين عضوه ده چې د ګيډې په پورتني برخه کې په ﻣايل‬
‫ډول د ‪ Duodenum‬د ‪ C-loop‬څخه د توري ترناﻣي پورې ﻣوقعيت لري‪ .‬په يو کاهل‬
‫شخص کې د پانکراس طول ‪ ۲۰-۱۵‬سانتي ﻣرته پورې او وزن يې ‪ ۱۰۰-۷۵‬ګراﻣو ته رسېږي‪.‬‬
‫)‪(Brunicarde F, 2010‬‬
 ‫‪ 108‬د ګېډې جراحي‬

‫برخي ‪ :‬جراحان ﻣعموالً د پانکراس په اړه پتالوژيک ﻣوقعيتونه په څلورو برخو‬

‫وييش‪ ،‬چې عبارت ده له راس )‪ ،(Head‬غاړه )‪ ،(Neck‬جسم )‪ (body‬او لکۍ )‪(tail‬‬
‫څخه‪ .‬د پانکراس راس په ډېر صميمي ډول د اثنا عرش د چوکاټ )‪ (C-loop‬په ﻣينځ کې‬
‫داخل شوي دي او د سفيل اجوف وريد)‪ (IVC‬او د علوي ﻣصاريقوي رشيان )‪(SMA‬‬
‫ﻣخې ته پروت دي‪.‬‬

‫د پانکراس په قدام کې ﻣعده او د اثناعرش لوﻣړۍ قطعه قرار لري‪ ،‬صفراوي ﻣشرتک قنات‬

‫‪ ۳-۱‬شکل‪ :‬د پانکراس اناټوﻣيک جوړښت )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫په خلفي ﻣيزابه کې اثنا عرش ته نژدې د پانکراس په راس کې سري لري‪.‬‬

‫د پانکراس جسم خلفاً د ابهر ‪ ،‬د حجاب حاجز له کيڼ برخې‪ ،‬کيڼ فوق الکليوي غده او د کيڼ‬
‫پښتورګي رسه په متاس کې دي او د پانکراس لکۍ د توري د ناﻣي )‪ (Hillus‬رسه التصاق کړي‬
‫دي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫پانکرايس قناتونه‪ :‬د پانکراس اصيل قنات چې د ‪ wirsung duct‬په نوم يادېږي د غدې د‬
‫لکۍ نه تر راس پورې اﻣتداد لري په ځوانانو کې ‪ 3-4mm‬او په زړو کې د ‪ 5-6mm‬پورې‬
‫قطر لري په ‪ 90%‬خلکو کې د صفراء د عموﻣي قنات رسه ﻣخکې لدې څخه چې د‬
‫‪ Ampulla of water‬برخه کې اثناعرش ته داخل يش‪ ،‬يو ځاي کېږي‪ .‬د پانکراس فرعي‬
‫پانکراس ‪109‬‬

‫قنات چې د ‪ Santorin duct‬په نوم يادېږي ‪ Ampulla of water‬نه د ‪ 2cm‬په اندازه‬

‫پورته او د ‪ pylorus‬څخه ‪ 7cm‬لري اثناعرش کې خالصېږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫‪ ۳-۲‬شکل‪ :‬د پانکراس قناتونه )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫د پانکراس رشياين سيستم‬

‫‪-۱‬د پانکراس د راس رشاين‪ :‬د پانکراس د قداﻣي او خلفي رشياين قوسونو پواسطه ارواء کېږي‬
‫چې د دې رشياين قوسونو علوي رسچينه يې ‪ Gastroduedenal‬رشيان او سفيل ﻣصاريقي‬
‫رشيان دي‪.‬‬

‫الف‪ :‬قداﻣي رشياين قوس‪ :‬د قداﻣي علوي رشيان )‪ (Pancreatic duodenal art‬چې د‬
‫‪ Gastroduedenal Art‬څخه رسچينه اخيل او قداﻣي سفيل ‪Pancreatic duodenal‬‬
‫رشيان چې د علوي ﻣساريقي رشيان )‪ (Sup M Art‬څخه رسچينه اخيل د تفمم څخه چې‬
‫د پانکراس د راس په قدام کې صورت نييس جوړ شوي دي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫ب‪ -‬خلفي رشياين قوس‪:‬‬

‫د خلفي علوي )‪ (Pancreaticoduodenal‬چې د ‪ Gastroduedenal‬څخه رسچينه نييس‬

‫او خلفي سفيل ‪ Pancreaticoduodenal‬رشيان چې د ﻣساريقي علوي رشيان څخه رسچينه‬
 ‫‪ 110‬د ګېډې جراحي‬

‫اخيل البته د تفمم څخه يې چې د پانکراس د راس په خلف کې صورت نييس جوړ شوي‬
‫دي‪.‬‬

‫‪ ۳-۳‬شکل‪ :‬د پانکراس اروا )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫‪ -۲‬د پانکراس د جسم او لکۍ رشاين‪:‬‬

‫د پانکراس جسم او لکۍ د الندې رشاينو پواسطه ارواء کېږي‬

‫الف‪ :(Inf pancreatic art) -‬دا رشيان په ﻣختلفو خلکو کې د ﻣختلفو برخو څخه رسچينه‬
‫نييس ﻣثالد ‪ Pancreaticoduodenal ،Sup.M.Art‬رشيان د قداﻣي علوي يا قداﻣي‬
‫سفيل شعباتو څخه يا د پانکراس د علوي رشيان څخه چې دا رشيان د پانکراس د خلفي‬
‫سفيل په سري او د پانکراس نسج رسه صميمي التصاق لري‪.‬‬

‫ب )‪ :(Sup pancreatic Art‬په ‪ 10%‬يا ‪ 15%‬خلکو کې دا رشيان ﻣوجود نه وي دا‬

‫رشيان د طحايل کبدي او د علوي ﻣساريقوي رشيان څخه رسچينهء اخيل او د پانکراس په‬
‫علوي خلفي ﻣخ سري لري‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
‫پانکراس ‪111‬‬

‫د پانکراس وريدي سيستم‪ :‬د پانکراس وريدي جريان د پانکراس رشياين سري تعقيبوي او‬
‫د رشيان هم نوﻣه دي ‪ .‬د پانکراس اوريدې نسبت رشيانونو ته لږ سطحي سري لري او د‬
‫پانکراس ټوله وريدي وينه د پانکراس د غاړې د خلفي رسحد په ‪ Sun M vein‬کې‬
‫توئېږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫د پانکراس ملفاوي دريناژ‪ :‬د پانکراس د لکۍ ملفاوي الرې په هغه ملفاوي غدواتو کې‬
‫ختمېږي چې د طحال په ثره کې واقع دي‪ .‬د پانکراس د راس ملفاوي الرې د هغه ملفاوي‬
‫غداوتو رسه الره لري کوم چې د اثنا عرش او پانکراس په ﻣينځ کې او يا د پيلور په رس واقع‬
‫کېږي د پانکراس د قداﻣي ﻣخ ملفاوي دريناژ په هغه ملفاوي عقداتو کې صورت نييس‬
‫کوم چې د ځيګر د رشيان په اﻣتداد قرار لري او د پانکراس د خلفي ﻣخ ملف د ابهر په‬
‫چارچاپري ملفاوي عقداتو کې توئېږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫‪ ۳-۴‬شکل‪ :‬د پانکراس وريدي سيستم )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫د پانکراس تعصيب‪ :‬د پانکراس ﻣرسله عصبي الياف له لسم زوج ‪Splanchnic nerve‬‬
‫څخه رسچينه اخيل‪ .‬ﻣرسله الياف د ښي لسم زوج د ‪ celiac‬څانګې د سيلياک د ضفريې‬
‫څخه تري او په هغه ‪ ganglia‬کې چې د پانکراس په داخل الفصييص غشا کې ﻣوقعيت‬
 ‫‪ 112‬د ګېډې جراحي‬

‫لري‪ ،‬ځاي نييس‪ .‬ددې عصب ‪ Postganglionic‬الياف )‪ (Acini‬جزيرات )‪ (Islet‬او‬

‫قناتونه تعصيبوي د پانکراس حشوي ﻣرسله الياف لسم زوج او ‪ splanchnic‬اعصابو ته‬
‫داخل او کوم اعصاب چې درد انتقالوي په ‪Splanchnic‬عصب پورې اړه لري‪ .‬د پانکراس‬
‫سيمپاتيتيک الياف د ‪ Splanchnic‬شعبه د سيلياک د ضفريې له الرې تري او د پانکراس‬
‫او عيوي ساختامنونه تعصيبوي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫د پانکراس فزيولوژي‬
‫د پانکراس ‪ ٪۸۵‬د اکزوکرين‪ ٪۱۰ ،‬د خارج حجروي ﻣاترکس‪ ٪۴ ،‬د اوعيو او صفراوي‬
‫قناتونو او يوازې ‪ ٪۲‬د اندوکرين انساجو څخه جوړ شوي دي‪ .‬د فزيالوژۍ له نظره پانکراس‬
‫دوه ډوله افرازات لري‪.‬‬

‫‪ ‬د پانکراس خارجي افرازات يا ‪Exocrine function‬‬

‫‪ ‬د پانکراس داخيل افرازات يا ‪Endocrine function‬‬

‫د پانکراس خارجي افرازات‪ :‬پانکراس په ورځ کې تقريباا ً ‪ 500-800 ml‬بې رنګه‪ ،‬بې‬
‫بوي ه‪ ،‬قلوي او ايزو ازﻣوتيک پانکرايس عصاره ترشح کوي‪ .‬پانکراس عصاره د ‪ Acini‬او‬
‫قناتونو د افرازاتو د ترکيب څخه جوړه شوي دي‪ Acini .‬حجرو د دري قسمه غذايې ﻣوادو‬
‫(کاربوهايدريت‪ ،‬پروتني او‪ )fat‬د هضم د پاره هضمي انزامئونه (‪،Trypsin‬‬
‫‪ ،Chymotrypsin‬اﻣيالز‪ ،‬او ليپاز) ترشح کوي‪ .‬بر خالف د‪ islet‬حجرات د يو نوع‬
‫هورﻣون د ترشح د پاره اختصاص لري‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫د پانکراس د عصارې ترکيب‪ 99% :‬اوبه او‪ o,5%‬جاﻣد ﻣواد چې دعضوي (‪Proteolytic‬‬
‫او ‪ )lipolytic‬انزاميونه او غري عضوي ﻣواد (‪،Hco3, Mg+,Cl-, k++, Ca++, Na+‬‬
‫فسفات او سلفات) څخه عبارت دي نوﻣوړي جاﻣد ﻣواد په عني غلظت چې په سريوم کې‬
‫لري په پانکرايس افرازاتو کې په همدي غلظت ساتل کېږي د دې افزارتو په ﻣينځ کې انيونونه‬
‫لکه د باي کاربونيت د غلظت زياتوايل او د کلور د غلظت کموايل او برعکس د افزازاتو د‬
‫توليد رسه ﻣوازي ثابت پاتې کېږي‪.‬‬
‫پانکراس ‪113‬‬

‫د واګوس د عصب تنبه د هغه ﻣستقيم اثرات چې د پانکراس د افزازي حجرو باندې واردوي‬
‫ددې سبب کېږي چې د پانکراس لخوا زيات ﻣقدار انزاميونه توليد يش‪ .‬د اسيد کلور‬
‫هدريت افزار د ﻣعدې لخوا د واګوس عصب د تنبه څخه وروسته په غري ﻣستقيم ډول د‬
‫هايدروجن ايون د ازاديدو له کبله د سکرتني د افزار سبب ګرځي خو رسه لدې هم وروسته‬
‫د ‪ Vagotomy‬څخه د ﻣعدې افرازات کمېږي د پانکراس په افرازاتو کې ﻣهم بدلون پيدا‬
‫کېږي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫‪ -۱‬اﻣيالز‪ :‬د پانکراس اﻣيالز په فعاله توګه ترشح کېږي او د الړو پواسطه د هضم رشوع‬
‫شوې پروسه تکميلوي‪ .‬اﻣيالز د پانکراس يواځني انزايم دي چې په فعاله بڼه ترشح کېږي‬
‫نشايسته او ګليکوژن په ګلوکوز‪،‬ﻣالتوز‪ ،‬ﻣالتوتريوز او دکسرتوز باندې تبديلوي‪ .‬نوﻣوړي‬
‫ساده قندونه دي او د انتقال د فعال ﻣيکانيزم پواسطه د کوملو د جدار څخه جذبېږي‪ .‬په‬
‫ﻣعده کې د پروتني د تجزيي له کبله ‪ peptide‬توليدېږي او پيپتيتد د کوملو اندوکرين‬
‫حجرات تنبه کوي د )‪،cholecystokinin releasing peptide (CCK-RP‬‬
‫)‪ cholecystokinin(CCK‬او ‪ secretin‬د خويش کيدو سبب کېږي‪.‬وروسته د دي واقعي‬
‫څخه پانکرايس انزائيمونه او ‪ HCO3‬د کوملو په لوﻣن کې ترشح کېږي‬

‫‪ Proteolytic -۲‬انزاميونه‪ :‬د پروانزايم په شکل ترشح کېږي او فعال کيدو ته اړتيا لري‪.‬‬
‫‪ Trypsinogen‬د ‪ enterokinase‬انزايم پواسطه چې د اثناعرش د ﻣخاط څخه توليدېږي‬
‫په فعال شکل يعنې ‪ Trypsin‬باندې تبديلېږي‪ Trypsin .‬په خپل وار رسه نور پروتيوليتيک‬
‫انزاميونه فعالوي‪ .‬د ‪ Trypsinogen‬د فعال کيدو د ﻣخنيوي د پاره د ‪ acini‬حجرو څخه‬
‫ﻣخنيوي کوونکي ﻣواد ترشح کېږي تر څو پورې په داخل د پانکراس کې د فعاليدو څخه‬
‫ﻣخنيوي ويش‪ .‬که په پانکراس کې د ‪ pancreatic secretory Trypsin inhibitor‬نقص‬
‫ﻣوجود وي چې د ‪ pancreatitis‬د فاﻣييل عواﻣلو څخه يوه عاﻣل يې دا دي‪ .‬د‬
‫‪ Trypsinogen‬غري فعال پاتې کيدل د دي الﻣل کېږي چې د پانکراس په داخل کې‬
‫انزاميونه غري فعال وي او د اثناعرش په داخل کې فعاله يش‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫‪ :Lipase -۳‬پانکرايس ليپاز ګليرسيدونه په ﻣونوګليرسيد او شحمي اسيدونو پارچه کيږي‬

‫او په فعال ډول ترشح کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 114‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ : Phospholipase-A2-۴‬د پانکراس په واسطه د ‪ proenzyme‬په شکل ترشح کېږي او‬

‫د ‪ Trypsin‬پواسطه فعالېږي فسفوليدونه تجزيه کوي او ليپاز په شان د فعاليت د پاره ‪Bile‬‬
‫‪ salt‬ته اړتيالري‪.‬‬

‫‪ :The hormone secretin‬د اثناعرش د ﻣخاطي د حجرو څخه د ﻣعدې د اسيدي ‪chyme‬‬
‫د ځواب په وړاندې ازادېږي ﻣهم ﻣحرک يې د‪ HCO3‬څخه عبارت دي او په اثناعرش کې‬
‫کله چې د ﻣعدې اسيدي ﻣايع داخل يش د نوﻣوړي هورﻣون پواسطه خنثي کېږي‪ .‬په اثنا‬
‫عرش کې د پانکراس افزارات د ﻣعدې د عصارې په خنثي کولو کې ﻣهم رول لوبوي او د‬
‫انثا عرش ﻣحتوي چې د ﻣعدې‪ ،‬اثنا عرش او صفراء د افرارزاتو څخه عبارت دي يو داسې‬
‫‪ PH‬برابروي چې د پانکراس انزاميونه اعظمي فعاليت اجراء کوي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫د پانکراس د افرازاتو تنظيموونکي عواﻣل‪ :Secretin-۱ :‬نوﻣوړي هورﻣون د ‪ ۲۷‬اﻣينو‬

‫اسيدونو يو ‪ 27-amino acid‬پويل پيپتايد دي‪ .‬تاريخي اهميت يې دادي چې د لوﻣړي‬
‫ځل د پاره کشف شوي هورﻣون دي او د اثناعرش‪ ،‬جيجنيوم او د اليوم د ‪ S‬د حجرو پواسطه‬
‫افرا ز ېږي‪ .‬لوﻣړي غري فعال د ‪ prosecretin‬په شکل ترشح کېږي او بيا د ‪ chyme‬د‬
‫فعاليت په واسطه په ‪ secretin‬چې فعال شکل يې دي‪ ،‬بدلېږي‪ .‬د دې هورﻣون د افراز د‬
‫پاره د ﻣعدې اسيدي ‪ chyme‬د ﻣعدې څخه اثناعرش ته داخلېږي او د تنبه الﻣل کېږي‪.‬‬
‫‪ Secretin‬د پانکراس اکزوکرين تنبه کوي او د زيات ﻣقدار اوبلن عصاري د افراز الﻣل‬
‫کېږي چې په زياته اندازه ‪ Hco3‬په شتون لري‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫د ‪ secretin‬نورې وظيفې‪:‬‬

‫‪-۱‬د ﻣعدې د عصاري د افراز څخه ﻣخنيوي کوي‪-۲ .‬د ﻣعدې تحرکيت تنبه کوي‪ -۳.‬د‬
‫ﻣعدې د پيلور د تضيق الﻣل کېږي‪-۴ .‬پانکرايس ترشح کې د ‪ cholecystokinin‬قدرت‬
‫زياتوي‪.‬‬

‫‪ :Cholecystokinin(CCK)-۲‬دا يو پيپتايد دي چې د ‪ ۳۹‬اﻣينو اسيدونو څخه جوړ‬

‫شوي دي ﻣخکې داسې فکر ﻣوجوده و چې دوه جال جال هورﻣونونه شتون لري يعنې‬
‫‪ pancreozymin‬او ‪ ،cholecystokinin‬دا د هاضمې په برخه دا فکر ﻣوجود وه چې‬
‫پانکراس ‪115‬‬

‫‪ pancreozymin‬ترشح تنبه کوي خو اوس ثابته شويده چې عني هورﻣون په دواړو‬

‫صفراوي کڅوړي او پانکراس باندې عمل کوي چې د يو عنوان الندې د‬
‫)‪ cholecystokinin pancreozymin(CCK-PZ‬په نوم يادېږي ‪ CCK‬د اثناعرش او‬
‫جيجنيوم د ﻣخاط څخه افراز کېږي او همدارنګه په لږ ﻣقدار د اليوم څخه هم افراز کېږي‬
‫د ‪ CCKPZ‬د ازاديدو د پاره د وړو کوملو په پروکسيمل برخو کې د هضمي ﻣحصوالتو‬
‫يعنې د شحمي اسيدونو‪ ،‬اﻣينو اسيدونو‪ ،‬پروتني او ‪ Chyme‬ﻣوجوديت د ترشح الﻣل‬
‫کېږي‪ CCKPZ .‬د پانکراس د انزاميونو د جوړيدو افراز تنبه کوي او د پانکراس د ودې او‬
‫نشومنا په برخه کې رول لوبوي‪ CCKPZ ،‬سکرتني ته قوت ورکوي او تاثريات يې اضافه‬
‫کوي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫د ‪ CCK‬ﻣهمې کړنې‪:‬‬

‫‪ ‬د صفراوي کڅوړي د تقلص الﻣل کېږي‪.‬‬

‫‪ ‬د سکريتني فعاليت زياتوي چې په پانکرايس افرازاتو کې د ‪Hco3‬د يون د زياتوايل د‬
‫سببه دي‪.‬‬
‫‪ ‬د ﻣعدې حرکات کموي‪.‬‬
‫‪ ‬د کوملو حرکات زياتوي‬
‫‪ ‬د پيلور د ﻣعرصي د تقلص الﻣل کېږي‬
‫‪ ‬د ﻣخدره درﻣلو په وړاندې د تحمل باعث کېږي‪.‬‬

‫‪ :Enteroglucagon-۳‬يو پيپتايدي هورﻣون دي چې د ‪ preproglucagon‬څخه ﻣشتق‬

‫شوي دي او يو هضمي هورﻣون دي چې د کولون او اليوم د ﻣخاطي حجرو څخه ترشح‬
‫کېږي‪ .‬د ‪ ۳۷‬اﻣينواسيدونو څخه جوړ شوي دي او هغه وخت افرازېږي کله چې د وړو‬
‫کوملو په ﻣينځ کې شحم او ګلوکوز ﻣوجود وي نوﻣوړي هورﻣون د کوملو حرکات کموي‬
‫او د غذايې ﻣوادو د جذب د پاره کايف وخت برابروي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫د پانکراس اندوکريني برخه‪ :‬په يو نارﻣل کاهل کس کې نږدې يو ﻣيلون د النګرهانس‬

‫جزيرې شتون لري‪ .‬اندازه يې د ‪ 40 - 900 μm‬پورې توپري لري‪ .‬لوي جزيرې اصيل‬
 ‫‪ 116‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ arteriole‬ته نږدې ﻣوقعيت لري او وړې جزيرې د پانکراس په پرانشيم عمق کې ﻣوقعيت‬
‫لري‪ .‬هر جزيره د ‪ 3000 – 4000‬حجري لري چې پنځه ډ وله يئ عمده حجري دي‪:‬‬

‫‪ )1‬د الفا حجري ‪ :‬ګلوکاګون ترشح کوي او په وينه کې د ګلوکوز کچه ټيټوي‪.‬‬
‫‪ )2‬د بيتا حجري ‪ :‬انسولني ترشح کوي او په وينه کې د ګلوکوز کچه لوړوي‪.‬‬
‫‪ )3‬د دلتا حجري ‪ :‬سوﻣاتواستاتني ترشح کوي‪.‬‬
‫‪ )4‬د اپسيلون حجري ‪ :‬ژرلني(‪ )ghrelin‬ترشح کوي‪.‬‬
‫‪ )5‬د ‪ pp.‬حجري ‪ pp. :‬ترشح کوي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫‪ -۱‬انسولني (‪ :)insulin‬انسولني د ‪ Islets‬د ‪ β‬د حجرو پواسطه ترکيب او افرازېږي انسولني‬

‫د ‪ ۵۱‬اﻣينو اسيدونو يو‪ polypeptide‬دي چې د ‪ α‬او ‪ β‬دوه اﻣينو اسيدي ځنځريونو څخه‬
‫جوړ شوي او يو د بل رسه د ‪ disulfide‬پواسطه وصل شوي دي‪ ۵۸۰۸ ،.‬ﻣاليکويل وزن‬
‫لري‪ .‬انسولني د سريوم ګلوکوزحجرو ته انتقالوي‪ .‬ګلوکوز‪ .‬اﻣينواسيدونه‪، glucagon ،‬‬
‫‪ sulfonylurea ،GIP-1 CCK ،GIP‬ﻣرکبات او ‪ βsympathetic‬الياف د انسولني افراز‬
‫تنبه کوي خو په نورﻣال حالت کې د انسولني افراز د ګلوکوز پواسطه تنبه کېږي څرنګه چې‬
‫ګلوکوز په کوملو کې د ‪ GIP‬هورﻣون د ازاديديلو سبب ګرځي د ‪ GIP‬هورﻣون د ‪ β‬حجرو‬
‫د تنبه پواسطه د انسولني د افراز سبب ګرځي څرنګه چې د ‪ β‬حجرو په رس ﻣخصوص‬
‫ريسپتور ﻣوجود او د دې ‪ Receptor‬فعاليت د ‪GIP‬د هورﻣون تنبه کېږي او سبب کېږي‬
‫چې انسولني په ‪ β‬حجرو کې ترکيب او ازاد يش‪ amylin ،Somatostatin .‬او‬
‫‪ pancreastin‬د انسولني د افراز څخه ﻣخنيوي کوي‪.‬‬

‫د انسولني دندې‪ :‬د اندوژن (کبدي) ګلوکوز د توليد ﻣخنيوي او حجرو ته د ګلوکوز د انتقال‬
‫اسانتيا برابرول دي‪ .‬د پالزﻣا د ګلوکوز اندازه کموي همدارنګه انسولني د ګاليکوژنيوليز‪ ،‬د‬
‫شحمي اسيدونو تجزيي او د کيتون د تشکل څخه ﻣخنيوي کوي او د پروتني ترکيب تنبه‬
‫کوي‪ .‬انسولني يو ﻣهم هورﻣون دي چې د کاربوهايدريت ﻣيتابوليزم او په وينه کې د ګلوکوز‬
‫اندازه تنظيموي او هم د پروتني او شحمياتو د ﻣيتابوليزم رسه ﻣخ دي‪(A.C, Guyton, .‬‬
‫)‪2011‬‬
‫پانکراس ‪117‬‬

‫‪-۲‬ګلوکاګون )‪ :(Glucagon‬يو ‪ ۲۹‬اﻣينو اسيد پويل پيپيتايد دي تقريبااً ‪ ۳۴۸۵‬ﻣاليکويل وزن‬

‫لري د ‪ Islets‬الفا حجرو پواسطه توليد او افرازېږي‪ .‬ګلوکاګون ‪glycogenolysis‬‬
‫او‪ gluconeogenesis‬تنبه کوي او هايپرګليسميا توليدوي او د انسولني د تاثرياتو ﻣقابله‬
‫کوي‪ .‬د ګلوکاګون افراز د هايپوګليسيميا پيدا کيدو په اثر صورت نييس همدارنګه اﻣينو‬
‫اسيدونه‪ β sympathetic fiber ،cholinergic fiber ،‬د ګلوکاګون افراز تنبه کوي او‬
‫ګلوکوز‪ ،‬انسولني‪ Somatostatin ،‬او ‪ α sympathetic fiber‬د ګلوکاګون د افراز ﻣخنيوي‬
‫کوي‪.‬‬

‫ګلوکاګون د انسولني په ضد عمل کوي‪ .‬ګلوکاګون په وينه د ګلوکوز کچه‪ ،‬په نهاياتو کې د‬
‫ليپيد ﻣرصف او هم د پروتني تبديلول په ګلوکوز باندې لوړ بيايي‪ ،‬ګلوکاګون د وينې د‬
‫ګلوکوز اندازه لوړوي په دې ترتيب چې په ځيګر کې ‪ glycogenolysis‬زياتېږي او د‬
‫ځيګر د حجرو څخه ګلوکوز د وينې دوران ته داخلېږي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫د ګلوکاګون دندې‪ :‬د کاربوهايدريت ﻣيتابوليزم‪ :‬د وينې د ګلوکوز کچه زياتوي يعنې دا‬
‫چې ګلوکاګون په ځيګر کې ‪ glycogenolysis‬تنبه کوي او د ځيګرد حجرو څخه‬
‫‪ glucose‬د وينې دوران ته داخلوي‪ .‬دارنګه ځيګر د ‪ gluconeogenesis‬پواسطه زيات‬
‫اﻣينو اسيدونه په ‪ glucose‬تبديلوي‪ .‬ګلوکاګون اﻣينو اسيدونه د ځيګر حجرو ته انتقالوي او‬
‫په ‪ gluconeogenesis‬کې ور څخه ګټه اخيل‪ .‬ګلوکاګون ‪ lipolytic‬او ‪ketogenic‬‬
‫وظيفې لري په شحمي انساجو کې ‪ lipolysis‬تنبه کوي او ازاد شحمي اسيدونه زياتېږي او‬
‫په نهاياتو کې استفاده کېږي همدارنګه د ګلوکاګون ليپوليتيک فعاليت د کيتوجينيک سبب‬
‫کېږي (د ځيګر په داخل کې ‪ )ketone body‬جوړښت ﻣوﻣي‪ .‬بنا پر دې د ګوکوز‪،‬‬
‫اﻣينواسيد او شحمي اسيدونو کچه په وينه کې د ګلوکاګون پواسطه تنظيم کېږي يعنې کوم‬
‫وخت چې د نوﻣوړي ﻣوادو کچه په وينه کې ښکته رايش د عضويت د ذخايرو څخه دا‬
‫ﻣواد د ‪ Glucagon‬پواسطه ازاد او د وينې دوران ته داخلېږي‪.‬‬

‫‪۱۶۳۷ :Somatostatin-۳‬ﻣاليکويل وزن لرونکي دي چې د هايپوتالﻣوس‪ ،‬النګرهانس د‬

‫‪ Delta‬حجرو او د وړو کوملو د پورتني برخې څخه افراز کېږي‪ .‬يو ‪ polypeptide‬دي‬
‫چې په دوه شکله دي‪ :‬يو ‪ Somatostatin-14‬چې د ‪ ۱۴‬اﻣينو اسيدونو څخه جوړ شوي‬
 ‫‪ 118‬د ګېډې جراحي‬

‫دي او بل ‪ Somatostatin-28‬چې د ‪ ۲۸‬اﻣينو اسيدونو څخه جوړ شوي دي چې دواړه‬

‫رسه ورته دندي لري‪ .‬سوﻣاتوستاتني په ځيګر او پښتورګو کې تخريب کېږي‪.‬‬

‫‪ Somatostatin )1‬د پانکراس د اکزوکرين او اندوکرين د افرازاتو څخه ﻣخنيوي کوي‬

‫‪ )2‬د ﻣعدې‪ ،‬اثناعرش او د صفراء د کڅوړي حرکات کموي‪.‬‬
‫‪ )3‬د هضمي سيستم د هورﻣونونو‪ gastrin ،CCK ،GIP‬او ‪ VIP‬افرازات کموي‪.‬‬
‫‪ Hypothalamic )4‬سوﻣاتوستاتني د نخاﻣيه د قداﻣي فص څخه د ‪TSH,GH‬د افراز‬
‫څخه ﻣخنيوي کوي له کبله د ‪ Growth‬هورﻣون د ‪inhibitory Hormone‬‬
‫)‪ (GHIH‬په نوم يادېږي‪.‬‬

‫د پانکراس پويل پيپتايد‪ :‬يو پيپتايد دي چې ‪ ۲۴‬اﻣينواسيد څخه جوړ شوي دي ‪ ۴۲۰۰‬د‬
‫التون ﻣاليکويل وزن لري د ‪ PP‬حجرو پواسطه افرازېږي او هايپوګليسيميا او د واګوس د‬
‫تنبه د ‪ PP‬د ازاديدو سبب ګرځي ‪ PP‬د پانکراس خارجي افرازات کموي‪(A.C, .‬‬
‫)‪Guyton, 2011‬‬

‫د پانکراس والدي انوﻣالۍ‬

‫‪ :Annular Pancreas‬دا يو نادر حالت دي چې ډېر لږ پېښيږي‪ .‬په دې ناروغي‬
‫کې د پانکراس د راس يوه برخه د حلقي په ډول د اثنا عرشدوميه او درميه برخه احاطه‬
‫کوي‪.‬د پانکراس دغه برخه کوالي يش چې اثناعرش قبض کړي او کوملو ته د خوړو انتقال‬
‫خرابه کړي‪ .‬د ﻣحاسبي له ﻣخي ‪ ۱۲۰۰۰‬يا ‪ ۱۵۰۰۰‬نوي زېږيديل ﻣاشوﻣانو کې يو ﻣاشوم‬
‫پدې ناروغۍ اخته کېږي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫طبقه بندي‪ Annular :‬پانکراس په ‪ complete‬او ‪ incomplete‬باندې وېشل شوي دي‪.‬‬

‫‪ :Complete annular pancreas )1‬دا يو حالت دي چې د پانکراس پرانشيم يا‬

‫حلقوي قنات په بشپړه توګه د اثناعرش دوميه برخه احاطه کوي‪.‬‬
‫‪ :Incomplete annular pancreas )2‬په دې وضعيت کې د پانکراس پرانشيم او‬
‫يا حلقو قنات د اثناعرش دوميه برخه په بشپړ ډول احاطه نه کوي‪(Lawrence, .‬‬
‫)‪2018‬‬
‫پانکراس ‪119‬‬

‫رسيري اعراض او عاليم‪ :‬د ناروغۍ ملړي عاليم عبارت دي له ‪ :‬پدی انوﻣايل کي د ﻣاشوم‬
‫ﻣور په ‪ polyhydramniosis‬اخته وی او ﻣاشوم د تولد په وخت کې کم وزنه وي او تر‬
‫والدت وروسته د شيدو د خوړلو زغم نلري‪ ،‬اپيګاسرتيک ناحيه پړسيديل او ﻣاشوم غري‬
‫صفراوي کانګي لري انسدادي حالت د اﻣپول اف واتر څخه پورته ﻣوقعيت لري‪.‬‬

‫په کاهالنو کې‪ :‬تقريباً ‪ ٪۵۰‬ناروغان اعراض نه لري نوﻣوړي انوﻣايل په تصاديف توګه کشف‬
‫کېږي که د اعراضو سبب يش ﻣعموال په درميه تر شپږﻣه لسيزه کې څرګندېږي لکه ‪ )۱‬د‬
‫ګيډې درد ‪ )۲‬کانګي چې د خوراک څخه وروسته پيدا کېږي د ﻣعدې د ‪ outlet‬د بندش‬
‫له کبله وي ‪ )۳‬پانکراتيت ‪ PUD )۴‬ناروغي ‪ )۵‬انسدادي ژېړي او ‪ )۶‬د ﻣعدې ﻣعايې د‬
‫پورتني برخې څخه ‪ Bleeding‬د ‪ peptic ulceration‬له کبله وي‪.‬‬

‫تشخيص‪ :‬د والدت څخه تشخيصه پروسيجرونه د ګيډې ايکرسي‪ ،‬الټراساونډ‪ ،‬يس ټي‬
‫سکن‪ ERCP،‬او‪ MRCP‬څخه عبارت دي‪.‬‬

‫د راديوګرايف په پاڼه کې د ‪( double bubble‬په ﻣعده او اثنا عرش کې د هوا ﻣوجوديت)‬

‫کالسيک عالﻣه ليدل کېږي‪ CT scan.‬او ‪ MRI‬د اثناعرش ﻣتقبضه برخه او د پانکراس‬
‫حلقوي برخه چې بشپړ او يا نيمګړي دي په ګوته کوي‪ .‬همدارنګه ‪ERCP & MRCP‬‬
‫که د ‪ Secretin‬د زرق رسه تر رسه يش د اناتوﻣيکي ساختامنونو په باره کې ښه ﻣعلوﻣات‬
‫وړاندې کوي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬درﻣلنه يې د جراحۍ پواسطه تر رسه کېږي‪ .‬د درﻣلنې څخه هدف دادي چې انسداد لرې‬
‫يش تر څو وړې کوملې و کوالي يش په ﻣعمول ډول عمل وکړي‪ .‬په ﻣعمول ډول نه شو کوالي‬
‫چې د پانکراس انساج د اثناعرش څخه لرې کړو ځکه چې د پانکراس د انساجو تخريب د‬
‫پانکراس د تخريب الﻣل کېږي‪ .‬وروسته له دې چې د ﻣاشوم الکرتواليتي ﻣوازنه برقراره شوه د‬
‫ﻣاشوم په ﻣعده کې يو ﻣعنوي ټيوب تثبيت يش‪ ،‬د جراحي پروسيجر د‪ annular‬پانکراس د پاره‬
‫د ‪ gastrojejunostomy or Duodenojejunostomy‬څخه عبارت دي‪ .‬چې په دي طريقه‬
‫د انسداد په برخه کي کوملي قطع کېږي او د انسدادي برخې څخه ښکته دوباره رسه ‪connect‬‬
‫کېږي‪(Williams, 2013) .‬‬
 ‫‪ 120‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -۲‬پانکرياتيک ‪Divisum‬‬

‫پانکرايس ‪ Divisum‬د پانکرايس قناتونو ديو والدی انوﻣايل څخه عبارت دي‪ .‬په جنيني‬
‫ژوند کي پانکراس دوه برخې وی چه هر يوه يئ ځانګړی قنات لري چه د بطني ‪(wirsung‬‬
‫)‪ duct‬اوظهري )‪ (Santorini duct‬قناتونو پنوم ياديږی ‪ .‬د جنني د پرﻣختک په دواران‬
‫کي د پانکراس دا دوه برخي رسه يوځاي کيږي ‪ .‬په اکرثه جنينونو کي بطني او ظهري قناتونه‬
‫رسه يو ځاي کيږي )‪ Main pancreatic duct(MPD‬جوړوي ‪ MPD‬د‪ CBD‬رسه‬
‫يوځاي کيږی ﻣشرتک صفراوی پانکرايس قنات جوړوي او د ‪Major papilla‬د الري د‬
‫اثناعرش پداخل کي تخليه کيږی ‪.‬په ځينو جنني کی بطني )‪ (wirsung duct‬او ظهري‬
‫قنات )‪ (Santorini duct‬رسه نه يوځای کيږی ‪ .‬د بطني او ظهری قناتونود يو ځاي کيدو‬
‫‪ failur‬د‪ pancrease Divisum‬پنوم ياديږي ‪.‬په انوﻣايل کي پانکراس د دوه قناتونو‬
‫پواسطه تخليه کيږی ‪ .‬بطني قنات په ‪ Major papilla‬او ظهري قنات په ‪Minor papilla‬‬
‫کي دريناژ کيږي‪.‬دا انوﻣايل په ‪ 5- 10%‬پيښو کی راﻣنځته کيږی‪.‬‬

‫‪ ۳-۵‬شکل‪ :‬پانکرياتيک ‪(Williams, 2013) Divisum‬‬

‫پانکراس ‪121‬‬

‫اعراض او عاليم ‪ :‬دپانکرياتيک ‪ Divisum‬اکرثأ ناروغان اعراض او عاليم نه لري او ځيني‬

‫پيښي ئې په اتوپيس کې کشف کېږي‪ ،‬ډېر لږ کسانو کي د ګيډې درد ‪ ،‬زړه بدوايل او‬
‫کانګې د حاد او ﻣزﻣن پانکراتيتس د اﻣله راﻣنځته کيږی ‪.‬‬

‫تشخيص‪ :‬د دې انوﻣالۍ په اخته کسانو ﻣعمول او دقيق تشخيصيه طريقه د ‪ERCP & MRCP‬‬
‫پواسطه تر رسه کېږي‪ .‬د نوﻣوړې ﻣعاينې رسه د پانکراس په داخل کي دوه جال جال قناتونه چې‬
‫په جال جال توګه تخليه کېږي په ګوته کوي همدارنګه د تشخيص د پاره ‪ CT scan‬او ‪MRI‬‬
‫هم کارول کېږي‪.‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬درﻣلنه يې د جراحي پواسطه تر رسه کېږي‪ .‬هغه ناروغان چې اعراض نه لري درﻣلنې‬
‫ته اړتي ا نه لري او هغه ناروغان چې اعراض لري جراحي درﻣلنه تر رسه کېږي‪ .‬ځينې جراحان‬
‫‪ Sphincterotomy of Minor papilla‬اجراء کوي ترڅو يوه پراخه فوحه جوړه يش او‬
‫پانکرايس انزاميونو ته د جريان اجازه ورکړي‪ ،‬همدارنګه د عمليات په جريان کې ‪stent‬‬
‫قناتونو ته داخل يش تر څو ﻣطمنئ شو چې قناتونه خالص او د انسداد الﻣل ﻣوجود نه دي‪.‬‬

‫‪ Ectopic -۳‬پانکراس‬

‫په دې انوﻣايل کې پانکرايس انساج د خپل طبيعي ځاي څخه د باندې نشومنا کوي چې‬
‫رشياين او اناتوﻣيکي اړيکې رسه نه لري ‪ .‬نوﻣوړي انوﻣايل د ‪ ،Heterotopic‬اضايف‬
‫پانکراس او يا د بې الرې پانکراس په نوم هم يادېږي‪.‬‬

‫د پانکراس ترضيضات اوجروحات‬

‫پانکراس هم د ګيډې د نورو اعضاوو په شان په تېرو او پڅو ترضيضاتو ﻣعروض کېږي‪.‬‬

‫ايتولوژي‪ :‬د ايتولوژي په اساس درې نوع ترضيضات او جروحات پانکراس کې راﻣنځته‬
‫کېږي‪.‬‬

‫‪ -۱‬تريه ترضيضات او جروحات‪ :‬د ګيډې د نافذه جروحاتو له کبله چې ﻣرﻣۍ‪ ،‬ساچمې‪ ،‬د‬
‫بم پارچې او همدارنګه د چاقو‪ ،‬برچې او نورو تريو آالتو له کبله راﻣنځته کېږي چې اکرثاا ً‬
‫د نورو داخيل بطني اعضاوو د جروحاتو رسه يو ځاي وي‪.‬‬
 ‫‪ 122‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -۲‬پڅ ترضيضات‪ :‬د سوک‪ ،‬لغتې‪ ،‬له يو جګ ځاي څخه پړ ﻣخي د ناروغ لويدل چې د‬
‫‪ Epigastric‬په ناحيه کې ولګېږي او يا په ځمکه ولوېږي چې په دې وخت کې د پانکراس‬
‫غاړه د ستون فقرات او د ترضيض الﻣل په ﻣينځ کې ډېر ژر او په اساين رسه ژوبلېږي‪.‬‬

‫‪ -۳‬د پانکراس ‪ :Iatrogenic injuries‬د جراحي عملياتونو په جريان کې لکه‬

‫‪ splenectomy‬او د ﻣعدې په عملياتونو کې ‪ Billorth-2-Gastrectomy‬راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫رسيري اعراض او عاليم‪ :‬وروسته د ترضيض څخه په هغه حالت کې چې پانکراس ژوبل‬
‫شوي وي ناروغ د ګيډې ﻣنترشدرد لري يا دا چې درد د ګيډې په پورتني برخه کې ﻣوقعيت‬
‫لري او په جس رسه حساس او دردناکه وي‪ .‬په تفتيش رسه په ترضييض ناحيه کې شينوايل‪،‬‬
‫پړسوب او خراشيدګي ﻣوجود وي‪ .‬تبه‪ ،‬زړه بدوايل او کانګي ناروغ ته پيدا کېږي‪ .‬تنفيس‬
‫ستونزي به ﻣوجود وي‪ .‬د شاک عاليم د رسيع نبض‪ ،‬ټيټ فشارڅخه عبارت دي او‬
‫همدارنګه د ناروغ پوستکي خاسف او خوله تويونکی وي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫البراتواري ﻣعاينات‪ :‬د سريوم اﻣيالز‪ :‬که د سريوم اﻣيالز کچه له تروﻣا څخه ‪ ۳‬ساعته وروسته‬
‫لوړېږي د پانکراس تخريبات راښيي‪.‬‬

‫الرتاساونډ‪ FAST :‬ډېر لږ او غري اختصايص ﻣعلوﻣات د تروﻣا په اړه راټولوي لکه د ازاد‬
‫ﻣايع ﻣوج وديت په بطن کې خو د ټول پانکرايس غدې په باره کې بشپړ ﻣعلوﻣات نه وړاندې‬
‫کوي‪.‬‬

‫‪ :CT scan‬هغه ناروغانو کې د هيموډيناﻣيک د نظره ثابت وي د انتخايب پلټني څخه عبارت‬
‫دي د پانکراس او پانکرايس قناتونو په تشخيص کې په کار وړل کېږي‪.‬‬

‫‪ :MRCP‬دا ﻣعاينه د ﻣحافظوي درﻣلنې په انتخاب د ناروغ رسه ﻣرسته کوي‪(Lawrence, .‬‬
‫)‪2018‬‬
‫درﻣلنه‪ :‬د ‪ Pancreatic‬تروﻣا غوره درﻣلنه په دې اساس چې د پانکراس د پرانشيم جرحه‬
‫په کوم ځاي کې ﻣوقعيت لري او هم داخيل پانکرايس قناتونه او ‪ CBD‬روغ دي يا نه دي‪،‬‬
‫ټاکل کېږي‪ .‬په الندې ډول يې درﻣلنه کېږي‪.‬‬
‫پانکراس ‪123‬‬

‫‪ -۱‬د پانکراس په تروﻣا اخته نارغانو کې که د پانکراس ‪ contusion‬ﻣوجود وي او پانکرايس‬

‫او صفراوي قناتونه روغ وي غري جراحي درﻣلنه تر رسه کېږي او يا ‪closed suction‬‬
‫‪ drainage‬رسه درﻣلنه کېږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬که د پانکرايس قنات اختالل ﻣوجود وي په الندې طريقيو رسه تشخيص او درﻣلنه‬
‫کېږي‪ .‬که پانکرايس قنات ‪ distal‬برخه قطع ‪ distal pancreatectomy‬او د توري په‬
‫ساتنې رسه يې درﻣلنه کېږي‪.‬‬

‫‪ -۳‬د پانکراس د راس د جرحي درﻣلنه پيچلې ده ځکه چې ‪ CBD‬د دي برخې څخه تريېږي‬
‫او اکرثاا ً د پانکراس قنات رسه يوځاي کېږي او ﻣشرتک سري اختياروي‪ .‬د داخل پانکرايس د‬
‫‪ CBD‬د جرحي تشخيص اسانه دي‪ ،‬په دي ترتيب چې صفراوي کڅوړي ته فشار ورکول‬
‫کېږي‪ .‬په دې حالت کې د پانکراس د جرحي څخه صفراوي ليکاژ راﻣنځته کېږي همدارنګه‬
‫د سيستيک قنات د الرې د ‪ cholangiography‬پواسطه تصويري تشخيص کېږي‪ .‬درﻣلنه‬
‫يې جراحي عمليه دي چې ‪ CBD‬د اثناعرش د اولې برخې په پورتني برخه کې قطع او ډيستال‬
‫برخه يې بندېږي او پروکسيمل برخه يې د جيجينوم رسه د ‪ Roux-en-Y‬کوليدوکوژژنوستوﻣي‬
‫په ډول بيا رغول کېږي‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫‪ -۴‬که د پانکراس د رأس په جرحاتو کې صفراوي قناتونه روغ وي اﻣا د پانکرايس اصيل‬
‫قنات جرحه ﻣوجوده وي د درﻣلنې اختيارات ﻣحدود دي‪.‬‬

‫‪ )۱‬د ډيستال برخې ريزکشن استطباب نه لري ځکه چې د اثناعرش زياته برخه لرې کېږي او‬
‫د پانکراس د عدم کفايې رسه يو ځاي وي‪.‬‬

‫‪ )۲‬په دې ناروغانو کې ‪ pancreatojejunostomy‬د ښي درﻣلنې څخه عبارت دي‪.‬‬

‫‪ )۳‬که د پانکراس د رأس په جروحاتو کې صفراوي ﻣشرتک الرې او پانکرايس الرې روغې‬
‫وي چې د درن په تطبيق رسه درﻣلنه کېږي‪.‬‬

‫‪ )۴‬که د پانکراس‪ ،‬صفراوي ګډې الرې‪ ،‬پانکرايس قنات او اثناعرش په رشيکه تخريب‬
‫شوي وي نوﻣوړي ناروغانو ته ‪ pancreatojejunostomy‬بايد تر رسه يش‪(Margreat, .‬‬
‫)‪2014‬‬
 ‫‪ 124‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -۵‬د پانکراس د جسم او لکۍ د جروحاتو درﻣلنه‪ :‬د پانکراس د جسم او تنې درﻣلنه په هغه‬
‫صورت کې چې ناروغ ثابت وي عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ Distal pancreatectomy )۱‬او د توري ﻣحافظه کول‪.‬‬

‫‪ )۲‬بله طريقه چې هم د پانکراس لکي او توري ﻣحافظه کېږي ‪Roux-en-Y‬‬

‫‪ pancreatojejunostomy‬يا ‪ Pancreaticogasrostomy‬څخه عبارت دي‪.‬‬

‫‪ )۳‬که ناروغ د فزيولوژيکي د نظره ﻣناسب رشايط ﻣوجود نه وي ‪Distal pancreatectomy‬‬

‫‪ +splenectomy‬ته ارزښت ورکوي‪.‬او د پانکرايس قنات قطع شو ي برخه بايد ليګاتور يش‪.‬‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬

‫پانکرايس فيستوال‬
‫تعريف‪ :‬د پانکراس د غري نورﻣال اړيکې د ﻣجاورو اعضاوو‪ ،‬ساختامنونو او ﻣسافې څخه‬
‫عبارت دي‪.‬‬

‫طبقه بندي‪ :‬په ﻣختلفو الرو طبقه بندي شوي دي چې د درﻣلنې د پالن د پاره طرحه شوې‬
‫لکه‪:‬‬

‫‪ -۱‬داخيل پانکرايس فيستوال (‪ :(PF‬کله چې پانکرايس قناتونه د داخيل اعضاوو او ﻣسايف‬

‫رسه غري نورﻣال اړيکې و لري‪.‬‬

‫‪ -۲‬خارجي پانکرايس فيستوال (‪ (PF‬کله چې پانکرايس قناتونه د پوستکي رسه غري نورﻣال‬
‫اړيکې ولري‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫ايتولوژي‬
‫د پانکراس د نورو ناروغيو په شان د پانکراس فسټوال هم ډېره د اهميت وړ دي‪ .‬ﻣګر دا‬
‫ناروغي ډېر زيات عموﻣيت نه لري ‪ .‬څرنګه چې پوهيږو د پانکراس افرازات د پانکرايس‬
‫قناتونو د الرې اثنا عرش ته رسول کېږي نو کله چې د نوﻣوړي افرازاتو جريان د کوﻣې ﻣانع‬
‫پواسطه ﻣختل يش نو د افرازاتو د ټوليدو له کبله په قناتونو کې د پانکراس فسټوال د جوړېدو‬
‫لپاره زﻣينه برابرېږي‪ .‬همدارنګه يوشمري حالتونو د فسټوال د جوړېدو الﻣل ګرځي‬
‫پانکراس ‪125‬‬

‫لکه‪،Pancreatic trauma ،pancreatic pseudo cyst ،Chronic pancreatitis:‬‬

‫‪ ،Pancreatic inflammation‬د پانکراس ‪ iatrogenic‬جروحات خصوصاً د هغه عملياتو‬
‫په جريان کې چې په خپله پانکراس او يا د پانکراس د ﻣجاورو اعضاؤ(لکه ‪،splenectomy‬‬
‫د ﻣعدي‪،‬اثنا عرش او صفراوي سيستم) باندې اجرا کېږي د پانکرايس قناتونو د ژوبليدو له کبله‬
‫د پانکراس فسټوال راﻣنځته کېږي‪(Ahrendts A, 2016).‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫په ډېري پيښو کې د عمليات څخه وروسته د ناروغ د درن د ناحيې څخه تور رنګه‬
‫ﻣايع جريان پيداکوي‪ .‬د پانکرايس فيستوال افرازات د ‪ HCO3‬څخه غني وي چې په ﻣکرره‬
‫توګه ترشح کېږي چې د ﻣتابوليک اسيدوزس الﻣل کېږي‪ .‬اسيدوزس يو حالت دي چې بدن‬
‫د اسيدونو په توليد رشوع کوي او د وينې ‪ pH‬د ‪ ۷،۳۵‬څخه کمېږي‪ .‬چې له اﻣله يې‬
‫پانکرياتيک ‪ ascites‬راﻣنځته کېږي چې د بطن په داخل‪ ،‬هغه غشاء چې داخيل ارګانونه يئ‬
‫پوخ کړي او د بطن جدار کې ﻣايعات راټولېږي او پلورال افيوژن چې په دې صورت کې ﻣايع‬
‫د سږو په اطراف راټولېږي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫تشخيص‬
‫د راټول شوي ﻣايعاتو څخه منونه البراتوار ته د ﻣعاينې دپاره استول کېږي او د‬
‫اﻣيالز کچه اندازه کېږي‪ .‬که د اﻣيالز کچه د ‪ 1000 IU/L‬څخه زياته وي او هم د پروتني‬
‫کچه د ‪ 3g / dl‬څخه زياته وي په پانکرايس فيستوال باندې داللت کوي‪ .‬د ګيډې ‪u/s‬‬
‫څخه د پانکراس د ‪ pseudo cyst‬د ‪ role out‬په ﻣوخه او د ‪ CT Scan, ERCP‬څخه هم‬
‫په تشخيص کار اخيستل کېږي‪(Balci NC, 2001).‬‬

‫درﻣلنه‬
‫د پانکراس فسټولونه اکرثاً د ‪ conservative‬درﻣلنې رسه بندېږي خو دا چې په څوﻣره‬
‫وخت کې بندېږي په ﻣختلفو اشخالصو کې ﻣختلف دي‪ .‬ﻣمکن څو هفتي يا څو ﻣياشتي‬
‫حتي کال پورې دوام وکړي‪ .‬که فيستوال د ساتندويه د درﻣلنې رسه دواﻣداره يش چې په دي‬
‫صورت کې ‪ Fistulectomy‬اجراء کېږي چې وررسه د پانکراس اشغال شوې برخه او د‬
 ‫‪ 126‬د ګېډې جراحي‬

‫پانکراي جسم او لکۍ هم ور رسه لرې کېږي‪ .‬او په پېچلې پېښو کې ( ‪(plastered‬‬
‫‪ abdomen‬او يا هغه فيستولونه د بطن د جدار په قداﻣي طرف کې وي په دي ناروغانو کې‬
‫‪ Fistulogastrostomy‬تر رسه کېږي‪.‬همدارنګه ‪ Pancreatojejunostomy‬د بل‬
‫‪ Option‬څخه عبارت دي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫اختالطات‬

‫‪ -۱‬ثانوي انتانات‬

‫‪ -۲‬کتلوي ‪ :bleeding‬د وينې اوعيو د االستني فيرب د هضم له کبله راﻣنځته کېږي‬

‫‪ Broncho pancreatic fistula -۳‬درﻣلنه پيچيل دي‪.‬‬

‫د پانکراس حاد التهاب‬

‫تعريف‬
‫د پانکراس د حاد التهاب څخه عبارت دي‪ .‬يو ﻣعموله او ستونزﻣنه ناروغي ده‬
‫چې کوالي يش ﻣوضعي او ‪ systemic‬اختالطات راﻣنځته کړي‪ .‬د حاد پانکراتيت اصيل‬
‫نښه دا ده چې لږ او يا هيڅ د فربوز رسه يو ځاي نه وي‪ .‬په حاد پانکراتيت کې د پانکراس‬
‫په ﻣينځ کې د پانکراس د انزاميونو د فعالېدو له کبله بنفسهي هضم )‪(Auto digestion‬‬
‫صورت نييس او په نتيجه کې د پانکراس په ﻣينځ کې يو ﻣعقمه التهايب وتريه پيدا او د‬
‫پانکراس نسج تخريبېږي‪( .‬بهسودوال‪)۱۳۹۲ ،‬‬

‫‪ ۳-۶‬شکل‪ :‬التهايب پانکراس )‪(Williams, 2013‬‬

‫پانکراس ‪127‬‬

‫الﻣلونه‬
‫ډېري عواﻣل د حاد پانکراتيت له پيل رسه تړاو لري اﻣا اکرثاً پيښو کې يئ ﻣيکانيکت ﻣعلوم‬
‫نه دي‪ .‬د ناروغي زيات ﻣعمول الﻣل د صفراوي تېږې او الکول څخه عبارت دي چې ‪٪۸۰‬‬
‫پيښو کې حساب ورکړ شوي دي‪ .‬اﻣا د پانکراتيت تشخيص پرته د نوﻣوړو عواﻣلو څخه هم‬
‫نا ﻣمکن نه دي‪ .‬همدارنګه ﻣتوسط عمر د حاد پانکراتيت د پيل د پاره د ﻣختلف عواﻣلو‬
‫رسه توپري لري‪ .‬الکول او درﻣل ﻣعموالً په درميه او څلورﻣه لسيزه کې د پانکراتيت عاﻣل‬
‫کېږي پداسې حال کې چې صفراوي تيږه او تروﻣا په شپږﻣه لسيزه کې د پانکراتيت الﻣل‬
‫کېږي‪ .‬د پانکراتيت ايتولوژي د جنس په توپري رسه ﻣﺆثر دي‪ ،‬په دې ﻣعنا چې په نارينه ؤ‬
‫کې الکول او ښځينه ؤ کې صفراوي تېږي د پانکراتيت د عواﻣلو څخه دي‪(Ahrendts .‬‬
‫)‪A, 2016‬‬
‫‪ biliary tract-۱‬ناروغي‪ :‬د اناتوﻣي له نظره صفراوي ﻣشرتک قنات او د ‪ wirsung‬قنات‬
‫په ‪ ٪۹۰‬پيښو کې ﻣخکې لدې څخه چې په ‪ Ampulla of Vater‬کې خالص يش يو بل‬
‫رسه يو ځاي او يو رشيک قنات جوړوي چې تقريباا ً ‪ 8.5mm‬اوږدوايل لري او دا ﻣشرتک‬
‫قنات په ‪ Ampulla of Vater‬کې خالصېږي‪ ،‬که له هر سببه ‪ Ampulla of Vater‬بند‬
‫يش صفراوي عصاره د پانکراس په قنات کې داخلېږي او د پانکراس د عصاري د فعال‬
‫کيدو سبب ګرځي‪ .‬همدارنګه ثابته شوې ده چې په ‪ 40%‬پيښو کې د ‪Ampulla of Vater‬‬
‫بندش د صفراوي تيږو پواسطه صورت نييس او د پانکراس د حاد التهاب د جميل څخه‬
‫وروسته ‪ 90%‬داسې ناروغان په خپل غايطه ﻣوادو کې صفراوي تېږې اطراح کوي‪ .‬په ‪10%‬‬
‫پيښو کې په ‪ Ampulla of Vater‬بندش اﻣکان لري چې د ‪ Oddi‬د ﻣعرصي د سپزم د‬
‫پانکراس د توﻣورونو او سيستونو پواسطه صورت ونييس‪(Cuscheri, 2002) .‬‬

‫‪ -۲‬الکول‪ :‬د الکولو ﻣرصفول د حاد پانکراتيت د حملو رسه اړيکې لري او ناروغان چې په‬
‫‪ Pancreatitis‬اخته کېږي الکوليک وي چې د يوې لسيزې څخه يې د الکولو ﻣرصف‬
‫زيات وي او په ﻣزﻣن الکوليزم اخته وي‪ .‬ﻣختلف ﻣيکانيزﻣونه ﻣوجود دي چې الکول د حاد‬
‫پانکراتيت سبب کېږي‪ )۱ .‬ايتانول د ‪ Acinar‬د حجرو د پاره يو ﻣتابوليک ‪ toxin‬دي چې‬
‫لوﻣړي افرازات زياتوي او بيا يې د ترشح څخه ﻣخنيوي کوي‪ .‬د افرازاتو زياتوايل د ‪Oddi‬‬
 ‫‪ 128‬د ګېډې جراحي‬

‫د ﻣعرصې د ‪ spasm‬رسه يو ځاي وي او د حاد پانکراتيت د پاره خطر زياتوي‪ .‬ايتانول د‬

‫قناتونو نفوذيه قابليت زياتوي او په پايله کې پانکرايس انزاميونه ژر فعال او د پانکراس د‬
‫انساجو د تخريب الﻣل کېږي‪ .‬ايتانول د پانکرايس ﻣايعاتو پروتني زياتوي د بې کربنات او‬
‫تريپسني غلظت کموي او پروتيني ‪ Plugs‬توليدوي چې د پانکرايس شريې په وړاندې د‬
‫بندش الﻣل کېږي‪.‬‬

‫‪ -۳‬ياتروژنيک (‪ :(iatrogenic‬حاد پانکراتيت اﻣکان لري چې د ځينې جراحي السوهنوله‬

‫اﻣله راﻣنځته يش لکه د پانکراس بايوپيس‪،‬د خارج کبدي صفراوي الرو ‪،Explore‬‬
‫‪،nephrectomy ،colectomy ،splenectomy ،Distal Gastrectomy‬ائورت د‬
‫انوريزم ترﻣيم او ‪ retro peritoneal lymphadenectomy‬څخه عبارت دي‪.‬حاد‬
‫پاکراتيت د ‪ Gastrectomy bilroth-II‬او ‪ Jejunostomy‬رسه يو ځاي وي‪ .‬ﻣمکن د‬
‫اثناعرش داخيل فشار د زياتوايل له اﻣله انزاميونه فعال يش او شاته حرکت وکړي او پانکراس‬
‫ته داخل او د حاد پانکراتيت سبب کېږي‪ .‬په عام ډول د ‪ ERCP‬څخه وروسته ‪ ٪۱۰-۵‬پيښو‬
‫کې حاد پانکراتيت راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫‪ -۴‬اريث پانکراتيت‪ :‬اريث پانکراتيت يو ‪ autosomal‬ناروغي ده چې ﻣعموالً د کاتيونيک‬

‫ترپسينوجن ژن د ‪ mutation‬رسه يو ځاي وي‪ .‬نوﻣوړي ژن ‪ mutation‬د دې الﻣل کېږي‬
‫چ ې ترپسينوجن د وخت څخه د ﻣخه په ترپسني تبديل او هم د قناتونو په افرازاتو کي‬
‫ګډوډی راﻣنځته کړي او دواړه حالتونو کې حاد پانکراتيت راﻣنځته کېداي يش‪.‬‬
‫)‪(Ahrendts A, 2016‬‬
‫‪ -۵‬توﻣورونه‪ :‬هغه ناروغان چې په حاد غري الکويل پانکراتيت باندې اخته وي او د صفراوي‬
‫الرو ناروغي نه لري په دې ناروغانو کې بايد د توﻣور ﻣوجوديت په نظر کې ولرو تقريبااً‬
‫‪ ۱-۲٪‬پورې د حاد پانکراتيت ناروغان د پانکراس په ‪ carcinoma‬باندې اخته او د حاد‬
‫پانکراتيت حمله کېداي يش د توﻣور د ملړين تظاهراتو څخه وي‪.‬‬

‫‪ :Hyperlipidemia- ۶‬هغه ناروغان چې په ‪ Hyperlipoproteinemia‬باندې اخته وي‪.‬‬

‫نوﻣوړي ناروغان په خپله ګيده کې درد لري‪ .‬ﻣمکن د حاد پانکراتيت د حمالتو څخه وي‪.‬‬
‫نوﻣوړي حمالت ﻣعموال د ‪ hyperlipidemia‬رسه يو ځاي وي‪ .‬داسې وړاندوينه شوي‬
‫پانکراس ‪129‬‬

‫دي چې ليپاز کوالي يش زيات ﻣقدار ‪ Toxic‬شحمي اسيدونه د پانکراس د وينې دوران‬
‫ته داخل کړي‪ .‬په دې توګه سبب کېږي چې ‪ endothelial‬تخريب يش‪ ،‬د وينې کريوات‬
‫رسوب وکړي او اسکيميا راﻣنځته يش‪ .‬که په سريوم کې د ‪ Triglyceride‬غلظت کنرتول‬
‫يش د نوﻣوړي حمالتو څخه ﻣخنيوي کېږي او په ﻣقاوم پيښو کې د ‪ clofibrate‬پواسطه‬
‫کوالي شو حمالت کنرتول کړو‪.‬‬

‫‪ -۷‬درﻣل او ځينې نور عواﻣل‪ :‬ځينې درﻣل ﻣوجود دي چې د اﻣيالز کچه زياتوي او د ګيډې‬
‫د درد سبب کېږي‪ .‬ځينې درﻣل کوالی شی چې حاد پانکراتيت راﻣنځته کړي نوﻣوړي درﻣل‬
‫عبارت دي له‪ :‬د ‪l-،azathioprine ،estrogens ،furosemide،thiazide diuretics‬‬
‫‪،sulfonamides‬‬ ‫‪،methyldopa‬‬ ‫‪،6-mercaptopurine‬‬ ‫‪،asparaginase‬‬
‫‪ nitrofurantoin, dideoxyinosine ،tetracycline‬څخه‪ Hyperkalemia .‬د‬
‫‪ hyperparathyroidism‬له کبله د حاد او ﻣزﻣن پانکراتيت سبب ګرځي د پانکراس په‬
‫افرازاتو کې د کلسيم غلظت زياتېږي او په نتيجه کې د پانکراس په قناتونو کې رسوب کوي‬
‫او د کلسيم تيږه جوړوي چې دا تيږه د پانکراس عمده قنات بندوي او د پانکراس افرازات‬
‫د پانکراس په ﻣينځ کې راټولېږي او د ‪ Pancreatitis‬سبب ګرځي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫پرازيتي ناروغي لکه ‪ ,Ascaris lumbricoides‬او ‪ Clonorchis sinesis‬چې په چني‪،‬‬

‫جاپان او د اسيا په جنوب رشق کې د ‪ endemic‬په شکل ﻣوجود دي د پانکراتيت الﻣل‬
‫کېداي يش‪ .‬نوﻣوړي عواﻣل د کالنژيت سبب کېږي چې د ‪ Cholangiocarcinoma‬رسه‬
‫اړيکه لري اود پانکرياتيک قنات د انسداد الﻣل کېږي‪ .‬نور اغيزﻣن عواﻣل د ‪،vacuities‬‬
‫‪ azotemia‬او د لړم نيش څخه عبارت دي‪ .‬د لړم نيش د کوليرنجيک اعصابو د نورو‬
‫ترانسميرتونو د تخليي سبب کېږي او د دې الﻣل کېږي چې د پانکراس عصاره د اندازې‬
‫څخه زيات توليد يش‪ .‬په ‪ ٪۱۵‬پيښو کې د ‪ Pancreatitis‬عاﻣل پيدا شوي ندي چې‬
‫‪ Idiopathic‬پانکراتيت په نوم يادېږي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫پتوجينيزس‪ :‬پانکراس کې تخريبي بدلونونه د پانکرايس انزاميونو په فعاليدو او ازاديدلو رسه‬

‫اړيکې لري‪ exocrine .‬پانکراس د ‪ ۲۰‬څخه زيات انزاميونه افرازوي چې له دې جميل‬
‫څخه ‪ ۳‬اصيل انزاميونه په پانکراس باندې تخريبي ثاثري لري چې په الندې ډول دي‪.‬‬
 ‫‪ 130‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ )۱‬پروتيازس‪ :‬لکه ‪ trypsin‬او ‪ chymotrypsin‬چې په ‪ proteolysis‬کې ﻣهم ونډه لري‬

‫چې په پايله کې التهاب ‪ ،‬تروﻣبوز‪ ،‬د پانکرايس انساجو تخريب او ‪ hemorrhage‬په‬
‫‪ hemorrhagic‬حاد پانکراتيت کې ليدل شوي‪.‬‬

‫‪ )۲‬ليپاز او فسفوليپاز‪ :‬د حجروي غشاء ليپيد او فاسفوليپيد تخريبوي‪.‬‬

‫‪ Elastases )۳‬د اوعيو د جدار االستيکي انساج تخريبوي‪.‬‬

‫د پانکرايس انزاميونو فعاليدل او ازاديدلو ﻣيخانيکت په الندې ډول دي‪:‬‬

‫‪ -۱‬د ‪ Acinar‬د حجرو تخريب د ايتولوژيکي عواﻣلو له کبله لکه الکول‪ ،‬ويروس‪،‬اسکيميا‬
‫او تروﻣا د دې الﻣل کېږي چې داخيل حجروي انزاميونه ازاد يش‪.‬‬

‫‪ -۲‬د پانکرايس قناتونو بندش د صفراوي تيږو‪ ،‬ﻣزﻣن الکوليزم او نور بنديش ناروغيو پواسطه‬
‫راﻣنځته کېږي او بيايئ په تعقيب د پانکرايس عصاري ليکاژ د قناتونو څخه بني الخاليل‬
‫انساجو کې راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫‪ -۳‬د پانکرايس انزاميونو بندش په ‪ exocytosis‬د غذايې عواﻣلو له کبله راﻣنځته کېږي چې‬
‫په دې صورت کې داخل حجروي انزاميونه د پانکرايس ‪ lysosomal‬د ‪hydrolysis‬‬
‫پواسطه فعالېږي‪.‬‬

‫پتالوژي‬
‫د پتالوژۍ له نظره پانکريتايتس په څلور ډوله دي‪:‬‬

‫‪Acute Edematous Pancreatitis‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Acute Hemorrhagic Pancreatitis‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Acute Necrotizing pancreatitis‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Chronic Relapsing Pancreatitis‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ )۱‬په ‪ Edematous‬پانکريتايتس کې د پانکراس د غدوي نسج په ﻣينځ او د پريتوان په‬
‫خلف کې د پانکرا س د چارچاپريه اعضاوو په ﻣينځ کې اذميا‪ ،‬التهايب غربګون او شديد‬
‫انفلرتيشن ليدل کېږي‪.‬‬
‫پانکراس ‪131‬‬

‫‪ )۲‬په ‪ Necrotizing Pancreatitis‬کې د ارتشاحي سيمو په ﻣينځ کې حجروي نکروزي‬

‫ساحه هم ليدل کېږي چې د التهايب حجرو پواسطه احاطه شويده‪.‬‬

‫‪ )۳‬په ‪ Hemorrhagic Pancreatitis‬کې د پانکراس د پرانشيم په ﻣينځ او د ﻣجاور خلف‬

‫پريتواين اعضاوو په ﻣينځ کې نذف ﻣوجود وي او برسريه پردي د پانکراس پراخه ساحه‬
‫نکروز کوي‪(Loiudice TA, 1984) .‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫د حاد پانکراتيت ناروغان د ګيډې شديد او ثابت درد لري چې په ناڅاپي توګه پيلېږي‪ ،‬درد‬
‫په ‪ Epigastric‬ناحيه کې حس کېږي چې د قطني علوي او صدري سفيل فقراتو خواته‬
‫انتشار کوي که ناروغ د شا په تخته څميل درد يې زياتېږي او که کښيني او خپل ستون‬
‫فقرات د قبض حالت ته راوړی‪ ،‬درد يې تسکني کېږي‪ .‬درد د زړه بدوايل او کانګو رسه‬
‫ﻣل وي‪ .‬په ځينو حالتونو کې د درد شدت او د ﻣايعاتو او د وينې د ضايع کيدو له کبله‬
‫ناروغ شاک ته ځي‪.‬‬

‫د ګيډې په جس رسه اﻣکان لري د بطن علوي يا د ‪ Epigastric‬ناحيې تندرنيس ﻣوجود‬

‫وي‪ ،‬په اصغاء رسه د کوملو اوازونه ډېر لږ يا هيڅ نه اوريدل کېږي‪ .‬تبه نورﻣال يا لږ د نورﻣال‬
‫څخه لوړه وي په پلورايې ﻣسافه کې ﻣخصوصاا ً د صدر په چپ طرف کې د ﻣايع د تجمع‬
‫اعراض ﻣوجود وي‪ .‬د بطن په جس کې که کوﻣه کتله د جس وړ وي اﻣکان لري چې د‬
‫پانکراس ابسې يا ‪ Pseudo cyst‬وي په ځينو ناروغانو کې د هغوي قطني ناحيه بنفشوي‬
‫رنګ پيدا کوي چې د‪ Grey-Turner’s-sign‬په ناﻣه يادېږي که دا د رنګ بدلون د‬
‫‪ Periumbilical‬په ناحيه کې پيدا يش د ‪ Cullen’s sign‬په ناﻣه يادېږي په دې نواحيو‬
‫کې د پوستکي دا د رنګ بدلون د پوستکي النديني نسج د نکروز له کبله يا دا چې په‬
‫‪ Hemorrhagic pancreatitis‬کې ترپوستکي الندې د وينې د نفوذ له کبله پيدا کېږي‪.‬‬
‫)‪(Zinner J, 2007‬‬
‫البراتواري ﻣعاينات‪ :‬په ‪ Hemorrhagic Pancreatitis‬کې هيامتو کريت د نورﻣال څخه‬
‫ټيټ او په اذميايې پانکريتايبس کې هيامتوکريت لوړ وي‪ WBC .‬د نورﻣال ﻣقدار څخه لږ‬
‫لوړ وي د بيلوربني کچه تر ‪ 2mg/100ml‬ته رسېږي‪.‬‬
 ‫‪ 132‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ Amylase‬د پانکرايس او لعايب غدواتو د انزايم څخه عبارت دي‪ ،‬د ‪carbohydrate‬‬
‫هضم په غاړه لري او په حاد پانکراتيت کي يئ کچه لوړ ځي‬

‫د ‪( lipase‬نورﻣال سويه ‪ )0.2-1.5lU/100ml‬په سريوم کې دي‪ ،‬په هيمورژيک او‬

‫‪ Necrotizing Pancreatitis‬کې د سريوم اﻣايليز د نورﻣالې اندازې څخه ښکته وي ځکه‬
‫چې په دې دوو حالتونو کې پانکرايس نسج تخريبېږي‪ .‬په اذميايې شکل پانکريتايتس کې‬
‫د شپږو ساعتونو په ﻣوده کې د سريوم اﻣايليز په سل ﻣيل ليرت وينه کې ‪ 2000 unit‬ته رسېږي‬
‫او تر دوه ورځو پورې په همدې کچه پاتې کېږي او وروسته يې ورو ورو کچه ښکته راځي‬
‫او په ‪ Pseudo cyst‬د پانکراس کې د سريوم د اﻣايليز کچه په دواﻣداره توګه لوړ پاتې‬
‫کېږي‪ .‬په تشو ﻣتيازو کې د اﻣايليز اطراحي اندازه په ‪ ۲۴‬ساعتونو کې تر‪ 5000 unit‬پورې‬
‫رسېږي چې د اﻣايليز دا اطراحي ﻣقدار په ادرار کې تشخييص ارزښت لري‪ .‬په شديد‬
‫پانکريتايتس کې د سريوم کلسيم هم ښکته راځي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫هغه ﻣعاينات چې د حاد پانکراتيت د اختالط په اړه تر رسه کېږي‪ )۱ .‬بشپړ ‪( CBC‬د‬
‫‪WBC‬شمري)‪ )۲ .‬ﻣتابوليکي (بلريوبني او د ځيګر انزاميونه) ګلوکوز‪،‬کلسيم‪ ،‬ﻣګنيژم او‬
‫‪.CRP‬‬

‫د ګيډې په ساده راډيوګرايف کې د کوملو فلجي انسداد ﻣوجود او لس فيصده پيښو کې د‬

‫صفراء د کڅوړي تيږه هم ﻣوجود وي او پانکراس کې ‪ Calcification‬سبب کېداي يش‬
‫همدارنګه د ګيډې په ساده راريوګرايف کې د ګيډې د ‪ LUQ‬په پورتني برخه کې د وړو‬
‫کوملو د هوا څخه يوه ډکه ﻣتوسع لوپ چې د ‪ sentinel loop‬په نوم يادېږي او همدارنګه‬
‫په ﻣستعرض کولون کې ﻣتوسط ‪ distension‬او نازله کولون کې کولپس ﻣينځ ته راځي چې‬
‫د ‪ colon cut off sign‬په نوم يادېږي‪ ،‬د ليدو وړ دي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫د صدر په راډيو ګرايف کې اﻣکان لري چې د پلورا ﻣسافه کې د ﻣايعاتو ﻣوجوديت‬

‫ﻣخصوصا په چپ طرف کې تثبيت يش په کوالنژيوګرايف کې اﻣکان لري د صفراوي الرې‬
‫تيږه يا د نوﻣوړو الرو تضيق ښکاره يش‪ MRI, CT scan‬ﻣهم تشخييص ارزښت لرونکي‬
‫ﻣعاينات دي د الرتاساوند پواسطه په پانکراس کې اذميا‪ ،‬د صفراء په کڅوړه او ‪ CBD‬کې‬
‫پانکراس ‪133‬‬

‫د تېږي ﻣوجوديت تشخيص کېداي يش ‪ MRI‬ﻣهمه تشخيصيه ﻣعاينه ده‪(Lawrence, .‬‬

‫)‪2018‬‬

‫اختالطات‬
‫‪ pancreatic abscess )۱‬او‪ infection‬چي په ثانوي ډول انتانات په نکروتيک برخه کې‬
‫تاسس کوي‪.‬‬

‫‪ )۲‬د پانکراس ‪.Pseudo cyst‬‬

‫‪ )۳‬د پانکراس د ازاد شوي انزاميونو له کبله ﻣعدې ﻣعايې او داخل پريتواين نذف‪.‬‬

‫‪ Hypocalcaemia )۴‬چې د ‪ Tetani‬د حمالتو باعث ګرځي‪.‬‬

‫‪ Shock- )۵‬چې ﻣايع او د وينې د ضايع کيدو له کبله راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫‪ Pulmonary insufficiency- )۶‬يا تنفيس عدم کفايه چې د خلف پريتواين اذميا او د‬

‫حجاب حاجز د ټيله کيدو او شديد درد له کبله ﻣينځته راځي‪.‬‬

‫‪ Colonic stricture- )۷‬د کولون تضيق ﻣعموالً په ﻣستعرض کولون د سکار د ﻣينځته راتلو‬
‫په اثر کوم چې د پانکراس دپاسه واقع وي ﻣينځته راځي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫‪ -۱‬طبي درﻣلنه‪ :‬لدې درﻣلنې څخه هدف دا دي چې د پانکراس تنبهات او افرازات لږ يش‬
‫او د وجود د ﻣايعاتو او الکرتواليتو ﻣوازنه تاﻣني يش او د دې ﻣقصد د السته راوړلو لپاره‬
‫بايد الندې اهتامﻣات ونيول يش‪.‬‬

‫ﻣعدوي سکشن‪ :‬ﻣعدوي سکشن له دې کبله اجرا کېږي چې د ﻣعدې او اثنا عرش انزاميي‬ ‫‪‬‬
‫تنبهات پر پانکراس باندې ﻣحدود يش او له بيل خوا د کانګو څخه ﻣخنيوي ويش‪.‬‬
‫‪ :Fluid replacement‬ناروغ ته بايد کايف اندازه سالين او کلوئيدل ﻣايعات ورکړل يش‬ ‫‪‬‬
‫او که وينه يې ضايع کړي وي‪ ،‬وينه بايد ورته تطبيق يش‪.‬‬
‫انلجزيک‪ :‬په دې ﻣنظور ﻣورف ني او د هغه ﻣشتقات و نه کارول يش ځکه چې دا ګروپ‬ ‫‪‬‬
‫درﻣل د ‪ Oddi‬د ﻣعرصي د سپزم سبب ګرځي د درد د له ﻣينځه وړلو لپاره ‪Dilantin‬‬
 ‫‪ 134‬د ګېډې جراحي‬

‫ﻣطلق استطباب لري همدارنګه ‪ pethidine Hcl‬د ‪ 50-100 mg‬درد د له ﻣينځه وړلو‬
‫لپاره ﻣﺆثره دوا ده او کله کله د شديد درد له ﻣينځه وړلو لپاره عصبي بالک د ‪Epidural‬‬
‫انستيزيا په ډول اجراء کېږي‪.‬‬
‫د ‪ anticholinergic‬درﻣلو تطبيق لکه اتروپني او ‪ Beta done‬بايد تر هغه وخته پورې‬ ‫‪‬‬
‫ناروغ ته تطبيق يش چې په خپله ژبه کې د وچوايل احساس وکړي‪.‬‬
‫د انتي بيوتيکو تطبيق‪ :‬دي ناروغانو ته بايد تر هغه وخته پورې انتي بيوتيک ورنکړل يش‬ ‫‪‬‬
‫ترڅو چې د انتان ﻣداخله ثابت شوي نه وي او کوم وخت چې د انتان ﻣداخله ثابته شوه‬
‫فورا ناروغ ته انتي بيوبيک تطبيق يش اﻣا ځينې ډاکټران ﻣخکې د ﻣخکې په وقايوي ډول‬
‫ناروغ ته ‪ Tetracycline‬توصيه کوي‪.‬‬
‫کلسيم‪ :‬هغه اندازه کلسيم چې د ازاد شوي شحمي اسيدو رسه يو ځاي کېږي بايد ﻣعاوضه‬ ‫‪‬‬
‫يش او د وريد له الرې ناروغ ته کلسيم ګلوکوناټ ورکړل يش ځکه چې هايپوکلسيميا نه‬
‫يواځي دا چې په ناروغانو کې د ‪ Arrhythmia‬سبب کېږي بلکه که د کلسيم سويه د‬
‫‪ 7.5mg/100ml‬څخه په وينه کې ښکته يش ناروغ نادرا ً ژوندي پاتې کېږي‪.‬‬
‫‪ :Peritoneal Lavage‬د دې ﻣقصد دپاره هغه سمي ﻣواد او ﻣخرب انزاميونه چې د پريتوان‬ ‫‪‬‬
‫په جوف کې تجمع کړيده د دې لپاره چې د وينې دوران ته داخل نه يش بايد د پريتوان د‬
‫‪ Dialysis‬پواسطه وويستل يش‪.‬‬
‫که هرڅلور ساعته وروسته )‪ (1-1.5mg‬ګلوکاګون ناروغ ته د وريد الرې تطبيق يش نو دا‬ ‫‪‬‬
‫دوا ﻣخصوصا د پانکريتايتس په حاده ﻣرحله کې نه يواځي بطني درد کموي او د التهايب‬
‫حالت د پرﻣختګ څخه ﻣخنيوي کوي بلکه يو شمري انزاميونه د دې دوا د تطبيق رسه غري‬
‫فعالېږي او د دې انزاميونو کچه په سريوم کې نورﻣال ګرځوي‪.‬‬
‫‪ :Trasylol‬دا يوه دوا ده چې په طبابت کې نوي ﻣروج شويده او د ‪ Proteolytic‬انزاميونو‬ ‫‪‬‬
‫د غري فعال کيدو سبب کېږي‪ .‬دا دوا هر اته ساعته وروسته ‪ 80000 unit‬د وريد د الرې‬
‫ناروغ ته ورکول کېږي ترڅو چې د ناروغ حاده حمله ختمه يش‪ .‬د دې دوا نتيجه تر اوسه‬
‫پورې په قطعي ډول نده ثابت شوې ﻣګر د ﻣرګ خطر کموي او همدارنګه دا دوا د پانکراس‬
‫د انزاميونو د افرازاتو څخه ﻣخنيوي کوي‪(Margreat, 2014) .‬‬
‫پانکراس ‪135‬‬

‫‪-۲‬جراحي درﻣلنه‬

‫الف‪ :‬په ‪ Biliary Pancreatitis‬کې د حادي حملې په وخت کې ‪Cholecystectomy‬‬

‫او د کوليدوک کانال څخه د تېږي ايستل او ‪ T-tube‬استطباب لري‪.‬‬

‫ب‪ :‬که لپراتوﻣي په اشتباهي ډول اجراء شوي وي يا د تشخيص او تفريقي تشخيص په‬
‫ﻣظور بطن خالص شوي وي په دې وخت کې بايد ‪ Cholecystectomy‬اجراء او په‬
‫صفراوي ﻣشرتک قنات )‪ (CBD‬کې ‪ T-tube‬تثبيت يش‪.‬‬

‫ج‪ :‬په هيمورژيک پانکريتايتس کې که طبي تداوي نتيجه ورنکړي عمليات استطباب لري‬
‫چې په عمليات کې د پانکراس نکروزي نسج لري او ‪ Cholecystectomy‬اجرا کېږي په‬
‫‪ CBD‬کې ‪ T-tube‬تثبيت او د پانکراس په لوژکي يو غټ رابړي ډرن ايښودل کېږي‪.‬‬

‫د‪ :‬په ‪ Necrotizing Pancreatitis‬کې ‪ Partial pancreatectomy‬ﻣخصوصاً هغه برخه‬

‫د پانکراس کې چې نکروزي شوې ده استطباب لري‪(Williams, 2013) .‬‬

‫ﻣزﻣن پانکراتيت‬
‫تعريف‪ :‬دا هغه التهايب وتريه ده چې پدې کې د ﻣزﻣن التهاب په اثر په پانکراس‬
‫کې غري قابل ارجاع ﻣورفولوژيک بدلونونه او په داميي ډول وظيفوي ضياع ( ‪Permanent‬‬
‫‪ )loss of function‬ﻣنځ ته راځي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫ايتولوژي‬
‫‪ :Chronic Alcoholism –۱‬د الکول ﻣتابوليت لکه ‪ acetaldehyde‬د پانکراس په قناتونو‬
‫او ‪ Acinar‬حجرو باندې توکسيک تاثري لري دندی او انسجام ته بدلون ورکوي پانکرايس‬
 ‫‪ 136‬د ګېډې جراحي‬

‫پرانشيم کې ﻣوضعي تخريب راﻣنځته کوي د ﻣتکرر حملو په نتيجه کې د پانکراس ستوري‬
‫ته ورته حجرو )‪ (PSCs‬سبب کېږي چې کوالژن توليد او فربوزس تاسس وکړي‪.‬‬

‫‪ ۳-۷‬شکل‪ :‬ﻣزﻣن پانکريتايتس )‪(Williams, 2013‬‬

‫‪ :Hyperparathyroidism - ۲‬هايپرکلسيمې د پانکراس افرازات زياتوي او هغه ناروغان‬

‫چې ﻣزﻣن ‪ Hyperparathyroidism‬لري او درﻣلنه شوي نه وي‪ .‬په دې ناروغانو کې‬
‫هايپرکلسيمې د ﻣزﻣن کلسيفيه پانکراتيت رسه تړاو لري‪.‬‬

‫‪ :Hyperlipidemia – ۳‬عالوه له دې څخه چې د حاد پانکراتيت د پاره خطر لري‪.‬‬

‫هايپرليپيدﻣي او هايپرتري ګليسرييدﻣي هغه ښځو کې چې د اسرتوژن د‪replacement‬‬
‫درﻣل څخه آخيل د حاد پانکراتيت د پاره برابروي‪.‬‬

‫‪(Ahrendts A, 2016) .Ductal obstruction and ductal stenosis – ۴‬‬

‫پتوجنيزس‪ :‬حاد هيموراژيک پانکراتيت په نادره توګه په ﻣزﻣن پانکراتيت باندې بدلېږي‪.‬‬
‫اﻣا کله چې ښه وايل راﻣنځته يش د پانکراس ‪ Pseudo cyst‬تاسس کوي‪ .‬د ﻣزﻣن الکويل‬
‫او غري الکويل پانکراتيت ‪ pathogenesis‬د ﻣختلفو ﻣيخانيکتونو پواسطه په الندې ډول‬
‫توضيح کېږي‪.‬‬
‫پانکراس ‪137‬‬

‫‪ -۱‬ﻣزﻣن پانکرا تيت د ﻣزﻣن الکوليزم پواسطه د لوړ پروتيني غذايې رژيم رسه‪ :‬د دې الﻣل‬
‫کېږي چې په پانکرايس عصاره کې د پروتني غلظت زيات يش او د پانکرايس قناتونو بندش‬
‫سبب کېږي او پانکرايس تخريب راﻣنځته کوي‪.‬‬

‫‪ -۲‬غري الکويل پيښو کې ﻣزﻣن پانکراتيت په تودو سيمو کې ليدل کېږي چې د تودو سيمو‬
‫ﻣزﻣن پانکراتيت په نوم يادېږي‪ .‬نوﻣوړي ناروغان د پروتني د کالوري له کبله په‬
‫‪ Malnutrition‬باندې اخته وي‪ .‬جينتيکي عواﻣل د ﻣزﻣن پانکراتيت په ځينو پيښو کې رول‬
‫لري‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫پتالوژي‬
‫په ‪ Gross‬ډول پانکراس لوي‪ ،‬کلک او نودولريوي او که قطع يش‪ ،‬قطع شوي‬
‫سطح يې خړ رنګه او ښويه وي او نارﻣل ‪ lobular‬د السه ورکړي وي ليدل کېږي‪ .‬قناتونه‬
‫ﻣعوج او ﻣتوسع وي‪ ،‬د ‪ calcification‬ﻣحراقونه او کوچني او لوي پانکرايس تېږي ليدل‬
‫کېږي او هم ‪ Pseudo cyst‬ﻣمکن شتون ولري‪( .‬بهسودوال‪)۱۳۹۲ ،‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫‪ – ۱‬درد‪ :‬د ګيډې درد د ګيډې په پورتني برخه کې حس کېږي چې ورځ په ورځ‬
‫ﻣخ په زياتيدو وي ځينې ناروغانو کې رسه له دې چې پانکراس ئې غټ او کلک جس‬
‫کېږي درد نه حس کوي‪ .‬د ﻣزﻣن پانکريتايتس دردونه کله کله پرييوديک وي چې وروسته‬
‫د څو هفتو يا ﻣياشتو يو ځل پيدا کېږي او څو ورځي دوام کوي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬که د پانکراس د نسج تخريب پرﻣختګ وکړي ناروغ ته ‪ Diabetes mellitus‬پيدا کېږي‬
‫همدارنګه د ‪ Malabsorption‬له کبله ناروغ په ‪ Malnutrition‬اخته کېږي او ورځ تر بلې وزن‬
‫کموي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬ناروغ د ﻣزﻣن او دواﻣداره درد له کبله هميشه نارکوتيک درﻣل کاروی ان تر دي حده‬
‫پورې چې ناروغ نوﻣوړو درﻣلو رسه ﻣعتاد کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 138‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ – ۴‬که په ﻣزﻣ ن پانکريتايتس کې ﻣريض وتريه د پانکراس په راس کې توضع کړي وي د‬

‫وخت په ترييدو رسه د پانکراس راس فربوزي او کلکېږي او په صفراوي ﻣشرتک قنات‬
‫باندې فشار راوړي او د ‪ Obstructive jaundice‬سبب ګرځي‪.‬‬

‫‪ – ۵‬د ‪ Lipase‬انزاميونو د عدم کفائې له کبله ناروغ په ﻣزﻣن اسهال اخته کېږي او باالخره‬
‫په ناروغ کې د ‪ Dehydration‬سبب ګرځي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫البراتواري ﻣعاينات‪ – ۱ :‬د ﻣزﻣن پانکرايتايتس په لوﻣړيو ﻣراحلو کې دوينې د سريوم او په‬
‫تشو ﻣتيازو کې د‪ amylase‬سويه جګه وي او په پرﻣختليل پيښو کې د دې انزايم سويه‬
‫نورﻣال يا د نور ﻣال څخه ښکته وي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬د پانکراس وظيفوي ټيسټونه ()‪:Pancreatic Functional Tests‬‬

‫ناروغ ته په هر کيلو ګرام وزن د بدن يو يونټ ‪ Secretin‬د وريد له الرې ورکول کېږي‪.‬‬
‫وروسته د څو دقيقو نه د يو ﻣعدوي ټيوب پواسطه د پانکراس افرازات د اثناعرش څخه د‬
‫باي کاربونيت د اندازې د تعني لپاره ويستل کېږي په نور ﻣال حالت کې د پانکريتايتس کې‬
‫د باي کاربونيت ﻣقدار ‪ 90 meq/lit‬څخه کم وي‪.‬‬

‫‪ :Malabsorption Test – ۳‬ناروغ ته د خويل د الرې د ورځي سل (‪ )۱۰۰‬ګراﻣه شحم‬

‫ورکول کېږي‪ ۷۲ .‬ساعته وروسته د ناروغ په غايطه ﻣوادو کې د شحم ﻣقدار تعينېږي په‬
‫نورﻣال حالت کې په ‪ ۲۴‬ساعتونو کې د غايطه ﻣوادو د الرې د ‪ ۵‬ګراﻣو څخه لږ شحم اطراح‬
‫کېږي‪.‬‬

‫‪ – ۴‬په هغه حالتونو کې چې زېړي ﻣوجود وي‪ ،‬په وينه کې د بيلوروبني اندازه ‪۱۰-mg/100ml‬‬
‫‪ ۲۰‬رسېږي‪.‬‬

‫‪ – ۵‬راډيوګرافيک ﻣعاينات‪ -۱ :‬دګيډې په ساده راډيوګرايف کې اﻣکان لری چه ‪ 50%‬د‬

‫پانکراس په ساحه کې کلسيفيکيشن وليدل يش همدارنګه د صفراوي الرو په ﻣينځ کې د‬
‫تېږي د تثبيتولو په ﻣنظور ‪ Cholangiography‬اړينه وي‪.‬‬
‫پانکراس ‪139‬‬

‫‪ -۲‬الرتاساونډ‪ :‬په ﻣعاينه کې د پانکراس نسج غري ﻣتجانس او تکليس ښکاري او د صفرا د‬
‫کڅوري په ﻣنځ کې اﻣکان لري تيږه هم تثبيت يش او هم اﻣکان لری چه د اولرتاسونډ‬
‫ﻣعاينې رسه که تيږه د پانکراس د ﻣايعاتو جريان بندکړي وي ښکاره کړي‪ .‬دارنګه د پانکراس‬
‫ابسه او ‪ Pseudocyst‬هم ﻣعلوﻣوي‪.‬‬

‫‪ :CT Scan -۳‬يس ټي سکن د پانکرايس ناروغيو اختالطات لکه ‪peri pancreatic‬‬
‫‪ ،fluid collection‬ابسې‪ Pseudocyst ،‬ښکاره کوي‪.‬‬

‫‪ : ERCP -۴‬د ﻣزﻣن پانکريتايتس په ناروغي کې زيات تشخيصيه ارزښت لري‪ ،‬دې ﻣعاينې‬
‫رسه ‪ ،CBD‬صفراوي او پانکرايس قناتونه کتل کېږي که د ‪ ERCP‬په جريان کې تيږه‬
‫پانکرايس قنات بنده کړي وي ايستل کېږي‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫اختالطات‪ :‬د ﻣزﻣن پانکراتيت اختالطات په الندې ډول دي‪:‬‬

‫‪Intrapancreatic complication -۱‬‬

‫‪Pseudocyst – A‬‬

‫‪ )1‬د اثناعرش او يا د ﻣعدې انسداد‬

‫‪ )2‬د طحايل وريد تروﻣبوزس‬
‫‪ )3‬ابسې‬
‫‪ )4‬تثقب‬
‫‪ )5‬حشوي رشيان کې ‪Erosion‬‬

‫‪Inflammatory mass in head of pancreas -B‬‬

‫‪Bile duct stenosis )1‬‬

‫‪Portal vein thrombosis )2‬‬
‫‪Duodenal obstruction )3‬‬
‫‪Duct strictures and / or stones -C‬‬

‫‪Ductal hypertension and dilatation (1‬‬

 ‫‪ 140‬د ګېډې جراحي‬

‫‪Pancreatic carcinoma -D‬‬

‫‪Extra pancreatic complications-۲‬‬

‫‪Pancreatic duct leak with ascites or fistula )1‬‬

‫‪Pseudocyst extension beyond lesser sac into mediastinum )2‬‬
‫)‪(Zinner J, 2007‬‬

‫درﻣلنه‬
‫‪ – ۱‬طبي تداوي‪ -۱ :‬ﻣزﻣن پانکراتيت اخته ناروغانو ته د درد د اراﻣتيا په ﻣوخه‬
‫بايد د درد ضد درﻣل او ‪ Gabapentin‬توصيه يش‪ .‬د درد د بشپړ کنرتول په ﻣقصد ناروغ‬
‫ته ﻣخدره درﻣل اﻣا په ټيټ ﻣقدار توصيه يش‪.‬‬

‫‪ -۲‬ناروغ بايد د الکولو د خوړلو څخه جداا ً پرهيز وکړي چې پدې صورت کې په ‪ ٪۵۰‬پيښو‬
‫کې درد له ﻣينځه ځي‪.‬‬

‫‪ -۳‬د دې لپاره چې د اسهال څخه ﻣخنيوي ويش بايد په غذايې رژيم کې شحم بيخي بند‬
‫کړل يش او پر ځاي ئې کاربوهايدريت او پروتني اضافه کړل يش‪.‬‬

‫‪ -۴‬له هغه ځايه چه د پانکراس عدم کفايه ﻣوجوده وي نو ناروغ ته د ورځي ‪۱۲-۱۴ mg‬‬
‫پانکرايس انزاميونه د خويل له الرې نيم ساعت ﻣخکې د ډوډي خوړلو څخه ورکول کېږي‬

‫‪ -۵‬که ناروغ پ ه ډيابټ ﻣبتال شوي وي نو هغه ته بايد په کايف ﻣقدار انسولني او نور انتي‬
‫بيوتيک په زرقي يا د خويل له الرې ورکړل يش‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫‪ Endoscopic -۲‬درﻣلنه‪ :‬د اندوسکوپيک درﻣلنې څخه د پانکرايس قناتونو‪ ،‬تېږې‬

‫ناروغي‪ ،‬پانکراتيک ‪ ،Pseudocyst‬د پانکرايس قناتونو ليکاژ او پانکراس پورې تړيل‬
‫توﻣورونو په تشخيص او درﻣلنه کې په کار وړل کېږي‪.‬‬

‫‪ -A‬د پانکرايس قنات ‪ :stenting‬په هغه صورت کې چې د پانکرايس قنات په ‪proximal‬‬

‫برخه کې ‪ stenosis‬ﻣوجود وي د ‪ EUS‬د الرښوين الندې د ‪ stenting‬څخه کار اخيستل‬
‫کېږي چې دی رسه د پانکرايس قناتونو داخيل فشار کمېږي همدارنګه که دپانکرايس‬
‫پانکراس ‪141‬‬

‫قناتونو ليکاژ ﻣوجود وي او يا هم پانکراتيک ‪ Pseudocyst‬تاسس کړي وي د‬

‫اندوسکوپيک درﻣلنې رسه تخليه کېږي‪(Nordback I, 2001).‬‬

‫‪ -B‬هغه ناروغان چې د ‪ oddi‬د ﻣعرصي په ‪ dyskinesia‬باندې اخته وي نوﻣوړي ناروغانو‬

‫کې کله چې د ‪ ERCP‬په تعقيب صفراوي اسفنکرتوتوﻣي تر رسه کېږي د پانکراتيت د‬
‫تاسس د پاره د لوي خطر رسه ﻣخاﻣخ وي اﻣا که وقايوي ‪ stenting‬تطبيق يش د اﻣيالز‬
‫کچه کموي او د پانکراتيت د تاسس څخه ﻣخنيوي کوي‪.‬‬

‫‪ - C‬که د پانکرايس قنات څخه ليکاژ جريان ولري د ‪ stent‬په تطبيق رسه درﻣلنه کېږي‪.‬‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬
‫‪ – ۳‬جراحي درﻣلنه‪ :‬په الندې حالتونو کې استطباب لري‪.‬‬

‫په هغه صورت کې چې ناروغ د داخيل په رسوس کې تر تداوي الندې وي او د تداوی په‬
‫سري کې د ‪ chronic pancreatitis‬د لوحې په رس د حاد ‪ Pancreatitis‬حمله اضافه يش‪.‬‬

‫که چېرې په صفراوي الرو کې تېږي ﻣوجودې وي که د رسيري اعراضو او عالميو پواسطه‬
‫او د ‪ MRI‬په ذريعه تثبيت يش چې د پانکراس په داخيل قناتونو کې کوم بندش ﻣوجود‬
‫دي او د عمليات په وخت کې د ‪ Pancreatography‬پواسطه د ‪ obstruction‬ﻣوقعيت د‬
‫پانکرايس قناتونو په ﻣينځ کې ﻣطلقا تثبيت يش نو د بندش د ځای له نظره جراحي عمليات‬
‫په الندې ډول اجراء کېږي‪.‬‬

‫‪ – ۱‬که چېرې بندش په ‪ Ampulla of Vater‬کې ﻣوجود وي پدې حالت کې ناروغ ته‬
‫‪ Sphincterotomy‬د ‪ Oddi‬په ﻣعرصه کې اجراء کېږي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬په هغه صورت کې چې بندش په ‪ distal pancreas‬کې ﻣوجود وي ناروغ ته‬

‫‪ Subtotal pancreatectomy‬اجرا کېږي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬که د پانکراس قنات په ګراس ډول ‪ Dilated‬وي نو ناروغ ته ‪Transverse‬‬

‫‪ pancreaticojejuno anastomosis‬اجرا کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 142‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ – ۴‬که چېرې بندش د پانکراس په راس کې وي پدې حالت کې ناروغ ته‬

‫‪ Pancreatoduodenectomy‬اجرا کېږي‪ .‬يعنې د پانکراس راس او اثنا عرش دواړه قطع او‬
‫لريي کېږي او پاتې برخه د پانکراس د ‪ Jejunum‬رسه انستموزس کېږي‪(Williams, .‬‬
‫)‪2013‬‬

‫‪ ۳-۸‬شکل‪ :‬د پانکراتايتس جراحي تخنيکونه )‪(Williams, 2013‬‬

‫پانکرياتيک سيست‬

‫تعريف‬
‫د يو سيست يا کڅوړي څخه عبارت دي چې د هغې ﻣحتوا زياته اندازه‬
‫پانکرايس ﻣزﻣن ﻣايع احتواء کوي‪ .‬نوﻣوړي سيست اﻣکان لري د پانکراس په ﻣينځ کې د‬
‫پانکراس په سطح يا په ‪ Lesser sac‬کې او حتي د پانکراس په غاړه يا دا چې د پانکراس‬
‫څخه ډېر لرې په ﻣنصف او حوصله کې ﻣوقعيت نيويل يش‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬
‫پانکراس ‪143‬‬

‫ډلبندي‬
‫د پانکراس سيستونه په دوه ډوله دي‪.‬‬

‫(‪ )۱‬والدي سيستونه (‪)Congenital Cysts‬‬

‫(‪ )۲‬کسبي سيستونه (‪)Acquired Cysts‬‬

‫‪ -۱‬والدي سيستونه په څلور ډوله دي‪.‬‬

‫‪Multiple Cyst )a‬‬

‫‪ Single Cyst )b‬چې غدوي رسچينه لري‬
‫‪Dermoid Cyst )c‬‬
‫‪Fibroid Cyst )d‬‬
‫‪ -۲‬کسبي سيستونه په درې ډوله دي‪.‬‬

‫‪( Obstructive Cyst )a‬د پانکراس انسدادي سيستونه)‬

‫‪( Parasitic Cyst )b‬د پانکراس پرازيټي سيستونه)‬
‫‪( Neoplastic Cyst )c‬دپانکراس نيوپالستيک سيستونه)‬

‫د احصايې له ﻣخې د پانکراس سيستونه د ‪ Obstructive Cyst‬په استثنأ دوﻣره عموﻣيت‬

‫نه لري او ډېر نادر دي چې اکرثاا ً اعراض نه ورکوي او کوم وخت چې غټ يش او دګيډې‬
‫د جدار له پاسه د جس وړ وګرځي نو پدې حالت کې د فشار له کبله چې په ﻣجاورو‬
‫اعضاوو باندې واردوي د درد‪ ،‬زېړي او حتي د کوملو د انسداد سبب ګرځي‪(Lawrence, .‬‬
‫)‪2018‬‬
‫درﻣلنه‪ :‬د جراحي علميات پواسطه بايد سيت وويستل يش‪.‬‬

‫د پانکراس کاذب سيستونه )‪(Pancreatic Pseudocyst‬‬

‫د پانکراس کاذب سيست‪ :‬د يو سيست يا کڅوړې څخه عبارت دي چې د هغې‬

‫ﻣحتوي زياته اندازه پانکرايس ﻣزﻣن ﻣايع احتوا کوي‪ .‬نوﻣوړي سيست اﻣکان د پانکراس په‬
 ‫‪ 144‬د ګېډې جراحي‬

‫ﻣنځ کې د پانکراس په سطح يا په ‪ Lasser Sac‬کې او حتي د پانکراس په غاړه يا دا چې‬

‫د پانکراس څخه ډير لرې په ﻣنصف او حوصله کې ﻣوقعيت نيويل يش‪.‬‬

‫پتالوژي‬
‫‪ – ۱‬اﻣکان لري چې سيست د هغه التهايب عکس العمل په نتيجه کې پيدا يش‬
‫چې د ‪ Pancreatitis‬له کبله د جداري پريتوان ﻣساريقه کې يا د سريوزا د طبقي په سطح‬
‫کې پيدا کېږي‪ .‬سيست لرونکي د يو داخيل فربوزي جدار دي چې د پانکراس قناتونو رسه‬
‫الر لري او له همدې الرې څخه پانکرايس افرازات او د پانکراس تخريب شوي انساج چې‬
‫د پانکراس د التهاب ﻣحصوالت دي د سيست په ﻣينځ کې راټولېږي که د سيست په ﻣينځ‬
‫کې کوم ﻣکروب داخل يش پدې وخت کې سيست ﻣننت او پانکرايس ابسې تشکل کوي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬دپانکراس ‪ Ductal obstruction‬هم کېداي يش چې د کاذب سيست د جوړېدو‬

‫سبب وګرځي پدې ډول چې د ﻣزﻣن الکول خوړلو له کبله د پانکراس په قناتونو کې لوﻣړي‬
‫تنګوايل او وروسته انسداد ﻣينځ ته راځي يا دا چې د ترضيض له کبله د پانکراس کوم قنات‬
‫قطع او خوله ئې د نديب نسج پواسطه بنده يش چې په نتيجه کې د بندې شوي ناحيي څخه‬
‫پورته افرازات د قنات په داخل کې ټولېږي اوسيست جوړوي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫‪ )a‬درد‪ :‬چې ‪ ۲ – ۳‬هفتې وروسته د‪ Pancreatitis‬د حادي حملې څخه ناروغ د ګيډې‬
‫په ‪ epigastric‬ناحيه کې درد حس کوي او درد د ﻣالتري خواته انتشار کوي‪.‬‬
‫‪ )b‬تبه‪ :‬هميشه درد رسه ﻣلګري وي‬
‫‪ )c‬بې اشتهايې او د هغه له کبله په ﻣرتقي ډول د ناروغ وزن کمېږي‪.‬‬
‫‪ )d‬په ‪ 20%‬ناروغانو کې زړه بدوايل او کانګې هم ﻣوجود وي‪.‬‬
‫‪ )e‬که سيست په وريد باب )‪ (Portal vein‬باندې فشار راوړي وي نو د ﻣرۍ وريس پيدا‬
‫کېږي‪.‬‬
‫‪ )f‬که سيست په صفراوي قناتونو باندې فشار وارد کړي وي انسدادي زيړي هم پيدا‬
‫کېږي‪.‬‬
‫پانکراس ‪145‬‬

‫‪ )g‬هغه وخت چه سيست په ابهر فشار وارد کړي وي پدې وخت کې د ابهر نبضان‬
‫سيست ته انتقال او انتشار کوي او د ګيډې د جدار لپاسه نبضان لرونکي کتله دجس‬
‫او ليدو وړ وي چې د ابهر د انيوريزم رسه ﻣغالطه کېږي‪.‬‬

‫فزيکي ﻣعاينه‪ :‬په تفتيش رسه ‪ Epigastric‬ناحيه پړسيديل ښکاري او په جس رسه يو نيمه‬
‫ﻣتحرک دردناکه‪ ،‬ﻣنظم او تقريبااً ﻣتموجه کتله د جس وړ وي د دي کتيل جساﻣت ﻣتحول‬
‫وي پدې ډول چې هر سيست ﻣحتوي په پانکرايس قناتونو کې تشه يش سيست وړوکي او‬
‫لدي پرته د سيست جساﻣت ثابت پاتې کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫البراتواري ﻣعاينات‪ :‬په وينه کې د اﻣايليز سويه او ‪ WBC‬شمري لوړ وي او دبيلوروبني سويه‬
‫هغه وخت په وينه کې لوړېږي چې د صفراء الرې بندې وي‪.‬‬

‫راډيوګرافيک ﻣعاينات‪ :‬که د ﻣعدې او اثناعرش چوکات د کثيفه ﻣوادو رسه راډيو ګرايف يش‬
‫که سيست د پانکراس په جسم يا لکۍ کې ﻣوقعيت ولري نو ﻣعده قدام خواته ټيله شوې‬
‫ښکاري او که د پانکراس په راس کې ﻣوقعيت ولري د اثناعرش چوکاټ پراخه شوې ښکاري‬
‫په‪ /S U‬او ‪ CT Scan‬کې د پانکرا سيست د يوې خالء يا جوف په شان ښکاري او برسريه‬
‫پردې د ‪ CT Scan‬پواسطه د سيست رسچينه هم ښکاري‪(Ellis, 2010).‬‬

‫تفريقي تشخيص‪ )۱ :‬د پانکراس د ابسې رسه‪ :‬پدې ناروغي کې ناروغ توکسيک حالت لري‬
‫تبه ئې شديده او د ‪ WBC‬شمري يې فوق العاده لوړ وي‪.‬‬

‫‪ )۲‬د پانکراس د کار سينوﻣا رسه‪ :‬پدې حالت کې ناروغ د التهاب تاريخچه نه لري د جس‬
‫پواسطه يوه کلکه کتله چې د بطن په خلفي جدار کې تثبيت وي ﻣوجوده وي‪.‬‬
‫)‪(Lawrence, 2018‬‬

‫اختالطات‬
‫‪ -۱‬د سيست ﻣننت کيدل‪ :‬کوم وخت چې سيست ﻣننت يش ناروغ شديده تبه پيدا‬
‫کوي چې عموﻣاً د لړزې رسه رشوع کېږي د وينې په ﻣعاينه کې د ‪ WBC‬شمري لوړ وي‬
‫چې پدې وخت کې ابسې بايد ژر تر ژره دريناژ يش‪.‬‬
 ‫‪ 146‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ – ۲‬د سيست رپچر‪ :‬کوم وخت چې سيست ډېر غټ يش يا دا چې په ترضيض ﻣعروض‬

‫يش په ناڅاپي ډول د هغه حجم کې کموايل پيدا کېږي او يا دا چې د پريتوان په ازاد جوف‬
‫کې چوي اود کيمياوي ‪ Peritonitis‬سبب ګرځي د رسيري اعراضو له نظره ډېر ژر د‬
‫کيمياوي ‪ Peritonitis‬اعراض ﻣينځته راځي پدې وخت کې بايد ډاکرت بې له ځنډه د‬
‫پريتوان جوف د دريناژ او پرمينځلو په ﻣنظور خالص کړي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬نذف‪ :‬د سيست په جوف کې هغه وخت پيدا کېږي چې د سيست جدار پانکرايس‬
‫انزاميونو پواسطه تخريب او د کوﻣي غټي اوعيي خوله چې د تخريب شوي جدار رسه په‬
‫متاس کې ده خالصه يش کوم وخت چې دا اختالط ﻣينځته رايش نو د رسيري له نظره‬
‫ناروغ ‪ Anemia‬پيدا کوي البته په حاد شکل او په ‪ Hypovolemic shock‬ﻣبتال کېږي‪.‬‬
‫)‪(Lawrence, 2018‬‬

‫درﻣلنه‬
‫د درﻣلنې له نظره بايد ناروغ ژر تر ژره عمليات او د لپراتوﻣي په ترڅ کې د سيست‬
‫جدار شق او ﻣحتوي ئې تخليه او کوﻣه اوعيه چې وينه ورکوي بايد غوټه يش‪.‬‬

‫جراحي عمليات ئې يواځني درﻣلنه ده چې په الندې ډول اجراء کېږي‪:‬‬

‫‪ :Cyst Excision – ۱‬هغه وخت استطباب لري چې سيست وړوکي وي او د عمليات په‬
‫وخت کې ثابت يش چې د اوعيو او ﻣهمو غړو رسه شديد التصاقات نه لري ‪.‬‬

‫‪ :External Drainage - ۲‬هغه وخت اجراء کېږي چې ناروغ د عمليات توان او طاقت‬
‫ونه لري يا دا چې دسيست جدار د ‪ Anastomosis‬لپاره کايف پراخوايل ونه لري او شديد‬
‫التصاقات ئې دﻣهمو او چارچاپريه اعضاو رسه پيدا کړي وي‪.‬‬

‫‪ :Internal Drainage - ۳‬بهرتينه او انتخايب درﻣلنه ده نظر په ﻣوقعيت د سيست‬

‫‪ Cystojejunostomy , Cystogastrostomy‬او ‪ Cystoduodenostomy‬اجراء کېږي‪.‬‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬
‫پانکراس ‪147‬‬

‫د پانکراس کارسينوﻣا‬
‫د پانکراس کانرسي واقعات په نارينه ؤ کې نظر ښځو ته يو نيم چنده اضافه وي‪،‬‬
‫وروسته د سږو او کولون د کانرس څخه په درميه درجه تصادف کوي‪ ،‬ﻣساعد عمر ورته ‪۷۵-۶۵‬‬
‫کلونو پورې دي‪ .‬د کانرس د پيښو ‪۲/۳‬ميه ئې د پانکراس په راس‪ ،‬او‪ ۱/۳‬ئې په جسم د پانکراس‬
‫کې‪ ٪۵ ،‬يې په لکۍ د پانکراس کې او ‪ ٪۲۰‬ئې په ‪ diffuse‬ډول په ټوله برخه د پانکراس کې‬
‫پيدا کېږي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫ايتولوژي‬
‫‪Tobacco smoking‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪Diet & obesity‬‬ ‫‪)2‬‬
‫‪Chemical carcinogen‬‬ ‫‪)3‬‬
‫‪Chronic pancreatitis‬‬ ‫‪)4‬‬
‫‪Medical condition :diabetes mellitus‬‬ ‫‪)5‬‬
‫‪H.Pylori‬‬ ‫‪)6‬‬

‫پتالوژي‬
‫د ‪ ٪۸۵‬څخه زيات د پانکراس کارسينوﻣا د ‪ Ductal adenocarcinoma‬چې ﻣعموال ‪٪۷۰‬‬
‫د پانکراس په راس کې ﻣوقعيت لري او‪ ٪۳۰‬ئيد پانکراس په جسم اولکي کې پيداکېږي‬
‫)‪(Hamilton SR, 2000‬‬

‫ډلبندي‬
‫د پانکراس د کارسينوﻣا هستولوژيک ډولونه عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ :Adenocarcinoma -1‬دوه ‪(mucinous & non-mucine secreting( Type‬‬

‫‪ Adenoacanthoma -2‬ﻣتشکل دي د( ‪(glandular carcinoma & benign‬‬

‫‪squamous‬‬
‫‪Pancreatic Tumor -3‬‬

‫‪(Insulinoma‬‬ ‫‪.i‬‬
‫‪Gastrinoma‬‬ ‫‪.ii‬‬
 ‫‪ 148‬د ګېډې جراحي‬

‫‪Vipoma‬‬ ‫‪.iii‬‬
‫‪Glucagnoma‬‬ ‫‪.iv‬‬
‫‪Stomatostatinoma‬‬ ‫‪.v‬‬
‫‪Acinar cell carcinoma -4‬‬
‫‪Ductal adenocarcinoma-5‬‬
‫‪Ampulla of Vater‬‬ ‫‪.i‬‬
‫‪Cystic Neoplasm‬‬ ‫‪.ii‬‬
‫د پانکراس کانرس په ‪ 85%‬پيښو کي ‪ Ductal adenocarcinoma‬وي چې د پانکراس‬
‫د قناتونو څخه رسچينه اخيل چې دا کانرس فوق العاده خبيث او ‪ undifferentiated‬حجرو‬
‫ځينې جوړ شوي دي او ‪ ٪۱۵‬ئې ‪ islet cell‬توﻣورونه او ‪Cystoadenocarcinoma‬‬
‫جوړوي چې د ‪ Acini‬څخه رسچينه اخيل د پانکراس اډينوکارسينوﻣا په ﻣوضعي ډول‬
‫لوﻣړي هغه اغړو ته ﻣيتاستازس ورکوي چې د قناتونو او ملفاوي الرو پواسطه ور رسه ارتباط‬
‫لري ﻣثال لوﻣړي ﻣوضعي ملفاوي غدوات‪ ،‬صفراوي الرې ‪ ،‬ځيګر او توري اشغالوي او‬
‫وروسته سږي‪ ،‬پريتوان‪ ،‬ﻣعده‪ ،‬کولون او اثناعرش ته ﻣيتاستازس ورکوي‪(Ahrendts A, .‬‬
‫)‪2016‬‬

‫اعراض او عاليم‬
‫‪ – ۱‬د پانکراس د راس دکارسينوﻣا رسيري اعراض او عاليم‪.‬‬

‫‪ - A‬په ‪ 75%‬پيښو کې دوزن بايلل او پرﻣختلونکي انسدادي ژېړي د لوﻣړين عالﻣې په ډول‬
‫ښکاره کېږي چې ژېړي ئې بې درده وي او د همدي وصف له ﻣخې د صفراوي الرې تېږي‬
‫د زيړي رسه تفريق کېږي ناروغ هميشه پخپله ګيډه کې لږ درد حس کوي چې کله کله لږ‬
‫زړه بدوايل رسه يو ځاي وي‪.‬‬

‫‪ - B‬په ‪ 25%‬پيښو کې د ګيډې درد ستون فقرات خوا ته انتشار کوي چې د ناروغۍ د‬
‫پرﻣختګ عالﻣه ګڼل کېږي‬

‫‪ - C‬په ‪ ۵۰٪‬پيښو کې د ژېړي له کبله د ناروغ په پښو او السونو کې خارښت ﻣوجود وي‪.‬‬

‫‪ - D‬پړسيديل بې درده صفراوي کڅوړه د پانکراس د راس د کارسينوﻣا لپاره وصفي ده‪.‬‬
‫پانکراس ‪149‬‬

‫‪ – ۲‬د پانکراس د جسم او لکۍ د کار سينوﻣا رسيري اعراض او عاليم‪:‬‬

‫له هغه ځايه چې د پانکراس د جسم او لکي کارسينوﻣا د صفراوي الرې څخه لريي وي نو‬
‫يواځي په ‪ ٪۱۰‬پيښو کې انسدادي ژېړي ﻣوجود وي او عمده اعراض ئې د وزن بايلل او‬
‫درد څخه عبارت دي کوم ناروغان چې ‪ Hepatomegaly‬ولري دا ﻣعني لري چې د‬
‫پانکراس کانرس ځيګر ته ﻣيتاستازس ورکړي دي او ځيګر غټيږي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫البراتواري ﻣعاينات‪ – ۱ :‬د وينې په ﻣعاينه کې د ‪ Alkaline phosphatase‬سويه لوړه تللې‬

‫وي (نور ﻣال ‪ 2 – 4‬واحده بودانسکي) د بيلو روبني سويه په سريوم کې په ﻣتوسطه ډول‬
‫(‪ )18mg / 100ml‬وينه کې رسېږي حال دا چې په غري رسطاين اﻣراضو کې تر دي حده‬
‫پورې نه لوړېږي‪.‬‬

‫د ‪ Transaminase‬سويه ﻣعموال ‪ 1000units‬څخه لوړ وي (نور ﻣال ئې تر ‪500 unit‬‬

‫پورې رسېږي) په غايطه ﻣوادو کې ﻣعموال وينه ﻣوجوده وي‪.‬‬

‫‪-۲‬د ‪ Secretin‬د تطبيق څخه وروسته د پانکراس افرازات تنبه کوي) که پانکرايس عصاره د‬
‫اثناعرش څخه سکشن يش وروسته د سنرت فيوژ څخه د تيوب په اخري برخه کې کوم حجرات‬
‫چې پاتې کېږي د تلوين او ﻣايکروسکوپيک ﻣعاينې کانرسي حجرات تثبيت کېداي يش‪.‬‬

‫‪ – ۳‬راډيو ګرافيک ﻣعاينه‪ :‬ناروغ ته د خويل د الرې کثيفه ﻣواد ورکول کېږي تر څو ﻣعده‬
‫او اثناعرشه د کثيفه ﻣوادو پواسطه ډک يش او پدې وخت کې د دواړو غړو څخه په ﻣختلفو‬
‫وضعيتونو کې راډيوګرايف اجرا کېږي‪.‬‬

‫د پانکراس د جسم او لکۍ په کانرسونو کې د ﻣعدې کبريه انحنا قدام او ښي خوا ته ټېله‬
‫شوې ښکاري اﻣا که کانرس د پانکراس په راس کې ﻣوقعيت ولري نو د اثناعرش چوکاټ‬
‫پراخه ښکاري په پرﻣختليل حالتونو کې د اثناعرش لوﻣن کې ﻣخاطي تضيق ليدل کېږي او‬
‫دا تضيق پدې داللت کوي چې کانرس د اثناعرش ﻣخاطي طبقه هم اشغال کړې ده‪.‬‬

‫‪ MRI – ۴‬او ‪ Angiography‬په ډېر ابتدايي ﻣراحلو کې چې دکانرس تشخيص دنورو‬

‫ﻣعايناتو پواسطه ﻣمکن نه وي تشخيص وضع کوالي يش پدې ډول چې وعائې کثافت‬
‫زيات او او عيي ئې په غري ﻣنظم ډول په خپل خط السري کې ﻣعلوﻣېږي‪.‬‬
 ‫‪ 150‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ – ۵‬الرتاسونوګرايف‪ :‬د دې تصويري ﻣعاينې پواسطه ﻣتوسع پانکرايس قنات ‪ ،‬د کتلې‬
‫ﻣوجوديت او ‪ obstruction‬په صفراوي قنات کې تشخيص کېداي يش‪.‬‬

‫‪ :CT scan – ۶‬د توﻣور د ﻣوقعيت ‪ ،‬سايز او ﻣيتاستازس په برخه کې ﻣعلوﻣات ورکوالي‬
‫يش‪.‬‬

‫‪ :Duodenoscopy – ۷‬د دې ﻣعاينې پواسطه هغه کانرس چې په ‪ Ampule of Vater‬کې‬

‫ﻣوقعيت ولري ﻣعلوﻣېداي يش او هم ‪ Biopsy‬د قطعي تشخيص په ﻣنظور اخيستالي شو‪.‬‬

‫‪ :Endoscopic Retrograde Cholangiopancreatography (ERCP) – ۸‬د دې‬

‫ﻣعاينې پواسطه د قنات ‪ Occlusion‬يا بندش تشخيص کېږي او همدارنګه د پانکراس‬
‫عصاره د ‪ Cytological‬ﻣعاينې لپاره هم اخيستل کېداي يش او هم کوالي شو چې د دې‬
‫ﻣعاينې پواسطه د ‪ CBD‬په ﻣتضيقه برخه کې ‪ Stent‬تري کړو چې پدې توګه د ناروغ ژېړي‬
‫کمېږي‪.‬‬

‫‪(Zinner J, 2007) .Percutaneous tract biopsy under imaging control – ۹‬‬

‫تفريقي تشخيص‪ – ۱ :‬د ‪ ،Ampulla of Vater‬صفراوي ﻣشرتک قنات او اثناعرش د‬

‫کارسينوﻣا رسه‪ :‬پدې ناروغيوکې هم د ګيډې درد ‪ ،‬وزن بايلل‪ ،‬انسدادي ژېړي او د جس‬
‫وړ صفراوي کڅوړه ﻣوجوده وي خو د عمليات څخه ﻣخکې د ‪ ،MRI‬کوالنژيوګرايف او‬
‫د ﻣعدې او اثناعرش راډيوګرايف پواسطه تر يوې اندازې پورې د پانکراس کارسينوﻣا رسه‬
‫توپريکېږي په هغه حالتونو کې چې تشخيص ﻣشکوک وي استکشايف لپراتوﻣي استطباب‬
‫لري ‪ CT scan‬هم تشخيص وضع کوالي يش‪.‬‬

‫‪ Hepatitis – ۲‬رسه‪ :‬داناروغي عموﻣا ً په ځوانانو کې پيداکېږي لوﻣړي ناروغ ‪ ۱ – ۲‬اونې‬

‫پورې تبه بې اشتهايې او ناراحتي لري او وروسته ژېړي پيداکېږي او ناروغ دوﻣره وزن د‬
‫السه نه ورکوي‪(Loiudice TA, 1984) .‬‬
‫پانکراس ‪151‬‬

‫درﻣلنه‬
‫الف‪ :‬عمليايت تداوي ()‪ :Operative‬کوم وخت چې تشخيص وضع شو ناروغ ته بايد په‬
‫کايف اندازه ﻣايعات او اليکرتواليتونه ورکړل يش وروسته بيا عمليات ته اقدام ويش چې په‬
‫الندې ډول اجراء کېږي‪.‬‬

‫‪ :Whipples procedure (Pancreatoduodenectomy) – ۱‬دا پروسيجر هغه وخت‬

‫اجرا کېږي چې توﻣور د پانکراس په رأس کې ﻣوقعيت ولري پدې عمليات کې (د پانکراس‬
‫راس‪ ،‬اثناعرش‪ ،‬صفراوي کڅوړه‪ ،‬دﻣعدي اخري برخه) او ملفاوي عقدات قطع او ايستل‬
‫کېږي او وروسته بيا د هضمي سيستم ‪ Reconstruction‬يعنې ‪holoedecho‬‬
‫‪ Gastro jejunostomy ،jejunostomy‬او ‪ pancreato jejunostomy‬اجرا کېږي‪.‬‬
‫)‪(Lawrence, 2018‬‬
‫‪ :Distal pancreatectomy – 2‬دا عمليات هغه وخت اجرا کېږي چې کانرس د پانکراس په‬
‫جسم او لکۍ کې ﻣوقعيت ولري چې ‪ Splenectomy‬او ‪ Lymphadenectomy‬ور رسه اړين‬
‫ګڼل کېږي‪.‬‬

‫‪ :Total pancreatectomy - 3‬داعمليات هغه وخت اجرا کېږي چې کانرس ‪Multi‬‬

‫‪ centric‬وي‪.‬‬

‫ب‪:Palliative treatment :‬‬

‫‪– ۱‬د درد د کنرتول لپاره قوي انلجزيک‪.‬‬

‫‪ :Pancreatic supplement – ۲‬دناروغ د وزن د ضياع بريته اعادې په خاطر ورکول کېږي‬

‫‪ :Biliary bypass procedure – ۳‬د خارښت د کمولو لپاره په انسدادي ژېړي کې د‬

‫‪ choledochoduodenostomy ،Endoscopic stenting‬په شکل اجرا کېږي‪.‬‬

‫‪ – ۴‬په هغه صورت کې چې په اثناعرش کې ‪ Obstruction‬د کانرس له سببه پيدا شوي وي‬
‫پدې حالت کې ‪ Gasteroenterostomy‬اجراکېږي‪(Lawrence, 2018) .‬‬
 ‫‪ 152‬د ګېډې جراحي‬

‫د ‪ Ampulla of Vater‬رسطان‬
‫دا رسطان د ‪ ampulla of Vater‬څخه رسچينه اخيل او پانکراس د راس د‬
‫کانرس په شان عاليم ښکاره کوي پدې رسطان کې د وزن کموايل او درد چندان بارزه عالﻣه‬
‫نده خو د ﻣقدم ژېړي راښکاره کېدل د ناروغۍ لوﻣړۍ عالﻣه جوړوي‪ .‬دا رسطان د ‪CBD‬‬
‫د رسطان په شان دي‪.‬‬

‫پدې ډول يو ورځ د توﻣور يوه برخه تقرحي او اثناعرش ته لوېږي چې د صفرا دريناژ صورت‬
‫نييس او ژېړي کمېږي او کوم وخت چې ناحيه په تام ډول د کانرسي نسج پواسطه بنده شوه‬
‫نو ژېړي زياتېږي د دي ناروغانو په غايطه ﻣوادو کې ﻣعموال وينه ﻣوجوده وي چې واضح‬
‫ډول رسه نه ليدل کېږي کوم وخت چې رسطاين نسج په داخل د اثناعرش کې داخلېږي پدې‬
‫وخت کې داندوسکوپي پواسطه د ليدو وړ او کېداي يش چې د هغه څخه ‪biopsy‬‬
‫واخيستل يش‪.‬‬

‫که رسطان د اﻣپوال په نسج کې ﻣحدود پاتې يش تشخيص ئې لږ ستونزﻣن وي‪ ،‬پدې حالت‬
‫کې غوڅ تشخيص د ‪ Ct Scan‬پواسطه وضع کېږي‪ .‬اﻣا کله کله دا نوعه توﻣور د هغه‬
‫توﻣورونو رسه چې دپانکراس د راس څخه رسچينه اخيستې وي په ﻣشکل تفريق کېږي اﻣا‬
‫د ‪ Ampulla of Vater‬توﻣور د پانکراس د توﻣور په نسبت ډېر ورو وده او نشومنا کوي‬
‫له دې کبله ژېړي د زيات لپاره پاتې کېږي بې له دې څخه په ژر ﻣيتاستازس ورکړي چې له‬
‫همدې کبله د نوﻣوړي کنرس خواته فکر اړول کېږي‪ .‬پدې ناروغي کې د جراحي نتيجه چې‬
‫عبارت د ‪ Pancreatoduodenectomy‬څخه ده ډېر ښه او ناروغ وروسته د دې عمليات‬
‫څخه تر پنځو کالو پورې ژوندي پاتې کېداي يش‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫سيسټيک نيوپالزم‬

‫تعريف‬
‫د دې نوعه سيستونو فشار ﻣعموال د پانکراس په قناتونو دي چې د رسطان د ودې‬
‫پواسطه د قنات خوله بندېږي او نيوپالستيک سيست ﻣينځ ته راوړي‪.‬‬
‫پانکراس ‪153‬‬

‫دا سيستونه د پانکراس د کاذب سيستونو رسه ورته وايل لري او غلطېږي‪ .‬دا ډول سيستونه‬
‫زياتره په ښځو کې او ‪ ۲۵‬کلني څخه ښکته عمر کې تصادف کوي او د ‪ Papillary‬له ډيل‬
‫څخه دي او ﻣيتاستازس يئ غري ﻣعمول دي او زياتره چار چاپريه انساج اشغالوي نو ځکه د‬
‫قنات په سري کې نوﻣوړې انساج پر ﻣختګ کوي او په ټول پانکراس کې سيستونه جوړوي د‬
‫نوﻣوړي سيستونو داخيل سطحه ﻣکعبي اپيتل څخه جوړه شويده‪ .‬سايتوپالزم ئې زيات ﻣقدار‬
‫ګاليکوجن لري اﻣا ‪ Mucine‬نه لري د دې سيستونو داخيل برخه د سږي د ‪ Alveolar‬په‬
‫ډول ساختامن لري له دې کبله دي توﻣورونو ته د ‪ Mucinocytoadenoma‬نوم ورکړل شوي‬
‫دي چې د پانکراس د رسطان يو ‪ Predisposing‬ﻣرحله ده او پدې وخت کې توﻣور په زياته‬
‫اندازه ‪ mucine‬افرازوي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫‪ – ۱‬درد‪ :‬ناروغ ناراحت کوونکي او ﻣبهم درد د ‪ Epigastric‬په ناحيه کې حس‬
‫کوي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬ژېړي په ‪ 10%‬پيښو کې ليدل کېږي‪.‬‬

‫‪ ،Anorexia – ۳‬وزن بايلل او خستګي ﻣعموال ﻣوجوده وي د ‪ X - ray‬له نظره د ګيډې‬

‫په ساده راډيو ګرايف کې ‪ Calcified‬شوي ټکي ليدل کېږي چې د پانکراس په کاذب‬
‫سيست کې نه ليدل کېږي د ‪ Angiography‬پواسطه د سيست په حذا کې د ‪capillaries‬‬
‫تراکم ﻣوجود وي او د رشيان او وريد په ﻣينځ کې رابطه يا ‪ Shunt‬ﻣوجود وي همدا‬
‫حالت هم نوﻣوړي سيست د پانکراس د کاذب سيست رسه بيلوي چې د دې ازﻣوينو تر‬
‫څنګ کې ‪ US‬او ‪ CT scan‬تشخيص تائيدوي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫څرنګه چې دا سيست ﻣمکن په کانرس تحول وکړي نو بهرته دا ده چې سيست په تام ډول‬
‫رسه د ﻣجاورو انساجو رسه يو ځاي لرې يش‪(Williams, 2013) .‬‬
 ‫‪ 154‬د ګېډې جراحي‬

‫‪Islet Cell Neoplasm‬‬

‫‪ :Insulinoma‬دا توﻣور د پانکراس د بيتا حجرو څخه رسچينه اخيل انسولني‬
‫افرازوي‪ .‬د دې نور عاليم په ‪ Hypoglycemia‬پورې ارتباط لري دا توﻣور په ‪15%‬‬
‫پيښوکې خبيث وي چې د تشخيص په وخت کې ئې ﻣتاسفانه ‪ Metastasis‬ورکړي وي‪.‬‬
‫)‪(Ahrendts A, 2016‬‬
‫رسيري تظاهرات‪ :‬په ناروغ کې د هايپوګليسيميا عاليم چې عبارت دي له‪ :‬په ناوړه ډول‬
‫خربې اترې کوي‪ ،‬د حافظې اختالل او حتي د شعور له ﻣينځه تګ پدې ناروغي کې‬
‫سيمپاتيک فعاليت چې عبارت دي له ټکي کارديا‪ ،‬خولې کيدل ﻣوجود وي څرنګه چې‬
‫ناروغان ډېر د ولږي احساس کوي نو زياته ډوډۍ خوري او چاغېږي په خالصه ډول پدې‬
‫ناروغۍ کې درې عمده رسيري څرکندوين شتون لري‪:‬‬

‫‪ )۱‬د هايپوګاليسيميا عاليم او ولږه‪ )۲ .‬د عالميو د ﻣوجوديت په وخت کې د وينې د ګلولوز‬
‫سويه ‪ 50mg/100ml‬څخه کمه وي‪ )۳ .‬د ګلوکوز د تطبيق څخه د پورتنيو عالميو ورکيدل‪.‬‬

‫تشخيص‪ – ۱ :‬په دوراين وينه کې په نارﻣل ډول د ‪ Proinsulin‬ﻣقدار د ‪ 50%‬څخه لږ‬

‫وي اﻣا د ‪ Insulinoma‬په ناروغانو کې د نوﻣوړي ﻣادې کچه د ‪ 50%‬څخه زياته وي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬د انسولني ﻣقدار په وينه کې د ګلوکوز د اندازې په پرتله تل زيات وي‪.‬‬

‫توپريی تشخيص‪ :‬ﻣعموال توپريی تشخيص ئې د هغه توﻣورونو رسه کېږي چې په هغو کې‬
‫هم ‪ Hypoglycemia‬ﻣوجود وي ﻣثال ‪ Hemoangioprecystoma‬يا ‪fibrosarcoma‬‬
‫خو پدې توﻣورونو کې دانسولني سويه په وينه کې نارﻣل وي همدارنګه په ‪ Hepatoma‬او‬
‫‪ Super renal cortex tumor‬کې هم ‪ Hypoglycemia‬ﻣوجود وي خو پدې ناروغيو‬
‫کې د ‪ somatomedin‬هورﻣون سويه (دانسولني ﻣشابه هورﻣونونه چې ‪Hypoglycemia‬‬
‫سبب کېږي) په وينه کې زيات تثبيت کېږي او خپله د انسولني سويه نورﻣال وي‪(Zinner .‬‬
‫)‪J, 2007‬‬
‫درﻣلنه‪ :‬ناروغ بايد عمليات يش رسه لدې چه د ‪ Hypoglycemia‬د حملو په اثر اﻣکان‬
‫لري ناروغ ﻣړ يش‪ .‬ﻣخکې له عمليات څخه بايد ‪ Ct scan‬اجراء يش او د توﻣور ﻣوقعيت‬
‫پانکراس ‪155‬‬

‫بايد وټاکل يش که توﻣور سطحي وي نو په خپله توﻣور ويستل کېږي يعنې‬

‫)‪(Enuculeation‬اجرا کېږي او که توﻣور عميق وي نو ‪ Partial pancreatectomy‬اجرا‬
‫کېږي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫طبي تداوي‪ :‬د ‪ Diasoxid‬څخه ګټه اخيستل کېږي دا دوا په ‪ B cell‬تاثري لري د انسولني‬
‫د زيات افراز څخه ﻣخنيوي کوي د ناروغ عمر حتي تر دوو کلونو پورې اوږدوي ﻣګر په‬
‫عضويت کې د سوديم او اوبو تراکم زياتوي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫)‪Gastrinoma (zollinger Ellison Syndrome‬‬

‫د ﻣعدې د اسيد د افراز زياتوايل څخه عبارت دي چې د ګاسرتين د حجرو‬
‫پواسطه صورت نييس په نورﻣال حالت کې دا حجری په پانکراس کې شتون نلري اﻣا کله‬
‫چې توﻣوري حجرات په پانکراس او اثناعرش په دوهمه قطعه کې تشکل وکړي د ﻣعدې د‬
‫اسيد د افرازاتو د زياتوايل سبب ګرځي په نتيجه کې د ﻣعدې په ﻣنځ کې ګڼ شمري قرحات‬
‫ﻣينځ ته راځي چې نوﻣوړي قرحات يا د شديد نذف سبب کېږي يا دا چې ﻣعده سوري‬
‫کېږي د تداوۍ اساس د دي قرحاتو د ﻣنځ ته راتلو ځنې ﻣخنيوي دي‪(Ahrendts A, .‬‬
‫)‪2016‬‬
‫رسيري تظاهرات‪ – ۱ :‬درد رسچينه ئې د اسيدو د افراز د زياتوايل له کبله په ﻣعده کې ﻣينځ‬
‫ته راځي او ‪ antipeptic ulcer‬درﻣلو په وړاندی ﻣقاوم دي ( ‪H2 antagonist and‬‬
‫)‪antacid‬‬
‫‪ – ۲‬اسهال د شحم د اختالل له کبله ﻣنځته راځي ځکه چې د ﻣعدې زيات ﻣقدار اسيد د‬
‫پانکراس ټول ‪ Lipase‬له ﻣينځه وړي‪.‬‬

‫تشخيص‪ :‬د ګاسرتين ﻣقدار د ‪ 500pg/ml‬څخه په وينه کې زيات وي او د دي الندې‬

‫ټسټ پواسطه په قطعي ډول تشخيص وضع کېږي ‪ 2 unit/kg Secretin‬د ناروغ د وريد‬
‫په داخل کې زرق کېږي او وروسته تقريباً د ‪ ۱۵‬دقيقو څخه وروسته د ګاسرتين ﻣقدار په‬
‫وينه کې دوه چنده کېږي د ‪ gastroscopy‬ﻣعاينې پواسطه د ﻣعدې او اثناعرش ﻣخاطي غشا‬
‫اذميايې او ﻣتعدد قرحات د ليدو وړ وي د ‪ CT Scan‬پواسطه هم د ﻣعدې او اثناعرش‬
‫قرحات تثبيت کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬
 ‫‪ 156‬د ګېډې جراحي‬

‫درﻣلنه‪:‬‬

‫‪ – ۱‬طبي‪ :‬د اسيد د ترشح د ﻣخنيوي لپاره د ‪(PPI) Proton pump inhibitor‬استفاده‬
‫کېږي دا تر هغه اندازې بورې تطبيق کېږي چې د ﻣعدې اسيد په ‪ 5 meq/hr.‬کې ثابت‬
‫پاتې يش که ‪ Gastrinoma‬ډېر خبيث وي ناروغ ته د ‪ Omeprazole‬رسه ‪Cytostatic‬‬
‫درﻣل لکه ‪ Streptozocin‬بايد ورکړل يش‪...‬‬

‫‪ – ۲‬جراحي درﻣلنه‪ :‬د ‪ CT scan‬په ﻣرسته د پانکراس ﻣاوفه برخه د اثناعرش دوهمه او درميه برخه‬
‫اود ﻣعدې ¾ ﻣه برخه د اثناعرش د لوﻣړي برخې رسه قطع کېږي او ‪ Splenectomy‬اجرا کېږي‪.‬‬
‫)‪(Lawrence, 2018‬‬
‫‪Glucagonoma‬‬
‫د دې توﻣور رسچينه د النګرهانس دالفا حجرو څخه ده دا توﻣور يو سندروم ﻣينځته راوړي‬
‫چې د هغه خصوصيات عبارت له‪ :‬د پښو د ګوتو ترﻣينځ ‪ ،dermatitis‬وزن بايلل‪،‬‬
‫‪ Anemia , hypoacidaminemia , Osteomyelitis ,‬ډيابټ ‪ .‬دا ناروغي د پورتني‬
‫خصوصياتو او سندروم تر څنګ د وينې په ﻣعاينه کې د ‪ Glucagon‬سويه جګه وي په‬
‫سريوم کي نارﻣل غلظت يې ‪ ۵۰۰ pg/ml‬ته رسېږي‪.‬‬

‫‪ Glucagon‬د ځيګر د ‪ Glycogenolysis‬او ‪ Gluconeogenesis‬د زياتوايل پواسطه په‬

‫وينه کې د ګلوکوز د سويې د جګوايل سبب ګرځي د توﻣور تشخيص او د هغه ﻣوقعيت‬
‫تعني لپاره د ‪ CT Scan‬څخه استفاده کېږي توﻣور په لوﻣړي ﻣرحله کې ځيګر او ملفاوي‬
‫عقدات او وروسته ‪ Suprarenal gland‬ته ﻣيتاستازس ورکوي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬طبي‪ Somatostatin :‬د ګلوکاګون او اﻣينواسيد سويه په وينه کې نورﻣال حالت‬
‫ته راويل او همدارنګه ‪ Streptozocin‬او ‪ Decarbonize‬په ناروغۍ باندې ښه تاثري لري‪.‬‬
‫)‪(Williams, 2013‬‬

‫‪Stomatostatinoma‬‬
‫د دې توﻣور رسچينه هم د پانکراس د ‪ Langerhans‬جزيرې دي او د رسيري له نظره‬
‫‪ ،diabetes , Malabsorption‬اسهال‪ ،‬د صفراء د کڅوړي تيګي (‪ )Cholecystolithiasis‬او‬
‫پانکراس ‪157‬‬

‫ناروغ په رسعت رسه وزن کموي توﻣور زياتره د پانکراس په راس ﻣوقعيت نييس د پانکراس راس‬
‫غټېږي د ناروغي تشخيص د ‪ CT scan‬پواسطه وضع کېږي طبي تداوي ئې د ‪Glucagnoma‬‬
‫په شان اجرا کېږي‪.‬‬

‫جراحي درﻣلنه ‪ :‬د عمليات په وخت کې پانکراس کتل کېږي که توﻣور پيدا شو د نوﻣوړي‬
‫ناحيي په شمول ‪ Partial Pancreatectomy‬اجرا کېږي که توﻣور وړوکي وي او د‬
‫عمليات په وخت کې پيدا نه يش نو پدې حالت کې د پانکراس جسم او لکي او يا په بل‬
‫عبارت ‪ 80%‬پانکراس بايد وويستل يش پدې ډول د عمليات څخه وروسته ناروغي تر‬
‫کنرتول الندې راځي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫پانکرايس کولرا‬
‫چې د )‪ )Watery Diarrhea Hypokalemia and Acidosis (WDHA‬په‬
‫نوم هم يادېږي‪ .‬دا سندروم په شديد اسهال ﻣتصف دي‪ ،‬چې په ورځ کې ناروغ تقريباً ‪5‬‬
‫‪ lit‬غايطه ﻣواد کوي چې د دي غايطه ﻣوادو رسه په کتلوي ډول پوتاشيم هم ضايع کوي او‬
‫په نتيجه کې د پوتاشيم سويه په سريوم کې ښکته راځي او د ناروغ د ضعيفوايل سبب کېږي‪.‬‬
‫د پوتاشيم اطراح په ‪ 24 hr‬تقريباً ‪ 300meq‬په شاوخوا کې وي يعنې شل چنده د نور ﻣال‬
‫اطراح څخه اضافه وي او له هغه ځايه چې د غايطه ﻣوادو رسه زياته اندازه باي کاربونيت‬
‫هم اطراح کېږي نو ناروغ په شديد ‪ Acidosis‬اخته کېږي ځينې ناروغان‬
‫‪ Hypercalcemia‬لري‪ .‬دا له دې کبله ده چې د پانکراس توﻣور يو هورﻣون افرازوي چې‬
‫د ‪ Parathyroid‬هورﻣون په شان دي دا سندروم هغه هورﻣونونو د فعاليت له کبله ﻣينځته‬
‫راځي چې د پانکراس د ‪ Tumor Non Beta Islet cell‬لخوا افرازېږي چې عبارت دي‬
‫له‪:‬‬

‫‪ :Vasoactive intestinal Polypeptide (VIP) – ۱‬د دي هورﻣون ساختامن ‪Secretin‬‬

‫ته ډېر ورته دي چې د شديد اسهال سبب کېږي‪.‬‬

‫‪ :Gastrointestinal inhibitory Polypeptide (GIP) – ۲‬چې د‪ VIP‬د هورﻣون په‬

‫شان فعاليت لري دا توﻣور ﻣعموال د ‪ Angiography‬پواسطه تشخيص او نوعيت ئې‬
 ‫‪ 158‬د ګېډې جراحي‬

‫تعينېږي دا توﻣور ‪ 80%‬د پانکراس په جسم او لکۍ کې ﻣوقعيت لري او ‪ 50%‬ئې سليم‬
‫وي په هغه صورت کې چې توﻣور خبيث وي ډېر ژر ﻣيتاستازس ورکوي او ناروغ وروستته‬
‫د عمليات څخه په اعظمي ډول تر يو کال پورې ژوندي پاتې کېږي‪(Ahrendts A, .‬‬
‫)‪2016‬‬
‫درﻣلنه‪ :‬په هغه صورت کې چې توﻣور د جس وړ وي‪ ،‬پرته لدې د پانکراس جسم او لکۍ‬
‫بايد وويستل يش‪ ،‬د عمليات پواسطه په ډېرې اساين رسه لري کېږي او که بيا هم اسهال‬
‫دوام درلود تداوۍ ته بايد د کورتيزون تطبيق پواسطه اداﻣه ورکړل يش‪(Williams, 2013) .‬‬
‫پانکراس ‪159‬‬

‫لنډيز‬

‫پانکراس يوه خلف پريتواين عضوه ده چې د ګيډې په پورتني برخه کې په ﻣائل‬

‫ډول د ‪ Duodenum‬د ‪ C-loop‬څخه د توري تررسي پورې ﻣوقعيت لري‪ .‬په يو کاهل‬
‫شخص کې د پانکراس طول ‪ ۲۰-۱۵‬سانتي ﻣرته پورې او وزن يې ‪ ۱۰۰-۷۵‬ګراﻣو ته رسېږي‪.‬‬

‫برخې‪ :‬جراحان ﻣعموال د پانکراس په اړه پتالوژيک ﻣوقعيتونه په څلورو برخو وييش چې‬
‫له راس )‪ ،(Head‬غاړې )‪ ،(Neck‬جسم )‪ (body‬او لکۍ )‪ (tail‬څخه عبارت دي‪ .‬د‬
‫پانکراس راس په ډېر صميمي ډول د اثنا عرش د چوکاټ )‪ (C-loop‬په ﻣينځ کې داخل‬
‫شوي دي او د سفيل اجوف وريد‪ ) (IVC‬او د علوي ﻣساريقوي رشيان )‪ (SMA‬قدام ته‬
‫پروت دي‪ .‬د پانکراس په قدام کې ﻣعده او د اثنا عرش لوﻣړۍ قطعه قرار لري صفراوي‬
‫ﻣشرتک قنات په خلفي ﻣيزابه کې اثنا عرش ته نژدې د پانکراس په راس کې سري لري‪ .‬د‬
‫پانکراس جسم خلفا د ابهري حجاب حاجز له کيڼ برخې‪ ،‬کيڼ فوق الکليوي غدې او له کيڼ‬
‫پښتورګي رسه په متاس کې دي او د پانکراس لکۍ د توري د ناﻣې )‪ (Hillus‬رسه التصاق کړي‬
‫دي‪ .‬د پانکراس ‪ ٪۸۵‬د اکزوکرين‪ ٪۱۰ ،‬د خارج حجروي ﻣاترکس‪ ٪۴ ،‬د اوعيو او صفراوي‬
‫قناتونو او يوازې ‪ ٪۲‬د اندوکرين انساجو څخه جوړه شوي دي‪ .‬د فزيالوژۍ له نظره پانکراس‬
‫دوه ډوله افرازات لري‪ .‬د پانکراس خارجي افرازات يا ‪ ،Exocrine function‬د پانکراس‬
‫داخيل افرازات يا ‪ .Endocrine function‬د پانکراس د عصارې ترکيب‪ ٪۹۹ :‬اوبه او‪٪۰،۵‬‬
‫جاﻣد ﻣواد چې دعضوي (‪ Proteolytic‬او ‪ )lipolytic‬انزاميونه او غري عضوي ﻣواد‬
‫(‪ ،HCO3, Mg+,Cl-, k++, Ca++, Na+‬فسفات او سلفات) څخه عبارت دي نوﻣوړي‬
‫جاﻣد ﻣواد په عني غلظت چې په سريوم کې لري په پانکرايس افرازاتو کې په همدي غلظت‬
‫ﻣحافظه کېږي د دې افزارتو په ﻣينځ کې انيونونه لکه د باي کاربونيت د غلظت زياتوايل او‬
‫د کلورين د غلظت کموايل او برعکس د افزازاتو د توليد رسه ﻣوازي ثابت پاتې کېږي‪ .‬د‬
‫پانکراس والدي انوﻣالۍ کې ‪ Annular Pancreas‬دي چې په ‪ Complete‬او‬
‫‪ Incomplete‬انولر پانکراس باندې ويشل شوي دي‪ .‬نورې انوﻣالۍ يې پانکرياتيک‬
‫‪ Divisum‬او ‪ Ectopic‬پانکراس څخه عبارت دي‪ .‬پانکراس هم د ګيډې د نورو اعضاوو‬
 ‫‪ 160‬د ګېډې جراحي‬

‫په شان په تېرو او پڅو ترضيضاتو باندی ﻣعروض کېږي چې د ايتولوژي له ﻣخې درې ډوله‬
‫ترضيضات او جروحات پانکراس کې راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫‪ -۱‬تريه ترضيضات او جروحات چې د ﻣرﻣي‪ ،‬ساچمې‪ ،‬د مبب پارچې او همدارنګه د چاقو‪،‬‬
‫برچې او نورو تريو االتو له کبله راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬پڅ ترضيضات چې د سوک‪ ،‬لغتې د لوړې ساحې څخه پړ ﻣخې لوېدل چې د‬

‫‪ Epigastric‬په ناحيه کې ولګېږي او يا په ځمکه ولوېږي چې په دې وخت کې د پانکراس‬
‫غاړه د ستون فقرات او د ترضيض الﻣل په ﻣينځ کې ډېر ژر او په اساين رسه ژوبلېږي‬

‫‪ -۳‬د پانکراس ‪ Iatrogenic injuries‬چې د جراحي عملياتونو په جريان کې لکه‬

‫‪ splenectomy‬او د ﻣعدې په عملياتونو کې ‪ Billorth-2-Gastrectomy‬راﻣنځته کېږي‪.‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬د ‪ Pancreatic‬تروﻣا غوره درﻣلنه په دې اساس چې د پانکراس د پرانشيم جرحه‬

‫په کوم ځاي کې ﻣوقعيت لري او هم داخيل پانکرايس قناتونه او ‪ CBD‬روغ دي يا نه دي‪،‬‬
‫ټاکل کېږي‪.‬‬

‫پانکرايس فيستوال‪ :‬د پانکراس د غري نورﻣال اړيکې د ﻣجاورو اعضاوو‪ ،‬ساختامنونو او‬
‫ﻣسافې څخه عبارت دي‪ .‬په ﻣختلفو الرو طبقه بندي شوي دي چې د درﻣلنې د پالن د پاره‬
‫طرحه شوې لکه‪ :‬داخيل پانکرايس فيستوال‪ ،‬خارجي پانکرايس فيستوال‪ .‬حاد پانکراتايتس‬
‫يا د پانکراس التهاب يو ﻣعمول او ستونزﻣنه ناروغي ده چې کوالي يش ﻣوضعي او‬
‫‪ systemic‬اختالطات راﻣنځته کړي‪ .‬د حاد پانکراتيت اصيل نښه دا ده چې لږ او يا هيڅ د‬
‫فربوز رسه يو ځاي نه وي‪ .‬په حاد پانکراتيت کې د پانکراس په ﻣينځ کې د پانکراس د‬
‫انزاميونو د فعالېدو له کبله بنفسهي هضم )‪ (Auto digestion‬صورت نييس او په نتيجه کې‬
‫د پانکراس په ﻣينځ کې يو ﻣعقمه التهايب وتريه پيدا او د پانکراس نسج تخريبېږي‪ .‬د حاد‬
‫پانکراتايتس الﻣلونه عبارت دي له‪ biliary tract :‬ناروغي‪ ،‬الکول‪ ،‬ياتروژنيک‬
‫(‪ ،(iatrogenic‬اريث پانکراتيت‪ ،‬توﻣورونه‪ ،‬هايپر ليپيډمييا‪ ،‬درﻣل او ځينې نور عواﻣل‪:‬‬
‫ځينې درﻣل ﻣوجودې دي چې د اﻣيالز کچه زياتوي او د ګيډې د درد سبب کېږي‪ .‬د حاد‬
‫پانکراتيت ناروغان د ګيډې شديد او ثابت درد لري چې په ناڅاپي توګه پيل کېږي‪ ،‬درد په‬
‫پانکراس ‪161‬‬

‫‪ Epigastric‬ناحيه کې حس کېږي چې د قطني علوي او صدري سفيل فقراتو خواته انتشار‬

‫کوي که ناروغ د شا په تخته څميل درد يې زياتېږي او که کيني او خپل ستون فقرات د‬
‫قبض حالت کې راوړي درد يې تسکني کېږي‪ .‬درد د زړه بدوايل او کانګو رسه ﻣل وي په‬
‫ځينو حالتو کې د درد شدت او د ﻣايعاتو او د وينې د ضايع کيدو له کبله ناروغ شاک ته‬
‫ځي‪ .‬ﻣزﻣن پانکراتيت هغه التهايب وتريه ده چې په دې کې د ﻣزﻣن التهاب په اثر په پانکراس‬
‫کې غري قابل ارجاع ﻣورفولوژيک تغريات او په داميي ډول وظيفوي ضياع ( ‪Permanent‬‬
‫‪ )loss of function‬ﻣينځ ته راځي‪ .‬پانکرياتيک سيست د يو سيست يا کڅوړي څخه‬
‫عبارت دي چې د هغې ﻣحتوا زياته اندازه پانکرايس ﻣزﻣن ﻣايع احتواء کوي نوﻣوړي سيست‬
‫اﻣکان لري د پانکراس په ﻣينځ کې د پانکراس په سطح يا په ‪ Lesser sac‬کې او حتي د‬
‫پانکراس په غاړه يا دا چې د پانکراس څخه ډېر لرې په ﻣنصف او حوصله کې ﻣوقعيت نيوالي‬
‫يش‪ .‬دا سيستونه په دوه ډوله دي‪ :‬والدي او کسبي‪ .‬د پانکراس کانرسي پيښی په نارينه ؤ‬
‫کې نظر ښځو ته يو نيم چند زيات وي‪ ،‬وروسته د سږو او کولون د کانرس څخه په درميه‬
‫درجه تصادف کوي‪ .‬ﻣساعد عمر ورته ‪ ۷۵-۶۵‬کلونو پورې دي‪ .‬د کانرس د پيښو ‪۲/۳‬ميه ئې‬
‫د پانکراس په راس‪ ،‬او‪ ۱/۳‬ئې په جسم د پانکراس کې‪ ٪۵ ،‬يې په لکۍ د پانکراس کې او‬
‫‪ ۲۰٪‬ئې په ‪ diffuse‬ډول په ټوله برخه د پانکراس کې پيدا کېږي‪ .‬د ‪Ampulla of Vater‬‬
‫رسطان د ‪ ampulla of Vater‬څخه رسچينه اخيل او پانکراس د راس د کانرس په شان عاليم‬
‫ښکاره کوي پدې نوعه رسطان کې وزن کموايل او درد چندان بارزه عالﻣه نه ده خو د ﻣقدم ژېړي‬
‫ښکاره کېدل د ناروغۍ لوﻣړۍ عالﻣه تشکيلوي دا رسطان د ‪ CBD‬د رسطان په شان دي‪.‬‬
‫سيسټيک نيوپالزم‪ :‬د دې ډول سيستونو فشار ﻣعموال د پانکراس په قناتونو دي چې د‬
‫رسطان د ودې پواسطه د قنات خوله بندېږي او نيوپالستيک سيست ﻣنځ ته راوړي‪ .‬دا‬
‫سيستونه د پانکراس د کاذب سيستونو رسه ورته وايل لري او غلطېږي‪ .‬دا ډول سيستونه‬
‫زياتره په ښځو کې او ‪ ۲۵‬کلني څخه ښکته عمر کې تصادف کوي او د ‪ Papillary‬نوعې‬
‫څخه دي او د هغه ﻣيتاستازس غري ﻣعمول دي او زياتره چار چاپريه انساج اشغالوي نو ځکه‬
‫د قنات په سري کې نوﻣوړې انساج پر ﻣختګ کوي او په ټول پانکراس کې سيستونه جوړوي‬
‫د نوﻣوړي سيستونو داخيل سطحه ﻣکعبي اپيتل څخه جوړه شويده سايتوپالزم ئې زيات‬
‫ﻣقدار ګاليکوجن لري اﻣا ‪ Mucine‬نه لري‪ .‬د دي سيستونو داخيل برخه د سږې د‬
 ‫‪ 162‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ Alveolar‬په ډول جوړښت لري له دې کبله دې توﻣورونو ته د ‪Mucinocytoadenoma‬‬

‫نوم ورکړل شوي دي چې د پانکراس د رسطان يو ‪ Predisposing‬ﻣرحله ده او پدې وخت‬
‫کې توﻣور په زياته اندازه ‪ mucine‬افرازوي‪ :Insulinoma .‬دا توﻣور د پانکراس د بيتا‬
‫حجرو څخه رسچينه اخيل انسولني افرازوي‪ .‬د دې نور عاليم په ‪ Hypoglycemia‬پورې‬
‫ارتباط لري‪ .‬دا توﻣور په ‪ 15%‬پيښوکې خبيث وي چې د تشخيص په وخت کې ئې ﻣتاسفانه‬
‫‪ Metastasis‬ورکړې وي‪ :Gastrinoma .‬د ﻣعدې د اسيد د افراز زياتوايل څخه عبارت‬
‫دي چې د ګاسرتين د حجرو پواسطه صورت نييس په نورﻣال حالت کې دا حجرات په‬
‫پانکراس کې ﻣوجود نه وي اﻣا کله چې توﻣوري حجرات په پانکراس او اثناعرش په دوهمه‬
‫قطعه کې تشکل وکړي د ﻣعدې د اسيد د افرازاتو د زياتوايل سبب ګرځي په نتيجه کې د‬
‫ﻣعدې په ﻣينځ کې ﻣتعدد قرحات ﻣينځ ته راځي چې نوﻣوړي قرحات يا د شديد نذف‬
‫سبب کېږي يا دا چې ﻣعده سورۍ کېږي‪ .‬د تداوي اساس د دې قرحاتو د ﻣينځ ته راتلو‬
‫ځنې ﻣخنيوي دي‪.‬‬

‫‪ :Glucagonoma‬د دې توﻣور رسچينه د النګرهانس دالفا حجرو څخه ده دا توﻣور يو‬

‫سندروم ﻣينځه راوړي چې د هغه خصوصيات عبارت له‪ :‬د پښو د ګوتو ترﻣنځ ‪dermatitis‬‬
‫‪ ،‬وزن بايلل‪ ،‬انيميا‪ ،‬اوستيوﻣاياليتس‪ ،‬هايپو اسيدونيميا‪ ،‬خفيف ډيابټ او د ناروغۍ د‬
‫پورتنيو خصوصياتو او سندروم تر څنګ د وينې په ﻣعاينه کې د ګلوکاګون سويه جګه وي‬
‫په سريوم ناﻣل غلظت يې ‪ ۵۰۰ pg/ml‬ته رسېږي‪.‬‬

‫‪ :Stomatostatinoma‬د دې توﻣور رسچينه هم د پانکراس د ‪ Langerhans‬جزيري دي‬

‫او د رسيري له نظره ‪ ،diabetes , Malabsorption‬اسهال‪ ،‬د صفراء د کڅوړي تېږي‬
‫(‪ )Cholecystolithiasis‬او ناورغ په رسعت رسه وزن کموي توﻣور زياتره د پانکراس په‬
‫راس ﻣوقعيت اختياروي د پانکراس راس غټېږي د ناروغي تشخيص د ‪ CT scan‬پواسطه‬
‫وضع کېږي طبي تداوي ئې د ‪ Glucagnoma‬په شان اجرا کېږي‪ .‬پانکرايس کولرا چې د‬
‫)‪ (Watery Diarrhea Hypokalemia and Acidosis) (WDHA‬په نوم هم يادېږي‬
‫دا سندروم په شديد اسهال ﻣتصف دي چې په ورځ کې ناروغ تقريباا ً ‪ 5 lit‬غايطه ﻣواد‬
‫پانکراس ‪163‬‬

‫کوي چې د دي غايطه ﻣوادو رسه په کتلوي ډول پوتاشيم هم ضايع کوي او په نتيجه کې د‬
‫پوتاشيم سويه په سريوم کې ښکته راځي او د ناروغ د ضعيفوايل سبب کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 164‬د ګېډې جراحي‬

‫پوښتنې‬

‫لوﻣړي پوښتنه ‪ Serum amylase :‬په الندې کوﻣه ناروغي کې په دواﻣدارډول لوړ پاتې‬
‫کېږي؟‬

‫ب‪Pancreatic carcinoma :‬‬ ‫الف‪Acute pancreatitis :‬‬

‫د‪ :‬په ټولو کې لوړ پاتې کېږي‬ ‫ج‪Pseudocyst of pancreas :‬‬

‫دوميه پوښتنه‪ :‬داخيل دريناژ د پانکراس په الندې کوﻣې ناروغۍ کې استطباب نه لري؟‬

‫ب‪Pancreatic trauma :‬‬ ‫الف‪Pancreatic carcinoma :‬‬

‫د‪ :‬په ټولو کې‬ ‫ج‪Infected Pseudocyst :‬‬

‫درميه پوښتنه‪ :‬د پانکراس په حاد التهاب کې د الندې درﻣلو څخه کوﻣه يوه يې استطباب‬
‫نلری؟‬

‫ب‪Calcium gluconate :‬‬ ‫الف‪Atropine :‬‬

‫د ‪ :‬يوه هم نه‬ ‫ج‪Morphine :‬‬

‫څلورﻣه پوښتنه ‪ cholecystolithiasis :‬د پانکراس د کوم توﻣور رسه ارتباط لري؟‬

‫ب ‪Gastrinoma :‬‬ ‫الف ‪Insulinoma :‬‬

‫د ‪ :‬يو رسه هم ارتباط نه لري‬ ‫ج ‪Glucagnoma :‬‬

‫پنځمه پوښتنه ‪ :‬د پانکراس د کاذب سيست د پيدا کولو لپاره الندې کوﻣه ﻣعاينه با ارزښته؟‬

‫ب ‪ Radiography :‬د کثيفه ﻣوادو رسه‬ ‫الف ‪Ultrasound :‬‬

‫د ‪ :‬ټول‬ ‫ج ‪CT scan :‬‬

‫شپږﻣه پوښتنه ‪ :‬کله چې د پانکراس کاذب سيست ﻣننت يش د جراحي له نظره يې څه ډول‬
‫درﻣلنه کېږي؟‬
‫پانکراس ‪165‬‬

‫اووﻣه پوښتنه‪ total pancreatectomy :‬د پانکراس په رسطان کې کوم وخت اجرا کېداي‬
‫يش؟‬

‫امته پوښتنه ‪ :‬د پانکراس کاذب سيست او د پانکراس ‪ cystic neoplasm‬د ايکرسي د‬
‫کلييش له ﻣخې رسه څرنګه تفريقي تشخيص کېږي؟‬

‫نهمه پوښتنه ‪ :‬که چېرې په ﻣزﻣن پانکراتايتس کې بندښت د ‪ ampulla of vater‬په برخه‬
‫کې ﻣنځته راغيل وي‪ ،‬د جراحي له نظره يې څرنګه درﻣلنه کېږي؟‬

‫لسمه پوښتنه ‪ :‬په ‪ Necrotizing pancreatitis‬کې ولې د سريوم اﻣايليز کچه د نورﻣال‬
‫حالت څخه راښکته کېږي؟‬
 ‫ د ګېډې جراحي‬166

‫ﻣاخذونه‬
‫ د ننګرهار پوهنتون طب‬.‫ د سيستمونو پتالوژي‬.)‫ هـ ش‬۱۳۹۲( .‫ خليل احمد‬،‫بهسودوال‬
۳۰۰ - ۲۹۸ :‫ ﻣخونه‬.‫ کابل‬.‫ افغانستان ټاميز ﻣطبعه‬.‫پوهنځي‬

A.C, Guyton, J.E, Hall. (2011), Textbook of Medical Physiology, 12th ed.
Philadelphia, Pennsylvania: SAUNDERS Publishers; Pp: 799 - 800.

Ahrendts A. Steven, A.Henry. (2016), Sabiston Textbook of surgery, 20th

ed. USA, SAUNDERS Publishers; Pp: 1553 - 1555.

Balci NC, Semelka RC. Radiologic fea-tures of cystic, endocrine and other
pancre-atic neoplasms. Eur J Radiol 2001;38:113-9.

Brunicarde F. Charles, Anderson K. Dana. (2010), Schwartz’s principle Of

Surgery 10th ed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp: 1374.

Cuscheri sir Alfred, Steele Robert, Moosa. Abdul Rahim. (2002), Essential
Surgical Practice; Higher Surgical Training General Surgery, 4th ed; UK
Arnold; Pp: 348-349.

Ellis Harold, callen Roy, Watson Christopher. (2010), Lecture Notes of

General Surgrey. 12th Ed. WILEY BLACKWELL Publication, USA; Pp:
290 – 292
Hamilton SR, Aaltonen LA, eds. Pathol-ogy and genetics of tumours of the
digestive system. Vol. 2 of World Health Organization lassification of
tumours. Lyon, France: IARC Press, 2000.

Lawrence Way. (2018), Current Surgical Diagnosis & Treatment, 14th ed.
USA: Appleton & Lange; Pp: 604 - 610.

Loiudice TA, Lang J, Mehta H, Banta L. Treatment of acute alcoholic

pancreatitis: the roles of cimetidine and nasogastric suc-tion. Am J
Gastroenterol 1984;79:553–8.

Margreat Farquhar son, Moran Brendan. (2014) .Textbook of Operative of

General Surgery. 10th ed. Hodder Arnold; UK. Pp : 356 – 357, 360-361.
167 ‫پانکراس‬

Nordback I, Sand J, Saaristo R, Paajanen H. Early treatment with

antibiotics reduced the need for surgery in acute necrotizing pan-creatitis
a single-center randomized study. J Gastrointest Surg 2001;5:113–8
Willamm Norman, Balustrade J. K Christopher & Ronan O’ Connell.
(2013), Bailey & love’s Short Practice of Surgery, 26th ed. Great Britain:
Hodder Arnold; Pp: 1142 - 1145.

Zinner J. Michael, Ashley. (2007). Maingot’s abdominal operation. 11th

ed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp: 1125 - 1127.
 ‫څلورم څپرکي‬
‫توري‬
‫توري په يوکاهل شخص کې د اوعيو او ملفوئيد د انساجو څخه جوړه شوې يوه‬
‫کتله او په بدن کې د ‪ RES‬يوه لويه عضوه ده‪ ،‬توري د ګيډې په ‪Left Upper Quadrant‬‬
‫کې د نهمې نه تر يوولسمې پوښتۍ الندې د ﻣعدې د فنډس او حجاب حاجز تر ﻣينځ‬
‫ﻣوقعيت لري‪ .‬په يو کاهل کس کې ‪ ۱۵۰‬ګراﻣه (‪ ۷۰‬ګرام تر ‪ ۲۵۰‬ګرام پورې توپريکوي)‬
‫اوسط وزن لري‪ .‬په نورﻣال حالت کې د جس وړ نه وي‪.‬‬

‫په دې څپرکي کې د توري الندې ﻣوضوعات څېړل شوي دي‪:‬‬

‫د توري جراحي اناټوﻣي‪ ،‬فزيولوژي‪ ،‬د توري ضخاﻣه‪ ،‬د سپلينيکتوﻣي استطبابات او ﻣضاد‬
‫استطبابات‪ ،‬د توري رپچراو د هغې درﻣلنه‪.‬‬

‫اناتــــــوﻣي‬

‫توري په يو اته ﻣيل ﻣرته (‪ )8mm‬رشيم کې د يو جال ‪ Mesenchymal‬نسج‬

‫پواسطه د خلفي ‪ Mesogasterium‬په چپ اړخ کې ﻣنځته راځي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫توري په يوکاهل شخص کې د اوعيو او ملفوئيد د انساجو څخه جوړه شوې يوه کتله او په‬
‫بدن کې د ‪ RES‬يوه لويه عضوه ده‪ ،‬توري د ګيډې په ‪ Left Upper Quadrant‬کې د‬
‫‪ 9th to 11th‬پوښتې الندې د ﻣعدې د ‪ fundus‬او حجاب حاجز تر ﻣينځ ﻣوقعيت لري‪ .‬په‬
‫توري ‪169‬‬

‫يو کاهل کس کې ‪ ۱۵۰‬ګراﻣه (‪ ۷۰‬ګرام تر ‪ ۲۵۰‬ګرام پورې تغريکوي) اوسط وزن لري او‬
‫اندازه يې ‪ ۱۱×۷×۴‬سانتي ﻣرته ده‪ ،‬په نورﻣال حالت کې د جس وړ نه وي‪ ،‬د دې لپاره چې‬
‫د جس وړ وګرځي بايد جساﻣت ئې د نور ﻣال حالت څخه دوه برابره زياته يش‪.‬‬
‫)‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫‪ ۴-۱‬شکل‪ :‬د توري اناټوﻣيک جوړښت )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫توري يوه انيس ﻣقعره سطح لري چې د ﻣعدې د کبريې انحنا رسه ﻣجاورت لري او حتي‬
‫علوي قطب ئې د ﻣعدې د لوي يا کبريه انحنا رسه په متاس کې دي د توري بله جنبي ﻣحدبه‬
‫سطحه ده چې د چپ حجاب حاجز او چپ پښتورګي رسه ﻣجاورت لري‪ .‬تورې د خپل‬
‫رشيان ‪ ،‬وريد يو شمري اربطو پواسطه په خپل ﻣوقعيت کې تثبيت شوي دي‪ .‬نوﻣوړې اربطې‬
‫عبارت دي له‪.‬‬

‫‪Spleno phrenic lig - 1‬‬

‫‪Spleno renal lig 2‬‬
‫‪Spleno Colic lig 3‬‬
‫‪Gastro splenic lig 4‬‬
‫چې نوﻣوړې اربطې د جراحي له نظره خالص اهميت لري‪ .‬د دي اربطو په قطع کولو‬
‫رسه جراح کوالي يش چې په ډېر اساين رسه توري د عمليات په جريان کې ازاد او ايستلو‬
‫لپاره ئې کنرتول او د ﻣراقبت الندې راويل‪ .‬توري يوفوق العاده وعايوي عضوه ده چې د‬
‫يو ليفي ﻣحفظي پواسطه چې يو يا دوه ﻣيل ﻣرت پنډوايل لري پوښ شوي دي‪ .‬د نوﻣوړې‬
‫ﻣحفظې پنډوايل د انتاناتو اوالتهاباتو له کبله زياتېږي او له ﻣجاورو احشاوو رسه التصاقات‬
‫پيدا کوي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
 ‫‪ 170‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ ۴-۲‬شکل‪ :‬د توري تثبيتيه ليګاﻣنتونه )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫د توري رشيان چې د ‪ Celiac trunk‬يو لويه څانګه ده د پانقراص د علوي حايف په‬
‫حذا په ﻣعوج ډول سري کوي او دتوري ‪ Hillus‬ته رسېږي د توري وريد هم دتوري د‬
‫رشيان څخه ښکته سري کوي د توري وريد د باب وريد يوه څانګه ده او په خپل سري کې‬
‫اکرثاا ً د پانکراس په نسج کې پټ وي‪.‬‬

‫د توري فزيولوژي‬
‫توري د ژوند د دوام لپاره يو رضوري او حيايت عضوه نه ګڼل کېږي د‬
‫‪ Splenectomy‬څخه وروسته کوم ښکاره رسيري تظاهرات نه رابرسريه کېږي خو رسه له‬
‫دې هم يو شمري وظايف رسته رسوي چې عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ – ۱‬توري وينه فلرت کوي چې دوينې د فلرت کيدو رسعت ‪ ۳۰۰ ml/min‬دي او د دې فلرت‬
‫په نتيجه کې دوينې هغه حجري چې ﻣاوف شوي‪ ،‬د وينې د دوران څخه جال کېږي‪.‬‬

‫‪ – ۲‬توري د وينې زړې او خرابې حجري تخريبوي يعنې د وينې د ‪ destruction‬وظيفه په غاړه‬
‫لري‪.‬‬
‫توري ‪171‬‬

‫‪ – ۳‬توري د وينې د زيرﻣه کولو وظيفه په غاړه لري چې د رضورت په وخت کې د بېلګې‬
‫په توګه نذف او نورو حالتونو کې ازاد او د انيميا رسه ﻣجادله کوي‪.‬‬

‫‪ – ۴‬توري د رشيمي حيات په وخت کې د وينې د جوړولو يا‪ Hematopoiesis‬وظيفه په‬

‫غاړه لري چې دا وظيفه د والدت څخه وروسته توقف کوي چې په يو شمري نادرو حاالتو‬
‫کې وروسته د والدت څخه هم قساما ً اجراء کوي يعنې توري د ‪Extra medullary‬‬
‫‪ hematopoiesis‬وظيفه په غاړه لري‪(Ahrendts A, 2016).‬‬

‫‪ – ۵‬توري د عضويت د دفاع په برخه کې ﻣهمه وظيفه په غاړه لري‪Gama globulin ،‬‬
‫جوړ وي او د وينې دوران ته ئې داخلوي‪.‬‬

‫‪ – ۶‬توري د ‪ RES‬يوه ﻣهمه برخه ده چې د ‪ Phagocytosis‬وظيفه اجراء کوالي يش‪.‬‬

‫)‪(A.C, Guyton, 2011‬‬

‫د توري ضخاﻣه يا سپلينوﻣيګايل‬

‫د توري لويوايل ته ‪ Splenomegaly‬ويل کېږي د دې لپاره چې توري د جس‬
‫وړ وګرځي بايد جساﻣت ئې دوه ايل دري چنده غټ يش د ‪ Splenomegaly‬په حالت‬
‫کې توري ﻣتورم کېږي او حدود ئې د کيڼ ضلعي د حافيې څخه ښکته راځي د تنفس‬
‫پواسطه ﻣتحرک او سفيل کنار ئې کلک او ژور جس کېږي نوﻣوړي کتله د قرع پواسطه‬
‫‪ Dull‬وي‪ Splenomegaly .‬بايد د پښتورګو‪ ،‬کولون‪ ،‬د پانقراص د توﻣورونو او سيستونو‬
‫او همدارنګه د ځيګر د کيڼ لوب د کتالتو رسه بايد توپريي تشخيص ويش چې د توپريي‬
‫تشخيص لپاره ئې د فزيکي ﻣعايناتو‪ ،‬راډيولوژيک‪ ،‬البراتواري او راډيوايزوټوپيک‬
‫‪ Scanning‬ﻣعايناتو څخه استفاده کېږي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫الﻣلونه‪ :‬د ‪ Splenomegaly‬اسباب په الندې ډول تصنيف کېږي‪.‬‬

‫‪ – ۱‬انتانات‪.‬‬

‫‪ - A‬وايروسونه لکه ‪Glandular fever‬‬

 ‫‪ 172‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ - B‬باکرتيايي ناروغۍ لکه ﻣالريا ‪Egyptian splenomegaly , kala azar ,‬‬

‫‪ Schistosomiasis‬همدارنګه پرازيتيک ناروغي لکه د توري هيډاتيد سيست‪.‬‬

‫‪ – ۲‬د وينې ناروغۍ لکه ‪Polycythemia , Pernicious Anemia , Hodgkin’s‬‬

‫‪ ، lymphoma , leukemia‬زيړي او نور‪.‬‬

‫‪Portal Hypertension - ۳‬‬

‫‪ – ۴‬ﻣيتابوليک او کوالژن ناروغۍ ‪Felty syndrome, Gauchers disease, still’s‬‬

‫‪(Cuscheri, 2002) .disease‬‬

‫‪ – ۵‬د توري سيستونه ‪ ،‬ابسې او توﻣورونه‬

‫بايد وويل يش چې د انګلستان په هېواد کې د شديد يا کتلوي ‪ splenomegaly‬سبب‬

‫زيات اﻣکان لري چې د ‪ Polycythemia , Leukemia‬او يا ‪ Portal hypertension‬له‬
‫کبله وي هر کله چې په ناروغ کې ‪ Splenomegaly‬ﻣوجود وي بايد ‪ hepatomegaly‬او‬
‫‪ Lymphadenopathy‬د ﻣوجوديت لپاره بايد هم هڅه او ﻣعاينات اجرا يش‪.‬‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬
‫د ‪ Splenectomy‬استطبابات‪ :‬هغه ناروغۍ چې په هغه کې ‪ Splenectomy‬استطباب پيدا‬
‫کوي په الندې ډول دي‪.‬‬

‫‪ ۴-۳‬شکل‪ :‬د نارﻣل او غټ شوي توري ترﻣنځ توپري)‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫توري ‪173‬‬

‫‪ Primary Splenic tumor -۱‬لکه دتوري ‪ Sarcoma , Hemangioma‬او‬

‫‪ Lymphoma‬چې عموﻣاا ً رسيري اعراض نه ورکوي او يوازې ‪ Splenomegaly‬ﻣوجود‬
‫وي او کله چې طحال ډېر غټ يش په بنفسهي ډول رپچر کوي او د طحال د جرحې اعراض‬
‫ورکوي‪.‬‬

‫‪ :Hypersplenism-۲‬پدې حالت کې د توري فعاليت زياتېږي او ‪ RBC‬عمر تقريباً ‪۵۰‬‬

‫ورځو ته راټيټېږي د ‪ ،RBC‬نيوتروفيل او ‪ Platelet‬د کموايل په شکل تظاهر کوي چې‬
‫پدې حالت کې ‪ Splenectomy‬ﻣفيد واقع کېږي‪.‬‬

‫‪ – ۳‬د ‪ Spleen‬جروحات‪ :‬که د توري جرحه غټه وي او يا جرحه د ‪ Hillus‬او علوي قطب‬
‫کې په پراخه شکل ﻣوجود وي نو ‪ Splenectomy‬استطباب لري د ‪ Spleen‬د سفيل قطب‬
‫او واړه جروحات بايد ترﻣيم يش که د قطع شوي ‪ Spleen‬څخه وړی وړی ټوټې ‪mm‬‬
‫‪۴×۴×۳‬په ابعادو په ‪ omentum‬کې غرس يش‪ .‬وروسته د يو کال څخه د دې غرس شوي‬
‫طحال ‪ ٪۵۰‬په فعاليت رشوع کوي او د ‪ Spleen‬وظيفه رسته رسوي‪ .‬د توري جروحات د‬
‫تريه او پڅو ترضيضاتو او جراحي عملياتو په جريان کوم چې ګيډه کې اجرا کېږي ﻣينځته‬
‫راتالي يش‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫‪ Splenectomy – ۴‬دګيډې د نورو عملياتونو په جريان کې د عمليات د يوې برخې په‬

‫ډول هم اجرا کېداي يش لکه دﻣعدي د کارسينوﻣا په جذري عملياتونو کې او يا هغه‬
‫عملياتونه چې دپانقراص د رأس په برخه کې اجرا کېږي ‪ Splenectomy‬هم بايد ور رسه‬
‫اجرا يش‪.‬‬

‫‪ – ۵‬د وينې ناروغي لکه ‪ Hemolytic anemia‬او ‪.Thrombocytopenic purpura‬‬

‫‪ – ۶‬ﻣتحرک توري‪ :‬چې د توري د ليګاﻣنټ د اوږدوايل له کبله پيدا کېږي او د شناور طحال‬
‫په نوم رسه هم يادېږي او د يو خفيف ترضيض له کبله ژوبلېږي پدې حالت کې‬
‫‪ Splenectomy‬استطباب لري‪(Casaccia M, 2007) .‬‬
 ‫‪ 174‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ – ۷‬د ‪ Spleen‬سيستونه‪ :‬د توري سيستونه زياتره د ‪ Actinomycosis‬رسچينه لري او په‬

‫کمه اندازه ‪ Dermoid‬او هيداتيد سيست هم په توري کې ﻣينځته راتالي يش تشخيص ئې‬
‫د ‪ U/S‬او ‪ CT-Scan‬پواسطه وضع کېږي او د ‪ Splenectomy‬پواسطه تداوي کېږي‪.‬‬

‫‪ :Splenic Abscess – ۸‬زياتره په هغه خلکو کې راﻣنځته کېږي چې دﻣخدره ﻣوادو دزرق‬
‫رسه ﻣعتاد وي چې دا ﻣواد ﻣعموالا ً د طحال د اوعيي د ترﻣبوز سبب کېږي او بيا وروسته‬
‫ﻣننت کېږي او ابيس جوړوي د رسيري له نظره التهايب حالت لري او وروسته په ‪ LUQ‬کې‬
‫دردحس کوي او ‪ Splenomegaly‬ﻣوجود وي قطعي تشخيص ئې د‪ U / S‬او ‪CT Scan‬‬
‫پواسطه وضع کېږي يوازې ين تداوي ئې ‪ Splenectomy‬دي‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫تشخيص‪ Splenomegaly :‬ﻣعموالً د فزيکي ﻣعاينې په وخت ﻣثالًد ‪ LUQ‬د جس پواسطه‬

‫تشخيص کېږي په هر صورت الندې ټستونه د تشخيص د پاره تر رسه کېږي چې په الندې‬
‫ډول دي‪.‬‬

‫‪ -۱‬چې د ‪ CBC‬ﻣعاينې څخه عبارت دي چه ‪ ،WBC،RBC‬او‪ platelet‬شمريپه ګوته‬

‫کوي‪.‬‬

‫‪CT Scan -۲‬او ‪ :U/S‬د دې ټست په اجراء رسه د توري اندازه تعينېږي‪.‬‬

‫‪ :MRI -۳‬د ‪MRI‬ﻣعاينې رسه توري کې د وينې د جريان پلټنه کېږي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬درﻣلنه ﻣعموالً د اصيل رشائطو چې د ‪ splenomegaly‬الﻣل کېږي اړه لري‪ ،‬که د‬
‫توري پړسوب يا ضخاﻣه اعراض ونه لري تر ‪ ۶‬ﻣياشتو پورې بې له وقفې څخه د عالميو د‬
‫پيدا کيدو پورې ناروغ تر ﻣراقبت الندې نيول کېږي‪ .‬د درﻣلنې نور واک او اختيار په الندې‬
‫ډول دي‪.‬‬

‫‪ :splenectomy -۱‬د توري حذف کول دي چې د بدن وظائفو ته کوم نقصان نه لري‪.‬‬

‫‪ -۲‬شعاعي درﻣلنه‪ :‬شعاعي درﻣلنه د جراحي درﻣلنې په ځاي درﻣلنه ده چې شعاعي درﻣلنې‬
‫رسه د توري اندازه کې کموايل راﻣنځته کېږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬
‫توري ‪175‬‬

‫‪ -۳‬د رﻣل‪ :‬واکسني او درﻣل چې د توري د حذف کولو په ﻣهال پکار وړل کېږي په ﻣﺆثره‬
‫توګه باکرتيا له ﻣينځه نه وړي‪.‬‬

‫د ‪ splenectomy‬اختالطات‪ :‬د ‪ splenectomy‬اختالطات د سږو‪ ،‬هيموراژيک‪ ،‬انتاين‪،‬‬

‫پانکرياتيک او تروﻣبواﻣبوليک د اختالطاتو څخه عبارت دي‪.‬‬

‫‪ -۱‬د چپ سږي د سفيل لوب اتلکتازس د ‪ splenectomy‬د ﻣعمول اختالطاتو څخه دي‬
‫ﻣمکن پلورال افيوژن او منونيا راﻣنځته يش‪.‬‬

‫‪ -۲‬هيموراژ‪ :‬ﻣمکن د عمليات پر ﻣهال يا د عمليات څخه وروسته راﻣنځته يش او د ‪sub‬‬

‫‪ diaphragmatic‬هيامتوﻣا په بڼه تظاهر وکړي‪.‬‬

‫‪ sub phrenic -۳‬ابسه او د زخم انتان د ‪ splenectomy‬د انتاين اختالطاتو څخه دي‪ .‬په‬
‫‪ LUQ‬کې د‪ open splenectomy‬د جراحي عمليات څخه وروسته د درن تطبيق ﻣمکن‬
‫د ابسه رسه اړيکه ولري او په ‪ routine‬توګه نه تطبيق کېږي‪.‬‬

‫‪ -۴‬پانکراتيت‪ ،‬د پانکراس کاذب سيست او پانکرايس فيستوال د ‪ splenectomy‬د‬

‫پانکراتيک اختالطاتو څخه دي او کېداي يش چې د عمليات په وخت کې د توري د ثري‬
‫د تسليخ د پانکراس د تراوﻣا الﻣل يش‪.‬‬

‫‪ -۵‬دارنګه د ﻣعدې‪ ،‬د کوملو او د حجاب حاجز جروحات د ‪ splenectomy‬د اختالطاتو‬

‫څخه دي )‪(Naeem, Rahim, 2012‬‬
‫د توري رپچر‬
‫څرنګه چې توري د حجاب حاجز الندې او د پښتيو پواسطه ښه ساتل شوي دي‪ ،‬له‬
‫دې کبله د توري جروحات زيات عموﻣيت نه لري‪ .‬توري کېداي يش په يوازې ډول او يا د‬
‫نورو بطني احشاو رسه يو ځاي د ترضيضاتو له کبله ﻣجروح يش څرنګه چې توري فوق العاده‬
‫وعايې عضوه ده نو د توري جروحات د شديد نذف سبب کېږي چې له کبله يې ناروغ په‬
‫‪ hypovolemic‬شاک اخته او د ﻣرګ باعث کېږي‪(Ellis, 2010) .‬‬
 ‫‪ 176‬د ګېډې جراحي‬

‫الﻣلونه‬
‫د توري د جروحاتو ايتولوژي په الندې ډول تصنيف کېږي‪.‬‬

‫‪ Penetrating trauma -۱‬يا نافذه ترضيضات‪ :‬چې د تريه االتو پواسطه (ناريه او جارحه‬
‫االت) راﻣنځته کېداي يش نوﻣوړي جروحات ‪ Trans abdominal‬يا ‪transthoracic‬‬
‫وي‪.‬‬

‫‪ ۴-۴‬شکل‪ :‬رپچر شوی توری )‪(Ellis, 2010‬‬

‫‪ :Non penetrating trauma – ۲‬چې دا ترضيضات زياتره د پڅو ترضيضاتو له کبله‬

‫راﻣنځته کېږي چې د ترضيض رسه سم د توري د چاوديدو يا رپچر باعث کېږي چې د‬
‫‪ immediate rupture‬په نوم يادېږي‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫ځينې وختونه د ترضيض څخه وروسته د ترضيض هيڅ اعراض او عاليم ﻣوجود نه وي دا‬
‫ځکه چې د توري د رپچر څخه ډېر وروسته د څو ساعتو څخه نيويل تر ‪ ۱۵‬ورځو پورې‬
‫کېداي يش چې راﻣنځته يش چې د ‪delayed rupture‬په نوم رسه يادېږي چې دا ډول‬
‫توري ‪177‬‬

‫رپچر د هغه ‪ Sub capsular hematoma‬د حجم د زياتوايل له کبله په ﻣوخر ډول راﻣنځته‬
‫کېږي او د اين هيمو رژ باعث کېږي چې د ترضيض له کبله د توري د کپسول الندې راجمع‬
‫شوي وي‪.‬‬

‫‪ :Spontaneous rupture – ۳‬يا د توري بنفسهي رپچر‪ :‬چې د ﻣختلفو ناروغيو لکه‬
‫ﻣالريا‪ Leukemia ،‬او نورو له کبله ﻣنځته راځي‪.‬‬

‫‪ – ۴‬د توري هغه جروحات چې د ګيډې د جراحي عملياتو په وخت کې راﻣنځته کېږي او‬
‫‪ iatrogenic‬جروحاتو په نوم رسه يادېږي د نوﻣوړي جروحاتود کبله زياتره د توري جرحه‬
‫بريته ترﻣيمېږي او ‪ Splenectomy‬ته رضورت نه پيدا کېږي‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫پتالوژي‬
‫د پتالوژي له نظره د توري جروحات په الندې ډول توضيح شوي دي‪.‬‬

‫‪ )1‬کالس ‪ :۱-‬د کپسول نه الندې هيامتوﻣا‪.‬‬

‫‪ )2‬کالس ‪ :۲-‬د توري سطحي څريي کيدل‬
‫‪ )3‬کالس‪ :۳-‬د توري ژوره ‪tear‬‬
‫‪ )4‬کالس ‪:۴-‬د توري څخه د قطب ‪avulsion‬‬
‫‪ )5‬کالس‪ :۵-‬په بشپړ ډول د توري ‪depuling‬‬
‫‪ )6‬کالس ‪ :۶-‬د توري د ‪ vascular pedicle‬جروحات‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫د توري رپچر چې د هر سبب له کبله وي د يو شمري اعراضو او عالميو سبب کېږي‬
‫چې دنوﻣوړي اعراضو او عالميو شدت د جرحې په پراخوايل او د نورو داخيل احشاو د‬
‫جروحاتو په ﻣوجوديت او وسعت پورې اړه لري يعنې هر څوﻣره چې د توري جرحه پراخه‬
‫وي او دزيات خونريزي سبب شوي وي او يا دا چې نور ﻣجاور احشاء لکه پښتورګي‪،‬‬
‫پانکراس‪ ،‬ﻣعده‪ ،‬کوملو يا داخل صدري احشاء جروحات ور رسه يو ځاي ﻣوجود وي نو‬
‫دتوري د جرحي اعراض او عاليم شديد وي اوهر څوﻣره چې جرحه وړوکې او د نورو‬
 ‫‪ 178‬د ګېډې جراحي‬

‫احشاوو جروحات ﻣوجود نه وي اعراض او عاليم يې په خفيف ډول ﻣوجود وي او يا کېداي‬

‫يش د هيڅ ډول اعراض او عالميو د ﻣنځته راتلو سبب ونه ګرځي‪(Ahrendts A, 2016) .‬کله‬
‫چې توري زخمي يش د الندې اعراضو او عالميو د ﻣينځ ته راتلو سبب کېږي‪:‬‬

‫د ګېډې درد چې اکرثاً په ټوله ګيډه کې ﻣنترش وي ﻣګر په يو شمري حاالتو کې نوﻣوړي درد‬
‫په ‪ LUQ‬دګيډې کې ﻣحدود پاتې کېږي او کني اوږي طرف ته هم انتشار کوي‪ .‬د درد رسه‬
‫کانګې او زړه بدوايل هم ﻣوجود وي همدارنګه اکرثه د پريتواين نذف اعراض او عاليم‬
‫تثبيت کېداي يش‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫په قرع رسه ﻣعموالً د ګيډې په ‪ LUQ‬کې د اصميت (‪ )Dullness‬يوه ساحه تثبيت کېداي‬
‫يش ‪ shifting dullness‬هغه وخت پيدا کېږي چې توري د ترضيضاتو له کبله بيخي جال‬
‫او ازاد شوي وي‪.‬‬

‫‪ Kher’s sign‬چې تقريباً د ‪ 15 – 75%‬پورې د توري په ‪ rupture‬کې ﻣثبت وي بايد‬

‫ولټول يش‪ .‬د دې عالﻣي د پيداکولو لپاره ناروغ د شا په تخته په بسرت کې څميل چې د‬
‫بسرت رس لږ ټيټوي او د ناروغ سفيل اطرافو ته لږ پورته ﻣوقعيت ورکول کېږي يعنې ناروغ ته‬
‫‪ Trendelenburg position‬ورکول کېږي او تقريبااً ناروغ د ‪ 15mint‬دپاره په همدې‬
‫وضعيت کې ساتل کېږي چې پدې وخت کې ناروغ د وينې د متاس له کبله د حجاب‬
‫حاجز رسه په خپل چپه اوږده کې د درد احساس کوي چې د ‪ Kher’s sign‬په نوم يادېږي‬
‫او د توري په رپچر داللت کوي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫کله کله ناورغ د شديدی نذف له کبله په شاک کې وي چې د شاک اعراض او عاليم لکه‬
‫خسافت‪ ،‬د نبض د اندازې زياتوايل ‪ Hypotension , Tachycardia‬او عموﻣي ناراحتي‬
‫ﻣوجود دي‬

‫تشخيص‪ :‬د توري جروحات کېداي يش د نوﻣوړي اعراضو او عالميو د ﻣوجوديت په‬
‫صورت کې په اسانه تشخيص يش ﻣګر په شکمنو کې د الندې ﻣعايناتو پواسطه تشخيص‬
‫صورت نييس‪:‬‬
‫توري ‪179‬‬

‫‪ – ۱‬الرتاساونډ‪ :‬دا د توري د رپچر لپاره يوه انتخايب ﻣعاينه ده‪ .‬د دي ﻣعاينه پواسطه هغه‬
‫هامتوم چې دتوري په چارچاپريه کې ﻣينځ ته راغيل وي تشخيص کېږي اوهمدارنګه د‬
‫‪ Sub capsular‬هيامتوم په جساﻣت کې زياتوايل چې دﻣتکرر ‪ U/S‬ﻣعايناتو پواسطه‬
‫ﻣشاهده کېداي يش د توري رپچر يا جرحه واضح کوي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫‪ – ۲‬راډيو ګرايف‪ :‬د راډيوګرايف په ساده کليشه کې دګيډې ‪ LUQ‬دنارﻣل ‪ Spleen‬په حالت‬
‫کې د توری يو ﻣنظم او ﻣحدود شوي خيال ﻣوجود وي ﻣګر د توري د رپچر له کبله الندې‬
‫راډيولوژيک عاليم ﻣينځته راځي‪.‬‬

‫‪ .a‬د راډيوګرايف په کليشه کې د توري د خيال له ﻣنځه تلل‪.‬‬

‫‪ .b‬د پسواس د عضيل د خيال ﻣعدوم وايل‪.‬‬
‫‪ .c‬د صدر په کيڼ اړخ کې د يو يا څو پښتيو د کرس ﻣوجوديت‪.‬‬
‫‪ .d‬د کيڼ حجاب حاجز ‪ elevation‬يا پورته ټيله کيدل‪.‬‬
‫‪ .e‬د کوملو د عرواتو په ﻣينځ کې د ازادی ﻣايع ﻣوجوديت کوم چې د ګازاتو څخه‬
‫ډک وي‬

‫‪ :CT scan – ۳‬دا يوه دقيقه ﻣعاينه ده چې په ﻣشکوکو پيښو کې کوالي شو دتوري واړه‬
‫جروحات تر ‪ 5mm‬پورې د توري تشخيص کړو‪.‬‬

‫‪ : Urine exam – ۴‬د هيامچوريا ﻣوجوديت د پښتورګي په جروحاتو داللت کوي‪.‬‬

‫)‪(Margreat, 2014‬‬

‫درﻣلنه‬
‫د توري د جروحاتو درﻣلنه جراحي عمليات دي چې د صدر يا بطن د الرې‬
‫ﻣداخله صورت نييس يعنې که چېرې جرحه ‪ trans thoracic‬وي او د نورو بطني احشاوو‬
‫جروحات ﻣوجود نه وي نو ناروغ ته ‪ Thoracotomy‬اجرا کېږي او ‪ Splenectomy‬يا د‬
‫جرحې تداوي د صدر د الرې صورت نييس او وروسته بيا په صدر کې ‪Chest tube‬‬
‫ايښودل کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 180‬د ګېډې جراحي‬

‫ﻣګر که جرحه ‪ trans abdominal‬وي نو ناروغ ته لپراتوﻣي اجرا کېږي که چېرې توري د‬
‫‪ Hillus‬په برخه کې ټوټې ټوټې شوي وي ‪ Splenectomy‬اجراکېږي د توري واړه‬
‫جروحات د هيموستاتيک خياطو او هيمو ستاتيک ګازونو د اېښودلو پواسطه کوم چې د‬
‫رشف کيدلو وړتيا ولري ترﻣيم او توري ﻣحافظه کېږي يعنې ‪ splenorrhaphy‬تر رسه‬
‫کېږي‪ .‬وروسته د دې څخه ټول داخل بطني احشاء په دقت رسه تفتيش کېږي د افاتو د‬
‫ﻣوج وديت په صورت کې الزﻣه تداوي د نوﻣوړو احشاوو اجرا کېږي او ناروغ ته داوږدې‬
‫ﻣودې لپاره په ﻣحافظوي ډول انتي بيوتيک توصيه کېږي‪(Williams, 2013) .‬‬
‫توري ‪181‬‬

‫لنډيز‬
‫توري په يو اته ﻣيل ﻣرته (‪ )8mm‬رشيم کې د يو جال ‪ Mesenchymal‬نسج‬
‫پواسطه د خلفي ‪ Mesogasterium‬په چپ اړخ کې ﻣينځته راځي ‪ .‬توري په يوکاهل‬
‫شخص کې د اوعيو او ملفوئيد د انساجو څخه جوړه شوې يوه کتله او په بدن کې د ‪RES‬‬
‫يوه لويه عضوه ده‪ ،‬توري د ګيډې په ‪ Left Upper Quadrant‬کې د ‪ 9th to 11th‬پوښتۍ‬
‫الندې د ﻣعدې د ‪ fundus‬او حجاب حاجز تر ﻣنځ ﻣوقعيت لري‪ .‬په يو کاهل شخص کې‬
‫‪ ۱۵۰‬ګراﻣه (‪ ۷۰‬ګرام تر ‪ ۲۵۰‬ګرام پورې تغريکوي) اوسط وزن لري او اندازه يې ‪۱۱×۷×۴‬‬
‫سانتي ﻣرت دي‪ ،‬په نورﻣال حالت کې د جس وړ نه وي د دې لپاره چې د جس وړ وګرځي‬
‫بايد جساﻣت ئې د نور ﻣال حالت څخه دري برابره زياته يش‪ .‬توري د ژوند د دوام لپاره‬
‫يوه اړينه او حيايت عضوه نه ګڼل کېږي د ‪ Splenectomy‬څخه وروسته کوم ښکاره رسيري‬
‫تظاهرات نه رابرسريه کېږي خو رسه له دې هم يو شمري دندی رسته رسوي چې عبارت دي‬
‫له‪:‬‬

‫‪ – ۱‬توري وينه فلرت کوي‪ – ۲ ،‬توري د وينې زړې او خرابې حجري ويجاړوی‪ – ۳ ،‬توري د‬
‫وينې د ذخريه کولو وظيفه په غاړه لري‪ – ۴ ،‬توري د رشيمي حيات په وخت کې د وينې د‬
‫جوړولو يا‪ Hematopoiesis‬وظيفه په غاړه لري‪ – ۵ .‬توري د عضويت د دفاع په برخه‬
‫کې عمده وظيفه په غاړه لري‪ – ۶ ،‬توري د ‪ RES‬يوه ﻣهمه برخه ده چې د ‪Phagocytosis‬‬
‫وظيفه اجراء کوالي يش‪.‬‬

‫د توري لويوايل ته ‪ Splenomegaly‬ويل کېږي د دې لپاره چې توري د جس وړ وګرځي‬

‫بايد جساﻣت ئې دري چنده غټه يش‪ .‬د ‪ Splenomegaly‬په حالت کې توري ﻣتورم کېږي‬
‫او حدود ئې د کيڼ ضلعې د حايف څخه ښکته راځي د تنفس پواسطه ﻣتحرک او سفيل‬
‫کنار ئې کلک او ژور جس کېږي نوﻣوړي کتله د قرع پواسطه ‪ Dull‬وي ‪Splenomegaly‬‬
‫بايد د پ ښتورګو‪ ،‬کولون‪ ،‬د پانقراص د توﻣورونو او سيستونو او همدارنګه د ځيګر د کيڼ‬
‫لوب د کتالتو رسه بايد توپريي تشخيص ويش چې د توپريي تشخيص لپاره ئې د فزيکي‬
‫ﻣعايناتو‪ ،‬راډيولوژيک‪ ،‬البراتواري او راډيوايزوټوپيک ‪ Scanning‬ﻣعايناتو څخه استفاده‬
‫کېږي‪.‬‬
 ‫‪ 182‬د ګېډې جراحي‬

‫څرنګه چې توري د حجاب حاجز الندې او د پښتيو پواسطه ښه ساتل شوي دي‪ ،‬له دې‬
‫کبله د توري جروحات زيات عموﻣيت نه لري‪ .‬توري کېداي يش په يوازې ډول او يا د‬
‫نورو بطني احشاو رسه يو ځاي د ترضيضاتو له کبله ﻣجروح يش‪ .‬څرنګه چې توري فوق‬
‫العاده وعايې عضوه ده نو د توري جروحات د شديد نذف سبب کېږي چې له کبله يې‬
‫ناروغ په ‪ hypovolemic‬شاک اخته او د ﻣرګ باعث کېږي‪.‬‬

‫د پتالوژي له نظره د توري جروحات په الندې ډول توضيح شوي دي‪.‬‬

‫‪ )1‬کالس ‪ :۱-‬د کپسول نه الندې هيامتوﻣا‪.‬‬

‫‪ )2‬کالس ‪ :۲-‬د توري سطحي څريې کيدل‬
‫‪ )3‬کالس‪ :۳-‬د توري ژور څريې کېدل‪.‬‬
‫‪ )4‬کالس ‪:۴-‬د توري څخه د قطب ‪avulsion‬‬
‫‪ )5‬کالس‪ :۵-‬په بشپړ ډول د توري ‪depuling‬‬
‫‪ )6‬کالس ‪ :۶-‬د توري د ‪ vascular pedicle‬جروحات‪.‬‬

‫کله چې توري زخمي يش د الندې اعراضو او عالميو د راﻣنځته کېدو سبب کېږي‪:‬‬

‫د ګېډې درد چې اکرثاا ً په ټوله ګيډه کې خپور وي ﻣګر په يو شمري حاالتو کې نوﻣوړي‬
‫درد په ‪ LUQ‬دګيډې کې ﻣحدود پاتې کېږي او کيڼې اوږې خواته هم انتشار کوي‪ ،‬د درد‬
‫رسه کانګې او زړه بدوايل هم ﻣوجود وي‪ .‬همدارنګه اکرثه د پريتواين نذف اعراض او‬
‫عاليم تثبيت کېداي يش‪ .‬په قرع رسه ﻣعموالا ً د ګيډې په ‪ LUQ‬کې داصميت (‪ )Dullness‬يوه‬
‫ساحه تثبيت کېداي يش ‪ dullness shifting‬هغه وخت پيدا کېږي چې توري د ترضيضاتو له‬
‫کبله بيخي جال او ازاد شوي وي‪.‬‬

‫د توري د جروحاتو درﻣلنه جراحي عمليات دي چې د صدر يا بطن د الرې ﻣداخله صورت‬
‫نييس يعنې که چېرې جرحه ‪ trans thoracic‬وي او د نورو بطني احشاوو جروحات ﻣوجود‬
‫نه وي نو ناروغ ته ‪ Thoracotomy‬اجرا کېږي او ‪ Splenectomy‬يا د جرحې تداوي د‬
‫صدر د الرې صورت نييس او وروسته بيا په صدر کې ‪ Chest tube‬ايښودل کېږي‪.‬‬
‫توري ‪183‬‬

‫پوښتنې‬
‫لوﻣړي پوښتنه‪ :‬د توري زيات سليم ﻣعمول توﻣور عبارت دي له ‪:‬‬

‫ب ‪lymphoma :‬‬ ‫الف ‪Hemangioma :‬‬

‫‪Lipoma :‬‬ ‫د‬ ‫ج ‪Tuberculoma :‬‬

‫دوميه پوښتنه‪ :‬د توري په اړوند په الندې ځوابونو کې صحيح ځواب په نښه کړئ!‬

‫الف‪ :‬توري د‪ R.E.S‬يوه ﻣهمه برخه ده ب ‪:‬د وينې زاړه اوتخريب شوي حجرات له ﻣينځه‬
‫وړي‪.‬‬

‫د‪ :‬پورته ټول صحيح دي‬ ‫ج ‪ :‬توري د بلعې وظيفه اجرا کوي‬

‫درميه پوښتنه‪ :‬د توري په جروحاتو کې ‪ kher’s sign‬عبارت دي له‪:‬‬

‫الف‪ :‬د ګيډې په ‪ Lt‬طرف کې د ‪Shift tenderness‬له ﻣينځه تلل ب ‪lt iliac fossa :‬‬
‫د‬ ‫ج ‪ :‬د اوږې درد د حجاب حاجز د تخريش له کبله‬ ‫تندرنس‬
‫‪ :‬پورته ټول صحيح دي‬

‫څلورﻣه پوښتنه‪ :‬د توري رپچر چه د پڅ ترضيض له کبله راﻣنځته کيږي په کوم نوم رسه‬
‫ياديږي‪:‬‬

‫ب ‪ :‬د توري ‪ iatrogenic‬رپچر‬ ‫الف ‪ :‬د توري فوري رپچر‬

‫د ‪ :‬پورته ټول صحيح دي‬ ‫ج ‪ :‬د توري بنفسيهي رپچر‬

‫پنځمه پوښتنه‪ splenectomy :‬د کوم يوه اختالط الﻣل نه کيږي په نښه کړي ‪:‬‬

‫ب ‪ :‬د کوملو جروحات ‪.‬‬ ‫الف ‪ :‬د ﻣعدي جروحات ‪.‬‬

‫د ‪ :‬پورته ټول ‪.‬‬ ‫ج ‪ :‬د حجاب حاجز جرحه ‪.‬‬

‫شپږﻣه پوښتنه ‪ :‬که جرحه د توري په علوي قطب کې ﻣوقعيت ولري څه ډول درﻣلنه يې‬
‫کېږي؟‬

‫اووﻣه پوښتنه‪ :‬وروسته د ‪ splenectomy‬څخه وينه بهيدنه په کوﻣه بڼه څرګندېږي؟‬

 ‫‪ 184‬د ګېډې جراحي‬

‫امته پوښتنه‪ :‬د توري په خپل رس رپچر په کوﻣو حاالتو کې راﻣنځته کېږي؟‬

‫نهمه پوښتنه‪ :‬سرت يا لوي توري په کوﻣو حاالتو کې راﻣنځته کېږي؟‬

‫لسمه پوښتنه ‪ :‬په يو کاهل شخص کې توري د کوﻣو انساجو څخه جوړ شوي دي؟‬
185 ‫توري‬

‫ﻣاخذونه‬

A.C, Guyton, J.E, Hall. (2011), Textbook of Medical Physiology, 12th ed.
Philadelphia, Pennsylvania: SAUNDERS Publishers; Pp: 180-181.
Ahrendts A. Steven, A.Henry. (2016), Sabiston Textbook of surgery, 20th
ed. USA, SAUNDERS Publishers; Pp: 1587- 1588.
Brunicarde F. Charles, Anderson K. Dana. (2010), Schwartz’s principle Of
Surgery 10th ed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp: 1461-
1463.
Casaccia M, Torelli p, Cavaliere D, et al: Laparoscopic lymph node
biopsy in intra-abdominal lymphoma: high diagnostic accuracy
achieved with a minimally invasive procedure, surg Laparosc Endose
Percutan Tech, 2007;17:Pp۳۸۱
Cuscheri sir Alfred, Steele Robert, Moosa. Abdul Rahim. (2002), Essential
Surgical Practice; Higher Surgical Training General Surgery, 4th ed; UK
Arnold; Pp: 348-349.
Ellis Harold, callen Roy, Watson Christopher. (2010), Lecture Notes of
General Surgrey. 12th Ed. WILEY BLACKWELL Publication, USA; Pp:
304-305
Lawrence Way. (2018), Current Surgical Diagnosis & Treatment, 14th ed.
USA: Appleton & Lange; Pp: 232.
Margreat Farquhar son, Moran Brendan. (2014) .Textbook of Operative of
General Surgery. 10th ed. Hodder Arnold; UK. Pp : 366-367.
Naeem, Rahim najjad NA, Rahim najjad MK, Khurshid M, Ahmed QJ,
Shahid SM, Khawar F, Najjar MM. (2012), Assessment of characteristics
of patients with cholelithiasis from economically deprived rural Karachi,
Pakistan, BMC ResNotes. June 28; 5: 334. Retrieved from http:
www.ncbinlmnih.gov/pubmed.
Willamm Norman, Balustrade J. K Christopher & Ronan O’ Connell.
(2013), Bailey & love’s Short Practice of Surgery, 26th ed. Great Britain:
Hodder Arnold; Pp: 1108.
Zinner J. Michael, Ashley. (2007). Maingot’s abdominal operation. 11th
ed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp: 1263- 1265.
 ‫پنځم څپرکي‬
‫پريتوان‬
‫پريتوان د يوه طبقه يي ﻣيزوتيليل يا اندوتيليل (‪ )Mesothelial or Endothelial‬حجراتو‬
‫څخه عبارت دي چې دا نرۍ طبقه په خپل ټول اﻣتداد کې د ﻣنضم نسج د يوې نرﻣې طبقې‬
‫چې د تونيکا پراپريا (‪ )Tunica Propria‬په ناﻣه يادېږي په رس هموار شوي دي‪ ،‬يا په بل‬
‫عبارت پريتواين پاڼې د يوې الندېني نرﻣې ﻣنضمې طبقې په واسطه تقويه شويدي‪.‬‬

‫په دې څپرکي کې د پريتوان ﻣخترصې اناټوﻣۍ او فزيولوژۍ نه وروسته حاد ‪Generalized‬‬

‫پريتونايتس او بيا ﻣوضعي پريتونايتس ترشيح شوي دي‪ .‬د هر يو الﻣلونه‪ ،‬پتالوژي‪،‬‬
‫کلينيکي لوحه او درﻣلنې څخه يادونه شوې ده‪.‬‬

‫د پريتوان ﻣخترصه اناتوﻣي‬

‫پريتوان د يوه طبقه يي ﻣيزوتيليل يا اندوتيليل (‪)Mesothelial or Endothelial‬‬
‫حجرو څخه عبارت دي چې دا نرۍ طبقه په خپل ټول اﻣتداد کې د ﻣنضم نسج د يوې نرﻣې‬
‫طبقې چې د تونيکا پراپريا (‪ )Tunica Propria‬په ناﻣه يادېږي په رس هموار شوي دي‪ ،‬يا‬
‫په بل عبارت پريتواين پاڼې د يوې الندېني نرﻣې ﻣنضمې طبقې په واسطه تقويه شويدي‪،‬‬
‫د دې ﻣنضمې طبقې په ﻣنځ کې شحمي حجری‪ ،‬ﻣکروفاژ‪ ،‬يو شمېر کوالجن او ايالستيک‬
‫پریتوان ‪187‬‬

‫الياف ﻣوجود دي‪ . (Lawrence, 2018) .‬پريتواين پاڼه په دوو برخو وېشل شوي دي چې‬
‫د جداري او حشوي پريتوان څخه عبارت ده‪.‬‬

‫‪ -۱‬جداري پريتوان‪ :‬د ګېډې د جوف داخيل سطحه پوښوي چې د پاريتل پريتونيم‬
‫(‪ )Parietal - Peritoneum‬په نوم يادېږي‪ .‬دا پريتواين پاڼه د ځيګر په علوي خلفي وجه‬
‫کې او همداسې وروسته د دې څخه چې د حوصلې ځمکه او د ګېډې د خلفي جدار‬
‫ښکتني برخه پوښ کړي د اثنا عرش په حذا دوباره انعکاس کوي او د داخل بطني اعضاوو‬
‫او غړو سطحه پوښوي يا په بل عبارت د نوﻣوړو اعضاوو سريوزا طبقه ( ‪Visceral‬‬
‫‪ )Peritoneum‬تشکيلوي‪(Brunicarde F, 2010).‬‬

‫په نارينه ؤ کې پريتوان يو تړيل جوف جوړوي اﻣا په ښځو کې د تړيل جوف د دوه رحمي‬
‫تيوبونو په واسطه د رحم او ﻣهبل له الرې باندين ﻣحيط رسه متاس پيدا کوي له دې کبله‬
‫په ښځو کې يو تړيل جوف نه دي‪.‬‬

‫جداري پريتوان د ګېډې د جدار دنني سطحه – د حجاب حاجز ښکتني سطحه – د‬
‫حوصلې داخيل ﻣخ او د ګېډې د خلفي جدار داخيل ﻣخ پوښوي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫‪ -۲‬حشوي پريتوان (‪ )Visceral Peritoneum‬د ګېډې د داخيل غړو سطحه په الندې‬

‫ډول پوښوي‪ :‬کوم داخيل بطني غړي چې ټوله سطحه يې د پريتوان پواسطه پوښل شوي‬
‫وي‪.‬‬

‫‪ .A‬هغه اعضا چې د پريتوان کپسول جوړوي عبارت دي له ځيګر او توري څخه‪.‬‬

‫‪ .B‬هغه داخيل بطني اعضاء چې سريوزا طبقه يې د پريتوان پواسطه جوړه شوې ده عبارت‬
‫دي له‪ :‬ﻣعده‪ ،‬د اثنا عرش ملړۍ برخه‪ ،‬جيجينوم‪ ،‬اليوم‪ ،‬سيکوم‪ ،‬ﻣستعرض کولون‪،‬‬

‫سيګموئيد‪ ،‬د رکتوم پاسني برخه‪ ،‬رحم او ﻣبيضونه‪.‬‬

‫‪ :C‬هغه داخل بطني غړي چې يوه برخه يې د پريتوان پواسطه پوښل شوي وي عبارت دي‬
‫له‪ :‬د اثنا عرش دوهمه او درميه برخه‪ ،‬نازله کولون‪ ،‬صاعده کولون‪ ،‬د رکتوم ﻣنځني برخه‪،‬‬
‫د ﻣهبل پورتني برخه او د ﻣثانې د جدار خارجي خلفي برخه‪.‬‬
 ‫‪ 188‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ :D‬هغه اعضا چې پريتوان يې په رس واقع شوي دي او د هغې رسه متاس لري عبارت دي‬
‫له پښتورګو‪ ،‬پانقراص او د پښتورګي دپاسه غده‪.‬‬

‫‪ .E‬هغه اعضا چې هېڅ پريتوان رسه متاس نه لري او کاﻣالا ً د پريتوان په خلف کې واقع‬
‫شوي دي عبارت دي له‪ :‬د ريکتوم ښکتني برخه‪ ،‬د ﻣثانې قاعده‪ ،‬قداﻣي سطحه او غاړه يې‬
‫او د ﻣهبل ښکتني قداﻣي او خلفي جدارونه‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫د پريتوان جوف د جداري او حشوي پريتواين پاڼو په ﻣنځ کې قرار لري‪ ،‬سطح يې په کاهل‬
‫شخص ‪ 2 m2‬ته رسېږي چې د بدن د پوستکي رسه يې ﻣساحت برابر دي‪ .‬پريتوان په دوه‬
‫وړو او غټو جوفونو باندې وېشل شوي دي‪ ،‬پريتواين وړوکي جوف يا ( ‪Lesser‬‬
‫‪ )Peritoneal cavity‬د ﻣعدې په خلف کې قرار لري‪ ،‬پريتواين غټ جوف د ﻣعدې په‬
‫قدام کې او د ﻣستعرض کولون څخه ښکته واقع دي‪ ،‬دا دوه جوفونه د يو سوري پواسطه‬
‫چې د (‪ )Foramen epiploicum‬يا (‪ )Foramen of Winslow‬په نوم يادېږي يو د بل‬
‫رسه ارتباط پيدا کوي‪ .‬د پريتوان سطحه کاﻣال ښويه ده د دې لپاره چې يوه طبقه پريتواين‬
‫پاڼه د بلی پريتواين پاڼې په سطحه باندې په اساين رسه وښويېږي د پريتوان په جوف کې‬
‫ﻣعموالً په يو کاهل سړي کې ‪ ۱۲۰‬ﻣيل ليرته ﻣايع د سريوم په شکل ﻣوجود وي‪(Ellis, .‬‬
‫)‪2010‬‬
‫ثرب يا اوﻣينټم‪ :‬د پريتوان د دوه پاڼو څخه جوړ شوي دي‪ .‬دا دوه پريتواين پاڼې چې يوه‬
‫يې د ﻣعدې قداﻣي ﻣخ او بل يې د ﻣعدې خلفي ﻣخ پوښوي د ﻣعدې د لوي انحنا په برخه‬
‫کې رسه يوځاي کېږي او د ملن په شکل ښکته په ازاد ډول د وړو کوملو په سطحه سري‬
‫کوي او بېرته دواړه پريتواين پاڼې پورته جګېږي او د کبريه ثرب د جوړولو څخه وروسته د‬
‫ﻣستعرض کولون قداﻣي او خلفي ﻣخونه او د هغه د ﻣصاريقې سطحه پوښوي او بالخره د‬
‫ګېډې د خلفي جدار په سطحه خپل سري ته اداﻣه ور کوي‪ ،‬په دې توګه کبريه ثرب د دوه‬
‫جوړه (څلور طبقه) پريتواين پاڼو څخه جوړه شوي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫د کبريه ثرب رشائني او وريدونه‪ :‬د چپ ‪ Gastroepiploic arteria‬په واسطه چې يوه‬

‫شعبه يئ د طحايل رشيان ده او د ښي ‪ Gastroepiploic arteria‬چې يوه شعبه د‬
‫پریتوان ‪189‬‬

‫‪ Gastroduodenal arteria‬ده او د کبدي رشيان څخه رسچينه اخيل‪ .‬د ثرب وريدي‬
‫وينه په ‪ Splenic vein‬کې توئېږي او دا وريد په باب وريد ختمېږي‪.‬‬

‫د پريتوان تعصيب‪ :‬جداري پريتوان د ﻣحيطي (‪ )Somatic‬او حشوي (‪ )Visceral‬اعصابو‬

‫په واسطه تعصيب شوي دي نو له دې کبله فوق العاده حساس وي او د پوستکي په شان د‬
‫هر نوع تنبهاتو په ﻣقابل کې ځواب وايي او د ﻣوضعي يا عموﻣي دردونو سبب ګرځي‪ ،‬د‬
‫جداري پريتوان قداﻣي برخه يا په بل عبارت هغه برخه د جداري پريتوان چې د ګېډې د‬
‫قداﻣي جدار رسه په متاس ده فوق العاده زياته حساسه ده او د جداري پريتوان هغه برخه‬
‫چې حوصله يې پوښ کړې نسبتاً لږه حساسه ده د جداري پريتوان د ﻣوضعي تنبهاتو او د‬
‫هغه له کبله د ﻣوضعي عکس العمل د ښکاره کولو له ﻣخې په کلنيک کې د داخل بطني‬
‫اﻣراضو په تشخيص کې زيات استفاده کېږي‪ .‬له هغه ځايه چې د جداري پريتوان جروحات‬
‫او التهابات د ګاونډي او نږدې ارادي عضالتو د شخوايل او سپزم سبب ګرځي نو د دې‬
‫عضالتو غربګون د تندرنس او (ريباونډ تندرنس) په شکل تظاهر کوي او د دې تظاهراتو د‬
‫ﻣوجوديت له ﻣخې د داخل بطني اﻣراضو سري او پرﻣختګ تعينېږي‪(Runyon BA, .‬‬
‫)‪1991‬‬
‫حشوي پريتوان يواځې د اوتونوﻣيک اعصابو پواسطه تعصيب شوي دي او له دې کبله د‬
‫فشاري او حراريت تنبهاتو په ﻣقابل کې ډېر حساس نه دي او د دې نوع تنبهاتو په ﻣقابل‬
‫کې داخل بطني اعضاء ډېر لږ د ﻣوضعي درد په شکل عکس العمل ښکاره کوي‪ ،‬حشوي‬
‫اعصاب زياتره د ترکشن (‪ )Traction‬او ډيستنشن (‪ )Distention‬تنبهاتو په ﻣقابل کې د‬
‫کرﻣپ او کوليک په شکل عکس العمل ښکاره کوي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫د وړو کوملو ﻣساريقه او د صفراوي الرو تعصيب ډېره ښه غني دي او د تنبهاتو په ﻣقابل‬
‫کې د ﻣضوعي او د ګېډې د عموﻣي درد سبب ګرځي‪ ،‬د ﻣساريقې د شديدو تنبهاتو په اثر‬
‫ﻣثالً د ﻣساريقې د زيات کشش له کبله عصبي غربګون د برادي کارديا (‪)Brady cardia‬‬
‫او د هايپوتنشن (‪ )Hypotension‬په ډول ښکاره کېږي‪.‬‬

‫اﻣا د وړو کوملو تعصيب په يواځې او جال ډول ډير ښه نه دي او د وړو کوملو دتنبهاتو په‬
‫اثر يواځې د ګېډې په ﻣنځنيو برخو کې د لږ ﻣبهم درد په شکل عکس العمل ښکاري‪ ،‬د‬
 ‫‪ 190‬د ګېډې جراحي‬

‫وړو کوملو د شديد تنبهاتو په اثر ﻣثالا ًد عمليات په وخت کې د کوملو د ډېر الس وهلو‬
‫رسه يا د شديد التهايب تنبهاتو په اثر حشوي عکسه د کوملو د فلج په شکل تظاهر کوي‪.‬‬
‫)‪(Lawrence, 2018‬‬

‫د پريتوان فزيولوژي‬
‫‪ -۱‬پريتوان د يو قابل نفوذيه پردې په صفت‪ :‬په يو کاهل سړي کې د پريتوان‬
‫سطحه تقريباً د ‪ 2m2‬پورې پراخوايل لري يا په بل عبارت د پريتوان سطحه او د وجود د‬
‫پوستکي سطحې رسه يو برابر وي يعنې پريتواين سطحه د پښتورګو د ګلوﻣريول ( ‪Kidney‬‬
‫‪ )Glumerule‬د فلرت د سطحې په نسبت پراخه ده‪.‬‬

‫پريتوان بر خالف د پوستکي يوه نيمه قابل نفوذ غشاء ده او په دواړو سمتونو کې د اوبو‪،‬‬
‫الکرتواليتونو‪ ،‬پيپتايدونو او د وړو پروتيني ﻣاليکولونو د انتقال سبب ګرځي‪ ،‬يعنې د پريتوان‬
‫جوف څخه وجود خوا ته او د وجود څخه د پريتوان جوف ته د نوﻣوړو ﻣوادو انتقال د‬
‫پريتوان له الرې صورت نيوالي يش‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫په نورﻣال حالت د پريتوان په جوف کې نږدی ‪ 5 – 20 ML‬په اندازه سريوم ډوله ﻣايع‬
‫ﻣوجود وي چې د دې ﻣقدار ﻣايع پواسطه د کوملو د عرواتو او د کوملو او د ګېډې د جدار‬
‫ترﻣنځ حرکات په اساين صورت نييس‪ .‬له هغه ځايه چې پريتوان په دوه سمت ﻣايعاتو ته‬
‫انتقال ورکوالي يش له دې کبله پريتوان ته د نيمه قابل نفوذ غشاء نوم ورکړل شوي دي‪.‬‬

‫کوﻣه ﻣايع چې په نورﻣال حالت د پريتوان په جوف کې ﻣوجود دي د خارج الحجروي‬

‫ﻣايعاتو يوه برخه جوړوي‪ .‬د دې ﻣايع اوسموتيک (‪ )Osmotic‬او هايدروستاتيک غلظت‬
‫د پريتوان د دوه سمت ﻣايعاتو د انتقايل خالصيت کنرتول په غاړه لري‪ ،‬په دې ډول کوم‬
‫وخت چې د دې ﻣايع غلظت اضافه يش د وجود څخه پريتوان جوف ته کش کېږي او کوم‬
‫وخت چې د پريتواين جوف د ﻣايع غلظت کم يش د پريتوان د جوف څخه ﻣايعات وجود‬
‫خوا ته داخلېږي‪.‬‬

‫د دې ﻣنفعلې (‪ )Passive‬عمليې په اساس د پريتوان په جوف کې د ځينې داخل الحجروي‬

‫او بني الحجروي ﻣوادو فعال جذب ته زﻣينه برابرېږي او له دې الرې څخه يو شمېر اضافه‬
‫پریتوان ‪191‬‬

‫ﻣواد د وجود څخه پريتوان جوف ته او له هغه ځايه دباندې ويستل کېږي او بر خالف کوم‬
‫ﻣواد چې د وجود په ﻣنځ کې لږ وي‪ ،‬پريتوان جوف ته اچول کېږي او د دې الرې وجود‬
‫خوا ته جذبېږي د ﻣثال په توګه يو ﻣايع چې زيات اوبه ولري او غلظت يې لږ وي د پريتوان‬
‫په جوف کې واچول يش ډېر ژر د هغه غلظت بني الحجروي ﻣايعاتو يا د وينې د پالزﻣا‬
‫رسه په تعادل راځي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫د پښتورګو د عدم کفايې په حالت کې چې د پوتاشيوم او يوريا سويه په وينه کې ډېر لوړه‬
‫وي د ﻣخصوص ﻣايعاتو پواسطه چې پريتوان ته اچول کېږي او د پوتاشيوم او د يوريا‬
‫غلظت په دې ﻣايعاتو کې ډېر لږ دي نو وروسته د څو ساعتو څخه د پوتاشيوم او يوريا‬
‫غلظت چې په وينه کې زيات دي پريتوان جوف ته داخل او له دې ځاي څخه دباندې‬
‫خارجېږي چې دا عمليه د ‪ Peritoneal Dialysis‬په نوم يادېږي‪.‬‬

‫بر خالف د کوملو د اختناقي انسداد په حاالتو کې چې د کوملو د لوﻣن او د نکروزي شوي‬
‫انساجو څخه توکسيک ﻣواد پريتوان جوف ته داخلېږي‪ ،‬ژر جذب او د عموﻣي اعراضو د‬
‫ﻣينځ ته راتلو سبب ګرځي‪ ،‬همداسې د پريتوان تبادلې په څنګ د حجاب حاجز ملفاوي‬
‫قناتونه چ ې د پريتوان د جوف په چت کې قرار لري هم د اوبو او الکرتواليتونو په انتقال‬
‫کې د وجود څخه پريتوان جوف ته او د پريتوان د جوف څخه وجود خوا ته ﻣهم رول‬
‫لوبوي او له همدې کبله ده کوم وخت چې د حجاب حاجز ښکته سطحه د شديد التهايب‬
‫حالت رسه ﻣخاﻣخ کېږي‪ ،‬لږ ا ندازه ﻣايع د همدې ملفاوي قناتو له خوا پلورايي جوف ته‬
‫ازادېږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬د پريتوان عکس العمل د جروحاتو په ﻣقابل کې‪ :‬پريتوان وروسته د ژوبلېدو څخه ډېر‬
‫ژر التيام کوي او د پريتوان وسيع ډيفکت په ظرف د څو ساعتونو کې له ﻣينځه ځي دا ځکه‬
‫چې د پريتوان ترﻣيم د پوستکي په شان چې د زخم د شونډې څخه ﻣرکز خوا ته د اپيتل نشو‬
‫منا صورت نييس داسې نه ده‪ ،‬بلکې يو شمېر ﻣيزوتيليل حجرات د پريتوان د نورﻣالې سطحې‬
‫څخه ﻣجروحه يا ډيفکت ناحيې ته ﻣهاجرت کوي او حجروي نشومنا نه يواځې د پريتوان د‬
‫جرحې د شونډې څخه رشوع کېږي بلکې کوم ﻣيزوتيليل حجرات چې د جرحې په ﻣينځ او‬
‫ﻣخصوصاا ً د ډيفکتې ناحيې په ﻣينځ کې ځاي په ځاي شوي دي‪ ،‬وده او نشومنا کوي څرنګه‬
 ‫‪ 192‬د ګېډې جراحي‬

‫چې حجروي نشومنا دوه ﻣنبع لري نو پريتواين زخم نسبت نورو زخمونو ته ژر التيام کوي‪.‬‬
‫که د پريتوان نورﻣال التيام د التهاب له کبله په تاخري واچول يش يا دا چې ناتام التيام وکړي‪،‬‬
‫په دې وخت کې التصاقات پيدا کېږي څرنګه چې د التهايب شوي ﻣيزوتيليل حجراتو څخه‬
‫فربين افرازېږي چې وروسته دا فربين اګلوتينيشن کوي او فربيني التصاقات ﻣنځ ته راوړي‬
‫که دا فربيني التصاقات ژر د ﻣينځه الړ نيش او پاتې يش د هغه ﻣنځ کې د ‪ ۵-۱۰‬ورځو په‬
‫ﻣوده کې فايربوبالست حجرات تشکيل او د هغه په ﻣينځ کې اوعيه پرﻣختګ کوي او بالخره‬
‫اورګنايز کېږي‪.‬‬

‫‪ -۳‬د پريتوان انتاين ضد يا ‪ Anti – Infectious‬خالصيت‪ :‬په نورﻣال حالت کې پريتوان د‬

‫انتاناتو په ﻣقابل کې ښه ﻣقاوم دي د ﻣثال په توګه که يو ﻣقدار باکرتيا د پريتوان په جوف‬
‫کې زرق يش ډېر ژر د فاګوسايتوزس د عمليې پواسطه ملړي ﻣحدود او بيا له ﻣينځه ځي او‬
‫که عينې ﻣقدار باکرتيا پوستکي الندې زرق يش حتاما ً ابسې جوړوي يا دا چې شديد‬
‫سيلواليتس ﻣنځ ته راوړي‪ ،‬د پريتوان باکرتيايي التهاب هغه وخت ﻣنځ ته راځي چې د‬
‫پريتوان جوف په دواﻣداره توګه يا د يو شديد ويروالنس لرونکې باکرتيا پواسطه ﻣلوث‬
‫يش‪ ،‬د پريتوان په جوف کې د انتان په ﻣقابل کې ضد په دوه ﻣېخانيکيتونو رسه صورت‬
‫نييس‪:‬‬

‫‪ -A‬د انتان د ﻣحدودولو ﻣېخانيکيت‪-B .‬د فاګوسايتوز د عمليې پواسطه‪ .‬ﻣخکې يادونه‬
‫وشوه چې د پريتوان په جوف کې يوه اندازه ﻣايع ﻣوجود دي او دا ﻣايع د حشوي او جداري‬
‫پريتواين سطحه ښويه کوي‪ ،‬په دې ډول له يو خوا د کوملو استداري حرکاتو ته اسانتيا‬
‫برابرېږي او له بلې خوا د ګېډې جدار او حجاب حاجز حرکاتو ته د تنفس په وخت کې‬
‫ﻣرسته کوي او دا دوه عضوې په اساين رسه د تنفس په حرکاتو کې اشرتاک کوي‪(A.C, .‬‬
‫)‪Guyton, 2011‬‬
‫د پريتوان هايدروستاتيک فشار‪ :‬په نورﻣال حالت کې د پريتوان داخيل فشار تقريباا ً اته سانتي‬
‫ﻣرته اوبو ته رسېږي‪ ،‬په هغو حاالتو کې چې د ګېډې د جوف ظرفيت د حجاب حاجز يا د‬
‫ګېډې جدار د تقلص په اثر کم يش د پريتوان جوف فشار زياتېږي‪ ،‬ﻣثالاً کوم وخت چې‬
‫سړي وټوخېږي حجاب حاجز ښکته خوا ته راځي او د ګېډې قداﻣي جدار تقلص کوي په‬
‫پریتوان ‪193‬‬

‫دې وخت کې د پريتواين جوف فشار ‪ ۱۵۰‬سانتي ﻣرتو اوبو ته جګېږي‪ .‬همداسې کوم وخت‬
‫چې پريتوان التهايب يش د ګېډې په جدار کې شخوايل پيدا کېږي او داخل پريتواين حجم‬
‫کمېږي او فشار يئ جګيږی )‪(A.C, Guyton, 2011‬‬

‫دپريتوان التهاب‪ :‬د ګېډې په جوف کې د جداري يا حشوي پريتوان سطحه د ټول يا د يوې‬
‫برخې د التهاب څخه عبارت دي او ‪ ۲۵٪‬د پريتوان ناروغۍ تشکيلوي‪.‬‬

‫په کالسيک ډول د پريتوان التهاب په ابتدايي )‪ (Primary‬او ثانوي )‪ (Secondary‬ډولونو‬

‫وېشل شوي دي‪ ،‬اﻣا د کلينيک له نظره دا ويشينه ارزښت نه لري ځکه کوم وخت چې‬
‫جراح يو پريتونايتس ناروغ رسه ﻣخاﻣخ کېږي د حاد تقيحي پريتونايتس تر تشخيص الندې‬
‫خپله درﻣلنه رس ته رسوي او د پريتونايتس ابتدايي يا ثانوي حالت هغه ته کوم ﻣفهوم نه‬
‫لري‪.‬‬

‫د پريتونايتس په ټولو پيښو کې له هره سببه چې وي د ناروغۍ په رشوع کې پريتواين پاڼې‬

‫التهايب کېږي او د هغه په تعقيب د هضمي جهاز ترانزيت او د عضويت د ﻣايعاتو توازن‬
‫خرابېږي چې د دې دوه تغرياتو په اثر په ثانوي ډول يو شمېر پتالوژيکي تغريات په زړه‪،‬‬
‫تنفيس جهاز‪ ،‬پښتورګو‪ ،‬اندوکراينی غدوات او د عضويت په ﻣيتابوليکي وظايفو کې ﻣنځته‬
‫راځي‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬

‫د جراحي له نظره د پريتونايتس طبقه بندي‪:‬‬

‫‪ :Local Peritonitis -۱‬البته په خالصه برخه کې تر يوه وخته د ‪ omentum‬پواسطه احاطه‬

‫وي او که پرﻣختګ وکړي نو بيا په ‪ Generalized Peritonitis‬باندې بدلېږي‪.‬‬

‫‪.Generalized Peritonitis -۲‬‬

‫د پريتونايتس ډلبندي‪ :‬په عموﻣي ډول پريتونايتس په دوه عمده ګروپونو وېشل شوي دي‪:‬‬

‫‪ -۱‬حاد پريتونايتس (‪ -۲ .)Acute Peritonitis‬ﻣزﻣن پريتونايتس ( ‪Chronic‬‬

‫‪.)Peritonitis‬‬

‫حاد پريتونايتس په دوه ګروپو ويشل کېږي‪:‬‬

 ‫‪ 194‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ )a‬حاد تقيحي پريتونايتس‪.‬‬

‫‪ )b‬حاد اسپتيک پريتونايتس (‪(Margreat, 2014) .)Acute aseptic peritonitis‬‬

‫حاد ‪ Generalized‬پريتونايتس‬

‫الﻣلونه‬
‫د حاد تقيحي يا ‪ generalized‬پريتونايتس الﻣل په کالسيک ډول په څلورو‬
‫ګروپونو وېشل شوي دي‪:‬‬

‫الف‪ :‬هغه پريتونايتس چې د داخل بطني اعضاوو د التهاب يا د ګانګرين په اثر يا دا چې د‬

‫کوملو لوﻣن څخه پريتوان جوف ته د ﻣيکروبونو د ﻣهاجرت له کبله ﻣنځته راځي‪.‬‬

‫‪ )1‬د هضمي جهاز د التهايب يا غري التهايب قرحاتو سوري کېدل‪.‬‬

‫‪ )2‬حاد اپنديسايتس (‪.)Acute Appendicitis‬‬
‫‪ )3‬حاد سلپنجايتس (‪.)Acute Salpingitis‬‬
‫‪ )4‬د ﻣساريقې د اوعيو حاد بندوايل‪.‬‬
‫‪ )5‬حاد کويل سيستايتس‪.‬‬
‫‪ )6‬حاد دايورتيکواليتس‪.‬‬
‫‪ )7‬د غټو او وړو کوملو تثقب په ‪ loop‬بندښت کې‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫ب‪ :‬هغه پريتونايتس چې ﻣيکرويب عواﻣل د وينې له الرې پريتوان جوف ته راځي او‬
‫پريتونايتس جوړوي‪ .‬په لږې فيصدۍ بکرتيا د هيامتوژن له الرې د پريتوان په جوف کې‬
‫داخلېږي او د عموﻣي پريتونايتس سبب ګرځي چې ځينې ﻣﺆلفني دا نوع پريتونايتس‪،‬‬
‫ابتدايي يا ‪ Primary‬پريتونايتس په ناﻣه يادوي دا نوع پريتونايتس په نفروتيک او اسايتيک‬
‫ناروغانو کې زيات راﻣنځته کيږي‪(Cuscheri, 2002).‬‬

‫ج‪ :‬د پريتوان د چار چاپېره اعضاؤابسې ګانې که په ټاکيل وخت يئ درﻣلنه او دريناژ نيش‪،‬‬
‫اﻣکان لري چې د پريتوان په جوف کې په بنفسهي ډول تخليه او د عموﻣي پريتونايتس د‬
‫پریتوان ‪195‬‬

‫ﻣنځته راتلو سبب وګرځي ﻣثالًد پښتورګو‪ ،‬ځيګر‪ ،‬پانقراص‪ ،‬توري او د ﻣساريقې د ملفاوي‬
‫غدواتو ابسې‪.‬‬

‫د‪ :‬هغه پريتونايتس چې د ګېډې د پڅ يا تېره ترضيضاتو څخه وروسته چې له کبله يې د‬

‫ګېډې داخيل غړو ژوبلېږي اود هغوي ﻣحتوي پريتوان جوف ته داخل او د حاد تقيحي‬
‫پريتونايتس سبب ګرځي‪(Zinner J, 2007).‬‬

‫پتالوژي‬
‫په پريتونايتس کې د عضويت په يو زيات شمېر اعضاوو کې تغريات ﻣنځته راځي‬
‫چې دا تغريات په هره عضوه کې په جال جال ډول تر ﻣطالعې الندې نيسو‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻣعايي تغريات‪ :‬د پريتواين تخريش په ﻣقابل کې د کوملو ملړي عکس العمل د هغه د‬
‫حرکاتو د زياتوايل په شکل تظاهر کوي‪ ،‬وروسته د يوې لنډې ﻣودې څخه د کوملو د حرکي‬
‫فعاليت په انحطاط راځي او يو اديناﻣيک اليوس ﻣنځ ته راځي چې د دې اليوس په اثر کوملې‬
‫توسع کوي او د هغه په ﻣنځ کې ګازات او ﻣا يعات تجمع کوي‪ ،‬ټول شوي ګازات د هغه‬
‫ګازاتو څخه عبارت دي چې ناروغ د خولې له الرې تېروي‪ ،‬کوم وخت چې اليوس ﻣنځ ته‬
‫راغي‪ ،‬د کوملې د لوﻣن په ﻣنځ کې د ﻣايعاتو ‪ Exsorption‬زياتېږي‪ ،‬او برخالف د ﻣايعاتو‬
‫جذب يا ‪ Insorption‬خرابېږي او بالخره د هضمي قنات په ﻣنځ کې د ﻣايعاتو د سويې د‬
‫جګوايل په اثر ناروغ ته کانګې پيدا کېږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬هايپوواليميا‪ :‬څرنګه چې يادونه وشوه د التهاب پواسطه په پريتواين جوف کې هايپرمييا‬

‫او د اوعيې توسع ﻣنځ ته راځي او د اوعيې د جدار څخه د پالزﻣا په شان ﻣايعات خارج او‬
‫پريتوان جوف ته د اکزودات او ترانسودات په شکل توئېږي‪ ،‬د ﻣساريقې او د هغه د نرم‬
‫ﻣنضم نسج په ﻣنځ کې چې د حشوي پريتوان الندې واقع دي د خارج الحجروي ﻣايعاتو‬
‫د نفوذ په اثر اذميايي کېږي‪ ،‬کوم خارج الحجروي ﻣايعات چې د ﻣتوسع هضمي کانال په‬
‫ﻣنځ کې را ټولېږي د رکودت په حال پاتې کېږي‪ ،‬په خالصه ډول په ‪ ۲۴‬ساعتونو کې د‬
‫پريتوان په جوف اود کوملو د لوﻣن په ﻣنځ يا په بل عبارت د عضويت په درميه خال کې‬
 ‫‪ 196‬د ګېډې جراحي‬

‫(‪ )third-space‬د ‪ ۴-۶‬ليرتو پورې اوبو او الکرتواليت او پروتني ﻣواد ټولېږي‪.‬‬

‫)‪(Margreat, 2014‬‬
‫‪ -۳‬اندوکرايني تغريات‪ :‬پريتونايتس حالت پر يو زيات شمېر اندوکرايني اعضاوو باندې‬
‫تنبهي تاثري لري‪ ،‬د ټولو اندوکرايني غړو څخه ملړی د‪ supra renal‬دغدې ﻣخ‬
‫(‪ )Medulla‬د پريتونايتس په ﻣقابل کې ژر عکس العمل ښکاره کوي‪ ،‬څرنګه چې د (اپي‬
‫نفرين) او (ناراپي نفرين) د افراز پواسطه د وجود اوعيې د تقبض‪ ،‬ټکي کارډيا او د خولې‬
‫د زيات افراز سبب ګرځي‪.‬‬

‫د پښتورګو دپاسه غدې قرش د پريتوان د التهاب يا جرحې د تنبه پواسطه د دوه يا درې‬
‫ورځو لپاره زيات ﻣقدار کورتيکل هورﻣون افرازوي‪(Ahrendts A, 2016) .‬‬

‫د پريتونايتس د هايپو واليميا په ﻣقابل کې د الدوسرتون او انتي دايوريتيک هورﻣون افرازات‬

‫هم زياتېږي چې د دې دوو هورﻣونو تر تاثري الندې د پښتورګو څخه اوبه او سوديم زيات‬
‫نه اطراح کېږي‪ ،‬خو دا چې د اوبو احتباس نسبت سوديم احتباس ته زيات دي نو د پالزﻣا‬
‫په ﻣنځ کې يو نسبي هايپو نايرتمييا ﻣوجود وي‪ ،‬د درقي غدې ﻣيتابوليکي فعاليت نسبتاا ً‬
‫اضافه کېږي او له دې کبله د پريتونايتس د تاسيس په وخت کې ناروغ زياته انرژي ضايع‬
‫کوي او ډېر خوله کېږي‪.‬‬

‫‪-۴‬د زړه په وظايفو کې تغريات‪ :‬په زړه باندې د پريتونايتس تاثري د خارج الحجروي ﻣايعاتو د‬
‫کموايل او د اسيدوز د پرﻣختګ په اندازی پورې اړه لري‪ ،‬د خارج الحجروي او د وينې د حجم‬
‫کموايل د دې سبب کېږي چې وريدي رجعت لږ يش يا په بل عبارت لږ ﻣقدار وينه قلب ته‬
‫ﻣراجعت کوي او په همدې شکل لږ ﻣقدار وينه د زړه څخه خارجېږي يا په بل عبارت د زړه‬
‫دهانه يا ‪ Output‬کمېږي‪.‬‬

‫‪ -۵‬تنفيس تغريات‪ :‬د ګېډې توسع د کوملو د فلجي انسداد له کبله د دې سبب کېږي چې‬
‫د حجاب حاجز او د بني الضلعي عضالتو حرکات ﻣحدود يش‪ ،‬د دې عضالتو حرکات‬
‫ﻣحدودوېدل د تنفس حجم د کموايل سبب ګرځي يا په بل عبارت سږې انقباض او انبساط‬
‫نه يش کوالي نو له دې کبله د سږو په قاعده کې اتلکتازس پيدا کېږي‪.‬‬
‫پریتوان ‪197‬‬

‫‪ -۶‬د پښتورګو په وظايفو کې تغريات‪ :‬هايپو واليميا او د زړه دهانه کموايل د انتي ډيوريتيک‬
‫هورﻣون او د الدسرتون د افراز د زياتوايل سبب ګرځي‪ ،‬د پريتونايتس په حالت کې نوﻣوړي‬
‫تغريات په سيرنژيتيک ډول پر پښتورګو باندې تاثري اچوي او د پښتورګو دوراين وينه‬
‫ﻣحدودېږي چې د هغې په اثر د ګلوﻣريولر فلرتيشن او د تيوبولونو په ﻣنځ کې د تشو ﻣتيازو‬
‫په جريان کې کموايل پيدا کېږي‪ ،‬له بلې خوا د اوبو او د سوديم په دوباره جذب کې ال‬
‫زياتوايل ليدل کېږي او زيات ﻣقدار پوتاشيوم ضايع کېږي‪ ،‬په نتيجه کې د پښتورګو وظايف‬
‫ﻣختل او د تشوﻣتيازو اندازه کمېږي چې دا حالت ﻣيتابوليکي اسيدوز ته چې د تنفس عکس‬
‫العملونو له کبله ﻣنځ ته راغيل وو نور هم تشديدوي‪.‬‬

‫‪ -۷‬ﻣيتابوليک تغريات‪ :‬اوکسيجن ته د عضويت احتياج د زياتوايل رسه ﻣوازې د عضويت‬

‫ﻣيتابوليک فعاليتونه هم اضافه کېږي د سږو او د زړه د فعاليتونو د تشوش په اثر په دوراين‬
‫وينه کې د اوکسيجن ﻣقدار کمېږي نو له دې کبله په عضويت او نورو ﻣحيطي انساجو کې‬
‫‪ an aerobic‬حجروي ﻣيتابوليزم ﻣنځ ته راځي او د هغه ﻣحصول يعنې لکتيک اسيدد حجرو‬
‫په ﻣنځ کې تراکم کوي په ﻣوضعي ډول رشيانونه توسع کوي په دې رشط چې هايپو واليميا‬
‫ﻣوجود نه وي د زړه دهانه زياتېږي او په نتيجه کې په ﻣحيطي اروا کې زياتوايل پيدا کېږي‬
‫او کوم اسيدي ﻣواد چې د حجراتو په ﻣنځ کې توليد شوي دي په دوران کې داخل او‬
‫حجرات ايروبيک ﻣيتابوليزم ته اﻣاده کېږي‪ ،‬کوم وخت چې د پريتونايتس په اثر هايپوواليميا‬
‫ﻣنځ ته رايش پاسني نورﻣاله وتريه رس ته نه رسېږي او کوم اسيدي ﻣواد چې د حجراتو په‬
‫ﻣنځ کې توليد شوي دي د خرابې اروا له کبله له ﻣنځه نه ځي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫له بلې خوا د پريتونايتس په هايپو واليميا حالت کې څرنګه چې ﻣخکې وويل شو په‬
‫ﻣعاوضوي ډول د ايپي نفرين او نار ايپي نفرين د افراز له کبله عموﻣي ‪Vasoconstriction‬‬
‫ﻣنځ ته راځي او په دې ډول پوستکي‪ ،‬عضالت ‪ ،‬بطني او خارج بطني احشاء اروا کمېږي‬
‫او له دې کبله هم اسيدي توليد شوي ﻣواد د حجرو په ﻣنځ کې ځاي پر ځاي پاتې کېږي‪.‬‬

‫همداسې د پښتورګو د خراب اروا له کبله د پښتورګو کلرينس د دې اسيدي ﻣوادو په ﻣقابل‬
‫کې کمېږي او يوه اندازه اسيدي ﻣواد چې د حجراتو څخه په دوران کې د اطراح لپاره داخل‬
‫شوي دي په دوران کې پاتې کېږي او په پای کې ﻣيتابوليکي اسيدوز په ډېر شدت ﻣنځته‬
 ‫‪ 198‬د ګېډې جراحي‬

‫راځي‪ ،‬د ځيګر د ګاليکوجن ذخريه د پريتونايتس په حالت کې په ناڅاپي ډول په ﻣرصف‬
‫رسېږي د انسولني افراز د ‪ Islet cells‬پواسطه زياتېږي خو بيا هم د عضالتو په ﻣنځ کې‬
‫ګلوکوز نه ذخريه کېږي او عضويت د خپل احتياج وړ انرژي د توليد لپاره د خپل شحمي‬
‫ذخايرو څخه السته راوړی او بالخره د دې ذخايرو د متاﻣېدو څخه وروسته پروتني کتابوليزم‬
‫ﻣخصوصا په عضالتو کې رشوع کېږي او په دې ډول که ناروغ بې درﻣلنه پاتې يش په ظرف‬
‫د څو ورځو کې خپل ‪ ۲۰‬يا ‪ ۳۰‬فيصده وزن کموي‪.‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫اعراض‪ :‬ګېډې درد‪ ،‬بې اشتهايي‪ ،‬زړه بدوايل او کانګې‪ :‬دا عرض ډېر عموﻣيت لري‪ .‬زړه‬
‫بدوايل همېشه د کانګو رسه ﻣلګري وي‪ .‬تنده‪ :‬ناروغ د تندې څخه شديدا شکايت کوي‪.‬‬

‫تبه‪ :‬عموﻣا ﻣتقطع او د رپېدو رسه رشوع کېږي او وروسته بيا دواﻣداره تبه ﻣوجوده وي‪.‬‬

‫تکي کارديا‪ :‬په دې ناروغانو کې عموﻣا نبض رسيع او تش جس کېږي‪.‬‬

‫تنفيس وضع‪ :‬په ډېر وصفي شکل د ناروغ تنفس سطحي او شمېر يې زياتېږي‪.‬‬

‫عاليم‪ :‬تفتيش‪ :‬د پريتونايتس ناروغان ارام او بې حرکته په بسرت کې ستون ستاخ پراته او‬
‫ورنونه يې پر ګېډې باندې د قبض په حالت کې نيويل وي او د درد له کبله د ګېډې جدار‬
‫په تنفيس حرکاتو کې هېڅ برخه نه اخلی او ناروغ يواځې صدري تنفس لري‪ ،‬د ناروغ‬
‫ګېډه ﻣتوسع او د صدر د سويې څخه اﻣکان لري لږ پورته وي‪.‬‬

‫جس‪ :‬د جس پواسطه په ټول بطن کې تندرنس ﻣوجود وي‪ ،‬تندرنس زياتره د ګېډې جدار‬
‫په هغه ناحيه کې وي چې پريتوان زياتر په التهاب اخته شوي وي‪ ،‬د تندرنس ترڅنګ‬
‫ناروغان ريباوند تندرنس (‪ )rebound tenderness‬او ريفرد تندرنس ( ‪Refer‬‬
‫‪ ) tenderness‬هم لري‪ ،‬د ګېډې د جدار تندرنس او شخوايل هغه وخت راﻣنځ ته کېږي‬
‫چې جداري پريتوان شديدا التهايب يش او د نوﻣوړي التهاب له کبله په عکسوي ډول د‬
‫ګېډې جدار شخوايل پيدا کوي او دا شخوايل تر دې اندازې پورې رسېږي چې په کالسيک‬
‫ډول د لرګي د تختې په شان کلکېږي‪.‬‬
‫پریتوان ‪199‬‬

‫قرع‪ :‬له هغه ځايه چې د فلج شوې او ﻣتوسع کوملې په ﻣنځ کې ګازات را ټولېږي نو د قرع‬
‫پواسطه په ګېډه کې ﻣخصوصا د ګېډې په اطرافو کې ‪ Hyper resonance‬ﻣوجود وي‪،‬‬
‫په هغو حاالتو کې چې د ګېډې تش غړي سوري شوي وي د سوري له الرې ازاده هوا‬
‫پريتوان جوف ته داخله او حجاب حاجز ﻣخصوصا به ښې طرف کې د حجاب حاجز او‬
‫د ځيګر په ﻣنځ کې ﻣوقعيت لري او د ځيګر اصميت د قرع پواسطه له ﻣنځه تليل وي‪،‬‬
‫همداسې د قرع پواسطه هم تندرنس ﻣوجود وي چې د قرع تندرنس د جس تندرنس څخه‬
‫په رسيراتو کې داهميت وړ وی او د قرع تندرنس پواسطه د ګېډې اعظمي التهايب ناحيه‬
‫تعينېږي‪.‬‬

‫اصغا‪ :‬د اصغا په واسطه پريتونايتس په رشوع کې د کوملو اوازونه خفيف اورېدل کېږي‪،‬‬
‫اﻣا د پريتونايتس د تاسيس د دورې د ښکاره کېدو رسه يوځاي د کوملو اوازونه هم له ﻣنځه‬
‫ځي او تقريباً د فلجي انسداد په شان د کوملو اوازونه اورېدل کېږي‪.‬‬

‫ﻣقعدي او ﻣهبيل ﻣعاينه‪ :‬د رسيري تشخيص لپاره اسايس ﻣعاينه ګڼل شوې ده‪ ،‬د دې ﻣعاينې‬
‫پواسطه د دوګالس جوف په جدارونو کې تندرنس او د حوصلې په ﻣنځ کې که کوﻣه کتله‬
‫ﻣوجوده وي تثبيتېږي‪ ،‬د پورته ﻣعلوﻣاتو رسبريه په ښځو کې د ﻣهبيل ﻣعاينې پواسطه‬
‫تثبيتېږي چې ايا پريتونايتس د تناسيل داخيل اعضاؤ څخه رسچينه اخيستې ده که نه؟‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬
‫تشخيص‪ :‬د حاد تقيحي پريتونايتس تشخيص د رسيري اعراضو‪ ،‬البراتواري او‬
‫راډيوګرافيکي ﻣعايناتو پواسطه اجرا کېږي‪ ،‬د وينې په ﻣعاينه کې ‪Neutrophilic‬‬
‫ليوکوسايتوزس عموﻣا ﻣوجود وي اﻣا د حاد پريتونايتس په ځينې پيښو کې يواځې که سپني‬
‫کرويات بدون د ‪ Differential‬نه وشمېرل يش ډاکرت ته غلطه الرښوونه کوي‪ ،‬همداسې په‬
‫دې ناروغانو کې د شديد ډيهايدريشن له کبله هيمو کونسنرتيشن او ﻣيتابوليک اسيدوز‬
‫ﻣوجود وي‪.‬‬

‫راډيولوژيک ﻣعاينات‪ :‬د ګيډې اوصدر راديوګرايف د والړې په حالت‪ :‬د ګېډې په ساده‬
‫راډيوګرافۍ کې د فلجي انسداد لوحه ښکاري څرنګه چې د وړو او غټو کوملو خيالونه چې‬
‫توسع يې کړې وي او د ګازاتو څخه ډک شوي دي او په ځينو ځايونو کې د ګاز او ﻣايع‬
 ‫‪ 200‬د ګېډې جراحي‬

‫سويه پيدا شوي وي ﻣعلوﻣېږي‪ ،‬د سواس د عضلې (‪ )Psoas muscle‬خيال اﻣکان لري‬
‫ﻣعلوم نه يش (راډيوګرايف بايد په والړ حات کې واخيستل يش)‪.‬د صدر په راديوګرايف کې‬
‫که د ﻣجوفو ساختامنونو تثقب ﻣوجود وي د حجاب حاجز الندې ‪ free air‬ليدل کېږي‬
‫چې تشخيصيه ارزښت لري‪.‬‬

‫د ګيډې ‪ :U/S‬په ګيډه کې د ﻣايعاتو د تشخيص د پاره تررسه کېږي‪.‬‬

‫بطني پارا سنتيزس‪ :‬د پريتونايتس په شکمنو پيښو کې ﻣخصوصا چې د ګېډې نافذه جرحه د‬
‫بحث ﻣوضوع نه وي يا دا چې ناروغ زوړ وي (ځکه چې په زړو خلکو کې د پريتونايتس‬
‫رسيري اعراض ډېر وصفي نه وي) بطني پاراسنتيز يا بطني لواژ د ‪ pus‬د الس ته راوستلو په‬
‫ﻣنظور تشخيصيه اهميت لري او بايد اجرا يش‪.‬‬

‫‪ :CT Scan‬که اعراض او عاليم ﻣشکوک وي سټي سکن د ارزښت لرونکی ﻣعاينې څخه‬
‫عبارت دي‪ .‬د ﻣجوفو اعضاوو تثقب په ګوته کوي په ځانګړې توګه که د حجاب حاجز‬
‫الندې ‪ free air‬ﻣوجود نه وي‪ .‬د کوملواسکيميک تغريات د ګانګرين له اﻣله ښکاره کوي‪.‬‬
‫)‪(Ahrendts A, 2016‬‬
‫توپريی تشخيص‪ :‬د کوملو انسداد‪ ،‬منونيا‪ ،‬يورمييا ‪ ،‬د ځينې خزنده ګانو ﻣخصوصا د‬
‫‪ Black Widow spider‬د چيچلو څخه وروسته د حاد پريتونايتس په شکل د ګېډې‬
‫ﻣنترش دردونه پيدا کېږي اﻣا د ناروغۍ د تاريخچې پواسطه تشخيص په صحيح ډول وضع‬
‫کېږي او د حاد پانکراتايتس (‪ )Acute Pancreatitis‬رسه توپريي تشخيص ويش‪.‬‬

‫درﻣلنه‬
‫پريتونايتس درﻣلنه په درې پړاونو کې تررسه کېږي‪:‬‬

‫‪ )1‬د عمليات څخه ﻣخکې اهتامﻣات‪.‬‬

‫‪ )2‬جراحي درﻣلنه‪.‬‬
‫‪ )3‬وروسته د عمليات څخه اهتامﻣات او درﻣلنه‪.‬‬

‫د علميات څخه ﻣخکې اهتامﻣات او درﻣلنه‪:‬‬

‫پریتوان ‪201‬‬

‫‪ -۱‬اسپيرييشن‪ :‬ناروغ ته ‪ NGT‬تطبيق او اسپرييشن يش‪.‬‬

‫‪ -۲‬د کوملو څارنه او وينه اﻣاده کول‪ :‬ناروغ ته ﻣسهل ور نکړل يش‪ ،‬او د عمليات د پاره‬
‫وينه اﻣاده يش‪.‬‬

‫‪ -۳‬چارت‪ :‬تبه‪ Intake، RR،PR،‬او ‪ out put‬چارت او پاﻣلرنه ويش‪.‬‬

‫‪ -۴‬درﻣل‪ :‬د ‪،Gram +ve ،Gram -ve‬او‪ Anaerobic‬ﻣکروبونو په ضد انتي بيوتيک ور کړ‬
‫يش‪.‬‬

‫‪ exploratory -۵‬لپراتوﻣي او ﻣناسب جراحي کله چې بطن د نارﻣل سالني رسه پاک او‬
‫وﻣينځل شو تر رسه يش‪.‬‬

‫‪ -۶‬ﻣايعات‪ :‬د عمليات څخه د ﻣخه‪ ،‬د عمليات په وخت کې او وروسته د عمليات څخه‬
‫ﻣايعات ورکړل يش‪ .‬هغه ناروغان چې ‪ unstable‬وي د ‪ CVP‬تر الرښود رسه ﻣايعات ورکړ‬
‫يش‪ .‬د عمليات څخه د ﻣخه د ﻣايعاتو ورکولو څخه هدف دادي چې د تش ﻣتيازو ‪output‬‬
‫لږ تر لږه ‪ ۳۰ ml/hr.‬پورې وساتل يش‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫د پريتونايتس د جراحي درﻣلنې بنسټونه ‪:‬‬

‫‪ -۱‬ګېډه په وسيع ډول خالصه يش‪ :‬د پريتونايتس اسباب ولټول يش او د پيدا کېدو څخه‬
‫وروسته د هغه په ترﻣيم اقدام ويش‪ ،‬ﻣثالا ًکه سبب د حاد تقيحي پريتونايتس د ﻣعدې يا د‬
‫اثناعرش سورۍ شوې قرحه وي بايد د جراحي د اصولو رسه سم وګندل يش‪ .‬که سوري‬
‫شوي اپنډکس ﻣوجود وي اپنډکتوﻣي اجرا يش او په همدې ډول څرنګه چې د پريتونايتس‬
‫په اسبابو يادونه وشوه بايد سبب درﻣلنه اجرا او ورپسی په جراحي درﻣلنه اقدام ويش‪.‬‬

‫‪ -۲‬د پريتوان د جوف ډيربيدﻣنت (‪ :)Peritoneal Cavity Debridement‬د پريتوان‬

‫جوف څخه ﻣخصوصا د تحت حجاب حاجز‪ ،‬تحت الکبدي‪ ،‬حوصلې او د پريتوان د‬
‫نورو ژورو ځايونو څخه زوې‪ ،‬کاذبې غشاګانې‪ ،‬فربيني علقات‪ ،‬اکزوداتيف ﻣايعات او‬
‫نکروزي انساج بايد بيخي وويستل يش‪ ،‬وروسته د دې څخه د ﻣساريقې د التواتو او د‬
‫پريتوان د ژورو ځايونو تفتيش صورت ونييس او د ابسې د تشکل په صورت کې نوﻣوړې‬
 ‫‪ 202‬د ګېډې جراحي‬

‫ابسې ګانې دريناژ يش‪ ،‬د کوملو د عرواتو او د ثرب په اﻣتداد ټول التصاقات ﻣخصوصا هغه‬
‫التصاقات چې په راتلونکي کې د کوملو د انسداد سبب ګرځي بايد خالصه يش‪ ،‬بالخره‬
‫کوم نکروزي اعضاء چې د پريتونايتس په پيدا کېدو کې اسايس رول لري بايد لرې يش‪،‬‬
‫ﻣثالنکروزي اپنډيکس‪ ،‬سورۍ شوې صفراوې کڅوړې‪ ،‬نکروزي شوي ډايورتيکل‪،‬‬
‫ګانګرين شوې کوملې يا د ﻣبيض سيست او داسې نور‪.‬‬

‫‪ -۳‬د کوملو ‪ :Decompression‬که کوملو په کتلوي او شديد ډول توسع کړي وي او د‬

‫هغه په ﻣنځ کې زيات ﻣقدار ﻣايعات ټول شوي وي د ﻣعدوي تيوب يا د غټ ستنې يا د‬
‫‪ Enterotomy‬پواسطه ‪ Decompression‬يش‪.‬‬

‫د پريتوان جوف پرېمينځل‪ :‬د پريتوان د جوف د ديربيدﻣنت څخه وروسته د سالني يا د‬
‫رينګر لکتيت ﻣحلول رسه د پريتوان جوف پرېمينځل يش‪ ،‬تجربو ښودلې ده که دا پرېمينځل‬
‫د انتي بيوتيک د ﻣحلول رسه رس ته ورسېږي قناعت بخښونکې نتيجه ور کوي‪ ،‬څرنګه چې‬
‫د هر ليرت رينګر يا سالني رسه دوه تر څلور ګراﻣه کاناﻣايسني (‪)Kanamycin or bacitracin‬‬
‫حل او بيا پريتوان جوف د دې ﻣحلول رسه پرېمينځل يش‪ .‬همداسې په هغو حلتو کې چې‬
‫د پريتوان جوف فوق العاده ﻣننت وي د پريتوان په جوف کې ساده پرفيوژن سيت چې په‬
‫څو څو ځاي کې سوري شوي وي ځاي ور کول کېږي او د هغه له الرې به دواﻣداره ډول‬
‫څاڅکي څاڅکي انتي بيوتيک لرونکي سالني ﻣحلول پريتوان جوف ته داخلېږي او په دې‬
‫ډول په دواﻣداره شکل پريتواين لواژ رس ته رسېږي‪.‬‬

‫د پريتوان جوف دريناژ (‪ :)Peritoneal Cavity Drainage‬په هغو حاالتو کې چې‬

‫پريتواين جوف ډېر ﻣننت شوي نه وي وروسته د پريتونايتس د عاﻣل له ﻣنځه وړلو او د‬
‫پريتوان جوف لواژ څخه دريناژ ته اړتيا نشته‪ ،‬دريناژ هغه وخت استطباب لري چې د‬
‫پريتوان جوف فوق العاده ﻣننت وي يا دا چې فوق العاده زيات نکروزي انساج ﻣوجود وي‬
‫او ډاکرت نيش کوالي چې پريتوان جوف په ﻣطمني ډول ښه پاک پرېمينځي يا دا چې ټول‬
‫نکروزي انساج لرې کول اﻣکان ونه لري او د پريتوان جوف په ژورو ځايونو کې د ابسې د‬
‫پيدا کېدو خطر ﻣوجود وي‪.‬‬
‫پریتوان ‪203‬‬

‫د عمليايت زخم تړل‪ :‬په عموﻣي ډول د پريتونايتس په ټولو حلتونو کې صفاق د سيم (‪)wire‬‬
‫نيلون يا پرلون رسه (چې نوﻣوړي ﻣواد غري قابل جذب ﻣواد دي) بايد وګنډل يش‪ ،‬په هغو‬
‫حاالتو کې چې پريتوان جوف ته دريناژ رضورت نه وي د صفاق په رس تحت الجلد او‬
‫پوستکي ګنډل کېږي اﻣا په هغه صورت کې چې پريتوان جوف دواﻣداره پرميينځلو يا‬
‫دريناژ ته رضورت ولري پوستکي نه ګنډل کېږي او وروسته د ‪ ۴۸‬ساعتو څخه که په زخم‬
‫کې انتان ﻣداخله نه درلوده پوستکي تړل کېږي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫ﻣوضعي پريتونايتس‬
‫د پريتوان د جوف په ځينو ځايونو کې ﻣخصوصا په ژورو ځايونو کې د زوو ټولېدو اود هغه‬
‫په ﻣنځ کې د ﻣکروبونو وده د ﻣوضعي ابسې ګانو يا ﻣوضعي پريتونايتس د جداري پريتوان‪،‬‬
‫د کوملو عروات‪ ،‬د ﻣساريقې او د رسب د التهايب التصاقاتو پواسطه ﻣنځ ته راځي‪ ،‬نوﻣوړې‬
‫ابسې ګانې اﻣکان لري يو يا څو دانې وي يا په بل عبارت ﻣوضعي پريتونايتس اﻣکان لري‬
‫په يوه يا څو ځايونو کې تشکل يش‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫الﻣلونه‬
‫د پريتونايتس د عمليات څخه وروسته که د پريتوان د جوف ژورو ځايونه ښه‬
‫دريناژ نيش يا دا چې تثبيت شوي درنونه ﻣخکې له دې څخه چې دريناژيې توقف وکړي‬
‫وويستل يش ﻣوضعي پريتونايتس يا داخل بطني ابسې ګانې جوړيږی ‪.‬‬

‫د صفرواي يا پانقرايص جراحي عملياتو څخه وروسته که د نوﻣوړو غړو په لواژ کې رابري‬
‫درن تثبيت نيش نو د نوﻣوړو غړو افرازي لېکاژ د ﻣوضعي پريتونايتس د تشکل لپاره ﻣساعده‬
‫زﻣينه جوړوي‪.‬‬

‫د کوملو د انستموزې برخې لېکاژ هم د ﻣوضعي پريتونايتس د تشکل سبب ګرځي‪.‬‬

‫کوم وخت چې يوه توﻣوري ﻣننت يا غري ﻣننت غړي د بطن د داخل څخه وويستل يش او‬
‫د نوﻣوړو غړو په لوژ کې هيامتوم ټول يش اﻣکان لري چې د هيامتوم په ﻣنځ کې انتان‬
‫ﻣداخله وکړي او ﻣوضعي پريتونايتس جوړ کړي‪(Runyon BA, 1991).‬‬
 ‫‪ 204‬د ګېډې جراحي‬

‫همداسې که د بطن په پاک عملياتو کې اسپيس او انتي سپيس رشايط په نظر کې ونه نيول‬
‫يش او د پريتوان جوف ﻣننت يش وروسته د عمليات څخه پريتواين ﻣنتنه ﻣايع د پريتوان د‬
‫په ژورو ځايونو کې ﻣوضعي پريتواين التهابات جوړوی‪.‬‬

‫د پريتوان په جوف کې د اجنبی اجساﻣو پاتې کېدل (لکه ګاز وړې وړې ټوټې) نکروزي‬
‫او ﻣړه انساج د داخل پريتوان د ابسې په تشکيل کې عمده رول لري‪.(Lawrence, 2018) .‬‬

‫پتولوژی‬
‫د پتولوژی د نظره کله چه د ګيډی په جوف کی یو غړي د بیلګي په توګه د ‪Appendix‬‬
‫پرفوریشن راﻣنځته شی د جداری پریتوان د التهاب الﻣل کیږی چه د التهابی پریتوان څخه‬
‫‪ Exodative‬ﻣایع ترشح کیږی نوﻣوړی ﻣایع ددی الﻣل کیږی چه د ﻣاؤفه غړي په شاوخوا کی‬
‫فیربینی ‪ adhesion‬تشکل وکړی رسبیره پردی ‪ greater omentum‬ﻣاؤفه غړی پوښوی تر څو‬
‫اﻣکان لری ‪ peritonitis‬ﻣوضغی يش او هم د کلمو‪ peristalsis‬د ‪ peritonitis‬په ﻣوضعی‬
‫کیدو کی ﻣرسته کوي‪.‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫د بطني عملياتونو څخه وروسته ناروغ په دواﻣدار يا په ﻣتقطع ډول تبه کوي‪،‬‬
‫څرنګه چې په لوﻣړيو وختونو کې ناروغ عموﻣا ﻣتقطع او په حملوي ډول تبه کوي او کوم‬
‫وخت چې ابسې يا زوې په تام صورت تشکيل يش تبه دواﻣداره پاتې کېږي‪ ،‬د تبې حملې‬
‫عموﻣا د لړزه‪ ،‬يخني او ټکي کارډيا رسه رشوع کېږي او د ا له دې کبله ده چې د ﻣوضعي‬
‫پريتونايتس ﻣنځ څخه ﻣايکرو اورګانيزم په ﻣتقطع ډول وينې دوران ته داخلېږي او که په‬
‫دواﻣدار ډول د ابسې څخه زياته اندازه ﻣايکرو اورګانيزم دوران ته داخل يش نو نه يواځې‬
‫دواﻣداره تبه ﻣنځ ته راځي بلکه د سپتيسيميا د پيدا کېدو خطر هم ﻣوجود دي‪.‬‬

‫فلجي يا ﻣېخانيکي انسداد‪ :‬د تبې په څنګ کې د ابسې د جوړيدو رسه سم د ناروغ ګېډه‬
‫توسع کوي د غايطه ﻣوادو او د ګازاتو خارجېدل د ﻣقعد له الرې توقف کوي او ناروغ ته‬
‫زړه بدوايل او کانګې پيدا کېږي‪ ،‬د رسيري اعراضو پيدا کېدواو پرﻣختګ د انتي بيوتيک د‬
‫ورکولو رسه تغري کوي او د داخل بطني ﻣوضعي پريتونايتس رسيري اعراض ﻣغشوشوي نو‬
‫پریتوان ‪205‬‬

‫له دې کبله د هغه تشخيص ځنډوي‪ ،‬بايد وويل يش چې د انتي بيوتيک د ورکولو رسه‬
‫ﻣوضعي پريېونايتس له ﻣنځه نه ځي اﻣا تر يوې اندازې پورې هغه نور هم ﻣحدودوي او د‬
‫ناروغ په وضع کې ﻣوقتي ښه وايل ﻣنځته راوړي‪ ،‬په داسې حلتونو کې د دې لپاره چې‬
‫تشخيص په صحيح ډول وضع يش بايد انتي بيوتيک قطع او ژر تر ژره د رسيري عالميو او‬
‫البراتواري ﻣعايناتو په واسطه ﻣوضعي پريتونايتس تشخيص او درﻣلنه يش‪.‬‬

‫له هغه ځايه چې د ﻣوضعي پريتونايتس رسيري عاليم او تشخيصيه ﻣعاينات نظر په ﻣوقعيت‬
‫د ﻣوضعي پريتونايتس توپري کوي نو بهرته ده چې ﻣوضعي پريتونايتس نظر د دوي د‬
‫ﻣوقعيت ته په جال جال ډول تر ﻣطالعې الندې ونيسو‪.‬‬

‫ښي تحت حجاب حاجزي ﻣوضعي پريتونايتس يا ابسې‪ :‬د ‪ Lig. Triangularis‬او ‪Lig‬‬
‫‪ Coronary‬د پاسه د ځيګر او د حجاب حاجز په ﻣنځ کې کوﻣه فاصله چې ﻣوجوده ده د‬
‫ښي تحت حجاب حاجزي د ابسې د جوړيدو ځاي دي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫د ځيګر د ابسې او د پيپتيک د قرحې د سوري کېدو څخه وروسته د ﻣعدې يا د اثناعرش‬
‫ﻣحتوي په دې ځاي کې ټولېږي او د دې ځاي د ابسې د جوړيدو سبب ګرځي‪ ،‬همداسې‬
‫کله کله د عموﻣي پريتونايتس په سري په دې ناحيه کې ابسې جوړيږی‪.‬‬

‫رسيري عاليم‪ :‬ناروغ د ښي صدر په خلفي ښکته برخه او د ګېډې په ښي پاسني برخه کې‬
‫درد حس کوي چې ځينې وخت ښې اوږې لوری ته انتشار کوي‪.‬‬

‫د صدر په راډيوګرايف کې دحجاب حاجز الندې په ‪ 2/3‬ناروغانو کې ‪Air Fluid Level‬‬

‫ليدل کېږي‪ ،‬پخپله حجاب حاجز د نورﻣالې سويې څخه جګه او بې حرکته ﻣعلوﻣېږي‪ ،‬په‬
‫زيات شمېر ناروغانو کې د پلوراء په ﻣسافه کې ﻣايع ﻣوجود وي او د يو شمېر ناروغانو په‬
‫راډيوګرايف پاڼه کې د ښي سږي په قاعده کې اتلکتازس ﻣوجود وي‪.‬‬

‫درﻣلنه‬
‫ښي تحت حجاب حاجزي ﻣوضعي پريتونايتس د پښتۍ الندې د اړخيز شق له‬
‫الرې دريناژ کېږي‪ ،‬څرنګه چې د يوولسمې پښتۍ د څوکې څخه قدام خوا ته د لسمې‬
 ‫‪ 206‬د ګېډې جراحي‬

‫پښتۍ د ښکتني څنډې رسه ﻣوازې د ګيډې جدار تر پريتوان پورې څريې کېږي‪ ،‬وروسته‬
‫يې له دې چې پريتوان څريې يش د پريتوان په خلف د ځيګر علوي سطحې رسه ﻣوازې‬
‫جراح خپله ګوته ابسې خوا ته پر ﻣخ بيايي او ابسه دريناژ کوي‪ ،‬وروسته د ابسې د دريناژ‬
‫څخه د ابسې په جوف کې يو رابري درن تثبيتېږي‪ ،‬د جراحي عملياتو رسه يوځاي ناروغ‬
‫ته انتي بيوتيک ور کول کېږي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫د ښي تحت الکبدي ﻣوضعي پريتونايتس‪ :‬ښي تحت الکبدي جوف د ځيګر الندې واقع‬
‫دي چې ښکته د ﻣستعرض کولون ته د کبدي زاويې په ﻣتوسط کې د اثناعرش او ( ‪Hepato‬‬
‫‪ )duodenal lig‬په ښي طرف د ګېډې د جدار پواسطه ﻣحدود شوي دي‪ ،‬د دې جوف‬
‫خلفي برخه د ‪ Morison’s pouch‬په ناﻣه يادېږي‪ ،‬د ﻣعدې او د اثناعرش د قرحې د سوري‬
‫کېدو څخه وروسته او همداسې د صفراوي الرې د عملياتو څخه وروسته په دې ناحيه کې‬
‫ﻣوضعي پريتونايتس يا ابسې تشکل کوي‪.‬‬

‫کلينيکي لوحه‪ :‬د رسيري عالميو له نظره ناروغ په ښي پاسني کواردانت کې درد حس کوي‬
‫دا درد ﻣخصوصا ټوخي او د کوملو د حرکاتو رسه ﻣخصوصا د ﻣستعرض کولون د استداري‬
‫حرکاتو رسه زياتېږي‪ ،‬تحت الکبدي ابسې عموﻣا د ګېډې د نورو داخل بطني ابسې ګانو‬
‫رسه يوځاي وي‪.‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬د درﻣلنه له نظره ابسې بايد د لپروتوﻣي پواسطه دريناژ او د بسې په جوف کې يو‬
‫رابري درن تثبيت يش او څرنګه چې بطن خالصېږي او د ابسې زوې په ټول پريتواين جوف‬
‫کې انتشار کوي نو د پريتونايتس په شکل د ګېډې په نورو ژورو ځايونو کې لکه د دوګالس‬
‫په جوف کې هم بايد درن د دريناژ په ﻣنظور تثبيت يش)‪(Williams, 2013‬‬

‫چپ تحت حجاب حاجزي ابسې‪ :‬په چپ طرف حجاب حاجز الندې ﻣوضعي‬
‫پريتونايتس وروسته د ‪ Splenectomy‬او پانکراتايتس څخه پيدا کېږي‪ ،‬د رسيري اعراضو‬
‫او عالميو له نظره په کيڼ خوا کې د ښکتني اضالعو الندې تندرنس او درد ﻣوجود وي چې‬
‫درد يې اوږې خوا ته انتشار کوي‪ ،‬د راډيوګرايف په پاڼه کې د کيڼ پلورايي په ﻣسافه کې‬
‫ﻣايع ﻣوجود او په راډيوسکوپي کې حجاب حاجز بې حرکته ﻣعلوﻣېږي دا ﻣوضعي‬
‫پریتوان ‪207‬‬

‫پريتونايتس د دوولسمې پښتۍ د ښکتني شونډې رسه ﻣوازې د پوستکي شق پواسطه دريناژ‬
‫کېږي‪.‬‬

‫د ‪ Lesser sac‬ﻣوضعي پريتونايتس‪ :‬د اناتوﻣي له نظره د ‪ Lesser sac‬يوه برخه د کيڼې‬
‫تحت جاب حاجزي ﻣسافه ده د پانکراتايتس ابسې يا د پانقراص د سيستو د ﻣننت کېدو له‬
‫کبله همداسې د ﻣعدې او د اثناعرش د لوﻣړۍ قطعې د خلفي جدار د قرحې د سوري کېدو‬
‫څخه وروسته په دې ځاي کې ابسې جوړوي‪.‬‬

‫کلينيک‪ :‬د رسيري اعراضو له نظره د ‪ Lesser sac‬ابسې تشخيص ډېر ستونزﻣن دي ځکه‬
‫چې د دې جوف زياته برخه په قدام کې په لوﻣړۍ ﻣرحله کې د ﻣعدوي او وروسته د ځيګر‬
‫پواسطه پوښ شوې ده خو بيا هم د جس پواسطه په اپي ګسرتيک ناحيه کې تندرنس‬
‫ﻣوجود وي‪ ،‬د راډيوګرايف ﻣعاينې له نظره د کثيفه ﻣوادو خوړلو څخه وروسته که د ﻣعدې‬
‫څخه راډيوګرايف اجرا يش ﻣعده قدام خوا ته ټېله شوې ښکاري‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫د ابسې يا ﻣوضعي پريتونايتس د اناتوﻣيک ﻣوقعيت په نظر کې نيولو رسه د خلفي پريتوان‬
‫له الرې دريناژ يې اﻣکان نه لري نو بهرته ده چې د ﻣتوسط خط شق په واسطه چې د ناﻣه‬
‫څخه پورته اجرا شوي وي د پرېطوان جوف خالص او د س‪ Gastro colonic lig‬د قطع‬
‫کولو خه وروسته د ﻣعدې په خلف کې ابسې دريناژ او د همدې الرې څخه د ابسې په‬
‫جوف کې درن تثبيت يش‪.‬‬

‫بني املعايي ابسې (‪ :)Interlope Or Midabdominal abscess‬دا ابسې د کوملو د‬

‫عرواتو په ﻣنځ کې په داسې ډول تشکل کوي چې د ﻣساريقې‪ ،‬د ګېډې جدار او د ثرب‬
‫پواسطه ﻣحدود شوي دي ‪ ،‬ﻣستعرض کولون اود ﻣستعرض کولون ﻣساريقه د يو ديوار په‬
‫حيث د دې ابسې د پرﻣختګ څخه د ګېډې په پاسنې برخو کې ﻣخنيوي کوي‪.‬‬

‫د انرتلوپ ابسې تشخيص فوق العاده ستونزﻣن دي حتي دا ابسې چې تقريبا ً يو ليرت ‪pus‬‬
‫ولري داسې بارز رسيري اعرض نه ور کوي چې د هغه له ﻣخې تشخيص وضع يش خو بيا‬
‫هم ډاکرت که ډېر پام رسه ناروغ ﻣعاينه کړي د پريتونايتس او د انسداد خفيف ﻣوضعي او‬
‫عموﻣي اعراض ﻣوجود چې تشخيصيه اهميت لري او د ګېډې په ﻣنځنيو برخو کې يو غټ‪،‬‬
 ‫‪ 208‬د ګېډې جراحي‬

‫دردناک او نرم (‪ )Fluctuant‬کتله چې حدود يې ښه نه ټاکل او لږ شان اﻣکان لري ﻣتحرک‬

‫وي جس کېږي د دې قسم ابسې اﻣکان په يوځاي يا څو ځايونو کې تشکيل شوي دي‪.‬‬

‫د درﻣلنه له نظره وروسته د لپروتوﻣي څخه د ابسې جوف خالص او زوې يې اسپريتد يش‬
‫د ابسې په جوف کې د ديربيدﻣنت او پرېمينځلو څخه وروسته پرنوز درن تثبيت کيږی‬
‫همداسې د وروستني دريناژ په ﻣنظور د پريتوان جوف په ژورو ځايونو کې نور پرنوز درنونه‬
‫تثبيت يش او په اخر کې وروسته د تفتيش څخه د ګېډې جدار تړل کېږي‪(Zinner J, .‬‬
‫)‪2007‬‬
‫د حوصلې ابسې يا د دوګالس جوف ابسې‪ :‬د حوصلې ابسې ډير زيات عموﻣيت لري‪،‬‬
‫عموﻣي پريتونايتس او د ګېډې د غړو په جرحوي او انتاين حاالتو کې چې د پريتوان ازاد‬
‫جوف ته د نوﻣوړو غړو انتان انتشار وکړي دا ابسې تشکل کوالي يش‪ ،‬دا ابسې عموﻣا د‬
‫دوګالس په جوف يا ‪ Recto-uterine pouch‬چې د پريتوان د جوف ژوره ناحيه ده‬
‫تشکل کوي‪.‬‬

‫د رسيري اعراضو او عالميو له نظره ناروغ د ګېډې په ښکتني برخه کې په ﻣوضعي ډول‬
‫درد حس کوي‪ ،‬له هغه ځايه چې د رکتوم او د ﻣثانې جدار د انتان له خوا تخريش کېږي د‬
‫تشو ﻣتيازو فريکونيس او د کوملو د تينيزم سبب ګرځي‪ ،‬که انتاين حالت د دوګالس په‬
‫جوف کې شديد او دواﻣدار پاتې يش اﻣکان لري چې د تشو او ډکو ﻣتيازو احتباس سبب‬
‫وګرځي‪.‬‬

‫د ګوتې رسه په ﻣقعدي يا ﻣهبيل ﻣعاينه کې د رکتوم قداﻣي جدار کې يوه دردناکه او‬
‫فلوکتوانت (نرم او ﻣتوج) کتله جس کېږي چې پورته او ښکته نه ځي‪)Conn H0, 1971( .‬‬

‫د درﻣلنه له نظره ابسې بايد د ﻣقعد يا د ﻣهبل له الرې دريناژ يش همدارنګه لوﻣړي په رکتوم‬
‫يا ﻣهبل کې انوسکوپ يا اسپيکولوم داخلېږي تر څو چې د ابسې ﻣوقعيت ﻣعلوم يش‬
‫وروسته په هغه ناحيه کې چې شديد متوج يا فلوکتويشن ﻣوجود وي يوه غټه ستنه داخله‬
‫او د رسنج پواسطه اسپايريتد کېږي‪ ،‬په هغه صورت کې چې زوې خارج يش د ستنې‬
‫ترڅنګ يو ﻣستعرض شق اجرا او ابسې دريناژ کېږي بايد وويل يش چې د ابسې د تشکيل‬
‫رسه سمدستې بايد دريناژ عمليه اجرا نيش بلکې دوه يا درې ورځې انتظار ويستل کېږي تر‬
‫پریتوان ‪209‬‬

‫څو چې د ابسې او د بطني احشاو ترﻣنځ يو پايوجينيک ﻣمربان (‪)Pyogenic membrane‬‬

‫جوړ يش که دا ﻣمربان تشکل ونه کړي او ابسې دريناژ يش اﻣکان لري چې د دريناژ د‬
‫سوري له الرې څخه کوملې د باندې رايش‪ ،‬وروسته د زوې د دريناژ څخه د ابسې جوف‪،‬‬
‫ريکتوم يا ﻣهبل بايد د انتي سپتيک ﻣحلوالتو پواسطه پرېمينځل يش او څرنګه چې د ابسې‬
‫په جوف کې را بري درن نه تثبيتېږي نو د دې لپاره چې د ابسې خوله بنده نيش هره ورځ د‬
‫ابسې خوله د ګوتې رسه خالصه او جوف يې پرېمينځل کېږي تر څو چې دريناژ کاﻣال‬
‫توقف وکړي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫توبرکلوزيک پريتونايتس‪ :‬د جراحي له نظره د پريتوان اود کوملو توبرکولوزيک افاتونه له دې‬
‫کبله تر ﻣطالعې الندې نيول کېږي چې‪:‬‬

‫د دې ناروغۍ قطعي تشخيص د جراحي پواسطه اجرا کېږي (د پريتوان د بايوپسې پواسطه)‪.‬‬

‫د پريتوان او د کوملو د توبرکلوزي ناروغۍ اختالطات ﻣخصوصا انسدادي اختالطات يې‬

‫جراحي پورې اړه لري‪.‬‬

‫د دې ناروغۍ په اختالطي حلتونوکې ﻣخصوصا په انسدادي حالت کې د درﻣلنه له نظره د‬

‫شيموتراپي په څنګ کې جراحي عمليات اسايس درﻣلنه ګڼل کېږي‪.‬‬

‫‪ Mycobacterium‬او‬ ‫‪tuberculosis‬‬ ‫له‬ ‫دي‬ ‫عبارت‬ ‫عواﻣل‪:‬‬ ‫ﻣکرويب‬

‫‪ Mycobacterium bovis‬څخه‪.‬‬

‫د انتان د رسايت الرې‪:‬‬

‫د وينې له الرې‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫د ﻣساريقې د يوې توبرکلوزيک ابسې شوې ملفاوي غدې څخه‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د توبرکلوزيک نفريو (‪ )Tuberculosis of uterine tube‬زوې چې توبرکلوز بسيل احتوا‬ ‫‪‬‬
‫کوي پريتوان جوف ته دريناژ کېږي‪.‬‬
‫د کوملو د توبرکلوزيک ﻣحراق څخه د توبرکلوز بسيل پريتوان ته ﻣهاجرت کوي (د انرتيت‬ ‫‪‬‬
‫يا کواليتس توبرکلوز څخه وروسته)‪.‬‬
 ‫‪ 210‬د ګېډې جراحي‬

‫د پريتوان د ﻣجاورو اعضاو توبرکلوزي زوې پريتوان جوف ته دريناژ او توبرکلوزي‬ ‫‪‬‬
‫پريتونايتس ﻣنځ ته راځي‪ ،‬ﻣثآلد فقراتو يا د پښتورګو توبرکلوزيک ابسې پريېوان جوف ته‬
‫که دريناژ يش‪.‬‬

‫د توبرکلوزيک پريتونايتس رسيري لوحه‪:‬‬

‫رسيري اعراض‪ :‬حاد لوند توبرکلوزيک پريتونايتس عموﻣا لوړی درجی سړه لرونکې تبې‬
‫رسه رشوع کېږي چې دا تبه يا ﻣتقطع او يا په دواﻣدار ډول سري کوي‪ ،‬ناروغ فوق العاده بې‬
‫اشتها وي او له دې کبله ورځ په ورځ ضعيفه کېږي او په رسعت خپل وزن له السه ور کوي‬
‫اود شپې خوله کېدل همېشه ﻣوجود وي‪.‬‬

‫د ناروغۍ د تاسيس په ﻣرحله کې ناروغ ته زړه بدوايل او کانګې هم پيدا کېږي‪ ،‬ناروغان‬
‫کله قبضيت او کله اسهال پيدا کوي يا دا چې دا دوه اعراض په ﻣتناوب ډول تل ﻣوچود‬
‫وي‪.‬‬

‫د وچ توبرکلوز پريتونايتس په حالت کې رسيري اعرض په تدريجي ډول رشوع کېږي تبه‬
‫دوﻣره لوړه نه وي ناروغ ورو ورو خپل وزن کموي او بې اشتها کېږي او هضمي تشوشات‬
‫د تام يا ناتام انسدادي حمالتو په شکل ﻣنځته راځي‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫رسيري عاليم‪ :‬د لوند توبرکلوزي پريتونايتس په حالت کې بطن ﻣتوسع او په جس رسه لږ‬
‫سخت او حساس او د ګېډې په جوف کې اسايتس ﻣوجود وي او ناروغ همېشه په خپله‬
‫ګېډه کې ﻣبهم ﻣنترش او خفيف درد حس کوي‪.‬‬

‫د وچ توبرکلوزي پريتونايتس په حالت کې که د انسداد اعراض ﻣوجود نه وي ګېډه نرﻣه‬

‫ډېره لږه حساسه او ﻣتوسع نه وي‪ ،‬په هغه حالت کې چې د انسداد اعراض ﻣوجود وي ګېډه‬
‫ﻣتوسع او ناروغ پريوديک دردونه حس کوي او په جس رسه يوه اندازه حساسيت هم‬
‫ﻣوجود وي‪.‬‬

‫تشخيص‪ :‬د توبرکلوزيک پريتونايتس په ټولو رسيري اشکالو کې احتاميل تشخيص د‬

‫رسيري اعراضو او د توبرکلوز د تاريخچې د درلودلو پواسطه ايښودل کېږي اﻣا قطعي‬
‫تشخيص د البراتواري ﻣعايناتو او اندسکوپيک ﻣعاينې پواسطه وضع کېږي‪.‬‬
‫پریتوان ‪211‬‬

‫د توبرکلوزيک پريتونايتس په ټولو حلتونو کې د توبرکولني تست ﻣثبت وي اود غايطه‬

‫ﻣوادو په ﻣعاينه کې اﻣکان لري د توبرکلوز بسيل تثبيت يش د وينې په ﻣعاينه کې د (‪)ESR‬‬
‫رسعت زيات وي‪ ،‬په لوند پريتونايتس حالت کې د توبرکلوز بسيل ‪ ۸۰٪‬په اسايتيک ﻣايع‬
‫کې تثبيتېږي په دې رشط چې د يو ليرت څخه اضافه اسايتيک ﻣايع کلچر يش‪.‬‬

‫د توبرکلوز اسايتيک ﻣايع زياته اندازه ملفوسايتس احتوا کوي او د ګلوکوز اندازه ‪ ۳۰‬ﻣيل‬
‫ګراﻣه په سل ﻣيل ليرته ﻣايع کې وي‪ ،‬پريطونيال بايوپسې د ستنې پواسطه ‪ ۶۰٪‬ﻣثبته نتيجه‬
‫ور کوي اﻣا په ‪ Peritoneoscopy‬او د دې الې پواسطه بايوپسې سل فيصده ﻣثبته نتيجه ور‬
‫کوي‪.‬‬

‫په وچ توبرکلوزيک پريتونايتس کې تشخيص د هغه بايوپسې پواسطه په قعطي توګه وضع‬
‫کېږي کوﻣه چې د پريتوانوسکوپي پواسطه اخيستل کېږي‪ ،‬همداسې د راډيوګرايف په پاڼه‬
‫کې چې د ګېډې څخه اخيستل کېږي د ناتام يا تام انسدادي حالت خيالونه ښکاري چې د‬
‫انسداد په ﻣبحث کې يې يادونه شوې ده‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬د ناروغۍ په ملړۍ ﻣرحله کې ﻣخصوصا د اسيتيک په صفحه کې ﻣطلق اسرتاحت‪،‬‬
‫ښه غذا او د ﻣختلفو ويتاﻣينو د ور کولو په څنګ کې ‪ triple antituberculosic‬درﻣلو‬
‫څخه ګټه واخيستل يش او دې درﻣلنه ته تر يو نيم کال پورې اداﻣه ور کړل يش چې دغه‬
‫درﻣلنه ډېره ښه نتيجه ور کوي او ډېره ښه وي ﻣخصوصا چې د درﻣلنه په اخرو وختونو کې‬
‫که د انتي توبرکلوزيک دوګانو رسه پردنيزون هم يوځاي يش د بريدو او التصاقاتو د تشکل‬
‫څخه ﻣخنيوي کېږي‪ ،‬اﻣا د اسايتيک په اخرو ﻣرحلو کې يا کوم وخت چې لوند پريتونايتس‬
‫په وچ پريتونايتس تبديل شو له هغه ځايه چې فربوزي التصاقات او بريدونه د کوملو ترﻣنځ‬
‫او د پريتوان په جوف کې پيدا او د کوملو د انسداد د ﻣنځ ته راتلو سبب کېږي نو په دې‬
‫حالت کې دانتي توبرکلوزيک درﻣلو د تطبيق په څنګ کې يواځيني درﻣلنه عمليات دي‬
‫چې د عمليات پواسطه کوم بريدونه او التصاقات چې د ﻣېخانيکي انسداد سبب شوي دي‬
‫قطع او خالصېږي او د دې لپاره چې د عمليات څخه وروسته بيا بريدونه او التصاقات‬
‫تشکل ونه کړي او انسدادي حالت بيا ﻣنځ ته رانيش د انتي توبرکلوزيک درﻣلو په څنګ‬
‫کې ناروغ ته پردنيزون او فربينواليتيک درﻣل په ﻣوضعي او عموﻣي ډول تطبيق يش (البته‬
 ‫‪ 212‬د ګېډې جراحي‬

‫ب ه ﻣوضعي ډول د علميات په وخت او په عموﻣي ډول د زرق له الرې ناروغ ته ور کول‬
‫کېږي)‪(Williams, 2013) .‬‬

‫د ﻣساريقې توبرکلوزييک ادينايتس (‪ :)Mesenteric Adenitis Tuberculosis‬په‬

‫پرﻣختليل هېوادونو کې دا ناروغي ډېره لږه پيښېږي ځکه چې له يوې خوا خلک‬
‫‪ pasteurized‬شوې شيدې کاروي او له بلې خوا شيموتراپي په وسيع او فني ډول او په‬
‫داسې حال کې چې ناروغ همېشه تر طبي ﻣراقبت الندې وي تطبيق کېږي دا ﻣرض هغه‬
‫وخت پيدا کېږي چې د ‪ Mycobacterium Bovine‬پواسطه ﻣنتنې شوې شيدې د انسان‬
‫له خوا وڅښل يش‪ ،‬نوﻣوړي بسيل په ملړۍ ﻣرحله کې د اليوم په اخري برخه کې پاپرپالکونه‬
‫ﻣاوفوي او د هغه د تقرح سبب ګرځي وروسته له دې الرې ملفاوي قناتونه داخل او د‬
‫ﻣساريقې په ملفاوي عقداتو کې ځاي نييس او د نوﻣوړو عقداتو او ابسې سبب ګرځي‪.‬‬

‫رسيري اعراض او عاليم‪ :‬ناروغ د خپلې ګېډې په يوه ناحيه کې ثابت درد حس کوي چې‬
‫په جس رسه په همدې ناحيه کې تندرنس هم ﻣوجود وي او په عميق جس رسه يوه يا څو‬
‫کلک‪ ،‬ﻣنظم‪ ،‬ﻣدور‪ ،‬ﻣتحرک او په ځينو حلتونو کې فلوکتوانت کتله ﻣوجوده وي‪.‬‬

‫‪ Tuberculosis mesenteric adenitis‬تشخيص په ملړي او غري اختالطي ﻣراحلو کې‬

‫ﻣشکل دي که د رسيري اعراضو او د دې په څنګ کې د البراتواري ﻣعايناتو لکه رسيع‬
‫‪ Sedimentation‬او ليوکوسايتوزس پواسطه تشخيص وضع يش د شيموتراپۍ پواسطه‬
‫ناروغ شفاياب کېږي‪ ،‬لدی پرته ﻣرض د دوه عمده اختالطاتو سبب ګرځي‪:‬‬

‫د ملفاوي غدې د ډېر غټوايل له کبله ﻣېخانيکي انسداد ﻣنځته راځي‪.‬‬

‫ﻣاوفه ملفاوي غده اسيدي کېږي او زوې يې پريتوان ازاد جوف ته دريناژ او په نتيجه کې‬
‫توبرکلوز پريتونايتس او د داخل پريتواين اعضاو د شديد التصاقاتو او بالخره انسدادي‬
‫حالت ﻣنځته راوړي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬په دواړو حاالتو کې د جراحي عملياتو استطباب ﻣوجود دي‪ ،‬څرنګه چې په ملړي‬
‫حالت کې داﻣکان په صورت کې غټه شوې ملفاوي ﻣساريقې غده ويستل کېږي او که يواځې‬
‫پریتوان ‪213‬‬

‫د غدې ويستل اﻣکان نه درلود ﻣساريقه د ﻣربوطه کوملې ريزکشن او ‪Primary Anastomose‬‬
‫ورکول کېږي‪.‬‬

‫په دوهم حالت کې تقيح ملفاوي غده ويستل کېږي او هغه التصاقات چې د کوملو د انسداد‬
‫سبب شوي دي قطع او د پريتوان په ازاد جوف کې کوم نکروزي انساج چې ﻣوجود دي‬
‫لرې کېږي‪ ،‬البته د جراحي درﻣلنه په څنګ کې انتي توبرکلوزيک درﻣل تر يو نيم کال‬
‫پورې ناروغ ته بايد ور کړل يش‪(Williams, 2013) .‬‬
 ‫‪ 214‬د ګېډې جراحي‬

‫لنډيز‬
‫پريتوان د يوه طبقه يا ﻣيزوتيليل يا اندوتيليل (‪)Mesothelial or Endothelial‬‬
‫حجرو څخه عبارت دي چې دا نرۍ طبقه په خپل ټول اﻣتداد کې د ﻣنضم نسج د يوې نرﻣي‬
‫طبقې چې د تونيکا پراپريا (‪ )Tonica Propria‬په ناﻣه يادېږي په رس هموار شوي دي‪ ،‬يا‬
‫په بل عبارت پريتواين پاڼې د يوې الندېني نرﻣې ﻣنضمې طبقې په واسطه تقويه شوې ده‪،‬‬
‫د دې ﻣنضمې طبقې په ﻣنځ کې شحمي حجری‪ ،‬ﻣکروفاژ‪ ،‬يو شمېر کوالجن او ايالستيک‬
‫الياف ﻣوجود دي‪ .‬پريتوان پاڼه په دوو برخو وېشل شوي ده چې د جداري او حشوي‬
‫پريتوان څخه عبارت دي‪ .‬په نارينه ؤ کې پريتوان يو تړيل جوف جوړوي اﻣا په ښځو کې‬
‫د تړيل جوف د دوه رحمي تيوبونو په واسطه د رحم او ﻣهبل له الرې خارجی ﻣحيط رسه‬
‫متاس پيدا کوي له دې کبله په ښځو کې يو تړيل جوف نه دي‪.‬‬

‫ثرب يا اوﻣينټم‪ :‬پريتوان د دوه پاڼو څخه جوړ شوي دي‪ .‬دا دوه پريتواين پاڼې چې يوه يې د‬
‫ﻣعدې قداﻣي ﻣخ او بل يې د ﻣعدې خلفي ﻣخ پوښوي د ﻣعدې د لوي انحنا په برخه کې رسه‬
‫يوځاي کېږي او د ملن په شکل ښکته په ازاد ډول د وړو کوملو په سطحه سري کوي او بېرته‬
‫دواړه پريتواين پاڼې پورته جګېږي او د کبريه ثرب د جوړولو څخه وروسته د ﻣستعرض کولون‬
‫قداﻣي او خلفي ﻣخونه او د هغه د ﻣساريقې سطحه پوښوي او بالخره د ګېډې د خلفي جدار‬
‫په سطحه خپل سري ته اداﻣه ور کوي‪ ،‬په دې ډول کبريه ثرب د دوه جوړه (څلور طبقه)‬
‫پريتواين پاڼو څخه جوړه شوې‪.‬‬

‫د پريتوان فزيالوژي‪ -۱ :‬پريتوان د يو قابل نفوذيه پردې په صفت‪.‬‬

‫‪ -۲‬د جروحاتو په وړاندی د پريتوان عکس العمل ‪.‬‬

‫‪ -۳‬د پريتوان انتاين ضد يا ‪ Anti – Infectious‬خالصيت‪.‬‬

‫د پريتوان التهاب‪ :‬د ګېډې په جوف کې د جداري يا حشوي پريتوان سطحه د ټول يا د‬
‫يوې برخې د التهاب څخه عبارت دي او ‪ ٪۲۵‬د پريتوان ناروغۍ جوړوي‪.‬‬

‫په کالسيک ډول د پريتوان التهاب په ابتدايي )‪ (Primary‬او ثانوي )‪ (Secondary‬وېشل‬

‫شوي دي اﻣا د کلينيک له نظره دا ويشنه کوم ارزښت نه لري ځکه کوم وخت چې جراح‬
‫پریتوان ‪215‬‬

‫ديو‪ primary‬پريتونايتس ناروغ رسه ﻣخاﻣخ کېږي د حاد تقيحي پريتونايتس تر تشخيص‬
‫الندې خپله درﻣلنه رس ته رسوي او د پريتونايتس ابتدايي يا ثانوي حالت هغه ته کوم ﻣفهوم‬
‫نه لري‪.‬‬

‫د پريتونايتس په ټولو پيښو کې له هره سببه چې وي د ناروغۍ په رشوع کې پريتواين پاڼې‬

‫التهايب کېږي او د هغی په تعقيب د هضمي جهاز ترانزيت او د عضويت د ﻣايعاتو توازن‬
‫خرابېږي چې د دې دوه تغرياتو په اثر په ثانوي ډول يو شمېر پتالوژيکي تغريات په زړه‪،‬‬
‫تنفيس جهاز‪ ،‬پښتورګو‪ ،‬اندوکراين غدوات او د عضويت په ﻣيتابوليکي وظايفو کې ﻣنځته‬
‫راځي‪.‬‬

‫د پريتونايتس ډلبندي‪ :‬په عموﻣي ډول پريتونايتس په دوه عمده ګروپونو وېشل شوي دي‪:‬‬

‫‪ -۱‬حاد پريتونايتس (‪ -۲ .)Acute Peritonitis‬ﻣزﻣن پريتونايتس ( ‪Chronic‬‬

‫‪.)Peritonitis‬‬

‫د پريتوان د جوف په ځينو ځايونو کې ﻣخصوصا په ژورو ځايونو کې د زوو ټولېدو اود هغه‬
‫په ﻣنځ کې د ﻣکروبونو وده د ﻣوضعي ابسې ګانو يا ﻣوضعي پريتونايتس د جداري پريتوان‪،‬‬
‫د کوملو عروات‪ ،‬د ﻣساريقې او د ثرب د التهايب التصاقاتو پواسطه ﻣنځ ته راځي‪ ،‬نوﻣوړې‬
‫ابسې ګانې اﻣکان لري يو يا څو دانې وي يا په بل عبارت ﻣوضعي پريتونايتس اﻣکان لري‬
‫په يوه يا څو ځايونو کې تشکيل يش‪ .‬بني املعايي ابسې ( ‪Interloop Or‬‬
‫‪ :)Midabdominal abscess‬دا ابسې د کوملو د عرواتو په ﻣنځ کې په داسې ډول رسه‬
‫تشکل کوي چې د ﻣساريقې‪ ،‬د ګېډې جدار او د رسب پواسطه ﻣحدود شوي دي‪،‬‬
‫ﻣستعرض کولون اود ﻣستعرض کولون ﻣساريقه د يو ديوار په حيث د دې ابسې د پرﻣختګ‬
‫څخه د ګېډې په پاسنې برخو کې ﻣخنيوي کوي‪ .‬د حوصلې ابسې يا د دوګالس جوف‬
‫ابسې‪ :‬د حوصلې ابسې ډير زيات عموﻣيت لري‪ ،‬عموﻣي پريتونايتس او د ګېډې د غړو په‬
‫جرحوي او انتاين حلتونو کې چې د پريتوان ازاد جوف ته د نوﻣوړو غړو انتان انتشار وکړي‬
‫دا ابسې تشکل کوالي يش‪ ،‬دا ابسې عموﻣا د دوګالس په جوف يا ‪Recto – uterine‬‬
‫‪ pouch‬چې د پريتوان د جوف ژوره ناحيه ده تشکل کوي‪.‬‬
 ‫‪ 216‬د ګېډې جراحي‬

‫د درﻣلنه له نظره ابسې بايد د ﻣقعد يا د ﻣهبل له الرې دريناژ يش همدارنګه لوﻣړي په رکتوم‬
‫يا ﻣهبل کې انوسکوپ يا سپيکولوم داخلېږي تر څو چې د ابسې ﻣوقعيت ﻣعلوم يش وروسته‬
‫په هغه ناحيه کې چې شديد متوج يا فلوکتويشن ﻣوجود وي يوه غټه ستنه داخله او د رسنج‬
‫پواسطه اسپايريتد کېږي‪ ،‬په هغه صورت کې چې زوې خارج يش د ستنې ترڅنګ يو‬
‫ﻣستعرض شق اجرا او ابسې دريناژ کېږي بايد وويل يش چې د ابسې د تشکيل رسه‬
‫سمدستې بايد دريناژ عمليه اجرا نيش بلکې دوه يا درې ورځې انتظار ويستل کېږي تر څو‬
‫چې د ابسې او د بطني احشاو ترﻣنځ يو پايوجينيک ﻣمربان (‪)Pyogenic membrane‬‬
‫جوړ يش که دا ﻣمربان تشکل ونه کړي او ابسې دريناژ يش اﻣکان لري چې د دريناژ د‬
‫سوري له الرې څخه کوملې د باندې رايش‪ ،‬وروسته د زوې د دريناژ څخه د ابسې جوف‪،‬‬
‫ريکتوم يا ﻣهبل بايد د انتي سپتيک ﻣحلوالتو پواسطه پرېمينځل يش او څرنګه چې د ابسې‬
‫په جوف کې را بري درن نه تثبيتېږي نو د دې لپاره چې د ابسې خوله بنده نيش هره ورځ د‬
‫ابسې خوله د ګوتې رسه خالصه او جوف يې پرېمينځل کېږي تر څو چې دريناژ کاﻣال‬
‫توقف وکړي‪.‬‬

‫توبرکلوزيک پريتونايتس‪ :‬د جراحي له نظره د پريتوان اود کوملو توبرکولوزيک افاتونه له‬
‫دې کبله تر ﻣطالعې الندې نيول کېږي چې‪ :‬د دې ناروغۍ قطعي تشخيص د جراحي‬
‫پواسطه اجرا کېږي (د پريتوان د بايوپسې پواسطه)‪.‬د پريتوان او د کوملو د توبرکلوزي‬
‫ناروغۍ اختالطات ﻣخصوصا انسدادي اختالطات يې جراحي پورې اړه لري‪ .‬د ﻣساريقې‬
‫ادينايتس توبرکلوز (‪ :)Mesenteric Adenitis Tuberculosis‬په پرﻣختليل هېوادونو کې‬
‫دا ناروغي ډېره لږه واقع کېږي ځکه چې له يوې خوا خلک ‪ pasteurized‬شوې شيدې‬
‫کاروي او له بلې خوا شيموتراپي په وسيع او فني ډول او په داسې حال کې چې ناروغ همېشه‬
‫تر طبي ﻣراقبت الندې وي تطبيق کېږي دا ﻣرض هغه وخت پيدا کېږي چې د‬
‫‪ Mycobacterium Bovine‬پواسطه ﻣنتنې شوې شيدې د انسان له خوا وڅښل يش‪،‬‬
‫نوﻣوړي ب سيل په ملړۍ ﻣرحله کې د اليوم په اخري برخه کې پاپرپالکونه ﻣاوفوي او د هغه‬
‫د تقرح سبب ګرځي وروسته له دې الرې ملفاوي قناتونه داخل او د ﻣساريقې په ملفاوي‬
‫عقداتو کې ځاي نييس او د نوﻣوړو عقداتو د ابسې سبب ګرځي‪.‬‬
‫پریتوان ‪217‬‬

‫پوښتنې‬

‫لوﻣړي پوښتنه ‪ :‬د بنفسهي انتاين پريتونايتس لپاره خطري فکتور کوم دي؟‬

‫ب ‪ :‬د پښتورګي ﻣزﻣن عدم کفايه‬ ‫الف ‪Cirrhosis :‬‬

‫د ‪Nephritic syndrome :‬‬ ‫ج ‪ :‬د ﻣعدې کارسينوﻣا‬

‫دوميه پوښتنه ‪ :‬د حاد ﻣنترش پريتونايتس کلينيکي لوحه عبارت ده له‪:‬‬

‫ب ‪ :‬دواﻣداره کانګي‬ ‫الف ‪ :‬د ګيډي درد‬

‫د ‪ :‬لوړه تبه او لرزه‬ ‫‪Bradycardia :‬‬ ‫ج‬

‫درميه پوښتنه ‪ :‬د پريتونايتس تر ټولو ښه تشخيصه عالﻣه کوﻣه ده؟‬

‫ب ‪Tenderness on pressure :‬‬ ‫الف ‪Cough tenderness :‬‬

‫د ‪Gardening :‬‬ ‫ج ‪Rebound tenderness :‬‬

‫څلورﻣه پوښتنه ‪ :‬په الندې ځوابونو کې کوم يوه د ابتدايئ پريتونايتس ﻣثال دي ‪:‬‬

‫ب ‪ :‬د ‪ perforation‬له اﻣله پريتونايتس‬ ‫الف ‪ :‬پريتونايتس توبرکلوزيک‬

‫د ‪ :‬د والدت څخه وروسته پريتونايتس‬ ‫ج ‪ :‬د عمليات څخه وروسته پريتونايتس‬

‫پنځمه پوښتنه ‪ :‬د ‪ Sub phrenic‬ابيس خالص دريناژ په الندې ځوابونو کې غلط ځواب‬
‫په نښه کړئ!‬

‫ب ‪ :‬غليظ چسپناک زوي‬ ‫الف ‪ :‬د فيستوال څخه د زوي دواﻣداره دريناژ‬

‫ج ‪ :‬که ابسې ‪ IVC‬او يا حجاب حاجذ رسه نږدې ﻣوقيعت ولري د ‪ :‬يوه جوف ولري‬

‫شپږﻣه پوښتنه ‪ :‬د پتوجنيزس له نظره په حاد تقحي پريتونايتس کې کانګې په کوم‬
‫ﻣيخانيکيت ﻣنځته راځي؟‬

‫اووﻣه پوښتنه ‪ :‬په حاد تقيحي پريتونايتس او حاد پانکراتايتس کې د درد وصف يو د بل‬
‫رسه څه توپري لري؟‬
 ‫‪ 218‬د ګېډې جراحي‬

‫امته پوښتنه ‪ :‬د حاد تقيحي پريتونايتس د تاسس ﻣرحله کې د درد وصف څه ډول وي؟‬

‫نهمه پوښتنه ‪ :‬په پريتونايتس کې ‪ anaerobic‬حجروي ﻣيتابوليزم په کوم ﻣيخانکيت ﻣنځته‬

‫راځي؟‬

‫لسمه پوښتنه ‪ :‬يو ناروغ چې پريتونايتس حالت لري د ﻣرګ د عاﻣل په نظر کې نيولو رسه‬
‫ﻣخکې د عمليات څخه کوم اهتامﻣات ورته عاجل ونيول يش؟‬
219 ‫پریتوان‬

‫ﻣاخذونه‬
A.C, Guyton, J.E, Hall. (2011), Textbook of Medical Physiology, 12th ed.
Philadelphia, Pennsylvania: SAUNDERS Publishers; Pp: 980-981.

Ahrendts A. Steven, A.Henry. (2016), Sabiston Textbook of surgery, 20th

ed. USA, SAUNDERS Publishers; Pp: 1148.

Brunicarde F. Charles, Anderson K. Dana. (2010), Schwartz’s principle Of

Surgery 10th ed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp: 1390.

Cuscheri sir Alfred, Steele Robert, Moosa. Abdul Rahim. (2002), Essential
Surgical Practice; Higher Surgical Training General Surgery, 4th ed; UK
Arnold; Pp: 348-349.

Conn H0,Fessel JM, Spontaneous peritonitis in cirrhosis variations on

a theme. Medicine(Baltimore).1971;50:161097.
Ellis Harold, callen Roy, Watson Christopher. (2010), Lecture Notes of
General Surgrey. 12th Ed. WILEY BLACKWELL Publication, USA; Pp:
246-247
Lawrence Way. (2018), Current Surgical Diagnosis & Treatment, 14th ed.
USA: Appleton & Lange; Pp: 350.

Margreat Farquhar son, Moran Brendan. (2014) .Textbook of Operative of

General Surgery. 10th ed. Hodder Arnold; UK. Pp : 373-376.

NathensAB,Rotstein0D.Marshal JC.Tertiaryperitonitis:clinical
features of a complex nosocomial infection. World J
Surg.1998;22:158-63.
Runyon BA,McHutchisonJG,AntillonMR,etal.Short course versus
long course antibiotic treatment of spontaneous bacterial peritonitis:
a randomized controlled study of 108 patients.
Gastroenterology.1991;100:1737-42.
Willamm Norman, Balustrade J. K Christopher & Ronan O’ Connell.
(2013), Bailey & love’s Short Practice of Surgery, 26th ed. Great Britain:
Hodder Arnold; Pp: 989-990.
 ‫ د ګېډې جراحي‬220

Zinner J. Michael, Ashley. (2007). Maingot’s abdominal operation. 11th

ed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp: 1118 - 1125.
 ‫شپږم څپرکی‬
‫د ګيډي د جدار فتقونه‬

‫عموﻣي ﻣعلوﻣات‬
‫په دي څپرکي کي د ګيډي د جدار فتقونه د ايتولوژي‪ ،‬اناټوﻣوپتالوژي‪ ،‬اعراض‬
‫او عايم‪ ،‬اختاطات‪ ،‬سري او د اوصافو له نظره څيړل شوي دي‪ .‬د چوري جوړښت او ډله‬
‫بندي پکي هم ترشيح شويده‪ .‬د چوري ټول ډولونه د ايتولوژي‪ ،‬کلينيکي څرګندونو‪،‬‬
‫پتالوژي او درﻣلني رسه بيل بيل ترشيح شوي دي‪ .‬وروسته د عمليايت شق چوري‪ ،‬ثروي‬
‫چوري‪ ،‬د ﻣتوسط خط چوري او فخذي چورو څخه هم تفصييل يادونه شوي ده‪ .‬د څپرکي‬
‫په پاي کي لوﻣرب چوري‪ ،‬د عجان چوري او حاد بطن هم ترشيح شوي دي‪.‬‬

‫تعريف‬
‫چوره په اصل کي د يوي التيني کليمي څخه اخيستل شوي ده چه د رپچر په‬
‫ﻣعني دی او عبارت ده له‪ :‬د يوي طبيعي يا غري طبيعي فوحی څخه د بطني احشاؤ او يا‬
‫د هغوى د يوي برخي وتل د چوري په ناﻣه ياديږي چي د پريتواين کييس لرونکی وي او‬
‫د پوستکي اندي څرګند شی‪.(Williams, 2013) .‬فتقونه د ايتولوژي‪ ،‬اناتوﻣوپتالوژي‪،‬‬
‫اعراض‪ ،‬اختالطات او سري د اوصافو د نظره رسه ورته دي‪.‬‬

‫‪ -A‬د بطن د جدار زيات ﻣعمول فتقونه عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻣغبني چوري‪ :‬چه په ﻣستقيم او غري ﻣستقيم چورو ويشل شوی ده ‪٪۷۳‬‬
 ‫‪ 222‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ .2‬فخذي چوره ‪٪۱۷‬‬

‫‪ .3‬ثروي ( اﻣبيليکل ) چوری ‪٪۴،۸‬‬
‫‪ .4‬د عمليايت ناحيي چوره ي( ‪۰.۱٪ ( incisional hernia‬‬

‫‪-B‬د بطن د جدار هغه چوري چي نسبتا لږی راﻣنځته کيږي او د چورو ‪ ٪١.٥‬جوړوى‪..‬‬

‫‪ ventral )1‬او ‪Epigastric Hernia‬‬

‫‪Lumber hernia‬‬ ‫‪)2‬‬
‫‪Spigelian Hernia‬‬ ‫‪)3‬‬
‫‪Obturator Hernia‬‬ ‫‪)4‬‬
‫‪Gluteal Hernia‬‬ ‫‪)5‬‬
‫‪Sciatic Hernia‬‬ ‫‪)6‬‬
‫‪Perineal Hernia‬‬ ‫‪)7‬‬
‫ايتولوژي‬
‫د ايتولوژي په اساس دوه عمده فکتورونه د چوري په پيدا کيدو کي رول لري‪.‬‬

‫‪ -۱‬د ګيډي د جدار د عضالتو ضعيفي ‪ :‬په عموﻣی ډول ټول هغه عواﻣل چي د ګيډي د ننه‬
‫د فشار د زياتوايل الﻣل کيږي د فشار د زياتوايل له کبله د ګيډي د ننه غړې او يا د هغوى‬
‫يوه برخه د ګيډي د ضعيفه ساحو او يا سوريو څخه تري ه شی چي دغه ضعيفه ساحی‬
‫کيداى ىش والدي او يا کسبي وي‪.‬‬

‫الف‪ :‬والدي ضعيفي‪:‬‬

‫‪ -١‬د ‪ Processes vaginitis‬خالص پاتی کيدل‪ :‬چي نوﻣوړی حالت د ﻣغبني ناحيي د‬
‫غري ﻣستقيم چوری الﻣل ګرځي‪.‬‬

‫‪ -٢‬د ‪ Nuck‬د قنات خالص پايت کيدل‪ :‬په ښځو کي د غري ﻣستقيم چوری سبب ګرځي‪.‬‬

‫‪ -٣‬د والدت څخه وروسته د ناﻣه غوټئ ته اړتيا نه ليدل کيږي او د ﻣاشوم د رشد رسه د‬
‫ګيډي د جدار د عضالتو پواسطه بنديږي او که د ناﻣه غوټئ خالص پايت يش ددى سبب‬
‫ګرځي چي د ناﻣه چوره پيدا يش‪(Cuscheri, 2002) .‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪223‬‬

‫ب‪ :‬کسبي ضعيفي‪:‬‬

‫‪ -١‬په چاغو اشخالصو کي دشحم زياتواىل د دى سبب کيږي چي د عضالتو فايربوونه يو‬
‫د بل څخه جدا کړي او د عضالتو ضعيفي ﻣينځته راوړي‪ .‬چي دغه حالت اکرثا د ﻣغبني‬
‫ناحيی د ﻣستقيم فتق او يا د هياتوس چوري سبب ګرځي‪.‬‬

‫‪ -٢‬ګڼ شمري حمل اخيستلو څخه وروسته هم کيداى چي د عضالتو ضعيفي ﻣنځته رايش‪.‬‬

‫‪ -٣‬د جراحی شقونه په بطنى جدار باندي په خالص ډول هغه شقونه چي داعصابو رشتى‬
‫پکي قطع شوي وی هم د عضالتو ضعيفي ﻣنځته راوړي د ﻣثال په ډول د ‪ Grid iron‬شق‬
‫چي د اپنديکتوﻣي لپاره پکار وړل کيږي ‪ ilioInguinal‬عصب پکی قطع کيږي او د ساحی‬
‫د ضعيفوايل سبب ګرځي‪.‬‬

‫‪ -٤‬د عملياتونو څخه وروسته چي ‪ Incisional hernia‬پيدا کيږي پدي کي هم عضالت‬

‫ضعيفه وي اکرثا د شق د ساحی انتانات يا د حد څخه زيات د شحمو ﻣوجوديت په ساحه‬
‫کي کوالى يش دغه ډول چورو ته زﻣينه برابره کړي‪.‬‬

‫د ګيډي د ننه د فشار لوړواىل‪ :۱ :‬په ﻣاشوﻣانو کي توره ټوخىل‪.‬‬

‫‪ :۲‬په لويانو کي د ‪ COPD‬تاريخچه ‪،‬ﻣزﻣن بانشيت‪ ،‬د توبرکلوز ناروغي او همدارنګه ﻣزﻣن‬
‫او دواﻣداره ټوخی‪.‬‬

‫‪ :۳‬د ﻣثاىن د غاړي بندښت او د احليل تنګواىل‪.‬‬

‫‪ :۴‬دپروستات غټواىل‬

‫‪ :۵‬دواﻣداره کانګی‬

‫‪ :۶‬د ګيډي پړسوب د ﻣتکررحمل او يا حنب له کبله‪.‬‬

‫‪ :۷‬دواﻣداره قبضيت‬

‫‪ :۸‬ډير چاغواىل او ضعيفي‬

‫‪ :۹‬ډير زور وهل‬

 ‫‪ 224‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ :۱۰‬پروستاتيزم‬

‫‪ :۱۱‬د والدت په وخت کي د ‪ 1500 gr‬څخه زيات د وزن کمواىل‬

‫‪ :۱۲‬که ناروغ د چوري کورين تاريخچه ولري‬

‫‪ :۱۳‬د والړي وضعيت‬

‫‪ :۱۴‬رشيانی انوريزم‬

‫‪ :۱۵‬بدنی فعاليتونه‬

‫‪ -۱۶‬د دروند وزن اوچتول‬

‫‪ -۱۷‬د غټو کوملوتوﻣورونه‬

‫‪ -۱۸‬د ځيګر ناروغی (‪)Liver Cirrhosis‬‬

‫‪ -۱۹‬د ګيډی د ننه ﻣيتاستاتيک توﻣورونه‪(Cuscheri, 2002) .‬‬

‫پرته له پورته ذکر شوی عواﻣلو څخه هغه ناروغانو ته چي پريتوانی دياليزس شوى وي او يا‬
‫هغه کسان چي سګرټ څکوونکى وي‪ ،‬په دى خلکو کي چوري ډيرى عاﻣی وي ځکه‬
‫چي سګرټ دکواجن په توليد کي نقيصه اﻣنځته کوي او چوري ته زﻣينه بابروى‪.‬‬

‫په بعيض حااتو کي ځيني ﻣيتابوليک افتونه هم دي ته زﻣينه بابروي چي چوره اﻣنځته شی‬
‫لکه‪Hurler's syndrome , Hunter's syndrome , Ehlir's Danlos syndrome :‬‬
‫‪ ., Marfan's syndrome‬چي په دي حلتونو کي دکواجن په ترکيب کي نواقص ﻣينځته‬
‫اځی او د چوري سبب ګرځي‪.‬‬

‫د چوري جوړښت‬
‫يوه چوره دري برخي لري‪:‬‬

‫‪ .١‬د چوري کيسه ‪ :٢‬د چوري د کييس ﻣحتوى ‪ :٣‬د چوري سري‬

‫‪ :١‬د چوري کيسه‪ :‬د يو پريتواىن د ايورتيکول څخه عبارت دى چي د خويل‪ ،‬غاړي‪ ،‬جسم‬
‫او غور لرونکی وی‪.‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪225‬‬

‫الف‪ :‬د کييس خوله‪ :‬د هغي ساحى څخه عبارت دى چي د کييس ﻣحتويات د همدي‬
‫ساحی څخه ورته داخليږى‪.‬‬

‫ب‪ :‬دکييس غاړه‪:‬د زيات فشار لرونکی هغه ساحه ده چي د ګيډي د جدارد عضالتوڅخه‬
‫ترييږي‪.‬‬

‫ج‪ :‬د کييس جسم‪ :‬د کييس هغه پاخه ساحه ده چي د عنق څخه وروسته وي او په ﻣختلفو‬
‫اشکالو پيدا کيږي چي په کوچنيانوکي ډير نازک وي‪ .‬ﻣګر که چريي چوري باندی څخه‬
‫زيات وخت تري شوى وي او يا داچه ناروغ چوره بند استعامل کړاى وي بيا ضخيمه يا پنډه‬
‫وي‪(Cuscheri, 2002) .‬‬

‫د چوري د کييس ﻣحتوي‪ :‬هغه احشاء چي د کييس په د ننه کي شتون لرى د کييس د ﻣحتوى‬
‫په ناﻣه ياديږي د چوري ﻣحتوى د پانقراص او ځيګر څخه پرته د بطن ټول احشاء احتواء کوالى‬
‫ىش ليکن اکرثه الندي احشاء د چوري د کييس ﻣحتوى جوړوی‪ ،‬چی په ﻣختلفو نوﻣونو رسه‬
‫ياديږي‪.‬‬

‫‪ -١‬که د کييس ﻣحتوى ثرب وي د ‪ Epiplocele‬يا ‪ Omentocele‬په ناﻣه ياديږي‪.‬‬

‫‪ -٢‬که د کييس ﻣحتوى د کوملو عروات وي د ‪ Enterocele‬په ناﻣه ياديږى چي اکرثا وړي‬
‫کوملي وي او کيداى شی غټي کوملي يا اپندکس هم د کييس ﻣحتوى جوړه کړي‪.‬‬

‫‪ -٣‬کله چي د کييس ﻣحتوى د کوملو يوه برخه وي د ‪ Richter Hernia‬په ناﻣه ياديږي‪.‬‬

‫‪ -٤‬بعيض حااتو کي د کييس ﻣحتوى د ﻣثاىن يوه برخه وي چي ‪ Sliding hernia‬په ناﻣه‬
‫ياديږي‪.‬‬

‫‪ -٥‬کله چي د کييس ﻣحتوى ‪ Mikel’s diverticle‬وي د ‪ Littre’s Hernia‬په ناﻣه‬

‫ياديږي‪.‬‬

‫‪ -٦‬کيداى شی چي ﻣحتوى تخمدان يا نفري وي‪.‬‬

‫‪ -٧‬کله چي د اﻣعاوو دوه لوپه د ‪ W‬په شکل په کيسه کي قار ونييس د ‪ Madill’s‬چوري په نوم‬
‫ياديږي‪.‬‬
 ‫‪ 226‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -٨‬کيداى يش چي ﻣحتوى يي ﻣايع وي چي په نارﻣل حالت کی اندازه يئ کمه وي چي د‬

‫حنب په وخت کي زياته او داختناق په وخت کي وينه لرونکي وی ‪.‬‬

‫‪ -۹‬که التهايب اپندکس د فتقيه کڅوړي ﻣحتوي وي د ‪ Amayand’s hernia‬په نوم‬

‫ياديږي‪.‬‬

‫د چوري ﻣسري‪ :‬د ګيډي د جدار د طبقاتو څخه جوړ شوي دی چی د چوري کيسه د هغي‬
‫څخه ترييږي‪ ،‬او ياد چوري ﻣسري يو ليفى سورى وي لکه د ناﻣه چوره او يا د ګيډي د‬
‫جدار عضالت او صفاق وي (ﻣغبني او فخذي چورو کی) )‪(Williams, 2013‬‬

‫‪ ۶-۱‬شکل‪ :‬د چورې جوړښت )‪(Williams, 2013‬‬

‫چورو طبقه بندي‬

‫چوره پرته د دي څخه چي ځای يئ په نظر کي ونيول يش په الندي ډول طبقه‬
‫بندي شوي دي‪:‬‬

‫‪ -١‬هغه چوره چي دارجاع وړتيا ولري ‪Reducible Hernia‬‬

‫‪ -٢‬هغه چوري چي دارجاع وړتيا ونه لري ‪Irreducible Hernia‬‬

‫د ګېډې جدار فتقونه ‪227‬‬

‫‪ -٣‬انسدادی چوره ‪Obstructed Hernia‬‬

‫‪ -٤‬اختناقي چوره ‪Strangulated Hernia‬‬

‫‪ -٥‬التهايب چوره ‪(Williams, 2013) Inflamed Hernia‬‬

‫‪ -١‬هغه چوره چي د ارجاع وړتيا ولري‪ :‬د هغه چوري څخه عبارت دي چي ﻣحتوي يي ازاد‬
‫او سامله وي او د اسرتاحت په وخت کي خپله‪ ،‬د ناروغ او يا د جراح پواسطه ارجاع يش د‬
‫ارجاع په وخت کي که د کييس ﻣحتوى کوملي وى د کوملو اواز اوريدل کيږي چي په ملړى‬
‫رس کي يي ارجاع ستونزﻣن او وروسته اسانيږي او برخالف که چريي ﻣحتوى د کييس ثرب‬
‫وى اواز نه اوريدل کيږي په اول کي اسانه ارجاع کيږي او وروسته يئ ارجاع ستونزﻣنه کيږي‬
‫ځکه چي اکرثا ثرب د کييس رسه نښتي وي‪ .‬ارجاع کيدونکى چوره د ټوخي په وخت کي يو‬
‫توسع او ‪ Impulse‬ښکاره کوي‪.‬‬

‫‪ -٢‬غري قابل ارجاع چوره‪ :‬دهغه چوري څخه عبارت ده چي د کييس ﻣحتوى دوباره بطن ته‬
‫د ارجاع وړ نه وي په دغه چوره کي د چوري داختالطاتو ټول اعراض او عاليم ﻣوجود‬
‫وي‪ .‬دغه چوره اکرثا په ‪ Omentocele‬دالت کوي چي د ناﻣه او يا ورانه په ساحه کي پيدا‬
‫کيږي‪ .‬اختناق په غري قابل ارجاع چوره کي زيات پيښيږي‪ .‬ډير زيات علتونه شته چي د‬
‫چوري د غري قابل ارجاع کيدو سبب ګرځي چي عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ -١‬د فتقيه کييس د ﻣحتوى التصاقات يو د بل رسه‬

‫‪ -٢‬د کييس د ﻣحتوى التصاق د کييس رسه‬

‫‪ -٣‬د کييس د يوى برخي التصاق د بيل برخي رسه‪.‬‬

‫‪ Sliding -٤‬چوره‪.‬‬

‫‪ -٥‬د کييس د غاړی وړوکى کيدل د دواﻣداره چوره بند تړلو له کبله چي فربوزس پکي تشکل کړى‬
‫وي‪.‬‬

‫‪ -٦‬د ثرب ﻣوجوديت په کيسه کي چي اکرثا نه ارجاع کيږي‪.‬‬

 ‫‪ 228‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -٧‬کله چي د کييس ﻣحتوى غټي کوملي وي نه ارجاع کيږي او هم د کوملو د انسداد سبب‬
‫ګرځي‪.‬‬

‫‪ -٨‬کله چي چوره ډيره غټه وي اواندي صفن ته داخل ىش نه ارجاع کيږي‪(Nordin P, .‬‬
‫)‪2007‬‬
‫‪ -٣‬انسدادي چوره‪ :‬د يو نه ارجاع کيدونکی چوري څخه عبارت دى چي ﻣحتوى يي‬
‫کوملي وي چي د خارج او داخل څخه بيدون لدي چي اروايي ﻣختل يش‪ ،‬په انسداد‬
‫ﻣعروض کيږي اعراض يي نسبتا کم شديد وي او توپريی تشخيص يئ د اختناقي چوري‬
‫رسه ډير ستونزﻣن وي‪.‬‬

‫انسدادي چوري ځيني اوصاف لري چي په الندي ډول دي‪:‬‬

‫الف‪ :‬د‪ Expansile coughing Impulse‬نه شتوالی‪.‬‬

‫ب‪ :‬نه ارجاع کيدونکی چوره وی‪.‬‬

‫ج‪ :‬ناروغ اکرثا د درد څخه شکايت کوي‪.‬‬

‫د‪ :‬د کوملو د انسداد اعراض اوعاليم پکي ﻣوجود وي‪.‬‬

‫هـ‪ :‬چوره نسبتا نرﻣه وي او حسياسيت نه لري‪.‬‬

‫د انسداد ناروغانو کي بايد د انسداد د علتونو پلټنه وشی ځکه چي انسداد عالوه د نورو‬
‫علتونو څخه د چوري له کبله هم ﻣنځته راځی‪ .‬ﻣغبني ناحی بايد ولټول يش ترڅو وليدل‬
‫يش چي انسداد د چوري له کبله نه دى او که چريى پلټنه ونه يش ډير خطرناک عواقب به‬
‫راﻣنځته کړي چي د ګيډي د ساده اکرسي پواسطه تشخيص وضعهکوالى شو‪ .‬په اکرسى‬
‫کي اکرثا د کوملوعروات ډير پراخه او د ګازاتو څخه ډک وي او د ﻣايع او هوا ( ‪air fluid‬‬
‫‪ )level‬پکي ليدل کيږي چي په انسداد دالت کوي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫‪ :۴‬اختناقى چوره‪ :‬هر کله چي د چوري ﻣحتوى د آنی او دواﻣداره فشار الندي ايش او‬
‫ارواىئ خرابه کړى وي دي ته اختناقی چوره ويل کيږي‪ .‬دغه چوره کيداى يش چي په ﻣقدم‬
‫ډول د کييس د ﻣحتوى د کانګرين او توريدو سبب يش او دغه حالت هغه وخت ﻣنځته‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪229‬‬

‫اځی چي د کييس عنق د فشار الندي وي‪ .‬رسه لدي چي د ﻣغبني ناحيی چوره ‪ 6 - 15‬وارى‬
‫نسبت فخذي چوري ته زياته پيدا کيږي‪ .‬خو بيا هم فخذي چوره د کييس د عنق د تنګوالی‬
‫او سختوالی له کبله ډير زيات په اختناق اخته کيږي‪ .‬د فزيالوژۍ له نظره اختناقی چوره‬
‫کي الندي حوادث ﻣنځته راځی‪.‬‬

‫‪ -١‬د کوملو انسداد د هغوى د اعراضو او عالميو رسه‪.‬‬

‫‪ -٢‬د انتان پيدا کيدل چي په ناحيه کي رکودت پيدا کيږي او د ﻣايکروبونو ويروالنس لوړ‬
‫ځي چي د همدي ساحی څخه انتان پريتوان ته داخليږي او د سپتسيميا او پريتونايتس سبب‬
‫ګرځي‬

‫‪ ۶-۲‬شکل‪ :‬اختناقي فتق )‪(Williams, 2013‬‬

‫‪ -٣‬اسکميا چي د کوملو د نکروز او سوري کيدو سبب ګرځي د ﻣغبني ناحيی اختناقي‬
‫چوري په هر عمر او په هر جنس کي راﻣنځته کيږي چي په ﻣغبني غري ﻣستقيم چوري کي‬
‫عموﻣيت لري‪.‬‬

‫ﻣګر په ﻣستقيم چوره کي اختناق نه راﻣنځته کيږي ځکه چي د کييس عنق ډير پراخه وي‬
‫اختناق اکرثا په هغه ناروغانو کي زيات ليدل کيږي چي د چوره بند څخه استفاده کوي‪.‬‬

‫د اختناقي چوري ﻣحتويات‪ :‬په عموﻣی ډول په اختناقي شويو چورو کي وړي کوملي په‬
‫اختناق اخته کيږي ﻣګر په کمه اندازه ثرب هم په اختناق اخته کيږي په بعيض حالتونو دواړه‬
‫همزﻣان اخته کيږي په بعيض ډيرو نادرو حالتونو کي غټي کوملي هم په اختناق اخته کيږي‪.‬‬
 ‫‪ 230‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ Richter :A‬چوره‪ :‬کله چي د کوملو د جدار يوه برخه د چوري ﻣحتوى جوړه کړي دغه‬
‫چوري د ‪ Richter‬چوري په ناﻣه ياديږي‪ .‬اختناق اکرثا د ورانه او ‪ Obturator‬چوري‬
‫داختالطاتو په نتيجه کي ﻣنځته راځي دغه ډول چوري ډيری زيات خطرناکه وي او وخيم‬
‫سري لري ځکه چي د کوملو د جدار د يوي وړي ساحی اختناق پکی ﻣنځته راځي او د‬
‫کوملو د بندش اعراض او عاليم پکي ﻣوجود نه وي‪.‬اکرثا تداوي يي په ځند رسه کيږي‪.‬‬
‫ځکه چي اعراض او عاليم يي ګسرتو انرتيت ته ورته په وي په همدى خاطر د دي چوري‬
‫تشخيص ﻣشکل وي او د اختناق ﻣوضعي عايم اکرثا په چاغو خلکو کي په ﻣشکله‬
‫ﻣعلوﻣيږي پدي شکل چوره کي ناروغ کانګی نه لري او ترانيزيت هم نورﻣال وي او يا‬

‫‪ ۶-۳‬شکل‪ :‬رپچر شوی فتق )‪(Williams, 2013‬‬

‫کيداى يش‪ ،‬نس ناستی شتون ولري او وروسته د فلجی انسداد څخه شايد قبضيت پيدا‬
‫يش‪(Williams, 2013) .‬‬

‫‪ -B‬اختناقي شوى ‪ :Omentocele‬د دي چوري ملړىن اعراض او عاليم په کمه توګه د‬

‫اﻣعاوو اختناق ته ورته وي ﻣګر استفراق او قبضيت په کي په کمه اندازه وي او ډير زيات‬
‫برجسته نه وي درد اکرثا په خپله چوره کي ﻣوضعی وي ﻣګر د ګيډي د ننه کي ﻣنترش دردونه‬
‫ﻣوجود نه وي‪ .‬په همدى ډول د انسداد اعراض او عاليم هم پکي بارز نه وى‪ ،‬کبريه ثرب‬
‫د کوملو برخالف په ډيره کمه ارواء کي هم خپل ژوند له السه نه ورکوی بناء پدى نوع‬
‫چوري کي ګانګرين ډير وروسته تأسس کوي او کله چي اختناق رفع نه يش انتان په ساحه‬
‫کي ﻣداخله کوي‪ .‬په هفتو او ﻣياشتو په کيسه کي پايت کيږي او د وخت په ترييدو رسه‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪231‬‬

‫همدغه انتان د صفن د ناحيی د ابسی سبب ګرځي او يا کيداى يش چي انتان بطن ته انتشار‬
‫وکړي د پريتونيت الﻣل يش‪(Williams, 2013) .‬‬

‫‪Maydl’s Hernia (Retrograde strangulation) _C‬‬

‫‪ ۶-۴‬شکل‪ :‬بند شوی فتق )‪(Williams, 2013‬‬

‫په دي حالت کي د کوملو دوه لوپه د چوري د کييس په داخل کي پايت کيږي او بل لوپ‬
‫په ګيډه کي د دي لوپ رسه پيوسته په داخل کي پايت کيږي او کيداى يش چي په اختناق‬
‫اخته يش يا په بل عبارت کوملي د کيسی په داخل کي ساملی وي ﻣګر دګيډی په داخل‬
‫کي په کانګرين اخته کيږي‪ .‬لکه څرنګه چي د کوملو لوپونه د ‪ w‬په شکل ليدل کيږي له‬
‫همدي کبله دغه چوري د ‪ w‬په ناﻣه ياديږي‪.‬‬

‫په ملړۍ ﻣرحله کي د ګيډي د داخل برخي لوپ په کانګرين اخته کيږي او هغه وخت پدى‬
‫شک کوالى شو چي د ﻣغبني ليګاﻣنت د پاسه حساسيت د جس وړ وي انسدادي اعراض‬
‫پکي ﻣوجود وى ﻣګر د کييس د پاسه ﻣوضعی حساسيت کم وي‪ .‬په دي چوره کي دايس‬
‫اشتباه پيدا کيږي چي کله ساحه خالصه يش د چوري ﻣحتوى نورﻣال وي خو په داخل د‬
‫بطن کي ساحه کانګرين شوى وي نو بايد د عمليات په جريان کي داختناقی برخي ښکته‬
‫او پورته برخي وکتل يش ترڅو دغه حالت رد يش‪ .‬دا ځکه که په بطن کي کانګرين شوي‬
‫برخه ﻣوجود وي ګانګرين شوی برخه سوریکيږي او پريتونيت ورکوي او ناروغ وخاﻣت‬
‫خوا ته بيايئ‪(A.C, Guyton, 2011) .‬‬
 ‫‪ 232‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -۵‬التهابی چوره‪ :‬دغه ډول چوري کيداى يش هغه وخت ﻣنځته رايش چي د فتقيه کييس‬
‫ﻣحتوي د بيلګي په توګه که ‪ Meckel’s Diverticle , Appendix, sulphanx‬وی ﻣننت‬
‫شی او ياخارجى عواﻣل لکه د چوره بند د غلط استعامل له کبله ﻣنځته راځي تشخيص يي‬
‫دايس صورت نيسی چی په ساحه کي د التهاب اساىس عاليم ﻣوجود وي لکه سورواىل‬
‫حساسيت درد اوازميا الکن سخت قوام نه لري‪ .‬د ﻣختنق چوري رسه يي بايد توپريی‬
‫تشخيص ويش چي پدي کي کشش ﻣوجود نه وي او د انسداد عاليم هم پکي ﻣوجود نه‬
‫وي او عمليات يي د سببی عواﻣلو لري کول دي‪ .‬يعنى جراحی عمليات د سببی عواﻣلو‬
‫تداوي کولورسه صورت نييس‪(Williams, 2013) .‬‬

‫قابل ارجاع فتق‬

‫د هغی چوري څخه عبارت ده چي ﻣحتوى يي ازاد او سامله وي او د اسرتاحت‬
‫په وخت کي خپله يا د ناروغ او يا جراح پواسطه ارجاع يش‪ .‬د ارجاع په وخت کي که‬
‫ﻣحتوى کوملي وي د ‪ gargle‬اواز اوريدل کيږي چي په ملړى رس کي ارجاع ﻣشکل او‬
‫وروسته اسانيږى او برخالف که چريى ﻣحتوى د کييس ثرب وى اواز نه اوريدل کيږي په‬
‫رس کي ارجاع يي اسانه ﻣګر وورسته ﻣشکل کيږي ځکه اکرثا ثرب د کييس رسه نښتی وي‪.‬‬
‫د ارجاع وړ چوره د ټوخی په وخت کي توسع او ‪ Impulse‬ښکاره کوي‪.‬‬

‫ايتولوژي‬
‫ﻣساعد کوونکي فکتورونه يي عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ )1‬لوﻣړۍ طرحه د ګيډي د جدار له کمزور وايل څخه عبارت ده‬

‫‪ )2‬د ګيډي دجدار ضعيفي دهغه ساختامنونو له کبله چي ګيډي ته داخل او‬
‫خارجيږي‬
‫‪ )3‬د نشومنا د عدم کفايي له کبله‬
‫‪ )4‬د ‪ collagen‬جينيتکي نقيصه‬
‫‪ )5‬پڅ او تريه ترضيضات‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪233‬‬

‫‪ )6‬عصبي ‪،‬عضاليت ناروغي ‪ ،‬د زوړوايل ‪ ،‬اﻣيدوارۍ له کبله د ګيډي د جدار‬

‫ضعيفي اود ګيډي د داخيل فشار زياتوايل‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫کلينيکي تظاهات‬
‫پړسوب‪ :‬يا کتله‪ :‬ډيرى چوري درد نه توليدوي او ناروغ يوازي د يوي راوتلی‬
‫ساحی څخه په ﻣغبني ناحيه کي شکايت لري چي د ټوخي‪ ،‬زور وهلو او واړي په حالت‬
‫کي ښه ښکاره کيږي او ﻣالستی رسه له ﻣنځه ځي او په کوچنيانو کي پړسوب د ژړا په وخت‬
‫کي ښه ليدل کيږي چي دغه کتله په شيدو خوړونکو ﻣاشوﻣانو او يا د ژوند په اول کال کي‬
‫‪ translucent‬وي‪ .‬پدايس حال کي چي په کاهالنو کي دغه وصف نه لري‪.‬‬

‫درد‪ :‬درد د چوري د دوديزو اعراضو څخه عبارت دى چي ناروغ د چوري په ساحه کي د‬
‫ناراحتی او دروندوالی احساس کوي‪ .‬اکرثا ناروغان د يو دروند کار او يا متريناتو د کولو په‬
‫وخت کي درد احساس کوي او يا هم د خصيو د درد څخه شاکی وي‪ .‬د چوري دردونه‬
‫ﻣعموال د ورځي په اخرى کي زيات شدت پيدا کوي‪ .‬په ډيرو زياتو غټو چورو کي د‬
‫ﻣساريفي د کش والی له کبله ناروغ په ټوله ګيډه کي درد احساس کوي او که چريي چوره‬
‫ډيره زياته دردناکه او حساسه وي بايد انسداد او اختناق ته پام ويش‪.‬‬

‫سيستيمک عايم‪ :‬په هغه وخت کي چي د کييس ﻣحتوى کوملي وي او په اختناق اخته‬
‫شوي وي‪ .‬داختناق او انسداد اساسی عاليم پکي کيداى يش چي پيدا يش‪ ،‬بنا ناروغ د‬
‫ګيډي د کوليکی دردونو ‪ ،‬کانګی اوقبضيت څخه شاکي وي‪.‬‬

‫فزيکي ﻣعايني‪ :‬د ناروغ وضعيت‪ :‬په ملړي ځل ناروغ د واړي په حالت او وروسته د ﻣالستى‬
‫په حالت کي ﻣعاينه کيږي او بهرته داده چي ناروغ د والړي په حالت کي ﻣعاينه يش‪ .‬د‬
‫والړي په حالت کي کله چي ناروغ ټوخی وکړي د چوري په ساحه کي يو پړسوب چي‬
‫ﻣختلف اندازي لري او د ټوخي رسه ‪ impulse‬ښي ليدل کيږي په جس رسه نرم قوام لري او‬
‫که فشار ورکړل يش ګيډي ته ارجاع کيږي‪ .‬په قرع کي که د فتقيه کڅوړي ﻣحتوي کوملي‬
‫وي ‪ tympanic‬او که ثرب وي ‪ dullness‬ﻣوجود وي‪ .‬په اصغاء رسه که د فتقيه کڅوړي‬
‫ﻣحتوي هضمي تيوب وي د کوملو اواز اوريدل کيږي‪ .‬د څمالستي په حالت کي‪ :‬اکرثا فتق‬
 ‫‪ 234‬د ګېډې جراحي‬

‫په خپله ارجاع کيږي د ټوخي او زور وهلو رسه دوباره پيداکيږي‪ .‬کله چي چوره ارجاع شوه‬
‫که د شهادت ګويت رسه د فتق فوحه جس يش ﻣتوسع وي او کله چي ناروغ ټوخي وکړي د‬
‫ګيډي داخيل احشاء د ګويت د څوکي رسه متاس کوي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫پتالوژي‬
‫د ګيډي نارﻣل جدار د ګيډي د لوړ فشار په وړاندي کايف ﻣقاوﻣت لري او د‬
‫‪ herniation‬څخه ﻣخنيوي کوي ‪ .‬چوره هغه وخت راﻣنځته کيږي چي د ګيډي داخيل‬
‫فشار د قبضيت‪ ،‬پروستات هايپرترويف‪ ،‬ﻣزﻣن ټوخي او چاغي له کبله زيات لوړ يش‪ .‬په هر‬
‫حال دا ښودل شوي دي هغه کسان چي سپورت کوي او زيات وزن لري او زيات زور وهي‬
‫په چوره نه اخته کيږي دا خربه په ګوته کوي چي د ګيډي د داخيل فشار لوړوايل د فتق‬
‫الﻣل نه کيږي‪ .‬کره شواهد شتون لري چي فتق يو ‪ collagen‬ناروغي ده او دليل يي دادي‬
‫چي د کواژن په انواعو کي په اريث ډول عدم توازن شتون لري چي دغه دليل د‬
‫هستولوژيکي ﻣعايني پواسطه تائيد کيږي داﻣيدوارۍ په دوران کی د هورﻣوين تاثرياتو له‬
‫کبله چي د حوصيل د اربطي د ‪ laxation‬الﻣل کيږي چوره زياته راﻣنځته کيږی او په زړو‬
‫ناروغانو کی د عضالتو او اربطي د ضعيفي له کبله فتق پيداکيږي‪.‬‬

‫د فتق سري‪ :‬والدي فتقونه ﻣمکن په ﻣياشت يا کال کي په خپله شفاياب يش‪ .‬کسبي فتقونه‬
‫که جراحی درﻣلنه ونه يش په تدريجي ډول غټيږي او يا دا چي په اختالط اخته کيږي‪.‬‬
‫)‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫درﻣلنه‬
‫والدي فتقونه د ژوند په ملړی ﻣياشت يا کال کي بند او شفاياب کيږي او که وروسته‬
‫د يو کال څخه پايت شو د جراحی ﻣداخيل رسه فتقيه کيسه تسليخ او د غاړي څخه غوټه‬
‫(‪ (Herniotomy‬کيږي‪.‬‬

‫د کسبي فتقونو درﻣلنه د جراحی څخه عبارت ده‪ .‬د چوره بند او بنداژ رسه درﻣلنه په هغه‬
‫ناروغانو کي چي نه غواړي عمليات يش او يا دا چي د جراحی ﻣضاد استطباب ﻣوجود وي‬
‫لکه هغه ناروغان چي قلبي‪ ،‬ريوي‪ ،‬پښتورګو او د ځيګر ناروغي ولري تر رسه کيږي‪.‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪235‬‬

‫د جراحی عمليات هدف‪ :‬د فتقيه کڅوړي ﻣحتوي بطن ته ارجاع کول ‪. 2.‬فتقيه کڅوړه تر‬
‫غاړي پوري تسليخ‪ ،‬غوټه کول او لري کول ‪. 3 .‬فتقيه ځمکه ترﻣيم او تقويه کول‪.‬‬
‫)‪(Williams, 2013‬‬

‫غري قابل ارجاع فتق‬

‫د هغه فتق څخه عبارت ده چي د کييس ﻣحتوى دوباره بطن ته د ارجاع وړ نه‬
‫وي په دغه چوره کي د چوري داختالطاتو ټول اعراض او عاليم ﻣوجود وي او دغه چوره‬
‫اکرثا په ‪ Omentocele‬داللت کوي چي د ناﻣه او يا فخذي فتق کي پيدا کيږي‪.‬‬
‫‪ Irreducible hernia‬ﻣمکن په ‪ obstructed ، incarcerated‬او‪strangulated‬‬

‫باندی ویشل کیږی‪.‬‬

‫الﻣلونه‬
‫هغه داليل چي د چوري د غري قابل ارجاع الﻣل کيږي عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ )a‬د فتقيه کييس د ﻣحتوى التصاقات يو د بل رسه ‪.‬‬

‫‪ )b‬د کييس د ﻣحتوي التصاق د کييس رسه‪.‬‬
‫‪ )c‬د کييس د يوي برخی التصاق د بيل برخی رسه‪.‬‬
‫‪ Sliding )d‬چوره‪.‬‬
‫‪ )e‬د ‪ sac‬د غاړی کوچنی کيدل ‪،‬د چوره بند دواﻣداره تړل د فربوزس دتشکل الﻣل کبږي‪.‬‬
‫‪ )f‬د ثرب ﻣوجوديت په کيسه کي چي اکرثا نه ارجاع کيږي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫اعراض او عالیم‬
‫‪ irreducible‬چوره د غیر قابل ارجاع چوري څخه عبارت دی او که د کلمی ﻣیخانیکی‬
‫انسداد رسه یو ځای شوی وی اعراض او عالیم ئی د ګیډی د ناڅاپی درد ‪ ،‬زړه بدوايل ‪،‬‬
‫کانګی او د ګيډی د توسع څخه عبارت دی‪،‬‬

‫اختناقي فتق‬
‫هر کله چي د چوري ﻣحتوي دآىن او دواﻣداره فشار الندي رايش او اروا يئ خرابه‬
 ‫‪ 236‬د ګېډې جراحي‬

‫کړي وي د اختناقي چوري په نوم ياديږي‪ .‬اختناقي چوره کي کيداى يش چي په ﻣقدم ډول‬
‫د کييس ﻣحتوى ګانګرين يش او ګانګرين هغه وخت راﻣنځته کيږي چي د کييس عنق د‬
‫فشار الندي وي‪ .‬رسه لدي چي د ﻣغبني ناحيی چوره ‪ 6 - 15‬واري د فخذي فتق په پرتله‬
‫زياته پيدا کيږي‪ ،‬خو بيا هم فخذي چوره د کييس د عنق د تنګوالی او سختوالی له کبله ډير‬
‫زيات په اختناق اخته کيږي‪.‬‬

‫الﻣلونه‬
‫د فزيالوژي له نظره اختناق کي الندي حوادث ﻣنځته اځي‪.‬‬

‫‪ -١‬د کوملو انسداد د هغوى د اعراض او عالميو رسه‪.‬‬

‫‪ -٢‬انتان ‪ :‬په ناحيهکي رکودت پيدا کيږي او د ﻣايکروبونو ويروالنس لوړ ځي چي د همدي‬
‫ساحی څخه انتان پريتوان جوف ته داخليږي او د سپتيسيميا او پريتونايتس سبب ګرځي‪.‬‬

‫‪ -٣‬اسکميا چي د کوملو د نکروز او سوري کيدو سبب ګرځي د ﻣغبني ناحيی اختناقي‬
‫چوري په هر عمر او په هر جنس کي راﻣنځته کيږي چي په ﻣغبني غري ﻣستقيم چوري کي‬
‫عموﻣيت لري‪ .‬ﻣګر په ﻣستقيمه چوره کي اختناق نه راﻣنځته کيږي ځکه چي د کييس عنق‬
‫ډير پراخه وي اختناق اکرثا په هغه ناروغانو کي زيات ليدل کيږي چي د چوره بند څخه‬
‫استفاده کوي او تر يوي اندازي پوري په ارجاع کيدونکو چورو کي هم ليدل کيږي‪.‬‬
‫)‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫پتالوژي‬
‫کله چي د کييس ﻣحتوى هضمی برخي وي کوملي په انسداد اخته کيږي او‬
‫عالوه لدي څخه ارواي هم ﻣختل کيږي چي په ملړى ﻣرحله کي د وريدي جريان په ﻣقابل‬
‫کي ﻣانعه ﻣنځته راځي‪ ،‬کوملي اختناقى کيږي او سور روښانه رنګ اختياروي او يوه اندازه‬
‫ﻣصلی ﻣايع د ‪ Oozing‬په شکل د کوملي په داخل کي توئيږي چي د وخت په ترييدو‬
‫رسه د کوملي رنګ بنفش کيږي‪.‬‬

‫په کوملو کي د فشار د زياتوالی له کبله کوملي احتقانی او ﻣتوسع کيږي‪ .‬د وريدى جريان‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪237‬‬

‫بنديدل د دي الﻣل کيږي چي رشيانی جريان هم ﻣتاثره کړي چي په دي حالت کي د‬

‫کوملو جدار خپل ﻣقويت د السه ورکوي او ډير زيات شکنند کيږي چي دغه حالت انتان‬
‫ته اجازه ورکوي چي د کوملو د جدار څخه تري شی او د کييس ﻣايع ته داخله شی او دغه‬
‫ساحه د انتاناتو څخه ډکه کړي‪ .‬کانګرين په ملړي ﻣرحله کي په اختناقي شوي حلقه کي‬
‫پيدا کيږي چي دغه ناحيه خاکسرتي رنګه کيږي چي وروسته ‪ ante mesenteric‬ساحه‬
‫کي پيدا کيږي چي د کوملو رنګ د ارغواىن څخه نيوىل تر تور او شني پورى بدلون کوي‬
‫او د اختناقي شوى ناحيی ﻣساريقه هم په ګانګرين اخته کيږي‪.‬‬

‫که اختناق له ﻣنځه والړ نه يش د اختناق په برخه کي کوملي سورى کيږي او انتان د کييس‬
‫څخه د پريتوان جوف ته انتشار کوي او پريتونيت ﻣنځته راوړى‪ .‬په بعيض حالتونو کي‬
‫کوملي په ريرتوګاد شکل په اختناق اخته کيږي يعنى اﻣعا په داخل د کييس کي نورﻣال وى‬
‫ﻣګر په داخل د بطن کي په کانګرين اخته کيږي بناء د اختناق په صورت کي بايد ‪۵۰-۱۰۰‬‬
‫سانتي ﻣرته پوري د کوملو پورتنى او ښکتنى طرف تفتيش يش چي دغه ډول چوره د ‪W‬يا‬
‫‪ Maydll's-H‬په ناﻣه هم ياديږي او ډيره نادره وي‪ .‬په دي ډول چوره کي د کوملي لوپ‬
‫د ‪ w‬په شکل په داخل د بطن کي په اختناق اخته شوى وي نو د چوري د پاسه ﻣوضعی‬
‫حساسيت دوﻣره زيات نه وي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫کلينيکى ﻣنظره‬
‫ناروغ د آنی درد او کانګو څخه شکايت کوي‪ .‬درد په اوله کي د چوري په‬
‫ساحه کي ﻣوضعی وى چي د وخت په ترييدو رسه درد د ناﻣه شاوخوا کي توضع کوي او‬
‫زيات شديد وي چي وروسته ټول بطن ته انتشار کوي – استفراقات شديد او دواﻣداره وي‪.‬‬
‫د کتلی دپاسه د جلد رنګ اىب يا قرﻣزي وي‪ .‬د چوري په داخل کي د کوملو اواز نه اوريدل‬
‫کيږي ناورغ ډير توکسيک حالت لري‪ ،‬زيات ديهايدري او تبی لرونکى وي‪ .‬که چريي‬
‫اختناق د جراحی عمليی پواسطه له ﻣينځه والړ نه يش شديد دردونه تر هغه وخته پوري‬
‫اداﻣه پيداکوي تر څو ساحه کي ګانګرين راﻣنځته يش د پريتونيت او شاک له کبله اﻣعاو‬
‫کي فلجی انسداد راﻣنځته کيږي بناء د درد له ﻣنځه تلل په زيندى شوى چوري کي يو د‬
‫ډيرو وخيمو او خطرناکو عالميو څخه شمريل کيږي‪.‬‬
 ‫‪ 238‬د ګېډې جراحي‬

‫په ﻣعاينه کي کتله سخته‪ ،‬حساس او د ارجاع وړ نه وي‪ .‬د ټوخی په وخت کي توسع نه‬
‫کوي او ‪ Impulse‬هم پکي نه ښکاره کيږي‪ .‬او که ‪ Enterocele‬ﻣختنق شوى وي د انسداد‬
‫عاليم هم پکي ﻣوجود وي‪.‬‬

‫د ناروغی سري‪ :‬که اختناقي چوره تداوي نه يش انسدادى اعراض پرﻣختک کوي او په ناحيه‬
‫کي يو فلګمون ﻣنځته راوړي يعنی پدي ساحه کي کوملي چوي او سورى کيږي بنا د‬
‫اختناقي چوري سري بيدون د عمليات څخه وژونکى وي او هر څوﻣره چي ژر کيږي بايد‬
‫عمليات يش‪.‬‬

‫تشخيص‬

‫اختناقي چوره داعراض او عالميو پواسطه تشخيص کيږي‪ .‬بايد د ناحيی د حاد فلګمون‪،‬‬
‫او د ‪ Cold Abscess‬رسه توپريي تشخيص ويش چي پدي حالت کي درد ﻣوضعي وي‬
‫او د انسداد اعراض ﻣوجود نه وي همدارنګۀ اختناقي چوره د همدي ساحی د ملفاوي‬
‫عقداتو د التهاب څخه توپريي تشخيص يش‪(Margreat, 2014) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫د اختناقي فتق درﻣلنه د جراحی عمليي څخه عبارت دي او بايد په ﻣقدم ډول تر‬
‫رسه يش ترڅو د فتقيه کييس ﻣحتوي د فشار اواسکيميا څخه ازاده يش‪ .‬نوﻣوړي ناروغان د‬
‫عموﻣي او يا ﻣوضعي بيهويش الندي عمليات کيږي د اختناق د رفع کيدو څخه وروسته که‬
‫د فتقيه کڅوړي ﻣحتوي سامل وي بطن ته ارجاع کيږي او که ګانګرين شوي وي ګانګرين‬
‫شوي برخه ريزکشن او بطن ته ارجاع کيږي او چوره ترﻣيميږي‪.‬‬

‫که په اختناقي چوره باندي د ‪ ۶-۵‬ساعتو څخه زيات وخت تري شوي وي د چوري د ارجاع‬
‫د پاره د الس او فشار پواسطه په ځانکړي توګه په شيدو خوړونکو ﻣاشوﻣانو کي هڅه ونيش‬
‫(د ‪ taxis‬عمليه) ځکه چي نوﻣوړي عمليه د کوملو د څريي کيدو او بطن ته د ګانګرين‬
‫شوي کوملي د ارجاع اﻣل کيږي‪(Williams, 2013) .‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪239‬‬

‫ﻣغبني فتقونه‬
‫د ﻣغبني ناحيي څخه د بطنى احشاء يا د هغي د يوي برخی خارجيدل د ﻣغبني چوري په‬
‫ناﻣه ياديږي دغه ساحه د بطن د جدار يوه ضعيفه ساحه ده چي د ﻣغبني کانال‪ ،‬ژور ﻣغبنی‬
‫حلقي او سطحی ﻣغبني فوحی پواسطه جوړ شوى دي‪.‬‬

‫‪ ۶-۵‬شکل‪ :‬ﻣغبني فتق )‪(Williams, 2013‬‬

‫اناتوﻣي‬
‫ﻣغبني کانال يو ﻣخروطي شکله ساختامن دى چي د حوصيل د قاعدي په قداﻣي‬
‫برخه کي پروت دى دغه کانال ‪ 4-6cm‬اوږدواىل لري او د ﻣغبني ليګاﻣنت رسه ﻣوازي‬
‫ﻣوقعيت لري او د ژور ﻣغبني حلقي څخه تر سطحی ﻣغبني فوحی پورى وسعت پيدا کوى‪.‬‬
‫يا په بل عبارت د ژور ﻣغبني حلقي څخه رشوع او سطحى ﻣغبني فوحی باندي ختميږي‪ .‬د‬
‫ﻣغبني قنات څخه په نارينه ؤ سپرﻣاتيک کورد ترييږي چي ﻣحتوي د دري رشيان‪،‬دري‬
‫وريد‪ ،‬د ‪ pampiniform‬د شبکي دوه عصبه او ‪ vasodeferenc‬څخه عبارت دي او په‬
‫ښځو کي د سپرﻣاتيک کور د په ځاى ‪ Round Ligament‬قرار لري‪ .‬په ﻣاشوﻣانو کي‬
‫عميقه او سطحی حلقه تقريبا يو د بل رسه نږدي او يو د بل د پاسه قرار لري او ډير کم‬
‫ﻣايل وي‪ .‬چي دغه کانال په رشيمى ژوند کي د ‪ testes‬د ښکته کيدو له کبله انکشاف کړي‬
‫دى‪(Cuscheri, 2002).‬‬
 ‫‪ 240‬د ګېډې جراحي‬

‫د ﻣغبني قنات ژوره حلقه‪ :‬دا هغه نقطه ده چي د ‪ V‬يا بيضوي شکل لري د ﻣغبني ليګاﻣنت‬
‫څخه ‪1.25cm‬پورته ﻣوفقيت لري يا په بل عبارت د ‪ Symphysis pubis‬او ‪ant sup‬‬
‫‪ spin iliac‬په ﻣنځني نقطه کي ‪ 1,25 cm‬پورته د ﻣغبني اربطي څخه ﻣوقعيت لري‪ .‬طوالنی‬
‫ﻣحور يي عمودي وي چي اندازه يي په ﻣختلفو اشخالصو کي توپري کوي په نارينه ؤ کي‬
‫د ښځو په پرتله اوږدواىل زيات وي د دي فوحی څخه په نارينه ؤ کی ﻣنوي حبل او په‬
‫ښځينه ؤ کى ﻣدور رباط ترييږي‪(Chow A, 2007) .‬‬
‫د ﻣغبني قنات سطحی فوحه‪ :‬دغه فوحه د ژوري فوحی سفىل او انسی کي قرار لري چي په‬
‫حقيقت کي د ‪ External oblique‬عضيل د‪ aponeurosis‬څخه جوړه شوي دي او ‪cm‬‬
‫‪1,25‬د پوبيک توبرکل څخه پورته ﻣوقعيت لري د دى فوحی څخه سپرﻣاتيک کورد او‬
‫‪ IlioInguinal‬عصب په سړيو او ‪ Round Ligament‬او ‪ IlioInguinal nerve‬په ښځو‬
‫کي ترييږي‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫د ﻣغبني قنات جدارونه‪:‬‬

‫‪ .۱‬قداﻣي جدار‪ :‬د جلد‪ ،‬صفاق سطحی ‪ External oblique Aponeurosis‬چي د قنات‬
‫ټول طول يئ پوښىل دى او وحىش ثلث يي د ‪ Internal Oblique‬عضلی پواسطه پوښل‬
‫شوى دى‪.‬‬

‫‪ -٢‬خلفي جدار‪ :‬د ﻣستعرض صفاق او ‪ ۱/۳‬انيس برخه يي د ‪ Conjoint tendon‬پواسطه‬

‫جوړ شوى دى‪.‬‬

‫‪ -٣‬علوي جدار‪ :‬د ‪ Internal Oblique‬دقوسی اليافو او ﻣستعرض عضلی داليافو څخه‬
‫ﻣخکى لدي چي ‪ Conjoint tendon‬جوړ کړى جوړ شوى دى‪.‬‬

‫‪ -٤‬سفلی جدار‪ :‬د ﻣغبني ليګاﻣنت او ‪ Lacunar ligament‬څخه جوړ شوى دى‪.‬‬

‫د ﻣغبني چوري طبقه بندي‪ :‬د ﻣغبني ناحيی چوري داناتوﻣيک ﻣوقعيت له نظره په دوه ډوله‬
‫تقسيم شوى دى چي عبارت دي له‪ :‬ﻣستقيم او غري ﻣستقيم ﻣغبني چوره‪.‬‬

‫غريﻣستقيم ﻣغبني فتق‪ )Indirect Inguinal Hernia( :‬دغه ډول فتق د ﻣغبني ناحيی د ژور‬
‫ﻣغبني فوحی څخه ﻣغبني کانال ته داخليږي او په هغه صورت کي چي فوحه پراخه وي د‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪241‬‬

‫سطحی فوحی له الري صفن ته ښکته کيږي‪ .‬غري ﻣستقيم ﻣغبني فتق د ﻣستقيمى ﻣغبني په‬
‫پرتله زيات راﻣنځته کيږي او هغه وخت راﻣنځته کيږي چي ‪ Processus vaginalis‬په‬
‫قسمی يا ﻣکمل ډول خالص پايت يش‪ .‬ﻣعموالد تولد څخه وروسته دغه ‪Processus‬‬
‫‪ vaginalis‬په خپل رس بنديږي ‪ Processus vaginalis‬يو پريتواين طبقه ده چي خصيي‬
‫او تخمدانونه يي پوښىل دى او د ﻣغبني کانال له الري د صفن داخل ته په سړيو ښکته‬
‫کيږي‪ .‬کله چي داخيل حلقه وتړل يش ‪ Processus vaginalis‬هم له ﻣنځه ځي‪ .‬که چريي‬
‫په هر ځاى کي خالص پايت يش او ونه تړل يش‪ ،‬د چوري سبب ګرځي‪ .‬غري ﻣستقيم ﻣغبني‬
‫چوره په ښى طرف کي نسبت چپ طرف ته زياته راﻣنځته کيږي او په بعيض حالتونو کي‬
‫دوه طرفه وي په ښی طرف کي ځکه زياته راﻣنځته کيږي چي د همدي طرف خصيه په‬
‫تاخري رسه نزول کوي‪ .‬غري ﻣستقيم ﻣغبني فتق نسبت ټولو چورو ته زياته ليدل کيږي‬
‫وقوعات يي په ﻣاشوﻣانو‪،‬ځوانانو او حتى ښځو کي هم ﻣعمول وى دغه ډول چوره په خپله‬
‫نه ارجاع کيږي بلکه د ‪ Manipulation‬پواسطه بايد ارجاع يش‪ .‬په سړيو کي دغه چوره‬
‫په اوله لسيزه کي ډيره زياته راﻣنځته کيږي‪ .‬چي په هلکانو کي ‪ 65%‬ښی طرف کي راﻣنځته‬
‫کيږي او ‪ 12%‬پيښو کي دوه طرفه دى‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫غري ﻣستقيم فتق په دري ګروپونو تقسيم شوى دى‪:‬‬

‫‪:Bubonocele :١‬پدي ډول چوره کي کيسه ﻣغبني قنات پورى ﻣحدوده وي او‬
‫‪ Processus vaginalis‬د سطحی فوحی په حذاء کي تړل کيږي او د يو وړوکی پړسوب‬
‫په شکل په ﻣغبني ناحيه کي ﻣعلوﻣيږي ﻣعموالً يوه لنډه تاريخچه لري او اکرثا ځوانان اخته‬
‫کيږي‪.‬‬

‫‪ :Funicular :٢‬پدى ډول چوره کي ‪ Processus vaginalis‬د ‪ Epididymis‬د پاسه تړل‬

‫کيږي او د کييس ﻣحتوى‪ .‬د خصيی څخه چي د هغی څخه الندي ﻣوقعيت لري جدا جس‬
‫کيږي‬

‫‪ :Complete or Scrotal hernia -٣‬پدى ډول چوره کي ‪ Processus vaginalis‬تر‬

‫اخره پوري رس تررسه واز وي او د چوري کيسه ‪ Tunica vaginalis‬پوري اداﻣه پيدا کوي‬
 ‫‪ 242‬د ګېډې جراحي‬

‫پدي حالت کي چوره د صفن په الندي برخه کي قرار لري او خصيه پورته او قدام خواته‬
‫پاته کيږي دغه ډول چوره والدي وي او اکرثا د ﻣاشوﻣتوب په وخت کي راﻣنځته کيږي‪.‬‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬

‫‪ ۶-۶‬شکل‪ :‬د غري ﻣستقيم ﻣغبني فتق ډولونه )‪(Ellis, 2010‬‬

‫الﻣلونه‬

‫‪ .1‬د ګيډي د داخيل فشار لوړواىل‪.‬‬

‫‪ .2‬په ﻣاشوﻣانو کي توره ټوخلی‪.‬‬
‫‪ .3‬په لويانو کي د ‪ COPD‬تاريخچه ﻣزﻣن برانشيت‪ ،‬د توبرکلوز ناروغي او‬
‫همدارنګه ﻣزﻣن او دواﻣداره ټوخی‪.‬‬
‫‪ .4‬د ﻣثانی د غاړي يا عنق بندواىل او د احليل تنګواىل‪.‬‬
‫‪ .5‬د پروستات غټواىل‬
‫‪ .6‬دواﻣداره قبضيت‬
‫‪ .7‬که د چوري کورين تاريخچه ولري‬
‫‪ .8‬بدين فعاليتونه او د دروند وزن جګول‬
‫‪ .9‬کوالژن ناروغي‪(Lawrence, 2018) .‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪243‬‬

‫کلينيکي تظاهرات‬

‫‪ -١‬اکرثا ً ناروغان د يو دروند کار او يا مترين کولو په وخت کي په ﻣغبني ناحيه‬

‫کی درد احساس کوي او يا هم د خصيو د درد څخه شاکی وي د چوري دردونه ﻣعموالً‬
‫دورځي په اخري کي زيات شدت پيدا کوي‪ .‬په ډيرو زياتو غټو چورو کي د ﻣساريقي د‬
‫کشش له کبله درد په اپي ګسرتيک ناحيه او ځيني وخت په ټوله ګيډه کي احساس کوي‪.‬‬
‫او که چريي چوره ډيره زياته دردناک او حساسه يش بايد انسداد او اختناق ته فکر ويش‪.‬‬

‫‪ -٢‬پړسوب‪ :‬ډيرى چوري درد نه لري او ناروغ يوازي په ﻣغبني ناحيه کي د پړسوب څخه‬
‫شکايت لري په ﻣاشوﻣانوکى پړسوب د ژړا په وخت کي ښه ليدل کيږي چي دغه کتله په‬
‫شيدو خوړونکو ﻣاشوﻣانو او يا دژوند په اول کال کي ‪ translucent‬وي‪ .‬پدايس حال کي‬
‫چي په کاهالنو کي دغه وصف نه لري‪.‬‬

‫‪ -٣‬سيستيمک عاليم‪ :‬په هغه وخت کي چي د کييس ﻣحتوى کوملي وى او په اختناق اخته‬
‫شوى وي‪ .‬داختناق او انسداد اساىس عاليم پکي کيداى يش چي پيدا يش بناء د ګيډي‬
‫کوليکی دردونه کانګی او د ګيډي پړسوب او تام قبضيت به ﻣوجود وي‪(Zinner J, .‬‬
‫)‪2007‬‬
‫تفريقي تشخيص‬
‫د کوردون د سيست رسه‬ ‫‪.1‬‬
‫سپرﻣاتوسيل‬‫‪.2‬‬
‫فخذي فتق‬ ‫‪.3‬‬
‫د کوردون د ليپوﻣا رسه‬‫‪.4‬‬
‫د قنات نوک د هايدروسيل او فخذي چوري رسه‬ ‫‪.5‬‬
‫د ‪ vaginal hydrocele‬رسه‬ ‫‪.6‬‬
‫‪Undescended testes .7‬‬
‫ﻣستقيم ﻣغبني چوره‪ :‬د ‪ inf Epigastric‬اوعيي په انيس کي د ‪ Hesselbach’s‬ﻣثلث څخه‬
‫راوځي‪ .‬د دي ﻣثلث حدودات په سفيل کي ﻣغبني رباط‪ ،‬په انيس کي د رکتوس عضيل‬
‫وحيش کنار او په وحيش کي ‪ inf Epigastric‬اوعيی څخه عبارت دي د تشخيص لپاره د‬
‫جراحی د عمليات په جريان کي ﻣهمه نقطه داده چي کيسه د دي چوره د ‪Epigastric‬‬
 ‫‪ 244‬د ګېډې جراحي‬

‫اوعيی په انسی کي ﻣوقعيت لري پدايس حال کي چي د غري ﻣستقيمى چوري کيسه د دي‬
‫اوعيى په وحيش کي قرار لري دوه ﻣهم فکتورونه چي د ﻣستقيم ﻣغبني چوري په پيدا کيدو‬
‫کي رول لري عبارت دى له‪:‬‬
‫‪ -١‬د ګيډي د داخيل فشار زياتواىل‬
‫‪ -٢‬د ﻣغبني ناحيی د خلفي جدار ضعيفواىل‪.‬‬
‫غري ﻣستقيم ﻣغبني چوري ډيري کمی راﻣنځته کيږي او د ﻣغبني چورو ‪ %١٥-١٠‬تشکيلوى او‬
‫‪ %١٢‬پيښو کي دوه طرفه وي‪.‬ﻣستقيم ﻣغبني چوره اکرثا کسبي وي نو لدى کبله په ﻣاشوﻣانو‬
‫او کاهانو کي کم راﻣنځته کيږي څرنګه چي د دي چوري د کييس عنق ډير پاخه وي د والړي‬
‫په حالت کي پيدا او د ﻣالستی په حالت کي له ﻣنځه ځى او پدي چورو کي اختناق هم ډير‬
‫نادر وي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫‪ :Herniotomy‬د غري ﻣستقيم ﻣغبني والدي فتق درﻣلنه په ﻣاشوﻣانو کي يوازي‬
‫کيسه د غاړي څخه ليګاتور او لري کيږي‪.‬‬
‫‪ + Herniotomy :Herniorrhaphy‬د خلفي جدار ترﻣيمول‪:‬‬
‫الف‪ basini:‬هرنيورايف‪ :‬په دي ﻣيتود کي ﻣزدوج رباط د ﻣغبني رباط رسه د کورد نه‬
‫الندي ګنډل کيږي‪.‬‬
‫ب‪ :should ice repair:‬د څلور لني خياطو پواسطه ترﻣيم اجراء کيږي‬
‫‪ + :Hernioplasty‬د خلفي جدار بيا رغونه د ‪ prosthetic‬رسه‬
‫‪ :Open‬د ‪ on lay‬او‪ in lay‬څخه عبارت دي‬

‫‪ )1‬الپراسکوپيک‪(TAPP) Trans abdominal periperitoneal :‬‬

‫‪(Berndsen FH, 2007) (TEP)Totally Extra peritoneal )2‬‬
‫چوره بند هغه ناروغانو کي پکار وړل کيږي چي جراحی رسه ﻣوافقه نه لري او يا دا چي ﻣزﻣن‬
‫برانشيت د پروستات غټواىل او ﻣعند قبضيت ولري‪ .‬رس بريه قلبی او تنفسی ناروغی چي د انستيزي‬
‫خطر پکي زيات وي‪ .‬او همدارنګه هغه ناروغان چي د ژوند په اخرسه ﻣرحلو کي وي‪.‬‬
‫)‪(Margreat, 2014‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪245‬‬

‫فخذي چوره‬

‫تعريف‬
‫هر کله چي بطني احشاء د فخذي کانال څخه تري او ‪ Scarpa‬ﻣثلث کي د‬
‫پوستکي الندي ښکاره يش فخذي چوري ورته ويل کيږي‪.‬‬

‫د پيښي د کرثت د نظره دريم ځاي لري (‪ incisional‬چوره دوهم ځاي لري) ‪ ٪۲۰‬ښځينه‬
‫او ‪ ٪۵‬نارينه ؤ کي پيدا کيږي فخذي چوره د چوره بند پواسطه نه کنرتول کيږي څرنګه چي‬
‫د فخذي چوري د کييس غاړه تنګه‪ ،‬تريه اوکلک کنارونه لري زياتره په اختناق باندي اخته‬
‫کيږي چي د اهميت وړ دي او ‪ ٪۴۰‬پوري په اول ځل د اختناق په لوحه تظاهر کوي‪.‬ﻣعموال‬
‫يو طرفه وي چي ښي طرف نسبت چپ ته زيات ﻣصابيږي او ‪ ٪ ۲۰-۱۵‬دوه طرفه وي‪.‬‬
‫)‪(Williams, 2013‬‬
‫اناتوﻣي‪ :‬د يو اناتوﻣيکي ‪ compartment‬څخه عبارت دي چي د ورانه په قدام کي ﻣوقعيت‬
‫لري‪ ۱،۳ .‬سانتي ﻣرت اوږودوايل لري او د فخذي شيت په انيس کي ﻣوقعيت لري‪.‬‬

‫د فخذي قنات حدودات‬

‫‪ )1‬قدام‪ :‬ﻣغبني رباط‬

‫‪ )2‬خلف‪cooper ligament + iliopectinal ligament :‬‬
‫‪ )3‬انيس‪ lacunar :‬رباط ‪ +‬پوبيک هډوکي‬
‫‪ )4‬وحيش‪ :‬فخذي وريد چي د نري سلور صفاق پواسطه د فخذي کانال څخه جدا‬
‫شوي دي‬

‫د فخذي کانال ﻣحتوي‪ :‬د ‪ ،fat‬ملفاوي اوعيي او ‪cloquet nodes‬‬

‫ايتولوژي‬
‫اﻣيدواري‪ .‬د بطن د داخيل فشار لوړوايل د ﻣکرر اﻣيدواري له کبله او ﻣتوسع فخذي کانال‪.‬‬
 ‫‪ 246‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ ۷-۶‬شکل ‪ :‬د فخذی فتق ﻣوقیعت )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫پتالوژي‬
‫فخذي فتق د فخذي کانال څخه ترييږي او د ‪ saphenous‬تر فوحی پوري‬
‫رسيږي فخذي چوره کله چي د فخذي کانال څخه چي تريه‪ ،‬کلک او غري قابل توسع‬
‫جدارونه لري ترييږي اندازه يي کوچني وي اﻣا کله چي د ‪ saphenous‬د فوحی څخه تري‬
‫شو او د ورانه د قاعدي د ‪ areolar‬انساجو ته ورسيد اندازه يي غټيږي‪ .‬ﻣدور شکل لري او‬
‫علوي نهايت يي د ﻣغبني رباط څخه پورته ﻣوقعيت لري د وخت په ترييدو رسه فخذي‬
‫چوره چي د کږی الري څخه تري شوي وی نه ارجاع کيږي او د اختناق د پاره ﻣساعد وي‪.‬‬
‫)‪(A.C, Guyton, 2011‬‬

‫کلينيکي تظاهرات‬
‫فخذي چوره د بطن د جدار د ټولو چورو ‪ ٪۵‬جوړوي په ښځو کي د نارينه ؤ په‬
‫پرتله زيات ليدل کيږي (‪ .)۱:۳‬زياتره پيښي د ‪ ۴۰‬او ‪ ۷۰‬کلني کی راﻣنځته کيږي‪.‬‬

‫په غري اختالطي حالتونوکي د يو کروي شکله پړسوب په ډول د ﻣغبني ناحيی د پوستکي‬
‫الندي ليدل کيږي چي د ﻣغبني رباط په سفيل‪،‬د پوپيک توبرکل په وحيش او د فخذي‬
‫وريد په انيس کي ﻣوقعيت لري‪ ،‬د ټوخي رسه حجم يي زياتيږي(‪ ). cough impulse‬په‬
‫‪ ٪۸۰‬پيښو کي يو طرفه او ‪ ٪۲۰‬پيښو کي دوه طرفه وي‪.‬د چوري د ارجاع څخه وروسته‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪247‬‬

‫الندي ټستونه کوالي شو چي اجراء کړو‪:Finger invagination test -۱،‬دي ټست کي‬
‫ﻣغبني قنات تشه وي‪.‬‬

‫‪ ۶-۸‬شکل‪ :‬د تشخيصيه ټسټ لپاره ﻣوقعيت )‪(Williams, 2013‬‬

‫‪ Expansile cough impulse :Zieman's test -۲‬د حلقوي ګويت رسه احساس کيږي‬

‫‪ :Ring occlusion test -۳‬د ټوخي رسه پړسوب نه ليدل کيږي‬

‫تفريقي تشخيص‬

‫‪ -۱‬ﻣستقيم ياغري ﻣستقيم ﻣغبني فتق‪ :‬ﻣغبني چوره د ‪ pubic tubercle‬څخه پورته او انيس‬
‫کي او فخذي چوره د ‪ pubic tubercle‬څخه ښکته او وحيش کي ﻣوقعيت لري‪.‬‬

‫‪:Lipoma -۲‬نرم او فصييص وي او د ګوتو الندي خوئيږي‪.‬‬

‫‪ :Lymph node enlargement -۳‬که د ناحيی ټول ملفاوي عقدات غټ شوي وي‬
‫تشخيص اسانه دي اﻣا که يوازي ‪ cloquet node‬غټه شوي وي تشخيص ﻣشکل وي چي‬
‫په دي صورت کي د ﻣربوطه طرف او عجان ناحيي خراشيده ګي او جرحی بايد وکتل يش‪.‬‬

‫‪:Femoral artery aneurysm -۴‬‬

 ‫‪ 248‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ :Saphenous varix-۵‬د وريد د کيسه ﻣانند توسع څخه عبارت دي چي سمالستي په‬
‫حالت کي له ﻣينځه ځي پدايس حال کي چي فخذي فتق په خپل حال پايت کيږي د ټوخي‬
‫رسه ‪ impulse‬ښيي او ﻣمکن ‪ fluid thrill‬جس يش‪.‬‬

‫‪ :Psoas abscess -۶‬چي په دي صورت کي ﻣتموج کتله او د حوصيل ابسه ﻣوجود وي‪،‬‬
‫د فقراتو ﻣعاينه او ‪ x- ray‬تشخيص وضع کيږي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫څرنګه چي فخذي چوره زياتره په اختناق اخته کيږي بايد ژر تر ژره عمليات‬
‫يش نو د همدي کبله د چوره بند استعامل په فخذي چوره کي استطباب نه لري ‪.‬‬

‫نوﻣوړي فتق د سفيل )‪،(Lockwood‬علوي (‪ )McEvedy‬او هم د ﻣغبني (‪)Lotheissen‬‬

‫د الري عمليات کيږي‪ .‬د عمليات د ﻣخه بايد ﻣثانه او ﻣعده تش کړاي يش د پوستکي او‬
‫تحت الجلدي شق څخه وروسته په غري لدي چي فخذي وريد زيامنن يش فتقيه کڅوړه‬
‫ترغاړی پوري تسليخ او خالصيږي‪ .‬ﻣحتوي بطن ته ارجاع او په علوي برخه کي غوټه او‬
‫ايستل کيږي او ګيډي جدار د ترﻣيم د پاره ‪ cooper‬رباط د ‪ conjoint‬رباط او يا ﻣغبني‬
‫رباط رسه په عميق پالن کي او ‪ musculus oblique externus‬صفاق د ‪ pectineus‬د‬
‫عضيل د صفاق رسه په سطحی پالن کي رسه ګنډل کيږي‪.‬‬

‫د فخذي فتق نادر ډولونه‬

‫)‪ :Lacunae hernia (Laugier’s hernia‬په دي حالت کي فتق د‪ lig lacunar‬د کوچني‬
‫نقييص څخه وځي‪.‬‬

‫‪ :Perivascular hernia‬په دي حالت کي فتق د فخذي اوعيو او ﻣغبني رباط شاته ﻣوقعيت‬
‫لري او کيداي يش د ‪ hip joint‬والدي خلعي رسه يو ځاي وي (‪.)Narath’s hernia‬‬

‫‪ :Pectineal hernia‬په دي حالت کي فتق د ‪ pectineus‬عضيل او د دوي د صفاق تر‬

‫ﻣنځ د فخذي اوعيو په خلف کي ترييږي چي ورته ‪ cloquet’s hernia‬هم ويل کيږي‪.‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪249‬‬

‫‪ :External femoral hernia‬هغه فتق چي د فخذي رشيان په وحيش کي ﻣنځته راځي‬

‫يعني د هاسل باخ څخه ﻣنځته راځي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫د عمليايت شق چوري (‪)Incisional Hernia‬‬

‫تعريف‬
‫‪ incisiona hernia‬د ‪ ventral hernia‬د يوه ځانګړی ډول څخه عبارت دی‬
‫‪ incisiona hernia‬د ګيډی د جدار په هغه ځای کی راﻣنځته کيږی چی د ګيدی جدار‬
‫د جراحی عمليات څخه وروسته ضعيفه شوی وی يا دا چه د انتان د ﻣداخلی پواسطه د‬
‫جراحی شق ترﻣيم صورت ونه نيسی نوﻣوړی چوره په ښځو او نارينه ؤ کي ‪ 10-50 %‬د‬
‫هر ډول بطنی شق څخه وروسته او ‪ 1-5%‬د الپراسکوپيک د پورت په ناحيه کي راﻣنځته‬
‫کيږي‪.‬‬

‫الﻣلونه‬
‫عبارت دي له‪ )۱ :‬غري قابل کنرتول انتانات‪ )۲ .‬غلط ځاي کي شق اجراء کول‪.‬‬
‫‪ )۳‬ناﻣناسب ‪ )۴ .suture material‬د ګيډي داخيل فشار لوړوايل‪.‬‬

‫‪ -۱‬انتانات‪ :‬هغه عواﻣل چي د ‪ peritonitis‬سبب کيږي لکه د پيپتيک قرحاتو تثقب‪ ،‬د‬
‫کوملو ګانګرين اونور‪...‬‬

‫‪ -۲‬اناتوﻣيک ﻣوقعيت‪ :‬ﻣتوسط خط په ځانګړي توګه د بطن په سلفي برخه کي د‬

‫‪ posterior rectus sheet‬د نشتوايل له کبله ضعيف وي‪.‬‬

‫‪ -۳‬چاغوايل‪ :‬د شحم ﻣوجوديت داخيل بطنی فشار د زياتولو سبب ګرځي او د هغه‬
‫ﻣوجوديت په انساجو کي د سريوﻣا او هيامتوم چانس زياتوي‪.‬‬

‫‪ -۴‬په غلط ﻣوقعيت کي د شق اجرا کول‪ :‬که د بطن د جدار عصب قطع يش د‪incisional‬‬
‫چوري لپاره زﻣينه ﻣساعدوي لکه د بطن د ﻣتوسط خط شقونه او درن ايښودل او يا د لوﻣرب‬
‫شق‪.‬‬
 ‫‪ 250‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ -۵‬د جراحی خراب تخنيک‪ :‬د صفاق غري کايف نيول د صفاق په جذر باندي فشااو هم د‬
‫ګيډي غلط ‪ closure‬کول‪.‬‬

‫‪ -۶‬عمر‪ :‬په زړو خلکوکي د جرحی ورو ترﻣيميدل د ‪ incisional hernia‬د پاره زﻣينه‬
‫برابروي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫‪ ۶-۹‬شکل‪ :‬عمليايت فتق )‪(Williams, 2013‬‬

‫کلينيکي تظاهرات‬
‫د عمليات څخه وروسته په څلورﻣه ورځ د ‪ suture line‬څخه د‬
‫‪ Serosanguinous‬افرازات د زخم د قسمي يا ﻣکمل څريي شوي يوه نښه وي چي وروسته‬
‫‪ incisional hernia‬الﻣل کيږي کوم ناروغان چي په ملړي عمليات د انتان تاريخچه ولري‬
‫د عملياتو څخه وروسته ﻣعموال ټوخي ﻣوجوده وي د عمليايت سکار پوري اړوند يو پړسوب‬
‫ﻣوجود وي سکار يي نازک او د ثانوي التيام شواهد د غري ﻣنظم سکار په شکل ﻣوجود وي‬
‫ټوخي رسه ‪ Expansile impulse‬او ‪ reducibility‬کيداي يش ﻣوجود وي د عمليايت شق‬
‫په ټول اﻣتداد کي په ﻣنترش ډول‪ bulging‬وجود لري د عمليات نه وروسته د بطن په سفلی‬
‫برخو په سکار کي اکرثه په دواﻣداره ډول ‪ size‬يي زياتيږي په زياته اندازه ﻣحتوي ارجاع‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪251‬‬

‫کيږي‪ .‬هغه پوستکي چي د فتق د پاسه قرار لري ډير نري اواتروفيک وي کيداي يش د کوملي‬
‫استداري حرکات وليدل يش اختناق په احتاميل ډول د لويي کڅوړي په يوه برخه کي يا د يو‬
‫کوچني کڅوړي په غاړه کي ﻣنځته راځي‪ .‬د ‪ incisional hernia‬زياتره پيښي غري عريض‬
‫وي په دي لحاظ چي پراخه غاړه لري تداوي ته اړتيا نشته‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫درﻣلنه‬
‫‪ -۱‬اناتوﻣيکل‪ :repair‬دي عمليات کي ټول اناتوﻣيکي طبقات لکه پريتوان‪،‬د‬
‫رکتوس خلفي شيت‪ ،‬لينا البا او تحت الجلدي انساج رسه جداکيږي او طبقه په طبقه د غري‬
‫قابل جذب ‪ suture material‬پواسطه ګنډل کيږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻣيش رسه ترﻣيمول‪ :‬اکرثا عمليايت چوره چي لوي ‪ defect‬ولري په چاغ ښځو کي‬
‫راﻣنځته کيږي‪ .‬د ﻣيش رسه ترﻣيم د غوره ﻣيتودونو څخه دي‪ .‬په دي عمليه کي فتقيه کيسه‬
‫خالص او ﻣحتوي يي بطن ته ارجاع کيږي او د پريتوان د پاسه ‪ Mesh‬ايښودل کيږي او د‬
‫شاوخوا انساج يي پرته د کوم فشار څخه د غري قابل جذب تار رسه ترﻣيم او د رکتوس‬
‫عضلی پواسطه پوښل کيږي‪.‬‬

‫‪ :keel operation -۳‬په دي عمليه کي کيسه تسليخ او پرته د پريتون د خالصولو څخه‬
‫بطن ته ټيله کيږي او د‪ inverting suture‬رسه ترﻣيم کيږي يعني داچي ستنه د پريتوان له‬
‫الري داخليږي صفاق د غري قابل جذب تار رسه ګنډل کيږي دغه ﻣيتود اوس نه کارول‬
‫کيږي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫ثروي فتقونه‬

‫تعريف‬
‫د رحم په داخل کي د جنيني حيات په دوان کي کوملي د يو فزيولوژيکی فتق‬
‫په ډول په د ثروي حبل په ننه کي تر يوي اندازي ځاي په ځاي وي‪ ،‬او داخل رحمي ژوند‬
‫په لسمی اونی کي د ثروی حبل څخه بطن جوف خوا ته ځاي په ځاي کيږي‪ ،‬او د‬
‫پوستکي اپيتل د ثروي حبل په برخه کي نژدي کيږي او ثروي حبل د يو ﻣتضيقی حلقی په‬
 ‫‪ 252‬د ګېډې جراحي‬

‫شکل احاطه کوي‪ ،‬ځيني وخت د داخل رحمي ژوند د لسمي اونی په جريان کي کوملی‬
‫د ګيډي جوف ته نه داخليږي او د ثروي حبل په ﻣنځ کي پايت کيږي‪ ،‬او په نتيجه کي‬
‫پوستکی ثروي حبل د يوي پراخي حلقي په شکل احاطه کوي‪ ،‬او د والدت په وخت کي‬
‫د حبل ثروي په ﻣنځ کي د يوه کوچني يا غټ فتق په ډول پايت کيږي‪.‬‬

‫ثروي فتق په کوچنيانو کي‪ :‬په کوچنيانو کي د پورتني يادوين په اساس يا دا چي اﻣکان‬
‫لري د ژوند په لوﻣړيو ﻣياشتو کي د ثري د طبيعي بندش د عدم کفايي په اثر ثروي فتق‬
‫ﻣينځته ايش‪.‬‬

‫‪ ۶-۱۰‬شکل‪ :‬په کوچنيانو کې ثروي فتق )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫رسيري لوحه‪ :‬د تولد په وخت په اوله کتنه کی په ثروي ناحيه او د ګيډي په جدار کي يو‬
‫توﻣور ليدل کيږي چي جساﻣت يي هر کوچني ته توپري کوي‪.‬توﻣور ګرد ﻣنظم‪ ،‬سپني‬
‫رنګ‪ ،‬نازک او شفاف پوښ لرونکی وي چي بطني اعضاء د هغي تر شا د ليدلو وړ وي‪،‬‬
‫او د فشار په واسطه نوﻣوړي بطني اعضا بطن جوف ته ارجاع او ثروي حبل د يو تش او‬
‫سست کڅوړي په ډول پايت کيږي‪ ،‬که دغه حاات تداوي نيش نوﻣوړي غشا نکروز کوي‬
‫او دانتان د ﻣداخيل له اﻣله پريتونايتس تاسس کوي‪ ،‬په هغه صورت کي چي د ثری د‬
‫طبيعي فوحی د بنديدو عدم کفايه د بحث ﻣوضوع وي د ثروي حبل د ولوويدو څخه‬
‫وروسته جلدي اپيتل ثره پوښوي‪ ،‬اﻣا د ثروي حبل سوري باقي پايت کيږي او د هغي د ﻣنځ‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪253‬‬

‫څخه احشا خارجيږي‪ ،‬او د ثري د پوستکي الندي ځاي نييس چي د الس د فشار په واسطه‬
‫دوباره ارجاع او بطن ته داخل او باالخره نوﻣوړي پړسوب د ﻣنځه ځي‪(Brunicarde F, .‬‬
‫)‪2010‬‬
‫تشخيص‪ :‬د ﻣاشوﻣانو د ثروي فتقونو تشخيص يوازي د رسيري ﻣعايني او کلينکي لوحی‬
‫رسه وضع کيږي‪.‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬په هغه صورت کي چي فتق والدي اوسی تداوي يي د جراحی عمليات په واسطه‬
‫اجا کيږي‪ ،‬د جراحی له پاره ښه وخت اول ساعت يا د والدت اوله ورځ ده په غري ددي‬
‫په جراحی عمليات کي ځنډ د نوی زيږيدلی ﻣاشوم د ﻣرګ سبب کيږي‪ ،‬ﻣاشوم ﻣخکي‬
‫د عمليات‪ ،‬د عمليات په وخت او د عمليات څخه وروسته بايد هميشه تود وساتل يش او‬
‫د عمليات تخنيک د نورو فتقونو په شان عبارت دي له د فتقيه نازک کييس لري کول‪ ،‬بطني‬
‫اعضاؤ داخل د بطن ته ارجاع کول او باالخره د ګيډي د جدار او پوستکي ګنډل دي‪.‬‬
‫)‪(Sohail MR, 2004‬‬
‫په هغه صورت کي چي فتق وروسته د ثروي حبل د ولويدو څخه ﻣنځته راغيل وي يا په‬
‫بل عبارت وروسته د يو ‪ ،‬دوه او يا دريو ﻣياشتو څخه ﻣنځته راغيل وي په اوله ﻣرحله کي‬
‫يوه سکه چي د ﻣالوچو په واسطه پوښل شوي وي‪ ،‬وروسته د دي څخه چي د فتقيه کييس‬
‫ﻣحتوي بطن خواته ارجاع شوي اويس د ثروي سوري د پاسه ثبيت کيږي‪ .‬او د شپږو ﻣياشتو‬
‫لپاره همدايس تثبيت شوي ساتل کيږي او په دي ترتيب اﻣکان لري چي ثروي سوري بند‬
‫او فتق تداوي يش په غري د دي تداوي د جراحی عمليات په واسطه لکه څرنګه چي ﻣخکي‬
‫ورڅخه بحث وشو رسته رسيږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫ثروي فتق په کاهالنو کي‪:‬‬

‫اناتوﻣيک يادونه‪ :‬په کاهالنو کي د ناﻣه فتق څوکاله وروسته د دي څخه چي د ناﻣه حلقي‬
‫وروسته د والدت څخه تړل کيږي او د ناﻣه حلقي په ﻣنځ کي نديب نسج ځاي په ځای شی‬
‫ﻣنځته راځي‪ ،‬فتق د ناﻣه د بند شوي حلقي په پورتني برخو کي چي طبيعتا ضعيف پايت‬
‫کيږي ﻣيځته راځي‪ ،‬په ښځو کي نسبت نارينه وته لس ځله زيات تصادف کيږي‪.‬‬
 ‫‪ 254‬د ګېډې جراحي‬

‫ايتولوژي‬
‫د ناﻣه د فتق په ﻣينځته راتلو کي الندي عواﻣل ﻣهم رول لري‪.‬‬

‫د حمل د شمري زياتوا يل او د نورﻣال څخه د زيات وخت له پاره د حمل دوام‬ ‫‪‬‬
‫کول‪.‬‬
‫د ځيګر په سريزو کي د اسايتس د پيدا کيدو له کبله د ګيډي داخيل فشار لوړيږي‬ ‫‪‬‬
‫اوثروي فتق ﻣينځته اځي‪.‬‬
‫‪Non - Athletic‬چاقي‬ ‫‪‬‬
‫د زيات وخت له پاره ګيډي په ﻣينځ کي د بطني توﻣورونه پايت کيدل‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫رسيري لوحه‬
‫د تګ‪ ،‬ټوخي يا د درندو شيانو د جګولو په وخت کي په ناﻣه کی پړسوب پيدا‬
‫کيږي چي ﻣعموال د ارجاع وړ اﻣا په ﻣرتقي ډول اونی په اونی د دي پړسوب په حجم کي‬
‫زياتوايل ﻣنځته راځي‪ ،‬کوم وخت چي د جس په واسطه پړسوب باندي د الس او يا د ګويت‬
‫په واسطه فشار وارد يش يوه کتله چي د پړسوب په ﻣنځ کی ﻣوجوده دي‪ ،‬بريته بطن خوا‬
‫ته ننوځي او په ناﻣه کی يوه ﻣنظم دايروي ډوله سوري چي شونډي يي کلکی وي جس‬
‫کيږي‪ ،‬او په همدي حذاء کی پوستکي فوق العاده نري او نرم د جس وړ وي‪ ،‬د فتق ﻣحتوي‬
‫زيات تره اوﻣينتوم تشکيلوي چي دارجاع کيدو په وخت يب لدي چي ډاکرت کوم اواز‬
‫واوري بطن ته داخليږي‪ ،‬له هغه ځايه چي د ناﻣه حلقي فربوزي او عموﻣا تنګ وي نو د‬
‫فتق د اختناقي کيدو اﻣکانيت فوق العاده زيات وي‪ .‬که د ناﻣه د فتق ﻣحتوي کوملي وي‬
‫ناروغان د ﻣزﻣن قبضيت‪ ،‬د ګيډي د ګذري کرﻣپ ډوله دردونه او کله کله د زړه بدوايل او‬
‫کانګو څخه شکايت کوي‪ ،‬حتي ځيني وخت د ناتام انسدادي لوحه ﻣينځته اځي‪ ،‬د ناتام‬
‫او تام انسدادي حالت ﻣينځته راتلل په دي فتقونو کي دايس ﻣعني ورکوي چي فتق‬
‫‪ Incarcerated‬او يا اختناقي شوي دي‪ ،‬او ﻣخکي د دي څخه چي د تام انسداد رسيري‬
‫اعراض او عاليم ښکاره يش بايد عملياتو ته اقدام ويش‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪255‬‬

‫تشخيص‪ :‬عموﻣا د رسيري تظاهراتو په اساس وضع کيږي‪.‬‬

‫تفريقي تشخيص‬
‫ثروي فتقونه د تشخيص له نظره هغه وخت ﻣغلق کيږي چي د ارجاع وړتيا ونلری‬
‫او ‪ incarcerated‬اويس‪ ،‬په دي وخت کي د ثري د سليمو او خبيثو توﻣورونو لکه ليپوم او‬
‫نيورو فيپروم رسه غلطيږي له هغه ځايه چي د دي ناروغيو تداوي د عمليات په واسطه اجرا‬
‫کيږي نو ځکه توپريی تشخيص د عمليات په وخت کي وضع کيږي‪.‬‬

‫درﻣلنه‬
‫په کاهالنو کي د ناﻣه فتق ﻣخکي د دي څخه چي په اختناق اخته يش بايد ژر تر‬
‫ژره تداوي او عمليات يش‪ ،‬په لوﻣړۍ ﻣرحله کي د ناﻣه څخه ښکته په ﻣستعرض او نيم‬
‫دايروي ډول د پوستکي شق اجرا او فتقيه کيسه د پوستکي او چارچاپريي انساجو څخه تر‬
‫صفاقي حلقي پوري تسليخ او جال کيږي‪.‬‬

‫پريتواين کييس غاړه د صفاقي حلقی څخه هم جال او وروسته ددي څخه چي پريتواين‬
‫کڅوړي قطع او شونډي يي صفاق الندي وګنډل يش پريتواين سوري بنديږي‪.‬‬

‫د عمليات په دوهمه ﻣرحله کی د صفاقي ‪ Defect‬يا د فتقيه حلقي پاسني شونډي الندي‬
‫خوا ته راوړل کيږي او د حلقي پاسنی شونډي د ساده خياطو په واسطه د هغه په رس ګنډل‬
‫کيږي يا په بل عبارت صفاقي حلقي د واسکټ په شکل يوه طبقه د بلی طبقی الندي او‬
‫يوه طبقه د بلی طبقي د پاسه ګنډل کيږي او په اخر کي د پوستکي عملياتی جرحه بريته‬
‫ګنډل کيږي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫اختناقي فخذي فتق‬

‫تعريف‬
‫د فخذي فتق يو ﻣهم اختالط دي‪ .‬فخذي فوحی د اناتوﻣيکی ساختامن په نظر‬
‫کي نيولو رسه چي په الندي ډول رسه ترشيح کيږي فخذي فتقونه ډير اختناقي کيږي‪.‬‬
 ‫‪ 256‬د ګېډې جراحي‬

‫فخذي حلقه د يو شمري ﻣقاوﻣو او کلکو اربطو څخه تشکيل شوي دي‪.‬‬

‫ﻣستعرض صفاق يا ‪ fascia transversalis‬د فخذی قنات دداخيل فوحی سطح يي پوښ‬
‫کړي اکرثا د فتقيه کييس لپاره يو کلکه عنق جوړوي او کله چي فتقيه کيسه د خپل ﻣحتوي‬
‫رسه دي برخي ته ورسيږي داخل خواته يعني‪ fossa ovalis‬خواته رهناميي کيږي‪.‬‬

‫‪ Fossa ovalis‬چي د هغه ﻣحور د علوي څخه سفلی ته او د انيس څخه وحيش ته اداﻣه‬
‫لري ‪.‬د ‪ fascia lata‬په انسی علوی او د ‪ pubic tubercle‬د سفلی وحشی په ‪3-4 cm‬‬
‫کی قرار لری‬

‫کله چي د فتقيه کييس ﻣحتوي د ﻣخذي قنات په سري کي قدام او علوي خواته ﻣتوجه يش‬
‫د هغه خارجيدل ﻣشکل کيږي له دي کبله اختناقي کيږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫رسيري لوحه‬
‫د ﻣغبنی چوری په پرتله اعراض او عاليم يئ کمه وی عبارت دی له ‪:‬‬

‫درد ‪ dragging :‬وصف لری چه ‪ greater omentum‬د التصاق له کبله راﻣنځته کيږی‬

‫پړسوب ‪ :‬په تفتيش رسه د ورانه په انيس علوي برخه او د ﻣغبني رباط د ﻣتوسط قسمت‬
‫څخه ښکته يوه وتيل کتله ﻣعلوﻣيږي چي دغه کتله کله کله د فعاليت او يا شديد ټوخي رسه‬
‫پيداکيږي او د اسرتاحت په وخت کي د ﻣنځه ځی ‪ ،‬بااخره نوﻣوړي کتله چه د شديد‬
‫ټوخي او يا د دروند وزن د جګولو څخه وروسته پيداکيږی نه يواځي دا چي د اسرتاحت‬
‫او يا فشار په وسيله د ﻣنځه ځي بلکه په ﻣرتقي شکل رسه پړسوب او درد يي زياتيږی ‪.‬‬

‫اختناق ‪ :‬څرنګه چي د فخذی چوری د فتقيه کييس غاړه کلک او کم قطره دي د فتقيه‬
‫کييس ﻣحتوي په اختناق اخته کيږي‪.‬زياتره چاغو ښځو کي راﻣنځته کيږی‪.‬‬

‫د فخذی کانال د تنګوالی له کبله ‪ Expansil impuls‬شتون نلری ‪ ،‬د ارجاع وړتيا کيداشی‬
‫ال فخذی چوره د ‪ pubic tubercle‬په سفلی وحشی کی قرار لری‬
‫شتون ولری ‪ ،‬ﻣعمو ً‬
‫پداسی حال کی چه ﻣغبنی چوره د ‪ pubic tubercle‬په علوی انسی کی ﻣوقيعت لری ‪.‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪257‬‬

‫تشخيص‪ :‬لکه څرنګه چي په ﻣغبني فتق کي وويل شو تشخيص د رسيري ﻣعاينات او د‬

‫ګيډي راديوګرايف رسه چي يو انسدادي حالت اښيي وضع کيږي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫تفريقي تشخيص‬
‫تفريقي تشخيص يي د ﻣغبني فتقونو رسه‪ ،‬التهايب ملفاوي غدوات او ﻣهاجر ابيس‬
‫ګانو رسه کيږي چي ﻣخکي د فخذي غري اختناقي فتقونو په ﻣبحث کي ترشيح کوو‪.‬‬

‫درﻣلنه‬
‫د فخذي اختناقي فتق درﻣلنه يواځي جراحی عمليات دي چي د ﻣغبني يا فخذي‬
‫الري څخه صورت نييس او د عمليات ﻣيتودونه يي ﻣخکي ذکر شوي دي او په دي ځاي‬
‫کي ﻣخکي د دي څخه چي فخذي حلقه قطع يش بايد ملړي د ﻣختنقه فتق ﻣحتوي تثبيت‬
‫يش او بيا فخذي حلقه قطع يش چي البته د فتق د ﻣحتوي رسه لکه چي د ﻣغبني فتق په‬
‫ﻣبحث کي ترشيح شو اقداﻣات صورت نييس‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬

‫د ﻣتوسط خط فتقونه (‪(Epigastric hernia‬‬

‫تعريف‬
‫اناتوﻣي يادونه‪ :‬ابيض يا سپني خط د ګيډي د جدار د قداﻣي ﻣتوسط خط څخه‬
‫عبارت دي چي د ﻣستقيمی عضيل د قداﻣي او خلفي شيت د يو ځاي کيدو څخه ﻣنځته‬
‫راځي‪ .‬يا په بل عبارت دا خط د ګيډي د جدار د ښي او چپ خوا د ﻣنحرفه عضالتو د‬
‫صفاقی برخي ديو ځاي کيدو څخه ﻣنځته راځي نوﻣوړي خط د قص د هډوکي د‬
‫‪ Xiphoid‬بارزي څخه تر ‪ symphysis pubic‬پوري اﻣتداد لري د اخط په خپل يو پردري‬
‫علوي برخه کي د ‪ 1,5 – 3‬سانتي ﻣرتو پوري پراخوايل لري او فربوزي وي د ناﻣه په حذاء‬
‫کي پراخوالی يي کميږي او عاين نه نژدي د هغه پراخوالی ‪ 1-3 mm‬ته رسيږي‪ .‬د دي‬
‫خط داخيل ﻣخ د ‪ periperitoneal fat ، Transversals fascia‬او د پريتوان په واسطه‬
‫پوښ شوي دي‪(Brunicarde F, 2010) .‬‬
 ‫‪ 258‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ ۶-۱۱‬شکل‪ :‬د ﻣتوسط خط فتق )‪(Brunicarde F, 2010‬‬

‫طبقه بندی‬
‫د ‪ ventral hernia‬د ډيل څخه ده چه په الندی ډولونو ویشل کیږی‬
‫‪ single ، strangulation ، irreducible ، reducible :‬او‪. multiple‬‬

‫ايتولوژي‬
‫د ‪ Linea alba‬فتق د پيدا کيدو په هکله دوه تيوري ﻣوجود دي‪.‬‬

‫‪ Linea alba -۱‬په خپل اﻣتداد کي د يو شمري او عيي او اعصابو په واسطه سوري کيږي او‬
‫دا سوري کوم وخت چي د داخل بطني فشار د جګوايل له کبله پراخه شی د هغه څخه‬
‫پريتوان او داخل بطني احشاء دباندي راوځي او د ‪ Linea alba‬يا اپيګاسرتيک فتق‬
‫جوړوي‪.‬‬

‫‪ Linea alba -۲‬په ځيني برخو کي په والدي ډول ضعيفه پايت کيږي چي د والدت څخه‬
‫وروسته دا ضعيفه ناحيي تقويه کيږي او که دا کار صورت و نه نييس په دي ضعيفه ناحيه‬
‫کي فتق پيداکيږي‪ .‬د احصايئ له نظره ‪ 3%‬خلک د ﻣتوسط خط فتق لري په نارينو کي‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪259‬‬

‫دري چنده زياد تر تصادف کوی او زياد تره د ‪ – 20‬او ‪ 40‬کلني عمرونو کي عموﻣيت‬
‫لري په ‪ 20‬فيصد پيښو کي نوﻣوړي فتق ‪ Multiple‬وي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫رسيري لوحه‬
‫د ناﻣه څخه پورته د ﻣتوسط خط په رس يوه کتله ﻣوجوده وي چي يب درده او د‬
‫ناروغ يا ډاکرت له خوا د ګيډي د عادي ﻣعايني په وخت کشف کيږي که کتله وړه وي‬
‫ﻣعموال ‪ periperitoneal fat‬دا کتله جوړوي او که غټه وي اﻣکان لري چي د سوري‬
‫څخه پريتواين کڅوړي او د هغه په ﻣنځ کي بطني احشا لکه ثرب‪ ،‬وړي او غټی کوملي د‬
‫باندي وتلی وي چي په دي حالت کي فتق اختناقي کيدو او‪ Incarceration‬ته زيات‬
‫ﻣيالن لري‪ .‬د لينا البا فتق رسيري اعراض د ناروغی د تشخيص په هکله غټ پروبلم جوړوي‬
‫څرنګه چي ځيني ناروغان په اپي ګاسرت يک ناحيه کي خفيف درد حس کوي او لږ تندرس‬
‫به ﻣوجوده وي په ځيني ناروغانو کي د ‪ epigastric‬درد د سوزش وصف لري چي ستون‬
‫فقرات يا د ګيډي ښکتني برخو ته انتشار کوي نوﻣوړي دردونه اﻣکان لري چي د ګيډي د‬
‫پړسوپ‪ ،‬زړه بدوايل او کانګو رسه ﻣلګري وي زيا تر وخت د ډوډۍ خوړلو څخه وروسته‬
‫پيدا کيږي او د ستون استاخ رسه له ﻣنځه ځی ‪(.‬دي حالت کي فتقيه کيسه ګيډي خواته‬
‫ننوځي او ارجاع کيږي) )‪ (Lawrence, 2018‬تشخيص د رسيري ﻣعايناتو رسه چي ﻣخکي‬
‫ورڅخه ذکر شو اجرا کيږي اﻣا په هغه حالتونو کي چي فتق ‪ Incarcerated‬شوي اويس‬
‫يادا چي فتق کوچنی او ناروغ چاغ وی تشخيص يي تريو حده ستونزﻣن وي او د ګيډي د‬
‫جدار د سليمو توﻣورو رسه ﻣغالطه کيږي او حقيقي تشخيص يئ يواځي د عمليات په وخت‬
‫وضع کيږي‪ .‬تفريقي تشخيص په هغه حالتونو کي چي د ﻣتوسط خط فتق ډير کوچنی او په‬
‫ﻣشکل رسه د جس وړ وي له هغه ځايه چي ناروغ په اپي ګسرتيک ناحيه کي درد حس‬
‫کوي بايد د پيستيک قرحی‪،‬هياتل فتق ﻣزﻣن پانکاتيت او د کولی سيستايتس رسه تفريق‬
‫يش‪ ،‬اﻣا که په دقيق جس رس ه د ﻣتوسط خط په حذاء کي يوه کتله د جس وړ وی د ﻣعدي‬
‫او صفراوي کڅوړي راديوګرايف ﻣارﻣل وی ‪ .‬او هم البراتواري ﻣعاينات او ﻣخصوصا په‬
‫وينه کي د ‪ Amylase‬کچه نورﻣل وی تشخييص اهميت لري اوبه اسانی رسه تفريق کيږي‪.‬‬
‫همدايس که د ﻣتوسط خط کتله د جس وړ وي د تحت الجلدي ليپوم ‪ ،‬فربوم او نيورو‬
 ‫‪ 260‬د ګېډې جراحي‬

‫فربوم رسه تفريق يش او څرنګه چي په ټولو حااتو کي عمليات رضوري دي نو تفريق يي‬
‫د عمليات په وخت اجراء کيږي‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫اختالطات‬
‫اختالطات يئ د نورو چورو په شان د ‪ obstruction،ireducibility‬او اختناق څخه‬
‫عبارت ده ‪.‬‬

‫درﻣلنه‬
‫درﻣلنه د جراحی عمليات څخه عبارت دي چي د ‪ open‬جراحی او‬
‫يا ‪ Laparascopic‬عمليي رسه تر رسه کيږي‪ .‬کوم وخت چي د ﻣتوسط خط فتق د رسيري‬
‫اعراضود پيداکيدو سبب شوي وي يا دا چي د هغه قطر د نيم سانتي ﻣرتو څخه زيات وي‬
‫د جراحی ‪ procedure‬په واسطه درﻣلنه رسته رسيږي په دايس حال کي چي د عملياتو‬
‫څخه ﻣخکي ناروغ ته ﻣعدوي تيوب تطبيقيږي (تر څو چي وروسته د عملياتو څخه د‬
‫ﻣعدي توسع پيدا نيش ځکه چي که ﻣعده وپړسيږي پر خياطو باندي فشار وارديږي او‬
‫کوکونه شکيږي) د عموﻣي انستيزي تر رشايطو الندي پر ﻣتوسط خط باندي يو طوالين‬
‫شق اجراء او پريتواين کڅوړه د لينا البا تر سوري پوري تسليخ کيږي‪ .‬وروسته پريتواين‬
‫کيسه شق او ﻣحتوي يي تفتيش کيږي که ﻣحتوي يي نورﻣال حالت ولري په دی صورت‬
‫کی ابيض خط باندي پورته او الندي شق اجراء تر څو د کييس عنق ازاديش او د فتقيه‬
‫کڅوړی ﻣحتوي ارجاع او بطن ته داخل يش‪.‬‬

‫او په ‪ Incarcerated‬حالتونوکي التصاقات يئ خالص او بيا د فتق کڅوړی ﻣحتوي بطن ته‬
‫اچول کيږي‪،‬د بطن د جوف د تفتيش څخه وروسته لکه چي په نورﻣال الپراتوﻣي د ګيډي‬
‫جدار تړل کيږي په دي ځاي کي هم لوﻣړي پريتوان د هغه په رس صفاق تحت الجلد او‬
‫پوستکي ګنډل کيږي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫د ګيډي د جدار نادر فتقونه‬

‫‪ :interparietal hernia -۱‬د ‪ interstitial‬چوري په نوم هم ياديږي چي اساسا‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪261‬‬

‫د ﻣغبني چوري څخه عبارت دي ‪ .‬ددی په عوض چي نارﻣل الره غوره کړي او صفن ته‬
‫ورسيږي د ګيډي د جدار د عضيل طبقاتو په ﻣنځ کي سري کوي او په پايله کي‬
‫‪ interparietal‬چوره راﻣنځته کيږي‪.‬‬

‫طبقه بندي‪ :‬په دري ډولونو باندي ويشل شوي دي‪.‬‬

‫‪ :Preparietal – A‬په دي نوعه کي فتقيه کيسه د ﻣستعرض صفاق او پريتوان تر ﻣنځ ځای‬
‫نييس او ‪ ٪۲۰‬پيښو کي ليدل کيږي‪ .‬کيسه د کوچني ډايورتيکول په ډول وي‪.‬‬

‫‪ :Interparietal – B‬د ‪ intramuscular‬په نوم هم ياديږي چي د زيات ﻣعمول ډول څخه‬

‫عبارت ده ‪ .‬فتقيه کيسه د ‪ M O Ext‬او ‪ M O Int‬عضالتو د ﻣنځ څخه ترييږي‪ .‬کوم‬
‫پړسوب چي د فتقيه کييس له اﻣله پيدا کيږي د ناروغ د ناراﻣی الﻣل کيږي‪.‬‬

‫‪ :Extraparietal -C‬د ‪ inguino-superficia variety‬په نوم هم ياديږي په دي نوعه‬

‫کي فتقيه کيسه د ‪ M O Ext‬د ‪ aponeurosis‬څخه د باندي او د ګيډي د جدار د سطحی‬
‫صفاق نه الندي ترييږي او ﻣعموالً د ‪ ectopic testes‬او ‪ undescended testes‬رسه يو‬
‫ځاي وي‪.‬‬

‫رسيري تظاهرات‬
‫نوﻣوړي ناروغان چي اکرثا ً نارينه وي د کوملو په انسدادي او يا اختناقي لوحه‬
‫ﻣراجعه کوي‪.‬‬

‫درﻣلنه‬
‫کيسه پيدا او خالصيږي‪ ،‬ﻣحتوي يي بطن ته ارجاع او د غاړي څخه غوټه کيږي‬
‫او نقيصه ترﻣيم کيږي‪(Williams, 2013) .‬‬
 ‫‪ 262‬د ګېډې جراحي‬

‫‪Spigelian Hernia‬‬
‫تعريف‬
‫له هغه ځايه چي ‪ Lina Semilunaris‬او د ريکتوس د عضيل وحيش کنار يو‬
‫د بل رسه تقاطع کوي يوه ضعيفه ناحيه ﻣينځته راځي چي د همدي ضعيفي ناحيي څخه‬
‫پريتواين کيسه د بطن د جدار څخه ترييږي او د پوستکي الندي ځاي نييس د‬
‫‪ Spigelian Hernia‬په نوم ياديږي‪(Williams, 2013).‬‬

‫الﻣل‬
‫ﻣتکرر اﻣيدواري‪ ،‬زوړ عمر‪ ،‬د ګيډي داخيل فشار لوړوايل‪ ،‬ﻣزﻣن ټوخي اود‬
‫عضالتو استحاله )‪.(degeneration‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫په نارينه او ښځينه ؤ کي په شان راﻣنځته کيږي او پيښي د ‪ ۵۰‬کلني په شاوخوا‬
‫کي زيات وي‪ .‬يو نرم‪ ،‬فيصييص او د ارجاع وړ کتله د ناﻣه څخه ښکته او وحيش خواته‬
‫ﻣوقعيت لري‪ .‬ځيني وخت حساس وي او د ټوخي رسه ‪ Expansile impulse‬ليدل‬
‫کيږي‪.‬‬

‫پلټنه‬
‫‪ :u/s -۱‬په ‪ semilunar line‬کي نقيصه را په ګوته کوي‪.‬‬

‫‪ :X-ray -۲‬د ګيډي د ايکرسي په وحيش ﻣنظره کي د کوملو عروات د پريتواين جوف‬
‫څخه د باندي ليدل کيږي‪.‬‬

‫تفريقي تشخيص‬
‫‪ -۱‬د رکتوس شيت د هبامتوم‪ :‬چي په دي حالت ‪ cough impulse‬ﻣوجود نه‬
‫وي‪ ،‬په ناڅاپي ډول پيدا کيږي او حساس وي‪.‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪263‬‬

‫‪ -۲‬د ګيډي د جدار د پيوجينيک ابسی رسه‪ :‬زياتره ديابيتيک ناروغانو کي راﻣنځته کيږي‬
‫چي حساس وي او لوړه تبه ﻣوجود وي‪.‬‬

‫اختاطات‪ :‬د اختناق او ‪ Richter’s‬چوري څخه عبارت دي‪.‬‬

‫درﻣلنه‬
‫د پړسوب د پاسه د ‪ ۶-۵‬سانتي ﻣرت په اندازه شق اجراء کيږي د ګيډي د جدار‬
‫عضالت ‪ split‬او يا قطع کيږي کيسه پيدا او خالصيږي ﻣحتوي يي بطن ته ارجاع او نقيصه‬
‫ترﻣيم کيږي‪(Williams, 2013) .‬‬

‫لوﻣرب چوره‬
‫لوﻣرب چوره په دوه ډوله دي‪:‬‬

‫‪ -۱‬ابتدايئ‪ :‬نوﻣوړي چوره په ‪ Inferior Lumbar triangle of petit‬راﻣنځته کيږي چي‬

‫حدودات يي په اندي ډول دي‪.‬‬

‫‪ )۱‬سفيل – ‪ )۲ .iliac crest‬وحيش – ‪ )۳ External oblique‬انيس – ‪Latissimus‬‬

‫‪dorsi‬‬
‫او په ‪ Superior Lumbar triangle of Grynfeltt‬چي حدودات يي عبارت دي له‪:‬‬

‫‪(1‬پورته – ‪ 12th‬ضلع ‪. (2‬انيس‪ (3 .Sacrospinalis -‬وحيش – ‪Internal oblique‬‬

‫‪ -۲‬ثانوي‪ :‬چي په الندي حالتونو کي راﻣنځته کيږي‪.‬‬

‫‪ )۱‬د پښتورګو په عملياتونو کي چي د ‪ loin‬شق پواسطه اجراء شوي وي ‪ )۲‬انتانات او د‬

‫‪ loin‬عضالتو ضعيفي او ‪ )۳‬د فقراتو د ‪TB‬عمليات د ‪ loin incision‬شق رسه‪.‬‬

‫تفريقي تشخيص‪ -۱ :‬د لوﻣرب د ناحيي د‪ :Lipoma‬ليپوم نرم او فصييص وي او جس کي‬

‫د ګوتو اندي ښوئيږي‪.‬‬

‫‪ -۲‬د ‪ cold‬ابسی‪ :‬په ثانوي ډول د فقراتود توبوکلوز له کبله راﻣنځته کيږي چي د غري‬
‫حساس کتيل په ډول د‪ paravertebral‬په ساحه ليدل کيږي‪.‬‬
 ‫‪ 264‬د ګېډې جراحي‬

‫درﻣلنه‪ :‬که نقيصيه کوچنی وي د ساده خياطو رسه او که لويه وي د ‪ Mesh‬رسه ترﻣيم‬
‫کيږي‪.‬‬

‫‪:Obturator hernia‬‬

‫نوﻣوړي چوره په ‪ Obturator‬قنات کي راﻣنځته کيږي‪ .‬حدودات په علوي کي د ارتقاق‬

‫عاين ‪ superior ramus‬او په سفلی کي د اوپتوراتورصفاق د تريه کنار پواسطه احاطه او‬
‫د ‪ pectineus‬عضلی پواسطه پوښل شوي دي‪.‬‬

‫الﻣلونه‪ :‬ښځينه ؤ کي‪ :‬په ښځينه ؤ کي د ﻣستعرض صفاق قطر پراخه وي (په ښځينه ؤ کي‬
‫ﻣثلثي او نارينه ؤ کي بيضوي شکل لري)‪ ،‬ﻣتکرر حمل‪ ،‬د وزن د السه ورکول او ﻣزﻣن‬
‫ټوخي‪.‬‬

‫کلينيکي لوحه‪ ٪۸۰ :‬انسداد او اختناق د ﻣعمولو اعراض او عالميو څخه دي‪ ،‬درد زيات‬
‫شديد وي او د ‪ Obturator‬عصب په اﻣتداد انتشار کوي او تر ‪ knee joint‬پوري رسيږي‬
‫چي د ‪ How ship-Romberg sign‬په نوم ياديږي‪ .‬د ناروغ ‪ leg‬د ‪ semi flexed‬په‬
‫وضعيت کي وي او د ‪ leg‬د حرکت رسه درد شديد کيږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫فزيکي ﻣعاينه‪ :‬کله چي ‪ limb‬ته ‪ abduction ،flextion‬او خارج طرف ته ‪rotation‬‬

‫ورکړل يش چوره واضح کيږي‪ .‬دغه چوره د ‪ ۶۰‬کلني څخه وروسته اﻣنځته کيږي‪ ،‬ښځي‬
‫د نارينه ؤ په پرتله زيات اخته کيږي‪ .‬که اختناق اﻣنځته شوي وي د ﻣغبني رباط د انيس‬
‫کنار په سفيل کي ‪ cyanosis‬ليدل کيږي او ‪ ٪۲۰‬ناروغان په ﻣغبني ناحيه کي د جس وړ‬
‫چوري څخه شکايت لري‪.‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬څرنګه چي د ‪ Obturator‬صفاق د انسداد الﻣل کيږي اړينه ده چي قطع يش‬

‫(عصب او رشيان د فتقيه کييس په خلفي وحيش کي ﻣوقعيت لري) اکرثيت پيښي د‬
‫انسداد او اختناق په لوحه کي وي نو ‪ lower abdominal laparotomy‬تر رسه کيږي‬
‫بطن خالصيږي ‪ Obturator‬صفاق چي د انسداد الﻣل شوي دي قطع کيږي‪ ،‬فتقيه کيسه‬
‫خالص که ﻣحتوي يي نارﻣل وي بطن ته ارجاع او که ګانګرين وي ريزکشن کيږي اود‬
‫‪ Obturator‬فوحی د پاسه ‪ broad‬رباط خياطيه کيږي او يا ‪ Mesh‬تطبيق کيږي‪.‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪265‬‬

‫د عجان چوري‬
‫نوﻣوړي چوري نادره وي او په ﻣختلفو شکلونو تظاهر کوي‪ .‬چوره د عجان د‬
‫ځمکي عضالت او صفاق کي راﻣنځته کيږي‪.‬‬

‫‪ -۱‬قداﻣي وحيش ‪ perineal‬فتق‪ :‬په ښځو کي راﻣنځته کيږي او په ‪ labium majus‬کي د‬

‫يو پړسوب په بڼه تظاهر کوي‪.‬‬

‫‪ -۲‬خلفي وحيش‪ perineal‬فتق‪ :‬دغه نوعه چوره ‪ levator ani‬څخه ترييږي‬

‫او‪ ischiorectal fossa‬ته داخليږي‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻣتوسط ‪ :sliding hernia‬دا نوعه چوره نادر وي او د رکتم د بشپړ پرولپس په بڼه کي‬
‫تظاهر کوی‪.‬‬

‫‪ -۴‬د عمليات څخه وروسته چوره‪ :‬د عجان د ناحيي سکار کي راﻣنځته کيږي لکه د رکتم‬
‫د ايستلو د پاره د ‪ abdominoperineal resection‬اويا ‪ perineal prostatectomy‬له‬
‫کبله پيدا کيږي‪.‬‬

‫کلينيکي تظاهرات‪ :‬يب اعراضو او عالميو پړسوب ﻣوجود وي او يا به ناروغ ته درد‪،‬‬

‫‪ ،dysuria‬د کوملو انسداد‪ ،‬د عجان د ناحيي تقرحات او خونريزي پيدا يش‪.‬‬

‫درﻣلنه‪ :‬که چوره لويه وي درﻣلنه يي ستونزﻣن وي چي په دي صورت د ‪ abdominal‬او‬

‫‪ perineal‬د الري جراحی اجراء کيږي‪ Mesh .‬تطبيق او هم د عجان د ناحيي عضالت‬
‫او صفاق په کايف توګه ترﻣيم يش‪(Ellis, 2010) .‬‬

‫حاد بطن‬

‫تعريف‬
‫د جراحی يو عاجل حالت دي چي د ګيډي د ناڅاپي شديد درد‪ ،‬تندرنس‪ ،‬او‬
‫د عضالتو د شخوايل رسه رشوع کيږي او د ‪ ۲۴‬ساعتو څخه لږ شتون لري‪.‬څرنګه چي د‬
 ‫‪ 266‬د ګېډې جراحي‬

‫شديد درد او وژونکي حالت لکه (د بطني ابهر د انيوريزم رپچر) ريکوري او چټک‬
‫درﻣلنه يي خوا زياته ﻣهمه ده چي ﻣعموالً عاجل جراحی درﻣلني ته اړتيا لري‪.‬‬

‫ايتولوژي‬
‫د حاد بطن الﻣلونه په څلورو کټګوريو ويشل شوي دي‪.‬‬

‫‪ -۱‬التهايب‪:‬‬
‫‪ -A‬ثانوي باکرتيايي پريتونايتس‪ :‬ﻣوضعي او يا عموﻣي‪ -B .‬ابتدايي باکرتيايي‬
‫پريتونايتس‪.‬‬
‫‪ ۲‬تراوﻣاتيک‪:‬‬
‫‪ – A‬د جاﻣد غړو جروحات‪ :‬د ګيډي په داخل کي د ‪ bleeding‬الﻣل کيږي‬
‫‪ :Peritonitis – B‬په ثانوي توګه د کوملو د جرحی له کبله راﻣنځته کيږي‪.‬‬
‫‪ -۳‬انسدادي‪:‬‬
‫‪ – A‬د کوملو حاد انسداد (وړي کوملي)‪ – B.‬د کوملو ﻣزﻣن انسداد (‪)colonic‬‬
‫‪ -۴‬وعايئ‪ – A:‬ﻣيزانترييک انفارکشن‪ – B .‬داخيل او يا خارجي اختناقي چوري‪.‬‬
‫‪ – C‬د وړو يا غټو کوملو تدور‪(Lawrence, 2018) .‬‬

‫پتوفیزیولوژی‬
‫حشوی دردونه د ګیډی د احشاؤ څخه رسچینه نیسی نوﻣوړی احشاء د خود ﻣختاره‬
‫عصبی الیا فو پواسطه تعصیبیږی چه عمدتا ً د توسع او د عضالتو د تقلصاتو په وړاندی خواب‬
‫وائی نه د قطع کیدیلو ‪ ،‬څیري کیدیلو او نه د ﻣوضعی تخریشاتو په وړاندی‪ .‬حشوی دردونه په‬
‫عموﻣی ډول ‪ ،dull ، vague‬ضعیف او ځورونکی وی‪.‬‬

‫کلينيکي لوحه‬
‫اعراض‪ :‬د ګيډي د درد څخه عبارت دي چي د حاد بطن د ﻣعمولو اعراضو‬
‫څخه دي‪ .‬درد يا به کوليکي وي چي د ﻣنځ خايل اعضاوو بندش په ګوته کوي او د‬
‫ﻣلساء عضاتو د انقباض او کشش له کبله اﻣنځته کيږي د بل طرفه دواﻣدار دردونه انتان‪،‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪267‬‬

‫التهاب او يا اسکيميا راښيي‪ .‬همدارنګه کانګي‪ ،‬تبه‪ ،‬تکي کارديا او قبضيت به ﻣوجود‬
‫وي‪.‬‬

‫عاليم‪ :‬حاد بطن اﻣکان لري د يوه يا په ترکيبي ډول د الندي عالميو رسه يو ځاي وي د‬
‫ګيډي پړسوب‪ peristalsis ،‬تر سرتګوليدل کيږي‪ .‬انيميا او د ويني فشار ټيټ ‪ ،‬ناروغ‪.‬‬
‫توکسيک حالت او هايپوکراتيک ﻣخ لري‪ .‬د ‪ bowel sound‬عدم ﻣوجوديت چي‬
‫‪ peritonitis‬باندي داللت کوي‪ ،‬همدارنګه ځيني خالص ټستونه تر رسه يش لکه‬
‫‪ Psoas.sign‬د اپنديسايتس‪ ،‬ﻣوريف ‪ sign‬د حاد کويل سيستيت او د ‪dehydration‬‬
‫اندازه کول د ‪ loss of fluid‬د پاره‪ .‬تشخیص ئی د کلينيک‪ ،‬تاريخچي‪ ،‬فزيکي ﻣعايني‬
‫او البراتواري ﻣعايناتو پواسطه تر رسه کيږي‪.‬‬

‫البراتواری ﻣعاینات‬
‫د ويني ﻣعاينه‪ CBC :‬د انتان او ‪ blood loss‬په ﻣوخه ﻣعاينه يش‪ .‬که ناروغ د‬
‫اپيګاسرتيک د ناحيي درد ولري ‪ lipase‬او ‪ amylase‬بايد اندازه يش‪ .‬د ‪ RUQ‬د درد په‬
‫صورت کي ‪ ،LFT‬د هيامچوريا‪ Dysuria ،‬او ‪ flank pain‬د پاره د ﻣيتيازو ﻣعاينه او‬
‫وينه کي ‪ BUN‬او ‪ Creatinine‬اندازه يش او ښځينه ناروغانو کي ‪ pregnancy test‬تر‬
‫رسه يش‪.‬‬

‫راديولوژي‪ :‬د ګيډي راديوګرايف د والړي اوستون ستاخ په وضعيت او د سيني ايکرسي د‬
‫والړي په حالت د حجاب حاجز التدي د ‪ free air‬د ليدولو په ﻣوخه اجراء يش‪.‬‬

‫همدارنګه ‪ DPL,CT Scan, U/S‬او ‪ Laparoscopic‬ﻣعايني په هغه ناروغانو کي چي د‬

‫بطن په پڅی تراوﻣا اخته وي او قلبي وعايي سيستم يي ښه وي (شاک کي نه وي)تر رسه‬
‫کيږي‪(Zinner J, 2007) .‬‬

‫د ناروغ د بشپړ تاریخچی په تعقیب ﻣعاینه کوونکی باید د فیزیکی ﻣعاینی د ﻣوندنی په‬
‫استفادی رسه د توپیری تشخیص ملړنی او ﻣقدم لست چمتو کړی او الندی ټکوته باید‬
‫پاﻣلرنه وشی ‪.‬‬
 ‫‪ 268‬د ګېډې جراحي‬

‫د ناروغ عمر او جنس توپیری تشخیص کی ﻣرسته کوی باید پام کی و نیول شی د ساری‬
‫په توګه په ځوانانو کی ‪ meseteric adenitis‬حاد اپندیست ته ورته اعراض او عالیم‬
‫ورکوی‪ ،‬د اﻣیدواری په داوران کی ‪ gyneacology‬تشوشات رسه د ګیډی دردونه پیچیلی‬
‫کیږی دارنګه‪acute Cholecystitis, appendicitis, intestinal obstruction,cancer‬‬
‫او د اوعیو ناروغی په زړو ناروغانو کی د جراحی د حاد بطن د غوره دالیلو څخه دی ‪.‬‬

‫درﻣلنه‬
‫‪ --I‬د عمليات د پاره د ناروغ اﻣاده کول‪:‬‬

‫‪ )۱‬د ‪ resuscitation‬په ﻣوخه ‪ IV‬د اري ﻣايعات ور کول‪ )۲ .‬انتي بيوتيک که استطباب‬
‫ولري‪ Catheterization )۳ .‬او د ‪ NGT‬تطبيقول‪ )۴ .‬د تشخيص د تائيد څخه‪.‬وروسته د‬
‫درد ضد درﻣل ‪.‬‬

‫‪ -II‬جراحی‪ :‬د الﻣلونو په ﻣطابق پريکړه لپراتوﻣي‬

‫د ناروغ ‪ Monitoring‬او د عمليات څخه وروسته د ناروغ تعقيبول‪(Williams, 2013) .‬‬

‫د ګېډې جدار فتقونه ‪269‬‬

‫لنډيز‬
‫چوره په اصل کي د يوي التينی کليمی چه د رپچر په ﻣعنا ده اخيستل شوي ده‬
‫او عبارت ده له‪ :‬د يوي طبيعي يا غري طبعی فوحی څخه د بطنی احشاوو او يا د هغوى د‬
‫يوي برخی وتل د چوري په ناﻣه ياديږي چي د پريتواين کييس لرونکى وي او د پوستکي‬
‫الندي ښکاره کيږي‪.‬‬

‫فتقونه د ايتولوژي‪ ،‬اناتوﻣوپتالوژي‪ ،‬اعراض‪ ،‬اختالطات او سري د اوصافو د نظره رسه ورته‬
‫دي‪ .‬د بطن د جدار زيات ﻣعمول فتقونه عبارت دي له‪:‬‬

‫ﻣغبني چوري‪ :‬ﻣستقيم او غري ﻣستقيم ‪ ،٪۷۳‬فخذي چوره ‪ ،٪۱۷‬ثروي او پاا اﻣبيليکل‬
‫‪ ،۴،۸٪‬د عمليايت ناحیي چوره يا ‪۰،۱٪ incisional hernia‬‬

‫يوه چوره دري برخي لري‪ .١ :‬د چوري کيسه ‪ :٢‬د چوري د کييس ﻣحتوى ‪ :٣‬د چوري‬
‫سري‬

‫چوره بيدون د دي څخه چې ﻣوقعيت يئ په نظر کي ونيول يش په الندي ډول طبقه‬

‫بندي شوي دي‬

‫‪ -١‬هغه چوره چي د ارجاع وړتيا ولري ‪Reducible Hernia‬‬

‫‪ -٢‬هغه چوره چي دارجاع وړتيا ونه لري ‪Irreducible Hernia‬‬

‫‪ -٣‬انسدادي چوره ‪Obstructed Hernia‬‬

‫‪ -٤‬اختناقی چوره ‪Strangulated Hernia‬‬

‫‪ -٥‬التهابی چوره ‪Inflamed Hernia‬‬

‫دارجاع وړ فتق د هغه چوري څخه عبارت ده چي ﻣحتوى يي ازاد او سامله وي او د‬

‫اسرتاحت په وخت کي خپله يا د ناروغ او يا جراح پواسطه ارجاع يش دارجاع په وخت‬
‫کي که ﻣحتوى کوملي وي د ‪ gargle‬اواز اوريدل کيږي چي په ملړي رس کي ارجاع‬
‫ﻣشکل او وروسته اسانيږي او برخالف که چريي ﻣحتوى د کييس ثرب وي اواز نه کوي‬
 ‫‪ 270‬د ګېډې جراحي‬

‫په رس کي ارجاع يي اسانه ﻣګر وروسته ﻣشکل کيږي ځکه اکرثا ثرب د کييس رسه نښتي‬
‫وي‪ .‬د ارجاع وړ چوره د ټوخي په وخت کي يو توسع او ‪ Impulse‬ښکاره کوي‪.‬‬

‫غري قابل ارجاع فتق د هغه فتق څخه عبارت ده چي د کييس ﻣحتوى دوباره بطن ته‬
‫دارجاع وړ نه وي په دغه چوره کي د چوري داختالطاتو ټول اعراض او عاليم ﻣوجود‬
‫وي او دغه چوره اکرثا په ‪ Omentocele‬داللت کوي چي د ناﻣه او يا فخذي فتق کي‬
‫پيدا کيږي او دا هم بايد په ياد ولرو چي اختناق په ‪ Irreducible‬چوره کي زيات راﻣنځته‬
‫کيږي‪.‬‬

‫اختناقي فتق‪ :‬هر کله چي د چوري ﻣحتوي د اين او دواﻣداره فشار الندي رايش او اروا‬
‫يئ خرابه کړي وي چي د اختناقي چوري په نوم ياديږي‪ .‬اختناقي چوره کي کيداى يش‬
‫چي په ﻣقدم ډول د کييس ﻣحتوى ګانګرين يش او ګانګرين هغه وخت راﻣنځته کيږي‬
‫چي د کييس عنق د فشار الندي وي‪ .‬رسه له دي چي د ﻣغبني ناحيی چوره ‪ ١٥-٦‬واري د‬
‫فخذي فتق په پرتله زياته پيدا کيږي‪ ،‬خو بيا هم فخذي چوره د کييس د عنق د تنګوايل او‬
‫سختوايل له کبله ډير زيات په اختناق اخته کيږي‪.‬‬

‫ﻣغبني فتقونه د ﻣغبني ناحيی څخه د بطنى احشاء يا د هغي د يوي برخي خارجيدل د‬
‫ﻣغبني چوري په ناﻣه ياديږي دغه ساحه د بطن د جدار يوه ضعيفه ساحه ده چي د ﻣغبني‬
‫کانال‪ ،‬ژورﻣغبني حلقي او سطحی ﻣغبني فوحی پواسطه جوړ شوى دي‪.‬‬

‫فخذي چوره‪ :‬هر کله چي بطني احشاء د فخذي کانال څخه تري او ‪ Scarpa‬ﻣثلث کي د‬
‫پوستکي الندي ښکاره يش فخذي چوره ورته ويل کيږي‪.‬‬

‫د پيښي د کرثت د نظره دريم ځاي لري (‪ incisional‬چوره دوهم ځاي لري) ‪ ٪۲۰‬ښځينه‬
‫او ‪ ٪۵‬نارينه ؤ کي پيدا کيږي فخذي چوره د چوره بند پواسطه نه کنرتول کيږي څرنګه‬
‫چي د فخذي چوري د کييس غاړه تنګه‪ ،‬تريه اوکلک کنارونه لري زياتره په اختناق باندي‬
‫اخته کيږي چي د اهميت وړ دي او ‪ ٪۴۰‬پوري په اول ځل د اختناق په لوحه کي تظاهر‬
‫کوي‪.‬ﻣعموال يو طرفه وي چي ښي طرف نسبت چپ طرف ته زيات ﻣصابيږي او ‪۲۰-۱۵‬‬
‫‪ ٪‬دوه اړخيزه وي‪.‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪271‬‬

‫د عمليايت شق چوري (‪ :)Incisional Hernia‬د ‪ ventral hernia‬او يا‬

‫‪ postoperative hernia‬هم ورته وايي او عبارت د هغه چوري څخه دي چي د ضعيف‬
‫نديب نسج د الري ﻣنځته راځي او په ښځو کي زيات ليدل کيږي‪ .‬هر کال تقريبا دوه‬
‫ﻣيليون لپراتوﻣي اجرا کيږي په ‪ USA‬کي هر کال تقريبا ‪ ۱۰۰۰۰۰‬پوري د بطني‬
‫‪ incisional‬چوري دوباره ترﻣيم صورت نييس‪ .‬د ‪ incisional‬چوري د ترﻣيم څخه‬
‫وروسته د نکس يا ‪ recurrence‬اندازه ‪ ٪ ۱۰ -۵‬له لوﻣړي عمليات وروسته ده ‪ ،‬وروسته‬
‫په اول دوه کلونو کي د‪ incisional‬چوري ﻣوجوديت ‪ ٪۵۰‬څخه زيات وي‪.‬‬

‫ثروي فتقونه‪:‬د رحم په داخل کي د جنيني حيات په دوان کي کوملي د يو فزيولوژيک فتق‬
‫په ډول په داخل د ثروي حبل کي تر يوي اندازي ځاي په ځاي وي‪ ،‬او داخل رحمي ژوند‬
‫په لسمي هفتي کي د ثروي حبل څخه بطن جوف خوا ته ځاي په ځاي کيږي‪ ،‬او د‬
‫پوستکي اپيتل د ثروي حبل په برخه کي نژدي کيږي او ثروي حبل د يو ﻣتضيقي حلقي په‬
‫شکل احاطه کوي‪ ،‬ځيني وخت د داخل رحمي ژوند د لسمي هفتي په جريان کي کوملو د‬
‫ګيډي جوف ته نه داخليږي او د ثروي حبل په ﻣنځ کي پايت کيږي‪ ،‬او په نتيجه کي‬
‫پوستکي ثروي حبل د يوي پراخي حلقي په شکل احاطه کوي‪ ،‬او د والدت په وخت کي د‬
‫حبل ثروي په ﻣينځ کي د يوه کوچني يا لوي فتق په ډول پايت کيږي‪.‬‬

‫اختناقي فخذي فتق‪ :‬د فخذي فتق يو ﻣهم اختالط دي‪ .‬فخذي فوحی د اناتوﻣيک‬
‫ساختامن په نظر کي نيولو رسه چي په الندي ډول رسه ترشيح کيږي فخذي فتقونه ډير‬
‫اختناقي کيږي‪.‬‬

‫د ګيډي په سفلی برخو کي او يا د سکاريا ﻣثلث په ناحيه کي شحمي قرب پريتواين‬

‫التصاقات د فتقيه کييس رسه د دي سبب کيږي چي کيسه بريته ارجاع نيش‪.‬‬

‫د ﻣتوسط خط فتقونه (‪ (Epigastric hernia‬ابيض يا سپني خط د ګيډي د جدار د‬

‫قداﻣي ﻣتوسط خط څخه عبارت دي چي د ﻣستقيم عضيل د قداﻣي او خلفي شيتو د يو‬
‫ځاي کيدو څخه ﻣنځته راځي يا په بل عبارت دا خط د ګيډي د جدار د ښي او چپ خوا‬
‫د ﻣنحرفه عضالتو د صفاقي برخي د يو ځاي کيدو څخه ﻣنځته راځي نوﻣوړي خط د‬
 ‫‪ 272‬د ګېډې جراحي‬

‫قص د هډوکي د ‪ Xiphoid‬بارزي څخه تر ارتفاق عانه پوري اﻣتداد لري د اخط په خپل‬
‫وار يو پردري علوي برخه کي د يونيم څخه تر دري سانتي ﻣرتو پوري پاخوايل لري او‬
‫فربوزي وي د ناﻣه په حذاء کي پراخوايل يي کميږي او عاين ته نږدي د هغه پرخوايل يوه‬
‫يا دري ﻣيل ﻣرتو ته رسيږي د دي خط داخيل ﻣخ د ‪ Transversals fascia‬او پريتوان‬
‫ته نژدي د وازدي او د پريتوان په واسطه پوښ شوي دي‪.‬‬

‫حاد بطن‪ :‬د جراحی يو عاجل حالت دي چي د ګيډي د ناڅاپي شديد درد‪ ،‬تندرنس‪ ،‬او‬
‫د عضالتو د شخوايل رسه رشوع کيږي او د ‪ ۲۴‬ساعتو څخه لږ شتون لري‪.‬څرنګه چي د‬
‫شديد درد او وژونکي حالت لکه (د بطني ابهر د انيوريزم رپچر) ريکوري او چټک‬
‫درﻣلنه يي خورا زياته ﻣهمه ده چي ﻣعموال عاجل جراحی درﻣلني ته اړتيا لري‪.‬‬
‫د ګېډې جدار فتقونه ‪273‬‬

‫پوښتني‬
‫لوﻣړي پوښتنه ‪ :‬ﻣستقيم ﻣغبني چوره يو د الندي خواصو څخه کوم خالصيت نه لري‪:‬‬

‫ب‪ :‬په ﻣاشوﻣانو کي نه ليدل کيږي‬ ‫الف‪ :‬والدي نه وي‬

‫د ‪ :‬د هاسل باخ ﻣثلث څخه ﻣستقيام خارجيږي‬ ‫ج‪ :‬سري يي لنډ نه وي‬

‫دوميه پوښتنه ‪ lina alba :‬فتق په الندي حالتونو کي عمليات استطباب نه لري ‪.‬‬

‫ب‪ :‬په حاﻣله ښځو کي‬ ‫الف‪ :‬هغه ناروغان چي عمر يي د ‪ ۲۰‬کالو زيات وي‬

‫د ‪ :‬په غري حاﻣله ښځو‬ ‫ج‪ :‬هغه ناروغان چي عمر يي د ‪ ۱۵‬کالو څخه زيات وي‬
‫کي‬

‫درميه پوښتنه ‪ :‬که د ناﻣه د فتق ﻣحتوي‪ ،‬کوملي اويس د هغه د درد وصف عبارت دي‪:‬‬

‫د ‪ :‬ټول غلط دي‬ ‫ب‪ :‬دواﻣدره ج‪ :‬پريوديک‬ ‫الف‪ :‬کوليکي‬

‫څلورﻣه پوښتنه ‪ :‬د لينا البا فتق کي د درد وصف عبارت دي له ‪:‬‬

‫د ‪ :‬پريوديک‬ ‫ج ‪ :‬سوزش‬ ‫ب ‪ :‬کوليکي‬ ‫الف ‪ :‬دروند‬

‫پنځمه پوښتنه ‪ Richter hernia :‬کي کوم يوه الندي ځواب صحيح دي ‪:‬‬

‫ب ‪ :‬اپندکس‬ ‫الف ‪ :‬د کوملي د جدار يوه برخه‬

‫د ‪ :‬د ﻣيکل دايورتيکول‬ ‫ج ‪ :‬ﻣثانه‬

‫شپږﻣه پوښتنه ‪ :‬په ﻣاشوﻣانو کي والدي فتق په کوم ﻣيخانکيت ﻣنځته اځي؟‬

‫اووﻣه پوښتنه ‪ lumbar hernia:‬فتقيه فوحه د کوﻣو ساختامنو پواسطه ﻣحدوده شوي ده؟‬

‫امته پوښتنه ‪ :‬د غري ﻣستقيم ﻣغبني فتق د قاعدي په نظر کي نيولو رسه د فخذي فتق او‬
‫هايدروسيل رسه څرنګه تفريق کيږي؟‬

‫نهمه پوښتنه ‪ :‬د ناﻣه فتق د اختناقي کيدو اﻣکانات کوم وخت ډير زيات وي؟‬

‫لسمه پوښتنه ‪ :‬د وادي او کسبي فتق په ﻣنځته راتلو کي کوم عواﻣل زيات رول لري؟‬
 ‫ د ګېډې جراحي‬274

‫ﻣاخذونه‬

A.C, Guyton, J.E, Hall. (2011), Textbook of Medical Physiology, 12th ed.
Philadelphia, Pennsylvania: SAUNDERS Publishers; Pp: 980-981.
Berndsen FH, Peterson V, Arvidsson D, Leijonmarck C-E, Rudberg C,
Smedberg S, et al. Discomfort five years after laparoscopic and Shouldice
inguinal hernia repair: a report from the SMIL Study Group. Hernia
2007;11:307-13.
Brunicarde F. Charles, Anderson K. Dana. (2010), Schwartz’s principle
Of Surgery 10th ed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp:
1523 - 1543.
Cuscheri sir Alfred, Steele Robert, Moosa. Abdul Rahim. (2002),
Essential Surgical Practice; Higher Surgical Training General Surgery, 4th
ed; UK Arnold; Pp: 348-349.
Chow A, Purkayastha S, Athanasiou T, Tekkis P, Darzi A. Inguinal
hernia. BMJ Clin Evid 2007;4:1-20
Ellis Harold, callen Roy, Watson Christopher. (2010), Lecture Notes of
General Surgrey. 12th ed. WILEY BLACKWELL Publication, USA; Pp:
255
Lawrence Way. (2018), Current Surgical Diagnosis & Treatment, 14th ed.
USA: Appleton & Lange; Pp: 480.
Margreat Farquhar son, Moran Brendan. (2014) .Textbook of Operative
of General Surgery. 10th ed. Hodder Arnold; UK. Pp : 476 - 483.
Nordin P, Zetterstrom H, Carlsson P, Nilsson E. Cost-effectiveness
analysis of local, regional and general anaesthesia for inguinal hernia
repair using data from a randomised trial. Br J Surg 2007;94:500-5.
Sohail MR, Smilack JD (June 2004). "Hernia repair mesh-associated
Mycobacterium goodii infection". J. Clin. Microbiol. 42 (6): 2858–60.
Willamm Norman, Balustrade J. K Christopher & Ronan O’ Connell.
(201), Bailey & love’s Short Practice of Surgery, 26th ed. Great Britain:
Hodder Arnold; Pp: 965 - 983.
Zinner J. Michael, Ashley. (2007). Maingot’s abdominal operation.
11thed. Printed in USA: McGraw-Hill Companies, Inc; Pp: 144 - 146.
 ‫اصطالحات‬
‫‪ :ALT (Alanine AminoTransferase) .1‬دا هغه انزايم ده چي په ځانګړې‬
‫ډول په ځيګر کې پيدا کيږي‪ .‬چي د ‪ ALT test‬په واسطه همدا انزايم په وينه‬
‫کې اندازه کيږي‪ ،‬که چريې په ثابت ډول د زيات وخت لپاره لوړ پاتې يش د‬
‫ځيګر په التهاب يا زيامننيدو داللت کوي‪.‬‬
‫‪ :ALP (Alkaline Phosphatase) .2‬دا نزايم په زياته پيامنه په ځيګر او‬
‫صفراوي الرو کې پيدا کيږي د وجود په نورو برخو کې هم شته‪ ،‬چي په سريوم‬
‫کې يې لوړ ﻣقدار د ځيګر يا صفراوي الرو په زيامننيدو داللت کوي‪.‬‬
‫‪ :Ascites .3‬اسايتس په بطن کې د ازادې ﻣايع شتون ته وايي چې د ځيګر په‬
‫عدم کفايه‪ ،‬سريوزس او د ځيګر په رسطان او نورو حالتونوکې راﻣنځته کيږي‪.‬‬
‫‪ :AST (Aspartate Transaminase) .4‬دا انزايم په زياته پيامنه په ځيګر کې‬
‫پيدا کيږي د وجود په نورو برخو کې هم شته‪ ،‬په سريوم کې يئ لوړه اندازه د‬
‫ځيګر په زيامننيدو داللت کوي‪.‬‬
‫‪ :Autoimmune hepatitis .5‬د ځيګر ﻣزﻣن التهاب دی چې ﻣعافيتي سيستم د‬
‫ځيګر د حجرو په وړاندی عمل کوي‪.‬‬
‫‪ .6‬صفرا‪ :‬صفرا د هغې ﻣايع څخه عبارت ده چې په ځيګر کې جوړيږي‪ ،‬چې د‬
‫شحم او نورو غذايې ﻣواد په هضم کې ﻣرسته کوي‪.‬‬
‫‪ :Bile duct .7‬د هغه تيوبونو څخه عبارت دی چې صفرا د ځيګر څخه اﻣعاوو ته‬
‫انتقالوي‪.‬‬
‫‪ :Biliary atresia .8‬يوه ﻣزﻣنه ناروغي ده چې په نو زيږدونو کې راﻣنځته کيږي‪،‬‬
‫په ﻣاشوﻣانو کې د دې حالت له اﻣله له زيږون وروسته صفراوي الرې بندوي‪.‬‬
‫‪ :Cirrhosis .9‬د ځيګر د پراخه فربوزي کيدو څخه عبارت ده چې فربوزي نسج‬
‫د ځيګر د نارﻣل نسج ځای نييس‪ ،‬چې د ځيګر د وظيفوي عدم کفايې سبب‬
‫کيږي‪.‬‬
 ‫‪ 276‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ :CT scan (computed tomography scan) .10‬د ايکس وړانګې په استفادې‬

‫د وجود ﻣقطعوي عکسونه اخيل‪.‬‬
‫‪ :Fatty liver .11‬د ځيګر په حجرو کې د اضايف شحمياتو ځای په ځای کيدلو ته‬
‫وايي‪.‬‬
‫‪ :Genotype .12‬د ځيګر په ناروغيو کې د جنوتايپ کلمه ﻣعموالً د ‪Hepatitis C‬‬
‫وايرس د ﻣختلفو نوعو د ښودلو لپاره استعامليږي‪ ،‬چې د حجرې جنتکي‬
‫جوړښت ښيې‪.‬‬
‫‪ :Hepatic encephalopathy .13‬دا حالت د ځيګر په شديد سريوزيس او‬
‫زيامننيدو کې راﻣنځته کيږي‪ .‬په دې حالت کې د ځيګر زيامنني شوي حجری‬
‫توکسني (اﻣونيا) نيش اطراح کوالی‪ ،‬چې په وجود کې دوﻣره زياتيږي چې‬
‫بالخره دﻣاغ ته رسيږي او د دې حالت سبب کيږي‪.‬‬
‫‪ :Hepatitis .14‬د ځيګر التهاب ته ويل کيږي‪.‬‬
‫‪ :Hepatitis A .15‬د ځيګر يو حاد التهاب ده چې د ‪ Hepatitis A‬وايرس په‬
‫واسطه راﻣنځته کيږي‪ ،‬ﻣزﻣن کيږي نه‪ ،‬دا وايرس د غذايي ﻣوادو له الرې‬
‫انتقاليږي‪.‬‬
‫‪ :Hepatitis B .16‬د ځيګر التهاب ده چې د ‪ Hepatitis B‬وايرس په واسطه‬
‫راﻣنځته کيږي‪ .‬د ځيګر په وظايفو کې ﻣداخله کوي‪ ،‬د بدن د ﻣايعاتو لکه وينې‪،‬‬
‫ﻣنې‪ ،‬ﻣهبيل افرازاتو له الرې انتقاليږي‪ .‬زياتره وخت د جنيس اړيکو له اﻣله يا له‬
‫اخته ﻣور څخه ﻣاشوم ته انتقاليږي‪.‬‬
‫‪ :Hepatitis C .17‬د ځيګر دا ناروغي د ‪ Hepatitis C‬وايرس په واسطه راﻣنځته‬
‫کيږي له يو کس څخه بل کس ته د وينې له الرې انتقاليږي‪.‬‬
‫‪ :Hepatocellular carcinoma .18‬په ځيګر کې د غري نارﻣل حجراتو منو او‬
‫خپريدلو يو حالت ده‪.‬‬
‫‪ :Hepatologist .19‬هغه داکرت ته ويل کيږي چې په ځيګر کې يې تخصيص زده‬
‫کړې کړی وي‪.‬‬
‫اصطالحات ‪277‬‬

‫‪ :Interferon .20‬د وجود يو پروتني دی چي د انتان رسه د ﻣقابلې لپاره ده‪ ،‬د‬
‫هيپاتايتس ‪ C‬او ‪ D‬ناروغانو په تداوي کې شاﻣل ده‪.‬‬
‫‪ :Jaundice .21‬يا ژيړي د سرتګو د ‪ Sclera‬يا پوستکي ژيړوايل څخه عبارت ده‪.‬‬
‫‪ :Liver biopsy .22‬يو طبي پروسيجر ده چې په ترڅ کې يې د ځيګر يوه ټوټه‬
‫نسج اخستل کيږي او د ځيګر حالت ﻣعلوﻣوي‪.‬‬
‫‪ :Liver cyst .23‬په ځيګر کې يوه غري نارﻣل کڅوړه ده چې له ﻣايع څخه ډکه وي‪.‬‬
‫‪ :Liver failure .24‬يا د ځيګر عدم کفايه د هغه حالت څخه عبارت ده چې ځيګر‬
‫خپله دنده نيش اجرا کوالي‪.‬‬
‫‪ :Liver function test .25‬په سريوم کې د ځانګړي انزاميونو او پروتينونو د اندازه‬
‫کولو څخه عبارت ده چي په اساس يې د ځيګر دنده ﻣعلوﻣيږي‪.‬‬
‫‪ :Liver transplant .26‬يا د ځيګر پيوند د هغې پروسې څخه عبارت ده چې په‬
‫ترڅ کې يې د يو ناروغه ځيګر په ځای يوه روغی ځيګر ځای په ځاي کيږي‪.‬‬
‫‪ :Living related liver transplantation .27‬د يو روغ کس د ځيګر د يو ټوټې‬
‫پيوند کول هغه کس ته چې د ځيګر پرﻣختللی ناروغي ولري‪.‬‬
‫‪ :MRI (Magnetic Resonance Imaging) .28‬د ﻣقناطيس اﻣواجو څخه په‬
‫استفادې د وجود د ﻣختلفو برخو عکس اخستل‪.‬‬
‫‪ :Non Alcoholic steatohepatitis .29‬د شحمي ځيګر يو شديد حالت دی‬
‫چې د ځيګر دالتهاب سبب کيږي‪.‬‬
‫‪ :Primary biliary cholangitis .30‬د ځيګر يو ﻣزﻣنه ناروغي ده چې په ورو‬
‫ډول صفراوي الرې تخريبوي‪.‬‬
‫‪ :Ribavirin .31‬يو فمي درﻣل ده چې له انرتفرون رسه يو ځای د ‪ Hepatitis C‬په‬
‫درﻣلنه کې ورکول کيږي‪.‬‬
‫‪ :Sustained virologic response .32‬د انتي وايرل درﻣلني په ﻣقابل کې د يو‬
‫کس بريالی ځواب ته وايي چې د درﻣلنې د بشپړ کيدو څخه شپږ ﻣياشتي‬
‫وروسته په ځيګر کې وايرس نه وي‪.‬‬
 ‫‪ 278‬د ګېډې جراحي‬

‫‪ :Ultrasound .33‬د عکس اخستلو يو تخنيک ده چې د اﻣواجو څخه په استفادې‬

‫د وجود د داخيل غړو د ليدلو لپاره استعامليږي‪.‬‬
‫‪ :Viral load .34‬د وايروس اندازه په ځيګر کې لکه د ‪ hepatitis B‬او ‪hepatitis‬‬
‫‪.C‬‬
‫‪ :Wilson disease .35‬يوه جنتيکي ناروغي ده چې وجود په زياته اندازه ‪ Cu++‬او‬
‫ﻣرکبات يې په ځيګر کې زيرﻣه کوي‪.‬‬
‫‪ :Adenocarcinoma .36‬د پانقراص د ايګزوکراين برخې تر ټولو عام کنرس څخه‬
‫عبارت ده‪.‬‬
‫‪ :Adjuvant chemotherapy .37‬د جراحي څخه وروسته کيموتراپي لکه د‬
‫پانقراص د توﻣور د لريې کولو څخه وروسته‬
‫‪ :BRCA1 and BRCA2 genes .38‬دا جينونه توﻣور سپريس کوونکي پروتينونه‬
‫جوړوي چي خرابه شوی ‪ DNA‬ترﻣيموي‪ ،‬هغه کسان چې د ‪ BRCA2‬لپاره‬
‫ﻣثبت وي نو د تخمدان‪ ،‬ځيګر‪ ،‬پروستات يا پانقراض په رسطان د اخته کيدو تر‬
‫غټ خطر الندې دي‪.‬‬
‫‪ :Cancer antigen (CA19-9) .39‬د ځانګړي حجرو په سطحه يو پروتني ده چې‬
‫د رسطاين حجرو په واسطه دوران ته ازاديږي‪ .‬چې په دوران کې يې زياته اندازه‬
‫د پانقراص د رسطان يوه نښه ده‪ .‬خو د تشخيص لپاره نه کارول کيږي‪.‬‬
‫‪ :Carcinoembryonic antigen (CEA) .40‬د رسطان په ځانګړي ډولونو کې په‬
‫ځيګر کې پيدا کيږي‪.‬‬
‫‪ :Chemotherapy .41‬د رسطان په له ﻣنځه وړلو کې د درﻣلو استعامل‬
‫‪ :Contrast material .42‬يو رنګ يا بله ﻣاده چې په وجود کې غري نارﻣل انساج‬
‫ښيې‪ ،‬د وريد له الرې‪ ،‬خولې له الرې يا انيام په ډول ورکول کيږي چې د ‪x-‬‬
‫‪ ray, CT scan, MRI‬رسه استعامليږي‪.‬‬
‫‪ :Distal pancreatectomy .43‬هغه وخت تر رسه کيږي چې توﻣور د پانقراص په‬
‫تنه يا لکي کې وي‪ ،‬په دي پروسيجر کې د پانقراص لکي لريي کيږي‪ ،‬رس يې‬
‫اصطالحات ‪279‬‬

‫پاتې کيږي‪ ،‬توري هم وررسه لريي کيږي ځکه د پانقراص لکي ته نږدې ځاي‬
‫لري‪.‬‬
‫‪:Endoscopic Retrograde Cholangiopancreaticography (ERCP) .44‬‬
‫يو پروسيجر ده چې د اندوسکوپ او ايکرسي څخه په استفادې د صفراوي‬
‫الرو‪ ،‬پانقرايص قنات‪ ،CBD ،‬صفراکڅوړې ليدنه تر رسه کيږي‪ .‬اندوسکوپ‬
‫يو نري تيوب غوندې اله ده چي يوه کيمره او ګروپ لري‪ ،‬د خويل له الرې‬
‫اثناعرش ته ترييږي بيا يو کتيرت له دې الرې پانقرايص قنات ته ترييږي رنګه ﻣاده‬
‫زرق کيږي او د ايکرسې په واسطه يې عکس اخستل کيږي‪.‬‬
‫‪ :Endoscopic ultrasound .45‬د اندوسکوپ په اخر کې د الرتاساوند د پروب‬
‫داخلولو په واسطه د وجود له داخله د غړو کتل‪.‬‬
‫‪ :Fine needle aspiration .46‬يوه نرۍ اوږده ستنه د ګيډې له جدار څخه ګيډې‬
‫ته داخليږي او د پانقراص څخه حجرات د ازﻣوځيګر لپاره اخستل کيږي‪.‬‬
‫‪ :Gallbladder .47‬د ناک په شان غړۍ چې د ځيګر الندې ﻣوقيعت لري‪ ،‬صفرا‬
‫غليظه او ذخريه کوي‪.‬‬
‫‪ :Helical/spiral CT scan .48‬يو تشخيصه تخنيک ده چې د يو کتلې د‬
‫ﻣوقيعت‪ ،‬قطع کيدو قابليت او اوعيو په اړه يې ﻣعلوﻣات ورکوي لکه د پانقراص‪،‬‬
‫اﻣپوال او صفراوي الرو توﻣورونه‪ ،‬د ځيګر ﻣيتاستازس‪.‬‬
‫‪ :JVP .49‬د غاړي د وريد يا جګوالر فشار‬
‫‪ :AFP .50‬الفا فيتوپروتني‬
‫‪C- Reactive protein :CRP .51‬‬
 ‫انډکس‬

A
E
Ampulla · ,148 ,142 ,127 ,109 ,‫ك‬
enlarge · 94
162 ,152 ,151 Epigastric · 79, 122, 131, 132, 145,
anastomotic · 97, 102
153, 160, 161, 224, 246, 260, 273
anti · 96
extended · 96
Extraparietal · 263
B
F
Biopsy · 66, 89, 150
bleeding · 88, 126, 268
Fat · 70
blood · 31, 32, 269
Finger · 249
broad · 267
fistulas · 97, 98, 102

C
G
cancer · 96
generation · 77
Catheter · 95
Catheterization · 270
CBC · 21, 66, 133, 174, 269
cell · 40, 46, 53, 69, 73, 76, 100, 148,
H
155, 158
Chemotherapy · 96, 280 hepatic · 7, 17, 18, 20, 21, 22, 48, 49,
cold · 266 52, 53, 54, 58, 59, 84, 89
cough · 249, 265 Hepatitis · 151, 278, 279
Creatinine · 269 hernia · 224, 225, 227, 228, 244, 251,
253, 260, 263, 266, 267, 271, 273,
275, 276
D Hillus · 108, 159, 170, 173, 179
hip · 251
Defect · 258
duct · 5, 59, 65, 68, 82, 105, 108, 120,
140, 277
I
Duodenum · 107, 159
Dysuria · 269 immune · 86
impulse · 235, 249, 250, 253, 264,
265
Incarcerated · 257, 262, 263
281 ‫انډکس‬
incisional · 224, 247, 253, 271, 272,
273
interparietal · 263
Interparietal · 263
interstitial · 263
intramuscular · 263
invasive · 94, 186
ionizing · 66
J
Jaundice · 15, 51, 279
joint · 251, 266
L
Laparoscopic · 186, 269
laparotomy · 42, 267
Liver · 15, 46, 48, 53, 226, 279
loin · 265
M Stent · 95, 97, 150
mesenteric · 6, 214, 239
Mesh · 253, 266, 267
mixed · 49, 83
Monitoring · 270
Multiple · 143, 261
O transplant · 279
Obturator · 224, 232, 266
operation · 56, 106, 167, 187, 222,
254, 277
oral · 26, 39, 43, 55, 70
P
papillary · 81
perineal · 267
peritonitis · 27, 195, 221, 252, 269
Peritonitis · 146, 195, 216, 268
Preparietal · 263
prostatectomy · 267
pubic · 250, 258, 259, 260
pus · 32, 75, 90, 101, 209
R
Radiation · 96
radio · 67, 77
Radiography · 67, 99, 164
resuscitation · 270
S
Santorin · 109
sign · 20, 25, 77, 103, 132, 133, 178,
184, 266, 269
size · 88, 253
sliding · 267
suture · 28, 251, 253, 254
T
test · 22, 37, 98, 249, 269, 277, 279
testes · 41, 53, 242, 246, 263
thalassemia‫ · څخه‬69
treatment · 27, 40, 94, 152, 167, 221
U
unconjugated · 12, 17, 21, 54, 72, 73
ursodiol · 80
 ‫‪ 282‬د ګېډې جراحي‬

‫‪143, 145, 148, 149, 151, 152, 210,‬‬

‫‪V‬‬
‫‪211, 212, 213, 214, 217, 230, 233,‬‬
‫‪257, 259, 263, 268, 271‬‬
‫‪varices · 90‬‬
‫‪vein · 7, 8, 61, 111, 140, 145, 190‬‬
‫‪Vitamin · 84‬‬
‫پ‬
‫‪W‬‬ ‫پانکراس · ط‪ ,‬ي‪ ,‬ك‪ ,‬ص‪,22 ,11 ,7 ,1 ,‬‬
‫‪,108 ,107 ,93 ,68 ,67 ,59 ,50‬‬
‫‪water · 109‬‬ ‫‪,114 ,113 ,112 ,111 ,110 ,109‬‬
‫‪,122 ,121 ,120 ,119 ,118 ,115‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪,129 ,128 ,126 ,125 ,124 ,123‬‬
‫‪,135 ,134 ,133 ,132 ,131 ,130‬‬
‫‪Xiphoid · 260, 273‬‬ ‫‪,141 ,140 ,139 ,138 ,137 ,136‬‬
‫‪,148 ,147 ,145 ,144 ,143 ,142‬‬
‫‪, 151, 152, 153, 154, 150 ,149‬‬
‫ا‬ ‫‪155, 156, 157, 158, 159, 160, 161,‬‬
‫‪162, 163, 164, 165, 170, 175, 177‬‬
‫ابسی‪· 30, 33, 233, 265, 266‬‬ ‫پراخوالی‪· 260‬‬
‫اساس ‪· 36, 46, 82, 121, 123, 155, 160,‬‬ ‫پريتواين ‪· 58, 107, 131, 133, 159, 178,‬‬
‫‪163, 192, 224, 255, 257, 279‬‬ ‫‪182, 188, 189, 190, 192, 193, 194,‬‬
‫اقداﻣات‪· 259‬‬ ‫‪195, 197, 204, 205, 208, 214, 215,‬‬
‫‪216, 223, 243, 257, 261, 262, 264,‬‬
‫التهاب · ي‪,90 ,80 ,78 ,77 ,74 ,69 ,‬‬ ‫‪271, 273‬‬
‫‪,130 ,128 ,126 ,100 ,92 ,91‬‬ ‫پړسوب ‪· 91, 122, 174, 225, 235, 243,‬‬
‫‪,164 ,161 ,160 ,145 ,144 ,136‬‬ ‫‪245, 249, 253, 255, 256, 259, 263,‬‬
‫‪,198 ,197 ,196 ,195 ,194 ,193‬‬ ‫‪265, 267, 269‬‬
‫‪,269 ,240 ,234 ,216 ,215 ,200‬‬ ‫پورې ‪· 5, 11, 18, 28, 31, 33, 34, 35,‬‬
‫‪278 ,277‬‬ ‫‪36, 39, 43, 50, 51, 52, 57, 59, 62,‬‬
‫اﻣپوال‪· 82, 85, 152, 281‬‬ ‫‪63, 65, 68, 70, 72, 75, 76, 77, 79,‬‬
‫‪87, 88, 91, 92, 93, 95, 99, 107,‬‬
‫اﻣعاو‪· 240‬‬
‫‪108, 112, 113, 126, 129, 132, 134,‬‬
‫اناتوﻣي · و‪ ,‬ز‪ ,‬ط‪ ,‬ل‪ ,‬م‪ ,‬ف‪,6 ,4 ,3 ,‬‬ ‫‪135, 138, 141, 147, 149, 151, 153,‬‬
‫‪,127 ,107 ,68 ,57 ,50 ,49 ,29‬‬ ‫‪154, 155, 158, 159, 161, 162, 168,‬‬
‫‪169, 174, 176, 177, 178, 179, 181,‬‬
‫‪260 ,247 ,241 ,208 ,188 ,169‬‬
‫‪192, 197, 198, 200, 203, 206, 207,‬‬
‫اناتوﻣيک‪· 83, 209, 252, 256, 273‬‬
‫‪210, 213, 214, 217‬‬
‫اندوسکوپ‪· 66, 68, 281‬‬ ‫پوستکي ‪· 15, 18, 31, 39, 51, 80, 82,‬‬
‫انسدادي ‪· 3, 18, 21, 38, 49, 53, 57, 66,‬‬ ‫‪84, 89, 95, 96, 101, 122, 124, 132,‬‬
‫‪67, 68, 82, 93, 95, 99, 103, 119,‬‬ ‫‪190, 191, 192, 193, 194, 199, 204,‬‬
‫انډکس ‪283‬‬

‫‪208, 223, 247, 249, 250, 253, 254,‬‬

‫‪255, 257, 258, 263, 264, 271, 272,‬‬
‫ح‬
‫‪273, 279‬‬
‫پيوند‪· 89, 90, 101, 279‬‬ ‫حاد · ح‪ ,‬ي‪ ,‬ل‪ ,‬س‪,40 ,38 ,21 ,11 ,‬‬
‫‪,76 ,75 ,74 ,69 ,67 ,66 ,57 ,42‬‬
‫‪,100 ,93 ,90 ,86 ,80 ,78 ,77‬‬
‫ت‬ ‫‪,128 ,127 ,126 ,121 ,107 ,101‬‬
‫‪,137 ,133 ,132 ,131 ,130 ,129‬‬
‫تسليخ ‪· 175, 236, 237, 250, 254, 257,‬‬ ‫‪,188 ,164 ,161 ,160 ,146 ,141‬‬
‫‪262‬‬ ‫‪,203 ,202 ,201 ,197 ,196 ,195‬‬
‫تظاهر ‪· 37, 46, 49, 53, 173, 175, 191,‬‬ ‫‪,240 ,223 ,220 ,219 ,216 ,211‬‬
‫‪197, 247, 267, 272‬‬ ‫‪, 274, 278269 ,268‬‬
‫توبوکلوز‪· 266‬‬ ‫حالت ‪· 9, 11, 12, 19, 26, 27, 38, 62,‬‬
‫‪63, 65, 66, 69, 73, 82, 85, 116,‬‬
‫‪118, 119, 122, 123, 125, 131, 135,‬‬
‫ث‬ ‫‪138, 139, 142, 143, 145, 152, 154,‬‬
‫‪155, 157, 161, 162, 165, 168, 169,‬‬
‫‪171, 173, 174, 179, 181, 192, 193,‬‬
‫ثرب ‪· 190, 203, 209, 215, 216, 227,‬‬
‫‪194, 195, 197, 198, 199, 200, 201,‬‬
‫‪229, 231, 232, 234, 235, 237, 261,‬‬ ‫‪210, 211, 212,213, 214, 216, 220,‬‬
‫‪271‬‬ ‫‪224, 225, 228, 230, 233, 235, 239,‬‬
‫ثروي · ن‪ ,‬ص‪,255 ,254 ,224 ,223 ,‬‬ ‫‪240, 244, 246, 250, 251, 257, 259,‬‬
‫‪273 ,271 ,257 ,256‬‬ ‫‪261, 262, 265, 268, 269, 274, 277,‬‬
‫‪278, 279‬‬
‫ثري‪· 25, 175, 255, 257‬‬

‫ځ‬
‫چ‬
‫ځايه ‪· 19, 140, 149, 158, 191, 192,‬‬
‫چوري · م‪ ,‬ن‪ ,‬س‪,225 ,224 ,223 ,‬‬
‫‪200, 206, 210, 213, 257, 262, 264‬‬
‫‪,231 ,230 ,229 ,228 ,227 ,226‬‬
‫‪,238 ,237 ,235 ,234 ,233 ,232‬‬
‫‪,245 ,244 ,243 ,241 ,240 ,239‬‬ ‫ح‬
‫‪,263 ,252 ,251 ,249 ,247 ,246‬‬
‫‪,272 ,271 ,268 ,267 ,266 ,265‬‬ ‫حذاء‪· 243, 257, 260, 262, 274‬‬
‫‪273‬‬

‫ځ‬
‫ځله‪· 100, 256‬‬
 ‫‪ 284‬د ګېډې جراحي‬

‫ځوانان‪· 243‬‬
‫د‬
‫داخيل ‪· 7, 12, 19, 21, 36, 38, 63, 85,‬‬
‫څ‬ ‫‪88, 98, 101, 102, 112, 122, 123,‬‬
‫‪124, 125, 128, 130, 141, 144, 153,‬‬
‫څېړل‪· 107, 168‬‬ ‫‪159, 160, 162, 164, 177, 189, 194,‬‬
‫څريي‪· 42, 177, 241, 253‬‬ ‫‪197, 201, 235, 236, 243, 244, 246,‬‬
‫‪248, 251, 252, 256, 260, 264, 268,‬‬
‫‪274, 280‬‬
‫ځ‬ ‫درد ‪· 18, 25, 30, 32, 36, 37, 38, 42,‬‬
‫‪44, 46, 49, 76, 77, 78, 79, 82, 83,‬‬
‫ځيګر · و‪ ,‬ز‪ ,‬ف‪,8 ,7 ,6 ,5 ,4 ,3 ,1 ,‬‬ ‫‪84, 88, 90, 93, 100, 103, 112, 119,‬‬
‫‪121, 122, 129, 131, 133, 134, 135,‬‬
‫‪,16 ,15 ,14 ,13 ,12 ,11 ,10 ,9‬‬ ‫‪137, 138, 140, 143, 144, 149, 151,‬‬
‫‪,25 ,24 ,23 ,22 ,21 ,19 ,18 ,17‬‬ ‫‪152, 153, 156, 161, 162, 177, 178,‬‬
‫‪,33 ,32 ,31 ,30 ,29 ,28 ,27 ,26‬‬ ‫‪182, 184, 191, 200, 207, 208, 210,‬‬
‫‪,42 ,41 ,40 ,39 ,38 ,37 ,36 ,35‬‬ ‫‪212, 213,219, 220, 230, 232, 234,‬‬
‫‪235, 239, 240, 245, 258, 259, 261,‬‬
‫‪,50 ,49 ,48 ,47 ,46 ,45 ,44 ,43‬‬
‫‪262, 266, 267, 268, 269, 270, 274,‬‬
‫‪,60 ,59 ,58 ,57 ,54 ,53 ,52 ,51‬‬ ‫‪275‬‬
‫‪, 68, 67 ,66 ,65 ,64 ,63 ,62 ,61‬‬ ‫درن ‪· 123, 125, 175, 205, 207, 208,‬‬
‫‪69, 73, 84, 87, 88, 89, 90, 93, 94,‬‬
‫‪209, 210, 217, 252‬‬
‫‪95, 96, 97, 99, 101, 102, 111, 117,‬‬
‫‪118, 133, 148, 149, 157, 171, 181,‬‬ ‫دي · ب‪ ,‬د‪,12 ,11 ,10 ,9 ,6 ,4 ,3 ,1 ,‬‬
‫‪189, 196, 199, 200, 206, 207, 208,‬‬ ‫‪,23 ,22 ,21 ,20 ,19 ,16 ,15 ,13‬‬
‫‪226, 227, 237, 256, 277, 278, 279,‬‬ ‫‪,36 ,35 ,33 ,32 ,31 ,29 ,26 ,25‬‬
‫‪280, 281‬‬
‫‪,45 ,43 ,42 ,41 ,40 ,39 ,38 ,37‬‬
‫‪,54 ,53 ,52 ,51 ,50 ,48 ,47 ,46‬‬
‫خ‬ ‫‪,67 ,66 ,65 ,63 ,62 ,61 ,59 ,57‬‬
‫‪,76 ,74 ,73 ,72 ,71 ,70 ,69 ,68‬‬
‫خبيثو‪· 40, 53, 91, 102, 257‬‬ ‫‪, 86, 87, 85 ,84 ,81 ,79 ,78 ,77‬‬
‫‪88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96,‬‬
‫خصيی‪· 244‬‬
‫‪97, 98, 99, 100, 101, 102, 103,‬‬
‫خط · ص‪,252 ,223 ,209 ,150 ,‬‬ ‫‪107, 108, 109, 110, 111, 112, 113,‬‬
‫‪114, 115, 116, 117, 118, 119, 120,‬‬
‫‪273 ,262 ,261 ,260‬‬
‫‪121, 122, 123, 124, 125, 126, 127,‬‬
‫خلفي ‪· 8, 9, 32, 108, 109, 110, 111,‬‬ ‫‪128, 129, 130, 131, 132, 133, 134,‬‬
‫‪145, 159, 169, 181, 189, 190, 207,‬‬ ‫‪138, 139, 141, 143, 144, 145, 147,‬‬
‫‪208, 209, 215, 242, 246, 247, 253,‬‬ ‫‪148, 149, 152, 153, 154, 155, 156,‬‬
‫‪260, 266, 267, 273‬‬ ‫‪157, 158, 159, 160, 161, 162, 163,‬‬
‫‪168, 169, 170, 172, 174, 175, 177,‬‬
‫‪178, 179, 181, 182, 184, 185, 188,‬‬
‫انډکس ‪285‬‬

‫‪189, 190, 191, 192, 193, 194, 195,‬‬

‫‪196, 197, 198, 199, 201, 202, 204,‬‬
‫ز‬
‫‪206, 207, 208, 209, 211, 213, 214,‬‬
‫‪215, 216, 219, 223, 226, 228, 229,‬‬ ‫زﻣينه ‪· 32, 92, 125, 192, 205, 225, 226,‬‬
‫‪230, 232, 233, 234, 236, 237, 239,‬‬ ‫‪252, 253‬‬
‫‪240, 241, 242, 243, 246, 247, 248,‬‬ ‫زيندى‪· 240‬‬
‫‪249, 250, 251, 253, 254, 255, 256,‬‬
‫‪257, 258, 259, 260, 261, 262, 263,‬‬
‫‪265, 266, 267, 268, 269, 271, 272,‬‬
‫‪273, 274, 275, 280, 281‬‬ ‫س‬
‫ساحه ‪· 30, 94, 131, 139, 178, 182,‬‬
‫ډ‬ ‫‪225, 227, 229, 232, 233, 234, 235,‬‬
‫‪239, 240, 241, 266, 272‬‬
‫ډکه · د‪,101 ,90 ,77 ,40 ,36 ,32 ,‬‬
‫‪279 ,239 ,133‬‬
‫ښ‬
‫ر‬ ‫ښځو ‪· 32, 41, 43, 44, 70, 87, 88, 91,‬‬
‫‪102, 137, 147, 153, 161, 162, 189,‬‬
‫راديوګرايف ‪· 13, 23, 37, 51, 83, 119,‬‬ ‫‪201, 215, 224, 241, 242, 243, 249,‬‬
‫‪251, 253, 256, 259, 267, 273, 275‬‬
‫‪201, 259, 262, 269‬‬
‫راﻣنځته ‪· 11, 13, 15, 17, 18, 19, 25, 30,‬‬
‫‪31, 34, 36, 37, 38, 40, 42, 43, 45,‬‬ ‫س‬
‫‪47, 49, 51, 52, 59, 63, 69, 70, 72,‬‬
‫‪73, 74, 78, 80, 82, 86, 87, 88, 89,‬‬ ‫سکار‪· 134, 253, 267‬‬
‫‪90, 91, 97, 100, 101, 102, 120,‬‬
‫‪121, 122, 123, 125, 126, 128, 129,‬‬
‫‪130, 131, 133, 136, 137, 160, 174,‬‬
‫‪175, 176, 177, 182, 184, 185, 196,‬‬ ‫ښ‬
‫‪224, 230, 231, 236, 237, 238, 240,‬‬
‫‪243, 244, 246, 249, 251, 253, 258,‬‬ ‫ښکاره ‪· 23, 31, 40, 67, 77, 83, 133,‬‬
‫‪259, 263, 264, 265, 266, 267, 268,‬‬
‫‪139, 148, 152, 162, 170, 181, 191,‬‬
‫‪272, 277, 278‬‬
‫‪198, 201, 202, 229, 234, 235, 240,‬‬
‫رفع‪· 12, 50, 78, 232, 240‬‬ ‫‪247, 257, 271, 272‬‬
‫رکتم‪· 267‬‬
‫ريرتوګاد‪· 239‬‬
‫س‬
‫سريوم ‪· 11, 12, 21, 22, 50, 66, 70, 82,‬‬
‫‪112, 116, 122, 129, 132, 135, 138,‬‬
 ‫‪ 286‬د ګېډې جراحي‬

‫‪149, 157, 158, 159, 163, 165, 190,‬‬

‫‪192, 277, 279‬‬
‫ط‬
‫طرف ‪· 4, 20, 23, 26, 36, 76, 96, 99,‬‬
‫ش‬ ‫‪126, 132, 133, 177, 184, 200, 207,‬‬
‫‪208, 239, 243, 247, 250, 266, 272‬‬
‫شاک ‪· 25, 40, 122, 131, 161, 175,‬‬
‫‪178, 182, 240, 269‬‬
‫شحم ‪· 10, 11, 15, 115, 138, 140, 156,‬‬
‫ع‬
‫‪252, 277‬‬
‫عادي‪· 4, 54, 261‬‬
‫شفاف‪· 255‬‬
‫عضيل ‪· 95, 179, 242, 246, 251, 260,‬‬
‫شق · ن‪,209 ,208 ,207 ,146 ,40 ,‬‬
‫‪263, 264, 273‬‬
‫‪,251 ,250 ,225 ,223 ,217 ,210‬‬ ‫عنق ‪· 227, 230, 231, 238, 244, 246,‬‬
‫‪273 ,265 ,262 ,257 ,253 ,252‬‬
‫‪258, 263, 272‬‬
‫شکلونو‪· 267‬‬

‫غ‬
‫ص‬
‫غوټه‪· 28, 146, 236, 237, 250, 264‬‬
‫صباغي‪· 72, 73, 100‬‬
‫غري · م‪ ,‬ص‪,27 ,23 ,20 ,19 ,15 ,10 ,‬‬
‫صفاق ‪· 204, 228, 242, 248, 251, 252,‬‬
‫‪,47 ,46 ,40 ,39 ,36 ,32 ,30 ,29‬‬
‫‪254, 257, 258, 263, 266, 267‬‬ ‫‪,94 ,85 ,79 ,77 ,73 ,72 ,71 ,52‬‬
‫صفاقي‪· 257, 258, 273‬‬ ‫‪,114 ,113 ,112 ,102 ,101 ,97‬‬
‫صفراوي · ز‪ ,‬ح‪ ,‬ط‪ ,‬ف‪,7 ,5 ,4 ,3 ,1 ,‬‬ ‫‪,135 ,129 ,124 ,123 ,122 ,119‬‬
‫‪,17 ,16 ,15 ,14 ,13 ,12 ,10 ,8‬‬ ‫‪,153 ,150 ,149 ,139 ,137 ,136‬‬
‫‪,37 ,29 ,25 ,23 ,22 ,21 ,20 ,18‬‬ ‫‪,204 ,196 ,162 ,161 ,160 ,159‬‬
‫‪,52 ,51 ,50 ,49 ,48 ,47 ,45 ,38‬‬ ‫‪,231 ,229 ,224 ,223 ,214 ,205‬‬
‫‪,62 ,61 ,60 ,59 ,58 ,57 ,54 ,53‬‬ ‫‪, 238, 243, 246, 248, 249, 237‬‬
‫‪,70 ,69 ,68 ,67 ,66 ,65 ,64 ,63‬‬ ‫‪250, 251, 252, 253, 254, 255, 256,‬‬
‫‪259, 266, 271, 272, 275, 278, 279,‬‬
‫‪,78 ,77 ,76 ,75 ,74 ,73 ,72 ,71‬‬
‫‪280‬‬
‫‪,85 ,84 ,83 ,82 ,81 ,80 ,79‬‬
‫‪,87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 86‬‬
‫‪95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102,‬‬ ‫ف‬
‫‪103, 104, 108, 112, 115, 119, 123,‬‬
‫‪124, 125, 127, 128, 129, 130, 133,‬‬
‫فتقونه · م‪ ,‬ن‪ ,‬س‪,237 ,236 ,223 ,1 ,‬‬
‫‪135, 138, 139, 141, 145, 148, 149,‬‬
‫‪150, 151, 159, 191, 207, 262, 277,‬‬ ‫‪,263 ,260 ,258 ,257 ,254 ,241‬‬
‫‪279, 281‬‬ ‫‪273 ,272 ,271‬‬
‫انډکس ‪287‬‬

‫فزيکي · و‪,93 ,82 ,79 ,52 ,19 ,18 ,‬‬ ‫کوملو ‪· 7, 10, 16, 18, 20, 35, 73, 74,‬‬
‫‪,235 ,181 ,174 ,171 ,145 ,97‬‬ ‫‪87, 96, 102, 113, 115, 116, 117,‬‬
‫‪269 ,266‬‬ ‫‪118, 132, 133, 143, 175, 177, 179,‬‬
‫‪184, 190, 191, 192, 193, 194, 196,‬‬
‫فوحی ‪· 223, 241, 242, 243, 248, 255,‬‬
‫‪197, 198, 201, 202, 203, 204, 205,‬‬
‫‪258, 267, 271, 272, 273‬‬ ‫‪208, 209, 210, 211, 213, 214, 215,‬‬
‫‪216, 217, 227, 229, 230, 231, 232,‬‬
‫‪233, 236, 238,239, 241, 252, 263,‬‬
‫ق‬ ‫‪264, 267, 268, 273‬‬
‫کيسه ‪· 226, 227, 228, 229, 232, 236,‬‬
‫قبضيت ‪· 211, 225, 232, 236, 244, 245,‬‬ ‫‪237, 243, 244, 246, 250, 253, 254,‬‬
‫‪247, 257, 269‬‬ ‫‪257, 258, 261, 262, 263, 264, 265,‬‬
‫قداﻣي ‪· 9, 23, 109, 110, 111, 118, 126,‬‬ ‫‪267, 271, 273‬‬
‫‪190, 191, 194, 210, 215, 241, 242,‬‬
‫‪260, 267, 273‬‬
‫ل‬
‫ګ‬ ‫الندې ‪· 3, 4, 8, 14, 16, 21, 22, 23, 25,‬‬
‫‪26, 27, 31, 33, 39, 41, 42, 50, 52,‬‬
‫ګسرتو‪· 232‬‬ ‫‪53, 62, 66, 67, 72, 74, 84, 91, 97,‬‬
‫‪99, 103, 110, 115, 123, 130, 132,‬‬
‫ګنډل ‪· 204, 246, 251, 253, 254, 255,‬‬
‫‪134, 137, 139, 141, 142, 146, 151,‬‬
‫‪258, 263‬‬ ‫‪156, 157, 164, 168, 169, 171, 172,‬‬
‫ګيډي · م‪ ,‬س‪,225 ,224 ,223 ,219 ,‬‬ ‫‪174, 175, 176, 177, 178, 179, 181,‬‬
‫‪182, 184,189, 194, 195, 197, 198,‬‬
‫‪,234 ,233 ,232 ,230 ,228 ,227‬‬
‫‪201, 202, 206, 207, 208, 210, 213,‬‬
‫‪,246 ,245 ,244 ,237 ,236 ,235‬‬ ‫‪216, 217, 219, 280, 281‬‬
‫‪,256 ,255 ,254 ,252 ,251 ,250‬‬ ‫لنډه‪· 243‬‬
‫‪,263 ,262 ,261 ,260 ,259 ,257‬‬
‫لوپ‪· 133, 233, 239‬‬
‫‪274 ,273 ,269 ,268 ,265 ,264‬‬
‫ليپوم‪· 257, 262, 265‬‬

‫ک‬
‫م‬
‫کتله ‪· 5, 25, 36, 42, 94, 132, 145, 168,‬‬
‫‪169, 171, 181, 201, 209, 210, 213,‬‬ ‫ﻣختنقه‪· 259‬‬
‫‪235, 240, 245, 250, 257, 259, 261,‬‬ ‫ﻣعاينات · ح‪ ,‬س‪,57 ,49 ,32 ,21 ,3 ,‬‬
‫‪262, 264‬‬
‫کشف‪· 42, 43, 114, 119, 121, 261‬‬
‫‪,122 ,93 ,82 ,79 ,78 ,76 ,66‬‬
‫‪,149 ,145 ,139 ,138 ,133 ,132‬‬
‫کفايه ‪· 47, 90, 133, 140, 219, 255,‬‬
‫‪269 ,262 ,259 ,206 ,201 ,172‬‬
‫‪277, 279‬‬
 ‫‪ 288‬د ګېډې جراحي‬

‫ﻣعاينه ‪· 14, 19, 20, 21, 22, 31, 33, 44,‬‬ ‫‪141, 145, 152, 154, 196, 200, 201,‬‬
‫‪207, 226, 230,231, 236, 237, 238,‬‬
‫‪66, 68, 76, 79, 82, 83, 84, 88, 89,‬‬
‫‪247, 261, 265, 269, 279‬‬
‫‪93, 94, 97, 122, 133, 139, 145,‬‬
‫‪146, 149, 150, 157, 163, 164, 178,‬‬ ‫نازک‪· 227, 253, 255‬‬
‫‪179, 201, 209, 210, 212, 235, 240,‬‬ ‫نزول‪· 243‬‬
‫‪250, 266, 269‬‬
‫نيول ‪· 3, 28, 32, 37, 40, 66, 67, 174,‬‬
‫ﻣعمول ‪· 19, 23, 29, 32, 37, 38, 41, 43,‬‬
‫‪205, 210, 217, 252‬‬
‫‪45, 46, 48, 50, 52, 53, 71, 81, 82,‬‬
‫‪85, 88, 91, 93, 102, 119, 121, 127,‬‬
‫‪153, 160, 162, 175, 184, 223, 243,‬‬
‫‪263, 271‬‬
‫ه‬
‫ﻣعموال ‪· 11, 18, 22, 28, 30, 34, 41, 42,‬‬
‫هډوکي‪· 15, 247, 260, 273‬‬
‫‪46, 66, 71, 72, 73, 76, 81, 82, 108,‬‬
‫‪119, 127, 129, 134, 147, 149, 152,‬‬ ‫هيپاتيک · و‪,16 ,15 ,7 ,6 ,5 ,4 ,3 ,‬‬
‫‪153, 155, 158, 159, 162, 174, 178,‬‬ ‫‪,96 ,63 ,59 ,52 ,51 ,22 ,21 ,20‬‬
‫‪190, 235, 243, 245, 247, 253, 256,‬‬
‫‪102‬‬
‫‪259, 261, 263, 268, 272, 274, 278‬‬
‫هيموليتيک‪· 17, 20, 70‬‬
‫ﻣغبني · ص‪,228 ,225 ,224 ,223 ,‬‬
‫‪,241 ,238 ,235 ,233 ,231 ,230‬‬
‫‪,248 ,247 ,246 ,245 ,243 ,242‬‬ ‫و‬
‫‪,266 ,263 ,259 ,251 ,250 ,249‬‬
‫‪275 ,272 ,271‬‬ ‫وايروس‪· 280‬‬
‫ﻣنحرفه‪· 260, 273‬‬
‫وصف ‪· 79, 100, 103, 148, 219, 220,‬‬
‫‪235, 245, 258, 261, 275‬‬

‫ن‬
‫نادره‪· 46, 68, 70, 137, 239, 267‬‬
‫ناروغانو ‪· 13, 14, 19, 23, 26, 27, 30,‬‬
‫‪31, 32, 36, 37, 38, 39, 42, 46, 48,‬‬
‫‪66, 67, 71, 76, 77, 78, 79, 80, 81,‬‬
‫‪82, 83, 84, 85, 87, 88, 89, 93, 94,‬‬
‫‪95, 97, 101, 103, 122, 123, 124,‬‬
‫‪126, 129, 132, 134, 136, 137, 140,‬‬
‫ئ‬
‫ئې ‪· 54, 70, 71, 84, 88, 94, 101, 102,‬‬
‫‪121, 137, 140, 144, 145, 146, 147,‬‬
‫‪148, 149, 150, 152, 153, 154, 155,‬‬
‫‪156, 157, 158, 161, 162, 163, 169,‬‬
‫‪171, 173, 174, 181‬‬