‫د امبریالوژی نوټ‬

‫لومړی کال دوهم سمستر‬

‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫امبریالوژی ‪Embryology‬‬
‫عبارت د هغه علم څخه دی چی ‪ Intrauterine life‬څخه بحث کوی‪ .‬دا هغه موده(ژوند)‬
‫دی چی ماشوم یی د مور په ګیډه (رحم) کی تیروی‪ Intra .‬دننه ‪ Uterine‬د ‪Uterus‬‬
‫څخه اخستل شوی دی چی رحم ته وایی او ‪ Life‬ژوند ته وایی‪.‬‬
‫دغه موده(ژوند) ‪ ۹‬میاشتی یا ‪ ۳۸‬هفتی او یا هم ‪ ۲۶۶‬ورځی ده ‪ .‬چی د ‪Fertilization‬‬
‫(القاح) د لومړی ورځی ‪ First day‬څخه شروع تر زیږون ‪ Delivery‬د ماشوم د پیدا کیدو‬
‫پوری وی‪.‬‬
‫په دغه وخت کی ‪ Uterus‬د جنین دوه پړاونه سرته رسوی چی ‪( Development‬خپله‬
‫وظیفه ترالسه کوی) او بل ‪ ( Growth‬تولید ) وده او نمو کوی‪.‬‬
‫‪Fertilization‬یا القاح‬
‫کله چی ښځینه جنسی حجره د نارینه جنسی حجری سره یوځای شی دغه عملیه د‬
‫‪ Fertilization‬یا القاح په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪Male Sex Cells + Female Sex Cells = Fertilization‬‬
‫د نارینه جنسی حجرات د ‪ Sperm‬یا (‪ )Spermatozoa‬او ښځینه جنسی حجرات د ‪Ovum‬‬
‫او یا هم (‪ )Oocyte‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫جنسی حجرات ‪ ۲۳‬دانی کروموزومونه دی چی د نارینه ‪ 50% (22+X) Sperm‬لری او‬
‫)‪ (22+Y‬هم ‪ 50%‬لری چی ‪ 22‬پکی ‪ Somatic cell‬یا جسمی حجرات دی او ‪ X‬او ‪ Y‬پکی‬
‫جنسی حجرات دی چی جمله ‪ 44+XY‬کیږی‪.‬‬
‫همدارنګه د ښځینه ‪ (22+X) Ovum‬او بل )‪ X,100% (22+X‬لری چی جمله ‪44+XX‬‬
‫کیږی‪.‬‬
‫چی ‪ 44‬پکی جسمی حجرات او ‪ XX‬پکی جنسی حجرات دی‪.‬‬
‫‪Sex Determination‬‬
‫د نارینه او ښځینه ماشوم پیدا کول د نارینه پوری اړه لری ځکه چی د هغی ‪ X‬هم ‪ 50%‬او ‪Y‬‬
‫‪Sperm‬‬ ‫‪Ovum‬‬ ‫هم ‪ 50%‬دی‪.‬‬
‫‪22+X---------------------------------22+X = 44XX Female‬‬
‫‪22+Y---------------------------------22+X = 44XY Male‬‬

‫‪1‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪ Gonads‬ګوناډونه‬
‫ګوناډونه هغه ارګان یا غړی دی کوم چی ګامیټ تولیدوی‪.‬‬
‫ګامیټ په دوه ډوله دی‪.‬‬
‫‪ Ovum‬یا ‪1: Female Gamete‬‬
‫‪ Sperm‬یا ‪2: Male Gamete‬‬
‫په نارینه وو کی ګوناډونه په ‪( Testes‬خصیو) کی او په ښځو کی په ‪( Ovary‬تخمدان)‬
‫کی جوړیږی یا پیدا کیږی‪.‬‬
‫‪ Female Genital System‬او یا ‪Female Reproductive system‬‬
‫او یا د ښځو تناصلی سیستم‬
‫څلور غړی پکی مطاله کوو‪.‬‬
‫مهبل ‪1: Vagina‬‬
‫رحم ‪2: Uterus‬‬
‫نفیرونه ‪3: Fallopian‬‬
‫تخمدان ‪4: Ovary‬‬
‫‪ Vagina :1‬مهبل‬
‫د رحم (‪ )Uterus‬د غاړی څخه د(‪ )Vaginal orifice‬لنډه الر یا سوری پوری موقیعت‬
‫لری‪.‬‬
‫په ترکیب کی یی تارونه(رشتی) او عضالت شامل دی‬
‫وظایف‬
‫‪1: Delivery Canal :‬‬
‫د ماشوم په زیږون کی رول لری(ماشوم د همدی الری بهر ته راوځی)‬
‫‪2: Menstrual cycle :‬‬
‫په ښځو کی د بلوغت په وخت کی په ‪ 28‬ورځ ‪ Menstrual cycle‬واقع کیږی چی په دی‬
‫سایکل کی وینه بهیدل واقع کیږی همدغه وینه د ‪ Vagina‬له الری خارجیږی‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪ Menstrual Cycle‬هغه ‪ Cycle‬دی چی په بالغ شوی ښځه باندی په ‪ 28‬مه ورځ کی‬
‫راځی‪.‬‬
‫‪3: Males Sperm :‬‬
‫د نارینه سپرمونه د همدی ‪ vagina‬له الری د ښځینه بدن ته داخلیږی‪.‬‬
‫د ‪ Vagina‬التهاب یا مرض واقع کیدو ته ‪ Vaginitis‬وایی‪.‬‬
‫‪ Uterus :2‬رحم‬
‫د حوصلی په کاویټی (لګند خاصره) کی واقع دی‪.‬‬
‫په ‪ Cavity‬کی دا دری هم راځی‬
‫)مثانه ( ‪)Urinary bladder‬رحم( ‪) Uterus‬د غټو کولمو اخرنی برخه(‪Rectum‬‬
‫چی رحم د مثانی شاته او د غټو کلمو اخرنی برخی ته مخامخ د دواړو په منځ کی واقع‬
‫دی‪.‬‬
‫‪ Rectum‬او ‪ Uterus‬سره وصل یا پیوسته نه دی په منځ کی یی خالیګاه لیدل کیږی چی‬
‫د ‪Rectouterine‬او یا هم د ‪ Douglas cavity‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫د رحم برخی ‪Parts of Uterus‬‬
‫دپاس څخه الندی دری برخی لری ‪From upper to lower‬‬
‫=‪a: Fundus‬‬
‫د رحم پاسنی برخه ده چی دوه دانی نفیرونه (‪ )Fallopian tube‬خالصوی‪.‬‬
‫=‪b: Body‬‬
‫د ټولو څخه پراخه او دټولو څخه د زیات ضخامت (ډبلوالی) درلودونکی برخه د رحم ده‪.‬‬
‫چی د عضالتو(‪ )Muscle‬څخه جوړ شوی دی‪ .‬د ‪ Body‬په منځ کی خالیګاه لیدل کیږی‬
‫چی د ‪ Uterine cavity‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫=‪c: Cervix‬‬
‫‪ Cervix‬یا د غاړی برخه دا برخه د ټولو څخه ښکته برخه ده دغه برخه د ‪ Body‬څخه‬
‫ښکته او د ‪ Vagina‬څخه د پاسه موقیعت لری(ددی دواړو په منځ کی ځای لری)‪ .‬ددی‬
‫برخی په منځنی برخه کی یو خالیګاه (کانال یا ویاله) لیدل کیږی چی د ‪Cervical Canal‬‬
‫په نوم یادیږی‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪Layers of uterus‬‬
‫د رحم طبقی‬
‫‪From inner to outer‬‬
‫د داخل څخه خارج خوا ته رحم دری طبقی لری‬
‫داخلی طبقه ‪1: Endometrium‬‬
‫منځنی طبقه ‪2: Myometrium‬‬
‫خارجی طبقه ‪3: Perimetrium‬‬

‫‪1: Endometrium‬‬
‫‪ Endometrium‬په خپل منځ کی دوه طبقی لری‪.‬‬
‫‪ Functional layer :1‬وظیفوی طبقه ‪ Basal layer :2‬قاعده وی طبقه‬

‫‪1: Functional layer‬‬

‫وظیفوی طبقه یا ‪ Functional layer‬یی ‪ Superficial‬سطحی ده او دوه وظیفی لری‪.‬‬
‫‪ Menstrual cycle :a‬د هری میاشتی په دوران کی دغه ناروغی منځته راځی چی‬
‫‪ Growth‬وده هم کوی او ‪ Thick‬ضخامت یی هم غټیږی‪ .‬که ‪ zygote‬جوړ شوی وی نو‬
‫دا تیار وی چی هغی ته په خپل ځان کی ځای ورکړی‪.‬‬
‫‪ :b‬او که چیری ‪ Zygote‬نه وی جوړ شوی نو ‪ Functional layer‬یا وظیفوی طبقه‬
‫‪ Destruction‬یعنی تخریبیږی او ‪ Bleeding‬یا وینه بهیدل واقع کیږی‪.‬‬

‫‪2:Basal Layer‬‬
‫د ‪ Basal layer‬ژوره یا ‪ Depp‬ده او وظیفه یی داده کله چی د ‪ Functional layer‬کی‬
‫کوم تغیر یا تخریب شوی وی نو ‪ Regeneration‬یا ترمیم کیږی‪.‬‬

‫‪2: Myometrium‬‬
‫د ټولو څخه پراخه او ضخیمه برخه ده د عضالتو څخه جوړه شوی ده ځکه ورته ‪Myo‬‬
‫وایی‪ Myo .‬عضالتو ته وایی‪ .‬وظیفه یی دغه عضالت د زیږون په وخت کی یعنی په‬
‫نهمه میاشت کی تقلص کوی او دغه ماشوم مخی خوا ته ټیله کوی‪ .‬دغه عضالت ځکه په‬
‫نهمه میاشت تقلص کوی چی په ښځو کی د نخامیه غدی څخه او د هغی په ‪Post lube‬‬
‫کی ‪ Oxytocin‬هارمون تولیدیږی چی د رحم د عضالتود تقلص سبب ګرځی‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪3: Perimetrium‬‬
‫دغه یوه نازکه طبقه ده او د رحم په شاوخوا کی پرته ده چی د رحم د تقوی سبب‬
‫ګرځی‪.‬‬

‫)‪ (Ovi Duct) (Uterine tube‬نفیرونه ‪3: Fallopian tube:‬‬

‫د تخمدان څخه شروع د رحم ‪ Fundus‬پوری‪.‬‬
‫د اناټومی له نظره څلور برخی لری‪ From distal to proximal .‬د لری څخه نژدی‬
‫‪1: Infundibulum‬‬
‫‪2: Ampulla‬‬
‫‪3: Isthmus‬‬
‫‪4: Intra mural part‬‬
‫‪1: Infundibulum‬‬
‫د ‪ Fallopian tube‬اخیرنی برخه ده قیف ماننده شکل لری‪.‬په اخیری برخه کی یی‬
‫ګوته ماننده جوړښتونه دی چی د ‪ Fimbria‬په نوم یادیږی‪ .‬ددی ‪ Fimbria‬وظیفه داده‬
‫چی تخمدانونه احاطه کوی‪ .‬خصوصآ دسایکل په ‪ 14‬ورځ کی‪ .‬د احاطه کولو ګټه یی‬
‫داده چی تخمه په ښځو کی ازادیږی ‪ infundibulum‬ته انتقال کوی او د هغی څخه‬
‫‪ Ampulla‬ته ځی چی په ‪ Ampulla‬کی ‪ Sperm‬او ‪ Ovum‬هم یو ځای کیږی‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪2: Ampulla‬‬
‫پړسیدلی برخه ده القاح په دی برخه کی صورت نیسی‪ .‬کله چی‪ Sperm‬او ‪ Ovum‬سره‬
‫یو ځای شی نو‪ Zygote‬جوړیږی‪ .‬کله چی ‪ Zygote‬جوړ شو نو د ‪ Zygote‬لپاره‬
‫‪ Ampulla‬د اناټومی او فزیولوژی له نظره مناسب ځای نه دی‪ .‬داناټومی له نظره ځکه‬
‫مناسب ځای نه دی چی د ‪ Ampulla‬دیوال نری او ډیر نازک دی نو کله چی ‪Zygote‬‬
‫غټیږی دغه دیوال شلیږی‪ .‬او د فزیولوژی له نظره ځکه مناسب ځای نه دی چی غذا ورته‬
‫نه رسیږی‪ .‬نو ‪ Zygote‬د رحم څخه ‪ Body‬او د هغی څخه ‪ Function layer‬ته د‬
‫‪ Cilia‬او عضالتو د تقلص په ذریعه کوم چی په ‪ Fallopian tube‬کی دی‪ ،‬انتقال کوی‪.‬‬
‫که چیری زایګوټ جوړ شی او رحم ته انتقال نه شی نو د ‪Ectopic pregnancy,‬‬
‫‪ Abnormal pregnancy‬اویا ‪ Tubular pregnancy‬ورته وایی‪ .‬وروسته بیا په لمړی‬
‫هفته کی ‪ ( Abortion‬له منځه ځی ضایع کیږی ) او د ‪ Vagina‬له الری خارجیږی‪.‬‬
‫‪3: Isthmus‬‬
‫رحم ته نژدی او تنګه برخه ده صرف ترانسپورتی یا انتقالی الر ده چی ‪ Sperm‬دهمدی‬
‫الری ‪ Ampulla‬ته ځی او ‪ Zygote‬هم دهمدی الری رحم ته ځی‪.‬‬

‫‪4:Intra mural Part‬‬

‫د ‪ Fallopian tube‬هغه برخه ده کومه چی د رحم د عضالتو په منځ کی موقیعت لری‪.‬‬
‫)برخه(‪) Part‬عضلی ته وایی(‪) Mural‬منځ(‪Intra‬‬

‫‪6‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪ Ovary (Ovaries) :4‬تخمدانونه‬
‫موقیعت یی په حوصله (لګند خاصره) کی دی‪ .‬د تعداد له مخی دوه دانی دی‪.‬‬
‫چی یو یی په ښی طرف پورته وحشی برخه کی او بل یی په چپ طرف کی‬
‫پورته وخشی برخه کی واقع ده‪ .‬تخمدانونه د ‪ Ligament‬په واسطه د رحم سره‬
‫او ‪ Fallopian tube‬سره وصل دی‪ .‬نو همدغه یی علت دی چی تړل شوی دی‪.‬‬
‫دغه وصلولو کی مهم ‪ Ligament‬د ‪ Broad Ligament‬برخه اخلی‪ .‬تخمدانونه‬
‫د فزیولوژی له نظره دوه برخی لری‪ Endocrine :1 .‬برخه ده چی هارمونونه‬
‫جوړوی خصوصآ د ‪ Estrogen‬او ‪ Progestron‬هورمونونه‪.‬او‪:2‬یی ‪Exocrine‬‬
‫برخه ده چی ‪ oocyte‬یا ‪ ovum‬جوړوی‪.‬‬
‫د اناټومی له نظره تخمدانونه په دوه ډوله دی‪ .‬لومړی ‪ Superficial‬چی ‪ Cortex‬هم‬
‫ورته وایی چی دا ‪ Functional‬یا وظیفوی دی‪ .‬او دوهمه برخه یی ‪ Deep‬چی‬
‫‪ Medulla‬هم ورته وایی کومه وظیفه نه شی ترسره کوالی یا ‪ Non functional‬ده‪.‬‬
‫‪ Cortex‬د تخمدان ټول وظایف دغی برخی پوری مربوط دی‪ .‬په دی برخه کی‬
‫‪ Follicles‬موجود دی داهغه ساختمانونه دی چی په خپل منځ کی خالی ځایونه‬
‫لری چی په دغو تشو ځایونو کی ‪ Oocyte‬یا تخمه موجوده وی‪.‬هره انجلی د‬
‫زیږون په وخت کی د ‪ 2-7‬میلونو پوری ‪ Follicles‬لری‪.‬خو کله چی یی عمر‬
‫زیاتیږی یا بلوغت ته رسیږی د ‪ Follicles‬شمیرکمیږی‪ .‬د ‪ 300000‬څخه تر‬
‫‪ 400000‬لکو پوری ‪ Follicles‬وی‪.‬د یوولس ‪ ۱۱‬کلنی څخه تر پنځه څلویښت‬
‫‪ ۴۵‬کلنی کی یواځی ‪ ۵۰۰‬دانی ‪ Follicles‬پخوالی ته رسیږی او ددی ‪ 500‬دانو‬
‫څخه په یوه میاشت یوه دانه پکی پخیږی او تخمه تری ازادیږی‪.‬‬
‫نوټ‪ :‬کله چی د ښځو عمر ‪ ۴۵‬کلنی څخه پورته شی ‪ Menopause‬رامنځته‬
‫کیږی‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪Male Reproductive System‬‬
‫‪1: Testes‬‬ ‫په دی سیستم کی پنځه برخی شاملی دی‪.‬‬
‫‪2: Epididymis‬‬
‫‪3: Vas Deferens‬‬
‫‪4: Seminal Vesicle‬‬
‫‪5: Urethra‬‬

‫‪1: Testes‬‬
‫‪ Testes‬یا خصی د تعداد له مخی دوه دانی دی‪ .‬د ګیډی څخه دباندی په یوه کڅوړه‬
‫کی موقیعت لری‪ .‬چی دغه کڅوړه د جوړښت له نظره د عضالتو او پوستکی څخه‬
‫جوړه ده چی ‪ Musculocutaneous Vesicle‬ورته وایی‪.‬‬
‫او د ‪ Scrotum‬په نوم هم یادیږی‪ .‬یا صفن ورته وایی‪ .‬ددی کڅوړی ساحه یخه‬
‫ده‪ .‬یعنی ‪ 34C0-35C0‬حرارت کی ‪ testes‬په اسانی سره او په ښه شان سره‬
‫سپرم جوړوی او د زیاتی مودی لپاره ژوندی پاتی کیږی‪.‬‬
‫کله چی نارینه ماشوم د مور په ګیډه کی وی د همدی هلک ‪ testes‬د ګیډی په‬
‫برخه کی وی په ګیډه کی د پښتورګو الندی وی کله چی د حاملګی وخت ‪ ۷‬یا ‪۸‬‬
‫میاشتو ته ورسیږی نو دغه ‪ TESTES‬د یو کانال له الری چی ‪INGUINAL‬‬
‫‪ CANAL‬نومیږی ‪ SCROTUM‬ته ښکته کیږی که کوم ماشوم دنیا ته راځی او‬
‫‪ TESTES‬پکی نه وی یا نه وی ښکته شوی هغی ته ‪UN DESCENDING‬‬
‫‪ TESTES‬وایی چی په دغو ماشومانو کی به سپرم هیڅ جوړیږی نه چی ‪AZO‬‬
‫‪ SPERMIA‬ورته وایی او یا به پکی لږ سپرم جوړیږی چی هغی ته ‪OLIGO‬‬
‫‪ SPERMIA‬وایی‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫نوټ‪ :‬په بدن کی ‪ 37Co‬نارمل حرارت دی او کله چی ‪ Testes‬په بدن کی پاتی‬
‫شی هلته ‪ testes‬نه شی کوالی چی په دی حرارت کی سپرم جوړ کړی‪.‬‬
‫‪Testes Structure‬‬
‫د خصیو جوړښت په کوچنی برخو باندی ویشل شوی دی چی هغی ته ‪Lobule‬‬
‫وایی‪.‬د هر ‪ Lobule‬په منځ کی دوه شیان شامل دی‪ .‬یو یی ‪Seminiferous‬‬
‫‪ tubule‬او بل یی ‪ Interstitial leading cell‬دی‪Seminiferous tubule .‬‬
‫یو بل کی دننه مارپیچی شکل لری‪ .‬په هر ‪ Seminiferous tubule‬کی‬
‫‪ Epithelium‬لیدل کیږی چی د ‪ Germ native epithelium‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫په دغه ‪ Epithelium‬کی دوه نوعه حجرات دی چی ‪Primordial germ cell‬‬
‫چی ‪ Sperm‬جوړوی‪ .‬او بل یی ‪ Sertoli cell‬دی چی سپرم ته تغذیه ورکوی‪.‬‬
‫د بلوغت څخه مخکی ‪ Seminiferous tubule‬کوچنی وی وظیفه نه شی‬
‫ترسره کوالی وروسته د بلوغت څخه ‪Seminiferous tubule‬غټیږی او‬
‫وظیفه ترسره کوالی شی د بلوغت څخه وروسته ‪Interstitial leading cell‬‬
‫څخه یو هارمون چی تستسترون ‪ testosterone‬نومیږی تولیدیږی‪.‬‬

‫بربخ ‪2: Epididymis‬‬

‫دوه دانی دی موقیعت یی د خصیو په شاته برخه کی دی د پورته څخه ښکته‬
‫برخی پوری‪.‬‬
‫د ساختمان له نظره دری برخی لری‪.‬‬
‫)‪1: Head (Caput‬‬
‫)‪2: Body (Carpus‬‬
‫‪3: Tail‬‬
‫د ‪ Epididymis‬د سر برخه د یو ساختمان په واسطه چی ‪Rate testes‬‬
‫)‪ (Tubule‬نومیږی د ‪ Seminiferous tubule‬سره وصل دی‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫وظیفه‪:‬‬
‫‪ Sperm Mature:1‬د سپرمونو د پخیدو ځای دی‬
‫‪ Sperm Motile :2‬په همدی ځای کی سپرمونه د حرکت وړتیا پیدا کوی‪.‬‬
‫‪ Sperm Fertilization :3‬سپرم د القاح کولو وړتیا پیدا کوی‪.‬‬
‫‪ Sperm Storage :4‬په نارینه وو کی د سپرم د ذخیره کیدو ځای دی‪.‬د ‪2-3‬‬
‫میاشتو پوری پکی سپرمونه پاتی کیدای شی‪.‬‬

‫‪Sperm‬‬
‫‪ Sperm‬په ‪ Seminiferous tubule‬کی جوړیږی د ‪ Rate testes‬په واسطه‬
‫‪ Epididymis‬ته ځی د ‪ Epididymis‬لومړی سر برخی ته بیا جسم ته او بیا‬
‫لکۍ ته ځی‪.‬‬
‫‪3: Vas Deference‬‬
‫دا یو ‪ Duct‬یا ‪ Tube‬دی چی د ‪ Epididymis Tail‬د لکۍ څخه پورته ځی د‬
‫‪ Abdominal Cavity‬پوری ددی څخه بیا اخیرنی برخی ‪ Pelvic Cavity‬ته‬
‫راځی‪ Vas Deference .‬چی کله ‪ Pelvic cavity‬ته ورسیږی یو بل ټیوب‬
‫ورسره یوځای کیږی چی د ‪ Tube of seminal vesical‬په نوم یادیږی‪ .‬چی‬
‫دا دواړه کله سره یوځای شول دی ته ‪ Ejaculatory Duct‬وایی‪.‬‬
‫‪ Ejaculatory duct‬چی دی په ‪ Prosthetic urethra‬د پروستات په منځ کی‬
‫چی کومه برخه ده هغی ته خالصیږی د خالصیدو څخه وروسته بیا‬
‫‪ Membranous urethra‬ته راځی او د هغی څخه بیا د ‪Penile urethra‬‬
‫له الری د بدن څخه خارجیږی‪.‬‬
‫‪4: Seminal Vesicle‬‬
‫د مثانی شاته او د ‪ Vas deference‬په وحشی ‪ Lateral‬برخه کی موقیعت‬
‫لری‪.‬‬
‫وظیفه‪ :‬په دی برخه کی ‪ 60%‬د ‪ Semin‬یا منی مایع جوړیږی او ذخیره کوی‬
‫یی هم چی ‪ Seminal Fluid‬هم ورته وایی‪ .‬باقی ‪ 30%‬منی مایع په پروستات‬
‫‪10‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫غدی کی جوړیږی او ‪ 10%‬منی مایع په ‪ Vas Deference‬کی جوړیږی‪ .‬د‬
‫‪ Seminal Vesicle‬څخه چی کوم ټیوب خارجیږی هغی ته ‪Tube of‬‬
‫‪ Seminal Vesicle‬وایی‪ .‬دا د یو بل ټیوب سره چی ‪Vas Deference‬‬
‫نومیږی یوځای کیږی‪ .‬چی کله یوځای شو ددغی مجموعی څخه چی کوم‬
‫ساختمان منځ ته راځی هغی ته ‪ Ejaculatory Duct‬وایی‪.‬‬

‫د ‪ Semen‬وظیفه‬
‫‪ Fructose :1‬لری‪ .‬چی د سپرم لپاره انرژی برابروی‪.‬‬
‫‪ :2‬القلی ‪ PH‬لری‪ .‬ګټه یی داده چی د ‪ Vagina‬اسیدی ‪ PH‬به قلوی خواته‬
‫نژدی شی‪ .‬او په القلی محیط کی فعال وی‪.‬‬
‫‪ :3‬د ځان سره ‪ Prostaglandin‬لری‪ .‬دنده یی د ښځو د رحم د پراخه کیدو‬
‫سبب ګرځی چی کله رحم پراخه شی سپرمونه په اسانی سره داخل ته ننوځی‪.‬‬
‫د ‪ Semen‬نارمل اندازه په هر ‪ Ejaculation‬کی د ‪ 2-5ml‬پوری ده او په هر‬
‫مرحلی یا ‪ cc‬کی د سپرمونو تعداد د ‪ 20‬څخه تر ‪ 120‬میلونو پوری دی که د‬
‫‪ 20‬میلونو څخه کم شی هغی ته ‪ Oligo spermia‬وایی‪ .‬او که ژوندی‬
‫سپرمونه موجود نه وی هغی ته ‪ Azo spermia‬وایی‪.‬‬
‫‪5: Urethra‬‬
‫دا هغه ټیوب دی چی د مثانی څخه شروع کیږی او تر ‪ Glans penis‬یا‬
‫تناصلی الۍ د څوکو پوری رسیږی‪ Urethra .‬نظر هماغی ساحی څخه چی‬
‫تیریږی د هماغی په نوم یادیږی‪.‬‬
‫لومړی برخی ته یی ‪ Prosthetic urethra‬وایی چی د ‪ Prostate‬د منځ څخه‬
‫تیریږی‪ .‬دوهمه برخه یی ‪ Membranous urethra‬چی د غشاء ګانو څخه‬
‫تیریږی‪ .‬او دریمه برخه یی په تناصلی اله کی ده چی ‪ Penile urethra‬ورته‬
‫وایی‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪Spermatogenesis‬‬
‫دغه کار په نارینه وو کی په بلوغت کی کیږی کله چی نارینه بلوغت ته‬
‫ورسیږی په هغوی کی یو هارمون چی ‪ Testosterone‬نومیږی افرازیږی‬
‫همدغه هورمون دی چی نارینه وو ته یی د نارینه خواص ورکړی دی‪.‬‬
‫هغه مراحل چی ‪ Primordial germ cell‬په سپرم بدلیږی‪.‬‬
‫‪Phase of spermatogenesis‬‬
‫د ‪ Primordial germ cell‬چی ‪ 44xy‬کروموزومونه لری د ‪ Mitosis‬عملیی‬
‫په واسطه په دوه برخو ویشل کیږی‪ .‬یو یی ‪ Type A spermatogonium‬چی‬
‫‪ 44xy‬دی او بل یی ‪ Type B spermatogonium‬چی دا هم ‪ 44xy‬دی‪ .‬ددی‬
‫حجرو شمیر د مورنی حجرو سره مساوی وی‪ .‬کله چی په دوو برخو وویشل‬
‫شی نو ‪ Type A‬یی د مورنی حجری په شکل پاتی کیږی او ‪ Type B‬یی مخی‬
‫خواته راځی یعنی ‪ Sperm‬جوړوی‪ .‬چی دغه سلسه همداسی جاری وی‪.‬‬
‫په دوهمه مرحله کی ‪ Type B‬غټیږی ‪ Growth‬کوی او ‪Differentiation‬‬
‫کوی‪.‬چی دی ته ‪ Primary spermatocyte‬وایی‪ .‬په دی کی هم د‬
‫کروموزومونو شمیر ‪ 44xy‬او یا ‪ 2n‬وی‪.‬‬
‫په دریمه مرحله کی ‪ Primary spermatocyte‬د ‪ Meiosis I‬په واسطه‬
‫مورنی حجری په دوه برخو ویشل کیږی او کروموزومونه یی نیمایی کیږی‪.‬‬
‫چی یوه حجره یی ‪ 22y‬کروموزومونه لری‪ .‬او بله یی هم ‪ 22x‬کروموزومونه‬
‫لری‪ .‬چی همدغی ته ‪ Secondary spermatocyte‬وایی‪.‬‬
‫په څلورمه مرحله کی دوه دانی ‪ Secondary spermatocyte‬په دوه برخو‬
‫ویشل کیږی د ‪ Meiosis II‬عملیی په واسطه‪ .‬بیا څلور ګرد حجرات السته راځی‬
‫چی د کروموزومونو شمیر یی د مورنی حجری سره مساوی وی‪ .‬چی دغی‬
‫څلورو ته ‪ Spermatid‬وایی او ‪ Spermatid‬په لکۍ لرونکی شکل چی‬
‫‪ Sperm‬نومیږی بدلیږی چی دغی عملیی ته ‪ Spermiogenisis‬وایی‪ .‬او دغی‬
‫ټولی پروسی ته بیا ‪ Spermatogenesis‬وایی‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪Oogenesis‬‬
‫داپه ښځینه جنس کی په ‪ Ovary‬کی واقع کیږی ددی ځینی مراحل د بلوغت‬
‫څخه مخکی او ځینی یی د بلوغت څخه وروسته واقع کیږی‪.‬‬
‫لومړی مراحل چی مخکی د بلوغت واقع کیږی‪.‬‬
‫د ‪ Primordial germ cell‬چی ‪ 44xx‬کروموزومونه لری ‪ Mitosis‬کوی او‬
‫په ‪ Oogonia‬بدلیږی‪ .‬چی په دی کی به هم د کروموزومونو شمیر ‪ 44xx‬وی‪.‬‬
‫‪Oogonia‬غټیږی ‪ Growth‬کوی چی ‪ Primary oocyte‬ورته وایی‪.‬‬
‫په دی کی هم د کروموزومونو شمیر ‪ 44xx‬وی چی دغه بیا نور وړاندی نه ځی‬
‫ځکه چی د ‪ Follicles‬څخه یوه ماده چی ‪oocyte maturation inhibitory‬‬
‫‪ factor‬نومیږی افرازیږی‪( .‬دا هغه فکتور دی چی ‪ Primary oocyte‬نه‬
‫پریږدی چی مخ ته الړ شی)‬
‫کله چی بلوغت ته ورسیږی ‪ Primary oocyte‬چی ‪ 44xx‬کروموزومونه لری‬
‫د ‪ Meiosis I‬عملیی په واسطه په دوه حجراتو ویشل کیږی چی کروموزومونه‬
‫یی نیمایی کیږی په ښځو کی عمده مشکل دادی چی د ‪ Meiosis‬د عملیی په‬
‫واسطه دوه حجری یوشان نه وی یوی برخی ته یی سایتوپالزم نه وی تللی وړه‬
‫وی او له منځه ځی چی ‪ Primary polar bodies‬ورته وایی‪ .‬او بله برخه یی‬
‫چی غټه وی او ټول سایتوپالزم ورته تللی وی د ‪ Secondary oocyte‬په نوم‬
‫یادیږی‪ .‬دغه ‪ Secondary oocyte‬کی ‪ Meiosis II‬کیږی چی د تیر په څیر‬
‫یوی حجری ته سایتوپالزم نه ځی او له منځه ځی چی هغه برخه یی د‬
‫‪ Secondary polar bodies‬په نوم یادیږی‪.‬او بله برخه چی ټول سایتوپالزم‬
‫ورغلی وی غټه وی چی د ‪ Oocyte‬په نوم یادیږی‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬

‫‪14‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫)‪Monthly cycle (Sex cycle‬‬
‫دا هغه سایکل دی چی په ښځو کی د ‪ Puberty‬یا بلوغت په وخت کی په هرو‬
‫‪ 28‬ورځو کی واقع کیږی‪ .‬دا په دوه برخو ویشل کیږی‪ .‬یو هغه سایکل دی چی‬
‫په ‪ Ovary‬کی هره میاشت واقع کیږی چی د ‪ Ovarian cycle‬په نوم یادیږی‬
‫او بل یی په رحم یا ‪ Uterus‬کی واقع کیږی چی ‪ Uterine cycle‬یا‬
‫‪ Menstrual cycle‬ورته وایی‪ .‬دغه دوړاه سایکلونه په هره میاشت کی په‬
‫دواړو برخو کی واقع کیږی‪ .‬یو په ‪ Ovary‬او بل په رحم کی صورت نیسی‪.‬‬
‫اکثره ښځو کی په ‪ 28‬ورځ واقع کیږی‪ .‬په ځینو ښځو کی په ‪ 21‬ورځو کی او‬
‫په ځینو کی په ‪ 35‬ورځ واقع کیږی‪ .‬دغه میاشتنی سایکل د بلوغت په وخت د‬
‫‪ 12‬کلنی څخه تر ‪ 55‬کلنی پوری رامنځته کیږی وروسته د ‪ 55‬کلنی څخه بیا‬
‫دغه سایکل نه واقع کیږی چی هغی ته ‪ Menopause‬وایی‪.‬‬
‫د بلوغت په وخت کی د ښځو د هایپوتالموس څخه د ‪Gonadotropin‬‬
‫‪ )Gn.R.H( Releasing Harmon‬په نوم هارمون افرازیږی له دی کبله دغه‬
‫سایکل واقع کیږی‪ .‬دغه هارمون چی کله افراز شی وینی ته راځی د وینی څخه‬
‫بیا نخامیه غدی ‪ Anterior lobe‬مخکینی برخی ته راځی‪ .‬دغه هارمون ‪Ant‬‬
‫‪ lobe‬تحریکوی په نتیجه کی ‪ Gonadotropin‬ازادوی‪ .‬د دوو هارمونونو‬
‫مجموعی ته وایی‪ .‬؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟‬
‫‪ )Follicle stimulating hormone(F.S.H‬او ‪Luteinizing (L-H‬‬
‫‪ )Hormone‬دغه دواړه هارمونونه په ښځو کی ‪ Monthly Cycle‬شروع‬
‫کوی‪.‬‬
‫‪Ovarian Cycle‬‬
‫په ښځو کی د بلوغت په وخت کی په ‪ 28‬ورځ په ‪ Ovary‬کی واقع کیږی دا په‬
‫دری مرحلو باندی ویشل کیږی‪ .‬لومړی مرحله ته یی ‪ Follicular phase‬وایی‬
‫داد ‪ 1‬ورځ څخه تر ‪ 14‬ورځو پوری واقع کیږی‪ .‬دوهمه مرحله کی‬
‫‪ Ovulation‬د تخمی ازادیدل په یوه یا صرف ‪ 14‬ورځ کی واقع کیږی‪ .‬او‬
‫دریمه مرحله یی ‪ Luteal phase‬د ‪ 15‬ورځ څخه تر ‪ 28‬ورځی پوری واقع‬
‫کیږی‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪ Follicular phase‬ته ځکه ‪ Follicular phase‬وایی چی په دی کی‬
‫‪ Follicles‬وده او نشو نماء ‪ Growth, mature‬کوی‪.‬‬
‫تقریبآ په هره میاشت کی یوه دانه ‪ Follicle‬په نهایی ډول سره ‪Mature‬‬
‫پخیږی‪ Follicle .‬په دری مرحلو کی پخیږی‪ .‬لومړی مرحلی ته یی ‪Primary‬‬
‫مرحله وایی په دی مرحله کی ‪ Oocyte‬د ‪ Follicle‬په منځ کی وی‪.‬‬
‫دوهمه مرحله کی یا ‪ Secondary‬کی ‪ Follicle‬د ‪ Follicular fluid‬مایعاتو په‬
‫واسطه ډکیږی کله چی ډک شی ‪ Oocyte‬د ‪ Follicle‬دیوال خواته ټیله کیږی‪.‬‬
‫په دریمه مرحله کی یا ‪ Tertiary phase‬کی د مایعاتو د زیاتوالی له کبله د‬
‫‪ Follicle‬دیوال څیری کیږی په دی څیری کولو کی دمایعاتو د زیاتوالی سره‬
‫‪ L.H‬هارمون هم رول لری‪ .‬کله چی دیوال څیری شو ‪ Oocyte‬ازادیږی‪ .‬چی‬
‫همدی ته ‪ Ovulation‬وایی‪ .‬چی کله په ‪ 28‬ورځ تخمه ازاده شی د هغی څخه‬
‫‪ Fimbula‬او د ‪ Fimbula‬د‪ Infundibulum‬برخی ته راځی دهغی څخه بیا‬
‫‪ Ampulla‬ته راځی‪?????????????????? .‬‬
‫یوی ورځی پوری ژوندی وی(یواځی د ‪ 15‬ورځی پوری ژوندی وی) په ‪16‬‬
‫ورځ کی تخریبیږی د ‪ 16‬ورځی څخه وروسته هغی ته ‪ Safe period‬وایی‪.‬‬
‫(د ‪ 16‬ورځی څخه وروسته د ‪ 28‬ورځی پوری) د ‪ 14‬ورځی څخه مخکی (‪13‬‬
‫ورځ څخه مخکی ‪ 12‬او ‪ 11‬ورځو کی) د نارینه وو سپرم د ‪ 2‬څخه تر ‪ 3‬ورځو‬
‫پوری په ښځینه بدن کی ژوندی پاتی کیږی نو په دی ورځو کی هم د ماشوم د‬
‫پیدایښت چانس ډیر دی د ‪ 14‬ورځی څخه مخکی هم ‪ Safe period‬دی‪.‬‬
‫په ‪ Menstrual cycle‬کی وینه بهیدل د لومړی ورځی څخه تر ‪ 5‬ورځی پوری‬
‫وی‪.‬‬
‫هغه ښځی چی سایکل یی منظم نه وی‪:‬‬
‫‪ Temperature method‬چی کله د ښځو د حرارت درجه پورته شی سایکل‬
‫یی منظم نه وی د ‪ Ovulation‬په وخت کی معلومیږی‪.‬‬
‫د ګیډی په ښکتنی برخه کی د درد احساس کوی‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪Luteal phase‬‬
‫په ‪ 15‬ورځ کی د ‪ Follicle‬منځنی برخه د ‪ Yellow pigment‬په واسطه‬
‫ډکیږی چی دغه زیړ رنګی مادی ته ‪ Lutein‬وایی‪ .‬چی کله ‪ Follicle‬د ‪Lutein‬‬
‫څخه ډک شی ددی دواړو مجموعی ته ‪ Corpus luteum‬وایی‪ .‬نو له دی کبله‬
‫ورته ‪ Luteal phase‬وایی‪ .‬د ‪ Corpus luteum‬وظیفه داده چی د‬
‫‪ Progesterone‬هورمون جوړوی‪ .‬دغه هورمون په ښځو کی رحم او د رحم‬
‫ټوله برخه د ‪ Endometrium‬د غټوالی او ارامه کیدو سبب ګرځی یعنی د‬
‫تقلصاتو مخنیوی کوی‪.‬‬
‫‪Age of corpus luteum‬‬
‫ددی عمر د ازادی شوی تخمی پوری مربوط دی یعنی که چیری ازادی شوی‬
‫تخمی ته سپرم ورسید زایګوټ جوړ شو نو ‪ Corpus luteum‬د ‪ 3‬څخه تر ‪4‬‬
‫میاشتو پوری ژوندی پاتی کیږی‪.‬‬
‫په دغو میاشتو کی ‪ Progesterone‬هورمون جوړوی چی د ارامه کیدو او‬
‫غټوالی سبب یی ګرځی‪ .‬همدغه وخت پوری ماشوم ته ځای ورکوی وروسته‬
‫تخریبیږی د څلورمی میاشتی څخه وروسته ‪ Corpus luteum‬ختمیږی‪.‬‬
‫‪ Placenta‬جوړیږی او دا ‪ Placenta‬بیا د ‪ Progesterone‬هورمون د‬
‫زیږون وخته پوری جوړوی که چیری ښځه واده شوی نه وی نو تخمی ته‬
‫سپرم نه رسیږی نو د ‪ Corpus luteum‬عمر د ‪ 14‬ورځو پوری وی‪ .‬یعنی د‬
‫میاشتی په ‪ 28‬ورځ باندی تخریب کیږی‪.‬‬
‫‪Menstrual Cycle‬‬
‫دا هغه سایکل دی چی په ‪ Female‬کی د ‪ Puberty‬په وخت کی په هره ‪28‬‬
‫ورځ کی د رحم په باډی کی په ‪ Endometrium‬کی په ‪Functional layer‬‬
‫کی واقع کیږی‪ Menstrual cycle .‬په دریو برخو ویشل کیږی‬
‫‪1: Menstrual phase 2: Proliferative phase 3: Secretory phase‬‬

‫‪17‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪1: Menstrual Phase‬‬
‫مهمه نښه یی داده چی په ښځو کی ‪ Bleeding‬واقع کیږی‪ .‬او دغه وینه د‬
‫‪ Vagina‬له الری بهر ته خارجیږی همدغی ‪ Bleeding‬خارجیدلو ته ‪Menses‬‬
‫یا ‪ Menstruation‬وایی‪ .‬دغه د اول ځل لپاره د ‪ 11‬کلنی څخه تر ‪ 12‬کلنی‬
‫پوری واقع کیږی‪ .‬د لومړی ځل لپاره د ‪ Bleeding‬کیدو ته ‪ Menarche‬وایی‪.‬‬
‫او د ‪ Bleeding‬ختمیدو ته ‪ Menopause‬وایی‪ .‬او ددوی منځنی دوره‬
‫‪ Reproductive period‬دی‪ .‬په دغه دوره کی ماشوم راوړلو ته چانس زیات‬
‫وی په کومو ښځو کی چی ‪ Bleeding‬واقع نه شی نوهغه به د ماشوم راوړلو‬
‫توانایی ونه لری‪ .‬په ‪ Bleeding‬کی د ‪ 35cc‬څخه تر ‪ 50cc‬پوری خالصه وینه‬
‫(‪ )RBC ، Hb‬خارجیږی‪ .‬دغه وینه نه ‪ Clot‬کیږی یا نه لخته کیږی ځکه چی په‬
‫دی وینه کی د ‪ Fibronolysin‬په نوم پروټین موجود دی او دغه پروټین د‬
‫‪ Ani coagulant‬خواص لری یعنی د علقه کیدو ضد خاصیت لری‪ .‬دا یو‬
‫پروټین دی خو د انزایم په ډول خپل فعالیت کوی‪ .‬که چیرته په کومه ښځه کی‬
‫د وینی مقدار د نارمل حد څخه چی ‪ 35cc-50cc‬پوری دی کم شی نو هغی حالت‬
‫ته ‪ Oligo menorrhea‬وایی‪ .‬او که چیری د وینی مقدار د نارمل حد څخه‬
‫زیات شی نو دی حالت ته ‪ Hypermenorrhea‬وایی‪ .‬همدارنګه که میاشتنی‬
‫سایکل دردناکه وی د ‪ Dysmenorrhea‬نومیږی‪ .‬او که چیرته هیڅ میاشتنی‬
‫سایکل په بالغه انجلی یا ښځه کی واقع نه شی نو بیا ورته ‪Amenorrhea‬‬
‫وایی‪ .‬په ‪ Physiologic‬حالت کی د ‪ Pregnancy‬یا په ‪ Menopause‬حالت‬
‫کی ‪ Bleeding‬نه رامنځته کیږی‪.‬‬
‫که چیرته ښځه حامله نه وی او ‪ Menopause‬هم نه وی نو هغه حالت‬
‫‪ Pathologic‬حالت دی‪ .‬او ناروغی یی د ‪Ovarian syndrome polycystic‬‬
‫په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪Mechanism of menstrual Bleeding‬‬
‫کله چی د ښځو په وینه کی د ‪ Estrogen hormone‬او ‪Progesterone‬‬
‫هورمون لیول یا مقدار کم شی د ښځو په ‪ Endometrium‬کی په ‪Function‬‬
‫‪ layer‬ته وینه نه رسیږی او ‪ Hypoxia‬او ‪ Ischemia‬رامنځته کیږی‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪ Ischemia‬او ‪ Hypoxia‬مړه کیږی ‪ Necrosis‬کوی‪ .‬او ‪Function layer‬‬
‫تخریبیږی د وینی رګونه هم تخریبیږی ا و ‪ Bleeding‬رامنځته کیږی‪.‬‬
‫‪2: Proliferative phase‬‬
‫دی مرحلی ته تکثری مرحله هم وایی‪ .‬داد شپږمی ورځی څخه تر څوارلسمی‬
‫ورځی پوری دوام کوی‪ .‬دی ته ځکه ‪ Proliferative phase‬وایی چی د‬
‫‪ Endometrium‬قاعدوی طبقه ‪ Basal layer‬تکثر کوی‪ .‬چی ددی تکثر په‬
‫نتیجه ‪ Functional layer‬د ‪ Regeneration‬سبب ګرځی‪.‬‬
‫داد ‪ Estrogen‬هورمون تر اغیزی الندی صورت نیسی ‪ Estrogen‬هورمون د‬
‫‪ Ovary‬د ‪ Follicle‬څخه په شپږمه ورځ افرازیږی نوځکه دی ‪ Phase‬یا‬
‫مرحلی ته ‪ Follicular phase of menstrual cycle‬وایی‪.‬‬
‫‪3: Secretory phase‬‬
‫افرازی مرحله‬
‫داد پنځلسمی ورځی څخه تر اته ویشتمی ورځی پوری دوام کوی په دی مرحله‬
‫کی ‪ Endometrium‬ضخیمه کیږی او غداوات یی وده هم کوی او ‪Secretion‬‬
‫افرازات هم کوی‪ .‬ددی افرازات اکثره ‪ Glycogen‬وی‪ .‬او دی ته اماده وی چی‬
‫‪ Zygote‬ته په خپل ځان کی ځای ورکړی‪ .‬دا مرحله د ‪Progesterone‬‬
‫هورمون د اغیزی الندی صورت نیسی‪ .‬او ‪ Progesterone‬هورمون د‬
‫‪ Corpus luteum‬څخه افرازیږی نو له دی کبله دی مرحلی ته ‪Luteal‬‬
‫‪ phase of menstrual cycle‬وایی‪.‬‬
‫‪ Human Development‬د انسان تکامل‬
‫د انسان تکامل په دوه ډوله ویشل شوی دی‬
‫مخکی د زیږون څخه تکامل ‪1: Prenatal Development‬‬
‫مخکی دی زیږون څخه تکامل ته ‪ Intra uterine life‬وایی ځکه مخکی له‬
‫زیږون څخه تکامل څیړی‪ .‬دا موده نهه میاشتی یا ‪ 38‬هفتی وی دغه ‪ 38‬هفتی‬
‫په دریو برخو ویشل کیږی‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪Pre organogenesis phase :1‬د اولی ورځی څخه تر دوو هفتو پوری ده‪.‬‬
‫یعنی د ماشوم د بدن غړی پکی نه جوړیږی‪.‬‬
‫‪ Embryonic Period :2‬یا ‪ Organogenesis phase‬دغه مرحله د دریمی‬
‫هفتی څخه تر اتمی هفتی پوری ده یعنی د غړو جوړیدل پکی کیږی په دی‬
‫مرحله کی ماشوم ته ‪ Embryo‬یا رشیم وایی‪.‬‬
‫‪ Fetal period :3‬د نهمی هفتی څخه شروع کیږی تر زیږون پوری او په دی‬
‫وخت کی ماشوم ته ‪ Fetus‬یا جنین وایی‪.‬‬
‫د زیږون څخه وروسته تکامل ‪2: Post-natal Development‬‬
‫کله چی ماشوم وزیږیده نو د لومړی ورځی څخه تر څلورمی هفتی پوری ماشوم‬
‫ته ‪ Neonate‬یا نوزاد وایی‪.‬‬
‫چی کله یی عمر د پنځو هفتو څخه یو کلنۍ ته ورسیږی دی ته ‪ Infant‬یا د‬
‫شیدو رودلو دوره وایی‪.‬‬
‫د دوه کلنۍ څخه تر یوولس کلنۍ پوری ورته ‪ Child‬یا ماشوم وایی‪.‬‬
‫د دولس کلنۍ څخه تر اوولس کلنۍ پوری د ‪ Puberty‬یا بلوغت دوره ده‪.‬‬
‫د اتلس کلنۍ څخه تر یوویشت کلنۍ پوری د ‪ Adolescence‬یا ځوانی دوره ده‪.‬‬
‫د دوویشت کلنۍ څخه تر پنځه شپیته کلنۍ پوری د ‪ Adult hood‬یا کاهلی دوره‬
‫ده‪.‬‬
‫او د پنځه شپیته کلنۍ څخه تر مرګه پوری د ‪ Senescence‬یا زړښت دوره ده‪.‬‬
‫القاح ‪Fertilization‬‬
‫هغه پروسه ده چی د نارینه ‪ Sperm‬دښځینه د ‪ Ovum‬سره یوځای شی‪ .‬سپرم‬
‫د ‪ Head‬سر برخه او د ‪ Ovum‬د ‪ Nucleus‬برخه سره یوځای کیږی‪.‬‬
‫‪ Fertilization‬په ‪ Ampulla‬کی صورت نیسی‪.‬‬

‫‪20‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪Ovum Structure‬‬
‫د ساختمان له نظره ‪ Ovum‬د نورو حجراتو په شان یو ‪Plasma‬‬
‫‪ membrane‬لری‪ .‬خو د نورو حجراتو برخالف د ‪Plasma membrane‬‬
‫څخه بهر بله ضخیمه غشاء لری چی د ‪ Zona pellicuda‬په نوم یادیږی چی‬
‫ددی غشاء په ترکیب کی د ‪ Hyaluronic acid‬مرکب شامل دی‪.‬‬
‫د ‪ Zona pellicuda‬څخه بهر یوه بله طبقه د حجراتو څخه منځ ته راځی چی د‬
‫‪ Corona Radita‬په نوم یادیږی‪ .‬د ‪ Plasma membrane‬په داخل کی چی‬
‫کومه متقاسفه ‪ Dens‬برخه ده هغی ته ‪ Nucleus‬وایی‪ .‬ددی هستی په داخل کی‬
‫کروموزوم او کروموزومونه د ښځو په ‪ Ovum‬کی ‪ 22+x‬دی‪ .‬د هستی څخه‬
‫بهر چی کومه برخه ده هغی ته ‪ Cytoplasm‬وایی‪ .‬او په سایتوپالزم کی دوه‬
‫عمده برخی چی یو ته ‪ Inclusion‬وایی او بل ته یی ‪ Organelles‬وایی‪.‬‬
‫په تخمه کی خاص ‪ Inclusion‬د ‪ Yolk inclusion‬څخه عبارت دی‪.‬‬
‫‪ Yolk inclusion‬د ‪ Lipid ،Protein‬او ‪ Carbohydrate‬څخه جوړ دی‪ .‬د‬
‫‪ Yolk inclusion‬ګټه داده چی په لومړی ورځو کی د ‪ Zygote‬په تغذیه کی‬
‫رول لری‪.‬‬
‫‪Sperm Structure‬‬
‫سپرم د ساختمان له نظره څلور برخی لری‪.‬‬
‫)‪1: Head 2: Neck 3: Middle piece 4: Principle piece(Tail‬‬
‫د ‪ Middle piece‬او ‪ Tail‬په منځ کی یوه ریشه ده چی ‪Axial Filament‬‬
‫نومیږی‪.‬‬
‫‪1: Head‬‬
‫د سپرم د ‪ Head‬په برخه کی دوه شیان واقع دی یوه هسته ده د هستی په داخل‬
‫کی کروموزوم دی‪ 50% ،‬کروموزومونه پکی ‪ 22+x‬او ‪ 50%‬پکی ‪ 22+y‬دی‪.‬‬
‫او بل یی د سر په برخه کی خولۍ ‪ Cap‬ماننده ساختمان دی چی ‪ Acrosome‬یا‬
‫‪ Gela capitis‬ورته وایی‪ .‬په دی ‪ Cap‬ماننده ساختمان کی الندی انزایمونه‬
‫‪21‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫شامل دی‪ Acrosin ،Hyaluronidase ،‬او ‪ Trypsin like enzyme‬دغه‬
‫انزایمونو د ‪ Sperm‬سره مرسته کوی چی ‪ Ovum‬ته داخل شی‪.‬‬
‫‪2: Neck‬‬
‫د سپرم په ‪ Neck‬برخه کی ‪ Centriole‬واقع دی‪ .‬چی ‪ Head‬د ‪Middle‬‬
‫‪ piece‬سره وصلوی‪.‬‬
‫‪3: Middle piece‬‬
‫دغه برخه د مایتوکاندریا ګانو څخه جوړه شوی ده مایتوکاندریا د انرژی د تولید‬
‫سبب ګرځی او انرژی د فرکتوز ‪ Fructose‬څخه منځ ته راوړی‪.‬‬
‫)‪4: Principle piece (Tail‬‬
‫د ټولو څخه غټه برخه ده او سپرم ددی په واسطه حرکت کوی‪.‬‬
‫‪Axial Filament‬‬
‫‪ Axial Filament‬تارونه دی د لکۍ لپاره د ‪ Support‬یا تقوی سبب ګرځی‪.‬‬
‫‪Changes of sperm in female body‬‬
‫د ښځینه په بدن کی د سپرم تغیرات‬
‫کله چی سپرم د ښځینه بدن ته داخل شی دوه تغیرات پکی منځ ته راځی او باید‬
‫دغه تغیرات منځ ته راشی‪.‬‬
‫که چیری دغه تغیرات منځ ته رانشی تخمه القاح نه شی کوالیی یعنی القاح‬
‫صورت نه نیسی‪ .‬دغه تغیرات د ‪ 3‬څخه تر ‪ 7‬ساعتو پوری رامنځته کیږی‪.‬‬
‫تقریبآ ‪ Ampulla‬ته چی رسیږی دغه تغیرات پکی راځی‪.‬‬
‫‪1: Capacitation‬‬
‫د ‪ Plasma membrane‬لیری کول یا ختمول د سپرم د ‪ Head‬څخه‪.‬‬
‫د پالزما د پردی لری کولو ګټه داده تر څو ‪ Acrosome‬په منځ کی پراته‬
‫انزایمونه په سانی سره د ‪ Ovum‬پوښوونکی غشاء ته ورسیږی او هغه له‬
‫منځه یوسی‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪2: Acrosomal Reaction‬‬
‫د ‪ Acrosome‬په برخه کی د سوریو پیداکیدو ته وایی‪ .‬د همدی سوریو څخه‬
‫هغه انزایمونه چی په ‪ Acrosome‬کی وی هغه به خارجیږی‪.‬‬
‫‪Ovum Reaction‬‬
‫د تخمی عکس العمل د سپرم په مقابل کی‬
‫کله چی سپرم د ‪ Ovum‬پالزما غشاء ته ورسیږی نو ‪ Ovum‬د ځان څخه‬
‫عکس العمل ښایی چی دی عکس العمل ته ‪Cortical and granular‬‬
‫‪ reaction‬وایی‪ .‬په دی ‪ Reaction‬کی د ‪ Ovum‬څخه ‪ Lysosomal‬انزایمونه‬
‫ازادیږی دغه انزایمونه چی ازاد شول د ‪ Zona pellicuda‬او ‪Plasma‬‬
‫‪ membrane‬د داخلیدو قابلیت تغیر کوی‪ .‬کله یی چی تغیر وکړ نو ‪ Sperm‬ته‬
‫د داخلیدو اجازه نه ورکوی چی کله دا تغیرونه وکړی یعنی ‪ Abnormal‬حالت‬
‫وی‪ .‬نو ډیر سپرمونه به داخلیږی‪ .‬چی دی حالت ته ‪ Polyspermy‬وایی‪ .‬په‬
‫دی وخت کی چی کوم زایګوټ جوړیږی ‪ Abnormal zygote‬ورته وایی‪ .‬چی‬
‫په نتیجه کی به زایګوټ سقوط یا ‪ Abortion‬وکړی‪.‬‬
‫له نارینه وو څخه ښځینه وو ته د هر ‪ Ejaculation‬په وخت کی له ‪ 200‬څخه‬
‫تر ‪ 300‬میلونو پوری سپرمونه داخلیږی‪ .‬چی زیات اندازه یی تقریبآ ‪ 200‬دانی‬
‫‪ Ampulla‬ته رسیږی خو له ‪ Ovum‬سره یو دانه سپرم یوځای کیږی‪.‬‬
‫‪Phases of Fertilization‬‬
‫د القاح مراحل‬
‫‪1: Penetration of sperm‬‬
‫د سپرم تیریدل د ‪ Corona radiate‬څخه‬
‫‪ :2‬د سپرم تیریدل د ‪ Zona pellicuda‬څخه‬
‫‪ :3‬د سپرم تیریدل د ‪ Plasma membrane‬څخه‬
‫چی کله د ‪ Plasma membrane‬څخه تیر شو یواځی د سپرم د سر برخه یی‬
‫تخمی ته ننوځی او د سپرم لکۍ‪ ،‬غاړه او ‪ Middle piece‬له منځه ځی‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪First week of Pregnancy or‬‬
‫‪First week of development‬‬
‫د تکامل لومړی هفته‬
‫د حاملګی د اولنی ورځی څخه شروع کیږی تر ‪ 7‬ورځی پوری‪.‬‬
‫لومړی‪ :‬زایکوټ په ‪ Ampulla‬کی جوړیږی‪.‬‬
‫دوهم‪ :‬کله چی زایګوټ جوړشی نو زایګوټ به د رحم جوف یا ‪ Cavity‬ته‬
‫انتقالیږی تقریبآ ‪ 3‬ورځو کی‪ ،‬نو په څلورمه ورځ به په ‪ Uterus‬کی وی‪ .‬د‬
‫زایګوټ حرکت د سیلیا ګانو او د عضالتو د تقلص یا حرکت په واسطه کیږی‪.‬‬
‫دریم‪ :‬په زایګوټ کی انقسام ‪ Mitotic division‬شروع کیږی‪ .‬چی یوه په دوه‪،‬‬
‫دوه په څلورو‪ ،‬څلور په اتو او اته په شپاړسو ویشل کیږی‪ .‬چی کله د زایګوټ‬
‫شمیر ‪ 16‬ته ورسیږی نو د زایګوټ شکل د توت د دانی په شان وی چی دی‬
‫زایګوټ ته ‪ Morula‬وایی‪ .‬په دی حجروی ویش کی د حجراتو شمیر زیاتیږی‬
‫خو جسامت یی کمیږی دغه حجروی ویش ته چی د حجراتو شمیر پکی زیاتیږی‬
‫خو جسامت یی کمیږی هغی ته ‪ Cleavage‬وایی‪.‬‬
‫په ‪ Morula‬کی ‪ 16‬حجرات دی چی هری حجری ته یی ‪ Blastomere‬وایی‪.‬‬
‫څلورم‪ :‬په څلورمه او پنځمه ورځ کی ‪ Morula‬به د رحم په جوف یا ‪Cavity‬‬
‫کی وی چی کله جوف کی پاتی شو نو د ‪ Uterus cavity‬څخه مایعات‬
‫‪ Morula‬ته داخلیږی هر جوف ته چی مایعات داخل شو هغی ته ‪ Cyst‬وایی‪.‬‬
‫چی کله ‪ Morula‬ته مواد داخل شو ددی دواړو مجموعی ته ‪Blastocyst‬‬
‫وایی‪.‬‬
‫پنځم‪ Implantation :‬شروع کیږی‪ Implantation .‬عرض کیدل‪ ،‬یعنی د‬
‫‪ Morula‬دننه کیدل د رحم په دیوال کی‪.‬‬
‫‪ Implantation‬په اوله هفته کی شروع کیږی او په دوهمه هفته کی ختمیږی‪.‬‬
‫مکمل د رحم دیوال ته چی دننه شی هغه به ‪ 12‬ورځ وی‪.‬‬
‫سپږم‪ :‬د ‪ Morula‬حجرات په دوه برخو ویشل کیږی‪ inner cell mass :1 .‬یا‬
‫‪24‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪ Embryoblast‬چی د ‪ Morula‬دننه واقع دی‪ Embryoblast .‬ورته ځکه‬
‫وایی چی ‪ Embryo‬تری جوړیږی بیا په ‪ Fetus‬بدلیږی‪ .‬او ‪ Fetus‬چی کله دنیا‬
‫ته راشی هغی ته ‪ Neonate‬وایی‪ .‬د انسانانو ټول غړی د ‪inner cell mass‬‬
‫څخه منځ ته راځی‪.‬‬
‫‪ outer cell mass :2‬یا ‪ Trophoblast‬هغه دی چی د ‪ Morula‬څخه خارج‬
‫واقع وی‪ Trophoblast .‬ورته ځکه وایی چی ددی څخه ‪ Placenta‬جوړیږی‪.‬‬
‫‪ Placenta‬د مور او ماشوم ترمنځ اړیکه ده‪.‬‬
‫‪Second week of development‬‬
‫د تکامل دوهمه هفته‬
‫د اتمی ورځی تغیرات‪:‬‬
‫لومړی‪ Inner cell mass :‬په دوه برخو ویشل کیږی یوته یی ‪Upper part‬‬
‫چی ‪ Columnar cell‬څخه جوړ شوی وی چی هغی ته ‪ Epiblast‬وایی‪ .‬او‬
‫دوهمه برخه یی ‪ Lower part‬دی چی د ‪ Cuboidal cell‬څخه جوړ شوی وی‬
‫چی هغی ته ‪ Hypoblast‬وایی‪.‬‬
‫دوهم‪ :‬د ‪ Epiblast‬په منځ کی یوه خالیګاه منځ ته راځی چی دی خالیګاه ته‬
‫‪ Amniotic cavity‬وایی‪ .‬او دغه خالیګاه د ‪ Amniotic fluid‬مایع څخه ډکه‬
‫وی‪ .‬په دغه مایع کی ماشوم د المبو وهلو په حالت کی وی‪.‬‬
‫د نهمی ورځی تغیرات‪:‬‬
‫لومړی‪ Trophoblast :‬په دوه برخو تقسیمیږی چی یوه یی داخلی برخه یا‬
‫‪ Cysto trophoblast‬چی هره حجره یی یوه هسته لری او دوهمه یی خارجی‬
‫برخه ‪ Synctio trophoblast‬ده چی ډیری هستی لری‪.‬‬
‫دوهم‪ :‬د ‪ Hypoblast‬په منځ کی خالیګاه منځ ته راځی چی دی خالیګاه ته‬
‫‪ Primitive yolk sac‬یا ‪ Exocelomic cavity‬وایی‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫د لسمی ورځی تغیر‪:‬‬
‫‪ Synctio trophoblast‬په برخه کی وړه خالیګاه ‪ Vacuole‬منځ ته راځی او‬
‫ددی وړی خالیګاه څه ‪ Lacuna‬منځ ته راځی د ‪ Lacuna‬مجموعو ته‬
‫‪ Lacunar system‬وایی‪.‬‬
‫د ‪ Lacuna‬ګټه داده چی د مور وینه د همدی په منځ کی جریان کوی‪.‬‬
‫د یوولسمی او دولسمی ورځی تغیرات‪:‬‬
‫لومړی‪ :‬په دی ورځو کی ‪ Complete implantation‬په مکمل ډول سره‬
‫‪ Morula‬د رحم په دیوال کی ننوځی‪.‬‬
‫دوهم‪ :‬د ‪ Endometrium‬د کومی الری څخه چی تیریږی هغی ته ‪Surface‬‬
‫‪ defect‬وایی په دی ورځو کی د ‪ Fibrin clot‬په واسطه بندیږی‪.‬‬
‫دریم‪ Cysto trophoblast :‬او ‪ Primitive yolk sac‬په منځ کی حجرات پیدا‬
‫کیږی‪ .‬داسی ویل کیږی چی دا حجرات د ‪ Yolk sac‬څخه منشاء اخلی د همدی‬
‫حجراتو مجموعی ته ‪ Extra embryonic mesoderm‬وایی‪.‬‬
‫د دیارلسمی ورځی تغیر‪:‬‬
‫د ‪ Endometrium‬د ‪ Surface defect‬ترمیم کیږی‪.‬‬
‫په دوهمه هفته کی زایګوټ دوه طبقه یی شکل لری یعنی ‪ Epiblast‬او‬
‫‪ Hypoblast‬مجموعی ته ‪ Bilaminar germ disk‬وایی‪.‬‬
‫‪Third Week Development‬‬
‫د دریمی هفتی تغیر‬
‫‪ Gastrulation‬صورت نیسی(د دوه صفحی یی بدلیدل په دری صفحی یی‬
‫باندی یعنی ‪ Bilaminar germ disk‬په ‪ Tri laminar germ disk‬باندی‬
‫بدلیدل یا د دریو طبقو ‪ Mesoderm ،Ectoderm‬او ‪ Endoderm‬مجموعی‬
‫ته ‪ Gastrula‬وایی)‬
‫چی کله دغه دری طبقی جوړی شی ددی څخه غړی جوړیږی یعنی‬
‫‪ Organogenesis‬صورت نیسی‪.‬‬
‫‪26‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫څنګه دوه طبقه یی په دری طبقه یی بدلیږی‪:‬‬
‫‪ :1‬د ‪ Bilaminar‬په واسطه باندی یو خط یا ‪ Line‬منځ ته راځی چی د‬
‫‪ Primitive streak‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪ :2‬د ‪ Primitive streak‬قدامی برخه ‪ Ant part‬پړسوب ‪ Swelling‬کوی‬
‫چی همدغی پړسوب ته ‪ Primitive node‬وایی‪.‬‬
‫‪ :3‬ددی خط منځنی برخه خالی کیږی چی بیا ورته ‪ Primitive groove‬وایی‪.‬‬
‫‪ Epiblast‬په ‪ Mesoderm ،Ectoderm‬او ‪ Endoderm‬بدلیږی یعنی دری‬
‫واړه طبقات د ‪ Epiblast‬څخه جوړیږی‪.‬‬
‫‪Embryonic Period‬‬
‫‪Organogenesis‬‬
‫د ‪ Ectoderm‬د طبقی مشتقات‬
‫او ‪ Nervous system‬منځ ته راځی‪ .‬د ‪ Ectoderm‬څخه د عصبی سیستم‬
‫جوړیدو ته ‪ Neurolation‬وایی‪ Neurolation .‬هغه پروسه ده چی د‬
‫‪ Ectoderm‬څخه عصبی سیستم جوړ شی‪.‬‬
‫عصبی سیستم دوه برخی لری ‪CNS (Central nervous system) :1‬‬
‫‪PNA (Peripheral Nervous system) :2‬‬
‫په ‪ CNS‬کی دوه غړی شامل دی یو ‪ Brain‬دی چی ‪ Cranial cavity‬کی‬
‫موقیعت لری‪ .‬او بل یی په ‪ Spinal card‬کی دی کوم چی د ‪Vertebral‬‬
‫‪ column canal‬څخه تیریږی‪ .‬ټول عصبی سیستم د ‪ Ectoderm‬څخه منځ ته‬
‫راځی په استثنا د ‪ Neuroglia‬او ‪ Blood vesicle‬چی په عصبی سیستم کی‬
‫دی خو د ‪ Ectoderm‬څخه منځ ته راځی‪ .‬او ‪ PNS‬هم د ‪ Ectoderm‬څخه‬
‫منځ ته راځی‪.‬‬
‫د ‪ Ectoderm‬څخه د عصبی سیستم منځ ته راتلل‪:‬‬
‫‪ Ectoderm‬لومړی ضخیم او پراخیږی د ‪ Medline‬دواړو خواو ته‪ ،‬کله چی‬
‫په ‪ Ectoderm‬کی دغه دوه کاره ترسره شول دی ته ‪ Neural plate‬یا‬
‫‪27‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫عصبی صفحی وایی‪ .‬دغه صفحی ‪ Elevation‬کوی یعنی پورته کیږی چی کله‬
‫پورته شی بیا ورڅخه ‪ Neural fold‬یا عصبی ګونځی جوړیږی‪ .‬د ‪Neural‬‬
‫‪ fold‬پورتنی برخی سره یوځای کیږی او ‪ Neural tube‬جوړوی‪Neural .‬‬
‫‪ tube‬په دوه برخو ویشل کیږی لومړی ته یی ‪ Anterior part‬یا ‪Cranial‬‬
‫‪ enlarge part‬وایی او بل ته یی ‪ Posterior part‬یا ‪Caudal tubular‬‬
‫‪ Part‬وایی‪ .‬ددی ټیوب په مخکینی برخه کی سوری پیدا کیږی چی هغی ته‬
‫‪ Cranial neuro pores‬وایی او په ورستنی برخه کی هم سوری موجود وی‬
‫چی هغی ته ‪ Caudal neuro pores‬وایی‪.‬‬
‫مخکینی سوری د حاملګی په ‪ 25‬ورځ کی بندیږی او شاته سوری یی د حاملګی‬
‫په ‪ 27‬ورځ کی بندیږی‪ .‬که چیری په ‪ 25‬ورځ مخکینی سوری بند نه شی نو‬
‫‪ Anencephaly‬رامنځته کیږی‪ .‬یعنی دماغ صحی نه جوړیږی‪ .‬نو مړ ماشوم‬
‫به دنیا ته راځی‪ .‬او که وروستنی سوری بند نه شی نو ‪ Spina bifida‬په منځ‬
‫ته راځی‪ ،‬په دی حالت کی فقرات چاودیدلی وی او ‪ Spinal cord‬به بهر خواته‬
‫وتلی وی‪ .‬ددی سوریو په بندیدو کی ‪ Folic acid‬ویټامین رول لری‪Folic .‬‬
‫‪ acid‬په اوبو کی منحل ویټامین دی‪ .‬ټولو ښځو ته د حاملګی په وخت په‬
‫لومړنیو دریو هفتو کی باید ‪ 5‬ملی ګرامه ‪ Folic acid‬په ورځ کی ورکړل شی‪.‬‬
‫‪ Cranial part‬په خپل منځ کی په دریو برخو یا خالیګاوو ویشل کیږی‪.‬‬
‫مخکینی خالیګاه ته ‪ Pros encephalon‬منځنی خالیګاه ته یی‬
‫‪ Mesencephalon‬او ورستنی خالیګاه ته یی ‪ Rhomb encephalon‬وایی‪.‬‬
‫‪ Pros encephalon‬هم په دوه برخو ویشل کیږی یوته یی ‪Telencephalon‬‬
‫او بل ته یی ‪ Diencephalon‬وایی‪ .‬او منځنی برخه یا ‪ Mesencephalon‬یی‬
‫په خپل حال پاتی کیږی او ‪ Rhomb encephalon‬یی هم په دوه برخو ویشل‬
‫کیږی یوته یی ‪ Metencephalon‬وایی او بل ته یی ‪Mylencephalon‬‬
‫وایی‪ Telencephalon .‬او ‪ Diencephalon‬څخه ‪ Fore brain‬د دماغ‬
‫مخکینی برخه جوړیږی او د ‪ Mesencephalon‬څخه ‪ Med brain‬د دماغ‬
‫منځنی برخه جوړیږی او د ‪ Metencephalon‬او ‪ Mylencephalon‬څخه‬
‫‪ Hind brain‬جوړیږی‪.‬‬
‫او د ‪ Tubular part‬یا ‪ Posterior part‬څخه ‪ Spinal cord‬جوړیږی‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪Neural crest‬‬
‫دا د ‪ Neural plate‬پاتی شونی دی کوم چی د ‪ Neural tube‬په جوړیدو کی‬
‫برخه نه اخلی‪ .‬داچی د ‪ Neural tube‬په جوړیدو کی برخه نه اخلی نو ددی‬
‫څخه دغه ساختمانونه جوړیږی‪.‬‬
‫د غاښونو ‪ Meninges ،Dentine‬د دماغو پردی‪ ،‬د سترګی ‪ Sclera‬او د‬
‫سترګی ‪ Choroid‬جوړوی‪.‬‬
‫بل د پوستکی ‪ Epidermis‬طبقه تری السته راځی‪Semilunar valve of ،‬‬
‫‪ heart‬د زړه نیمه حلقوی والونه جوړوی‪ .‬د زړه نیمه حلقوی والونه دوه دانی‬
‫دی‪Pulmonary valve :2 Aortic valve :1.‬‬
‫همدارنګه ‪ Adrenal medulla call‬تری منځ ته راځی‪ ،‬او دپوستکی‬
‫میالنوبالسټ حجرات ‪ Melan oblast cell of skin‬تری جوړیږی‪.‬‬
‫په ځینو کتابونو کی د ‪ Ectoderm‬مشتقات په دریو برخو ویشل شوی دی‪.‬‬
‫‪ Neuro ectoderm :1‬چی عصبی سیستم جوړوی‪Neural crest :2 .‬‬
‫‪ ectoderm‬کوم چی ‪ Neural crest‬جوړوی‪ Skin ectoderm :3 .‬کوم چی‬
‫پوستکی جوړوی‪.‬‬
‫‪Derivative of mesoderm‬‬
‫هغه ساختمانونه چی د ‪ Mesoderm‬څخه منځ ته راځی‪:‬‬
‫‪1: Cardiovascular System‬‬
‫لومړی ساختمان ‪ Cardio vascular system‬د زړه او رګونو سیستم تری‬
‫السته راځی‪ ،‬یعنی هم زړه او هم د وینی رګونه تری منځ ته راځی‪.‬‬
‫د وینی رګونه په دری ډوله ویشل شوی دی‪ Artery :1 .‬شریان ‪Veins :2‬‬
‫وریدونه ‪ Capillary :3‬رګونه‬
‫یعنی دری واړه رګونه تری السته راځی‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫شریان د زړه نه وځی اعصابوو ته ځی چی کله اعصابو ته غذا ورکړی هلته په‬
‫وړو برخو ویشل کیږی چی هغی ته ‪ Capillary‬وایی همدغه ‪ Capillary‬سره‬
‫یوځای کیږی او ‪ Veins‬جوړوی‪.‬‬
‫‪Normal Heart‬‬
‫نارمل جوړ شوی زړه څلور دانی ‪ Cavity‬یا خالیګاوی لری‪ ،‬دوه دانی‬
‫خالیګاوی یی پورته دی چی هغی ته ‪ Right atrium‬ښی دهلیز او ‪Left‬‬
‫‪ atrium‬چپ دهلیز وایی او ددغو خالیګاوو څخه الندی دوه نوری خالیګاوی‬
‫دی چی هغی ته ‪ Venticle‬وایی یو ته یی ‪ Left Venticle‬چپ بطن او بل ته‬
‫یی ‪ Right Venticle‬ښی بطن وایی‪ .‬دواړه دهلیزونه یا ‪ Atrium‬د زیږون‬
‫څخه مخکی د یوسوری په واسطه یو له بل سره تماس لری خو د زیږون څخه‬
‫وروسته دغه تماس بندیږی دغه پرده چی دواړه دهلیزونه یا ‪ Atrium‬سره‬
‫بیلوی هغی ته ‪ Intra atrial septum‬وایی‪ .‬او که دهلیزونه یا ‪ Atrium‬سره‬
‫د زیږون څخه وروسته جدا نه شی او سوری پاتی شی یوه ناروغی په رامنځته‬
‫شی چی هغی ته ‪ ASD‬یا ‪ Atrial septal defect‬وایی‪.‬‬
‫او دواړوه بطینات یا ‪ Venticle‬د زیږون څخه مخکی او وروسته سره جدا وی‪.‬‬
‫هغه پرده چی دا دواړه سره جدا کوی هغی ته ‪Interventricular septum‬‬
‫وایی‪ .‬که چیری په کوم ماشوم کی د دغه دواړو بطیناتو اړیکه سره موجوده‬
‫وی دی ناروغی ته ‪ VSD‬یا ‪ Ventricular septal defect‬وایی‪.‬‬
‫‪Cardio genesis‬‬
‫د زړه جوړیدل‬
‫زړه لومړی د دوه ټیوبونو په شکل وی چی همدی ټیوب ته ‪Mesodermal‬‬
‫‪ Tube‬ویل کیږی‪ .‬دوهم دا دواړه ټیوبونه سره یوځای کیږی او په یو ټیوب‬
‫باندی بدلیږی‪ ،‬دغه یو ټیوب په خپل منځ کی په څلورو برخو ویشل کیږی‪،‬‬
‫اولنی برخی ته یی ‪ bulbous cardias‬وایی او ددی څخه په راتلونکی کی غټ‬
‫شریانونه جوړیږی‪ ،‬دوهمی برخی ته یی ‪ Primitive ventricle‬وایی چی ددی‬
‫څخه په راتلونکی کی ‪ Right or Left Ventricles‬جوړیږی‪ ،‬دریمی برخی ته‬
‫یی ‪ Primitive Atrium‬وایی چی ددی څخه په راتلونکی کی ‪Right or Left‬‬
‫‪30‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪ Atrium‬جوړیږی او څلورمه برخه یا خالیګاه ته یی ‪ Sinus venosus‬وایی‬
‫چی ددی څخه په راتلونکی کی غټ وریدونه جوړیږی‪.‬‬
‫لومړی ‪ Cavity‬چی ‪ Bulbous cardias‬ورته وایی دا هم په دوه برخو ویشل‬
‫کیږی ‪ Right‬او ‪ . Left‬ددی د ښی طرف څخه چی کوم غټ شریان السته‬
‫راځی هغی ته ‪ Pulmonary Trunk‬وایی او ددی د چپ طرف څخه چی کوم‬
‫غټ شریان السته راځی هغی ته ‪ Aorta‬وایی‪.‬‬
‫دوهمه ‪ Cavity‬چی د ‪ Primitive Ventricle‬په نوم یادیږی دا هم په دوه‬
‫برخو ویشل کیږی ‪ Right‬او ‪ .Left‬هغه برخه چی ښی طرف ته وی هغی ته‬
‫‪ Right ventricle‬وایی او هغه برخه چی چپ طرف ته وی هغی ته ‪Left‬‬
‫‪ ventricle‬وایی‪ .‬هغه پرده چی د ‪ Primitive ventricle‬په منځ کی ده د‬
‫‪ Interventricular septum‬په نوم یادیږی‪ ( .‬یعنی هغه پرده چی دواړه‬
‫‪ Ventricle‬یی په منځ سره بیل کړی دی هغی پردی ته ‪Interventricular‬‬
‫‪ septum‬وایی)‬
‫دریمه ‪ Cavity‬چی ‪ Primitive atrium‬نومیږی دا د دوه پردو په واسطه په‬
‫دوه برخو ویشل کیږی‪ ،‬یوه پرده دپاسه د ‪ Ventricle‬څخه راځی چی د‬
‫‪ Septum premium‬په نوم یادیږی او بله پرده د الندی خوا څخه راځی چی‬
‫هغی ته ‪ Septum secundum‬وایی‪ .‬کومه برخه چی ښی طرف ته پاتی کیږی‬
‫هغی ته ‪ Right Atrium‬وایی او کومه برخه چی چپ طرف ته پاتی کیږی هغی‬
‫ته ‪ Left Atrium‬وایی‪.‬‬
‫د زیږون څخه مخکی دا دواړه پردی سره وصل نه وی ددی دواړو په منځ کی‬
‫سوری وی چی هغی ته ‪ Foramen oval‬وایی‪ .‬د زیږون څخه وروسته د‬
‫دواړو ‪ Atrium‬ترمنځ تماس ختمیږی‪ ،‬که دا تماس د زیږون څخه وروسته وی‬
‫هغی ناروغی ته ‪ )Atrial septal defect( ASD‬وایی‪.‬‬
‫څلورمه ‪ Cavity‬چی ‪ Sinus venosus‬نومیږی دا هم په خپل منځ کی په دوه‬
‫برخو ویشل کیږی یو ‪ Right‬طرف او بل یی ‪ Left‬طرف دی‪.‬‬
‫دښی طرف څخه دوه غټ وریدونه السته راځی چی یوته ‪Superior vena‬‬
‫‪ cava‬یا ‪ SVC‬وایی او بل ته ‪ Inferior vena cava‬یا ‪ IVC‬وایی‪.‬‬
‫‪31‬او د چپ طرف څخه څلور دانی غټ ‪ Pulmonary‬وریدونه السته راځی‪.‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫چی کله دا ساختمانونه جوړ شول نو ‪ Atrium‬او ‪ Veins‬پورته ځی او ‪Artery‬‬
‫او ‪ Ventricle‬الندی خواته راځی‪.‬‬
‫نوټ‪ :‬د ‪ Right Atrium‬څخه ‪ SVC‬او ‪ IVC‬وریدونه وځی‪ ،‬او د ‪Left atrium‬‬
‫څخه څلور دانی ‪ Pulmonary‬وریدونه وځی‪ ،‬د ‪ Right ventricle‬څخه یو‬
‫شریان وځی چی هغی ته ‪ Pulmonary trunk‬وایی او د ‪Left ventricle‬‬
‫څخه یو شریان وځی چی هغی ته ‪ Aorta‬وایی‪.‬‬

‫‪2: RBC‬‬
‫د وینی سره کرویات هم د ‪ Mesoderm‬د طبقی څخه جوړیږی‪.‬‬
‫لومړی ‪ RBC‬په ‪ Yolk sac‬کی جوړیږی خو د ‪ Embryonic period‬په اخیر‬
‫کی د ‪ RBC‬جوړیدل تر شپږو میاشتو پوری ‪ Liver‬یا ځیګر په غاړه اخلی‪.‬‬
‫د هغی څخه وروسته تر د مرګ وخته پوری ‪ RBC‬جوړیدل د ‪Bone marrow‬‬
‫یا د هډوکو د مغز کار دی‪.‬‬
‫خو هغه ماشوم چی د ‪ Thalassemia‬ناروغی ولری ددوی ‪Bone marrow‬‬
‫سره کرویات یا ‪ RBC‬جوړوی خو غیری نارمل وی یعنی دنده سرته نه شی‬
‫رسوالی‪ .‬نو دغه غیری نورمال ‪ RBC‬انساجو ته اکسیجن نه شی وړلی او‬
‫‪ Hypoxia‬رامنځته کیږی نو په دی خلکو کی ‪ Liver‬یا ځیګر د پیدایښت څخه‬
‫وروسته دوباره ‪ RBC‬په جوړولو پیل کوی چی همدی حالت ته ‪Extra‬‬
‫‪ medullary Hematopoiesis‬وایی‪ .‬په دی خلکو کی په ځیګر باندی کار‬
‫زیاتیږی او ‪ Hepatomegaly‬پکی رامنځته کیږی‪.‬‬
‫‪3: Digestive Tract‬‬
‫هضمی سیستم یا هضمی الر‪ :‬دا الره د خولي څخه شروع کیږی تر غټو کولمو‬
‫اخیرنی برخی یا ‪ Anus‬پوری‪ .‬دا الره د ‪ Mesoderm‬څخه منځ ته راځی خو‬
‫په دی کی چی کوم ‪ Inner layer‬یا داخلی پوښ دی هغه د ‪ Endoderm‬څخه‬
‫منځ ته راځی‪.‬‬
‫دغه الره چی د ‪ Oral cavity‬څخه شروع کیږی تر ‪ Anus‬پوری د‬
‫‪ Embryology‬له نظره په دری برخو ویشل کیږی‪.‬‬
‫‪32‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪ Fore gut‬د الری مخکینی برخه‪ Mid gut ،‬د الری منځنی برخه او ‪Hind‬‬
‫‪ gut‬د الری اخیرنی برخه‪.‬‬
‫‪ Fore gut‬د ‪ Oral cavity‬څخه شروع کیږی تر اثنا عشر یا ‪Duodenum‬‬
‫پوری‪.‬‬
‫‪ Mid gut‬د کوچنی کولمو دوهمه برخه ‪، Jejunum‬دریمه برخه ‪ Ileum‬او د‬
‫غټوکولمو لومړی برخه ‪ ،Caecum‬دوهمه برخه ‪ Ascending colon‬په‬
‫‪ Mid gut‬کی شامل دی‪.‬‬
‫‪ Hind gut‬د غټو کولمو دریمه برخه ‪ ،Transvers colon‬څلورمه برخه‬
‫‪ ،Descending colon‬پنځمه برخه ‪ ،Sigmoid colon‬شپږمه برخه‬
‫‪ Rectum‬او اوومه برخه ‪ Anal canal‬په ‪ Hind gut‬کی شامل دی‪.‬‬
‫‪4: Respiratory System‬‬
‫تنفسی سیستم د ‪ Mesoderm‬څخه جوړیږی خو په استثنا د ‪ inner layer‬د‬
‫داخلی پوښ چی هغه د ‪ Endoderm‬څخه جوړیږی‪.‬‬
‫‪5: Urinary System‬‬
‫د تشو متیازو سیستم هم د ‪ Mesoderm‬څخه جوړیږی خو په استثنا د ‪Inner‬‬
‫‪ layer‬دهغی داخلی پوښ چی هغه د ‪ Endoderm‬څخه منځ ته راځی‪.‬‬
‫‪6: Auditory system‬‬
‫د اوریدلو سیستم هم د ‪ Mesoderm‬طبقی څخه جوړیږی خو په استثنا د‬
‫‪ Inner layer‬د هغی داخلی پوښ چی هغه د ‪ Endoderm‬څخه جوړیږی‪.‬‬
‫‪7: Glands‬‬
‫غداوات هم د ‪ Mesoderm‬د طبقی څخه جوړیږی خو په استثنا د‬
‫‪ Thyroid ،Liver ،Pancreases‬او ‪ Parathyroid‬غداواتو چی دا د‬
‫‪ Endoderm‬څخه منځ ته راځی‪.‬‬
‫همدارنګه ‪ Muscle ،Gonads ،Bone‬او د پوستکی د ‪ Dermis‬طبقه هم د‬
‫‪ Mesoderm‬څخه منځ ته راځی‪.‬‬
‫‪33‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪Fetal Period‬‬
‫د نهمی هفتی څخه شروع کیږی تر زیږون پوری او ماشوم ته په دی وخت کی‬
‫جنین یا ‪ Fetus‬وایی‪ .‬په دی مرحله کی مهم تغیرات دادی چی لومړی دغه‬
‫‪ Organs‬یا غړی ‪ Differentiation‬کوی یعنی وظیفه ترسره کوی خو په‬
‫استثنا د ‪ Lungs‬یا سږو چی د سږو دنده ‪ Placenta‬اجرا کوی‪ ،‬د سږو غټه‬
‫دنده د غازاتو تبادله ده‪ .‬دوهم تغیر یی د ‪ Head‬سر نشو نماء کمیږی‪ ،‬دریم‬
‫تغیر پکی د ماشوم د نور بدن نشو نماء پکی زیاتیږی‪ ،‬څلورم تغیر پکی د‬
‫ماشوم اوږودوالی په دوه میتودونو اندازه کیږی‪:‬‬
‫‪ )crown heel length( C.H.L :1‬د سر څخه تر پوندی پوری به په نهمه‬
‫میاشت کی یا زیږون په وخت ‪ 50cm‬اندزه ولری‪.‬‬
‫‪ )crown rump length( C.R.L :2‬د سر څخه تر کوناټیو پوری به په نهمه‬
‫میاشت یا د زیږون په وخت کی ‪ 36cm‬اندازه ولری‪.‬‬
‫د دریمی میاشتی تغیرات‪:‬‬
‫د جنیست معلومیدل ‪ Sex determination‬د الټراساوڼد په واسطه په نارینه‬
‫وو کی ‪ Scrotum‬واضع معلومیږی‪ ،‬او په ښځینه وو کی به ‪ Labia major‬او‬
‫‪ Labia minor‬جوړشوی وی دغه غړو ته ‪External Genital organs‬‬
‫وایی‪ ،‬په دی وخت کی د ماشوم د ‪ C.R.L‬اندازه ‪ 90mm‬وی‪.‬‬
‫د څلورمی میاشتی تغیرات‪:‬‬
‫د ماشوم یا ‪ Fetus‬زړه اوازونه یا ‪ Heart sound‬د ‪ Fetoscope‬په واسطه‬
‫اوریدل کیږی‪ .‬او د ‪ C.R.L‬اندزاه په دی وخت کی ‪ 140mm‬ته رسیږی‪.‬‬
‫د پنځمی میاشتی تغیرات‪:‬‬
‫مور د ‪ Fetus‬یا ماشوم په حرکاتو باندی پوهیږی چی یو ژوندی موجود د هغی‬
‫په ګیډه کی موجود دی او په دی وخت کی د ‪ C.R.L‬اندزاه ‪ 190mm‬ته‬
‫رسیږی‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫شپږمه او د اوومی میاشتی تغیرات‪:‬‬
‫یو ماشوم که مخکی د شپږ ماشتی څخه پیدا شی دی ته ‪ Premature‬وایی خو‬
‫دا خپل ژوند د السه ورکوی‪ ،‬ځکه مړه کیږی چی ددوی ‪Hypothalamus‬‬
‫‪ Mal Differentiation‬وی یعنی هایپوتالموس یی کار نه کوی نو هغه خلک‬
‫چی هایپوتالموس یی کار ونه کړی نو ‪ Hypothermia‬رامنځته کیږی یعنی د‬
‫حرارت درجه پکی ‪ 37C0‬څخه کمیږی‪ .‬او دا ماشوم چی مړ کیږی د‬
‫‪ Surfactant Deficiency‬کمه وی‪ Surfactant ،‬نه پریږدی چی د سږو‬
‫دیوالونو سره یوځای شی او که چییری ‪ Surfactant‬نه وی نو دغه د سږو‬
‫دیوالونه سره یوځای کیږی او داچی کله سره یوځای شی دی ته ‪Collapse‬‬
‫وایی‪.‬‬
‫په شپږمه او اوومه میاشت کی د نارینه وو ‪ Testes‬صفن یا ‪ Scrotum‬ته‬
‫ښکته کیږی‪.‬‬
‫اتمه او د نهمی میاشتی تغیرات‪:‬‬
‫د ماشوم د سر برخه ‪ Torsion‬دوره کوی د ‪ Cervix‬خواته چی همدی حالت ته‬
‫‪ Cephalic Presentation‬وایی‪.‬‬
‫خو که ماشوم د سر برخه د ‪ Cervix‬خواته رانه شی او د کوناټیو برخه یی د‬
‫‪ Cervix‬خواته راشی دی ته ‪ Breech Presentation‬وایی بیا به د ‪C.S‬‬
‫(‪ )Cesarian Section‬یعنی د ګیډی د عملیات په واسطه ماشوم بهر کیږی‪.‬‬

‫‪Placenta‬‬
‫د مور او ماشوم په منځ کی مشترک غړی دی‪ ،‬یوه برخه یی د مور پوری‬
‫مربوط وی چی هغی ته ‪ Maternal side‬وایی چی د ‪ Endometrium‬څخه‬
‫جوړیږی او بله برخه یی ماشوم خواته ده چی هغی ته ‪ Faternal Side‬وایی‬
‫چی دا د ‪ Trophoblast‬د حجراتو څخه جوړیږی‪.‬‬
‫‪ End of embryonic period‬کی ‪ Placenta‬په مکمل ډول جوړه شوی وی‬
‫او وظیفه ترسره کوی د جوړیدو پروسی ته یی ‪ Placentation‬وایی‪.‬‬

‫‪35‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬
 ‫د سپین غر پوهنتون طب پوهنځی لومړی کال دوهم سمستر د امبریالوژی (‪ )The Human Embryology‬نوټ‬
‫استاد‪ :‬دوکتور ابرار هللا‬
‫‪ Faternal side‬یی د یوی رسۍ په واسطه چی ‪ Umbilical card‬نومیږی‬
‫وصل شوی دی او دا رسۍ د ماشوم د نوم سره نښتی ده‪.‬‬
‫‪ Umbilical card‬د وینی د رګونو څخه جوړشوی دی چی دی رګونو ته‬
‫‪ Umbilical vessel‬هم وایی‪ ،‬دری رګونه پکی شامل دی دوه شریانونه او یو‬
‫ورید‪.‬‬
‫د شریانونو وظیفه‪ :‬د ‪ Fetus‬څخه ‪ Deoxygenated blood‬ناپاکه وینه‬
‫‪ Placenta‬ته انتقالوی‪ .‬په ‪ Placenta‬کی به په ‪ Oxygenated blood‬پاکه‬
‫وینه باندی بدلیږی‪ .‬دغه وینه د ‪ Vein‬یا ورید له الری د ماشوم ‪Right‬‬
‫‪ Atrium‬ته انتقالیږی‪ .‬د ‪ Umbilical cord‬اوږودوالی د ‪ 50-60cm‬پوری‬
‫رسیږی‪ Placenta .‬اکثره د رحم په ‪ Upper segment‬پورته برخه کی وی‬
‫که چیری ‪ Placenta‬د رحم د ‪ Cervix‬په برخه کی وی هغی ته ‪Placenta‬‬
‫‪Previa‬وایی‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫‪0093 784 59 75 49‬‬ ‫ترتیب کوونکی‪ :‬کفایت هللا نایب امانی‬