Снежана Андреева

Кл.психолог, психотерапевт

19.03.2011
 Поимот граница има конотација на актуелно
постоечка линија или ѕид, или некоја друга
форма која јасно го раздвојува она што е на
едната и она што е на другата страна.
 Кога зборуваме за граница мислиме на
односот помеѓу две личности, две групи или
било кои други ентитети на нивна релација, на
феноменот контакт.
 Доживувањето на искуството настанува на
границата помеѓу организмот и неговата
средина. Границата на која може да настане
контакт е едно пробојно пулсирачко место на
енергија.
 Контактната граница е точка на која човекот го
доживува своето ЈАС во однос на тоа што НЕ Е
ЈАС, по пат на тој контакт постојано се
доживува едното и другото.
 Значи контактот не само што опфаќа некој осет
за себе, туку и осет на се она што ја напаѓа
границата.

 Според ПЕРЛС - границите на местото на

контактот го сочинуваат ЕГОТО. Таа граница се
нарекува ЕГО или ЈАС - ГРАНИЦА
 ЈАС - ГРАНИЦАТА на една личност е онаа
граница што за неа е дозволива за
контактирање.
 ЈАС - ГРАНИЦАТА се состои од голем број

на контактни граници кои се дефинираат

како активности, идеи, луѓе, вредности,
спомени и др. и во кои личноста е спремна
во потполност да се ангажира, како во
поглед на светот надвор од себе, така и во
поглед внатре во себе.
 Во ЈАС - ГРАНИЦАТА спаѓа и осетот за тоа
во кои ризици личноста е спремна да влезе,
да процени какви се можностите за
напредување, и каде последиците од
контактирањето можат да стават нови
бариери пред личноста.
 Во таа насока ЈАС - ГРАНИЦАТА има својство
на селективност, која кај индивидуата го
одредува нејзиниот животен стил,
вклучувајѓи го изборот на пријателите, видот
на занимањето, географската лоцираност,
фантазијата, начинот на кој води љубов, како
и сите други искуства кои се од психолошко
значење за нејзината егзистенција.
 Кај личноста може да се јави страв од
рушење на ЈАС - ГРАНИЦАТА на која е
навикната. Овој страв може да се однесува
на прошитување на Јас - границата, кој
може да биде пропратен со чувство дека
личноста ќе експлодира, бидејќи
количината на сензации и возбудувања го
надминува нејзиниот капацитет и се
чувствува дека е преоптеретена.
 Од друга страна е стравот на личноста од
собирање на јас - границата, кое е страв од
чувство на празнина или слабост наспроти
неодоливиот притисок од надворешната
страна.
Неколку други граници:

 телесни,
 вредносни,
 граници на познато,
 граници на излагање и
 граници на изразување.
 Луѓето се пристрасни спрема своето тело,
така што свесното чувствување на некои
делови или функции на телотот почесто е
намалено или е ставено надвор од
границата и останува недостапно на осетот
за себе. Бидејќи е невозможно за
контактирање со се она што е надвор од
ЈАС - границата, луѓето остануваат без
контакти со важните делови од себе, кои се
отуѓени и за кои свесноста е намалена.
Тie se od su{tinska va`nost za ~ovekovata egzistencija.
Sistemot na vrednosti {to edna личност go gradi vo svojot `ivot
i nudi mo`nosi i alternativi za razni akcii koe mo`e da go
dovedat do nov i pofleksibilen na~in na `iveewe. Zatoa e
va`no, osobata da znae kako da gi pro{iruva bidej}i ako se
rigidno postaveni, toga{ taa se soo~uva so niza
ograni~uvawa.
Pro{iruvaweto na vrednosnite granici, vsu{nost zna~i prifa}awe
na rizikot od asimilacija na poinakvi vrednosti vo svojot
dosega{en vrednosen sistem.
Оvie granici se postaveni na osnova na ona {to ve}e ni
е poznato i prifatlivo i uka`uva na eden sozdaden obrazec
na odnesuvawe, {to ~esto se gleda vo sekojdnevieto. Vo sekoj
slu~aj polesno ni e da gi odr`uvame tie granici, zatoa {to
sekoe nivno pomestuvawe mo`e da zna~i odewe vo
nepoznatoto.
Sekoja nova i nepoznata situacija, sekoja promena (na
rabotno mesto, novo mesto na `iveewe, u~ili{te, novi
lu|e i sl) mo`e da predizvika strav. Taka se
ograni~uvaat do`ivuvawata, se ograni~uva i stesnuva
funkcioniraweto na osobata, se namaluvaat i kontaktite,
{to vsu{nost prestavuva pre~ka za uspeh i napredok.
Тie se formiraat u{te od ranoto detstvo, se
vrednuvaat na odreden na~in i se odr`uvaat i vo
vozrasnata doba, vo malku izmenata forma. Bidej}i
decata u{te vo svojata rana vozrast se sretnuvaat so
razni ograni~uvawa, vo smisla "ne pla~i", ne
udiraj", "bidi miren, "ne pipkaj tamu", itn. taka se
postavuvaat granicite na izrazuvaweto koi
ostanuvaat zacrtani i ponatamu.
Sekoj obid da se pro{irat zna~i opasnost od gubewe na svojot
identitet.
Sepak ako postoi svesnost za svojot iдentitet,
tie }e mo`at da bidat uspe{no pro{ireni ili
pomesteni, bez odredeni posledici za личноста.
 Вo ramkite na ovie granici se javuva specifi~no
sprotivstavuvawe na edna личност da se otkrie samata
sebe si i da bide prepoznata, a isto taka spremnost da gi
prifati pogledite na drugite lu|e,
lu|e se do nejzinata postavena
granica. Prifaќањето на sebesi vo celost, ја namaluva
nejzinata gri`aта за izlo`uvawe na nekoi svoi aspekti pred
drugite.
 Ako uspee dobro da gi integrira i asimilira vo svojot
sistem i ako toa {to go izlo`uva e vo sklad so nejzinite `elbi
i kompatibilno prilagodeno na niv, toga{ se javuva spontano
odnesuvawe i reagirawe. Vo sprotivno se javuva blokiranost
i inhibiranost.
 Izlo`uvaweto vo su{tina zavisi od spremnosta da se
prevzeme odredena akcija.
 Toj prestavuva to~ka na dopir na dve granici, a uslov za
da se ostvari istiot e tie granici da bidat prostorni,
dinami~ni i da se razlikuvaat me|u sebe.
 prestavuva bazi~en proces na site odnosi, и podrazbira
po~ituvawe na razlikite pome|u sebe i drugite.
 Kontaktot se odviva vo poleto i vklu~uva ~etiri aspekti:
◦ vleguvawe vo kontakt (povrzuvawe)
◦ separirawe (razdvojuvawe)
◦ dvi`ewe
◦ svesnost
 Kontaktot sekoga{ se odviva vo momentalnata situacija,
koga se slu~uva edno do`ivuvawe, ra|a energija, prestavuva
osnovna `ivotna sila za rast i nu`no vodi kon promena.
 Preku kontakot edna osoba ima mo`nost da se sretne so
svetot okolu sebe na produktiven na~in, a mo`e da se javi
vo razli~ni oblici. Zatoa sekoj kontakt e poseben i razli~en.
Toj e indiciran od potrebata na osobata, a za negovo
odvivawe nepre~eno i kontinuirano, potreben e kontinuum
na svesnost. Toj rezultira so asimilacija i rast.
 Nasproti nego, kako negova sprotivnost se nao|a
POVLEKUVAWETO - {to vo su{tina ne zna~i
gubewe na kontaktot, tuku negovo prenesuvawe od
okolinata kon vnatre{nite procesi. Tie zaedno so
kontaktot ~inat eden ciklus kontakt/povlekuvawe
(K/P), na osnova na koj voop{to eden ~ovek
funkcionira. Povlekuvaweto nastanuva toga{ koga edna
potreba e zadovolena, integrirana i asimilirana.
 (K/P) se odviva na rigiden i potpoln na~in, a proizleguva od potrebata na
organizmot i nejzinata tendencija da bide zadovolena. Vo literaturata ovoj
ciklus u{te e poznat kako ciklus na svesnost koj se odviva niz sedumte
fazi: senzacija, svesnost, mobilizacija, akcija, finalen kontakt,
zadovoluvawe i povlekuvawe.
 Ciklusot prestavuva priroden proces niz koj pominuvaat site lu|e i varira
razli~no-vremenski. Mo`e da stane zbor za dolgi ciklusi koi traat so godini
(obrazovanie, vospitanie na decata, `alost za bliski umreni i sl.), no
postojat i pokratki ciklusi (zemawe na obrok, slavewe na rodenden,
vdi{uvawe, izdi{uvawe i dr.)
 Site pominuvame niz tie ciklusi, no se razlikuvame po na~inot na koj
minuvame niz nego. Sekoja li~nost ima karakteristi~en stil na dvi`ewe niz
ciklusot na kontakt - povlekuvawe, {to mo`e da bide predmet na
istra`uvawe vo terapiskata rabota.
 Otsustvoto na kontakt, zaradi nepropustlivata granica koja ne
dozvoluva povrzuvawe na organizmot so sredinata rezultira so
izolacija. Toa e polaren opozit na konfluencijata. Osobata
postavuva za{titen yid pome|u sebe i okolinata, se povlekuva od
granicata i prodol`uva da funkcionira samata vo svojot svet. Taa
se deli sebe si i vospostavuva odnos pome|u tie delovi od sebe.
Ovde e karakteristi~na introspekcija i razgovor so samiot sebe,
osтvaruvawe na nekoi relacii vo fantazijata so {to se zameneti
nadvore{nite kontakti.
 Samodovolnosta e eden aspekt na izolacijata. Vo izolacijata ne
postoi po~ituvawe na razli~nostite, nitu pak dozvoluva razli~nost
vo svojata vnatre{nost.
КОНФЛУЕНЦИЈА
Prestavuva otsustvo na razlikuvawe na sebe i okolinata i
pripi{uvawe na istovetnost. Se gubat Ego-granicite, doa|a do fuzija
na organizmot so sredinata, se gubi sopstveniot identitet.
Konfluentnata li~nost ne ~uvstvuva dovolno podr{ka vo sebe, ne e
sposobna za avtonomen odnos, pa zatoa se javuva taa disfunkcionalna
bliskost so sredinata.
Taa ne ja prifa}a razli~nosta, ne e vo dobar kontakt so sebe i ~esto ne
mo`e da napravi diskriminacija na nejzinite potrebi so potrebite na
sredinata. Li~nosta koja e vo konfluencija so nekoja druga li~nost,
mo`e zaradi deluvawe na silite da po~uvstvuva opasnost, pa za da
mo`e taa konfluentnost da se odr`i, ~esto alternativata ja gleda vo
izolacija i tuka se javuva nedovolna svesnost, {to рezultira so
otsustvo ili lo{ kontakt.
 Кога се губи ЈАС - ГРАНИЦАТА со сите пропратни
функции, тогаш доаѓа до пореметување или
губење на границите.
 Терапевтски овој проблем на селфот е препрека за
решавање на други проблеми
 Кога нема изгледи да се дојде до решение, кога
цената на решението е превисока и сл. тогаш се
прекинува контактот или потполно се избегнува.
 Патологијата настанува кога прекинувањето
на контактот не е повеќе свесна постапка за
изборот или одлуките, туку е автоматско
однесување на организмот, што значи одрекување
од своето доживување.
 Постојат неколку категории на пореметување
на границите, т.е. начини на запирање на процесот
на комуникација:
Личноста ја вложува својата енергија во
пасивно прифаќање на она што му се нуди
од средината, и не се труди да ги одреди
своите барања и желби. Границата од
надвор ја поставува длабоко во себе и така
остава мал простор да се открие себе си и
своето вистинско јас.
 Тука не постои здрава асимилација и
личноста голта интроекти, готови правила
и ставови од средината, без да преиспита
дали се хранливи за неа или не.
 Личноста се одрекува од одредени свои
аспекти на личноста и ги препишува на
некој друг, т.е. одговорноста ја префрла на
средината. Границата помеѓу себе и
средината премногу ја поместува во корист
на себе - на начин на кој овозможува да се
отпишат и отфрлат оние страни на
личноста кои се сметаат за тешки,
непријатни и непривлечни.
 Индивидуата со РЕТРОФЛЕКСИЈА се
одрекува од секој свој обид да делува на
средината, таа на тој начин станува засебна
и сама по себе си е доволна целина.
Ретрофлективната личност својата
активност ја пренасочува кон себе и
наместо средината, себе си се поставува
како мета на своите постапки. При тоа таа
ја дели својата личност на вршител и
личност што трпи и буквално станува свој
најлут непријател.
 Сензациите од телото се игнорираат, а
информациите од средината ја блокираат
границата. На тој начин личноста се лишува
од своите базични задоволства, затоа што
блокирањата на границата го спречуваат
процесот на јавување на потребата, а со
тоа се попречува создавање на фигура и
позадина.
 Оваа пореметување се јавува најчесто во

фазата на сензација.
 Постои граница, но е толку непропустлива,
така да не постои директна размена на
информации на организмот со средината.
Свесноста е редуцирана бидејќи нема
директен контакт со средината, што
претставува маневар да се избегне
контактот со други особи. Во овој случај
енергијата не се насочува кон вистинската
цел и не се посветува внимание на
потребите.
 Кога личноста не чувствува никаква граница
помеѓу себе и средината, кога се чини дека таа
и средината се едно.
 Деловите и целината стануваат помеѓу себе
нераспознатливи. Личноста се препушта на
моменталните струења и дозволува тие да ја
носат, при што троши многу малку енергија.
 Личноста не може да разбере кои се нејзините
потреби, а кои се потребите на останатите
луѓе. Не знае каде таа запира, а каде почнуваат
другите.
 Несвесна е за границите помеѓу себе и другите
и не може да воспостави контакт, ниту да се
повлече.
 Се карактеризира со поставување на личноста
надвор од себе и земање улоги на посматрач
(набљудувач) или коментатор за себе и своите
релации со средината. Кај овие личност границата
е поставена длабоко во организмот. Постои лош
контакт со средината. Личноста нема допир со
средината, нема размена на информации. Кај неа е
присутна поголема самоконтрола со која се
спречува спонтаноста во однесувањето на
личноста. Личноста е преокупирана со себе и не
обраќа внимание на средината. Таквата личност се
попречува во целост да ги доживува своите
искуства, при што се јавува чувство на
недовршеност.
 Ако кај личноста се јави хроничен еготизам, тогаш
поминува во нарцистичко пореметување
 Контактот претставува точка на допир на две
граници.
 Доживувањето се одвива помеѓу нас и
надворешниот свет. По пат на контакт секоја
личност има шанси да се сретне со светот околу
себе на продуктивен начин.
 Животот на личноста е непрестано формирање
на контакти и нивно завршување.
 Контактот е основна животна сила за раст,
средство за промена на самиот себе и
доживување на светот. Промената е неизбежна
последица на контактот, затоа што
присвојувањето и одбивањето на
непрафатливите новитети водат кон промени.
 Контактот се остварува преку нашите сензорни
и моторни функции. Тој настанува на границата
на која се одржува чувството на одвоеност.
 Гледање . Постојат 2 типа на гледање со кое се
воспоставува контакт и тоа:

◦ евидентен контакт - кога гледањето овозможува

поширока ориентација во случувањата или
активностите;
◦ контакт поради свои сопствени цели - со кое се
редуцира гледањето, може да го намали
евидентниот контакт.
 2. Слушање. Преку слушањето личноста
воспоставува добар контакт со средината, при
што таа ја употребува селективноста во
зависност од моменталните потреби на
организмот. Слушањето е многу добра основа
за некоја акција.
  
 3. Допир. Допирот се оценува како главна
контактна функција, по пат на допир може да
се види како една личност може да влијае на
друга. Претпазливоста во поглед на можните
последици на нашето однесување, многу пати
толку не осакатуваат, како и самата забрана на
извесно однесување, бидејќи ќе го спречи
контактот многу порано од моментот на
критичната точка од која се плашиме.
  
 4. Зборување. Зборувањето како добра
контактна функција има 2 димензии: глас и
јазик.
◦ Според своите изразувачки функции гласот
содржи правец и импулс и има своја цел (да го
сврти вниманието на другата личност) која
индивидуата сака да ја постигне по пат на
произведениот звук.
◦ Јазикот е потенцијално најмоќното средство за
остварување на контактот. Да го кажеме она што
навистина го сакаме е величествен акт на
креирање. Во извесна смисла ниеден збор не е
потполно ист за две особи, а често дури ни за
една особа во различно време или под различни
околности.
 5. Движење
 Движењата можат да го олеснат контактот,
но и да го прекинат или да го спречат. Кога ќе
обратиме внимание на движењето, откриваме
флуидна акција на личноста која ја подржува
активноста, или пак обратно, ќе видиме
неспретна акција без грациозност и компромис
помеѓу импулсот и неговата ихибиција.

 6. Чувствување на мирис и вкус

На оваа функција и е дадено споредно
значење, и нивната улога е минорна во многуте
ситуации одкои настанува продуктивната
струја на животот. Пр. парфемот го појачува
контактот, но никогаш не ја губи одликата на
вештачки мирис кој испраќа стереотипни
пораки.
I. ПРЕД КОНТАКТ
 Околината претставива поширок контекст

кој тек почнува да се перципира, но

перцепцијата е лабава и неодредена.
Околината веќе се гледа како извор на
многу можности, започнува нејзиното
разложување. Се јавуваат општи
неодредени чувства, кои како формација за
можностите почнуваат да го поврзат
организмот и околината.
II. КОНТАКТ
 Во оваа фаза активноста на организмот, станува
максимална, а во центарот на случувањата е
контактирање со околината и правење избор.
Перцепцијата и интелектуалното ангажирање се
максимални, бидејќи околината интензивно се
разлага поради откривањето на можностите кои ги
пружа.
 Во оваа фаза се вклучува моториката, започнува
манипулација, совладување на препреки. Оваа е
фаза на решавање на проблеми и затоа
случувањатат во полето се најинтензивни. Во
центарот на вниманието е организмот кој од една
страна открива, прифаќа и отфрла, но исто така и
намерно иницира и ги насочува случувањата во
полето. Во оваа фаза човекот има чувство дека тој
ја прави ситуацијата.
III. ФИНАЛЕН КОНТАКТ

 Основната работа е завршена, најдено е

решението, целта е јасна.
 Решението и целта така доминираат во

полето што скоро целото го исполнуваат, а

свесноста на организмот е на врвот.
 Оваа фаза е фаза на спонтано

пристапување кон остварување на целта

или решавање на ситуацијата.
IV. ПОСТ - КОНТАКТ
 Кога организмот и целта, решенијата се
изедначени, повеќе нема трансакции, организмот и
„новото“ од околината постануваат едно,
организмот почнува да функционира како тело,
повеќе не е во контакт.

Сите четири фази влијаат реципрочно една на друга,

но сепак секоја е единствена по својот карактер.
Наведените фази на контактот во суштина
претставуваат процес на организмичка
саморегулација: најрелевантната потреба станува
фигура која го организира однесувањето на една
личност во полето, се додека потребата не е
задоволена, а потоа таа фигура се повлекува во
позадината, оставајќи слободен простор за
следната „сега“ најважна работа.
 Стиловите на контактирање може да
одржуваат одредени обрасци на
однесување кои произлегуваат од некоја
потреба. На поединецот му служат за да го
организира своето поле. Се развиваат
тогаш кога некои базични потреби се
инхибираат и се заменуваат со други,
бидејќи нивното манифестирање може да
биде проблематично.
 Перлс смета дека во основа на стиловите на
контактирање лежи пореметен контакт и
ги нарекува фиксирани стилови на
контактирање.
 Тие стилови можат да го спречат или

подржат контактот. Станува збор за

следните стилови (пореметувања) на
контактирањата: интроекција, проекција,
ретрофлексија, конфлуенција,
десензитизација, дефлексија и еготизам.
Во терапискиот процес е добро клиентите да
ги истражуваат своите стилови на контакт.
Секој стил на контакт има свој поларитет
или опозит.
Од тука произлегува и сваќањето за
биполарен континуум на стилови.