BÖLÜM 2

ARAŞTIRMALARDA TEMEL
KAVRAMLAR
 MANTIK

Bilginin yapısını inceleyen, doğru ile yanlış akıl yürütmenin ayrımını yapan disiplinin adıdır.

Doğru düşüncenin aletidir. Önceleri bir felsefe dalıyken daha sonra matematik ve bilgisayar biliminin de parçası
hâline gelmiştir.
 DOĞRULUK

Doğruluk, düşüncenin gerçekle uyuşması, yargı ve önermelerin gerçeğe uygun olmasıdır.

Mantık disiplininde, “doğruluğun” anlamı, önermenin belli bir dilin gerektirdiği koşullara ve belli bir olgu
durumuna göre konumudur.
 FENOMEN

Belirli bir şekilde görünür olayları belirtmek için kullanılan, Türkçede de olay anlamında günlük dilde kullanılan
kelime.

Olağan olmak ya da olmamak, fenomenin fenomen olmasını belirlemez. Buna bağlı olarak olağanüstü bir
fenomenden de, olağan bir fenomenden de bahsedilebilinir.

Günümüzde şaşırtan olaylar sosyolojik anlamda fenomen sayılmakta, başka bir yöndense ilgi çeken haber
konularına fenomen şeklinde yaklaşılmaktadır.
 DOGMA

Kuşkuya veya irdelenmeye kapalı bir inanç ya da öğretidir. Dogma, itikattır.

Bir şeye olduğu gibi inanmadır. Dogmatik düşünce biçimi, kendine ters düşecek düşünce ve inançların
gelişmesine fırsat vermek istemez.

Bu dogmatik düşüncenin doğasından kaynaklanır. Felsefenin ideolojik olarak dogmalaşması gibi, bilimsel
kuramların ve yaklaşımların da dogmalaşması ve kendi bakış tarzından başka bir düşünce tarzını yaşatmaması
söz konusu olabilir.
 METAFİZİK

Felsefenin bir dalıdır. İlk felsefeciler tarafından, “fizik aleminin, görünen alemin ötesinde kalan” anlamına gelen
“metafizik” sözcüğü ile felsefeye kazandırılmıştır.

Ele aldığı konular; varlık, varoluş, evrensel, özellik, ilişki, sebep, uzay, zaman, tanrı, olay gibi kavramlar
üzerinedir.
 RASYONALİZM (AKILCILIK)

Akılcılık olarak da adlandırılan, bilginin doğruluğunun duyum ve deneyimde değil, düşüncede ve zihinde
temellendirilebileceğini öne süren felsefi görüş.

Akılcılık, bilginin kaynağının akıl olduğunu; doğru bilginin ancak akıl ve düşünce ile elde edilebileceği tezini
savunan felsefi yaklaşıma verilen isimdir.
 POZİTİVİZM (OLGUCULUK)

Genel çizgileriyle pozitivizm, deney konusu edilebilecek olgularla ilgilidir, yani en geniş anlamıyla bilimsel
bilginin sağlam bilgi olduğunu vurgular.

Bunun dışında, olguların çoğu mantık ve matematik gibi bilgi türlerinin varlığını kabul eder ama bunların
içeriksiz olduğunu ileri sürerler.
 PARADİGMA (DEĞERLER DİZİSİ)

Paradigma, aslında bireyler, gruplar hatta milletlerin neyi nasıl algıladıklarını, neyi benimseyip neyi
benimsemediklerini belirler.

Paradigma çok basit bir ifadeyle insanların olaylara, konulara bakış açısıdır denilebilir. Bir olayı, bir kavramı ya da
durumu yorumlarken insan mutlaka kendinden bir şeyler katarak olayı ‘kendince’ ifade eder.
 BİLGİ

Duyu organlarımızla, aklımızla, mantığımızla algıladığımız veya sezdiğimiz her şeye günlük hayatımızda bilgi
denilmektedir.

Bilgi; eğitimde, psikolojide veya felsefede oldukça ayrı boyutlarda ele alınmaktadır.

Eğitim alanında bilgi, öğrendiğimiz veya algıladığımız her türlü mesaj, ileti ve içerik demektir.

Deneylerle, gözlemlerle, okuyarak veya araştırıp inceleyerek elde edilen ve öğrenilenlerin hepsi bilgidir.
 BİLİM

Tüm dünyada ve evrende yer alan olgu ve olaylara ilişkin olarak tarafsız inceleme ve araştırmalara dayalı zihinsel
etkinliklerin ortak adı bilimdir.

Bilim, insanlık tarihi kadar eskidir ve insanlığın başlangıcından beri vardır. Bilimdeki gelişmeleri yazının icadıyla
daha belirgin olarak izleyebildiğimiz için, bilim yazıyla başlar diyenler de vardır.
 BİLİMSEL ETİK

Akademik faaliyetlerde ve bilimsel araştırmalarda uyulması gereken normlara veya standartlara etik kurallar adı
verilmektedir.

Etik kuralların yazılı olması şart değildir. Toplumda ve akademik çevrelerde kabul görmüş olan açıklık, adalet,
hakkaniyet ve objektiflik gibi hususları içerir.

Yasa ile etik arasında bir ilişki olmakla beraber, bu iki kavram farklı hususları yansıtmaktadır.
 ARAŞTIRMA

Araştırma sözcüğü ile bilimsel araştırmalar kastedilmektedir. Araştırma, belli bir şekil ve içerik sistematiğine
sahip olup, bilimsel yöntem kullanılarak gerçekleştirilmektedir.

Savcı, polis, dedektif, sigorta eksperi veya müfettişler de araştırma yaparlar. Ancak bunlar bilgi toplamaya
yönelik soruşturmalar olup, bilimsel araştırma değildirler.
 EVREN (POPÜLASYON)

Tüm varlıkları ve olayları içeren bir sistemdir.

Üzerinde araştırma yapılacak olan, belirli bir tanıma uyan ve araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği
birimler topluluğudur.

Öğrencilerden oluşan evren, KOBİ evreni, Ankaralı tüketiciler evreni vb.

 ARAŞTIRMA EVRENİ

Araştırmacının doğrudan gözleyerek ya da ondan seçilmiş bir örnek parça üzerinde yapılan gözlemlerden
yararlanarak, hakkında görüş bildireceği evrendir.

Bir araştırmada bilgi sağlamak üzere başvurulan ve üzerinde gözlem yapılacak olan birey ya da gözlem
birimlerinin tümü.

Araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği elemanların bütünüdür.

 ÖRNEKLEM

Belli bir evrenden belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliği kabul edilen küçük kısımdır.

Bir araştırma konusunun üzerine odaklandığı obje ve bireylerin tümünü kapsayan alana evren denilir.

Ancak çalışmalarda evren içindeki tüm birey ve objeler üzerinden bir araştırma yapmak, emek, zaman ve
maliyet açısından her zaman mümkün olmamaktadır.
 BİLİMSEL YÖNTEM

Bilimsel yöntem, araştırmanın gerektirdiği verileri elde etme, düzenleme ve analiz etme, bulguları irdeleyerek
bunlardan bir sonuç çıkartma şeklinde unsurları içermektedir.

O hâlde, bilimsel yöntem öncelikle olguların deney ve gözlem yoluyla verilere dönüştürülmesi, bu verilerin
tasnif edilerek düzenlenmesi, bunlara dayalı olarak hipotez ve teorilerin geliştirilmesi, yeni verilerle bu teorilerin
sınanarak genel doğrulara ulaşılması faaliyetidir.
 LİTERATÜR TARAMA/KÜTÜPHANE ARAŞTIRMASI

Başarılı bir araştırma; araştırmanın kaynağı olan, bilgi, düşünme ve araştırmaya dayanır. Bu sebepten dolayı
literatür tarama araştırma sürecinde önemli bir adımdır.

Literatür tarama teorik, kavramsal bir özet, analiz ve yorumdur. Literatür tarama ana başlık kapsamındaki
kaynaklarla ilgilidir.

Literatür tarama çalışması, konuyla ilgili her türlü yazılı eserlerin incelenmesi demektir.
 NİTEL ARAŞTIRMALAR

Sosyoloji, psikoloji, eğitim ve benzeri alanlarda insan davranışları ile ilgili araştırmalardır.

Deneysel kesin verilerden çok, insanların tutum ve davranışlarını derinlemesine inceleyerek anlamaya çalışır.

Daha çok niteliksel analiz tekniklerinden yararlanır.

 NİCEL ARAŞTIRMALAR

Deneysel ve gözlemsel verileri yaygın olarak kullanan, bunların istatistik analizlerine dayanarak genelleme yapan
araştırmalardır.

Deney verilerini, zaman serilerini ya da kesit verilerini kullanır.

 TÜMEVARIM (ENDÜKSİYON)

Gözlenen tek tek olgulardan yola çıkarak genel yargılara ulaşmaktır.

Tümevarım özelden genele giden bir akıl yürütme türüdür. Tümevarım yönteminde tek tek olgulardan genel
ilkelere ulaşılır.

Varsayımların doğruluğunu sınamak için deneyler ve incelemeler yapılır. Bu incelemelerin sonucunda genel
ilkelere ulaşılır.
 TÜMDENGELİM (DEDÜKSİYON)

Gerek akıl gerekse gözlem ve deney yoluyla elde edilmiş genel bir ilkeyi ayrı ayrı olaylara uygulamaktır.

Genel yargı ve bilgilerden hareketle, özel durumları açıklayan yorumlar yapma olanağı sağlar.

Tümdengelim yönteminde genel ilkelerden yola çıkılarak varsayımlarda bulunulur.

 BETİMLEME (TASVİR ETME)

Bir şeyi sözle veya yazıyla anlatma, göz önünde canlandırma, tasvir etme şeklinde tanımlanabilir.

Betimleme bir ortamı, olayı, varlığı, imgeyi ve kavramı özel niteliklerini canlandıracak biçimde yazı ya da sözle
anlatmaktır.

Betimleme bir varlığın ya da manzaranın göz önünde canlanacak biçimde kendine özgü yönlerini belirterek söz
ya da yazıyla anlatılmasıdır.
 ARAŞTIRMA PROBLEMİ

Çözümlenmek üzere oluşturulmuş ya da kendiliğinden oluşmuş soru. Cevabı aranan veya çözümlenmesi
gereken her sorun araştırma problemidir.

Problemin ifadesi araştırma çalışmasının amacıdır. Problemin ifadesi, araştırma projesinin diğer çalışmalarla
bağlantı kurulmasını sağlar.

Problemin bilinmesi, nasıl ve hangi metodların kullanılacağına, nicel ya da nitel bir çalışma olması gerektiğine
karar verilmesinde yarar sağlar.
 HİPOTEZ

Araştırmalarda kanıtlamak istediğimiz önermeye hipotez adı verilir.

Soru şeklinde ifade edilen problem cümlesine verilen yanıt araştırma hipotezidir.

Hipotez, araştırma sonucunda kanıtlanması beklenen önermedir.

Hipotez, başlangıçtaki ilk kanaat veya inanç olup araştırmanın sonunda doğruluğu veya yanlışlığı ortaya
konulmak durumundadır.
 KURAM (TEORİ)

Kuram, olay ve olguların sistematik ve tutarlı bir açıklamasıdır. Teorinin bilimsel yasa hâline gelmesi için, bilimsel
yöntemlerle ve farklı verilerle ispatlanmış olması gerekir.

Örnekler: elektronikte “elektromanyetik teorisi”, iktisat biliminde “mukayeseli üstünlükler teorisi” ve

“marjinal fayda teorisi”, fizik biliminde “kuantum teorisi” vb. örnekler verilebilir.
 BİLİMSEL YASA

Bilimsel kuramlar ispatlanarak kesinleştikten sonra bilimsel yasa hâline gelirler.

Örnekler: Fizik biliminde Newton’un “yer çekimi yasası”, ekonomideki “talep yasası” vb..
 GEÇERLİLİK

Veri toplama aracının ölçülmek istenilen kazanımları ne düzeyde ölçtüğüdür.

İç Geçerlilik: Var olan bir ilişkide sonucun ele alınan nedenlerle açıklanabilmesi iç geçerliliktir.

Dış geçerlilik: Bir araştırmadan veya deneyden elde edilen bulguların, araştırmaya katılan denekler veya
örneklem dışındaki insanlara, gruplara, ortamlara genelleştirilebilir olması.
 ARAŞTIRMALARDA GÜVENİLİRLİK

Güvenilirlik, bir ölçme aracının, neyi ölçüyorsa bunu hep aynı şekilde ölçmesini belirtir.

Ölçme aracı, geçici içsel şartlardan veya dışsal şartlardan etkilenmeden tutarlı bir şekilde aynı tespitleri
yapabilmelidir.

Toplanan verilerin güvenirliği Cronbach Alfa katsayısı ile ölçülür.