Professional Documents
Culture Documents
Οι φορητές εικόνες της περιόδου των Κομνηνών και του 12ου αιώνα γενικότερα, ξεχωρίζουν για την
τέχνη τους, αλλά και την υψηλή αισθητική τους αξία.
Φορητές εικόνες του 12ου αιώνα σώζονται σήμερα κυρίως στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά,
στην Κύπρο, όπως και στις μονές του Αγίου Όρους. Πολλές εικόνες διατηρούνται επίσης σε ρωσικά
Μουσεία και συλλογές.
Τέχνη των φορητών εικόνων στις αρχές του 12ου αιώνα
Στις αρχές του 12ου αιώνα χρονολογούνται οι εικόνες του αρχαγγέλου Μιχαήλ και της Παναγίας του
Ευαγγελισμού που σήμερα φυλάσσονται στο ναό της Περιβλέπτου στην Αχρίδα του κράτους των
Σκοπίων.
Στο α΄ μισό του 12ου αιώνα χρονολογείται και η εικόνα του αγίου Παντελεήμονα από τη Μεγίστη
Λαύρα του Αγίου Όρους.
Από την ίδια εποχή προέρχονται και άλλες εικόνες του Σινά, όπως αυτή με την παράσταση της
Κλίμακας του αγίου Ιωάννη του Σιναΐτου και η εικόνα με την παράσταση Σταύρωσης στο κέντρο,
πλαισιωμένης από μετάλλια αγίων και αγγέλων. Υπήρχαν όμως και εικόνες, όπου το βάθος δεν ήταν
χρυσό, αλλά ο ζωγράφος χρησιμοποιούσε και άλλα χρώματα. Από τα έργα αυτά ξεχωρίζουν η εικόνα
με την Έγερση του Λαζάρου, του β΄ μισού του 12ου αιώνα, σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών
και η εικόνα με την παράσταση της Μεταμόρφωσης του Χριστού, επίσης του β΄ μισού του 12 ου
αιώνα, του Μουσείου του Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.
Τέχνη των φορητών εικόνων στα μέσα του 12ου αιώνα
Τα μέσα του 12ου αιώνα σηματοδοτούν μια νέα καμπή και την απαρχή μιας άλλης
εξέλιξης στη βυζαντινή τέχνη και ζωγραφική. Θα παρουσιάσουμε μερικά
χαρακτηριστικά της τέχνης των Κομνηνών, στον τομέα των τοιχογραφιών και της
ζωγραφικής φορητών εικόνων και χειρογράφων. Πολύ λίγα έργα σώζονται από την
τέχνη των Κομνηνών στην ίδια την Κωνσταντινούπολη. Κάποιες από αυτές τις
δημιουργίες που σώζονται ή που έχουν μεταφερθεί σε άλλα μέρη της
Αυτοκρατορίας, μπορούν να μας δώσουν μια εικόνα της λάμψης της Κομνήνειας
τέχνης.
Μια από τις ομορφότερες εικόνες του Σινά, που χρονολογείται στο β΄ ή γ΄ τέταρτο
του 12ου αιώνα, παριστάνει τον εν Χώναις Θαύμα του αρχαγγέλου Μιχαήλ.
Στη Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Σινά βρίσκεται ένα επιστύλιο με παράσταση
Δέησης στο κέντρο και θαύματα του αγίου Ευστρατίου. Σε μια από τις δώδεκα
παραστάσεις του επιστυλίου έφηβοι χτυπούν σήμαντρο την ημέρα της εορτής του
αγίου. Ας σημειώσουμε εδώ τις κομψές λεπτομέρειες των αρχιτεκτονημάτων, σε
συνδυασμό με τις ευγενικές μορφές. Σε άλλη παράσταση διακρίνεται ο άγιος
Ευστράτιος έφιππος, σε αδιάγνωστη σκηνή του βίου του.
Μια όμορφη εικόνα Ευαγγελισμού από το Σινά παρουσιάζει την ίδια τεχνοτροπία
με μεγαλύτερη χάρη και φαίνεται ότι προέρχεται από την ίδια την
Κωνσταντινούπολη. Οι μορφές είναι επιμήκεις και κινούμενες σφοδρά,
καλύπτονται από ένα στρόβιλο φιδωτών πτυχώσεων και μερικές φορές από ένα
ιστό χρυσών αυλακώσεων. Η εικόνα από το Σινά παρουσιάζει ένα ποταμάκι να
κυλά σε πρώτο πλάνο: στο νερό του υπάρχουν ερωδιοί, πάπιες, ψάρια και
χταπόδια. Όλα είναι ζωγραφισμένα σε μια παράλογα μικρή κλίμακα σε σχέση με
τις ανθρώπινες μορφές, δείχνουν όμως ένα νέο ενδιαφέρον για τις γραφικές
λεπτομέρειες. Εξαιρετική είναι η μορφή της Παναγίας, με έντονη
εκφραστικότητα.
Τέχνη των φορητών εικόνων στα τέλη του 12ου αιώνα
Στη Μονή του Σινά φυλάσσεται και μια αριστουργηματική εικόνα
Μηνολογίου, με αγίους, μάρτυρες και Ιεράρχες. Η εικόνα αυτή
χρονολογείται γύρω στο 1200.
Στα τέλη του 12ου αιώνα χρονολογούνται και κάποιες φορητές
εικόνες που σήμερα φυλάγονται στην Κύπρο. Δεν αποκλείονται οι
εικόνες αυτές να φιλοτεχνήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη.
Πρόκειται για την εικόνα της Θεοτόκου Ελεούσας, σήμερα στη
Μονή Αγίου Νεοφύτου στην Πάφο, τα δύο βημόθυρα τέμπλου με
παράσταση Ευαγγελισμού από το ναό του Τιμίου Σταυρού στα
Πάνω Λεύκαρα. Ξεχωρίζει επίσης η εικόνα της Θεοτόκου
Οδηγήτριας στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος του
αρχιεπισκόπου Μακαρίου και η εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα
στο ίδιο Μουσείο.
Η Σταύρωση του Xριστού και η Aποκαθήλωση - β' μισό 12ου
αι.
.
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ-
ΜΙΚΡΟΓΡΑΦΙΕΣ
Εικονογραφημένα χειρόγραφα του 12ου αιώνα