PETROL

RAFİNERİLERİ
KÜBRA YALÇIN ÖZTÜRK
20520131
15.12.2022
 PETROL RAFİNERİLERİNE
GİRİŞ
Petroleum = Petra(Taş) + Oleo(Yağ)
(Yunanca)

Ham Petrol; H ve C elementlerinden oluşan

hidrokarbonların bir karışımıdır.

Karışım Ayrıştırma İhtiyacı

HAM PETROLÜN KARAKTERİSTİK
ÖZELLİKLERİ
Ham petrol karışımının termodinamik özellikleri, petrolün hem üretimi hem de rafine
edilmesinde süreçlerin tasarımı için önemlidir ayrıca moleküler ağırlık ve kaynama
noktası gibi temel fiziksel özelliklerin doğru bir şekilde bilinmesi gereklidir.

Süreç tasarımı için sadece vizkozitesini bilmek yeterli olmayacaktır, petrolün

bileşenlerine bağlı olarak damıtma parametreleri değişeceğinden petrol bileşimi de
önemlidir.

API Gravitesi
Ham petrol ve petrol ürünlerinin kalitesini API yoğunluğu belirler. Petrolün API
gravitesi, bir bütün olarak ne kadar ağır veya hafif olduğunu gösterir. Ham petrol
daha yüksek oranlarda küçük moleküller içeriyorsa, daha hafif ham petroller olarak
bilinir. Ham petrol daha yüksek oranlarda büyük moleküller içeriyorsa, daha ağır
ham maddeler olarak bilinir.API genellikle 60 °F’de (15,5 °C) ölçülür
API gravitesi şu şekilde tanımlanır:

API gravite değeri büyüdükçe petrolünde piyasa değeri

artar. Dünyada genelde 27–35 API değerinde petrole
rastlanmaktadır.

Kondensat:
Yüksek API değerine (düşük yoğunluğa) sahip hidrokarbon karışımına denir.
Çok hafiftir, yoğunluğu 50-120 API arasındadır. Isıtıldığında sıvı fazdan gaz fazına geçer. Jet
yakıtı gibi özel alanlarda kullanılan oldukça değerli bir üründür.

Nafta
Nafta ham petrolün atmosferik koşullarda damıtılması sırasında elde edilen (30-170°C )
renksiz, uçucu ve yanıcı sıvı.

Ham petrolü oluşturan temel bileşikler:

%85-90 oranında karbon
%10-14 oranında hidrojen
%0,2-3 oranında kükürt
%0,1-2 oranında azot ve
%1,5’a kadar oksijen içeren hidrokarbonlardır.
Bazı ham petrol kaynaklarında az da olsa nikel ve vanadyum
elementlerine de rastlanmaktadır.
HAM PETROLÜN ELEMENTAL BİLEŞİMİ (%WT)

KEROSEN
Ham petrolün direkt damıtılması ile elde edilir. Kaynama
noktası aralığı 150-250°C’dir. Kerosen, kerosen
ünitesinde motorin ve jet yakıtı yapımında kullanılır. Çok
aromatikli kerosin, eskiden gaz yağı lambası yakıtı
olarak kullanılırken bazı traktörlerde traktör yakıtı olarak
da kullanılmaktadır.
MOTORİN
Mazot olarak da adlandırılan motorin dizel motorlarda
kullanılan, ham petrolün damıtma ürünlerinden biridir.
Ham petrolün damıtılması sırasında 200-300 °C
kaynama aralığında alınan üçüncü ana ürün motorindir.
Motorin dizel motoru yakıtıdır.
LPG
Ham petrolün rafinerilerde damıtılması esnasında veya petrol
yataklarının üzerinde bulunan doğal gazın ayrıştırılması ile elde
edilen ve basınç altında sıvılaştırılan, renksiz, kokusuz, havadan
ağır ve yanıcı bir gazdır
MOTOR BENZİNİ
Motor benzininin kaynama noktası aralığı 30-200°C’dir.
Benzin motorlarının yakıtında en önemli özelliklerinden birisi oktan
sayısıdır. Bir benzinin oktan sayısı ne kadar yüksek olursa,
motorun çekişi o kadar yüksek olur.
FUEL OIL
Fuel oil, ham petrolün damıtılması ve kraking işlemlerinden elde
edilen siyah renkli ve yüksek viskoziteli yağlardır. Özgül ağırlıkları
0,9-1 arası olup evlerin ısıtılmasında veya endüstri fırınlarında
kullanılan çeşitleri vardır.
ASFALT
Ham petrolün fraksiyonlu damıtılmasında gas oilden daha yüksek
kaynayan fraksiyonun 350 C’den daha yüksek vakum altında tekrar
damıtılmasıyla kaydırıcı yağ üretimi için yağlar elde edilir. Bu
vakumlu damıtmanın, damıtma kazanında kalan artığı bitümdür.
Türkiye’de bitüm yerine asfalt sözcüğü daha çok kullanılır Damıtma
son sıcaklığına, ham petrol türüne bağlı olarak özellikleri farklı
asfaltlar elde edilir.
Tüm bu ürünlere ek olarak yüksek ısılara dayanıklı kaydırıcı yağlar,
parafin wax’lar ve çözücüler(solventler) de ham petrolden elde
edilebilecek ürünlerdir.
 TÜRKİYE’DE RAFİNERİ VE DAĞITIM AĞI

Nelson Kompleksite: Bir birim ham petrolden ne kadar yüksek katma değerli nihai ürün üretilebildiğini ifade eder
İzmir Rafinerisi: Türkiye'nin giderek artan petrol ürünleri ihtiyacını karşılamak hedefiyle 1972 yılında
işletmeye alınmıştır. 3 milyon ton/yıl ham petrol işleme kapasitesiyle üretime başlayan rafineride zaman
içinde gerçekleştirilen önemli kapasite artırımları ve ünite modernizasyonları sonucu ham petrol işletme
kapasitesi 11,9 milyon ton/yıl olarak tescil edilmiştir.

İzmit Rafinerisi: 1961 yılında 1 milyon ton/yıl ham petrol işleme kapasitesi ile üretime başlamıştır.
Yıllar içinde gerçekleştirilen önemli kapasite artırımları ve dönüşüm ünite yatırımları sonucunda rafinerinin
tasarım kapasitesi 11,3 milyonton/yıl olarak tescil edilmiştir.

Kırıkkale Rafinerisi: 1986 yılında başta Ankara olmak üzere İç Anadolu, Doğu Akdeniz ve Doğu
Karadeniz bölgelerindeki birçok ilin petrol talebini karşılamak amacıyla kurulan Kırıkkale Rafinerisi yıllık 5,4
milyon ton ham petrol işleme kapasitesine sahiptir.

Batman Rafinerisi: Türkiye'nin ilk rafinerisi olma özelliğini taşıyan Batman Rafinerisi, 1955 yılında
Batman'da, yıllık 330 bin ton ham petrol işleme kapasitesiyle kurulmuştur.
1972 yılında yeni bir ham petrol işleme ünitesinin devreye alınması sonucunda Batman Rafinerisi'nin yıllık ham
petrol işleme kapasitesi 1,4 milyon ton/yıla yükselmiştir.
Herhangi bir rafineride ham petrolleri kullanılabilir ürünlere dönüştürmek için gerçekleştirilen üç ana
işlem adımı, önce ayrıştırma, sonra dönüştürme ve son olarak arıtmadır.
 PETROL RAFİNERİSİ PROSESLERİ

FİZİKSEL AYIRMA PROSESLERİ DÖNÜŞÜM PROSESLERİ

TERMİK VE KATALİTİK KRAKİNG

DİSTİLASYON
KATALİTİK VE TERMİK REFORMİNG

KRİSTALİZASYON
POLİMERİZASYON

ALKİLASYON
EKSTRAKSİYON

HİDROJENERASYON
ABSORBSİYON
IZOMERIZASYON

ADSORPSİYON HİDROTREATING
Ham petrolden
petrol ürünleri
üretiminde
kullanılan
prosesler ve
son ürünler
 HAM PETROL
PROSESLERİNDE
DİSTİLASYON / DAMITMA

Bir damıtma işleminde, farklı kaynama noktalarına sahip

iki homojen sıvı karışımı ayrılabilir. Bir karışımda ikiden
fazla madde bulunduğunda ayrımsal damıtma işlemi
gerekir.
- Bu, ayırma kulesi adı verilen çok uzun silindirik kule
kullanan bir petrol endüstrisinde yapılır.
- Bu kule, ürünlerin ayrılmasına yardımcı olan bir dizi
yatay durma tepsisi içerir.
- Kaynama noktası en düşük olan fraksiyon önce
buharlaşır ve kaynama noktası daha yüksek olan
fraksiyonlardan ayrılır.
- Kaynama noktası en düşük olan fraksiyonlar kulenin
tepesinden toplanır.
 1.1 ATMOSFERİK DİSTİLASYON KOLONU

Bu ünitede tuz giderme, ısıtma, soğutma ve

distilasyon işlemleri gerçekleştirilmektedir. Distilasyon,
saf olmayan bir sıvıyı veya sıvılar karışımını
saflaştırmak veya ayırmak için uygulanan ve
kaynama noktaları farklılığına dayanan bir prosestir.
Petrolün, yapısında bulunan tuzu, yüksek basınç
altında 115-150 °C’ye ısıtıp suda çözerek
uzaklaştırdıktan sonra, fiziksel bir metod (distilasyon)
ile kendisini oluşturan katmanlara (fraksiyon) ayırmak
amacıyla kurulmuştur. Ham petrol ünitesinde
distilasyon kolonları, fırınlar, dramlar, ısı değiştiriciler
ve pompalar ana ekipmanları oluşturmaktadır.
Atmosfer distilasyon kolonu dip ürünleri, vakum
şartlarında ürünlerin kaynama noktalarının düşmesinden
faydalanılarak vakum kolonunda damıtılır.
Atmosferik distilasyon ünitesi akım şeması

Nafta ham petrolün atmosferik koşullarda damıtılması

sırasında elde edilen (30-170°C ) renksiz, uçucu ve yanıcı sıvı.

Vakum distilasyon ünitesi akım
şeması
1.2. VAKUM DİSTİLASYON KOLONU
Atmosferik distilasyon kolonunun dibinden elde edilen
ürün, vakum kolonuna gönderilmeden önce ön
ısıtıcılarda ısıtılıp, ardından vakum şarj fırınında
istenilen şarj sıcaklığına getirilir.
Atmosfer distilasyon kolonu dip ürünleri, vakum
şartlarında ürünlerin kaynama noktalarının
düşmesinden faydalanılarak vakum kolonunda
damıtılır.
Vakum distilasyonu ünitesinde Şekilde görüldüğü gibi
hafifden ağıra sırasıyla slop yağı, hafif vakum yağı, ağır
vakum yağı ve vakum dip ürünü (talimata göre bitüm ya
da fuel oil) elde edilir. Vakum kolonunun yan çekişleri
hafif vakum yağı ve ağır vakum yağıdır. Hafif ve ağır
vakum yağları hava soğutucularında soğutulduktan
sonra tanklarına ya da ilgili ünitelere işlenmek üzere
gönderilirler. Kolonun en dibinden elde edilen ürün fuel
oil ya da bitümdür. Koklaştırma ya da visbreaker ünitesi
bulunan tesislerde vakum dip ürünü işlenerek, ilave
dönüşüm sağlanmaktadır.
 2.1. Hafif Nafta İşleme

2.1.1. Unifiner Ünitesi 2.1.2. İzomerizasyon Ünitesi

Kirli nafta ayırma ünitesi, İzomerizasyon ünitesinde

hidrokraker ve visbreaker hidrojen ortamında ve
ünitesinden gelen hafif kataliz yardımıyla
nafta içindeki safsızlıklar hidrokarbon zincirleri
(kükürt, azot, oksijen, vb.) daha yüksek oktan
nafta unifiner ünitesinde değerine sahip
hidrojen ortamında, izomerlerine
yüksek sıcaklık ve basınç dönüştürülerek, hafif
yardımıyla naftanın oktanı
giderilmektedir. arttırılmaktadır.
 2.2. Ağır Nafta İşleme

2.2.1. Unifiner Ünitesi 2.2.3. Benzen Giderme Ünitesi

2.2.2. Reformer Ünitesi

Benzen giderim ünitesinde,
Unifiner ünitesinin amacı; ağır reformer ünitesinde üretilen
nafta içinde bulunan oksijen, yüksek oktanlı benzin
kükürt, azot gibi safsızlıkları içindeki benzen
Reformer ünitesinin amacı
yüksek sıcaklık ve basınçta, hidrojenasyona tabii
unifiner ünitesinde
hidrojence zengin gaz tutularak siklohekzana
temizlenmiş olan ağır naftayı,
ortamında, sabit yataklı bir dönüştürülüp üründeki
yüksek sıcaklık ve basınçta,
reaktörde temizlemektir. benzen oranı düşürülür.
hidrojen ortamında, kataliz
Çünkü bu maddeler, reformer Ünite, hidrojen tüketimini,
vasıtasıyla aromatize ederek
ünitesindeki kataliz işlemi için ürünün oktan kaybını ve
ve parçalayarak yüksek
zararlıdır. Böylelikle reformer C5+ kaybını minimize
oktanlı benzinin ana akımını,
ünitesine temizlenmiş nafta etmek üzere tasarlanmıştır.
jet yakıtı ve LPG elde
şarj olarak verilir.
etmektir. Proses gereği
ayrıca rafinerinin bir çok
ünitesinde ihtiyaç duyulan
yüksek saflıkta hidrojen gazı
üretilmektedir.
 2.3. Nafta Merox Ünitesi
Nafta merox ünitesi; naftanın yapısında bulunan merkaptanları disülfürlere
çevirerek, naftayı tatlılaştırmak gayesiyle kurulmuştur. Nafta merox
ünitesinde reaktör, kompresör, pompa ve dramlar ana ekipmanları
oluşturmaktadır. Merox prosesi demir grubu metallerin şelatlarından
oluşan katalizörün, merkaptanların oksijenle disülfürlere oksitlenmelerini
hızlandırma esasına dayanmaktadır. Ünitede oksijen kaynağı olarak hava
kullanılmakta ve oksidasyon reaksiyonu sodyum hidroksit bulunan
ortamda meydana gelmektedir. Nafta merox ünitesi hafif, ağır ve stabil
naftaları işleyebilecek şekilde tasarlanmaktadır.

2.4. Kerosen ve Dizel İşleme

2.4.1. Kükürt Giderme Ünitesi

Kükürt giderme ünitelerinin amacı; kerosen (jet

yakıtı) ve dizel içinde bulunan oksijen, kükürt,
azot gibi maddelerin yüksek sıcaklık ve
basınçta, hidrojence zengin gaz ortamında
kataliz yardımıyla temizlenmesini sağlamaktır.

Ayrıca, kükürdü alınmış dizel yakıt tepe ürünü

olarak benzin, kükürt elde etme ünitesine
yollanan hidrojen sülfür ve yakıt sistemine
Kükürt giderme ünitesi akım şeması
 2.4.2. Kerosen Merox Ünitesi

Tatlılaştırma olarak isimlendirilen bu proses, kerosen içindeki merkaptanları (R-SH

formunda kükürtlü bileşik) daha az zararlı disülfürlere dönüştürür. Pentanın
kaynama noktası üzerindeki petrol fraksiyonlarında bulunan merkaptanların
ekstraksiyonu tam olmadığından ürünün tatlılaştırılması gerekir.
Tatlılaştırma işleminde hidrokarbon içindeki merkaptanlar düşük buhar basınçlı
disülfürlere dönüştürülür fakat üründen ayrıştırılmazlar.

Tatlılaştırma sıvı-sıvı tatlılaştırma ve sabit kataliz yataklı

tatlılaştırma olarak ikiye ayrılır. Yüksek kaynama noktalı şarjlar
yüksek molekül ağırlıklı merkaptanlar içerirler ve bu
merkaptanlar kostik çözeltisinde kısmen çözündüklerinden,
disülfürlere oksidasyonu kostik-hidrokarbon interfazında olur.
Oksidasyon için gerekli geniş alan merox katalizinin aktif kömür
üzerine emdirilmesiyle sağlanır.

Konvansiyonel sabit-yataklı tatlılaştırma

reaktörü ile yapılan tatlılaştırma işleminde
hidrokarbon şarjı hava ile karıştırıldıktan sonra
kostik çözeltisiyle doyurulmuş kataliz Merox
akışkan yatağından aşağı doğru geçirilerek
tatlılaştırılır. Kerosen şarjı reaktöre girmeden
önce ön işlem kısmında su ve asidik
bileşiklerden ayrıştırılır. Reaktörden çıkan ürün
ise jet-yakıt ürün spesifikasyonlarını tutturmak
için sırasıyla suyla yıkama dramı, tuz filtresi ve
kil filtresinden geçirilerek tanka gönderilir.
 2.5. Ağır Vakum Yağı İşleme
2.5.1. Termal Kraking Ünitesi
Termal kraking, ağır yağ moleküllerini,
herhangi bir katalizör yardımı
olmadan, yüksek sıcaklıklarda daha
hafif fraksiyonlara parçalama
işlemidir; genellikle benzin verimini
artırmak için uygulanan ilk prosestir.
Termal kraking sıcaklık ve zamana
bağlıdır. Hidrokarbonlar katalizörsüz
ortamda yüksek sıcaklıklara
(425-650°C) ısıtılarak reaksiyonlar
başlatılır.
2.5.2. Hidrokraking Ünitesi
Hidrokraking ünitesinin amacı; ağır
vakum yağının hidrojen ortamında
yüksek sıcaklık ve basınç yardımıyla
daha hafif ürünlere (düşük molekül
ağırlıklı) (fuel gaz, hafif-ağır nafta,
kerosen, LPG ve motorin)
dönüştürülerek beyaz ürün veriminin
artırılmasıdır.
2.5.3. Akışkan Katalitik
Kraking (FCC) Ünitesi
FCC ünitesinin amacı ağır vakum
gaz yağının, yüksek sıcaklıkta ve
akışkan kataliz yardımıyla hafif
hidrokarbonlara dönüştürülerek
rafineri dönüşümünü ve beyaz
ürün verimini artırmaktır.
Kraking?
 2.5.1. Termal Kraking Ünitesi KRAKING:
Destilasyon yöntemiyle elde edilen ürünlerin,
araçların yakıt ihtiyacını performans açısından
Termal Kraking prosesleri 3 grupta toplanabilir: karşılaması mümkün olmadığı için,
• Ağır petrol yağlarının değişik kaynama aralıklarındaki hafif ve rafinasyondan gelen ara ürünler kraking
yöntemiyle daha yüksek performanslı ürünlere
uçucu hidrokarbonlara dönüştürülmesidir. Amaç benzin ve gas
dönüştürülür. Yani:
oil elde etmektir. Kullanılan hammadde çok ağır yağ ve Ağır petrol yağlarının değişik kaynama
fueloildir. aralıklarındaki hafif ve uçucu hidrokarbonlara
• İkinci grup kraking prosesi, bazı özelliklerin düzeltilmesi ve dönüştürülmesidir.
iyileştirilmesini amaçlar. “Visbreaking” adı verilen bu tür
kraking daha az sert kraking koşullarında (daha düşük
sıcaklıklarda), ağır yağların vizkozitelerini düşürür.
• Üçüncü türdeki kraking de parafin mumu krakinge uğratılarak
küçük moleküllü hidrokarbonlar ve olefinlerin elde edilmesini
amaçlar.
 2.5.2. Hidrokraking Ünitesi

Genel olarak hidrokraking ünitelerinde iki tip reaksiyon vardır. Bunlar temizleme (saflaştırma) reaksiyonu ve
hidrojenle parçalama (hidrokraking) reaksiyonudur. Temizleme reaksiyonlarında şarjın içinde bulunan kirlilikler
ayrılır, hidrojenle parçalama reaksiyonlarında ise daha değerli ve daha hafif ürünler elde edilir.
Hidrokraking prosesi aslında temel olarak katalitik kraking prosesiyle aynı amaca hizmet eder; fakat farklı olarak
beslemedeki kirleticileri gidermeye ya da azaltmaya da olanak sağlar. Katalitik kırmada kullanılan besleme,
distilasyondan çıkan gaz yağı iken, hidrokrakingde kırma proseslerinden ve koklaştırmadan çıkan gazlar
besleme olarak kullanılır. Bu nedenlerle hidrokraking, katalitik kraking işleminin bir alternatifinden çok onun bir
tamamlayıcısıdır.

İki kademeli hidrokraking ünitesi akım şeması

 2.5.3. Akışkan Katalitik Kraking (FCC) Ünitesi

FCC modern rafinerilerdeki benzin üretim proseslerinin kalbidir.

(Fluid Catalytic Cracking Process, Akışkan Katalizörlü Katalitik Kraking Ünitesi)
Proseste küçük küresel partiküller katalist olarak kullanılır ve bu partiküller buhar fazı içinde bir sıvı akışkan gibi hareket
eder.
Bu akışkan katalist, reaksiyon bölgesinden rejenarasyon bölgesine ve bu bölgeden de tekrar reaksiyon bölgesine devamlı
olarak sirküle olur.
Katalitik etkisinin yanı sıra, katalist, bir bölgeden öteki bölgeye ısı transferini sağlar.
Sirkülasyondaki katalist üzerinde, reaksiyon bölgesinde kok birikir; katalist, kullanılmış katalist adını alarak rejeneratöre
akar. Burada kok yakılır, yanma ısısı katalist sıcaklığını 593-690 °C aralığına çıkarır.
Bu ısının çoğu şarja transfer edilir. Bu iki bölge (reaktör ve rejeneratör) iki ayrı basınçlı kap olarak yerleştirilir.

FCC ünitesinde gerçekleştirilen bu proseslerde

amaç, rafineride artık işlenemeyen ve atık olarak
kabul edilen ağır hidrokarbon karışımından hafif
ürünler elde edilebilmektedir. Bu işlemle
rafinerilerin kârında önemli bir artış
sağlanmaktadır.

Akışkan katalitik kraking ünitesi akım şeması

 2.6. LPG İşleme

2.6.1. Amin Ünitesi 2.6.2 LPG Merox Ünitesi

• Ham petrol ünitelerinden gelen kirli LPG (içinde

• Merox sistemine gitmeden önce az da olsa
H2S, merkaptan, CO2, COS vb. safsızlıklar
içeriğindeki sülfür bileşiklerinden
bulunan), temizlenmek üzere amin ünitelerine
arındırılması için kostik ön yıkama
gönderilir.
kolonlarındaki kostik çözeltisi içinden
• geçirilmek suretiyle bir ön yıkamaya tabi
Temizleme kolonunda LPG, kolondaki temiz amin
tutulur.
çözeltisi (MEA, DEA, MDEA) ile temas ettirilir. Bu
• LPG içindeki mevcut olan merkaptanlarından
temas neticesinde LPG içindeki H2S amin ile
temizlenmesi için meroxlu kostik ile ekstrakte
geçici bir tuz bileşiği oluşturarak amin fazına
edilir.
geçer.
• Kolon içinde meroxlu kostik ile reaksiyona
• Kolon tepesinden çıkan ve H2S’lerinden
girerek merkaptanlar merkaptürlere dönüşür
temizlenmiş olan LPG, LPG ayırıcı dramına girer.
ve kostik içinde çözünerek kostik fazına
Amin ile muamele edilerek H2S’den temizlenen
geçerler. Kolon tepesinden çıkan LPG, temiz
LPG, içinde kalan H2S ve merkaptanlarından
LPG depolama tanklarına gider.
temizlenmesi için LPG merox ünitesine girer.
 2.7. Vakum Distilasyonu Dip Ürünü İşleme-Visbreaker Ünitesi

• Visbreaker; dip ürün vizkositesini, katalizörsüz

ortamda, kısmen düşük sıcaklıkta ve uzun
bekleme zamanında termal kraking yoluyla
düşüren bir prosestir.
• Termal kraking düşük vizkositede dip ürün ile
gaz yağı, benzin ve fuel gaz gibi hafif ürünleri
üretir.
• Kraking, dip ürün fırında uygun sıcaklığa
(450-470°C) ulaştığında başlar ve reaktör içinde
belli bir zaman (15-30 dakika) kalır.
• Reaktörde akış yukarı doğrudur ve geri
karışmayı azaltmak için yerleştirilmiş ara
kademeler ve tepsilerden oluşur.
• Kraking süresince dip ürünün dönüşümü, fuel
oilin stabilitesi, kullanılan şarj ve ürünlere
bağlıdır.

Visbreaking ünitesi akım şeması

 2.8. Propan-Bütan Ayırma

Bu ünitede katalitik reforming ve

petrol ünitelerinin sıvılaştırılmış
tepe fraksiyonları (veya ayrı
olarak bu fonksiyonlardan
herhangi biri) işlenir.
Ünite, distilasyon kolonu ile
propan ve bütan üretimini
gerçekleştirir.
 2.9. Koklaştırma

• Koklaştırma, ağır dip ürünlerinin (vakum dip, FCC dip vb.) yüksek sıcaklıklara kadar ısıtılarak, koklaştırma
dramlarında uygun sıcaklık ve basınç şartlarında termal olarak kırıldığı (kraking) bir prosestir.

• Düşük değerli artık ham maddelerin miktarlarını azaltmak ve bu atıklardan kok, gaz ve diğer ürünleri
üretmek için kullanılan bir yöntemdir.

• “Gecikmeli Koklaştırma” ve “Akışkan Koklaştırma” olmak üzere iki tipi mevcuttur. En eski ve en çok
kullanılan koklaştırma işlemi gecikmeli koklaştırma olup, uzun bekleme sürelerine ihtiyaç duyulan, ısıtılmış
ağır fraksiyonların kok kazanında kesikli olarak dönüştürüldüğü bir sistemdir.

• Her iki koklaştırma yöntemi de baca gazında yüksek kirletici konsantrasyonuna neden olduğundan “Esnek
Koklaştırma” yöntemi geliştirilmiştir. Esnek koklaştırma akışkan sistemler ile gazlaştırma işlemini
birleştiren ve gaz emisyonlarını azaltan bir sistemdir. Gerçekleşen reaksiyonlar endotermik olup,
endotermik reaksiyonlar için gereken ısı, şarj fırınları vasıtasıyla sağlanmaktadır. Ünitede yakıt gazı, LPG,
kok nafta, hafif kok gaz yağı, ağır kok gaz yağı ve petro kok üretilmektedir.
 2.10. Hidrojen Üretimi

• Hidrojen ünitesi, hidrokraking,

izomerizasyon, unifiner ünitelerinde
kullanılmak üzere hacimce %99,9
saflıkta hidrojen üretmektedir.
• Hidrojen üretiminde kullanılan en yaygın
yöntem buhar reforming prosesidir.
Prosesin temeli buhar halindeki
hidrokarbonların (doğal gaz, LPG, hafif
nafta, geri kazanılmış hidrojen veya
reformer gazı) bir katalizör varlığında
(örneğin nikel bazlı) 750-1000 °C’de
reaksiyona sokularak hidrojen ve karbon
oksitlerin elde edilmesidir.
• Yan ürün olan gaz, reformer fırınında
yakıt olarak kullanılır.
 2.11. Gaz Temizleme- Amin Rejenerasyonu

• Ünite, gaz temizleme ve amin rejenerasyon bölümlerinden

oluşmaktadır.

• Gaz temizleme bölümünde, şarj olarak gelen kirli gaz içindeki H 2S

amin çözeltisi ile giderilir ve yakıt gazı olarak kullanılacak kalitede
temiz gaz üretilir.

• Üretilen yakıt gazı, rafineri ünitelerinde gereken ısının sağlanması

veya buhar üretimi amacıyla fırın ve kazanlarda yakılmaktadır.

• Gaz temizleme bölümünden gelen kirli gaz içindeki H2S’i tutan,

hidrokraking ve visbreaker ünitesinden gelen kirli amin çözeltisi
rejenerasyon kolonuna verilir.

• Kolonda temizlenen amin tekrar sisteme sirküle edilirken, H2S’ce

zengin gaz (asit gaz) kükürt geri üretim ünitesine gönderilir.
2.12. Kükürt Üretimi Ünitesi

• Kükürt geri kazanım ünitesinde H2S’ce

zengin gaz (amin ünitesinden çıkan asit gazı
ve kirli su ayırma ünitesinden gelen kirli gaz)
işlenerek katı ya da sıvı halde elementel
kükürt üretilmektedir.
• Kükürtün üretilmesi; asit gaz içinde bulunan
H2S’ün bir kısmının, açığa çıkan yanma
gazlarındaki H2S/SO2 oranına bağlı olarak,
kontrollü yakılması ile gerçekleştirilir.
• Bu proses, “Klaus” prosesi olarak bilinir.

• Reaksiyon sonucu oluşan SO2, H2S ile

sıcaklığın yardımıyla reaksiyona girerek
kükürt üretilmiş olur.
• Bu kükürt daha sonra yoğuşturularak gaz
akımından ayrıştırılır.
 2.13. Kirli Nafta İşleme

Ünitede kirli nafta işlenerek hafif ve ağır nafta olarak ayrılmaktadır.

Kirli nafta şarjı, ön ısıtma sonrası ayırma kolonuna girer.
Bu kolonda, kirli nafta, hafif ve ağır nafta olarak ayrılır.
Tepe toplama dramında biriken kirli su ise su temizleme ve ayırma ünitesine gönderilir.

2.14. Baz Yağları Üretimi

• Baz yağları üretiminde atmosferik distilasyon ürünlerinin işlenmesi için Şekil 14’te gösterilen
vakum distilasyon ünitesi kullanılır.
• Hammadde bir ısı değiştiricide ısıtılır (ön-ısıtma), vakum kolonu fırınına beslenir ve istenilen
kalitede distilatlar ve kalıntı elde edilecek şekilde kontrol altında ısıtılır.
• Distilatların viskoziteleri ve alevlenme noktaları hassas olarak denetlenir.
• Vakum kolonunun tepe kısmından gaz ürünler, dip kısmından sıvı ürünler elde edilir.
• Ünite genel olarak şarj tankı, şarj pompası, vakum fırını, vakum destilasyon kolonu ve vakum
elemanlarından oluşur.
 2.15. Dolum ve Depolama Tesisleri

Dolum ve depolama tesisleri ham madde temini ve

depolanması ile ürünlerin depolanması ve satışı açısından
rafinerilerin en önemli üniteleridir. Yurtiçi veya yurt dışından
gelen gemiler iskelelere yanaşır ve dolum kolu vasıtası ile
ham petrol gemiden alınarak ham petrol depolama tanklarına
basılır. Boru hattı ile temin edilen ham petrol de ham petrol
depolama tanklarına alınır.

Rafineride üretilen ürünler ilgili depolama tanklarında

depolandıktan sonra boru hattıyla deniz dolum ünitesine
gönderilir ve burada gemilere dolum yapılır. Aynı şekilde kara
yoluyla taşınacak ürünler için de ayrı dolum ünitesi bulunur.
Üniteler içinde ara ürün depolama tankları da bulunur. Belirli
sürelerde bekletilen ara ürünler nihai ürün tanklarına
gönderilirken çeşitli noktalarda kimyasal katkı enjeksiyonları
yapılabilir.
 2.16. Fleyr

Rafineri proses üniteleri devreye girerken, devreden

çıkarken veya acil durumlarda rafineri fleyr sistemine
ihtiyaç vardır. Sistemde biriken gazların emniyetli bir
şekilde sistemden uzaklaştırılabilmesi için bu gazlar fleyr
sistemine gönderilir.
Fleyr sistemi uygun şekilde desteklenmiş yüksek bir boru
ve ucunda sürekli yanan bir alevden oluşur.
Ünitelerden gelen gazlar fleyr sistemine verildikleri zaman
borunun ucundaki alevle birlikte yanmaya başlar ve
atmosfere güvenli bir şekilde atılmış olur.
 2.17. Yardımcı Tesisler
(Buhar Elektrik Üretim/Kazan Besleme
Suyu/Yakıt Sistemi)

Rafinerilerin enerji ve buhar ihtiyacı, turbo jeneratör,

kazan ve/veya gaz türbininden ve proseslerden gelen atık
ısıdan karşılanmaktadır.

Buhar, proseste ve elektrik üretimi için alternatörlerde

kullanılmaktadır. Rafineride farklı amaçlar için kullanılan
buharın bir kısmı yoğuşturularak geri kazanılmaktadır.

Rafinerilerdeki yakma sistemlerinin tasarımına bağlı

olarak fuel oil, yakıt gazı (rafineri proses ünitelerinden
çıkan tüm gazlar) ve dışarıdan satın alınan doğalgaz yakıt
olarak kullanılmaktadır.
 KAYNAKÇA
• Fcc, Hydrocroker Ve Visbreaker Üniteleri, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Kimya Teknolojisi, Ankara, 2014.

• Zeydan M., Bir Petrol Rafinerisi (TÜPRAŞ) Akışkan Yataklı Katalitik Parçalama Ünitesinin (FCCU) Bulanık Modelleme
Uygulaması, Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 10 (1), 101-110, 2004.

• TÜPRAŞ İzmir Rafinerisi, MEB Hizmet İçi Eğitimi “Rafineri ve Proses Eğitimi”, Visbreaker Ünitesi, Haziran, 2009.

• TÜPRAŞ İzmir Rafinerisi, FCC Ünitesi Bilgilendirme Semineri, Haziran, 2009.

• TÜPRAŞ Rafine Dergisi, YIL: 16 | SAYI: 26 | 2022.

• 25. ICCI Enerji ve Çevre Fuarı ve Konferansı Türkiye Kojenerasyon Derneği Özel Oturumu
Endüstride Yüksek Verimli, Kaliteli ve Güvenilir Enerji Üretimi-Kojenerasyon, Mayıs, 2019.

• Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Belirlenmesi ve Azaltılmasına Yönelik Uygulamanın Kolaylaştırılmasının Sağlanması
Projesi / Dokuz Eylül Üniversitesi, 2021

• Khaled Huseın E. Sowanı, Design And Optimization Of An Atmospheric Distillation Unit In An Oil Refinery, May, 2017.
TEŞEKKÜRLER