BOR ENDÜSTRİSİNDE

YENİ ÜRETİM
TEKNİKLERİ

KÜBRA YALÇIN
20520131
 İÇİNDEKİLER

1.BOR HAKKINDA GENEL BİLGİLER

1.1 TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

2.BOR ÜRÜNLERİ
2.1 Ham Bor Ürünleri
2.2 Rafine Bor Ürünleri
2.3 Uç Ürünler

3. BOR MİNERALLERİ VE BİLEŞİKLERİNİN TÜKETİMİ VE KULLANIM ALANLARI

4. BOR CEVHERLERİNİ ZENGİNLEŞTİRME YÖNTEMLERİ

4.1 Elle Ayırma ile Zenginleştirme
4.2 Manyetik Zenginleştirme
4.3 Boyuta Göre Zenginleştirme
4.4 Gravite (Özgül Ağırlık Farkı) ile Zenginleştirme
4.5 Isıl İşlemler (Dekrepitasyon) Yöntemi ile Zenginleştirme
4.6 Flotasyon Yöntemiyle Zenginleştime

5. KULLANIM ALANLARI VE ÜRETİM TEKNOLOJİLERİ YÖNÜNDEN BOR

BİLEŞİKLERİ

6. ÖZEL BOR BİLEŞİKLERİNDE YENİ ÜRETİM TEKNOLOJİLERİ

6.1 Sodyum Borhidrür, Genel Özellikleri, Üretimi ve Kullanım Alanları

6.2 NaBH 4'ün Rejenerasyonu

7. FİKİR OLUŞTURABİLECEK ALTERNATİF ÇALIŞMA KONULARI

KAYNAKÇA
 1. BOR HAKKINDA GENEL BİLGİLER

1.1 TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

Metalle ametal arası yarı iletken özelliğe sahip bir element olan Bor, çok çeşitli bileşik yapma
kapasitesine ve nötronları absorbe etme özelliğine sahip olmasından dolayı sanayinin
vazgeçilmez hammaddelerinden bir tanesidir. Bor mineralleri, yapılarında farklı oranlarda bor
oksit (B2O3) içeren doğal bileşiklerdir. Doğada 230’dan fazla bor minerali bulunmakta olup
tinkal, kolemanit, üleksit ve kernit ticari açıdan en yaygın olanlarıdır.
Türkiye’de yaygın olarak bulunan bor mineralleri ise; sodyum içerikli tinkal, kalsiyum içerikli
kolemanit ve sodyum+kalsiyum içerikli üleksittir.
Bor mineralleri, çeşitli madencilik yöntemleri kullanılarak elde edildikten sonra fiziksel
işlemlere tabi tutularak zenginleştirilir ve konsantre bor olarak adlandırılan ürünler elde edilir.
Konsantre veya tüvenan cevher, kimyasal süreçlere tabi tutularak rafine edilir ve çeşitli rafine
bor ürünlerine dönüştürülür.

2. BOR ÜRÜNLERİ
Endüstride kullanılan bor ürünleri, üretim aşamaları ve prosesleri ile kullanım alanları dikkate
alınarak, ham bor, rafine bor ürünleri ve uç ürünler şeklinde 3 gruba ayrılmıştır [1].
2.1 Ham Bor Ürünleri
Dünyada üretilen bor cevherlerinin hemen hemen tamamı bir zenginleştirme işleminden
sonra, ya parça ya da öğütülmüş konsantre halinde pazarlanır ve kullanılır. Bu tür ürünler ham
bor olarak tanımlanabilmektedir.
Ham bor ürünleri % 90 dolayında borik asit, boraks penta ve dekahidrat gibi rafine bor
ürünleri üretiminde kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra, çeşitli amaçlara yönelik cam elyafı
(fiberglas), borosilikat cam, nükleer uygulamalar ve metalürjide kullanılmaktadır. Özellikle,
borlu çelik yapımında kolemanit, çelik üretiminde fluorit yerine üleksit ve kolemanit tercih
edilmeye başlanmıştır [2].
2.2 Rafine Bor Ürünleri
Rafine bor ürünlerinin temel kullanım alanları olarak, cam ve cam elyafı, sabun ve deterjan,
seramik, yangın geciktirici gereçler, tarım, nükleer uygulamalar, metalürji, ilaç ve kozmetik,
elektronik ve bilgisayar sanayi dalları sayılabilir [1].
2.3 Uç Ürünler
Uç ürünler daha önce belirtilen ham rafine ürünlerden üretilirler. En önemli özelliklerini ileri
teknoloji gerektiren yöntemler ile üretilmeleri oluşturmaktadır. Ham rafine bor ürünlerine
göre üretilen uç ürün sayısı daha fazladır. Burada, nispeten, daha büyük oranda üretilip,
tüketilen uç ürünlere yer verilmiştir. Belli başlı uç ürünler arasında elementer bor, bor karbür,
bor nitrür ve bor alaşımları sayılabilir [2].
 3. BOR MİNERALLERİ VE BİLEŞİKLERİNİN TÜKETİMİ VE KULLANIM
ALANLARI
Cam endüstrisi: Bor minerallerinin en fazla tüketildiği alan cam sektörüdür. Bor, ergimiş
haldeki cam ara mamulüne katıldığında akışkanlığını artırmakta, son ürünün yüzey sertliğini
ve dayanıklılığını yükseltmektedir. Bor oksit özellikle; borosilikat cam, tekstil tipi ve
izolasyon tipi cam elyaflarında yoğun olarak kullanılmaktadır. Borosilikat camlar, laboratuvar
camları, uçak camları, borcam, pyrex, izole cam elyafı, tekstil cam elyafı, optik lifler, cam
seramikleri, şişe, diğer düz camlar, otomotiv camları vb.
Savunma endüstrisi: Zırhlı ve seramik plakalar, ateşli silah namluları, fişek vb.
Elektronik ve bilgisayar endüstrisi: Mikrodalga tüpleri, sensörler, süper iletkenler, yarı
iletkenler, magnetler, elektron emitterleri, mikro chipler, LCD ekranları, CD sürücüleri, akım
levhaları, bilgisayar ağlarında; ısıyaaşınmaya dayanıklı fiber optik kablolar, vakum tüpler,
dieletrik malzemeler, elektrik kondansatörleri, kapasitörler, gecikmeli sigortalar, bataryalar,
piller, laser printer tonerleri vb.
Enerji endüstrisi: Gaz türbinleri, yüksek ısı transistörleri, bor hidrür yakıtları (boranlar), ısı
enerjisi depolayıcılar, piller, hidrojen depolayıcılar, güneş enerjisinin depolanması, güneş
pillerinde koruyucu olarak, PV ve CSP güneş enerjisi panelleri, hücre yakıtları vb.
Görüş sistemleri endüstrisi: Kamera ve mercek camları, fotoğraf makinaları, dürbünler,
banyo ve film imalatları.
İlaç ve kozmetik endüstrisi: Dezenfekte ediciler, antiseptikler, diş macunları, lens
solüsyonları, kolonya, parfüm, şampuan vb.
İletişim araçları endüstrisi: Cep telefonları, modemler, televizyonlar vb.
İnşaat endüstrisi: Çimentoya mukavemet artırıcı ve izolasyon amaçlı olarak
kullanılmaktadır. Çimento üretiminde %8 oranında kolemanit kullanılarak tüketilen bor,
klinker pişirme sıcaklığını düşürmekte ve çimentonun özelliklerini iyileştirmektedir. Borlu
çimento; mukavemet, su ve gaz geçirgenliği, hidratasyon ısısı gibi parametreler açısından
portland çimentosuna göre daha iyi özellikler sergilemektedir. Hidratasyon ısısının düşük
olması özellikle kütle betonlarında soğutma ihtiyacını önemli oranda azaltmaktadır.
Kâğıt endüstrisi: Geri kazanılan kağıtların mürekkeplerinden arındırılması, yüksek kaliteli
kağıtların parlaklaştırılması, kağıt hamurunu beyazlatılması.
Kimya endüstrisi: Bazı kimyasalların indirgenmesi, elektrolitik işlemler, flotasyon
reaktifleri, banyo çözeltileri, katalistler, atık temizleme amaçlı olarak, petrol boyaları,
yanmayan ve erimeyen boyalar, tekstil boyaları, yapıştırıcılar, soğutucu kimyasallar,
korozyon önleyiciler, mürekkep, pasta ve cilalar, kibrit, kireçlenme önleyicileri, dezenfektan
kimyasallar, kozmetikler, yumuşatıcılar, sabun, toz deterjanlar, toz beyazlatıcılar, ağartıcılar,
parlatıcılar, ahşap emprenye çözeltileri, mumyalama vb.
Koruyucu malzeme endüstrisi: Ahşap malzemeler ve ağaçlarda koruyucu olarak, boya ve
vernik kurutucularında, küf ve mantar önleyiciler, vb.
Makine endüstrisi: Manyetik cihazlar, zımpara ve aşındırıcılar kompozit malzemeler,
titreşim söndürücü malzemeler, sert malzemeler, motorlar, katı yağlayıcılar, yüksek sıcaklık
sızdırmazlık contaları, yüksek performanslı motor yağları, vb.
Metalurjik ürün endüstrisi: Kaplama elemanları, yüksek sıcaklık refrakterleri, kaplama
sanayiinde elektrolit olarak, paslanmaz ve alaşımlı çelik, sürtünmeye-aşınmaya karşı
dayanıklı malzemeler, kaynak elektrotları, metalurjik flaks, briket malzemeleri, lehimleme,
döküm malzemelerinde katkı maddesi olarak, kesiciler, kompozit malzemeler, zımpara ve
aşındırıcılar vb.
Otomobil endüstrisi: Titreşim söndürücü malzemeler, hava yastığı şişirme mekanizmaları,
bor hidrür yakıtları (boranlar), ısı enerjisi depolayıcılar, hidrojen depolayıcılar, hava
yastıklarında, hidroliklerde, plastik aksamda, yağlarda ve metal aksamlarda, ısı ve ses yalıtımı
sağlamak amacıyla, antifrizler, vb.
Seramik endüstrisi: Emaye, fayans, porselen boyaları ve sırlamada, vb alanlarda çoğunlukla
sır ve fritlerde kullanılmaktadır. Seramik sırlarında kullanılan bor oksit oranı ağırlıkça %8-24
arasında değişir. Sırlarda bor oksitin temel fonksiyonu, cam ve malzeme arasında ısısal açıdan
uyum sağlamak ve sırın ısısal genleşme katsayısını düzenlemektir.
Spor malzemeleri endüstrisi: Kayak aksamları, tenis raketleri, ok-yay, balık oltaları, golf
sopaları, darbe söndürücüler, vb. Tarım endüstrisi: Sentetik gübreler, biyolojik gelişim ve
kontrol kimyasalları, küf ve mantar önleyiciler, böcek bitki öldürücüler, yabani otlar, vb.
Tekstil endüstrisi: Isıya dayanıklı kumaşlar, yanmayı geciktirici ve önleyici selülozik
malzemeler, izolasyon malzemeleri, tekstil boyaları, deri renklendiricileri, dericilikte kireç
çöktürücü, suni ipek parlatma malzemeleri, vb.
Tıp endüstrisi: Yapay organlar, antibiyotikler (boromicyn), ostreopoz tedavilerinde, alerjik
hastalıklarda, psikiyatride, kemik gelişiminde ve artritte, menopoz tedavisinde, BNTC terapi
yöntemiyle beyin kanserlerinin tedavisinde tümör öldürücüler, manyetik rezonans
görüntüleme cihazlarında, vb.
Uzay ve havacılık endüstrisi: Sürtünmeye-aşınmaya ve ısıya dayanıklı malzemeler, roket
yakıtı, uydular, uçaklar, helikopterler, zeplinler, balonlar, radar dalgası soğurucular, vb.
Nükleer endüstri: Nükleer atık depolama (kolemanit cam bloklar), reaktör aksamları, nötron
emiciler, reaktör kontrol çubukları, nükleer kazalarda güvenlik amaçlı ve nükleer atık
depolayıcı olarak, nükleer teknolojide emniyet malzemeleri, vb. kullanılmaktadır.
 Sektörel tüketime bakıldığında; bor ürünlerinin %48’i cam (%22 borosilikat camlar,
%15 cam yünü, %8 cam elyafı, %3 TFT-LCD), %15’i tarım, %15’i seramik-frit, %3’ü
deterjan-temizlik sektörlerinde tüketilmekte olup toplam bor kullanımının %81’lik
kısmı bu alanlarda gerçekleşmiştir. Geri kalan tüketim payı ise kimya, metalürji, bor
bileşikleri (lokal üretilen ürünler), böcek koruyucu, çatı kaplama, tutkal, selülozik
izolasyon, alçıpan, madeni yağ gibi sektörlere aittir.
 4. BOR CEVHERLERİNİ ZENGİNLEŞTİRME YÖNTEMLERİ
Topraktan çıkarılan mineraller, işlenmemiş durumdayken tüvenan cevher adını alır,
zenginleştirilmiş cevher ise konsantre terimiyle ifade edilir. Ham cevherlerin işlenmesinden
ele geçen konsantrelerden, değişik endüstri alanlarında pek çok bor ürünü elde edilmektedir.
Diğer taraftan, safsızlıklarından olabildiğince arındırılmış yüksek tenörlü cevherler endüstride
daha fazla tercih edilmektedir [3]. Zenginleştirme yöntemi, cevherdeki değerli ve değersiz
mineralin; cinsine, fiziksel, kimyasal, fizikokimyasal özelliklerindeki farklılara ve boyut
dağılımına bağlı olarak seçilmektedir [4].
Zenginleştirilmiş üleksit, kolemanit, boraks veya borik asit alışılmış madencilik işleminin
nihai ürünleridir. Türkiyeʼde kolemanit ve üleksit cevherleri ocaklardan alındıktan sonra
kırılmakta, yıkanmakta ve sınıflandırılarak konsantre olarak yurtiçi veya yurtdışı pazarda
hammadde veya direk ürün olarak kullanılmaktadır. Güney Amerikaʼda üretilmekte olan
borlar kurutulup, elekten geçirilerek paketlenmektedir. Daha sonra hidroklorik asit ilave
edilerek borik asit elde edilmektedir. Boraks-kernit cevherleri (ABD, Türkiye, Arjantin gibi)
kırılıp yıkandıktan sonra, yeni işlemlerden geçirilerek kristalleştiriliyor, santrifüjleniyor ve
kurutularak boraks dekahidrat, pentahidrat ve susuz boraks gibi ürünler elde ediliyor veya
borik asit elde etmek için hammadde olarak kullanılıyor [5]. Yukarıda açıklanan mineral
özelliklerine bağlı olarak uygulanan ve uygulanabilecek zenginleştirme yöntemleri birkaç
başlık altında toplanabilir.
4.1 Elle Ayırma ile Zenginleştirme
Elle ayırma ile zenginleştirme yönteminde bor mineralleri ile gang mineralleri arasındaki renk
ve yapı farklarından yararlanılarak uygulanır. Ayırma işlemi ya cevher 25 ocaktan çıkarılırken
veya kırma işleminden sonra ayırma bandında yapılır. İşçiliğin ucuz olduğu belli yerlerde
bazen hazırlık, bazen ön zenginleştirme, bazen de son zenginleştirme işlemi olarak,
zenginleştirme tesisleri öncesinde de iri boyutta konsantre üretimi veya artık atmak amacıyla
uygulanmaktadır. Verim oldukça düşüktür ve elde edilen artık daha sonra değerlendirilmek
üzere stok edilir [4].
4.2 Manyetik Zenginleştirme
Manyetik ayırma cevher içerisinde bulunan veya sonradan karışmış olan demirli safsızlıkların
temizlenmesi ve demir cevherinin zenginleştirilmesi için uygulanan bir yöntemdir. Genellikle
kuvvetli manyetik özellik gösteren minerallerin zenginleştirilmesinde kullanılır. Kil içerisinde
bulunan Fe2O3 içerikli biyotit minerali manyetik özellik gösterdiğinden dolayı manyetik
zenginleştirme yöntemi ile kazanılabilir. Yer çekimi, merkezkaç ve sürtünme kuvvetleri ile
parçacıklar arası elektrostatik itme ve çekme kuvvetleri, manyetik zenginleştirmeyi etkileyen
etkenlerdir [3].
4.3 Boyuta Göre Zenginleştirme
Boyut küçültme işlemleri sırasında cevheri oluşturan mineraller, dayanıklılık, kırılış şekli ve
dilinim gibi yapısal özelliklerine bağlı olarak, farklı büyüklük ve şekilde kırılabilirler. Bazen
değerli mineral iri kalırken değersiz mineral fazla ufalanabilir, bazen de bunun tersi olur. Bu
durumlarda boyuta göre sınıflandırma ile değerli mineral belirli ölçülerde zenginleştirilebilir.
Bor cevherlerinin kırılması ve dağıtılması sırasındaki mineralleri çok küçük boyutlara indiği
halde, diğer mineraller iri kalır [4]. Boyuta göre sınıflandırma ile zenginleştirme, cevher
özelliklerine bağlı olarak, ya doğrudan doğruya boyut küçültmeden sonra veya yıkama ve
dağıtma gibi işlemleri izleyerek uygulanmaktadır. Bor cevherlerinde her zaman killer bulunur.
Bunların su alıp şişme ve dağılma özelliğinden yararlanılarak; cevher, trommel eleklerinde ya
da aşındırma yıkayıcılarında yıkanır. Bu işlemlerle kalsit ve jips gibi gang minerallerinin
atılması olanaksız olduğundan konsantrenin tenörü düşük kalır [4].
4.4 Gravite (Özgül Ağırlık Farkı) ile Zenginleştirme
Bor cevherlerinde, gang mineralleri olarak genellikle montmorillonit gibi kil mineralleri ve
karbonat mineralleri bulunur. Bor minerallerinin özgül ağırlığı 1,5-2,5 g/cm 3, gang
minerallerinin (killerin) ise ortalama 2-3 g/cm3 ʼtür. Gravite zenginleştirmesinde, mineral
parçacıklarının birbirinden ayrılması, aralarındaki özgül ağırlık farkı nedeniyle farklı
taneciklerin akışkan ortamdaki hareket farklılığına dayanır. Akışkan ortam olarak genelde su,
viskozitesi yüksek bir sıvı veya hava kullanılmaktadır. Mineral taneciklerinin akışkan
ortamdaki hareketleri, özgül ağırlığının yanı sıra tanecik şekli, tanecik boyutu ve ağırlığına
bağlıdır. Bor mineralleri ile gang olarak bulunan kil mineralleri, boyut temelli zenginleştirme
ve yıkama-dağıtma yöntemleriyle ayrılamadıkları taktirde, ilk tercih edilen yöntem ekonomik
olmasından dolayı gravite yöntemidir [3].
4.5 Isıl İşlemler (Dekrepitasyon) Yöntemi ile Zenginleştirme
Ülkemizde çok yaygın bir bor cevheri olan kolemanite (Ca 2B6O11.5H2O) ani ısıtma veya
soğutma işlemi uygulandığında kristal suyunu kaybederek, dağılma ve ufalanma özelliği
gösterir. Bu olaya ʽdekrepitasyonʼ adı verilmektedir. Dekrepitasyon işlemi sonunda kolemanit
minerali zayıf ve kırılgan bir yapıya dönüştüğü halde, gang mineralleri böyle bir davranış
göstermez. Bundan yararlanarak kolemanit minerali ile gang mineralleri birbirinden
kolaylıkla ayrılır. Eleme işlemi sırasında bor mineral taneciklerinin boyutu, kil minerallerinin
daha altına düştüğünden elek altına geçer ve oradan alınır. Bu yöntemde; sıcaklık aralığı, ısıl
işlem süresi ve tane boyutu önemli etkenlerdir [3].
4.6 Flotasyon Yöntemiyle Zenginleştime
Flotasyon; yüzdürülecek mineral yüzeyine bu mineralin suyla ıslanma özelliğini azaltan
(minerali hidrofob yapan) bileşiklerin absorblanmasını sağladıktan sonra, ortama üflenen hava
yardımıyla hava-su ara yüzeyinde meydana gelen köpük fazında bu mineralin toplanması
işlemine verilen addır [4]. Flotasyon yöntemi, gravite yöntemleri ile zenginleştirilmeleri
mümkün olmadığı için değerlendirilemeyen düşük tenörlü veya kompleks yapılı pek çok
cevherin işlenmesini sağlayarak madencilik endüstrisinde büyük bir gelişme ve üretim artısına
yol açmıştır.
Günümüzde bakır, çinko, kurşun, demir, gümüş gibi metaller ile birçok endüstriyel
hammaddenin üretimi büyük ölçüde flotasyon yöntemine dayanmaktadır [3]. Tarihsel
bakımdan mineral endüstrisindeki en önemli yenilik, günümüzden beş bin yıl önce bulunan
ergitme (smelting) yöntemidir. Daha önceleri sadece saf halde bulunan bakır, altın gibi
metaller işlenmekteydi. Fakat ergitme yöntemi geliştirilince farklı katkı maddeleri
kullanılarak, çeşitli minerallerden çinko, demir, kalay, kurşun gibi metaller elde edilmiş,
değişik metallerin birlikte işlenmesiyle de çeşitli alaşımlara ulaşılmıştır. Tarihsel plandaki
ikinci önemli buluş ise, yaşadığımız yüzyılın başlarında uygulanan, düşük tenörlü ve
kompleks yapılı cevherleri kullanılabilir forma getiren flotasyon yöntemidir. Flotasyonun en
çok kullanıldığı alan, metal-sülfür minerallerinin zenginleştirilmesidir. Oksit yapılı bütün
mineraller ve metalik-olmayan minerallerin tümü flotasyon yöntemiyle zenginleştirilmektedir
[3].
5. KULLANIM ALANLARI VE ÜRETİM TEKNOLOJİLERİ YÖNÜNDEN BOR
BİLEŞİKLERİ
Kullanım alanları ve üretim teknolojileri yönünden bor bileşikleri 2 grupta
incelenebilir:
1. Büyük miktarlarda üretilen ve yaygın kullanım alanlarına sahip bor mineralleri ve ticari
boratlar.
2. Özel tüketim alanları olan ve kısıtlı miktarda üretimi yapılan özellikli bor ürünleri.
Ticari bor mineralleri ve boratlar klasik kimya mühendisliği birim işlemleriyle üretilebilir. En
yaygın kullanım alanları cam, zirai uygulamalar, temizleme ve ağartma, alev geciktiriciler ve
metalurjik uygulamalardır [6].
5.3 Dünyada ve Türkiye’de Boratlar
Medeniyetlerin ortaya çıkışından bu yana kullanıldığı bilinen bor cevherleri ve bileşikleri
günümüz modern endüstrilerinin önemli bir girdisidir. Bor teknolojileri, bor madenciliği ile
bor bileşiklerinin üretim ve tüketimlerinde yer alan teknolojilerdir. Bor madenciliği,
• Açık ocak madenciliği (Türkiye, A.B.D., Arjantin)
• Kapalı ocak madenciliği (Türkiye, A.B.D.)
• Çözelti madenciliği (A.B.D.)
• Çamurlardan üretim (Arjantin)
• Sulardan kazanma (A.B.D., İtalya) yöntemleriyle gerçekleştirilmektedir [7][8].
Türkiye’de maden konsantratörlerinin yanında bu iki ana gruptan sadece birincisinde olma
üzere bazı ticari borat bileşikleri üreten tesislere sahiptir.
Bu tesislerin kurulmasında Türkiye iyi teknolojileri temin edememiş, teknolojik sorunlarla
uğraşarak geliştirme yapma durumunda kalmıştır. Bu bakımdan ülkemiz ticari boratlar
kapsamında arzu edilen düzeye gelememiştir.
• Özellikli bor bileşikleri açısından bu durum daha da vahim bir görünüm arz etmekte ve bu
alanda kesinlikle atılımlar yapılması gereği bulunmaktadır
•Ticari borat bileşikleri klasik kimyasal üretim teknolojileri ile üretilmekte, yaygın bir şekilde
ve birbirinin yerine geçerek kullanılabilmektedir.
• Özellikli ürünler daha ileri üretim teknolojileri gerektirmekte, üretim miktarı sınırlı olmakta
ve genellikle ileri teknoloji ürünlerinde kullanılmaktadır.
 Ticari önemi olan bor mineralleri ve bileşiklerinin önemli kullanım alanları

 Ticari bor mineral konsantreleri ve bileşiklerinin üretim yöntemleri;

• Ticari boratlarda, ülkemizin özellikle güçlü olduğu ve istihdam potansiyeli ile de dikkat
çeken tekstil, gıda, kimya, seramik/cam/çimento, metal, inşaat, mobilya gibi geleneksel
sektörlerimizde “ayrıcalık” yaratabilecek ve doğrudan Bor Araştırma Enstitüsü kapsamında
yoğunlaşabilecek alanlar aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Ticari Boratlarda Türkiye’de Geleneksel Sektörlerde Rekabet Gücü Yaratabilecek Ürünler

 Özellikli bor bileşiklerinin kullanım alanları ve üretim yöntemleri;

• Esas itibariyle Türkiye’deki Bor Araştırma enstitüsü uzun soluklu stratejilerini bu alanda
yoğunlaştırmalı ve bu alanı bir numaralı “ulusal kritik teknoloji” olarak seçmeli ve tüm enerji,
kaynak ve imkanlarını bu doğrultuda seferber etmelidir.

• Bu alan başta enerji olmak üzere savunma, makine-imalat, elektrik-elektronik, tasarım,

otomotiv, ulaşım gibi ülke ekonomisinde çağdaş ileri bilgi toplumuna geçiş aşamasında
lokomotif işlevi görecektir.

Bu alanda ön plana getirilmesi gerekli olası konular şunlardır:

• Hidrojen depolama
• MEMS
• Nanoteknoloji
• Akıllı malzemeler
• İşlevsel malzemeler, sistem mühendisliği
• Device ve entegre sistemler
• Sensör teknolojileri
• Fine chemicals
• Yanma geciktirici sistemlerin eko-sisteme ve plastik teknolojisi ile bütünleşmesi
• Optik fiberler
• Manyetik malzemeler
• Sert malzemeler

•Yukarıda verilen konuların temel bilimsel araştırma ve geliştirme etkinliklerinden yola

çıkarak tekno-ekonomik sonuçlara ulaşacak ve ülke için yüksek katma değer yaratarak dünya
pazarlarında yarışabilecek düzeylere getirilmesi esastır.

• Bu alanda tüm dünyada olduğu gibi küçük ve orta ölçekli, dinamik-genç atılımcı ve risk
alabilen girişimci potansiyelimizi, her zaman övündüğümüz “genç nüfus” avantajımızı hayata
geçirmek söz konusu olacaktır.

• Bu alanda ülkemizde de önemli kabullerle gelişmekte olan teknopark, bilim parkı, teknoloji
serbest bölgesi imkanları hayati işlevde rol alabilecektir.
• Özellikli bor bileşiklerinde, ülkemizin özellikle geliştirmeye çalıştığı ve özellikle son
yıllarda ihracat ataklarıyla dikkat çeken otomotiv, makine-imalat, elektrikli makine, ulaşım
gibi mühendislik sektörlerimizde “ayrıcalık” yaratabilecek ve doğrudan Bor Araştırma
Enstitüsü kapsamında yoğunlaşabilecek alanlar aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Özellikli Bor Bileşiklerinde Türkiye’de Mühendislik Sektörlerinde Rekabet Gücü Yaratabilecek Ürünler

 Günümüzde bor madeni çalışmaları arasında, bor endüstrisinin atık yönetimi de ilgi
çeken çalışma konuları arasında önemini korumaktadır. Bu konuda önemli çalışmalar
yapılmış olsa da halen öncelikli alanlar arasında yer almaktadır.
 Bor endüstrisi atık yönetiminde temel konular;
a) Borun tekrar kazanılması
b) Atıkların çevreye zarar vermeden depolanması
c) Atıkların seramik ve inşaat sektörü gibi uygun sektörlerde kullanılması şeklindedir.

6. ÖZEL BOR BİLEŞİKLERİNDE YENİ ÜRETİM TEKNOLOJİLERİ

6.1 SODYUM BORHİDRÜR, GENEL ÖZELLİKLERİ, ÜRETİMİ ve KULLANIM

ALANLARI

Fosil yakıtların aşırı kullanımının olumsuz etkisi, yüzyılın başından beri, özellikle içinde
bulunduğumuz on yılda büyük bir endişe kaynağı olmuştur. Bu nedenle, gelecek nesillerin en
az bugünkü kadar yaşanabilir bir Dünya üzerinde yaşamasını sağlamak için sera gazı
konsantrasyonlarını sürdürülebilir seviyelere indirme ihtiyacı zorunludur, bu da temiz ve bol
enerji teknolojilerine talep doğurmuştur.
Hidrojen enerjisi sürdürülebilir enerji açısından oldukça önemli bir rol
oynamaktadır. Örneğin, hidrojen gazları, yakıt hücrelerinde elektrik enerjisi üretmek için
oksijen ile reaksiyona girebilir. Alternatif olarak, yakıt hücresi, su ve ısı üretimi ile birlikte
kimyasal enerjiyi doğrudan elektriğe dönüştürebilir. Çeşitli yakıt hücresi türleri arasında,
proton değişim membranlı yakıt hücresi (PEMFC), örneğin daha düşük çalışma sıcaklığı,
daha kompakt, daha düşük ağırlık, daha yüksek bir akım yoğunluğunda sürekli çalışma, daha
uzun yığın ömrü, daha hızlı başlatma gibi bazı çekici avantajlara sahiptir.
Bununla birlikte, PEMFC' nin daha uzun çalışma süresi için, kararlı bir ultra saf hidrojen
kaynağı gereklidir. Bu nedenle, uygulanabilir bir hidrojen depolama ve tedarik teknolojisinin
geliştirilmesi büyük ilgi görmektedir (9).
Günümüzde hidrojen taşıma ortamı olarak büyük bir önem kazanmış olan sodyum
borhidrürün mevcut kullanım alanları
• özellikli arıtım kimyasalları,
• selüloz ağartma,
• metal yüzeylerin temizlenmesi,
• fotoğrafçılık ve metal yüzey işlemlerinde değerli metal kazanma,
• atık sulardan ağır metalleri giderme
olarak sıralanabilir. En önemli tüketiciler Avrupa’daki kâğıt endüstrisidir. Sodyum borhidrür
tüketiminde yıllık %4 artış beklenen bir üründür [10,11]. Sodyum borhidrür alkali çözeltileri
katalitik olarak,

bağıntısı uyarıca hidrojen verir. Bu özelliğin diğer hidrojen taşıma ortamlarına göre
avantajları:
• Ağırlıkça % 20 hidrojen depolayabilir.
• Yanıcı/patlayıcı değildir.
• Reaksiyon kolayca kontrol edilebilir.
• Hidrojenin yarısı hidrürden, diğer yarısı ise sudan gelmektedir.
• Katalizör ve sodyum metaborat tekrar kullanılır. Sodyum borhidrür çözeltisinden katalitik
olarak elde edilen hidrojen gazı,
• yakılarak,
• geri dönüşsüz pil olarak,
• yakıt pilinde kullanılarak enerjiye dönüştürülebilir. [6]

2015 yılında Demirci ve ark. [12] 2000 ve 2013 yılları arasında yayınlanan ve “sodyum
borohidridin hidrolizi ile hidrojen döngüsüne” ayrılmış 260 araştırma makalesini analiz etmiş
ve makalelerin sadece %8,9'unun NaBH 4 rejenerasyonu ile ilgili olduğunu bildirmişlerdir.
Ana odaklarına göre, araştırma makaleleri dört başlığa ayrılmıştır:

1. Kataliz
2. Temel Bilgiler
3. Diğerleri
4. Yenilenme (Rejenerasyon)

- Çalışmaların yaklaşık %80’inin odaklandığı "Kataliz" konusu, katalizörlerin

performansını ve karakterizasyonunu vurgular;
- “Temel bilgiler” reaksiyon mekanizmaları, kinetik ve termodinamik üzerine odaklanır.
 - “Diğer” konusu, reaktörlerin, prototiplerin ve geliştirilmiş sistemlerin deneysel ve
hesaplamalı çalışmasını vurgular;
- Etkili, düşük maliyetli ve güvenilir bir geri dönüşüm yönteminin [12,13,14]
geliştirilmesine ve uygulanmasına büyük ölçüde bağlı olan NaBH4 hidrolizinden
hidrojen döngüsünü kapatma ihtiyacına rağmen, yayınlanan makalelerin sadece %5,5'i
‘’rejenerasyon’’ konusunu vurgulamaktadır. [15]

6.2 NaBH 4'ün Rejenerasyonu

Sodyum borhidrürün rejenerasyonu, enerji kaynağına dayalı olarak üç ana proses grubuna
ayrılabilir:

1-Termokimyasal Prosesler (Yüksek T ve P)

- Brown ve Schlesinger işlemi
- Bayer prosesi: genellikle iki termokimyasal işlemler yoluyla sentezlenir.
2-Mekanokimyasl Prosesler
3-Elektrokimyasal Prosesler

- Termokimyasal işlemler, yüksek basınç ve / veya sıcaklık içeren tepkimelere

dayanan ve NaBH4 yeniden üretmek için en etkin reaksiyonları içerirler. Daha önce
belirtildiği üzere, Brown ve Schlesinger işlemi ve Bayer prosesi: genellikle iki
termokimyasal işlemler yoluyla sentezlenir.

* Brown ve Schlesinger prosesinin ana dezavantajı, birkaç yan ürünün oluşmasıdır. Bu

sorunun üstesinden gelmek için Liu ve ark. [9]
* Bayer prosesi NaBH4 ün doğrudan üretimine izin verir. Bununla birlikte, bazı ilişkili
sorunları vardır:
(a) Metalik Na kullanma ihtiyacı,
(b) Yan ürünün (Na2 SiO3) bertaraf edilmesi ve
(c) Yüksek sıcaklık nedeniyle patlama riski (873 K) ve hidrojen basıncı [16,17].

- Mekanokimyasal işlemler termokimyasal işlemlere benzer, ancak bu tür işlemlerde

kullanılan enerjinin kaynağı mekanik kuvvetlere dayanır.
*Bu reaksiyonlar tipik olarak yüksek enerjili bir bilyalı değirmende, oda sıcaklığında,
reaktanlar katı halde (toz) olarak gerçekleştirilir. Öğütme bilyelerinin reaktanlar
üzerindeki etkisi, partiküllerin boyutunu azaltır, bu da aralarındaki teması arttırır ve
sonuç olarak reaksiyonu teşvik eder. Reaksiyonlar, oda sıcaklığında meydana gelir,
ancak NaBH4 oluşumunu teşvik reaksiyon sırasında değirmen içinde sıcaklığın bir
artış olduğu dikkat çekicidir. Mekano-kimyasal prosesler daha çevre dostu olmasına
rağmen, düşük enerji tüketen prosesler olduklarından, yüksek öğütme süreleri önemli
bir sınırlamadır. Ayrıca, NaBH 4'ü daha büyük bir ölçekte sentezlemek için bilyeli
öğütme işleminin uygulanması, esas olarak maliyet sorunları nedeniyle mümkün
değildir [17].
- Son olarak, elektrokimyasal işlemler, diğer boratları indirgeyerek veya oksitleyerek
sodyum borhidrür üretmek için elektrik enerjisi kullanır.
7. Fikir Oluşturabilecek Alternatif Çalışma Konuları
 Gıda sektöründe Bor ve türevlerinin kullanım alanlarının artırılmasına yönelik
çalışmalar,
 İç mekân dekorasyonlarında negatif hava iyonu yayan tuğla / çimento geliştirilmesi,
 Mühendislik plastiklerinde alev geciktirme ve optimum üretim şartları için bor
katkıları kullanılması
 Tekstil Endüstrisinde alev geciktiricili kumaşlara sertlik veren Çinko oksitin
giderilmesi veya etkisinin azaltılması,
 Hidrojen eldesinde Bor ve türevlerinin kullanımı
.
KAYNAKÇA

[1] Gülşen, G., (2009). Güç Tutuşur Kumaş Üretiminde Bor Bileşiklerinin Kullanılması, Yüksek Lisans Tezi,
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.

[2] Kılıç, B., Borik Asit Üretimi, www.kimyamuhendisi.com, 25 Şubat 2011.

[3] Yılmaz, O., (2006). Balıkesir-Bigadiç Bor Atıklarının Flotasyon Yöntemiyle Zenginleştirilmesi Çalışmaları,
Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.

[4] Uçar, A., (1989). Kestelek Tesis Atıklarından Borun Kazanılması, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.

[5] Demir, C., (2006). Bor Minerallerinin Enerji Kaynağı Olarak Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.

[6] İ. Ersan Kalafatoğlu Ve S. Nuran Örs, 21. Yüzyılda Bor Teknolojileri Ve Uygulamaları Baü Fen Bil. Enst.
Derg. (2003) .5.1

[7] Roskill, “The Economics of Boron”, 9th edition, 1999.

[8] D.E. Garrett, “Borates”, Academic Press, 1998.

[9] C.H. Liu, and B.H Chen, ‘’The Concept about the Regeneration of Spent Borohydrides and Used Catalysts
from Green Electricity’’ Materials 2015, 8, 3456-3466; doi:10.3390/ma8063456

[10] Roskill, “The Economics of Boron”, 9th edition, 1999

[11] Örs, N., Behmenyar, G., Özdemir, S.S., Boyacı San, F.G., Bahar, T., “Hidrojen Üretimi ve Depolama”,
TÜBİTAK-Marmara Araştırma Merkezi, MKTAE.1.02.007, 2002.

[12] Demirci, U.B. The hydrogen cycle with the hydrolysis of sodium borohydride: A statistical approach for
highlighting the scientific/technical issues to prioritize in the field. Int. J. Hydrog. Energy 2015, 40, 2673–2691

[13] Ouyang, L.; Zhong, H.; Li, H.-W.; Zhu, M. A Recycling Hydrogen Supply System of NaBH4 Based on a
Facile Regeneration Process: A Review. Inorganics 2018, 6, 10

[14] Zhu, Y.; Ouyang, L.; Zhong, H.; Liu, J.; Wang, H.; Shao, H.; Huang, Z.; Zhu, M. Closing the Loop for
Hydrogen Storage: Facile Regeneration of NaBH 4 from its Hydrolytic Product. Angew. Chem. Int. Ed. 2020,
59, 8623–8629.

[15] H. Nunes, D. L. Silva, C. M. Rangel and A. M. F. R. Pinto ‘’Rehydrogenation of Sodium Borates to Close
the NaBH4-H2 Cycle: A Review’’ Nunes, H.X.; Silva, D.L.; Rangel, C.M.; Pinto, A.M.F.R. Rehydrogenation of
Sodium Borates to Close the NaBH4-H2 Cycle: A Review. Energies 2021, 14, 3567.

[16] Demirci, Ü.B. Sodium borohydride for the near-future energy: A rough diamond for Turkey. Turk. J. Chem.
2018, 42, 193–220.

[17] Le, T.T.; Pistidda, C.; Puszkiel, J.; Milanese, C.; Garroni, S.; Emmler, T.; Capurso, G.; Gizer, G.; Klassen,
T.; Dornheim, M. Efficient Synthesis of Alkali Borohydrides from Mechanochemical Reduction of Borates
Using Magnesium-Aluminum-Based Waste. Metals 2019, 9, 1061.