İTÜ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

KMM434
KALİTE, ÇEVRE VE GÜVENLİK
2023-2024 Bahar

2. Hafta: Kimya Sektörü ve Kimya Endüstrisi – 19 Şubat 2024

 Kimya Endüstrisinin Sınırları

ISIC * NACE**
Bölüm
Rev.3 Rev.4 Rev.1 Rev.2
Kimyasal Madde ve Ürünleri İmalatı 20 20
Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Ecz. 24 24
21 21
İlişkin Malz. İmalatı
Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı 25 22 25 22

*ISIC : International Standard Industrial Classification of All Economic Activities-Tüm

Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Endüstriyel Sınıflandırması

**NACE: Statistical Classification of Economic Activities in The European

Community- Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması
SITC Rev. 4: Standard International Trade Classification,
Rev.4

Kısım 5: Kimyasallar ve ilgili ürünler

51 Organik kimyasallar
52 İnorganik kimyasallar
53 Boyama, tabaklama ve renklendirme malzemeleri
54 Tıbbi ve eczacılık ürünleri
Uçucu yağlar, parfüm maddeleri; kişisel bakım, cilalama ve
55 temizlik müstahzarları.
56 Gübreler (grup 272 altında yer alanlar hariç)
57 Plastik, birincil formda
58 Plastik, birincil formda olmayan
Başka yerde sınıflandırılmamış kimyasal maddeler ve kimyasal
59 ürünler
KİMYA ENDÜSTRİSİ VE KİMYA SEKTÖRÜ
Kimya endüstrisi, Laboratuvar ölçeğinde üretilen kimyasalların en ekonomik biçimde
tüketime sunulabilmesi için gerekli teknolojilerin oluşturulmasını kapsayan bir endüstri
olup, pek çok sektöre ara mal ve hammadde temin eden bir sanayi dalı olarak, gerek
üretim gerekse de dış ticarette önemli bir role sahiptir. Kimya sektöründen ham madde
kullanılmaksızın üretilen çok az sayıda ürün bulunmaktadır. Bu kapsamda;
• tarım ilaçları
• sentetik gübreler
• veteriner ilaçları
• sentetik elyaflar
• Sabun-deterjan, temizleyiciler
• plastik ham maddeleri
• beşeri ilaçlar
• kozmetik ürünleri,
• boya, yardımcı maddeler,
• deri-tekstil,
• inşaat (boru, levha, kapı, pencere vb.)
• yapıştırıcı, derz, dolgu maddeleri, izolasyon malzemeleri,
• fotoğraf malzemeleri,
• barut ve patlayıcılar
• endüstriyel gazlar
gibi birçok sanayi alanına nihai ve ara ürün sağlamaktadır.

4
 KİMYA ENDÜSTRİSİNİN GÜNLÜK HAYATIMIZA KATKILARI
Kimya Alt Sektörü Direkt Getirisi Endirekt Getirisi
Tarım İlaçları Tahıl ve Bitkilerin korunması Verimli ve sağlıklı mahsul
Sentetik Gübreler Daha verimli mahsul Ekili toprağın zenginleşmesi
Veteriner ilaçları Sağlıklı hayvan üretimi Sağlıklı hayvansal ürünler
İnsanların giyinmesi için gerekli hayvansal ve bitkisel
Sentetik Elyaflar Giysi için iplik
kaynaklı ipliklerin haricinde yeni kaynak
Sadece sabuna dayalı temizlik için gerekli yağın
Deterjan Temizlik
büyük bir kısmı bu kesimden beslenmeye aktarıldı.
Günlük kullanımdaki eşyaların yapımı, Bir sürü ev eşyasının ağaç kullanarak yapımını
Plastik Hammaddeleri
ayakkabı gibi giysilere katkı engelleyip ağaç kesimini azaltması
Hastalığı önleme (koruyucu hekimlik) Yaşamın daha uzun olmasını sağlama, sağlıklı
Beşeri İlaç sanayi
ve tedavi nesillerin oluşmasına katkı
Şampuan, diş macunu gibi temizlik, diş ve saç
Kozmetik Sanayi Günlük kişisel bakım bakımı, diğer ürünlerin katkısıyla kişilerin psikolojik
olarak kendilerini rahat hissetmeleri
Boya koruma özelliğinin yanı sıra eşya ve
Boya Eşya ve malzemelerin korunması
malzemelerin güzel görünmesini sağlar
Yardımcı maddeler
İşleme kolaylığı, tabaklanması, yumuşatılması,
Deri Derinin işlenebilir hale gelmesi
yağlanması
Tekstilin daha uzun süre kullanılabilmesi, dış
Tekstil Tekstilin karakterinin verilmesi
etkenlere karşı dayanıklı olmasının sağlanması
Beton ve buna benzer malzemelerin
İnşaat her ortamda kolayca ve emniyetli bir İnşaatın emniyetli ve hızlı bir şekilde yapılabilmesi
şekilde kullanılabilmesi
Yapıştırıcı, Derz, Dolgu Muhtelif sektörlerin yapıştırma ve
maddeleri, izolasyon inşaatlarda emniyetli yalıtım İnşaatın özellikle son aşamasına katkı.
malzemeleri v.s. ihtiyacının, v.s. karşılanması
5
 KİMYA ENDÜSTRİSİ VE KİMYA SEKTÖRÜ

DÜNYADA KİMYA SEKTÖRÜ

Dünyada kimya sanayinin yaklaşık

% 38’ini ana kimyasallar,

% 27’sini özel kimyasallar, 10% % 38 -Ana Kimyasallar

% 25’ini farmasötikler ve 25%

38% % 27 - Özel Kimyasallar

% 10’unu tüketici kimyasalları % 25 - Farmasötikler

% 10 - Tüketici Kimyasalları
27%
oluşturmaktadır.

Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kimya Sektörü Raporu

6
 Dünya Kimya Endüstrisi

% 26,6 PETROKİMYASALLAR

26,5% 26,6% % 11,7 TÜKETİCİ KİMYASALLARI

% 13,7 TEMEL İNORGANİK KİMYASALLAR (Diğer

İnorganik Kimyasallar, Endüstriyel Gazlar, Kimyasal
Gübreler)

11,7% % 21,5 POLİMERLER (Plastikler, Sentetik Kauçuk,

Sentetik Elyaflar)
21,5%

13,7%
% 26,6 ÖZEL KİMYASALLAR (Yardımcı Kimyasallar,
Boya ve Mürekkepler, Tarımsal İlaçlar, Boyalar ve
Pigmentler)

7
Yeni Üretim Merkezleri Oluşuyor

Dünya Kimyasal Satış Cirosu:

2003: 1326 Milyar Euro

2015: 3254 Milyar Euro
2019: 3347 Milyar Euro
8
 Dünya Kimya Endüstrisi

Dünya kimya endüstrisinin 21. yy da üstesinden gelmesi gereken

önemli olgular:

1) Pazarların küreselleşmesi
2) Doğal kaynakların azalması
3) Çevre duyarlılığının giderek artması
4) Müşterilerin ürün/kalite beklentilerinin giderek artması
5) Nitelikli iş gücüne olan talebin artması
 Dünya Kimya Endüstrisi
Ürün Bazında Dünya Kimya Sektörü İhracatı, (Bin ABD$)
 Dünya Kimya Endüstrisi
Ülke Bazında Dünya Kimya Sektörü İhracatı, (Bin ABD$)
 KİMYA ENDÜSTRİSİ VE KİMYA SEKTÖRÜ
TÜRKİYE’DE KİMYA SEKTÖRÜ

Türkiye’de Kimya sektörü ithalata bağımlı bir sektördür. Kullanılan

hammaddenin yüzde 70’i ithal edilmekte,% 30’u ise yerli üretimle
karşılanmaktadır.

Plastik üretimin ana girdisi % 90 oranında petrokimya sektöründen

sağlanmaktadır.

Petrokimya sektörü ise büyük ölçekli, sermaye ve teknoloji yoğun bir

sektördür.

Plastik ve kauçuk sektörü %90’ın üzerinde ithalata bağımlı bir sektördür.

12
 KİMYA ENDÜSTRİSİ VE KİMYA SEKTÖRÜ
TÜRKİYE’DE KİMYA SEKTÖRÜ

Türk kimya endüstrisi, ağırlıklı olarak;

• petrokimya,
• sabun, deterjan,
• gübre,
• ilaç,
• boya-vernik,
• sentetik elyaf,
• soda

gibi çeşitli kimyasal hammadde ve tüketim ürünlerinin üretiminin

gerçekleştirildiği tesislerden oluşmaktadır.

13
 KİMYA ENDÜSTRİSİ VE KİMYA SEKTÖRÜ
TÜRKİYE’DE KİMYA SEKTÖRÜ

Kimya sektöründe yaklaşık 2600 çeşit kimyasal madde ve müstahzar

üretilmektedir. Bu üretimlerde kullanılan yöntem ve teknolojilerin bir kısmı küresel
rekabete ayak uydurabilecek seviyededir. Ancak, plastik sektöründe plastik
hammaddede yerli üretimin yetersiz oluşu, deterjan, temizlik ürünleri, sabun, tabii
kauçuk gibi sektörlerde hammadde açısından dışa bağımlı olması sektörün
gelişimi için önemli bir engeldir.

Türkiye’deki en büyük petrokimya şirketi, eskiden bir kamu kuruluşu olan ve 2007
yılında özelleştirilen PETKİM’dir. Kimya sanayi üretiminin yaklaşık %25’ini temsil
eden petrokimya sektöründe PETKİM, Türkiye’nin en büyük petrokimyasal
üreticisi konumundadır. 1965 yılında kurulan PETKİM, 2008 yılında
özelleştirilerek, hisselerinin %51’i SOCAR & Turcas Petrokimya A.Ş.’ ye
devredilmiştir. PETKİM Aliağa tesisleri azami kapasiteye yakın olarak faaliyet
göstermekte olup, bu tesislerde termoplastik ürünleri (AYPE, PVC, YYPE ve PP),
elyaf hammaddeleri (ACN, PTA ve MEG) ve diğer petrokimyasal ürünler (Etilen,
Benzen, PA, Gaz Klor, VCM) üretilmektedir. Kurulduğu günden itibaren yapılan
tüm modernizasyon, yenileme ve kapasite artışı çalışmalarına karşın, yurtiçi
talebin ancak %25’ini karşılayabilmektedir.
14
 KİMYA ENDÜSTRİSİ VE KİMYA SEKTÖRÜ
Türkiye Kimya Sektörü İhracatı, ABD$

Kaynak: TUİK 15
 KİMYA ENDÜSTRİSİ VE KİMYA SEKTÖRÜ
Ülke Bazında Türkiye Kimya Sektörü İhracatı, ABD$

Kaynak: TUİK
16
KİMYA ENDÜSTRİSİ VE KİMYA SEKTÖRÜ
Türkiye Kimya Sektörü İthalatı, ABD$

17
Kaynak: TUİK
 KİMYA ENDÜSTRİSİ VE KİMYA SEKTÖRÜ
Ülke Bazında Türkiye Kimya Sektörü İthalatı, ABD$

Kaynak: TUİK
18
 KİMYA ENDÜSTRİSİ VE KİMYA SEKTÖRÜ

 Kimyasallar

 Gelişmiş ülkelerin ekonomilerindeki ilk üç sektörden biri kimya

sektörüdür.

Kimyasal üretiminde ana hammaddeler:

Mineraller
Petrol (Petrokimya endüstrisi)
Kömür
Doğalgaz

19
PETROKİMYA ENDÜSTRİSİ

20
 Petrol ve Petrokimya Endüstrisi

Ham Petrolün İşlenmesi

•Sıvı ve gaz (LPG) yakıtlar

•Petrokimya endüstrisi için hammaddeler

21
Ham Petrol Distilasyonu

22
Rafineri Teknolojisi

23
 Etilen Üretiminin Akım Şeması

(USC PROSESİ, STONE & WEBSTER): Gaz ve sıvı hidrobarbonlardan polimer-

saflıkta etilen ve propilen, C4 karışımı ve aromatikce-zengin bir fraksiyonun elde
edildiği bir prosestir.

24
25
 Polietilen Üretiminin Akım Şeması

(HOECHST A.G.): Etilenden, düşük basınçta çözelti polimerizasyonuyla, yüksek

yoğunluklu polietilenin elde edildiği bir prosestir.

26
 Doğalgaz / Kayagazı

• Çok değerli gaz yakıt (Metan – CH4)

• Çeşitli kimyasallar ve sıvı yakıt (Dizel) üretiminde hammadde
• 2015-2016 Enerjide Dönüm Yılı: ABD kaya gazı işletmesi, doğalgaz ihracatçısı

Doğalgazdan Sıvı Yakıt Üretimi

27
Kömür Temelli Kimyasallar: Gazlaştırma Teknolojisi

1990 Yılından Sonraki Gelişmeler

• CO2 Emisyonları: Küresel Isınma/İklim Değişikliği
• Bitkilerin Gücü: Biyokütle
• Atıklar: Evsel ve Endüstriyel
• Yeni Nesil Gazlaştırıcılar
28
 Kömürün Gazlaştırılması

1. Doğrudan Gaz Yakıt olarak Kullanımı (Havagazı, Doğalgaz yerine.)

2. Elektrik Üretimi
– IGCC – Yüksek verim
– Doğalgaz yanmasına paralel emisyonlar
3. Sıvı Yakıt Üretimi
– SASOL : Güney Afrika’ da 1950’ den beri
4. Sentetik Doğal Gaz Üretimi (SNG)
– Dakota Gasification Company : A.B.D. 1980’ den beri
– Çin: 2007’den beri

5. Metanol ve Kimyasalların Üretimi

– Eastman Chemicals : A.B.D. 1980’ den beri
– Çin: 2007’den beri
6. Hidrojen Üretimi
– Amonyak/Gübre (Kütahya Azot Sanayi)
– Yakıt Pilleri
7. Olefin Üretimi (Monomerler)
– Etilen üretimi: Çin 2010’dan beri
8. Biyokütle ve Atık Gazlaştırma (Elektrik ve Proses Isısı Üretimi)
– AB Çerçeve Programları (İngiltere, Finlandiya, İsveç, İtalya, Almanya, İspanya’da çeşitli kapasitelerde
tesisler)
9. Atıktan Enerji ve Kimyasal Üretimi (Plazma Gazlaştırma Teknolojisi)
– Japonya: 2006
10. Yeni Nesil Gazlaştırıcılar: Yüksek sıcaklık (1800 oC) gazlaştırma reaktörleri
– Plazma, blast furnace ve eriyik tipi gazlaştırıcılar

29
 Kimyasallar: Yapı - Özellik İlişkisi

Ksilen, benzene iki adet metil grubu bağlanmasıyla oluşan ve C6H4(CH3)2

kapalı formülü ile gösterilen bir bileşiktir.

Ksilen Formülü Parlama Buhar

İzomerleri Noktası Basıncı

o-ksilen 31°C 10 mmHg 1,2 dimetil benzen

( 32,1 °C)

m-ksilen 25°C 10 mmHg 1,3 dimetil benzen

( 28,3 °C)

p-ksilen 25°C 10 mmHg 1,4 dimetil benzen

( 27,3 °C)

30
 Kimyasallar: Yapı - Özellik İlişkisi

Nişasta Selüloz

D-glikopiranoz birimleri 1α-O-4 bağlanması D-glikopiranoz birimleri 1β-O-4 bağlanması

Nişasta asit çözeltisiyle KOLAYLIKLA hidroliz OLUR.

Selüloz asit çözeltisiyle hidroliz OLMAZ.

31