KMS0300 Kimya Mühendisliği

BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

Polimer Teknolojisi
Sunum Raporu

MEMBRAN

160106041 Esra YAŞAR

Dr. Öğr. Üyesi Ömer Yunus GÜMÜŞ

Nisan 2020

1
KMS0300 Kimya Mühendisliği

Bursa

1. Membran Nedir ?
Membran, belirli türlerin hareketini kısıtlayan, metal, anorganik veya organik polimerlerden
yapılan geçirgen veya yarı geçirgen bir malzemedir. Genel olarak membran ; iki fazı veya
ortamı birbirinden ayıran ve bir tarafından diğer tarafa maddelerin seçici bir şekilde
taşınmasını sağlayan ince ve geçirgen bir tabaka olarak ifade edilir.[1]
Membranlar, çevre, enerji ve endüstriyel alanda önemli bir yer kazanarak geniş bir uygulama
alanı bulmaktadır. Membran uygulamalarında amaç, membran üzerinde bir çözelti karışımı
içerisindeki bazı bileşenlerin geçişine izin verilirken, bazılarının ise tutulmasını sağlamaktır.
[1]
Membranlar ayrıştırma bariyerleri olarak görev yapan ve sıvıları ayrıştırmada kullanılan ince
filmlerdir. Geniş bir uygulama yelpazesinde kullanıldıklarında, kimyasal ürünün membrandan
geçiş oranını kontrol eder. Endüstriyel atıksu ve diğer asit akıntıları için, membranlar
akıntıların tekrar kullanım veya atılma/alınma amacıyla işlenmesi ve ayrılması için kullanılır.
[2]

Sentetik olarak üretilen membranlar tipik olarak laboratuvarlarda ayrıştırma amacıyla veya
farklı endüstrilerde kullanılmak üzere üretilir. Bu membranlar küçük ve büyük ölçekli
endüstriyel proseslerde 20. yüzyılın ortalarından beri başarıyla kullanılmaktadır. Bu
membranlar organik materyalllerden (polimerler gibi) veya inorganik materyallerden
üretilebilir. Sentetik membranlar genellikle yüzey kimyalarına, esas kısım yapısına,
morfolojisine, ve üretim metoduna göre sınıflandırılır. Sentetik membranların kimyasal ve
fiziksel özellikleri (partiküllerin tutulması ve geçişine izin verilmesi), bunun yanında "itici
güç" mekanizması, bir membranın ayırma prosesini tanımlar. Bu itici güçlerden en sık
rastlananı basınç ve konsantrasyon gradyantıdır. Sentetik membranlar ayrıca uygulama ve
ayırma rejimine göre kategorize edilir. En sık rastlanan sentetik membran ayırma prosesleri su
arıtma, ters osmoz, doğal gazın dehidrojenlenmesi, hücre partiküllerinin mikrofiltreleme ve
ultrafiltreleme ile çıkarılması ve mikro organizmaların süt ürünlerinden ve diyalizden
çıkarılmasıdır.[2]

Polimerik membranlar ayrıştırma için en sık kullanılan membranlar olmalarına rağmen, hangi
membran polimerinin kullanılacağının tespiti karmaşıktır. İstenilen uygulama için uygun
karakteristiklere sahip polimerin seçimi teknolojik birikim gerektirir. Örneğin: Polimer zorlu
temizlik şartlarına dayanmalı ve spesifik membran üretim teknolojisiyle uyumlu olmalıdır.
Çoğu membran polimeri özelliklerini iyileştirmek için greflenmiş, özel olarak modifiye
edilmiş veya kopolimerler olarak üretilmiştir.[2]

2
KMS0300 Kimya Mühendisliği

Resim 1. Su Filtrasyon Membranları

2. Membran Nasıl Keşfedildi ?

Hücrede membran yapısı olduğu, aslında 18. yüzyıldan beri bir noktaya kadar bilinmekteydi.
Ancak bunun farklı amaçlarla kullanılması, İkinci Dünya Savaşı dönemine rastlamaktadır.
Çetin savaş koşulları altında temiz içme suyu kaynağı bulmakta zorlanılan Avrupa’da, suların
güvenliğini test etmek için membran filtreler kullanılmaya başlandı.[3]

1980’de membranların büyük ölçekte ilk kullanımı bu zamana rastlamaktadır. Bu dönmede

mikro filtreleme ve ultra filtreleme teknolojilerinde membranlardan faydalanılmaya
başlamıştı. Bu da membran teknolojisinin gelişmesine yol açtı. Bu zamandan beri
membranlar, elektrodiyalizle birlikte, büyük tesislerde kullanılıyor.[3]

3. Membran Nasıl Gerçekleşir ?

Herhangi bir türün membran üzerinden hareketine bir veya iki yürütücü kuvvet (itici güç)
sebep olur. Bu yürütücü kuvvetler bir kimyasal potansiyel veya elektrik potansiyel
değişiminden kaynaklanırlar.[4]

Resim 2. Membran Olayı

3
KMS0300 Kimya Mühendisliği Bu
itici
güç;
 Basınç farkı
 Konsantrasyon farkı
 Elektriksel potansiyel farkı
 Sıcaklık farkı

4
KMS0300 Kimya Mühendisliği

4.
Membran Teknolojileri Kullanım Alanları
Membran ayırma teknolojileri genel olarak;
1-İçme suyu üretiminde; kuyu suyu ve acı su arıtımında, tuzlu ve acı sulardan, ucuz su
kaynaklarının olmadığı bölgelerde içme suyu temini için,
2-Evsel ve endüstriyel atık suların arıtılmasında; özellikle parçalanması zor bileşikler içeren
atık suların arıtımında kullanılmış suların geri kazanılması ve yeniden kullanılmasında,
3-Tehlikeli atıkların bertarafında; endüstriyel ultra saf su eldesinde, ilaç sanayinde, gıda
sanayinde ve biyoteknoloji gibi alanlarda,
4-Su saflaştırmada; endüstriler için demineralize su eldesinde, endüstrilerin proses sularının
hazırlanmasında, hemodiyaliz makineleri için deiyonize su üretiminde,
5-Reçineli İyon Değiştirme Sistemleri ile kombineli olarak ultra saf su üretimi,
6- Katyon, anyon, klorid, nitrat, sülfat , ağır metaller, hörbisit, mikrokirleticiler ve diğer
kirletici elementlerin giderilmesinde, kullanılır.[1]

Resim 3. Çatı Membranı Resim 4. Çatı Membranı

Resim 5. Çatı Membranı Resim 6. Su Filtrasyon Membranı

5
KMS0300 Kimya Mühendisliği

Resim 7. Çatı Kenarı Resim 8. İzolasyon Membranı

Resim 9. Membran Onarıcı

5. Membranların Malzemesine Göre Sınıflandırılması
Membran üretimi için malzeme seçimi temel olarak ayırma oranı, istenilen membran
morfolojisi ve işletme koşulları gibi parametrelere bağlıdır. Ayrıca bunların yanında
maliyet, kimyasal dayanım ve mekanik kuvvet, dikkate alınan diğer önemli
parametrelerdir. Tüm membran ayırma proseslerinde, en önemli kısım membran filtrenin
kendisidir. Bu sebeple değişik yapı ve fonksiyonellikte çok çeşitli malzemelerden membranlar
üretilmiştir.[1]

6
KMS0300 Kimya Mühendisliği

Şekil 1. Membran Yapısı

6. Membran Çeşitleri

Şekil 2. Membran Çeşitleri

7
KMS0300 Kimya Mühendisliği

K ullanılan M alzem eler

M em bran Ü retim inde
Sentetik ürünler : Pek çok
polimer ve elastomerler

Modifiye doğal ürünler : Selüloz

bazlı malzemeler

İnorganikler : Seramik ve
metaller

Tablo 1. Membran Üretiminde Kullanılan Malzemeler

Organik:Senteti
k ve modifiye
doğal ürünler
kullanılır.

Kullanışına Göre
Membranlar

Kompozit :Organik- İnorganik:
organik, organik- İnorganik
inorganik, inorganic- malzemeler
inorganik karışımlar kullanılır

Tablo 2. Kullanışına Göre Membranlar

7. Membran Malzemeleri
7.1. Organik Membranlar

Organik membranlar; polietersülfon (PES), polisülfon (PSF), poliakrilonitril (PAN), selüloz

asetat (SA), poliamid (PA) ve polivinildenflorür (PVDF) ve benzeri çeşitli polimerlerden
üretilirken, işlenebilirlik açısından kolaylık sağladığı için su ve atıksu arıtımında en çok
polimerik membranların kullanımı tercih edilmektedir. Ancak polimerik membranların çeşitli
proseslerde pH, sıcaklık, serbest klor kaynaklı kullanım limitleri söz konusudur.[1]

1.Selüloz Polimerler

2.Polisülfonlar
8
KMS0300 Kimya Mühendisliği

2.PVDF

3.Polikarbonatlar

4.Polieterler

5.Poliamitler

6.Polipropilen

7.PTFE

8.PVC

9.PAN(Poliakrilonitril)

10.Poliüretan

7.2. İnorganik Membranlar

7.2.1. Seramik

  Alumina (g-Al2O3 , a-Al2O3 )

  Zirconia (ZrO2 )

 Titania (TiO2 )

 Cam (SiO2 )

Resim 10. İnorganik Membran Örneği

7.2.2. Metal
Membran üretiminde kullanılan bir malzemenin etkili bir ayırma prosesi sağlayabilmesi için
ideal olarak aşağıdaki özellikleri içermesi gerekmektedir.

9
KMS0300 Kimya Mühendisliği

  Yüksek kimyasal dayanım

 Yüksek mekanik dayanım
 Yüksek termal dayanım
 Yüksek geçirgenlik
 Yüksek seçicilik veya tutma oranı
 Uygun maliyet 

10
KMS0300 Kimya Mühendisliği

Tablo 3. Organik ve İnorganik Yapılı Membranların Karşılaştırılması

Tablo 4. Polimer Membran Materyallerinin Avantaj ve Dezavantajları

11
KMS0300 Kimya Mühendisliği

12
KMS0300 Kimya Mühendisliği

Bir
membran malzemesi olarak bir polimerin seçimi rastgele değildir. Ancak yapısal orijinlerine
göre spesifik özellikler dikkate alınarak seçilir. Birçok endüstri prosesi yüksek sıcaklıklarda
işletilir. Böyle durumlarda polimerik membranlar kullanımı verimli olmaz. Bu yüzden yüksek
sıcaklıklarda işletilen birçok endüstri prosesinde inorganik membranlar tercih edilir.
Polimerik membranlar genellikle bir veya daha fazla farklı polimerik malzemelerin birkaç
ayrı tabakadan oluşan kompozitleri olarak üretilmektedir. Genellikle bu membranlar: Bir
makro gözenekli destek, bir veya iki mikro gözenekli ara tabaka ve bir mikro ya da
nanogözenekli (veya yoğun) üst tabakadan oluşur. [1]

Tablo 5. Membran Materyali ve Özellikleri

Polipropilen Düşük kimyasal ve sınırlı pH direnci

İyi mekanik direnç ve geçirgenlik
(PP) Kimyasallara karşı düşük oksidant toleransı

Polietersülfan Hidrofobik özelliklerin düzeltilmesi kolaylığı

(PES) Organik solventlere karşı dayanıksızlık

Polietilen Hidrofobiklik ve düşük kimyasal direnç

Oksidantlara karşı tolerans ve geniş pH aralığı (1-12)
(PE) Yağ ve greslere karşı direnç gösterme

13
KMS0300 Kimya Mühendisliği

Geniş pH aralığı(1-13) ve oksidantlara karşı direnç

Solvent ve aşındırıcı kimyasallara karşı mükemmel direnç
Hidrofobik
Polisülfan (PS) Hidrofilik özelliklerinin modifikasyonu kolaydır
Kimyasal modifiyeleri zordur.
MF için kullanımı yaygındır

Polivinilidin florür Esneklik

(PVDF) Orta sıcaklıklarda işletme 

Hidrofiliktir ve selüloz asetat içerir.

Düşük sıcaklık (<35 C) ve pH larda (4-8)
Oksidantlara karşı orta derece tolerans
Selüloz türevleri (CD) Bakterileri kolayca bağlama
Düşük mekanik ve kimyasal direnç

Tablo 6. Membran Ayırma Prosesleri

14
KMS0300 Kimya Mühendisliği

8. Membran Üretim Teknikleri

Sentetik membranları hazırlamak için kullanılan birkaç temel üretim tekniği vardır. Bu
yöntemler organik ve inorganik membranların her ikisinin üretiminde de kullanılmakla
beraber daha yoğun olarak organik (polimerik) membranlarda kullanılmaktadır.

Bu teknikler;

1. Gerdirme,

2. İz-oluşturma ,

3. Faz dönüşüm

4. CVD metodu olarak sıralanabilirler.

1. Gerdirme:

Bu proses yarı kristalin polimerik malzemelerin (Polipropilen, polietilen vs.)kullanıldığı tek

metottur.Mekanik gerilim altında uzun yarık gibi küçük ve kopuk kesikler oluşur. Üretilen
membranların gözenekliliği yüksektir,gözeneklilik %90 ınüzerine çıkabilir. En yaygın
kullanılan malzeme polipropilendir.

2. İz oluşturma-aşındırma:

İz oluşturma-aşındırma metodu, membranların en temel gözenek geometrisi olan üniform

çapa sahip birbirine paralel silindirik şekilli gözeneklerin oluşmasına imkan vermektedir.
Polikarbonat membranlar üretimi için en yaygın kullanılan membran üretim tekniğidir.

15
KMS0300 Kimya Mühendisliği 3.
Faz
Dönüşüm:

Polimerik membranları üretmek için en önemli tekniktir.Bu yöntem ortalama derişimdeki

polimer çözeltisinin faz ayrımını içerir.

4. CVD Methodu:

Polimerik membranlar sıklıkla CVD metoduyla hazırlanır. Bu amaçla bir polimer solüsyonu
ince bir film halinde dökülür ve polimer için çözücü olmayan bir madde içeren koagülasyon
banyosuna daldırılır. Çözücü homojen likit polimer filmin dışına doğru difüze olmaya
başlarken çözücü olmayan madde içine difüzeolur. Faz ayırımı polimer film içinde gerçekleşir
ve polimer gözenekli asimetrikmembran yapısını oluşturmak üzere katı faz olarak çöker.

9. BACA GAZINDAN KARBONDİOKSİT ELDE EDİLMESİNE YÖNELİK

ELEKTROKİMYASAL MEMBRAN TEKNOLOJİSİ

Şekil 3. Baca Gazı Membran Prosesi

Fosil yakıtla çalışan elektrik üretim tesislerinden kaynaklanan iklim değişikliği problemlerine
çözüm bulmak amacıyla FuelCEll Energy Inc. firması Kombine Elektrik Üretim ve Karbon

16
KMS0300 Kimya Mühendisliği

Dioksit Ayrıştırma (CEPACS) sistem konseptini geliştirmiştir. CEPACS sistemi Firmanın

Direct FuelCell ürünlerinden elde edilen Elektrokimyasal Membran (ECM) teknolojisini
kullanmaktadır. Bu sistem karbondioksiti, diğer tesislerin baca gazlarından ayrıştırmakta ve
destekleyici yakıt kullanarak elektrik üretmektedir. FCE firması şu aşamada, ABD Enerji
Bakanlığı ile yaptığı bir anlaşma dahilinde, tozlaştırılmış kömürle çalışan elektrik üretim
tesislerinden elde edilen karbondioksiti maliyet etkin bir şekilde ayrıştırmak amacıyla ECM
kullanımını değerlendirmektedir. Projenin en önemli objektifi ECM’nin, elektrik maliyetinde
en fazla %35 artış ile baca gazından en az %90 oranında karbondioksit ayrıştırdığını
doğrulamaktır. Proje aktiviteleri şunları içermektedir:

1) Mevcut bir tozlaştırılmış 550 MW’lık bir kömür elektrik üretim tesisine uygulanan bir
ECM temelli karbondioksit yakalama sistemi için tekno-ekonomik analiz,

2) Bir membran kurulumunun laboratuvar ortamında operasyonel ve performans testleri

3) Kömürle üretim tesisinin baca gazındaki safsızlıkların etkilerini incelemek amacıyla

membranın performans testleri ve

4) Bir ECM-temelli karbondioksit ayrıştırma ve saflaştırma sisteminin laboratuvar

ölçekli testi.

10.Membranlar Kullanılarak Enerji Üretimine Dair İlk Düşünceler ve Çizimleri

Şekil 4. Membran Prosesi

Bu çalışmadan 1 yıl sonra Loeb ve Norman osmotik sürücülü membran prosesler kullanılarak suların
tuzlanmasını açıklayan basınç geciktirmeli osmoz (PRO) terimini ortaya koymuştur (Loeb, 1975). Loeb

17
KMS0300 Kimya Mühendisliği ve
Norman (1975) tarafından ilk PRO deneyine ait sonuçlar yayınlanmıştır. Bu çalışmada içi boşluklu
fiber deniz suyu ters osmoz membranları mini geçirici içerisinde test edilmiştir. Basınçlandırılmış tuzlu
su içi boşluklu fiber membran demetinin dış kısmından ve tatlı suda iç kısmından geçirilmiştir. Bu
çalışma, Mehta ve Loeb (1978) tarafından yapılan sonraki çalışmalara ışık tutmuştur. Bu çalışmalar
PRO konseptini kanıtlanış ayrıca, tuzluluğu yüksek çekme çözeltisi kullanılarak 1.56 - 3.27 W/m2
arasında enerji eldesine imkân vermiştir. Ancak, elde edilen bu enerji değerleri tahmin edilen
değerlerden çok olmaktadır. İçsel konsantrasyon polarizasyonu (ICP)’nun su geçişi ve PRO ile enerji
1341 üretimi üzerinde kuvvetli bir negatif etkiye sahip olduğu ortaya çıkmıştır (Mehta ve Loeb, 1978).

Resim 11. Kirlenmiş Bir Spiral Sargılı Ters Osmoz Modülü Görüntüsü

11. KAYNAKLAR

[1] Baker, R.W., “Membrane Technology and Applications”, Second Edition, John Wiley&
Sons, Ltd., England, 2004.

[2] Singh, R., “Industrial Membrane Separation Processes”, Chemtech, 4, 33-44, 1998.

[3] Koros, W.J., Ma, Y.H. Shimidzu, T. (1996). “Terminology for Membranes and Membrane
Processes”. IUPAC, Pure and Applied Chemistry 68, 1479-1489.

[4] Membran Uygulamaları,28.06.2017 ,http://www.dogalgaz.com.tr

18