EVAPORASYON

DERS BA ARI DURUMU YIL : Y lii S nav 1 .%20 (25 Mart 2011) Y lii S nav 2 %20 (6 May s 2011) S n f ii al malar .%10 dev %10 YARIYIL SONU: Yar y l sonu s nav %40 Gznne al narak belirlenecektir. Dersi Veren retim yeleri ve Yard mc lar Prof.Dr. Nuran Deveci : Oda No.B418, e-posta: nuran@itu.edu.tr Ara .Gr. Halil Dertli: Oda No.B404, e-posta. hder@itu.edu.tr
Ara .Gr.Tu ba Ba argan:Oda No:B508, e-posta: basargant@itu.edu.tr

DERS K TABI VE YARDIMCI K TAPLAR

1) Geankoplis C.H., (2003), Transport Processes and Separation Process Principles, Pearson Education INC., New jersey (Ders Kitab ) 2) McCabe L.W., Smith C.J., Harriott P., (1993), Unit Operations of Chemical Engineering, McGraw-Hill, NewYork (Yard mc Kitap) 3) Wankat, P.C., (1988), Equilibrium Staged Separations, Prentice Hal, Newjersey (Yard mc Kitap) 4) Seader, J. D., Henley, J. E., (1997) Separation Process Principles, JonhWiley&Sons (Yard mc Kitap) 5) Geankoplis C. J., (1993), Transport Processes and Unit Operations, Prentice Hall, NewYork 6) McKatta; J.J., Cunningham, W.A., (1982), Encyclopedia Of Chemical Processing and Desing, Vol.16, Marcel Dekker Inc.,NY.

Evaporasyon
Evaporasyon = Deri ikle tirme A znen ; B zc ise ve An n uuulu u yoksa s tma (A+B) (A+B) Seyreltik Deri ik B (Buharla yor)

Distilasyon ve Evaporasyon
Distilasyon  Tm bile enler uucudur.  Molekler kar mlard r.  Tm bile enler s v ve buhar faz nda bulunur.  Yksek oranlarda ay rma mmkndr. Evaporasyon  Uucu ve uucu olmayan bile enler olabilir  Buhar faz nda tek bir bile en vard r.  S v fazda iki bile en vard r.  Yksek oranda ay rma mmkn de ildir.

zelti Karakteristikleri
Viskozite Yo unluk (Konsantrasyon) Kabuk olu umu Kristal olu umu Kpk olu umu S cakl a kar duyarl l k KNY gstermesi Di er hususlar (zgl s ,deri ikle me s s , gaz k , zehirlilik, patlama zelli i, radyoaktivite, vs. gibi)

Evaporatr Tipleri
I- A k kap tipi evaporatrler II-Is t c borulara sahip evaporatrler
1. 2.

Is t c borular yatay Is t c borular d ey

Standart tip Sepet tipi Is t c borular uzun tip (Ykselen film ve d en film) Zorlanm dola m tipi

3.

Spiral vs. borulu evaporatrler

III- Kar t r c l film tipi evaporatrler Bu tip evaporatrler tek veya ok tesirli olarak al t r l rlar. al ma durumuna grede tek veye ok gei li olarakda s n fland r labilirler.

Tek (Tesirli)Etkili Evaporatr

zc buhar Yo unla mayan gaz ve buhar

separatr

Seyreltik zelti Su buhar

e anjr

Yo unla m su buhar Deri ik zelti

Yo unla m su buhar

Is t c borular yatay evaporatr

Sepet tipi , s t c borular d ey evaporatr

Is t c borular uzun evaporatr

deflektr deflektr

Is tma sistemi ite zorlanm dola m tipi evaporatr

Is tma sistemi d ta , zorlanm tipi evaporatr

EVAPORATR YARDIMCILARI
1. Yo unla t r c lar
Yzey Tipi (Borulu s de i tiriciler) Temas tipi Ya - (Paralel ak m) Barometrik Kuru (Z t ak m) D k seviyeli.

2. Vakum pompalar
- Paralel ak m (ya ) yo u turucular - Z t ak m (kuru) yo u turucular Pistonlu pompalar Kuru tip vakum pompalar . Buhar-jet ejektrleri

3. Kondensat uzakla t r c lar

- Pompalar (pistonlu pompalar, depolu santrifj pompalar) - Buhar kapanlar ; Dnmsz (genle meli ve koval tip buhar kapanlar ), Dnml (kald ra tipi buhar kapanlar ).

4. Kristal (tuz) toplay c lar

lem sonunda ba ka yere bo altma - Tuz toplay c lar - Tuz elavatrleri - Pompa ile srekli bo altma.

5. Damla tutucular (Yklenme)

- Separatr k sm n geni tutma - arpma levhas yerle tirme - Dnme hareketi verme (santrifj separatrler).

6. Kpk tutucular
- Is t c borular iinde zelti seviyesini d k tutma - Buhar jeti gnderme - Levhaya arpt rma - Kar ma slfone edimi bitkisel ya lar ilave etme. hint ya , pamuk ekirde i ya ,

Evaporatrlerde hesaplamalar
Tek Tesirli Evaporatrde Hesaplamalar

Buhar V,y,H

Besleme Ak m F , xF ,hF

Su buhar S ,HS, tS Yo u mu buhar S , hS Deri ik zelti L,xL , hL

Evaporatrn kapasitesi : q = U*A* t Tm ktle dengesi : F=L+V znen bile ene ait denge : F*xF = L*xL +V*y Enerji dengesi : F*hF + S*Hs = V*H + L*hL + S*hS HS hS = PS

KAPAS TE : Birim zamanda buharla an zc (su) miktar d r. q = UA(t ; U- Tm s ileti katsay s (kcal/m2hroC) A- Is iletim yzeyi (m2) (t- S cakl k d (tS tL) (oC) q = SPS (Elde edilen zc buhar / zaman ) Kapasiteye etki eden faktrler; 1- U , A , (t ye etki eden faktrler (1.grup faktrler) 2- Is tma miktar (2.grup faktrler).

VER M (Ekonomi) : Is tma ortam olarak kullan lan buhar n birim miktar na kar l k elde edilen zc buhar n n miktar d r. e = V/ S Verime etki eden faktrler; 1-Tesir say s faktrler) ve Is tma s s n n miktar (1.grup

2-Buhar n buharla ma s s , s v n n buharla ma s s , seyrelme s s , a r s nma, buhardaki s v miktar , s kay plar (2.grup faktrler).

Buhar sarfiyat : Kapasite/Verim

Hesaplamalarda gz nne al nacak hususlar:

! Besleme ak m s cakl n n tesiri ! A r s nma ! Kondensat s cakl n n tesiri ! Su buhar bas nc n n seilmesi ! zc buhar blmndeki bas n

1- Besleme ak m n n s cakl : Etkisi yok. Besleme ak m n n birim ktlesine d en buharla ma az ve elde edilen deri ik zelti miktar fazla ise nemlidir. 2- Is tma ortam olarak kullan lan buhar n a r s nm olmas ve kondensat s cakl : Bu durumda s iletim yzeyi kuru kal r. Bunun hesaplamalara yans t lmas gerekir. Yksek bas nca sahip 3- Su buhar bas nc n n seilmesi: subuhar n n kuvvet olarak de eri yksektir. Ancak faz dn m (yo unla ma) s s d ktr. Bu nedenle evaporasyon i lemlerinde d k bas nl doymu su buhar s tma amac yla kullan l r. 4- Separatr k sm ndaki bas n: Kapasite denkli inde 1 grup faktrler aras nda yer alan (t de erini art rmak iin evaporasyon i lemleri genellikle vakum alt nda gerekle tirilir.

Kaynama Noktas Ykselmesi

! zeltilerin deri ik olmas
sebebiyle zeltiye ait zgl s , buharla ma gizli s s ve kaynama s cakl gibi de erler suya ait de erlerden farkl d r.

zeltinin kaynama noktas bulunmas :

ykselmesinin

q = UA(t ifadesiyle tan mlanan kapasiteyi art rman n bir yolu (t de erini art rmakt r. (t = tS tL idi. E er tL artarsa (t azal r. Bunun iinde tL nin (zeltinin kaynama noktas n n) do ru bilinmesi gerekir.

Dhring Kaidesi
Buhar bas nc -s cakl k ili kisi Clasius-Clapeyron e itli i ile verilmektedir. Yani
dP P ! dT T(V

eklindedir.

(V = Vgaz Vs v $ Vgaz = P/RT den

P LnP !   Sabit RT

Referans olarak su al n rsa

dLnPsu (Psu / R ) d (1 / Tsu ) ! dLnPz. ( P. / R ) d (1 / Tz. )

Sabit bas ncta ise

elde edilir.

1 1 Pz . !  Sabit Tsu Tcz. Psu

olur.

Tsu

P su . ! Tz .  Sabit Pz .

Dhring Diyagram olarak bilinen bu diyagram yard m ile KNY bulunur

Tz. Sabit bas ncta

% Konsantrasyon

Tsu

Dhring Diyagram
%60 %50 NaOH zeltilerinin kaynama temparatrleri C

%10

%0

Suyun kaynama temperatrleri , C

Hesaplamalar;
Entalpi-Bile im diyagraml hesaplamalar Entalpi-Bile im diyagrams z hesaplamalar

- Separatr k sm n terk eden subuhar n n entalpisi zeltinin kaynama s cakl nda al n r. - zgl s n n bilinmesi durumunda seyreltik ve der ik zeltinin entalpisi bu de erler yard m ile hesaplan r. - Seyrelme s s ihmal edilir.

Entalpi Konsantrasyon Diyagramlar

149 C 121 C 66 C

Konsantrasyon , NaOH n a rl k fraksiyonu

Entalpi , Kcalkg

38 C

Kapasiteye etki eden faktrler:

Tm s iletim katsay s na etki eden faktrler

1 U ! (1 / hk )  ( L / k )  (1 / hyb )
hyb""hk oldu undan U $ hyb olur. Bu nedenle olmal d r

U art rmak iin hk de eri byk

Yo unla an buhar n s iletim katsay s :

S cakl k d Subuhar n n yo unla ma s cakl ve

Yo unla mayan buhar ve gazlar n miktar na ba l d r.

Kaynayan zeltinin s iletim katsay s :

Kaynayan zeltinin ak m h z na Buharla an zeltinin viskozitesine ve Is iletim yzeyinin temizlik derecesine ba l d r.

Tm s iletim katsay s :
Toplam diren = Kaynayan zeltinin direnci +Aradaki s iletim yzeyinin direnci +Yo unla an buhar n direnci dir. Ancak bu evaporasyon i leminde yap lamamaktad r. Zira Nusselt e itli inde yo unla mayan buhar ve gazlar n etkisi gz nne al nmam t r. Bunun iinde bu etkiler deney evaporatr tasarlanarak deneysel olarak tespit edilir. KN art nca viskozite azal r ve U artar, buna ba l olarakta kapasite artar. Ancak (t azal nca kapasitede d er. Bu nedenle deneysel olarak uygun (t seilmelidir.

Is t c borular iindeki zelti seyiyesinin etkisi:

S v n n yo unlu u : V ise Phid. = hV olur.

h (zelti yksekli i)

h artarsa; zeltinin ak m h z azal r.

Evaporatrn seperatr k sm nda bas n artar. Buna ba l olarak kaynama noktas ykselir, s cakl k d azal r ve kapasite d er. Zorlanm dola m tipi evaporatrlerde zeltinin ak m h z istenildi i ekilde ayarlan r. Ancak zelti h z zelti s t c borular n 1/3 lk mesafesinde kaynama noktas nda olacak ekilde ayarlan r.

Is t c borular uzun alt ndan giren zelti

evaporatrlerde

borular n

Kaynaman n oldu u blgelerde srtnmenin Borular terk an ndaki k kayb n n ve

Hidrostatik bas nc n etkisi alt ndad r.

Is t c borular n i levini art rmak iin s cakl k d , besleme ak m s cakl ve besleme ak m debisi yksek olmal d r. Bunlar kaynamay s t c borular n alt na do ru eker.

Entalpi Konsantrasyon Diyagramlar

149 C 121 C 66 C

Konsantrasyon , NaOH n a rl k fraksiyonu

Entalpi , Kcalkg

38 C

KABUK OLU UMU

Ters znrl e sahip maddelerin ( CaSO4, NaSo4, NaCO3.H2O) zeltileri evapore edildi inde s t c yzeylerde kabuk olu umuna sebebiyet verir. ( 1/U2 ) = (1/Uo2 ) + FU eklindedir.

Uo : Ba lang an ndaki tm s iletim katsay s . U : Herhangi bir zamandaki tm s iletim katsay s . U : Geen sre. F : Sabit.

1/U2

U Sre

Buhar Ekonomisi: y n s tma y Vakum uygulama y ok tesirli evaporasyon y Termokompresyaonla evaporasyon ile sa lan r.

ok Tesirli Evaporasyon

V1,H1 V3,H3 I P1 t1 1 II P2 t2

V2,H2 III P3 t3

F,xF,tF S,ts,Hs S,hs

L1,x1

V1

L2,x2

V2

L3,x3

P3 : Sisteme uygulanan vakuma kar bas n t1 " t2 " t3 (t1 = ts t1 (t2 = t1 t2 (t3 = t2 t3 (t = ts t3 P1 " P2 " P3 q1 = U1 A1 (t1 q2 = U2 A2 (t2 q3 = U3 A3 (t3 A1 $ A2 $ A3 $ Aort

gelen

q1 = q2 = q3 den U1 A1 (t1 = U2 A2 (t2 = U3 A3 (t3 U1 (t1 = U2 (t2 = U3 (t3 U1 = U2 = U3 = Uort kabul edilirse ok tesirli evaporasyon nitesinin kapasitesi:
q = q1 + q2 + q3 = Uort Aort (t1 + Uort Aort (t2 + Uort Aort (t3 q = Uort Aort ((t1 + (t2 +(t3 ) olur.

ifadesinden

q = Uort Aort (t Bu de er ayn s n r artlarda al an tek tesirli evaporatrn kapasitesi ile ayn olur. Bu nedenle tesir say s n art rmakla buhar ekonomisinde sa lanan art ile kapasite de erindeki azal birbirini dengelemelidir.

Toplam maliyet Maliyet Sabit masraflar Buhar Su cilik Opt.Tesir Tesir say s

Besleme ekilleri: zc buhar n n ak do rudur. t1 " t2 " t3 her zaman I. tesirden sona

P1 " P2 " P3 I. tesirden sona

E ynl besleme: Deri ikle en zeltinin ak do rudur.

Tesirler aras nda pompaya gereksinim yok. Tesirler aras nda fla evaporasyon olur. Son tesirden deri ik zeltiyi almak iin pompaya gereksinim var. S cak besleme ak m iin uygun.

E ynl besleme
z buhar
V1,H1 V3,H3 I P1 t1 1 II P2 t2 2 V2,H2 III P3 t3

F,xF,tF S,ts,Hs S,hs

L1,x1

V1

L2,x2

V2

L3,x3

Deri ikle en zelti

Z t ynl besleme:
Deri ikle en zeltinin ak sondan ba a do rudur.Tesirler aras nda pompaya gerksinim var. Besleme ak m iin pompaya gerek yok. Viskoz kar mlar ve so uk zeltiler iin uygun.

Kar

k besleme :

E ynl ve z t ynl beslemenin avantajlar n sa layan bu besleme eklinde tesirlerin bir k sm aras nda e ynl besleme bir k sm aras nda da z t ynl besleme gerekle ir.

Paralel besleme:
Her tesire taze besleme ak m gderilir ve her tesirdende deri ik zelti al n r.

Z t ynl besleme
z buhar
V1,H1 V3,H3 I P1 t1 1 S,ts,Hs S,hs L1,x1 V1 L2,x2 V2 L3,x3 II P2 t2 2 V2,H2 III P3 t3

F, xF, tF 3

Deri ikle en zelti

Kar

k besleme
z buhar
V2,H2 II P2 t2 2 III P3 t3

V1,H1 V3,H3 I P1 t1 1 S,ts,Hs S,hs L1,x1 V1

F,xF,tF

L2,x2

V2

L3,x3

(3-1) Deri ikle en zelti

(2 -3)

Paralel besleme
z buhar
V1,H1 V3,H3 I P1 t1 1 II P2 t2 2 V2,H2 III P3 t3

F1 ,xF,tF S,ts,Hs S,hs

F2

F3

L1,x1

V1

L2,x2

V2

L3,x3

L1, L2 ve L3 birle tirilir ve rn olarak al n r.

ok tesirli evaporasyonda KNYnin etkisi:

126oC 72 72 41 63 22 104oC 95oC 54oC 55 15 14

113oC 103oC

48oC

54oC

88o 80oC 26 54oC

Hesaplamalar:
Yukardaki tesirli evaporatr sistemi gz nne al n rsa; Giri - k de erleri biliniyorsa S, A. t1, t2, V , V2, V3 de erlerinin hesaplanmas gerekir. Yedi adet bilinmeyen ktle, bile en ve kapasite denklikleri yaz larak nmerik zm yntemleri ile hesaplan r.

Deneme-Yan lma ile zm: KNY gstermeyen sistemler

1- Birinci ve ikinci tesirlerde zeltinin kaynama noktalar ( t1 ve t2 ) kabul edilir. U1 (t1 = U2 (t2 = U3 (t3 ifadesinden yaralan larak
1 / U1 (t1 ! (t 1 / U1  1 / U 2  1 / U 3

1/ U 2 (t 2 ! (t 1 / U1  1 / U 2  1 / U 3

e itliklerinden t1 ve t2 hesaplan r. Bu de erler ilk kabul de erleri olarak al n r.

2- Her tesir iin enerji dengesi yaz l r. V1 de erleri hesaplan r. 3- Kapasite e itliklerinden q1 = SPs = U1 A1 (t1 q2 = V1P1 = U2 A2 (t2 q3 = V2P2 0 U3 A3 (t3 A1 , A2 , A3 hesaplan r.

ve V2

4- A1 = A2 = A3 oluncaya kadar i leme devam edilir.

KNY gsteren sistemler

1- Her tesirde meydana gelen buharla ma miktarlar (V1 , V2 ) tahmin edilir. Buna gre her tesirde yakla k zelti bile imi hesaplan r ve KNY de erleri bulunur. 2-Tesirlerde kaynama noktalar bilindi inden sistemdeki toplam gerek s cakl k d ((t) hesaplan r. Bu de erin tesirlere da l m yap l r. 3- Enerji dengelerinden V1 ve V2 de erleri hesaplan r. 1. ad mda kabul edilen V1 ve V2 de erleri ile hesaplanan V1 ve V2 de erleri oluncaya kadar yeni de erler kabul edilerek i leme devam edilir.

4-- Kapasite e itliklerinden q1 = SPs = U1 A1 (t1 q2 = V1P1 = U2 A2 (t2 q3 = V2P2 0 U3 A3 (t3 A1 , A2 , A3 hesaplan r. 5- Hesaplanan A lar birbirine e itse i leme son verilir. 6- A lar birbirine e it de ilse , e itlik sa lan ncaya kadar 2. ad mda yap lan gerek s cakl k d nn tesirlere da l m yeniden yap larak i leme devam edilir.

Termokompresyonla evaporasyon

V, y, H A F, xF S,ts S L, xL , hL

tL P

L B

Termokompresyonla evaporasyon i lemine, s k t rma i lemi iin gereken enerji gereksinimi ile buhar retmek iin gereken enerji ihtiyac n n kar la t r lmas yap larak karar verilir. (Mollier diyagram ) Buhar s k t rmak iin pistonlu kompresr uygun de il. Bu amala buhar-jet ejektrleri kullan l r.

Dezavantajlar : yS k t rma i leminin ekonomik olmas iin kk s cakl k d de erlerinde al l r. Buda kapasitenin d mesine sebebiyet verir. yCihazlar pahal d r. y lemi ba latmak iin destek buhara ihtiya vard r y ayet zelti KNY gsteriyorsa enerji gereksinimi h zla artar. Ancak elektrik enerjisi ucuz ise uygulanabilir.

OK TES RL EVAPORASYON HESAPLAMALARI (KNY YOK)

1.Birinci ve ikinci evaporatrlerde kaynayan zeltileri tahmin edilir. 2.Her bir evaporatr iin s dengesi kurulur ve her tesirdeki buharla ma hesaplan r. 3.Is transfer e itlikleri yard m ile, her tesir iin lzumlu s transfer alan hesaplan r. 4.Bu yolla hesaplanan s transfer alanlar , her evaporatrde birbirine e it de ilse, temperatr d iin yeni bir da l m yap l r. 2 ve 3.maddelerdeki i lemler aynen tekrarlan r. Bu i leme, s transfer alanlar e it olancaya kadar devam edilir.

OK TES RL EVAPORASYON HESAPLAMALARI (KNY VAR)

1. Bilinen ba lang ve sonu artlardan faydalanarak, son tesire ait kaynama noktas ve entalpiler bulunur. 2. lk ve ikinci tesirlerde meydana gelen buharla malar n miktarlar tahmin edilir. Seyreltik zeltilere ait Dhring do rular n n e imleri ayn oldu u iin, yakla k zelti bile imi ve kaynama noktas ykselmesi bulunabilir. 3.Kaynama noktas ykselmesi bulundu unda toplam d (gerek) hesaplanabilir ve btn tesirlere da l m yap l r. 4.Is e itlikleri ile, ilk ve ikinci tesirlerde meydana gelen buharla man n miktarlar hesaplan r. Sonular 2.ad mdan farkl ysa 2 ve 3.ad mlar hesaplanan bu miktarlarla tekrarlan r. 5. Is e itli i yard m ile, her tesir iin lzumlu s transfer alan hesaplan r. 6. Her tesir iin s transfer alan birbirine e it kmazsa 3.ad mdaki da l m yeniden yap l r. 7. Temperatr dzeltmeye alanlar e it olana kadar devam edilir.

ok Tesirli Evaporatrlerde Kapasite

q 1= U1*A1* t1 q 2= U2*A2* t2 q 3= U3*A3* t3 q= q 1 +q 2 +q 3 = U1*A1* t1+ U2*A2* t2 +U3*A3* t3 q = Uort*A*( t1+ t2 + t3 ) = Uort*A* t