pH Metre ve Kullanımı

Doç. Dr. Hilal ŞEHİTOĞLU

ÇOMÜ Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyokimya AD
 pH

pH = -log [H+]
 [H+] [OH-] Asidik, pH < 7

[H+] [OH-] Bazik, pH > 7

[H+] [OH-] Nötral, pH = 7

Tablo-1'de hem hidrojen hem de hidroksil iyonlarının konsantrasyonlarını farklı pH

değerlerinde görebiliriz.
İyonlaşma
HCl +H2O H3O+ + Cl-
NaOH Na+ + OH-

Kuvvetli asitler veya bazlar sulu çözeltilerinde yüzde yüz iyonlaşırken, zayıf
asit veya bazların iyonlaşmaları da zayıftır.

H2O + CH3COOH H3O+ + CH3COO-

 Suya asit ilavesi, hidrojen iyon konsantrasyonunu

artırırken, hidroksil iyon konsantrasyonunu azaltır.

 Suya baz ilavesi, hidroksil iyonlarının konsantrasyonunu

artırır, hidrojen iyonlarının konsantrasyonunu azaltır.
 pH metrenin kullanıldığı yerler
 Bir çözeltinin pHsını ölçme
 Tampon çözelti hazırlama
 İdrar pHsının ölçümü
 Kan ve mide suyu pHlarının ölçümü
 pH Metrenin çalışma prensibi
 pH metre potansiyometrik çalışma
esasına göre çalışır.

 Potansiyometrik metot; Belli bir

akım altındaki bir solüsyona
batırılmış iki elektrot arasındaki
potansiyel farkın ölçülmesi esasına
dayanır.

 Referans elektrotun sabit elektrik

potansiyeline karşı cam elektrotta
(belirleyici elektrottur (İndikatör))
meydana gelen potansiyel
değişikliklerini ölçer.

 pH metre, pH’a duyarlı bir cam

membran elektrotudur.

 İki elektrot arasındaki potansiyel

farkı genellikle bir pH/mV sayacı ile
ölçülür.
 pH elektrot camının önemli özelliği; H+ bu yüzey reaksiyonuna fevkalade selektif
olmasıdır.

 Elektrot bir plastik veya cam tüp olup, ucunu pH’ya hassas cam bir membran
kapatmaktadır. Membran çok frajildir.

 Cam elektrotta kapalı bir iç çözelti ve pH değişikliklerine duyarlı hassas uca sahip,
camdan yapılı dış eleman bulunur. İç ve dış eleman metal bir tel ile birbirine bağlıdır.

 Referans elektrot; AgCl ile kaplanmış gümüş bir telin daldırıldığı 0.1 M HCL
solüsyonu internal (içteki) Ag/AgCl referans elektrotunu oluşturur ve ampul
şeklindedir.

 Bu internal solüsyon membranın iç yüzeyi ile karşılaşan H+ nunun durağan

aktivitesini korur. Koruyucu bir kablo internal gümüş tel ile eksternal (dıştaki) pH
sayacı arasında elektriksel bağlantıyı sağlar. Cam membranın pH hassasiyeti camın
içeriğine göre saptanır.

 Cam Na O ,CaO ve SiO içerir.

2 2
 Deiyonize su da negatif yüklü oksijen iyon- değişim yeri olarak hizmet görür.

Bu pH cevabının temelini oluşturur.

 Potansiyel pH cevabı 0 ile 14 değerleri arasında sıralanır.

 Membran yüzeyi birkaç saat içinde dehidrate olacağından cam membran

deiyonize su içine daldırılır. Bu su alımı camın kademeli çözülmesine

rehberlik eder. Bu prosesin uygulanması genellikle elektrotun kullanım
süresini saptar.

 Bunun yanı sıra yüzey hidratasyonu elektrotun fonksiyonu için de gereklidir.

Solüsyona yeni daldırılmış elektrotlar yeterli derecede ıslanıncaya kadar zayıf

cevap verirler.
 Negatif yüklü oksijeni olan ve katyon değişim katmanı olarak fonksiyon gören

bu hidrate tabaka Na+ un mobil olduğu matrikse bağlıdır.

 Elektrot asitle ıslatıldığında Na+ ile H+ iyonu yer değiştirir. H+ e hassas

membran terimi ; hidrate telde Na+ ile H+ iyon değişimi sonucu gelişen yüzey
potansiyeli olarak anlaşılabilir.

 Elektrot membranı alkali solüsyona daldırıldığında ise membrandaki H + iyonu

solüsyona doğru hareket eder ve membranda H+ ile Na+ iyon değişimi

meydana gelir.

 10 un üzeri ve 1in altı pH değerlerinde ölçüm hataları artar.

 Sıcaklık Kompanzasyonu (Dengelemesi)

 pH ölçümü ve elektrotları sıcaklığa karşı hassastır. Sıcaklık kompanzasyonu

manuel veya otomatik olabilir. Manuel kompanzasyonda, ayrı bir sıcaklık

ölçümü gereklidir ve pH metrenin manuel kompanzasyon kontrolü yaklaşık
sıcaklık değerine göre ayarlanır.

 Otomatik sıcaklık kompanzasyonunda (ATC), kendi başına çalışan bir

sıcaklık probundan gelen sinyal pH metreye beslenir, böylece numunenin

pH değeri doğru olarak o sıcaklıkta belirlenir.
SICAKLIK ETKİLERİ

pH elektrodu sıcaklığa bağlıdır ve pH metre devresinde dengelenir. pH

metre devre sistemi, pH elektrodunun genel bir matematiksel tanımı olan,
Nernst denkleminden faydalanır.

E = E0 + {2.3RTK / nF} log (ai)

Burada:
E0 = referans elektroduna bağlı olan sabit
R = sabit (gaz sabiti)
TK = mutlak sıcaklık (Kelvin)
n = iyonun yükü ( işareti dahil olmak üzere)
F = Faraday sabiti
ai = iyon aktivitesi
 pH ölçümünde bizi ilgilendiren hidrojen iyonundaki H + olup:

 {2.3RTK / nF} = 59.16 mV

burada: n = 1 ve T = 25°C’dır. Bu terime Nernst katsayısı adı verilir.

 pH, hidrojen iyon etkinliği logaritmasının eksi değeri olarak belirlenmiş

olduğundan, her hangi bir sıcaklıkta genel denklem şöylece ifade edilebilir:

 E = Ex - 1.98 Tk pH
 Çözeltideki sıcaklık değişmeleri, Nernst denklemine uygun olarak cam

pH elektrodunun milivolt değerini değiştirecektir.

 Sıcaklığa karşı elektrod hassasiyetindeki değişimler doğrusal bir

fonksiyon olup pek çok pH metre bu dengelemeyi sağlamak üzere
gerekli akım tasarımı ile teçhiz edilmiştir.

 0,03 pH hatası / pH birim başına / 10°C

 pH Metre nin Kullanımı
Aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir:
 pH elektrodu hidratasyonunu sağlamak için ölçüm yapılmadığı zaman elektrotlar

devamlı olarak deiyonize suda (distile suda) veya özel saklama solüsyonunda
bekletilmelidir.
 pHmetre kullanılacağı zaman fişe takılır. Kullanılmadan 15-30 dk.önce
çalıştırılmalıdır.
 Elektrotlar her ölçümden önce distile su ile yıkanmalı ve yumuşak kağıtla veya bir

gazlı bezle kurulandıktan sonra ölçüme geçilmelidir.

 Çalışma sıcaklığı belirlenmeli,oda sıcaklığına ayarlanmalı ve pHsı bilinen standart

çözeltilerle aletin ayarı yapılmalıdır.

 Elektrotlar birbirine ve behere dokundurulmadan ölçüm yapılmalıdır.

 Her ölçüm sonucunda elektrot distile su ile yıkanır ,saklama solüsyonuna daldırılır ve

statifine (sabitleştirici) yerleştirilir. Cihaz fişten çekilerek kapatılır.

Kalibrasyon İşlemi;
 pH metrenin ucundaki kabı çıkarıp ON/OFF düğmesine basarak cihazı açınız.

 CAL düğmesine basıp kalibre moduna geçiniz ve elektrodu 7 tampon çözeltisine 1-

2 cm daldırıp yavaşça karıştırınız .

 Ekranda sayının sabit kalmasını bekleyiniz. Bu işlem sırasında ekrandaki sayı

yanıp söner. Sayı sabitlendiğinde CON düğmesine basıp işlemi kabul ediniz.
 Kalibrasyon işleminden sonra pH metreniz kullanıma hazırdır. Elektrodu şıranıza

1-2 cm daldırarak ölçümünüzü yapabilirsiniz.

 Ölçümünüzü yaptıktan sonra pH metrenin elektrodunu distile su ile temizleyin ve

4 tampon çözeltisi ile kalibrasyon işlemini tekrarladıktan sonra ON/OFF

düğmesine basarak pH metrenizi kapatabilirsiniz.