RADYONÜKLİDLERİ

N ÜRETİMİ
 RADYOİZOTOPLARIN
ÜRETİLMESİ

BİRÇOK DOĞAL RADYOAKTİF NÜKLİD BULUNMASINA RAĞMEN,

NÜKLEER TIPTA HASTALARA UYGULANAN RADYOAKTİF İZOTOPLAR
YAPAY OLARAK ÜRETİLİR.

NÜKLEER TIPTA KULLANILAN RADYONÜKLİTLERİN ÇOĞU, PARÇACIK

HIZLANDIRICILARI (ÖR. SİKLOTRONLAR), NÜKLEER REAKTÖRLER
VEYA RADYONÜKLİD JENERATÖRLERİNDEN ELDE EDİLİR.

SİKLOTRON TARAFINDAN ÜRETİLEN RADYONÜKLİTLER

GENELLİKLE, DİĞER TEKNOLOJİLER TARAFINDAN ÜRETİLENLERDEN
DAHA PAHALIDIR.
 NÜKLEER TIPTA KULLANILAN
RADYONÜKLİDLER
• KISA YARI ÖMÜRLÜ SİKLOTRON ÜRÜNLERİ
C11, N13, O15, F18
• NİSPETEN UZUN YARI ÖMÜRLÜ SİKLOTRON ÜRÜNLERİ
CO57, GA67, IN111, I123, TL201

• NÜKLEER REAKTÖR ÜRÜNLERİ

U235→ MO99, I131

• JENERATÖR ÜRÜNLERİ
GA68, TC99M, KR81M
 Nükleer Hızlandırıcıla
Reaktörle r
r

Radyonükli
d Üretim
Yöntemleri

Jeneratörler
 YAPAY RADYONÜKLİDLERİN
ELDE EDİLMESİ
• SİKLOTRON
• ELEKTRİK YÜKLÜ PARTİKÜL BOMBARDIMANI
• PROTON (1H1), DÖTERON(1H2), HELİON(2HE3) VE ALFA
(2HE4) PARÇACIKLARI
• MEDİKAL SİKLOTRON (BABY SİKLOTRON)
• C11, O15, N13, F18 (POZİTRON YAYICILAR)
• 10-12 MEV
• ENDÜSTRİYEL SİKLOTRONLAR
• I-123, TL-201, GA-67, IN-111 (GAMA YAYICILAR)
• 20-70 MEV
• NÜKLEER REAKTÖR
• NÜKLEER FİSYON
• ATOM NUMARASI >92 OLAN AĞIR ÇEKİRDEKLER TERMAL NÖTRON GİRİNCE
PARÇALANIR
• U235: 200 RADYONÜKLİD (MO-99, I-131, XE-133)
• NÖTRAL PARTİKÜL BOMBARDIMANI (DÜŞÜK ENERJİLİ NÖTRON-
0N )
1

• MO-99, I-131, SM-156, RE-186

• JENERATÖR SİSTEMLERİ
 • Siklotronlar ve diğer yüklü parçacık
hızlandırıcıları, kararlı çekirdeklerin
yüksek enerjili yüklü parçacıklarla
bombardıman yoluyla radyonüklitler
üretir. Protonlar (h+), döteronlar (2h+) ve
alfa parçacıkları (4he2+) gibi pozitif
yüklü iyonlar ve de negatif yüklü
hidrojen iyonları (h-) tıpta radyonüklitleri
SİKLOTRON İLE üretmek için yaygın olarak kullanılır.
ÜRETİLEN
RADYONÜKLİDLER
 SİKLOTRON İLE ÜRETİLEN RADYONÜKLİDLER

Endüstriyel siklotronlar

In-111 Üretimi

I-123 Üretimi
 SİKLOTRON İLE ÜRETİLEN RADYONÜKLİDLER

Endüstriyel siklotronlar

Tl-201 Üretimi

CO-57 Üretimi
 SİKLOTRON İLE ÜRETİLEN RADYONÜKLİDLER

• Çok daha küçük özel siklotronlar, pozitron

emisyon tomografisinde (PET) kullanılmak
üzere pozitron yayan radyonüklid üretmek için
tasarlanmıştır. Bu siklotronlar endüstriyel
Medikal siklotron siklotronlardan daha düşük enerjilerde (10 ile
(baby siklotron) 30 mev) çalışır ve yaygın olarak H- iyonlarını
hızlandırır.
• Klinik olarak faydalı pozitron yayan
radyonüklitlerin üretim yöntemleri aşağıda
listelenmiştir.

• F-18 Üretimi
 SİKLOTRON İLE ÜRETİLEN RADYONÜKLİDLER

N-13 Üretimi

O-15 Üretimi

C-11 Üretimi

Tıbbi siklotronlar, üretilen radyonüklitlerin kısa yarılanma ömürleri nedeniyle

genellikle pet görüntüleme sisteminin yakınında bulunur. Flor-18 (f-18) daha uzun
yarılanma ömrü (110 dk) nedeniyle bu genellemeye bir istisnadır.
 Nükleer reaktörler, klinik olarak kullanılan
radyonüklitlerin bir başka önemli üretim kaynağıdır.
Nötron, yüksüz olması nedeniyle yüksek enerjilere
hızlandırılmadan çekirdek içine nüfuz edebilir. Bir
reaktörde radyonüklitlerin üretildiği yöntemler:

• Nükleer fisyon
• Nötron aktivasyonu

Nükleer
Reaktör
Üretimli
Radyonüklitler
 Nükleer Reaktör
Üretimli Radyonüklitler
• 1.Nükleer fisyon

Fisyon, bir atom çekirdeğinin iki küçük çekirdeğe

bölünmesidir. Bazı kararsız çekirdekler kendiliğinden
fisyona uğrarken bazılarında ise nükleer bağlanma
kuvvetlerinin üstesinden gelmek için ek enerji girişini
gerektirir. Bu enerji genellikle nötronların soğurulumu ile
sağlanır.
En yaygın kullanılan fisyon kaynağı uranyum-235'tir (U-
235). Doğal uranyum doğada % 0.7 oranında U-235 ve %
99.3 oranında U-238 olarak bulunur. U-235, yüksek
fisyon tesir kesitine sahiptir (yani, yüksek fisyon
olasılığı); dolayısıyla, nükleer reaktörlerde yakıt olarak
kullanmak için konsantrasyonu genellikle zenginleştirilir
(tipik olarak % 3 ile % 5).
 Nükleer Reaktör
Üretimli Radyonüklitler
• NÜKLEER FİSYON

U-235, bir nötron soğurduğu zaman, aşağıdaki reaksiyon gerçekleşebilir.

Uranyum fizyonu, çok çeşitli kütle numaralarına sahip fisyon ürünü çekirdekler
oluşturur. Kütle sayısı 70 ile 160 arasında olan 200'den fazla radyonüklid fisyon
olayı ile üretilir. Bu fisyon ürünleri nötron zengindir ve dolayısıyla neredeyse
hepsi beta-eksi (β- ) parçacık emisyonu ile bozunur.
 Nükleer Reaktör
Üretimli Radyonüklitler
• Fisyon Üretimli Radyonüklitler

Nükleer tıpta en sık kullanılan fisyon ürünleri

molibden-99 (Mo- 99), iyot-131 (1-131) ve
ksenon-133 (Xe-133)’tür.

Radyofarmasötik hazırlarken, radyofarmasötik

preparatların etiketleme verimliliğini artırmak ve
enjekte edilen materyalin kütlesi ve hacmini
minimize etmek için yüksek spesifik aktiviteli
(MBq/gr yada Ci/gr), taşıyıcı içermeyen nüklitler
tercih edilir.
 Nükleer Reaktör
Üretimli Radyonüklitler
• 2.Nötron Aktivasyonu ile Üretilen Radyonüklitler

Reaktör çekirdeğinde, yakıt elemanları arasında

ışınlanacak örneklerin yerleştirileceği port bulunur.
Nötron aktivasyonu adı verilen bu süreç, kararlı
çekirdekler tarafından nötronların yakalanmasını ve
radyoaktif çekirdeklerin üretimi ile sonuçlanan süreci
içerir.
Termal (yavaş) nötronlar için en yaygın nötron
yakalama reaksiyonu, nötronun bir çekirdek tarafından
yakalanması ve hemen gama ışını emisyonu ile (n, γ)
sonuçlandığı reaksiyondur. Diğer termal nötron
yakalama reaksiyonları arasında (n, p) ve (n, α)
reaksiyonları, burada nötron yakalanmasını takiben
sırasıyla bir proton veya alfa parçacığı yayınlanır.
 Nükleer Reaktör Üretimli
Radyonüklitler
• Nötron aktivasyonu ile üretilen radyonüklitler

Nötron aktivasyonu ile üretilen hemen hemen tüm radyonüklitler

beta-eksi parçacık emisyonu ile bozunur. Nötron aktivasyonu ile
üretilen nükleer tıp için faydalı radyonüklit örnekleri aşağıda
listelenmiştir.

P-32 üretimim

Cr-51 üretimi
 1960'lı yılların ortalarından bu yana,
Teknesyum-99m (Tc-99m) en önemli
radyonüklid olmuştur ve nükleer tıpta çok
çeşitli radyofarmasötik uygulamalar için
kullanılır. Bununla birlikte, nispeten kısa
yarı ömrü (6 saat) nedeniyle, haftalık
tedarik amaçlı bile depolanması pratik
değildir. Bu tedarik problemi yarı ömrü (67
saat) daha uzun olan ve sürekli olarak Tc-
99m üreten ana Mo-99 elde edilerek
giderilir.
RADYONÜKLİD
JENERATÖRLERİ
İlk jeneratör 1920 lerde Failla
tarafından radyasyon ile
tedavide kullanmak üzere
226
Ra’dan (t½ = 1.600 yıl)
222
Rn’u(t½ = 3.825 gün) elde
etmek için geliştirilmiştir.

1958 de Brookhaven Ulusal

Laboratuvarında Tucker ve
Greene tarafından 99Mo/99mTc
jeneratörü geliştirilmiştir.

İLK JENERATÖR SİSTEMLERİ

 İLK TEKNESYUM
JENERATÖRÜ

Walter Tucker ve Powell Richards

https://www.bnl.gov/bnlweb/pubaf/bulletin/obit/Richards.asp
https://www.flickr.com/photos/brookhavenlab/3234362927/in/photostream/
 RADYONÜKLİD
JENERATÖRLERİ
Molibden-99 / Teknesyum-99m Radyonüklid
Jeneratör

Bir molibden-99 / teknesyum-99m radyonüklid

jeneratöründe, Mo-99 (U-235'in nükleer fisyonu
tarafından yüksek özgül aktiviteli, taşıyıcı içermeyen bir
ebeveyn vermek için üretilen), 5 ile 10 g alümina
(Al2O3) reçinesi içeren gözenekli bir sütuna amonyum
molibdenat (NH4 +) (MoO4 -) formunda yüklenir.
Amonyum molibdenat alümina moleküllerinin yüzeyine
yapışır (adsorpsiyon adı verilen bir işlem ile). Alüminin
gözenekli doğası ebeveyn absorpsiyon için geniş bir
yüzey alanı sağlar.
NEDEN JENERATÖRLER?

Radyonüklid
jeneratörleri, kısa
yarıömürlü Radyonüklid
radyonüklidlerin üretim jeneratörleri, hastanelerin
yerinden uzakta da yakınlarında
kullanımına olanak
sağlar.

Nükleer Reaktör Hızlandırıcı

 RADYONÜKLİD JENERATÖRLER

Kısa yarıömürlü radyonüklidlerin;

düşük maliyetle

kolay elde edilmesine olanak sağlar

taşınabilirdirler

jeneratörden sık aralıklarla ürün alınabilmesine olanak sağlarlar

Bu sistemler dengede bir ana
(parent) / ürün (daughter)
karışımı içerirler

Ana radyonüklidin
bozunması ile oluşan ürün
radyonüklidin etkin
radyokimyasal ayrımı için JENERAT
kullanılmaktadırlar. ÖR
 RADYOAKTİF DENGE
• Bazı çekirdeklerin bozunumu radyoaktif çekirdek oluşumu ile
sonlanır.
• denge;
• ana-ürün karışımının bir arada olduğu,
• ikisinin de radyoaktif olduğu ve
• ürün çekirdeğin yarılanma süresinin, ana çekirdeğin yarılanma
süresinden küçük olduğu durumlarda gerçekleşen bir olaydır.

• t1/2 (ana) > t1/2 (kız)

SÜREKLİ DENGE

• Ana radyonüklidin yarı ömrünün ürün

radyonüklitten çok çok fazla olduğu durum
• Denge ürün radyonüklid 5-6 yarı ömür
süresinden sonra sağlanır
• Örnek: Ge-68 t1/2 : 275 gün

• Ga-68 t1/2 : 68 dakika

 GEÇİCİ DENGE
• Ana radyonüklid yarı ömrünün ürün radyonüklitten sadece 10
kat veya daha az büyük olduğu durum
• Denge ürün radyonüklidin yaklaşık 4 yarı ömür süresi geçtikten
sonra sağlanır.
• Örnek: Mo-99 t1/2=66 saat  Ana radyonüklidin
• Tc-99m t1/2=6 saat aktivitesi ürün
radyonüklidin aktivitesi
arttıkça önemli ölçüde
azalır
 Denge sağlandığında ürün
radyonüklidin aktivitesi
ana radyonüklidin
aktivitesini geçebilir
GEÇİCİ DENGE

Geçici Denge

Jeneratör her 23 saatten daha sık sağılabilir; Ancak

Tc-99m verimi daha az olacaktır. Maksimum verimin
yaklaşık yarısı, son sağımdan 6 saat sonra elde
edilecektir. Şekilde bir jeneratör için tipik bir zaman-
aktivite eğrisini göstermektedir.
 99
Mo/99mTc Jeneratörü
Nükleer tıptaki teşhis amaçlı görüntülemelerin %85’i 99m
Tc
radyoizotopu kullanılarak yapılmaktadır.
Bu amaçla kullanılan 99mTc’in hemen hemen hepsi 99Mo’un radyoaktif
bozunumundan elde edilmektedir.
Dünyadaki 99Mo üretimin büyük bir kısmı 4 büyük firma tarafından
üretilmektedir.
• Belçika (IRE),
• Kanada (aecl/nordion),
• Hollanda (covidien)
• Güney afrika (ntp)
 99
Mo/99mTc Jeneratörü
Üretilen 99Mo’un %95’i U hedeflerin nötronlarla bombardımanı sonucu oluşan

fisyon reaksiyonu ile elde edilmektedir.

235
U (n,f) 99Mo
Mo-99 T1/2=66.02 saat

β- (%87.5)

Tc-99m 140.5 keV γ

T1/2= 6.02 saat
β- (%12.5)

Tc-99 2.12x105 yıl

Ru-99 (kararlı)
 99
Mo/99mTc Jeneratörü

Fisyon ürünü Mo-99

Al2O3 kolon kromatografisi

Mo-99 alüminyum kolona (MoO4)2-

formunda emdirilmiştir.
Tc-99m kolayca serum fizyolojik ile
(TcO4)- formunda ayrılır
 Teknesyum aktivitesi max. 22-23 saatte ulaşılır

 Jeneratörün elüsyonu için steril serum fizyolojik (SF) çözeltisi kullanılır.

 Eluat, berrak, renksiz, izotonik bir perteknetat çözeltisidir.
 Elüattaki 99m
Tc aktivitesinin konsantrasyonu (99mTc aktivite / hacim)
mevcut 99Mo aktivitesine ve elüsyon hacmine bağlıdır.
 Jeneratörün günlük elüsyonu ile yüksek spesifik aktivitede teknesyum
perteknetant (99mTcO4-) elde edilebilir
KURU SİSTEM
ISLAK SİSTEM
Kuru jeneratör sistemi eluantın
Islak jeneratör sistemi birçok
(serum fizyolojik) her
elüsyona imkan sunan bir
elüsyonda jeneratöre
serum fizyolojik haznesi içerir
yerleştirilmesini gerektirir.
Perteknetat (TcO4)- elüsyon
Perteknetat (TcO4) elüsyon
-
hacmi kullanılan vakum
hacmi kullanılan eluant (serum
viallerine bağlıdır
fizyolojik) viallerine bağlıdır.
 JENERATÖR VERİMİ

• Bir jeneratörün verimi; ürün radyonüklidin sağım sonucu

elde edilen aktivitesinin, sağım zamanında hesaplanan
teorik aktivitesinin % ’si olarak ifade edilir.
• % JENERATÖR VERİMİ = ÖLÇÜLEN AKTİVİTE X
100
HESAPLANAN AKTİVİTE
 Radyasyon kaynaklı suyun dekompozisyonu
ve serbest radikallerin oluşumu:HO2, H2O2

İndirgenmiş Tc-99m türlerinin oluşumu

RADYOLİ Tc-99m sadece perteknetat formunda (TcO4)-

elue edilebilir.
Z
Radyoliz şüphesi bulunduğunda jeneratör 15
dakika bırakılmalıdır.

İndirgenmiş Tc türlerinin tekrar perteknetat

(TcO4)- yükseltgenmesi ile Tc-99m elue
edilebilir.
 Kolonda oluşan herhangi bir hava
kabarcığı eluantın ulaşmadığı bir
fraksiyon ile sonlanır.

Çok miktarda Tc-99m elüsyon

süresince kolonda kalır.
KANALLAN
MA Hava kabarcığının giderilmesi için
jeneratör arka arkaya elüe
edilmelidir.

Beklenen Tc-99m aktivitesine

takip eden elüsyonlarda ulaşılır.
 Ürün radyonüklidin ana radyonüklitten etkin
bir şekilde ayrılmasını sağlamak için ürün
radyonüklidin kimyasal ve/veya fiziksel
özellikleri ana radyonüklitten farklı olmalıdır
IDEAL BİR
RADYONÜKLİD
JENERATÖRÜNÜ Sağım sıvısı radyofarmasötik hazırlamaya
N SAHİP OLMASI uygun olmalıdır
GEREKEN
ÖZELLİKLER

Radyasyon dozunu en aza indirgemek için

jeneratör sağımında çalışanın müdahalesi az
olmalıdır.
 Kısa yarı ömürlü
IDEAL BIR radyonüklidin elüsyon
RADYONÜKLID verimi ve saflığı kabul
JENERATÖRÜN edilebilir aralıkta olmalıdır.
ÜN SAHIP
OLMASI Ana radyonüklidin fiziksel
GEREKEN yarı ömrü jeneratörün raf
ÖZELLIKLER ömrünü uzatmak için
yeterince uzun olmalıdır.
 jeneratör bileşenleri (kolon
ambalajlama malzemesi,
IDEAL BIR sıvıları, boruları ve bağlantı
RADYONÜKLID parçaları) radyasyona dayanıklı
JENERATÖRÜN olmalıdır.
ÜN SAHIP
OLMASI
GEREKEN jeneratörün zırhlanması,
ÖZELLIKLER kullanımı ve taşınması basit
olmalıdır.
 Diğer Jeneratörler
68GE/68GA JENERATÖRÜ

68
Ge t1/2=271 g
68
Ga t1/2=68 dk,
titanyum dioksit veya aluminyum kolona adsorbe
edilir.
eluent 1N HCl
jeneratör verimi-75-80%
raf ömrü 1 yıldır.
 Diğer Jeneratörler
81
Rb/81Kr JENERATÖRÜ

Rb yarı ömür=4.6 s,
81

Kr yarı ömür=13 sn, 190 kev

81

Elüsyon verimi 70-80%

Hava ile elue edilir.

Akciğer ventilasyonunda kullanılır.

 Diğer Jeneratörler
188W/188Re JENERATÖR

188W t1/2=69.4 g, β-,349kev

188re t1/2 =16.9 sa, β-,155 kev gama foton (15%)
Aluminyum veya zirkonyum okside adsorbe edilir..
Nacl çözeltisi ile elue edilir.
Tümör spesifik antikorları işaretlemek için kullanılır..
•TEŞEKKÜR EDERIM…
 KAYNAKLAR
 Rösch F, Knapp FF, Handbook of Nuclear Chemistry, Springer Science 2011; 1935-1976.
 Zolle I. Technetium-99m Pharmaceuticals, Springer, Berlin, 2007.
 Saha GB, Fundamentals of Nuclear Pharmacy, Springer Science, 2010;67-82.
 IAEA. Radiotracer Generators for Industrial Applications. Radiation Technology Series (5) 2013.
 Cheng WP, Yeh SJ, Technetium-99m Generator. 1968.
 IAEA. Production of Long Lived Parent Radionuclides for Generators : 68Ge, 82Sr, 90Sr and 188W. IAEA
Radioisot Radiopharm Ser Publ. 2010;2:15.
 Le VS, Do ZPH, Le MK, Le V, Le NN. Methods of Increasing the Performance of Radionuclide
Generators Used in Nuclear Medicine: Daughter Nuclide Build-Up Optimisation, Elution-Purification-
Concentration Integration, and Effective Control of Radionuclidic PurityMolecules 2014; 19:7714-
7756.
 Sampson C.B.(ed) Textbook of Radiopharmacy. Theory and Practice. 3rd ed. Amsterdam, Gordon and
Breach Science Publishers, 1999:145-165.
 Vučina J, Nikolić N, Petrović D. Technetium-99m in production and use. Nucl Technol Radiat Prot.
2009;24:68-73.
 Tasci C, Ülker Ö, ErtayT. Radyofarmasötikler için kalite kontrol yöntemleri kılavuzu. Turk J Nucl Med
2003;12:137-148
 Lambrecht RM, Tomiyoshi K, Sekine T. Radionuclide Generators. Radiochim Acta 1997;77:103.
 Kutlan Özker «Radyoizotop jeneratörleri» isimli sunumu,Uygulamalı Radyofarmasi Kursu-2016