MERKEZ BANKALARININ

FAİZSİZ BANKALAR ÜZERİNDEKİ İŞLEV VE ETKİLERİ

Dr. Fatih KAZANCI

Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. – Hazine Operasyonları
fatih.kazanci@kuveytturk.com.tr
Merkez Bankaları ve Faizsiz Bankalarla
İlişkileri

- Malezya
- Körfez Ülkeleri (Bahreyn, Kuveyt, BAE)
- İngiltere
Malezya

 Malezya’da 1994 yılında İslami Bankalararası Para Piyasası (IIMM)

kurulmuştur.
 Güneydoğu Asya ülkesi olan Malezya bu konuda öncü konumdadır.
Malezya, İslami finans alanında pek çok kurum kurmuştur. Bunlar
arasında düzenleyici ve denetleyici kurumlar, bankalar ve sigorta
şirketleri de mevcuttur.
 Ürünlerin bazıları bey’ul-ine sözleşmesine dayanmaktaydı. Son yıllarda,
bu ürünler teverruk sözleşmesine dönüştürüldü.
 Malezya’da, fıkhi açıdan uygun, mudaraba, vekâlet, emtia murabahası
(teverruk), karz ve icara sözleşmesine göre yapılandırılan bazı ürünler
mevcuttur.
 Malezya Para Piyasası Ürünleri
Malezya Para Piyasası Sertifikaları

ÜRÜN ADI SÖZLEŞME VADESİ UYGULAMA ÜRÜN ADI SÖZLEŞM İKİNCİ İHRAÇ
TÜRÜ E TÜRÜ EL EDEN
PİYASA KURUM
Bankalararası Mudaraba Gecelikten Bankalararası SI
Mudaraba 1 yıla kadar

Devlet Yatırım Bey’ul-ine Var Bank Negara

Vedia Kabulü Vedia Gecelikten MB-İB Arası Sertifikası Malaysia
(Emanet) 3 aya kadar

Emtia Teverruk 1 haftadan Bankalararası İslami Hazine Bey’ul-ine Yok Bank Negara
Murabahası 6 aya kadar MB-İB Arası Bonosu Malaysia
MALEZYA

MALEZYA
Vekâlet Vekâlet 1 aydan Bankalararası
Yatırımı 3 aya kadar MB-İB Arası İslami Bank Bey’ul-ine Var Bank Negara
Negara Para Malaysia
Rehin Karz-ı Hasen 1 haftadan Bankalararası Belgesi
Anlaşması 6 aya kadar MB-İB Arası

Bank Negara İcare Var Bank Negara

Sat/Geri Satın Bey’ul-ine ve Gecelikten MB-İB Arası İcare Sukuk Malaysia
Al Vaad 1 aya kadar
(İslami Repo)
Körfez Ülkeleri – (Bahreyn, Kuveyt ve BAE)

 Körfez Ülkelerinde İslami finansa en fazla katkı yapan ülke Bahreyn’dir.

Bu ülkeyi Kuveyt ve Birleşik Arap Emirlikleri izlemektedir.
 Bahreyn Likidite Yönetim Merkezi (LMC), Bahreyn Hükümeti tarafından
İslami bankacılık ve finans sektörüne likidite yönetimi hususunda
yardımcı olmak için geliştirilmiştir. LMC, ikincil piyasada aktif ve kolay
bir ticaret için bir sukuk platformu kurarak İslami banka ve finans
kurumlarının kullanımına açmıştır.
 Kuveyt ve BAE’de ise genellikle emtia murabahasına dayalı ürünler
kullanılmaktadır. Kuveyt ters emtia murabahasını tercih ederken, BAE
teminatlı emtia murabahası yöntemini kullanır.
 Körfez Ülkeleri Para Piyasası Ürünleri Körfez Ülkeleri Para Piyasası Sertifikaları

ÜRÜN ADI SÖZLEŞM VADESİ UYGULAM ÜRÜN ADI SÖZLEŞM İKİNCİ EL İHRAÇ
E TÜRÜ A E TÜRÜ PİYASASI EDEN
KURUM

Emtia Teverruk 1 haftadan Bankalar Bahreyn İcare Kısa Vadede Bahreyn

Murabahası 1 yıla kadar arası İcare Sukuk Yok, Merkez
BAHREYN

Uzun Bankası
Vekâlet Vekâlet 1 hafta MB-İB

BAHREYN
Vadede Var
Yatırımı Arası

Bahreyn Selem Yok Bahreyn

Ters Emtia Teverruk 1 haftadan MB-İB
Selem Merkez
KUVEY

Murabahası 6 aya kadar Arası

Sukuk Bankası
T

İslami Teverruk Yok BAE Merkez

Teminatlı Teverruk Gecelikten MB-İB Mevduat Bankası

BAE
BAE

Murabaha 3 aya kadar Arası Sertifikası

Yöntemi
İngiltere

 Avrupa’da sadece İngiltere’de İslami finans gelişmiştir.

 İngiltere Merkez Bankası, İslami bankalarla sat ve geri satın al (sale and
buy back - vaad), vekâlet, emtia murabahası, vedia ve cuâle gibi ürünleri
kullanmayı tartışmaktadır.
 İngiltere Merkez Bankası’nın aldığı karara göre bu ürünlerden vekâlet ve
emtia murabahası ürünleri 2019 yılı içerisinde kullanılmaya
başlanacaktır.
 İngiltere Ürün
Modelleri

ÜRÜN MODELİ ADI SÖZLEŞME UYGULAM

TÜRÜ A

Vekâlet Yatırımı (Model) Vekâlet MB-İB Arası

Sat/Geri Satın Al Bey’ul-ine ve Vaad MB-İB Arası

(İslami Repo) (Model)
İNGİLTERE

Emtia Murabahası (Model) Teverruk MB-İB Arası

Vedia Kabulü (Model) Vedia (Emanet) MB-İB Arası

Cuale (Model) Vaad MB-İB Arası

 Aksiyon Tarih
TCMB’nin Uluslararası İslami Likidite Kurumu’nun (IILM) kuruluşunda Ekim 2010
yer alması

TCMB’nin TCMB likidite imkânlarına katılım bankalarının üyeliği Mayıs 2011

(Açık Piyasa İşlemleri ve Bankalararası Para Piyasası üyeliği)
Katılım
Bankacılığı için Hazine tarafından ihraç edilen sukukların teminata kabulü Ekim 2012

Aldığı Katılım bankacılığı prensiplerine uyum amacıyla TCMB Açık Piyasa Mayıs 2013

Aksiyonların İşlemlerinde
verilmesi)
değişikliklerin yapılması (TCMB’ye cayma opsiyonu

Tarihçesi
Katılım bankalarına Hazine TL kira sertifikaları (sukuk) karşılığında Aralık 2013
TCMB marjinal borç verme oranında (üst banttan) repo imkânı
sağlanması
IILM tarafından ihraç edilen sukuklarının teminata kabulü Ekim 2014

Katılım bankalarına, Geç Likidite Penceresinden repo imkânı verilmesi Mayıs 2016
sayesinde son kredi mercii imkânı sağlanması
 TCMB PARA POLİTİKASI VE PARA Konvansiyonel Bankalar Katılım Bankaları Tarafından
Tarafından
PİYASASI ÜRÜNLERİ
TCMB Bankalararası Para Piyasası Uygulamada Olmadığından Uygulamada Olmadığından
Kullanılmamakta Kullanılmamakta - Fıkhen
Uygun Değil
Zorunlu Karşılık Yönetimi Kullanılmakta Kullanılmakta – Fıkhen Uygun
TCMB’nin Para Açık Piyasa İşlemleri Kesin Alım/ Kesin Satım Kullanılmakta
Değil
Kullanılmakta – Fıkhen Uygun
Politikası ve Repo/ Kullanılmakta Kullanılmakta – Fıkhen
Ters Repo Tartışmalı
Para Piyasası Likidite Senedi İhracı Uygulamada Olmadığından Kullanılmamakta - Fıkhen
Ürünlerinin Kullanılmamakta Uygun Değil
TL Depo Alım/ Kullanılmakta Kullanılmamakta - Fıkhen
Katılım TL Depo Satım Uygun Değil
Bankalarına Döviz Piyasası İşlemleri Döviz Karşılığı Efektif
Teslimi
Kullanılmakta Kullanılmakta – Fıkhen
Tartışmalı
Uyumu Türk Lirası Karşılığı Döviz Kullanılmakta Kullanılmakta – Fıkhen Uygun
Alım/Satım
Döviz Depo Alım/Satım Kullanılmakta Kullanılmamakta - Fıkhen
Uygun Değil
TL Depo Karşılığı Döviz Kullanılmakta Kullanılmamakta - Fıkhen
Depo Satım/ Döviz Karşılığı Tartışmalı
TL Swap
Son Kredi Mercii Geç Likidite Penceresi Depo Kullanılmakta Kullanılmamakta - Fıkhen
İşlemleri Satım Uygun Değil
Geç Likidite Penceresi Repo Kullanılmakta Kullanılmakta – Fıkhen
Tartışmalı
Gün İçi Limit Kullanılmakta Kullanılmakta – Fıkhen
Tartışmalı
 TCMB’nin Konvansiyonel ve Katılım Bankalarına Sunduğu Ürünler

TÜRKİYE CUMHURİYETİ MERKEZ BANKASI

KONVANSİYONEL BANKALAR KATILIM BANKALARI

AÇIK PİYASA SON KREDİ MERCİİ AÇIK PİYASA SON KREDİ MERCİİ
DÖVİZ İŞLEMLERİ DÖVİZ İŞLEMLERİ
İŞLEMLERİ İŞL. İŞLEMLERİ İŞL.

Kesin Alım TL Depo Karşılığı Geç Likidite Kesin Alım Geç Likidite
Döviz Depo Satım / Penceresi Repo Penceresi Repo
Kesin Satım Döviz Krş. TL Swap (GLP) Kesin Satım (GLP)

Repo Geç Likidite Repo

Döviz Karşılığı
Penceresi Depo
Ters Repo Efektif A/S Ters Repo
(GLP)

Depo Alım TL Karşılığı Döviz Gün İçi Limit TL Karşılığı Gün İçi Limit
Depo Satım Alım/Satım (GİL) Döviz Alım/Satım (GİL)

Döviz Depo Piyasası

Likidite Senet İhracı
İşlemleri
Sözleşmelere Göre Ürün Önerileri

 Mudaraba Sözleşmesine Bağlı Ürünler

 Teverruk Sözleşmesine Bağlı Ürünler
 Vekâlet Sözleşmesine Bağlı Ürünler
 Karz Sözleşmesine Bağlı Ürünler
 İcare Sözleşmesine Bağlı Ürünler
 Gelir Ortaklığı Sözleşmesine Bağlı Ürünler
MUDARABA SÖZLEŞMESİNE
BAĞLI ÖNERİLEN ÜRÜNLER
 Ürün 1: Bankalararası Mudaraba Yatırımı

MERKEZ BANKASI

Fon Fazlası Fon Fazlası Fon Fazlası

Likidite Eksiği
Likidite Fazlası Likidite Fazlası Olan Bankaya Ait Likidite Eksiği
Olan Katılım Olan Bankaya Ait Rezerv Hesabı Olan Katılım
Bankası Rezerv Hesabı Bankası

Dönüş Dönüş
Dönüş

Kâr Paylaşım Oranı %70 - %30

Kaynak: Olayemi vd., 2015: 12

 Ürün 2: Katılım Bankasında Mudaraba Yatırımı

Merkez Bankası Katılım Bankası

Merkez Bankası Katılım Bankası

5
4

Fıkhi açıdan uyumlu varlıklar ve yatırım

enstrümanları

Kaynak: Islamic Financial Services Board, 2014: 74

TEVERRUK SÖZLEŞMESİNE
BAĞLI ÜRÜNLER
 TCMB Emtia
5
Hesabı

17 Broker A

Broker B 19
Ürün 3: Emtia Emtia Hesabı

Murabahası 9 3

16 4 2

Broker A 1
Hesabı 8
6
Katılım
11 Merkez Bankası 7 Bankası
Broker B 10
15
Hesabı 20

13

14 12

Broker B
18
Kaynak: Bank of England, 2017b: 166
 Ürün 4: Teminatlı Murabaha Yöntemi

Merkez Bankası

1 3 5 6

4 Broker B
Katılım Bankası
2 Broker A

Kaynak: CMF, 2018

 Ürün 5: Murabaha Yöntemi ile SWAP

Broker 2 Broker 1

4 3 1 6

B Malı 20USD A Malı 100 TL A Malı 100 TL B Malı 20 USD

Vadesinde 120 TL
Katılım Bankası (MB’ye 7
Acenta Olarak)
2
A Malı 100 TL
Merkez Bankası Katılım Bankası
B Malı 20 USD
5

8
Vadesinde 22 USD
Kaynak: Islamic Hedging, 2015
 Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB) Aracılığıyla Emtia
Murabahası
2
ÜRÜN BROKER A
TEDARİKÇİLE 1
3 KATILIM BANKASI
Rİ

ÜRÜN İHTİSAS 4
BORSASI
ELÜS İşlem 5.1
Platformu 7

ÜRÜN 5 MERKEZ BANKASI

ALICILARI ELÜS
BROKER B
6

Kaynak: Kazancı, 2018: 43

 Sukuk Ticaret Platformu ile Murabaha

SUKUK TİCARET PLATFORMU

1
Sukuk Satın
Alınması
Merkez Bankası
nakit için sukuku
KATILIM BANKASI platformda satabilir
veya nezdinde
2 saklayabilir
Murabaha
Sözleşmesi ile
Sukukun Satılması 3

MERKEZ BANKASI

Kaynak: Thomson Reuters, 2016: 22

VEKÂLET SÖZLEŞMESİNE BAĞLI
ÜRÜNLER
 Ürün 6: Katılım Bankasında Vekâlet Yatırımı

Para Talebi 1

Merkez Bankası Katılım Bankası

(Müvekkil) (Vekil)
2 Likidite
3

Beklenen
kârdan
fazlası Fon
Anapara -
Zarar Anapara + Beklenen 4
Kâr - Masraf
5 Fıkhi Açıdan Uygun Varlık ve Yatırım
Enstrümanları

Kaynak: Islamic Financial Services Board, 2014: 76

 Ürün 7: Merkez Bankasında Vekâlet Yatırımı

Merkez Bankası

Özel Amaçlı Kurum

Faizsiz
2 Mevduat
Katılım Bankası
3
Gelir Getiren
Sukuk Fonu

Kaynak: Bank of England, 2017: 10

KARZ SÖZLEŞMESİNE BAĞLI
ÜRÜNLER
 Ürün 8: Enflasyona Endeksli Karz Sözleşmesi

1
Katılım Bankası Merkez Bankası

Kaynak: Yazar
 Ürün 9: Bankalararası Tekaruz Anlaşması

MERKEZ BANKASI

Fon Fazlası Fon Fazlası

1 2

Likidite Fazlası Likidite Eksiği Likidite Eksiği

Likidite Fazlası
Olan Katılım Olan Bankaya Olan Katılım
Olan Bankaya
Bankası Ait Rezerv ve Bankası
Ait Rezerv ve
Teminat
Teminat
Hesapları
Hesapları
Geri Ödeme Vadede Geri
4 3
Ödeme

Kaynak: Yazar
 Ürün 10: Merkez Bankası Taraflı Tekaruz
Anlaşması

MERKEZ BANKASI

1
Fon Fazlası 2

Rezerv ve Teminat
Katılım Bankası
Hesapları

Acil Likidite
İhtiyacında Fon
Temini 3

Kaynak: Yazar
SERTİFİKALAR
 Ürün 11: İcâre Sukuk

Merkez Bankası

1 4

3 6

Özel Amaçlı Kurum

2 5 7

Katılım Bankaları

Kaynak: Yazar
Ürün 12: Gelir Ortaklığı Senedi İhracı

Türkiye Varlık Fonu

Merkez Bankası

2 3 6 7

Katılım Bankaları
Öneriler – Bankalararası Para Piyasası İşlemleri

TCMB BANKACILIK SİSTEMİ TCMB’YE ÖNERİLEN

ÜRÜNLERİ ÜRÜNLER
TCMB Bankalararası Para Piyasası  Bankalararası Mudaraba Yatırımı
İşlemleri  Tekaruz (Bankalararası Karşılıklı
Karz) Anlaşması
 Öneriler – Zorunlu Karşılık İşlemleri

TCMB BANKACILIK SİSTEMİ TCMB’YE ÖNERİLEN ÜRÜNLER

ÜRÜNLERİ
Zorunlu Karşılık İşlemleri  Enflasyona Endeksli Karz
Sözleşmesi
 Emtia Murabahası
 Öneriler – Açık Piyasa İşlemleri
TCMB BANKACILIK SİSTEMİ TCMB’YE ÖNERİLEN
ÜRÜNLERİ ÜRÜNLER
Açık Piyasa Repo / Ters Repo  Teminatlı Murabaha
İşlemleri Yöntemi
Likidite Senedi İhracı  İcare Sukuk İhracı
 Gelir Ortaklığı Senedi
İhracı
TL Depo Satım  Teminatlı Murabaha
Yöntemi
 Katılım Bankasında
Vekâlet Yatırımı
 Katılım Bankasında
Mudaraba Yatırımı
TL Depo Alım  Emtia Murabahası
 Merkez Bankasında
Vekâlet Yatırımı
 Öneriler – Döviz Piyasası İşlemleri
TCMB BANKACILIK SİSTEMİ ÜRÜNLERİ TCMB’YE ÖNERİLEN
ÜRÜNLER

Döviz Piyasası Döviz Depo Satım  Teminatlı Murabaha

İşlemleri Yöntemi
 Katılım Bankasında
Vekâlet Yatırımı
 Katılım Bankasında
Mudaraba Yatırımı

Döviz Depo  Emtia Murabahası

Alım  Merkez Bankasında
Vekâlet Yatırımı

Türk Lirası Depo Karşılığı  Murabaha Yöntemiyle

Döviz Depo Satım / TL Swap
Karşılığı Döviz Swap
 Öneriler – Son Kredi Mercii İşlemleri
TCMB BANKACILIK SİSTEMİ ÜRÜNLERİ TCMB’YE ÖNERİLEN
ÜRÜNLER
Son Kredi Geç Likidite Penceresi Depo  Teminatlı Murabaha
Mercii İşlemleri Satım Yöntemi
 Katılım Bankasında
Vekâlet Yatırımı
 Katılım Bankasında
Mudaraba Yatırımı
 Merkez Bankası Taraflı
Tekaruz Anlaşması
Geç Likidite Penceresi Repo  Teminatlı Murabaha
Yöntemi
Gün İçi Limit  Enflasyona Endeksli Karz
Sözleşmesi
 Merkez Bankası Taraflı
Tekaruz Anlaşması
 MERKEZ BANKASI

Politika Faiz Oranı

Konvansiyonel Finansal Sistem

TL/Döviz Depo Alım/Satım ve GLP Depo

TCMB’nin Repo/Ters Repo

TL Depo Karşılığı Döviz Depo

Konvansiyonel Gün İçi Limit (GİL)

Zorunlu Karşılık

Bankacılık Sistemi
Üzerinden Para Zorunlu
Karşılıklar Banka

Politikası Yönetimi Banka

Kredi
Kredi
Faiz
Nominal
Döviz
Rezervleri Oranları Kuru

Yurtiçi Mal İthal Mal

Talebi Talebi

Toplam Talep

Yurtiçi İthalat
Kaynak: TCMB, 2013b ve Yazar Fiyatlar Fiyatları

ENFLASYON
 MERKEZ BANKASI

Politika Oranı

Konvansiyonel Finansal Sistem Faizsiz Finansal Sistem

TL/Döviz Depo Alım/Satım ve GLP Depo Emtia Murabahası/Vekâlet/Mudaraba/Tekaruz

TCMB’nin İkili
Repo/Ters Repo/GLP Repo Teminatlı Emtia Murabahası

TL Depo Karşılığı Döviz Depo Murabaha Yöntemi ile Swap

(Dual) Finansal
Gün İçi Limit (GİL) Enf. Endeksli Karz Sözleşmesi ile GİL

Zorunlu Karşılık Enf. Endeksli Karz Sözleşmesi ile Zorunlu Karşılık

Sistem Üzerinden Politika Faiz Oranı Politika Getiri Oranı

Para Politikası Zorunlu

Karşılıklar
Katılım
Zorunlu
Karşılıklar

Yönetimine Farklı Banka Kredi

Banka
Kredi Faiz Nominal
Döviz
Nominal
Döviz
Bankası Fon
Kullandırım
Kâr Oranları
Katılım
Bankası Kredi
Rezervleri Oranları
Bir Yaklaşım Kuru Kuru Rezervi

Yurtiçi Mal İthal Mal

Talebi Talebi

Toplam Talep

Yurtiçi İthalat
Fiyatlar Fiyatları
Kaynak: TCMB, 2013b ve Yazar
ENFLASYON
 TCMB’nin Bankacılık Çerçevesindeki Araç ve
Amaçları
Konvansiyonel Bankacılık Faizsiz Bankacılık Çerçevesi
Çerçevesi
* Politika Faizi Oranı * Politika Getiri Oranı
ARAÇLAR * Likidite Yönetimi * Faizsiz Likidite Yönetimi
* Faiz Koridoru * Getiri Koridoru
* Zorunlu Karşılıklar * Faiz Kazandırmayan Zorunlu
Karşılıklar

* Fiyat İstikrarı * Üretim Artışıyla Fiyat İstikrarı

AMAÇLAR * Finansal İstikrar * Reel Sektörü Teşvikle Finansal İstikrar,
Büyüme ve Paylaşımda Adalet

Kaynak: TCMB, 2013b: 12 ve Yazar

Önerilen faizsiz ürünler ve ikili (dual) para politikasına işlerlik kazandırabilecek olan yaklaşım
sayesinde,

 Katılım bankacılığının likidite yönetimine katkı sağlanacak,

 Katılım bankalarının fazla likit kalmalarının yarattığı kâr kayıpları azaltılacak,
 Dolayısıyla katılım bankalarının büyüyerek reel sektörü daha fazla desteklemesi
sağlanacaktır.
 TCMB, katılım bankacılığı üzerinden de kredi kanalı yoluyla para politikası
hedeflerine ulaşabilecek,
 TCMB, bu sayede reel sektörün gelişimine de katkı sağlayabilecek,
 TCMB, piyasada para-mal dengesini bozmadan hedeflediği enflasyon oranlarına
ulaşmaya katkı sağlayabilecektir.
Reel sektörün katılım bankaları yoluyla desteklenmesi,
 fiyat istikrarı,
 finansal istikrar ve
 sürdürülebilir büyümeye
katkı yapacak olan ortamı hazırlayacaktır.
 TEŞEKKÜRLER…

 Dr. Fatih KAZANCI

 Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. – Hazine Operasyonları
 fatih.kazanci@kuveytturk.com.tr
 TCMB’nin Uyguladığı Faiz Koridoru Yapısı

Faiz Oranı

GLP Borç Verme Oranı

TCMB Borç Verme Oranı

Piyasa Yapıcısı Borç Verme Oranı

TCMB Politika Faizi ve Haftalık Repo
İhale Faizi Oranı
İkincil Piyasa Faiz Oranı
TCMB Borçlanma Oranı GLP Borçlanma Oranı

10:00 11:00 16:00 17:00 Saatler

Bankalararası + APİ Geç Likidite Penceresi

(GLP)
Kaynak: TCMB