Uczniowie z deficytami kompetencji i

zaburzeniami sprawności językowych

Patrycja Konieczko, Agnieszka Stachura

II KWWP SUM
 Ponad 70% dzieci mówi niedbale,
niewyraźnie, krzykliwie lub zbyt cicho, nie
otwierając właściwie ust przy wymawianiu
samogłosek [a], [o], [u], ,,połykając” końcowe
głoski w wyrazach, mówiąc na wdechu. Około
20% dzieci ma wady wymowy. Natomiast dzieci ze
specyficznym zaburzeniem językowym stanowią
od 3 do 7% populacji. Chłopców z tym
zaburzeniem jest prawie trzy razy więcej niż
dziewczynek.
 Zaburzenia funkcji językowych, niezależnie od ich przyczyny,
dotyczą znacznej części dzieci u progu i na wczesnych etapach
edukacji szkolnej. Tymczasem brak porozumienia w obrębie
terminologii naukowej, medycznej i w obszarze orzecznictwa
oświatowego oraz brak określonych standardów postępowania
diagnostycznego utrudnia organizowanie sprawnego i adekwatnego
systemu pomocy dla dzieci dotkniętych tego typu trudnościami.

Umiejętności językowe warunkują efektywną komunikację,

interakcję i dobre relacje międzyludzkie, są także podstawą sukcesu
edukacyjnego i zawodowego, co ma bezpośrednie przełożenie na
dobrostan jednostki, a zatem powinny być przedmiotem szczególnej
troski polityki edukacyjnej i wczesnej interwencji psychologiczno-
pedagogicznej.
Rozpoczęcie nauki szkolnej wprowadza radykalne zmiany w warunkach
życia dziecka. Przed dzieckiem stoją zupełnie nowe wymagania. Mimo, że
teoretycznie wypowiedzi powinny być już poprawne pod względem
fonetycznym i to, że dziecko już na początku szkoły ma w swoim słowniku
kilka tysięcy wyrazów i poprawnie buduje zdania w sensie wymagań języka
polskiego, to jednak musi ono zapanować nad swoimi ruchami i mową. U
dzieci posługujących się gwarą czy dialektem następuje zderzenie się z
językiem literackim. Mowa powoli odrywa się od działania, z którym była
ściśle związana, ale dzieci w pierwszych latach nauki szkolnej będą
wykazywać dużą rozpiętość w opanowaniu mowy. Mogą mieć na to wpływ
wcześniejsze opóźnienia w rozwoju mowy. Jeśli dziecko zaczęło mówić
dopiero w 2 – 3 roku życia, to nie możemy oczekiwać, aby w 6 – 7 roku
rozwój mowy mógł być w pełni zakończony. Będzie on opóźniony w
stosunku do standardów, choć zgodny z indywidualnym tempem rozwoju.
 Należałoby tutaj wspomnieć o szczególnych uwarunkowaniach
funkcjonowania mowy w omawianym okresie i wpływu następujących
czynników:

• czynniki biologiczne (uwarunkowania genetyczne, uszkodzenia lub

dysfunkcje układu nerwowego lub narządów mowy, słuchu i
wzroku),
• czynniki psychologiczne (stopień inteligencji, zaburzenia
wykształcenia funkcji poznawczych i językowych, emocje,
motywacja),
• czynniki środowiskowe (środowisko, w którym przebywa dziecko,
szkoła, pochodzenie terytorialne, przynależność do grupy
społecznej, wykształcenie rodziców, itp.).
W przypadku zaburzeń mowy dominują czynniki biologiczne i
psychologiczne. U dzieci o normalnym rozwoju mowy, czynniki
środowiskowe mają duży wpływ na mowę dziecka. W okresie
szkolnym zwiększa się zakres ról społecznych pełnionych przez
dziecko. Stopień opanowania mowy zaczyna wiązać się z tym,
jaką pozycję zajmuje dziecko w grupie rówieśniczej, a także
wpływa na oceny szkolne.
Rozwój sprawności artykulacyjnej dziecka w wieku szkolnym
przebiega automatycznie na płaszczyźnie zdobytych już
umiejętności, opanowywania wyrazów trudnych i posługiwania
się środkami ekspresji, takimi jak: akcent, intonacja, wysokość
tonu, naśladowanie mowy innych osób itp.
Skutki wad wymowy

Dzieci z zaburzeniami językowymi wskutek

niepowodzeń w komunikacji wywołujących frustrację mogą
mieć tendencję do zachowania agresywnego bądź
wycofywania się z kontaktu. Mają podwyższony poziom
lęku społecznego, odczuwają duży stres podczas kontaktów
społecznych oraz doświadczają poważnych trudności w
nawiązywaniu satysfakcjonujących relacji społecznych. Są
postrzegane jako mało atrakcyjni partnerzy w komunikacji
zarówno przez dzieci, jak i nauczycieli, bywają też ofiarami
przemocy ze strony rówieśników. Skutki tych trudności mogą
sugerować, że mamy do czynienia z depresją, zaburzeniami
emocjonalnymi bądź zaburzeniami zachowania.
Uświadomienie sobie wady wymowy w istotny sposób wpływa na postawę dziecka. Szczególnie w chwili
rozpoczęcia przez nie nauki szkolnej zauważa się szkodliwe skutki zaniedbań w kierowaniu rozwojem jego
wymowy. Stopień utrwalenia tych wad jest często tak duży, że staje się cechą wymowy danego człowieka.

Uczeń wadliwie mówiący, wg G. Demelowej jest dzieckiem "innym", odbiegającym od uczniowskiej normy tak
pod względem wyników w nauce, jak i pewnych stereotypów zachowania się i reakcji emocjonalnych. Dzieci te
tworzą typ ucznia niepełnowartościowego, zagubionego wśród rówieśników w pełni sprawnych i
zrównoważonych, z którymi stają do nierównej konkurencji. Zdarza się, że dzieci z klasy wyśmiewają kolegę,
przedrzeźniają go. Wada wymowy jest między innymi czynnikiem prowokującym złośliwość kolegów w klasie,
na przerwie i poza szkołą.

W dziecku zaczyna się wytwarzać poczucie małej wartości, staje się nieśmiałe, unika kolegów. Nawet te dobrze
przygotowane nie lubią odpowiadać w klasie, bo " dzieci się śmieją", bo " pani jest niecierpliwa", podczas, gdy u
ich dobrze mówiących rówieśników występuje jedynie obawa przed złym stopniem.
Dzieci, które źle mówią, odsuwane są od udziału w imprezach szkolnych: recytacjach, inscenizacjach, gdyż
zarówno one same, jak i nauczyciele boją się podjąć takiego ryzyka.

Nie lepsza jest sytuacja tych dzieci poza szkołą. W domu często dokucza im rodzeństwo, a rówieśnicy na
podwórku. Dzieci te często (mimo zachodzących zmian w tym kierunku, tolerancji i zrozumienia tych osób)
pozostają jeszcze w społecznej izolacji ("nie chodzę do kolegów", "nie chcą do mnie przychodzić").
Zaburzenia mowy, a wśród nich występujące jąkanie mogą przyczynić się do wywołania u
dziecka różnorakich wtórnych zaburzeń uczuciowych. Według Haliny Spionek dzieje się tak
wówczas, gdy z powodu nieprawidłowego rozwoju mowy dziecko napotyka trudności w
kontaktach z otoczeniem i gdy jego defekty wywołują niewłaściwe reakcje ze strony
rówieśników oraz osób dorosłych. Dziecko staje się markotne, agresywne, mniej odporne
na krytykę. Unika zajęć wymagających mówienia, mimo że wcześniej brało w nich udział.
Chodzi tutaj o rozmowy z gośćmi, zadawanie pytań na lekcjach, opowiadanie, głośne
czytanie itd.
Większość badaczy zajmujących się zaburzeniami mowy u dzieci nie tylko podkreślają,
jakie są skutki w sferze emocjonalnej dziecka. Podkreślają, że uczniowie przejawiający tego
typu zaburzenia natrafiają na różnorodne trudności w opanowaniu umiejętności szkolnych
i częściej od swoich rówieśników doznają niepowodzeń w nauce. A co za tym idzie
zaburzenia rozwoju mowy występują zdecydowanie częściej wśród uczniów doznających
trudności i niepowodzeń w nauce, niż w ogólnej populacji szkoły.
Związek zaburzeń mowy z trudnościami w nauce ma charakter dwustronny. Z jednej
strony zaburzenia mowy przyczyniają się do powstawania trudności w nauce, z drugiej
strony przedłużające się niepowodzenia w nauce, powodują powstawanie zaburzeń mowy.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 w
sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w
publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach uwzględnia uczniów z
zaburzeniami komunikacji językowej. Precyzuje ono, że zaburzenia komunikacji
językowej to:

Zaburzenia języka:
• zaburzenia składni,
• trudności w opanowaniu form gramatycznych,
• trudności z organizacją tekstu,
• kłopot z nabywaniem nowego słownictwa,
• trudność z używaniem zwrotów adekwatnie do sytuacji,
• nieumiejętność spójnego wypowiadania się,
• inne (wynikające z zaburzeń).
Zaburzenia mowy:

• artykulacji np. niepoprawne wymawianie głosek,

• fonacji np. mówienie z dużym wysiłkiem, mówienie bardzo
głośne,
• płynności mowy np. jąkanie.

Zazwyczaj uczniowie z zaburzeniami komunikacji językowej

objęci są opieką logopedyczną na terenie placówki lub w
poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Niekiedy jednak
nauczyciel otrzymuje jedynie diagnozę logopedyczną.
Przykładowa diagnoza logopedyczna ucznia z zaburzeniami mowy

Rozumie proste komunikaty słowne. Przejawia duże zainteresowanie

mówieniem. W wypowiedziach zdarzają się niepoprawne formy
gramatyczne, a także niepoprawne użycia konstrukcji przyimkowych
(agramatyzmy). Rozumie proste zależności przyczynowo-skutkowe.
Prozodia charakteryzuje się zbyt szybkim tempem. W budowie
aparatu artykulacyjnego zauważono podniebienie gotyckie oraz
diastemę i liczne ubytki zębów. Sprawność aparatu artykulacyjnego
jest obniżona. Występuje nawykowe oddychanie przez usta. Niski
pułap pamięciowych mechanizmów mowy. Lateralizacja
skrzyżowana. Opóźniony rozwój mowy – przesunięcie poszczególnych
etapów w stosunku do norm rozwojowych. Ograniczony zasób
słownictwa czynnego. Liczne elizje, substytucje, uproszczenia
(parasygmatyzm, mogirotacyzm, ubezdźwięcznianie, nosowanie)
Zaburzenia mowy, języka i komunikacji łączą się ze wszystkimi rodzajami
niepełnosprawności, a bezpośrednio lub pośrednio także z większością
innych specjalnych potrzeb edukacyjnych. Sprawność językowa i
komunikacyjna jest przy tym bazą do zdobywania wszelkich doświadczeń,
do uczenia się. Zatem dobra diagnoza i skuteczne wsparcie w tym zakresie
to podstawa edukacji w ogóle.

Warto dodać, że w przypadku niepełnosprawności sprzężonych problemy

uczniów są nie tylko prostą kompilacją wynikającą z pojedynczych
zaburzeń – poszczególnych niepełnosprawności, lecz mogą się one
multiplikować. Na przykład dzieci głuchoniewidome mają więcej
problemów rozwojowych niż dzieci (tylko) z ograniczonym wzrokiem i
(tylko) z ograniczonym słuchem.
Oto zaburzenia komunikacji językowej, które mogą wystąpić u uczniów:

• Dyslalia
• Jąkanie
• Oligofazja
• Mowa osób słabosłyszących i niesłyszących
• Mowa osób z autyzmem
• Mowa osób z zespołem Aspergera
• Afazja
• Dyzartria
• Nerwice mowy
• Schizofazje
 DYSLALIA
To nieprawidłowość w realizacji jednej głoski, wielu głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich
głosek. Zachowane są rytm, melodia i akcent. Sama mowa jest mało zrozumiała lub zupełnie
niezrozumiała.

W obrębie dyslalii wyodrębnia się następujące wady wymowy:

• sygmatyzm (seplenienie) – nieprawidłowa realizacja głosek: [s, z, c, dz], [sz, ż, cz, dż], [ś, ź, ć, dź],
• rotacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski [r],
• kappacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski [k],
• gammacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski [g],
• lambdacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski [l],
• betacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski [b], nieprawidłowa artykulacja głosek [t], [d], [l], [b],
[k], [g],
• nosowanie,
• mowa bezdźwięczna – wymawianie głosek dźwięcznych jak ich bezdźwięcznych odpowiedników
[np. g = k].
 WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI:
• Terapia logopedyczna – ćwiczenia oddechowe,
ćwiczenia narządów mowy, ćwiczenia
artykulacji.
• Korygujemy wypowiedzi ucznia w sposób
delikatny, nieuwłaczający jego godności.
• W uzasadnionych przypadkach oprócz terapii
logopedycznej wskazana jest terapia
pedagogiczna, gdyż dyslalii bardzo często
towarzyszą błędy w pisowni wyrazów.
 JĄKANIE
Zaburzenie płynności mowy o charakterze
dynamicznym, które ujawnia się w procesie
komunikacji słownej, przejawiające się w
różnorodny sposób: od powtarzania,
przeciągania czy wtrącania głosek, sylab bądź
wyrazów do wyraźnych przerw w toku mowy.
Wyzwala to lęk przed mówieniem (logofobię) i
unikanie kontaktów werbalnych.
 WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI:

• Terapia logopedyczna – ćwiczenia oddechowe, relaksacyjne, artykulacyjne.

Wskazania do pracy:

• poświęcać dziecku wystarczającą ilość czasu,

• nie poprawiać dziecka częściej niż to konieczne,
• być wzorem mówienia,
• pozwolić dziecku mówić w swoim imieniu,
• jeśli jest to możliwe, zamiast wypowiedzi ustnych stosować formy pisemne,
• potwierdzać, że nic się nie stanie, jeżeli dziecko w czasie mówienia utknie w martwym
punkcie,
• patrzeć na dziecko w czasie mówienia, nie uciekać wzrokiem, gdy ma trudności,
• zwolnić własne tempo mówienia, by uświadomić dziecku, że macie dużo czasu,
• używać słów zrozumiałych dla dziecka,
• zasada, by nie zauważać jąkania uważana jest za fałszywą.
 OLIGOFAZJE
Niedokształcenie mowy u osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Objawy:
Zaburzenia mowy
• zaburzenia żucia i połykania
• zaburzenia oddychania
• nieprawidłowości fonacji
• niewyraźna artykulacja
Zaburzenia języka
• ubóstwo leksykalne
• agramatyzmy
• trudności w komunikowaniu potrzeb, opowiadaniu obrazka, formułowaniu
myśli
• problemy z opanowaniem czytania i pisania
 WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI

• Terapia logopedyczna – ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne,

leksykalne, gramatyczne, ćwiczenia funkcji poznawczych.

Wskazania do pracy nad komunikacją werbalną:

• otaczanie i zainteresowanie mową,
• umożliwienie funkcjonowania społecznego,
• stymulacja rozwoju dziecka,
• rozwijanie komunikacji niewerbalnej,
• prowokowanie do nazywania przedmiotów w otoczeniu dziecka,
• komentowanie każdej wykonywanej czynności,
• rozmowa podczas każdej czynności wykonywanej z dzieckiem,
• w uzasadnionych przypadkach stosowanie alternatywnych metod komunikacji.
MOWA OSÓB SŁABOSŁYSZĄCYCH I NIESŁYSZĄCYCH

Objawy:
• Zaburzenia oddychania, fonacji, artykulacji,
prozodii.
• Agramatyzmy, ubóstwo leksykalne.
• Zaburzenia percepcji mowy.
 WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI:
Zajęcia logopedyczne – ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne, słuchowe, czytania z ust,
leksykalne, gramatyczne.

Wskazania do pracy nad komunikacją werbalną:

• stymulacja rozwoju językowego (ściśle związana z aktywnością poznawczą podczas codziennych
interakcji komunikacyjnych),
• stwarzanie warunków do sytuacji dialogowych,
• bogacenie zasobu leksykalnego,
• nauka form gramatycznych w mowie spontanicznej,
• wczesna nauka czytania.

Dostosowanie otoczenia:
• uczeń powinien zajmować odpowiednie miejsce w klasie, w pierwszej ławce,
ławki powinny być ustawione tak, by uczeń miał możliwość obserwować zarówno nauczyciela, jak i kolegów,
• źródło światła powinno znajdować się za uczniem, by twarz nauczyciela była odpowiednio
• oświetlona,
• nauczyciel nie powinien przemieszczać się po klasie,
• nauczyciel nie powinien jednocześnie pisać i mówić.
 MOWA OSÓB Z AUTYZMEM
Występuje zaburzenie w kontaktach społecznych i komunikacji oraz częściowa lub
całkowita nieznajomość języka.

Objawy:
• Zaburzenia komunikacji werbalnej (pojedyncze nic nie znaczące sylaby [dy-dy, miu-
miu] i pozawerbalnej (mimika, postawa ciała, gesty).
• Często brak rozumienia mowy, mowa zewnętrzna traktowana jak hałas.
• Zachowana „mowa wewnętrzna”.
• Odwracanie zaimków – „ty” zamiast „ja”, „nie chcesz już” zamiast „nie chcę już”.
• Występowanie echolalii.
• Nieprawidłowy rytm, intonacja, modulacja, tempo, wysokość.
• Prawie całkowita literalność, czyli dosłowność rozumienia i wytwarzania mowy –
analogie i metafory mogą być nierozumiane.
• Ograniczone, powtarzane i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i
działania.
 WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI:

• Zajęcia logopedyczne – ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne,

ćwiczenia mowy dialogowej, językowe.
• Rozwijanie komunikacyjnego aspektu mowy na bazie pozawerbalnych i
werbalnych metod komunikacji: gestu, naśladownictwa, dotyku.
• Wzbogacanie znaczeniowego aspektu mowy, rozumienia nazw przedmiotów,
osób, zwierząt na podstawie ilustracji lub wydawanych poleceń.
• Nauka czynnego użycia nazw, udzielanie odpowiedzi na proste pytania.
• Zrozumienie nazw prostych czynności w poleceniach wykonywanych przez
ucznia.
• Ćwiczenia sensomotoryczne.
• Współpraca z innymi specjalistami psychologiem, terapeutą, lekarzem oraz z
rodzicami dziecka.
• W uzasadnionych przypadkach, stosowanie alternatywnych metod
komunikacji.
MOWA OSÓB Z ZESPOŁEM ASPERGERA
Nie obserwuje się istotnych klinicznie różnic w rozwoju mowy. Zaburzenie mowy wiąże się z brakiem
samokrytycyzmu, brakiem logicznego argumentowania własnych wypowiedzi, problemami z budowaniem
tekstów, trudnościami z rozumieniem związków przyczynowo-skutkowych i złożonych struktur wypowiedzi.

Objawy:
• Brak samokrytycyzmu
• Brak logicznego argumentowania własnych wypowiedzi
• Problemy z budowaniem tekstów
• Trudności z rozumieniem związków przyczynowo-skutkowych i złożonych struktur wypowiedzi
• Dosłowna interpretacja wypowiedzi
• Zaburzona prozodia
• Pedantyczna mowa
• Używanie niezwykłych słów
• Wokalizacja myśli
• Problem z komunikacją pozawerbalną
• Ograniczone lub niewłaściwe stosowanie mimiki
• Ograniczony zakres gestów, nienaturalna postawa
• Sztywne spojrzenie – zbyt długie wpatrywanie się
• Ograniczone odczytywanie sygnałów niewerbalnych
 WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI:

• Terapia logopedyczna – ćwiczenia oddechowe,

ćwiczenia prozodyczne, ćwiczenia słuchowe
• Ćwiczenia językowe: słownikowe (adekwatne
użycie słów) i gramatyczne
• Zajęcia z zakresu komunikacji werbalnej i
pozawerbalnej
 AFAZJA
Częściowa lub całkowita utrata znajomości języka, wynikająca z uszkodzenia pewnych struktur
mózgowych.

• Afazja percepcyjna – zaburzenia percepcji słuchowej. Występują trudności: rozumienia, powtarzania

słów, nazywania przedmiotów (wypowiadanie słów o podobnym brzmieniu: góra – kura, buda–
burza), trudności w aktualizacji pojęć. Zachowana jest poprawność artykulacyjna. Uczniowie słyszą
słowa, ale ich nie rozpoznają, nie rozumieją. Występują zaburzenia słuchu fonematycznego.

Objawy:
Trudności w rozumieniu mowy:
• nie odpowiadają na pytania,
• udzielają bezsensownych odpowiedzi,
• echolalicznie powtarzają pytania,
• lepiej rozumieją zdania krótkie, proste.
Zaburzona ekspresja słowna:
• zasób leksykalny pozornie bogaty, ale używany nieadekwatnie,
• przeważają czasowniki i rzeczowniki,
• wymowa głosek jest prawidłowa, ale wyrazów – zaburzona,
• uczniowie nie poprawiają się,
• posługują się krótkimi zdaniami, równoważnikami zdań.
Komunikują się innymi środkami ekspresji: gesty, bogata mimika, migi.
Afazja ruchowa – zachowane rozumienie, ograniczenie mowy spontanicznej,
parafazje głoskowe (gołwa), obrastanie (mlampa), opuszczanie (lampa –
lapa), trudności w powtarzaniu, zniekształcenia (zaburzenia artykulacji).

Objawy:
• Trudności w wypowiadaniu słów
• Dzielenie słów na sylaby
• Ciche przygotowywanie się do wypowiedzenia
• Szybkie zapominanie słów
• Ubogie słownictwo
• Agramatyzmy
• Poprawianie swojej wypowiedzi
• Zachowane rozumienie
 WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI:

• Terapia logopedyczna usprawniająca rozumienie i

nadawanie mowy według określonych etapów
postępowania.
• Zajęcia ogólnorozwojowe – rozwijanie sprawności
umysłowej, ćwiczenia uwagi i koncentracji.
• Zajęcia słuchowo-ruchowe – gimnastyka, logorytmika,
relaksacja, umuzykalnienie.
• Zajęcia wzrokowo-ruchowe – orientacja w schemacie
ciała i przestrzeni, koordynacja wzrokoworuchowa.
 DYZARTRIA
Są to zaburzenia oddechowo-fonacyjno-artykulacyjno-prozodyczne
spowodowane uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających aparat
mówienia (np. u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym). W dyzartrii
występują trudności z wypowiedzeniem słowa, nierzadko trudności z
wytworzeniem głosu. „Mowa wewnętrzna” jest zachowana. Uczeń z
zaburzeniami dyzartrii potrafi przeczytać, napisać i zrozumieć tekst.

Objawy:
• Oddech – duszność w czasie mówienia, krótkie frazy
• Fonacja – głos chrapliwy, monotonny, niski, słaby, zatrzymywanie głosu
• Artykulacja – niedokładna, zniekształcanie głosek, nosowość,
bezdźwięczność
• Prozodia – monotonia, zwolnione tempo, zaburzenia akcentu
 WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI:

• Terapia logopedyczna – ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia

fonacyjne, ćwiczenia usprawniające pracę narządów
artykulacji, ćwiczenia artykulacyjne.

Ćwiczenia językowe:
• tworzenie liczby mnogiej,
• rozumienie stosunków przestrzennych,
• tworzenie ciągów wyrazowych,
• tworzenie analogii werbalnych,
• budowanie zdań,
• układanie opowiadania.
 NERWICE MOWY
• Mutyzm – zaprzestanie mówienia z przyczyn
psychologicznych, leżących poza aparatem mowy.
• Afonia (bezgłos) – utrata mowy głośnej przy zachowaniu
mowy szeptem. Afonia może być spowodowana zmianami
chorobowymi strun głosowych lub krtani. Najczęściej
jednak o podłożu nerwicowym (nerwica histeryczna).
Wymaga porady laryngologicznej.

WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI:

• Zalecana terapia z psychologiem, psychoterapeutą i
psychiatrą
 SCHIZOFAZJE
Mowa osób cierpiących na choroby psychiczne.

U uczniów obserwujemy:
• zaburzenia hiperkinetyczne (np. wiercą się, wyrywają się do odpowiedzi, robią
bałagan wokół siebie),
• zaburzenie zachowania (np. bójki, kradzieże, wagary, kłamstwa, niszczenie własności),
• zaburzenia funkcjonowania społecznego,
• tiki – mimowolne, szybkie ruchy (także pochrząkiwanie, pokaszliwanie, echolalia).

Objawy:
• Ubóstwo treści
• Zbaczanie wypowiedzi
• Nielogiczność
• Rozkojarzenie
• Neologizmy
• Echolalie
 WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI:

• Chwalimy za starania.
• Zachęcamy do nauki i ćwiczenia czytania.
• Znajdujemy okazje do wspólnej rozmowy na
znany temat.
• Stwarzamy przyjazną, pozytywną atmosferę.
Gdy rozpoczynamy pracę z niemówiącym dzieckiem z
niepełnosprawnością, często zadajemy sobie pytanie, od czego
zacząć udzielanie pomocy, jak stymulować jego rozwój językowy.
Podczas diagnozy możliwości komunikacyjnych dziecka
niemówiącego ważna jest właściwa interpretacja jego zachowań.
Badamy wówczas dziecko w roli odbiorcy komunikatu, sprawdzając
rozumienie mowy, sytuacji oraz znaczenie sposobu mówienia- czyli
dobór i liczbę słów. Kolejnym aspektem diagnozy jest zachowanie
dziecka w roli nadawcy, analizujemy między innymi: werbalne i
niewerbalne sposoby przekazywania komunikatu, używane symbole
oraz słownik czynny. Istotne jest również zdobycie wiadomości o
umiejętności uczestniczenia dziecka w dialogu.
Przyglądamy się temu, czy dziecko posiada umiejętność naśladowania, czy potrafi
podtrzymywać temat oraz czy posiada umiejętność obserwacji. Rozpoznanie możliwości
komunikacyjnych dziecka powinno dać odpowiedź na następujące pytania:

• w jaki sposób dziecko komunikuje swoje potrzeby?

• w jaki sposób wyraża emocje?
• w jaki sposób przekazuje informacje?
• w jaki sposób zadaje pytania?
• a w jaki sposób odmawia, sprzeciwia się?
• w jaki sposób poznaje świat, co o nim wie i jak wykorzystuje tę wiedzę?
• w jaki sposób rysuje, korzysta z komputera?
• w jaki sposób bawi się samodzielnie?
• w jaki sposób dokonuje wyboru?
• w jaki sposób wskazuje przedmioty, symbole?
• w jaki sposób osoby dorosłe powinny się zwracać do dziecka by komunikat był dla niego
zrozumiały?
Ustalenie zakresu słownictwa i umiejętności
komunikacyjnych opanowanych przez dziecko
niemówiące, a jakie znajdują się w sferze jego
najbliższego rozwoju, jest podstawą wszelkich działań
edukacyjnych. Takie postępowanie bez wątpienia
wymaga wiele czasu oraz odpowiedniego przygotowania
zadań, tak by były one dla dziecka zabawą a nie
egzaminem. Dlatego osoby rozpoznające możliwości
dziecka zobligowane są do odpowiedzi na pytanie „co
potrafi i co może dziecko”, a nie „czego robić nie może”.
Podczas pracy z dzieckiem z zaburzeniami komunikacji językowej potrzebne są:

• właściwie i rzetelnie postawiona diagnoza oraz decyzja specjalistów o zastosowaniu

alternatywnych lub wspomagających metod komunikacji. Bardzo dobrze, gdy to
pojawi się już na poziomie wczesnego wspomagania lub co najmniej podczas edukacji
przedszkolnej,

• indywidualny system komunikacji językowej, który jest oparty na znakach językowych,

• pomoc w nauce rozumienia i ekspresji zarówno na poziomie przed językowym jak i

językowym,

• opieka terapeuty, która będzie opieką stałą podczas niej będzie budowany
indywidualny system komunikacji,

• czas, kiedy uczeń będzie uczył się alternatywnej lub wspomagającej formy
komunikacji, która będzie mu służyła zarówno w klasie, jak również podczas zajęć
indywidualnych,
• odpowiednio poinformowani nauczyciele, którzy będą używać alternatywnego
języka, a także będą go respektować i rozwijać system komunikowania się ucznia,

• materiały dydaktyczne wykorzystujące język alternatywny,

• proces dydaktyczny, który będzie uwzględniał i wykorzystywał specyficzny sposób

komunikowania się ucznia,

• urządzenia techniczne (komunikatory) oraz komputer wyposażony w specjalistyczne

peryferia,

• oprogramowanie, które będzie pozwalało operować językiem alternatywnym

zintegrowane z syntezatorem mowy,

• odpowiednie dostosowania do sprawdzianów i egzaminów a także specjalne

wytyczne dotyczące nauki języków obcych.
Ogólne wskazówki do pracy z dziećmi z zaburzeniami
komunikacji językowej o których powinni pamiętać
zarówno rodzice jak i nauczyciele:
• Mów z twarzą zwróconą do dzieci, do klasy i utrzymuj kontakt
wzrokowy, żeby skupić uwagę rozmówcy, uczniów.
• Złożone instrukcje formułuj w postaci prostych i zrozumiałych
części.
• Minimalizuj wszelkie zakłócenia podczas rozmowy, lekcji (szmer,
rozproszenie, znudzenie, zmęczenie).
• Zachęcaj dziecko, uczniów do nauki własnej z wykorzystaniem
technik audiowizualnych.
• W czasie wypowiadania się dziecka, ucznia nie przerywaj mu,
nie dopowiadaj, nie poprawiaj.
• Ważne informacje formułuj jasno i zwięźle.
 Bibliografia
• Balejko A, Diagnoza i terapia osób z afazją, Białystok 2003
• Bobińska K., Pietras T., Gałecki P. (2012), Niepełnosprawność intelektualna- etiopatogeneza, epidemiologia,
diagnoza, terapia, Wydawnictwo Continuo, Wrocław
• Domaradzka-Kowalska J, Przewodnicy w świecie ciszy, Kraków 2008
• Gunia G., Terapia logopedyczna dzieci z zaburzeniami słuchu i mowy, Kraków 2006
• Jauer-Niworowska O., Dyzartria nabyta, Warszawa 2009
• Kaczmarek L. (1988), Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin, Wydawnictwo Lubelskie
• Kochańska M., „ Problemy związane z diagnozowaniem zanurzeń rozwoju językowego i ich konsekwencje dla
edukacji” [w:] Psychologia wychowawcza nr 11/2017
• Kostecka W. (2000), Dziecko i jąkanie, Lublin PTL
• Mystkowska H.(1970),Właściwości mowy dziecka sześcio- siedmioletniego, Warszwa, PZWS
• Podgórska-Jachnik D. „Wspomaganie uczniów z zaburzeniami mowy, języka i komunikacji w edukacji
włączającej” [w:] Edukacja 2018, 4(147)
• Spałek E., Piechowicz - Kułakowska C. (1996), Jak pomóc dziecku z wadą wymowy, Kraków Oficyna Wydawnicza
Impuls
• Spionek I. (1981), Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, Warszawa PWN.
• Tarkowski Z., Jąkanie wczesnodziecięce, Warszawa 1992

Jak organizować edukację uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi?

Przewodnik wydany przez MEN, Warszawa 2010