LOGIC HỌC

Khoa Khoa học cơ bản

Th.s Lê Thị Trường Giang

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM
 KHÁI NIỆM

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Nội dung
I. Khái quát về khái niệm

II. Định nghĩa khái niệm

III.Các thao tác logic đối với khái niệm

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Yêu cầu bài giảng
1. Sinh viên hiểu được bản chất của Khái niệm.
2. Sinh viên hiểu được cấu trúc của Khái niệm (Nội
hàm và Ngoại diên của Khái niệm).
3. Sinh viên biết cách định nghĩa Khái niệm và từ, xác
định lỗi định nghĩa Khái niệm.
4. Sinh viên thực hiện chính xác việc phân chia Khái
niệm.

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Khái quát về khái niệm

1. Định nghĩa
Khái niệm là hình thức của tư duy trừu tượng, phản ánh
một lớp các đối tượng thông qua các đặc trưng cơ bản
của các đối tượng đó.

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

Đeo kính Biết tư duy
Động vật Sử dụng công cụ lao động
Sử dụng ngôn ngữ
Xăm mình
NGƯỜI
2. Khái niệm và từ
 Khi hình thành khái niệm con người đặt tên bằng từ
hay cụm từ.
 Như vậy từ hay cụm từ là vỏ vật chất của khái niệm

Bình = Từ

Nước = Khái niệm

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

2. Khái niệm và từ

Một từ biểu
Mai: hoathị nhiều
mai, ngàykhái
mai, niệm
cái mai

NhiềuTổ
từquốc,
biểuGiang
đạt cùng
sơn,một khái niệm
Đất nước

Từ không biểu
Bầy,đạt khái
đàn, niệm nào
đống…

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

2. Kết cấu của khái niệm

NGOẠI
NỘI HÀM
DIÊN
CHẤT LƯỢNG

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Nội hàm

NộiNGUYÊN
SỐ hàm là tậpTỐhợp tất cả các dấu hiệu làm cơ sở cho
 Những số tự nhiên chỉ chia hết cho 1 và chính nó
việc khái quát hóa và tách riêng ra thành một lớp các
CÁ
đối tượng
 Bơi bằng phản
vây, sống ánhnước,
dưới trong thở
kháibằng
niệm.
mang

Là tập hợp tất cả các dấu hiệu cơ bản của

đối tượng phản ánh trong đối tượng

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Ngoại diên

SỐ NGUYÊN TỐ
Ngoại diên
 2, 3, của khái niệm là tập hợp
5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29….tất cả các đối tượng
CÁ
có các dấu hiệu nêu trong nội hàm của khái niệm
 Cá heo, cá chép, cá rô phi…

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

2. Các loại khái niệm
a. Căn cứ theo số lượng đối tượng trong ngoại diên

Khái niệm rỗng

Khái niệm đơn nhất

Khái niệm chung

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Khái niệm rỗng

 Khái niệm ảo, khái niệm giả

Chúa trời Số tự nhiên lớn nhất

Người ngoài Thiên đàng

hành tinh
03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM
 Khái niệm đơn nhất

 Khái niệm mà ngoại diên chỉ gồm một đối tượng

Loài người
Số tự nhiên bé nhất

Số nguyên tố chẵn

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Khái niệm chung

 Khái niệm có ngoại diên chứa từ hai đối tượng trở lên

Luật sư Khoa học

Con
người

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

b. Căn cứ theo đặc điểm tồn tại của đối tượng trong
ngoại diên
Căn cứ theo nội hàm của khái niệm
Khái niệm cụ thể Khái niệm trừu tượng

 Thành phố  Tình yêu

 Trường học  Cái đẹp
 Ngôi nhà  Lòng biết ơn

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

1. Nội hàm càng sâu  Ngoại diên càng hẹp
Nội hàm càng cạn  Ngoại diên càng rộng
2. Trong công tác điều tra xét xử, việc xác định Nội hàm
và Ngoại diên có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.

Thanh niên

Thanh niên, Nam

Thanh niên, Nam, Sống trên

địa bàn Quận X

Thanh niên,
Nam, Sống
trên địa bàn X,
từ 20 – 28 tuổi
03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM
 Quan hệ giữa các khái niệm

Trùng lặp Không trùng lặp

Đồng Giao Bao Ngang Đối Mâu

nhất nhau hàm hàng lập thuẫn

A, B A B A B A B A A B
B
 QUAN HỆ TRÙNG LẶP

Quan hệ đồng nhất. Hai khái niệm đồng nhất khi chúng
có cùng ngoại diên. Nội hàm của chúng khác nhau.
Ví dụ:
“Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam” và “Hiến
pháp năm 1946”
1. Nguyễn Du, Tác giả truyện Kiều
2. Tứ giác có 4 cạnh bằng nhau, Hình bình hành
3. Khoa học tự nhiên, Vật lý
 QUAN HỆ TRÙNG LẶP

Quan hệ giao nhau. Các khái niệm là giao nhau nếu

ngoại diên của chúng có một phần trùng nhau.
Ví dụ :
“Sinh viên” và “Đoàn viên”
1. Giảng viên, Luật sư
2. Vật có màu vàng, Loài hoa
3. Người tâm thần, Người mất năng lực hành vi dân sự
 QUAN HỆ TRÙNG LẶP

Quan hệ bao hàm. Hai khái niệm là bao hàm nhau nếu
ngoại diên của khái niệm thứ nhất là một bộ phận của
ngoại diên khái niệm thứ hai.
Ví dụ:
“người Việt Nam” , “con người”.
1. Trẻ em, Người chăm sóc trẻ em
2. Thông tư, Văn bản dưới luật
3. Trái cam, Người bán trái cam
 QUAN HỆ ĐỐI LẬP

Ngang hàng. Hai khái niệm gọi là ngang hàng khi

chúng có quan hệ không trùng lặp và có một khái niệm
thứ ba mà cả hai khái niệm đó cùng phụ thuộc.

Ví dụ: khái niệm “cam” và “xoài" cùng được bao hàm

trong khái niệm “trái cây”.
1. Thông tư, Nghị định
2. Tay, Chân, Mắt, Mũi, Miệng
3. Tứ giác, Hình vuông
 QUAN HỆ ĐỐI LẬP

Hai khái niệm là đối lập nhau nếu: chúng cùng được
bao hàm trong một khái niệm thứ ba; tổng ngoại diên
của chúng nhỏ hơn ngoại diên khái niệm thứ ba đã nói.

Ví dụ, các khái niệm "người béo" và "người gầy”

A B
1. Chiến tranh chính nghĩa, Chiến tranh phi nghĩa
2. Sinh viên giỏi, Sinh viên kém
3. Cao, Thấp
 QUAN HỆ ĐỐI LẬP

Quan hệ mâu thuẫn. Hai khái niệm có quan hệ mâu

thuẫn với nhau nếu: chúng cùng được bao hàm trong
một khái niệm thứ ba; tổng ngoại diên của chúng vừa
bằng ngoại diên khái niệm thứ ba;
Ví dụ: “sinh viên giỏi”và “sinh viên không giỏi”, “người
tốt” và “người không tốt

A B
1. Cô gái đẹp, Cô gái xấu
2. Nóng, Lạnh
3. Chiến tranh chính nghĩa, Chiến tranh phi nghĩa
Vẽ sơ đồ Venn biểu diễn ngoại diên các khái niệm sau:
1. Thanh niên, Sinh viên, Vận động viên
2. Số tự nhiên, Số chẵn, Số lẻ
3. Đảng, Đảng CSVN, Đảng viên, Việt Nam
4. Hiến pháp, HP VN hiện hành, HP VN đầu tiên, HP
2013, HP 1946.
5. Người thành niên, Người chưa thành niên, Người
già, Trẻ em, Người.
6. Người trông trẻ, Trẻ em, Trẻ em mồ côi, Trẻ em lang
thang cơ nhỡ, Trại trẻ mồ côi
7. Cây ăn trái, nước cam, cây cam, cam ép, mứt cam.
 Định nghĩa
Là thao tác xác định nội hàm khái niệm hoặc ý nghĩa
của từ

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Định nghĩa từ Định nghĩa khái niệm
Định nghĩa duy danh Định nghĩa thực

Xác định Xác định

ý nghĩa của từ nội hàm khái niệm

Số nguyên tố chẵn là số 2. Số nguyên tố chẵn là số tự

nhiên,
chia hết cho 1, cho 2
và không chia hết cho số
nào khác.

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Định nghĩa tường minh Định nghĩa không tường
minh
Định nghĩa rõ ràng Định nghĩa không rõ ràng

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

Các loại định nghĩa
 Thông qua loại và hạng
 Thông qua nguồn gốc phát sinh
 Đệ quy
 Thông qua quan hệ với cái đối lập
 Thông qua văn cảnh
 Qua hệ tiên đề

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Thông qua loại và hạng

Luật sư là người tốt nghiệp ngành luật

Khái niệm Khái

Đặc trưng riêng
được định niệm
nghĩa loại

Hạng = Loại + Đặc trưng riêng

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

"Viên chức là công dân Việt Nam được tuyển dụng theo
vị trí việc làm, làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập
theo chế độ hợp đồng làm việc, hưởng lương từ quỹ
lương của đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của
pháp luật“ (Luật Viên chức, 2010)

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

Pháp luật là hệ thống những quy tắc xử sự mang tính
bắt buộc chung do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận
và đảm bảo thực hiện, thể hiện ý chí của giai cấp thống
trị và là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã hội phát triển
phù hợp với lợi ích của giai cấp mình.

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Định nghĩa liệt kê

 Liệt kê tất cả các đối tượng mà từ phản ánh

Vd: chữ số Ả Râp là các chữ số 1,2,3,4,5,6,7,8,9,0.

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ
đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người
chết” .
(Điều 679 Bộ luật Dân sự )
 Người bị buộc tội gồm người bị bắt, người bị tạm giữ,
bị can, bị cáo.
(Điều 4 Bộ luật tố tụng hình sự 2015)

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Định nghĩa đệ quy

Là định nghĩa trong đó các lớp đối tượng được khái

niệm chỉ được tách ra bằng cách xác định dần từng phân
lớp, và phân lớp sau xác định dựa vào phân lớp trước đã
xác định.

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

Gồm 3 phần:
1. Nêu một số đối tượng thuộc ngoại diên khái niệm
2. Nêu quy tắc để xác định các đối tượng còn lại dựa
vào đối tượng đã biết
3. Tuyên bố không còn đối tượng nào khác

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

Định nghĩa đệ quy tổ tiên:
• Bố mẹ của một người là tổ tiên của người ấy (trường
hợp cơ bản);
• Bố mẹ của tổ tiên một người bất kỳ là tổ tiên của
người ấy (bước đệ quy)
• Không còn trường hợp nào khác
Định nghĩa số tự nhiên :
• Số 0 là số tự nhiên
• Nếu n là số tự nhiên thì n+ 1 là số tự nhiên
• Không còn số tự nhiên nào khác

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Các quy tắc định nghĩa
Định nghĩa phải:
 Cân đối, đầy đủ.
 Không chứa vòng tròn logic.
 Rõ ràng, ngắn gọn.
 Không sử dụng nghĩa bóng, ẩn dụ.
 Không nên định nghĩa phủ định.

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Cân đối, đầy đủ.

Ngoại diên của khái niệm cần định nghĩa và ngoại diên
của khái niệm định nghĩa phải như nhau.
A: Ngoại diên của khái niệm cần định nghĩa
B : Ngoại diên của khái niệm định nghĩa
A = B: Cân đối, đầy đủ
A < B: Quá rộng
A > B: Quá hẹp

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 A=B
Cân đối
Hình vuông là hình chữ nhật có hai cạnh liên tiếp bằng
nhau (A=B)
Quá rộng
Hình bình hành là tứ giác có hai cạnh song song với
nhau.(A<B)
A B
Quá hẹp
Giáo viên là người làm nghề dạy học ở bậc phổ thông
(A>B)
A B
 Không chứa vòng tròn Logic

Ví dụ vi phạm:
 Thiếu úy là sĩ quan quân đội dưới trung úy.

Trung úy là sĩ quan quân đội trên thiếu úy.

 Chứng cứ buộc tội là chứng cứ khẳng định một hành
vi là có tội.

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Rõ ràng, ngắn gọn
Ví dụ vi phạm:
Đạo đức là:
 Cách thể hiện nét đẹp trong phong cách sống của một
người
 Hệ thống các quy tắc, chuẩn mực xã hội mà nhờ đó
con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình cho
phù hợp với lợi ích của cộng đồng, của xã hội.
 Sống có chuẩn mực và không vi phạm các nguyên tắc
cộng đồng
03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM
 Không sử dụng nghĩa bóng, ẩn dụ

 Yêu cầu đầu tiên và quan trọng nhất của định nghĩa
khái niệm là xác định nội hàm và ngoại diên.
 Vi phạm yêu cầu này khiến người đọc, người nghe có
thể hiểu định nghĩa khác với định nghĩa người nghe
đưa ra.

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

Ví dụ vi phạm:
Triết học là tinh hoa của nhân loại.
Thời gian là khách bốn phương.
Thanh xuân là cơn mưa rào, dù biết bị ướt mưa nhưng
vẫn muốn đắm mình trong đó.
Pháp luật là sức mạnh của chính phủ.

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 Không nên định nghĩa phủ định
 Chỉ định nghĩa phủ định khi không thể định nghĩa
khẳng định.
Ví dụ:
 Người vô thần là người không tin vào thần thánh.
 Khí trơ là NTHH không tham gia vào các phản ứng
với những nguyên tố khác.
 Đạo là cái mắt không thấy, tai không nghe, tay không
nắm được, đón nó thì không thấy đầu, theo nó thì
không thấy đuôi.
 Sống không là chết.
03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM
Xác định lỗi định nghĩa các khái niệm trong
các ví dụ trên
1. Rượu là đồ uống chứa cồn rượu.
2. Đồng phạm là trường hợp có hai người cố ý thực
hiện tội phạm.
3. Hình thoi là tứ giác có bốn cạnh bằng nhau.
4. Quảng cáo là sức mạnh của cạnh tranh.
5. Con người không phải là thiên thần.
6. Con người là động vật đi bằng hai chân và không có
lông vũ. (Platon)
7. Hàng xuất khẩu là hàng xuất khẩu nước ngoài.
 III. Các thao tác logic đối với khái niệm

1. Mở rộng khái niệm

 Đi từ một khái niệm đến khái niệm khác bao hàm nó.

HTKT – XH
HTKT –
XH Công HTKT –
xã nguyên XH Công
thủy xã nguyên
thủy

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 III. Các thao tác logic đối với khái niệm

2. Thu hẹp khái niệm

 Đi từ một khái niệm đến khái niệm khác mà nó bao
hàm.

HTKT – XH
HTKT –
HTKT – XH Công
XH Công xã nguyên
xã nguyên thủy
thủy

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

3. Phân chia khái niệm
Tách ngoại diên của khái niệm, tạo các khái niệm mới
với ngoại diên là các phần được tách

HTKT - XH CXNT
HTKT -XH CHNL
HTKT - XH PK
HTKT – XH HTKT - XH TBCN
HTKT - XH CSCN

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 4. Quy tắc phân chia khái niệm

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

Quy tắc phân chia khái niệm
1. Nhất quán – dùng 1 cơ sở phân chia

Nam
Nữ
CON NGƯỜI
Trẻ em
Người lớn

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 3. Không trùng lặp

ĐỘNG VẬT

Không Có xương
Có vú
xương sống sống

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM

 4. Không vượt cấp

Sinh thể  Vi sinh vật

ĐV có xương sống sai
ĐV không có xương sống

Sinh thể Vi sinh vật

Sinh vật Thực vật
Động vật ĐV không có xương sống
ĐV có xương sống
 BÀI HỌC KẾT THÚC

03/03/2024 ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM