GENEL İKTİSAT

TÜKETİCİ DAVRANIŞI TEORİSİ

Dersin Yardımcı Kitabı: “Temel Ekonomi”, Prof.Dr. Tümay ERTEK
TÜKETİCİ DAVRANIŞI TEORİSİ

Talebin gerisinde tüketici davranışı, arzın gerisinde

de firma davranışı bulunur.
Tüketici davranışı azalan marjinal fayda
teorisine, firma davranışı da artan marjinal maliyet
teorisine dayanır.

2
 MARJİNAL FAYDA VE TÜKETİCİ
■ DENGESİ
Tüketici mal ve hizmetler satın alıp bunları tüketerek
ihtiyaçlarını karşılar ve bundan haz duyar, hoşnut olur.
■ Tüketicinin bir mal veya hizmeti satın alıp tüket­mesi sonucu
elde edeceği haz veya mutluluğa ekonomide fayda denir.
■ Belli bir noktaya kadar, bir mal veya hizmetin tüketimi
arttıkça, o mal veya hizmetin tüke­timinden elde edilen haz
(fayda) da artar.

3
 TOPLAM FAYDA VE MARJİNAL
FAYDA
 Bir mal veya hizmetten belli bir miktarda tüketildiği zaman
elde edilen fayda­ya toplam fayda (total utility = TU) denir.

 Bir mal veya hizmetten bir birim fazla veya bir birim az
tüketildiği zaman top­lam faydada meydana gelecek
değişmeye marjinal fayda (marginal utility = MU) denir.

4
TOPLAM FAYDA VE MARJİNAL
FAYDA

5
 AZALAN MARJİNAL FAYDA
 KANUNU
Bir mal veya hizmet tüketiminde, her ilave birimden daha
az fayda elde edil­mesi durumuna Azalan Marjinal Fayda
Kanunu denir.

 Örnekte de, azalan marjinal fayda kanununa göre ilk

baklava diliminden başlayıp, her ilave dilimde marjinal
fayda azalmış, bir noktada sıfır olmuş, ondan sonra da
negatife geçmiş­tir.

6
 AZALAN MARJİNAL FAYDA

gösterilmektedir.
KANUNU
Toplam fayda ve marjinal fayda eğrileri grafik ile aşağıdaki gibi

7
 TÜKETİCİ DENGESİ
■ Tüketici gelirini nasıl harcarsa, diğer bir deyişle ürün
piyasalarından hangi mal ve hizmetlerden ne miktarlarda satın
alıp tüketirse, bütün bu mal ve hizmet­lerden elde edeceği
toplam fayda maksimum olacaktır? Bu sorunun cevabı
tüketici dengesini tanımlamaktadır.
■ Tüketici,
(1) Sınırlı miktardaki geliri,
(2) Piyasadaki fiyat­lar ve
(3) Tercihleri çerçevesinde kendisini en mutlu edecek
(toplam faydasını maksimum yapacak) mal ve hizmetler
bileşimini satın alıp tüketir.

8
 TÜKETİCİ DENGESİ
Örnek: Varsayımlar;
(1) Ayşe bir firmada çalışmakta ve ayda 270 TL maaş al­maktadır.
(2) Ayşe’nin maaşıyla satın alabileceği mal ve hizmet sayısı
ikidir: A ve B malları. A malının birim fiyatı (P A) = 60 TL ve
B malının birim fiyatı (PB) = 30 TL’dir.
(3) Ayşe için A ve B mallarına ilişkin toplam fayda ve marjinal
fayda rakamları aşağıdaki tabloda verildiği gibidir.
Ayşe 270 TL aylık geliri ile A ve B mallarından ne miktarlarda
tüketirse elde edeceği toplam fayda (haz) maksimum olacak ve
böylece tüketici dengesi sağla­nacaktır?

9
 TÜKETİCİ DENGESİ
Ayşe’nin A ve B Mallarının Tüketiminden Elde Edeceği Toplam ve Marjinal Faydalar

10
 FAYDA MAKSİMİZASYONU (TÜKETİCİ
DENGESİ) KURALI
 Tüketici fayda maksimizasyonu için A ve B mallarından o
miktarlarda almalıdır ki malların son birimlerinin 1 TL
karşılığı olan marjinal faydaları birbirine eşit olsun.
 Yani, satın alınan en son birim A ve B malı için,

olmalıdır.

11
FAYDA MAKSİMİZASYONU (TÜKETİCİ
DENGESİ) KURALI
A ve B Mallarının 1 TL’ye Düşen Marjinal Faydaları

12
FAYDA MAKSİMİZASYONU (TÜKETİCİ
DENGESİ) KURALI
■ Ayşe 2 birim A malından, 5 birim de B malından satın alarak toplam
PA QA + PB QB = 60 (2) + 30 (5) = 270 TL ödeyecektir. Parası bittiği
için daha fazla A veya B ma­lı alamayacaktır.
■ Bu noktada Ayşe’nin elde edeceği toplam fayda maksimuma
ulaşmıştır. Top­lam fayda, A malından elde edilen toplam fayda artı
B malından elde edilen top­lam fayda = 500 + 1800 = 2300 birim
olacaktır.
■ QA = 2 ve QB = 5 miktarları Ayşe’nin 270 TL ile elde edebileceği
maksi­mum faydayı sağlar ve bu durum tüketici dengesini ifade eder.
■ A ve B mallarının diğer bileşimleri Ayşe’ye daha az bir toplam
fayda sağlayacaktır.

13
 TÜKETİCİ TALEP EĞRİSİ VE PİYASA
■
TALEP EĞRİSİ
Ayşe örneğinde A malının fiyatının 60 TL’den 30 TL’ye düştüğünü varsa­
yalım. Fayda maksimizasyonu kuralına göre tüketici dengesi
hesaplandığında; QA = 4 ve QB = 5 olacaktır. Ayşe 270 TL ile 4 birim A
malından 5 birim de B malından aldığı zaman elde edeceği toplam fayda
(TU = TUA + TUB = 750 + 1800 = 2550 birim) maksimum olacaktır.
■ QA = 4 ve QB = 5 olduğu zaman

■ PA = 60 TL ve PB = 30 TL iken denge miktarları QA = 2 ve QB = 5 idi. B’nin

fiyatı değişmeyip, A’nın fiyatı PA = 30 TL’ye inince yeni denge miktarları
QA = 4 ve QB = 5 oldu.
■ O zaman Ayşe’nin A malı için talebi şu şekildedir:

14
 TÜKETİCİ TALEP EĞRİSİ VE PİYASA
 Piyasa talep eğrisiTALEP EĞRİSİ
tüketicilerin bireysel talep eğrilerinin yatay
olarak toplanması ile elde edilir.
 Piyasada A malı için sadece iki tüketici (alıcı) olduğunu
varsayalım ve bu tüketiciler Ayşe ve Yavuz olsun. Ayşe’nin
talep eğrisini elde etmiştik. Yavuz’un talep eğrisinin de
aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. O zaman piyasa talep
eğrisi şu şekilde gösterilmektedir:

15
GELİRDE BİR DEĞİŞME VE TALEP EĞRİSİNDE
KAYMA
 Örneğimizde fiyatlar, PA = 30 TL ve PB = 30 TL olsun. Şimdi
Ayşe’nin aylık gelirinin 270 YTL’den 450 YTL’ye çık­tığını
varsayalım. Bu durumda Ayşe’nin tüketim davranışı ne olur?
Ayşe, geliri 270 TL ve fiyatlar PA =
30 TL, PB = 30 TL iken elde
edeceği toplam faydanın
maksimum olması için A
malından 4 birim, ve B malından
5 birim satın alıyordu.
Geliri artınca QA = 8 ve QB = 7
olacaktır. PAQA + PBQB = 30 (8) +
30 (7) = 450 TL gelirine eşit
olacaktır. Ayşe A malından 8 birim
ve B malından da 7 birim tükettiği
zaman elde edeceği toplam fayda
(TU = TUA + TUB = 960 + 1880 =
2840 birim) maksimum olacaktır.
16
GELİRDE BİR DEĞİŞME VE TALEP EĞRİSİNDE
KAYMA
 Ayşe’nin geliri artınca, A ve B malları­na olan talebi artmış
(talep eğrileri sağa kaymış), ve dolayısıyla aynı fiyatlarda
talep edilen miktarlar da artmıştır.

17