WOLNE ELEKCJE

PIERWSZE WOLNE ELEKCJE ODBYŁY SIĘ W KWIETNIU 1573 ROKU WE WSI

KAMIEŃ POD WARSZAWĄ, NA PRAWYM (PRASKIM) BRZEGU WISŁY.
POLSKA ELEKCJA - Procedura

 Początek bezkrólewia – po śmierci lub abdykacji króla następowało bezkrólewie, a władzę

przejmował interrex, którym był pierwszy senator, czyli prymas Polski i Litwy.
 Sejm konwokacyjny – prymas niezwłocznie po nastaniu bezkrólewia zobowiązany był do
zwołania Sejmu, zwanego konwokacyjnym, gdyż ustalano na nim szczegółowo pacta conventa,
czyli zobowiązania, jakie przyszły król musiał wypełnić. Na sejmie tym ustalano też datę i miejsca
zwołania elekcji. Sejm trwał co do zasady ok. dwa tygodnie
 Sejm elekcyjny – czyli właściwa elekcja. Na sejm ten miał prawo przybyć i głosować na nim każdy
szlachcic polski. Dokładne liczby uczestników nigdy nie zostały spisane, szacuje się, że udział
brało od 10 000 do ponad 100 000 osób[8]. Zwykle ok. 10-15 tys. Co do zasady cały sejm miał
trwać sześć . Na miejsce przeprowadzenia sejmów elekcyjnych wybierano podwarszawską wieś
Wolę. Kandydaci zgłaszali chęć zostania królem osobiście lub przez swoich przedstawicieli[8]
(zwłaszcza obcokrajowcy). Po wybraniu władcy zwoływany był sejm koronacyjny.
 Sejm koronacyjny – odbywał się w Krakowie, gdzie tradycyjnie przeprowadzano obrzęd koronacji
(dwa razy odstąpiono od tego zwyczaju podczas okresu wolnej elekcji). Obrzędu dokonywał, co do
zasady prymas. Sejm trwał około dwa tygodnie. W czasie sejmu król elekt dopełniał formalności
wyboru, ślubował m.in. przestrzegać artykułów henrykowskich i uzgodnionych pacta conventa. Po
tym fakcie następował trzydniowy obrzęd koronacji w katedrze wawelskiej.
P
O
L
S
K
 wybór monarchy nieprzestrzegający zasad sukcesji dynastycznej. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów
A przybyła na pole elekcyjne w trybie pospolitego ruszenia, szlachta głosowała województwami w obecności
E posłów, którzy zanosili jej głosy do Senatu: wybór króla ogłaszał marszałek, mianował natomiast prymas
L Polski. Senatorowie wiedli najważniejszą rolę w ustalaniu ostatecznych wyników wolnej elekcji. Pierwsza
E
wolna elekcja w Polsce odbyła się w roku 1573 we wsi Kamion pod Warszawą, rok po bezpotomnej
K
C śmierci ostatniego z Jagiellonów – Zygmunta II Augusta. Później ustalono stałe miejsce, w którym
J odbywała się elekcja – była to wieś Wola pod Warszawą, aczkolwiek elekcja, w trakcie której na króla
A wybrano Augusta III Sasa, również miała miejsce w Kamionie.

 Monarchia polska, elekcyjna od 1572 roku, za panowania królów z dynastii Wazów nabrała charakteru
monarchii dziedziczno-elekcyjnej.

 Od zawarcia unii lubelskiej (1569) każdy nowo koronowany król Polski zostawał władcą Litwy z urzędu i
nigdy nie był podnoszony na Wielkie Księstwo Litewskie .
Informacje o pierwszych elekcjach

 Na miejsce wolnej elekcji wybrano wieś Kamień pod Warszawą. Początek zjazdu wyznaczono na 3
kwietnia 1573 roku. Na obrady zjechało kilkadziesiąt tysięcy szlachty z całej Polski. Najliczniej
było reprezentowane Mazowsze i Małopolska. Przybyło również wielu szlachciców z Podola. Po
kilku dniach dołączyły rody litewskie. Najmniejszą liczbą wysłanników mogły pochwalić się
zachodnie strony kraju - Wielkopolska oraz ziemia kaliska i sieradzka.
 Przebieg elekcji
 Zjazd elekcyjny rozpoczął się od postu i modlitw, które przypadły na 3 i 4 kwietnia. Zdecydowano, że
elekcja odbędzie się dwuetapowo. Nad porządkiem obrad czuwał marszałek wielki koronny Mikołaj Firlej.
W pierwszym tygodniu obrad zagraniczne poselstwa przedstawiały kandydatów do korony. Ustalono, że
kandydaci wystąpią w takiej kolejności, w jakiej wjechali w granice Rzeczpospolitej. Wystąpienia odbywały
się w tzw. wielkim kole - miejscu, gdzie przebywali senatorowie i delegaci z poszczególnych województw.
Następnie delegaci wracali do tzw. małych kół - miejsc, w których zgromadziła się szlachta z danego okręgu
i przekazywali to, co usłyszeli podczas wystąpienia.
 Taki system stwarzał wiele możliwości do uprawiania propagandy, co sprytnie wykorzystał biskup Walencji
Jean de Monluc, który przybył wraz z Henrykiem Walezym. Najpierw zaskoczył obradujących w dużym
kole, wygłaszając piękną trzygodzinną mowę ani razu nie spoglądając w kartkę. Następnie każdemu z
delegatów wojewódzkich rozdał wiele drukowanych broszurek zachęcających do głosowania na
francuskiego królewicza.
 Elekcji towarzyszyły również obrady na temat zapłaty należnych pieniędzy dla wojska. Działała także
komisja do spraw dochodów państwa i komisja badająca zasadność oskarżeń o bezprawne rozszafowanie
pieniędzy królewskich. W czasie zjazdu wybuchła gorąca dyskusja na temat sądownictwa w okresie
bezkrólewia oraz dotycząca zakresu praw monarchy. Burzliwe debaty sprawiły, że wybór króla rozciągnął
się w czasie. Co ciekawe, w wyniku rozmów ustalono, że gdyby rozkład głosów byłby taki sam lub podobny
dla kilku kandydatów, wybór władcy miałby dokonać się poprzez... losowanie.
Henryk Walezy królem

 3 maja rozpoczęło się podliczanie głosów w każdym z małych kół. Osobiście każde z
nich odwiedził prymas Uchański zbierając listy z zapisanymi głosami. 9 maja
kandydatura francuska zdobyła przewagę w 22 województwach. Dziesięć województw
wciąż nie zgadzało się na Henryka Walezego. Pamiętając o jego czynnym udziale w nocy
św. Bartłomieja we Francji, podczas której wymordowano protestantów, szlachta obawiała
się, że nowy król nie będzie przestrzegał przepisów dotyczących pokoju religijnego
zawartych w akcie konfederacji warszawskiej. 11 maja dokonano ostatecznego
podliczenia głosów. Przychylność szlachty bezkonkurencyjnie zjednał sobie Henryk
Walezy. Pięć dni później marszałek wielki koronny Mikołaj Firlej obwołał go królem
Polski.

 Za wyborem Henryka Walezego przeważyło to, że będąc daleko od swoich krewnych i

znajomych będzie mógł w całości poświęcić się sprawom polskim. Będzie musiał bardziej
liczyć się z elitami polskimi niż z francuskimi.
Pierwszy Król Elekcyjny Henryk Walezy

 Pierwszym królem elekcyjnym był Henryk Walezy

 Henryk Walezy- książę francuski, brat króla Francji
 Daty obrad Sejmu elekcyjnego: 5 kwietnia – 20 maja 1573
 Data i miejsce urodzenia 19 września 1551 w Fontainebleau,
Francja
 zmarł 2 sierpnia 1589 w Saint-Cloud
 CIEKAWOSTKI

 Do momentu ich zniesienia przez Sejm Czteroletni w 1791

odbyło się 11 elekcji.
 Pole Elekcyjne na Woli zostało upamiętnione pomnikiem
Electio Viritim odsłoniętym w 1997 r.
 W październiku 2010 placowi zlokalizowanemu w rejonie
ul. Obozowej i J. Ostroroga, na którym znajduje się
pomnik Electio Viritim, nadano nazwę Pole Elekcyjne.
 Elekcje Henryka Walezego (1573) i Augusta III (1733)
przeprowadzone na terenie wsi Kamion upamiętnia tablica
umieszczona w 1996 na fasadzie konkatedry Matki Bożej
Zwycięskiej.
 Kamionkowskie Błonia Elekcyjne, których nazwa
upamiętnia elekcje na terenie wsi Kamion.
KONIEC

Antoni Rafalik kl. 1b