Rysunek techniczny

dr Marta Wyszyńska
Rozdział 1
 Czym jest rysunek techniczny
 Narzędzia kreślarskie
 Formaty rysunków
 Grubość linii
 Rodzaje linii
 Tabela informacyjna
 Terminologia
 Ćwiczenia
Czym jest rysunek techniczny

Rysunek techniczny to forma precyzyjnego, Rodzaje rysunków technicznych:

graficznego przedstawiania obiektów, przestrzeni
 rzutowy
układów oraz systemów. Dostarcza informacje o
działaniu, wykonaniu oraz montażu elementów  złożeniowy
przedstawianego obiektu.  zestawieniowy
Rysunek techniczny dzielimy na maszynowy,  wykonawczy
budowlany oraz elektryczny.
 montażowy
 instalacyjny
 operacyjny
Narzędzia kreślarskie
Formaty rysunków

Formaty A3, A2 oraz A1 w układzie poziomym

Formaty najczęściej stosowane w rysunku możemy wydłużyć do boku kolejnego formatu.
technicznym (od najmniejszego):
 Format A3 do A2 – A3.2 będzie miał wymiar 42
 A4
cm na 59,4 cm
 A3  Format A3 do A1 – A3.1 będzie miał wymiar 42
 A2 cm na 84,1 cm.
 A1
 A0
Formaty składamy na dwa sposoby, w zależności od
prezentacji projektu w segregatorze lub teczce.
Grubość linii
Wybrane zastosowanie linii
cienkiej:
 linie wymiarowe
 inne linie pomocnicze np. linie
odniesienia, znaki
ograniczające
 linie rozgraniczające materiały
 linie kreskowania
 przekątne wyróżniające
otwory
 zagłębienia i wnęki
 linie osiowe zakończone
strzałką na rzutach schodów,
pochylni i spadków
Wybrane zastosowanie linii Wybrane zastosowanie linii
grubej: bardzo grubej:
 widoczne krawędzie i  Kontur przekroju
wyraźne zarysy  Pręty zbrojeniowe
przedmiotów w widokach i
przekrojach
 zarysy kładów przesuniętych
 krótkie kreski oznaczające
końce śladów płaszczyzn
przekrojów i miejsca
załamania tych płaszczyzn
 linie obramowania arkuszy
 strzałki oznaczeń rzutów,
przekrojów, widoków
Rodzaje linii

Najczęściej stosowaną linią w rysunku technicznym jest linia ciągła. W wybranych przypadkach stosowane są
jednak inne rodzaje linii.
 Linia przerywana - krawędzie i zarysy niewidoczne, linie do wyrażenia danych drugorzędnych
 Linia punktowa - linie wyobrażalne (np. osie symetrii) / osie rozdzielające
 Linia dwupunktowa - części usytuowane przed płaszczyzną przekroju
 Linia zygzakowata lub linia falista - zakończenie cząstkowego lub przerywanego widoku, przekroju lub
kładu (”urwanie” elementów lub obiektów budowlanych), oddzielenie widoku od przekroju
Tabela informacyjna

Tabela umiejscowiona jest w prawym, dolnym narożniku każdego rysunku technicznego. Po złożeniu formatów
do teczki lub segregatora tabele wszystkich rysunków muszą być widoczne w tym samym miejscu. Tabela
zawiera imię i nazwisko autora, nazwę i opis projektu, skalę, numer rysunku oraz datę.
W ramach zajęć w tabeli umieszczamy nazwę uczelni, nazwę zajęć, nazwisko prowadzącego, nazwisko autora,
temat, rok studiów, skalę, numer rysunku oraz datę.
Terminologia

Wybrane ważne terminy stosowane w rysunku technicznym

 widok – rzut prostokątny przedstawiający widoczną część przedmiotu, a także niewidoczne krawędzie
 rzut – widok w określonej płaszczyźnie rzutowania
 kład – przedstawienie graficzne zarysu przedmiotu znajdującego się w określonej płaszczyźnie przekroju
 przekrój – kład przedstawiający zarys przedmiotu leżący na śladzie płaszczyzny przekroju oraz zarys znajdujący się poza tą płaszczyzną
 rysunek właściwy (rysunek techniczny) – informacja techniczna podana na nośniku informacji przedstawiona w określonej skali zgodnie
z przyjętymi zasadami
 schemat – rysunek przedstawiający funkcje poszczególnych elementów i współzależności między nimi, elementy oznaczane są za
pomocą odpowiednich symboli graficznych
 szkic – rysunek zazwyczaj wykonywany odręcznie i niekoniecznie w skali, wykonany w celu przedstawienia idei rozwiązania
konstrukcyjnego lub wstępnego projektowania przedmiotu, a także do inwentaryzacji
 wykres – graficzne przedstawienie zależności za pomocą linii na płaszczyźnie rysunku
Ćwiczenia do rozdziału 1

 Złóż w skali format A1 do teczki oraz format A0 do segregatora.

 Wykonaj tabelę informacyjną z danymi.
Rozdział 2

 Rodzaje pisma technicznego

 Zasady konstruowania pisma technicznego
 Podstawowe wymiary pisma technicznego
 Szerokość liter i cyfr w piśmie technicznym
 Ćwiczenie
Rodzaje pisma technicznego

Elementy pisma stosowanego w rysunku technicznym opisane zostały w trzech normach (PN-EN ISO 3098-0,
PN-EN ISO 3098-2 oraz PN-EN ISO 3098-5). Zasady te znajdują zastosowanie w przypadku:
 pisma odręcznego (z możliwością stosowania pomocniczej siatki)
 pisania z pomocą szablonów i przyrządów piszących
 systemów suchej kalkomanii
 systemów pisania i kreślenia sterowanych numerycznie (wspomaganych komputerowo (CAD) - pismo CAD
Rozróżniamy pismo techniczne typu A (zagęszczone) oraz typu B (poszerzone). W obu przypadkach pismo
może być pochyłe lub pionowe.
Zasady konstruowania pisma technicznego

H - wysokość wielkiej litery / wysokość pisma

C - wysokość małej litery
A - odstęp pomiędzy literami
B - odstęp pomiędzy wierszami (wysokość siatki pomocniczej)
E - odstęp pomiędzy wyrazami
D - grubość linii pisma
G - szerokość liter
K - wystające elementy niektórych liter
F - przewyższenie liter i cyfr (naddatek, zaokrąglenia liter i cyfr przyjęte
ze względów optycznych
 Podstawowe wymiary pisma technicznego

H - wysokość wielkiej litery 1,8 2,5 3,5 5 7 10 14 20

C - wysokość małej litery 1,3 1,8 2,5 3,5 5 7 10 14
A - odstęp pomiędzy literami 0,35 0,5 0,7 1 1,4 2 2,8 4
B - odstęp pomiędzy wierszami 3,1 4,3 6 8,5 12 17 24 34
E - odstęp pomiędzy wyrazami 1,1 1,5 2,1 3 4,2 6 8,4 12
D - grubość linii pisma 0,18 0,25 0,35 0,5 0,7 1 1,4 2
Szerokość liter i cyfr w piśmie technicznym

1d - I, i (wielkie i małe i)
2d - l (małe L)
3d - j, ł, 1
4d - J, c, f, r, t
5d - C, E, F, L, b, d, e, g, h, k, n, o, p, q, s, u, v, x, y, z, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 0
6d - B, D, Ę, G, H, K, Ł, N, O, P, R, S, T, U, Z, a, ę, 4
7d - A, M, Q, V, X, Y, ą, m, w
8d - Ą
9d - W
Ćwiczenie do rozdziału 2

 Napisz pismem technicznym swoje imię i nazwisko, kierunek studiów, wydział oraz nazwę uczelni.
Rozdział 3

 Metody rzutowania obiektów w rysunku technicznym

 Rodzaje rzutów w rysunku technicznym
 Czym jest aksonometria
 Rodzaje aksonometrii
 Ćwiczenie
Metody rzutowania obiektów w rysunku
technicznym

Rzutowanie prostokątne według metody pierwszego kąta (metoda najczęściej stosowana w Europie) -
oznaczenie literą "E"
Obserwator patrzy na każdą ze ścian sześcianu i obiekt rzutowany w taki sposób, że płaszczyzna rzutu znajduje
się za obiektem.

Rzutowanie prostokątne według metody trzeciego kąta (metoda najczęściej stosowana w USA) - oznaczenie
literą "A"
Obserwator patrzy na każdą ze ścian sześcianu i obiekt rzutowany w taki sposób, że płaszczyzna rzutu znajduje
się przed obiektem.
Rodzaje rzutów w rysunku technicznym
Rzut równoległy
 otrzymany obraz jest mniej realistyczny (brak
skrócenia perspektywy)
 odcinki równoległe zachowują równoległość i
proporcje.
Rzut perspektywiczny (środkowy)
 obraz otrzymany w rzucie jest zbliżony do obrazu
widzianego przez ludzkie oko
 rozmiar obiektu zmienia się w zależności od
odległości od obserwatora – im obiekt dalej tym
jego obraz otrzymany na rzutni jest mniejszy
 rzut perspektywiczny nie zachowuje
równoległości odcinków równoległych ani
proporcji odcinków.
Czym jest aksonometria

Aksonometria to rodzaj rzutu równoległego, odwzorowanie przestrzeni na płaszczyznę z wykorzystaniem

prostokątnego układu osi. Wyróżnia ją dążenie do zachowania prawdziwych wymiarów rzutowanych obiektów
przynajmniej w jednym, wybranym kierunku. Niektóre rodzaje aksonometrii pozwalają również zachować
wielkości kątów, równoległych do obranej płaszczyzny.
Rodzaje aksonometrii

Podział aksonometrii ze względu na kierunek rzutowanych osi układu prostokątnego:

izometria – wszystkie osie układu prostokątnego w przestrzeni tworzą jednakowy kąt z rzutnią i ich obrazy
ulegają jednakowemu skrótowi – na rzutni powstaje obraz trzech osi tworzących pomiędzy sobą kąty po 120°,
często na rysunkach izometrycznych pomija się wpływ skrótu.
dimetria – dwie z osi układu prostokątnego tworzą z rzutnią jednakowe kąty (bywa, że są do niej równoległe), a
zatem układ współrzędnych posiada jednakowe skróty na co najmniej dwóch osiach.
anizometria (trimetria) – każda z osi układu prostokątnego tworzy z rzutnią inny kąt i podlega innemu skrótowi.
Ćwiczenie do rozdziału 3

 Narysuj w rzucie prostokątnym (metodą pierwszego kąta) załączoną bryłę. Widoki bez wymiarowania
umieść na formacie A4.
Rozdział 4

 Czym jest perspektywa

 Wybrane rodzaje perspektywy (historyczne, barwne)
 Perspektywa linearna
 Perspektywa linearna – podział z względu na ilość punktów zbiegu
 Perspektywa linearna – podział z względu na miejsce punktów zbiegu
 Perspektywa krzywoliniowa
 Ćwiczenia
Czym jest perspektywa

Perspektywa pozwala na przedstawienie trójwymiarowych przedmiotów na płaszczyźnie, tak aby patrzący na

rysunek miał wrażenie głębi. Bryły przenoszone są na płaszczyznę przy pomocy prostych rzutujących o
wspólnym wierzchołku.
Wybrane rodzaje perspektywy (historyczne,
barwne)

 Perspektywa rzędowa
 Perspektywa kulisowa
 Perspektywa hieratyczna
 Perspektywa rozbieżna
 Perspektywa barwna
 Perspektywa powietrzna
Perspektywa linearna

Perspektywa linearna (zbieżna) – pozwala na przedstawianie rzeczywistości na płaskiej powierzchni tak, aby
sprawiała wrażenie głębi. Polega na pozornym zmniejszaniu się obiektów i ich zbieżności ku horyzontowi.
Wszystkie linie, które w krajobrazie są wzajemnie równoległe zbiegają się w jednym punkcie na horyzoncie.
Perspektywa linearna – podział z względu na ilość punktów
zbiegu

Perspektywę zbieżną dzielimy ze względu na ilość punktów zbiegu na

 jednozbiegową (jednopunktową)
 dwuzbiegową (dwupunktową)
 trójzbiegową (trrzypunktową / wielozbiegową)
Perspektywa linearna – podział z względu na miejsce punktów
zbiegu

Perspektywę zbieżną dzielimy także ze względu na miejsce punktu zbiegu na:

 centralną (punkt zbiegu znajduje się mniej więcej pośrodku pola obrazowego)
 boczną ( punkt zbiegu znajduje się z jednego z boków pola obrazowego lub nawet poza nim)
 żabią (punkt zbiegu znajduje się wysoko)
 ptasią (punkt zbiegu znajduje się nisko).
Perspektywa krzywoliniowa

Perspektywa krzywoliniowa (sferyczna) - stosowana jest do przedstawiania złożonych obiektów

trójwymiarowych na płaszczyźnie.
Linie proste w rzeczywistości wydają się być krzywe. Została ustalona w 1968 r. przez artystê i historyka sztuki
Alberta Flocona i rytownika-grafika Andre Barre’a.
Ćwiczenia do rozdziału 4

 Narysuj na formacie A3 z obrysem i tabelą prostopadłościan w perspektywie jednopunktowej oraz żabiej.

 Narysuj na formacie A4 z obrysem i tabelą trójwymiarową literę “H” w perspektywie krzywoliniowej.
Rozdział 5

 Skala – podział na kategorie stosowania

 Stosowanie różnych skal na jednym rysunku
Skala – podział na kategorie stosowania

Pozostałe skale:
Skale stosowane na zajęciach:
 50:1 bardzo drobne elementy
 5:1 części o skomplikowanych kształtach
 10:1 drobne elementy
 2:1 detale
 1:50 plany pięter, ogólne ustalenia
 1:1 detale, rysunki złożeniowe (zestawieniowe) małych
obiektów  1:100 / 1:200 plany lokalizacji

 1:2 duże elementy, duże rysunki zestawieniowe  1:500 plany rozmieszczenia płyt lokalizacyjnych

 1:5 rysunki zestawieniowe dużych obiektów  1:1000 / 1:1250 / 1:2500 plan blokowy, mapy miast i
większe
 1:10 / 1:20 rysunki dużych obiektów
 1:100000 / 1:50000 / 1:25000 / 1:10000 mapy wojskowe
Stosowanie różnych skal na jednym rysunku

Na jednym rysunku możemy zastosować różne skale. Jeżeli rysowany obiekt posiada detale, które byłyby trudne
do oznaczenia w ogólnej skali, możemy zastosować powiększenie. W tym celu zaznaczamy powiększany
fragment obiektu prostokątnym kształtem rysowanym linią cienką przerywaną, oznaczamy strzałką przy której
podajemy literę (nazwę powiększenia). Obok głównego rysunku kreślimy zaznaczony wcześniej fragment już w
powiększonej skali, nad nim podajemy przyjętą literę – nazwę oraz wybraną skalę powiększenia.
Rozdział 6

 Wymiarowanie okręgu
 Wymiarowanie linii krzywej
 Ćwiczenie
Wymiarowanie okręgu

Okrąg wymiarujemy zaznaczając linię od krawędzi do

środka okręgu. Na linii wpisujemy promień.
Wymiarowanie linii krzywej

Linię krzywą wymiarujemy zaznaczając oś środkową

obiektu. Po prawej stronie, przy samej krawędzi
rysujemy linię pionową, równoległą do zaznaczonej
osi. Na linii wyznaczamy równą podziałkę, na
przykład co 1 centymetr (wielkość podziałki zależy od
stopnia skomplikowania linii krzywej). Pomiędzy osią,
a linią pionową rysujemy zgodnie z podziałką linie
poziome, na których podajemy wymiar od osi do linii
krzywej oraz od linii krzywej do podziałki.
Ćwiczenie do rozdziału 6

 Narysuj symetryczną wazę posiadającą krawędzie zbudowane z linii krzywych. Zwymiaruj krawędź.
Rozdział 7

 Rysowanie okręgu w izometrii za pomocą krzywików (wyznaczenie promieni elipsy)

 Rysowanie okręgu w izometrii za pomocą cyrkla
 Ćwiczenie
Rysowanie okręgu w izometrii za pomocą krzywików
(wyznaczenie promieni elipsy)

W izometrii osie główne są nachylone do siebie pod k1tami 3×120°, a krawędzie zachowują wymiary
równoległe do osi. Zniekształceniu ulegają długości krawędzi skośnych. Okrąg w izometrii rysujemy jako elipsę
o promieniach równych 0,7 i 1,2 promienia okręgu. Jej promienie leżą na przekątnych równoległoboku, w który
wrysowujemy okrąg o boku 2R.
Rysowanie okręgu w izometrii za pomocą
cyrkla

Na osiach X i Y wyznaczamy równoległobok o boku długości 2R. Wyznaczamy środki boków (A, B, C, D). Z
wierzchołków (E, F) kreślimy łuki o promieniach równych odcinkom mierzonym od wierzchołka do środka
przeciwnego boku na przykład promień EB / EC. Z punktu G (przecięcia się na przykład odcinków EB i FA)
kreślimy łuk o promieniu GA /GB. Analogicznie postępujemy z drugiej strony.
Ćwiczenie do rozdziału 7

 Narysuj w izometrii okrąg o średnicy 5 centymetrów (A4, obrys + tabela).

Rozdział 8

 Czym jest ewolwenta

 Konstruowanie ewolwenty
 Przykładowe ewolwenty
 Ćwiczenia
Czym jest ewolwenta

Ewolwenta, to krzywa wykreślana przez punkt A leżący na prostej w wyniku przetaczania się po obwodzie koła
zasadniczego o promieniu R. Mechanicznym sposobem wykreślenia ewolwenty jest rysowanie jej za pomoc1
ołówka zamocowanego do naciągniętego sznurka owiniętego na powierzchni bocznej walca, odwijając się z
niego, kreśli ewolwentę. Ewolwenty mają szerokie zastosowanie w technice, a zwłaszcza w mechanice: np. zęby
większości kół zębatych mają kształt ewolwenty.
Konstruowanie ewolwenty

Konstrukcja lini - z punktu A odcinamy jednakowe odcinki równe długości łuku A1=A1', A2=A2’ itd. Z kolei na
stycznych wstawionych w punktach 1,2,3 itd. odcinamy odcinki I1=A1', II2=A2' itd. Na podstawie rysunku
możemy wykreślić ewolwentę w następujący sposób:
 Od punktu A koła zasadniczego dzielimy okrąg na równe odcinki: A1, A2, itd. (im więcej odcinków, tym
ewolwenta będzie bardziej precyzyjna)
 W punktach 1, 2, 3 kreślimy styczne do koła zasadniczego i odmierzamy na tych stycznych odcinki (styczne
będą tworzyły kąt 90° z liniami wyznaczającymi punkty 1, 2, 3, itd. idące od środka okręgu):
• na stycznej w punkcie 1 odcinek równy A-1’
• na stycznej w punkcie 2 odcinek równy A-2’ itd.
 Krzywa I, II, III, ... jest ewolwentą
Przykładowe ewolwenty
Ćwiczenia do rozdziału 8

 Narysuj ewolwentę na bazie okręgu o średnicy 10 centymetrów z podziałem połowy okręgu na 12 odcinków
(A4, obrys + tabela).
 Wzory na obliczenie długości łuku:
• d = alfa R
d - długość łuku
alfa - miara kąta środkowego, którego ramiona wyznaczają ten łuk, wyraąoną w radianach
R - promień okręgu
• jeśli alfa wyrażona jest w stopniach, wówczas stosujemy wzór:
d = 2 pi podzielone przez 360 stopni razy alfa R
Rozdział 9
 Czym jest rzut
 Widoki
 Widoki cząstkowe
 Widoki cząstkowe rzutowane metodą trzeciego kąta
 Widoki rozwinięte
 Przekrój / kład
 Przekrój
 Oznaczenia przekroju
 Kłady
 Oznaczenia i umiejscowienie kładów
 Ćwiczenie
Czym jest rzut

Rzutowanie to odwzorowanie trójwymiarowego obiektu na płaszczyźnie. Rzuty prostokątne dzielimy na trzy

rodzaje - widoki, przekroje oraz kłady.
Widoki

Widoki obrazują zewnętrzną czyli widoczną część przedmiotu. Widoki całkowite przedstawiają widoczną część
przedmiotu. W szczególnych przypadkach, gdy nie zmniejszy to czytelności rysunku, w obrębie widoku można
również przedstawić linią kreskowaną cienką proste zarysy wewnętrzne.
Widoki cząstkowe

 Widoki cząstkowe obrazują fragment przedmiotu.

 Miejsce urwania obiektów należy ograniczać linią cienką falistą lub zygzakową.
 Widoki cząstkowe przedmiotów symetrycznych stosuje się w przypadku dużych obiektów symetrycznych,
wówczas można przedstawiać tylko ich połowę lub jedną czwartą. Widoki takie należy identyfikować na
linii symetrii dwiema krótkimi, równoległymi kreskami, prostopadłymi do osi symetrii.
 Widoki cząstkowe w zwiększonej skali są to rzuty obrazujące drobne szczegóły przedmiotu, których nie
można dokładnie zwymiarować w przyjętej podziałce rysunku. Szczegóły te należy otoczyć linią cienką oraz
zidentyfikować wielką literą nad dodatkowym rzutem. Za nią w nawiasie podana powinna zostać przyjęta
dla powiększenia skala.
Widoki cząstkowe rzutowane metodą trzeciego kąta

 Widoki cząstkowe rzutowane metodą trzeciego kąta stosuje się do przedstawiania drobnych szczegółów
przedmiotu i tylko wówczas, gdy nie zachodzi obawa fałszywej interpretacji rysunku.
 Widoki obrazujące szczegóły przedmiotu należy narysować linią ciągłą grubą i połączyć z widokiem
podstawowym linią cienką z długą kreską i kropką.
 Jeżeli z lewej i prawej strony przedmiotu symetrycznego występują te same szczegóły konstrukcyjne,
wówczas można narysować tylko jeden rzut, który musi być zidentyfikowany za pomocą strzałek i wielkich
liter lub cyfr.
Widoki rozwinięte

 Widoki rozwinięte to rzuty przedmiotu wygiętego (np. z blachy, drutu), przedstawionego przed zagięciem.
 Widoki leżące w płaszczyźnie nierównoległej do rzutni należy rzutować zgodnie z kierunkiem rzutowania,
który oznacza się strzałką identyfikującą z wielką literą powtórzoną nad widokiem (widoki specjalnie
położone). Takim widokom można nadać specjalne położenie, przesuwając je i obracając odpowiedni kąt.
Kierunek obrotu widoku należy określić strzałką o zarysie łuku. Kolejność podawania oznaczeń dla widoku
specjalnie położonego powinna być następująca:
• identyfikacja rzutu
• strzałka o zarysie łuku
• kąt obrotu widoku -np. C strzałka 30°
Przekrój / kład

Przekroje i kłady to rzuty prostokątne do obrazowania wewnętrznej budowy przedmiotów oraz ich zarysów
poprzecznych. Budowę wewnętrzną przedmiotu można przedstawić za pomocą linii kreskowej na tle widoku.
Jednak w sytuacji, gdy wewnętrzna budowa przedmiotu jest złożona, zagęszczenie linii na rzucie sprawia, że
rysunek staje się mało czytelny. Wówczas korzystniejszym sposobem przedstawiania wewnętrznej budowy jest
przekrój.
Charakterystycznym graficznym szczegółem przekrojów i kładów są zakreskowane pola. Odpowiadają one tym
obszarom, w których płaszczyzna przekroju przecina materiał przedmiotu. Powierzchnie leżące w płaszczyźnie
przekroju i należące do materiału przedmiotu należy kreskować lub oznaczać inaczej.
Różnica pomiędzy kładem a przekrojem polega na tym , że w kładzie nie występują zarysy przedmiotu
znajdujące się poza płaszczyzną kładu.
Przekrój

 Przekroje przedstawiają wewnętrzną (niewidoczną) budowę przedmiotu.

 Rzut zwany przekrojem otrzymuje się przez przecięcie przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną, umownym
odrzuceniu części przedmiotu, która leży przed płaszczyzną przekroju i odwzorowaniu w rzucie
prostokątnym tej części przedmiotu, która leży w płaszczyźnie przekroju i za tą płaszczyzną.
 Rodzaje przekrojów
• proste – przedmiot przecięty jest jedną płaszczyzną
• złożone – łamane i stopniowe – przedmiot przecięty jest dwiema lub więcej płaszczyznami
Oznaczenia przekroju

 Położenie płaszczyzny przekroju zaznacza się w rzucie na płaszczyznę do niej prostopadłą dwiema grubymi
kreskami nie przecinającymi zewnętrznego zarysu przedmiotu oraz strzałkami wskazującymi kierunek
rzutowania. Płaszczyznę przekroju oznacza się dwiema jednakowymi literami.
 Linia kreskowania jest linią cienką nachyloną pod kątem 45° do linii zarysu przedmiotu, do osi lub poziomu.
wyjątkowo 30° jeżeli pochylenie przedmiotu to uzasadnia.
 Bardzo cienkie przekroje (g mniejsze od 1mm) można zaczernić.
 Na przekrojach o dużym polu powierzchni dopuszcza się fragmentaryczne kreskowanie, w pobliżu linii
zarysu lub krawędzi.
 Jeżeli na rysunku budowlanym nie ma wątpliwości, że rzut jest przekrojem, zamiast kreskowania pole
obwodzi się bardzo grubą linią.
Kład

 Kłady to rodzaj przekrojów, które przedstawiają poprzeczny profil (zarys) przedmiotu.

 Kład jest to zarys figury płaskiej leżącej w płaszczyźnie poprzecznego przekroju przedmiotu i obrócony
wraz z tą płaszczyzną o 90 stopni oraz położony na widoku przedmiotu - kład miejscowy lub poza jego
zarysem - kład przesunięty.
 Rysowanie kładów: kład miejscowy - linią cienką, kład przesunięty - linią grubą
 Kierunek obrotu płaszczyzny z kładem powinien być zgodny z kierunkiem patrzenia na przedmiot od strony
prawej lub z dołu.
 Jeśli kład nie jest oznaczony w sposób szczególny przyjmuje się, że kierunek obrotu płaszczyzny przekroju
wraz z kładem powinien być zgodny z kierunkiem patrzenia na przedmiot od strony prawej lub od dołu, a
więc płaszczyznę tę należy obracać w lewo lub do góry, w zależności od jej położenia.
Oznaczenie i umiejscowienie kładów

 Kłady umieszcza się na przedłużeniu osi obrotu płaszczyzny kładu, pod odzwierciedlonym detalem lub
podobnie jak tradycyjne przekroje zgodnie z zasadami rzutowania metodą E (europejską)
 W przypadku, gdy umieszcza się kilka kładów wg ogólnych zasad rzutowania (w tym przypadku w miejscu
widoku od strony lewej) poszczególne kłady należy oznaczyć podobnie jak przekroje.
• linią cienką punktową, kreskami grubymi po obu stronach oraz literami oznacza się miejsce wykonania kładu
• literami przedzielonymi kreską oznacza się poszczególne kłady
 Jeśli kłady umieszczone są bezpośrednio pod danymi detalami, na przedłużeniu śladów płaszczyzny
przekroju, nie jest konieczne ich opisywanie.
Ćwiczenie do rozdziału 9

 Narysuj na formacie A3 z obrysem i tabelą widoki oraz przekrój zamieszczonej bryły.

Rozdział 10
 Funkcja drzwi
 Rodzaj specjalistycznego zastosowania
 Budowa drzwi
 Rodzaj domyku, liczba uszczelek
 Podział ze względu na umiejscowienie i kierunek otwierania
 Podział ze względu na metodę działania
 Materiały wykonania – skrzydło
 Materiały wykonania – rama stabilizująca skrzydło
 Materiały wykonania – poszycie zewnętrzne skrzydła
 Ćwiczenie
Funkcja drzwi

Drzwi to rodzaj przegrody, element zamykający, osadzony w otworze drzwiowym w ościeżnicy.

Najważniejsze funkcje drzwi
 zapewnienie izolacji akustycznej (szczególnie istotnej w drzwiach wewnątrzklatkowych)
 izolacji termicznej pomieszczeń / budynków
 ochrony antywłamaniowej
 zapewnienie prywatności
 szczelność – ochrona.
Rodzaj specjalistycznego zastosowania

Zastosowanie specjalistyczne (uwarunkowane miejsce montażu)

 Drzwi techniczne o lekkiej konstrukcji przeznaczone do montażu w magazynach, pomieszczeniach
gospodarczych, piwnicach itp.
 Drzwi o podwyższonej odporności na wilgoć – przeznaczone do montowania np. na basenach
 Drzwi o podwyższonej izolacji akustycznej
 Drzwi przeciwpożarowe - odporność na ogień w klasach EI30 lub EI60, odporność na dym w klasach Sa
oraz Sm
 Drzwi energooszczędne o podwyższonych parametrach termoizolacyjnych
 Drzwi antywłamaniowe (minimum w klasie C3)
 Drzwi do skarbców bankowych itp. obiektów
Budowa drzwi, rodzaj domyku

Elementy składowe drzwi

 skrzydło drzwiowe
 ościeżnica
 próg
 okucia (zamki, zawiasy, bolce antywyważeniowe, rygle)
 dodatkowe akcesoria (m.in. elektrozamek, wizjer, przejścia dla zwierząt domowych, przeszklenia,
samozamykacz, kontrakton)
Drzwi mogą być zdalnie sterowane siłownikami, maszynami drzwiowymi, a tak e mogą się automatycznie
otwierać po zbliżeniu się osób. Niektóre nowoczesne drzwi nie posiadają klamki i ościeżnicy, a typowe skrzydło
zastąpione jest tzw. płatami drzwiowymi.
Rodzaj domyku, liczba uszczelek

Rodzaj domyku / docisku

 Drzwi z przylgą dla skrzydeł z przylgą znajdującą się po bokach skrzydła oraz w górnej części (wewnętrzne
oraz większość zewnętrznych)
 Drzwi bezprzylgowe dla skrzydeł nie posiadających przylgi (skrzydła te zwane są zwyczajowo również
skrzydłem płaskim, tępym lub prostym). Stosowane dla drzwi wewnętrznych oraz coraz rzadziej dla
zewnętrznych ze względu na gorszą szczelność całej konstrukcji.
Liczba uszczelek
 Standardowo 1 uszczelka montowana w ościeżnicy
 Dodatkowa uszczelka montowana w skrzydle
 Brak uszczelek lata 1980
Podział ze względu na umiejscowienie i kierunek
otwierania

Ze względu na położenie w budynku, drzwi dzielą się na

 wewnętrzne – umieszczone w ścianach pomiędzy pomieszczeniami
 zewnętrzne – znajdujące się w ścianie zewnętrznej i będące wejściem do budynku oraz zewnętrzne
wewnątrz budynku będące wejściem do mieszkań z klatki schodowej

Ze względu na położenie zawiasów - kierunek otwierania, drzwi dzielą się na

 prawe – gdy patrząc od strony w którą się otwierają (do siebie, ciągnąc), zawiasy znajdują się po prawej
stronie
 lewe – gdy patrząc od strony w którą się otwierają (do siebie, ciągnąc), zawiasy znajdują się po lewej stronie
Podział ze względu na metodę działania

Różne metody działania drzwi

 zawiasowe jednoskrzydłowe lub dwuskrzydłowe
 wahadłowe
 obrotowe
 przesuwne
 składane
 harmonijkowe
 odstawiane na zewnątrz lub do wewnątrz (za pomocą wideł, na których zawieszone są płaty)
 odskokowo-przesuwne
 rolowane
 odchylane / uchylne
Materiały wykonania - skrzydło

Wypełnienie skrzydła (część wewnętrzna)

 Drzwi pełne drewniane (Z oraz W)
 Drzwi wypełnione poliuretanem (pianką) (Z)
 Drzwi wypełnione polistyrenem (styropianem) (Z)
 Drzwi w wypełnione sprasowaną wełną mineralną (Z)
 Drzwi wypełnione papierem (plaster miodu) (W)
 Drzwi wypełnione płytą wiórową, wiórowo-otworową lub inną odmianą tej płyty (W oraz Z –
wewnątrzklatkowe).
Materiały wykonania – rama stabilizująca
skrzydło

Rodzaj ramy stabilizującej skrzydło (drzwi ze stalowym płaszczem)

 Ramiak drewniany pełny biegnący po całym obwodzie skrzydła z szerszymi miejscami służącymi wzmocnieniu
miejsca wkręcenia zawiasów oraz zamków (stosowany najczęściej do skrzydeł wypełnionych pianką dwuskładnikową)
(Z)
 Ramiak drewniany punktowy znajdujący się tylko w miejscu montażu zawiasów i zamków (stosowany najczęściej do
skrzydeł wypełnionych styropianem) (Z)
 Profil PCV wypełniony profilem aluminiowym (Z)
 Rama samonośna składająca się z belek pionowych oraz elementów poziomych. Rozwiązanie to stosowane jest w
drzwiach wewnętrznych ramowych (W)
 Ramiak drewniany pełny lekki stosowany w drzwiach wewnętrznych płytowych i służący tylko do stabilizacji skrzydła
(W)
 Ramiak oparty na płycie MDF
Materiały wykonania – poszycie zewnętrzne
skrzydła

Poszycie zewnętrzne skrzydła

 Stal – drzwi o konstrukcji składającej się z ramy drewnianej i płaszcza stalowego, gdzie pomiędzy
warstwami stali oddzielonej ramą znajduje się wypełnienie (Z)
 Płyta sklejki wodoodpornej (Z oraz W)
 Płyta HDF (W oraz bardzo rzadko Z)
Ćwiczenie do rozdziału 10

 Narysuj na formacie A2 z obrysem i tabelką informacyjną skrzydło drzwiowe z ramą i zaznacz pięć
elementów jego budowy.
Rozdział 11
 Funkcja okien  Materiały wykonania okna
 Budowa okien  Okna starego typu
 Nawiewniki  Wybrane rodzaje okien współczesnych – pionowe
 Zabezpieczenia przed nadmiernym naświetlaniem  Wybrane rodzaje okien współczesnych – inne
 Dodatkowy podział okien  Okna nietypowe
 Sposoby otwierania okien  Ćwiczenie
Funkcja okien

Okno – element, konstrukcja zamykająca otwór w ścianie lub w dachu, służący do oświetlenia lub
przewietrzania pomieszczeń
Przeznaczenie oraz funkcje okien
 Izolacja termiczna
 Izolacja akustyczna
 wentylacja
 zabezpieczenie antywłamaniowe
 Bezpieczeństwo użytkowania - szkło bezpieczne (przypominające szyby samochodowe, tłukące się na
kawałki)
Budowa okien

Elementy, z których składa się okno

 rama zamontowana w ścianie, tzw. ościeżnica
 skrzydło okienne – część ruchoma mocowana do ramy za pomocą zawiasów. W zależności od ilości skrzydeł
okna nazywamy jednoskrzydłowymi, dwuskrzydłowymi itd.
 wypełnienie ramy skrzydeł okiennych: najczęściej tafla szkła (szyba) pojedyncza lub podwójna (czasem
potrójna)
Otwór okienny w ścianie, nazywany ościeżem, wykańczany jest glifowaniem lub przez wykonanie węgarka.
Nawiewniki

Jeżeli powietrze nie jest dostarczane przez wentylator, stosowany w wentylacji mechanicznej nawiewnej lub
nawiewno-wywiewnej okna powinny być wyposażone w dodatkowe urządzenie nawiewne – nawiewniki.
Nawiewniki okienne dzielimy na
 higrosterowane higrometr – niewielkim, precyzyjnym urządzeniu, które mierzy wilgotność względną w
pomieszczeniu i bezpośrednio steruje przepływem powietrza, dostosowując wydajność systemu wentylacji
do poziomu wilgotności
 ciśnieniowe
 sterowane ręcznie.
Nawiewnik umożliwia dostarczenie powietrza nawet przy bardzo szczelnych oknach. Jest to konieczne do
skutecznej wentylacji pomieszczeń.
Zabezpieczenia przed nadmiernym naświetlaniem

Przed nadmiernym wnikaniem światła przez okna zabezpieczają

 Żaluzja
 Okiennica
 Roleta
 Markiza
Dodatkowy podział okien

Okna mogą mieć wprowadzane dodatkowe podziały

 podział konstrukcji ramy okiennej przy pomocy ślemion i słupków. Tworzy się wtedy dodatkowe nadświetle,
lufcik
 skrzydła okienne mogą być dzielone na mniejsze pola (kwatery) przy pomocy szczeblin (szprosów)
Sposoby otwierania okien

Wykaz sposobów otwierania okien. W nawiasie symbole stosowane w budownictwie na określenie danego typu.
 rozwierane – czyli otwierane (R)
 uchylne (U)
 obrotowe
 nieotwieralne (FIX)
 uchylno-rozwierane (R/U)
 obrotowo-otwieralne (w Polsce niestosowane w masowej produkcji, najczęściej jednak pojawią się w
galeriach handlowych)
 przesuwne – ze skrzydłem przesuwanym w poziomie lub podnoszonym
Materiały wykonania okna

Okna wykonywane są z takich materiałów jak

 Drewno
 PCW
 profile metalowe (stalowe lub aluminiowe)
Elementem uzupełniającym są parapety
 Zewnętrzne, wykonywane z blachy lub PCW
 Wewnętrzne, wykonywane z drewna, kamienia, kamienia sztucznego, konglomeratów
(uwaga: PCV, PCW – skróty pochodzące z różnych języków, określające ten sam materiał - polichlorek winyl.u
W Polsce błędnie stosowane wymiennie. Obowiązujące skróty to PCW lub PVC.
Okna starego typu

 Okna krosnowe - konstrukcje wykonane z pojedynczego skrzydła okiennego nieotwieranego lub otwieranego do wewnątrz, zbudowanego
z krosna (będącego ramą okna). Najczęściej wyposażone w pojedynczą szybę i mają niewielką izolacyjność termiczną i akustyczną,
obecnie stosuje się je głównie w pomieszczeniach takich jak poddasza i piwnice.
 Okna skrzynkowe - na ogół dwuskrzydłowe i wyposażone w pakiety dwuszybowe. Otwierają się do środka. Okna budowane na bazie
konstrukcji krosnowej zamocowanej do ościeżnicy. Zwykle skrzydła zewnętrzne w oknach skrzynkowych są nieznacznie mniejsze od
skrzydeł wewnętrznych. Okna skrzynkowe najczęściej widujemy w budynkach zabytkowych albo stylizowanych na budowle historyczne –
rzadko stosuje się je w nowoczesnym budownictwie.
 Okna zespolone, szwedzkie - budowane na bazie dwóch połączonych ze sobą skrzydeł zamocowanych na wspólnym zawiasie. Pojawiły się
w budownictwie w latach sześćdziesiątych XX wieku, a od tamtego czasu ciągle są udoskonalane, dlatego z powodzeniem stosowane są do
dziś, przede wszystkim w starszych budynkach.
 Okna ościeżnicowe, polskie - składają się z ościeżnicy i zamontowanych do niej podwójnych skrzydeł okiennych. Jedno ze skrzydeł
otwiera się do wewnątrz, drugie na zewnątrz budynku. Zwykle okna ościeżnicowe stosowane były na niższych kondygnacjach budynków –
aktualnie, ze względu na ich niezbyt dobre parametry w zakresie izolacyjności praktycznie nie są wykorzystywane.
Wybrane rodzaje okien współczesnych -
pionowe

 Okna jednoramowe - tworzone są z ramy i dwóch pojedynczych skrzydeł okiennych zbudowanych z litego lub klejonego
drewna, PCV lub aluminium. Okna wyposażane są zwykle w szyby zespolone z uszczelką dzięki temu ich właściwości
izolacyjne są lepsze niż w przypadku konstrukcji starszego typu.
 Okna balkonowe, drzwi balkonowe - ze względu na pełnioną funkcję drzwi balkonowe również mogą być uważane za
pewien typ okien – wyróżniający się specyficznym rozmiarem. Poza pełnieniem roli wyjścia na balkon, dodatkowo
naświetlają pomieszczenie.
 Portfenetr (porte-fenêtre) - wysokie okno stosowane początkowo w pałacach, sięgające od podłogi do sufitu, często
zabezpieczone zewnętrzną balustradą. Obecnie wykorzystywane jest jako zamiennik balkonu lub wyjście na taras.
 Okna wewnętrzne - służą do pośredniego oświetlania pomieszczeń
 Okno pasywne – spełnia wymogi budownictwa pasywnego – okno powinno mieć współczynnik przenikania ciepła dla
całego okna Uw poniżej 0,8 W/m2K. Tego typu okna wykazują się szczególną energooszczędnością.
Wybrane rodzaje okien współczesnych - inne

 Okna połaciowe, dachowe - okna wbudowane w połać dachową, służą do oświetlania pomieszczeń
znajdujących się na poddaszu. Zwykle otwierają się poprzez obrót dookoła osi poziomej przechodzącej przez
środek okna.
 Świetlik – okno montowane w płaszczyźnie poziomej. Służy do pionowego doświetlania obiektów.
Montowany głównie w połaci dachowej lub w specjalnej konstrukcji umieszczonej wzdłuż kalenicy. Świetlik
może mieć również kształt kopułowy.
 Lukarna (Gibel) - element architektoniczny umieszczony w dachu, doświetlający poddasze. Składa się z
powierzchni frontowej, w której umieszczone jest okno klasyczne lub portfenetr, oraz prostopadłych do niej
powierzchni bocznych, łączących front z połacią dachu lub współcześnie również boczną częścią budynku w
przypadku lukarny narożnej.
Okna nietypowe

 Wole oko - okno o specyficznym kształcie, przypominającym admiralską czapkę. Najczęściej stosowane jest tam, gdzie z
różnych względów nie ma możliwości zamontowania tradycyjnych okien – na przykład nad drzwiami albo na poddaszach.
 Naświetle - okno umieszczone bezpośrednio nad drzwiami, przedsionkami lub w wiatrołapach. Pełnią funkcję doświetlającą
oraz dekoracyjną.
 Okna specjalne - poza standardowymi wytworami stolarki okiennej, na rynku powszechnie dostępne są również różnorodne
okna do specjalnych zastosowań.
 Okna o kształtach nietypowych - stosowane są w nowoczesnym budownictwie, zarówno ze względu na ich funkcjonalność
jak i oryginalny design (na przykład okna narożne, pozwalające odpowiednio zagospodarować przestrzeń w niektórych
pomieszczeniach czy okna owalne, montowane tam, gdzie tradycyjne okno z różnych względów by się nie sprawdziło).
 Witryna – okno sklepowe (zewnętrzne lub wewnętrzne).
Ćwiczenie do rozdziału 11

 Narysuj na formacie A3 z obrysem i tabelką informacyjną skrzydło okienne z ramą i zaznacz pięć
elementów jego budowy.
Rozdział 12
 Wnęki i otwory w ścianach
 Węgarki
 Otwór sięgający do podłogi w przekroju pionowym i poziomym
 Otwór niesięgający do podłogi w przekroju pionowym i poziomym
 Zaznaczanie wnęk
 Rysunek szczegółowy, uproszczony i umowny
 Symbole wybranych typów drzwi
 Ćwiczenie
Wnęki i otwory w ścianach

 Otwory w ścianach mogą sięgać do podłogi lub jedynie do pewnej wysokości ściany.
 Drzwi i okna montowane są w otworach drzwiowych i otworach okiennych
 Możemy zastosować w projekcie także niezabudowane otwory
 Zamiast otworu, możemy zaprojektować miejscowe przewężenie ściany, tak zwaną wnękę
Węgarki

Otwory drzwiowe i okienne mogą być wykończone tak zwanym węgarkiem. Jest to element w przekroju
przypominający literę „L”, który otacza drzwi lub okno.
Otwór sięgający do podłogi w przekroju pionowym i
poziomym

 W przekroju pionowym otworów sięgających do podłogi linią bardzo grubą zaznaczamy zarys ściany, obu
stropów oraz jeśli pojawia się w projekcie, to także węgarka.
 Jeśli otwór jest niezabudowany linią grubą rysujemy widoczną ścianę, tym samym rodzajem linii
zaznaczamy drzwi w przypadku otworów zabudowanych.
 W przekroju poziomym linią bardzo grubą zaznaczamy ściany oraz węgarek jeśli występuje.
 Otwór niezabudowany w przekroju poziomym zaznaczamy linią pionową w połowie jego szerokości.
 Jeśli otwór jest zabudowany poza zaznaczeniem go linią pionową w połowie szerokości, na krawędzi ściany
rysujemy linię pionową symbolizującą drzwi i od niej kreślimy łuk do kolejnej ściany. Symbolizuje on
przestrzeń ruchu skrzydła drzwi.
Otwór niesięgający do podłogi w przekroju pionowym i
poziomym

 W przekroju pionowym otworów niesięgających do podłogi linią bardzo grubą zaznaczamy zarys ścian oraz
jeśli pojawia się w projekcie, to także węgarka.
 Jeśli otwór jest niezabudowany linią grubą rysujemy widoczną ścianę, tym samym rodzajem linii
zaznaczamy okno w przypadku otworów zabudowanych.
 W przekroju poziomym linią bardzo grubą zaznaczamy ściany oraz węgarek jeśli występuje.
 W przypadku otworów niesięgających do podłogi linią grubą zaznaczamy także ścianę znajdującą się pod
otworem, okno oraz parapety.
 Otwory niesięgające do podłogi w przekroju poziomym także zaznaczamy linią pionową w połowie ich
szerokości.
Zaznaczanie wnęk

 Wnęki leżące w płaszczyźnie przekroju zaznaczamy razem z przeciętą ścianą linią bardzo grubą. Jeśli wnęka
nie sięga do podłogi, to liną grubą zaznaczamy widoczną po przecięciu ścianę.
 Wnęki leżące pod płaszczyzną przekroju zaznaczamy linią cienką przerywaną.
 Wnęki leżące ponad płaszczyzną przekroju zaznaczamy linią cienką przerywaną z kropką.
Rysunek szczegółowy, uproszczony i umowny

 Jeżeli przedstawiany obiekt jest głównym elementem rysunku pokazujemy go z detalami.

 W przypadku rysunku większej przestrzeni, na którym zaznaczamy obiekty wchodzące w jej skład, ale nie
będące głównymi elementami projektu, możemy zastosować rysunek uproszczony lub umowny.
• Na przykład w przekroju pionowym uproszczonym drzwi zaznaczamy ościeżnicę oraz podwójną linią grubość
skrzydła.
• W przekroju pionowym umownym, skrzydło z ościeżnicą rysujemy jedynie linią pionową.
• W przekroju poziomym uproszczonym drzwi rysujemy zaznaczając grubość skrzydła, linię pionową, linię skrzydła
oraz łuk pokazujący jego ruch.
• W przekroju poziomym umownym zaznaczamy jedną linią skrzydło drzwiowe.
Symbole wybranych typów drzwi
Ćwiczenie do rozdziału 12

 Narysuj na formacie A3 z obrysem i tabelką informacyjną przekrój poziomy i pionowy otworu sięgającego
do podłogi bez węgarka i niesięgającego do podłogi z węgarkiem.
Rozdział 13
 Schody, informacje ogólne
 Wysokość stopni
 Szerokość biegów
 Spoczniki
 Balustrada i poręcz
 Nachylenie biegu schodów
 Typy schodów
 Typy stopni
 Ćwiczenie
Schody, informacje ogólne

 Schody przedstawia się na przekrojach i rzutach stosując oznaczenia umowne oraz uproszczone
 Na rysunku biegów schodów strzałką z grotem wskazujemy kierunek wznoszenia się biegu
 Nad i pod strzałką podajemy trzy istotne w konstrukcji wartości – ilość stopni, obok wysokość stopnia, a pod
spodem szerokość stopnia
 Wzór na wysokość stopni to 2H + S = 60 – 65, gdzie H to wysokość stopnia, a S jego szerokość
 W jednym biegu nie może być więcej niż 14 stopni w budownictwie szpitalnym i 17 stopni w budynku o innym
przeznaczeniu.
 Szerokość stopnia zabiegowego mierzona w odległości 40 cm od balustrady powinna wynosić co najmniej 27
cm.
 Szerokość stopni schodów zewnętrznych w budynkach użyteczności publicznej nie może być mniejsza niż 35
cm.
Wysokość stopni

 15 cm w budynkach lecznictwa zamkniętego, przedszkolach i żłobkach

 16 cm w budynkach użyteczności publicznej
 16,5 cm w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych
 17,5 cm w zakładach produkcyjnych
 19 cm w budownictwie jednorodzinnym oraz w budynkach wielorodzinnych przy łączeniu kondygnacji nie
przeznaczonych na pobyt ludzi
 20 cm w piwnicach i poddaszach budynków jednorodzinnych oraz w budynkach produkcyjnych dla łączenia
kondygnacji nie przeznaczonych na pobyt ludzi
Szerokość biegów

 140 cm w budynkach lecznictwa zamkniętego dla kondygnacji nadziemnych

 120 cm w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych bez wind oraz w obiektach użyteczności publicznej,
żłobkach, przedszkolach
 110 cm w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych z windami przy połączeniu kondygnacji mieszkalnych
oraz w budynkach szpitalnych przy łączeniu z kondygnacją piwniczną lub poddaszem nie przeznaczonym na
pobyt ludzi
 100 cm w budynkach wielorodzinnych i użyteczności publicznej w połączeniu podziemia i poddasza, jeśli te
kondygnacje nie są przeznaczone na pobyt ludzi
 90 cm w zakładach produkcyjnych przy połączeniu z podziemiem lub poddaszem
 70 cm w budynkach jednorodzinnych bądź produkcyjnych jako przejścia robocze
 50 cm w przypadku schodów służących do dorywczej obsługi maszyn i urządzeń
Spoczniki

 Spoczniki międzypiętrowe powinny być szersze od biegu schodowego o 30 cm

• w budynkach wielorodzinnych bez wind
• obiektach użyteczności publicznej
• wszędzie tam, gdzie przewiduje się ręczny transport ciężarów
 W pozostałych przypadkach spocznik powinien być szerszy o 10 cm
 Zaleca się, aby spocznik piętrowy był szerszy od biegu o 20 cm
Balustrada i poręcz

 Zabezpieczeniem użytkowników schodów jest balustrada wysokości między 90 a 110 cm

 Schody zewnętrzne, z większą liczbą niż 5 stopni, muszą być wyposażone w poręcz jednostronną, jeśli
szerokość schodów nie przekracza 150 cm, i dwustronną – przy biegu szerszym.
Nachylenie biegu schodów

 Schody na całej długości biegu powinny mieć jednakowe pochylenie, gdyż zmienne wartości wysokości lub
szerokości stopni zaburzą korzystanie z nich
 Wysokość prześwitu nad schodami nie powinna być mniejsza niż 200 cm ponad poziomem stopnia
 Najbardziej wygodny kąt nachylenia schodów wynosi od 30° do 40°
 Schody mogą być oparte m. in. na dwóch ścianach, jednej ścianie i belce policzkowej, jednej ścianie,
samych belkach.
Typy schodów

 jednobiegowe
 schody proste
 dwubiegowe powrotne
 1/4 zabiegu
 dwubiegowe łamane
 1/4 z podestem
 Trójbiegowe łamane
 1/2 zabiegu
 trójbiegowe powrotne
 1/2 z podestem
 wachlarzowe
 3/4 zabiegu
 zabiegowe
 schody spiralne
 kręcone
Typy stopni

 stopnie kątowe proste

 stopnie kątowe podcięte
 stopnie klinowe
 schody samonośne oparte na belce bocznej (policzkowej)
 stopnie schodowe blokowe
 schody typu stopień i podstopień
Ćwiczenie do rozdziału 13

 Narysuj na formacie A3 z obrysem i tabelką informacyjną schody dwubiegowe powrotne.

• stopnie w jednym biegu - 10 x 15 x 30,5
• szerokość biegu – 120 cm
• grubość stropów – 16 cm
• wysokość poręczy - ok. 90 cm
 Na rysunku, w przestrzeni nad tabelką informacyjną wymień i opisz pięć elementów składających się na
konstrukcję schodów.
 Na rysunku, w przestrzeni nad tabelką informacyjną wymień dwa rodzaje stopni i opisz czym się
charakteryzują.
Rozdział 14

 Pochylnie, informacje ogólne

 Dodatkowe wymogi dotyczące pochylni
 Nachylenie pochylni
 Ćwiczenie
Pochylnie, informacje ogólne

 Pochylnia powinna być zaopatrzona w poręcze, najlepiej podwójne o wysokości 0,75 m i 0,95 m
 Długość poziomej płaszczyzny ruchu na początku i na końcu pochylni powinna wynosić minimum 1,5 m
 Maksymalna długość płaszczyzny pochyłej powinna wynosić 9 m, w przypadku konieczności wydłużenia
pochylni po każdym odcinku dziewięciometrowym powinien nastąpić płaski odcinek długości minimum 1,4
m
 Krawędzie stopni schodów w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych i użyteczności publicznej powinny
wyróżniać się kolorem kontrastującym z kolorem posadzki
Dodatkowe wymogi dotyczące pochylni

 Pochylnie przeznaczone dla osób niepełnosprawnych powinny mieć szeroko płaszczyzny ruchu 1,2 m,
krawężniki o wysokości co najmniej 0,07 m i obustronne poręcze odpowiadające warunkom określonym w §
298, przy czym odstęp między nimi powinien mieścić się w granicach od 1 m do 1,1 m
 Powierzchnia spocznika przy pochylni dla osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach
inwalidzkich powinna mieć wymiary co najmniej 1,5 x 1,5 m poza polem otwierania skrzydła drzwi
wejściowych do budynku
Nachylenie pochylni
% nachylenia pochylni znajdującej się na zewnątrz,
bez dachu
 Do ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych
poruszających się przy użyciu wózka
inwalidzkiego, przy wysokości pochylni
• do 0,15 m – 15 %
• do 0,5 m – 8 %
• ponad 0,5 m – 6 %
 Dla samochodów w garażach
wielostanowiskowych:
• jedno- i dwupoziomowych – 15 %
• Wielopoziomowych – 15 %
 Dla samochodów w garażach indywidualnych
• 25 %
% nachylenia pochylni znajdującej się na wewnątrz
budynku lub pod dachem
 Do ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych
poruszających się przy użyciu wózka
inwalidzkiego, przy wysokości pochylni
• do 0,15 m – 15 %
• do 0,5 m – 10 %
• ponad 0,5 m – 8 %
 Dla samochodów w garażach
wielostanowiskowych:
• jedno- i dwupoziomowych – 20 %
• Wielopoziomowych – 15 %
 Dla samochodów w garażach indywidualnych
• 25 %
Ćwiczenie do rozdziału 14

 Narysuj na formacie A2 z obrysem i tabelką informacyjną podjazd zewnętrzny.

Rozdział 15

 Materiały w rysunku technicznym

 Oznaczenia materiałów - norma PN-88/N-01607
 Oznaczenia materiałów - norma PN-70/B-01030
 Oznaczenie drzew i trawy
 Ćwiczenie
Materiały w rysunku technicznym

Rysunek techniczny powinien zawierać najważniejsze informacje dotyczące projektowanego obiektu.

Przedstawiamy na nim przede wszystkim wymiary oraz usytuowanie przedmiotów i przestrzeni. Nad tabelą
informacyjną możemy dodać także opis istotnych kwestii, jak w przypadku scenografii - światło, kolorystyka
itp. Możemy także zaznaczyć materiały, z których planujemy korzystać, posługując się symbolami określonymi
przez konkretne normy.
Oznaczenia materiałów - norma PN-88/N-01607

 Metal – kreskujemy płaszczyznę pojedynczą linią pod kątem 45 stopni

 Tworzywa sztuczne, guma – kreskujemy płaszczyznę pod kątem 45 stopni z dwóch narożników, tworząc siatkę
z rombów
 Szkło - trzy kreski (środkowa dłuższa, boczne krótsze), pod kątem 45 stopni umieszczone w odstępach
 Ciecze – poziome linie rysowane linią przerywaną
 Ceramika - kreskujemy płaszczyznę podwójną linią pod kątem 45 stopni
 Kamień - kreskujemy płaszczyznę pojedynczą linią przerywaną pod kątem 45 stopni
 Gips, tynk – kropkujemy płaszczyznę
 Drewno w przekroju poprzecznym – rysujemy łuki od lewej do prawej
 Drewno w przekroju podłużnym – rysujemy dwie linie pod kątem ostrym jedna za drugą
Oznaczenia materiałów - norma PN-70/B-01030

 Metal – zaczerniamy płaszczyznę

 Tworzywa sztuczne – gęsto kreskujemy płaszczyznę pojedynczą linią pod kątem 45 stopni
 Szkło - trzy kreski równej długości pod kątem 45 stopni umieszczone w odstępach
 Gips, tynk – gęsto kropkujemy płaszczyznę
 Drewno w przekroju poprzecznym – rysujemy łuki od lewej do prawej
 Drewno w przekroju podłużnym – rysujemy dwie linie pod kątem ostrym jedna za drugą
 Cegły, pustaki – kreskujemy płaszczyznę pojedynczą linią pod kątem 45 stopni
Oznaczenie drzew i trawy

 Trawa - gęsto kropkujemy płaszczyznę

 Istniejące drzewo liściaste – okrąg z kropką w środku
 Istniejące drzewo iglaste – okrąg z kropką w środku, na linii okręgu krótkie, pojedyncze linie, dzielące
okrąg na 8 części
Ćwiczenie do rozdziału 15

 Narysuj na formacie A3 z obrysem i tabelką informacyjną proste bryły na rzucie i widokach, zaznaczając
trzy różne materiały.
Rozdział 16
 Czym są śruby
 Pozostałe elementy budowy śrub
 Rysowanie śrub
 Wybrane rodzaje nakrętek
 Wybrane rodzaje śrub
 Funkcje wybranych nakrętek
 Charakterystyka wybranych śrub – 1
 Wybrane typy podkładek
 Charakterystyka wybranych śrub – 2
 Podkładki – funkcje
 Cechy śrub w zależności od materiału wykonania
–1  Podkładki – materiały

 Cechy śrub w zależności od materiału wykonania  Funkcje wybranych podkładek

-2
 Jak odróżnić śruby od wkrętów
 Rodzaje łbów śrub
 Ćwiczenia
 Rodzaje zakończeń śrub
Czym są śruby

 Śruby to elementy łączeniowe.

 Śruby są zwykle wykonane z metalu i składają się z łba połączonego z gwintowanym trzpieniem. Służą do
mocowania materiałów poprzez połączenie gwintu śruby z podobnym gwintem wewnętrznym lub
przełożenie śruby przez otwory na wylot i zablokowanie nakrętką.
 Śruby są często samogwintujące ich gwint wcina się w materiał podczas obracania śruby, tworząc gwint
wewnętrzny, który tworzy mocne połączenie i zapobiega wypadaniu.
 Materiały powszechnie mocowane za pomocą śrub to drewno, blacha i plastik.
 Śruby różnią się pod względem kształtu łba, zakończenia, czy długości gwintu w stosunku do długości
trzpienia.
Rysowanie śrub

Śruby możemy przedstawiać na cztery sposoby

 Wygląd rzeczywisty – precyzyjne oddanie detali
 Pierwszy stopień uproszczenia – bez zaznaczenia gwintowania
 Drugi stopień uproszczenia – bez zaznaczenia gwintowania oraz detali łba śruby
 Przedstawienie umowne – wydłużona litera „T”
Wybrane rodzaje śrub

 śruba noskowa z łbem kulistym

 śruba oczkowa
 Śruba dwustronna
 Śruba zgrubna z łbem sześciokątnym
 Śruba dokładna z łbem sześciokątnym
 Śruba pasowana z łbem sześciokątnym
 Śruba z łbem kwadratowym
 Śruba wieńcowa z łbem kwadratowym
 Śruba gwiazdkowa z gniazdem sześciokątnym
 Śruba z łbem młoteczkowym / podsadzana
Charakterystyka wybranych śrub – 1

 Śruby sześciokątne mają łeb, który może być przykręcany za pomocą klucza lub nasadki sześciokątnej. Są dostępne w stali o
wysokiej wytrzymałości i szerokim wyborze rozmiarów.
 Śruby zamkowe często używane do łączenia drewna i cienkiej blachy. Mają łeb grzybkowy, dzięki czemu są odporne na
manipulacje i zapewniają estetyczne wykończenie projektów. Pod głową znajduje się kwadratowe ramię, które pozwala wbić
śruby w drewno. Można użyć śrub zamkowych z nakrętkami ścinanymi dla zwiększenia trwałości mocowania.
 Śruby hakowe J służą do mocowania blach dachowych. Nie można obracać śrub hakowych dachowych po dokręceniu nakrętki
poprzez zaczepienie ich wokół płatwi. Zwykle stosuje się do nich nakrętki kwadratowe, w zestawieniu z podkładkami
uszczelniającymi i pokrywami, aby chronić je przed uszkodzeniami.
 Śruby z uchem mają zamknięte koło i całkowicie gwintowany trzpień. Często są przykręcane do ciężkiego przedmiotu i używane
do dźwigania lub podnoszenia. Dostępne są również w formie wkrętów do drewna. Montowane są także w samochodach do
holowania.
 Śruby oczkowe są całkowicie gwintowane poza oczkiem. W przeciwieństwie do śrub z uchem, nie nadają się do intensywnego
użytkowania.
Charakterystyka wybranych śrub – 2

 Śruby typu U ze stali nierdzewnej ze względu na ich odporność na korozję często stosuje się do zaciskania przewodów
i rur. Śruby typu U ze stali nierdzewnej klasy A4 stosuje się w miejscach narażonych na częsty kontakt z wodą.
 Nazwa śruby calowe przyjęła się także w Polsce, mimo że stosujemy inne jednostki miary. Najczęstsze zastosowanie
śrub calowych to hydraulika i serwis maszyn wyprodukowanych w krajach, gdzie obowiązuje system calowy (np.
Stany Zjednoczone).
 Śruby z łbem stożkowym stosowane są szczególnie tam, gdzie śruba nie może wystawać ponad płaszczyznę
mocowane materiały (np. śruby używane do składania mebli lub zawiasów).
 Śruby motylkowe (skrzydełkowe) używane są tam, gdzie częstotliwość odkręcania - przykręcania powoduje, że użycie
narzędzi jest niepraktyczne.
 Śruba bez łba (z gniazdem) to specyficzny rodzaj śrub, które w całości składają się z gwintu, a zamiast łba, mają
gniazdo imbusowe wewnątrz gwintu (np. śruba ustalająca / zaślepiająca, śruba dwustronna).
Cechy śrub w zależności od materiału wykonania -
1

 Śruby ze stali nierdzewnej zapewniają naturalną odporność na korozję, dzięki czemu można je stosować na
zewnątrz. Śruby ze stali nierdzewnej tzw. klasy morskiej, mogą być stosowane w konstrukcjach narażonych na
działanie słonej wody.
 Śruby ze stali o wysokiej wytrzymałości na rozciąganie mogą wytrzymać duże obciążenia bez wypaczania i są
często stosowane w krytycznych zastosowaniach, takich jak inżynieria samochodowa.
 Śruby z tworzywa sztucznego i nylonu są głównie przeznaczone do elektroniki. Są lekkie, odporne na korozję i
oferują wysoki poziom izolacji. Dodatkowo śruby nylonowe raczej topią się niż palą.
 Śruby ocynkowane nie są wykonane ze stali nierdzewnej, lecz są wykończone cienką warstwą cynku, aby
chronić je przed korozją. Dostępne są jasne ocynkowane i żółte ocynkowane śruby.
 Śruby galwanizowane są zanurzane w stopionej warstwie cynku, dodając grubą warstwę ochronną. Muszą być
stosowane z ocynkowanymi nakrętkami, ponieważ ten rodzaj wykończenia ma wpływ na rozmiar śruby.
Cechy śrub w zależności od materiału wykonania -
2

 Śruby GEOMET to nowy styl wykończenia, oferujący optymalną odporność na korozję i nie zwiększający
wielkości śruby. GEOMET to powłoka na bazie wody zawierająca cynk z formie płatków, stosowana do
zapewnienia bardzo wysokiej ochrony metalu przed korozją środowiskową. Powłoka jest odporna na
temperatury do 300°C i nie wykazuje kruchości wodorowej.
 Śruby samokolorowe to śruby obnażone - niepowlekana, niepoddana obróbce miękka stal bez odporności na
korozję. Kolor śrub może zmienić się ze srebrnego na oksydowany czarny.
 Brąz jest stopem wykonanym z cyny i miedzi. Zapewnia wysoką odporność na korozję. Dlatego śruby z
brązu idealnie nadają się do zastosowań wodnych, takich jak okręty podwodne, statki, łodzie i inne
konstrukcje podwodne.
 Mosiądz jest stopem złożonym z miedzi i cynku. Zapewnia śrubom wysoką odporność na korozję i tworzy
miękki materiał
Rodzaje łbów śrub

 Sześciokątny  walcowy radełkowany

 Czworokątny  Stożkowy
 Trójkątny  Stożkowy soczewkowy
 Grzybkowy  Imbusowy
 Kulisty  Oczkowy
 Wieńcowy  Skrzydełkowy
 Młoteczkowy  Z uchem
 Walcowy  Bez łba
 walcowy soczewkowy
Rodzaje zakończeń śrub

 Płaski
 Soczewkowy
 Ścięty
 Stożkowy
 Wgłębiony
 Z czopem
• płaskim
• walcowym
• walcowym z otworem do zawleczki
• soczewkowym
• stożkowym
Pozostałe elementy budowy śrub

 Rodzaje trzpieni  Dodatkowe elementy

• równy średnicy gwintu • z noskiem
• zbliżony do średnicy gwintu • z wieńcem
• Pasowany
• podsadzenie
 Rodzaje gniazd
 Rodzaje gwintów
• bez gniazda
• na całej długości
• sześciokątne
• na części długości
• z rowkiem do wkrętaka
• wgłębienie krzyżowe
• inne
Wybrane rodzaje nakrętek

 kwadratowa
 sześciokątna
 koronkowa
 okrągła otworowa
 radełkowana
 motylkowa
Funkcje wybranych nakrętek

 Nakrętki zabezpieczające
• W złączach nienarażonych na drgania oraz takich, w których utrzymanie siły osiowej nie jest priorytetem, wystarczające będą nakrętki z wkładką
poliamidową. Przy wielokrotnym odkręcaniu plastikowy pierścień ulega mechanicznej degradacji.
• Nakrętki z odkształconą częścią gwintu są skuteczniejsze, ich działanie opiera się na odkształceniu gwintu na śrubie lub trzpieniu gwintowanym, na
który są nakręcane. Nie gwarantują one utrzymania siły osiowej na wstępnym poziomie, jednak są bardziej skuteczne w przypadku wibracji. Po
odkręceniu takiej nakrętki wymienić trzeba całe złącze - podczas dokręcania gwint ulega odkształceniu.
 Nakrętki koronowe
• Inną formą mechanicznego zabezpieczania połączeń śrubowych jest zastosowanie nakrętek koronowych z zawleczkami. W takim typie połączenia
śruby muszą mieć wykonany otwór przelotowy, przez który będzie możliwe przełożenie zawleczki. Otwór musi znajdować się w miejscu, które
zapewni również wprowadzenie odpowiedniej siły osiowej do złącza. Przełożenie przez otwór zawleczki całkowicie uniemożliwia obrócenie się
nakrętki.
 „kontra”
• Kontra, to rodzaj zabezpieczenia polegający na dokręceniu śruby dwiema nakrętkami. W takim przypadku należy pamiętać o lekkim poluzowaniu
głównej nakrętki.
Wybrane typy podkładek

 Kwadratowa
 Płaska
 Powiększona
 Błotnikowa
 Kształtowa
 Wykończeniowa
 Podkładka klinowa
 Okrągła sprężysta
 Podkładka odginana
 Zębata
 zawleczka
 Zębata (koronkowa) wewnętrzna
Podkładki - funkcje

Podkładki rozróżniamy ze względu na różne parametry, takie jak materiał czy kształt – głównie jednak z uwagi
na ich przeznaczenie. Dzielimy je zatem na
 ochronne – znane też jako zwykłe czy standardowe, podkładki te służą do zabezpieczenia podłoża przed
zniszczeniem w trakcie wykonywania łączenia śrubowego czy nakładania nakrętki
 zabezpieczające – czyli te, które mają zapobiegać luzowaniu się łączenia. Mogą być zakończone tak, aby
hamować ruchomość nakrętki lub śruby, jak np. podkładka zębata czy też sprężynująca
 uszczelniające – te specjalne podkładki służą do ochrony połączeń, które są narażone na niszczący wpływ
warunków zewnętrznych,
 wyrównujące – pozwalają zniwelować kąt danego połączenia śrubowego.
Podkładki - materiały

 Materiał musi odpowiadać wykonywanemu łączeniu, wszystkie elementy muszą być z jednego tworzywa.
 Najczęściej stosuje się podkładki stalowe i poddane odpowiedniej obróbce – cynkowaniu lub pokrywaniu
mosiądzem.
 Podkładki hartowane nadają się do łączeń, które są narażone na szczególne obciążenia.
 Miękkie podkładki poliamidowe lub PCV sprawdzą się do uszczelniania łączeń, chroniąc je przed wilgocią i
rdzewieniem, które prowadzi do kruszenia się metalu.
 Przy wyborze podkładek ważna jest również ich grubość i wielkość – musi być dopasowana do rodzaju
łączenia śrubowego
Funkcje wybranych podkładek

 Podkładki odginane są wyposażone w specjalny wystający języczek. Po dociągnięciu nakrętki, podwija się on
do jednego z jej boków, uniemożliwiając obracanie się elementów względem siebie, czyli odkręcenie nakrętki.
 Podkładki sprężyste dwustronnie żebrowane w przekroju mają kształt stożkowy. Są wykonane z bardzo
twardych stali, a zabezpieczenie połączenia polega tu na wrzynaniu się żeber podkładki w element złączny i
element konstrukcyjny. Dobierając tego typu podkładki należy zwrócić szczególną uwagę na otwór pod
podkładką. Występują one bowiem w średnicach zewnętrznych licujących się z zewnętrzną średnicą nakrętek i
łbów śrub sześciokątnych lub z łbem walcowym z gniazdem imbusowym.
 Najskuteczniejszym zabezpieczeniem mechanicznym, gwarantującym jednocześnie maksymalne możliwie
utrzymanie siły osiowej w złączu jest system podkładek pracujących w układzie klinowym. Wysoką
skuteczność tego rozwiązania oparto o dwa blokujące się kliny, a nie o siły tarcia. System stanowią dwa
pierścienie z naciętymi klinami od strony wewnętrznej oraz promieniowo ułożone żebra od strony zewnętrznej.
Jak odróżnić śruby od wkrętów

 Wśród różnic można podać zastosowanie (materiały), kształt łba oraz sposób wkręcania. Wszystkie z tych
kategorii mają jednak swoje wyjątki, stąd nie mogą być traktowane jako jednoznaczne kryterium podziału.
 Najlepiej wprowadzić podział ze względu na budowę.
• Łeb śruby stanowi odrębną część, jest osobną bryłą (z wyjątkiem pogłębień walcowych dla śrub walcowych). Wkręt
natomiast ma łeb wychodzący z konstrukcji (trzpień płynnie przechodzi w kształt łba).
• Różnica wynika również z długości nominalnej, którą w przypadku śrub liczy się od łba w dół, a u wkrętów stanowi
całkowitą długość elementu.
Należy jednak pamiętać, że ze względu na dużą różnorodność śrub oraz wkrętów zdarzają się wyjątki.
Ćwiczenia do rozdziału 16

 Narysuj na formacie A3 z obrysem i tabelką informacyjną rysunki szczegółowe, uproszczone i umowne

śruby noskowej z łbem kulistym oraz śruby pasowanej z łbem sześciokątnym.
 Narysuj na formacie A4 z obrysem i tabelką informacyjną rysunki szczegółowe i uproszczone nakrętek -
motylkowej i kwadratowej.
 Wymień trzy rodzaje łbów, trzpieni i podkładek.
 Wymień i podaj charakterystykę dwóch rodzajów śrub.
Rozdział 17
 Wkręty – informacje ogólne
 Wkręty – zastosowanie
 Wkręty do drewna – charakterystyka
 Rodzaje wkrętów do drewna
 Wkręty do drewna – materiały
 Wkręty do metalu – charakterystyka
 Rodzaje wkrętów do metalu
 Wkręty do płyt kartonowo-gipsowych (g-k)
 Ćwiczenie
Wkręty – informacje ogólne

 Wkręt składa się łba z nacięciem oraz gwintowanego trzonu w kształcie walca (czasami może być stożkowy - wkręty do drewna).
 Średnica wkrętu jest i równa średnicy zewnętrznej gwintu. We wkrętach, w których gwint nie zajmuje całej długości, jest to
również grubość niegwintowanego rdzenia – trzonu.
 Wkręty do drewna najczęściej mają gwint dość głęboki, charakteryzujący się wysokim skokiem – zwoje są rozmieszczone
rzadziej. Wkręty do metalu mają z reguły gwint płytki i o niskim skoku.
 Rodzaje łbów wkrętów grzybkowy, stożkowy, walcowy, stożkowo-soczewkowy, talerzykowy, sześciokątny
 Nacięcia wkrętów: Torx, proste, Pozidriv, Philips, sześciokątne
 Długość wkrętu jest podawana od końca gwintu do powierzchni materiału, w którą wkręt jest poprawnie wkręcony, a więc jest
zależna od typu łba.
• we wkrętach z łbem stożkowym długość mierzy się do końca łba
• we wkrętach z łbem walcowym, talerzykowym lub sześciokątnym długość mierzy się do miejsca w którym trzon łączy się z łbem wkrętu
• we wkrętach z łbem stożkowym-wypukłym długość jest mierzona w miejscu, w którym kończy się stożek, a zaczyna wypukłość
Wkręty – zastosowanie

 Wkrętów z łbem stożkowym używa się tam, gdzie wkręcony wkręt nie powinien wystawać ponad
płaszczyznę materiału, w którą jest wkręcany, np. przy skręcaniu desek lub mocowaniu zawiasów.
 Wkręty z łbem walcowym lub talerzykowym (łeb niższy i szerszy niż w typowym łbie walcowym) ze
względu na płaską powierzchnię pod łbem, lepiej dociskają przytwierdzane elementy, np. złącza do drewna.
Podczas montażu dużych lub ciężkich elementów najlepiej sprawdzają się wkręty z łbem sześciokątnym.
 Wkręty z nacięciem sześciokątnym (pod klucz imbusowy) oraz Torx, charakteryzują się dużą
wytrzymałością na moment skrętny, używa się ich zatem, gdy mamy do czynienia z bardzo twardym
materiałem, a nie ma możliwości wcześniejszego nawiercenia otworu. Ponadto wkręty z wgłębieniem
sześciokątnym i Torx są bardziej wytrzymałe – trudniej je uszkodzić podczas nieprecyzyjnego dociskania
wkrętaka do wkrętu.
Wkręty do drewna – charakterystyka

 Pozwalają na łączenie elementów z drewna i materiałów drewnopochodnych oraz innych komponentów jak
okucia czy zawiasy
 Posiadają dość głęboki gwint o wysokim skoku
 Mają mniejszą grubość gwintowanego trzonu
 Są łatwe do wkręcania w miękkie i grube materiały, mają większą wytrzymałość mocowania
Rodzaje wkrętów do drewna

 Długie wkręty niekiedy posiadają gwint tylko na części trzonu, dzięki czemu zmniejsza się moment obrotowy potrzebny do jego
wkręcenia. Ponadto wkręty z gładkim trzonem w górnej części pozwalają lepiej dociągnąć do siebie łączone elementy.
 Wkręty z ostrym, specjalnie ukształtowanym, np. ostrosłupowym lub samonawiercającym, zakończeniem można wkręcać w
miękkie drewno bez uprzedniego nawiercania.
 W przypadku twardszych materiałów lub gatunków drewna łatwo rozwarstwiającego się, najpierw należy wywiercić otwór
prowadzący.
 Jeżeli łączymy elementy drewniane (np. płyty) i nie chcemy, aby ostry koniec wkrętu wystawał poza nawiercony otwór, stosujemy
wkręty z końcówką płaską. Przykładem takich wkrętów są stosowane w meblarstwie konfirmaty. Można je wkręcać wyłącznie po
uprzednim nawierceniu otworu prowadzącego.
 Konfirmaty służą do łączenia płyt, z których robi się meble. Mają płaski koniec, szeroki rdzeń z dość rzadkim i głębokim gwintem
oraz charakterystyczny łeb z wgłębieniem sześciokątnym. Do montażu tych wkrętów używa się specjalnych wierteł, które nie tylko
nawiercają, lecz także odpowiednio profilują otwór.
 Eurowkręty są krótkie i występują w trzech odmianach: z łbem płaskim, stożkowym i podsadzanym. Używa się ich do mocowania i
regulacji np. zawiasów.
Wkręty do drewna – materiały

 Najpopularniejsze są wkręty ze stali zwykłej, ocynkowane – żółte lub białe (kolor ocynku nie ma wpływu na
właściwości wkrętu). Charakteryzują się jednak słabą odpornością na czynniki zewnętrzne i rdzewienie.
 Bardziej odporne na korozję są wkręty fosfatowane (zwane też fosforanowanymi), czyli zanurzone w
roztworach fosforanów cynku, żelaza, magnezu i kwasu fosforowego. Mają one ciemnoszarą, matową barwę
- mogą jednak plamić niektóre rodzaje drewna.
 W pełni odporne na korozję są wkręty ze stali nierdzewnej. Używa się ich, gdy istnieje duże
prawdopodobieństwo kontaktu wkrętów z wodą, np. na łodziach lub tarasach.
Wkręty do metalu – charakterystyka

 Trzon wkrętów do metalu ma zawsze kształt regularnego walca, czyli stałą średnicę na całej długości (nie
licząc ostrej końcówki).
 Z reguły wkręty do metalu mają niższy skok gwintu (jest on bardziej gesty), niż w przypadku wkrętów do
drewna, gwint ma też mniejszą głębokość.
 Najczęściej mają łby stożkowe, walcowe i podkładkowe.
Rodzaje wkrętów do metalu

 Do najpopularniejszych rodzajów wkrętów do metalu należą blachowkręty, wytwarzane z twardej stali.

 Większość blachowkrętów ma średnicę do 7 mm.
 Przed zastosowaniem blachowkrętu w blasze należy nawiercić otwór o średnicy mniejszej od średnicy
blachowkrętu. Podczas wkręcania na krawędzi otworu powstają wyżłobienia, które wpływają na stosunkowo
mocne połączenie z blachą.
 Dostępne są także blachowkręty z końcówką samowiertną, pozwalające na wkręcanie bez uprzedniego
nawiercenia otworu.
 Połączenia przy użyciu blachowkrętów są wygodne w użyciu i szybkie w montażu, ale wszędzie tam, gdzie
przewiduje się potrzebę wielokrotnego odkręcania i przykręcania elementów albo tam, gdzie wymagana jest
większa trwałość połączenia, należy stosować śruby.
Wkręty do płyt kartonowo-gipsowych (g-k)

 Wkręty do płyt g-k (kartonowo-gipsowych) mają

• ostre zakończenie lub końcówkę samowiertną
• łeb typu trąbkowego – taki kształt łba sprawia, że zagłębia się on w płycie g-k, ale nie przebija warstwy kartonowej
• dominują nacięcia typu Philips (PH)
 Wkręty do płyt g-k są fosforanowane na czarno
 Dzielą się na dwa typy
• przeznaczone do przytwierdzania płyt g-k do profili stalowych (mniejszy skok gwintu – jest on drobnozwojowy)
• służące do mocowania płyt g-k do konstrukcji drewnianych (duży skok gwintu – jest on grubozwojowy)
 Podczas osadzania wkrętów należy używać właściwych końcówek wkrętakowych, ważny jest nie tylko odpowiedni
rodzaj – czyli PH – lecz także rozmiar, aby wkręt nie zagłębił się w płycie za bardzo i nie przebił warstwy
kartonowej (stosuje się także specjalne końcówki wkrętakowe z ogranicznikiem głębokości wkręcania).
Ćwiczenie do rozdziału 17

 Opisz wkręty do drewna.

Rozdział 18
 Łączenie drewna
 Kołki meblowe – 1
 Kołki meblowe – 2
 Lamelki
 Połączenia wpustowe – informacje ogólne
 Rodzaje połączeń wpustowych
 Ukryte połączenie wkrętami
 Płytki stożkowe
 Ćwiczenia
Łączenie drewna

Drewno możemy łączyć na wiele sposobów. Wybrana metoda zależy od specyfiki projektu, szczególnie od jego
przeznaczenia. Niewidoczne i dekoracyjne połączenia otrzymamy przy użyciu:
 Kołków meblowych – najbardziej popularny, niewidoczny sposób łączenia drewna. Powszechność tej
metody wynika głównie z faktu, że do jej wykonania potrzebne są jedynie wiertarka, odpowiednie wiertło do
drewna oraz gładkie bądź ryflowane drewniane kołki.
 Lamelek – mniej znane jest łączenie drewna mające jednak przewagę nad połączeniem kołkowym. Wynika
to z faktu, że owalna forma płytek lamelowych pozwala, w przeciwieństwie do kołków meblowych, na
przesuwanie łączonych elementów względem siebie.
 wpustów – najbardziej efektowne i dekoracyjne, jednak zarazem bardzo trudne do wykonania połączenie
drewna. Jego wykonanie przy użyciu ręcznych narzędzi wymaga ogromnej zręczności i wiele praktyki.
Kołki meblowe – 1

 Kołki do drewna są przeważnie wykonane z drewna bukowego i oferowane w różnych średnicach i

długościach.
 Kołki mogą być gładkie lub ryflowane (posiadające na powierzchni niewielkie, wzdłużne rowki zwane
również żłobieniami). Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem są kołki ze żłobieniami.
 Wykonując połączenie, kołek umieszcza się we wcześniej wywierconym otworze.
Kołki meblowe – 2

 Połączenie staje się solidniejsze po dodaniu kleju stolarskiego. Klej umieszcza się w otworze a następnie
wciska kołek. Przy zastosowaniu kołków ryflowanych klej zostaje wypchnięty wzdłuż rowków czyniąc
połączenie bardziej trwałym. W przypadku kołków gładkich klej wciska się głównie głęboko w wywiercony
otwór zamiast przylegać do powierzchni kołka.
 Niewidoczne łączenia drewnianych części za pomocą okrągłych kołków także wymagają precyzji. Obie
drewniane części muszą być nawiercone od wewnątrz, a wywiercone otwory powinny leżeć dokładnie
naprzeciw siebie. Dlatego do wykonania tego typu połączeń warto posłużyć się specjalnymi szablonami do
połączeń kołkowych.
 Kołkami meblowymi można także przedłużać deski w płaszczyźnie lub łączyć je pod kątem, jako ramy.
Lamelki

 Frezarkę do lamelek wymyślił w 1955 roku mistrz stolarski ze Szwajcarii, Hermann Steiner.
 Lamelki to 4. milimetrowe, poprzeczne płytki w kształcie owalu lub elipsy, które umieszcza się w wyfrezowanych rowkach.
 Ich kształt umożliwia przesuwanie i wyrównywanie łączonych elementów względem siebie, co ułatwia precyzyjne dopasowanie obu
płaszczyzn w trakcie klejenia.
 Powierzchnia klejąca lamelki jest znacznie większa niż w przypadku okrągłego kołka meblowego. Dodatkowo lamelka nasiąkając
klejem zwiększa swoją objętość, co skutkuje olbrzymią nośnością i wytrzymałością łączenia.
 Lamelki ze względu na ich szybkie i wysoce precyzyjne zastosowanie są idealną metodą łączenia przy budowie mebli. Lamelki
szczególnie nadają się do tworzenia połączeń ukośnych oraz łączenia blatów kuchennych.
 Lamelki występują w trzech różnych rozmiarach – typ 0, 10 i 20. O ich wyborze decyduje grubość desek, które łączymy. Zasady
stosowania lamelek:
• lamelka typ 0 = drewno o grubości 10-12 mm
• lamelka typ 10 = drewno o grubości 13-15 mm
• lamelka typ 20 = drewno o grubości pow. 16 mm
Połączenia wpustowe – informacje ogólne

 Połączenie tego typu można ręcznie wykonać z pomocą bardzo ostrego, ręcznego narzędzia lub specjalnych maszyn stolarskich.
 Połączenia wpustowe są bardzo dekoracyjne (estetyczne połączenie oraz połączenie różnych rodzajów drewna jako dekoracja).
 Połączenie wpustowe są bardzo trwałe – wynika to z dużej powierzchni klejącej oraz zazębiania się desek.
 Zazębienie może być wykonane w formie wpustów palcowych, w których małe czopy palcowe na przemian widoczne są na obu deskach
lub też w formie wpustów w kształcie jaskółczego ogona, w przypadku których na jednej z desek wpust od zewnątrz jest zupełnie
niewidoczny.
 Duża stabilność tego typu połączenia wpływa na stosowanie ich w zewnętrznych narożnikach szuflad, skrzynek i małych szafek.
 Wpust palcowy może być stosowany w deskach o grubości od 10 mm, co pozwala na wytwarzanie lekkich i wytrzymałych elementów.
 Ponadto wpusty palcowe mogą być stosowane w połączeniach czołowych dwóch desek.
Rodzaje połączeń wpustowych

 Wczepy proste  Połączenia kątowe krzyżowe  Połączenia na długość

• Wczep szeroki • płaskie • Na styk
• Wczep wąski • ścienne • Na nakładkę ścienną
 Wczepy skośne  Połączenia równoległe • Na czop prosty

• Wczep kryty • Wzdłużne / podłużne • Na czop okrągły

• Wczep półkryty • Czołowe • Na jaskółczy ogon

• Wczep otwarty  Połączenia boczne • klinowe

Ukryte połączenie wkrętami

 Połączenie szybkie, dokładne i wytrzymałe.

 Polega na wprowadzeniu wkrętu w ukośnie nawiercony otwór kieszeniowy.
 W celu precyzyjnego wywiercenia otworu i dokładnego prowadzenia wiertła stosuje się szablon wiercenia ze
specjalnie skonstruowanym, stopniowym wiertłem. Czubek wiertła wywierca mały otwór prowadzący pod
gwint wkrętu, podczas gdy drugi stopień tworzy większy otwór służący do zagłębienia główki wkrętu w
drewnie.
 Największą zaletą tej metody w porównaniu do tradycyjnego łączenia wkrętami jest to, że wkręty są z
zewnątrz niewidoczne.
Płytki stożkowe

 Płytki stożkowe służą między innymi do zaślepiania otworów po sękach czy nieestetycznych otworów pod
wkręty.
 Okrągłe płytki z drewna sosnowego oferują szybkie i nieskomplikowane rozwiązanie.
 Dostępne średnice płytek – 15, 20, 25, 30, 35 i 40 mm.
Ćwiczenia do rozdziału 18

 Opisz czym są lamelki oraz podaj ich zastosowanie.

 Podaj rodzaje wczepów prostych i skośnych.
Rozdział 19
 Łączenie metalu  Spawanie łukowe elektrodą topliwą w osłonie
 Lutowanie miękkie gazów obojętnych MIG
 Spawanie elektrodą nietopliwą w osłonie gazów
 Lutowanie twarde
obojętnych TIG
 Zgrzewanie
 Spawanie plazmowe
 Spawanie gazowe
 Spawanie laserowe
 Spawanie łukowe elektrodami otulonymi
 Typy spawów
 Spawanie elektrodą topliwą w osłonie gazów
 Ćwiczenia
aktywnych MAG
Łączenie metalu

 Łączenie metali można podzielić na nierozłączne i rozłączne.

 Metale można łączyć specjalnymi klejami.
 Łączenie pod wpływem ciepła dzieli się na trzy kategorie – zgrzewanie, lutowanie, spawanie.
 Wybór metody łączenia zależy od rodzaju metalu oraz przeznaczenia wykonywanego obiektu.
Lutowanie miękkie

 Lutowanie to łączenie części metalowych za pomocą stopów, zwanych lutami, które mają niższą od lutowanych
metali temperaturę topnienia.
 Lutowanie miękkie (temperatura topnienia lutu do 400 stopni C) – Odpowiednia temperatura wynosi nie więcej
niż 400°C i jako materiał zespalający stosuje się lut cynowo-ołowiowy lub cynowo-miedziany.
 Lutowanie miękkie jest powszechnie stosowane w elektronice, ponieważ używane materiały doskonale
przewodzą prąd.
 Sprawdza się także w przypadku instalacji CO o temperaturze pracy do 110 °C oraz wodnych.
 Lut występuje w postaci drutu lub specjalnych pałeczek, a najłatwiejszą metodą jego stapiania jest korzystanie z
palnika płomieniowego – należy jednak uważać, aby nie nagrzać nadmiernie łączonych elementów.
Lutowanie twarde

 Lutowanie twarde – temperatura topnienia lutu powyżej 400 stopni C.

 Do scalania stosuje się luty miedziane, srebrne lub fosforowe.
 Połączenia tego typu najczęściej stosowane są do stali węglowych, wolframowych, niklowych, chromowych, płytek z
węglików spiekanych, a także złota, srebra, miedzi, mosiądzu i brązu.
 Stosowane także w instalacjach CO, w których temperatura pracy jest wyższa niż 110°C.
 Urządzeniami stosowanymi do lutowania twardego są palniki acetylenowo-tlenowe lub na propan butan, lampy
lutownicze lub lutownice indukcyjne.
 Połączenia tego typu cechują się o wiele wyższą odpornością na działanie wysokich temperatur, są bardziej trwałe i
odporne na uderzenia czy rozciąganie.
 Lutowanie twarde powinno odbywać się jedynie w pomieszczeniach o odpowiedniej wentylacji.
Zgrzewanie

 Części metalowe w miejscu łączenia nagrzewając doprowadza się do stanu plastycznego, a następnie łączy
się je z zastosowaniem docisku, bez używania spoiwa (metalu dodatkowego).
 W zależności od rodzaju nagrzewania wyróżniamy różne rodzaje zgrzewania np. elektryczne, tarciowe,
wybuchowe.
Spawanie gazowe

 Metoda spawania polegająca na stopieniu brzegów metali łączonych poprzez nagrzanie płomieniem
spalającego się gazu.
 Jako gaz palny stosuje się głównie acetylen.
 Spawanie gazowe stosuje się przy wszystkich rodzajach stali i metali nieżelaznych.
Spawanie łukowe elektrodami otulonymi

 Metoda polegająca na stapianiu metali w miejscu ich łączenia za pośrednictwem łuku elektrycznego powstającego pomiędzy spawanym
elementem a elektrodą otuloną.
 Do spawania łukowego stosuje się prąd stały (bardziej korzystny) lub przemienny.
 Do spawania stosowane są elektrody otulone w otulinie:
• kwaśnej (A)
• rutylowej (R)
• zasadowej (B)
• rutylowo-kwaśnej (RA)
• celulozowej (C)
• rutylowo-celulozowej (RC)

 Spawanie elektrodami otulonymi stosuje się do wszystkich stali niestopowych, niskostopowych i wysokostopowych, staliwa, żeliwa i metali
nieżelaznych.
Spawanie elektrodą topliwą w osłonie gazów aktywnych
MAG

 Metoda MAG (Metal Active Gas) to proces spawania łukowego elektrodą topliwą w osłonie aktywnych
chemicznie gazów lub mieszanek gazowych.
 Elektrodą topliwą jest drut pełny lub proszkowy, który pełni też rolę spoiwa.
 Gazami osłonowymi stosowanymi w procesie spawania są dwutlenek węgla lub mieszanki gazowe, w
których skład wchodzą: argon, tlen, dwutlenek węgla oraz inne.
 Metoda MAG stosowana jest do spawania stali niestopowych, niskostopowych i wysokostopowych.
Spawanie łukowe elektrodą topliwą w osłonie gazów obojętnych
MIG

 Metoda MIG (Metal Inert Gas) to proces spawania łukowego elektrodą topliwą w postaci drutu pełnego w
osłonie gazów obojętnych.
 Tak jak w metodzie MAG, drut pełni również rolę spoiwa (tzw. drut elektrodowy).
 W procesie spawania MIG stosuje się szlachetne gazy osłonowe, takie jak argon i hel oraz ich mieszanki.
 Metoda MIG stosowana jest przy spawaniu metali nieżelaznych.
Spawanie elektrodą nietopliwą w osłonie gazów obojętnych
TIG

 Metoda TIG to proces spawania łukowego elektrodą nietopliwą w osłonie gazu obojętnego.
 Gazy wykorzystywane do osłaniania obszaru spawania w metodzie TIG to: argon, hel lub ich mieszanki
(podobnie jak w metodzie MIG).
 Spawanie metodą TIG wykorzystywane jest do łączenia stali niskostopowych i wysokostopowych oraz
metali nieżelaznych – miedzi, aluminium, magnezu i ich stopów oraz niklu.
 Metoda TIG jest mało wydajna, ale daje wysoką jakość i precyzję połączenia.
Spawanie plazmowe

 Metoda bardzo podobna do metody TIG. W zasadzie stanowi jej rozszerzenie, mające na celu zwiększenie wydajności
procesu.
 W procesie spawania plazmowego są wykorzystywane dwa osobne strumienie gazu: gaz plazmowy, który przepływa
otaczając elektrodę wolframową i który tworzy słup łuku plazmowego, oraz gaz osłonowy, który chroni jeziorko
ciekłego metalu.
 Stosowane są trzy odmiany metody PAW:
• Spawanie mikroplazmowe – natężenie prądu spawania mieści się w przedziale od 0,1 A do 20 A.
• Spawanie plazmowe – natężenie prądu spawania mieści się w przedziale od 20 A do 100 A.
• Spawanie plazmowe z tzw. „oczkiem” (natężenie prądu spawania przekracza 100 A), w którym łuk plazmowy przenika przez całą
grubość spawanego materiału. Metoda stosowana, gdy trzeba uzyskać złącza wysokiej jakości, w przemyśle lotniczym (także w
konstrukcjach kosmicznych), przetwórczym, chemicznym i petrochemicznym.
Spawanie laserowe

 Promień lasera umożliwia łączenie na powierzchni lub tworzyć głębokie spoiny. Można go połączyć z konwencjonalnymi
procesami spawania, a także użyć do lutowania.
 Spoiny i punkty zgrzewania laserowego spotyka się w różnych dziedzinach – od pociągów ICE, przez części przekładni
w samochodach, po rozruszniki serca.
 Dzięki laserom można szybko i precyzyjnie wykonywać drobne punkty zgrzewania o milimetrowej średnicy oraz
wielometrowe, głęboko zgrzewane spoiny. Przy minimalnym wypaczeniu powstają bardzo smukłe geometrie spoin o
dużym stosunku głębokości do szerokości.
 Lasery zgrzewają zarówno tworzywa o wysokiej temperaturze topnienia, jak też wysokiej przewodności ciepła.
 Ze względu na małą ilość stopiwa i krótki, kontrolowany czas topnienia można łączyć nawet takie tworzywa, które w
innej technologii są zupełnie niezgrzewalne lub co najwyżej trudno zgrzewalne. W razie potrzeby stosuje się tworzywa
dodatkowe.
Typy spawów

 Sposoby spawania Rodzaje Spoin  Kształty spoin

• Doczołowe  Czołowe • V
• Krzyżowe • Jednostronne • Y
• dwustronne
• Nakładkowe • ½Y
 Pachwinowe
• Narożne • Spoina pachwinowa
• Jednostronne
• Teowe • Spoina X z licem wypukłym
• dwustronne
• Przylegowe • Spoina z podpoiną
 Inne
• zakładkowe • Spoina brzeżna
• Grzbietowe
• otworowe
Ćwiczenia do rozdziału 19

 Podaj i opisz dwa rodzaje spawów.

 Wymień i naszkicuj trzy rodzaje spoin.
Rozdział 20

 Oznaczenia wykrojów
 Szwy do detali
 Szwy konstrukcyjne
 Szwy brzegowe
 Zestawienie głównych rodzajów szwów
 Ćwiczenie
Oznaczenia wykrojów

 Prawa strona materiału – linia pozioma z trójkątem skierowanym wierzchołkiem w dół w połowie długości linii
 Lewa strona materiału – linia pozioma z dwoma trójkątami skierowanymi wierzchołkami w dół na krawędziach linii
 Urywanie materiałów – linia falista na krawędzi linii poziomej
 Numer operacji szycia – numer w okręgu
 Odwracanie materiału – dwie strzałki wygięte w łuki skierowane na zewnątrz
 Kierunek szycia – strzałka na linii przerywanej
 ścieg czółenkowy – linia pionowa z okręgiem na górze, okrąg oznacza wejście igły w materiał
 ścieg łańcuszkowy dwunitkowy – linia pionowa z dwiema kreskami poziomymi na górze, kreski oznaczają wejście igły w materiał
 Otwór bieliźniany – linia pozioma z krótkimi liniami pionowymi po bokach
 Zapięcie guzika – okrąg z krótką linią poziomą
 Zamek – zaczerniony prostokąt na linii poziomej
Szwy do detali

 Szew zwykły / szew zaprasowany

 Szew wykańczający
 Szew nakładany
Szwy konstrukcyjne

 szew łączący / szew nakładany

 Szew lamujący
 szew francuski
 szew bieliźniany
 szew nakładany
 Szew zwykły / szew rozprasowany
 szew wpuszczany
Szwy brzegowe

 szew brzegowy / szew obrębiający

 brzeg lamowany
 nakładany brzeg
 szew lamujący
 szew wpuszczany – wystająca lamówka
 nieobszyty brzeg
 szew francuski – ukryty brzeg
Zestawienie głównych rodzajów szwów

 Szwy zwykłe  Szwy obrzucające

 Szwy zakładkowe  Szwy wpuszczane
 Szwy lamujące  Szwy bieliźniane
 Szwy obrębiające  Szwy francuskie
 Szwy nakładane  Szwy szczypankowe
 Szwy stykowe  Łączenia klejone
 Szwy wykańczające  Łączenia zgrzewane
Ćwiczenie do rozdziału 20

 Narysuj na formacie A2 z obrysem i tabelką informacyjną szkic spódnicy z kieszeniami zewnętrznymi,

zaznaczając wybrane szwy.
Rozdział 21
 Nitka prosta
 Wykrój – przed cięciem
 Wykrój – po cięciu
 Wykrój – modyfikacje
 Wykrój – wybrane symbole
 Krojenie
 Szycie
 Materiał – wybrane sposoby szycia
 Materiał – wybrane detale
 Materiał – symbole
 Ćwiczenie
Nitka prosta

 Nitka prosta (osnowa) to układ nitek biegnący wzdłuż tkaniny, równolegle do brzegu fabrycznego (krajka).
 Nitka prosta to oznaczenie na wykrojach, które wskazuje kierunek ułożenia szablonu na materiale podczas krojenia.
Zachowanie nitki prostej jest konieczne, żeby gotowy ubiór układał się odpowiednio i był wygodny podczas
noszenia.
 Na wykrojach nitkę prostą oznaczamy
• długą strzałką – w przypadku niesymetrycznych elementów na przykład – nogawek, rękawów, kieszeni.
• przerywaną linią w elementach, które tniemy w złożeniu, na przykład przody i tyły ubrań, kołnierzyki, mankiety. Linia
przerywana na wykroju ma aż 3 znaczenia – środek danego elementu, miejsce złożenia materiału oraz nitka prosta.

 Podczas krojenia należy pamiętać, że strzałka lub linia przerywana powinna zawsze leżeć wzdłuż nitek osnowy w
tkaninie (równolegle do brzegu fabrycznego) lub wzdłuż kolumienek w dzianinie.
Wykrój – przed cięciem

 Wyprasuj elementy wykroju, temperaturę żelazka dostosuj do tkaniny.

 Zdekatyzuj materiał – wypierz, jeśli nadaje się do prania, lub wyprasuj, jeśli materiału nie można prać.
 Przygotuj układ wykroju.
 Przypnij wykrój do materiału.
 Przy podwójnej warstwie złóż materiały prawymi stronami do siebie.
 Przy pojedynczej warstwie ułóż materiał prawą stroną do góry.
 W przypadku tkanin z włosem, cieniowaniem lub wzorem biegnącym w jednym kierunku zwracaj uwagę na
adnotację – zgodnie z kierunkiem włosa.
Wykrój – po cięciu

 Skopiuj zaznaczenia na spodnią stronę materiału, zanim zdejmiesz wykrój. Możesz użyć fastrygi, szpilek lub
kredy.
 Szybkie zaznaczanie – natnij brzeg materiału, by zaznaczyć nacinki, końce zakładek oraz linie środkowe,
następnie przypnij szpilki w miejscach kropeczek.
Wykrój – modyfikacje

 Zmian należy dokonywać przed ułożeniem wykroju na tkaninie.

 Wydłużanie
• Utnij wykrój pomiędzy liniami wydłużania lub skracania.
• Ułóż płasko wykrój i przyklej do papieru.

 Skracanie
• Złóż linie wydłużania lub skracania, tworząc zakładkę takiej długości, o jaką element powinien być skrócony.
• Sklej te miejsca taśmą klejącą.
 Wykrój – wybrane symbole

 Linia pozioma zakończona z dwóch stron grotami
strzałek
• Kierunek osnowy tkaniny – nitki biegnące równolegle do
krawędzi tkaniny. Tkanina powinna być ułożona zgodnie z
tymi strzałkami.
 Dwie równoległe linie poziome
• Linie przedłużenia lub skrócenia wykroju.
 Trójkąty skierowane wierzchołkami w dół usytuowane
na linii poziomej

 Dwie równoległe linie poziome. Górna zakończona z • Nacinki

obu stron grotami strzałek skierowanymi w dół.  Linia pozioma
• Linia złożenia materiału, oznaczenie, w którym miejscu • Linia cięcia
znajduje się złożenie materiału.

 Linia przerywana z kropką

• Środek przedniej lub tylnej części ubrania.
Krojenie

 Przed skrojeniem materiału należy dodać zapas na ścieg ok. 1 – 1,5 cm.
 Jeśli na wykroju występuje element wystający poza zagięcie, wytnij wszystkie pozostałe elementy oprócz niego.
Rozłóż tkaninę i wytnij wystający element po jej prawej stronie. Wzdłuż obu brzegów zewnętrznych materiału narysuj
niewielkie strzałki wskazujące kierunek włosa lub wzoru.
 Odegnij kawałek materiału, tworząc ukośną fałdę, materiał złóż prawymi stronami do siebie i utnij wzdłuż złożenia.
 Przełóż jedną warstwę materiału tak, by strzałki zaznaczone na obu częściach biegły w tym samym kierunku. Ułóż
obie warstwy prawymi stronami do siebie.
 Linie cięcia są to linie ciągłe biegnące wzdłuż zewnętrznego brzegu każdego wykroju.
 Wykroje na kilka rozmiarów ubrań składają się z różnie zaznaczanych linii dla każdego rozmiaru. Krojąc tkaninę kieruj
się właściwą linią.
Szycie

 Przed przystąpieniem do szycia zepnij szpilkami lub sfastryguj szwy, dopasowując w odpowiednich
miejscach zaznaczone punkty.
 Szyj z użyciem długości ściegu 1,5, chyba że w gotowych wykrojach podano inaczej. Długość ściegu zależy
od rodzaju tkaniny, która jest szyta.
 W przypadku cienkich lub śliskich tkanin, obie warstwy należy przytrzymać przed oraz za stopką maszyny.
 Wykonywanie ściegów po prostej linii ułatwiają linie zaznaczone na płytce ściegowej maszyny, możesz też
nakleić taśmę klejącą, zaznaczając jej brzegiem odpowiednią odległość od igły.
 Rozprasuj szwy na boki, chyba że zaznaczono inaczej.
 Przy szwie, który nie jest linią prostą warto wykonać nacięcia na brzegach, by tkanina układała się prosto.
Materiał – wybrane sposoby szycia

 Wykończenie brzegu
• Zostaw zapas ok. 5 mm od brzegu.

 Stay stitch – ścieg stabilizujący

• Ścieg wykonywany ok. 1,5 cm od brzegu, w kierunku zaznaczonym przez strzałki. Wykonuje się go, by zapobiec rozciąganiu się tkaniny
ciętej po skosie lub zaokrąglonych brzegów.

 Understitch
• Zaprasuj podszycie w kierunku od ubrania tak, by szew znalazł się na podszyciu. połóż całość tak, by podszycie było zwrócone do góry,
wykonaj szew blisko wcześniejszego szwu przez podszycie i zapas na szew.

 Flizelina
• Szyj ok. 5 mm od brzegu. Przypnij flizelinę do spodniej części tkaniny. Natnij w rogach, które będą zasłonięte szwami. Przyfastryguj ok.
1,3 cm od brzegu. Przytnij flizelinę blisko fastrygi.
Materiał – wybrane detale

 Fałdy
• Zepnij szpilkami lub sfastryguj fason fałdy. Szyj na prawej stronie materiału wzdłuż zaznaczonej linii ok. 6 mm od
brzegu.

 Zaszewki
• Złóż prawymi stronami do siebie, składając linie szwu ze sobą. Zepnij. Przeszyj, zaczynając od szerszej strony do
węższej.

 Marszczenie
• Zmniejsz nieco naprężenie nici, by nici dolne wysuwały się lekko z bębenka, następnie przeszyj długim ściegiem 1,5
cm od brzegu. Następnie przeszyj 6 mm dalej w powstałym w ten sposób zapasie na szew.
Materiał - symbole

Na wykrojach możemy spotkać oznaczenia materiałów podobne do symboli pojawiających się w rysunkach
architektury.
 Prawa strona – gęsto zakropkowane pole
 Lewa strona – gładkie pole
 Podszewka – rzadkie kropki
 Flizelina / klejonka – linie pod kątem 45. stopni z dwóch narożników, tworzące romby
Ćwiczenie do rozdziału 21

 Narysuj na formacie A2 z obrysem i tabelką informacyjną szkic spódnicy z kieszeniami zewnętrznymi,

zaznaczając wybrane szwy.