RADYOTERAPİ CİHAZLARI

VE ÇALIŞMA PRENSİPLERİ

Öğr.Gör. Zafer KARAGÜLER

DEÜ Radyasyon Onkolojisi AD.
24-Eylül-2013
• 1895 X-ışınının keşfi
• 1898 Radyumun
keşfi

• Çıkan ışınların
Saç dökülmesi ve
Cilt hasarına neden
olduğu gözlemlendi
 KİLOVOLTAJ TEDAVİ CİHAZLARI

• Grenz-Ray’ Tedavi <20kV

• ‘Contact’ Tedavi 40-50kV

• Yüzeyel Tedavi 50-150kV

• Orthovoltaj/Derin Tedavi 150-500kV

• Süpervoltaj Tedavi 500-1000kV

 Ortovoltaj Tedavi
Granz-Ray Tedavi Makinesi Cihazı
MEGAVOLTAJ TEDAVİ
CİHAZLARI
 GÖRÜNTÜLEMEYE DAYALI
RADYOTERAPİDE TEKNOLOJİSİ
• Stanford Medikal
Hızlandırıcı (1956)

• Lineer hızlandırıcı
içerisine, kolimatör
sisteminin arkasında
olacak şekilde, geri
çekilebilen x-ışını tüpü
yerleştirilmiştir.

• Diagnostik X-ışınının
merkez ekseni ile tedavi
ışınının merkez ekseni
çakışacak şekildedir.
• Aşağıda hipofiz bezini hedefleyebilmek için
diyagnostik x-ışını ve tedavi ışını kullanılarak
çekilmiş (double exposure) bir film
görülmektedir.
 GÖRÜNTÜLEMEYE DAYALI RADYOTERAPİDE
TEKNOLOJİK GELİŞİM

Co 60 Tedavi Ünitesi
Görüntü güçlendirici
• Bu cihaz Hollanda vidicon kamera
NKI de dizayn
edildi

• 1961 yılında klinik

uygulamaya kondu 120 kV tanı amaçlı
X-ışını tüpü

Denge sağlayıcı
Lineer Hızlandırıcı
Lineer Hızlandırıcı
 Lineer Hızlandırıcılar
~ 50 keV ~3mm çapında hız. elek.
Elektron Hızlandırıcı Tüp Tedavi Bölgesi
Tabancası
Dalga Kılavuzu Saptırıcı Magnet
Magnetron
Modülatör Yada Tedavi Bölgesi
Klystron

Güç
Sağlayıcı

Medikal Lineer Hızlandırıcıların Blok Diyagramı

 ÇALIŞMA İLKESİ
• Güç sağlayıcı modülatöre DC güç sağlayarak ‘Hidrojen
Thyratron’ tüpünü tetikler

• Modülatörden sağlanan yüksek voltajlı DC güç, birkaç

mikro saniye aralıklarla darbeler halinde magnetron yada
klystrona ve elektron tabancasına eşzamanlı olarak
uygulanır

• Magnetron yada Klystron da üretilen mikrodalga

hızlandırıcı tüpe enjekte edilir

• Aynı anda elektron tabancasında üretilen elektronlar da

hızlandırıcı yapıye enjekte edilir
 ÇALIŞMA İLKESİ
• Güç sağlayıcı modülatöre DC güç sağlayarak ‘Hidrojen
Thyratron’ tüpünü tetikler

• Modülatörden sağlanan yüksek voltajlı DC güç, birkaç

mikro saniye aralıklarla darbeler halinde magnetron yada
klystrona ve elektron tabancasına eşzamanlı olarak
uygulanır

• Magnetron yada Klystron da üretilen mikrodalga

hızlandırıcı tüpe enjekte edilir

• Aynı anda elektron tabancasında üretilen elektronlar da

hızlandırıcı yapıye enjekte edilir
Hızlandırma Mekanizması

e s

Mikrodalga (3000 MHz)

 Magnetron
• Magnetron, mikrodalga üreten bir cihazdır
• Mikrosaniye mertebesindeki aralıklarda
mikrodalga atımları üretir
• Saniyede birkaç yüz atım oluşur
• Her atım içindeki mikrodalganın frekansı 3000
MHz dir
• 6 MV yada düşük enerjili linaklarda
magnetronların çıkış gücü 2MW
 Klystron
• Klystron, mikrodalga üretmez. Mikrodalga
güçlendiricisi olarak görev yapar
• Düşük güçteki osilatörler tarafından üretilen
mikrodalgalar güçlendirilmek üzere klystrona
göndrilir
• Yüksek enerjili linaklarda kullanılan klystronlar 5
MW çıkış gücü ile 25 MV a kadar enerji
üretilebilmektedir
• Klystronların doz stabilitesi Magnetronlara göre
daha iyidir
 X-ışını
• Elektronlar tungsten gibi yüksek yoğunluklu
hedefe çarptığında ‘Bremsstrahlung x-ışınları’
oluşur
• Hedef, gelen elektronların tamamını soğuracak
kalınlıkta olmalı ve soğutulabilir olmalıdır
• Üretilen x-ışınlarının ortalama enerjisi,
maksimum enerjinin yaklaşık 1/3’ü kadardır
 Elektron Işını
• Hızlandırıcı tüpten çıkan elektronlar yaklaşık
3mm çapında ince bir demet halindedir
• Tedavi alanı boyunca üniform bir doz dağılımı
oluşturmak içi elektronlar, elektron saçıcı foil e
çarptırılır
• ‘Elektron saçıcı foil’ olarak kurşun gibi ince
metaller kullanılır
• Yinede bu çarpma sonucunda düşük oranda x-
ışını üretilir. Buna elektronların x-ışını
kontaminasyonu denir.
 Kolimatör
• Kolimatör kurşun, tungsten yada kurşun-
tungsten alaşımı gibi yüksek yoğunluklu kalın
bir tabaka ile çevrilidir
– Hedef
– Saçıcı foil
– Düzenleyici filtre
– İyon odası
– Sabit ve hareketli ‘jaw’ lar ve
– Işık sisteminden oluşur
 Hedef ve Düzenleyici Filtre
Elektron Demeti
X-Işını Hedefi

Primer Kolimatör

Saçısı foil
Düzenleyici filtre
İyon Odası
İkincil Kolimatör

Elektron Aplikatörü

Hasta Hasta

X-ışını tedavi modu Elektron ışını tedavi modu

• The Linear Accelerator (LINAC) - (Part 1) - Radi
ation Protection.avi

• The Linear Accelerator (LINAC) - (Part 2) - Radi

ation Protection.avi
Yakın Dönemde Teknolojiye Paralel Olarak
Radyoterapi Tekniklerinde ve Cihazlarında
Gelişim Hızının Dahada Arttığını Görüyoruzr

2010 • Biyolojik görüntüleme ve tümör konumlandırma

hedefleme

2000 • IGRT tam sistem entegrasyonu ve Dinamik

Adaptive Radyoterapi (DART)

1995 • IMRT entegrasyonu ve süreç geliştirme

1990 • Dinamik konformal tekniklerin geliştirilmesi

1980 • Bilgisayar kontrollü hızlandırıcılara geçiş MLC ve

3D planlamaların geliştirilmesi
 Mevcut IMRT Teknikleri
IMRT

Ark-tabanlı
Sabit-Gantry
IMRT
IMRT
(Arc-based)

MLC-tabanlı Kompansatör Yelpaze Işın Koni Işın

Uygulama Tabanlı uygulama (Fan beam) (Cone beam)

Aperture-modulated Intensity-modulated
“Step and shoot” MiMiC kesit-kesit
Dinamik Uygulama Spiral tomoterapi arc therapy arc therapy
Uygulama uygulama (single arc) (multiple arcs)
Sabit Gantry IMRT Kesit Kesit
Yelpaze Işın IMRT
(Fan Beam)

Katman Katman
Tomoterapi Uygulaması Koni Işın IMRT
(Fan Beam) (Cone Beam)
 Ark Tabanlı IGRT cihazları
Son yıllarda bilgisayar teknolojisindeki
ilerlemelerin radyoterapiye yansıması
devrim niteliğinde olmuştur.
 Başlarda radyoterapi sadece kolimatörlerin
şekillendirdiği kare ve dikdörtgen alanlarla
yapılırken donanım olarak yüksek kapasiteli
bilgisayarların kullanımı ile çok fazla yer
kaplamayan sistemlerle bugün artık çok
karmaşık algoritmaların kullanıldığı tedavi
planlama sistemleri volümetrik ark
tedavisinde kullanılmaktadır.
 RapidArc nedir?
• Lineer hızlandırıcı cihazı
• RapidArc, “Hacimsel Yoğunluk Ayarlı Arc
tedavisi” olarak adlandırılan bir cihaz
 RapidArc nedir?
• Değişken doz hızı: max doz hızı(600 MU/min)
• Değişken gantry rotasyon hızı: 0.2-4.8 deg/s
(75 s/360 deg.)
• Derece başına doz: 0.1-20 MU
• MLC lif hızı: 0-2.25 cm/s (max ~0.5 cm/deg -
max gantry hızı)
 RapidArc

• İlk kez Ocak 2008

tarihinde ABD’de FDA
onayı aldıktan sonra
ABD’de 5 merkezde,
Avrupa’da 3 merkezde,
deneme amaçlı
kullanılmaya başlandı.
Türkiye’de RapidArc
• Acıbadem Maslak Hastanesi
• Amerikan Hastanesi
• Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi
• İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
• İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi
• Neolife Tıp Merkezi
• Özel Onkomer Onkoloji Merkezi
• Anadolu Sağlık Merkezi
• Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi
• Medical Park- İzmir
• Metropolitan Florence Nightingale Hastanesi
VOLUMETRİK AYARLI ARK
TERAPİ (ELEKTA-VMAT)
• VMAT, hacimsel modülasyonlu ark terapidir.

• VMAT tedavisinde gentri hasta etrafında tekli ya da çoklu

ark açılarıyla sürekli hareket halindedir.
 
• MLC lifleri

 Diyaframlar/Jawlar

 Gentri açısı ve hızı

Sürekli olarak değişimi
MU/dak. ve MU/derece
 Doz hızı

 Kolimatör açısı
VMAT tedavi planı Record-Verify (MOSAIQ) aracılığıyla
tedavi kontrol sistemine (TKS) gönderilir.
• TKS, tedavi esnasında her kontrol noktası için gereken doz
hızı, MLC lifleri, diyafram, kolimatör ve gentri hareket
hızlarını otomatik olarak düzenler.

CP 1 CP 2 CP 3 CP 4
Enerji 6MV 6MV 6MV 6MV
MU 0 1.3 2.8 5.3
Gentri Açısı 270 286 292 308
Kolimatör
0 0 0 0
Açısı

Lifler ve
Diyaframlar
• Real-Time işlemci ve paylaşımlı hafıza ile iletişimde
gecikme olmaksızın verilen doz ile MLC pozisyonları
senkronize edilir.

• Servo algoritmalar MLC hareketlerini kontrol ederek

pozisyon hatalarını engeller.

• MU/derece iki bitişik kontrol noktası arasında sabit,

farklı kontrol noktası çiftleri arasında değişir.

• Işıma boyunca tüm rotasyonlar minimum 0.1 MU/derece

ve tüm lineer hareketler 0.3 MU/cm olmalıdır.
• Tolerans dışı durumda ışıma ve gentri durur.

• Sistem tolerans şartlarının geri gelmesini bekler ve gentri,

tedavi yeniden başlatıldığında nerede olması gerekiyorsa o
noktaya hareket eder.
• Segmentasyon süresince gentri açı
dilimi boyunca fluence profilleri
yeniden düzenlenir.

• MLC hareket yönü açı dilimleri

arasında değişir.
• Kontrol noktaları arasında
kalan bölgelere ark segmentleri
denir.

• Ark segmentleri içinde MU

değeri ve gentri açısı sürekli
değişirken MLC Pozisyonları ve
doz hızı sabit kalır.
a) Tedavi Planlama sisteminde ark
segmentleri düz çizgiler ile başlar
kesikli çizgilerde biter.
• MLC pozisyonları ve doz hızı
segmentler arasında değişiklik b) Her ark segmentinde homojen
fluence oluşturulur.
gösterir.
• Kontrol noktası başına gentri derecesi 2'nin altına düşerse,
dinamik segmentler oluşur.

• Dinamik segmentlerde gentri durur ve hareketli MLC

lerle ışınlama yapar.
• Ark segment için yeterli doz olmadığında “move-only”
segmentler oluşur.

• Işıma durur ve gentri bir sonraki ark segmente doğru hiç

ışınlama yapmadan hareket eder.

• Move-Only segmentlerde fluence yoktur.

 HELİKALTOMOTERAPİ

 Helikal Tomoterapi, IMRT yapmak için

tasarlanmış bir kanser tedavi cihazıdır.
 Wisconsin Üniversitesi medikal fizik
bölümünden T. M. Rockie ve ark. tarafından
geliştirilmiştir.
 İlk önce veterinerlikte kullanılmış, daha
sonra palyatif ışınlamalarda kullanılarak
doğruluğu denenmiş
 Klinik kullanımı 2003’te Wisconsin
Üniversitesinde başlamıştır.
 Genel Bilgiler

• Cihaz standart lineer hızlandırıcıların

aksine 85cm’lik kaynak cilt mesafesine
(SSD) sahiptir.

• Cihazda konvansiyonel linaklarda olan,

alan ışığı bulunmamaktadır.
 Genel Bilgiler

Enerji:6MV Lineer Çok Yapraklı Kolimatör

Hızlandırıcı (MLC) sistemi;
Alan pnömatik olup binary
Boyutları:40cmx{1.0cm, sisteme göre
2.5cm ve 5.0cm}
çalışmaktadır. (0-1
Kaynak Cilt Mesafesi (SSD)
mantığı)
85cm
64 MLC
Flattening (Düzleştirici)
filtre yok Tungsten
SSD=85cm de 5cmx10 cm Boy 10cm
alanda ve dmaks=1,5cm Merkezdeki kalınlık
derinlikte dakikadaki out 6,25mm
put 8,5Gy’dir.
Tomoterapi
Truebeam
Axesse
Ark Tabanlı IGRT Cihazları

Alan Boyutu:30*22 cm2 Alan Boyutu:maks 40*5 cm2

Merkez leaf ler (8 cm): 2.5 mm Leaf kalınlığı: 6, 25 mm
Dış leaf ler: 5 mm Kol Boyutları: 1-2-5 x40 cm
Masa hareketi: 160cm
 Genel Bilgiler

 Düzleştirici filtreler  Düzleştirici filtresiz seçenek

huzmeyi homojen hale ile daha fazla foton enerjisi
getiriyor. seçebilme şansı
 Böylece daha kolay  6X, 6FFF, 10X, 10FFF ve
hesaplama 15X
yapılabiliyor.  6XFFF~4MV ve 10XFFF
 Birden fazla huzme ~8MV
kullanıldığında  Yüksek doz hızı seçenekleri:
karşımıza ne çıkacağını  6XFFF de 1400MU/dak
tahmin edebiliyoruz.
 10XFFF de 2400MU/dak
 Genel Bilgiler
• Standart Kaynak Cilt Mesafesi (SSD) +
uzatılmış SSD lerde tedavi olanağı
• 120 High Definition Çok Yapraklı Kolimatör
(HDMLC)
• Merkezde 2,5mm dışarda 5mm kalınlık
• 40cmx40cm alan boyutu fakat HD MLC ile
22cmx30cm alan boyutu
• “Jaw Tracking” seçeneği dolayısıyla sızıntı
kritik organlarda azalıyor.
• Non coplanar ışınlama seçeneği
Ark Tabanlı IGRT Teknikleri
• Her tedavi öncesi görüntü alınıp IGRT
yapılması mümkün
• Taranacak olan kısım kullanıcı tarafından
tedavi edilecek volüme göre kararlaştırılır.
• Kesit kalınlığıda yine ilgilenilen bölgenin
hassaslığına bağlı olarak seçilir.
• kV-kV
• MV-kV
• Cone Beam CT (CBCT) veya MVCT
Meme- Beyin Met
Meme- Beyin Met
Anal Kanal
Prostat IMRT
Prostat- Ark
Prostat-FFF Ark
Mesane kemik metastaz
Mesane kemik metastaz
Mesane kemik metastaz
Seminom
Seminom
Testis Lenfoma
Testis Lenfoma
Serviks
Serviks
Meme
Preop- Rektum
Meningiom
Adenokistik Karsinoma
Medullablastoma
Meme
CYBERKNIFE TEKNOLOJİSİ VE
UYGULAMALARI
 CYBERKNIFE VSI

-400 MU/dk -1000 MU/dk

-45 derece dedektör -Dedektörler yerde
-Sabit Kolimatör -Iris Kolimator
-Manuel Kolimator -Xchange
 ROBOTİK IMRT

• Radyocerrahi hassasiyeti ile konvansiyonel

fraksiyonasyon rejimi uygulaması

• IMRT benzeri alan, yön ve ağırlık optimizasyonu

• IG +robot düzeltmesi

• Yüksek toksisite oluşan hipofraksiyonasyon

şemaları uygulamalarında (baş-boyun, rekürrence,
intrakranyal lezyonlar) ve alan kenarları iyi
tanımlanabilecek lezyonlar

06.04.24 85
 ROBOTİK IMRT

Slide kaynak :UCSF

06.04.24 86