Professional Documents
Culture Documents
ÖNSÖZ
− Bu standard; CEN tarafõndan kabul edilen EN 60156 (1995) standardõ esas alõnarak TSE Petrol
Hazõrlõk Grubu’na bağlõ Endüstriyel yağlar. Özel Daimî Komitesince TS 3089 (1983)’ün revizyonu
yapõlmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 15 Aralõk 1998 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olraak kabul
edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3989 EN 60156/Aralõk 1998
İÇİNDEKİLER
1 - KAPSAM............................................................................................................... 1
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 1
3 - ELEKTRİK CİHAZLARI ........................................................................................ 1
3.1 - GERİLİM REGÜLÂTÖRÜ .......................................................................................... 1
3.2 - KADEMELİ YÜKSELTİCİ TRANSFORMATÖR ......................................................... 2
3.3 - AKIM SINIRLAYICI DİRENÇLER .............................................................................. 2
3.4 - ANAHTAR SİSTEMİ .................................................................................................. 2
3.4.1 - Temel Özellikler ................................................................................................................... 2
3.4.2 - Silikon Sõvõlara Has Özellikler.............................................................................................. 2
3.5 - ÖLÇME CİHAZI......................................................................................................... 2
4 - DENEY TERTİBATI .............................................................................................. 3
4.1 - DENEY HÜCRESİ ..................................................................................................... 3
4.2 - ELEKTROTLAR ........................................................................................................ 3
4.3 - KARIŞTIRICI (İSTEĞE BAĞLI) ................................................................................. 3
5 - ELEKTROTLARIN HAZIRLANMASI .................................................................... 3
6 - DENEY TERTİBATININ HAZIRLANMASI ............................................................ 3
7 - NUMUNE ALMA ................................................................................................... 4
7.1 - NUMUNE ALMA KAPLARI ........................................................................................ 4
7.2 - NUMUNE ALMA TEKNİĞİ......................................................................................... 4
8 - NUMUNENİN DURUMU........................................................................................ 4
9 - İŞLEM ................................................................................................................... 4
9.1 - NUMUNENİN HAZIRLANMASI ................................................................................. 4
9.2 - DENEY HÜCRESİNİN DOLDURULMASI .................................................................. 5
9.3 - GERİLİM UYGULANMASI......................................................................................... 5
10 - DENEY RAPORU ............................................................................................... 5
11 - DENEY VERİLERİNİN DAĞILIMI ....................................................................... 5
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3989 EN 60156/Aralõk 1998
1 - KAPSAM
Bu standard, yalõtõm sõvõlarõnõn güç frekansõnda dielektrik delinme geriliminin tayinini kapsar. Deney
cihazõ içerisindeki deney numunesi, delinme meydana gelinceye kadar sabit hõzla artõrõlan gerilim
vasõtasõyla artan bir alternatif akõm elektrik alanõna maruz bõrakõlõr.
2
Bu standardda verilen deney metodu, 40°C’daki anma viskozitesi 350 mm /s’ye kadar olan bütün
yalõtõm sõvõlarõna uygulanõr. Hem kullanõlmamõş yalõtõm sõvõlarõnõn sevkiyatlarõ anõnda kabul
deneylerinde, hem de cihazlarõn gözlenmesi ve bakõmõ amacõyla alõnan numunelerin durumunun
belirlenmesinde kullanõlabilir.
EN, ISO
IEC vb Adõ (İngilizce) TS No Adõ (Türkçe)
No
IEC 60052 Recommandations for Voltage TS 5629 Gerilim Ölçme Metodu - Bir Küresi
Measurement by Means of Topraklanmõş Küresel Elektrot İle
Sphere-Gaps (One Sphere
Earthed)
IEC 60475 Method of Sampling Liquid TS 9549 Sõvõ Dielektrikler - Numune Alma Metodu
Dielectrics
IEC 60060-1 High Voltage Test Techniques TS 3008 Yüksek Gerilim Ölçme Yöntemleri -Bölüm
Part 1: General Definitions and 1: Genel Tanõmlar ve Deney Koşullarõ
Requirements
IEC 60060-2 High Voltage Test Techniques TS 3009 Yüksek Gerilim Ölçme Yöntemleri - Bölüm
Part 2: Test Procedures 2: Deney Yöntemleri
3 - ELEKTRİK CİHAZLARI
Elektrik cihazlarõ, aşağõda verilen birimlerden oluşan.
a) Gerilim regülâtörü
b) Kademeli transformatör
c) Anahtar sistemi
d) Enerji sõnõrlayõcõ cihazlar
Bu birimlerden iki veya daha fazlasõ bir cihaz içerisinde bir araya getirilebilir.
1
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3989 EN 60156/Aralõk 1998
Yalõtõm sõvõsõ ile dolu hücredeki elektrotlara uygulanan gerilim, pik faktörü 1,41 ± 0,07 sõnõrlarõ
dahilinde olacak şekilde yaklaşõk olarak sinüs biçimli dalga yapõsõnda olmalõdõr.
Transformatör ve ilgili devrelerindeki kõsa devre akõmõ, 15 kV’un üzerindeki bütün gerilimlerde 10 mA
ilâ 25 mA aralõğõnda olmalõdõr. Transformatörün bu aralõkta olmasõ, yüksek gerilim transformatörün ya
primerine veya sekonderlerine ya da her ikisine bağlanan direnç kombinasyonlarõ ile sağlanabilir.
NOT - Akõma duyarlõ elemanõn hassasiyeti, kullanõlan enerji sõnõrlayõcõ cihaza bağlõdõr ve bu durumla ilgili
sadece yaklaşõk bilgiler verilebilir. Normal olarak, 1 ms süreyle 1 mA’lik geçici bir akõmla hõzlõ enerji
sõnõrlayõcõ (Madde 3.4.2.) tetikleme yeterli olmakla birlikte, kesicinin 5 ms süreyle 4 mA’lik bir akõmla
tetiklenmesi kabul edilebilir.
Kademeli yükseltici transformatörün primerinin 10 ms içinde izole edilmesiyle birlikte akõm sõnõrlamasõ
yukarõdaki gibi yapõldõğõnda, hidrokarbonlar için yeterli olacaktõr. Silikon sõvõlar için daha tatminkar bir
performans, delinme aktivitesinin tespit edilmesi için, transformatörün primerinin düşük empedansla
veya bir düşük gerilim cihazõ kullanarak birkaç mikro saniye süreyle kõsa devre yaptõrõlmasõyla elde
edilir. Bu cihaz, analog (Meselâ, modülâsyon anfisi) veya anahtarlama tipi (Meselâ, tristör) olabilir. Bu
cihazõn kullanõlmasõyla, kademeli transformatörün çõkõş gerilimi, delinmenin tespiti için 1 ms içerisinde
sõfõra kadar düşürülmeli ve bundan sonrada, deneyin bir sonraki adõmõna kadar tekrar
yükseltilmemelidir.
Bu gerilim, deney transformatörünün giriş veya çõkõşõna bağlanmõş bir pik-voltmetre veya başka tip bir
voltmetre ile veya gerilim transformatörünün üzerine yerleştirilmiş özel bir sargõya bağlanan yukarõda
belirtilen voltmetrelerde de ölçülebilir. Bu durumda kullanõlan voltmetre, bir standarda karşõ, ölçülmesi
düşünülen gerilime kadar kalibre edilmiş olmalõdõr.
Bu amaçla transfer standardõ kullanan bir kalibrasyon metodu tatminkâr bulunmuştur. Bu, doldurulmuş
deney hücresi ile aynõ empedansõ gösteren yüksek gerilim uçlarõ arasõna deney hücresi yerine
bağlanmõş yardõmcõ bir ölçme cihazõdõr. Yardõmcõ ölçme cihazõ, TS 5629 (IEC 60052)’ye göre [TS
2
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3989 EN 60156/Aralõk 1998
3008 (IEC 60060-1), TS 3009 (IEC 60060-2)] meselâ bir küresel elektrot kullanõlarak bir primer
standarda karşõ ayrõ olarak kalibre edilmelidir.
4 - DENEY TERTİBATI
4.1 - DENEY HÜCRESİ
Deney hücresinin hacmi 350 ml ilâ 600 ml arasõnda olmalõdõr. Deney hücresi, elektriksel olarak
yalõtkan, şeffaf, kimyasal olarak inert, yalõtma sõvõlarõna ve kullanõlabilecek temizleme malzemelerine
karşõ dayanõklõ bir malzemeden yapõlmõş olmalõdõr.
Deney hücresinin ve elektrotlarõn temizlik ve bakõm amacõyla kolaylõkla çõkartõlmasõna imkân verecek
şekilde yapõlmõş bir kapağõ bulunmalõdõr.
4.2 - ELEKTROTLAR
Elektrotlar, pirinç, bronz veya östenitik paslanmaz çelikten yapõlmõş olmalõdõr. Elektrotlar, parlatõlmõş,
biçim olarak, Şekil 1’de görüldüğü gibi 12,5 mm ilâ 13,0 mm çapõnda küresel veya Şekil 2’de verilen
boyutlarda yarõ küresel olmalõdõr. Elektrot sisteminin eksenleri yatay olmalõ ve hücredeki deney
sõvõsõnõn yüzeyinden en az 40 mm altõnda yer almalõdõr. Elektrotlarõn hiçbir kõsmõ, hücre cidarõna veya
karõştõrõcõya 12 mm’den daha yakõn olmamalõdõr. Elektrotlar arasõndaki açõklõk (2,50 ± 0,05) mm
olmalõdõr. Elektrotlar, karõncalanma veya başka bir hasar yönünden sõk sõk kontrol edilmeli ve yukarõda
belirtilen türden bir hasar görüldüğünde hemen değiştirilmelidir.
Karõştõrma, etkin çapõ (20-25) mm, eksenel derinliği (5-10) mm olan ve (250-300) devir/dakika hõzla
döndürülen iki bõçaklõ bir pervane vasõtasõyla yapõlabilir. Pervane, hava kabarcõklarõnõn sõvõya
girmesine sebep olmamalõ ve tercihen sõvõnõn yukarõdan aşağõya doğru hareket etmesini sağlayacak
yönde döndürülmelidir. Karõştõrõcõ kolaylõkla temizlenebilecek şekilde yapõlmõş olmalõdõr.
(5-10) mm çapõnda ve (20-25) mm uzunluğunda bir manyetik balõk kullanõlarak karõştõrma işleminin
gerçekleştirilmesi, manyetik parçacõklarõn uzaklaştõrõlmasõ riskinin olmadõğõ durumlarda kabul edilebilir
bir alternatiftir.
Karõştõrma cihazõnõn boyutlarõ, Madde 4.2’de verilen açõklõk taleplerine uygun olmalõdõr.
5 - ELEKTROTLARIN HAZIRLANMASI
Yeni elektrotlar, karõncalanmõş elektrotlar, uzunca bir süre uygun olarak muhafaza edilmemiş
elektrotlar aşağõda belirtildiği gibi temizlenmelidir.
− Bütün yüzeyler uygun bir uçucu çözücü ile temizlenir ve çözücünün buharlaşmasõ beklenir,
− İnce bir aşõndõrma tozu (mesela, kuyumcu kõrmõzõsõ) ile veya zõmpara kağõdõ veya bezi (mesela
demir peroksitli bez) ile parlatõlõr,
− Parlatma işleminden sonra, önce petrol eteri (reaktif saflõğõnda, kaynama aralõğõ 60°C ila 80°C) ile
daha sonra asetonla (reaktif saflõkta) temizlenir,
− Elektrodlar deney hücresine yerleştirilir, hücre daha sonra deneye tâbi tutulacak yalõtõm sõvõsõ ile
aynõ tipteki kullanõlmamõş, temiz yalõtõm sõvõsõ ile doldurulur ve gerilim, delinme geriliminõn 24 kat
üzerindeki bir gerilime yükseltilir.
Deney tertibatlarõ, deney hücrelerinde sürekli olarak kullanõlan tipteki kuru bir yalõtõm sõvõsõ ile
doldurulmuş ve kapatõlmõş olarak kuru bir yerde muhafaza edilmelidir.
3
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3989 EN 60156/Aralõk 1998
Deneye tâbi tutulan sõvõnõn tipinin değişmesi durumunda, daha önce deneye tâbi tutulan sõvõdan kalan
bütün kalõntõlar uygun bir çözücü ile uzaklaştõrõlõr, daha sonra, deneye tâbi tutulacak yalõtõm sõvõsõ ile
aynõ tipte temiz ve kuru bir sõvõ ile çalkalanõr, kullanõlan sõvõ boşaltõlõr ve tertibat aynõ sõvõ ile tekrar
doldurulur.
7 - NUMUNE ALMA
7.1 - NUMUNE ALMA KAPLARI
Numune miktarõ, deney hücresinin kapasitesinin yaklaşõk olarak üç katõ olmalõdõr.
Kullanõlacak numune alma kaplarõ TS 9549 (IEC 60475)’e uygun olmalõdõr. Koyu renkli cam şişeler
tercih edilen numune alma kaplarõdõr. Temiz cam şişeler kullanõlabilir, fakat muhtevasõ, deneyde
kullanõlõncaya kadar doğrudan güneş õşõğõna maruz kalmayacak şekilde korunmalõdõr. Numune
alõnacak sõvõya zarar vermediği kontrol edilerek tespit edilmiş plâstik numune alma kaplarõ
kullanõlabilir; fakat bu kaplar bir defadan fazla kullanõlmamalõdõr. Numune alma kaplarõnõn
sõzdõrmazlõğõnõn sağlanmasõ için, içerisine poliolefin veya politetrafloroetilen gibi sõzdõrmazlõk sağlayõcõ
maddeler yerleştirilmiş vidalõ kapaklar tercih edilmelidir.
Numune alma kaplarõ ve kapaklar, daha önceki numuneden kalan kalõntõlarõ temizlemek için uygun bir
çözücü ile temizlenmelidir. Numune alma kaplarõ daha sonra, asetonla çalkalanmalõ ve aseton
kalõntõlarõ, õlõk hava üflenerek uzaklaştõrõlmalõdõr.
Temizleme işleminin ardõndan numune alma kaplarõnõn ağõzlarõ hemen kapatõlmalõ ve kullanõlõncaya
kadar sõzdõrmaz olarak kapalõ tutulmalõdõr.
Numune alõnõrken, hacimlerinin yaklaşõk % 3’ü kadar bir hava boşluğu bõrakõlarak numune alma
kaplarõ tamamen doldurulmalõdõr.
Aksi belirtilmedikçe, numune, sõvõnõn en fazla kirlendiği düşünülen noktadan, genellikle de en düşük
seviyeden alõnõr.
8 - NUMUNENİN DURUMU
Aksi belirtilmedikçe, deneyler, kurutma veya gaz giderme işlemi yapõlmaksõzõn, numunenin alõndõğõ
gibi kullanõlmasõyla gerçekleştirilir.
Deney yapõlõrken, deneye tâbi tutulan numune ile ortam havasõnõn sõcaklõğõ arasõndaki fark 5°C’dan
daha fazla olmamalõ ve referans deneyler için sõvõ sõcaklõğõ (20 ± 5) °C olmalõdõr.
9 - İŞLEM
9.1 - NUMUNENİN HAZIRLANMASI
Deney hücresinin doldurulmasõndan hemen sonra, numune kabõ hafifçe karõştõrõlõr ve hava
kabarcõklarõnõn meydana gelmesine sebep olmaksõzõn, numuneye bulaşmõş bulunan safsõzlõklarõn
homojen olarak dağõlmasõnõ temin edecek şekilde numune kabõ birkaç defa alt üst edilir.
4
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3989 EN 60156/Aralõk 1998
Elektrotlara gerilim uygulanõr ve uygulanan gerilim, (2,0 ± 0,2 ) kV/s hõzla, delinme gerilimine
ulaşõncaya kadar düzgün bir şekilde artõrõlõr. Delinme gerilimi, devrenin (ark meydana geldiğinde)
otomatik olarak veya (bir boşalma görülmesi veya işitilmesinden sonra) elle kesildiği andaki en yüksek
gerilimidir. Elde edilen delinme gerilimi kaydedilir.
Aynõ deney hücresi ile, yeniden numune doldurarak ve her bir delinme geriliminin elde edilmesinden
sonra en az 2 dakika ara verilerek, altõ delinme gerilimi tayini gerçekleştirilir. Elektrotlar arasõndaki
boşlukta hava kabarcõklarõnõn olmadõğõ kontrol edilir. Karõştõrõcõ kullanõlõyorsa, deney süresince
durdurulmaksõzõn kullanõlmalõdõr.
10 - DENEY RAPORU
Altõ delinme geriliminin kilovolt olarak aritmetik ortalamasõ deney sonucu olarak verilir.
Deney raporu; numunenin tanõtõlmasõnõ, her bir delinme gerilimi değerini, kullanõlan elektrot tiplerini,
deney gerilimi frekansõnõ, sõvõ sõcaklõğõnõ ve kullanõldõysa karõştõrõcõyla ilgili bilgileri ihtiva etmelidir.
Grafikte düz çizgi ile gösterilen eğri, ortalamanõn fonksiyonu olarak standard sapma/ortalama
değerinin orta değerinin dağõlõmõnõ göstermektedir. Nokta nokta olarak gösterilen eğriler, ortalamanõn
fonksiyonunun standard sapma/ortalama değerinin tahmini olarak % 95’lik aralõğõndaki değerleri ifade
etmektedir.
5
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3989 EN 60156/Aralõk 1998
6
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3989 EN 60156/Aralõk 1998
7
ICS 29.040.20 TÜRK STANDARDI TS 3989 EN 60156/Aralõk 1998
ŞEKİL 3 - Varyasyon Kat sayõsõnõn (Standard Sapma/Ortalama Değer) Ortalama Delinme Gerilimina
Karşõ Grafiksel Gösterimi