SEMNER ALIMASI SOSYAL BECER ETM lkokul dzeyi, ocuklarn kiilik ve sosyal zelliklerinin geliiminin nem kazand bir

dnemdir.Bu dnemde ocuklar bakalarnn farkna varrlar.Daha neki dnemlerde ocuk henz dnya ile baa kabilmek iin gerekli altyapy oluturma ve gelitirme abas iindedir.Hatta Piagetnin terimiyle benmerkezcidir bile, sadece kendini dnebilmektedir. Bakasnn perspektifini alabilecek durumda deildir, onlarn ne yaadklarn anlayamamaktadr. lkokul dnemi benmerkezcilikten kma dnemidir, baka bir deyile benmerkezciliin dalma dnemidir.Bunun dier bir anlam ocuun artk bakalarnn bakalar olduunun fark etmesi ve onlarn da kendisi gibi bir ben oluklarn kavrayabilmesi demektir. Bu zelliin uzantlar oyunda ve sosyal ilikilerde grlr. ocuklar artk birlikte oynamaya balarlar. birlii yapabilir hale gelirle. Ksacas, ilkokul dnemi bakalarnn kefedildii dnemdir. Bakalarnn kefedilmesi kiinin kendisinin dndaki kiilerle karlkl ve salkl ilikiler kurabilmesi demektir. Byle ilikilerin kurulabilmesi iin birtakm beceriler gereklidir.te bu becerilere ksaca sosyal beceriler denir. Bu yzden sosyal beceriler toplumsal bir yaratk olduu dnlen insann en nemli becerileridir. nsanlar bu becerileri sayesinde bir arada yaarlar. Toplumsal dzen insanlar sosyal becerileri sayesinde iler. Toplumsal dzen bir yana, birey olarak insann ruh sal onun dier insanlarla salkl ilikiler kurmasna bal olduu iin. Sosyal beceriler bireyin ruh sal iin yararldr. SOSYAL BECERNN TARHES Gerek toplumsal, gerekse bireysel yaam iin olduka nemli olan bu becerilerin neler olduu ve nitelii psikolojinin 1900l yllarn balarndan beri zerinde durduu, ancak henz cevaplayamad sorulardr. Bu becerilerle ilgili ilk bilimsel incelemeler kukusuz William Jamesin Psikolojinin Prensipleri (1891) adl eserine dayanr. James, bu eserinde insanlarn sosyal ilikilerinin temelinde birok sosyal benliklerinin bulunduu tezini ne srmtr.Ona gre , anne babamza gsterdiimiz bir benliimiz, arkadalarmza gsterdiimiz bir benliimiz, bakkala gsterdiimiz bir (mteri) benliimiz, rencilerimize gsterdiimiz (retmen.) benliimiz , amirimize gsterdiimiz (memur) benliimiz , hatta kpeimize gsterdiimiz bir (kemik veren adam) benliimiz vardr.Bu benlikler sosyal ilikilerimizde nasl davrandmz gsteren kalplardr. Jamesin bu tespitleri sosyal ilikilerimize k tutmutur. Ancak Jamesin dnceleri beceriden ziyade benlik zerinde durmaktadr. Sosyal beceri kavramnn ncs saylabilecek dier bir kavram Thorndikein zeka analizleri sonucunda ortaya att sosyal zeka kavramdr. Thorndikein zeka genel zekann yan sra szel, saysal ve sosyal olmak zere tr olarak ele alnabileceini iddia etmitir. Buna gre, baz kiilerin kolayca iliki kurabilmeleri, sosyal ilikilerdeki zorluklarn stesinden kolayca (hatta tere yandan kl eker gibi) gelebilmelerinin temelinde onlarn sosyal adan zeki olmalar yatar. Onlar, bakalarnn davranlarn anlama ve uygun tepkide bulunma anlamnda sosyal zekidirler. Thorndiken dnceleri lme ve uygulamadaki zorluklar aamad iin pratie dklememitir. Sosyal zekann ardndan davransal zeka, empati gibi kavramlar ele alnmsa da, bu kavramlar snrl kalmtr. zellikle 1970li yllardan bu yana sosyal beceri kavram zerinde durulmaktadr. Sosyal zeka kavramnn beenilip benimsenmesinin ardndan Thorndiken dncelerinin at yol ile birlikte, zellikle toplumsal deime ile birlikte toplumsal sorunlarn artmas ve zel eitime muhta ocuklara sosyal davranlarn retilmesi abalar bulunmaktadr.. Gerekten, zellikle 1960l yllardan sonra toplumsal dzen ve toplumsal yaam bir sorun haline gelmitir. Daha dorusu, toplumsal yaamn insanlar zerindeki snrlayc etkileri gndeme gelmitir.Yeniden sorgulanan toplumsal yaam ister istemez sosyal becerileri irdelenmesini dourmutur.Toplumsal dzene bakaldran genlik imaj, bu dnemin rn olmutur. Sosyal becerilerin nem kazanmasna neden olan ikinci olgu, zel eitimle ilgilidir. zel eitimi muhta ocukla, zellikle zihinsel engelliler, toplumda bir kenarda kalmaktadrlar. Bu durum byk lde bu ocuklarn toplumsal becerilerindeki eksiklik nedeniyle ortaya kmaktadr. Baka bir ifadeyle bu ocukla baka insanlarla birlikte olduklar zaman nasl davranacaklarnn bilmedikleri iin toplumla kaynaamamaktadrlar. Eer onlara topluluk iine

nasl davranacaklarn retebilirsek, hem onlar bu durumdan kurtarm oluruz, hem de bylelikle onlar daha retici hale getirebiliriz. Bu dncelerin bir uzants olarak , sosyal beceri eitimi almalar younlam ve gene bu yzden daha ok zel eitim alannda zerinde durulan bir konu olmutur. Ancak kabul etmek gerekir ki, sosyal beceri eitime ihtiya duyan sadece zel eitimi muhta ocuklar deildir. zel eitime muhta ocuklarla normal ocukla arasndaki fark bir derece farkdr. Dolaysyla denilebilir ki, belki onlar daha fazla etkilenmekte, belki daha zor renmekte, belki daha ge kavramaktadrlar. Ama aynann br yzne baklacak olursa grlr ki, normal olarak nitelenen ocuklar da sosyal beceri eksikliinden etkilenmekte, eitime ihtiya duymaktadr. Sosyal beceri eitimin bir alma alan olarak ortaya kmasnn nedeni olarak bu sraladmz nedenlerin ve tarihsel srecin sonularna iki faktr daha eklenebilir. Hzl toplumsal deime (gelime) ve annelerin i hayatna atlmas. Hzl toplumsal deime bireyleri edinilmesi ve kazanlmas gereken bilgi ve beceri bombardmanna tabi utmaktadr. Artk insanlar gndelik hayatlarn srdrebilmek iin hayatlarndan daha fazla bilgiye ve beceriye ihtiya duymaktadrlar.Bu bilgi ve becerilerin bir ksm da onlarn bir arada yaamay baarabilmeleri ile ilgilidir. Dier faktr olan annelerin almas, ekonomik dzenin bir sonucudur. Anneler ocuklarnn doal retmenleridir.Ancak iinde bulunulan ekonomik yap iinde kadnlarn da ekonomik adan retici olmalar gerektiinden, ocuklarn anneleri tarafndan salanan sosyal eitimleri aksamaktadr.Hatta bir adan bakldnda, zaten anneler yukarda belirtilen toplumsal deiimin kurbandrlar ve onlar da yeni beceriler edinmek zorundadrlar.Sonu olarak ocuklarn sosyal beceri kazanmalar hem aksayan eitimlerinden, hem de gelien ve karmaklaan toplumsal sistemden ileri gelmektedir. Geliim psikolojisinin bulgularna gre de birey, zellikle ilkokul dneminde bakalarnn kefi ile birlikte onlarla geinme ve iyi ilikiler kurma amacyla sosyal becerile ihtiya duyacaktr. Bylelikle sosyal beceri eitimi ilkokul dneminde ocuklara verilmesi gereken bir eitim olarak karmza kmaktadr. SOSYAL BECER VE LGL KAVRAMLAR Sosyal beceri kavaram dilimize terim olarak tekil (beceri) yerleim ise de, bu durum sosyal becerinin oul bir yap gsterdiini unutturmamaldr Sosyal beceri aslnda bir grup beceriden olumaktadr. Bu yzden sosyal beceriler terimi daha uygun grnmektedir., ancak terim bu ekilde yerletii ve konu tartlmaya devam ettii ii sosyal beceri terimini kullanmay srdrmek daha uygun olacaktr. Her ne kadar sosyal beceri kavram ile sosyal beceriler kavram birbirlerinin yerlerine kullanlabilir sonucuna ulamak kolaysa da, dier kavramlarn birbirlerinin yerine kullanlmalar bazen tartmaya yol aabilmektedir.Bunlarn banda sosyal yeterlik kavram gelir. Sosyal yeterlik bir kiinin birtakm sosyal ilikileri yrtebilmesinden gerekli becerilerin kazanlm olup olmadn ifade eder. Bu anlamda bir lte gre kiinin deerlendirilmesini ierir.Bir kiiye sosyal yeterli demek, bir takm ltleri karlayabiliyor demektir. Yeterlik bir dier adan isel bir duygudur. Kii kendini o adan nasl grmektedir sorusunun yantn oluturur. Kii kendini o konuda yeterli buluyor olabilir.Ancak, son analizde sosyal yeterlik de sosyal becerilere sahip olmay ifade etmenin bir yolu olarak grlebilir. Sosyal beceri kavramyla ilikilendirilebilecek dier bir kavram sosyal anksiyete kavramdr. Soysal anksiyete, kiilerin sosyal durumlara girmekten duyduklar kaygy ve bunun sonucunda davranlarnda meydana gelen aksaklklar ifade eder.Daha ileri bir boyutu sosyal fobi olarak nitelendirilir. Sosyal anksiyete ve sosyal fobi davran bozukluklar snflamalar iinde yeralrlar. Kilerin gndelik hayatlarnda zorluklara yol atklar iin uzmanlar tarafndan ele alnp deitirilmesi ve saaltlmas gerekir. Ksacas belirtmek gerekirse, sosyal anksiyete ve sosyal fobi normal-d durumlar ifade eder, oysa sosyal beceri herkesin sahip olduu ve/veya olmas beklene davranlar belirtir. Ayrca, kiilik zellii olarak sosyal davranlarda kolaylk gstermeyi (gster-e-memeyi) ifade eden karamlar vardr. Sklganlk, sokulganlk, atlganlk, yalnzlk, kendini ayarlama , empati gibi kavramlar da sosyal becerilerle ilikili olarak grlmektedirler.Bu kavramlarn her birinin ayrntl analizine girmeden, denebilir ki sosyal beceri bu kavramlarn s emsiyesi gibidir. Tekil boyut olarak kiilik zelliklerini ele alan yaklamlar sosyal beceri kasam iinde bir ekilde yer almaktadr.rnein, empati bir kiilik boyutu olarak ele alnabilirken , ayn zamanda sosyal becerilerden biri olarak da ele alnr.Belki bir adm daha ilerleyerek sosyal beceriye sahip olmann bir kiilik zellii olduu bile sylenir.zetlemek gerekirse, kiilik zetleri iin sosyal

boyut sosyal beceri kavramyla rtmektedir. Bu balamda kiiliin sosyal boyutunu ele alan kavram ve kuramlar bir ekilde sosyal beceri kavramnn kapsam iinde yer almaktadrlar. Sonu olarak , sosyal beceri kavramn snrl bir tanm ve anlay yoktur. Kiileri bakalaryla ilikilerinde bakalarnn davranlarnn anlamlarn kavrayarak uygun tepkiler verebilmesi, genel olarak kabul edilen tanmsal elerdir. lgili tm kavramlarda baka birileri sz konusudur. letiim ve etkileim sz konusudur.Etkileimin srdrlebilmesi gereklidir. Bu zellikler sosyal becerinin paylalan ortak noktalardr. Sosyal beceri kavramnn belirsizliinin temelinde her zaman ve her yerde geerli bir sosyal becerinin veya sosyal beceri takmnn bulunmamasdr.Sosyal beceriler geliimin eitli aamalarnda (geliim grevini hatrlayn!) farkllklar gsterirler. Gene, eitli ortamlarda gereken sosyal beceriler de farkldr.rnein , snfta sosyal beceriler farkl, i yerinde farkldr. Bu yer ve zaman farkllklar sosyal beceri kavramnn bulanklamasna yol amaktadr. Tm bunlara ramen bir sosyal beceri tanm vermek gerekirse, sosyal beceri bireyin bakalaryla baarl bir ekilde etkileimde bulunmasna olanak salayan davranlardr.Bu davranlar gsterecek kii, kiiler aras durumlarda evrelerinden pekitirme elde eder veya halihazr pekitirmeleri srdrr. Sosyal beceriler davran eklinde ortaya kalar; kiiler ars bir nitelik arz eder; evredeki kiiler tarafndan beenilen davranladr.; iletiim ve etkileimi srdrmeye yneliktirler, tekrarlanabilirler (eytan ty var onda denen kiiler sosyal beceri kapsamnda deerlendirilmezler.; vb. iiler aras ilikileri balatma , srdrme ve uygun uygun ekilde bitirme becerileri sosyal beceri kapsamnda deerlendirilebilir. Buna gre tanma , kendini-bakasn tantma randevu isteme , selamla, soru sorma , cevap verme , atma zmleme, ikayet etme, gibi birok davran sosyal becerilerin ortaya konduu davranlardr, demek mmkndr. SOSYAL BECERLERN LLMES Sosyal becerileri lmek iin eitli aralar gelitirilmitir. Sosyal Beceri Envanteri, Sosyal Davran lei, Sosyal Beceri lei gibi adlarla anlan bu lekler kullanl olmakla birlikte, amalar asndan snf retmenin kullanmndan ok akademik amal kullanma daha uygundur. Ayrca kiilerin kendileri hakkndaki sorulara cevap verdikleri kendini rapor tekniiyle lek kullanm daha ok 11 yandan byk ocukla iin uygun olduundan ilkokulun zellikle ilk snflar iin kullanlabilecek bu ekilde lek yoktur veya kullanm zel uzmanlk gerektirmektedir. ocuklarn sosyal becerilerini kazanmalar iin bu dnem olduka kritik olduundan, ilkretim andaki ocuklar iin baka tekniklerin kullanlmas gerekir. Kullanlabilecek lekler unlar olabilir: 1) SOSYOMETR : Sosyometri snf retmenlii veya rehberlik hizmetleri erevesinde sklkla kullanlan bir tekniktir. Tekniin kullanm iin eitli kaynaklardan yararlanlabilir.Bu noktada zellikle zerinde durulmas gereken , hangi ocuklarn beceri ile ilgili olarak zel ilgiye ihtiya duyduklardr. Bu ocuklar seme ve seilmede sorunlar olan ocuklar eklinde tanmlanabilir. Bakalarn semeyen veya semede sorunu olan ocuklar, bakalarn setii halde bakalar tarafnda seilmeye ocuklar ve kimle oturmak istemezsiniz sorusunda ok seilen ocuklar bu gruba girerler. 2) DERECELEME SKALALARI: rencilerin sosyal davranlarn belirlemek iin bu amala gelitirilmi skalalardan yararlanlabilir.Skalalar ocuu gzleme olana olan yetikinler tarafndan deerlendirilir. Bu yetikin retmenin kendisi olabilecei gibi ana- babadan da bu amala yardm istenebilir. retmenler genellikle rencilerin durumunu kabaca bilirler. Bu skalalar bir ok renciyi yeniden deerlendirilmelerine, ayn anda deerlendirilerek tmn toplu halde grmelerine, deerlendirmelerinin farkna varmalarna yardmc olabilir. Bu skalardan gerektiinde rehberlik uzman ile ilgili bilgi al veriinde bulunmak amacyla da yararlanabilirler. Skalalar rencilerin birbirlerine gre durumlarnn belirlenmesinede yardmc olacaktr. Bu skalalarn ilevi de daha ok rencilerin birbirlerine gre durumlarnn belirlemek olabilir. 3) DAVRANISAL LMLER: rencilerin sosyal becerilerini lmek kullanlabilecek dier bir yaklam onlarn davranna bakmaktr. Davransal lmler, iin

-Davransal Gzlem ( ocuun davranlarnn dereceleme skalas zerinde deerlendirilmesi)

eitli

ortamlarda

gzlenerek

bir

-Davransal rol oynama( ocuun bir ortamda imi gibi rol yapmasn isteme) -Davransal Grme ( ocukla davranlar hakknda grme /Szel veya uygulamal) eklinde yaplabilir.Bu lmlerde sosyal beceri listelerinden yararlanlabilir. SOSYAL BECER ETM Snf retmenlerinin verebilecei sosyal beceri eitimi iki ekilde incelenebilir.Gndelik etkinlikler iinde ve onlarn bir paras olarak sosyal beceri eitimi ve zel sosyal beceri eitimi programlar yolu ile eitim. Gndelik Etkinlikler Bunlardan biri, gndelik etkinlikler iinde rencilere eitli etkileim olanaklar salayarak sosyal becerilerini gelitirmektir. Bilindii gibi, okullarda iki trl mfredattan sz edilebilir. Gizli mfredat ve ak mfredat. Ak Mfredat Milli Eitim Bakanl tarafndan bildirilen ve okullarda ne okutuluyor diye sorulduunda verilen cevab ifade eder. Gizli Mfredat ise; aka amalanmad ve belirtilmedii halde, okullardaki eitli elerle rencinin etkileimi sonucunda kazand davranlar ifade eder.Buna gre retmenin snfta ele alp iledii konular ak mfredatn bir paras , gerek retmen , gerek idareci, gerekse dier personel , hatta okulun fiziksel zellikleri ile ilgili olarak okulda ortaya kan durumlar gizli mfredatn bir parasdr. renciler hayat bilgisi derslerinde birbirlerine sayg gstermelerinin gereklilii anlatlrken , fiziksel olanakszlklar nedeniyle rencilerin birbirlerine sayg gstermeden itiip kalkarak teneffse kmalar ak- gizli mfredatn bir rneidir. Gizli mfredatn bir paras olarak ele alnabilecek en ak faktr snf dzenidir.Eer snflar tm sralarn retmen masasna ynelik olarak dizildii bir grnm sergiliyorsa, bunun anlam ncelikle retmenler ilikiye girmeleri kendi aral4rnda etkileimin snf ortamnda yasaklanm odludur. Baka bir ifade ile , sanki rencilerin birbiri arasnda konumalarn yasaklayan grlty nlemeye ynelik bir ortamdr. Bu tr ortamlarda bireysel alma ortam denir. Byle bir snf dzeni rencileri sosyal ilikilerinin ve dolaysyla sosyal becerilerini en aza indirgedii iin sosyal geliimlerini olumsuz ynde etkileyecektir.Buna karlk sralarn birbirine yneltilebilecei gerektiinde U, gerektiinde O, gerektiinde dzenlendii snf ortamlar rencilerin sosyal ilikilerini daha da gelitirecektir. Bu tr ortamlara sosyal birlii ortamlar denir. retmenler gndelik yapabilirler: etkinlikler iinde sosyal beceri eitimi ynelik olarak unlar

1) Okulda ne yaptnz deerlendirmek, gizli mfredatn nasl ilediini grmek iin zaman ayrmaldrlar. 2) Olabildiince ok renciyi derse katmaldrlar. Yoksa baz renciler kendilerini ihmal edilmi hissedebilirler. 3) Sorular her renciye gre ayarlamaya almaldrlar.Bylelikle baz renciler kolay, bazlarna zor gelen soru sormann nne geilmeye allm olur. 4) renciler dnmeleri iin zaman vermelidirler. Onlarn dnemeyecekleri gz nnde bulundurulmaldrlar. retmen kadar hzl

5) renciler hitap ederken onlar isimlerini kullanmaya zen gsterilmelidir.Herkes gibi rencilerde kendi isimleri ile hitap edilmekte holanrlar. 6) rencilerin verdikleri cevaplar dikkatle dinlenmelidir. rencinin nemsenmiyormu gibi duygusuna kaplmasna meydan verilmemelidir. verdii cevap

7) renciler problemleri tartrken onlar destekleyici bir tavr taknmal eletirici , irdeleyici bir grnm oluturulmamaldr. renciler yanl bile dnseler , unutulmamaldr ki ; bu onlarn kendi abalarnn bir rndr ve her trl ithal deer yargsndan daha deerlidir. zel Beceri Eitimi

Sosyal beceri eitimin dier bir ekli byle bir eitime ihtiyac olduu tespit edilen rencilere zel olarak birtakm pratiklerin yaptrlmas nitelii tar. Baz hazr programlar bulunmakla birlikte sosyal becerilerin yukarda belirtilen zaman ve mekana gre farkllamas nedeniyle kar karya bulunulan kii veya kiilere gre zel bir programn gelitirilmesi uygulanmas daha uygundur. Byle bir uygulama iin kullanlabilecek retim yntemleri ncelikle sosyal becerinin ne olduuna ve nasl anlaldna baldr. Bu balamda sosyal beceri iki tr anlalabilmektedir. Bilisel Yaklam Bilisel yaklam gre sosyal beceri ncelikli olarak bilisel bir beceridir, dolaysyla sosyal beceri eksiklii eken kiiler aslnda bilisel yetersizlik nedeniyle bu durumdadrlar.Baka bir ifadeyle onlar sosyal ortamlarda ne yapacaklarn bilememektedirler, bilinmektedir ki insanlar zihinlerinde bilisel senaryolar vardr. Bu senaryolar onlarn olaylar anlamalarna ve uygun davranlarna gstermelerine yardmc olmaktadrlar. rnein kiinin zihninde lokantada yemek yeme senaryosu vardr ve bu senaryo devreye girdii zaman kii lokantaya nasl gidilir, nasl oturulur, nasl yemek siparii verilir , yemek ne zaman ve nasl gelir, gelen yemek nasl yenir, paras nasl denir, vs. Hepsini kabaca bilir ve uygular. Bilisel senaryo ounlukla bilinli bir ekilde dnlmez. Yani, her lokantaya giden kii senaryo nasld, diye dnmez. ounlukla senaryolar otomatik bir ekilde yerine getirilirler ve bakalarnn davranlarn deerlendirmede kullanlabilir..te sosyal beceri eksiklii kiinin senaryo yetersizliinin bir grntsdr. Bu anlaya gre verilecek eitim daha ok kiinin bilisel yeterliliini artrmaya ynelik olmaldr. Bilindii gibi uzun sreli hafzada semantik ( anlamsal ) bilgiler bulunmaktadr. Senaryolar bu bilgi trlerindendir. Eer bireyin semantik bilgilerini artrabilirsek , sosyal becerilerini artrm oluruz. Bu anlay kabul edildiinde verilecek eitim bilisel dzeyde ikna , konferans, tartma , ve benzeri olabilir. renciler gerek davranlar gerekse davranlar ardnda yatan dnceleri konusunda bilgiler aktarlabilir.Sinema ve roman kahramanlar da bu amala kullanlabilmektedir. Bu durumda kii edebiyat yada sinemadan ortamlara uygun davran rnekleri grmekten ve bunun kendi bilisel senaryosuna eklemektedir. renciler, rnek sosyal davranlar ieren kitaplarn ve filmlerin sunulmas bu ynde uygun teknik olacaktr.Ayrca ; rencilerin sosyal ortamlarda ne yapmalar gerektiini dnmeleri , hayal etmeleri istenirken bu anlaya gre sosyal beceri eitimi verebilmektedir. Bu durumda kiiler hayal kurarak senaryolarn gelitirmektedirler. Snf ii tartma eklinde sosyal beceri eitimi daha ok bir hipotetik durum oluturma ve olas davran biimlerini rencilerle tartma eklinde gerekletirilmektedir.Aada byle bir rnek verilmektedir. Bu teknikte varsaymlar zerinde durulduu iin yukardaki teknikleri kullanld kabul edilir. Davran Yaklam Davran anlaya gre sosyal beceri eksiklii davrann kazanlmam olmas demektir. Baka bir ifade ile daha nce uygun davran gsterilmemi veya gsterildiinde pekitirilmemitir. Bu yzden u an da kiini repertuarnda uygun soysal davran bulunmamaktadr. Bu anlay klasik ve operant artlanma yoluyla edinilen davranlarn sosyal beceriyi oluturduklarn dnmektedir.Kuramsal tartma bir yana bu anlay kabul edildiinde bireyin davran gstermesi salanmal ve gsterdii zaman pekitirilmelidir. Kullanlabilecek yntemler taklit, rol oynama veya akran retimi olabilir. a)Taklit (Modelden renme) Bilindii gibi taklit sosyal renme olarak da adlandrlr ve kiinin grm olduu bir modelin davrannn benzerini yapmaya almas demektir. Buna gre snfta sosyal beceri eitimi vermek gerektiinde, rencinin nnde uygun davran gsterilir ve rencinin bu davran uygun zamanda gstermesi beklenilir. Bandura taklit mekanizmasn drt aamaya ayrmtr.Ona gre taklit veya modelden renme u srelerin bir sonucudur: Dikkat,Hatrlama,Uygulama ve Gdleme. Dikkat sreci kiinin gsterilen davrana ynelmesini ve alglamasn ifade eder. rencinin dikkat edebilmesi iin modelin baz zellikleri tamas gereklidir. Aratrmalar u zelliklerin modelin taklit edilmesini arttrdn gsterir: Modelin ya:Davran gsterecek olan kii ile davran iin model olan kiinin yalar birbirine yakn olmaldr. ocuklar yetikinlerden ziyade ocuklar davranlarn taklit etmektedirler. Snfta modelden

renme uygulamalarnda baka bir rencinin gsterdii davran, retmenin gsterdii davrantan daha ok taklit edilme olasl tar. Bu yzden model olarak rencilerden yararlanmak daha iyidir. Modelin cinsiyeti: Benzer ekilde renciler de cinsiyetlerinden olan modelleri daha fazla taklit etmektedirler. Modelin sevimlilii:Kiiye sevimli gelen ve grnen modellerin taklit edilme olaslm daha fazladr. Sevilmeyen kiiler taklit edilmeye deer bulunmazlar. Alglanan benzerlik:Kii durumun ve kiinin kendine ve duruma benzer olarak grmelidir, yoksa bana uymaz deyip geecektir. Gzlenen sonu:Model davrann uygun ekilde pekitirilmesi gerekir ki kii taklit etmeyi istesin. Davranndan dolay ikolata ile dllendirilen ocuun davran pekitirilmeyen davrana gre daha muhtemel olarak taklit edilecektir. Gzleyenin gemi yaantlar: Gzleyen kii daha nce benzer durumlarda olumsuz yaant geirmemi olmamaldr. Gemiinde o tr davranlar iin sk sk cezalandrlan ocuk taklit etmek istemeyecektir. Modelden renmede kullanlan modeller dier renciler gibi canl olabilecei gibi, cansz modellerden de yaralanlabilir. Cansz modeller evresinde izgi filmler, animasyonlar, idealletirilmi tipler, kuklalar vb. kullanlabilmektedir. Ayrca film ve TV yldzlar da model olarak ilev grebilmektedir. Hatrlama sreci kiinin gzlemi olduu davran gznn nnde olmad zaman onu gznde canlandrabilmesi, nasl yaptn hatrlayabilmesini ifade eder. Hatrlanmayan davrann hem taklit edilmesi hem de edilse bile daha sonra tekrarlanabilmesi mmkn olmayacaktr. Uygulama sreci kiinin gerekli davran uygulad, prova ettii, denedii aamadr. Bu aamada kii hatrlad davran bedensel etkinlik eklinde ortaya koyar. Gdleme sreci kiinin davrannn sonucunun ne olduunu gsteren aamadr.Pekitirme bu aamada yaplmaldr. Eksiklikler bu aamada dzeltilmelidir. Kiinin davrannn istenilir bir sonucu veya karl olmaldr ki bir daha yapma istei duysun.Eer uygun pekitirme elde edilirse, kiinin o davran tekrar gsterme olasl artacaktr. Modelden renmenin aamalar unlardr: 1)Aklama ve mantk: Bu aamada bireye ne yaplaca ve ne yaplmak istendii aklanr. Gerekiyorsa mantksal aklamalar getirilir. 2)Modelleme gsterisi:Model alnacak ortaya konur. 3)Ak pratik veya davran provas:Bu aamada rol oynayarak, yaplandrlm ortamlar oluturularak, szel olarak (ne yapldn) ifade ederek bir tr prova yaplr. 4)Pekitirme ve geri bildirim:Kiinin davrannn uygunluu ile ilgili birey bilgi verilir, eksik noktalar aklanr veya uygun davran pekitirilerek tekrar gsterilmesi iin uygun ortam oluturulur. Geri bildirim retmenden, dier rencilerden, rencinin kendisinden gelebilir.Yani renci kendi davrann da deerlendirip eksiklerini grerek dzeltmeye alabilir. 5)Genelleme:Beceride kaydedilen ilerleme gndelik ortama genellemelidir.Bunun iin ev devleri verilebilir. Farkl zaman ve mekanlarda beceri kullanm tevik edilebilir. Sonular birlikte gzden geirilerek rencinin genellemesinde ortaya kabilecek aksaklklar dzeltilebilir. b)Rol alma teknii Rol alma teknii davran yaklam erevesinde yaygn olarak kullanlan bir tekniktir. Bu teknikte bir durum oluturulur ve kiinin o durumda bulunan kii veya kiilerin roln oynamas istenir. Byk lde modelden renmeye benzemektedir. Ondan tek fark belki her zaman modelin bulunmasnn gerekmemesidir.Hatta ou zaman modelsiz uygulanmaktadr. Kiiler hipotetik durumlarda hipotetik davranlar yaptklar iin, hatal davran sonucunda olumsuz etkilenme riski en aza indirgenmitir.Hatta bazen oyun eklinde bile dntrlebilmektedir. Rol oynamann en etkili olduu durumlar kar cins arkadal ile ilgili sorunlardr. Kardaki kiinin nasl davranacandan emin olamamaktan kaynaklanan bu kaygl durum, rol oynama teknii kullanlarak risksiz bir ekilde davrana dntrlmelidir.

Akran retimi rencilerin birbirlerinden uygun davran rendikleri tekniklerdir. Bu teknikte genellikle sosyal becerisi yksek bir renci ile sosyal becerisi dk bir renci eletirilir ve bir tr akran retmenlii salanm olur. Grld gibi sosyal beceri eitimi etkinliklerinin temelinde modelden renme ilkeleri bulunmaktadr. Rol oynama ve akran retimi teknikleri modelde renmenin eitleri olabilir. Her ne kadar burada bilisel yaklam ile davran yaklam ele alnmsa da tabi ki iki yaklamn birden kullanld durumlar en etkili durumlar olacaktr. Bu yzden bilisel bir tartma oturumunun rol oynamaya dntrlmesi veya rencinin bir arkadann uygun davran gstermesinin(modelden renme) istenmesi gibi etkinliklere yer verilmesi uygun olabilir. Sosyal beceri eitimi ile ilgilenenlerin zellikle zerinde durduklar iki noktann son olarak vurgulanmas gerekir. Bunlardan birincisi, sosyal beceri eitiminde geribildirimin nemidir. retmen rencilere sosyal becerileri konusunda geribildirim de bulunmal, bunu yaparken olumlu yaklama zen gsterilmelidir. Bu olumlu yaklamn rencilerin birbirleri tarafndan da paylalmas iin gerekli nlemlerin alnmas gerekir. Baka bir ifade ile rencinin arkadalar da onu desteklemelidir. kinci nokta ise genellemedir. Eitimin gndelik hayata genellenmesi iin eitimin yava yava gndelik hayata yakn bir biime dntrlmesi, bu amala belli bir aamaya gelindii dnld zaman basit davranlar iin ev devleri gibi genellemeyi kolaylatrc gei etkinliklerine yer verilmelidir. retmen sosyal beceri eitimini olabildiince snf ii etkinliklerle btnletirilerek verebilir. Bunun anlam, sosyal fobi veya sosyal anksiyete gibi konularda uzmanlarn yardmlarna bavurmaktadr. Unutulmamaldr ki yanl bir uygulama kiinin zihninde yanl uygulamalara yol aacaktr. Fobik bir durumla baa kmaya alan bir retmen baarsz olduunda rencinin zihninde bu durumla retmen bile baa kamad bilgisinin yerlemesine neden olacaktr. Bu nedenle retmen baa kamayacan dnd durumlarda profesyonel yardm alnmasn nermeli, bu arada kendi snrllklarnn da farkna varmaya zen gstermelidir. EKLER: Sosyal Beceriler: ki Liste Sosyal becerilerin neler olduunu yere ve zamana gre deitii belirtilmitir. Bu yzden standart bir liste bulunmamaktadr. Ancak ilkokul ilk dnem ve ergenlik dnemleri iin kullanlabilecek bir liste oluturabilmek mmkndr. Aada bu iki grup iin gelitirilmi iki liste verilmitir. Bu listeler program veya etkinlik gelitirmek iin kullanlabilecei gibi, deerlendirme listesi olarak da kullanlabilir.retmen veya ana baba rencinin bu zelliklere sahip olup olmadn bu liste zerin deerlendirilebilir. Bu, gerek renciyi tanmada, gerekse ona ynelik etkinlik veya program hazrlamada kullanlabilir. SOSYAL ZELLKLER LSTES (Okulncesi ve ilkokul ilk snflar iin) A: Bireysel zellikler ocuk, 1. 2. 3. 4. 5. Genellikle neesi yerindedir. retmenine veya dier yetikinlere ar derecede baml deildir. Genellikle derse isteyerek gelir. Genellikle kendisini uygun ekilde savunur veya saldrlarla uygun ekilde baa kar. Kardakinin duygularn anlama becerisi gsterir. 6. Bir veya iki akranyla olumlu ilikileri vardr,onlara gerekten deer verir,yokluunda onlar zler,vb. 7. Mizah yetenei gsterir. 8. Srekli veya kalc yalnz grnmez.

B: Sosyal Beceri zellikleri ocuk, 1. Bakalarna olumlu bir ekilde yaklar.

2. Arzu ve isteklerini aka ifade eder, davranlar ve durumu iin mantkl aklamalar
getirebilir. 3. Haklarn ve ihtiyalarn uygun ekilde ortaya koyar. 4. Kabadaylardan abuka psmaz. 5. Engellenme ve fkesini etkili bir ekilde, bakalarna veya etraftaki eyalara zara vermeden ortaya koyar. 6. Oyun ve almalarda sre giden gruplara katlr. 7. Konuyla ilgili sre giden tartmalara girer, sre giden etkinliklere uygun katlmlarda bulunur. 8. (Konuma, oyun, vb.) Srasn olduka kolay bir ekilde alr ve kullanr. 9. Bakalarna ilgi gsterir; bakalaryla uygun bilgi alveriinde bulunur ve gerektiinde bilgi ister. 10. Bakalaryla uygun bir ekilde uzlar ve aray bulur. 11. Kendine uygunsuz dikkat ekmez. 12. Kendisine benzemeyen akran ve yetikinleri kabul eder ve birlikte olmaktan haz duyar. 13. Oyun ve ite sre giden gruplara katlm salar. 14. Baka ocuklarla glmseyerek, ban sallayarak, vb. szsz etkileimde bulunur. C: Akran likileri zellikleri ocuk, 1. GENELLKLE baka ocuklar tarafndan ihmal edilmi veya reddedilmi deil, kabul edilmi biridir. 2. BAZAN baka ocuklar tarafndan oyun, arkadalk ve alma esnasnda onlara katlmas iin davet edilir. SOSYAL BECER LSTES (Lise rencileri ve yetikinler iin) Grup I: BALANGI SOSYAL BECERLER 1. Dinlenme 2. Bir konumay balatma 3. Konuma 4. Soru sorma 5. Teekkr etme 6. Kendini tantma 7. Bakalarn tantma 8. vme (kopliman yapma) Grup II: LER SOSYAL BECERLER 1. Yardm isteme 2. Katlma 3. Aklama yapma 4. Aklamalar izleme 5. zr dileme 6. Bakalarn ikna etme Grup III: DUYGULARLA BAETME BECERLER 1. Kendi duygularn tanma 2. Duygularn ifade etme 3. Bakalarnn duygularn anlama 4. Birilerinin fkesiyle ba etme 5. Yaknlk ifade etme 6. Korkuyla baa kma 7. Kendini dllendirme Grup IV: SALDIRGANLIA ALTERNATFLER 1. zin isteme 2. Bir eyleri paylama 3. Bakalarna yardm etme 4. Grme (uzlama) 5. Kendini denetleme 6. Haklarn savunma 7. Satamaya karlk verme

8. Bakalarn rahatsz etmekten kanma 9. Kavgadan uzak durma Grup V: STRESLE BAA IKMA BECERLER 1. ikayet etme 2. ikayete cevap verme 3. Oyun sonras centilmenlik 4. Sklganlkla baa kma 5. Terk edilmekle baa kma 6. Bir arkada savunma 7. Propagandaya karlk verme 8. Baarszla karlk verme 9. Karmak mesajlarla baa kma 10. Mazeretle baa kma 11. Zor bir konumaya hazrlanma 12. Grup basksyla baa kma Grup VI: PLANLAMA BECERLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Bir ey yapmaya karar verme Soruna yol aan eye karar verme Hedef belirleme Yeteneklerinize karar verme Bilgi toplama Sorunlar nem asndan dzenleme Bir karara varma Bir i zerinde younlama (Goldstein ve ark. 1981) ALAY ETME Ama:Bakalarna sayg duymay renme Dzey:6-12 ya lem Hasan uzun boylu zayf bir ocuktu. Bir gn gzel bir anta ile geldi. Cem bakmak iin antay Hasann elinden ekip ald. Hasan Cem e kzd ve antam geri ver dedi. Cem al antan leylek diye antay yere att. Bu olaydan sonra baz ocuklar, Hasana leylek demeye baladlar. Bu durumda Hasan ne hissetmi olabilir? Bu durum da Hasan ne yapmal? Size hi isim takan oldu mu? yleyse siz ne hissettiniz? Siz bir arkadanz takma isimle ardnz m? ( Kaynak : Akkk, 1996b) KM MUTLU? KM ZGN? Ama: rencileri yz ifadelerinden duygular anlayabilme becerilerini artrmalarna yardmc olmak. Dzey: Birinci snf ve st. Materyal:ok sayda gazete,dergi yada gazetelerin ilaveleri,makaslar, yaptrc bant. lem rencileri beerli gruplara ayrn. Her gruba gazete ve dergileri dengeli sayda datn. rencileri tahtada yazl duygular tek tek okuyarak bu duyguyu yaayan insann yz ifadesinin nasl olacan gstermelerini isteyin.

8.

Sosyal Beceri Eitimi: Etkinlikler

Bulunan resimleri snfa gsterin ve zerinde en az iki grubun anlat resimleri doru kabul ederek rencilerden bu resimleri kesip tahtadaki blme asmalarn isteyin. rencilerin etkinlikle ilgili yaantlarn sorarak grup etkileimini balatn. ( Drdnc snf ve st iin yukardaki duygulara bakalarn da ekleye bilirsiniz.) ( Kaynak: Erkan,1999) KAYNAKLAR Akkk,F.(1996a).lkretimde sosyal becerileri gelitirilmesi (Ana baba el kitab). Ankara: MEB Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl. Akkk,F.(1996b). lkretimde sosyal becerileri gelitirilmesi ( retmen el kitab). Ankara: MEB Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl Campell, P.& Siperstein, G.N (1994) Improving social competence: Aresource for elementary school teachers. Boston: Ally and Bacon. Erkan, S.(1999). rnek grup rehberlii etkinlikleri. Ankara: Pegem A Yaynclk. Goldstein, A.P.,Monti, P.J., Sardino, T.J & Gren, D.(1981) Skill streaming the adolescnt: A structured learning approach to teaching prosocial skills.Champaign, IL: Research Pres. McClellan, D.E & Katz, L.G. (1993). Childrens social development: A checklist. ERIC Clearinghouse on Elementary and Early Childhood Education, Urbana, III. (ERIC Digest). ED 369 100.