18 MART 1915 ANAKKALE DENZ SAVAI: SEBEPLER, GELM ve SONULARI Yaar SEMZ*

ZET Bu almada Osmanl Devletinin Birinci Dnya Savana giriinden sonra arlk Rusyasnn talebi zerine ngiltere ve Fransann anakkale Boazna kar 18 Mart 1915de donanma ile dzenledikleri saldr ele alnmakta ve savan sebepleri, geliimi, beklentileri ve sonular 1915 ylnn Kasm ayndan itibaren iinde bulunulan psikolojik durum da gz nne alnarak deerlendirilmektedir. alma giri blmn takip eden Neden anakkale?, anakkale Sava Srasnda stanbulda Durum Ne di?, anakkale Tahkimat, 18 Mart ncesi anakkaleye Yaplan nc Taarruzlar, 18 Mart anakkale Deniz Sava ve Sonu blmlerinden olumaktadr. ANAHTAR KELMELER anakkale Sava, 18 Mart, Donanma, Mayn, Churchill, Cevat Paa THE GALLIPOLIS WAR OF MARCH 18TH, 1915: CAUSES, PROCESS AND CONSEQUENCES ABSTRACT This study aims to analyze the attacks of British and French Navies against the Gallipolis Sea-way on 18 March 1915, which was a direct response to their allys, Russian, urgent call for help against the Ottoman Empires entering the First World War on German side. The paper probes to causes, expectations, process and consequences of this war within the context of psychological modes of the great powers of the time. After a brief introduction on the importance of the straits, the study deals with following subtopics. How was the situation in Istanbul during the war? The Gallipolis fortifications and allies incursive attacks prior to March 18th against it. Finally, the Naval Warfare that took place on 18 March 1915 and its military and political consequences. KEY WORD The Gallipolis War, 18 March, Naval Warfare, Sea mine, Churchill, Cevat Pasha,
* Yard.Do.Dr., S..Trkiyat Aratrmalar Enstits retim yesi.

222

Yaar SEMZ

Giri: anakkale Boaz, Marmara Denizini nndeki mavilikle, evresindeki yeillii dar ve kvrk bir uzanla Ege Denizinden ayryor. ehrin st kysnda boaz daraltmak iin kvrlan tepenin ak kahverengi toprana beyaz byk bir ay yldz izilmi. ki tarafna da byk ve beyaz rakamlarla 18 Mart 1915 yazlm. Yaz anakkale Sava ile birlikte dnlnce kanla yazlm bir destan hatrlatyor. Birinci Dnya Savann ncesinde savan muharip devletleri hesaplarn Osmanl Devletinin tarafsz kalaca anlayna gre yapyorlard. Ancak 1914 ylnn ilk baharnda Osmanl Devletini son derece rahatsz eden iki konu lkeyi ister istemez Birinci Dnya Savanda Orta Avrupa devletlerinin yannda yer almaya doru itti. Bunlardan birincisi, Balkan Savalar srasnda Yunanistann ele geirdii ve Anadolu yarmadasn evreleyen Ege adalar idi. kincisi ise Rusyann tarihten gelen boazlar konusundaki tutumundan kaynaklanyordu. Osmanl Devletinin Birinci Dnya Savana fiilen katlmasndan sonra tilaf Devletleri tarafndan stanbulun kesin olarak Trklerin elinden alnacan dnen Rus Hkmeti, stanbul ve Boazlar civarndaki arazilerin kendilerine braklmas iin Dileri Bakanlar Sergei Sazonov aracl ile ngiliz ve Fransz Hkmetlerine bavurdu1. ngilterenin Rus Hkmetinin bu talebine verdii cevapta Eer sava zaferle bitecek olursa, ngiltere, kendilerinin Osmanl mparatorluu arazisine ya da baka yerlerdeki arazilerde (zellikle ran) yapacaklar taleplerinin olumlu karlanmas kayd ile stanbul ve Boazlar hakkndaki Rus taleplerini tasvip edecektir deniyordu2. ngiltere iin Ruslarn Boazlar hakkndaki tezlerini kabul etmek bir zorunluluktu. nk 1915 ylnda Ruslarn Orta Avrupa ittifak grubu ile ayr ayr bar yapmas kendileri iin telafisi ok vahim sonular dourabilirdi. Fransa ise uzun sre Rus taleplerine scak bakmad. Fransann geleneksel dou politikasnn nl savunucusu Poincare, Papalk makamnn ve Fransa Hkmetinin stanbulun Ruslara braklmas fikrini onaylamadn
1 2

Kader Yllar S. Sazonov'un Anlar, ev. Betil nuak, yayna haz. Sebahattin zel, stanbul 2002, s.291-301. Andre Mandelstam, Yirminci Yzylda Rusya'nn Akdenize k Politikas, ev. Nihat Erim, Ulus, 01.11.1946, tefrika no: 55; Ayrca bak, "stanbul ve Boazlar 1915'te ngiltere Tarafndan ar Rusya'sna Vdedilmitir?", Yeni Sabah, 24-26 ubat 1946.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

223

aklad. Poicare, bu gaye ile bir yandan politik gelenekleri hie sayarak Rus delegasyonunu bask altna almaya alrken, dier taraftan Rusya daha anakkale harektna katlmad, sz verdikleri yardm grnrlerde yok. Eer stanbul derse bunda Rusyann hibir katks bulunmayacaktr. Kald ki Yunanistan da stanbulda Ruslar grmektense ehrin Trklerin elinde kalmasn tercih eder. Eer (Ruslara) imdiden stanbulu almalar iznini verirsek savaa ve zellikle Almanyaya kar ilgilerini kaybedecektir diyerek hkmetine stanbul konusunda Rusyay devre d brakmasn nerdi3. Ancak Almanyann Akdenizde oluturduu tehditden sonra Fransz Hkmeti, Rusyann Boazlar konusundaki dncelerine itiraz etmekten vazgeti. nk Rus donanmasnn Akdenizde Fransz donanmasna katlmas ile itilaf donanmas, Almanya, Avusturya-Macaristan donanmasna kar Fransaya tartmasz bir stnlk salam olacakt. Dier taraftan Fransann stanbul ile ilgili Rusyaya gvence verdii dnemde Rusya, henz Boazlarda yaplmakta olan asker harekta katlm bulunmuyordu. Bu husus mttefikler arasnda tamamen gven esasna dayanan ilikiler bakmndan dikkat ekicidir. Ancak ayn srete Rus ordularnn mttefik devletler lehine bat cephesinde btn Avusturya-Macaristan ordusu ve Alman ordusunun da byk bir ksmn zerine ekmi olduunu unutmamak gerekir. Ruslar bu cephedeki hareketleri ile mttefikleri tarafndan kazanlan Marn zaferinde byk pay sahibidir. Bundan baka Ruslar Kafkas cephesinde Trk ordusuna kar da savayordu. Ancak 1914 ylnn Aralk aynda bu cepheden bat cephesine kaydrd kuvvetler yznden Trk ordusu karsnda zor anlar yaamaya balamt. Bu yzden Grandk Nikola, 2 Ocak 1915de ngiltereye mracaat ederek Boazlarn adn kullanmayarak Trkiyenin herhangi bir zayf noktasna kar yeni bir cephenin alp alamayaca ve mttefiklerin kendilerine asker malzeme konusunda yardmda bulunup bulunamayacaklar konusunda grlerini sordu4. Bu soruya ngiliz Birinci Lordu Ktchnerin verdii cevap Trk mukavemetinin krlmasnn mttefiklerin ortak menfaatleri icab olduunu ve bunun iin de ngilterenin Osmanl Devletine kar harekete geeceini bildirdi5. Fakat hala baz tereddtlerini giderebilmi deildi. Kafkasyada Ruslara cidd surette nefes aldrtmak iin ne yapabileceimizi bilmiyorum. Trklerin kuvvetlerini Edirneden ekerek Karadeniz yoluyla Kafkas Cephesine sevk ettikleri muhakkaktr. Bizim ciddi bir ihra hareketi iin hazrlanm ktalarmz da yok.
3 4 5

H. George, anakkale ve Franszlar, ev. Nejat Dalay, Ankara 1974, s.156. Mandelstan, age, tefrika 56. Mandelstam, ayn yer.

224

Yaar SEMZ

Ancak Trk askerlerinin arka (douya) gemelerine man olabilecek yegne msbet i, boazlar elde etmek suretiyle mmkn olabilir kanaatindeydi6. Bu itibarla donanma komutan Lord Fisherin grlerini ald. Lord Fisher Amirallik Birinci Lordluuna yazd mektupta Trkler aleyhine harekete geilmesi lzumu zerinde durdu. Onun fikrine gre, bu harekta Yunanistan ve Bulgaristan da itirak ettirmek ve ngiliz asker kuvvetini de yetmi be bin rakamndan daha az tutmamak lazmd. Balkanlar, Yunanistan ve Bulgaristan zerinden zorlanrken, donanma da byk hazrlklarla anakkaleye kar hcuma geecekti7. Churchill ise o tarihe kadar, anakkale seferini bir kara sava olarak dnmt. Ancak o da Fisherin projesinden etkilendi. Bu harektn sonucunda elde edilecek siyas ve asker neticelerin semerelerini toplamak iin, teebbsn icap ettirecei riskler gze alnabilirdi. Bunun zerine Lord Fisherin de onayn alarak Akdeniz donanmas komutan Amiral Cardene u telgraf ekti: Boazlarn donanma tarafndan ele geirilmesini mmkn gryor musunuz? Bu harekt iin, burada mayn tarayc gemilerle takviye edilen eski tip gemilerin kullanlmas mnasip grlyor. Neticenin ehemmiyeti, byk zarar gze aldrabilir8. ki gn sonra, Amiral Cardenin verdii cevapta Boazlarn derhal ele geirilmesinin mmkn olamayacan kaydetmekle beraber gitgide geliecek harekt neticesinde zorlanarak da olsa muvaffakiyete ulalaca... belirtiliyordu9. Bunun zerine Cardene geni apl bir plan hazrlanmas emri verildi. Amiral Cardenin plan drt maddede zetlenebilir10. 1- Boaza giriteki savunma tesislerini tahrip etmek. 2- Boazn iinden Kepez Burnuna kadar olan savunma tesislerini bask altna almak ve susturmak. 3-anakkale ve Kilitbahr savunma tesislerini zayflatmak ve susturmak.

6 7 8 9 10

Lewis Broad, W. Churchill'in Siyas Hayat, ev. Cihad Baban, Vatan Mat., stanbul 1945, s.83. Broad, age, ayn yer. Broad, age, ayn yer. Broad, age, ayn yer. Thomaz, age, s.17; Esat Paa, anakkale Anlar, stanbul 1975, s.25; Abidin Dav'er, "18 Mart Zaferini Nasl kazandk!", Cumhuriyet, 18 Mart 1953.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

225

4- Mayn tarlalarn temizleyerek bir geit amak; anakkale ve Kilitbahrn st ksmndaki savunma tesislerini susturup Marmara Denizine girerek stanbula ulamak. Bu planda gze arpan hususiyet, harp temposunun ar tutulmas ve Trk mdafaa hatlarnn ar bombardmanlarla tahrip edilerek gemilerin gvenlik iinde ilerlemesine imkn tanmakt. 13 Ocak 1915te ngiliz harp komitesi bir kere daha topland. Churchill, Amiral Cardenden ald izahat komiteye sundu. Amiral Fisher, kara destei olmadan zafere ulamann kolay olmayaca fikrini ileri srd. Ancak Babakan Lloyd George ve Lord Ktchnerde Churchill gibi Amiral Cardenin plann uygun grmesi zerine harp komitesi, anakkale seferinin almasna oybirlii ile karar verdi11. A- Neden anakkale? Neden anakkale? sorusunun cevab Alman Generali Falkenhaynn Karadeniz ile Akdeniz arasndaki Boazlar Antant Devletlerine kapanmazsa Almanya ve mttefiklerinin zafer elde etmeleri zorlar. Boazlar ak kaldka ngiltere ve Fransa ile Ruslar arasnda irtibat devam eder ve Ruslar ayr kalmaktan kurtulurlar. Boazlarn ak bulunmas onlar iin asker zafer kadar nemlidir12 eklindeki aklamasnda aranmaldr. Bu yzden Almanya, 02 Austos 1914 gn Osmanl devleti ile Sait Halim Paann yalsnda ittifak antlamasn imzaladktan sonra Osmanl Devletini fiilen savan iine ekebilmek iin Amiral Souchon komutasndaki Goben ve Breslav gemilerine 03 Austos 1914te ngiliz filosundan kurtulmak bahanesiyle anakkaleye gemesi emrini verdi. Gemilerin anakkaleden gemesi ciddi tartmalara sebep oldu. Hem Rusya hem de ngiltere Osmanl Devletine ayr ayr birer nota vererek bu davrann tarafszlk ilkelerine uymadn, iki geminin derhal Osmanl kara sularndan karlmasn ya da silahlardan arndrlmasn, Alman mrettebatlarnn da lkelerine iadesini istediler13. Gelimeler zerine Osmanl Devleti, iki geminin daha nce ngiltereden sipari edilen, fakat bitirilmelerine ramen sava gerekesi ile verilmeyen gemilerin yerine satn alndklarn
11 12 13

Broad, age, s.84; C. Monus, "anakkale Zaferi", Sonhavadis, 18 Mart 1958. M. Kanad (der), Yabanclara Gre Birinci Cihan Harbinde anakkale Seferinin Almasn Gerektiren Sebepler, Trkiye Eski Muharipler dergisi, Say 3, Mart 1967, s.636. Osmanl Mebusan Meclisi Reisi Halil Mentee'nin Anlar, Giri smail Arar, Hrriyet Vakf Yay., stanbul 1986, s.191-192. (ksaltma Mentee)

226

Yaar SEMZ

duyurdu. Goben Yavuz, Breslav Midilli oldu. Alman mrettebatna Trk niformas giydirildi, gemilerin gnlerine de Osmanl bandras ekildi14. Herey dzelmi ve tarafszln devam salanm gibi grnyordu. Fakat 20 Ekim 1914te Enver Paa Almanyann basks ile savaa girmeyi kabul etti. Bu gelime Enver Paann bir-iki yakn arkada dnda Meclis-i Mebusandan gizlenmiti15. Almanya, tarafsz kalmak niyetindeki Osmanl ynetimini bir oldu-bitti ile savaa srkleyebilmek iin 21 Eyll 1914te Enver Paann onay ile tatbikat iin Karadenize alm olan Amiral Souchon komutasndaki Yavuz ve Midilli gemileri 29 Ekim 1914te Sivastopolu, ertesi gn de Odessay topa tuttu16. Bunun zerine 2 Kasmda Rusya, 5 Kasmda ngiltere ve Fransa Osmanl Devletine sava ilan etti. 11 Kasmda da Osmanl Devleti anlan devletlere sava ilan ederek fiilen Almanyann yannda savaa girmi oldu17. Osmanl Devletinin savaa girmesi ile ngiltere ve Fransann mttefikleri Rusyaya yardm edebilecekleri en kestirme yol tamamen kapand. Bu gelime Rusyada arlk Hkmetinin durumunu iyice zorlatrd. Bir taraftan Almanyaya kar yrtlen savan yol at ykm ve ar yk, dier taraftan da lke iinde giderek trmanan sosyo-politik buhranlar sz konusuydu18. Her ne kadar Avrupa Cephesinde sava ilk birka haftadan sonra hzn yitirmi ve Rusya saysal ounluu ile Almanlara kar ksmi bir baar elde etmeyi baarm ise de, silah, cephane ve tehizat imknlarnn her geen gn azalmas takviye ihtiyacn gerekli klyordu.

14

15 16 17 18

Mentee, age, s.189-191; Mithat kr Bleda, mparatorluun k, stanbul 1979, s.7980; Cemal Paa, Hatralar, Yayna haz. Behet Cemal, stanbul 1977, s.157-163; ki geminin alnmas Karadeniz'deki deniz hakimiyetinin Osmanl Devleti'nin eline gemesine sebep oldu. Bylece Rusya'nn 1914 ubat'ndaki stanbul'a baskn plan da suya dt. Ltfi (Simavi) Bey, Osmanl Saray'nn Son Gnleri, Yayna haz. emettin Kutlu, Hrriyet Yay., Tarih dizisi 2, stanbul, tarihsiz, s.340-342; Bleda, age, s.80-83. Liman Von Sanders, Trkiye'de 5 Yl, ev. M. evki Yazman, stanbul 1968, s.47-48; Cemal Paa, age, s.169-181. Mentee, age, s.53; Cemal Paa, age, s.177-179. Mete Tuncoku, "anakkale Savalar ve ngiliz-Japon Diplomasisi", anakkale Savalarnn Sebep ve Sonular Uluslar aras Sempozyumu, anakkale 14-17 Mart 1990, Ankara 1993, s.68-80.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

227

ngiltere, savan banda tarafszln ilan eden Osmanl Devletinin Almanyann yannda savaa katlmasndan sonra her an kendileri iin hayati nem tayan Svey Kanalna saldrabilecei endiesini tayordu19. nk Svey Kanal ngiliz emperyalizminin ah damar idi. ngilterenin ana vatanyla Hint Okyanusundaki smrge lkeleri arasnda bulunan lkeleri birbirine balayan kpr konumundaki Msr, blgede ngilterenin ana direi durumundayd. Osmanl Devletinin Filistin snrndan olduka yakn, sadece ondan Svey kanal ile ayrlm olarak bulunmas ngiltereyi tedirgin ediyordu. Eer Svey Kanal ve Msr Almanyann desteindeki Trklerin eline geerse ngiliz Dnya mparatorluunun temelleri sarslabilirdi20. te yandan Osmanl Devleti Mslman topluluklarnn da nderi konumundayd. Halife sfatyla Osmanl Sultan, slam dnyasnda byk sayg gryordu. stanbuldan verilecek direktiflerin mslmanlarn yaadklar her yerde dikkate alnacandan genel olarak kabul gryordu. ngilterede en kalabalk mslman nfusa sahip bir gt. stanbuldan harekete geirilecek bir ihtilal hareketi, hem ngiliz hem de Fransz emperyalizmi iin nlenmesi g bir tehdit haline gelebilirdi. Bu sebeple, Austos 1914te patlak veren savan bandan beri Osmanl Devletini savan dnda tutmaya ve bylece Yakndouda huzurun devamn salamaya alm fakat bunu baaramamt. Artk ngilterenin btn abas Osmanl Devletini zararsz hale getirme noktasnda younlamt. lk olarak Balkan yarmadasnda yeni mttefikler kazanmaya ve bu suretle Trkiyeyi sava d kalmaya zorlamak istedi. Ancak ngilterenin bu giriimi Bulgaristanla olduu kadar bir takm olumlu emareler grlmesine karn Yunanistanla da baarszla urad. ngiltere iin Osmanl Devletine bir asker harektta bulunmaktan baka bir are kalmamt. En etkili hcum yn Trklerin kuvvet merkezi olan stanbula kar olacakt21. Oraya giden en kestirme yol da anakkaleden geiyordu. Bu yzden ngiliz Harbiye nazr Lord Ktchner, Osmanl Devletini en kolay ve kestirme yoldan sava d brakabilmek iin stratejik hedef olarak grd stanbula
19 20 21

Karl Stirling Scheide, "Aviation in the Dardanelles Campaign", anakkale Savalar Sebep ve Sonular Sempozyumu, anakkale 14-17 Mart 1990, Ankara 1993, s.91-101. Carl Mhlman, anakkale Sava, Bir Alman Subay'nn Notlar, ev. Sedat Umran, stanbul 1988, s.49-50. Muhlman, age, s.50.

228

Yaar SEMZ

ulaabilmek gayesiyle anakkaleye bir asker gsterinin tertiplenmesi gerektii fikrini ortaya att. 23 Kasm 1914 tarihinde yaplan kabine toplantsnda Bahriye nazr Churchill, Msrn muhafazas ve Svey Kanalnn gvence altna alnmas, Balkan devletlerinin Almanyann yannda savaa girmelerinin engellenmesi, Rusya ile dorudan irtibat kurularak Rusyann ihtiya duyduu silah ve malzeme sevkinin salanmas ve Rusyadan, kendilerinin ihtiya duyduu gda maddelerinin alnmas, henz tarafsz konumda bulunan talyann kendi saflarnda savaa katlmasnn salanmas, Srbistana yardm, Osmanl Devletinin Almanya ile karadan irtibatn keserek birbirlerine yardm etmelerini nlemek ve nihayet stanbulun tehdit altnda tutulmas yntemi ile Osmanl Devletinin sava d braklarak savan daha geni bir alana yaylmasn nlemek iin anakkaleye taarruz edilmesi fikrini savundu ve bu fikrini kabineye de kabul ettirmeyi baard22. B- anakkale Sava Srasnda stanbulda Durum Ne di? anakkale Sava arifesinde Padiah ve Osmanl Hkmeti de stanbulun igal edilecei endiesi iindeydi. Ya dman anakkaleyi geerse, maazallah, stanbulda ne kubbe kalrd, ne de minare23. Bundan dolay hkmet halk paniklendirmeden, stanbulun savunulmasn glendirmek iin ilave nlemler almaya balad. Bu nlemler iinde 28 ubat 1915 tarihli iki karar dikkat ekicidir. Kararlardan birincisi stanbul ehri bombardmana maruz kald zaman ehrin muhtelif ihtiyalar iin sarf edilmek zere, o srada valilik grevini yrtecek olan polis genel mdr emrine hazine-i maliyece masarif-i gayr mefhuz tertibinden (rtl denekten) 3.500 (bin beyz) altn lirann verilecei; kinciside dmann anakkale Boazndan gemesi durumunda stanbulda gayrimslimlerin grevlerini brakabileceklerinden telefon haberlemesinin aksamamas iin 2000 (ikibin) altn lirann tahsisi ile ilgilidir. te yandan her kesimden halk da sava srecinde devlete katkda bulunmak iin eitli yardm kampanyalar balatmtr. Bunlardan ilgin olanlarndan biri basnda Kahraman Mehmet avu iin bal ile halka duyurulmu ve bunun sonucunda stanbuldaki eitli zevattan 148,956 kuru24, Musul halkndan 25.000 kuru, ankr halkndan ise 2.000 kuru yardm

22

23 24

Taner Bayazt, "anakkale ve Boazlar", Trkiye Harp Mall Gaziler dergisi, Say 195, Mays 1972, s.10-13; Ayrca bak. Celal Diner, "anakkale Zaferi 18 Mart 1915", Ulus, 18 Mart 1948. Yusuf Hikmet Bayur, Trk nklp Tarihi, C.3, ksm 2, Ankara 1983, s.72. Sabah, 10 Mart 1915. Yz kuru bir liradr.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

229

toplanm25, Mdafaa-i Milliye, nerettii ilanlarla toplanan yardmlar neticesinde bir hediye-i nakdi olmak zere 25 bin paket sigara sipari edildiini kamu oyuna duyurmutur26. Hill-i Ahmer Dersaadet (stanbul) Hanmlar Merkezi ise vatan yalnz silahla mdafaa olunmaz. Mdafaann bir de manevi olan ksm vardr. Harbe giden erkeklerin arkada braktklar evlat ve iyale hsn-i muamele ve biraz muavenet etmek ve harpte mecruh dm gazileri tedavi eylemek kadnlara terettb eden vezaif-i vataniyenin en birincisidir. Hill-i Ahmer btn stanbul hanmlarn ibana davet ediyor. Askere amar yetitirilmesi gerekiyor. Diki dikmek isteyenler her gn akama kadar Hill-i Ahmer Cemiyetine mracaat edebilirler diye arda bulundu27. Btn bu gelimeler Osmanl Devletinin anakkale Savanda dmana kar topyekn kar koyma kararlnda olduunu gstermektedir. Ancak hereye ramen dmann anakkaleyi geebilecei ihtimali de gz ard edilmedi ve payitahtn stanbuldan Eskiehire tanmas almalar da balatld. Mabeyin Ba Ktibi Ali Fuat Trkgeldi bu gelimeyi yle nakleder: ngiliz ve Franszlar ubat ayndan beri (anakkale) boazn iddetle bombardmana devam ettiklerinden bu iki devletin devlet-i bahri kuvvetlerine (deniz kuvvetleri) kfi derecede msthkem bulunmayan boaz istikmetinin direnebileceini mit etmediklerinden hkmetin geici olarak stanbuldan Eskiehire tanmas gerei Zat- ahane (Padiah) tarafndan ister istemez kabul edildi. Bunun zerine Mefruat Mdr Arif Bey Eskiehire gnderilerek orada sultan ve maiyeti iin ayr ayr konutlar tedarik etti28. Ayn gnlerde Bakomutan Vekili Enver Paa Beylerbeyi Saraynda mecburi ikamete tabi tutulan sabk Sultan II. Abdulhamit ile grt. Enver Paa II. Abdulhamite, Sultan Reatn selamn ilettikten sonra Ahval-i hazra dolays ile zat- ahanelerinin Konyaya nakil buyurmalar mnasip grlyor. Tabiidir ki, zat- humayunlar da burada kalamazsnz. Konyada ikamet buyurmanz iin mnasip bir yer temin edilmitir. Hareket zaman ayrca bildirilecektir dedi29. Ancak sabk Sultan II. Abdulhamit, anakkale topa
25 26 27 28 29

Tercman- Hakikat, 16-17 Mart 1915. Sabah, 22 Mart 1915. Sabah, 13 Mart 1915. Ali Fuat Trkgeldi, Grp ittiklerim, Ankara 1987, s.130. Ziya akir, Cihan Harbini Nasl dare Ettik?, stanbul 1944, s.226-228.

230

Yaar SEMZ

tutuluyor diye bir hkmdar mevkiini terk eder mi? 93 Muharebesinde (187778) dman ordular stanbul surlarnn nne geldii halde ben byle bir eyi aklma bile getirmedim diyerek teklifi reddetti30. Gelimeleri yakndan izleyen Almanyann stanbul eliliinde de byk bir endie vard. Sultan ve devletin ileri gelenleri Anadolunun i ksmlarna doru ekilirse Almanyann Osmanl Devleti ile balants kesilebilirdi. Bu itibarla Almanyann stanbul elisi Wangenheim, Bavekil Talat Paay, Hkmeti Edirneye nakletmek iin ikna etmeye urat. Ancak Talat Paa Wangenheimin nerisini, stanbul dtkten sonra Bulgarlarn Trkiyeye saldrabilecei gerekesi ile reddetti31. anakkaledeki Alman Generali Liman Von Sanders, stanbuldaki bu gelimeleri deerlendirirken: Trk Genel Karargh ubat sonlarna doru dman filosunun Boaz geme ihtimalini dikkate almaya balam ve Sultan ile maiyeti, mlk ve asker makamlar ve hazine iin tedbirler alnmasna girimiti. Dman filosu baarya ular ve Boaz geerse, btn bunlar Anadolu yakasnda baz yerlere tanacakt. Bu gibi ihtiyat tedbirleri almak, doru ve yerindeydi. Fakat Trk Genel Karargh, dman filosunun 20 ubattan 1 Marta kadarki zaman iinde Boaz geeceini kabul ettiinden, alnan asker kararlar tam anlamyla felketti. Bu emirler tamamen uygulansayd, Almanya ve Avusturya, daha 1915 ilkbaharnda harbe Trkiyesiz devam etmek zorunda kalacaklard. Zira Trkiye, anakkale Boazn adeta terkediyordu diyerek hem stanbuldaki psikolojik havay hem de gelimelerin Almanya iin douraca riskleri dile getirmiti32. Esasen Sultan ve hkmet endielenmekte pek de haksz saylmazd. nk anakkalede savaacak kuvvetler arasnda byk bir dengesizlik vard. Osmanl tabyalarndaki yz kadar topa karlk, tilaf devletlerinin krk-elli sava gemisi ve iinde drt-beyz topu vard. stelik Osmanl toplar demode, ngiltere ve Fransannkiler ise son modeldi. Dahas cephane Osmanlda teker teker, kar tarafta ise biner binerdi. Osmanl asker her glleyi canndan bir para koparcasna atmaya hazrlanrken, kar taraf btn bordalarn lm saanaklatracak gibi hazrlanyordu33.

30 31 32 33

akir, age, s.228. Alan Moorehead, anakkale Geilmez, ev. Gney Salman, Milliyet Yay., stanbul 1972, s.94. Sanders, age, s.72. smail Habib, Tuna'dan Batya, stanbul 1935, s.225.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

231

Ancak, dmann gc ve Osmanl yneticilerinin endielerine ramen halkn morali fevkalade yksekti. Muvaffak Galip imzasyla yaynlanan bir yazda halkn anakkaleye yaplacak bir saldrya kar yaklam u ekilde ifade ediliyordu: anakkale Mdafaas kat bir mevcudiyet mdafaasdr. anakkale Boaz zorlanamaz, zapt edilemez. Dman bunu er ge anlayacaktr. Dman anakkale kahramanlaryla giritii maneviyat savandan herhalde malup olacaktr34. Bir baka gazetede ise ...Ama ne olursa olsun gerek u ki boazn zorlanarak geilmesi pek kolay deildir... Bir tek aslan kalncaya kadar harbe devam edilecektir. denilerek askerin kararll vurgulanyordu35. C- anakkale Tahkimat 33 mil uzunluunda 5.000 metre geniliinde olan anakkale Boaz boumdan oluur. Bunlardan birincisi methalden (boaza giri yerinden) Kepez burnuna kadar devam eder. Buras byk ve geni bir torba gibidir. kinci boum Kepez burnundan Kilidlbahir nndeki en dar yere kadar gelir. nc boum ise Kilidlbahirden Marmara Denizine kadar devam eder. Boazn en geni yeri 7.500 metre ile Erenky blgesindedir. En dar yeri ise anakkale ehrinin bulunduu yerde 1300 metredir. Derinlik 45 ile 100 metre arasnda deimektedir. Su stnde vasat olarak 1.5 mil sratte aknt vardr36. Blgenin tahkimat bu corafik yapya ve artlara uygun olarak hazrlanmtr. anakkale Boaz eskiden beri tahkim edilmiti, ama bu tahkimatn gelien teknolojiye ayak uydurabildiini sylemek mmkn deildir. Mevcut tahkimatn arlk noktas anakkale Boaznn her iki kysndaki tabyalarn ate hedefi sadece Ege Denizi ynndeydi. Bu yzden engeli aacak olan filo, tabyalar arkadan ate altna alabilirdi. anakkale, karadan yaplacak saldrlara kar daha zayf bir durumdayd. Kara saldrlarnn savuturulmas iin sadece Bolayr mevkiinde tahkimat mevcuttu. Buradaki tabya ve ara tabyalardan bir miktar yarmaday Doudan gelebilecek bir saldrya kar koruyabilirdi37. 1914 ylnn Austos aynn banda sava Osmanl Devletini de tehdit etmeye balaynca bakomutanlk anakkaledeki mevcut kuvvetleri takviye
34 35 36 37

Tercman- Hakikat, 19 Mart 1915. Tasvir- Efkr, 02 Mart 1915. hsan Yurdolu, "18 Mart anakkale Zaferi", Demokrasi Gazetesi, 18 Mart 1947, s.4. Mhlman, age, s.42.

232

Yaar SEMZ

etme karar ald38 ve Tekirdada bulunan 3. Kolordunun Geliboluya gnderilerek anakkale karmalarna kar grev almasna karar verildi. Kolordunun komutan Balkan Savanda (Yanyada) savunmas ile adn duyurmu olan Tugeneral Esat (Bulkat) Paa idi. Kolordunun kurmay bakanln Kur.Yarbay Fahrettin (Altay) yapyordu. 3. Kolordu 19. Tmenin banda ise Kur.Yarbay Mustafa Kemal (Atatrk) vard. Ancak anakkaledeki esas savunma hatt 1914 Eyll aynda Boaz tahkimat grevi kendisine verilen Alman Amiral V. Usedom ve anakkale Mstahkem mevki komutanlna getirilen Tugeneral Cevat (obanl) Paa tarafndan hazrlanan plana gre yapld39. Bu planda en ok nem verilen ve zerinde durulan nokta merkez grubunun karsnda Boaz giri istihkmlarnn debilecei endiesiydi. Bu itibarla ilk olarak 4 torpido iki koruma gemisi ve bir uak birliinden oluan hafif filo mstahkem mevki komutanl emrine verildi40. Boaz nnde her gemi 24 saat mroz-Limni hattnda karakol yapmakla grevlendirildi. 6 Eyll 1914te bu filodan Aksihar torpidosu Boaz dna knca iki ngiliz harp gemisi tarafndan durduruldu ve Boazn abluka altnda olduu, hibir geminin boazdan darya kamayaca kendisine bildirildi41. Bunun zerine Osmanl Devleti, Boaz 27 Eyll 1914te resmen seyrusefere kapattn duyurdu42. Yaplacak bir deniz saldrsna kar ileri savunma topu mevzii olarak, 15 ten 28 cm. apna kadar 19 top ile eski sistem mantelli toplar Gelibolu Yarmadasnda Seddilbahir, Erturul bataryalarna, Anadolu yakasnda da Kumkale, Orhaniye tabyalarna yerletirildi. Bunlar muhtemel taarruz srasnda dman oyalayacak ve basklar engelleyecekti. Ksa bir sre sonra giriteki ate gc 6 havan ve 4 mantelli topla glendirildi. Kepez-Soanldere hatt ile Nara-Deirmendere arasndaki blgede Boazn iki kysnda ise asl mevziler ve tahkimat bulunuyordu. anakkalenin kuzeyinde Nara ve Mecidiye, Gneyinde imenlik, Hamidiye tabyalar ve Kepez Burnunun gneyinde Dardanos tabyas yer almt. Gelibolu Yarmadasnda ise Kilitbahrn kuzeyinde Deirmendere, Gneyinde
38 39 40 41 42

Fevzi Kurtolu, anakkale ve 18 Mart 1915, Deniz Mat., stanbul 1935, s.31-33. Mhlman, age, s.45; Em. Topu Alb. Kenan Ergezer, "18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava'nn 47. Yldnm", Eski Muharipler Dergisi, Mart 1962, s.62. Esat Paa, anakkale Anlar, Yayna haz. hsan lgar, stanbul 1975, s.23. Kurmay Binba Kadri Perk, anakkale Savalar Tarihi, II ve III. Ksmlar, Asker Matbaa, stanbul 1940, s.4; Kurtolu, age, s.27. Esat Paa, age, s.16; Perk, age, s.4.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

233

Namazgh, Hamidiye ve Mecidiye tabyalar vard. Bu tabyalarda en by 355 lik olmak zere toplam 137 adet top bulunuyordu. Girii kapatacak bataryalarla merkez tabyalar arasndaki boluu kapatmak zere 24 adet 15lik obs, 10 adet 21lik havan ve 8 adet de 12lik top konmutu43. Bunlarla dman donanmasnn uzaktan serbeste merkez tahkimatn ate altna alnmas nlenecekti. anakkaledeki mevcut mayn hatlar da takviye edilmiti. Kasm 1914te 191 msademeli mayndan ibaret olan 5 mayn hatt varken 13 Mart 1915 itibariyle mayn adedi 344e, mayn hatt says da 11e ykseltildi. Maynlar sayca az olduu iin 70-80 metre ara ile dklmt44. Bu tesir bakmndan amaca uygun deildi. Mesafenin ksaltlmas iin serseri maynlarn kullanlmas dnlyordu45. Mayn hatlarn torpil arayc gemilere kar mdafaa etmek iin harp gemilerinden karlan kk toplarla, eskiden anakkalede mevcut mantelli adi Krup ve Nordanfiltlerden set bataryalar tekil edildi. Bunlarn byk ksm Kepez, Soanldere, Havuzlar deresi mntkasnda bulunuyordu46. Batarya mevzilerinin denizden kefini zorlatrmak ve ayn zamanda donanmann aaca atei zerine ekmek iin mevzilerin etrafna kara barut dumanna benzer kutular yerletirilmiti47. te yandan ngiliz mayn tarama gemileri tarafndan temizlendii dnlen sahalara da yeniden mayn dklmesine allyordu. Bu amala anakkale mstahkem mevki komutan Cevat Paa, Kepez ilerisindeki mayn hatlarnda alan gedikleri kapatmak iin hazrla balad ve 17/18 Mart gecesi grevli mayn komutan Binba Hafz Nazmi Beye harita zerinde izahatta bulunarak eldeki son maynlardan 26 tanesini Nusret mayn gemisi48 ile dman
43 44

45 46 47 48

Esat Paa, age, s.23-24; Perk, age, s.4-6; Yazman, age, s.25-27; Fahri Belen, Birinci Cihan Harbinde Trk Harbi, C.2, Ankara 1964, s.138-141. O dnemde Osmanl devleti mayn bakmndan o kadar yoksundu ki Ruslarn Goeben ve Breslav'yu batrmak iin Karadeniz'e braktklar ve akntyla srklenen maynlar topluyor ve anakkale'ye getirerek oradaki mayn tarlalarnda kullanyordu. Ergezer, agm, s.63 Perk, age, s.6. Kanad, agm, s.632. Adn Trk Denizcilik tarihine altn harflerle yazdran Nusret mayn gemisi 1913'te Almanya'da ina edildi. 370 grostonluk, 42 metre boyunda, 7.5 metre eninde bir teknedir. Bu gemi hakknda ngilizlerin "Jane's Fighting Ships" adnda resm mahiyetteki deniz yllnn 1952-1953 saysnda u bilgiler yer almaktadr: "Bu gemi 18 Mart 1915'te anakkale'de

234

Yaar SEMZ

gemilerinin Rumeli tabyalarn ate altna almaya alt Karanlk Limanda49, Sivrihisar torpidosu da sahilden bir kilometre aktan 18 mayn Tekir deresi ile Domuzdere arasnda denize dkt50. Ancak alnan nlemler baz Alman gazeteleri tarafndan yetersiz bulunuyor ve Trkiye aleyhine yazlara yer veriyordu. te byle bir ortamda anakkaleyi ziyaret eden Gol Paa51 Artk i anakkalede. Ben be gn orada bulundum ve ok iyi intibalarla dndm. Alman gazetelerinin ortada hibir sebep olmakszn kendi mttefikleri olan bir hkmete dair en fena
ngilizlere ait Irrezistibl, On ve Franszlara ait Bouve zrhlsnn arparak batmalarna sebep olan mayn tarlasn vcuda getiren gemidir". ngiliz deniz yll gibi ciddi bir eserde bile gsterdii baar ile anlmay baaran bu gemi uzun sre donanmaya hizmet ettikten sonra byk bir vefaszlk rnei gsterilerek 1969'da satld. smail Kaptanolu ve Kadri Kalkavan tarafndan satn alnan geminin makinesi Skoda motorla deitirildi. Kaptan Nusret ad altnda stanbul Limanna 3644 sicil numarasyla kaydedilen Nusret bir sre su gemisi ve kum kosteri olarak alt. (Eser Tutel, "Nusret'i Kurtaran Mucize", Yllarboyu Tarih, Say 3, Mart 1979, s.33). Daha sonra Mersin Limanna satlan gemi bir sre de burada grev yaptktan sonra son sahipleri tarafndan mzeye alnmas iin devlete satlmak istendi. Bu aamada dnemin Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Vural Beyazt devreye girdi. Deniz subaylarndan oluturulan bir heyetin "Geminin Nusret mayn gemisine benzer bir yan ve zellii kalmamtr" raporu zerine satn alnmad. (Em. Deniz Alb. Hayati Evliyaolu'nun mektubundan, Cumhuriyet Gazetesi, 04 Ocak 1996, s.11). 1989'da hatal ykleme yznden batan gemi yeniden yzdrlerek Mersin Limannn 12 numaral rhtmna ekilen geminin iskele ba bodoslamasna "ite bu tekne nl Nusrettir" anlamnda bir yaz aslm. 1999'dan itibaren bata Mersin'dekiler olmak zere baz dernekler ve belediyeler Nusret'i yeniden aslna uygun restore ettirip mze haline getirmeye alyor. (Mmtaz Soysal, "Gmeyen Ruh", Hrriyet, 30 Mays 1999). Bu konudaki baz Atflar iin bak: M. evki Yazman, "Trk anakkale 18 Mart Gnnn lk Saatlerinde imenlie Yanaan Nusret Yapaca Hakknda Mahrem Talimat Ald", Ulus, 7-9 Nisan 1938; Bu yaz Nusret'in elektrik zabiti Boyabatl Hasan Abdullah'n ifadelerine gre yazlmtr. Em. Muh. Kur. Alb. Cevat Karsan, 18 Mart 1915 Zaferi (anakkale Htralar), Eski Muharipler Dergisi, Say 3, Mart 1958, s.1865-1867; Refik zgener, 18 Mart Zaferi, Dnya Gazetesi, 18 Mart 1955; C. Monus, anakkale Zaferi, Son Havadis Gazetesi, 18 Mart 1958; Gyas Yetkin (derleyen), 18 Mart 1915 anakkale Zaferi, Trkiye Eski Muharipler Dergisi, Say 3-4, Mart-Nisan 1965, s.117; N. Hakk Ulu, anakkale Destannn 50. Yl, Turizm ve Tantma Bakanl Yay., Ankara 1966, s.22-23; General Cevat obanl (anlatan), anakkale ve Mehmetik, Kemalizm, Mart 1976, s.1-2; Fahri okar, anakkale 1915 in Zorunlu Bir Aklama, Deniz Kuvvetleri Dergisi, Say 560, Temmuz 1994, s.79-80; Muhlman, age, s.66; Thomaz, age, s.36. Kurtolu, age, s.37. Gol Paa, Almanya'nn stanbul'daki Elisi Frayhar Von Vangenhayn'n talebi zerine, Trkiye'de bulunan Alman subaylar ile Trk hkmeti arasnda koordinasyonu salamak gayesi ile 1914 yl 2. Terin'in sonunda Belika umum valiliinden alnarak stanbul'a gnderilmiti. Gol Paa, age, s.1-2.

49

50 51

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

235

haberleri yazmalar hayrete ayandr. Bugnk deerlerle lld taktirde, anakkaledeki tabyalarn pek kuvvetli ve modern olmad aikrdr. Bununla beraber bunlar tamamyla kullanlabilecek bir halde olduu gibi, byk bir maharetle ve her trl vastaya mracaatla takviye edilmi olduklarndan mdafaa kabiliyetini tamamyla haiz bulunuyorlar. anakkale mdafaasnda bizim Alman Amiralleri ile zabitlerinin ve keza deniz topusunun Trklerle sk bir surette ve tam bir ahenk dahilinde almas da ok faydal olmutur. Berlinde bizim iin endie etmeye ve kafalar yormaya hacet yoktur diyerek alnan nlemlerin yeterli olduunu belirtir52. Fakat cephane yetersizliinin de altn izerek eer cephane kalmazsa o vakit tabii i iten gemi olur der53. D- 18 Mart ncesi anakkaleye Yaplan nc Taarruzlar ngiltere ve Fransann anakkaleye denizden saldr iin hazrlklar ancak ubat aynda tamamlanabildi. Bu yzden 3 Kasmda anakkalenin d tahkimatna yapt gsteri taarruzundan sonra ilk ciddi taarruzun 15 ubatta balatlmasna karar verildi. Ancak hava artlarnn muhalefeti yznden ilk taarruz 19 ubat 1915 saat 10.00 da balatlabildi54. ngiliz ajanlar, taarruz ncesi yaptklar keiflerde Asya kysnda Kumkalede 15-20 cm. apnda on top, Orhaniyede 28 cm. apnda iki top, Avrupa kysnda Seddlbahirde 28 cm. apnda alt top ve Erturulda 24 cm. apnda iki topun varln kefetmilerdi55. Bu itibarla ilk taarruzun amac boazn giri yerindeki tabyalarn tahrip edilmesini amalyordu. 19 ubat taarruzu karanlk basncaya kadar devam etti. Mttefik gemiler aktan ate ettiklerinden karadaki Trk tabyalarndan herhangi bir karlk verilmiyordu. Saat 16.45 de gemilerden Vengeance, Cornwalls ve Suffren zrhllar kyya yaklatklarnda iki tabyadan atele karlk verilebildi. Dier bataryalarn nnde toz ve duman vard ancak gemilerden boaz iindeki torpidolar grlmt. Keif iin gnderilen bir deniz ua da gemilerin gvertelerinden yaplan gzlemleri doruluyordu56. Tabyalar tahrip edilememiti.
52 53 54

55 56

Gol Paa, age, s.15-16. Gol Paa, age, s.19. Abdurrahman Gzel (yayna haz.), anakkale, anakkale 1996, s.11-13 (Bu eser Yeni Mecmua'nn zel saysnda neredilen anakkale Savalar zerine Deerlendirmeler, stanbul, 5/18 Mart 1331 / 1915'in Latin harflerine aktarlmasndan oluturulmutur). Ayn gn Bakomutan vekili Enver Paa'da anakkale Cephesine ziyaret etti. Bu itibarla askerler bir tarafta Bakomutan'n karlanmas hazrln yapmak zorunda kalmt. M. evki Yazman, Trk anakkale, Ulus bs., Ankara 1938, s.38-39. Yetkin, agm, s.99-103. Thomarz, age, s.25.

236

Yaar SEMZ

Ksa k gn yaplan bu taarruzdan elde edilen sonu mttefikler iin memnuniyet verici deildi. Bu taarruzda 30.5 cmlik 139 mermi sarfedilmi fakat gemiler devaml olarak yer deitirdiinden atlar isabetli olmamt. Bombardmanlarn tesirli olmas iin gemilerin karaya daha fazla sokulmalar ve karadaki toplar direkt atla tahrip etmeleri gerekirdi. Ancak 19 ubat gecesi balayp 24 ubat akamna kadar devam eden frtna yznden bu taktik 25 ubattan itibaren uygulanabildi57. Saat 10.00a doru Irresistible, Queen-Elisabeth, Agamemnon ve Gaulois zrhllar denize demir atarak Orhaniye, Seddlbahir, Erturul ve Kumkale tabyalarn ate yamuruna tuttu. Saat 17.00 a doru Trk tabyalarnn tamamen tahrip edildii dnldnden Amiral Carden atekes emrini verdi58. Ardndan ngilizlerin tarakl balk gemileri mayn taramaya balad. Zrhl torpidolarn himayesi altnda Kumkala ile Seddlbahir arasndaki tm gei yollar taranmaya alld fakat 6 ve 8.2 pusluk 50 kadar obsn ateine maruz kaldklarndan gemiler leden sonra geri arld. 27-28 ubat gnleri hava frtnal olduu iin bombardman yaplmad. Bununla beraber 27 ubatta karaya karlan bir mfreze vastasyla Seddlbahirde 6 havan topu tahrip edildi59. Bu arada ngilizlere ait mayn tarayclar frtna ve akntya ramen boazdan 6 mil kadar ieriye girerek anakkale ehrinin en yakn mesafesine kadar olan maynlar temizlemi ve stelik Trklerin tekrar mayn dkmemesi iin gerekli nlemi almlard60. Herhangi bir deniz harekatnn en can alc amalarndan bir tanesi de dman maynlarn temizlemekti. Fakat bu vazifeyi bir komutann dman maynlarn temizledim ve denizi her trl mayn tehlikesinden arndrdm diye rapor vermesi hayli mesuliyetli bir karardr. Bu yzden 17 Mart akamna kadar ngiliz mayn tarayclar aramalar srdrd. Aramalara hava destei de salanmt. Ancak aranan sahalarda mayn bulunamad. nk taranan maynlar plak gzle grlebilecek bir madde deildi. Buna ramen Tuamiral Keye bu grevin o kadar iyi yapldna inanyordu ki Allahma inandm

57 58 59 60

Kanad, agm, s.638. H. W. Wilson, Byk Harpte Deniz Muharebeleri, ev. Deniz Binba Ltfi Telt, Deniz Mat., stanbul 1934, s.254. Wilson, ayn yer. A. Bykturul, "18 Mart 1915", Cumhuriyet, 18 Mart 1958.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

237

gibi maynlarn temizlendiine de inanyorum diye rapor vermekten ekinmemiti61. Alman birliklerinin desteindeki Trk topusu ise saldr srasnda ksmen geri ekilirken atein kesilmesi ile birlikte tekrar savunma hatlarna geri dnp direnie devam ederek karaya kan ngiliz ve Fransz askerlerini geri pskrtmeyi baaryordu. Bu yzden Londrada Gelibolu iin bir ordu gerektiini savunanlarn says artt. Bu fikri savunanlarn banda gelen Lord Fisherin Babakan Lloyd Georgeye yazd bir notta anakkalede ordusuz harekt bounadr. Nasl olsa er ya da ge birileri Geliboyuya (asker) karmak zorunda kalacaktr diyordu62. Son asker durumu rapor etmek zere anakkaleye gnderilen General Sir William Birdwoodda Lord Fisherle ayn gr paylayordu. Nitekim anakkaleden 5 Mart 1915te Lord Kicthenere yollam olduu ilk raporunda donanmann tek bana boazdan geeceine inanmadn, ne olursa olsun ordunun ie karmas gerektiini bildiriyordu63. Ancak hi kimse aka harekattan vazgeilmesi ya da ertelenmesi gerektiini sylemeye cesaret edemedi. Adeta herkesin kan kaynyordu. Zihinlerde oluan parlak bir deniz zaferi ile stanbula girmek fikri insanlarn beynini sarmt. Bu heyecanla Churchilin 11 Martta Amiral Cardene ektii telgrafta: Eer baka trl elde edilemeyecekse, beklenen sonular, uranlacak gemi ve insan kayplarna katlanlmasn gerektirecek kadar byktr. anakkale Boaznn geilmesi savan sonucu zerinde kesin etkiler yapabilir. Uygun hava artlar seilerek Nara tabyalarn elde mevcut ve bu hedef zerine atelerini yakn mesafeden tevcih edebilecek btn toplarla tahrip etmenin zaman geldiini ve bunun gerekli olduunu dnyoruz. Sizi bask altna almak veya zorlamak isteinde deiliz. Fakat harektnzn bir noktasndan

61

62 63

Deniz Alb. Saim Besbelli, "anakkale'de Trk Bahriyesi", Trkiye Harp Malulu ve Gaziler Dergisi, Say 181, Mart 1971, s.11; A. Bykturul, "18 Mart 1915", Cumhuriyet, 18 Mart 1958, s.2. Moorehead, age, s.102. Moorehead, age, s.103.

238

Yaar SEMZ

karar almak iin enerjik hareket etmeniz gerekecei dncesindeyiz diyordu64. Esasen Amiral Cardende ayn kanaatteydi. Bir farkla ki donanma Marmara Denizine taarruza balamadan nce boazdaki mayn hatlarnn temizlenmesi ve irtibat hatlarnn salanmas iin, karaya yaplacak asker hareketin derhal balatlmasn istiyordu. Fakat ordu henz hazr deildi. Lord Kitchener tarafndan 12 Martta ngiliz denizar grev kuvvetleri komutanlna atanan Ian Hamilton henz hibir harekt plnn tam olarak incelemeye frsat bulamadndan donanmaya nasl yardmc olacan bilmiyordu65. Bu yzden 16 Martta Fransz General DAmadea, Yarmadann Bolayr yaknlarna karma yaparak Osmanl ordusunun stanbul ve Trakya ile balantsn kesmeyi nerdi. Fakat Hamilton bu gr reddetti66. Churchill ise Amiral Cardenden, General Hamilton Mondrosa ular ulamaz onunla grmesini ve bir an nce harekete geilmesini istemiti. Amiral Cardenin taarruz konusunda bir tereddd yoktu, fakat onu esas rahatsz eden husus harekata derhal balanmas fikrinden ok ba artc diye nitelendirdii anakkaleyi kuatan tepelerin ardnda gh orada, gh urada imek gibi parldayan ar obus bataryalaryd. Bunlarn saylarn da bilmiyordu. Elindeki keif uaklar ile bataryalarn yerlerini tespit etmeye alt. Fakat uaklar ok ar ve hantal olduundan Trk topusunun menzili dnda havalanp gerekli keifleri yapamyordu. Bu yzden harektn karadan da gl bir ekilde destek verilmesinde srar etti. Bunun zerine ngiliz Hkmeti 16 Mart 1915de Amiral Cardeni hastaln bahane ederek grevinden ald ve yerine yaplacak olan taarruzun muvafk ve mmkn olduunu kabul ettiine dair, kendisinden teminat ald Amiral J. M. de Robecki atad67. Donanmann st kademesinde yaplan bu atama harekt plnnda bir deiiklik meydana getirmedi. Bilkis byk saldrlarn 18 Martta gerekletirilmesini kesinletirdi. Herkes zaferden emindi. ngiliz Bahriye Nazr Churchill, bbrlene bbrlene anakkaleye Quin Elizabeth bile gnderdik. Bu dritnot yalnz ngilterenin deil, btn dnyann en korkun zrhlsdr. Tabyalar da ne
64 65 66 67

Binba Demaz, anakkale Seferi, ev. Binba Bahaeddin, Askeri Matbaa, stanbul 1930, s.22. Ian Hamilton, Gelibolu Gnl, ev. Osman nde, stanbul 1972, s.7-14. Belen, age, s.19; Cassar, age, s.174. General G. F. Aspinall-Oglander, Byk Harbin Tarihi anakkale, ev. Tahir Tunay, Asker Matbaa, stanbul 1939, s.109; Cassar, age, s.157-158.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

239

demek onu birka yaylmyla (anakkale) topraklarn altn stne getireceiz68. Bu kadar mutlu olduum iin Lanete urayabilirim. Bu savan her annda binlerce kiinin leceini biliyorum ama yine de elimde deil. Yaadm her andan zevk alyorum diyordu69. E- 18 Mart anakkale Deniz Sava anakkale mstahkem mevki komutan Cevat Paa o gnn sabahn hatralarnda yle anlatyor: 18 Mart sabah dman donanmasnn taarruz edecei hakknda bir malumat yoktu. O sabah Byk nder Atatrkle beraber Seddlbahir mntkasnda bulunan bir piyade alayn tefti ediyorduk. Sahaya vardmz zaman alayda hibir hazrla tesadf etmedik. Sadece karmza kan bir mehmetik -dman donanmas geliyor- dedi ve siperine girdi. Gzlerimiz ufukta idi. Dman donanmasnn yava yava methale (girie) doru ilerlediini grdk. Hemen geri dndk. Maydosta Atatrkten ayrldm. Bir motora atlayarak anakkaleye getim ve doru tarassud (gzetleme) mahalline gittim70. Gerekten de 18 Mart Perembe gn sabah Mttefik Donanmas kendinden emin bir ekilde Amiral de Robeckin kelimelik muhteem emrini uygulamaya koymulard. -tam yol ileri-. Komutanlar diplomatlarnn telkinleriyle sandlar ki Gordionun kr dm misali yal Osmanl Devleti bu saldrdan sonra bakla kesilmi gibi ikiye blnp dalacak71. Donanma saat 10.30da iki saf halinde boaza girdi72. Trk tarafnda alarm, gzlem yapmakta olan Alman tayyaresinin verdii bilgiler dorultusunda 10.25te verildi73. Alarm verilmesi ile birlikte maiyetindekilere yapmalar gerekenlerle ilgili direktiflerini veren Mstahkem Mevki Komutan Cevat Paa konumasn yle bitirmiti: Mermilerimiz bir zrhly batracak takatta deildir. Sizlerden istediimiz isabet kaybetmeseniz bile mermilerinizi gemilerin mmkn olduu kadar yaknlarna drmenizdir. Gemilere yakn
68 69 70 71 72

73

Habib, age, s.225. David Fromkin, Bara Son Veren Bar, ev. Mehmet Harmanc, stanbul 1993, s.125. Kandemir, "18 Mart-ki Eski kumandan (Cevat Paa ve Selahaddin Adil Paa) O Gnn Hatralarn Anlatyor", Cumhuriyet, 18 Mart 1937. Hamilton, age, s.33. anakkale Sava srasnda binba rtbesi ile grev yapan Halis Bey'in gnlnde taarruz saat 10.10'dur. Halis Bey, anakkale Raporu, Eser Mat. (Basm yeri ve tarihi yok), s.83-84; Yzba emi Zobu ise saldr saatinin 10.05 olduu grndedir. emi Zobu, "anakkale Nasl Mudafaa Edildi?", Askeri Mecmua, C.6, Say 98, 01 Eyll 1935, s.763-769. Yurdolu, agm

240

Yaar SEMZ

den mermiler mrettebatn maneviyatn bozar. Gemi yer deitirmeye mecbur olur74. Taarruza ngiliz ve Fransz donanmasna bal 16 gemi katld75. Saat 11.30dan itibaren alt byk ngiliz sava gemisi ve bunlar arasnda zellikle Queen Elisabeth gemisi, tabyann ate menzilinden uzakta durarak anak ve Kepez Burnundaki savunma tesislerini youn bombardman altna ald. Tabyalar zerinde youn duman bulutlar ykselmeye balad. Fakat ngilizFransz gemilerinin bulunduu sular da ate altndayd. Boazn her iki kysndaki obs ve havan bataryalar mevzilerinden bir mermi yamuru gemilerin zerine yad. Boazn sular fskiye gibi ge fkrd, gemilerden dumanlar ykseldi. Agamemnon isabet ald, Inflexiblenin pruve direinin aya koptu, kpr stnde yangn kt76. Saat 12den ksa bir sre sonra drt sava gemisinden oluan Fransz filosu, ate eden ngiliz sava gemilerinin hattndan geti ve Trk tahkimatn yakn mesafeden atee tuttu. Alt ngiliz sava gemisi yava yava hedefe yaklaarak tabyalar bombalamaya balad. Trk tabyalar da karlk vermeye alyor fakat etkili olamyordu. Nihayet saat 13.45de donanma Trk tabyalarn nemli lde susturmay baard77. O gn anakkale mstahkem mevki erkni harbiye reisi olan Selhaddin Adil Paa o saatleri yle anlatmaktadr: Dardanos ve Hamidiye arasnda bulunan tarassud (gzlem) mahallinden dmann, muvaffakiyetli ateleri ile an be an istihkmlarmza yaklatn ve bataryalarmzn yava yava atelerinin azaldn grerek pek elim ve heyecanl saatler yayordum. Tarassud mahalli telgraf hatt ile dorudan doruya stanbula balanm olduundan her on dakikada bir Harbiye Nezaretine vaziyeti bildiriyor ve mstahkem mevkiin btn fedakrlklarna, btn gayretlerine ramen dman taarruzunun tedricen fakat sistematik bir surette ilerlemekte olduunu anlatyordum. O anda stanbulun geirmekte olduu azab ve heyecan dolu dakikalar da gzlerimin nne geliyor, bylece bsbtn zlyor, strap iinde kvranyordum78.

74

75 76 77 78

Cevdet Kerem Yumer, "5/18 Mart Gn Nasl arpmtk", umhuriyet, 18 Mart 1949, Harp malulu emekli subay Yumer anakkale Sava srasnda Erenky srtlarnda mevzi alm Ali Tevfik Bey bataryasnda grevli bir subaydr. Sanders, age, s.74. Wilson, age, s.257. Belen, age, s.20; Perk, age, s.17. Kandemir, agm, Cumhuriyet, 18 Mart 1937.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

241

Sava ngiltere ve Fransa donanmas iin olumlu bir grnt arzeder gibiydi. O ana kadar kayplar beklediklerinden ok az olmutu. Ancak krk askerleri lm, hibir sava gemileri safd olmamt79. Trk tarafndaki istihkmlara baknca durum hi i ac grnmyordu. Be-on tane ngiliz-Fransz zrhlsnn boaz zorlayp gemek zere olduklar sanlyordu. Savan en zor anlaryd. ayet o saatlerde filo istihkmlar ap geebilse stanbul dm olacakt80. Trk tabyalarn halla pamuu gibi atp maynlar ada balk gibi avladklarn sanan Filo Komutan Amiral de Robeck Boazn en dar yerine doru bir kanal amak zere, torpil tarayan gemilere lazm gelen emrin verilmesi zamannn geldiini dnd ve bunlarn himayesi iin daha nce hi harbe girmeden bekletilen 3. tmeni (2. ngiliz filosunu) hasar gren Fransz gemilerinin yerine savaa soktu. Fakat hi beklemedikleri bir durumla karlatlar. Birka saatten beri alan yaylm atele yerle bir edildii zannedilen tabyalar birden bire bir yanarda gibi grlemeye balad. Herkesin gz nnde tuz buz olan Dardanos Tabyasnn yeniden ahlandn gren dmanlar lnn hortladn grm gibi ardlar81. Nitekim donanmaya mensup subaylarn daha sonra yazdklar hatralarnda bu gelimeyi inkisar- ziya (n laneti) diye anlatmaya altlar. Halbuki tabyann toplar tamamen tahrip edilememiti. Geri tabya komutan anakkaleli smailolu Yzb. Hasan ile ar obus taburu birinci blk stemen Trablusgarpl Mehmet Mefsuf ehid olmulard82, ama Mehmetik toplar ile grevine devam ediyordu. Erenky koyundan geri ekilmek zere olan Fransz muharebe gemisi Bouvet isabet alarak batmaya balad. lk anda karadan atlan bir merminin isabet ettii sanldysa da kurtarlan 48 subay ve askerlerin ifadelerinden geminin bir mayna arpt anlald83. Birka dakika sonra nflesible ve Irresstble ayn akibete urad. Bu durum karsnda donanmay boaz dahilinde tutmann imknszln gren Amiral de Robeck harekt durdurmak zorunda kald. Ocean gemisini Irresistiblenin yardmna gnderirken geri

79 80 81 82 83

Mhlman, age, s.61-62. A. Camaleddin Saraolu, anakkale Zaferi, 18 Mart 1915, stanbul 1953, s.18. Ulu, age, s.27, 32-34. Daha sonra bu iki subayn komuta ettii bataryalara Hasan Mefsuf ad verildi. Ulu, age, s.32. Aspinalli-Oglander, age, s.112-113 2 no'lu dipnot; Binba Demaz, age, s.24.

242

Yaar SEMZ

ekilme emrini de verdi. Fakat macera bitmemiti. Yaklak bir saat sonra Ocean da mayna arpt ve iki gemi ard arda batt84. O saatleri anakkale Savana mlzim (temen) rtbesi ile katlan Albay Ar Arkay yle anlatyor: Bir aralk bir susma oldu. Cephane getirelim mi? dedim. Yzbam: -onu brak da darya bak- dedi. Denize baktm. Yan yatm bir zrhl grdm. Altnn yeil teknesi gzkt. Bir dman gemisinin batacan ne biz ne onlar akldan geirmiyorduk. Skut be dakika kadar srd. Methalden yetien iki gemi geldi. Yarallar toplamaya balad. Biz o aralk atei kestik. Sonra ate yeniden iddetlendi. Bizde maneviyat derhal artmt. Biraz sonra Irresistibleden insanlar suya atlad. Meer o da mayna arpmt. Bizde artk nee emir ve kumanday at85. 18 Mart gn saat 17.45de deniz taarruzu sona erdii zaman taraflarn kayp bilanosu yleydi. Mttefik filosunun 3 zrhls batm, 2 zrhls aylarca onarma muhta bir halde yaralanm, dier baz gemileri de tamiri gnlerce srecek kadar hasar grmt. nsan kaybna gelince Bouvet zrhlsnda 600 kii boulmu, dier gemilerdeki l ve yaral says ile beraber zayiyat bin kiiyi bulmutu86. Trk tarafnn zayiyat dmanla mukayese edildii zaman olduka az grlyordu. Toplam insan kayb 18i Alman olmak zere 58 ehit, 74 yaral idi. 176 toptan yalnz 8i yara alm ve bunlarn 4 kullanlamaz hale gelmiti87. Mttefik donanmasnn parlak sebepler ve byk mitlerle balattklar anakkaleyi donanma ile geerek stanbula ulama amalar Trk kudretinin ve strateji kaidelerinin ihmli yznden anakkalede dman iin mukadder olan klasik bir felakete dnt. Amiral de Robeck Amiral R. Wemysse 18 Mart 1915 akamnda ektii telgrafta anakkalede uradklar felaketi yle aklyordu. Yarn benimle grmek zere Bozcaadaya gelmenizi rica ederim. Bugn gerek yzen

84

Aspinall-Oglander, age, s.112-114; Hamilton, age, s.31-32; Demaz, age, s.24-25; Sanders, age, s.75. 85 Safa . Erkn, "anakkale-ehitler Memleketi", Tasvir, 18 Mart 1946. 86 Wilson, age, s.258-259; Abidin Daver, agm 87 Perk, age, s.19; Sanders, age, s.75; Daver, agm; Belen (1964), s.149.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

243

maynlardan, gerek sahillerde ina olunmu torpido kovanlarndan atlan torpil isabeti alarak batan gemilerimiz dolays ile felaketli bir gn yaadk88. General Hamilton ise Lord Kitchenere 13.03.1915de yazd mektupta uradklar felaketi u cmlelerle aklamtr: Bugn deer terazisine vurulursa, gzlerimin nnde cereyan eden pek ac gerekelerle ok kt geti. Bolayr Platosunu ve oradan gneybat ucuna kadar araziyi incelerken, Trklerin btn hakim tepeleri ve araziyi tahkimatlandrdklarna ve siperlerle evirdiklerine ahit oldum. Peinden anakkale Boazna yol verdik. Takriben bir mil kadar da ieri girdik. Grdm manzara iin deniz harp tarihi yazarlar eminim -ok canl- tabirini kullanacaklardr89. Saldrnn baarszlkla sonulanmas, Pariste ok daha derin bir znt yaratt. Fransz kamuoyu, Bouvetin battn 19 Martta Alman haber ajanslarndan rendi. Franszlarn dou stratejisi iin alan kap olarak grdkleri anakkalede aldklar yenilginin hayal krkl ve zntsn Dileri Bakan Raymond Poncar yle anlatr: Viviani bana, korkunun herkesi penesine aldn syledi. Tela den bir grup tehlike habercisi de bamza trl felketler geleceinden korkuyor90. Londrada, Deniz Bakanl ise bir yenilginin yaand kanaatinde deildi. 18 Mart gn szkonusu olan kayplarn sava ncesi yaplan tahminler dorultusunda olduu, bu yzden planda bir deiiklik yapmasna gerek olmad ve Trklere toparlanmalar iin frsat brakmadan harekata devam edilmesi kanaatindeydi. Bunun zerine Bahriye Nazr Churchill, amiralliin harp komitesini toplantya ard ve u teklifte bulundu: Derhal Robecke telgraf ekelim ve taarruza hi vakit geirmeden balamasn syleyelim91. Ancak bu telgraf hi ekilmedi. nk Lord Fisher bu konudaki kararn De Robecke braklmasnda srar etti. Amiral de Robeck ise balangta malubiyeti kabul etme taraftar deildi92. Fakat General Hamilton ile yapt istiareden sonra istihkmlarn, yalnz byk gemi toplar vastasyla tahrip edilebilecei kanaatinin yanl olduunu, anakkaledeki mayn tehlikesinin
88 89 90 91 92

Hamilton, age, s.35-36. Hamilton, age, s.32-33. Cassar, age, s.161. Broad, age, s.87. Aspinall-Oglander, age, s.115.

244

Yaar SEMZ

tahmin ettiklerinden daha fazla bulunduunu ileri srerek byle bir harektn tekrarna taraftar olmadn bildirdi93. Bunun zerine anakkale Boazna yalnz denizden hcum plan 23 Martta resmen terk edildi94. anakkale zaferi Trk kamuoyuna basn yoluyla resm teblile duyuruldu. Bugn (dn) leden evvel 11.30da anakkale Boaznda bataryalarmza ate ald... Dman donanmasndan bir ksm leden sonra saat te bataryalarmzn ate menzili dna km ve saat altya kadar fasla ile bombardmana devam eden sekiz zrhl bilahare bombardmana nihayet verip uzaklatlar... Yedi saat devam eden bu iddetli muhabere bataryalarmzn zaferi ile neticelendirilmitir95. Bombardmana ramen istihkmlarmzdaki hasar ayan- hayret derecede azdr96. Gazetelerde, alnan galibiyetin nemi ve mehmetiin kahramanlklarnn yan sra hkmete de vgler yadrlmakta ve Hkmet-i Osmaniyenin kuvvetinin muhafazasna engel olunamayaca grne yer verilmektedir97. Yabanc basndan alnan haberlerin ounda ise Trklerin mttefik donanmasna vahim bir zarar verdikleri inkr edilemez grnn alt iziliyordu98. Gazetelerin ke yazarlar da konu zerinde nemle duruyordu. rnein Ahmet Aaolu Bundan 15 gn nce Fransz gazetelerinin bazlar anakkale Boaznn haritasn izerek mttefik donanmay stanbul nnde gstermekteydiler. Dierleri ise Rus Ordularnn stanbul zerine geldiklerini tasavvur ediyorlard99 diyerek ngiliz ve Franszlarn harekattan nce kendilerinden ne kadar emin olduklarn belirttikten sonra Dman menabiinden varid olan haberler anakkale muzafferiyetinin zan ettiimizden pek ziyade fevkinde olduunu ispat ediyor. Osmanl karargh- umumisinin muharebe ve muvaffakiyeti hakknda vermi olduu tebli-i resmi dmanlarmz tarafndan yalnz teyid deil gayet mhim bir miyasta kabul olunmaktadr100 diyerek uradklar hayal krkl ve aknlklar ile yenilgilerini kabul ettiklerini yazd.
93 94

Wilson, age, s.259; Demaz, age, s.27 ve 38; Thomaz, age, s.43. Wilson, age, s.259. 95 kdam, 19 Mart 1915. 96 kdam, 20 Mart 1915. 97 Sabah, 20 Mart 1915. 98 Tavsir-i Efkr, 23 Mart 1915. 99 Tercman- Hakikat, 21 Mart 1915. 100 Tercman- Hakikat, 22 Mart 1915.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

245

ngilizlerin anakkale ile ilgili resm harp tarihlerini yazan General Aspinall-Oglander srarla 18 Mart akam, Trk kararghnda, malubiyet ve hezimet korkular belirmiti, cephanenin yarsndan fazlas sarfedilmi bulunuyordu. Bunlarn yerine yenilerini getirmek mmkn deildi. Trk topularnn maneviyat krlmt diye yazsa da101 cephede ve stanbulda bu gr dorulayacak bir hava yoktu. Ezici bir stnlk karsnda mehmetiin kazand parlak zafer yurtta pek hakl iftiharlar yaratm, maneviyat ykseltmiti. O kadar ki Sultan Mehmed Red bile, bu byk zafer karsnda kaleme sarlarak mehmetiin iman dolu gsn binlerce dman mermisine siper ederek ate tufann sndrm olmasndan dolay ulu tanrya hamd- sena etmiti102. Savlet etmiti anakkaleye bahr berden Ehl-i slamn iki hasm- kavsi birden Lkin imdd- ilh yetiip ordumuza Oldu her bir neferi kale-i pld-beden Asker evltlarmn p-geh-i azminde Aczini eyledi idrk nihayet dman Kadr- haysiyyeti p-ml olarak etti firr Kalb-i slma nfz eylemeye gelmi iken Kapanp secde-i krna Red eyle du Mlk-i slm Hud eyleye dim memen 18 mart Zaferinin kamuoyundaki cokusu ise basndan rahatlkla izlenebilir. rnein stanbulda btn polis ve jandarma karakollar ile irket-i Hayriye ve Seyr-i Sefain daresi vapurlar bayrakla donatlrken103 Ayntapta (Gaziantep) halk 48 saat aralksz enlik yapt. Antakyada ise memurlar tarafndan parlak tezahratlar yapld ve ehrin her taraf bayrak ve fenerlerle donatld104, dier il ve ilelerde de benzer kutlamalar yapld105.
101

Aspinall-Oglander, age, s.121-122. Zaferi ve Sultan Read'n Duygular", Harp Malulu Gaziler, Say 252, ubat 1977, s.16-17; iir iin ayrca bak., Gzel age, s.X1. 103 Sabah, 20 Mart 1915. 104 Tercman- Hakikat, 24 Mart 1915. 105 Tercman- Hakikat, 23 Mart 1915.
102 "anakkale

246

Yaar SEMZ

SONU 18 Mart Zaferi Avrupann hasta adam diye tanmlad Osmanl Devletinin uzun bir aradan sonra kazand ilk byk zaferdir. Sonunda Trk asker yllardr zlenen gcnn znden bir ey kaybetmediini gstermitir. ngiliz donanmas, dnyann en gl donanmasyd. Dnya denizlerinde ad bile dmanlar arasnda dehet uyandrmaya yetiyordu. Hi kimse Trklere en kk bir ans tanmyordu. Ama Trk ordusu mucizev bir ekilde bu gc pskrtt. stanbulu muhtemel bir igalden kurtard. Osmanl mparatorluunu bir ykmdan korudu. Lidersiz, rgtsz ve moralsiz bir milletin haritadan silinmesini engelleyerek ban dik tutmasn baard. Bu itibarla 18 Mart, sadece anl bir zaferin deil, fakat ezel Trk kahramanlnn sembolik bir ifadesi olarak da dnlmelidir. 18 Mart taarruzu, Mttefik Donanmasnn byk mitlerle ve kendilerinde emin bir ekilde balattklar ve kara desteini gz ard ederek yalnz donanma gc ile anakkaleyi geerek stanbula ulama giriimi, Trk kudretinin ve sava stratejisi kaidelerinin ihtimali yznden kendileri iin mukadder olan klasik bir felakete dnt. Bu gelime Trk tarafnda byk bir sevin ve coku ile karlanrken mttefikler arasnda ciddi bir tedirginlie ve anakkaleden geebilmek iin yeni araylara yol at. 18 Mart Zaferi Balkan devletlerinin sava konusundaki grlerini etkileyerek Bulgaristann Almanyann yannda savaa girmesine, Yunanistann ise savan son ylna kadar sava d kalmasn salamtr. Bu itibarla 18 Mart Zaferi, Birinci Dnya Savann kaderini deitiremese de onun zerinde nemli izler brakmay baarmtr. Eer zafer kazanlmasayd byk ihtimalle Boazlar ve stanbul, Onda gz olanlarn eline geecekti. Boazlarn jeopolitik ve stratejik nemi dnya statkosunu etkileyecek ve buras emperyalist glerin mcadele arenas haline gelecekti. Bu bakmdan 18 Mart Zaferi dnya dengelerinin bozulmamas asndan da nem tamaktadr. 18 Mart Zaferi, donanmasnn varln gzard ederek 1912 yl deniz btesi grlrken donanma istemeyiz, bize demiryolu yapn diyen bir devletin idar mekanizmasnn gnahlarn rten bir zafer olarak da grlebilir.

18 Mart 1915 anakkale Deniz Sava

247