SAETAK

U radu se definie pojam kvaliteta, prikazuju se principi upravljanja sistemom kvaliteta u graevinskim preduzeima, poblie se opisuje sistem upravljanja sistemom kvaliteta primjenom sistema ISO 9001:2008, historija razvoja upravljanja sistemom kvaliteta ISO 9001:2008. U drugom dijelu rada opisane su sve prednosti upravljanja sistemom kvaliteta ISO 9001:2008, te su date i osnovne definicije sistema za upravljanje kvalitetom, prikazane su organizacijske strukture graevinskih preduzea u Bosni i Hercegovini. kljune rijei: sistem upravljanja kvalitetom, kvalitet, iso 9001:2008, organizacija, struktura preduzea, principi sistema kvalitete, standardizacija, standardi, struktura preduzea... SUMMARY This paper defines the concept of quality, showing the principles of quality management system in construction companies, more closely describes the system of quality management system using the ISO 9001:2008, the history of the development of the quality management system ISO 9001:2008. The second section describes all the benefits of quality management system ISO 9001:2008, and are given the basic definitions for quality management systems, organizational structures are shown in construction companies in Bosnia and Herzegovina. keywords: quality management, quality, ISO 9001:2008, the organization, company structure, principles of quality systems, standardization, standards, company structure ...

SADRAJ
SAETAK .................................................................................................................................. 1 SADRAJ .................................................................................................................................. 2 UVOD ........................................................................................................................................ 3 1. DEFINICIJA KVALITETE I STANDARDIZACIJA ........................................................... 4 1.1. Usmjerenost na kupca ...................................................................................................... 4 1.2. Liderstvo .......................................................................................................................... 5 1.3. Ukljuivanje svih zapolsenih ........................................................................................... 6 1.4. Procesni pristup ............................................................................................................... 7 1.5. Sistematski pristup upravljanju ....................................................................................... 8 1.6. Stalna unaprijeenja ........................................................................................................ 9 1.7. injenini pristup donoenju odluka ............................................................................... 9 1.8. Uzajamno korisni odnosi sa zainteresovanim stranama ................................................ 10 2. KVALITET ( pojam i razvoj ) ............................................................................................. 10 3. HISTORIJA STANDARDA ZA UPRAVLJANJE KVALITETOM .................................. 11 3.1. Standardi porodice iso 9001 .......................................................................................... 13 3.2. Uvoenje standarda sistema iso 9001:2008................................................................... 15 4. UPRAVLJANJE KVALITETOM TRADICIONALNI I SAVREMENI PRISTUP ........ 17 4.1. Tradicionalni pristup .................................................................................................. 17 4.2. Savremeni pristup ...................................................................................................... 17 5. ORGANIZACIONA STRUKTURA GRAEVINSKOG PREDUZEA I SISTEM KVALITETE ............................................................................................................................ 17 5.1. Sistem upravljanja kvalitetom graevinskog preduzea ............................................... 20 5.2. Primjena i nadzor sistema kvalitete ............................................................................... 22 ZAKLJUAK .......................................................................................................................... 25 LITERATURA ......................................................................................................................... 26

UVOD
Principi upravljanja kvalitetom predstavljaju temelj organizacije koja planira implementaciju (uvoenje) sistema upravljanja kvalitetom, utvrivanje ciljeva zbog postizanja efektivnog i efikasnog poslovanja, radi ostvarivanja to povoljnije pozicije i uea na tritu. Primjenom ovih principa organizacije se transformiu, sa birokratizovanih, u nove procesne sisteme/organizacije u kojima uestvuju svi zaposleni svako u svojoj ulozi, koje snano integriu faktore pomou kojih se jaa kolektivna svijest i interes svih zaposlenih, da opstanu na tritu i svoju energiju usmjere na kupce i njhovo zadovoljstvo, a time svoju egzistenciju uine to izvjesnijom i trajnijom. Graevinska preduzea, s obzirom na specifinosti svoje djelatnosti, upuena su na primjenu projektne organizacione strukture, to uslovljava i potrebu tome primjerenog menadmenta. Zbog toga je i ovaj rad pokuaj iznalaenja mogunosti da se uskladi primjena standarda kvaliteta ISO 9001:2008 i menadmenta u projektno strukturiranom preduzeu u graevinarstvu, da bi se mogle uporediti prednosti projektne u odnosu na klasine organizacione strukture. U Bosni i Hercegovini, prema zvaninim statistikim podacima, svega 5 % od ukupnog broja preduzea primjenjuje sistem upravljanja kvalitetom ISO 9001:2008, a jo manji broj njih je uspostavio projektnu organizacionu strukturu i tome primjeren menadment. Zbog toga i ovaj rad ima za cilj da ukae na iznalaenje moguih prijedloga u pravcu prevazilaenja postojee situacije.

1. DEFINICIJA KVALITETE I STANDARDIZACIJA

Meunarodni standard ISO 9001:2008 definie kvalitetu kao stepen u kojem skup bitnih karakteristika zadovoljava zahtjeve. Pri tome je zahtjev definisan kao iskazana potreba ili oekivanje. Navedena definicija ukljuuje obje dimenzije kvalitete proizvoda jer oekivanja kupca mogu biti vezana i za karakteristike proizvoda kao za osloboenost od nedostataka. Dakle, neka oekivanja ne moraju ni biti eksplicitno iskazana, iako se obino podrazumijevaju ili su obavezna. Ovo je naroito vano kada kupac nema jasnu predstavu o samom proizvodu, pa ni o njegovoj kvaliteti, to je npr.kod software-a est sluaj. Principi upravljanja kvalitetom predstavljaju temelj organizacije koja planira implementaciju (uvoenje) sistema upravljanja kvalitetom, utvrivanje ciljeva zbog postizanja efektivnog i efikasnog poslovanja, radi ostvarivanja to povoljnije pozicije i uea na tritu. Principi upravljanja kvalitetom su:
a) b) c) d) e) f) g) h) usmjerenost na kupca, liderstvo, ukljuivanje svih zaposlenih, procesni pristup, sistemski pristup upravljanju, stalna unapreenja, injenini pristup u donoenju odluka, uzajamno korisni odnosi sa zainteresovanim stranama,

Primjenom ovih principa organizacije se transformiu, sa birokratizovanih, u nove procesne sisteme/organizacije u kojima uestvuju svi zaposleni svako u svojoj ulozi, koje snano integriu faktore pomou kojih se jaa kolektivna svijest i interes svih zaposlenih, da opstanu na tritu i svoju energiju usmjere na kupce i njhovo zadovoljstvo, a time svoju egzistenciju uine to izvjesnijom i trajnijom. 1.1. Usmjerenost na kupca Organizacije zavise od svojih kupaca i zbog toga moraju da razumiju njihove zahtjeve i da usmjeravaju svoje aktivnosti vezane za ispunjavanje tih zahtjeva, a i vie od toga. Na operativnom nivou organizacije moraju da se preduzmu sve neophodne aktivnosti kako bi upravljale planovima i zacrtanim ciljevima. Svi sistemi, pa ak i oni koji zadovoljavaju minimum zahtjeva, moraju biti usmjereni u svim svojim procesima na zahtjeve kupca. Stoga, usmjerenost na utvrivanje zahtjeva kupaca je najvea korist od usvajanja ISO 9001:2008 kao modela upravljanja sistemom kvaliteta date organizacije. Kada se kae utvrivanje zahtjeva kupaca ne misli se samo na karakteristike u realizaciji samog proizvoda ili realizaciji usluge nego i na kvalitet (vrijednost) isporuke, cijenu, uslove prodaja i koristi za kupca, uputa za upotrebu i sve ono to ukljuuje naknadne prodajne aktivnosti i dugorona povezivanja sa kupcem. Takoer, vrlo je bitno obratiti panju na ispunjavanje zahtjeva svih interesnih grupa, a nikako se ne smiju ispunjavati zahtjevi jednoj interesnoj grupi na tetu druge. Dakle, usmjerenost na kupca moe se posmatrati kroz: - aktivnosti vezane uz kupca prije prodaje proizvoda ili pruanja usluge, - aktivnosti poslije prodaje.

Slika 1. QMS ISO 9001:2008 ( sistem za upravljanje kvalitetom ) Moe se ukratko rei da se prinicip usmjerenosti na kupca odnosi se na tri stvari, i to: - osvojiti to vie kupaca, - zadrati postojee kupce, - poboljati odnos s kupcima. Zadovoljnog kupca lako je prepoznati, jer on: - ponovo kupuje iste proizvode, - kupuje proizvode od istoga proizvoaa, - preporuuje prijateljima i drugim osobama proizvode s kojima je zadovoljan, - posveuje manju panju konkurenciji. Zadovoljstvo kupaca se ne moe objektivno ispitati bez njihovog uestvovanja. Direktnim ispitivanjem i molbom, da kau koliko su zadovoljni, dobivamo odreene podatke i informacije na osnovu kojih donosimo zakljuke o njihovom zadovoljstvu ili nezadovoljstvu. Direktno ispitivanje zadovoljstva najee se sprovodi putem ankete, upitnika i razliitih skala procjene (Slika 1.3). S druge strane, indirektno ispitivanje zadovoljstva kupaca odnosi se na opaanje i procjene ponaanja kupaca kroz rezultate prodaje i kontakte koji se kupcima ostvaruju na njihovu inicijativu, dakle upite, reklamacije ili druge odreene zahtjeve. Praksa je pokazala da veina organizacija koristi oba navedena pristupa za ispitivanje zadovoljstva njihovih kupaca. 1.2. Liderstvo Lideri u organizacijama trebaju da uspostave jedinstvo svrhe postojanja i pravaca djelovanja organizacije. Lideri trebaju da motiviu i mobiliu zaposlene, na nain da participiraju, u svim aktivnostima koje vode prema formulisanju zajednike politike kvalitete i utvrivanju konanih ciljeva organizacije.

Slika 1.2. Interaktivni odnosi u glavnom procesu upravljanja sistemom kvaliteta Svaka organizacija ima menadere na svim nivoima upravljanja. Menaderi na najviim nivoima (top menederi) su, svakako, najodgovorniji za uspostavljanje vizije, misije i ciljeva i usmjeravanje organizacija u svim aspektima poslovanja putem upravljanja sistemom kvaliteta (Quality Management System, QMS). Preporuuje se da, u svakom dijelu sistema upravljanja kvalitetom, je potrebno uspostaviti liderstvo kao garant provoenja svih procesa da svojim linim primjerima utiu na stvaranje organizacione klime, koja bi rezultirala poveanjem zadovoljstva kupaca i ispunjavanjem njihovih oekivanja. Lideri, kvalitet doivljavaju kao strateku stvar. Brojne su koristi od primjene ovog principa. Meu brojnim stavovima o liderstvu, najpoznatiji su: Liderstvo nije menadment, jer menader radi prave stvari dok lider radi prave stvari na pravi nain, Liderstvo je orijentisano prema poboljanju procesa, promjenama i razvoju za budunost organizacije, Dobro liderstvo je klju za podsticanje najboljeg u ljudima, Zaposlenici ele lidere u organizaciji, oni hoe voe kojima vjeruju, Pomenut emo i nekoliko osobina koje bi dobar lider morao imati, a to su: potenje, sposobnost, dalekovidnost, inspiracija, fleksibilnost, odgovornost, iskrenost, otvorenost, odlunost, samopouzdanje. 1.3. Ukljuivanje svih zapolsenih Poznato je da ljudstvo predstavlja najvaniji resurs za svaku organizaciju, a njegovo ukljuivanje i potpuna opredjeljenost za poslovanje i aktivnosti organizacije predstavlja ansu da se postojea znanja iskoriste i primjene na pravi nain, a sve u cilju efikasnijeg i efektivnijeg poslovanja cijele organizacije. Ovaj sistem upravljanja kvalitetom treba da obezbijedi okruenje u kome su svi zaposleni kvalificirani i sposobni da obave zadatke koji su im povjereni. Sastavni dio sistema upravljanja kvalitetom jeste upravo obuka i sticanje kvalifikacije. Takoer, organizacije moraju da visoko vrednuju sposobnost i opredjeljenost
6

kojom zaposleni doprinose u realizaciji planiranih ciljeva i rezultata (dividenda, rast, razvoj karijere..). Lideri moraju da harmonizuju usaglaenost ciljeva organizacije i linih ciljeva zaposlenih. Mora se osigurati dostupnost svih podataka i informacija svakom zaposlenom, na taj nain, da se obezbijedi visok stepen razumijevanja ciljeva organizacije. Efektivna i efikasna realizacija ovih principa sigurno e rezultirati viestrukom koristi za preduzee, koja se ogleda u faktorima uspjeha i ukljuivanje ljudi, a koji se odnosi na: - rjeavanje problema i donoenje odluka u realizaciji operativnih aktivnosti iz djelokruga rada u skladu s utvrenim pravilima i procedurama u organizaciji, - donoenje odluka ili predlaganje poboljanja inovacija i tehnikih unaprijeenja u procesima gdje aktivno uestvuju, - ukljuivanje zaposlenih prilikom definisanja programa, planova, strategija, politike i ciljeva kvalitete, i drugih dokumenata, u njihovoj konkretnoj realizaciji. Zadatak uprave i voditelja procesa u organizaciji je stvoriti povoljnu klimu za to vee ukljuivanje zaposlenih u gore navedene aktivnosti odnosno u realizaciju u procesima. To znai da treba uloiti mnogo truda i napora kako bi se zaposlenike, uopte, pokrenulo na takav nain razmiljanja i rada. Treba voditi brigu o edukaciji to veeg broja ljudi u organizaciji, zatite na radu na radnom mjestu, mogunostima razvoja karijere i napredovanja, uspostavljanju unutranjih komunikacija u organizaciji, ukljuivati ljude u timove kako bi zajednikim snagama ostvarivali ciljeve preduzea. 1.4. Procesni pristup Ukoliko elimo da organizacije realizuju postavljene ciljeve na efektivan i efikasan nain moramo to uiniti putem realizacije zadatih aktivnosti kroz procese. Da se zakljuiti da se tradicionalno orijentisane organizacije, odnosno organizacije koje su funkcionalno orijentisane, trebaju usmjeriti prema procesima i izvravanje svojih aktivnosti i ciljeva kroz procese. Procesni pristup predstavlja nain na koji veina organizacija (koje ele da se odre na tritu) posluje, gdje se poslovanje odvija kroz lanac ulaza i izlaza, to podrazumijeva jasno definisane procese: projektovanja, proizvodnje i isporuke proizvoda, ali i svih drugi procesa koji se odvijaju u funkciji izvravanja zadanih zahtjeva kupca. Izlazi iz procesa se moraju neprekidno mjeriti da bi se mogle preduzeti sve potrebne aktivnosti koje su neophodne za realizaciju procesa i poboljavanja istih. Prednosti primjene ovog principa su : - efektivno koritenje resursa, - javljuju se manji trokovi, - ostvaruju se rezultati koje je lake predvidjeti, - fokusiraju/uoavaju se anse za poboljavanja. Na slijedeej slici prikazan je primjer upitinika kupcima, odnosno molbe da kupci ocjene prije svega kavlitet nekog proizvoda i usluge, kao i da kupac ocjeni ostale karakteristike nekog preduzea X. Ocjene ( odgovori ) dobijene na ovaj nain su moda i najrealnija slika stanja nekog preduzea na tritu ( naravno u pogledu kvalitete pruenih usluga, radova i slino ).

UPITNIK KUPCIMA Kompanija: ............................................ Zahvaljujemo Vam se na dosadanjoj saradnji i povjerenju, te se nadamo da e se ona i dalje uspjeno razvijati. Svjesni smo potrebe za stalnim poboljanjem kvalitete svojih proizvoda i usluga, pri emu su miljenja naih kupaca najvanija. Odgovore o ispunjenju zahtjeva i zadovoljstvu kupaca naih proizvoda, primarna su pomo za ispravljanje pogreaka u pravcu unapreenja kvalitete naih proizvoda, na obostranu korist i zadovoljstvo. Uinit ete nam veliku pomo, tako to ete objektivno, popuniti ovaj Upitnik i isti nam vratiti u to kraem roku, putem fax-a ..... ili potom na adresu: Kompanije Xsa naznakom Odbor za kvalitetu, na emu Vam se unaprijed zahvaljujemo. Uprava preduzea.

1.5. Sistematski pristup upravljanju Ukoliko organizacija shvati vanost sistemskog pristupa u kojem su svi procesi povezani i usmjereni prema ispunjavanju ciljeva organizacije, tada postoji uslov za postizanje uspjeha. Na ovom nivou vano je postii zadovoljstva kod kupca to implicira izazov za stvaranje svrsishodnog sistema sa integrisanim procesima, uz izbjegavanje nepotrebne birokratije. Organizacija na ovom nivou ovladava interakcijom razliitih procesa koji su usaglaeni sa ciljevima organizacije, a isti su i meusobno usaglaeni. Kod sistematskog pristupa
8

upravljanju organizacije usmjerene prema neprekidnom poboljavanju sistema kvaliteta. Prednostiod primjene ovog principa: - procesi su usaglaeni i integrisani, a na taj nain se postie ispunjavanje ciljeva, - stie se povjerenje zainteresiranih strana, - postie se usmjerenost na kljune procese. Primjena ovih principa esto i vrlo uspjeno vodi prema razumijevanju meuzavisnosti procesa unutar jednog sistema, boljem shvatanju obaveza i zaduenja, a time i neutralisanju meufunkcionalnih barijera, definisanju naina putem kojih se obavljaju pojedine aktivnosti unutar sistema i stalnim poboljanjima sistema kroz mjerenja, interne audite, korektivne akcije i drugo. 1.6. Stalna unaprijeenja Ovaj princip mora biti stalani cilj organizacije. Na ovom nivou organizacija ima ustanovljene preventivne i korektivne procese koji moraju biti usmjereni na poboljanje efektivnosti i efikasnosti sistema upravljanja kvalitetom, koja su zasnovana na injenicama dobivenim kroz odreena mjerenja. Na ovom nivou lideri/menaderi utvruju ciljeve na bazi mjerenja zadovoljstva korisnika (anketa i ocjene uprave). Lideri su ukljueni u proces poboljanja, kao i obezbjeivati potrebne resurse za ispunjavanje ciljeva. Sve aktivnosti organizacije su usmjerene na efikasno zadovoljenje buduih zahtjeva kupca. Prednosti primjene ovog principa organizovanja su: - poboljavanje performansi, - usaglaavanje aktivnosti poboljanja, - brzo reagovanje na date anse.

Slika 1.4. Stalna unapreenja 1.7. injenini pristup donoenju odluka Sve odluke unutar preduzea su zasnovane na analizama podataka i informacija. Za donoenje odluka u sistemu upravljanja kvalitetom, a koje se odnose na rad sistema koriste se injenice i podaci do kojih se dolo kroz analizu rezultata audita, albi korisnika/kupca i dr. Podaci u vezi kupaca se prikupljaju na vie razliitih naina, da bi se to vie saznalo, o tome ta je od velikog znaaja za trinu poziciju organizacije. Da bi se razumjele potrebe korisnika/kupaca koriste se razliite tehnike, a neke od tih tehnika su ankete i praenje trendova. Analize se
9

fokusiraju na podatke koji se upotrebljavaju za unapreivanje zadovoljstva kupca, efektivnosti i efikasnosti sistema upravljanja kvalitetom ( Quality Management System ), dok se odluke zasnivaju na osnovu analize raznoraznih podataka. Podaci u vezi korisnika se prikupljaju na vie razliitih naina, da bi se to vie saznalo o tome, ta je od velikog znaaja za trinu poziciju i orijentaciju organizacije. Koristi od primjene ovog principa su: - odluke se donose pri punoj informisanosti, - poveana je sposobnost preispitivanja i promijene miljenja. Primjena ovog principa vodi ka sigurnosti da su podaci dovoljno tani i pouzdani, i da se u procesu odluivanja treba oslanjati na analizu injenica kombinovanih sa iskustvom i intuicijom. 1.8. Uzajamno korisni odnosi sa zainteresovanim stranama Neophodno je da organizacije i njihovi dobavljai imaju uzajamne korisne odnose zbog toga to su meusobno zavisni, putem kojih, poveavaju sposobnost i jednih i drugih da stvaraju proizvod ili uslugu. Da bi organizacija postigla uspjeh na tritu i ostvarila dobru poziciju meu konkurentima ona mora da integrie navedenih osam principa. U praksi je dokazano da osnovni principi upravljanja kvalitetom optimalno funkcioniu ukoliko je dolo do njihove potpune integrisanosti. Neophodno je posvetiti maksimalnu panju svakom principu jer je to preduslov za ispunjavanje osnovnih ciljeva organizacije. Osnovna atraktivnost kvalitete je u tome to je to, u osnovi, pozitivan koncept. Svaki proizvod je definisan s mnogo atributa, jedan od tih atributa je kvaliteta.

2. KVALITET ( pojam i razvoj )

Pojam kvalitet je poznat za sve vrijeme razvoja ljudske civilizacije. Meutim savremena historija razvoja kvaliteta poinje paralelno sa razvojem tehnologija, radnih sredstava, veliine organizacije, tehnikih zahtijeva proizvoda, te razvoja rada. Razlikujemo slijedee razvojne stepene kvaliteta i to: a) prvi stepen je kontrola i pregled (quality inspection, QI) zavrenih proizvoda i odvajanja loih od dobrih, b) drugi stepen podrazumijeva tehniki aspekt kontrole (quality control, QC) i predstavlja poetak uvoenja statikih metoda kontrole (pravovremeno predvianje odstupanja i bre i jeftinije donoenje odluka povezanih sa kvalitetom), c) trei stepen je obezbjeivanje kvaliteta (quality assurance, QA). To je poetak shvatanja da kvalitet nastaje u svim fazama procesa realizacije, da je rezultat veeg broja uesnika, te da je potrebno sprijeiti nastajanje neusklaenosti proizvoda, d) etvrti stepen predstavlja naglasak na upravljanje kvalitetom (quality management, QM) sa nivoa rukovodstava. U ovoj fazi dolazi do primjene ekspertnih metoda, masovnih programa obrazovanja, ekonominosti kvaliteta i cjelokupnog poslovanja organizacije, e) peti stepen podrazumijeva da kvalitet proizvoda i usluge nastaje kao rezultata cijelog rukovodstva organizacije. Ovakav pristup naziv se potpuno upravljanje kvalitetom (total
10

quality management, TQM), d) esti stepen razvoja kvalita ve se nazire u budunosti i predstavljae totalni kvalitet (total quality), odnosno poslovnu izvrsnost. Oekuje se da organizacija bude okrenuta prema drutvu sa ciljem stalnog poveanja kvaliteta ivota. To podrazumijava da se svaki pojedinac u organizaciji nae na pravom mjestu i da isprve ispravno uradi svoj posao. To e se postii kroz kvalitet ljudi. Superiornost ovog sistema je u injenici da sublimira iskustva preduzea najrazvijenijih zemalja u koritenju raspoloivih izvora radi racionalizacije proizvodnih procesa. Implementacija sistema upravljanja kvalitetom u svakom preduzeu rezultira stvaranjem potrebnog potencijala za savlaivanje raznovrsnih slabosti i barijera u poslovanju i razvoju, s jedne strane, ili pak, s druge strane, stvaranje konkurentskih prednosti. Usvajanje sistema standarda ISO 9001:2008 preduzea manje razvijenih zemalja, stiu ansu, da prihvatanjem i implementacijom, intenziviraju nadoknaivanje izgubljenog iskustva privreivanja u trinim okolnostima u vremenu od Drugog svjetskoga rata do poetka devedesetih godina.

3. HISTORIJA STANDARDA ZA UPRAVLJANJE KVALITETOM

Meunarodni sistem standarda ISO 9001:2000 ranije, a sada 9001:2008 nije nastao sluajno. On je posljedica dugogodinjeg rada niza strunjaka iz velikog broja zemalja, a ponajvie iz najrazvijenijih zemalja svijeta. Upravo, zbog toga se moe postaviti pitanje kakav je razlog davanju velike vanosti kvaliteti u zemljama Europe, u najirem smislu rijei, ba oko sredine devedesetih. Poznato je da se kvaliteti u Sjedinjenim Dravama, poinje davati vanost izmeu dva svjetska rata, a u Japanu nakon Drugog svjetskoga rata. Institucionalizirani pristup kvaliteti poinje u SAD godine 1959, kada Odjel za obranu Sjedinjenih Drava Amerike razvija sistem upravljanja kvalitetom MIL-Q-9858. Od 1963. uvedeni sistem doivljava promjene, a 1968. usvaja ga NATO pod imenom Saveznika publikacija osiguranja kvalitete 1. (Allied Quality Assurance Publication 1), odnosno AQAP-1. Isti sistem, AQAP-1, 1970. usvaja Ministarstvo obrane Ujedinjenog Kraljevstva, a 1979. Britanski institut za standarde pod nazivom BS 5750. Standard upravljanja i obezbijeenja kvalitete BS 5750 odreuje organizovane i dokumentovane procese kojima se obezbjeuje identinost radnih procesa koji utiu na kvalitetu proizvoda. Drugim rijeima, standard nalae nadzor nad radnim procesima. Navedene osnovne karakteristike standarda BS 5750 rezultirali su time, da je 1987. godine 91 lanica International Organization for Standardization (ISO) usvojile seriju od pet standarda osiguranja i upravljanja kvalitetom, i to: ISO 9000, 9001, 9002, 9003 i 9004, poznata kao ISO 9000. Navedena serija standarda zasnivala se na BS 5750. Zapravo BS 5750 i ISO 9000 postali su jedinstveni dokument, koji su ubrzo prihvatili npr. Europska Unija, Rusija, NATO, Meksiko, Kanada i Japan... Drugo izdanje ili revizija ISO 9000 objavljuje se 1994. godine, a 2000. godine uslijedila je velika revizija, koja znaajno mijenja strukturu ISO 9000. Naime, nekadanja se serija standarda koncentrisala u ISO 9001:2000 i ISO 9004:2000. Razlika je izmeu prve i velike revizije znaajna, jer ISO 9000:1994 obuhvata 20 zahtjeva, a 9001:2000 obuhvata 4 osnovno diferencirana i istovremeno procesno logino povezana zahtjeva, koji se dalje razvrstavaju u ukupno 21 zahtjev. Usvajanje ISO 9000/1987. godine, kao posljedica tenje za uspostavljanjem meunarodnog standarda upravljanja i obezbijeenja kvalitete, pridonijele su intenzivnoj implementaciji toga sistema. Sistem dokazuje slijedee: - stalnost kvalitete proizvoda namijenjenih ciljnom tritu, - nadzor nad radnim procesima.
11

Osnovu ine etiri osnovna standarda, a sve ostalo je tehniki izvjetaj (Technical Reports). Osnovni standardi su: 1. ISO 9000 - Osnove i rijenik, 2. ISO 9001 - Zahtjevi, 3. ISO 9004 Smjernice za poboljanje performansi, 4. ISO 19011 - Provjere/audit. ISO 9000 opisuje osnove sistema upravljanja i specificira terminologiju za sisteme upravljanja kvalitetom. ISO 9001 specificira zahtjeve (Slika 1.5.) za sistem upravljanja kvalitetom (odgovornost rukovodstva; upravljanje resursima; realizacija proizvoda; mjerenje; analiza i poboljanja) za organizacije koje trebaju da demonstriraju svoju sposobnost da isporue proizvod koji ispunjava zahtjeve kupca i zahtijeve primjenjive regulative u svrhu poveanja zadovoljstva kupca.

Slika 1.6. Specifikacija zahtjeva sistema 9001:2008

12

ISO 9004 daje smjernice koje razmatraju i efektivnost i efikasnost sistema upravljanja kvalitetom. Svrha ovog standarda je poboljanje performansi organizacije i zadovoljstvo kupca i drugih zainteresiranih strana. ISO 19011 daje smjernice za auditiranje sistema upravljanja kvalitetom i sistema okolinskog upravljanja. Zajedno, ISO900,9001,9004 i 19011 ine koherentnu grupu standarda za sisteme upravljanja kvalitetom, koji olakavaju meusobno razumijevanje u trgovini na domaem i meunarodnom tritu. 3.1. Standardi porodice iso 9001 ISO 9001 sistem standarda kvalitete je ustanovila International Standard Organization ISO (Meunarodna organizacija za standarde), a jako dobro je prihvaen u Evropi, i ire. To je skup povezanih dokumenata koji odreuju meunarodno prihvaene standarde za postizanje sistema kvalitete. Ti standardi odreuju model ili specifikaciju, prema kojem se usklauje i specifikuje vlastiti sistem. Mnoga preduzea trae ISO certifikat od svojih partnera kao pretpostavku za suradnju. Osnovni standard ISO 9000 razvijen je iz britanskog standarda BS 5750 stvorenog 1979. kako bi se razvio koncept pouzdanosti u industriji. U Evropi je posluio kao osnova za oblikovanje standarda EN 29000, dok je u svijetu poznat kao meunarodni standard ISO 9001. Oni su izraeni u sklopu Meunarodne organizacije ISO i predstavljeni javnosti 1987. Standard ISO 9001 sadri odgovornosti u preduzeu, upravljanje poslovanja u organizaciji sa stanovita kvalitete, zatim tretman prateih dokumenata, kontrolu proizvodnog procesa, nadzor i testiranje, te obezbjeivanje da se pogreke vie ne ponove. Sam standard predstavlja iroke principe kontrole koji su definisani standardom, a ne specifinim metodama kojima se postie kontrola. Dvije glavne funkcije standarda su identifikacija aspekata koji trebaju biti pokriveni od strane organizacionog sistema kvalitete i davanje smjernica u upravljanju kvalitetom i primjeni standarda. Cilj uvoenja ISO 9000 serije standarda je dati kupcima (klijentima) garanciju kompatibilnosti zahtjeva kupaca i ponuaa vezano za kvalitete proizvoda i/ili usluga. ISO 9001:2008 vs. ISO 9001:2000 kao dio osnovnog standarda 9000 predstavlja internacionalni konsenzus o dobroj kvaliteti manaderske prakse. Sastoje se od standarda i smjernica koje su u vezi s QMS (Quality Management System) i vezanih standarda koji ga podravaju. Skora revizija standarda ISO 9001:2000 je standard ISO 9001:2008 (od 14.11.2010. godine) koji predstavlja set standardizovanih zahtjeva za QMS bez obzira na osnovnu djelatnost njegova korisnika, njegovu veliinu i nezavisno o tome pripada li javnom ili privatnom sektoru. To je jedini standard u ISO 9000 porodici po kojem se organizacije mogu certificirati i ako certifikacija nije obvezan zahtjev standarda. Bez zadovoljnih kupaca organizaciji prijeti opasnost. Kako bi zadrali klijente zadovoljnima organizacije bi trebale udovoljiti njihovim zahtjevima. Prema rijeima same ISO organizacije upravo standard ISO 9001:2008 predstavlja isproban i testiran okvir za sistematski pristup upravljanju organizacionim procesima kako bi one dosljedno mogle izbacivati proizvode koji udovoljavaju oekivanja kupaca. Svi mi ujedno volimo biti standardizovani i unikatni. Odgovor koji udovoljava jednom i drugom zahtjevu je u klasinom manaderskom pristupu koji odreuje to mora biti postignuto odnosno kojim zahtjevima kvalitete mora biti udovoljeno, ali ne govori na koji nain bi to pojedina organizacija morala napraviti. Na taj nain ISO 9001:2008 nastoji premostiti svoja ogranienja i pribliiti se komparativnim prednostima EFQM modela Evropske poslovne izvrsnosti omoguavajui veliki stepen

13

fleksibilnosti u implementaciji standarda od strane razliitih sektora, poslovnih kultura, ali i razliitih nacionalnih kultura. Kako ustvari funkcionie ISO 9001:2008? Standard zahtjeva od same organizacije da vri nadziranje svog sistema kvalitete baziranog na ISO 9001:2008 sistemu kvalitete kako bi potvrdila efektivno upravljanje svojim procesima odnosno pokazala kako ima potpunu kontrolu nad svojim aktivnostima, to se moe usporediti sa samoprocjenom kod EFQM modela poslovne izvrsnosti. Organizacija moe pozvati svog klijenta u nadzor sistema kvalitete kako bi omguila klijentu potvrdu o sposobnosti organizacije za proizvodnju i dostavljanje proizvoda ili usluge koji e udovoljiti njegovim zahtjevima (kupca). Na taj nain se omoguuje poboljanje komunikacije izmeu kupca i dobavljaa i prestaju nagaanja o tome to kupac u ustvari eli. Na ovaj nain smo prisiljeni na dodatnu komunikaciju u kojoj istovremeno moemo pitati kupca to ustvari eli i u kojoj mjeri mu odgovara ono to mu trenutno nudimo s ciljem to potpunijeg i dosljednijeg udovoljavanja potrebama svojih kupaca. Jednako tako organizacija moe i izbjei nepotrebne audite ili smanjiti frekventnost ili trajanje kupevog audita. Certifikat moe posluiti i kao poslovna preporuka potencijalnim kupcima. ISO 9001:2008 ne sadri nikakve nove zahtjeve. Standarad daje pojanjenja postojeih zahtjeva standarada iz ISO 9001:2000 zasnovana na osmogodinjem iskustvu uvoenja standarda irom svijeta. Standarad zadrava procesni pristup koji definie kao primjenu sistema procesa u organizaciji, njihovo odreivanje (definisanje), meusobno djelovanje i upravljanje zbog postizanja eljenog rezultata. Pojanjenja se odnose na precizniju obavezu definisanja, mjerenja i analiziranja svih procesa, potpunog upravljanja djelatnostima koje su prenesene na dobavljae (outsourcing), obavezu imenovanja predstavnika uprave organizacije zaduenoga za sistem upravljanja kvalitetom, obavezu ocjenjivanja efikasnosti otklanjanja nesuklaenosti, preventivnih i korektivnih akcija. Sve akreditirane certifikacijske organizacije dune su provoditi nove certifikacijske audite, kao i recertifikacijske audite u skladu s novim standardom iz 2008. godine. Tokom redovnih nadzornih audita provjeravat e se usklaenost s novim standardom o emu e se izdati i novi certifikati. Nakon 24 mjeseca od izdanja ISO 9001:2000 postojei certifikati izdani prema standardu ISO 9001:2008 vrijede od 14.11.2010. godine. U posebnom izvjetaju ISO Management Systems Rafael A. de Arrascaeta F.13 je ponudio savjete vezane uz novo izdanje ISO 9001:2008 kako bi ga organizacije mogle adekvatnije percipirati i kako bi se uklonile eventualne nejasnoe oko njegove svrhe. Novo izdanje ne uvodi dodatne zahtjeve niti mijenja osnovnu svrhu standarda ISO 9001:2000. Meutim, kako bi organizacije mogle postii maksimum beneficija ISO 9001:2008 daju se dodatna obrazloenja i naglaava kako bi korisnici izdanja 9001:2000 trebali uzeti u obzir, imaju li pojanjenja za uticaj na njihovo dosadanje steeno znanje i iskustvo i interpretaciju ISO 9001:2000 ili nemaju. Kao i u prethodnim izdanjima certifikacija nije zahtjev ISO 9001:2008 i organizacije su potpuno slobodne pri implementaciji standarda sa svrhom internih i eksternih beneficija koje ona donosi njima samima i klijentima. S druge strane, priznato je kako je stotine hiljada organizacija korisnika ISO standarda izabralo certificiranje svog QMS-a od strane nezavisnih certifikacijskih kua kako bi se dokazala usklaenost sa zahtjevima standarda. Obzirom da ISO 9001:2008 ne uvodi dodatne zahtjeve, certifikacija prema 9001:2008 ne predstavlja unaprjeenje u kvalitativnim odredbama. Stoga bi ISO 9001:2008 certifikatu, po mom miljenju, trebalo da se prui isti status tokom perioda valjanosti certifikatu kao i ISO 9001:2000.

14

3.2. Uvoenje standarda sistema iso 9001:2008 Postupak uvoenja ISO 9001:2008 zahtijeva saradnju sa iskusnim i strunim konsultantima zato to povrinski rad i neiskustvo konsultanata u menamentu mogu da dovedu do kontraproduktivnog efekta i nerazumjevanja ovog standarda od strane zaposlenih koji su osnova za uspjeno funkcionisanje standarda u svim organizacijama. Nakon viegodinjeg istraivanja u oblasti meunarodnih standarda ustanovljeno je da vremenski period procesa implementacije sistema menadmenta kvaliteta zavisi uglavnom od spremnosti organizacije na saradnju i strunosti njenog osoblja. Dakle, brzina procesa uglavnom zavisi od same organizacije. Sa uvoenjem upravljanja kvalitetom mora se poeti na vrhu organizacije vizije, strategije, politike, ciljeva, usmjerenosti, propisa, procesa. Prva faza implementacije odnosi se na menadment organizacije koji je u obavezi da se u potpunosti upozna sa zahtjevima ISO 9001:2008. Menadment je taj koji donosi odluku o uvoenju sistema upravljanja kvaliteta (SUK-a ili QMS), vri izbor vanjskih saradnika (konsultanata), obezbjeuje materijalne i ljudske resurse i mnoge druge aktivnosti prvorazrednog znaaja za funkcionisanje QMS. Druga faza kod implementacije ISO 9001:2008 se odnosi na indefikaciju procedura i procesa, kao i na izradu poslovnika kvaliteta. Poslovnik kvaliteta predstavlja kariku izmeu praktinih procedura i zahtjeva ISO 9001:2008. U njemu je sadrano sve ono to e se raditi, ali ni u kom sluaju kako e se neto raditi. To kako e se neto raditi sadrano je u procedurama i uputama, a zavisi od politike poslovanja i razlikuje se od organizacije do organizacije. Trea faza se sastoji iz dokumentovanja identifikovanih procedura i procesa. Ovo je jedna od najzahtjevnijih faza, uopte, zato to se pri dokumentovanju mora voditi rauna o tome, da se sa to manje dokumenata pokriju sve procedure i procesi, a da pri tom budu funkcionalni i u potpunosti jasni svim zaposlenim. Od jasnoe i efikasnosti dokumenata ovisi uspjenost implementacije. Nakon indefikacije i dokumentovanja procedura, prelazi se na njihovu implementaciju. Implementacija predstavlja primjenu ISO sistema u praksi i vri se postepeno, korak po korak. Svaka procedura se mora provjeriti prije implementacije, a naroita panja se mora obratiti na ispravnost dokumentovanja zapisa koji se na nju odnose. U koliko se smatra neophodnim, za neke od operativnih procedura, izrauju se upustva koja objanjavaju primjenu procedura u praksi. etvrta faza je certifikacija ISO 9001:2008 koja se vri nakon implementacije i uspjenog funkcionisanja standarda u organizaciji od strane nezavisnog meunarodnog certifikacionog tijela. Certifikacija sistema upravljanja kvaliteta predstavlja eksternu kontrolu. Nakon pozitivnog izvijetaja sa ove kontrole slijedi izdavanje certifikata za kvalitet koji se obnavlja na godinjem nivou. Peta faza se sastoji od interne kontrole (first control audit). Interna kontrola je kontrola koju vri organizacija po ustanovljenoj proceduri u cilju pronalaenja i otklanjanja greaka u sistemu organizacije. Interne kontrole slue za ispunjenje osnovnog zahtjeva sistema upravljanja kvaliteta koji se odnosi na stalno otklanjanje nedostataka i usavravanje procesa, u cilju neprestanog poboljanja QMS u organizaciji. Za primjenu upravljanja kvalitetom najodgovornije je najvie rukovodstvo, ali svoj dio odgovornosti imaju svi nivoi upravljanja i svi uposlenici u organizaciji. Upravljanje kvalitetom se odnosi na sve dijelove organizacije i zasniva se na ekonomskim aspektima, odnosno na upravljanju ekonomskim veliinama.
15

Slika 1.7. Dijagram toka uvoenja sistema kvalitete u graevinski projekat

16

4. UPRAVLJANJE KVALITETOM TRADICIONALNI I SAVREMENI PRISTUP

4.1. Tradicionalni pristup Prema tradicionalnom pristupu, kvaliteta je proces ostvarenja realizacije specifikacija, koje su definisane standardima proizvoda i tehnikom dokumentacijom, te eliminisanje odstupanja u realizaciji proizvoda kontrolom, na ulazu, u toku i na izlazu. Tradicionalnim pristupom obezbjeivanja kvalitete otkrivaju se pogreke u realizaciji proizvoda koje su ve nastale, a rezultiraju trokovima u obliku dorade, prerade ili karta proizvod. Kvaliteta je zadovoljavajua ako se proizvodi ne vraaju, ako se ne primaju pritube. 4.2. Savremeni pristup Savremeni pristup kvaliteti orijentisan je na preventivne akcije ili spreavanje, da ne doe do neusklaenosti, ocijenom sposobnosti realizacije vlastitih proizvodnih procesa, dobavljaa i podizvoaa. Istie se dokazivanje zakonske odgovornosti za proizvode, briga za zatitu okoline, pritisak potroakih organizacija te svijest o ulozi kvalitete u trgovanju i drugim podrujima meunarodne konkurencije. Najvanije odluke koje se odnose na uspjeh graevinskog projekta i kvalitetu graevine donose se u procesu planiranja. Tokom ove faze odluuje se o konstrukciji, specifikacijama materijala koji e biti ugraeni u graevinu i tehnologiji graenja. U fazi izvoenja procesom kontrole kvalitete obezbjeuje se usklaenost s doneenim odlukama u fazi planiranja.

5. ORGANIZACIONA STRUKTURA GRAEVINSKOG PREDUZEA I SISTEM KVALITETE

Ispunjavanje zahtjeva standarda u vezi s primjenom sistema kvalitete zahtijeva procesni pristup organizaciji preduzea. Procesni pristup zahtijeva dobro razraenu organizacijsku i tehniku pripremu. Pritom je potrebno odrediti osnovne i pomone procese, mjerenje rezultata provoenja i njihovu efikasnost. U naoj zemlji veina graevinskih preduzea ima funkcionalnu organizacionu strukturu (Slika 1.8.), kod koje se podjela rada u preduzeima, grupisanje i povezivanje poslova i formiranje organizacionih jedinica, obavlja prema odgovarajuim poslovnim funkcijama u preduzeu.

Slika 1.8. Funkcionalna organizaciona struktura

17

Podjela rada na najviem nivou izvrena je po grupama srodnih poslova, tj. po funkcijama. Karakteristika ove organizacione strukture jeste rukovoenje na srednjem nivou na nain da je svaki voditelj procesa strunjak u odreenom svom podruju (funkciji). Odnos nadreenih i podreenih ispunjen je kontrolom i nadzorom, ali u okviru dodijeljenih ovlatenja za izvravanje srodnih zadataka. Tokom vremena pojedine funkcije ili slube tee izgradnji birokratskih barijera izmeu sebe, a to je i tenja cijeloga preduzea. Time postaju sve vie odvojeni od svojih kupaca - investitora - korisnika i sve su manje odgovorni za njihove potrebe, zahtjeve i oekivanja. Zatvorenost organizacionih jedinica onemoguuje pregled razvoja procesa to je jedan od glavnih uslova za pristup stalnim unapreivanjima. Ako je pravac promjena usmjeren na razvoj i primjenu sistema upravljanja kvalitetom u preduzeu je potrebno sprovesti tri osnovne promjene (slika 1.9): 1. proces mora zamijeniti funkciju kao osnovnu jedinicu za analizu, 2. zaposlenici moraju promijeniti svoju lojalnost odjelima i orijentisati se na procesno usmjerene grupe, 3. odgovornost za potrebe kupca/korisnika (vanjskih i unutranjih) i za kvalitetu mora biti vanija od odgovornosti prema slubama i funkcijskim pravilima.

Slika 1.9. Procesna organizaciona struktura Kako se preduzee s funkcijskom organizacionom strukturom sastoji od veeg broja funkcija i slubi, tako e se preduzee organizirano na osnovama kvalitete sastojati od vie razliitih procesa. Svaki od tih procesa ima svoje ulaze - inpute i izlaze - outpute.

Slika 1.10. Proces gradnje kao model ulazi izlazi

18

Bez obzira na veliinu i sloenost, zaposlenici u svakom od procesa moraju biti osjetljivi na kvalitetu ulaza koje im dostavljaju njihovi dobavljai (kvaliteta materijala koji se ugrauje, tehnologija njegove ugradnje, koliina i pouzdanost informacija koje im stoje na raspolaganju) i na kvalitetu izlaza koje sami isporuuju svojim kupcima/investitorima/naruiocima (obezbijediti isporuku u predvienom vremenskom roku, da potvrde usuklaenost, proizvoda koji se isporuuju, to se posebno odnosi na projektnu dokumentaciju). Zaposlenici su odgovorni kao pojedinci i kao lanovi grupe za unapreivanje procesa jer se njihovim naporima, zapravo, svaka jedinica ulaza pretvara u jedinicu izlaza na zadovoljstvo korisnika, bilo vanjskoga, bilo unutranjeg. Transformaciju ulaza u izlaze zaposlenici obavljaju korektno i kvalitetno prvi put i svaki put. Takvom transformacijom organizacije fokus vie nije na odjelima ni na vjetinama i strunosti. Umjesto toga, u preduzeu, u kojem je integrisan sistem upravljanja kvalitetom, najvea vanost poklanja se procesu transformacije ulaza u izlaze ija je osnovna karakteristika obezbijediti zadovoljstvo kupca/investitora. Pri identifikaciji i definiciji procesa u gradnji oslanjamo se na slijedee principe: - poslovni se procesi definiu u odnosu prema resursima (ljudi, strojevi, materijal,) i posmatraju se odvojeno od organizacione sheme. - poslovni se procesi definiu na osnovu analize toka poslovnih informacija, - poslovni se procesi definiu u odnosu prema ukupnim ciljevima preduzea. Uspostavljanjem procesa realizacije i matrice odgovornosti za svaki pojedini proces u projektu stvaraju se uslovi za daljnji rad na oblikovanju i izgradnji sistema upravljanja kvalitetom. U pravilu je izlaz iz jednog procesa direktni ulaz u slijedei proces. U graevinskim projektima zahtjeve, u veini sluajeva, definie kupac/investitor, a u stambenoj izgradnji (stanovi za trite i poslovni prostori) definiu kupci (ako kupi stan prije gradnje) i izvoa. Projektant i izvoa radova obezbjeuju usluge i sam proizvod zavren posao. Kvaliteta njihovih usluga presudna je za ukupni projekt, ne samo u smislu da udovolje zahtjevima kupca nego, i uspjenosti realizacije projekta u cjelini, to znai realizaciju projekta unutar planiranih trokova i vremena. Kako bi graevinsko preduzee bilo doista uspjeno, svi njegovi dijelovi moraju raditi usklaeno. Svaki dio preduzea, svaka aktivnost i svaki zaposlenik imaju uticaja na druge jednako kao to i drugi pokreu njihovo djelovanje. Svaki uesnik u gradnji ima tri uloge: kao dobavlja, izvrilac procesa i korisnik/kupac (koncept trostruke uloge). Prema BAS EN ISO 9001:2008 sistemi upravljanja kvalitetom osnovna naela i rjenik, sistem kvalitete jeste sistem za utvrivanje politike kvalitete i mjerljivih ciljeva, kao i postizanje tih ciljeva. Osnovni motiv graevinskog preduzea je obezbijediti proizvodnju. Da bi se to ostvarilo mora se realizovati proizvod - graevina koja e udovoljavati zahtjevima i oekivanjima kupca (investitora-korisnika) i zakonom propisanim zahtjevima za graevinu. Za realizaciju tako postavljenoga cilja preduzee mora, uz ostalo, imati definisan i razraen sistem upravljanja kvalitetom koji slui za usmjeravanje preduzea i upravljanje preduzeem putem sistema kvalitete. Sistem upravljanja kvalitetom ine: - organizaciona struktura preduzea, - dokumentacija sistema kvaliteta, - resursi. Podsticaji i motivi za uvoenje sistema upravljanja kvalitetom graevinskoga preduzea mogu se podijeliti na unutranje i vanjske. Unutranji motivi proizlaze iz potrebe preduzea za obezbjeivajem kvalitete rada koji e se obavljati tako da se minimizuju greke, dodatni rad i trokovi na ispravljanju greaka, ozljede ili gubitak imovine preduzea. Obezbjeivanjem kvalitete rada dovest e do poveanja organizacione efektivnosti i efikasnosti i smanjenja rizika.

19

Kod vanjskih motiva uspostavljen funkcionalan sistem upravljanja kvalitetom moe biti presudan pri izboru izvoaa radova od strane investitora. Tada investitor moe imati dodatnu sigurnost da e krajnji proizvod/graevina zadovoljavati njegove zahtjeve. Takoer, banke i ostale financijske institucije zainteresovane za ulaganje, financiranje ili kreditiranje graevinskih preduzea imaju veu sigurnost i uvid u poslovanje preduzea s razvijenim sistemom kvalitete zbog transparentnosti poslovanja i sistema odgovornosti te mogu preduzea meusobno usporeivati. Potvrivanje sistema upravljanja kvalitetomcertifikacija je postupak kojim nezavisna trea strana (certifikacijska ustanova) daje garanciju u pisanom obliku (certifikat, potvrdu) da su proizvod, proces ili usluga u skladu s traenim standardima. Serijom internih i eksternih audita (pregleda) graevinsko preduzee treba dokumentovati certifikacijskoj ustanovi da je uveden i primjenjen sistem upravljanja kvalitete prema zahtjevima BAS EN ISO 9001: 2008. 5.1. Sistem upravljanja kvalitetom graevinskog preduzea Za razliku od drugih privrednih djelatnosti graevinska proizvodnja se odvija na razliitim lokacijama (privremene, stalne). Upravljanje kvalitetom u graevinskim projektima zahtjeva razvoj postupaka za svaki pojedini projekt jer se graevinski projekti znatno razlikuju ne samo po veliini, nego i po sloenosti operacija u projektu te njihovoj povezanosti. Prema tome, sistem kvalitete graevinskoga preduzea sastoji se od organizacionih odredaba: - koje su primjenjive za sve aktivnosti u preduzeu, a koje predstavljaju sistem kvalitete preduzea, - koje je potrebno primjenjivati u svakome pojedinom projektu iz kojih e proistei sistem upravljanja kvalitetom za svaki projekt pojedinano, kao proces. Sistem upravljanja kvalitetom jeste trajna procesna aktivnost, neovisno o pojedinim projektima na kojima preduzee radi. On obezbjeuje organizacioni okvir i proceduralne detalje aktivnosti u preduzeu koje je jedan od sudionika u nekome graevinskom projektu. Rezultat planiranja kvalitete u graevinskom projektu je adekvatna dokumentacija kvalitete projekta. Ona ukljuuje postupke i radne upute preuzete iz sistema kvalitete preduzea, razvijene i prilagoene konkretnom projektu. Ovisno o ekonomskoj vanosti, tehnikoj i tehnolokoj sloenosti projekta, dokumentacija sistema kvalitete moe varirati od jednostavnih neformalnih dogovora do formalnih planova kvalitete koji ukljuuju relevantne, u projektu specifine, postupke i radne upute. Nain dokumentovanja planova kvalitete ovisi i o veliini i o organizacionoj strukturi preduzea. Dokumentaciju sistema kvalitete projekta ine: - procedure sistema kvalitete: poseban postupak sistema kvalitete koji je poseban za odreeni projekt. - upute (primjenjuju se u jednom ili vie projekata, a ne nuno u svima, sastoje se od detaljnih radnih dokumenata). - obrasci.

20

Slika 1.11. Shematski i simboliki prikaz preispitivanja od strane uprave i naznake meusobne povezanosti osnovnog procesa u realizaciji proizvodnje u graevinskom preduzeu X. Procedure i radne upute ine plan kvalitete projekta. Prema standardu EN ISO 9001:2008 ( Sistemi upravljanja kvalitetom Osnove i rjenik ), plan kvalitete je dokument koji utvruje koji se postupci i pridrueni resursi moraju primijeniti na poseban projekt, proizvod, proces ili ugovor, ko ih treba primijeniti i kada?. Plan kvalitete upuuje na dijelove Poslovnika kvalitete preduzea. Dijagram toka uvoenja sistema kvalitete u graevinski projekt prikazan je na slici 1.12.

21

Slika 1.12. Dijagram toka uvoenja sistema kvalitete u graevinski projekat 5.2. Primjena i nadzor sistema kvalitete Za uspjenu primjenu sistema kvalitete potrebno je obezbijediti: - funkcionisanje i efikasnost sistema kvalitete od strane uprave preduzea, - aktivan pristup svih zaposlenih sistemu kvalitete, - obrazovanje, kako bi se obezbjedilo potpuno razumijevanje sistema kvalitete, - provoenje korektivnih akcija u sluaju nemjera i nesavjesnog obavljanja poslova. Odgovornost za daljnji razvoj sistema mora biti jasno definisana unutar preduzea (tabela 1. ) i u potpunosti podravana od strane uprave. Veina inenjera raspolae odreenim znanjem i iskustvom iz podruja kvalitete koje su stekli tokom svoga profesionalnoga obrazovanja. Pri uvoenju sistema kvalitete potrebno je dobro razmotriti ulogu glavnog voditelja upravljanja sistemom kvalitete. Njegova se odgovornost odnosi se na odravanje i stalno unapreivanje sistema upravljanja kvalitetom, provoenje internih pregleda (audita), uestvovanje u
22

vanjskim pregledima, uestvovanje u postupku certifikacije i recertifikacije te izvjetavanje uprave o funkcionisanju sistema kvalitete i preduzetim korektivnim i preventivnim akcijama. Kako se vei dio uzroka prekoraenja rokova i trokova u graevinskim projektima nalazi u sistemu projekata, znai da ne postoji jasna zajednika strategija i usklaen rad svih uesnika u gradnji, radi upravljanja dogaajima i radnjama, koje uzrokuju prekoraenje vremena i trokova. esto se ova prekoraenja karakteriu kao posljedice rizinih dogaaja na koje se nije moglo uticati, a posljedice se nastoje prenijeti na drugoga. Uvoenje sistema upravljanja kvalitetom u preduzea koja sudjeluju u realizaciji graevinskih projekata pokazuje da postoje znanja, mogunosti i radnje ijom primjenom se negativne posljedice u graevinskim projektima mogu smanjiti ili najveim djelom eliminisati. Upravljanje kvalitetom obuhvata dio ukupnih napora i znanja potrebnih za uspjenu realizaciju graevinskih projekata. Meunarodni napori da se prepoznaju kljuni elementi sistema kvalitete rezultirali su nizom standarda o kvaliteti koje su prihvaeni i u naoj zemlji. U sukladu sa zahtjevima standarda BAS EN ISO 9000:2008, sistem upravljanja kvalitetom primijenjen u graevinskom preduzeu obuhvata: jasno definisanje svrhe i cilja sistema uz uspostavu dokumentovanog i prepoznatljivog ustroja organizacije. Potrebno je odrediti procese koji se odvijaju unutar preduzea, njihov meusobni odnos, nain mjerenja, analize i poboljanja, politiku kvalitete u kojoj se garantije kvaliteta realizacije proizvoda/graevine i usluge i podrka sistemu kvalitete, nain upoznavanja svih zaposlenih sa izneenom politikom, ciljevima i planom kvalitete, pregled osnovnih naina voenja politike, postizavanje postavljenih ciljeva i ispunjenja planova kvalitete, za uspostavljanje sistema kvalitete najodgovornija je uprava preduzea; potrebno je imenovati voditelja sistema kvalitete/odbor za kvalitet/predstavnika rukovodstva za kvalitet, pripremiti opise poslova zaposlenih i prikazati matricu/podruje odgovornosti za svakoga voditelja procesa, provoenje internih pregleda (audita) koja e upozoriti na potencijalne neusklaenosti. Sistem kvalitete graevinskoga preduzea, zbog karakteristika graevinarstva kao djelatnosti, sastoji se od: sistema kvalitete preduzea koji je stalan i primjenjuje se na sve aktivnosti u preduzeu, sistema kvalitete u svakome pojedinom projektu u kojem preduzee uestvuje. Sistem kvalitete u projektu rezultira izradom dokumentacije kvalitete projekta plana kvalitete. Plan kvalitete trebao bi obezbijediti usklaen rad uesnika u projektu (investitor, projektant, izvoa), s obzirom na to da se u graevinskom projektu svaki uesnik javlja u trostrukoj ulozi: kao dobavlja, izvrilac i korisnik. Plan kvalitete u projektu definie se optim postupkom sistema kvalitete preduzea kojim se odreuje svrha, podruje primjene, odgovornost za provoenje, postupak izrade i sadraj plana kvalitete, potrebna dokumentacija i referentni standardi. Planom kvalitete definiu se odgovornosti i aktivnosti, kako bi se postigla zahtijevana kvaliteta konanog proizvoda graevine u kontrolisanim uslovima. Potreba za savremenim smjernicama u uvoenju i provoenju principa upravljanja kvalitetom u graevinskim projektima postaje sve vie oita s obzirom na injenicu da je graevinarstvo podvrgnuto obaveznim propisima o sigurnosti, funkcionalnosti i trajnosti. Daljnji razvoj sistema kvalitete tei postizanju poslovne izvrsnosti preduzea te stalnim poboljanjima vrijednosti u svim procesima u graevinskim projektima.

23

Tabela 1. Matrica odgovornosti i ovlatenja na primjeru graevinske kompanije

24

ZAKLJUAK
Globalizacijom svjetske ekonomije stvoreno je ogromno trite sa jakim inostranim konkurentima. Preduzea su danas primorana na jo veu incijativu na polju inovacija i daljem smanjenju trokova poslovanja, to uzrokuje kreiranje novih modela menadmenta i tehnolokih prodora, kao nove upravljake tehnike. Razvoj i primjena novih organiazcionih oblika i informacionih tehnologija doprinosi daljem rastu produktivnosti u svim granama ekonomije. Dananje kompanije koje budu usvojile primjenu savremenog menadmenta i tehnologija moi e da raunaju na vee profite i nastup na veem dijelu trita. Sve bi to trebalo da obezbijedi bri ekonomski rast, manje budetske deficite i talase inflacije, kao i poveanje ivotnog standarda. Meutim sa sve veim stepenom globalizacije, brze tehnoloke promjene neizbjeno dovode do velike dislokacije i nesigurnosti za zaposlene i kompanije, kao i do poveanja trenutne ekonomske i finansijske nestabilnosti i kolebljivosti u svijetu. Tehnologija je postala kljuni faktor konkurentnost poslovanja i ekonomskog rasta. Rast ekonomskih aktivnosti uzrokovan je, u velikoj mjeri, intenzivnim razvojem znanja. Visoke tehnologije, prvenstveno informacione, omoguile su poveanje konkurentnosti i rast kompanija. Kompanije samostalno ili kroz partnerstvo moraju da ulau vee napore u ouvanje i stalno poboljavanje tehnolokih prednosti kao kljunom faktoru svoje kompetentnosti i konkurentnosti. Brze promjene u svjetskoj privredi predstavljaju za savremena preduzea i rizik i ansu. Ma koliko da su okolnosti u jednoj zemlji ili na jednom tritu povoljne, uspjeh nijednog preduzea nije siguran. Prevazilaenje ovih izazova je mogue uz adekvatno organizaciono prilagoavanje svjetskim tokovima globalizacije. Dakle, prihvatanje globalizacije kao baznog okvira poslovnih aktivnosti u ovom trenutku je nunost, zato to dananju meunarodnu ekonomije determiniu tri kljuna faktora: kontinuirana integracija svjetske ekonomije, brze tehnoloke promjene i kreiranje konkurentskog okruenja na globalnoj osnovi.

25

LITERATURA
1. Acola, N. Poela ekonomske politike, Mate d.o.o Zagreb, 2005. 2. Avramovi, N.Strana direktna ulaganja i tranzicija, Posebno izdanje, Beograd, 2006. 3. Babi, M.Osnovi organizacijeSvjetlost, Sarajevo ,1990. 4. Babi, M., Boidar Stavri, Organizacija preduzea upravljanje organizacionom strukturom, KIZ Centar, Beograd, 2003. 5. Bobrek, M. Sokolovi, M.,Platon, S., Tanasi, Z. Upravljanje kvalitetom, Mainski fakultet Banja Luka, Banja Luka 2006. 6. Budimir S., Slobodan B., Meunarodne finansije, Beograd, 2007. 7. engi, I. Omanovi M.,Vukovi T.Vodi za projekte, Traeqes,1997. Zenica, 8. uranovi, P.,Upravljanje graevinskim projektom Graevinski fakultet, Univerziteta Crne Gore, Podgorica, 2003. 9. Internet, http://bs.wikipedia.org/wiki/Menad%C5%BEment, pristupljeno 20.01.2012. 18:00h 10. Internet, www.google.ba/upravljanjekvalitetom, pristupljeno 20.01.2012. u 16:30h 11.Interna arhiva graevinskog preduzea GRUPEX d.d. Velika Kladua

26