Kirurgija I Ortopedija Domacih Zivotinja

KIRURGIJA I ORTOPEDIJA
domaih ivotinja
Zagreb 2003.
Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja
KIRURKA PROPEDEUTIKA .......................................................................................................................... 6 Metode............................................................................................................................................................. 6 Anamneza ........................................................................................................................................................ 6 Nacional.......................................................................................................................................................... 6 Status praesens: .............................................................................................................................................. 7 Inspekcija ........................................................................................................................................................ 7 Palpacija ......................................................................................................................................................... 8 Perkusija ......................................................................................................................................................... 9 Askultacija....................................................................................................................................................... 9 Sondiranje ....................................................................................................................................................... 9 Specijalne metode ......................................................................................................................................... 10 ASEPSA I ANTISEPSA ..................................................................................................................................... 11 Antisepsa ....................................................................................................................................................... 11 Asepsa ........................................................................................................................................................... 12 Sterilizacija ................................................................................................................................................... 12 PRIPREMA RUKU ................................................................................................................................................ 13 Fibringerova priprema.................................................................................................................................. 13 Suvremena metoda:....................................................................................................................................... 13 Priprema materijala...................................................................................................................................... 13 Priprema operacionog polja ......................................................................................................................... 14 ANESTEZIJA ..................................................................................................................................................... 15 Opa anestezija ............................................................................................................................................. 15 Teorije o nastanku anestezije ........................................................................................................................ 15 Stadiji ope anestezije ................................................................................................................................... 16 Gubitak refleksa ............................................................................................................................................ 17 Tablica promjena prilikom anestezije ........................................................................................................... 18 EKSTRAPULMONALNA ANESTEZIJA .................................................................................................................... 19 OPA ANESTEZIJA IVOTINJA ............................................................................................................................. 21 INHALACIONA (INTUBACIONA) ANESTEZIJA ....................................................................................................... 22 Inhalacioni anestetici .................................................................................................................................... 23 Aparat za inhalacionu anesteziju .................................................................................................................. 23 LOKALNA ANESTEZIJA ....................................................................................................................................... 26 VODILJNA ANESTEZIJA NA GLAVI KONJA ........................................................................................................... 29 Infiltracija n. infraorbitale u canalis infraorbitale-u. ................................................................................... 29 Infiltracija n. infraorbitale na foramen infraorbitale.................................................................................... 29 Infiltracija n. alveolaris inferior ................................................................................................................... 29 Anestezija n. frontalis (anestezija gornjeg onog kapka i koe na elu po Bolz-u)....................................... 30 VODILJNA ANESTEZIJA NA GLAVI GOVEDA ........................................................................................................ 31 Infiltracija n. infraorbitalis ........................................................................................................................... 31 Infiltracija n. cornualis ................................................................................................................................. 31 VODILJNA ANESTEZIJA NA EKSTREMITETIMA ..................................................................................................... 32 Infiltracija nn. volares i plantares kod konja ................................................................................................ 32 VODA I ELEKTROLITI ................................................................................................................................... 36 Uzroci oka ................................................................................................................................................... 38 Patogeneza oka............................................................................................................................................ 39 Patoanatomski nalaz oka............................................................................................................................. 39 Klinika slika oka ........................................................................................................................................ 39 Infuzione tekuine ......................................................................................................................................... 39 Korekcija metabolike acidoze...................................................................................................................... 41 KRVARENJA ....................................................................................................................................................... 42 OZLJEDA ILI LESIO........................................................................................................................................ 44 OTVORENE OZLJEDE .......................................................................................................................................... 45 Ubodna rana ................................................................................................................................................. 45 LIJEENJE RANA ................................................................................................................................................ 47 Tehnika primarne kirurke obrade rane ....................................................................................................... 48 1
ZARASTANJE RANE ............................................................................................................................................ 49 Bitni procesi zarastanje rane su: .................................................................................................................. 49 Zarastanje rane per primam ......................................................................................................................... 50 Zarastanje rane per secundam...................................................................................................................... 50 Zarastanje pod krastom................................................................................................................................. 50 Smetnje u zarastanju per primam.................................................................................................................. 50 Smetnje u zarastanju per secundam .............................................................................................................. 50 Patologija oiljka:......................................................................................................................................... 51 IR (LAT. ULCUS, ENG. ULCER) .......................................................................................................................... 52 INFEKCIJA RANE ................................................................................................................................................. 53 Gnojna rana .................................................................................................................................................. 53 FLEGMONA ........................................................................................................................................................ 54 APSCES .............................................................................................................................................................. 56 EDEM ................................................................................................................................................................. 57 Oblici edema ................................................................................................................................................. 57 EMPIJEM ............................................................................................................................................................ 58 FISTULA ............................................................................................................................................................. 58 OPA PIOGENA INFEKCIJA .................................................................................................................................. 58 OPEKLINE .......................................................................................................................................................... 59 Lokalni kliniki simptomi opeklina ............................................................................................................... 59 Opi simptomi opeklina................................................................................................................................. 60 Lijeenje opeklina ......................................................................................................................................... 60 SMRZAVANJE ..................................................................................................................................................... 61 LYMPHANGITIS .................................................................................................................................................. 61 FLEBITIS ............................................................................................................................................................ 62 Tromboza arterije axillaris i arterije brachialis ........................................................................................... 63 CISTE ................................................................................................................................................................. 64 TUMORI ............................................................................................................................................................. 65 Papillomatosis............................................................................................................................................... 67 Prenosivi venerini tumor pasa..................................................................................................................... 69 BOLESTI ROGOVA .......................................................................................................................................... 70 PUKOTINE .......................................................................................................................................................... 70 OTPADANJE RONE AHURE (EXCORNUATIO) .................................................................................................... 70 PRIJELOM RONOG NASTAVKA........................................................................................................................... 70 ODRONJAVANJE (DECORNUATIO) .................................................................................................................... 71 BOLESTI UKE ................................................................................................................................................. 72 Hematom ....................................................................................................................................................... 72 Hematom uke ............................................................................................................................................... 72 Nekroza ......................................................................................................................................................... 74 Otitis externa................................................................................................................................................. 74 Fistula uha .................................................................................................................................................... 74 BOLESTI NOSA ................................................................................................................................................... 76 Kronini nosni katar ..................................................................................................................................... 76 Epistaxis (rhinorrhagia)................................................................................................................................ 76 Empijem sinusa ............................................................................................................................................. 77 Bolesti zranog mjehura ............................................................................................................................... 77 ZVIDA (HEMIPLEGIA LARYNGIS) ...................................................................................................................... 78 Uzroci zvide ................................................................................................................................................. 78 KUPIRANJE UKI ................................................................................................................................................ 79 Kupiranje repa .............................................................................................................................................. 79 KASTRACIJA..................................................................................................................................................... 80 KASTRACIJA PASTUHA ....................................................................................................................................... 81 Kastracija magaraca..................................................................................................................................... 82 KASTRACIJA BIKOVA, OVNOVA I JAREVA ......................................................................................................... 83 Kastracija nerasta......................................................................................................................................... 83 Kastracija pasa ............................................................................................................................................. 84 Kastracija maaka ........................................................................................................................................ 84 2
Kastracija pjetlia (kopunizacija)................................................................................................................. 85 POSKASTRACIJSKE KOMPLIKACIJE ..................................................................................................................... 86 Fistula funiculus-a spermaticus .................................................................................................................... 87 BOLESTI TESTISA ............................................................................................................................................... 88 Upala testisa (orchitis).................................................................................................................................. 89 Varicocele ..................................................................................................................................................... 91 Cista tunica-e vaginalis................................................................................................................................. 91 BOLESTI UROGENITALNOG SUSTAVA .................................................................................................... 92 PROLAPSUS* I PARALIZA** PENISA KOD KONJA ................................................................................................. 92 VENERINI TUMOR PASA (SARCOMA* VENERICUM)........................................................................................... 93 FRAKTURA OS PENIS .......................................................................................................................................... 93 BOLESTI PROSTATE ............................................................................................................................................ 93 BOLESTI MOKRANOG MJEHURA ....................................................................................................................... 94 Mokrani kamenci - Urolithiasis................................................................................................................... 94 Cystotomy...................................................................................................................................................... 95 Paraliza mokranog mjehura........................................................................................................................ 96 Ruptura mokranog mjehura ........................................................................................................................ 96 KIRURGIJA ABDOMENA ODABRANA POGLAVLJA........................................................................... 98 OZLJEDE TRBUNA STJENKE .............................................................................................................................. 98 Mogue komplikacije perforativnih/operacijskih rana trbuha...................................................................... 99 LAPAROTOMIJA LAPAROTOMY ...................................................................................................................... 100 Postrana laparotomija goveda.................................................................................................................... 101 ENTEROTOMIJA ................................................................................................................................................ 104 IVANJE UPLJIH ORGANA................................................................................................................................ 105 ANASTOMOZE .................................................................................................................................................. 108 HERNIJE........................................................................................................................................................... 112 Prava kila Hernia vera............................................................................................................................. 112 Umbilikalna hernija .................................................................................................................................... 115 Lijeenje umbilikalne hernije operativni zahvat ...................................................................................... 115 Skrotalna hernija......................................................................................................................................... 118 Intersticijalna hernija.................................................................................................................................. 119 Perinealna hernija ...................................................................................................................................... 123 Ventralne ili trbune hernije ....................................................................................................................... 128 LAPARORUMENOTOMIJA .................................................................................................................................. 129 Traumatska indigestija................................................................................................................................ 132 DILATACIJA SIRITA I DISLOKACIJA SIRITA DILATATIO ABOMASI CUM DISLOCATIONEM ............................. 134 Dislokacija i dilatacija sirita u lijevo ........................................................................................................ 136 Dislokacija i dilatacija sirita u desno........................................................................................................ 139 Dilatacija i dislokacija slijepog crijeva i kolona ........................................................................................ 142 PRETRAGA TRBUNE UPLJINE S DESNE STRANE U GOVEDA ............................................................................. 144 Invaginacija crijeva .................................................................................................................................... 145 Ileus druge etiologije................................................................................................................................... 149 VOLVULUS ....................................................................................................................................................... 149 KIRURKO LIJEENJE KOLIKA U KONJA ............................................................................................................ 151 KIRURGIJA ABDOMENA PSA..................................................................................................................... 153 Strano tijelo u eludcu................................................................................................................................. 153 Strano tijelo u jednjaku ............................................................................................................................... 157 Strano tijelo u crijevu.................................................................................................................................. 157 ORTOPEDIJA .................................................................................................................................................. 159 HROMOST ........................................................................................................................................................ 159 Znakovi........................................................................................................................................................ 159 OBLICI HROMOSTI ............................................................................................................................................ 160 PRETRAGA PRI DIJAGNOSTICI HROMOSTI .......................................................................................................... 161 Odreivanje bolesnog uda .......................................................................................................................... 161 Utvrivanje sijela bolesti ............................................................................................................................ 162 3
Dijagnostike injekcije/anestezije: .............................................................................................................. 162 UTVRIVANJE UZROKA HROMOSTI .................................................................................................................. 163 Utvrivanje hromosti .................................................................................................................................. 163 Adspekcija ................................................................................................................................................... 163 Palpacija ..................................................................................................................................................... 166 Pretraga krune ............................................................................................................................................ 167 Pretraga putice ........................................................................................................................................... 168 Pretraga metakarpusa odnosno metatarzusa.............................................................................................. 168 Pretraga carpus-a ....................................................................................................................................... 169 Pretraga podlaktice..................................................................................................................................... 169 Pretraga pleke ........................................................................................................................................... 169 Pretraga tarsus-a ........................................................................................................................................ 169 Pretraga metakarpusa odnosno metatarzusa?............................................................................................ 169 PRIKRIVENE BOLESTI................................................................................................................................. 170 BOLESTI MIIA ............................................................................................................................................... 170 Upala miia myositis .............................................................................................................................. 170 Akutni myositis-i.......................................................................................................................................... 170 Kronini myositis-i ...................................................................................................................................... 170 RUPTURA MIIA ............................................................................................................................................. 172 Rupture miia ............................................................................................................................................ 173 BOLESTI TETIVA............................................................................................................................................... 175 Prekid kontinuiteta tetiva ............................................................................................................................ 175 TETIVNE OVOJNICE .......................................................................................................................................... 181 Upala tetivnih ovojnica tendovaginitis tenosynovitis............................................................................ 181 Akutne upale tetivnih ovojnica tendovaginitis acuta................................................................................ 181 2. Kataralna - zahvaa sinoviju* - tenosynovitis ................................................................................... 181 Kronine upale tetivnih ovojnica T chronica .............................................................................................. 181 Hygroma ui tetivnih ovojnica................................................................................................................ 183 BOLESTI ZGLOBOVA ARTHROPATHY................................................................................................ 184 DISPLAZIJA KUKA DISPLASIO FEMORIS ......................................................................................................... 184 LEGG PERTHERS-OVA BOLEST....................................................................................................................... 187 UGANUA DISTORTION ................................................................................................................................. 189 IAENJE LUXATION DISLOCATION .......................................................................................................... 191 Reparacija plantarne subluksacije proksimalnog meufalangealnog zgloba............................................. 193 Iaenje ivera............................................................................................................................................. 195 Dorzalna luksacija patele konja.................................................................................................................. 198 UPALA KOSTI I PERIOSTA ......................................................................................................................... 199 Periostitis .................................................................................................................................................... 199 Obru .......................................................................................................................................................... 200 Acropachia .................................................................................................................................................. 201 OSTEITISI ......................................................................................................................................................... 202 Ostemyelitis................................................................................................................................................. 203 LOM KOSTI ..................................................................................................................................................... 204 Oblici i priroda kotanih lomova ................................................................................................................ 205 Svijanje kosti ............................................................................................................................................... 207 Kotani lom s pomakom .............................................................................................................................. 208 Simptomi frakture kosti ............................................................................................................................... 208 LIJEENJE LOMA KOSTI .................................................................................................................................... 210 TEMELJNI NAINI TERAPIJE LOMA KOSTI.......................................................................................................... 210 Repozicije kotanih ulomaka....................................................................................................................... 211 Uvrivanje kotanih ulomaka u ispravnom poloaju ............................................................................... 213 OPERACIJSKO LIJEENJE FRAKTURE ................................................................................................................. 219 Ploice za aplikaciju na povrinu kosti....................................................................................................... 222 OSTEOSINTEZA S PLOICOM U PSA ................................................................................................................... 224 LAKATNA DISPLAZIJA ................................................................................................................................ 225 4
ONICHOLOGY ................................................................................................................................................ 230 NEPRAVILNA KOPITA ....................................................................................................................................... 233 IZOBLIENA KOPITA ......................................................................................................................................... 235 PAPAK............................................................................................................................................................... 238 PODOARTHRITIS UPALA KOPITNOG ZGLOBA .................................................................................................. 241 Gnojno - ihorozna* upala ........................................................................................................................... 242 NAGAZ NA AVAO ........................................................................................................................................... 243 UBODNE RANE KOPITA............................................................................................................................... 244 UKOV ............................................................................................................................................................... 244 Simptomi ..................................................................................................................................................... 244 NAGAZ NA AVAO ........................................................................................................................................... 245 KOPITNI RAK .................................................................................................................................................... 247 GNJILOGRIZ ABICE I MEKUA ......................................................................................................................... 250 LOM KOPITNICE ............................................................................................................................................... 252 LOM ABINE KOSTI ........................................................................................................................................ 255 KARAKU ........................................................................................................................................................ 256 UPALA KOPITNOG DERMISA PODODERMATITIS .............................................................................................. 259 LAMINITIS, KLASINO OBJANJENJE ................................................................................................................ 260 PODODERMATITIS SUPPURATIVA ..................................................................................................................... 262 LAMINITIS ........................................................................................................................................................ 264 Tredicionalna definicija laminitis-a............................................................................................................ 268 SUBKLINIKI LAMINITIS GOVEDA .................................................................................................................... 269 PODODERMATITIS CIRCUMSCIRIPTA ................................................................................................................. 270 PAREZE I PARALIZE .................................................................................................................................... 274 PODSJETNIK ANATOMIJE.......................................................................................................................... 278 ZDJELICE I UDOVA ...................................................................................................................................... 278 KONJA I PSA ................................................................................................................................................... 278 RJENIK........................................................................................................................................................... 305
Kirurka propedeutika
Kirurgija (gr. cheir ruka + ergon rad) originalno oznaava dio medicine koji se obavlja rukama, za razliku od npr. medikementozne terapije
Metode Kirurka propedeutika koristi ope metode pretrage: 1. inspekciju, 2. palpaciju, 3. perkusiju, 4. auskultaciju, 5. mjerenje, 6. miris i 7. sondiranje inspekcija, dijagnostika artroskopija, uzimanje uzoraka Uz ope metode pretrage koriste se i specijalne pretrage: Laboratorijske pretrage; hematoloke, mikoloke, bakterioloke, patoanatomske, analiza sinovijalne tekuine i biopsija sinovijalne membrane Dijagnostike operacije; punkcije, trepanacija, probna resekcija, dijagnostike anestezije. Radiolologijski pregled; ultrazvuk, rendgen (u 'Propedeutici domaih ivotinja' Ramadan i Harapin to svrstavaju u oblike inspekcije). Od instrumenata koji se rabe prilikom klinike pretrage u kirurgiji valja izdvojiti: kopitna klijeta, endoskope, katetere, sonde, ona zrcala Ponekad ja indicirano kirurku kliniku pretragu nadopuniti i s internistikom ili, u sluaju sumnje na zaraznu bolest, epizootiolokom pretragom. Anamneza Anamneza (lat. anamnesis prisjeanje) predstavlja podatke o razvoju i tijeku bolesti dobivene od vlasnika ivotinje, odnosno osobe koja se o ivotinji brine. Bitno je saznati podatke o trajanju, uzrocima i eventualnom lijeenju bolesti: 1. Trajanje bolesti. Kada je nastupio prvi sigurni znak bolesti? Radi li se o akutnoj ili kroninoj bolesti? 2. Kako je nastupila; naglo ili polagano? 3. Kakav je tijek bolesti do pregleda ivotinje? Pogoranja ili poboljanja, recidivirajui simptomi 4. Uzroci. Kada i kako je bolest nastala? Mogui padovi, udarci, nagaz na staklo ili avao? 5. Eventualno lijeenje. Da li je ivotinja lijeena od neke druge bolesti? Internistike i li porodiljske bolesti direktan ili indirektan uzrok trenutnih simptoma? Da li je cijepljena protiv tetanusa. Ako je lijeena, ime i kako je lijeena; kojim spektrom antibiotika. 6. U sklopu anamneze valja zabiljeiti i ekonomsku vrijednost ivotinje, odnosno zahtjeve vlasnika i njihovu spremnost da plate lijeenje. Dok je kod velikih ivotinja vaniji faktor ekonomska vrijednost ivotinje, kod kunih ljubimaca lijeenje valja vie prilagoditi zahtjevima vlasnika. U svakom sluaju, nuno je upoznati vlasnika s cijenom lijeenja. Vano je podatke uzimati s oprezom, jer je mogue da vlasnik iskrivljuje odnosno iznosi lane podatke. Nacional
(lat. natio, onis, f. narod, vrsta, razred)
NACIONAL (opis ivotinje): vrsta, pasmina, spol, dob, boja, znakovi, ime, procjena vrijednosti. 1. Vrsta i rasa ukazuju na predispoziciju za odreene bolesti. Npr. kod koze nema tumora. Maka rijetko boluje od invaginacije crijeva, za razliku od psa i goveda. Plemeniti konji su skloni podotrochlosis, a hladnokrvnjaci kriptorhizmu. Toplokrvne konje je, radi njihova temperamenta, tee oboriti, pa se ivotinje sediraju i mogue su frakture. Ovisno o upotrebi konja za rad; kod teko-tegleih konja uglavnom stradava duboka fleksorna tetiva, a u toplokrvnjaka povrna. Simnetalsko govedo je sklono Rusterholtzovom iru (pododermatitis circumscripta) 2. Spol je bitan zbog moguih smetnji tijekom i nakon lijeenja; npr. graviditet moe zakomplicirati stvar prilikom obaranja, sedacije Kod rasplodnih ivotinja probleme mogu izazvati frakture zdjelice; one ne izazivaju poremeaje u gibanju, ali mogu predstavljati problem prilikom rasploda (bit e potreban carski rez). Kolike kod konja u pastuha se radi o uklijetenoj herniji (invaginalna hernija) 6
3. 4. 5. 6.
Boja i znakovi ivotinje su bitni radi identifikacije ivotinje, te odreenih predispozicija. Stari sivci su skloni melanomu, kao i dalmatineri. Albino jedinke su prijemljive za mnoge bolesti. Starost se uzima radi identifikacije kao i boja i znakovi ivotinje. Uz to, ivotinje razliite dobi razliito reagiraju na terapiju i operacijske zahvate. Tako su kod npr. starih pasa znatno ee srane mane, a u mladih pasa nikada nemamo panostitis. Nadalje, anestetik u mladih ivotinja djeluje due Veliinu je nuno uzeti radi tonog i pravilnog doziranja lijekova. Nadalje, radi kontrole mase prije i poslije operacije/terapije. Npr. penicilin se daje 20.000IJ/kg tjelesne mase. No, kada raunamo tjelesnu masu valja oduzeti masno tkivo to je posebno znaajno za svinje. Procjena vrijednosti ovisi o upotrebi ivotinje.
Status praesens:
Status praesens (lat. stanje trenutno) je stanje pacijenta tijekom pregleda. Lat. habitus dranje tijela, spoljanjost, narav
1.
2.
Ope stanje: o Habitus; anatomska graa i dranje tijela, gojno stanje, konstitucija, karakter i temperament ivotinje. Temperamentne ivotinje tee anesteziramo bitno za izvoenje operacije. Agresivan/zloudan karakter pasa i konja predstavlja opasnost za veterinara. o Trijas; bilo, disanje, temperatura tijela i promijenjenog dijela tijela, kontrakcije buraga. o Vidljive sluznice. o Limfni vorovi. Stanje pojedinih sustava i organa
Inspekcija Inspekcija je bitna za ustanovljavanje opih i lokalnih promjena. To je osnovna metoda prema kojoj usmjeravamo cjelokupnu daljnju pretragu oboljelog podruja. Kako bismo procijenili jesu li neke promjene znaajne, potrebno je usporediti simetrine dijelove tijela. Posredna inspekcija, za razliku od neposredne koristi pomagala; zrcala, svjetiljke, ensodkope. Inspekcijom oboljelog mjesta odreujemo: 1. Poloaj anatomska pozicija promjene 2. Veliinu mjerenje 'od oka' ili instrumentima; vrpca, menzure 3. Oblik slinost s nekim predmetom. Oblik je uglavnom nepravilan. Moe biti ovalan, eliptian, okrugao... Otekline su mahom oblika valjka, kobasice, kruke. Bursitis precarpalis (upala prekarpalne burze ta burza lei subkutano) daje kuglastu oteklinu. Tendovaginitis ekstanzora prsta e se manifestirat kao valjkasta oteklina. Tumori e biti poput jagode, maline, karfiola 4. Boja. Boja je bitna kod gnoja jer ona varira ovisno o vrsti uzronika. Bitna je i prozirnost. Npr. sinovijalna tekuina mora biti prozirna, odnosno mutna sinovijlna tekuina upuuje na patoloki proces. Zbog izrazite prokrvljenosti zdravi kopitni korijum je crvene boje. Naprotiv, siva boja kopitnog korijuma upuuje na nekrozu. Boja je vana i prilikom upotreba medikamenata; uta boja upotreba joda, crno-siva srebro nitrat, crna katran 5. Povrina. Na povrini ocjenjujemo stupanj vlanosti, hrapavost, kvaliteta sekreta, prekrivana gnojem, ljutkasto prekrivena. krasta, mogui oiljak. Oiana dlaka upuuje da je netko ve vrio zahvat. Mutna dlaka sugerira prisustvo parazita. Oiljak (lat.cicatrix, eng. scar) upuuje na spontanu ozljedu ili operacijski zahvat. Lane kastracije na kriptorhidima su kriptorhidi koji imaju oiljak od 'reza za kastraciju', ali kastracija nije izvedena nego je testis, jedan ili oba, zaostao u utrobi. Rez na pupku ukazuje na umbilikalnu herniju. Rezovi na bijeloj liniji mladih ivotinja ukazuju na laparotomiju, kao i rez u slabinskom podruju goveda. Rez u podruju grkljana konja ukazuje na larnigotomiju. Laringotomija konja se vri prvenstveno radi lijeenja zvide hemiplegia laryngis
Cicatririx, pl, cicartices, oiljak, novo tkivo koje se formira u rani koja zacjeljuje.
Palpacija Bolesni dio tijela palpiramo rukom koja mora biti suha. Pretraga se vri s jednom ili s obije ruke (bimanualno), ispruenih prstiju. Kod pretrage ekstremiteta jednom rukom fiksiramo odreeni dio ekstremiteta i onemoguimo kretnje kostiju, a drugom rukom palpiramo oboljelo podruje. Palpacijom odreujemo: temperaturu, osjetljivost, konzistenciju, krepitacije, abnormalnu pokretljivost, kompresibilnost, pulzaciju. Specifian oblik palpacije je palpacija prilikom pretrage velikih tjelesnih upljina; npr. rektalna pretraga i dijagnostika laparotomija, ruminotomija. 1. Temperiranost procjenjujemo dorzumom ruke. Potrebno je usporediti sa zdravim mjestom na drugoj strani tijela. Sniena temperatura cijelog tijela upozorava na ok ili krvarenje ( ok). Lokalno poviena temperatura tijela upuuje na dermatitis (lokalnu upalu koe) ili upalu dubljih slojeva (flegmona, apsces). Lokalno sniena temperatura sugerira nekrotini proces, a ukoliko je temperatura sniena na cijelom ekstremitetu, treba posumnjati na trombozu. U goveda i konja su este tromboze a. iliaca i a. femoralis.
Arteria iliaca interna i arteria liaca externa nutarnja i vanjska bona vena su nastavci aorte koja se podruju ispod 5-6 slabinskog (lumbalnog) kreljeka grana na te dvije arterije. Arterija iliaca externa se nastavlja u arteria femoris.
2.
Osjetljivost oznaava povrinski senzibilitet tijela; osjet dodira, bola, pritiska prsta, uboda igle, tipanje. Osjet dodira procjenjujemo tako da bolesno mjesto palpiramo prstom ili namotajem vate, a osjet boli tako da oboljelo mjesto jae pritisnemo prstom ili ubodemo iglom. Reakcija moe biti poveana ili smanjena ili nepromijenjena. Mogue je da je bolnost smanjena uslijed poremeaja CNS-a traume kimene modine, gnjeenja perifernih ivaca, lokalnih anestetika Osjet bola e biti povean kod svih upala, fraktura a. Pasivnim kretnjama zgloba na umjetan nain vrimo pomicanje zgloba kako bi ispitali postoji li odreena patologija u zglobu. Probna fleksija skonog zgloba se koristi za ispitivanje karakua; provociramo bol tako da ivotinji u mirovanju maksimalno flektiramo pretraivani skoni zglob i tako drimo 2-3 minute, potom konja potjeramo u kas. Ukoliko konj na poetku epa, onda je proba pozitivna. Proba klinom za podotrochlitis konja; klin postavimo pod kopito i optereenje je pod petom. Ostatak je isti kao u probnoj fleksiji. Procjenjuje se postojanje i kvaliteta refleksa na odreene podraaje i njih treba razlikovati od boli.
b. c. 3.
Konzistenciju procjenjujemo tako da tvorbu pritisnemo prstima ili ju obujmimo. Kod dubljih procesa je tee procijeniti konzistenciju; npr. kod prave prsne kvrge (limfadenitis cervikalnih limfnih vorova). a. Fluktuacija* nastaje uslijed tekuine u upljini. Npr. apsces, hematom, cista, hidrops zglobova i burza. S 2 prsta pritisnemo na jednom mjestu, a na drugom oekujemo odgovor u smislu podizanja. Kako se plin ponaa slino, radimo probnu punkciju ili perkusiju. U izrazito napetih tvorbi fluktuacija izostaje. Pseudofluktuacija nastaje kada tkivo 'fluktuira' jer se velika koliina tekuine nalazi unutar stanica i izmeu njih; npr. masno tkivo. Undulacija* se javlja kod veih hematoma, ascites-a. Pritiskom na jednu stranu, pomak se valovito prijenosi na drugu stranu. Meko tjestasta konzistencija ukazuje na nalaz tekuine u meustaninom prostoru ( edem). Pritiskom ruke nastaje impresija. Kako se tekuina polagano vraa u prvobitni poloaj, tako se ti impresija ispravlja. Tvrdo tjestasta konzistencija upuuje na tekuine i korpuskularne elemente u meustaninom prostoru ( flegmona*).
b. c. d.
e. 4.
Krepitacija (pucketanje) slii trenju ili kripanju pri palpaciji bolesnog mjesta ili kod kretanja ivoitinje ili kada mi radimo pasivne kretnje. Javlja se kod emfizema potkoja, upale tetivnih ovojnica, svjeih hematoma (zbog taloenja fibrina), prijeloma kostiju (patognomonian znak frakture). Abnormalna pokretljivost primarno motorikog sustava (pasivne kretnje). Ispitujemo anomalije u pokretljivosti vrei pasivne kretnje ili promatrajui ivotinju u pokretu. Pokreti mogu biti pretjerano
5.
izraeni (ruptura tetiva) ili ogranieni (kontraktua tetiva). 6. Kompresibilnost je vana u dijagnostici hernija - nakon pritiska oteklina nestaje, a zatim se ponovno vraa; hernije, empijem zranog mjehura, ui. a. 7. Reponibilnost nakon pritiskanja sadraja mogue je sadraj premjestiti u neku drugu upljinu; hernije. Kod inkarcerirane hernije nemogua je reponilnost.
Pulzacija neke od perifernih krvnih ila je bitna pri dijagnostici hromosti. Pulzacija digitalnih arterija je pojaana kod upalnog procesa distalno od mjesta pulzacije. Na prednjim ekstramitetima konja palpiramo aa. digitalis palmaris lateralis et medialis - medijalna i lateralna palmarne prstne arterije, a na stranjim ekstremitetima a. metetarsea dorsalis lateralis (III) trea dorzalna metatarzalna arterija. Kod pulzirajueg hemetoma je sauvan odvod i dovod krvi. Kod aneurizma* je mogua pulzacija. Pulzaciju crijevnih i mezenterijalnih krvnih ila ispitujemo uvijek kod laparotomije.
Fluctuation (lat. fluctuatre talasati se, kolebati), titranje tekuine, valovito kretanje, kao fluid u tjelesnoj upljini nakon succussion, 2. variranje odreene vrijednosti ili mase. Usporedi s undulation Succussion (lat. succussio tresenje, zemljotres) procedura tijekom koje se tijelo trese i specifian zvuk ukazuje na prisustvo fluida i plina u tjelesnoj upljini. Undulation (lat. undulatio), valovito gibanje bilo kojeg medija; vibracija. Jugular u. Oznaava venozni puls. Respiratorna undulacija oznaava varijacije krvnog tlaka uslijed disanja. Aneurysm (gr. aneurysma irenje), vrea nastala dilatacijom arterije, vene ili srca; ispunjena je fluidom ili ugruanom krvlju, obino tvori pulsirajui tumor. Flegmona (po Klaiu, gr. phlegmone gnojna upala), difuzna gnojna upala potkonog i meu-miinog tkiva; javljaju se multipli depovi gnoja. Usporedi s phlegmon
Perkusija Perkusija moe biti posredna i neposredna. Perkutiramo (kucamo) prstom, perkusionim ekiem, kopitnim klijetima. Perkusija predstavlja oblik indirektne palpacije. Prilikom npr. upljeg ili odvojenog zida kopita ( odvajanje roine od korijuma) imamo promijenjen perkusioni um. Kod empijema simusa imamo priguen zvuk. Askultacija Auskultacija moe biti direktna i indirektna. Oslukujemo umove iz dinih organa i organa trbunih upljina; kod trauma, pneumotoraksa, hemotoraksa, nakon laparotomije (praenje peristalitike). U kirurgiji se koristi i za ispitivanje hromosti sluanje udaraca kopita u tvrdu podlogu, te procjenjivanje greaka u hodu struganje i kresanje kopita o tlo. Sondiranje Sondiranje se koristi za utvrivanje dubine, smjera, stjenke i dna fistule, bilo koje druge rane ili nastale upljine. Najee se vri prstom (direktno) ili sondom (indirektno). Sonde su mahom metalna; ravna, polumjeseasta, S sonda, a mogu biti i plastine i gumene. Sondiranjem se moe doi do sekreta, stranog tijela. Vano je pridravati se principa antisepse i asepse. Kontraindikacije za sondiranje su: svjea rana; zbog izazivanje krvarenja, dubljeg unoenje infekta. A ukoliko ih moramo sondirati, onda to valja provesti po svim principima asepse i antisepse perforativne rane zglobova, grudne i trbune upljine, prostrijelne rane potrebno je izbjegavati viekratno sondiranje. Kateterizacija je vrsta sondiranja. Sondiranje eluca. Menzuriranje oznaava mjerenje (lat. mensuara mjerenje). Provjera mirisa. Prilikom otvaranja buraga miriemo buragov sadraj. Miris nekrotinog, procesa, gljivine infekcije Punkcija, vidi pod specijalne metode.
Specijalne metode Laboratorijske pretrage Radioloke pretrage Rendgen, ultrazvuk
Dijagnostike operacije: 1. Punkcija* se treba provoditi po principima antisepse i asepse. Punktira se najnie mogue mjesto. Prije punkcije mjesto treba obrijati, dezinficirati. esto je to i terapeutska metoda. Na taj se nain lijee i hematomi punkcija, isputanje hematoma van. 2. Dijagnostike anestezije 3. Incizija* rez ostavljamo otvorenim da sekundarno zarasta (per secundam) jer inciziju najee radimo kao bi evakuirali sadraj kod apscesa ili kod velikih, opsenih hematoma. Incizija se radi na najniem moguem mjestu. 4. Trepanacija sinusa 5. Ekstripacija limfnih vorova, 6. Traheotomija 7. Laparotomija 8. Putanje krvi
Puncture (lat. punctura), buenje ili penetracija s iljatim instrumentom. Incision (lat. incidere rezom otvoriti) rez ili rana nastala otrim instrumentom.
10
ASEPSA I ANTISEPSA
Postulati kirurgije su: 1. Zaustavljanje krvarenja, 2. Asepsa 3. Antisepsa 4. Anestezija Antisepsa Antisepsa (gr. anti - protiv + sepsis truljenje) oznaava prevenciju sepse antiseptikim sredstvima. Odnosno, antisepsa je postupak suzbijanja i unitavanja patogenih bakterija u rani ili predmetima koji dolaze u dodir s ranom. Za njeno postizanje se koristimo kemijskim sredstvima. Materijal pripremljen anti- odnosno a- septiki je dezinficiran. Asepsa se postie fizikalnim metodama. U smislu antisepse se provodi isijecanje kontaminirane rane, suenje rane. Primjenjuju se hipertonine otopine. Sva kemijska sredstva djeluju djelomino nepovoljno tako to pojaavaju sekreciju, pa poveavaju prijemljivost okolnog tkiva za infekcije. Antiseptici mogu ubrzati pojavu demarkacione upale; demarkaciju rane granulacijom. Antiseptici djeluju na principu osmoze, promjene pH, taloenja bjelanevina, dehidracije, apsorpcije. Dorland's kae: 'Antiseptic inhibira rast i razvoj mikroorganizama, bez da ih nuno ubije. Aseptic je bez infekcije sterilan' Za dezinfekciju kirurkog materijala danas koristimo asepsu, a rane tretiramo antisepticima, posebno ukoliko nemamo mogunost koritenja antibiotika. Npr. prilikom nesigurnog ishoda terapije i mogueg komercijalnog iskoritenja ivotinje (karenca na lijek). 1. 2. Tinktura joda: 5-10% otopina joda u alkoholu slui za dezinfekciju okoline rane i operacionog polja. Alkohol 70% otopina slui za pripremu operacionog polja. Ukoliko se doda eozin eozinski pirit. Premazivanjem eozinskim piritom (eozin-alkoholom) zaostaje crvena boja. Na taj nain s sigurnou oznaavamo mjesto koje je dezinficirano. Vodikov peroksid (H2O2) 2% otopina djeluje oksidativno i mehaniki. Naime osloboeni kisik (O2) oksidira, a pjenjenje koje nastaje prilikom oslobaanja kisika djeluje mehaniki. Koristi se kod starih rana, kod sumnje na tetanus, ispiranja apscesa. Kalijev permanganat (KMnO4) 0.2-1% otopina se koristi za ispiranje nekrotinih rana i kod anaerobnih infekcija. Borna kiselina* (H3BO3), Acisi borici 3% otopina se koristi prvenstveno u oftalmologiji. Akridinske boje rivanol 0.1% otopina. Invertni sapuni kvartarni amonijevi spojevi (NH4+)se koriste prvenstveno za dezinfekciju ruku operatera stvarajui zatitni film na ruci, a bakterije u porama se fiksiraju. Kontraindicirani su kod ispiranja tjelesnih upljna, jer nakon resorpcije djeluju kao kurare otrov. Sapuni alkalijske soli viih masnih kiselina u dodiru s vodom hidroliziraju, smanjuju povrinsku napetost i istiskuju bakterije iz pora pjenjenjem.
Borna kiselina. Svjetska zdravstvena organizacija(WHO) je preporuila zabranu koritenja borne kiseline (acidi borici). Tu odluku WHO bazira naosobinama borne kiseline; potrebno ju je izraivati neposredno prije upotrebe; brzo se kvari, ve odavno je poznato da je borna kiselina vrlo slab bakteriostatik i fungicid, glavni efekt je hlaenje to se jednako moe postii prokuhanom ili simptomi otrovanja su uto-zeleni ili plavo-zeleni proljev i povraanje, te smrt za 5-7 ohlaenom vodom, nije selektivno toksina dana. Akridinske boje, vidi acridine Acridine - dibenzopyridin koriten u proizvodnji boja i lijekova; njegovi derivati su mahom fluorescentno-ute boje (acridine dayes, akridinske boje) i antiseptika sredstva koja se rabe u medicini.; acryflavine hydrochlorie, acryflavine bese i proflavine. Acriflavine mjeavina koja se kao solucija koristi za povrinsku antisepsu koe i mukoznih menbrana.
3.
4. 5. 6. 7.
8.
11
Asepsa Asepsa (a negacija + sepsis truljenje) oznaava slobodu od infekcije, prevenciju kontakta s mikroorganizmima, sterilnost. Odnosno, asepsa predstavlja zatitu od infekcije, zaraze. Sastoji se u unitavanju svih mikroorganizama razliitim metodama; primarno toplinom. To je prvenstveno profilaktika metoda. Materijal pripremljen asepsom je sterilan. Sterilizacija 1. kipuom vodom traje minimalno 30 minuta, a instrumenti se prije moraju oistiti mehaniki. Sterilizacija ovom metodom nije potpuna. Baktericidno djelovanje pojaava dodatak 0.2% natrijeva hidrogen karbonata(NaHCO3) ili 0.1% natrijeva hidroksida (NaOH). Voda mora biti destilirana kako ne bi dolo do taloenja kamenca. plinom etilen oksida je prikladna za sve instrumente koji ne podnose visoke temperature. Provodi se pri tlaku od 5.5 atmosfera. Zahtijeva 0.5-1 sat. Etilen oksid je u dodiru s zrakom eksplozivan, pa ga u smjesi s ugljinim dioksidom ima 10% naprema 90% ugljinog dioksida. plamenom instrument prelijemo alkoholom i zapalimo. Time se postie temperatura od 500C. Sterilizacija plamenom zatupljuje otre instrumente. vruim zrakom temperatura od 180-200C kroz 30 min uz ventilator. Ukoliko sterilizator nema ventilator vrijeme sterilizacije je potrebno produiti na 120 minuta. Nije prikladno za plastine price, gumu; tupi otrice. autoklavom (zasienom vodenom parom pod pritiskom) temperature pare od 120C, tlak 2 atmosvere, a vrijeme sterilizacije je 20-30 minuta. Ukoliko temperaturu povisimo na 134C uz tlak od 3 atmosfere, vrijeme sterilizacije je skraeno na 10 minuta. Nakon izlaska vodene pare, grijai ostaju ukljueni kako bi se predmeti osuili.
2.
3. 4.
5.
12
Priprema ruku
Fibringerova priprema 1. 2. 3. 4. 5. 6. Pranje vodom, sapunom i etkom 10 minuta. Najprije se trljaju nokti, zatim dlan, podlanica, prsti sa strane i nakon toga nadlanica. Ruke se isperu tekuom vodomi sue sterilnim tamponom. Trljamo ruke 70% alkoholom kroz 3 minute. RUKE DRIMO PREMA GORE. Ispiremo vodom. Pranje u 5% antiseptiku. suenje sterilnim tamponom. Rukavice.
Suvremena metoda: 1. Pranje u tekuoj vodi s klasinim sapunom kroz 10 minuta. 2. Isprati antiseptikom i obrisati.
Priprema materijala 1. 2. 3. Metalni predmeti podnose sve metode dezinfekcije izuzev korodirajua kemijska sredstva Tekstil autoklav Materijal za ivanje Neresorptivne konce (laneni, svileni, ribarska paga) prvotno je potrebno staviti u eter kroz 12 sati, zatim kuhati u kipuoj vodi. Potom staviti u alkohol kroz 12 sati. Catgut resorptivni konac dobiven od crijeva ivotinje je ve sterilan ili se stavlja u 1% otopinu joda. Rukavice mogue autoklaviranje (nataknemo, stavimo u gazu).
4.
13
Priprema operacionog polja 1. 2. 3. 4. 5. upanje perja ili brijanje, brisanje Kou odmastimo eterom ili jod-benzinom, Mehaniko ienje/brisanje tamponom Dezinfekcija alkoholom (70% eozin-pirit), pokretima od centra prema periferiji, Mazanje antiseptikom
Priprema sluznica. Ispiranje i kvaenje rivanolom (0.9%) ili bornom kiselinom (3%). Usnu upljinu ispiremo kalijevim permangantom (0.5%).
Benzene bezbojan, aromatian, zapaljivi tekui ugljikovodik (C6H6). Nusprodukt je destilacije ugljena. tetan je prilikom apsorpcije preko koe, ingestije ili inhalacija. Izaziva iritaciju mukoznih membrana, ivane poremeaje, i smrt uslijed uguenja. Kronino izlaganje uzrokuje aplaziju kotane modine i leukemiju. Kancerogen je. Eter 1. organski spoj u kojem su 2 ugljikova atoma spojena na 1 atom kisika R-O-R', gdje su R i R' ugljikovodine grupe. 2. Dyethil ether anestetini eter.
Priprema za operaciju kopita ili papka: 1. Dan ranije je potrebno obrezati kopito(papak) i maksimalno mehaniki oistiti pogotovo prednji dio kopita/papka 2. Kopito/papak se 24 sata dri u antiseptikom ovoju 3. Dalje je kao i kod pripreme normalnog operacionog polja.
14
ANESTEZIJA
Anestezija (eng. anaesthesia, gr. an- negacija + aisthesis- osjet), 1. odsustvo osjeta za bol zbog upotrebe lijekova ili drugih medicinskih intervencija. 2. gubitak osjeta uslijed ozljede ivca ili receptora. Analgezija (eng. analgesia, gr. an- negacija + algesis bol + ia), odsustvo osjeta za bol bez gubitka svijesti. Neuroleptic (neuro + lepsis napadaj) je antipsihotik koji dovodi do apatije, smanjene inicijativnosti i emotivnosti. Narcosis (gr. narkosis omamljenost) je nespecifina i reverzibilna depresija rada CNS-a obiljeena stuporom i neosjetljivou, a uzrokovana opioid-nim drogama (djeluju poput opijuma).
Anestetici izazivaju reverzibilnu depresiju CNS-a ili perifernih ivaca. Opa anestezija Opa anestezija je oznaena descednetnom depresijom CNS-a. Pri tome to deprimiranje nije pravilno; najprije je zahvaena kora velikog mozga, pa se preskau medularni centri i zahvaaju gangliji, mali mozak (cerebellum) i na kraju preskoeni medularni centri. Dakle Kora velikog mozga Gangliji Cerebellum Medularni centri Opa anestezija predstavlja stanje bezopasne reverzibilne neosjetljivosti. Karakteriziraju je: miina relaksacija, san, analgezija i gubitak refleksa. Stanje ope anestezije se postie kemijskim tvarima, odnosno unoenjem anestetika u tijelo i fizikalnim metodama (pothlaivanje, elektro-anestezija). Opa anestezija prema nainu unoenja anestetika moe biti: 1. Ekstrapulmonarna unos anestetika parenteralno; subkutano, intramuskularno, intravenozno, intraperiotonealno itd. Prema kombinaciji anestetika/medikamenata koji se upotrebljavaju moe biti: a. Potencirana primjenom veeg broja medikamenata potencira se djelovanje svakog; opi anestetik + narkotik + trankvilajzer + sedativ b. Nuroleptika upotrebom analgetika i neuroleptika; neuroleptik izaziva san i relaksaciju, a analgetik smanjuje bol. c. Balansirana primjena anestetika, narkotika, miorelaksansa i traheotubusa kojim se aplicira kisik. Bitno je da je tijekom balansirane ekstrapulmonarne anestezije pacijent intubiran i na taj nain se kontroliranim disanjem mogu sprijeiti eventualne komplikacije. 2. Pulmonalna odnosno inhalaciona anestezija moe biti: a. Intubaciona endotrahealna i b. Maskom aplicirana Faze (pulmonalne) anestezije su: premedikacija, indukcija (uvoenje), voenje i buenje. Teorije o nastanku anestezije Brojne teorije na razliite naine objanjavaju djelovanje anestetika. Tako postoje objanjenja da anestetici djeluju kao: 1. Koloidi; anestetici mijenjaju membranu stanice pomou reverzibilnog zgruavanja koloida. 2. Lipoidi; mogu ulaz u stanice; anestetici se tope u mastima, pa se veu za stanice CNS-a, mijenjaju polaritet njihove membrane i polariziraju stanicu. 3. Povrinska napetost (1909., 1968.); mijenjaju povrinsku napetost, pa se mijenjaju strukturalni odnosi u stanici koji podravaju oksidativnu fosforilaciju (mijenjanje strukturnih odnosa enzima). 4. Apsorpcija; veu se na membranu stanice i istiskuju enzime, te na taj fizikalni nain nastaje anestezija. 5. Inhibicija oksidacije; smanjuje energiju sablji rad ivane stanice 6. Sinaptika transmisija; dolazi do prekida prijenosa impulsa na sinapsama, 7. Elektrina struje; anestetici se veu na stanice CNS-a mijenjanje elektrinog naboja smanjuju potencijal mozga.
15
Stadiji ope anestezije Kod ope anestezije, na osnovi neuromuskularnih znakova pacijenta razlikujemo 4 stadija. Znakovi pojedinog stadija dosta ovise o premedikaciji i vrsti anestetika koji se primjenjuje. Najvanje su nam promjene disanja, miinog tonusa i refleksa. Stadiji ope anestezije, razvrstani na osnovi neuromuskularnih simptoma pri anesteziji eterom su: 1. 2. 3. STADIJ ANALGEZIJE stadij voljnih pokreta koji traje sve do gubitka svijesti STADIJ DELIRIJA* stadij nevoljnih pokreta nastupa uslijed depresije kore velikog mozga i traje sve do pojeve autonomnog disanja STADIJ KIRURKE ANESTEZIJE je nesvjesno stanje koje obiljeava progresivna depresija CNS-a. Javlja se lagano(agonalno) disanje. Kirurka anestezija se dijelni na tri stupnja: a. b. c. 4. Povrna prestaju pokreti one jabuice, Intermedijarna prestanak rada interkostalnih miia, Duboka poetak dijafragmatskog disanja.
STADIJ RESPIRATORNE PARALIZE je neeljeni stadij koji obiljeava izostanak disanja. To e izazvati cirkulatorni kolaps (ok) i smrt ukoliko brzo ne reagiramo. Reagirati moemo antidotom (protuotrovom) i/ili intubacijom i unoenjem kisika.
Delirium (lat. lud, bezuman) bunilo, poremeaj svijesti; delirium tremens je alkoholno ludilo Agonal koji se javlja neposredno prije smrti.
Tijekom anestezija potrebno je odrati pravilnu respiraciju, rad srca i odgovarajui krvni tlak. Stoga treba obratiti panju na respiratorni i kardiovaskularni sustav. Dini sustav u stadijima ope anestezije: 1. Stadij analgezije poveava se respiratorni minutni volumen 2. Stadij delirija nepravilno, jedva zamjetljivo disanje, 3. Stadij kirurke anestezije disanje postaje pravilno, a dubina mu ovisi o kirurkom zahvatu. Naime, kirurki zahvat drai, a ti podraaji utjeu/stimuliraju na disanje. Kako ovaj stadij napreduje interkostalno disanje slabi a ostaje samo abdominalno (dijafragmatsko) disanje. Kardiovaskularni sustav Za razliku od disanja i pulsa, krvni tlak je znatno tee pratiti. Primjenjuje se samo metoda direktnog praenja. Valja pratiti i kvalitete pulsa. Prilikom anesteziranja i operacije je vano pratiti operaciono polje i stupanj krvarenja. Ukoliko nema nikakvog krvarenja, znai da je krvni tlak jako pao. To je najbolje provjeriti pritiskom na sluznicu jezika; normalno se boja vraa u roku od 3 sekunde. Ukoliko se boja ne vrati za 3 sekunde, valja reagirati. Kardiovaskularni sustav u stadijima ope anestezije: 1. Stadij analgezije i stadij delirija prati ubrzavanje pulsa (tahikardija), a, izuzev u pasa, mogua je pojava aritmije. 2. Stadij kirurke anestezije prati pravilan, neznatno ubrzan puls. Kirurka stimulacija (podraaj koji izaziva operacija) moe uzrokovati tahikardiju. Tijekom stadija kirurke anestezije puls se lagano usporava. Ukoliko u treoj treini kirurke anestezije doe do aritmije i ubrzavanja pulsa znai da je anestetik predoziran.
16
Gubitak refleksa Oi. Kod konja i goveda u stadiju analgezije bulbus miruje, a u treoj treini se moe javiti nistagmus* (treperenje one jabuice). Endophtalmus i prevlaenje treeg onog kapka. Kod pasa, maaka i svinja karakteristino je da u treem stadiju oi upadnu u onu duplju i trei oni kapak se prevue. Midryasis. Zjenice anesteziranog pacijenta se mijenjaju ovisno o koliini svjetla. Kod psa, make i svinje se zjenica, esto ne vidi jer ju prekriva trei oni kapak. U vrlo dubokoj anesteziji (trea treina kirurke anestezije) pojava midrijaze* ukazuje na predoziranje anestetika.
*Nistagmus nevoljko, brzo, ritmino kretanje one jabuice; horizontalno, vertikalno, rotaciono i mjeovito. **Mydriasis dilatacija pupile
Papilarni refleks je ouvan do srednje duboke kirurke anestezije (~ trea etvrtina). Lakrimacija. Do duboke kirurke anestezije (trea treina) zadrano je luenje suza. Prestanak luenja se uoava po prestanku podmazivanja ronice (suenje). Stoga je vano mau zatititi oko (lubrifikacija) kako isuivanje ne bi otetilo ronicu. Palpebralni refleks kapak oka se zatvara ukoliko mu se pribliimo prstom nestaje u srednje dubokoj anesteziji (drugoj treini). Kornealni refleks zatvaranje kapaka nakon iritacije ronice (cornea se podrai npr. guvom vete) nestaje u dubokoj anesteziji ( trea treina). Kod konja mogu biti ouvani i kornealni i palpebralni refleksi tijekom itave kirurke anestezije.. Kaalj i laringospazam se gube u povrinskoj kirurkoj anesteziji osim kod make. Salivacija i povraanje nestaju kod ulaska u povrinski stadij kirurke anestezije. Uz to, slinjenje/povraanje se javlja i prilikom povratka iz anestezije (buenja), pa je dobro uz kirurki stol imati aspirator. Muskulatura je relaksirana ve u povrinskoj kirurkoj anesteziji. Analni refleks kontrakcija m. sphincter ani uzrokovana draenjem koe anusa - je vaan jedino kod konja. Gubi se nakon povrinske kirurke anestezije. Digitalni (interdigitalni ili pedalni) refleks nagli podraaj nokta kaiprsta, srednjaka i prstenjaka e izazvati fleksiju terminalne falange podraenog prsta, te drugih i treih falangi 'ostalih' prstiju zamire na prelazu iz srednje u duboku kirurku anesteziju. Pasivno otvaranje usta je siguran znak ulaska svinje i psa u duboku anesteziju.
17
Tablica promjena prilikom anestezije

Stadij
STADIJ ANALGEZIJE stadij voljnih pokreta koji traje sve do gubitka svijesti STADIJ DELIRIJA stadij nevoljnih pokreta nastupa uslijed depresije kore velikog mozga i traje sve do pojeve autonomnog disanja
Dini sustav
Poveava se respiratorni minutni volumen
Kardiovask ularni sustav

Stadij analgezije i stadij delirija prati ubrzavanje pulsa (tahikardija), a, izuzev u pasa, mogua je pojava aritmije.
Gubitak refleksa
Miii
Usporeni refleksi
Nepravilna, jedva zamjetljiva respiracija
Miii ekstremiteta su relaksirani ve u povrnom stadiju.
Salivacija i povraanje nestaju kod ulaska u povrinski stadij kirurke anestezije.
STADIJ KIRURKE ANESTEZIJE je nesvjesno stanje koje obiljeava progresivna depresija CNS-a. Javlja se agonalno disanje. Kirurka anestezija moe biti: o Povrna prestaju pokreti one jabuice, o Intermedijarn a prestanak rada interkostalnih miia, o Duboka poetak dijafragmatsko g disanja.
Disanje postaje pravilno, a dubina mu ovisi o kirurkom zahvatu. Naime, kirurki zahvat drai, a ti podraaji utjeu na disanje
Stadij kirurke anestezije prati pravilan, neznatno ubrzan puls. Kirurka stimulacija (podraaj koji izaziva operacija) moe uzrokovati tahikardiju. Tijekom stadija kirurke anestezije puls se lagano usporava. Ukoliko u 3. treini kirurke anestezije doe do aritmije i ubrzavanja pulsa znai da je anestetik predoziran.
Kaalj i laringospazam se gube u povrinskoj kirurkoj anesteziji osim kod make. Muskulatura je relaksirana ve u povrinskoj kirurkoj anesteziji. Papilarni refleks je ouvan do srednje duboke kirurke anestezije Palpebralni refleks kapak oka se zatvara ukoliko mu se pribliimo prstom nestaje u srednje dubokoj anesteziji (drugoj treini). Analni refleks kontrakcija m. sphincter ani uzrokovana draenjem koe anusa - je vaan jedino kod konja. Gubi se nakon povrinske kirurke anestezije. Digitalni (interdigitalni ili pedalni) refleks nagli podraaj nokta kaiprsta, srednjaka i prstenjaka e izazvati fleksiju terminalne falange podraenog prsta, te drugih i treih falangi 'ostalih' prstiju zamire na prelazu iz srednje u duboku kirurku anesteziju. Lakrimacija. Do duboke kirurke anestezije (trea treina) zadrano je luenje suza. Prestanak luenja se uoava po prestanku podmazivanja ronice (suenje). Stoga je vano mau zatititi oko (lubrifikacija) kako isuivanje ne bi otetilo ronicu. Pasivno otvaranje usta je siguran znak ulaska svinje i psa u duboku anesteziju. Kornealni refleks zatvaranje kapaka nakon iritacije ronice (cornea se podrai npr. guvom vete) nestaje u dubokoj anesteziji ( trea treina). Kod konja mogu biti ouvani i kornealni i palpebralni refleksi tijekom itave kirurke anestezije. Kod konja i goveda u stadiju analgezije bulbus miruje, a u treoj treini se moe javiti nistagmus* (treperenje one jabuice) Prevlaenje treeg onog kapka. Kod pasa, maaka i svinja karakteristino je da u treem stadiju oi upadnu u onu duplju i trei oni kapak se prevue. Zjenice anesteziranog pacijenta se mijenjaju ovisno o koliini svjetla. Kod psa, make i svinje se zjenica, esto ne vidi jer ju prekriva trei oni kapak. U vrlo dubokoj anesteziji (trea treina kirurke anestezije) pojava midrijaze* ukazuje na predoziranje anestetika.
Pasivno otvaranje usta je siguran znak ulaska svinje i psa u duboku anesteziju. Kod pasa, maaka i svinja karakteristino je da u treem stadiju oi upadnu u onu duplju i trei oni kapak se prevue.
STADIJ RESPIRATORNE PARALIZE je neeljeni stadij koji obiljeava izostanak disanja
Izostanak disanja. To e izazvati cirkulatorni kolaps i smrt ukoliko brzo ne reagiramo. Reagirati moemo antidotom (protuotrovom) i/ili intubacijom i unoenjem kisika.
BUENJE: Slinjenje povraanje se javlja i prilikom povratka iz anestezije (buenja), pa je dobro uz kirurki stol imati aspirator. U vrlo dubokoj anesteziji (trea treina) pojava midrijaze* ukazuje na predoziranje anestetika.
18
Ekstrapulmonalna anestezija
Barbiturati su sedativno hipnotine tvari dobivene iz barbiturne ili tiobarbiturne kiseline. Klasificirani su kao barbiturati koji imaju: Ultrakratko djelovanje indukcija anestezije Kratko djelovanje krai operativni zahvati Prolongirano djelovanje hipnotiko stanje, nema analgezije. Djelovanje ovisi o vrsti barbiturata i o koncentraciji. Thiopental (thiopental sodium) spada u barbiturate s ultra-kratkim djelovanjem, a koristi se kao intravenozni anestetik. To je uti, kristalini praak, topiv u vodi i nestabilan na atmosferskom zraku (degradibilan). Upotrebljava se otopljen u koncentracijama od 1-10%. Pripremljen se moe uvati do 7 dana pri temperaturi 45C. Thiopental je jaki depresor respiratornog centra. Za male i mlade ivotinje upotrebljava se maksimalno u 5% otopini, a kod pasa svih dobi maksimalno do 2.5%. Doza za kratkotrajnu anesteziju je 16-20 mg/kg, a za anesteziju u trajanju od 1520 minuta doza je 2030 mg/kg. To je primarno sredstvo za indukcionu anesteziju. Pri tome se prva polovina doze aplicira brzo, a druga polovina, polagano, do eljenog efekta. Prilikom napredovanja anestezije, u psa upadnu one jabuice i prevlai se trei oni kapak, a u svinja se javlja mljackanje. Anestezija traje oko 15 minuta. Potpuni izlazak iz anestezije, dakle vrijeme od anestezije pa sve do stanja kada ivotinja ustane i svjesno reagira na sve podraaje, traje 1-1.5 sat. KONTRAINDIKACIJE: Thiopental je kontraindiciran za novoroenad. Komercijalna imena za Thiopental su 'Nesdonal' i 'Tiopenton'. Pentobarbital (pentobarbital sodium) je ultrakratko do kratko djelujui barbiturat sa sedativnim i hipnotikim djelovanjem. Moe se upotrijebiti kod svih vrsta ivotinja, a posebno kod svinja, pasa i maaka. Ima izrazito jak depresorni uinak na respiratorni centar, a terapijska irina mu je uska - razlika izmeu ED i LD je neznatna. Aplikacija ide intravenozno i mora biti izrazito spora. Iz tih razloga se rjee upotrebljava. Kod svinja se prva treina doze moe dati brzo. Anestezija traje 30 minuta. Vraanje iz anestezije traje 5 sati. Kod svinja i do 24 sata. Pentobarbital je idealno sredstvo za eutanaziju. Komercijalno ime za pentobarbital je 'Vetanarcol'. Ketamin klorid (eng. ketamine hydrochloride) je brzo djelujui opi anestetik, koji se javlja kao bijeli, kristalni prah. Aplicira se intramuskularno ili intravenozno. Kako bi se smanjila sekrecija, nuna je prethodna premedikacija atropinom*. Ketamin klorid je disocijativni anestetik ije djelovanje rezultira dubokom somatskom analgezijom i katalepsijom**. Mogua je i pojava ataksija, uz pojaanu motornu aktivnost. Zbog katalepsije ivotinja se mora fiksirati. Tonus miia onemoguava kvalitetnu osteoreparaciju.
*Atropin alkaloid s anticholinergicnim i antispasmodicnim uinkom oputanje tremora glatkih miia. Blokira vagus i stoga dovodi do tahikardije. Koristi se kao antidot toksinima s anticholinesteraznim uinkom. **Katalepsija (eng. catelepsy) stanje u kojem jedinka zadrava bilo koji poloaj tijela u koji je postavimo.
Komercijalna imena za ketamine hydrochloride su 'Ketalar', 'Ketanest' i 'Vetanest'. Metadon* (komercijalno ime 'Heptadon') je snaan analgetik. Zbog niske cijene se prilino esto upotrebljava. Uz izraeno analgetiko djelovanje, ima i dosta jako hipnotiko, sedativno i spazmolitiko djelovanje. Rijetko se upotrebljava samostalno, ve u kombinaciji s drugim anesteticima. Komercijalna imena za Metadon su Heptadon i Polamivet. Heptadon je u koncentraciji 10 g/ dm3, a Polamivet 0.1g/dm3. Proizvod ga i Pliva.
Metadone hydrochloride sintetski narkotik s djelovanjem poput morfina i heroina; gotovo jednako izaziva ovisnost. Koristi se kao analgetik i, u humanoj medicini, kao narkotik za supresiju apstinencijskih simptoma u tretmanu ovisnika o heroinu. Aplicira se per os, intramuskularno i subkutano.
Ksilazin (xylazin, komercijalno ime 'Rompun') ovisno o dozi djeluje kao sedativ, miorelaksans, analgetik, anestetik, i to: na goveda, svinja, konje, pse i make. Kloralhidrat (chloral hydrate) se danas rjee upotrebljava. Koristi se kod konja prilikom kastracije. Deprimira mali mozak uz smanjenje refleksne podraljovosti (sedativno - hipotiki uinak). Primarno je hipnotik, pa se kombinira s nekim drugim medikamentima; analgeticima, lokalnim anesteticima. Aplicira se strogo intravenozno; dakle kod konja u venu jugularis, a kod svinja u unu venu. Ukoliko prodre paravenski, cijelo podruje se treba infiltrirati lokalnim anestetikom jer chloral hydrate izaziva jaku nekrozu. Stoga je kod 19
svinja bolje izbjegavati upotrebu kloralhidrata jer ukoliko promaimo unu venu otpasti e pola uke! Primjenjuje se kao 10% otopina prije obaranja konja i goveda, a kod svinja se koristi 10% otopina. Konju se aplicira 8-10g/100 kg tjelesne teine (80-100 ppm). Kombelen, je izraziti trankvilizator*. Daje se u kombinaciji s drugim sredstvima; Heptadon + kombelen + atropin ili ketalar + kombelen + atropin. Kombelen je derivat phenothiazine-a; veterinarskog antihelmintika.
*Tranquilizer (lat. tranyuillus miran, tih + ize sufiks za radnju + er) droga sa umirujuim djelovanje.
Acepromazin* (kombustres, sedalin) je trankvilizator koji se koristi za sve domae ivotinje. Na tritu je u obliku tableta, injekcija i paste. Primjenjuje se samostalno ili u kombinaciji. Prednost mu je to se brzo izluuje iz organizma. Acepromazin i kombelen djeluju slino, ali se kombelen ne preporua za sedaciju pastuha, jer dolazi do prolapsus penis.
Acepromazine maleate, trankvilizator koji se koristi u veterinarskoj medicini kako bi se imobilizirale velike ivotinje.
Domosedan za konje i dormitor za male ivotinje se daju kao sedativi i premedikatori. Poveane doze imaju ope anestetiko djelovanje. Kompetitivni su antagonisti alfa-2 adrenerginih* receptora. Imaju jako analgetiko djelovanje. Negativnom povratnom spregom djeluju na smanjeno luenje norandrenalina u CNS-u. Noradrenalin je neurotransmiter osjeta budnosti i osjeta boli.
*Adrenergic, aktiviran sa, specifian za ili koji lui adrenalin (epinephrine) i srodne tvari, poglavito simapatika ivana vlakna koja na sinapsama prilikom prolaska impulsa oslobaaju noradrenalin (norepinephrine).
Stresnil je blokator alfa-2 adrenerginih receptora. Izaziva prvenstveno trankvilizacijski uinak. Uz to je i neuroleptik. Daje se intravenski i intramuskularno. 10-15 minuta nakon aplikacije stresnila daje se hipnodl. Hipnodil ima jaki uinak u smislu miorelaksacije i hipnoze (nebarbituratni hipnotik). Ovi preparati su registrirani za svinje. Tri anestetika treba znati i doze i koncentraciju: 1. Tetrakain (05-1%) 2. Xylocain (komercijalno ima za lidokain; 2%) 3. Procain hydroclorid (2-4% - epiduralna, subruralna, infiltraciona a. i lokalna blokada ivaca)
Aplikacija anestetika u unu venu svinje
20
Opa anestezija ivotinja

Konj. Operacijski zahvat se izvodi uz sedaciju i lokalnu anesteziju; ivotinja stoji. Opa anestezija: Ksilazina (0.6ml/kg)+ Heptadona (0.6 ml/kg) Domosedan (0.2-0.4 ml /100 kg, im.) sedacija do 1 h Domosedan (0.4-0.8 ml/100 kg, im.) analgezija i sedacija 2 sata Kloralhidrata (10 g/100 kg u obliku 10% otopine; 100ml/100 kg = 1 ml/kg) miorelaksacija. Gotovo nikada se na daje cijela doza. Ksilazina (0.06 mg/kg)+ Kombelena (0.02 mg/kg, im.),
hipnoza i
Govedo se operira stojeki uz lokalnu anesteziju.: Kloralhidrat (5-6 g/50 kg, 10% otopina intravenozno) danas se gotovo i ne upotrebljava Ksilazin (0.05-0.2 mg/kg) djelovanje nastupa za 10 minuta i traje maksimalno 30 minuta; ivotinja moe lei. Ovce i koze se anesteziraju s Diazepanom; 15 mg/kg per os 2 mg/kg intramuskularno Svinja: Stresnil ( 2 mg/kg im)+ Hipnodil (3.3 mg/kg iv, 15 min nakon stresila) Ketamin klorid (20 mg/kg) Ketamin klorid (2-5 mg/kg) + Ksilazan (1mg/kg) Pas: Ketamin klorid ( 5.5 mg/kg) + Ksilazan (2 mg/kg) Heptadon + kombelen + atropin Tiopental Maka: Ketamin klorid (16-20 mg/kg) + premedikacija atropinom Ksilazin (1-3 mg/kg hipnoza) Ptice; ponekada je dovoljna samo adekvatna fiksacija. Ketamin klorid (15-25 mg/kg, im.) daje se u pektoralnu muskulaturu djelovanje nakon 10-ak minuta krila klonu.
21
Inhalaciona (intubaciona) anestezija

Premedikacija (McMachen) predoperativna medikacija. Morfij i atropin su se upotrebljavali prije anestezije kloroformom na poetku 20. stoljea. Premedikacija je dio anestezije u kojem se upotrebom jednog ili vie lijekova postie indukciona faza; sedacija smanjenje uznemirenja, inhibicija sekrecije slinskih lijezda i lijezda u dinom traktu, analgezija, smanjenje refleksne podraljovosti. U premedikaciji se koriste: Lijekovi s antikolinerginim djelovanjem; atropin, skopolamin Narkotici u smislu analgetika* (morfin i njegovi derivati) Barbiturati* Trankvilizatori* Neuroleptici Miorelaksansi
*u veim dozama mogu djelovati kao anestetici
Atropin blokira postganglijske kolinergine zavretke. Na glatkim miiima je antagonist acetilkolina. Prevenira nepoeljne reflekse bronhiola i miokarda koji mogu izazvati spazam. Djeluje antisialagogue-no*. Za razliku od morfina, stimulira dine centre, medulu i vie centre CNS-a. Paralizira sfinkter i dilataor( ?)
*Antisialagogue (gr. anti- protiv + sialon slina + goge) koji koi tvorbu sline. Anticholinergic koji onemoguava acetilcholinu na sinapse miia.
Skopolamin ima jae antisialagogue-no djelovanje. Djeluje umjereno sedirajue. Slablje djeluje na miokard i plua. Nakon aplikacije djelovanje poinje nakon 10 15 minuta, a traje 90 minuta. Doza 0.01mg/kg atropina. Barbiturati se vrlo rijetko koriste u premedikaciji. Ponekada se kod izrazito nemirnih ivotinja koriste barbiturati ultrakratkog djelovanja: Petidin hidroklorid Tiambutan hidroklorid Trankvilizatori se upotrebljavaju u premedikaciji kao stabilizatori vegetetivnog ivanog sustava. Daju se 5 minuta prije intubacije, no najee se daju zajedno s atropinom, 15 minuta prije intubacije. Fenotijazinski - autonomni supresori Rezerpin i njemu slini alkaloidi - autonomni supresori Derivati difenilmetana - autonomni supresori Dropendiol centralni relaksans Autonomni supresori su antagonisti acetilkolina, histamina i serotonina; slini su antikolinergicima i antihisatminticima. Indukcija je intravenozna aplikacija indukcionih sredstava koja izazovu opu anesteziju 3. stupnja. Nakon toga se radi intubacija, odnosno uvodi se traheotubus koji je prikljuen na aparat za anesteziju. ivotinja se stavlja u eljeno poloaj. Indukcijska sredstva koja se inae koriste za ekstrapulmonalnu anesteziju, a djelovanje zapoinje za 3-4 minute su: Pental i Etomidat. Etomidat djeluje imunosupresivno. Voenje. Buenje. Duljina izlaska iz anestezije ovisi o upotrebljenim sredstvima i vremenu potrebnom da se ona izlue. Pramedikacija Indukcija Inubacija Voenje Buenje
22
Inhalacioni anestetici Hlapljivi anestetici ne podlijeu metabolikom prijetvoru u organizmu, ve se izluuju ekspirijem, a djelomice znojem i slinom. Za inhalacionu anesteziju se koriste: Tekuine: Halotan (od 1956. Raveritas) Metoksifuran Furoksem Kloroform, kloretil, dietileter se vie ne upotrebljavaju. Plinovi: Duini oksidul ('rajski plin') Etilen i ciklopropan se vie ne upotrebljavaju Za velike ivotinje se najee upotrebljava halotan i duini oksidul. Za ukrasne ptice i laboratorijske ivotinje se koristi eter; 6-8 kapi na vati. Halotan je bezbojna tekuina sladunjava mirisa, specifine teine 1.87. Na svijetlosti se razlae. Ukoliko doe u dodir s vodom vrlo je korozivan za metale. Halotan je vrlo jak anestetik; ak 4 puta jai od dietil-etera, ali je slab analgetik. Isprva se dozira u koncentraciji 2-4%, a kasnije 0.5-0.8%. Kombinira se s duinim oksidulom i trankvilizatorima (postizanje analgezije). U veim dozama deprimira miokard i glatke miie krvnih ila. Halotan djeluje depresivno na respiratorni centar, posebno ukoliko se prvotno izvodila premedikacija. Od popreno prugaste muskulature halotan relaksira samo masetere. Halotan usporava motilitet jejunuma i kolona, a u pasa i motilitet eluca. Buenje nakon anestezije halotanom traje do 15 minuta. Duini oksidul (N2O) je slatkast, bezbojan plin. Iz plua se eliminira u roku od 2 minute nakon prestanka dovoda. Ima analgetsko djelovanje. Upotrebljava se u smjesi s kisikom; 50-70% duinog oksidula : 30-50% kisika. Omjer se regulira mjeraima protoka plina. Aparat za inhalacionu anesteziju Najvaniji dijelovi aparata za inhalacionu anesteziju su: Mjera protoka plinova Vaporizator za tekua anestetike bitan je za odgovarajui udio (%konc) u udahnutom zraku. Nakon mjeanja plinova, plinovi dou u ispariva gdje preuzmu odreenu koliinu anestetika. Trehotubus Maska Sistemi koji se rabe u sklopu aparata za anesteziju Sistem Balon za disanje Otvoreni Poluotvoreni Poluzatvoreni Zatvoreni + + + Rebreathing
(ponovno udisanje)
Apsorber + +
Djelomino +
23
Otvoreni sistem metoda kap po kap stavljanje gaze natopljene kloroformom na nos pacijenta dovodimo anestetik u blizinu dinog sustava, odnosno plua.
Poluotvoreni sistem. Izdahnuti zrak odlazi u atmosferu; nema apsorbera, ali postoji balon. Potreban je veliki protok svjeeg. zraka
Poluzatvoreni sistem epajui sistem to anel from. Iz izdahnutog zraka se resorbira CO2, balon postoji, kao i ostalo. Apsorber soda-line (smjesa 94%Ca(OH)2, 5%NaOH i 1% KOH). Obavezno je dodati silikate da se sprijei stvaranje praine koja nastaje uslijed velike koliine Ca(OH)2. Apsorber je izmeu balona i traheotubusa. Dakle: Balon Apsorber Traheotubus
Zatvoreni sistem sve to je izdahnuto ulazi unutra. Zove se i kruni sistem jer se smjesa oslobodi CO2 a obogati s O2.
24
25
Lokalna anestezija
Lokalna anestezija predstavlja neosjetljivost dijela tijela, odnosno reverzibilnu depresiju perifernih ivaca. Pri tome je pacijent pri punoj svijesti. Kao induktori lokalne anestezije se koristi: smrzavanje, aneurizacija, akupresija*, kemijska sredstva (ansetetci). Lokalna anestezija se najvie upotrebljava kod preivaa i to za gotovo sve zahvate. Kod drugih ivotinjskih vrsta se rabi mahom kod sitnijih zahvata.
Acupresure (lat. acus igla + pressura pritisak) kompresija ile koja krvari ubadanjem igle u okolno tkivo.
Lokalna anestezija moe biti: Povrinska Infiltraciona Vodiljna (blokada ivca) Spinalna Regionalna intravenska Prijenos impulsa omoguuje elektrini potencijal, odnosno depolarizacija membrane. Lokalni anestetici djeluju kao blokatori motorike i senzorike tako to stabiliziraju membranu, onemoguavaju rad Na-K pumpe. Povrinska anestezija se izvodi kapanjem anestetika na sluznicu. Koristi se pri pregledu oka i kirurkih zahvata na oima;Tetrakain, 1%, kapanjem, poderotine u usnoj upljini, kateterizacija mukih ivotinja (Lidokain*, Xyilocain*). Povrinske anestetike u gel preparatima koristima za anesteziju vanjskih spolnih organa; npr. sitna ivanja u rodnici.
Lidocaine anestetik, sedativ, analgetik, antikonvulzant i depresor rada srca. Koristi se za lokalnu anesteziju. Lidocaine hydrocloride (USP) je bijela kristalna sol lidokaina; primjenjuje se intravenozno prilikom aritmija srca, te kao anestetik; lokalni infiltracione injekcije, epidermalne i periferne nervne blokade. Xylocain komercijalni preparat lidocaina
Infiltraciona anestezija predstavlja infiltraciju podruja anestetikom. Moe biti: 1. Linearna anestetik apliciran u liniji 2. Cirkularna 3. Piramidalna 4. Trapezoidna 5. Romboidna Nakon pripreme operacijskog polja, iglu ubodemo, a anestetik lagano apliciramo prilikom izvlaenja igle. Pri tome trebamo im manje ledirati tkivo. Valja provjeriti da nismo u krvnoj ili. Manje rane treba obraditi Lidokainom. Najee se koristi 2% lidokain i 2-4% prokain*. esto se s anastetikom primjenjuje i adrenalin. Vazokonstrikcija koju adrenalin izazove, e produiti zadravanje anestetika i samim time produiti djelovanje anestezije. Anestezija nastupi za 2-5 minuta nakon aplikacije i traje 30-60 minuta ovisno o tome da li je adrenalin dodan. Ukoliko je adrenalin dodan, anestezija traje due.
Procaine derivat benzojeve kiseline s lokalnim anestetikin djelovanjem. Procaine hydrochloride monohidrokloridna sol prokaina; koristi se za infiltracionu, epiduralnu, subduralnu, anesteziju i perifernu blokadu ivaca.
Vodiljna anestezija (blokada ivca) se postie tako da se izvri injekcija anestetika uz ivac (perineuralno) ili u sam ivac (endoneuralno). Na taj nain smo izveli 'reverzibilni prekid provoda impulsa' izmeu CNS-a i regije koju taj ivac inervira. Vodiljnim anestezijama moemo anestezirati povrinu cijelog tijela. Vodiljna anestezija se provodi: Na glavi, Na ekstremitetima, i Paravertebralna anestezija prilikom laparotomije, carskog reza i slino. ivci glave bitni za anesteziju: o Nervus frontalis (frontal nerve) i njegova grana n. supraorbitalis inerviraju sinuse, kapke o N. infraorbitalis inervira kutnjake, pretkutnjake ( ispod oka izlazi na foramen infraorbitale ili canalis infraorbitalis). o N. mentalis (izlazi kroz foramen mentale); koa podbradka, donja usna i gingive. o N. mandibularis je jedna od 3 grane n. trigeminusa. Prolazi kroz foramen mandibulare (ovale). Inervira vane miie, kou lica, mukozne membrane usta i zube.
26
Kod preivaa su nam bitni i: o N. cornualis kod fraktura rogova, uklanjanja rogova o N. auriculopalpebralis izmeu lateralnog onog kuta i baze uke. Blokadom n. auriculopalpebralis postiemo motoriku disfunkciju (akineziju) krunog vjenog miia (m. orbicularis oculi). To nam je bitno prilikom pregleda i lijeenja oka goveda. Mjesto uboda ja na aboralnom kraju zigomatinig luk, sasvim uz bazu uke. Tu se moe palpirati udubina u kosti i ivac i udubini. Iglom se probode koa sve do kosti, a zatim se vrh igle potisne sve do gornjeg ruba zigomatinog luka. Potom se ubrizga10 ml 2-4%-tnog prokaina. Blokada ivca nastupi brzo, a uinak se manifestira mlohavou i nemogunou zatvaranja vjee. Za bolne zahvate na oku potrebna je i anestezija oka. Paravertebralna anestezija. Paravertebralna anestezija nam je jako vana kod goveda. Prilikom paravertebralne anestezije anesteziraju se spinalni ivci. Spinalni ivci (nervi spinalis) se, nakon izlaska iz lene modine, dijele na ramus ventralis i ramus dorsalis. Ramus dorsalis ima medijalnu i lateralnu granu. Lateralna grana ide uz kaudalni rub rebra, odnosno u djelu kraljenice bez rebara valja gaati procesus transversus za irinu dlana od medijalne ravnine uz kranijalni rub procesus transversus. Anestezira se zadnji torakalni (grudni) i prva 2-3 lumbalna (slabinska) ivca. Maksimalno 20-30 ml po mjestu aplikacije. Injekcija ide na dva mjesta: 1. Uski prostor izmeu zadnjeg rebra i lateralnog zavretka processus transversus-a prvog lumbalnog kraljeka i 2. Kao prst irok prostor koji se nalazi izmeu zavretka processus transversus-a prvog i drugog, te drugog i treeg lumbalnog kraljeka.
N.cornualis
Obadva navedena lijeba se mogu palpirati prstima lijeve ruke. Kroz dezinficiranu kou, desnom rukom se zabode okomito 6-8 cm duga igla, koju traba lagano potiskivati u dubinu. Ukoliko u dubini od 6-8 cm probije peritoneum, otpor e nestati, a u veini sluajeva e se uti usisavanje zraka. Tada se igla povlai malo natrag. Potom, uz stalno povlaenje igle unazad, ravnomjerno ubrizgamo anestetik. Pri tome se glavni depo anestetika mora ubrizgati subperitonealno (ramus ventralis) i subkutao (ramus lateralis rami dorsalis). Na isti nain se aplicira anestetik i u druge ljebove. Anestezija nastupi za oko 5 minuta. Anestezirano je podruje slabina sve do bijele linije (linea alba) i to u irini od ~15 cm. Anestezija traje oko 1 sat.
Anestezija spinalna anestezija izazvana injekcijom lokalnog anestetika u subaranchoidalni prostor oko lene modine.
Spinalna anestezija moe biti Epiduralna velike i male ivotinje, Subduralna male ivotinje Epiduralna anestezija. Izmeu prvog i drugog repnog kraljeka se provodi epiduralna anestezija. Time se anesteziraju rep, podruje perineuma, anusa, i vulve i vagine.
27
Epiduralna anestezija konja. Rabi se 6 cm duga, 2 mm debela igla. Podruje uboda, dakle podruje izmeu prvog i drugog repnog kraljeka, se nalazi za irinu dlana kranijalno od mjesta sa kojeg poinju dlake repa. Prvo valja zategnuti stranje ekstremitete pomou konopca. Potom desnom rukom uhvatimo rep, oko 20 cm od korijena i izvodim lagane vertikalne pokrete. Istovremeno, lijevom rukom palpiramo prostor izmeu 1. i 2. repnog kraljeka. Nakon brijanja i dezinfekcije igla se zabada u medijanoj liniji. Igla ide najprije okomito kroz kou, a zatim koso kranioventrano; pod kutom od 45 prema koi. Dok se igla zabada, podlaktica ruke kojom se radi, oslanja se na susjednu kou. Na dubini 2-5 cm (ovisno o gojnom stanju pacijenta) vrh igle dospijeva u kanal kraljenice. Prilikom prodiranja igle u epiduralni (ekstraduralni) prostor esto se uje usisavanje zraka ili se zapaa lagani trzaj zadnjeg dijela tijela. To su sigurni znaci da je igla prodrla u epiduralni prostor. Ukoliko se ne pojavi niti jedan od ta dva znaka, potrebno je iglu i dalje potiskivati u istom pravcu, sve dok igla ne udari u vrstu podlogu. Potom iglu povuemo natrag za 5 mm. Lijevom rukom pridravamo iglu, a desnom zataknemo brizgalicu i lagano apliciramo sterilni anestetik. Anestetik treba biti zagrijan na temperaturu tijela. Anestezija nastupa za 5-15 minuta i traje oko 1 sat. Doziranje10 ml 1-2% Novocaine (prokain).
Epiduralna anestezija goveda se provodi isto kao i kod konja, samo se upotrebljavaju vee doze; 30-40 ml. Prilikom upotrebe valja potivati upute proizvoaa. Ukoliko se eli postii visoka sakralna anestezija, injekcija se daje u prostor izmeu zadnjeg sakralnog i prvog repnog kraljeka. Proi tome se primjenjuju znatno vee doze anestetika; 80-150 ml.
Epiduralna anestezija psa. Injekcija se daje izmeu os sacrum i prvog repnog kraljeka. Alternative su prostori izmeu 1. i 2, te 2. i 3 repnog kraljeka. Subduralna anestezija. U subduralni prostor ulazimo kroz fossa lumbosacralis, najbolje izmeu zadnjeg lumbalnog (slabinskog) i prvog sakralnog (kratanog) kraljeka: to dovodi do pareze stranjeg dijela tijela abdomen, stranje noge. Anestezija traje 60-90 minuta. Regionalna intravenska anestezija se koristi primarno za ekstremitete. Esmarch-om* (Esmarch bandage) izazovemo prekid cirkulacije. Anestetik apliciramo u bilo koju venu distalno od kompresije Anestetik dospijeva u tkivo i uzrokuje anesteziju. Putanjem esmarch-a anestetik bez posljedica prelazi u opu cirkulaciju. Regionalna intravenska anestezija se koristi prilikom zahvata na papcima goveda. Anestezija traje do 60 minuta.
*Esmarch bandage gumeni ovoj koji se postavlja oko dijela tijela od distalnog prema proksimalnom dijelu kako bi se istjerala krv iz tog dijela tijela. Noge su uglavnom uzdignute kada se elastini ovoj stavlja.
Dura mater (lat. tvrda majka) medule spinalis je ovojnica koja obavija lenu modinu. Od periosta kraljeka je odvojena epiduralnim prostorom koji je ispunjen krvnih ilama, te fibroznim i alveolarnim tkivom.
28
Vodiljna anestezija na glavi konja

Infiltracija n. infraorbitale u canalis infraorbitale-u. Indikacija. Infiltrativnu anesteziju n. infraorbitale u canalis infraorbitale emo vriti prilikom trepanacije maksilarnog sinusa i nosne upljine, kao i drugih operacija na kotanom svodu nosa, na eljusti (maxilla) do blizu medijalnog onog ugla i na sjekutinoj kosti (os incisivum). Nadalje, pri operacijama na sjekutiima, kutnjacima i pripadajuim gingivama sve do drugog molara.
Zubalo konja ima na svakoj strani gorje i donje vilice: 3 sjekutia (dentes incisivi), 1 onjak (dens caninus), 3 predkutnjaka (dens praemolares) i 3 kutnjaka (dens molares).
Anatomska pozicija foramen infraorbitale. Prvo se potrai foramen infraorbitale koji je otvor u canalis infraorbitale. Foramen infraorbitale se nalazi na pravcu koji je paralelan s crista facialis (greben lica/obraza). Kako bi definirali na kojem dijelu tog pravca (p1) se nalazi foramen, potrebno je povui okomicu na pravac koji prolazi kroz crista facialis. Okomicu na pravac p2 povlaimo 1 cm oralno od oralnog kraja criste facialis. Gdje okomica presijeca prvi pravac (p1), tu je foramen infraorbitale.
Tehnika rada. Kako bi do foramen infraorbitale mogli doi, potrebno je prema nosu potisnuti m. levator labii superioris proprius. U veini sluajeva foramen se moe jasno palpirati kao savijeno kotano izboenje koje se popreno izdie prema nosu. Nakon brijanja i dezinfekcije koe igla se zabada do kosti 5 mm oralno od foremena. Koristi se to je mogue krae zailjena igla, duine 8 cm. Nakon to je zabodena, igla se maksimalno potisne u pravcu mekog nepca (palatum mole, velum palatinum) kako bi prola kroz foramen infraorbitale i ula u canalis infraorbitale. Da je igla u kotanom kanalu canalis infraorbitale, znat emo po tome to igla vrsto lei i ne moe se pomjeriti u stranu. Ruka, kojom se zabada igla, mora nalijegati na susjednu kou kako se, pri iznenadnim pokretima glave, ne bi slomila igla. Ukoliko kroz uvuenu iglu pone curiti krv, iglu je potrebno povui malo unazad ili je potisnuti malo naprijed dok krvarenje ne prestane. Ukoliko je igla u kanalu, a krv ne curi, moemo pristupiti aplikaciji anestetika. To inimo tako da lijevom rukom pridravamo iglu, a desnom rukom uz umjereni pritisak ubrizgamo anestetik. Infiltracija n. infraorbitale na foramen infraorbitale. Tehnika rada. Nakon to smo, na opisani nain, nali foramen infraorbitale, pristupamo infiltraciji. Prstima lijeve ruke fiksiramo kou preko ivca, te neposredno ispred samog foramena zabodemo iglu koso do same kosti i ubrizgamo anestetik. Prilikom ubrizgavanja stvori se povrna kvrica. Infiltracija n. alveolaris inferior Indikacija. Infiltracija n. alveolaris inferior radima prilikom operacija na vilici (mandibula, donja vilica) sve do vilinog zgloba, zatim na sjekutiima i kutnjacima vilice i njihovim gingivama.
N. alveolaris inferior izlazi iz n. mandibularis i grana se na n. dentalis inferiori, n. gingivalis inferiori, n. mylohyoid i n. mentalis.
Anatomska pozicija foramen mentale. Foramen mentale, na koji izlazi n. mentalis, nalazi se za prst nie od sredine margo interalveolaris (mauzubni rub). Margo interalveolaris, odnosno meuzubni rub je podruje izmeu onjaka (dens caninus) i prvog predkutnjaka (dens praemolares). Prst nie od sredine margo interalveolaris, a iznad foraman mentale, nalazi se tetiva m. depressor labii inferior koja je debela kao olovka. Tetivu. m. depressor labii inferior potrebno je potisnuti nazalno. Nakon toga moemo palpirati kotano izboenje koje je prema naprijed konkavno. To izboenje s lateralne strane omeuje foramen mentale. Ispred samog izboenja moemo palpirati n. mentalis, koji je debeo kao slamka.
29
Tehnika rada. Infiltracija n. mentalis. Nakon brijanja i dezinfekcije koe, igla se zabada oko 5 mm ispred foramena. Potrebno je iglu zabiti sve do kosti i aplicirati anestetik. Anestezija obuhvaa bradu i donju usnu. Infiltracija n. alveolaris inferior u canalis mandibularis. Foramen mentale, koji je otvor canalis mandibularis, pronaemo na opisani nain. Brijemo i dezinficiramo. Potom prstima lijeve ruke nateemo kou na ovom mjestu i zabadamo iglu. Ubod ide 1 cm ispred foramena. Koso kroz kou iglu potiskujemo u smjeru kanala, odnosno paralelno s rubom donje vilice. Igla je optimalno duga duga 6 cm. Igla se obino moe uvui 3-5 cm u kanal. Da je igla u kanalu znat emo po tome to e igla biti nepomina, a vrh igle neemo moi napipati ispod koe. Anestetik se polagano ubrizga, uz maksimalan kontakt operatera s vilicom. Anestetik treba prodrjeti to dublje u kanal. Ponekada, uslijed uskog lumena kanala, dio anestetika se vrati natrag, tako da se stvori supkutani depo anestetika s izboenjem koe nad foramenom. U tom sluaju anestezije je prilino nesigurna. Ukoliko je anestezija pravilno izvedena, prostire se sve do M1 (zadnjeg molara), no to nije uvijek sigurno. Infiltracija n. alveolaris inferior na foramen mandibulare Anatomska pozicija foramen mandibulare. Foramen mandibulare (vilini otvor) se nalazi na medijalnoj strani ramusa mandibulae (krak vilice). Tonu poziciju emo pronai tako da pravac koji predstavlja produetak bukalne ivice povrine trenja gornjeg reda kutnjaka presijeemo s pravcem koji se sputa iz lateralnog onog kuta. Na mjestu sjecita ta dva pravca, s medijalne strane vilice, nalazi se foramen mandibulare. Tehnika rada. Prije uboda potrebno je kou obrijati i dezinficirati, te procijeniti koliko je potrebno iglu zabosti da se dopre do foramena mandibulare. Na mjestu gdje pravac koji se sputa iz lateralnog onog kuta (vidi prije) presijeca rub vilice, s medijalne strane vilice vrimo ubod. Za to koristimo iglu dugaku 15 cm. Nakon uboda, igla se, uz sam rub kosti, potiskuje sve do foramena mandibulare. Pri tome valja paziti da vrh igle stalno klizi direktno po vrstom kotanom tkivu. Anestetik se ubrizgava uz lagani pritisak na klip brizgalice. Anestezija obuhvaa sve zube vilice, s odgovarajuim alveolama i gingivama, os mandibulare, bradu i donju usnu. Anestezija ne obuhvaa ostalu kou. Anestezija n. frontalis (anestezija gornjeg onog kapka i koe na elu po Bolz-u) Indikacija. Indikacija na gornjoj vjei i trepanacija frontalnog sinusa. Tehnika rada. Injekcija se daje kroz foramen supraorbitale. Foramen supraorbitale (nadoni otvor) se moe palpirati na sredini onog luka kao malo udubljenje. Dok se podlaktica desne ruke oslanja na elo ivotinje, igla se zabada okomito kroz kou u foramen. Igla kroz foramen ulazi oko 2 cm. Kako je foramen supraorbitale uzak, igla mora biti vrlo tanka. Anestezija nastupi za oko 5 minuta, a obuhvaa gornji oni kapak i kou no frontalnom sinusu, sve do medijalne linije.
30
Vodiljna anestezija na glavi goveda

Infiltracija n. infraorbitalis Foramen infraorbitale goveda se nalazi na pravcu koji predstavlja produenje prednjeg ruba najoralnjeg premolara (P3, najoralnji pred kutnjak), i to za 2 prsta irine nazalno (iznad) od alveolarnog ruba najoralnjeg premolara. Sve ostalo ja kao kod konja. Infiltracija n. alveolaris inferior. Foramen mentale se nalazi na lateralnoj povrini margo interalveolaris, i to za irinu prsta iza ruba etvrtog sjekutia. Igla se zabada paralelno s rubom vilice. Infiltracija n. cornualis Indikacija. Bolne operacije u podruju rogova, uklanjanje rogova (decornuatio). Tehnika rada. Mjesto za infiltraciju se nalazi u sredini izmeu veze uha i onog luka. Jedan pomonik, na uobiajeni nain, pridrava glavu goveda za nos i suprotan rog. Lijevom rukom palpiramo lateralnu ivicu eone kosti (os frontale). Potom, neposredno ispod ruba eone kosti, ne probadajui aponeurozu m. temporelis. snano zabodemo iglu, koso u kranialnom ili kaudalnom pravcu kroz kou i potkoje. Tu se nalazi n. cornualis koji izlazi iz orbite, a inerivra procesus cornualis i kou u njegovoj blioj okolini.
31
Vodiljna anestezija na ekstremitetima

Anestezije na ekstremitetima su bitne pri dijagnostici hromosti i pri operacijskim zahvatima na ekstramitetima. Pri dijagnostici hromosti anesteziramo oboljeli ud prvo distalno i onda postepeno pomiemo mjesto anestezije sve proksimalnje. Kada nakon vodiljne anestezije prestane hromost, znai da je mjesto bola neznatno distalnje od mjesta anestezije. Naravno, to vrijedi samo ukoliko je hromost nastupila uslijed bola. Volarna i plantarna anestezija koja se primjenjuje na prednjim i stranjim nogama moe biti visoka, srednja i niska.
Infiltracija nn. volares i plantares kod konja Tehnika rada Srednja infiltracija. Injekcija se daje neposredno iznad putinog zgloba (Vet.prirunik: u visini sezamoida i putice) u pravcu n. volaris (plantaris)*. Palmarni (na prednjoj nozi) i plantarni (na stranjoj nozi) medijalni i lateralni ivci se mogu lagano palpirati kroz kou. Nakon to smo definirali mjesto uboda, potrebno je oiati dlaku i dezinficirati kou. Potom nogu valja podii kao za potkivanje ili je staviti na tronoac za potkivanje, odnosno, prednju nogu valja povui je naprijed. Ukoliko je mogue, kou koja prekriva ivac, valja povui kao bi se napravio nabor paralelan s ivcem. Time emo prevenirati eventualne povrede krvnih ila. Te povrede u pravilu prolaze bez ozbiljnijih posljedica, ali anestezija moe biti nepotpuna. Nabor valja probosti s donje strane tankom i otrom iglom. Po naglom smanjenju otpora moemo zakljuiti da je koa probijena. Ako nakon uboda pone kroz iglu curiti krv, iglu valja povui malo unazad ili je valja u potpunosti izvui. Ukoliko krvi nema, brizgalicu valja dobro nataknuti na konus, potom lijevom rukom valja fiksirati iglu, a desnom rukom valja lagano ubrizgati anestetik. Pri tome se na koi pojavljuje malo uzdignue. Odmah po ubrizgavanju, iglu brzo izvlaimo i mjesto uboda zatvorimo snanim pritiskom prsta kroz nekoliko sekundi. U veini sluajeva potrebna je obostrana infiltracija palmarnih, odnosno plantarnih ivaca na jednoj nozi. U stajama, u kojim valja raunati s infekcijom tetanusa, mjesto uboda mora biti zatieno s zavojem natopljenim u 30% alkoholu. Alternativa je preventivna vakcinacija protiv tetanusa. Doziranje: po 10 ml 5% otopine Novocaina* (prokaina) Vodiljnu anesteziju ne vrimo ako sumnjamo na fusuru ili frakturu kosti.
U podruju neposredno iznad putinog zgloba, pa sve do karpusa, odnosno tarzusa, na prednjoj nozi imamo: nn. palmaris medialis et lateralis, a na stranjoj nozi: nn. plantaris medialis et lateralis. U visini putinog zgloba, palmarni i plantarni ivci se granaju na dorzalne i volarna grane (ramus-e). Odnosno za prednju nogu to su ramus dorsalis ni. digitalis palmaris medialis i lateralis, te n. digitalis palmaris medialis i lateralis. Za stranju nogu to su ramus dorsalis ni. plantaris medialis i lateralis, te n. digitalis plantaris medialis i lateralis. Palmarni ivci proizlaze iz n. medionaus, a plantarni ivci proizlaze iz tibialnog ivca. Novocain trademark za preparat procaine hydrochloride-a (vidi).
Visoka infiltacija. Kako bi se postigla anestezija koja proksimalno dopire gotovo do karpalnog, odnosno tarzalnog zgloba (upala tetiva, tentotomija, dijagnostike svrhe), treba neposredno ispod (4 prsta) karpalnog, odnosno tarzalnog zgloba infiltrirati obadva ivca koji inerviraju distalni dio ekstremiteta (izuzev s dorzalne strane). Injekcija se daje 4 prsta distalno od donje granice karpusa, odnosno tarsusa i to tono na medijalnoj i lateralnoj ivici duboke fleksorne tetive. Niska infiltracija. Kako bi se, u dijagnostike svrhe iskljuilo podruje oko putinog zgloba, vodiljna anestezija se moe dati na fleksornoj strani putita. Obostrani, uz lateralnu i medijalnu ivicu duboke fleksorne tetive prolazi ramus volaris n. volaris-a, odnosno plantaris-a*. Noga se podigne. Injekcija se daje na sredini fleksorne strane putita, u visini krunske kosti, i to subkutano, uz postranu ivicu duboke fleksorne tetive. Pri tome palcem i kaiprstom lijeve ruke valja kou malo odignuti od podloge.
32
Kako anestezija obino obuhvaa i male ogranke ramus dorsalis-a koji se nalaze u blizini, koa fleksorne povrine putita i mekui, u tim sluajevima postaju neosjetljivi. Ukoliko epavost nestane poslije injekcije, uzrok je lokaliziran distalno od metacarpo- odnosno metatarsophalingealnog zgloba, i to na palmarnoj, odnosno plantarnoj strani digitalnog podruja. Doziranje: po 10 ml 4% otopine Novocaime (prokaina)
Plantarni obrnuto strana uda od dorzalnog na stranjim nogama. Palmarno obrnuto strana uda od dorzalnog na prednjim nogama.
Prilikom operacija na udovima primjenjuje se via anestezija i to: Za anesteziju stranjeg uda najee anesteziramo: n. tibialis i n. fibularis. Za anesteziju prednjeg uda je najprikladnija provodna anestezija plexus brachialis
33
34
35
Voda i elektroliti
Electrolyte (gr. electro jantar; jer se elektrini naboj moe proizvoditi trljanjem jantara + lytos topiva tvar) je tvar koja disocira na ione kada se otopi. Otopljeni ioni omoguavaju prijenos elektriciteta; elektroliti su vodii.
Vodu i elektrolite sadre sve stanice u organizmu. Oni su nuni za metabolizam. Na vodu otpada oko 75% tjelesne mase. Udio vode u organizmu donekle varira ovisno o vrsti, starosti i gojnom stanju. U metabolizmu vode i elektrolite su bitne 2 vrste membrana: Kapilarna membrana i Stanina membrana. Te dvije vrste membrana dijele vodu i elektrolite u 2 prirodno razgraniena podruja koja meusobno vrlo intenzivno komuniciraju. Stoga govorimo o intracelularnoj i ekstracelularnoj tekuini. Na intracelularnu tekuinu koja ini 2/3 vode tijela otpada oko 40% tjelesne mase, dok ekstracelularna tekuina ini oko 20% tjelesne mase. Raspored i koncentracija elektrolita su slini u svim ekstracelularnim i intracelularnim prostorima. Raspored elektrolita je odgovoran za odravanje homeostaze; osmotske, hemodinamike, acido-bazne i termike ravnotee organizma. Izmeu intersticijske i intravaskularne tekuine (krvne plazme) je kapilarna membrana. Intersticijska tekuina ima nekoliko manjih nefunkcionalnih dijelova sa kojima organizam brzo uspostavlja ravnoteu. To su: cerebrospinalna tekuina, voda u vezivnim tkivima i tekuina u zglobovima. Na to otpada oko 10% ekatracelularne tekuine. Trei prostori je termin koji oznaava prostore ispunjene tekuinom, a koji se formiraju prilikom traume. Metabolika voda je voda stvorena u organizmu metabolizmom sastojaka hrane poput glukoze, masti, proteina. Pri produkciji energije, uz ugljini dioksid (CO2), vaan nusprodukt je voda (H2O). Tjelesne tekuine ine: 1. Voda, 2. Elektroliti 3. Ne-elektroliti Ne-elektroliti su molekule koje ne mogu disocirati; urea, eer, kreatin. Elektroliti, naprotiv, disociraju na pozitivno nabijene katione (K+) i negativno nabijene anione (A-). Izmeu kationa i aniona postoji ionska ravnotea. Raspored iona u intracelularnij, intersticijskoj i intravaskularnoj tekuini prema koliini.
Intracelularna tekuina Kationi Anioni Najvaniji ioni K+, Mg2+ PO43K+, PO43Intersticijska tekuina Na+, K+, Ca+, Mg2+ Kloridi (Cl-), hidrokarbonati (HCO3-), sulfati, fosfati Na+, Cl-, HCO3Intravaskularna tekuina K+, Mg2+, Na+ Hidrofosfati, sulfati, hidrokarbonati
Sumpor je vaan za reapsorpciju; djeluje kao laksativ i diaphoretic* Bitan je sastojak nekih aminokiselina. Aminokiseline sa sumporom, prilikom polimerizacije u proteine, imaju mogunost tvorbe disulfidnih veza. Disulfidne veze su vane za vrstou. Stoga je sumpor vaan za keretinizirane tvorbe; nokti, kosa, papci, kopita. Prilikom kroninog laminitisa goveda i konja, zbog smanjene opskrbe korijuma krvlju i posljedine hipoksije i manjka esencijalnih aminokiselina koje sadre sumpor (cysteine i methionine), dolazi do smanjene keratizacije izmeu stratum germinativum* i keratogene zone. Kao rezultat, u blaim sluajevima, tvore se laminitino prstenje (kvrgavo kopito s divergentnim prstenjem u podruju kopitne stijenke).
Slojevi kopitne roine su: stratum germinativum, stratum lamelatum, corium lamelatum, stratum cilindricum (To valja provjeriti!?!) Diaphorase, bilo koji flavoprotein koji katalizira oksidaciju reduciranog Nicotinamide Adenine Dinucleotide (NAD) ili redukciju Nicotinamide Adenine Dinucleotide Phosphate (NADP), koristei nefizioloke tvari, poput metilinskog modrila, kao akceptore elektrona, a ne kisik ili kromosome. Reakcija se, zapravo, bazira na uklanjanju enzima iz kompleksa u kojima se normalno javljaju.
Kalcij (Ca2+) i fosfor (P) su glavni strukturni elementi kostiju i zuba; i to u obliku soli apatita*: CaPO4 i CaCO3. Stoga su kosti i zubi velika rezerva svih minerala, koji, ukoliko se javi manjak, iz kostiju i zuba prelaze u krv. Estragon i paratiroidni hormon poveavaju koncentraciju kalcija u krvi. Suprotan uinak ima tirekalctonin; on smanjuje koncentraciju kalcija u krvi. Viak kalcija se izluuje mokraom. U krvi se kalcij nalazi u vie oblika: 1. Ionizirani kalcij ini oko 50% ukupnog kalcija u krvi, 36
2. 3.
45% kalcija u krvi je vezano s proteinima (albuminima) i Oko 5% kalcija u krvi je vezano za ne-ionizirane anorganske tvari; to ovisi o pH.
Kalcij je bitan za kaogulaciju krvi, permeabilnost stanine membrane, neuromuskularnu podraljivost, prijenos impulsa, aktivnost nekih enzima. Hipokalcinemija dovodi do oslabljene respiracije i funkcija srca, rehitisa. Naprotiv, hiperkalcinemija, odnosno, viak kalcija u krvi dovodi do grenja miia i slabljeg rada srca. Resorpcija kalcija i fosfora odvija se u dvanaesniku. Bit e laka, odnosno obilnija pri niem pH, te uz prisustvo laktoze i vitamina D. Fosfor je vaan za puferske sustave (fosfatni pufer) i visokoenergetske spojeve (ATP).
Apatit je CaPO4
Magnezij (Mg2+) je vaan sastojak, odnosno aktivator nekih enzima. Bitan je za neuromuskularnu podraljivost. Po prirodi svog djelovanja, magnezij ja antagonist kalciju (Ca2+). Deficit magnezija e izazvati vazodilataciju, poveanu ivanu podraljivost, nepravilan rad srca, grenje. Natrij (Na+). Promjene koncentracije natrija mijenjaju osmonalnost ekstracelularne tekuine. Natrij je najvaniji kation ekstracelularne tekuine; bitan je za regulaciju osmotskog tlaka, acido-bazne ravnotee, nadalje bitan je u prijenosu ivanih impulsa. Deficit natrija e dovesti do dehidratacije. Kalij (K+) je najvaniji kation celularne tekuine. Ima neizostavnu ulogu u regulaciji osmotskog tlaka, acidobazne ravnotee, membranskog potencijala; bitno utjee na sposobnost kontrakcije muskulature. Deficit kalcija e se odraziti poveanom koncentracijom Na+ u stanici. Samim time znatno e biti oslabljene neuromuskularne funkcije miija, s mogunou sranih aritmija. Uz to znatno e biti smanjena sposobnost koncentracije mokrae, a javit e se i promjene u luenju eluanog soka. Viak kalija dovest e do dilatacije srca. Klor (Cl-) je glavni anion ekstracelularne tekuine. U eluanom soku zajedno s vodikovim ionom (H+) ini klornu kiselinu (HCl). Resorbira se u niim dijelovima probavnog trakta. Klor je bitan za regulaciju acido-bazne ravnotee, osmotski tlak. Viak klora e izazvati alkalozu. Izluuje se mokraom, znojem i izmetom Voda se u organizam unosi gastrointestinalnim traktom, a manja koliina se proizvede prilikom metabolizma eera, masti i proteina. Iz organizma voda izlazi putem bubrega, plua, probavnog trakta, koom (znojenjem). Bubrezi su osnovni organ za odravanje metabolike ravnotee vode i minerala u organizmu. U bubrenim tubulima se odvija resorpcija Na+ i K+, a u distalnim tubulima se vri izluivanje H+. Acidobazna ravnotea je i hormonski regulirana. Tako hormon aldosteron i srodni mu kortikosteron, koje lui nadbubrena lijezda, djeluju na bubrene tubule stimulirajui resorpciju Na+ i izluivanje Ka+ u bubrezima. Kako se poveava resorpcija Na+, tako Na+ za sobom povlai Cl-, a natrij i klor zajedno povlae vodu. Zadravanje vode u organizmu omoguava vei krvni tlak. Regulacija ide putem: koncentracija natrija hipofiza kora nadbubrena lijezde aldosteron U sluaju traume se mijenja metabolizam. To predstavlja zatitu od hematoma i tako se zadrava acido-bazni status u normalnim granicama. Pri kirurkom zahvatu, koji predstavlja snaan stres za ivotinju, zbog pojaanog djelovanja hipofize dolazi do pojaanog luenja adrenokortikotropnih hormona (ACTH). Ti hormoni stimuliraju koru nadbubrene lijezde i ona lui hidrokortizon te na taj nain dovodi do ravnotee u organizmu. U sluaju velikih gubitaka tekuine (trauma, kirurki zahvat) dolazi do pojaanog luenja aldosterona. Post-operacijske alteracije metabolizma vode su ponajvie manifestiraju oligurijom zbog oka. ok izaziva smanjeni protok krvi kroz bubrege. Smanjen protok krvi kroz bubrege dovodi do oligurije i azotemie*.
Azotemia (fr. azote- duik + gr. haima krv + -ia), poveana koncentracija ureje ili drugih duikovih spojeva u krvi.
Povreda, obzirom na teinu, utjee vie ili manje na promet tekuina. Uz to su znaajni bol i strah; pogotovo kod malih ivotinja. U takvim sluajevima je indicirana upotreba sedativa. Valja paziti na parcijalni tlak ugljinog dioksida, kisika, aktualnih bikarbonata, saturaciju hemoglobina s kisikom, koncentraciju Na+ i K+ (bitni su za pH). Sve alteracije pH ispod 7 i iznad 7.8 uzrokuju smrt ivotinje.
37
OK
ok je kliniki sindrom u kome je prisutno progresivno pogoranje mikro-cirkulacije, jer kardiovaskularni sustav nije u mogunosti odrati adekvatnu homeostazu. Tkiva nisu dovoljno opskrbljena kisikom ( hipoksija). Ukoliko su promjene vidljive na cijelom organizmu, ok je ireverzibilan, pa je smrt ivotinje neminovna. Uzroci oka ok uzrokuju brojni imbenici, ali rezultat je uvijek isti; slom cirkulacije (cirkulatorni kolaps), s posljedinim oteenjima stanica i smru. Najea nastaje zbog mehanike ili neke druge traume. Infekcija takoer moe izazvati ok. To e tada biti septiki ok. Pogodbeni imbenici za ok su svi oni koji smanjuju opu otpornost organizma; krvarenja, fizika izmorenost, kaheksija, anemija, bolesna stanja srca i krvnih ila, infekcije. Naravno, postoji i znaajna individualna razlika meu ivotinjama, kako unutar pojedine vrste, tak i meu vrstama. Iz perspektive kirurgije je bitna injenica da operacijski zahvat moe biti povod oka. Najee e to biti oligemijski, odnosno hipovolemijski ok uslijed gubitka krvi ili pak, ok uslijed loe anestezija. Hipovolemija krvi smanjenje volumena cirkulirajue krvi, najee uslijed krvarenja. Vanjska krvarenja su vrlo esto dramatina ukoliko su dovela do oka. Unutarnje krvarenje je posebno opasno ukoliko je u grudnoj upljini jer e se bitno smanjiti i dinu povrinu. Unutarnje krvarenje je mogue i kod fraktura, uslijed pomicanja okrajaka kosti. Do hipovolemije moe doi i zbog gubitaka vode i elektrolita; npr. prilikom dugotrajnih proljeva ili povraanja, nemogunosti uzimanja vode; npr. fraktura mandibule, diabetes insipidus-a. Znatan gubitak vode prati i opsene opekotine. Usporedo s gubitkom vode, opsene opekline izazivaju gubitak proteina, a mogue su i dodatne komplikacije toksemija i infekcije. Organizam se brani vazokonstrikcijom putem neurovegetativnog ivanog sustava. Zdravi organizam moe kompenzirati gubitak do 35% krvi. Gubitak preko 50% krvi je letalan ukoliko ne interveniramo. Vazodilatacija. Perfuzija tkiva ovisi o protoku krvi kroz tkiva. Kod anafilaksije, straha, pojave jake boli, dolazi do oteenja vazomotornih centara i perifernih vazomotora. Vazodilatacija je posebno jaka u splanhnikusu* (parenhimatozni organ), uslijed ega se u njemu deponira vea koliina krvi, a periferna cirkulacija zakazuje. Kod isputanja veih koliina tekuine iz tjelesnih upljina, moe doi do mehanike distenzije krvnih ila i posljedino tome, oka.
Splanhnicus (eng. splanhnic), koji se odnosi na visceu, viscera. Viscera plural od viscus. Viscus, svaki veliki organ u jednoj od 3 velike upljine tijela; poglavito abromena.
Insuficijencija srca, kardiogeni ok, sudjeluje u patogenezi oka tako to srce nije u mogunosti osigurati adekvatan udarni volumen krvi i stoga je nedostatan protok krvi kroz tkiva. Vaniji uzroci insuficijencije srca su tamponada srca, depresori miokarda. Ukoliko je srce ve prije bilo oteeno indicirano je aplicirati Halotan*.
Halotan je jaki inhalacioni anestetik, esto koriten za indukciju i odravanje ope anestezije. Nije zapaljiv, indukcija i buenje su lagani i brzi, a duboka anestezija se brzo postie.
Endotoksini, odnosno lipopolisaharidi stanine membrane gram negativnih (G-) bakterije. U gastrointestinalnom traktu ima velika koliina gram negativnih bakterija. Tijekom oka, ili zbog nekog drugog poremeaja probave, veliki dio tih bakterija nakon smrti stanice oslobaa vrlo toksine endotoksine. Uslijed hipoksije stanica probavnog trakta, bitno je smanjena otpornost interstinalne mukoze, pa endotoksini vrlo lako ulaze u organizam i nastaje endotoksemija.Uloga endotoksina je vea u kasnijim fazama oka kada potpomau prijelaz u ireverzibilnu fazu. Endotoksini djeluju na smanjenje tonusa krvnih ila, posebno vena, to dovodi do stvaranja venskih bazena, odnosno smanjenja koliine krvi u krvnom optoku, smanjenja udarnog volumena. Kod smanjenja mikrocirkulacije i posljedinog oteenja stanica gastrointerstinalnog trakta, moe doi do intoksikacije organizma toksinima bakterija koje se normalno nalaze u probavnom traktu.
Endotoksini su lipopolisaharidi koje lue samo gram negativne bakterije. Prilino im je visoka LD50. Vrlo su otporni. Anaphylaxis oznaava stanje kada senzibilirana jedinka doe u kontakt s veom koliinom antigena ili haptena. Usljed burne
38
imunoloke reakcije, odnosno vezanja antigena i antitijela, te svih popretnih pojava, dolazi do urticara-ie, pruritis-a, angioedema, vaskularnog kolapsa i oka. Kristaloid (eng.crystalloid, gr. krystallos led + eidos oblik), nekoloidna tvar, tvar koja u otopini bez otpora prolazi kroz animalne membrane, snizjue toku ledita otopine i, openito, moe kristalizirati. Elektroliti su kristaloidi. Koloidi, (eng. colloid, gr. kolloides lijepilo), stanje tvari u kojem su estice veliine 1-1000 nm ravnomjerno rasprene kroz disperznu fazu. Te estice su vee od normalnih kristaloidnih molekula, ali ipak nisu dovoljno velike da bi se taloile. Koloidi se dijele na suspenzje i emulzije. Krvna plazma je koloid.
Patogeneza oka Hipovolemija se javlja uvijek kod oka, a organizam se brani vazokonstrikcijom. Vazokonstrikcija u arterijskom sustavu je uvjetovana simpatiko-adrenalnom funkcijom zbog ega se smanji pritisak u kapilarama. Poveava se resorpcija ekstracelularne tekuine, pa je ukupno poveana koliina vode u cirkulaciji. Povean je tonus vena uslijed ega je povean i dotok krvi u srce. Slezena se kontrahira to rezultira poveanjem broja eritrocita u krvnom opticaju to dodatno poveava volumen krvi u cirkulaciji. Ovakva obrana je dostatna za osiguranje krvi za mozak, i srani mii, no tek kratkotrajno. Vazokonstrikcija dovodi do zastoja krvi i posljedine ishemike hipoksije u endotelu kapilara i okolnom tkivu. Pokreu se anaerobno procesi uslijed ega se gomila mlijena i piruvatna kiselina koje dodatno oteuju tkivo i izazivaju vazokonstrikciju. Dolazi do zastoja krvi. Endotel kapilara gubi integritet zbog ega krvna tekuina prelazi u tkiva to dodatno poveava viskoznost krvi, a smanjuje njen volumen. Protok krvi se dodatno uspori. Time su stvoreni uvjeti za stvaranje mikrotromba; smanjuje se brzina protoka krvi, a poveava viskoznost krvi. Zbog smanjenog protoka krvi kroz kapilare smanjen je dotok krvi u vene i stoga je venski tonus povean za razliku od smanjenog arterijskog tonusa. Raste venski tonus, raste koliina toksinih tvari koje zaostaju u tkivu. Dolazi do pada pH metabolika acidoza, hipoksija manjak energije dodatna tvorba mlijene kiseline jo nii pH. Zakazuje Na-K pumpa pa stoga u stanice ulazi natrij i tekuana, a izlazi kalij. Natrij i tekuina se nakupljaju u stanici uzrokujui edem stanice. Ne funkcioniraju mitohondriji i lizosomi dezintegracija stanine membrane. Udarni volumen je smanjen zbog depresije miokarda uslijed metabolike acidoze. Bubrezi su posebno osjetljivi. Zbog hipovolemije ne prolazi dovoljna koliina krvi kroz bubrege. Normalno na bubrege otpada 25% udarnog volumena srca. Dodatna komplikacija je hipertenzija. Glomerularna filtracija prestaje kada arterijski talk krvi padne ispod 60 mm Hg to se naziva akutnim zatajenjem bubrega. Uslijed hipoksije otete se stanice tankog crijeva, pogotovo epitelne, to omoguava resorpciju endotoksina. Patoanatomski nalaz oka Vene su kolabirale, prazne. Vidljiva su subserozna krvarenja. Mozak je edematozan. Vidljive su degenerativne promjene na parenhimskim organima. Klinika slika oka Koa je hladna zbog kutane vazokonstrikcije. Sluznice su blijede, cijanotine. ivotinja je apatina, pokazuje izrazitu miinu slabost. Disanje je ubrzano. Bilo je izrazito frekventno, no ima male amplitude. Zjenice su proirene i mogua je pojava suzenja uslijed nadraaja simpatikusa. Tjelesna temperatura pada. Diferencijalno dijagnostiki treba izdvojiti kolaps (poputanje cirkulacije, endogeni uzrok).
Dorland's kae da je kolaps (eng. collapse, lat. collapsus) stanje ektremne iscrpljenosti i depresije s grekama na cirkulaciji. A, cirkulatorni kolaps je OK!
Lijeenje. Tekuina se mora nadoknaditi to prije. Otopina kristaoida je najbolje solucija. Nakon 30 minuta 2025% se zadri u krvnoj cirkulaciji. Na jedan dio izgubljene krvi valja aplicirati 3 dijela kristaloidne tekuine. Valja paziti jer se lako razvije edem. Diferencijalna dijagnostika: vano je razlikovati ok od kolapsa. I kod kolapsa dolazi do poputanja mikrocirkulacije, ali zbog endogenih uzronika.???. ok je kolaps cirkulacije! Infuzione tekuine Osobine tekuine za intravenoznu primjenu. Kako ne bi dolo do pojaanog ulaska, odnosno izlaska tekuine iz stanice, tekuina koju ivotinji dajemo mora biti izotonina*. Izotoninost tekuine je jedan od preduvjeta da adekvatno nadomjesti ekstracelularnu tekuinu. Uz to potrebno je da infuziona tekuina bude i izoionina.Dakle sastav iona bi trebao biti to sliniji ekstracelularnoj tekuini. Kiselost (pH) tekuine mora biti u fiziolokim granicama kako se ne bi remetili puferski sistemi. Ne smije izazivati koagulaciju. Ne smiju interferirati s dodatkom krvi (transfuzijom) niti biti imunogene moraju biti imunoloki neaktivne. Uz to trebaju biti jeftine i prikladne za skladitenje. 39
*Isotonic (gr. iso isti + tonos tonus) otopina koja ima isti osmotski tlak kao neka druga otopina, u medicini isti osmotski tlak kao ekstracelularna tekuina.
Ringerova otopina ( Ringer's injection) je sterilna otopina natrij klorida, kalijevog klorida i kalcijevog klorida u vodi za injekciju, daje se kao tekuina i nadomjestak elektrolita za intravenoznu infuziju. Ringerov laktat (Ringers injection, lactated) je sterilna otopina natrij klorida, kalijevog klorida, kalcijevog klorida i natrijevog laktata u vodi za injekciju, daje se kao tekuina i nadomjestak elektrolita za intravenoznu infuziju. Laktat je prekursor bikarbonata, pa ga jetra lako metabolizira i time se prevenira acidoza.. Fizioloka otopina je vodena otopina natrijevog klorida sa osmonalnou jednakom krvnom serumu. Sadri 0.9% NaCl-a. Slablje djeluje od Ringerova laktata jer nije izoionina. Otopina glukoze; NE jer ok dovodi do oslobaanja kateholamina*. Samim time je poveana koliina glukoze u krvi. Dodatna glukoza dovodi do osmotske diureze, a to pak dovodi do dehidratacije.
*Catecholamine jedan iz grupe biogenih amina s simpatomimetikom aktivnou; primjeri su dopamin, noradrenalin (norepinephrin) i adrenalin (epinephrin). Otopina natrijevog klorida, sodium chloride solution (USP) je sterilan izotonina otopina NaCl-a, u vodi za injekcije. Sadri 0.9% NaCl-a. Koristi se kao tekuina za nadomjestak elektrolita, te kao vehiculum (vehicla, nosa) za druge lijekove. Fizioloki, normalan, nepatogen, karakteristian za normalno funkcioniranje tijela. Diuresis poveano izluivanje urina. Osmotska diuresis nastaje kada su bubrenim tubulima prisutne tvari koja se slabo apsorbira ili se ne mogu apsorbirati, a osmotski su aktivne (glukoza, urea) pa sa sobom navlae i vodu.
Otopine kristaloida (Ringerova otopina i fizioloka otopina) se moraju brzo aplicirati ukoliko su ivotinje u stanju dubokog oka. U tavom stanju vene su prazne, pa radimo jugularnu kateterizaciju: o Pas 80 ml/(kg x sat) = 80 mlKg-1sat-1= 8% mase tjela svaki sat o Maka 50 ml/(kg x sat) = 5g/Kgsat =5% mase tjela svaki sat Koloidne tekuine, tipa dekstran 70 ili hemacel, se u cirkulaciji zadravaju 2-5 sati, pa je vrlo teko ponavljanje infuzije. Prije svake ponovljene infuzije je potrebno izmjeriti centralni venski pritisak. Centralni venski pritisak je indicirano mjeriti kada infuzija prijee 20 ml/kg koloidne tekuine (~ 2% mase tijela). Uz navedeno, koriste se i infuzije plazme, krvi, terapija kisikom. Prije aplikacije je poeljno infuzione tekuine zagrijati jer je tjelesna temperatura izrazito sniena. Stoga je bolje da infuzione tekuine budu neznatno iznad temperature tijela kao bi ga zagrijale. Ampicillin je sistemski, acido-rezistentni penicilin osjetljiv na penicilaze, efikasan protiv irokog spektra gram pozitivnih i gram negativnih bakterija. Primjenjujemo ga ako sumnjamo na endotoksemini ok. 'Torgyl' se koristi pri slabosti gastrointestinalnog trakta. Kortikostereoidi se rabe za poboljanje prokrvljenosti tkiva i kontrakcije miokarda, a smanjuju perifernu vazokonstrikciju. Kortizol i Prednizolon vrlo brzo djeluju. Metilprendizolon; 30 mg/kg, iv. kroz 30 minuta Hidrokortizon 50 mg/kg, iv uz infuziju, djeluje kroz 1-2 minute, ponoviti aplikaciju nakon 60 minuta; najbolji je! Deksametazon: 5-10 mg/kg, iv. Kroz 2-3 minute, aplikaciju ponoviti za minimalno 8 sati, prolongirano djeluje, nije najbolji. Kortikostereoidi se na daju ukoliko ivotinje ne terapiramo intravenoznom infuzijom, jer uzrokuju vazodilataciju koja je kontraproduktivna u stanju oka. Duge primjena kortikostereoida mogu djelovati supresivno na koru nadbubrene lijezde kora (cortex) nadbubrene lijezde, koja proizvodi kortikostereoide, biva suprimirana uslijed suvika kortikostereoida u krvi. Kateholamini*, odnosno sipatikomimetici** uzrokuju vazokonstrikciju, koja dovodi do arterijskog tlaka. Daju se samo u ekstremnim sluajevima, uz infuziju: Adrenalin, 1-5 ml, intrakardijalno, intravenski, (koncentracija 1:10000) Dopamin povienja
*Catecholamine jedan iz grupe biogenih amina s simpatomimetikom aktivnou; primjeri su dopamin, noradrenalin (norepinephrin) i adrenalin (epinephrin). **Sympathomimetic (gr. symphatetic + mimetikos imitirati) tvari s uincima poput impulsa poslanih s adrenerginih postganglionih vlakana simpatikog ivanog sustava. Zove se i adrenergic.
Vazodilatatori fenotijazini* (acepromazin*, kombistres) stimulirajui vazodilataciju poboljavaju perfuziju tkiva. Daju se samo uz infuziju.
*Phenothiazine 1. antihelmintik koji se rabi u veterinarskoj medicini. 2. molekule sline strukture s phenothiazine-om; jaki adrenergini blokatori. U humanoj medicini se rabe kao psihoterapeutici.
40
Korekcija metabolike acidoze Mjerenje acidobaznog statusa, direktno, ukoliko imamo aparaturu, odnosno indirektno, mjerenje pH mokrae, ako nemamao odgovarajuu aparaturu.. Dajemo natrijev hidrogen karbonat*; 2-4 mmol/kg, ponavljati svakih 30 minuta. Potrebno je konstantno provjeravati pH i pratiti rad srca, zbog moguih smetnji u radu srca (disritmija) kod poveanja ekstra i intracelularnog kalija.
Natrijev hidrogen karbonat, staro/trivijalno ime je natrijev bikarbonat.
Postupak s ivotinjom u stanju oka

Kateterizacija jugularne vene, ili neke druge adekvatne vene; za aplikaciju lijeka i uzimanje uzoraka krvi.. Infuzija: Ringerov laktat + prednizolona* (30 ml/kg) + ampicilin (5-7 mg/kg) Kateterizacija mokranog mjehura; praenje ekskrecije koliko mokrae, koje pH? Temperatura, bilo, disanje, punjenje kapilara, mjerenje centralnog venskog pritiska; sve to mjeriti svakih 30 minuta. Odravanje tjelesne temperature; ne smije pasti ispod 35C! Transfuzija krvi ili plazme ukoliko smo u mogunosti.
Prednizolon je sintetski analog hidrokortizona.
41
Krvarenja
Krvarenje je znatno istjecanje krvi iz krvnih ila. Neznatna krvarenja su simptomi nekih drugih bolesti, npr. hemoragini ascites ili krvarenje u prednju onu sobicu i kao takva ih ne svrstavamo u krvarenja u uem smislu rijei. Krvarenje moe nastati uslijed: Mehanika ozljeda krvne ile HEMMORRHAGIE PER REXIN Oteenjem krvne ile patolokim procesom HEMORRHAGIE PER DIABROSIN Poremeaj propusnosti krvne ile HEMORRHAGIE PER DIAPEDEZIN Prema lokalizaciji, krvarenja dijelimo na: 1. vanjska i 2. unutarnja. Prema podrijetlu, krvarenja dijelimo na: 1. arterijska, 2. venska i 3. kapilarna Krvarenje moe biti a) primarno, koje nastaje u vrijeme povrede i b) sekundarno, koje nastaj poslije povrede. Vremenski se krvarenja dijele na: a) Rane hemoragije nastale uslijed ispadanje ligature, naglog porasta krvnog tlaka, otpadanja koaguluma b) Kasne hemoragije posljedice infekcija Fizioloki, krvarenje prestaje spontano nakon 10-20 minuta. Zgruavanje krvi za pojedine vrste Vrsta Konj Svinja Govedo Ovca, pas Perad ovjek Hemofiliji* su skloni konj i pas.
*Hemofilija je uroena sklonost krvarenju (hemorrhagic diathesis), uzrokovana grekom X kromosoma. Organizam nije u stanju stvoriti 8. ili 9. faktor gruanja krvi.
Vrijeme gruanja u minutama 15-30 min 10-15 min 8-10 min 4-8 min 1-2 min 2-6 min
Privremeno zaustavljanje krvarenja je jako vano kako bismo sauvali ivot (i krv) ivotinje do dolaska strunjaka, odnosno odgovarajue opreme s kojom e se izvesti potpunija medikacija. Prijevremeno zaustavljanje krvarenja se postie: 1. 2. 3. 4. 5. Promjena poloaja postavljanje rane na vii poloaj u odnosu na ostatak tijela. Digitalna kompresija pritisak prstom periferno od mjesta krvarenja. Potrebno je da pritisak bude iznad tvrde podloge kosti. Kompresioni zavoj pritisak na mjesto krvarenja sterilnim tamponom i omatanje povojima. Konstrikcija Esmarch-ova poveska (bandaa) iroka gumena poveska se obavija vie puta. Zbog hemostaze Esmarch-ova poveska ne smije ostati due od 30 minuta. Hemostatike tipaljke (eng. forceps): Po Peanu direktno na krvnu ilu; Pean forceps slui za hemostazu. Po Kocheru slino kirurkoj pinceti; ima podune ljebove za kompresiju kvareeg tkiva. Mosquito-va mali hemostatiki forceps.
42
6. 7.
Tamponada; U ranu 'uguramo' sterili tampon vrei pritisak na okolno tkivo; pneumotampon koristimo nakon kastracije (izgleda kao unutarnji dio lopte). Okluzija rane rane se zaije pa zgruana krv u rani pritie na ile onemoguavajui istjecanje krvi.
Operaciono zaustavljanje krvarenja se postie: 1. 2. 3. Hemostatika tipaljka po peanu+ ligatura na krvnu ilu. To je najbolji i najsigurniji nain. Ligaturu postavljamo ispod vrha peana i priekamo nekoliko minuta. Nakon toga otpustimo pean i odreemo ligaturu. U sluaju manje krvne ile hemostatika tipaljka + rotiranje av (sutura) rekonstrukcija krvne ile. Npr. na aorti ili drugim velikim ilama. Kod manjih krvnih ila vrlo brzo dolazi do stvaranja kolateralnog krvotoka. o Sutura rana o Sutura presjeenih organa; dijelovi organa se meusobno zaiju pa vre kompresiju na krvne ile Tamponada se operaciono postie masnim ili miinim tkivom. To najee koristimo prilikom krvarenja u abdomenu ili toraksu. Posebno ukoliko je slobodan omentum; tada omentumom tamponiramo ranu priivajui ga na mjesto krvarenja. Masno tkivo oslobaa i tkivni thromboplastin ( faktor III)koji
Thromboplastin je tvar koja ima prokoagulantne osobine ili aktivnosti. Extrinsic t. ja aktivator protrombina koji nastaje interakcijom III, VII i X koagulacionog imbenika. Zove se extrinsic-ni jer nisu sve komponente potrebne za njegovu produkciju intravaskularnog porijekla (npr. faktor 3 ili tkivni thromboplastin. Intrisic-ni t. je aktivator protrombina koji nastaje interakcijom V, VII, IX, X, XI i XII koagulacionog faktora. Zove se intrincis-ni jer se sve komponente potrebne za njegovu formaciju nalaze intravaskularno. Tkivni t., faktor III, se tako zove jer se oslobaa iz ekatravaskularnog tkiva. Sudjeluje u aktivaciji Extrinsic- nog t.
4.
5.
Kauterizacija: o Ternokauter su metalne sonde koje se zagrijavanu o Elaktrokauter predatavlja dvije elektrode s kojima se struja puta kroz pacijenta. Jedna elektroda je pod pacijentom i prilee za veliku povrinu pacijenta malo zagrijavanje. Kroz drugu elektrodu prolazi ista struja, ali ona prelee uz malu povrinu rane visoka temperatura.
Sredstva za zaustavljanje krvarenja (hemostatici, hemostypici) se daju uz operaciono zaustavljanje krvarenja ili profilaktiki kod operacija pri kojima se oekuju vea krvarenja.
Hemostypic je sinonim za hemostatic. Hemostatic (hemo krv + stasis zastoj) je tvar koja zaustavlja krvarenje
Hemostatici, pogotovo prikladni kod unutarnjih krvarenja, su: 1. Adrenalin 2. Vitamin K, posebno K1 3. Vitamin C 4. Vazoplazmin, dicinoni, velin se koriste za malu praksu, kod trovanja otrovima za takore. Tada se, zbog antikoagulacijskog djelovanja dikumarola, krvarenja javljaju u cijelom organizmu. 5. Vlastiti serum: 80 ml (ne stariji od 8 dana) smanjuje vrijeme zgruavanja za 75%, a djeluje ve od 30 minuta nakon aplikacije, pa kroz 50 sati. 1.5 l krvi 0.1 l seruma. Nakon kastracije pastuha se znade javiti kontinuirani mlaz debljine slamke ili olovke. Tada uzmemo 1.5 l krvi, ostavimo da doe do odvajanja seruma ili, radi urbe, centrifgiramo. Na taj nain dobijemo serum koji potom apliciramo. Kod svih domaih ivotinja, gubitak od 25% krvi ne predstavlja po ivot opasan problem, ali gubitak 1/3 krvi vodi u smrt!
43
Ozljeda ili lesio

Lesion (lat. laesio od laedere ozlijediti) je svaki traumatski ili patoloki prekid kontinuiteta tkiva, odnosno gubitak funkcije dijela organizma. Rana je otvorena ozljeda, lat. vulnus, eng. wound.
Ozljeda je skup opih ili lokalnih lezija koje su nastale djelovanjem nekog tetnog agensa; prvenstveno mehanike sile. Prema porijeklu, ozljede mogu biti: Mehanike, Termike, Bakterijske, virusne, parazitarne, Radijacijske, Kemijske. U kirurgiji pod ozljedom podrazumijevamo oteenje nastalo djelovanjem mehanike sile. Pri tome ozljede dijelimo na: Zatvorene ozljede i Otvorene ozljede. Zatvorene ozljede (contused wound) nastaju djelovanjem tupe mehanike sile; udarac ili pad, a da pri tome kontinuitet koe i sluznica nije naruen. Eventualno se na povrini nau sitne ogrebotine 'ekskorijacije'. Unato neznatnim povredama na povrini, povreda u dubljim tkivima mogu biti znatne. Nomenklatura zatvorenih ozljeda Hrvatski izraz Potres tkiva Naboj tkiva Zgnjeenost tkiva Prekid tkiva Istegnue Uganua Iaenje Prijelom Latinski izraz. Commotio Contusio Conquestatio Ruptura Distensio Distorsio Luxatio Fractura Engleski izraz Concussion Contusion ? Rupture Distention Distortion Dislocation Fracture
Mogua su vea ili manja krvarenja; od neznatnih krvarenja u koi, sluznicama i potkoju (suggilatio*, suffusio*), do veih krvarenja u dubini koja se odvijaju na jednom mjestu rezultirajui hematomom. Krvarenja mogu biti u tjelesnim upljinama; haemothorax, haemopericard, haematoperitoneum, haemarthros, subduralini ili epiduralni hematomi u kimenom kanalu.
Suggilation (lat. suggilatio) modrica ili ecchymosis. Ecchymosis mali krvni podljev, vei od petehije. Suffusion (lat. suffusio) stanje navlaenosti ili proetou tekuinom, npr. krvlju.
44
Otvorene ozljede
Otvorene ozljede, odnosno rane, latinski vulnus, plural vulnera, nastaju prilikom prekida kontinuiteta koe ili sluznica zbog ega je omoguen prodor infekta u dubinu. Ubodna rana
(lat. vulnus punctum, v. ictum, eng. penetrating wound, puncture wound)
Ubodna rana nastaje iljatim oruem ili orujem, a zahvaa malu povrinu tijela, otrih je rubova, a okolina rane je nepromijenjena. Ubodne rane se dijele na: 1. Jednostavne (nonpenetrating wound) 2. Sloene ozljeeni su organi u dubini 3. Perforativne, odnosno probodne rane rana ima i ulaz i izlaz; penetratna rana koja prodire do upljine organa, npr. mokranog mjehura, crijeva 4. Penetrirajua rana - otvaraju tjelesne upljine: peritoneum, pleuru 5. Posjekotina (vulnus scisum, incised wound) rubovi rane su otri, zjape ili su preklopljeni, okolina je nepromijenjena, krvarenje, esto su to plitke rane koje prati presijecanje perifernih ivaca. 6. Razderotina (vulnus laceratum, lacerated w.) je obiljeena pravilnim, ali neravnim, nagnjeenim rubovima. Nastaju kidanjem ili trakcijom zbog udarca. esto su ispunjene krvlju, a prati ih i oteenje perifernih ivaca. 7. Zgnjeena rana (v. contusum) 8. Razderana i zgnjeena rana (vulnus lacerocontusum) ima nepravilne, nagnjeene rubove. Prate ju znatna oteenja dubljih tkiva. Kako je zgnjeeno tkivo devitalizirano, predstavlja idealnu podlogu za brojne infekte; kako aerobe, tako i anaerbe vea mogunost infekcije 9. Ugrizna rana (vulnus morsum) prati i mogunost otkidanja tkiva 10. Strijelna rana (vulnus sclopetarium, v.explosivum) je praena estim infekcijama to predstavlja problem u samom lijeenju.
Rana (lat. vulnus, eng. wound) je ozljeda tijela uzrokovana fizikim sredstvima s oteenjem normalnog kontinuiteta struktura. Kontuzione rane su rane s neoteenom koom. Incizione rane su nainjene s otrim predmetom za rezanje. Nepenetrirajue rane su rane gdje koa nije probijena, ali su ozljeene potkone strukture. Otvorena rana je rana koja direktno komunicira s atmosferom. Penetrirajue rane su uzrokovane otrim, mahom tankim objektom koji prolazi kroz kou u potkona tkiva. Perforirajua rana je penetrirajua rana koja prodire do viscere ili do tjelesnih upljina. Ubodna rana je penetrirajua rana. Septika rana je rana inficirana s patogenima, za razliku od aseptike rane koja nije inficirana patogenima. Lacerirana rana, vidi laceration. Laceration razderana rana
45
Infekcija rane. Svaka rana je primarno kontaminirana. Pri tome mislimo na mjeovitu infekciju aeroba i anaeroba. Za razvoj i manifestaciju infekcije su vrlo bitni pogodovni faktori poput smanjene otpornosti, anemije, fizike iscrpljenosti, hladnoe, veliine rane, odnosno koliine razmrskanog tkiva koje je u rani, nastanak depova unutar rane, smetnje u cirkulaciji Prvih 5 sati po ranjavanju rana je bez promjena. 5-9 sati nakon infekcije je obiljeeno infiltracijom rane makrofazima. Do 12. sata u rani se naseljavaju G+ (npr. Cl. perfrigens) a zatim i G- bakterija. Potom se razvijaju piogeni koki i saprofiti. Od 1.-7. dana u rani nalazimo sporogene anaerobe i streptokoke. Od 7.-20. dana u rani se pojavljuju nesporogene bakterije (npr. E. coli i Proteus spp.). Nakon 20. dana razvijaju se strepto- i stafilokoki. Tablica infekcije rane Vrijeme nakon ozljede 0- 5sati 5-9 sati Do 12 sati Oko 1 dana 1.-7 dan 7.-20. dan Nakon 20. dana Stanje u rani Rana je bez promjena Infiltracija rane makrofazima U rani se naseljavaju/bujaju G+ (npr. Cl. perfrigens) a zatim i Gbakterija Potom se razvijaju piogeni koki i saprofiti U rani nalazimo sporogene anaerobe i streptokoke U rani se pojavljuju nesporogene bakterije (npr. E. coli i Proteus spp.) Razvijaju se strepto- i stafilokoki
Ovisno o vrsti infekta u rani, govorimo o: 1. Piogenoj, 2. Aerobnoj i 3. Putridnoj infekciji rane.
46
Lijeenje rana
Postupak lijeenja rane obuhvaa: 1. Pregled 2. Jaanje otpornosti organizma te postupci kojima omoguavamo odnosno olakavamo regeneraciju. To ukljuuje: Hemostazu Imobilizaciju Smirivanje bolova analgeticima, sedativima, anesteticima Antibiotska terapija 3. Nadomjestak tekuine i elektrolita Lokalno lijeenje rana: Primarna obrada rane
Lijeenje ve inficirane rane Svaka rana je kontaminirana, ali je smatramo svjeom u prvih 6-8 sati. Freidrich-iziranje rane oznaava obradu rane Freidrich-ovom metodom *, odnosno mehaniku sterilizaciju isijecanjem dijelova tkiva. Prema nekim autorima, razlika izmeu Freidrich-ove metode i debridement-a je u tome to se kod debridement/a* ide jo dublje u ranu, a rubovi rane se ne spoje, ve se samo priblie. Tek kada vidimo da nema infekcije, nakon 3-4 dana rana se zatvara. Drugi autori to smatraju sinonimima. Debridement se ee koristi u anglosaksonskoj literaturi. Dijagnostika rane se zasniva na: 1. Anamnezi 2. Regiji u kojoj je rana smjetena 3. Inspekciji 4. Funkcionalnoj pretrazi 5. Rendgen i ultrazvuk Naravno, prilikom dijagnosticiranja rane valja se pridravati principa asepse i antisepse. Sve rane glatkih rubova se steriliziraju 'Freidrich-ovom' metodom i zaivaju. Rane nazubljenih rubova debridement-iramo i zatvaramo situacionim avom koji zateemo nakon 4-5 dana. Strijelne rane, kod kojih zaostalo tane ne ini funkcionalne smetnje, tretiramo antibiotikom i ne ivamo. Ugrizne i ubodne rane ne ivamo, ve samo provodimo higijenu rane i tretiramo antibiotikom. Te rane ne ivamo jer je infekt unesen duboko, a zaivanjem bi se stvorili anaerobni uvjeti pogodni za razvoj trulenih i gnojnih rana.
Debridement (fr.), uklanjanje strane tvari i umrtvljenog i/ili kontaminiranog tkiva rane, sve dok se ne doe do zdravog tkiva. Kompariraj Freidrich-ova metoda. Freidrich-ova metoda. Gospodin Freidrich je 1898. ustanovio da uzronicima infekcije treba oko 6-8 sati da se prilagode tkivu i da isklijaju. I tek nakon tih 6-8 sati, patogena, u rani, ima dovoljno da otete tkivo i prodru u dubinu. Stoga je potrebno izvesti debridement rane, odnosno, sinonim je, Freidrich-ovu metodu, kako bi se dolo do zdravog tkiva. Freidrich-ova metoda je bila izrazito znaajna u pred-antibiotskoj fazi. I danas je neizbjena ukoliko imamo vee koliine kontaminiranog, nekrotinog tkiva u rani. Time olakavamo tijelu da se rijei nekrotinog tkiva, te toksina i mikroorganizama koji u tom tkivu bujaju.
47
Tehnika primarne kirurke obrade rane 1. TOALETA rane oznaava tretiranje rane toplom vodom i sapunicom; od ruba prema periferiji 2. BRIJANJE rane; od ruba prema periferiji 3. DEZINFEKCIJA; od ruba prema periferiji a. ODMAIVANJE kod velikih ivotinja 4. ANESTEZIJA (analgezija) ovisi o regiji gdje je nastala rana i o veliini rane 5. EKSCIZIJA (isijecanje, eng. excision) je postupak kojim skalpelom izrezujemo 2-4 mm ruba rane. karama isijeemo nutarnju povrinu rane sve do dna tako da nastaje izrezak oblika vreice. Potom zaustavimo krvarenje, ivamo ranu, stavimo suhi povoj i imobiliziramo, a kod konja apliciramo tetanus antitoksin i antibiotike. 6. DEBRIDEMENT (rasijecanje, fr. debridement) oznaava uklanjanje stranih predmeta, devitaliziranog ili kontaminiranog tkiva sve dok ne dopremo do zdravog okolnog tkiva. Pri debridemetu valja paziti da ne povrijedimo vee krvna ile i druga tkiva. 7. DRENIRANJE (eng. drainage) je sustavno odvoenje tekuina i iscrpaka iz rane ili upljine. Dreniranje se provodi postavljanjem 'kontra aperture', odnosno postavljanjem drena na to niu razinu kako bi to bolje obavljao funkciju odvoda tekuine. Dren se postavlja oko 2 cm ispod najnie toke rane. Nakon to je postavljen, dren se svaki dan 2 puta dnevno pomalo izvlai van, a trei dan se vadi u potpunosti. 8. IVANJE situacionim avom koji steemo 4.-5. dan. Svaka seroza se iva! 9. SUHI POVOJ, imobilizacija, 10. TETANUS ANTITOKSIN (obavezno kod konja jer je konj jako osjetljiv za tetanotoksin) 11. ANTIBIOTICI; 20 000 30 000 IJ/kg penicilin + streptomicin, ili cefalosporini 1. generacije. Previjanje se, ukoliko nema komplikacija, ne treba raditi ee od 1-2 puta tjedno. Povoj se mijenja ee ukoliko promoi, ukoliko se javi bol, edem ili se povisi temperatura ivotinje. Prilikom previjanja je potrebno pogledati povoj; da li je prevlaan, ima li tu gnoja, seruma, ugruaka Povoj se sastoji od slojeva: 1. Sterilna gaza ili tampon 2. Podloga; vata stanievina, namotaj novina ili krep papira 3. Povoj zavoji 4. Ljepljiva traka Podloga je nuna jer je venski sustav kod ivotinja uglavnom u potkoju. Na podlogu se stavlja udlaga za imobilizaciju.
48
Zarastanje rane
Tendencija zarastanja je jee izraena kod mladih ivotinja, ivotinja dobrog gojnog stanja i onih dranih u dobrim higijenskim uvjetima. Regeneracija (lat. re- ponovo + generare producirati, oivjeti) prirodna obnova struktura, kao kod npr. gubitka tkiva ili dijela. Rezultira stvaranjem istovrsnog tkiva. Reparacija (eng. repair - popravak) fiziki ili mehaniki popravak oteenog ili bolesnog tkiva s rastom novih zdravih stanica, ili kirurkom apozicijom (dodatak). Prilikom reparacije rana zacjeljuje oiljnim tkivom. Rezultira stvaranjem oiljka; vezivnog tkiva. Koa i sluznice imaju dobru regeneracijsku sposobnost. Nervno tkivo takoer posjeduje kvalitetnu sposobnost regeneracije. Iz tog razloga je kod neurektomije nuno isjei 2 cm ivca. ak i taj korak ponekad nije dostatan da se odupre naporima ivanog tkiva da premosti nastali prekid, pa podraaj dospijeva do neurona. Miii imaju neznatnu regeneracijsku sposobnost; svaki vei defekt miia rezultirati e tvorbom oiljka (cicatrix). Tetivna vlakna nemaju regeneracijsku sposobnost, ve samo reperacijsku; zarastaju oiljnim tkivom, koje je puno vre, ali nije elastino. Tako kod npr. tendinitisa koji je uzrokovan mikrofrakturama tetivnih vlakana dolazi do tvorbe oiljka na tetivi. Ta smetnja se najee javlja na fleksornim tetivama. Krvne ile se regeneriraju uspostavljanjem kolateralnog krvotoka. To je posebno naglaeno kod mesodera. Reparacija tetiva zapoinje bujanjem fascikularnog tkiva (fasciculus sveanj ivanih, miinih ili tetivnih vlakana). Pri tome nastaje oiljak bogat fibriniom; nedovoljne elastinosti, ali dovoljne vrstoa. Prilikom upala tetiva tendinitisa je vrlo esto stvaranje mikroruptura. Fascije e zarasti oiljkom, ukoliko su rubovi priblieni. Naprotiv, ukoliko su rubovi razdvojeni, tvorit e oiljak samo na rubovima. Takav oiljak e omoguiti stvaranje miinih hernija. U kirurgiji se esto presijecaju fascije kako bi se dolo do miia. Potom je nuno fasciju zaiti, kako bi se izbjegla hernija miia. Hrskavino tkivo nema regenerativnu sposobnost ve se obnavlja reparacijom, a vezivno-tkivni oiljak moe prei u fibrozu. Kod osteochondritis dissecans ( poremeaj endohondralne osifikacije) zahvaeni su najoptereeniji dijelovi hrskavice zgloba. To se prvenstveno zbiva u teih pasmina pasa, konja i svinja u fazi naglog rasta mlade jedinke. U teim sluajevima, kada se hrskavica u potpunosti odvoji (dissecans) potrebno ju je kirurki izvaditi, jer kako nema nikakvog zarastanja, ta hrskavica e izazivati velike probleme u zglobu. Kosti imaju veliku sposobnost regeneracije. Zarastanje zapoinje resorpcijom mrtvog, nekrotiziranog tkiva. Na to se nastavlja spajanje rubova rane novim tkivom. Bitni procesi zarastanje rane su: Eksudacija & fagocitoza se potenciraju pravljenjem kontra aperture (drugog otvora). Krv pritom ispire ranu. Neposredno nakon oteenja tkiva nastupa prolazna vazokonstrikcija manjih arteriola koja traje do nekoliko minuta. U sljedeoj fazi, nakon zaustavljana krvarenja dolazi do irenja krvnih ila, pojaane permeabilnosti krvnih ila i usporavanja strujanja krvi. To dovodi do eksudacije i nakupljanja vee koliine eksudata u okolnom tkivu uz istovremeno poveanje viskoznosti krvi i koncentracije eritrocita. Usporavanje strujanja krvi dovodi do staze (gr. stasis - zastoj). Usporedo s razvojem staze, ve 45 min nakon ozljede, leukociti iz sredinjeg sloja krvi prelaze u periferni i izlaze iz krvnih ila. Ubrzo se stvara fibrinska naslaga koja prekriva ranu ili iz kolagena formira krasta. Ovakva zatita se razmeka i otpadne nakon 2 dana. Fagociti fagocitiraju strane estice. Ponovno dolazi do suenja eksudata. Ispod kraste rana zarasta per secundam. Demarkaciona upala. Ve 2 dana nakon nastanka rane, bujanjem endotela postojeih kapilara nastaje jako prokrvljeno, mlado granulaciono tkivo, uoljivo od 3.-4. dana. Razvija se takozvana granulaciona rana. Demarkaciona linija, odvaja mrtvo od zdravog tkiva. Demarkaciona linija se razvije kroz 7 dana. Stadij granulacije. Rana prekrivena granulacionim tkivom je zatiena od infekta. Granulaciono tkivo ravnomjerno ispunjava ranu. U dnu rane granulaciono tkivo se pretvara u kolageno vezivno tkivo. U kolagenom vezivnom tkivu se stvaraju i vee krvne ile. Rubovi rane se pribliavaju, a granulaciono tkivo prelazi u oiljno tkivo. Niti granulaciono, niti oiljno tkivo nije inervirano. Epitelizacija (iz koe). Od rubova rane poinje stvaranje mladog epitelnog tkiva koje prekriva i povezuje se s granulacionim tkivom. Granulaciono tkivo je pritom blijedo-plavkaste boje. Prilikom epitelizacije i nakon, ne stvaraju se epitelne tvorevine poput dlake, lojnih i znojnih lijezda.
49
Cikatrizacija predstavlja trajno zatvaranje rana. Pri tome dolazi do pretvaranja granulacionog tkiva u vezivno tkivo koje 'retrahira'. U oiljku se kasnije pojavljuju pigment i ivci, no ne i limfne ile.
Zarastanje rane per primam

Sanatio (cicatrisatio) per primam intentionem, First intention healing
Zarastanje rane per primam (3-8 dana) zahtjeva optimalne uvjete; tonu adaptaciju rubova rane, rana ne smije biti inficirana (aseptic wound), u rani ne smije biti retencionih stranih tijela i depova. Prilikom zarastanja rane per primam eksudat je minimalan. Strana tijela iritiraju tkivo, pa se stvara specifino granulaciono tkivo s gigantskim stanicama. Takvo granulaciono tkivo uvjetuje irenje rubova rane. Rana mora mirovati, bez estog draenja, pokreta, manipulacija. Mirovanjem se onemoguava (oteava) trganje mladog granulacionig i epitelnog tkiva. Kod zarastanja rane per primam, oiljak je minimalan, a cijeljenje kratkotrajno, u pravilu 3-8 dana. avovi se vade 11. dan nakon operacije. avove na glavi mladih ivotinja vadimo 14.-16. dan. Kod velikih ivotinja avove vadimo 14. dan nakon operacije. To posebno vrijedi za rane na trbunoj stjenci. Zarastanje rane per secundam
Sanatio (cicatrisatio) per secundam intentionem, Second intention healing
Defekt se ispunjava mladim granulacionim tkivom jer postoji zjap rane kod: Infekcija rane Oteenja tkiva i zjapa rane Dehiscencije (eng. dehiscence), odnosno poputanja avova nakon rane per primam. To se u pravilu dogaa prilikom infekcije rane ili pregustih avova. Prisustva stranih tijela Ostavljanja rane otvorenom; npr. prilikom kastracije Kod situacionih avova
Zarastanje pod krastom

Cicatrisatio sub crustam
Ispod kraste, a iznad granulacionog tkiva se utiskuje mlado epitelno tkivo koje potiskuje krastu. Ponekad namjerno stvaramo krastu; npr. kod stvaranja divljeg mesa. To inimo upotrebom termokautera ili uarenim eljezom (epulisi* na gingivi kod pasa), a kaustinim kemijskim sredstvima se stvara batmanova krasta.
*Epulis tumor ili tumorolika masa na gingivi.
Smetnje u zarastanju per primam Prilikom zarastanja per primam kritino je vrijeme izmeu 3. i 5 dana. Tada se u pravilu javljaju smetnje tipa: 1. Kidanje rubova rane zbog prignjeenja tkiva nepravilno ivanje 2. Nekroza rubova rane najee zbog pregusto postavljenih avova 3. Zadravanje sekreta i piogena infekcija rubovi rane su oteeni, bolni, pa skidamo av na najniem mjestu. Zarastanje per secundam. Ranu do 3. dana ne povijamo, a zatim je dobro ranu tretirati: ispiranje, povijanje... Smetnje u zarastanju per secundam Smetnje u zarastanju per secundam nastaju prvenstveno zbog: 1. Hiperplazije granulacionog tkiva, bilo izvana, bilo unutar rane. To se najee deava na ekstremitetima velikih ivotinja zbog nemira rane ili pogrenog lijeenja (pogrenog tretiranja rane) 2. Hipoplazija granulacionog tkiva i izostanak epitelizacije. Pri tome se rubovi rane poput lijevka uvru unutra. Rana nema tendenciju zarastanja pa prelazi u ir (lat. ulcus, eng. ulcer). Uzroci hipoplazije su loe gojno stanje, loi higijenski uvjeti loe ope stanje organizma i mala sposobnost obrane organizma 50
3.
Nepotpuna epitelizacija
Patologija oiljka: 1. ir oiljka 2. Atrofija nedovoljno stvaranje granulacionog tkiva 3. Ispupivanje najee na fascijama; posebno na trbunoj stjenci zbog jakog pritiska trbunih organa 4. Kontarktura vea koliina elastinog tkiva koje se retrahira (povlai natrag) 5. Hipertrofija najee kada nema retrakcije i regresije krvnih ila 6. Keloid mehanike smetnje i infekcije. Keloid (gr. kelis mana, sramota + eidos oblik) otro uzdignut oiljak nepravilnog oblika koji se progresivno poveava zbog tvorbe velikih koliina kolagena u korijumu tijekom zarastanja vezivnog tkiva. 7. Okotavanje kod svinja na mjestu kastracionog oiljka.
51
ir (lat. ulcus, eng. ulcer)

ir je svaka stara rana koe ili sluznice koja ima lou tendenciju zarastanja, a uvijek je prisutno gnojenje, bilo kao primarni uzrok ulkusa, bilo kao sekundarna pojava. irevi se u naelu dijele na idiopatske i simptomatske (sekundarne na to) ulkuse. U patogenezi ulkusa smjenjuju se stadiji razaranja, demarkacije, ienja i stvaranja novog granulacionog tkiva (demarkacija). Faza Hrvatski naziv Latinski naziv I II III Razaranje i raspadanje tkiva ienje i demarkacija Stvaranje granulacijonog tkiva Stadium destructionis S. purificationis S. demarcationis
Rub ulkusa je uzdignut uz nepotpunu epitelizaciju. Ukoliko ir pree u kroninu formu, rubovi su mu oiljkasti (kalozni ir), a mogu biti podminirani nekrotinim tkivom (sinulozni ulkus). KALOZNI ULKUS je kronina forma s oiljkastim rubovima. SINULOZNI ULKUS karakteriziraju oiljkasti rubovi podminirani nekrotinim tkivom. Za FAGENDINI ULKUS je tipino nekrotino tkivo koje u upljini ulkusa nagriza okolno tkivo Kod ERETINOG ULKUSA dno se stalno ispunjava granulacionim tkivom. FUNGOIDNI ULKUS obiljaava uzdizanje granulacionog tkiva s dna rane. Kod SERPENSNOG ULKUSA na jednoj strani imamo granulaciju, a na drugoj destrukciju. Simptomatske ulkuse mogu uzrokovati razliite zarazne bolesti. Tuberkulozni ulkusi su esti kod pasa, a maleozni su esti kod konja, pogotovo na sluznici nosa. Za kornealne ulkuse (corneal ulcer), odnosno ulcerativni keratitis postoji pasminska predispozicija kod brahicefalinih* pasa. Uz to, kornealni irevi se mogu javiti i tijekom teneaka.
Brachycephaly (gr. brachy kratak + kephale glava), koji je obiljeen s kratkom glavom. Brachiocephalic (gr. brachion ruka + kephale glava), koji se odnosi i na ruku i na glavu.
ireve valja lijeiti lokalno ili operacijom; Lokalno. Sprjeavanjem uzroka (etioloki), to obuhvaa antiseptike podloge (ukljuujui i toplovlane obloge), zavoje s antibiotskim mastima - pogotovo nakon spreavanja gnojenja, zavoje s pracima kod jake eksudacije. Kirurka operacija ira omoguava njegovo kompletno uklanjanje. Provodi se samo kada smo osigurali potpuno zarastanje. Operaciona obrada ira omoguava prevoenje u zarastanje per primam ili zarastanje pod krastom. Konjuktivalna plastika: traak konjuktive isprepariramo i prebacimo preko ulkusa, ili isto napravimo s treim onim kapkom.
52
Infekcija rane
Injekcija oznaava prodor i umnaanje patogenih mikroorganizama u makroorganizmu. Sa stajalita kirurgije infekcija je skup pojava koje nastaju zbog prodora mikroorganizma u makroorganizam. Glavne posljedice infekcije su: inflamacija (upala, inflammation) koju karakterizira tumor, rubor, calor, dolor i functio lesa (oteenje, crvenilo, toplina, bol i gubitak funkcije), te intoksikacija sa svim simptomima koji ju prate.
Kontaminacija (contamination) oznaava zagaenje neistim materijalima, poput unosa mikroorganizma u ranu ili gnoja u vodotoke, odnosno oznaava prisustvo tvari ili mikroorganizma koji ine preparat neistim. Prodor mikroorganizma u makroorganizam se naziva invazija. Ukoliko se na to nadovee i umnaanje i patogeno djelovanje, imat emo infekciju. Prema vrsti uzronika i uvjetima u samom mjestu infekcije, infekcije se dijele na gnojne, trulene, anaerobne i specifine, a prema podruju koje infekcija zahvaa raspoznajemo lokalnu i opu infekciju. Prema broju vrsta mikroorganizma koji uzrokuju infekciju imamo monoinfekciju i mjeovitu infekciju. Primarna infekcija rane nastaje istovremeno s ranjavanjem, a sekundarna infekcija (infekcija drugom vrstom mikroorganizama) je esto uzrokovana neadekvatnim smjetajem ivotinja i loom obrambenom snagom organizma. Gnojne infekcije se u poetku karakteriziraju obilnim eksudatom koji se sastoji od mnotva polimorfonuklearnih leukocita. Ubrzo se zbog interakcije stanica imunog sustava i infekta tvori gnoj. Vrijeme inkubacije varira izmeu nekoliko sati i nekoliko dana. Apsces i flegmona spadaju u gnojne, odnosno piogene infekcije lokalnog karaktera. Uzronici su streptokoki i stafilokoki. Gnojne infekcije karakterizira jaka eksudacija i nalaz polomirfonuklearnih leukocita. Gnoj se sastoji od: 1. 2. 3. Seroznog eksudata s dosta albumina i globulina Korpuskularnih elemenata; ponajprije raspadnuti polimorfonukleara (gnojna tjeleca), makrofazi posebno histociti i poneki eritrocit Ostataka tkiva
Gnojna upala moe nastati i iz nekog drugog oblika upale; serozne, fibrinozne, serofibrinozne. Gnojna rana Gnojenje onemoguava zarastanje per primam. Mogua je nekroza tkiva. Stanje se dodatno pogorava stvaranjem toksina. Gnoj je isprva serozan*, a rana bolna i temperirana; esto prekrivena gnojem. Okolina rane je oteena, bolna, temperirana. Regionalni limfni vor(ovi) je povean. Tjelesna temperatura moe biti poviena. Perforacije i oteenja granulacionog tkiva otvaraju put infekciji.
Serozan (eng. serous), nalik serumu.
Gnojna rana se lijei antibioticima; velike doze najmanje 6 dana, nadalje, lijei se jaanjem lokalne obrambene, i ope otpornosti organizma, te operacijskim zahvatom. Koju metodu ili kombinaciju metoda emo odabrati, ovisi ponajprije o poziciji, veliini rane i stanju makroorganizma. Podizanje ope otpornosti postiemo adekvatnim smjetajem, hranom, higijenom, vitaminima: A, B, C, D, E. Prilikom lijeenja gnojne rane, potrebno je evakuirati gnoj iz gnojnih depova. Pustula (zagnojeni mjehuri) je vidljiva nakupina gnoja, u, ili ispod epiderme, uglavnom u dlanom folikulu ili u pori koe. Veliina pustule varira od zrna rie, pa do graka. Vrh pustule je obrubljen crvenim pojasom (eritematozni rub). Nakon pucanja fine epidermalne membrane, izlazi gnoj, te dolazi do ispunjavanja defekta sa epitelom bez oiljka. Pustula se ne lijei. Infekt moe prodrijeti i kroz neozlijeenu kou. Impetigo je kontagiozna pioderma uzrokovana direktnom inokulacijom streptokoka ili Staphylococcus aureus-a u povrinsko oteenje koe. Tvore se vezikule s eritamatoznim rubom koje prelaze u pustule. Nakon rupture pustule, cijedi se sero-purulentni iscjedak koji se sui u vidu ukastih krasti. Akna je gnojna upala dlanog folikula i lojna lijezde. Zove se i gnojni folikulitis. Ukoliko upala dlanog folikula potraje, dlaka 'pliva ' u gnoju i ispada. Indicirano je dlaku iupati i pramazati tinkturom, odnosno crnom mau (amonij-sulfogirodalat).
53
Furunkul je bolni vori formiran u koi s krunom upalom korijuma i potkonog tkiva. Uzrokuju ga stafilokoki koji ulaze kroz dlane folikule. Tvorbi furunkula pogoduju konstitucionalne ili probavne poremetnje, te lokalna iritacija. Stoga se kod konja furunkuli javljaju, mahom na mjestu sedla; tu dolazi do mehanike iritacije i lokalnog utrljavanja infekta. Kod psa se isti proces zbiva na mjestu ispod brnjice. Furunkuli se lijee toplo-vlanim oblozima, crnom mau (ichtiol, amonij-sulfogirodalat). Ukoliko to ne pomogne, radi se incizija i gnoj se evakuira. Furunkuloza oznaava simultano pojavljivanje veeg broja furunkula, ili pak konstantno ponavljanje furunkula, tijekom vie tjedana i mjeseci. Karbunkul (lat. carbunculus mali ugljen) se javlja samo kod antraksa (Zoonoza) u vidu hemoraginonekrotine upale koe. U humanoj medicini je karbunkul definiran kao nekrotizirajua infekcija koe i potkonog tkiva koja se sastoji od nakupine furunkula. Najei uzrok je Staphylococcus aureus. Crveni vjetar (erysipelas*) je infekcija koe ili sluznica s streptokokima ili stafilokokima. Mnaifestira se kao izrazito bolna lokalna upala, koja kasnije moe prei u flegmonu. Prati ju vrlo visoka temperatura. Javlja se u goveda, konja i psa. Lijei se antibioticima i imobilizacijom.
Erysipelas (gr. erythros crve + pella koa) je akutni povrinski oblik cellulitis-a (v.), koji zahvaa povrinske limfne vorove. Uglavnom je uzrokovan s streptokokima. Cellulitis (lat. cellule mala stanica + -itis), akutna, difuzna, edematozna, gnojna upala dubokih potkonih tkiva, a ponekada i miia. Moe biti povezana s formiranjem apscesa. Uglavnom je uzrokovana s infekcijom operativne ili traumatske rane, opekline ili neke druge kone lezije. Uzronici mogu biti razliite bakterije, ali streptokoki i Staphylococcus aureus su najei. Kliniki se manifestira edemom, toplinom i osjetljivou bez jasnih granica. Usporedi s erysipelas i phlegmon.
Flegmona
Flegmona(gr. phlegmone upala) je difuzna gnojna upala osobito vezivnog tkiva. Znatno je opasnija od apscesa, jer, zbog nedostatka demarkacione linije, nema zapreke irenju gnoja. Prema vrsti upale, flegomona moe biti gnojna i serozna. Flegmona se prema poloaju oboljelog tkiva oznaava kao subkutana, subfascijalna, intermuskularna, parahondralna, submukozna flegmona. Flegmone moemo razvrstavati i prema organima koje su zahvatile; npr. flegmona jezika ili drijela. Etiologija. Flegmona je najee sekundarno oboljenje, ali moe nastati i kao hemetogena metastaza kod ope gnojne infekcije. Aseptike flegmona se javlja kao posljedica upotrebe medikamenata koji drae (npr. subkutana aplikacija terpetinskih ulja). Ona esto moe biti namjerno uzrokovana kod lijeenja kroninih bolesti. Jatrogena aseptina flegmona se javlja kod davanja digitalisa i antihistamintika. Aseptika flegmona se razvija u roku od par sati. Simptomi. Flegmona se javlja veoma brzo uz poremeaj opeg stanja. Flegmona se javlja u obliku difuzne otekline koja je bolna, temperirana i tvrdo tjestaste konzistencije. Za razliku od apscesa, flegmona ne fluktuira, jer se tekuina i korpuskularni elementi nalazi unutar vezivnog tkiva. Lijeenje flegmone se zasniva na visokim dozama antibiotika kroz 6-8 dana. Uz to se primjenjuju i toplo-vlane obloge. Flegmona se moe izlijeiti putem potpune reparacije, no moe se i zakomplicirati pojavom apscesa. Flegmona apscedens nastaje nakon tjedan dana na mjestu primarne rane. Lijeenje apscesa se vri incizijom i evakuacijom gnoja. Kronina flegmona (elephantiasis fibrozna kronina flegmona, skleroza koe) nagruje pojedini dio tijela. Pri tome kronina flegmona izaziva bujanje vezivnog tkiva i rezultet je elenphantiasis.
Flegmona je esta kod ubodnih i ugriznih rana (npr. make).

*Po Dorland's-u 'phlegmon' je irea difuzna upala uzrokovana infekcijom mikroaerofilnih streptokoka koja tvori gnojne ili gangrenozne po minirajue lezije, koje se mogu proiriti na duboko potkono tkiva i miie, tvorei multiple depie s gnojem. Sukladno istom rjeniku cellulitis je izraz koji odgovara naem opisu flegmone.
54
Flegmona noge i interdigitalna flegmona
55
Apsces
(eng. abscess) Apsces je nakupljanje gnoja u novostvorenoj upljini. esto se javlja kod prijevremenog zatvaranja rubova inficirane rane, kao nastavak flegmone ili pak subkutani hematomi s vanjskom povredom prelaze u apsces. Uz navedeno, stvaranje apscesa esto uzrokuju i strana tijela. Apsces moe biti i isto infektivne prirode, tako npr. kod drebeaka dolazi do apscendiranja submandibularnih limfnih vorova. Grudnom kvrgom nazivamo apsces u m.brachiocephalicus-u, koji obino zahvaaju Lnn. Cervicales superficiales. Patogeneza. Novostvoreni gnoj se sastoji od propalih neutrofilnih granulocita, mikroba i nekrotinog tkiva (kolikvaciona nekroza colliquative n. nekrotini materijal postaje teku). Iz neutrofila se oslobaa velika koliina lizosomalnih enzima. Uz tetne tvari osloboene iz propalih neutrofila, i nekrotino tkivo i propali mikroorganizmi djeluju (toksini) na organizam u smislu stimuliranja tvorbe demarkacione linije. Uskoro vezivno-tkivna ahura otro ogranii apsces. U poetku, stjenka apscesa se sastoji od dva sloja; nutarnji sloj je nezreli, dobro vaskulariziran s malo vezivnotkivnih vlakana i s mnogo upalnih i nezrelih vezivnotkivnih stanica. Iz tog sloja, dok postoji, konstantno se u apsces izluuju nove upalne stanice, ime se poveava koliina gnoja. Stoga se taj sloj naziva i piogena membrana. Vanjski sloj se sastoji od zrelog vezivnog tkiva s malo upalnih stanica. Vezivno tkivna ahura moe definitivno odvojiti apsces od ostalog dijela organizma pa nestaju znaci upale. I tada imamo hladni apsces. Doklegod je uzronik prisutan u apscesu govorimo o nezrelom apscesu koji je u tom stadiju nepodoban za kirurku obradu jer moe doi do irenje infekta. Nakon smrti uzronika piogena membrana nestaje i itav apsces prelazi u vreastu tvorbu unutar koje se nalazi neinfektivan (sterilan) gnoj. Stoga se apsces u tom stadiju naziva 'zreli apsces'. Simptomi. Apsces je otro ograniena oteklina koja je bolna, temperirana i fluktuira. Kod veih apscesa poremeeno je ope stanje organizma. Diferencijalno dijagnostiki valja razluiti hematom, ponajbolje punkcijom na najniem dijelu, i herniju koja je reponibilna i kompresibilna za razliku od apscesa. Hematom je otro ograniena oteklina koja fluktuira, te moe, ali ne mora, biti bolna i temperirana. Specifine oblike apscesa uzrokuju maleus, botriomikoza, aktinomikoza, tuberkuloza. Lijeenje apscesa. Ubrzanje zrenja nezrelih apscesa pospjeujemo toplo-vlanim oblozima. Incizioni rez, evakuaciju sadraja i pregled apscesne upljine je najbolje raditi tek kada apsces sazri u zreli apsces jer emo tim znatno umanjiti kontaminaciju okolnog tkiva. upljinu apscesa je indicirano isprati, a mogue je i stavljanje vaginalete. Zarastanje incizionog reza ide per secundam. Uputno je izvesti drenau gazom namoenom u dezinficijens. U sluaju kroninog apscesa, kirurkim putem emo otkloniti vezivno-tkivnu ahuru.
56
Edem
(Edema, Oedema, Hydrops, Dropsy)
Edema (gr. oedeme oteklina) prisustvo nenormalno velike koliine fluida u meustaninom tkivu tijela; uglavnom oznaava nakupljanje tekuine u subkutanom tkivu. Edema moe biti lokalizirana uslijed venozne ili limaftine obstrukcije ili poveanog permeabiliteta krvnih ila, ili moe biti sistemski edem uslijed zatajenja srca ili bubrenih bolesti. Nakupine edemske tekuine se ovisno o lokalizaciji nazivaju: hydrothorax (grudna upljina), hydropericard (edem u perikardu). Masivni generalizirani edemi se nazivaju anasarca. Zove se jo i dropsy i hydrops. Anasarca (gr. ana natrag, prekomjeran + sarx - meso) generalizirani, masivni edem. Acites (lat. gr. askites od askos vrea) efuzija ili akumulacija seroznog fluida u abdominalnoj upljini. Zove se i abdominal, odnosno pertoneal dropsy, hydroperitonia i hydrops abdominis.
Edemom nazivamo skupljanje serozne tekuine u vezivnom tkivu. Najei je subkutani edem. Ukoliko je edem rairen po itavoj povrini onda se naziva anasarca. Hydrops je sakupljanje tekuine u tjelesnim upljinama. Ascites je skupljanje tekuine u trbunoj upljini. Hydrothorax je nakupljanje tekuine u grudnoj upljini. Hydrocele je nakupljanje tekuine u tunici vaginalis skrotum-a. Edem je simptom kod mnogih oboljenja; najee pri smetnji izmjene tekuine izmeu krvi i tkiva. Edem najee nastaje kod sprijeenog otjecanja venozne krvi. Uslijed toga dolazi do staze u kapilarama. Zbog staze se nakupljaju tetni nusprodukti metabolizma i eventualni nusprodukti upale. Nakon oteenja zida krvne ile, krvni serum u veoj mjeri prolazi u tkivo i u tkivu se nakuplja. Npr. Kod konja pri mirovanju nakon ozdravljenja od difuzne flegmone stranjih ekstremiteta, a uslijed oteenja i proirenja vena. Cardiac edema nastaje uslijed kronine srane slabosti. Uzrokuje poveani venozni i kapilarni tlak, esto je povezan s retencijom natrija u bubrezima. Renal edema je posljedica nephritis-a i posljedine hipoproteinemije. Edem e se razviti i prilikom obstrukcije vena okolnim tkivom, tumorom, kompresijom, trombozom, podvezivanjem. Nadalje, edem se moe razviti uslijed traumatskih, toksinih, kemijskih noksi, kod gnjeenja, prokvaivanja tkiva. Oblici edema o Stazni edem dolazi najee poslije venozne staze. Stazni edem se javlja na ekstremitetima i ventralnoj strani trbuha kod ivotinja s oboljelim srcem i bubrezima. Stazni edem se moe javiti i ispod vrsto stegnutih zavoja. Upalni edem (inflammatory edema) se javlja uslijed upale u okolini upalnog infiltrata, prouzrokovan je hiperemijom. Obiljeava ga crvenilo i bol. Kod kastracionih rana pastuha, upalni edem se nalazi na prepuciju kao sputajui edem koji je pri opipu hladan i bezbolan. Radi se o tome da je temperirani, bolni, upalni infiltrat u skrotumu, a upalni edem se nalazi u prepuciju. Traumatski edem se razvija kod tupih povreda, nagnjeenja Nuropatski edem se razvija uslijed poveane propustljivosti kapilarne stjenke uzrokovane paralizom vazomotara. Sputajui edem. Edemi u vezivnom tkivu imaju tendenciju sputanja prema najniem mjestu. Stoga se razvija sputajui edem. Sputajui edem e na kraju, vrlo vjerojatno, biti polagano resorbiran.
o o o
Klinika slika. Edem se manifestira kao poveanje obima (zadebljanje). Pri palpaciji pipamo hladno, tjestasto i bezbolno oteenje. Ponekada se uz pomo punkcije s kanilom mogu odstranit i vee koliine tekuine. Lijeenje. Ustanoviti uzrok i ukloniti ga. Kardiotonici i vazotonici za srce i ile. Uskraujemo tekuinu i dajemo sredstva za ienje (lasix, fursemid) Kompresija i zavoji sprjeavaju irenje i pospjeuju resorpciju. Redovito kretanje ako bolest dozvoljava.
57
Empijem
Empijem (eng. empyema) oznaava nakupljanje gnoja u ve postojeoj tjelesnoj upljini. Empijem nastaje zbog gnojne upale sinovijalnih, mukoznih i seroznih ovojnica. Naziv pojedini empijem dobiva bilo kao empyema: npr. empyema thoracis, bilo prefiksom pyo-; npr. pyothorax , pyometra Zbog resorpcije tekueg dijela gnoja moe doi do zgunjavanja gnoja ili konano inkrustacije gnoja. U kroninom obliku empijema dolazi do prodora gnoja kroz kou, odnosno sluznicu. Lijeenje empijema se sastoji od evakuacije gnojnog sadraja, ispiranja tjelesne upljine, te determinacije uzronika, odnosno antibiograma i, sukladno tom nalazu, odgovarajue antibiotske terapije.
Fistula
Fistula (lat. cijev, trska) je stara rana u vidu kanala sa slabom tendencijom zarastanja, a iz nje se cijedi gnoj ili neki drugi sekret. Fistule se dijele na: gnojne, sekrecione i ekskrecione, odnosno drugom podjelom na: priroene i steene. Gnojna fistula ima otvor, kanal i dno. Otvor fistule je obino ljevkasto uvuen, a okolina fistule je bez dlake i pokrivena je gnojem. Fistularni otvor ima malu povrinu jer ga koa nastoji zatvoriti cikatrizacijom ili epitelizacijom. Ukoliko se zatvori postojei fistularni otvor, stvara se novi. Kod kroninog tijeka mogue je stvaranje vie fistularnih otvora i kanala koji se spajaju na dnu. Fistularni kanal ne ide uvijek pravolinijski. Iz tog razloga je ponekad potrebno rabiti S sonde ili polumjeseaste sonde za odreivanje pravca kanala. Zidovi kanala fistule su obloeni granulacionim tkivom. Dno fistule je ispunjeno gnojem. U pravilu se na tom dnu nalazi i uzrok fistule; npr. strano tijelo. Ekskrecione fistule se javljaju u mokranom mjehuru, vagini, crijevima. Primjere sekrecionih fistula moemo zapaziti na jednjaku, buragu, lijezdama slinovnicama. Lijeenje fistule se bazira na uklanjanju uzroka (etioloki). To se ponajbolje izvodi kiretaom* dna, odnosno kirurkim odstranjivanjem uzroka. Nakon toga je potrebno zatvoriti kanal, posebno kod ekskrecione ili sekrecione fistule.
*Kiretaa (fr. curettage) odstranjivanje izraslina ili drugih materijala s stjenke upljine ili drugih povrina.
Opa piogena infekcija

Opa piogena infekcija nastupa ukoliko lokalni obrambeni mehanizmi nisu u mogunosti sprijeiti diseminaciju uzronika, pa se on sa lokalne infekcije iri po itavom organizmu; bilo limfogeno, bilo hematogeno. Sepsa (gr. sepsis truljenje) oznaava prisustvo patogenih mikroorganizama i/ili njihovih toksina u krvi. Bakterijemija (eng. bacteremia) je povremeni prodor bakterija u cirkulaciju u manjem obimu, zbog ega su manja i klinika oitovanja. Tonije reeno, bakterijemija oznaava prisustvo bakterija u krvi. To je dakle jedna od vrsta sepse. Toksemija oznaava prisustvo bakterijskih toksina u krvi zbog ega se javljaju teki kliniki poremeaji; npr. tetanus. Uzronik ostaje na mjestu ulaska u organizam. Putridna (eng. putrid obiljeen truljenjem) infekcija je uzrokovana anaerobima, odnosno uzronicima truljenja (saprofitski, ubikvitarni mikroorganizmi). Tijekom putiridne infekcije, gotovo redovito, dolazi do intoksikacije, a izraziti su i lokalni poremeaji. Stvara se vea koliina sluzavog gnoja pomijeanog s nekrotinim tkivom. Granulaciono tkivo ima plavo-crvenu prljavu boju; na dodir se raspada, i javljaju se znatna krvarenja. Izraz za opu putridnu infekciju je sapremia (gr. sapros gnjio + heimia). Sapremia oznaava generaliziranu infekciju uzronicima truljenja. Lijeenje zahtjeva antibiotsku terapiju napravljenu u skladu s antibiogramskim nalazom. Uz to se rana otvara, drenira, uklanja nekrotino tkivo Najvanije infekcije anaerobima su maligni edem i tetanus. Specifine infekcije sainjavaju aktinomikoza, botriomikoza, tuberkuloza, maleus i afrika sakagija (lymphangioitis enzootica). 58
Opekline
(lat. combustiones - spaljenja) Opekotine su oteenja tkiva nastala najee djelovanjem visoke temperature, a rjee kemijskih ili drugih kaustinih sredstava, te djelovanja elektrine energije. Opekotine nastale uslijed poviene temperature nazivamo termike opekotine, opekotine nastale zbog kemijskih sredstava nazivamo korozivne, kaustine ili kemijske otopine. Od drugih kaustinih sredstava koje uzrokuju opekline valja izdvojiti zraenja (elektromagnetska sunce, ionizacijsko zraenje, rendgensko zraenje). Elektrine opekline uzrokuje udar groma ili dodir neizoliranog izvora struje, npr. elektrinog voda. Svi navedeni uzroci djeluju putem jakog povienja temperature (zraenje, kiseline?). Ope reakcije organizma koje slijede su: ok Zatajenje srca kod djelovanja elektrine struje i Hematoloke promjene kod djelovanja ionizacijskog zraenja Poremeaji ravnotee vode i elektrolita Poremeaji acidobazne ravnotee.
Lokalni kliniki simptomi opeklina Prema jaini, opekline se dijele na 4 stupnja: 1. stupanj - Combustio erythematosa (gr. erytros- crven) je prvi stadij opeklina prilikom kojeg dolazi do lokalnog oteenja epitela (stratum corneum*). To se oituje oteklinom i hiperemijom. Dlaka je opaljena, a koa se doima zadebljalom, temperirana je i sjajna. Tjelesna temperatura je neznatno poviena. Oko 5. dana dolazi do ljutenja povrinskih slojeva stratum corneum. 2. stupanj - Combustio bullosa (lat. bulla vodeni mjehur). Iznad korijuma se stvaraju mjehuri ispunjeni ukastom tekuinom (serum). Zbog uzdizanja nekrotizirane epiderme u subkutisu se javlja hiperemija koja prelazi u reaktivnu upalu. Tijekom prvih nekoliko sati javlja se jaka bol, a za nekoliko dana dolazi do resorpcije seruma i suenja mjehura. Nakon epitelizacije osueni zid mjehura se skida, odnosno odljuuje. Ukoliko pukne mjehur bit e vidljive bolne, vlana rane i poveat e se mogunost infekcije. 3. stupanj Combustio esharotica (gr.eschar- krasta) obiljeava stvaranje krasti uslijed nekroze epiderme i korijuma, ali i dubljih slojeva. U dubljim slojevima tkiva dolazi do nekrobioze, javljaju se reakcije oteenja krvnih ila u vidu tromboze. Krasta nakon tjedan dana postane elastina, a kasnije vrsta, tvrda, tamnosmee boje, poput utavljene koe. Kako izljeenje zahtjeva reparatorne procese, a nema epitelizacije, u pravilu su potrebna 4 mjeseca da opekotina 3. stupnja zacijeli. 4. stupanj Combustio carbonisationis (pougljenjenje) je dobio ima po latinskoj rijei carbo ugljen. Uzrokuju ga temperature iznad 100C; npr. poar ili udar groma. Pougljenjene okrajine otpadaju, a zbog teke intoksikacije i kolapsa nastupa brza smrt.
Tjelesni prekriva. Tijelo je prekriveno cutis-om i subcutis-om. Cutis se dijeli na gornji soj ili epidermu, i dublji sloj koji se zove dermis ili corium. Epidermu sainjava 5 slojeva koji su, poev od povrine: stratum corneum, stratumlucidum, stratum granulosum, stratum spinale i stratum basale. Dermis se dijeli na gornji papilarni i donji retikularni sloj.
Opseg opekotina i reakcija organizma nisu vezani za stupanj opekotina koliko su vezani za povrinu tijela koju te opekotine pokrivaju. Tako da vrijedi (prema: 'Opa veterinarska patologija'): Kod 30% izgorjele koe postoji opasnost po ivot, Kod 50% izgorjele koe smrt e nastupiti za 3-5 dana, a Kod opekotina koje zahvaaju vie od 50% izgorjele koe, smrt e nastupiti za 1-2 dana
59
Kako bi se lake procijenile povrine tijela zahvaene opeklinama koristi se 'sistem devetke'. Tako kod ljudi na pojedine dijelove tijela otpada: Organ Glava Ruke Noge Tijelo Povrina tijela koja na taj organ otpada 9% 18% 36% 36%
Opi simptomi opeklina Opi simptomi opeklina su najjai tijekom prva dva dana. ivotinja je nemirna, kao npr. kod kolika. Bilo i temperatura su povieni, a kasnije se snizuju njihove vrijednosti, a disanje se ubrzava. Nakon nekoliko sati bolovi se poveaju. e je izrazita. Uslijed gubitka plazme, odnosno vode i elektrolita, dolazi do hemkoncentracije i smanjenje koliine intracelularne tekuine i elektrolita. Dolazi i do promjene u acidobaznom sustavu. Mijenja se balans vode i acidobaznog sustava. Zbog djelomine hemolize javlja se i manjak kisika (hipoksija, odnosno anoksemija). Gubitak bjelanevina uvjetuje hipoproteinemiju. Organizam openito slabi. U oteenom tkivu dolazi do razgradnje bjelanevina i resorpcije njihovih razgradnih produkata. Stoga dolazi do poveanja koncentracije ureje i posljedine intoksikacije organizma. Intoksikacija, manjak tekuine i velike koliine hemoglobina, odnosno mioglobina u krvi tetno djeluju na bubreg pa se smanjuje opseg diureze. Reducirani rad bubrega dodatno potencira koncentraciju ureje u cirkulaciji. U nekrotinom podruju se oslobaaju serotonin, histamin i drugi tkivni amini, koji izazivaju dilataciju i poveanu permeabilnost kapilara, to moe dovesti do pada tlaka, cirkulatornog kolapsa (oka) i smrti. Opeklina predstavlja i mjesto ulaska infekta u organizam. Nervni zavreci na mjestu opekline i u njenoj neposrednoj okolici su izrazito podraeni. Stalna bujica podraaja (bol) koji iz podraenih nervnih zavretaka dolaze u CNS, dovode do iscrpljenosti CNS-a, to je preduvjet za nastanak neurogenog oka. Na CNS toksino djeluju i resorbirani razgradni produkti bjelanevina; primarno na centar za disanje i centar za cirkulaciju (toksina komponenta oka). Klinika slika tijekom prvih par dana, ukratko: prvih par sati imamo izrazit nemir i povean trijas: temperaturu, bilo, disanje. U daljem tijeku raste bol, vrijednosti temperature i bila se opadaju, a disanje, naprotiv, raste; postaje plitko i ubrzano. Naglaena je e, a sluznice su cijanotine. Lijeenje opeklina Ope stanje organizma zahvaenog opeklinom valja potpomoi nadoknadom tekuine, elektrolita i puferskih otopina. Lokalno lijeenje valja prilagoditi stupnju opekline. Kod opekotine prvog stupnja dovoljni su praak i mast koji sue, te povoj. U sluaju opekotina 2. i 3. stupnja koristit emo se zatvorenom i otvorenom metodom. Zatvorena metoda podrazumijeva mazanje neutralnom mau (npr. sterilni vazelin) i previjanje sterilnom gazom. Ranu valja previjati svaki 3. dan uz odstranjivanje gnoja i krasti. Bakterijsku infekciju rane treba prevenirati antibioticima. Kada nastupi epitelizacija moe se prei na otvorenu metodu, odnosno otvorenu obradu rane. Kako bi onemoguili ivotinju da oteti/inficira jo nezaraslu ranu upotrebljava se visoko vezivanje, ovratnik, vezanje repa i slino.
60
Smrzavanje
(congelatio) Za razliku od opeklina, smrzavanje se rjee javlja u obliku lokalnih smrzotina, a znatno ee se javlja kao ope smrzavanje. Lokalno smrzavanje se dijeli na 3 stupnja. Lokalne smrzotine se javljaju na mjestima na kojima je dlaka mokra ili je nema. Pogodovni uvjeti za lokalne smrzotine su lo smjetaj, loa hranidba i loe ope stanje ivotinje. Kako vlanost zraka znatno povisuje termiki kapacitet zraka, tako e suha hladnoa izazvat smrzavanje tek kod 45C. Slini e uinci biti i kod dugog kontakta s ledom. Pojedine ivotinje imaju sklonost smrzavanju odreenih organa. To su: Govedo Svinja Konj Psi Vime, papci, vagina, skrotum Vrhovi uki i repa Prolabirani penis, vrh i rubovi uki Periferni dijelovi tijela
Iako je korijum kopita esto izloen jakoj hladnoi, gusta kapilarna mrea u samom korijumu onemoguava smrzavanje. Ope smrzavanje dovodi do prestanka rada svih ivotnih funkcija. Prvotno se uspore puls i disanje, te pada temperatura. Peristaltika se u potpunosti smiruje. Pri padu tjelesne temperature ispod 20C nastupa smrt uz jake konvulzije* ili nesvijest. Zbog hemolize (raspada eritrocita) i slabosti sranog miia dolazi do smanjene opskrbe CNS-a krvlju i prestanka rada vitalnih centara.
Konvulzija (eng. convulsion, lat. convellere vui zajedno), estoka, nevoljna kontrakcija ili serija kontrakcija voljnih miia.
Lijeenje smrzotina se bazira na postepenom zagrijavanju; utopljavanjem, trljanjem, zagrijanim infuzijama.
Lymphangitis
Lymphangitis oznaava upalu limfnih ila ili ila openito. Akutni lymphangitis moe biti uzrokovan irenjem bakterijske infekcije (ponajprije beta-hemolitini streptokoki) unutar limfotoka. Manifestira se potkonim crvenim prugama du toka limfne ile. Lymphangitis purulenta je posljedica piogene infekcije rane. Limfom iz inficirane rane odstranjuje dio uzronika i toksina. Ti toksini i uzronici prilikom prolaska kroz limfne ile dovode do upale stjenke same limfne ile. Okolina takve ile je promijenjena, to se oznaava kao flegmonozno oteenje. Ukoliko je do upale dolo ispod nepigmentirane koe vidljive su crvene pruge koje slijede tok limfne ile. Upalne promjene na stjenci mogu uzrokovati tromboze i stazu krvi. Uslijed toga mogu nastati trajna, kronina zadebljanja (induracije). Kliniki lymphangitis moemo uoiti samo ukoliko se javlja u potkoju (subcutis). U dubljim slojevima ga je teko dijagnosticirati. Apscdendirajui gnojni limfangitis nastaje kada se uzronici gnojenja zaustave na zaliscima gdje izazivaju voraste, cirkumskriptarne, flegmonozne promjene. Ukoliko se javi potkono, promjene se mogu palpirati. Posljedino se mogu razviti apscesi i irevi (ulcus, ulcer), a mogu ishod je i apscendiranje limfnog vora. Lijeenje limfangitisa je isto kao i kod flegmone: Antibiotici kroz 6-8 dana Topli i hladni oblozi
61
Flebitis
(Phlebitis) Phlebitis (phleb vena + -itis) je upala vene. Stanje je obiljeeno infiltracijom stijenke vene i formacijom tromba. Bolest se manifestira edemom, krutou, i bolnou zahvaenog podruja. U septikoj varijanti su prisutni i gnojni simptomi. Serozni flebitis moe nastati kao posljedica intravenske aplikacije lijekova koji nisu registrirani za takvu primjenu odnosno onih koji drae. Uslijed toga moe doi do pucanja stjenke vene. Serozni flebitis moe nastati i ako intravenozno apliciran lijek doe paravenozno; upala tada kree izvana prema unutra. Kardijaci* i antihistamintici su esti uzronici flebitisa. Isto se zbiva i prilikom paravenozne aplikacije kloralhidrata. Stjenka postaje tvrda, oteena, jasno opipljiva i na pritisak bolna. Javlja se thrombophlebitis; stvaranje tromba u upljenoj veni. Nakon tromboziranja i raspada krvne ile, na njenom mjestu zaostaje vezivno-tkivni traak. Ukoliko je gnojni flebitis na nekoj veoj veni (npr. v. jugularis) stvara se prolazni edem i uspostavlja kolateralni krvotok, a ukoliko se javlja na manjim venama (npr. unim) moe doi do nekroze tkiva i npr. posljedinog otpadanja uke svinje i kunia. Gnojni tromboflebitis (thrombophlebitis purulenta) uz upalu stjenke vene, obiljeava i gnojno omekanje tromba. Kronini hiperplastini tromboflebitis se moe razviti u tkivima s kroninom flegmonom, kroninim miozitisom, i drugim kroninim procesima kod kojih moe doi do prijenosa uzronika na vene.
Cardiac (gr. kardiakos, lat, cardiacus), koji se odnosi na srce.
62
Tromboza arterije axillaris i arterije brachialis Tromboza *arterije axillaris i arterije brachialis se najee javlja u konja bilo uslijed endarteritisa (endartheritis chronica defformans) bilo kao posljedica embolije kod endokarditisa. Kako tromboza uvjetuje nedovoljnu opskrbu miia krvlju javlja se visokogrudna hromost ili paraliza miia (slino kao kod povrede plexus brachialis-a; zakazuju m.triceps brachii i m.biceps brachii). Ti simptomi e se povui ve nakon kratkog odmora (od 15-30 min). Simptoma nema u mirovanju i pri poetku kretanja. Ubrzo po poetku kretanja, zbog nedovoljne opskrbljenosti krvlju, postepeno se javljaju; nesiguran hod, pa spoticanje, hromost u predvoenju, a potom i potpuna nesposobnost optereivanja zahvaenog uda te hromost u podupiranju. Uz simptome hromosti mijenja se i ope stanje; Puls postaje jai, frekventniji, skakutav, Ictus cordis je izrazito pojaan srce lupa 'k'o ludo' Ubrzava se disanje (tahipnea) Profuzno znojenje Lokalno se, uslijed smanjene prokrvljenosti moe uoiti izostanak pulzacije digitalnih arterija (aa. aigitalis lateralis et madialis za prednju nogu i a. metatarsea dorsalis lateralis), a noga postaje hladnija. Prognoza je nepovoljna. Mogue je samo-izljeenje uspostavom kolateralnog krvotoka. *Arterija axillaris prolazi ventralno uz skapulohumeralni zglob i
nastavlja se u a brachialis sve do lakatnog zgloba.
63
Ciste
Cista, eng. cyst, od gr. kystis vrea, mjehur.
Ciste su loptaste ili vreaste tvorbe koje su zatvorene sa svih strana pa predstavljaju upljinu obloenu slojem pokrovnih stanica. Sadraj im je teku ili kaast. Zid ciste moe odgovarati grai koe (epitelne, dermoidne ciste) li se sastoji od sluznice (branchiogenic c., enterogenic c.). Pseudocista je upljina ispunjena tekuinom, no nema zid prevuen endotelom, odnosno epitelom. To su hematomi, upljine nastale nekrozom ili djelovanjem parazita, odnosno ciste nastale zatvaranjem izvodnih kanala lijezda. Prave ciste mogu nastati embrionalnim premjetanjem tkiva koje se zatim samostalno razvija kao koa ili sluznica ili djelominim odvajanjem osnove organa ili tkiva. Mogue su i ciste u tumorima koje su posljedica degeneracije i otapanja tkiva tumora. Ciste kao lokalne abnormalne tvorevine su uroene ( nakaze). Kada za vrijeme razvitka ploda doe do zatvaranje odvodnih kanala lijezda, nastaju retencione prave ciste. Simptomi. Ciste nastaju polagano, a rastu umnaanjem stanica zida. Imaju glatku povrinu i otro su ograniene od okoline. Ciste su napete zbog sadraja. Pomine su na podlozi. Ukoliko se cista nalazi ispod koe, koa e biti intaktna. Ciste nisu niti bolne, niti temperirane. Prave ciste Razvijaju se pri:
Embrionalnom premjetanju tkiva i odvajanju od osnove organa. U tumorima se razvijaju uslijed degeneracije i omekavanja tkiva tumora. Zid ciste odgovara grai koe.
Lane ciste - pseudociste

Nekrozi tkiva, degenerativnim procesima, parazitarnim invazijama. Zatvaranju odvodnih kanala lijezda retencione ciste. Zid nije prevuen endotelom, odnosno epitelom.
Graa 1. 2.
Epidermalne ciste se nalaze u potkoju i u unutranjim organima, a nisu povezane s epidermom. Dermoidne ciste (dermoid cyst) su kongenitalne malformacije koje najee moemo nai dorzalnoj sredini glave ili uzdu kraljenice. Uglavnom se javljaju u boksera, terijera, hladnokrvnih konja i, rijetko, u ovaca pasmine Suffolk. Dermoidne ciste su tipino multiple. Od ostalih folikularnih cisti se razlikuju jer na povrini ciste su potpune dlake. One su, jedine prave epidermalne inkluzione ciste. To je prilino dvojbeno, jer predstavljaju embrionalnu invaginaciju epiderme i okolnog pridruenog tkiva (adnexa). Okolno tkivo je odgovorno za dlake unutar lumena ciste. Retencijske ciste nastaju zbog uroenog ili steenog zatvaranje izvodnih kanala lijezda, i posljedine retencije sekreta lijezda. Nastaju polagano poveavajui se. Okrugle su ili ovalne. Povrina im je glatka, otro ograniena, zid im je napet. Ispunjene su tekuim ili kaastim sadrajem. Pomine su na podlozi, prekrivene intaktnom koom, nisu bolne niti temperirane. a. U pasa se esto javlja oblik retencione ciste nazvan ranula. RANULA (lat. dim. od rana aba) nastaje prilikom zatvaranja izvodnih kanala submakilarnih i sublingvalnih lijezda. Uslijed toga nastaje otra bezbolna oteklina veliine do kokojeg jajeta s obje strane frenuluma jezika. Ukoliko se ranula proiri izmeu krakova mandibule, ispupi prema dolje i potpuno ispuni meuvilini prostor nastaje VRATNA CISTA. Prilikom kroninog tijeka bolesti, cista kao da visi na drci, a sadraj joj je elatinozan i ut poput meda pa se naziva meliceris* (gr. meli med + keros vosak). Cista Karderove lijezde se javlja na treem onom kapku. U konja, uslijed embrionalnog premjetanja zametka zuba u temporalnu regiju nastaje 'fistula uha'. To, zapravo, nije fistula nego cista. Lijei se tako da se cista, u kojoj je zub, izvadi.
3.
b. c.
*Melicera ili meliceris (gr. meli med + keros vosak) je pojam koji oznaava ciste ispunjene s medolikim sadrajem.
4. 5. 6.
Eksudacijske i ekstravazacijske ciste se javljaju kao posljedica kroninog vaginitisa (upala tunicae vaginalis communis/testis) nakon kastracija mujaka. Ciste zbog omekanja tkiva; npr. ciste unutar dugih cjevastih kostiju nakon ostitis fibrosa. Parazitarne ciste.
64
Tumori
Tumor (lat. tumor - oticanje) 1. oznaava oteenje, jedan od glavnih znakova upale. 2. Novostvoreno tkivo koje se multiplicira nekontrolirano i progresivno.
Tumor je novostvoreno tkivo koje se multiplicira nekontrolirano i progresivno. Koristi se i naziv neoplazija. Tumori se sastoje od parenhima i strome. Stroma uz potporno tkivo sadri i krvne ile. Etiologija. Tumori nastaju kada koliina mutiranih (anaplastic-nih*) stanica preraste kritinu masu. Tvorba anaplastic-nih stanica, naravno u odraenoj mjeri, i borba organizma protiv njih, su u organizmu konstanta. Poveana incidencija anaplastinih stanica e biti rezultat jednog ili vie od navedenih faktora: 1. Razliiti podraaji; kemijski, fiziki 2. Embrionalna ili postembrionalna premjetanja tkiva 3. Infekcije; Papillomaviridae. Najznaajniji su papilomavirusi goveda. 4. Genetska predispozicija: npr. bijeli konji i dalmatineri su skloni melanomu, drebad je sklona osteosarkomina, psi su skloni epulidis-u* 5. Mutacije 6. Imunogena insuficijencija; organizam ne moe prepoznati tumor kao strano tijelo i stoga ne pokree imunoloku akciju protiv tumora.
Epulis, pl. epulides (gr. epoulis apsces u zubnom mesu) je nespecifian termin za tumor i tumorolike tvorbe u gingivi.
Ikoliko, iz bilo kojeg razloga, omjer novostvorenih anaplastinih stanica i obrambenog sustava, koji organizam titi i od takvih stanica, prijee u korist anaplastic-nih stanica, dakle tumora, razvit e se tumor. Pri tome je vano da tumor pree tzv. kritinu masu. Kritina masa tumora je granica nakon koje se organizam vie ne moe samostalno othrvati tumoru. Benigni tumor. Benignim tumorima fali metsatatika i invaziona sposobnost. U pravilu su obavijeni fibroznom kapsulom. Njihove stanice pokazuju znatno manji stupanj anaplazije* nego stanice malignog tumora. Dakle, stanice benignih tumora su prilino zrele i pokazuju jednakomjerno bujan rast. Uklanjanje benignog tumora se provodi slino kao i uklanjanje strnog tijela. Ipak, vana razlika je to je tumor ilama povezan za organizam. Naravno, te ile je potrebno podvezati. Prognoza je, u sluaju benignog tumora, u pravilu dobra. Izuzetak su jedino izrazito veliki tumori s naznaenim sekundarnim promjenama na okolnom tkivu ili tumori smjeteni u parenhimskim organima.
Anaplasia (gr. ana natrag + plassein oblikovati) je gubitak diferencijacije izmeu stanica i gubitak interakcije izmeu stanica i njihove okoline. Anaplasia je karakteristina za tumore. Zove se i dedifferentiation.
Maligni tumori. Maligne tumore odlikuje visoka invaziona i metastatika sposobnost. Dakle, oni tvore brojne metastaze po cijelom organizmu, mahom limfogenim ili hematogenim putem, te prorastaju okolno tkivo. Odatle i dolazi narodni naziv rak; jer kao rak ire svoje krake. To je pogotovo dobro vidljivo na presjeku tumora i okolnog tkiva. Karcinom i sarkom su osnovni oblici malignih tumora. Karcinom (carcinoma. lat. cancer rak) su nezreli, maligni, heterotipini tumori epitelnog tkiva. Karcinom i se iznimno mogu pojaviti i tamo gdje u normalnim prilikama nema epitela. U tom sluaju govorimo o distopinom karcinomu. Za ove karcinome je zajedniko da su maligni, esto recidiviraju nakon odstranjenja i metastaziraju. Metastaziranje ide ponajprije limfom u lokalne limfne vorove. Odatle se metastaziranje nastavlja bilo limfogenim, bolo hematogenim putem, u udaljene organe i tkiva. Makroskopska izgled karcinoma bitno varira. U pravilu, rastu u obliku neotro ogranienih vorova. Ti vorovi razaraju tkivo u kojem se karcinom nalazi. vorovi karcinoma esto rastu iz baze strei u lumen organa ili na povrini u obliku 'karfijolastih izrataja'. Ponekada se, uslijed nekroze sredita, razvijaju povrinski defekti irevi uzdignutih rubova. Katkada ti vorovi na povrini mogu imati centralno udubljenje pupak karcinoma. Sarkomi (sarcoma) su nezreli, heterologni, heterotipini tumori malignog karaktera. Razvijaju se iz mezenhima u uem i potpornog tkiva u irem smislu rijei. Sastoje se, uglavnom, od atipinih stanica s slabo razvijenim stromom. Infiltrativno rastu, destruiraju okolno tkivo, penetriraju i urastaju u krvne ile, pogotovo vene, te grade metastaze. Sarkomi brzo rastu i u velikom su stupnju maligni. Mogu rasti svugdje u organizmu. Centralno u sarkomu su este nekroze i krvarenja. Kliniki gledano, u razvoju tumora imamo 2 faze: 1. Inicijalna faza je prva faza, kada tumor nije mogue otkriti, jer jo nema razvijenih simptoma. Njoj slijedi 2. Faza realizacije, druga faza, kada se tumori svojom veliinom i poloajem manifestiraju u obliku raznih poremeaja; anatomskih i funkcionalnih. Zbog proratanja parenhimski organi mogu zakazati, nadalje, zbog pritiska na 65
krvne ile mogu nastati stazni edemi, pogotovo na udovima i glavi, mogu se javiti poremeaji motorike probavnog trakta Konzistencija tumora je razliita i bitno ovisi o njihovoj histolokoj grai. U pravilu, tumori nisu bolni i nisu temperirani. Rendgenom se moe utvrditi lokalizacija i veliina tumora. Ipak, za dijagnozu presudno znaenje ima histoloka pretraga. Materijal moemo uzeti biopsijom, prilikom operacije. Nadalje, u obzir dolazi citoloka pretraga eksudata dobivenog punkcijom iz tjelesnih upljina, pretraga materijala s povrine tumora, ili iscjetka iz prirodnih otvora. Lijeenje i prognoza malignog tumora bitno ovise o lokalizaciji, uznapredovalosti procesa i metastazama. Kako bi smanjili opasnost od recidiva, prilikom vaenja malignog tumora moramo zahvatiti i dio okolnog tkiva, te, ako je mogue, regionalni limfni vor,. Naime, granica izmeu malignog tumora i okolnog tkiva je nejasna. Stoga je potrebno ukloniti i znatan dio okolnog tkiva. Sa stajalita lijeenja malignih tumora, najsigurnije je odstraniti/amputirati cijeli zahvaeni organi ili ud. To je mogue kod slezene, testisa, mlijene lijezde i maternice, te naravno udova. Lijeenje tumora se moe nadopuniti primjenom ionizirajueg zraenja i citostatika (kemoterapija). To su terapije kojima je cilj unititi stanice koje se brzo dijele, dakle tumorske stanice. Otvoreni tumori su tumori na povrini tijela. Ukoliko otvoreni tumori ne predstavljaju problem, ne treba ih dirati. No, esto ivotinje takve tumore lie, ili na neki drugi nain otvori/oteti. Tada takav tumor predstavlja ulazna vrata infekciji, pa ga je potrebno lijeiti. U veterinarskoj medicini se najee susreu tumori mlijenih lijezda kod kuja.
66
Papillomatosis Papillomatosis je virusna zarazna bolest koju karakterizira razvoj multiplih papiloma. Papilomatoza je zabiljeena u svih vrsta domaih ivotinja, ptica i riba.
Etiologija. Uzronici spadaju u porodicu Papillomaviridae. Pojedini virusi su specifini za pojedinu vrstu. Tako je za ovjeka poznato preko 20 razliitih papiloma virusa, za govedo 6, za psa 3, i za zeeve 2 vrste papiloma virusa. Virus se prenosi kontaktom, fomitima (predmetima), a mogu je prijenos i insektima. Papillomatosis se najee javlja u goveda, konja i psa. Papilomatozi, kao virusnoj bolesti, su znatno sklonije mlae jedinke. Bolest se najee pojavljuje u jesen i zimu. Tada su i najjai simptomi. Pojedine pepilome su ee u starijih ivotinja, no nisu uvijek virusne etiologije.
Papilloma virus i histoloke promjene koje izaziva
67
Kliniki nalaz je, u pravilu dovoljan za dijagnozu; multiple papilome, od veliine glave gumbaice, do veliine ake ili djeje glave, otro ograniene od okoline. Kako papilome ne prodiru dublje od papilarnog sloja koe, redovito su pomine na podlozi. Bradavice proirene na itavom tijelu izazivaju mravljenje. Lokalizirane na sisama, oteavaju munju, a u ustima i drijelu oteavaju konzumaciju hrane. Ipak, definitivna dijagnoza zahtjeva identifikaciju virusa ili njegovih citapaogenih uinaka na individualnim stanicama. Specifine promjene koje virus izaziva su: koilocytic atypia i koiocytosis. Papilomatoza goveda je infektivna bolest goveda, uzrokovana virusom (Papillomaviridae, dvolanani DNA virusi). Manifestira se razvojem mnogobrojnih bradavica s proliferacijom vezivnog tkiva. Javlja se mahom na sisama i vimenu mlijenih krava, te glavi i vratu krava mesnih pasmina. Telad je prijemljivija. Nakon preboljena zaostaje imunost, ali samo na virus koji je uzrokovao bolest. Lijeenje. Zarazna papilomatoza e nakon nekog vremena sama proi. Ipak, ukoliko papiloma ima znatan broj, indicirano je kirurko uklanjanje. Pri tome ne smijemo uklanjati papilome u ranom stadiju rasta (progresivna faza) nago papilome maksimalne veliine ili u fazi regresije. Uklanjanje papiloma u progresivnoj fazi vodi k recidiviranju. Vakinacija e dobre rezultate dati u prevenciji. Naalost, u sluaju klinike papilomatoze, od vakcinacije e biti malo koristi. Kako je virus specifian za domaina, nema smisla koristiti heterologne vakcine. Ukoliko je papilomatoza problem stada, primjenjuje se autovakcina. Autovakcina se pripravlja tako da u suspenziji tkiva baze papiloma virus unitimo formalinom; na 100 ml suspenzije ide 0.3-0,4 ml formalina. Vakcinirati valja telad u dobi od 4-6 tjedana s ~ 0.4 ml intradermalno na dva mjesta. Vakcinaciju valja ponoviti za 4-6 tjedana i nakon to ivotinje navre 1 godinu ivota. Imunitet se razvija za nekoliko tjedana. Prostore i opremu moemo dezinficirati formaldehidom.
Papilloma benigna epitelna neoplazija koja rezultira prstolikom ili verukoznom izraslinom na povrini epitela.
68
Prenosivi venerini tumor pasa

Sarcoma venericum, Venerini sarkom, Transmissible Canine Veneral Tumor
Prenosivi venerini tumor pasa je tumor razliite veliine nalik karfiolu, malini, voru. Veliine je od malog voria ~5m pa sve do velika mase od u promjeru 10 cm. Na dodir je tvrd i drobiv (prhak). Povrina tumora je esto mutna i upaljena, a moe biti i hemoragina i inficirana. Tumor moe biti jedan ili multipli. Gotovo uvijek je lociran na vanjskim genitalijama. No, moe se javiti i na okolnoj koi, te mukozi usta, nosa i konjuktiva. Incidencija tumora varira od neznatne u nekim regijama, do znatne u drugim. Tumor moe biti duboko u prepuciju ili vagini pa ga je teko vidjeti. To nas moe navesti na krivu dijagnozu, pa da krvarenje protumaimo kao hematurju. Stoga je, pri pregledu mukih ivotinja, nuno penis potisnuti iz prepucja. Tumor se iri s psa na psa kontaktom prilikom koitusa, ili lizanjem genitalija ili izvangenitalnih tumora. Na poetku, tumor raste brzo. Metasteze se javljaju u oko 5% sluajeva; i to najee u regionalni limfni vor, bubreg, oko, slezenu, mozak, hipofizu, kou i potkoje, mezenterijalne limfne vorove i periotoneum.. Tumor je prilino lako dijagnosticirati citolokom pretragom (aspiraciona biopsija s tankom iglom). Za razliku od citolokog nalaza, histoloki nalaz prenosivog venerinog tumora pasa je teko razdvojiti od tumora poput hystocytoma, lymphosarcoma, ili mastocitnih tumora (mast cell tumor). To je pogotovo naglaeno ukoliko se tumor javio u izvangenitalnoj regiji. Lijeenje. Prenosivi venerini tumor pasa, u pravilu, nee spontano proi. Stoga je potrebno lijeenje. Iako su se kirurko uklanjanje tumora, radijacija i imunoterapija koristili, kemoterapija je danas terapija izbora. *Vincristine sulfat (0.5 mg/m2, intravenozno, jednom tjedno tijekom 3-6 tjedana) je uinkovit, izuzev kod metastaza u CNS-u i oku. U pravilu, potpuno izljeenje mogue je postii za 6 tretmana. Adriamycin (30 mg/m2, iv, jedanput svaka 3 tjedna) je takoer uinkovit, no zbog raznih popratnih pojava nije dobar kao vincristine. Terapija zraenjem je takoer uspjena. Prognoza za potpuno izljeenje je dobra, izuzev sluajeva s metastazama u CNS-u i oku.
*Vincristine sulfate, sulfatna sol vincina alkaloida dobivenog ekstrakcijom iz Vincea rosea. Koristi sa kao antineoplastino sredstvo. Primjenjuje se iv.
69
BOLESTI ROGOVA
Pukotine
Pukotine se javljaju na konveksnoj strani roga u obliku procijepa kroz koje se cijedi krv, odnosno kod starijih procesa gnoj. Rog je temperiran u bolan. Lijeenje. Pukotine se naprae antibiotikom ili namau mau, katranom (piks liquida) ili lotagenom*. Kirurko lijeenje se provodi: Uklanjanje promijenjenih dijelova Ispiranje s vodikovim peroksidom (H2O2) Antibiotski praak Stavljanje sterilnog povoja Antibiotici se daju i parenteralno.
Lotagen je pripravak koji na tritu postoji u gel obliku ili kao koncentrat. Po sastavu je pripravak meta-krezol-sulfonske kiseline i formaldehida. Djelovanje mu je trojako: 1) antimikrobni uinak. 2) selektivni koagulacijski uinak; koagulira samo funkcionalno stezanje arteriola zaustavlja manja krvarenja. oteene stanice. 3)adstrigentni uinak; izaziva konstrikciju glatkih miia
Otpadanje rone ahure (excornuatio)

Otpadanje rone ahure (excornuatio) je posljedica izrazito jake traume ili upalnog procesa (npr. Zarazna korica goveda; Malignant catarrhal fever herpesvirusi; AHV-1 i OHV-2). Manifestira se abnormalnom pokretljivou rone ahure i krvarenjima.
AHV-1 Alcelaphine HerpesVirus-1 uzronik Zarazne korice goveda (Malignant catarrhal fever) OHV-2 - Ovine HerpesVirus-2 uzronik Zarazne korice goveda (Malignant catarrhal fever)
Lijeenje: Isprati s vodikovim peroksidom (H2O2) Ukloniti naslage Aplicirati antibiotsku mast i Staviti sterilni povoj; povoj valja mijenjati svakih 7 dana. Kroz 8 dana stvori se nova roina. Kod svjeeg otpadanja koristi se katran (piks liquida).
Prijelom ronog nastavka

Prijelom ronog nastavka moe biti potpun i nepotpun. Potpun prijelom ronog nastavka oznaava stanje kada rog otpadne, a zaostane kratki izdanak ili samo eona kost. Nepotpun prijelom oznaava da rog nije otpao, ve je samo pomian, odnosno nepravilno postavljen. Mogue je i cijeenje krvi iz nosa (epistaxis) na strani na kojoj je nos prelomljen. Sinusitis se moe javiti kao komplikacija prijeloma. Lijeenje. Nepotpuni prijelom emo fiksirati fiksacijskim povojem kroz 6-8 tjedana. Ukoliko se infekcija proiri i na frontalnu kost (os frontalis), rog valja amputirati i provesti antibiotsku terapiju.
70
Odronjavanje (Decornuatio)
Odronjavanje (decornuatio) provodimo prilikom dranja vie goveda radi lakeg iskoritavanja stajskog prostora, lakeg transporta i obuzdavanja ivotinja. U pravilu, postupak izvodimo na ivotinjama mlae dobi; do 3 mjeseca starosti; prije nego doe do pneumatizacije procesus cornualis. Izmeu 7. i 8. mjeseca starosti oformit e se veza izmeu frontalnog sinusa i upljine roga. To znai da e se uklanjanjem roga otvarati frontalni sinus (sinus frontalis). Postupak s teladi do 3 tjedna starosti se bazira na razaranju osnove roga bilo kemijskim putem (kaustino sredstvo), bilo paljenjem. Najea kaustina sredstva su: KOH i NaOH (kalijev ili natrijev hidroksid, tapi ili otopina), trikloroctena kiselina ili otopina koja se sastoji od 28% antimonoklorida + 7% salicilne kiseline +65% kolodija. Okolinu rone osnove oiamo i namaemo vazelinim kao bi je zatitili. Samu ronu osnovu i oko 2 cm koe oko nje temeljito kauteriziramo kaustinim sredstvom ili paljenjem kauterom. Kauter je specijalno izraen uareni eljezni tap. Dovoljno je da koa dobije svijetlo-utu boju. Ukoliko koa za nekoliko dana ne nekrotizira, postupak valja ponoviti. Stariju telad valja sedirati rompunom ili vodiljnom anestezijom u nervus cornualis-a; 20 ml 2% prokaina ili ksilokaina (lidocain-a)**. Nakon toga slijedi kirurko uklanjanje: koa oko roga se cirkularno zaree i ispreparira, a kotani nastavak se uklanja djetlom, kiretom (otra ica) ili kopitnim noem. Rana se kauterizira*, naprai antibiotskim prakom i previje sterilnim ovojem. Cijeljenje rane traje 3-4 tjedna.
*Cauterization destrukcija tkiva s vruim instrumentom, strujom ili kaustinim sredstvom. **Xylocaine trademark za preparat lidocaine-a
Starije goveda neemo obraditi metodom stavljanja gumenog prstena (suvie bolna metoda), nego emo izvesti amputaciju roga pilom uz samu osnovu roga. Anestezija je ista kao i za stariju telad. Nakon anestezije, brijanja i dezinfekcije, napravi se cirkularni rez na koi i ianom pilom amputira processus cornualis. Krvarenje se zaustavlja ligaturom ili kauterizacijom, a rana se zaprai antibiotskim prakom. Ukoliko na nastupe komplikacije, rana e zacijeliti za 4-8 tjedana; zatvorit e se frontalni sinus. Do tada povoje valja mijenjati svakih 7 dana. Zahvat se radi u rano proljee ili jesen kao bi se izbjegle infekcije rane i sinusa uzrokovane insektima. Infiltracija n. cornualis. Mjesto za infiltraciju se nalazi u sredini izmeu veze uha i onog luka. Jedan pomonik, na uobiajeni nain,
pridrava glavu goveda za nos i suprotan rog. Lijevom rukom palpiramo lateralnu ivicu eone kosti (os frontale). Potom, neposredno ispod ruba eone kosti, ne probadajui aponeurozu m. temporelis. snano zabodemo iglu, koso u kranialnom ili kaudalnom pravcu kroz kou i potkoje. Tu se nalazi n. cornualis koji izlazi iz orbite, a inerivra procesus cornualis i kou u njegovoj blioj okolini.
71
Bolesti uke
Hematom Hematom (hemato - krv + oma sufiks za novotvorevine) oznaava lokalizirano nakupljanje krvi, u pravilu ugruane; u organu, prostoru ili tkivu. Hematom u uem smislu rijei oznaava nakupljanje krvi u tkivu, dok se za nakupljanja krvi u ve postojeim upljinama koriste izrazi poput haemothorax, haemopericard Etiologija. Uzrok hematoma je pucanje stjenke krvne ile. Hematom, u pravilu, nastaje naglo na mjestu gdje krv pod tlakom izlazi iz ozljeene ile u tkivo. Hematom se poveava dok tlak ne dovede do kompresije ozljeene ile. Veliina hematoma ovisi o veliini i vrsti krvne ile i kvaliteti okolnog tkiva. Ukoliko je okolno tkivo labavo, a ila velika i s visokim tlakom krvi, razvit e se veliki hematom. Naprotiv, pucanje male ile u kompaktnom tkivu e rezultirati neznatnim hematomom. Pulsirajui hematom e nastati ukoliko je na mjestu pucanja arterije ouvano dotjecanje i otjecanje krvi. Postoperativni hematom se razvija u saivenim ranama, u kojima prije ivanja nije u potpunosti zaustavljeno krvarenje, ili se krvarenje naknadno javilo. Prema poziciji, hematom moe biti: subkutani, subascijalni, suduralni, subserozni (parenhimski organi) itd. Sudbina hematoma ovisi o njegovoj veliini, promjenama tkiva koje je proeto krvlju, o opim uvjetima cirkulacije (eventualna staza krvi) i o kvaliteti krvi. Patogeneza. Krv se u hematomu brzo grua, stoga se oteenje ile zatvara trombom. Time je zaustavljeno krvarenje na tome mjestu. U danjem tijeku, hematom navlai na sebe tekuinu iz okolnih tkiva i tako se poveava. Razlog tome je velika molekularna koncentracija hematoma i, samim time, visok osmotski tlak u hematomu. Dakle, hematom osmotskim silama navlai tekuinu iz okolnog tkiva, sve dok se osmotski tlakovi ne izjednae. Nakon nekoliko dana nastupa retrakcija koaguluma i u sklopu resorpcije*, tekuina se vrea u okolno tkivo. Oko hematoma se stvara bedem granulacijskog tkiva, koje se postupno pretvara u zrelo vezivno tkivo i time vri inkapsulaciju hematoma. Ukoliko u hematom prodru bakterije gnojenja, moe se razviti apsces.
Resorpcija (lat. resorbere natrag u sebe srkati), upijanje, usisavanje.
Simptomi. Hematom je netemperirana, bezbolna ili umjerano bolna, fluktuirajua, polukuglasta oteklina. Punkcijom hematoma dobiva se krv ili serum. Diferencijalno-dijagnostiki valja razlikovati apsces koji je temperiran, bolan (i drugaije anamneze) i herniju koja je reponibilna. Lijeenje hematoma. Mali hematomi organizam moe u cijelosti resorbirati, a vee hematome valja otvoriti. Incizija se vri tek nakon 8 dana od nastanka hematoma. Prije incizije je potrebno napraviti punkciju hematoma na najniem mjestu otekline kako bi se uklonio serum. Kada je incizija napravljena, valja pustiti sadraj da se spontano cijedi. Nije uputno prstom ili sondom ulaziti u upljinu hematoma jer se na taj nain moe unijeti infekt. Kako bi se prevenirala sekundarna infekcija, parenteralno se apliciraju antibiotici. Penicilinski preparati s protrahiranim djelovanjem su lijek izbora. Pulsirajui hematom mora se radikalno ekstripirati, a arterija briljivo podvezati. Hematom uke (auricula hematomas) Hematom uke oznaava nakupljanje krvi ili seruma izmeu une hrskavice i koe, a nastaje uslijed pucanja krvne ile. est je kod pasa dugih uki, pogotovo u starijoj dobi. Uz to, hematom uke je est i u pasa, maaka i svinja s upalom vanjskog uha (otitis externa) koja je uzrokovana parazitima. Jedan od simptoma takve upale vanjskog uha je pruritis zbog kojeg se ivotinje ozljeuju ( hematom). Strano tijelo je takoer jedan od moguih uzronika hematoma uke; ivotinja kao da pokuava neto izvaditi iz uha i pritom se ozljeuje. Hematomi uke, u odreenom postotku, su rezultat i autoimune bolesti tkiva uke. Klinika slika. U akutnim sluajevima uke su temperirane, osjetljive, oteene , fluktuirajue konzistencije s jedne ili obaju strana uke. U poodmaklim sluajevima uka su maje bolne i temperirane. Lijeenje. Vano je ukloniti uzrok, a zatim se uka fiksira preko tjemena, te se nakon 7 dana vri punkcija (i incizija) na najniem mjestu. ivotinju je potrebno sedirati prije punkcije, a mjesto za punkciju je potrebno pripremiti. Vanjski sluni kanal je nuno zatvoriti, ponajbolje vatom. Nakon primarne obrade, uputno je ivotinju ostaviti pod sedacijom i slijedei dan. Time se prevenira tresenje glavom omoguava mirovanje kirurki obraene rane. Nakon 7 dana prostor se sanira. Povoj se stavlja tako da se onemogui aeracija zvukovoda. U sluaju recidive, postupa je potrebno ponoviti. 72
U kroninim sluajevima uka se proije kao madrac U avom, s time da se nit podvee tamponom; time se smanjuje potencijalni prostor za nastanak hematoma jer je koa koncem priljubljena uz hrskavicu. ivotinju od infekcije moemo zatiti parenteralnom primjenom antibiotika.
Psu se tekuina iz uha drenira.
U dosta sluajeva hematom se moe zaljeiti uklanjanjem fluida i injekcijom cortison-a u uho.
Prvi korak kirurke procedure je drenaa fluida iz uha. Incizija se radi s skalpelom i krvavi fluid istjee.
Ugruci se uklanjaju hemostat-om
Hrskavica uha kada se ukloni hematom i tekuina.
73
Nekroza Nekroza (necrosis od gr. nekrosis mrtvost) predstavlja sumu morfolokih promjena specifinih za smrt stanice, a uzrokovanih progresivnom razgradnom aktivnou enzima; moe zahvatiti stanice dijela strukture ili cijeli organ. Kod pasa se iz obinih rana na vrhu uke moe razviti ir (ulkus, ulcus, ulcer) koji prijee u nekrozu. Do nekroze moe doi i kod ivotinja koje boluju od upale vanjskog zvukovoda zbog stalnog grebanja. Otitis externa Upala vanjskog zvukovoda (otitis externa; proliferansa, verrucosa, hyperplastica) moe, ukoliko se ne lijei, izazvati proliferacije i zatvaranje zvukovoda novostvorenim tkivom. Lijeenje se provodi 'OPERACIJOM PO HINCHU'; uklanjaju se hiperplastini dijelovi, zvukovod se otvara do bubnjia. Fistula uha Fistula uha najee nastaje na bazi uha ili na rubu une koljke kod konja, a vrlo rijetko kod ovaca. Fistula je esto posljedica anomalija u embrionalnom razvitku; premjetanje osnove zuba na bazu uha ili rub une koljke ili neko drugo mjesto gdje postoji strano tijelo.
74
75
Bolesti nosa
Kronini nosni katar
Katar: gr. katarrus tijek, teenje upala sluzne opne nekog organa.
Kronini nosni katar je est u konja. Uzroci mogu biti brojni; maleus (sakagija ili glanders); uzronik je Burkholderia mallei. Bolest se suzbija stamping out metodom. U Hrvatskoj nije od 1960.. dobro se lijei antibioticima. upala konha (concha nasalis; dorsalis, media i ventralis), kronina upala sluznice (rinitis), empijem sinusa, tumori, folikularne ciste u nosnoj upljini, upala zranog mjehura prijelom kosti, strano tijelo; kod pasa se u nos esto uvuku sjemenke; npr. sjemenke trave ili divljeg jema. Pretrage koje se provode prilikom sumnje na kronini nosni katar su: o Inspekcija pregled nosnog zrcala i endoskopom o Palpacija digitalno i sondom o Trepaniranje nosne koljke i sinusa.
Trepanation traphination (gr. tryphanon svrdlo) rezanje cirkularnog dijela kosti kako bi se moglo ui u unutranjost; najee lubanje. Instrument se zove trephine.
Nekroza konha se javlja kod drebeaka*, petahijalne groznice**, prijeloma kostiju, kod bolesti zubi. Primarno je zahvaen ventralni dio nosne concha-e. Simptomi su: Jednostrano cijeenje gnoja koji izrazito smrdi, Jednostrano oteenje podvilinih limfnih vorova, Jednostrana dispnea, Jednostrano oteenje nosa (s vanjske stranie)
*drebeak uzrokuje Streptococcus equi equi. **Petehijalna groznica (morbus maculosus) je najznaajniji oblik hemoragijske dijateze, kojem etio-patogeneza jo nije posve razjanjena. Najee se javlja u konja, rjee u goveda, svinje i psa. Samoj bolesti, u pravilu, prethode bakterijske septikemije i opseni gnojni i nekrotini procesi. Pretpostavlja se da je posrijedi autoimuni proces koji nastaje uslijed mimike (oponaanje) izmeu antigena infekta i antigena pojedinih tkivnih stanica. Antitijela koja su nastala kao zatita od infekta oteuju endotel krvnih ila i uslijed tih vaskulopatija nastaju opsena krvarenja.
Ukoliko se ne lijei, nekroze su mogue i na sitastoj kosti i nosnom septumu. Lijeenje. Bitno je ukloniti uzrok i potom se lokalno djeluje: tuiranjem nosne upljine, irigacijom ili inhalacijom antiseptika, te antibioticima.
Epistaxis (rhinorrhagia) Epistaxis (rhinorrhagia) oznaava krvarenje iz nosa. Uzroci epistaxis-a mogu biti: trauma, ulcerozni rinitis (uzrokovan malusom, tumorima), teneak, bedrenica IAK, intoksikacija fosforom, iznenadni porast krvnog tlaka i posljedino pucanje kapilara u nosu Specifini oblik epistaxis-a se javlja uslijed krvarenja u niim zranim prohodima i pluima. Lijeenje; tamponada sterilnim tamponima; ugurati gazu i tampon u nos (ako je krvarenje ba iz nosa). Konjima je uputno dati i 5-10 ml 1% adrenalina subkutano (adrenalin vazokonstrikcija) 76
Empijem sinusa Empijem sinusa oznaava gnojnu upalu sinusa. Najee se javlja kod konja gdje esto poinje u nosnoj upljini ili na zubima. Pri empijemu sinusa se javlja jednostrani gnojni iscjedak iz nosa koji je obilniji ukoliko ivotinja sagne glavu. Dolazi do oteenja mandibularnih limfnih vorova. Pri empijemu sinusa, senzorij moe biti promijenjen samo u goveda. Perkusioni um je mukao (prostor je ispunjen gnojem), a vrijednosti trijasa su poviene (gnojna infekcija). Empijem sinusa se javlja i kod drugih vrsta ivotinja, no znatno rjee. Kod goveda moe izazvati i poremeaje senzorija. Lijeenje: Antibiotici Trepanacija sinusa Irigacija i inhalacija antiseptika Ukoliko je primarni uzrok bolesti zub, zub moramo izvaditi. Ako se radi o molaru, iza zuba se napravi trepanacija, zub se izbije, a sinusi isperu. Bolesti zranog mjehura Od bolesti zranog mjehura valja spomenuti: 1. Katar koji se javlja kod drebeaka (Streptococcs equi equi); nastaje piogena upala u zranom mjehuru. Infekt se preko eustahijeve tube priiri na zrani mjehur. 2. Empijem i hydrops (edema), 3. Apsces, 4. Konkrementi, 5. Strano tijelo, 6. Perforacija, Znakovi bolesti koji se mogu zamijetiti su: Oteklina u podruju parotisa (gr. para pokraj + ous uho), Jednostrani nosni iscjedak, Poveani regionalni limfni vorovi (jednostrano), Pri gnojnoj upali zranog mjehura se endoskopom moe uoiti iscjedak iz eustahijeve tube. Nadalje, moe doi i do proboja gnoja u uni kanal. To e se uoiti kao 'gnoj iz uha'. Mogua je i perforacija bubnjia. Oteano gutanje, jer sekret iz zranog mjehura pritie pharinx Lijeenje bolesti zranog mjehura: antibiotici, operacija zrani mjehur se otvara, ispire i drenira.
77
Zvida (hemiplegia laryngis)

(eng. Laryngeal hemiplegia, Roaring, Recurent laryineal nauropathy)
Zvida je inspiratorni um koji nastaje zbog stenoze u larinksu. Stenoza larinksa je uzrokovana paralizom n. laryngealis recurrens* odnosno miia koji proiruju rima glottidis (m. cyrcoarytenoideus dorsalis et lateralis i m. arytenoideous transversus). Dolazi do paralize glasnica. Pri inspiriju ne dolazi do proirenja rima glottidis, ve se mlohava glasnica, uglavnom lijeva strana, kroz rima glottidis uvlai u grkljan. Zbog umora miia desne strane dolazi do uvlaenja i desne glasnice u grkljan. Kako tijekom inspirija rima nije proirena, a glasnice je dodatno opstruiraju, javlja se stenozni um; zvida. Zvida se javlja kod svih pasmina konja, najee u dobi izmeu 3-6 godina.
Rima glotidis (lat. Rima pukotina) duguljasti otvor izmeu glasnica i arytenoidne hrskavice; zove se i glottis. N. laryngealis recurrens izlazi iz vagusa i grana se na n. laryngealis inferior, te trahealne, ezofagealne i ventralne srane ogranke. Rima pojam iz NA za otvor. Rima glottidis j produeni otvor izmeu glanicai arytenoid-ne hrskavice.
Uzroci zvide Primarna paraliza n. recurrens-a je nasljedna bolest. Javlja se ve u 3. godini ivota. Teorija o nenasljednom uzroku paralize n. recurrens-a. Pretrenirani punokrvnjaci, odnosno konji u intenzivnom treningu imaju poveani lumen aorte. Takva, poveana aorta vri pritisak na ivac i dovodi do degenarativih promjena (kompresiona atrofija). Ta teorija je relativno klimavo dokazana jer su degenerativne promjene naene na drugom mjestu na ivcu; ne na mjestu koje je u kontaktu s aortom. Sekundarna paraliza n. recurrens-a nastaje kod: Infekcionih bolesti izazvanih mikroorganizmima koji tvore toksine koji oteuju ivano tkivo dovodei do toksinog neuritisa (drebeak, grudna zaraza konja* Zaharija st. 369.) Kroninih trovanja olovom oteenje ivanih vlakana, Mehanikih ozljeda, Tumora, apscesa, flegmona koji komprimiraju ivac,
Grudna zaraza konja je u Zahariji opisana kao 'Pleuropneumonia contagiosa equorum'. U suvremenoj literaturi srodni su termini 'contagious bovine p.' i 'contagious carpine p. Po Merc-u, pleuropneumonia konja je po patogenezi slina parainfluenci goveda. Pri tome se, uz virusnu etiologiju i stres uzrokovan transportom, naporom, anestezijom ili kirurkom operacijom, kao uzronici susreu: Streptococcus equi zooepidemicus, Escherichia coli, Pasterela spp., Klebsiela spp. i anaerobi poput Bacteroides i Clostridium spp., Mikoplazma
Kod goveda i pasa zvida se moe javiti i nakon operacije struma-a (gua). Kliniki simptomi zvide su oteano disanje i mogue guenje, te inspiratorni laringealni stenozni um koji se pojaava proporcionalno intenzitetu disanja, odnosno naporu. Lijeenje. Najbolje je izvesti eksciziju* glasnih vreica (laryngeal ventictuleectomy). To je prikladno za konje koji se normalno ne rabe za teke treninge ili velike napore. Prosthetic*-ka laryngoplasty se koristi za trkae konje i jedina je tehnika koja u zadovoljavajua reducira simptome zvide u sportskih konja. Iako se komplikacije poput kalja ili nazalnog reflux-a hrane ponekada javljaju, rizik je opravdan u konja koji na drugi nain ne mogu ostati vrhunski sportski konji. Parcijalna arytenoidectomy-a ima ogranienu vrijednost. Ukoliko to nije uspjeno valja izvriti traheotomiju (odnosno, po Priruniku, laringotomiju s resekcijom sluznice lateralnih ventrikula kako bi se postiglo srastanje glasnica za postraninu grkljansku stjenku i omoguio nesmetan protok zraka).
*Excision (lat. excisio; od ex van + caedere rezati), uklanjanje, npr. organa, rezanjem. Prosthetic zamjenska,nadomjesna
78
Kupiranje uki
(abbervatio auriculae) Kliniki podaci. U nekih pasmina pasa (bokser, doberman, doga, pin, gubiar, naucer, grifon) reu se uke iz kozmetikih razloga u dobi od 6-8 tjedana. Duina i oblik kupiranih uki se razlikuje od prema pasmini pasa i modi. U pravilu, ree se treina uke izmjerena na njezinim gornjem rubu. Razlikujemo ravni i 'S-oblik' kupirane uke.
Ravni oblik. Linija reza ravna je s naglaenim vrkom uke. Uka u osnovi mora imati vitak izgled. U velikog gubiara i dobermana uke moraju biti prilino duge, a u srednjeg i malog gubiara, pina, boksera, briselskog i brabantskog grifona, neto krae. S-oblik. Linija reza ima oblik velikog slova S; osobito vrh uke. Uke moraju biti relativno duge. Taj oblik je prikladan za doge.
Operativna tehnika. Kupiranje se izvodi u lokalnoj infiltrativnoj anesteziji baze uke (1%-tni lidocan*,, ili procain) s premedikacijom (combelen). Uke se meusobno spoje na tjemenu. karama se oznai mjesto kupiranja (1/3). Prije stavljanja kripca (ravni ili S-Hauptner) napravi se poduni koni nabor na tjemenu kako kripci ne bi povukli kou s vanjske stran uke. Na taj nain ostaje dovoljno koe da se nakon kupiranja prekrije una hrskavica. Pri postavljanju i zatezanju kripca traba nategnuti osnovicu uke. Uke se reu s vanjske strane kripca. Nakon rezanja i skidanja kripca, izvede se, prema potrebi, ako prolabira hrskavica, korektura reza na bazi uke. Rane se ivaju s 6-8 vorastih avova. Pri tome je uputno ne perforirati hrskavicu. Uke se meusobno poveu leukoplastom, zaprae antibiotskim prahom i poviju. Povoj se skida nakon 24 sata. U postoperativnom tijeku, uke treba masirati, a rubove mazati antibiotskim mastima. avovi se vade nakkon 6 dana. Istodobno se uklanja i leukoplast. Ukoliko uke padaju, valja ih nanovo fiksirati s leukoplastom. U tom sluaju leukoplast ostaje sva do 14. dana.
Jedan od komercijalnih pripravaka za lidocain je xylocain.
Kupiranje repa (abbrevatio caudae) Pojedinim pasminama pasa rep se kupira su skladu s kinolokim standardima. Kliniki podaci. Preporuuje se zahvat izvoditi na tencima u dobi 4 - 8 tjedana. U tenadi starije od 2 tjedna, kupiranje se izvodi u epiduralnoj anesteziji. Rep se ree karama uz prethodno navlaenje koe prema repnom korijenu. Ukoliko je potrebno, repni kraljeak se moe dodatno skratiti i klijetima za kosti. Rana se saije sa dva unakrsna vorasta ava i zatiti dermosprejem. Standardi kupiranja ( iz 1988.). Rotvajler, panijel breton, i hrvatski ovar, obino su roeni s ostatkom repa. Ukoliko to nije tako, rep valja kupirati vrlo kratko. Bobteilu se skrauje rep ako je dui od 5 cm. Gubiaru, pinu, dobermanu, i bokseru, rep se ree kratko; tako da ostanu samo 2-3 kraljeka. mar mora ostati pokriven. Erdelju, foksu, irskom, velkom, jorkirskom i lovnom terijeru, amputira se treina repa, i to tako da u odraslih pasa vrh repa bude u visini tjemena. Kerry-Blue terjeru amputira se vie od polovice, a Sealham terijeru 2/3 repa. Njemakom otrodlakom, kratkodlakom i dugodlakom ptiaru, zatim vajmarskom psu, grifonu, pudlu, pointeru, skrauje se treina do polovice repa. Pri tome, duina mora biti na sredini izmeu repnog korijena i skonog zgloba. Svim panjelima amputira se pola do 2/3 repa. Pudlima se kupira polovica repa.
79
Kastracija
Kastracija (eng. castration) je zahvat kojim se gonade (spolne lijezde; testisi i ovariji) uklanjaju ili se unite; npr. radijacijom. Kastracija se izvodi prvenstveno u gospodarske svrhe kao bi se postiglo kroenje ivotinja, vei prirast mesa. Ponajbolje ju je vriti kod potpuno razvijenih spolnih lijezda ili kod pripreme za tov. To je za pojedine vrste: drebad 1-3 g Telad, muka 6-12 mjeseci Telad, muka za klanje 3 mjeseca Jarevi, ovnovi 2 mjeseca Prasad 1-2 mjeseca Pijetlovi - KOPUNIZACIJA Pri masi od 0.4-0.5 kg Pse i make kastriramo samo u Iznad 1 godine
terapeutske svrhe kada dosegnu zrelost
U terenskim uvjetima, kastraciju izvodimo uglavnom u proljee i jesen, a nikao je ne smijemo izvoditi prilikom prehladnog, prevrueg i vjetrovitog vremena. Prilikom anestezije je znatno smanjena cirkulacija i stoga takvi temperaturni 'ekstremi' mogu znatno promijeniti temperaturu ivotinje. Ponajbolje je kastraciju izvesti u jutarnjim satima. Time ostavljamo dovoljno vremena da vlasnik uoi i veterinar reagira na eventualne postkastracione komplikacije. Kastraciju neemo izvoditi: kada haraju zarazne bolesti ili kada sumnjamo na prisustvo odreene bolesti, u rekovalescenciji, kod poremeenog opeg stanja ivotinje (trijas, inapetencija), te 48 sati nakon izvoenja rektalne pretrage bez rukavica ili izvoenja incizije apscesa. Prije same kastracije nuno je izvriti pregled ivotinje; o Anamneza: dosadanje bolesti, temperament, hernije o Trijas, vidljive sluznice, palpacije ingvinalnog prostora i skrotuma Vrlo je vano uoiti eventualne hernije i kriptorhizam. Instrumenti za kastraciju su: skalpel, kare, pincete, igle, iglodrai, hvataljke za tekstil, hemostatike kare po Peanu (Pean's forceps), emaskulatori* (serra klijeta), sterilni konac i igle.
*Emasculation (lat. emasculare kastrirati) kastracija; uklanjanje testisa, ili testisa i penisa. Emaskulatorom presijecamo funiculus spermaticus.
o o o o
Emaskulator ima jednu plohu gnjeenja i jadnu plohu rezanja. Emaskulator po Verbeciju, koji ima 2 plohe gnjeenja i 1 plohu rezanja, koristimo za starije svinje. Serra klijeta imaju 3 plohe gnjeenja i 1 plohu rezanja. Koriste se samo za kastraciju pastuha. Sera klijeta predstavljaju emaskulator po Serra-i Burdizzo klijeta se koriste kod bikova i jareva. Njima se vri kompresija funiculus spermaticus-a, i na taj nain se izvidi kastracija. Pritisak se uvijek vri na razliitim razinama; za svaki pojedini funiculus.
Kod odojaka do 1 mjeseca starosti, funiculus ne treba ivati kada koristimo emaskulator (jedna ploha gnjeenja i jedna ploha rezanja) Testisi su obavijeni s 2 ovojnice, a smjeteni su u skrotumu koji visi na ventralnom trbunom zidu. Stjenka skrotuma (lat. scrotum vrea) ima 2 sloja; koa i tunica dartos. Tunica dartos je crvene boje i meke konzistencije. Sadri neto glatkih miinih vlakana koja omoguuju neznatnu kontrakciju. Sami testisi su prekriveni s tunica vaginalis* ispod koje je tunica albuginea*.
*Tunica albuginea testis je bijela, tvrda, neelastina ovojnica koja obavija testise. Tunica vaginalis testis je serozna membrana koje prekriva testis i epydisimis; sastoji se od visceralnog i parietalnog sloja. Funiculus spermaticus (eng. spermatic cord) je struktura koja izlazi iz abdominalnih ingvinalnih prstenova prema testisima. Sastoji se od ductus deferens, krvnih ila i ivaca.
80
Kastracija pastuha
Pastusi prije operacije trebaju postiti 12-24 sata. Ujutro im se treba uskratiti i voda. Pomno treba pregledati konja. Nakon pregleda operu se noge, kopita, butovi i trbuh. Potom slijedi obaranje konja. Kako prilikom obaranja konja moe doi do fraktura tu mogunost emo umanjiti adekvatnom sedacijom (10%-tni chloral hydrat*, 3-40 ml/100 kg, iv.). ivotinja se obara na strunjau ili povezane vale sijena. Potom se daje jedna doza anestetika; lokalnog ili opeg. Obara se uglavnom 'berlinskom metodom' s izvezivanjem gornjeg stranjeg ekstremiteta. Kod kriptorhida radi se obvezivanje po Weischeru (fiksacija po Weischeru) obje stranje noge su flektirane u koljenu i tarzusu i djelomino abducirane*. Uz navedeno, primjenjuje se i metoda 'pominog stola' prilikom koje se operacioni stol postavi u okomiti poloaj, ivotinja se privee za stol i stol se, zajedno s zavezanom ivotinjom premjesti u vodoravni poloaj.
*Chloral hydrate hipnotik i sedativ koji se administrira oralno. *Abduct (lat. ab od + ducto - voditii), odvoditi odnosno odmicati od medijalne ravnine.
Obaranje konja po berlinskoj metodi. Pribor za obaranje se sastoji od 4 putina remena 'manete', od kojih je jedan glavni. Za glavnu manetu je uvren lanac duine 125 cm. Uz to ide i konopac za povlaenje duine 5 m. U pribor spada i kopa u obliku kuke ('garabin') i prstenasti remen za obaranje gurtna. Ukoliko obaramo konja na desnu strani, glavni putini remen se stavlja oko putita prednje lijeve noge. Preostalo putino remenje raspodijelimo oko putita preostalih nogu. Kopa remena treba biti okrenuta lateralno, a karika medijalno- prema trbuhu. Konopac se provlai kroz karike ovim redom: zadnja lijeva zadnja desna prednja desna prednja lijeva. Prsni remen za obaranje stavlja se pacijentu oko prsiju ili oko lijeve nadlaktice (antebrachium), odakle se preko grebena prebacuje na desnu stranu konja. Jedan pomaga dri konja za glavu, drugi pomaga dri konja za rep, tri pomagaa povlae konopac i 2-3 pomagaa dre prsni remen za obaranje. ivotinju valja oboriti slono na jasan znak operatera. Po obaranju, glavu ivotinje valja ispruiti. Konopac za povlaenje se fiksira garabinom ili pomou vora kojim se treba obuhvati sva etiri putina zgloba. Na podlozi za obaranje treba biti dovoljno stelje. Da bi se sprijeilo praenje dobro je stelju pokriti plastinom navlakom. Treba prevenirati propuh i praenje. Fiksiranje konja za kastraciju. Konj lei na lijevoj strani tijela. Prsteni remen za obaranje zavee se iznad tarzalnog zgloba, i to oko desne kruralne regije (potkoljenica), a zatim preko desne brahijalne regije (nadlaktine), ili se izmeu prednjih nogu podvue pod vrat i prebaci preko grebena natrag k stranjem desnom putitu. Nakon toga se otkopa stranji desni putini remen, a farangealni dio noge podie se prema grebenu do visine skapulohumeralnog zgloba . Na posljetku se kraj remena za obaranje vie puta obmota oko visoko podignutog putita i napravi se jedna do dvije osmice oko potkoljenice i putita i zakljuno, oma oko metatarzusa. Vano je sa je zadnja noga vrsto fiksirana u poluflektiranom poloaju, jer je pri njenom ispruivanju mogu prijelom femura. Priprema operacijskog polja se sastoji od odmaivanja, dezinfekcije i kopanja otvora prepucija. Danas se primjenjuju tehnike kastracije: 1. Kastracija s zatvorenom tunica vaginalis communis 2. Kastracija s otvorenom tunica vaginalis communis 3. Kastracija kripcima vrlo zastarjela metoda. kripac na funiculusu ostaje 6-8 dana. 4. Kastracija u stojeem stavu Prije operacije je potrebno zakopati vrh prepucija, kako bi se ilo ispadanje penisa (prolapsus penis). Kastracija s zatvorenom tunica vaginalis communis. Lijevom rukom obuhvatimo skrotum. Kaiprst stavimo na raphe scroti*, a palcem i srednjakom pritisnemo testise i time ih fiksiramo. Prvo radimo 10-ak cm dugaak rez na donjem** testisu, a zatim i na gornjem. Rezove postavimo 2-3 cm lateralno od raphe scroti. Nakon reza fiksiramo donji testis. Reemo tunica dartos i ostaje vidljiv testis obavijen s tunica vaginalis. Kod metode s otvorenom tunica vaginalis, reemo i tunica vaginalis. To je bra metoda, ali su mogue komplikacije. Testis hvatamo klijetima, a kou s tunica dartos povlaimo uz funiculus spermaticus tako da on ostane ogoljen. Testis rotiramo za 180. Postavimo serra klijeta to je mogue distalnije. Rezna ploha e biti izmeu serra klijeta i testisa. Serra klijeta valja drati zatvorenima 2-3 minute. Nakon toga ih otvorimo, a funiculus se sam povlai. Cijelu radnju ponovimo na gornjem testisu.
* Raphe, pl. raphae (gr. rhaphe)av; opi (NA) termin za linije spajanja koje imaju brojne simetrine dijelove. Raphe scroti (eng. scrotal r.) 'greben' na povrini koe skrotuma koji razdvaja skrotum na jednake lateralne dijelove. Prolazi medijalnom linijom.
81
**ivotinja lei bono, i iz te perspektive su testisi 'gornji' i 'donji'.
Vano je ne stavljati prste u ranu. Kako bi omoguili cijeenje rane, rezove na koi zapoinjemo divergentno od raphe scroti. Zarastanje ide per secundam. Kod kastracije s zatvorenom tunica vaginalis commuis* smanjena je mogunost ulaska infekta prema peritoneumu.
*Dorland's-u spominje samo tunica vaginalis testis.
Nakon kastracije rana se zaprai antibiotskim ili sulfonamidskim prakom. Uz to, obavezno je dati tetanus antitoksin! Postkastracijska njega ivotinje. Postoperativni post (hrana i voda) treba trajati 12 sati. Prvi dan nakon kastracije ivotinji se daje obroka, a zatim svaki dan sve vie, do punog obroka. Kako bi sprijeili da ivotinja legne i kontaminira ranu, tijekom prvih 4-7 dana valja ivotinju visoko vezati. Iz istog razloga valja vezati i rep. Nakon operacije, konj se ne smije kretati jer bi to moglo izazvati proirivanje funikulus-a. Od 3. dana nakon operacije, ivotinju treba lagano etati, rano ujutro ili predveer. etnje ne smije biti dua od 1-1.5 sati. Nakon 7 dana ivotinja moe obavljati lake poslove. Kastracija pastuha u stojeem stavu se bre izvodi i zahtijeva manje ljudi, no zahtjeva vrlo strunu anesteziju. Koristi se opa i lokalna anestezija. Radi se metoda paralelnog reza s zatvorenom tunica vaginalis communis. Kastracija magaraca Kod kastracije magaraca nuno je izvriti ligaturu* funiculus spermaticus (catgut-ligaturom) zbog estih krvarenja nakon kastracije emaskulatorom (serra klijetima). Samo se kod konja i kod prasadi do 1 mjesec starosti ne podvezuje funiculus spermaticus.
*Ligatura (eng. ligature) tvar poput catgut-a, pamuka, svile ili ice koja se koristi kako bi se svezale ile ili kako bi se izvela strangulacija nekog dijela tijela. Strangulacija (eng. strangulation) oznaava lokalno zaustavljanje cirkulacije, a uslijed kompresije.
82
Kastracija bikova, ovnova i jareva

Kastracija bikova, ovnova i jareva se vri u stojeem stavu izuzev kod izrazito nemirnih ivotinja. Noge se u abdukciju dovode tako da ih pomonici povuku za Ahilove pete. ivotinja se smiruje rompunom*. Lokalnu infiltrativnu anesteziju funiculus-a provodimo gotovo pred ingvinalnim prstenovima.
*Rompun je sedativ, analgetik, anestetik i miini relaksans; aktivna tvar je ksilazin (xylazine); Xylazine hydrochloride analgetik, sedativ i miini relaksans koji se koristi u veterinarskoj medicini.
Rabe se dvije krvne metode; metoda okomitog reza i metoda dekapitacije, te beskrvna metoda kastracije Burdizovim klijetima. Metoda okomitog reza. Lijevom rukom obuhvatimo skrotum i okrenemo za 180. Potom napravimo okomiti rez do dna skrotuma (radi boljeg cijeenja). Testis uhvatimo hvataljkom, a kou povlaimo kako bi oslobodili funiculus spermaticus. Na funiculus postavimo ligaturu, te 2-3 cm od ligature presijeemo funiculus i time testis odvojimo od tijela. Rez je paralelan s raphe scroti; praktiki s prednje strane. Metoda dekatpitacije. Testise hvatanjem vrha skrotuma podignemo i podveemo kou karama. Testisi ispadnu, a kou povlaimo prema gore i oslobaamo funiculus koji podveemo. Beskrvna metoda Burdizovim klijetima se sastoji u gnjeenju oba funiculus-a preko koe. Prvo se gnjei funiculus s jedne strane, a potom drugi funiculus s druge strane. Pri gnjeenju s lijeve i desne strane klijeta se ne smiju postavljati na istu visinu jer to moe izazvati nekrozu koe. Prstima ili posebnom kopom funiculus fiksiramo za vanjski koni rub i gnjeimo ga zatvaranjem Burdizovim klijetima. Ukoliko nam, pri gnjeenju, funiculus isklizne, gnjeenje je potrebno ponoviti. Kastracija nerasta Prije kastracije narasta vano je pregledati ivotinju na kilavost (hernia). Kilu moemo utvrditi pritiskom podlaktice/ruke na cranial-ni dio trbuha kada je ivotinja fiksirana na leima ili podizanjem prednjeg dijela ivotinje u vis ('stojei stav') to e pospjeit prolaps crijeva u scrotum. Sedacija se vri kod ivotinje teih od 40 kg i to; Stresnil 15-20 minuta prije + Hypnodil, odnosno opa anestezija *chloral hydrat-om u unu venu.
*Chloral hydrate hipnotik i sedativ koji se administrira oralno ili intravenozno.
ivotinju polegnemo na lea te pripremimo operaciono polje. To je posebno bitno kod starijih nerasta kod kojih je koa skrotuma naborana. Tada je nuno i temeljito pranje etkom. Rez se radi paralelno s raphe scroti; to nie prema ingvinalnom kanalu. Funiculus podveemo emaskulatorom, ali ga je bolje podvezati. Tunica vaginalis se, u pravilu, ne ree. Kod svinje iznad 40 kg potrebno je podvezati funiculus. Obavezno dajemo tetanus antitoksin. Poslije kastracije ivotinje trebaju biti smjetene u dobrim higijenskim uvjetima. Ponajbolje je ivotinje drati bez stelje. Zbog jednostavnije operacije i manjih komplikacija, preporuuje se kastracija mlaih ivotinja, odnosno odojaka. Prilikom kastracije manjih nerasta moemo oba testisa izvaditi kroz jednu ranu. Sterilne rane moemo zaiti radi bolje zatite od infekcije.
83
Kastracija pasa Kastracija psa se izvodi u terapeutska svrhe, i, iznimno u pasa tragaa za tartufama. Operacija se izvodi u opoj anesteziji. Rez se postavlja izmeu ingvinalnog kanala i skrotuma. karama se preparira potkoje do funiculus spermaticus. Potom potiskivanjem testisa vadimo sami testis iz skrotuma. Funiculus podveemo (catgut, svila) i karama uklonimo testis. Kastraciona rana se ne ije! (u priruniku napisano 1988.- pie drugaije). Kastracija maaka Kastracija maaka se izvodi u opoj anesteziji; najee ketalar. ivotinja se fiksira strogo u lenom poloaju. Stranje noge se djelomino flektiraju i abduciraju; potegnu se prema glavi. Mali pean se postavi na prepucij, karama se oiaju dlake na skrotumu. Kastracija ide metodom dekapitacije. Kirurkom pincetom se hvata najventralnji dio skrotuma. Potom pincetu i vrh skrotuma potegnemo prema sebi i odreemo vrh skrotuma (kou). Hvataljkom hvatamo testis i oslobaamo funikulus. Funiculus se podvezuje, i to atraumatskim iglama jer je funiculus jako tanak. Nakon podvezivanja, funikulus se presjee.
Nakon male incizije skrotuma, testis je vidljiv.
Ligatura
84
Ili vor moemo napraviti uz pomo hemostata.
Kastracija pjetlia (kopunizacija) Kopunizacija se radi u gospodarske svrhe. Naime, kopun se moe drati i do 6 mjeseci. Tada ima masu od 5-7 kg. Meso kopuna je ukusnije. Prije same kastracije pjetlii trebaju postiti 24-36 sati i 12 sati bez vode. Zahvat se izvodi bez anestezije. Pomonik jednom rukom hvata krila, a drugom stranje noge. U podruju zadnjih rebara na suho se poupa perje. U interkostalnom podruju, izmeu zadnjeg pravog i prvog lanog rebra, radimo rez. Odnosno, radimo 2 reza svaki s jedne strane. Rez se rairi i nategne se koa. Potom posebnom kukom potrgamo membrane zranih vreica. Testis se nalazi uz bubrege. Veliine je od zrna manjeg greka, do zrna manjeg graha. Hvata se hvataljkom i izvlai van. Torzijom testisa vrimo presijecanje funiculus-a. Testis se mora cijeli izvui; ne smije ostati dio. Post 12 sati.
85
Poskastracijske komplikacije
U poskastracijske komplikacije spadaju: fraktura kostiju, krvarenje, prolapsus trbunih organa, prolapsus tunica vaginalis communis i funiculus spermaticus, prolapsus omentuma, crijeva, fistula funiculus spermaticus. Fraktura kostiju se javlja prilikom obaranja velikih ivotinja na neadekvatnom terenu (ili neadekvatnom tehnikom). Krvarenje. U pravilu imamo neznatno krvarenje iz skrotalnih krvnih ila. Ipak, iz kastracionih rana moemo imati kontinuirano krvarenje. Naravno, to moe izazvati komplikacije. ile iz kojih krvi istjee je potrebno podvezati. Ponekada nam probleme moe stvarati i krvarenje iz funiculus spermaticus. Tanko (blago) krvarenje emo zaustaviti potiui spazam (gr) krvnih ila. To npr. postiemo hladnim oblogom preko konjskih sapi (refleksna vazokonstrikcija pri hladnoi). Uz to, moemo podvezati krvne ile, moemo koristiti tamponadu* (pneumotampon), ili moemo ivotinju ponovno oboriti i stisnuti funiculus. U svakom sluaju valja pozorno kontrolirati koliinu izgubljene krvi. Pri imalo veim gubicima krvi indicirana (obavezna) je aplikacija vitamina K i C, a pri veim gubicima, i transfuzija i infuzija.
*Tampon (fr. zaustavlja, ep), smotuljak odnosno jastui od pamuka, spuve ili drugih materijala koji se koristi u kirurgiji za kontrolu krvarenja i/ili apsorpciju sekreta. Tamponada (fr. tamponer zaustaviti), kirurka upotreba tampona. Pneumotampon je balon koji predstavlja tampon. Npr. sterilizirana napuhana gumena suica nogometne lopte ili kondom.
Ispadanje (prolapsus) trbunih organa Ispadanje funiculus spermaticus moe nastupiti ukoliko je funiculus prekratko odrezan; npr. kada je rez napravljen uz sam testis, tako da je preostali batrljak funiculus-a prilino dug. Drugi razlog za prolapsus funiculus spermaticus je upala funiculitis i vaginitis. To emo lijeiti tako da funiculus spermaticus skratimo emaskulatorom. Prolapsus tunica-e vaginalis communis emo zalijeiti tako da tunica-u maksimalno povuemo van i presijeemo je. Prolapsus tunica-e dartos nastupa obino drugi dan nakon kastracije. Pri tome prolabira hemoragina tvorevina iz koje curi sekret. Taj prolapsus se lijei obrezivanjem karicama uz rub kastracione rane. Prolapsus omentum-a* nastupa vrlo brzo nakon kastracije. Pogodbeni faktori su proireni ingvinalni prsten i napinjanje trbune stjenke zbog neadekvatne anestezije. Lijeit emo maksimalnim navlaenjem, povezivanjem i rezanjem.
*Omentum (lat. masna koa), list potrbunice (peritoneum) koji povezuje eludac s susjednim organima abdominalne upljine, omentum majus i omentum minus.
Prolapsus crijeva je est kod nerasta i pastuha. Pri tome su pogodovni faktori napinjanje trbune stjenke zbog neadekvatne anestezije i/ili proireni ingvinalni prstenovi. Zbog nadimanja ivotinje nastali prolapsus postaje sve vei. Uslijed ukljetenja crijeva u ingvinalnom kanalu i tetnom utjecaju prljavtine, mehanikih ozljeda i infekcije, brzo se razvijaju teke ireverzibilne promjene koje dovode do nekroze stijene crijeva. Potrebno je brzo reagirati jer pravodobne intervencije daju dobre rezultate. Uspjeh lijeenja ovisi o stupnju promjena na crijevima. Lijeenje. Lijei se reponiranjem prolabiranog dijela crijeva, proirivanjem vaginalnih prstenova pa zatim rekonstrukcija ivanjem, te ivanje kastracione rane. Prvo je potrebno ivotinju staviti u duboku narkozu i postaviti u leni poloaj. Potom crijevo oistimo. Najbolje ga je isprati fiziolokom otopinom ili prokuhanom vodom. Upotreba dezinficijensa e izazvati vie problema no koristi. Stoga dezinficijense neemo koristiti, izuzev blage otopine rivanola. Slijedi repozicija crijeva u abdomen. Ukoliko to uslijed otekline crijeva nije mogue, potrebno je tentotomon* proiriti ingvinalni otvor. Dijelove crijeva koji su nekrotini, ili za koje procijenimo da nee podnijeti operaciju, treba resecirati uz laterolateralnu ili terminoterminalnu anastomozu. Nakon to smo izvrili rapoziciju crijeva, ingvinalni procijep i ranu na skrotumu zatvaramo pojedinanim avom. Repozicija crijeva je laka nakon kastracija s otvorenom tunikom.vaginalis.
*Tentotom, ?, najblii termin je tenotom, instrument za rezanje ekstraokularnih tetiva prilikom strabizma.
Postoperativna njega. Tijekom 6-8 dana potrebna je upotreba antibiotika. Preventiva. Kako bi smanjili uestalost prolapsusa, potrebno je: pregledati skrotum i ingvinalni kanal i prije i poslije operacije, kastrirati s zatvorenom tunica-om vaginalis, a cijelu operaciju (i ligaturu funikulusa) izvoditi u opoj anesteziji. Preventiva. Kako bi se sprijeile komplikacije potreban je: Adekvatni pregled ivotinje prije same operacije 86
Kvalitetna anestezija i paljivo obaranje Kod nerasta i magaraca je potrebno podvezati funiculus. Infekcija. Kako bi sprijeili infekciju kastracione rane, vano je sve to se radi raditi instrumentima (sterilnim!). Poslije operacije ivotinje treba drati u maksimalno higijenskim uvjetima. Otvorene rane su izloene infekciji, pa ukoliko je to mogue, kastracijske rane ijemo. Primjena antibiotika i sulfonamida poslije operacije ima samo preventivnu ulogu i ne moe, i ne smije zamijeniti asepsu. Nikako RUKOM NE SMIJEMO UI U KASTRACIONU RANU. Kastracione rane ne treba dirati, pogotovo ne bez dobrog razloga. Ukoliko se javi bilo kakva promjena zdravstvenog stanja ivotinje (? Poviena temperatura?) potrebno je pregledati i podruje skrotuma. Tijekom prvih 5 dana nakon kastracije, moe se javiti upalni edem skrotuma i prepucija kao posljedica kastracije i poremetnjiu cirkulaciji u okolini rane. etnjom konja emo poboljati cirkulaciju i smanjiti pojavu edema. U sluaju poviene temperature (pyexia, hyperthermia, 39-49C) valja pregledati skrotum i podruje funikulus spermaticus. Oteen i bolan skrotum i podruje funikulusa, uz fluktuaciju, upuuje na fistula funiculi spermatici. Fistula funiculus-a spermaticus Fistula funiculus-a spermaticus se javlja u pastuha, bikova i nerasta, a uslijed funiculitis et vaginitis chronica suppurativa et fibroplastica. Primarni uzrok su stafilokoki. Pogodovni imbenici su premale kastracione rane, nepotivanje principa sepse i antisepse, neadekvatan smjetaj nakon kastracije, slab m. cremaseter, prenisko odrezan funiculus i posljedino ispadanje.
Musculus cremaseter je mii koji podie testise; povezuje kaudalni rub unutarnjeg kosog miia abdomena s tuberculus pubis (eng. pubic tubercle).
Simptomi fistule funiculus-a. Priblino 6 tjedana nakon kastracije iz kastracione rane se cijedi gnoj. Na mjestu cijeenja se nalazi ljevkasti otvor. Palpacijom moemo opipati zadebljanje koje s vremenom raste ak do veliine ljudske glave. Konzistencije zadebljanja je tvrdo elastina. Lijeenje fistule funiculus-a spermaticus-a zahtijeva kirurki zahvat. Priprema je ista kao i za kastraciju. 2-3 dana prije zahvate ivotinju treba podvri antibiotskoj terapiji. Potrebno je omoguiti iscjeivanje gnoja. Sama operacija se sastoji od: 1. Prepariranje zahvaenog tkiva, 2. Podvezivanje i rezanje funiculus-a, odnosno odjeljivanje zahvaenog od zdravog dijela, 3. Drenaa rane nema ivanja rane.
87
Bolesti testisa
Bolesti testisa bitne za kirurgiju su kriptorhizam, upala testisa Kriptorhizam je stanje kada se testis u svome razvoju ne spusti u skrotum. Pri tome kriptorhizam dijelimo na: 1. Ingvinalni i 2. Abdominalni, a podpodjelom abdominalnog kriptorhizma na: a. Potpuni i b. Nepotpuni Nepotpuni abdominalni kriptorhizam oznaava da testis lei u trbunoj upljini, a cauda epididimis se nalazi u ingvinalnom kanalu. Kriptorhizam se moe javiti u svih ivotinja; no najei je kod pastuha, nerasta, ovnova i pasa. Ukoliko se radi o obostranom kriptorhizmu, ivotinje nisu sposobne za rasplod. Pri jednostranom kriptorhizmu plodnost je sauvana. Ipak, zbog mogunosti genetske sklonosti kriptorhizmu, takve ivotinje valja iskljuiti iz uzgoja. Dijagnozu je teko postaviti, osobito u kastriranih ivotinja. Diferencijalno dijagnostiki valja posumnjati na ectopia* testis i hermafroditizam**.
*Ectopia (gr. ektopos premjetaj +ia), premjetaj ili kriva pozicija, pogotovo kongenitalna. **Hermafroditizam (eng. hermaphtoditism od gr. Hermaphroditos osoba koja ima obiljeja oba spola), stanje prisustva i mukih i enskih gonada u organizmu.
Kod konja je ei abdominalni kriptorhizam i to uglavnom na lijevoj strani. Uzroci kriptorhizma kod konja: o Manjak fluterovog ?!? (pretpostavljam sa se ako pie) veza ili njegova pogrena lokacija, o Prekratak mezenterij testisa ili njegova pogrena lokacija, o Prevelik testis, odnosno, o Premali ingvinalni prstenovi. Terapija moe ii: 1. gonadotropnim hormonima time emo stimulirati prirodne mehanizme, ili moemo 2. operativno obraditi ingvinalni kriptorhizam. Ingvinalno smjeten testis sadri nepokretne spermije, a abdominalno smjeten ih ne sadri. Testis koji je zaostao u abdomenu pati od supresije spermatogeneze. Naime, za normalnu spermatogenezu je nuna za 0.54.5C nia od temperature tijela. Na testisu koji je smjeten u abdomenu su este patoloke promjene; teratoma*, dermoidna cista**.
*Teratoma (gr. terats monstrum + oma sufiks za tumor), tip tumora spolnih stanica nastao iz pluripotentnih stanica, a sastoji se od vie tipova tkiva, najee se nalazi u ovarijima i testisima odraslih jedinki. Patogenost varira os benignog do malignog tumora. **Dermoid cyst (gr. kystis mjehur, vrea) je 1.epidermalna cista, u pravilu prisutna ve prilikom roenja nastala uslijed poremeenog embrionalnog razvoja. 2. benigna teratoma jajnika ili testisa.
Kriptorhidi u kasnijoj dobi postaju udljivi ili ak zloudni. Kako bi se to preveniralo vri se vaenje abdominalno smjetenog testisa. ivotinja 4-6 tjedana nakon kastracije mijenja ponaanje. Lani kastrat je ivotinja koja i nakon 'kastracije' zadrava vladanje pastuha. Zapravo radi se o tome da je ivotinja kriptorhid koji na skrotumu ima ' av od kastracije'.
88
Fiksacija po Weischeru. ivotinja lai na leima (leni poloaj), a stranje noge su flektirane, abducirane i povuene prema glavi.
Pastuh kriptorhid nama monje, jer se nije niti razvila. U kastrata na skrotalnoj koi nalazimo karakteristian oiljak. Takav skrotum izgleda kao koni nabor u kojem prstima moemo palpirati ostatak funiculus spermaticus. Od oiljka na koi se dorzano protee traak debljine slamke. Traak spaja oiljak i ostatak funikulsa koji izviruje iz ingvinalnog kanala. Postojanje samog oiljka na koi ne iskljuuje kriptorhizam, jer oiljak moe biti posljedica neuspjele operacije. Rektalnom pretragom je, u veini sluajeva, mogue palpirati kriptorhidni testis koji je smjeten u podruju unutranjeg ingvinalnog prstena. Naravno, za palpaciju je potrebno da testis bude dovoljno velik. Operacija. Nakon to smo ivotinju uveli u opu anesteziju, fiksiramo je u leni ili poluleni poloaj (vidi fiksacija po Weischeru). Nakon pripreme operacionog polja, iznad ingvinalnog kanala, za irinu dlana pored raphe scroti, radimo rez dugaak oko 15 cm. Nakon toga zareemo subkutanu fasciju i ranu tupo otprepariramo prstima sve do vanjskog ingvinalnog prstena. U podruju ingvinalnog prstena moemo nai: 1. Ekstraabdominalno smjeten testis, 2. Mali i nerazvijeni processus vaginalis, 3. Peritoneum preko kojeg se mogu napipati i crijevni zavoji. Pri nepotpunom abdominalnom kriptorhizmu, procesus vaginalis je jae razvijen, a u njemu obini nalazimo i epididimis. To bitno olakava operaciju; i nalaz testisa, i njegovo izvlaenje van iz abdomena. U protivnom, u podruju ingvinalnog kanala, vie uz but, za vrijeme inspiraija, kaiprstom perforiramo potrbunicu (peritoneum). Potom srednji prst uvlaimo u abdomen i traimo testise ili ee njihove adnexa-e (pomone dijelove) koje uhvatimo i izvuemo iz trbune upljine. U pravilu zahvatimo ductus deferens koji opipamo kao napeti konopac. Ukoliko ne naemo adnex-e testisa, potrebno je prstima ui dublje u kranijalnom smjeru i potraiti splet arterija i vane spermaticae (plexs pampiniformis). Pleksus pampiniformis je na tom mjestu fiksirani opipa se kao bobiasta tvorevina koju prstima izvlaimo kroz ranu, a zatim izvlaimo epididimis i testis. Testis i epididimis uklonimo emaskulatorom, a ostatak funikulusa vratimo u trbunu upljinu. Ranu na koi ijemo pojedinanim avom. Nakon operacije kastrat treba mirovati 8-10 dana. Otprilike u isto doba, za 7-8 dana uklanjaju se niti konca. Upala testisa (orchitis) Upala testisa (eng. orchitis od gr. orchis testis + -itis) moe biti uzrokovana traumom, metastatskim infekcijama, parazitima (filiaria papillosa), periorhitis-om. Simptomi akutnog orchitis-a su: bol, tvrdo oteknue, oteano hodanje, promjena opeg stanja (opi infekciozni sindrom, pyrexia), kolike. Za kronini orchitis je tipina tvrda tvorba (intersticijski orchitis). Periorchitis (gr. peri okolo + orchitis) je upala tunica vaginalis testis. Moe biti serozni, adhezivni (vilozni) i purulentni. Adhezivni (eng. p. adhesiva) predstavlja brojne oblike periorchitis-a pri kojem su dva sloja tunica-e vaginalis vie ili manje adherirani. Purulentni periorchitis je obiljeen tvorbom gnoja. 89
Lijeenje upale testisa ovisi radi li se o akutnoj ili kroninoj upali. U sluaju akutne upala upotrijebit emo antibiotike, uz nuno mirovanje, te postavljenje suspenzija uz obloge. Kod kronine upale testisa najbolje rjeenje e biti kastracija. Tumori testisa su bezbolne otekline s naglaenom tendencijom rasta. Javljaju se prvenstveno kod kriptorhida. Ukoliko kompariramo vrste, tumore testisa nejee emo sretati u pasa. Kod konja su ei sarkomi** i fibrosarkomi, a kod pasa seminoma*.
*Seminoma (semen sperma + oma sufiks za tumore), maligna neoplazma testisa osjetljiva na radijaciju, razvijena od seksualno nediferenciranih embrionih gonada. **Sarkoma (eng. sarcoma) su nezreli heterologni, heterotipni tumori malignog karaktera. Razvijaju se od mezenhimskog tkiva u irem smislu i potpornog tkiva u uem smislu. Mezenhim je embrionalno vezivno tkivo. Sarkom i brzo rastu svugdje u organizmu. U velikom su stupnju maligni. U pravilu u centru sarkoma imamo nekrozu i krvarenje. Processus vaginalis peritonei divertikulum peritoneum-a koji se proiruje u ingvinalni kanal; sputa se zajedno s testisom prilikom sputanja testisa u skrotum.
Tumori testisa se lijee kastracijom.
90
Ciste u testisima su najee retencione; uglavnom epidydimis-a. Razvoju cisti u testisima su predisponirani kriptorhidi. Hydrocele je cista tunica-e vaginalis 'communis',
odnosno po Dorland'd-u (gr. hydro- voda + cele gr. kele hernija, tumor, oteenje), kruna nakupina tekuine, pogotovo u tunica vaginalis testis-a ili uzdu funiculus spermaticus-a (spermatic cord).
Hydrocele uzrokuje smanjenje testis-a (kompresiona atrofija ) i zatvaranje prema abdomenu. Hydrocele funiculosa (eng. funicular h.) je hydrocele tunica-e vaginalis i funiculus spermaticus-a u prostoru zatvorenom prema testisima, a otvorenom prema peritonealnoj upljini. Hydrocele mogu biti: 1. Ograniene, 2. Difuzne (eng. diffused h.) nakupljanje tekuine unutar mekog vezivnog tkiva funiculus spermaticus-a, o Akutne i o Kronine. Ukoliko govorimo o uzrocima, hydrocele mogu biti uroene, uzrokovane cistitisom, traumama, parazitima. Kliniki gledano, hydrocele je mekana elastina tvorba. Ukoliko je akutna, prati je bolnost i temperiranost, a ukoliko je tijek kronian, imat emo atrofiju testisa. Dijagnostika. Hydrocele emo najlake dijagnosticirati probnom punkcijom. Terapija se svodi na kastraciju.
Normalna skrotum
Skrotum s komunicirajuom hydrocele
Skrotum s nekomunicirajuom hydrocele
Haemocele je nakupina krvi u tunici vaginalis communis, a nastaje kako posljedica traume Varicocele Varicocele (lat. varix oteena, tvrda ila + gr. kele tumor) je varikozno* stanje vena plexus pampiniformis-a koje uzrokuje oteenje unutar skrotuma poput 'vree crva', djeluje plavkasto kroz kou skrotuma, uzrokuje bolnost testisa. Uglavnom se javlja kod ingvinalnih kriptorhida pastuha, rjee bikova. Priroena je.
*Varikozno (eng. varicose) koji se odnosi na varix; proirene i tvrde vene, arterije i limfne ile.
Cista tunica-e vaginalis Cista tunica-e vaginalis je nakupljanje serozne tekuine kod kastrata, uglavnom zbog premalog kastracionog reza, zbog ega ona brzo sraste. Cista permanentno drai funiculus spermaticus. Kliniki, cista je odebljenje veliine ljudske pake sputene distalno, a prilikom palpacije, zbog kontrakcije m. cremaseter-a se povlai dorzalno. Tvorba fluktuira.
91
Bolesti urogenitalnog sustava

Prolapsus* i paraliza** penisa kod konja
*Prolapsus (lat. pro prije + labi pasti), ispadanje, isukavanje, dijela ili cijelog organa; npr. prolapsus ani, p. recti, p. uteri. **Paraliza (lat. paralysis od para- prema, na + gr. lyein popustiti), gubitak ili slabljenje motorne funkcije dijela tijela zbog lezija ivanog ili miinog sustava. Paresis (gr. oputanje) je blaga ili djelomina paraliza.
Prolapsus penisa se najee javlja u konja, a rjee u nerasta, i drugih domaih ivotinja. Etiologija. Prolapsus penisa najee je posljedica traume rasplodnih pastuha zbog udarca od strane kobile. Uz to uzroci paralize penisa konja mogu biti infekcije, kolike, hemoglobinurija, bolesti ivanog sustava, fraktura sakruma izmeu 2-5 sakralnog kraljeka, te prignjeenje i natezanje penisa, odnosno ivaca. Trauma esto uzrokuje ozljede i pareze penisnih ivaca n. pudendus* i njegove grane n. dorsalis penis**. Predilekcijsko mjesto za ozljedu ivaca je arcus ischiadicus. Paraliza penisa se pojavljuje i u iscrpljenih i kahektinih ivotinja, nadalje, kod nekih zaraznih bolesti, petehijalne groznice, kao posljedica kastracije, frakture sakruma, bolesti lene modine, kolika, hemoglobinurije, jake zime, intenzivne primjene neuroleptika.
*N. pudendus (lat. pudendus sramotan) izlazi iz sakralnog pleksusa (S2-S4 grane), prolazi kroz pudendalni kanal i grana se na kaudalne rektalne nerve, te perinealne nerve i dorzalne ivce penisa odnosno klitorisa. **N. dorsalis penis/clitoridis izlazi iz n. pudendus i inervira m. transversus perinei profundus, miie sfinktera uretre, corpus cavernosum penis/clitoris, te kou, prepucij i glans penis/clitoris.
Simptomi. Prolabirani penis viri iz prepucionog otvora, njie se i lupa u ekstremitete. Vidljiva su 2 oteena mjesta. Donja oteklina (glans penis) je mekana, a gornja oteklina (lamina interna) je tvrda i kao maneta ide oko penisa. To je visceralni list prepucija koji je edematozan. Otekline mehaniki onemoguavaju vraanje penisa u prepucij ( paraphimosis*). ivotinja se dri pogrbljeni i hoda ukoeno. Sluznica penisa je zaarena, bolna i tjestasta. Ukoliko je prisutan i hematom, javlja se fluktuacija. Prilikom lijeganja konja, penis moe biti prignjeen. Uslijed toga nastaju ekskorijacije, rane, irevi i nekroze. Prolabirani i savijeni penis je redovito paretian. Uslijed edema, penis postaje sve tei. To izaziva natezanje i gnjeenje ivaca koje moe uzrokovati paralizu.
Phimosis (gr. zatvaranje) konstrikcija orificija prepucija tako da prepucij ne moe biti retrahiran natrag preko glans penis-a. * Paraphimosis je phimosis koja uzrokuje bolno oteknue glans penis-a i moe uzrokovati suhu gangrenu ukoliko se ne lijei.
Lijeenje se zasniva na masai , ienju i ispiranju, te repoziciji penisa. Ponekada je potrebno koristiti i suspenzorij. Penis isperemo blagim dezinficijensom (0.1% rivanola), pa Masaom nastojimo smanjiti njegovu oteklinu i vratiti ga u prepucionalnu upljinu, Nakon repozicije prepucionalni otvor saijemo s 3-5 poprenih avova, a ventralno ostavimo otvor za uriniranje. Ukoliko penis, uslijed jakog oteenja, ne uspijemo reponirati, nuno ga je postaviti u vodoravni poloaj. Omotamo ga debelim naslagama vate i zavijemo. Sve uvrstimo s 3 daice i tako ispravljen penis ostavimo da lei u koritastom suspenzoriju koji se uvrsti za lea. Oblog je dobro zaliti s blagom otopinom dezinficijensa. Nakon redukcije otekline penis se sam povlai u prepucionalnu upljinu. Ukoliko je i nakon nekog vremena ostao prolabiran, reponiramo ga rukom i zaijemo prepucioni otvor, s time da ostavimo otvor za uriniranje. Stare indurirane* nabore sluznice koje onemoguavaju repoziciju, moramo, uz opu anesteziju, ukloniti kirurki. Paralizirani penis reponiramo i operativno trajno fiksiramo u prepucionoj upljini ili ga amputiramo.
Indurirane(lat. induratio) otvrdnue.
92
Venerini tumor pasa (sarcoma* venericum)

Ova tema je detaljnije obraena u sklopu Tumora. Venerini tumor pasa se prenosi koitusom. Pri tome obolijevaju oba spola. Kod mujaka nastaju grozdovi na sluznici penisa, uglavnom na dorzalnom dijelu. Sluznica je probijena, pa i najmanji inzult, npr. mokrenje, izaziva krvarenje. Kod kuja se isto javlja u rodnici. U mukih ivotinje je nuno potisnuti penis iz prepucija kako bismo pregledali penis. Lijeenje. Danas se preferira medikamentozno lijeenje. O tome detaljnije pogledaj u sklopu umora. Operativno treba skidati tumorozno tkivo. U sluaju recidive postupa treba ponoviti. Sluznicu valja rekonstruirati.
**Sarkoma (eng. sarcoma) su nezreli heterologni, heterotipni tumori malignog karaktera. Razvijaju se od mezenhimskog tkiva u irem smislu i potpornog tkiva u uem smislu. Mezenhim je embrionalno vezivno tkivo. Sarkomi brzo rastu svugdje u organizmu. U velikom su stupnju maligni. U pravilu u centru sarkoma imamo nekrozu i krvarenje.
Fraktura os penis
Lijeenje frakture os penis je nuno kako bi se onemoguilo zatvaranje uretre. Indicirano je napraviti fistulu uretre na penisu, odnosno u podruju perineuma*.
Perineum regije izmeu pensa/vulve i anusa. Os panis, baculum (lat. baculum tap, batina, palica) heterotropna kotana tvorba koje se razvija unutar fibrous septum, a izmeu corpora cavernosa i iznad uretre, tvorei skelet penisa u svih kukcojeda, imia, glodavaca, mesodera i primata s izuzetkom ovjeka. Zove se os penis, os priapi ili baculum.
Bolesti prostate
Upala prostate prostatitis. Prostatitis je esto posljedica cistitisa* i retencije mokrae. Moe biti kataralan i purulentan. esto uzrokuje apsces. Moe biti povezan s hiperplazijom prostate. Etiologija. Od brojnih uzronika prostatitisa najei su: Escherichia coli, Staphylococcus, Streptococcus i Mycoplasma spp. Infekt moe dospjeti putem krvi (hematogeno ) ili ascedentno iz uretre. Kako upalni produkti prostatitisa refluksom dospijevaju u mokrani mjehur, infekcije urinarnog trakta esto prate prostatitis. Simptomi prostatitis-a su oteano mokrenje. ivotinja zauzima stav za mokrenje, ali slabo mokri. Oteana je i defekacija. Rektalnom pretragom nailazimo na bolnu tvorbu. esto se javlja vruica. Kao rezultat tekih sluajeva bakterijskog prostatitisa i apscesa prostate, javljaju se: dehidratacija, septikemija, i ok. Lijeenje prostatitis-a. Potrebno je ukloniti primarni uzrok. Antibiotike je potrebno izabrati na osnovi antibiograma. Antibiotska terapija treba trajati 1-4 tjedna. Veliki apsces prostate je najbolje kirurki obraditi i drenirati. Nakon to je infekcija savladana, preporuuje se kastracija. Prisustvo bakterija u urinu i fluidu prostate je indicirano prekontrolirati 2-4 tjedna nakon prestanka terapije, kako bi bili sigurni da je infekcija uklonjena. Kronini bakterijski prostatitis zahtijeva upotrebu antibiotika i vie od 4 tjedna. Primjenjuju se hemiciklar i Ananse*, te tetraciklini.
*Ananse trademark za preparat bromelanina. Bromelanin je endopeptidaza koja se koristi kao protuupalni faktor. Cystitis upala mokranog mjehura.
Uz prostatitis u bolesti prostate spadaju i: benigna hiperplazija prostate, neoplazije prostate i ciste prostate
93
Bolesti mokranog mjehura

Mokrani kamenci - Urolithiasis Mokrani kamenci, odnosno uroliti (calculi*) oznaava pojavu mineralnih novo-tvorevina u bilo kojem dijelu urinarnog trakta. Ovisno o poloaju oznauju se kao: nephrolit-i, utethrolit-i, urocystolit-i, i urethrolit-i. Kamenici se sastoje od organskog matriksa; baze na koju se veu minerali. Na organsku tvar otpada oko 2-10%. Preostalih 90-98% ine nakupine minerala kristalne formacije koje variraju ovisno o vrsti minerala. Uroliti ivotinja se sastoje od 20-ak razliitih minerala.
Calculus (lat. kamiak, kockica)abnormalna koncentracija, mahom mineralnih soli, koja se javlja u tijelu ivotinje.
Etiologija. Uroliti (mokrani kamenci) se javljaju uglavnom kod pasa i maaka. Nastaju u bubrenoj zdjelici ili mokranom mjehuru. Kamenci se u mjehuru mogu zadravati i bez klinike manifestacije. Na takve kamence moemo naii sluajno prilikom rektalne pretrage. Problem e nastati ukoliko se nau u uretri i ureterima. Kliniki znakovi su posljedica prisustva kamenaca (urolith, calculus-a) u urinarnom traktu. Kamenci se mogu zadrati u mjehuru bez klinikih simptoma ili ih moemo napipati prilikom rektalne pretrage. Nadalje, kamenci mogu uzrokovati urethritis ili opstrukciju urinarnog trakta.. Kamenci u bubrenoj zdjelici ne izazivaju probleme osim ukoliko se na pridrui i pyelonephritis. Jednostrana opstrukcija uretre moe dovesti do gubitka funkcije zahvaanog bubrega. Ipak, kako je za klinike znakove zatajenja bubrega potrebna 2/3-insko zatajenje, znakovi se nee javiti ukoliko nisu oba uretera opstruirani. Simptomi. Pri pojavi klinikih znakova ivotinja esto mokri, napinje se i izluuje manje koliine mokrae koja moe biti krvava, a katkada se u mokrai mogu nai i kamenci sitni poput pijeska. Kamenci se mogu dijagnosticirati i rendgenski. Simptomi e se pojaati budu li kamenci potisnuti u uretru. U tom sluaju mokraa e izlaziti kap po kap i poveat e se opasnost od rupture mjehura. Lijeenje. Manji kamenci mogu biti spontano izbaeni mokraom. Samo ponekada ih uspijemo izvaditi kroz orifitium urethrae. Kod kobila i krava manje urolite mogue je izvaditi rukom ili, ukoliko to nije mogue, klijetima ui u mokrani mjehur i izvaditi kamence. Vee urolite drobimo litothriptor-om*, da bi potom ekstrahirali pojedine usitnjene komade. Prilikom rada moemo si pomagati tako da drugom rukom kamenac fiksiramo kroz rodnicu. Uretrotomija. Kod mujaka se radi uretrotomija, i to u perineumu za konja, govedo i psa, odnosno neposredno uz os penis za psa. Kamenci se iz mokranog mjehura vade kirurki ili ispiranjem. Kod maaka se, ukoliko je uretra zaepljena, radi kateterizacija. Urethrotomija konja se radi kao bi se izvadili kamenci iz mokranog mjehura, uretre ili kako bi se amputirao penis. Za operaciju rabimo kateter, trbuasti skalpel, kare, pincete; kirurke i za podvezivanje, kuke za rane, lithotriptor*, lithotom*, tamponi za upijanje, drenana cijev, igle i konci.
Litothriptor (gr. lithos kamen +tribein gnjeiti) je instrument (klijeta) za drobljenje urolita (calculus u urinarnom traktu). Lithotom (gr. lithos kamen + tome rezati) je no za litothomy. Lithotomy (gr. lithos kamen + tome rezati) je incizija dukta ili organa, pogotovo mokranog mjehura, kako bi se izvadili kamenci.
ivotinju anesteziramo kloralhidratom (opa anestezija). Tome pridodamo lokalnu infiltracionu ili epiduralnu anesteziju. Operacija se vri na ivotinji koja stoji. Mjesto na kojem emo vriti operaciju valja prilagoditi poloaju kamenaca: Ukoliko se radi o kamencima smjetenim u mokranom mjehuru ili zdjelinom dijelu uretre, operacija se vri u incisura ischiadica (minor ili major? Ili arcus ischiadicus). Najprije se penis izvlai iz ostium praeputiale, pa se kateter uvlai u uretru najvie do preko incisura-e ischiadicae. Nakon pripreme operacionog polja, tono na medijalnoj liniji na incisura ischiadica, radimo rez dugaak 8 cm. Koko bi se izbjegle postoperativne infiltracije mokrae u depovima, dublje slojeve reemo krae tako da je rana stepeniasta. Potrebno je prerezati; kou, m. retractor penis, m. bulbocavernosus, corpus cavernosum urethrae i sluzokou uretre sve do katetera. Nakon to je kateter izvue ispod incisura-e ischiadicae, a uretra otvorena, hvataljkom ulazimo u lumen uretre i dalje u mokrani mjehur, te oprezno izvlaimo kamence. Pri tome valja voditi rauna o prirodnom poloaju mokranog kanala. Pri hvatanju kamenaca si moemo pomoi tako da lijevom rukom, preko rektuma, fiksiramo kamence. Velika panja je potrebna kako se pri hvatanju kamenaca ne bi uhvatila i sluzokoa mokranog 94
mjehura. Opreznim rotiranjem i povlaenjem kamenca valja se uvjeriti da je kamenac slobodan. Ukoliko je kamenac velik, potrebno ga je zdrobiti litothriptor-om koko bi se njegovi usitnjeni dijelovi mogli izvui iz mokranog mjehura. Kako je vrat mokranog mjehura uzan, onemoguava iroko otvaranje klijeta. Stoga je drobljenje kamenca oteano i iziskuje dosta vremena i strpljenja; kamenac se mora postepeno drobiti, po pojedine fragmente ekstrahiramo. Nakon vaenja kamenaca, ranu na uretri ne ijemo, ve pustimo da spontano zaraste. Za zarastanje je potrebno prilino kratko vrijeme. Ukoliko je potrebno napraviti fistulu uretre, s tankim svilenim koncem, gustim avovima paljivo saijemo uretralnu sluznicu s rubom rane na koi. Uretrotomija volova se ini na isti nain. Nakon pripreme operacionog polja, oko 5 cm kaudalno od skrotuma, radimo medijalni rez po rapha-i. Rez je dug 10 cm. Potom karama preperiramo rastresito vezivno tkivo, sve dok ne doemo do penisa. Penis se u dubini palpira kao traka debljine palca. Nakon to je otprepariran, penis se obuhvati prstima i povlai van. Na izvuenom penisu je lako palpirati kamenac. Iznad kamenca otvorimo uretru medijalnim i lateralnim rezovima te izvadimo kamenac. Sondom ispitamo da li je uretra prohodna u centralnom i perifernom pravcu. Rana se lijei otvoreno. U radnih i tovnih volova moemo napraviti fistulu za mokrau bez tete za ivotinju. Na incisura ischiadica se uretra rasijeca u duini od 5 cm i na taj nain se napravi fistula za mokrau. Pse valja poloiti na lea. Penis istiskujemo iz prepucija i sondiranjem kateterom za uretru ispitujemo lokalizaciju zapreke. Potom iznad kamenca nainimo uretrotomiju. Ovisno o poloaju operacije imamo: urethrotomia inferior (u podruju kaudalnog dijela penisne kosti) ili urethrotomia superior (na incisura-e ischiadicae). Uretrhotomiu inferior emo vriti ukoliko sondom uoimo zapreku na kaudalnom kraku os penis. Nakon pripreme operacionog polja i anestezije, lijevom rukom se, u podruju os penis, obuhvati prepucij i penis, pa se tvrdi trak povlai navie i time se koa zategne. Penis se fiksira lijevom rukom tijekom cijele operacije. Potom radimo rez, i to u medijalnoj ravnini, preko kaudalnog kraja os penis. Rez je dugaak 3-4 cm i prolazi kroz kou, subkutis, mm. rectractores penis, corpus cavernosum urethrae i sluzokou. Rez se radi do vrha sonde. Naravno, sondu je prije reza potrebno prstom palpirati. Potom se sonda povlai malo unatrag i uretra se karicama rasijee u duini od 1-2cm. Uretralni kamenci se vade tupom licom koja veliinom odgovara lumenu uretre. Kako je sada otvoren put obstruiranoj mokrai, a imamo i operacionu ranu, curi znatna koliina krvave mokrae. Ponovnim sondiranjem iz same rane ispitujemo prohodnost uretre u oba smjera. Rana ostaje otvorena i zaraste za oko 3 tjedna. Urethrotomia superior se vri izmeu incisura-e ischiadicae i skrotuma, u medijalnoj ravnini. Vri se znatno rjee no incisura-e inferior.
Cystotome instrument za inciziju mjehura. Cystotomy kirurka incizija mokranog mjehura. Zove se i vesicotomy. Cystitomy (cysti- + -tomy), kirurka divizija kapsule lee; capsulotomy. Cystostomy (gr. cysto- vrea ili mjehur + stoma otvaranje), formiranje otvora u mjehur.
Cystotomy (cystotomia, vesicotomy) Ukoliko su kamenci u mokranom mjehuru, potrebno je izvesti laparocistotomiju.
Cistotomija psa i make. U sklopu pripreme pacijenta za laparocistotomiju, psa ili maku valja uvesti u opu narkozu ili izvesti epiduralnu anesteziju. Potom pacijenta fiksiramo u leni poloaj. Nakon pripreme operacionog polja, ispod ruba sjedne kosti, otvaramo trbunu upljinu. U mujaka se rez radi s lijeve strane uz prepucij. Potrebno je trbuni zid vrlo oprezno sjei kao bi se izbjegla ozljeda mokranog mjehura. Naime, mokrani mjehur je u veini sluajeva napunjen i dilatiran. Samim time, mala ozljeda mokranog mjehura moe dovesti do izlijevanja mokrae u trbunu upljinu i Otvor trbune upljine, koji je u poetku napravljen u neznatnoj duini, proiruje se karicama s tupim vrhom do eljene veliine. Potom nam se ukazuje mokrani mjehur kojeg prekrivaju debele ile. Prstima oprezno izvuemo bazu mokranog mjehura iz trbune upljine, tako da mjehur bude ekstra-abdominalno. Ranu na trbuhu je potrebno zatvoriti tamponima. Ukoliko je mjehur pun, na dorzalnoj strani ga treba punktirati s iglom koja se nadovezuje na dovoljno dugako gumeno crijevo. Time mokraa moe otjecati, a da se ne uprlja operaciono polje. Nakon to je mjehur ispranjen, po mogunosti u potpunosti, radi se rez takoer na dorzalnoj strani mjehura. Rez je dug 2-3 cm, tako da u mjehur moemo uvui tupa klijeta za kamence (litothriptor) ili licu za vaenje kamenaca ili pak prste. Kamenci se, u pravilu, lagano vade. Potrebno je dobro ispalpirati upljinu mjehura kako ne bi ostao nit ijedan kamenac. Kako bi provjerili prohodnost uskog vrata mokranog mjehura, pomonik uvlai kateter u utetru. Rana na mjehuru se zatvara 95
dvostrukim crijevnim avom. avovi moraju ii kroz muskulaturu mjehura. Preko rane se moe zaiti i krajiak omentuma. Potom se mjehur reponira i rana na abdomenu se zatvara avovima u vidu osmice. Kod maaka i kuja, rez na koi se radi u medijalnoj ravnini ispred os pubis. Cistitomija u konja. Kod konja se preporuuje operacija po Gkel-u, pogotovo ukoliko kamenac u mokranom mjehuru velik i tvrd. Konj koji stoji treba imati konopcima fiksirane stranje noge. Pomonik prvo izvadi sadraj iz rektuma i rep mu savije u stranu. Slijedi dezinfekcija analne i perianalne regije, te supkutana (npr. novocain) ili epiduralna anestezija. Nakon to je anestezija poela djelovati (10 min), u desnoj pukotini izmeu anusa i m. semimembranosus-a (poluopnasti mii), napravi se 10-15 cm dugaki okomiti rez. Tkivo se, uz desnu stranu rektuma, tupo razdvaja rukom sve dok se ne doe do mokranog mjehura. U dubini od 15-20 cm, vrhovi prstiju doseu do vrata mokranog mjehura. Tada operater izvlai ruku, a pomonik uvlai desnu ruku u rektum i kamen u mjehuru potiskuje prema rani, kako bi ga mogli ekstripirati. Ukoliko je mjehur tako napunjen da se kamen ne moe potisnuti, potrebno je kateterom isprazniti mjehur. Sada operater desnom rukom trai kamenac. Nakon to ga je uhvatio, i fiksirao , pomou dugih kara s tupim vrhom perforira stjenku mjehura koja je nategnuta preko kamenca. Potom se otvor tupo proiri do promjera od 2-3 cm kao bi se mogla uvui klijeta kojima emo kamenac izvui ili usitniti. Ukoliko nema pomonika, operater moe sa svojom lijevom rukom rektalno upravljati s kamencem. Ako mjehur nije mogue zaiti, ranu labavo tamponiramo gazom. Na taj nain mokraa nesmetano otjee kroz kanal rane. Fistula mjehura se suava, i zatvori se za oko 14 dana. Valja paziti da ne nastanu depovi u kojima bi se nakupljala mokraa ili neki drugi sekret. Laparocistetomiju u konja je mogue izvesti i ispred sjedne kosti. Paraliza mokranog mjehura Paraliza mokranog mjehura moe biti miogenog i neurogenog porijekla. Paraliza m. sfincter vesicae urinariae je esta kod pasa. Uslijed toga pas ne moe zadrati mokrau (inkontinencija). Ovaj oblik paralize se javlja uglavnom kod starijih ivotinja zbog senilne slabosti sfinktera. Javlja se i kod ivotinja koje zbog neadekvatnog smjetaja due moraju zadravati mokrau, te kod tumoroznih promjena i promjena na kraljenici. Paraliza m. detrusor vesicae* onemoguuje kontrakciju mjehura, u ijoj stjenci se sam mii nalazi. To uzrokuje retenciju mokrae i posljedinu ischuria**. Najee je posljedica bolesti lene modine; npr. fraktura kraljenice, mielitis, meningitis, krvarenja, tumori. Mokrani mjehur se moe isprazniti pritiskom na mokrani mjehur, bilo rektalno, bilo preko abdomena
*M. detrusor vesicae (lat. detruso, trusi, 3. izbaciti, odgurati) glatki mii koji formira miini plat mokranog mjehura; ima dva sloja miinih vlakana longitudinalnom i cirkularnom; prilikom kontrakcije izbacuje mokrau iz mjehura. **Ischuria (gr. ischo zaustaviti + ouron urin + ia) supresija ili retencija urina.
Lijeenje
vano je ukloniti primarni uzrok.
Ruptura mokranog mjehura Etiologija. Ruptura mokranog mjehura je mogua ukoliko na puni mokrani mjehur djeluje mehanika trauma. To se uglavnom javlja kod pasa, a ponekada i kod konja. Mokrani mjehur moe rupturirati i prilikom kateterizacije, te kod retencije mokrae. Simptomi. ivotinja esto zauzima stav za mokrenje, a ne mokri, ili prilikom zauzimanja stava iscuri samo nekoliko kapi mokrae pomijeane s krvlju. Prisutna timpanija (rezonantniji perkusioni um); dorzalno naglaena, a ventralno neto tia. Trbuh je bolan na palpaciju (hiperestezija). Kateterizacijom ne dobivamo mokrau ili dobijemo tek nekoliko kapi pomijeane s krvlju. ivotinja ima tendenciju pada tjelesne temperature (hipotermija). Postaje apatina. Javljaju se znaci uremije. Apetit je smanjen ( inapetencija). ivotinja povraa. Dijagnoza po Uberreiteru. Nakon punkcije trbune stjenke na predmetnicu kapnemo kap punktata. Na tu kap dodamo kap duine kiseline (H2NO3) i gledamo pod mikroskopom. Ukoliko vidimo romb-aste ili esterostrane kristale karbamata (H2NCO-R), punktat je pozitivan na mokrau. Lijeenje. Mogua je rekonstrukcija mokranog mjehura. Karbamat (carbamat) je ester karbamatne kiseline (H2NCOOH), dakle, radikal je carbamoyl (H2NCO-), a u formi soli ili estera se naziva karbamat (H2NCO-R). Urea - CO(NH2)2. Duina kiselina -. HNO3. Dakle: CO(NH2)2 + HNO3 96 H2NCO-NO + NH3 (Pretpostavljena formula?)
Hipertrofija se rjeava: Operativno, Kateterizacija po potrebi, Rektalno pranjenje mokranog mjehura Kastracija Tumori: karcinom i sarkon Kamenci: vapnene soli inkrustrirane u epitelne epove Operativni zahvat
97
KIRURGIJA ABDOMENA ODABRANA POGLAVLJA

Ozljede trbuna stjenke
Ozlijede trbune stjenke su traumatske etiologije; npr. udarac kopitom, nogom, orujem. Prema obliku se dijele na jednostavne i sloene. Jednostavne su one ozljede trbune stjenke kod kojih je peritoneum ostao sauvan. To su nagnjeenja i rane kod kojih nije oteen peritoneum. Naprotiv, u sloenih trbunih ozljeda peritoneum je perforiran. U sloene ozljede trbune stjenke spadaju perforetivne rane i kile (hernije). Nagnjeenja spadaju u jednostavne ozljede trbune stjenke. Prilikom nagnjeenja kontinuitet koe nije naruen. Nagnjeenja se dijele na: Hematom lijei se punkcijom ili incizijom za 8-10 dana, Kontuzija (contusio natisak Prirunik, st. 341), Edem primjenjuju se resorptivne masti. Uz nagnjeenja, u jednostavne trbune ozlijede spadaju i neperforativne rane. One mogu biti: Svjee neperforativne rane lijee se ispiranjem, primarna obrada i rekonstrukcija, Stare, zaprljane neperforativne rane ispiranje, odrezivanje, dreniranje, tetanus antitoksin. Perforativne rane i hernije trbune stjenke spadaju u sloene ozljede. Eventualne komplikacije ozljede trbune stjenke su flegmona i apsces. Flegmonu karakterizira toplina, a apsces moemo utvrditi punkcijom i incizijom. Komplikacije emo terapirati antibioticima; ponajbolje 5% vetoflok (enroflaksacin*).
Enroflaksacin je antimikrobni lijek iz skupine fluorokinolona; irokog je spektra; primjenjuje se per os i parenteralno.
Perforativne rane trbuha su otvorene ozljede trbune stjenke. Probijene su koa, fascije miia i peritoneum. Perforativne rane trbuha mogu biti jednostavne ili komplicirane. Rana e se zakomplicirati ukoliko imamo prolapsus omentuma, crijeva i drugih unutarnjih organa, odnosno ozljedu crijeva, mokranog mjehura, jetre, slezene ili drugih trbunih organa. Prema stupnju oteenja, perforativne rane se dijele na: 1. Jednostavne; postoji perforacija (otvor) na trbunoj upljini, ali drugih simptoma nema. 2. Perforativne rane s plolapsusom omentuma crijeva ili drugih upljih organa 3. Perforativne rane s perforacijom ili ozljedom crijeva, mjehura, jetre, slezene ili drugih parenhimskih organa. To je najtei oblik. Kliniki pregled perforativne rane se sastoji od inspekcije, direktnog i indirektnog sondiranja i rektalne pretrage. Obrada rane: ivanje oteenih organa Resekcija nekrotinih dijelova organa i trbune stjenke Reponiranje istisnutih organa uz blagi dezinficijens (rivanol) ili jo bolje samo fizioloka otopina ivanje po etaama izuzev kod gnojnog ihoroznog peritonitis-a Aplikacija: o Antibiotika o Tetanus antitoksina obavezno za svinje i konja o Serum utavca u utavevim distriktima serum dajemo preivaima Mogu se javiti komplikacije poput fistule crijeva i fistule buraga. Fistula je stara rana u obliku kanala, bez tendencije zarastanja. Iz fistule se cijedi gnoj; sekret (sekrecijska f.) ili ekskret (ekskrecijska f.). U ovom sluaju radi se o ekskrecijskim fistulama. Fistulu crijeva emo u sklopu operacijskog zahvata laparoenterotomije, obrezati, ivati po etaama i primijeniti antibiotike. Fistula buraga moe biti organska ili ekskrecijska. Ekskrecijska fistula buraga se proizvodi troakiranjem buenjem noem prilikom vaenja npr. stranog tijela. Lijei se konzervativno; svakodnevna kozmetika rane + antibiotici. Ukoliko se odluimo na operativno lijeenje provodi se laparoruminotomija. Laparoruminotomija se provodi u lijevoj slabini ivotinje koja stoji. Primjenjuje se paravertebralna anestezija 13. torakalnog (grudnog), te 1. i 2. lumbalnog (slabinskog) ivca s prokainom ili ksilokainom. Aplicira se oko 120 ml anestetika u svaki ivac i time se postie anestezija koja traje 90 min. Rez radimo za irinu dlana od zadnjeg rebra i irinu dlana od trnastih izdanaka. Rez je dug 20 cm. 98
Prilikom otvaranja peritoneuma ujemo efekt usisavanja. Rez produimo dorzalno i ventralno po Weingarth-u. Detaljnije u poglavlju Laparoruminotomija. Pregled peritonealne upljine. Prvo odemo na dno i izvadimo dio sadraja trbune upljine. Zdrav sadraj je teku, boje jantara i bez mirisa. Potom idemo naprijed prema slezeni. Idemo sve do kapure. Otvaramo burag ali tako da sadraj buraga ne doe u peritoneum. Burag koji prominira izvuemo van kroz ranu i fiksramo ga hvataljkama koje s druge strane zakvaena za okvir po Weingarth-u. Sterilne tampone stavimo oko buraga da bi ga dodatno zatitili. Radimo rez na buragu. Zatvaranje rane na buragu. Prvo se skinu kukice te ivamo modificiranim tapetarskim avom. Onaj dio koji je bio okrenut van ide unutra; seroza na serozu. Mogue komplikacije perforativnih/operacijskih rana trbuha Mogue komplikacije perforativnih/operacijskih rana trbuha su: Fistula crijeva. Lijei se kirurkom obradom; obrezivanjem fistule i ivanjem po etaama. Fistula buraga nastaje prilikom troakiranja, buenja noem, eventualno strano tijelo. Lijei se konzervativno i operativno. Konzervativno lijeenje obuhvaa svakodnevnu kozmetiku rane (pranje, ispiranje) i aplikaciju antibiotika. Operativno lijeenje fistule buraga znai laparoruminotomiju: otvaranje trbune stjenke i buraga, te njihovo zatvaranje.
Fistule buraga mogu biti i artificijelne (pokusne) u goveda, ovna, bika Na taj nain se u burag moe konstantno neto stavljati, a mogua je i kontrola probave. Permanentna artificijelna fistula buraga se primjenjuje i kod goveda donatora probavnog sadraja. Naime, prilikom pjenuavog nadma se vri rumenotomija s pranjenjem sadraja buraga. Kako bi se nakon pranjenja i ispiranja buraga omoguila normalna mikro-populacija u buragu najbolje je uzeti malo eluanog sadraja iz goveda donatora probavnog sadraja.
Vanesa Iveti, DVM prilikom vaenja buragova sadraja.
99
Laparotomija laparotomy
Laparotomy (gr. laparo slabina + tome rezati) kirurka incizija kroz slabine; manje tono, ali prihvaenje: sekcija bilo kojeg dijela abdomena koja otvara peritonealnu upljinu. Laparotomiju izvodimo radi lijeenja i u dijagnostike svrhe. Vrsta, odnosno nain laparotomije ovisi o topografsko-anatomskim odnosima u trbunoj upljini. Tako laparotomija moe biti: Postrana govedo, svinja, konj, pas, Medijalna pas, maka, konj, Paramedijalana govedo, konj, pas, Preponska svinja, konj, pas, maka, Vaginalna konj, govedo. Postrana laparotomija se izvodi uglavnom u paralumbalnoj jami. Medijalna se izvodi u linea alba, pa je zatvaranje jednostavno, a kod malih ivotinja je mogu i potpuni uvid u trbunu upljinu i organe u njoj. U malih ivotinja se paramedijalna laparotomija izvodi nakon to je ve izvedena medijalna, ali je dolo do komplikacija. Preponska laparotomija se izvodi u podruju ingvinalnog kanala; ona je vana za lijeenje kriptorhida. Vaginalna laparotomija se izvodi prilikom kastracija, vaenja mokranog kamenca. Pri tome se bui zid vagine.
ABCDEFG-
m. longissimus dorsi, m. obliquus abdominis externus, m.obliquus abdominis internus, m.transversus abdominis, m. cutaneus maximus, m. rectus abdominis, ogranci a. i v. circumflexa ilium profunda, a. aponeuroza m. obliquus abdominis externus, b. aponeuroza m. obliquus abdominis internus c. fascia transversa
100
Kosa postrana incizija konja
Postrana laparotomija goveda
Trbuna stjenka, gledano iz van prema unutra, ima slijedee slojeve: 1. Koa i potkoje, 2. Tunica flavia abdominis; povrna i duboka, 3. M. obliquus abdominis externus kree se dorzokranijalno ventrokaudalno, 4. M. obliquus abdominis internus kree se ventrokranijalno dorzo-kaudalno 5. M. transversus ili njegova fascija, 6. Parijetalni* list peritoneum-a.
*Parietal (lat. paries, itis - zid) koji se odnosi na zid, odnosno stjenku upljine. Suprotno od visceral (lat. viscus utroba) koji se odnosi na
organe utrobe.
Zatvaranje pri postranoj laparotomiji: 1. etaa peritoneum i m. transversus se ivaju tekuim avom, resorbirajui konac 0 ili 1 2. etaa m. obliquus abdominis internus se iva vorastim avom, resorbirajui konac 3. etaa m. obliquus abdominis externus i koa se ivaju povratnim U avom; smjer koa-mii-koa, povratno samo koa.
101
Zatvaranje u linea alba po etaama: 1. etaa peritoneum, 2. etaa av bijele linije, 3. etaa potkoje, 4. etaa koa, Sve etae se ivaju tekuim podunim avom. Za prve tri etae se koriste resorptivni konci, a za 4. etau koristimo neresorptivni konac.
102
Postrana laparotomija s resekcijom rebara.
Svinja. Rez radimo na mjestu gdje moemo najvie utisnuti prste. Pritoneum otvaramo, uglavnom, tupo - vrhom peana. Laparotomija svinja, kosim rezom u paralumbalnoj jami, se rabi za kastraciju enki i kroptorhida. Carski rez je paramedijalno otvaranje trbuna upljine. Pas. Na psu izvodimo slijedee rezove: Postrani rez se izvodi rijetko; eventualno kod zahvata na bubrezima. Parakoksalni rez rez uz luk rebara se izvodi prilikom oitne hernije. Medijlni rez. Paramedijalni rez se koristi kada elimo doi do kaudalnih partija abdomena mujaka.
o o o o Indikacije
Enterotomy (gr. enteron- crijevo + tome rezati) otvaranje (incizija) crijeva. Enterectomy (gr enteron crijevo + ektome uklanjanje) uklanjanje dijelova crijeva Gastrotomy otvaranje eluca. Gastrectomy uklanjanje cijelog (total g.) ili dijela eluca.
vaenje stranih predmeta.
Enterektomiju (enterectomy), odnosno otklanjanje nerotinog/bolesnog dijela crijeva. Nekrotini dio crijeva emo determinirati po: Promjeni boje crna, smea, Prestanku cirkulacije nema bila u mezenterijalnim arterijama, Odsutnost peristaltike.
103
Enterotomija
Enterotomija oznaava otvaranje crijeva. Primjenjujemo ju kada moramo neto izvaditi iz crijeva; strano tijelo, entelolit, kamenci, konkremente, pseusokonkremente, trichobezoar-e esto kod pasa uslijed gutanja stranog tijela nastupa opstrukcija probavnog trakta, to zapravo predstavlja mehaniki ileus. Enterotimiju izvodimo tako da otvorimo abdomen. Na mjestu gdje je strano tijelo, organizam reagira upalom (edem). Na tom mjestu ne otvaramo crijevo jer je to oteeno tkivo i tu e biti oteano zarastanje rane. Iznimka je kada se strano tijelo ne moe pomaknuti kaudalnje u smjeru toka pasae. U tom sluaju je mogue rez napraviti i pola na zdravom, pola na bolesnom dijelu crijeva. Rez radimo na antimezenterijalno, odnosno na suprotnoj strani od mezenterija. Nakon reza crijevo ispraznimo, isperemo i rekonstruiramo u 2 etae: prvo ide perforacijski* av (Schmiden-ov ili Connell-ov av), a potom neperforacijski* av (Lambertov av).
Preforacijski av koji perforira sve slojeve. Neperforacijski av ne perforira sve slojeve.
104
ivanje upljih organa

Submukoza (seroza?) je sloj najpogodnji za zarastanje. ivanje eluca ide u dvije etae; jer imamo jaku miinicu i deblju stjenku. Najee koriteni avovi su: Pojedinani vorasti av blie jedan drugima; svakih 1.5-2 mm.
Jednostavan tekui av (Over-and-over suture) metoda u kojoj su jednaki komadi tkiva zahvaeni sa svake strane rane; moe biti kontinuirani ili isprekidani.
Connell-ov av (Connell suture) perforativni av koji djeluje na hemostazu. Kontinuirani av U oblika koji se koristi za anastomoze crijeva. Ubodi iglom su paralelni i oko 4 mm udaljeni od ruba rane; prolaze kroz sve slojeve crijeva.
105
Lambertov av (Lambert suture) neperforativni seromuskularni av; seroza se priljubljuje uz serozu. Jedino tako neki uplji organi mogu zarasti. Invertni av koji se esto rabi u gastrointerstinalnoj kirurgiji: igla se ubada oko 2.5 mm lateralno od reza (incizije) i prolazi kroz seroznu i muskularnu tuniku, ali ne kroz submukozu. Igla izlazi uz rub reza, te se ubada u istu regiju sa suprotne strane reza i izlazi na udaljenjem mjestu (~2.5 mm), bez da ulazi u lumen crijeva. Moe biti kontinuiran ili isprekidan av.
Cushingov (Cushing suture) neperforativni seromuskularni koji je po izvoenju identian Connellovom avu. Kontinuirani invertni av koji se koristi za zatvaranje seromuskularnih slojeva u kirurgiji gastrointestinalnog trakta.
av duhan-kese
Vertikalni 'U' av , vertikalni av strunjae, Povratni U av, Vertical matters suture
Horizontalni 'U' av , horizontalni av strunjae, Horizontal matters suture
106
107
Anastomoze
Anastomosis, pl. anastomoses (gr. otvor, otvaranje) 1. veza izmeu dvije ile. 2. otvor, kirurke, traumatske ili patoloke etiologije, izmeu normalno odvojenih dijelova ili organa. Intestinal-na anastomoza ostvarenje komunikacije izmeu dva dijela intestinalnog trakta.
Anastomoze crijeva predstavljaju spajanje krajeva crijeva (nakon ekscizije dijela crijeva). Ovisno o nainu spajanja imamo 3 oblika anastomoze: 1. Termino-terminalna anastomoza spaja se kraj s krajem. iva se od mezenterijalnog korijena. Nedostatak je smanjenje lumena (striktura). 2. Latero-lateralna anastomoza crijeva se spajaju postrance Parker-Keer metoda; ivanje oko peana. 3. Latero-terminalna anastomoza je najbolja za spajanje dijelova crijeva koji su razliitog lumena. Crijevne kleme je nuno postaviti na krajeve crijeva kao bi se onemoguilo izlijevanje sadraja. Krvne ile je potrebno ligirati (izvesti ligaturu) kako bi se mogao izrezati dotini dio crijeva. Latero-lateralna metoda. Parker-Kerr metoda. Prvo je potrebno zatvoriti terminalne dijelove crijeva. Potom se postavlja tekui Cornnellov ili Cushingov av u prvoj etai preko peana. U drugoj etai se stavlja Lambertov av. Rez na crijevu mora biti najmanje duplo veih dimenzija od lumena crijeva. Potom se radi A pa onda B: A: 1. 2. 3. 4. B: 1. 2. Napravimo otvor na crijevu ivano u jednoj etai ivanje crijeva za crijevo Lambertovim avom Rez Connelov ili Sehuniderov (?) av Unaokolo Lambertovim avom
Slijepi dio je 1.5-2 cm od ruba rezova, no ubrzo se izravna (aplanira) pa je prolaz hrane nesmetan.
108
109
Latero-terminalna metoda se rabi uglavnom kod djelomine resekcije slijepog crijeva ili djelominog odstranjivanja ileuma u konja.
110
Termino-terminalna crijevna anastomoza: 1. Crijevo je prerezano uz pean, 2. U prvoj etai se postavi poduni Connell-ov av preko peana, 3. Laganim pritiskom vuku se krajevi konca u suprotnom smjeru, pean se lagano otvori i izvue van; to rezultira uvrtanjem crijeva u lumen. 4. Drugi sloj ide Lambertovim avom. 5. ivanje je zavreno.
111
Hernije
Prava kila Hernia vera Kila je izlaz trbunih organa kroz neki otvor pod kou. Tonija definicija je; hernija je protruzija zavoja ili dijela, organa, odnosno tkiva kroz neprirodan otvor.
Prava kila se sastoji od: Sadraja hernije - zavoj crijeva ili neki drugi trbuni organ Peritoneum (unutarnja hernijalna vrea) Trbune stjenke s hernijalnim prstenom Vanjske hernijalne vree koa Serozna tekuina
Lana kila Hernia spuria s. interstitialis peritoneum je pokidan, pa se sadraj hernije nalazi direktno pod koom.
Ovisno o odnosu s okolinom, hernija moe biti:
Slobodna hernija (hernia libera): Sadraj hernije je mogue reponirati Kompresibilna je i nije temperirana Postoji prolaz crijevnog sadraja.
112
Uklijetena ( incarcerata) hernija: Nema prolaska sadraja Prisutni su svi simptomi upale; blaga temperiranost, izrazita bolnost, nije kompresibilna, tvrde je konzistencije Koa nad uklijetenom hernijom mijenja boju.
Parcijalno uklijetena (Richter-Litterova) hernija: Najee zahvati debelo crijevo, Nema izraenih opih smetnji, Mogua pasaa sadraja,
Prema poloaju, hernije mogu biti: 1. Vanjske hernije (herniae externae abdominalis): o Kila pupka (hernia umbilicalis) o Kila prepone, monje (hernia inguinalis, scrotalis) o Kila femoralnog kanala (hernia cruralis s. femoralis) o Kila meice (hernia perinealis) o Kila trbune stjenke, trbuha (hernia ventralis, abdomianlis). Hernia abdominalis je, uglavnom, posljedica traume; dolazi do pucanja trbune stjenke i peritoneuma. Vlana je. Unutranje hernije (herniae ineternae abdominalis): Kila oita (hernia diafragmatica) Kila omentuma kroz foramen 'wislow' (hernia foraminis epiploici) Kila omentuma (hernia omentalis) esta u goveda Kila prostora izmeu slezene i bubrega (hernia spatii renolienalis) Kila mezenterija (hernia mesenterialis) Kila crijeva kroz ligament (hernia ligamentosa) Kila oko ili kroz priraslicu (hernia pseudoligamentosa)
2.
113
114
Umbilikalna hernija Umbilikalna hernija se javlja prilino esto. Pupani otvor se ne zatvori, ve ostaje procjep kroz koji tijekom roenja ivotinje ili kasnije pod utjecajem trbune pree, kroz pupak izlete trbuni organi (omentum, tanko crijevo) pod kou u podruju pupka.
Javlja se oteklina u podruju pupka, nije bolna niti temperirana; kompresibilna je i reponibilna. Konj oteklina ovalnog oblika razliite veliine, Govedo u muke teladi neposredno do pupka je prepucijalni otvor, pa ova hernija ima specifian oblik. Stoga je potreban oprez prilikom pregleda. Svinje otvor prepucija je na samom pupku, pa je kod lijeenja potreba oprez. Uz pupanu kilu, a uslijed prodora mikroorganizama iz prepucijalne vree u okolinu, se obavezno javljaju i apscesi. U maaka i ovaca se rijetko javlja. U tenadi imamo, uglavnom, protruziju omentuma i posljedinu pseudofluktuaciju. Umbilikalni prsten se zatvori. Uglavnom ne stvara funkcionalne probleme. Umbilikalna hernija se lijei operacijskim zahvatom ili konzervativno. Konzervativna odnosno medikamentozna terapija pupane kile je samo ponekada uspjena. Danas se na mjestu otvora nastoji izazvati lokalna upala (s tekuim duikom) koja e dovesti do zatvaranja otvora. Lijeenje umbilikalne hernije operativni zahvat Priprema ivotinje se sastoji od 24 sata bez hrane, anesteziranja i obaranja ivotinje. Tome slijedi priprema operacijskog polja: pranje, ienje, brijanje i dezinficiranje. 1. Otvara se koa vanjska hernijalna vrea, 2. Odvaja se unutranja od vanjske hernijalne vree, 3. Vraanje sadraja hernije pritiskom natrag u trbuh, 4. Resekcija (odstranjivanje) unutarnje hernijalne vree peritoneum-a 5. Rekonstrukcija hernijalnog prstena, 6. Zatvaranje rane koa iznad hernijalnog prstena predstavlja vanjsku hernijalnu vreu. Kod konja i goveda je, radi velikih sila koje optereuju avove rane, potrebno koristiti i avove za poputanje napetosti. Primjenjuju se 3 metode za zatvaranje hernijalnog prstena.
A. Ligatura unutranje hernijalne vree po Silbersipeu. Vrea se podvee, odree i rekonstruira. Nedostatak zaostaje oteklina nastala od ava. Zaostaju vezivno tkivni nabori.
115
B. Vodoravnim 'U' avom. Unutranja hernijalna vrea se utisne u abdomen; ne rescsira se. Rubove unutranje hernije ivamo 'U' avom. Nedostatak predstavljaju priraslice i mogui zapetljaj crijeva.
C. Unutranja hernijalna vrea se resecira (postepeno). Hernijalni prsten ostaje otvoren. Miije i peritoneum se spajaju U avom. To je najbolja metoda jer ne zaostaju nikakvi znakovi otekline niti nabori vezivnog tkiva. a. b. c. Odreemo 2 cm vree i napravimo av na vrei i na prstenu Odreemo jo 2 cm i tu stavimo av Tako dalje sve do kraja postepeno reseciramo i ivamo vreu.
Resection (lat. resectio) vaenje dijela ili cijelog organa odnosno strukture. Ligature (lat. ligatura) tvar poput catgut-a, pamuka, svile ili ice koja se rabi za svezivanje ila ili dijela tijela/organa.
Operacijsko lijeenje pupane hernije u konja. Umbilikalnu herniju konja emo prepoznati kao oteklinu u podruju pupka. Nastaje zato to se umbilikalni otvor nije u potpunosti zatvorio, pa kroz njega proe npr. omentum. ivotinju valja pripremiti: 24 sata posta. Anestezija; kloralhidrat, ksilokain + lokalna anestezija ukoliko nam opa anestezija ne omogui dovoljnu analgeziju aplicirat emo lokalno 2%prokain ili ksilokain. Priprema operacionog polja; oprati, oistiti, dezinficirati,
116
Incizija (rez) na koi oko otekline. Otprepariramo vanjsku od unutranje hernijalne vree; paljivo i polako. Valja biti oprezan, jer ukoliko potrgamo unutranju hernijalnu vreu, omentum i tanka crijeva izlaze van. Otpreparirati treba sve do hernijalnog prstena. Ukoliko je hernija mala, uvrtanjem unutranje hernijalne vree sadraj hernije emo potisnuti u abdomen. Nakon toga zaijemo hernijalni prsten. Kod velike hernije je potrebna resekcija hernije; rede se avovi potkoja, avovi na koi i na posljetku idu avovi za poputanje napetosti preko konih avova. (jer je kod drebeta napeta koa abdomena da ne bi avovi srasli s koom)
117
Skrotalna hernija (Kila prepone, Kila monje, Hernia ingvinalis, Hernia scrotalis, Preponska hernija, Ingvinalna hernija) Skrotalna hernija se javlja u podruju ingvinalnog kanala (prepona), ea je u mukih ivotinja. Radi se o tome da hernijalni sadraj doe u monje (skrotum).
Descensus testiculorum silazak testisa. Tunica vaginalis propria visceralni list peritoneuma Tunica vaginalis communis parijetalni list peritoneuma M. cremaseter Cavum vaginale (vaginalna upljina) se nalazi izmeu parijetalnog i visceralnog lista peritoneuma Ostium vaginale je ogranien ingvinalnim prstenovima. Unutranji i vanjski ingvinalni prsten
118
U ostium vaginale se utisne mali do crijeva kojeg crijevni sadraj gura u cavum vaginale. Zbog toga dolazi do stvaranja skrotalne hernije. Javlja se ileus*. Hernija je slobodna ukoliko nije dolo do ukljetenja koje ima sve simptome upalnog procesa (bolnost, oteenje, hiperemija, temperiranost). Uz sanaciju skrotalne jame radimo i kastraciju. Pedisponirajui faktor je irina ingvinalnog prstena, odnosno kanala. Ta se predispozicija genetski prenosi na muku mladunad.
*Ileus (lat. od gr. eileos sfrkati) opstrukcija crijeva.
gg
Lana skrotalna hernija.
Intersticijalna hernija (Lana skrotalna hernija) U podruju ingvinalnog kanala moe puknuti peritoneum. Crijeva ili omentum se zbog toga eventriraju u skrotum. Kako je unutranja hernijalna vrea rupturirana, sadraj hernije se nalazi potkono u skrotumu ili u podruju skrotuma. Skrotalna hernija je esta u odojaka.
Lijeenje. Konzervativna terapija ne dolazi u obzir ve se provodi operacija. Smatra se da je predispozicija za nastanak skrotalne hernija nasljedna, jer naime nasljeuje se veliina ingvinalnog kanala. Stoga se ujedno vri i kastracija. Rez nad ingvinalnim kanalom, Rez nad ingvinalnim kanalom uz ouvanje testisa. Prije operacije potrebno je utvrditi skrotalnu herniju. Bolje simptome hernije emo dobiti ukoliko ju potaknemo. Herniju emo potaknuti tako da odojka uzmemo za prednje noge i dignemo ili pritisnemo u srednjoj treini abdomena. I na oba naina emo poveati tlak u abdomenu, a to e izazvati punjenje vaginalne upljine, odnosno podruja uz ingvinalni kanal. 119
Ranu obavezno ivamo zbog velike mogunosti infekcije. Rez nad ingvinalnim kanalom. Rez radimo nad sadrajem skrotalne hernije prema monji. Prstima traimo i odvajamo unutranju hernijalnu vreu od vanjske. Neposredno ispod koe nalazi se tunica fibrosa**-fascija koja je produetak aponuroze* ravnih trbunih miia. Nju tupo prepariramo- kidamo prstima. Ispod nje je tunica vaginalis communis parijetalni list peritonum-a. Ona je prozirna i tanka, kroz nju prosijavaju tanak crijeva. Uvlaimo prst ispod vrata hernijalne vree (tunica-e vaginalis comunis) i odiemo ju, a kou povlaimo prema skrotumu. Tako smo doli do testisa. Kidamo ligamentum scroti koji je izmeu tunica vaginalis communis i scrotum-a. Kada smo pokidali ligament scroti, drimo hernijalnu vreu u ruci, a na vrhu je testis tvrdoelastine konzistencije, aren. Testis uhvatimo prstima i vrtimo kako bi hernijalni sadraj vratili u trbunu upljinu. Funiculus speramticus proijemo na najniem moguem (dostupnom) mjestu i napravimo ligaturu. Proijemo hernijalnu vreu i njezin sadraj (funiculus spermatisus = sjemeno ue). Za proivanje se koriste dexon i catgut konci. Reemo skalpelom ili karama. Rez radimo barem 1 cm od ligature kao ligatura ne bi pobjegla. Ostatak prstom gurnemo u trbunu upljinu i saijemo ingvinalni kanal. Ingvilani prsten ijemo s 1-3 pojedinana vorasta ava. Rekonstruiramo kou hvatanjem koe, potkoja dna rane. Kou ivamo vorastim avom. Time elimo onemoguiti nastanak depova i eventualni nastanak komplikacija. I kod kastracije postoji metoda iznad ingvinalnog kanala, no tada se kastracijska rana mora zatititi (rekonstruirati) i dodati tetanus antitoksin.
*Aponeurosis (gr.) 1. bijela spljotena ili nitasta tetivna izraslina s funkcijom vezanja miia s dijelovima tijela koje pokreu. 2. termin koji se svojedobno koristio za odreene fascije. Abdominal aponeurosis su zdruene tetive kosog i poprenog miia abdomena. **Tunica prekriva ili plat; (NA) opi termini za membranu ili drugu strukturu koja prekriva dio tijela ili organa. Tunica fibrosa fibrozna tunika ili omota; T. fibrosa bulbi fibrozna tunika one jabuice vanjska od 3 tunike oka, obuhvaa cornea i sclera; zove se i tunica fibrosa oculi. Tunica fibrosa hepatis fibroelastini sloj koji okruuje jetru, a ispod peritoneuma je. Tunica fibrosa lienalis, Tunica fibrosa renis capsula fibrosa renis, Tunica fibrosa splenis. Fascia (lat. sveanj, veza) omota ili veza fibroznog tkiva, poput one koja lei duboko u koi ili 'oblai' miie i brojne druge Fascia transversalis dio unutarnjeg sloja koji 'oblai' stjenku abdomena. organe. Fascia abdominalis, odnosno internal fascia Nadovezuje se na druge fascije; diaphragamtic-nu, iliac-nu i parietal pelvic-nu fasciju
Rez nad ingvinalnim kanalom uz ouvanje testisa. Sadraj hernije je u podruju ingvinalnog kanala, a nije se spustio u skrotum. Prilikom operacije ivotinju poloimo na suprotni bok od hernije. Radimo rez na koi iznad ingvinalnog kanala. Otpreperiramo vanjsku od unutranje hernijalne vree i time dolazimo do hernijalnog 120
prstena. Sa dva prsta reponiramo sadraj hernije. Desnom rukom drimo funiculus spermaticus koji je u ovom sluaju ostao sauvan. U ovom sluaju ne kidamo niti tunica fibrosa-u. Naime, tunica fibrosa nam pomae u ivanju ingvinalnog prstena. Rekonstruiramo ingvinalni kanal. avovi su na unutarnjem hernijalnom prstenu bez otvaranja unutranje hernijalne vree. Unutranja hernijalna vrea se samo uvrne u trbunu upljinu. Pokraj funiculus spermaticus-a stavljamo prvi av na vanjski ingvinalni kanal (Prolen neresorptivni konac koji slabo dri). Stavlja se dren kako bi se sadraj cijedi van.
121
122
Perinealna hernija Kila meice, Hernia perinealis Perinealna* hernija je lateralna protruzija peritoneumom obavijenog hernijalnog sadraja izmeu m. levator ani i jednog od m. sphincter ani externus ili m. coccygneus. Perinealna hernija se javlja samo kod mukih pasa. I to posebno pasa starije dobi (6-9 godina) koji se nisu nikada parili. Javlja se u svih pasmina pasa i mjeanaca, no najea je u pekinezera, dobermana, ruskog hrta, stafordskog terijera i rotvajlera. Istovremeno se javljaju i problemi s prostatom; poveana je i stoga i nastaju problem u defekaciji. Dokazana je veza izmeu testosterona i patolokih procesa u podruju debelog crijeva, rektuma i anusa tumori analnih vreica, perinealne hernije, opstipacije Etiologija. Osnovni uzrok nastanka perinealne hernije je poveano napinjanje zbog oteane defekacije uslijed pritiska prostate na rektum; hiperplazija prostate. Zato se recidivi onemoguavaju kastracijom. Ukoliko ne izvrimo kastraciju, u 70% sluajeva dolazi do recidiva. Perinealna hernija se uglavnom javlja u starijih pasa zbog slabosti (labavosti) tkiva u podruju hernije.
Simptomi. Bolest zapoinje smetnjama u defekaciji. ivotinje se esto napinju, okrau glavu prema stranjem dijelu tijela. Javljaju se i smetnje u mokrenju sve do potpune anuria-e. Anuria* se javlja ukoliko je hernijalni sadraj zapravo mokrani mjehur. Imamo opstipaciju, konstipaciju*, tenesmus i dyschezia*. Stranguria se javlja sekundarno na retrofleksiju mokranog mjehura i prostate. Uoljivo je perinealno oteenje ventrolaterano na anus. Hernija moe biti obostrana, ali 2/3 hernija je jednostranih i >80% ih je na desnoj strani. Oteklina je bolna, nije temperirana, teko je reponibilna. Ukoliko hernija nema unutranje hernijalne vree tunica-e vaginalis ili peritonum-a moe se desiti da je trbuna maramica srasla s koom ili podkojem.
Perineal hernia protruzija abdominalne viscere u peritoneum. Anuria (gr. an negacije + uria) kompletan prekid sekrecije urina i u bubrezima. Dyschezia (gr. dys poremeaj + shezein defecirati) problematina ili bolna evakuacija fecesa iz rekuma. Constipation (lat. constipatio gurati zajedno), rijetka ili oteana evakuacija fecesa.
Lijeenje. Preventivno, prije operacije, dobro je ivotinju kastrirati. Ukoliko je hernija manjeg opsega, nakon kastracije se moe i povui. Naime, kastracija dovodi do smanjenja prostate, pa se smanjuje i napetost u trbunoj upljini, jer ivotinja tada normalno defecira.
123
U sluaju opsenije hernije mora se izvesti i operacijski zahvat. Rez se radi iznad hernije- od poetka korijena repa. Koa, potkoje, povrna i duboka fascija, lateralni coccygeal-ni mii, medijalni coccygeal-ni mii, hernijalna vrea, vanjski analni sfinkter, rektum, n. pudendus i arterija (ne smijemo otetiti) i vena perinealis, unutarnji obturatorni mii. Lateralni i medijalni m. coccygneus, N. pudendus, Arterija i vena perinealis Unutarnji m. obturatoris Nakon to smo reponirali sadraj, ili ukoliko ga ne moemo reponirati, reseciramo, ivamo hernijalni otvor: 1. Lateralni kokcigealni mii 2. Vanjski sfinkter anusa 3. Unutarnji obturatorni mii 4. N. pudendus, a.i v. perinealis se ne smiju dirati/otetiti
M.coccygneus spajaju tuber ishiadicum (sjednu kvrgu), donje djelove os sakrum (krstaa) s gornjim coccyx. Mm. Coccygnei miii koji djeluju iznad coccyx-a ukljuuju: m. coccygneus i te mm. sarcococygneus dorsalis et ventralis. Coccyx (koksiks) mala kost smjetana kaudalno od sakruma ovjeka. Sastoji se od nekoliko rudimentarnih kraljeaka i tvore kaudalni kraj kraljenice.
Rekonstrukcija miine dijafragme zdjelice u sanaciji perinealne hernije
124
Pri rekonstrukciji spajamo lateralni repni mii (m. coccygneus lateralis) i vanjski sfinkter anusa vorastim avovima. Na mjestu prolaza n. pudendus-a, te arterije i vene perinealis ostavljamo nesaiveni dio.
Na sve ovo zajedno priijemo perinealnu fasciju ( na vanjski sfinkter anusa). Prava kila se sastoji od: 1. Sadraja hernije - zavoj crijeva ili neki drugi trbuni organ 2. Peritoneum (unutarnja hernijalna vrea) 3. Trbune stjenke s hernijalnim prstenom 4. Vanjske hernijalne vree koa 5. Serozna tekuina.
125
126
127
Ventralne ili trbune hernije (Kila trbune stjenke, Kila trbuha, Hernia ventralis, Hernia abdominalis) Ventralne ili trbune hernije su posljedice traume (udarac nogom, kopitom, rogom). Kako je prilikom udarca probijen peritoneum, nema unutranje hernijalne vree (peritoneum-a) pa su to sve lane hernije. Isto tako nema niti formiranog hernijalnog prstena, jer su trbuni miii rastrgani uslijed traume. Miii su meki i imaju izgled kuhane govedine. Iz tog razloga operacija ne dolazi u obzir, odnosno nije mogue napraviti av koji prolazi kroz miie. Valja priekati 2-4 tjedna da se na mjestu kile razvije oiljkasto vezivno tkivo. Tada je mogua operacija prilikom koje emo otpreparirati, vratiti hernijalni sadraj u abdomen i, to do tada nismo mogli, saiti hernijalni otvor. I kod malih ivotinja (najee maaka) herniju operiramo za 10 dana, kada se na mjestu trganja stvori oiljak. Do tada je ivotinji potrebno aplicirati lijekove. Ventralna hernija krava i kobila u zadnjoj treini graviditeta; dolazi do odvajanja hvatita mm. abdominis od pecten ossis pubis (greben preponske kosti) za kojeg se hvataju i m. obliquus abdominis externus i internus i rectus. Cijela ta strana visi do poda. Odnosno 'vime visi do poda'. Tada ivotinji ne moemo pomoi. Izuzetak je ako je to 1-2 dana prije poroda kada se moe inducirati porod da se spasi mladune, a majka se ekonomski iskoristi. Ovakve hernije se zbivaju samo u velikih ivotinja. este su u enki koje nose blizance ili ukoliko je oslabljeno hvatite miia.
128
Laparorumenotomija
Laparorumenotomija predstavlja otvaranje trbuha i buraga. To je, zapravo, laparotomija pri kojoj se otvori i burag. Kompletna operacija se sastoji od otvaranje trbune stjenke krave s lijeve strane, otvaranja buraga i naposljetku, njihovo zatvaranje.
Unutranja povrina buraga (rumen)
Unutranja povrina kapure (reticulum)
Unutranja povrina knjiavca (omasum)
129
Rez na trbunoj stjenci se radi za irinu dlana od zadnjeg rebra.
Indikacije za laparoruminotomiju su indigestije. I to: reticuloperitonitis traumatica i pjenuavi nadam. Kako u sluaju pjenuavog nadma burag sam izae nakon otvaranja trbune stjenke, pristupa se laparoruminotomiji po Gtze-u. Laparorumenotomija je i vana dijagnostika metoda, jer njome moemo palpirati ostale organe trbune upljine. Rukom ulazimo u upljinu buraga i preko stjenkepalpiramo ostale organe; kapuru, knjiavac, poetak sirita. Dvije su osnovne vrste laparorumenotomija: po Gtze-u i po Weingarth-u. Jedna od najbitnjih pretpostavki i jedne i druge metode je da buragov sadraj ne doe u peritonealnu upljinu (unutranjost ivotinje) jer bi to moglo izazvati infekcije i intoksikaciju. Mi moemo izvui burag van prije no to ga otvorimo i prikopati na Weingarth-ov metalni okvir. Druga metoda je da peritoneum zaijemo za burag i tek tada otvorimo burag. I na jedan i na drugi nain je onemoguen ulazak sadraja buraga u peritonealnu upljinu. Nakon otvaranja slabina, valja promasirati burag, jer je kruti sadraj dorzalno. Uslijed tlaka kod akutnog pjenuavog nadma, burag e sam iskoiti van. Laparorumenotomija po Weingarth-u. Pomou hvataljki burag izvuemo van iz trbune upljine. Hvataljke se okae na metalni okvir privren na trbunu stjenku, odnosno kou. Time je stvoren ljevkasti otvor. Otvaramo: Koa, potkoje, vanjski trbuni mii otvaramo otro skalpelom. Unutranji kosi trbuni mii otvaramo tupo u smjeru njegovih vlakana: kranio-ventralno kaudo-dorzalno Fascia transversa i peritoneum otvaramo otro Zatvaranje: Najprije se ije burag i to medificiranim tapetarskim avom. Fascia transversa i peritoneum zatvaramo zajedno s tekuim avom Unutranji kosi mii trbuha zatvaramo vorastim avom, Vanjski kosi i koa idu povratnim 'U' avom (vidi). Prednosti/mane. Operacija je bre gotova i jednostavnija je, nema priraslica buraga i trbune stjenke, ali zahtjeva vie pribora (okvir, hvataljke za burag i 6 kuka). Nije prikadno za pjenuavi nadam; uslijed pritiska na rumen migue je da sadraj doe u abdominalnu upljinu.
130
Laparorumenotomija po Gtze-u. Burag izvlaimo van i rekonstruiramo s peritoneumom i fascijom transversus. av je neperforativan. Cilj nam je onemoguiti da sadraj buraga doe u druge trbune strukture. av se nekada nije skidao. Zbog toga je bila velika tendencija stvaranje priraslica. Kako bi se izbjeglo stvaranje priraslica, danas se av skida pa priraslice rijetko nastaju. Otvaramo: Sve miia i fascije, ukljuujui i unutarnji kosti trbuni mii, otvaramo otro. Zatvaranje: Najprije se ije burag i to medificiranim tapetarskim avom; dvoslojno Nema ava za peritoneum U ovom sluaju moramo zaiti i unutarnji kosi trbuni mii i to vorastim avom Prednosti/mane: zaostaju priraslice, nije potrebna nikakva specijalna oprema. Primjenu laparorumenotomija po Gtze-u ima gotovo samo kod akutnog pjenuavog nadma, jer tada bi dolo do izbacivanja okvira i kuka ako bi radili laparoruminotomiju po Weingarth-u.
Endoruminalna palpacija. Rukom se sputamo i pretraujemo dno buraga. Prelazimo preko plicae reticuloruminalis i ulazimo u kapuru. Kapuru prepoznajemo po saastoj grai. Posebno detaljno je potrebno pretraiti kapuru; strani predmeti, geosediment Najtipiniji poloaj za prodor stranog tijela je desno-dole. Mogue je opipati knjiavac, sirite, ali i druge trbune organe. Nakon pretrage rukom, jaki magnet stavimo u kapuru da pokupi sitne metalne predmete. Nakon to je magnet na sebe navukao metalne predmete, vadimo ga van.
131
Stjenku buraga zatvaramo modificiranim tapetarskim avom. To je dvostruki av. Pri zatvaranju dijelovi seroze meusobno prilegnu.
Intraperitonealno dajemo antibiotike. Kako bi se prekrio ljevkasti otvor dobiven laparoruminotomijom po Weingarth-u koristi se gumeni zatitni prekriva. U sluaju laparorumenotomije po Gtze-u se primjenjuju tamponi.
Pri laparoruminotomiji se primjenjuje paravertebralna anestezija. Anestetik apliciramo uz sam rub kraljeka kako bi zahvatili i dorzalnu i ventralnu granu (ramus lateralis rami dorsalis i ramus ventralis n. intercostalis).
Burag rekonstruiramo u dvije etae. av stijenke abdomena kod operacije po Gtze-u kree od 5 sati (donji kut), pa ide u smjeru suprotnom od smjera kazaljke na satu. Primjenjuje se povratni 'U' av. Miii i koa idu zajedno. Prvi ubod prolazi: koamii pa s druge strane mii koa, a na povratku i s jedne i s druge strane samo koa.
Povratni U av.
Komplikacije. Prilikom laparorumenotomije mogu nastati komplikacije poput emfizema potkoja. To najee nastaje prilikom anesteziranja; stoga prilikom vaenja igle treba dobro pritisnuti kou. Svrha laparorumenotomije je da se ukloni strano tijelo (ako ga ima), da se izlijei nadam, da se dobije uvid u stanje predeludaca i ostalih organa u okolini (jetra, slezena), a da se pri tome ne inficira peritonealna upljina. Traumatska indigestija
132
Reticulitis traumatica, Reticuloperitonitis traumatica To je bolest izazvana prisustvom stranog tijela u predeludcima preivaa; konkretno u reticulum-u. ivotinja osjea bol, smanjene su ruminacije, javljaju se probavni poremeaji. Za dijagnozu je bitna proba na strano tijelo.
133
Dilatacija sirita i dislokacija sirita Dilatatio abomasi cum dislocationem

Dilatacija sirita nastaje uslijed hipotonije/atonije sirita, pa dolazi do proirenje sirita i njegove dislokacije. Prilikom hranidbe ivotinja koje imaju visoku proizvodnju, dolazi do hipotonije, odnosno atonije probavnog trakta, prvenstveno sirita. Vaan uzrok je hranidba gotovo iskljuivo koncentratom. Sekundarni uzroci su skakanje, promjena tlaka zraka, visoka gravidnost ili, naprotiv, stanje nakon graviditeta. Dilatacija i dislokacija sirita je najea u goveda mlijenog tipa (Frizijsko govedo, Holstein) koje za intenzivnu proizvodnju trebaju velike koliine hrane. Dilatatio abomasi cum dislocationem moe biti: ad dekstra u ~10% sluajeva ad sinistra u ~ 90% sluajeva. Kod dislokacije u lijevo, sirite dospijeva izmeu buraga i lijevog trbunog zida, a kod dislokacije u desno sirite dospijeva izmeu trbunog zida i ostalog dijela probavnog trakta.
Dislokacija sirita u lijevo je postepena: 1. 2. 3. stupanj stupanj stupanj sirite ispada iznad luka rebara.
Simptomi dilatacije i dislokacije u lijevo su slini blagoj indigestiji. ivotinja slabo uzima hranu, okree se prema trbuhu (kolike). Neke probe na strani tijelo su pozitivne. Perkusijom prstom ili ekiem a lijeve strane tijela ujemo timpanian zvuk. Palpacijom iza posljednjeg rebra uoavamo tvorbu koja se tu fizioloki ne nalazi. Pri laparotomiji emo uoiti dilataciju i dislokaciju sirita izmeu buraga i lijeve trbune stjenke. Dilatacija i dislokacija sirita s torzijom od 180 u lijevo
134
Simptomi dilatacije i dislokacije sirita u desno su daleko tei, kao i tijek bolesti. Tijek bolesti je akutan ili perakutan. Kod dislokacije sirita u desno dolazi do prekida pasae crijeva (ileus) sa svim simptomima koje takvo stanje izaziva. Taj prekid se zbiva u podruju prijelaza sirita u duodenum. Zbog anatomskih odnosa, prilikom pomicanja sirita dolazi do fleksije ua sirita u podruju duodenum-a. Na sreu dislokacija sirita u lijevo se zbiva u svega 8-10% sluajeva dislokacija.
Dilatacija i dislokacija sirita na desno (Dislocatio abomasi cum dislocatione dextra)
Dilatacija i dislokacija sirita s torzijom od 180 u desno Pri dilataciji emo perkusijom izazvati timpaniju. Lijeenje moe biti konzervativno i operativno. Konzervativno lijeenje obuhvaa primjenu sedativa i spazmolitika, koji e omoguiti pasau, te okretanje/valjanje ivotinje koje omoguuje eventualnu repoziciju. Moemo ivotinju pritiskati u podruju lijeve paralumbalne jame. Konzervativno lijeenje u pravilu daje slab rezultat.
135
Dislokacija i dilatacija sirita u lijevo Dislokacija i dilatacija sirita u lijevo se operativno lijei pomou 4 metode: Utrecht-ska metoda, Hanoverska metoda, Amerika metoda, Perkutana fiksacija sirita. Kod ovih metoda osim vraanja sirita u njegov prirodan poloaj, vrimo i *omentopexy-u ili *abomasopexy-u.
Omentopexy (omentum + gr. pexis fiksacija) je operacije kojom je omentum vezan za neko drugo tkivo; pogotovo kada se omentum koristi kao cirkualtorna veza za neko redukciju kongestije ili omoguavanje vaskularne ishrane. Abomasopexy (abomasum sirite + gr. pexis fiksacija), operacija kojom se sirite vee za neko drugo tkivo.
Utrechtska metoda operacija u lijevoj slabini. Kod originalne Utrecht-ske metode ne praznimo sirite. Uzmemo konac (konopac) duine 2 m i na svaki kraj stavimo iglu s epom, kao ne bi ozlijedili trbuh dok s iglama idemo u smjeru bijele linije. Napravimo tapetarski av na omentum-u i guramo sirite da se vrati u fizioloki poloaj ispod buraga. Da ne bi dolo do recidiva, radimo fiksaciju sirita u njegovu fiziolokom poloaju. (dokazane su recidive). Omentum od abomasum-a fiksiramo za ventralnu trbunu stjenku; omentopexy-a. Pri tome se konac provue kroz hvatite omentuma i trbunu stjenku. vor se vee izvana. Fiksacija je bitna da ne pobjegne prilikom pranjenja. Tome slijedi pranjenje sirita; izlaze ispuni plinovi, a mogue i dio tekueg sadraja. Fiksacija za stjenku se provodi s dva konca. Prvi konac ide 15, a drugi konac ide 8 cm ispred pupka. Prije voranja rukom provjerimo da u tom podruju, izmeu sirita i trbune stjenke, nema organa. Nakon 15 dana vadimo av. Do tada su ve nastale priraslice. Postopeartivni tretman se sastoji od dijete s manjom koliinom kvalitetnog sijena, ne koncentrat, simptomatska terapija i infuzije.
136
Hanoverska metoda operacija u desnoj slabini. Rukom ulazimo ispod omentuma, hvatamo sirite za pilorus-ni dio i povlaimo sirite u njegov normalan poloaj. Prilikom toga dolazi do njegova pranjenja. Nakon toga radimo omentopeksy-u. Omentopeksy. Veliki omentum uhvatimo za aku iza pilorus-a i fiksiramo ga neposredno ispred koljenog nabora. Potom radimo dodatni koni rez. U potkoju postavljamo ploicu (plastinu ili gumenu) na koju se veu niti koje prolaze kroz potkoje, miije, peritoneum, omentum i drugu ploicu. Dakle, jedna ploica je ispod omentum-a, a druga izmeu koe i vanjskog kosog trbunog miia. Ploice su spojene avom. Rez ide neposredno ispred koljenog nabora.
Omentopexy. Fiksacija reponiranog sirita za ventralnu trbunu stjenku. Presjek kroz trbunu upljinu u podruju treeg lumbalnog kraljeka. Konac se provue kroz hvatite omentuma i trbunu stjenku i zatim se izvana zaveeOmentopexy s desne strane Amerika metoda paramedijalni rez se radi neto desno, neposredno ispred pupka. ivotinja mora biti na leima. esto samom preoperacijskom manipulacijom dolazi do vraanja sirita u fizioloki poloaj. Sirite ispraznimo sondom koja se fiksira za sirite ili vakum aparatom. Sirite fiksiramo za peritoneum i unutarnju fasciju m. rectus abdominis avovima, moe i vorastim. Tekuina se iz sirita isprazni sondom za jednjak srednje veliine. Potom se oko sonde rade dva ava: Unutarnji cirkularni av zatezanje nakon to stavimo sondu, Vanjski cirkularni av zatezanje nakon vaenja sonde.
137
av duhan kese
Nakon zatezanja vanjskog cirkularnog ava, ne moramo raditi dodatna ivanja. Zatim slijedi rekonstrukcija: 1. Tapetarskim avom ivamo omentum za peritoneum, 2. Tekuim avom ivamo peritonum, 3. U avom ivamo ravni trbuasti mii s unutarnjom i vanjskom fascijom. 4. av koe Perkutana fiksacija sirita (abomasopexy-a) zahtijeva konzervativno i operativno lijeenje. To se provodi: 1. Okretanje ivotinje eventualno vraanje sirita u prirodan poloaj. 2. Troakiranje abdomena i sirita ivotinje koja lei na leima. Pri tome je potrebno lakmus papirom mjeriti pH kako bi smo bili sigurni da smo u siritu. Potom kroz troakar provlaimo nit s plastinim tapiem. Kada nit povuemo, tapi se poprei i fiksira sirite uz kou.
138
Dislokacija i dilatacija sirita u desno Desnostrana dilatacija sirita je znatno tea bolest sa akutnim ili prakutnim tijekom.
Ovo je vjerojatni tijek dogaaja koji vodi k volvulus-u abomasum-a. Prvo se velika kurvatura (curvatura major) abomasum-a rotira za 180 u smjeru kazaljke na satu gledano sa stranje strane ivotinje, potom rotira 180 u smjeru kazaljke na satu gledano s dorzalne strane ivotinje.
Finalna pozicija dislociranog abomasum-a
139
Dilatatio abomasi cum dislocatione dextra djelomian prolaz sadraja,
Proirenje i dislokacija s torzijom u desno za 180; moemo opipati pylorus i duodenum jer je torzija prema nama.
Kod torzije sirita dolazi do uvrnua na prijelazu iz knjiavca u sirite. Ukoliko moemo opipati pylorus i duodenum, radi se o torziji u desno (torzija prema nama).
Pylorus (gr. pyloros, od pyle vrata + ouros straa), distalna apertura eludca okruena jaim krunim miiem, kojom eludac komunicira s duodenum-om. Brojna e termini koriste kao bi se oznaio pyloric-ni do eludca; pyloric antrum, pyloric canal, pyloric-ni otvor i pyloric-ni sfinkter.
Simptomi. Javljaju se simptomi ileus-a: ivotinja ne jede, ne pije, ne blati, potitena je. Nuno je brzo lijeenje. Javljaju se simptomi ileus-a. Otvaranje trbuha desno, Pranjenje sirita sondom s 2 cirkularna ava, Smjetanje sirita u fizioloki poloaj, Mogua omentopeksija.
Kroz rez gurnemo sondu u sirite i potom okolna dva ava vrsto stegnemo. Kada smo ispraznili, sondu izvuemo i avove zategnemo do kraja. Ako nema torzije, sirite se samo vraa u fizioloki poloaj.
140
Ukoliko postoji torzija, ispravljamo je. Smjer torzije prepoznajemo po pylorus-u i duodenum-u. Kada pylorus i duodenum ne moemo pipati, znai da je torzija u lijevo i odvrnemo sirite prema nama. Kada je sirite u fiziolokom poloaju, izvedemo omentopexy-u po Hanover-skoj metodi; potkono, ispred koljenog nabora.. Intraperitonealno dajemo antibiotik. Veliki omentum se 'tapetarskim' avom uklopi u ivanje peritoneum-a i m. transverssus abdominis. Pogodovni faktori za nastanak dislokacije je graviditet. Kvalitetno sjeno, kvalitetna paa i druga kvalitetna voluminozna hrana, predstavljaju preventivu za nastanak ove bolesti.
141
Dilatacija i dislokacija slijepog crijeva i kolona Dilatatio et torsio caeci at ansae proximalis coli dextra et sinistra
Ansae, ae, drak, ruka, lat..
Dilatacija i dislokacija slijepog crijeva i kolona ima blai tok u odnosu na dilataciju i dislokaciju sirita. Ipak, kod prestanka pasae sadraja bolest postaje ozbiljna i opasna. 1. Proirenje, zavrnue u desno i promjena poloaja slijepog crijeva izvan recesus interstinalis*, izmeu omentuma i trbune stjenke (vrh gore). Proirenje, zavrnue u lijevo i promjena poloaja slijepog crijeva izvan recesus interstinalis* izeu velikog omentuma i desne trbune stjenke. Proirenje, zavrnue u lijevo i promjena poloaja slijepog crijeva unutar recesus interstinalis-a. Dilatacija cecum-a i volvulus
2.
3.
Proirenje, zavrnue u desno i promjena poloaja slijepog crijeva izvan recesus interstinalis*, izmeu omentuma i trbune stjenke (vrh gore). Dilatatio et torsio caeci at ansae proximalis coli dextra.
Proirenje, zavrnue u lijevo i promjena poloaja slijepog crijeva izvan recesus interstinalis* izeu velikog omentuma i desne trbune stjenke. Dilatatio et torsio caeci at ansae proximalis coli sinistra.
142
Proirenje, zavrnue u lijevo i promjena poloaja slijepog crijeva unutar recesus interstinalis-a. Dilatatio et torsio caeci at ansae proximalis coli sinistra.
Operativna terapija: 1. Otvaranje desno, 2. Vrh slijepog crijeva izvuemo van i otvaramo slijepo crijevo, 3. Praznimo kompletno crijevo, eventualno ispiremo. Sadraj je obino neugodna mirisa, tamne boje, 4. av duhan kese (Lock-stitch suture) pomou sonde, 5. Iscjeivanje i dvoetano ivanje. Dijetna ishrana. Do dilatacije i dislokacije sirita, slijepog crijeva ili kolona dolazi gotovo iskljuivo kod mlijenog tipa goveda. To je zbog velike koliine koncentrata koje ta goveda konzumiraju. Prevencija bolesti je paa, odnosno davanje kvalitetne voluminozne hrane.
143
Pretraga trbune upljine s desne strane u goveda

Sistematska i paljiva pretraga trbune upljine s desne strane goveda je potrebna kako bi se postigla potpuna dijagnoza. Rukom ulazimo kroz rez nainjen na desnoj paralumbalnoj jami: a) Rukom idemo kranijalno, izmeu trbune stjenke i omentuma, kao bismo opipali trbunu stjenku i njen peritoneum, zatim palpiramo jetru, uni mjehur, parijetalnu povrina sirita (abomasum), knjiavac (omasum), b) Ostajui i dalje izmeu trbune stjenke i omentuma, ruka se povlai ventralno, pa kaudalno peritonealna tekuina, bursa omentalis, zdjelini organi, c) Kaudalni rub omentuma povuemo kranijalno, a rukom mimoiemo omentum i uemo u recessus suprior omentalis*. Rukom idemo kranioventralno, pa kaudo-ventralno i pipamo: sirite, knjiavac, kapuru (reticulum) i crijeva, d) Ostajui u recessus supraomentalis, ruka se usmjeri dorzalno bubrezi i ureteri, e) Rukom prijeemo kaudo-dorzalno preko buraga u prostor izmeu buraga i lijeve trbune stjenke, gdje se palpira slezena, a u sluaju dislokacije sirita na lijevu stranu i sirite.
Omentum (lat. masna koa), list peritoneum-a koji povezuje eludac s susjednim organima u abdominalnom upljini. Dijeli se na omentum majus i omentum minus Omentum majus veliki omentum je list peritoneum-a koji povezuje veliku kurvaturu (krivinu) eludca s ventralnom povrinom colon transversus-a. O. Minus manji omentum je peritonealni list koji povezuje manju kurvaturu eludca i prvi dio duodenum-a s porta-om hepatis. Peritoneum (lat. gr. per okolo + teinein natezati, prostirati se), serozna membrana koja lei na abdomeno-pelvinoj stjenci (paritealni list peritoneum-a) i obavija visceru (visceralni list peritoneum-a). vrsta, bezbojna membrana s njenom povrinom. Tvori dvoslojnu vreu koja je zatvorena u mukaraca, a u ena se nastavlja na mukoznu membranu tuba uterine. Potencijalni prostor izmeu parietalnog i visceralnog lista peritoneum-a se naziva peritonealna upljina (lat. cavitas peritonealis, eng. peritoneal cavitiy). Recessus (NA) openiti pojam za potencijalne upljine. Recessus superior omentalis, prilino dugaak i uzak dep peritonum-a koji ide od vestibula prema jetri, izmeu vena cava caudalis na lijevo, jednjaka na desno, gastrohepatikog ligamenta ventralno i dijafragme dorzalno (kaudalno).
144
Ileus goveda
Invaginacija crijeva Intussusception, Uvrnue crijeva
Intussusceptum (lat.) dio crijeva koji je invaginiran unutar drugog dijela tijekom intussusception-e. Intussuscipiens (lat.) dio crijeva u koji je drugi dio crijeva invaginiran prilikom intussusception-e. Intussusception(lat. intus unutar + suscipere primiti) prolapsus jednog dijela crijeva u lumen neposrednog nastavka crijeva. Postoje 4 varijante (za ljude); colic-na koji zahvaa segmente debelog crijeva; enteric-na koji zahvaa samo tanko crijevo; ileocecal-na u kojem ileocekalna valvula prolabira u cecum, vukui ileum za sobom; i ileocolic-na u kojoj ileum prolabira kroz ileocekalnu valvulu u colon. Invagination (lat. in unutar + vagine korice, tobolac), vidi intussusception.
Invaginacija crijeva je najea promjena poloaja crijeva, najea u pasa i goveda. Ujedno to je najei oblik ileus-a u goveda. Pri tome dolazi do uvrtanja dijela crijeva u upljinu susjednog distalnog dijela. Uslijed toga se razvija opstipacija, dakle dolazi do prekida prolaza crijevnog sadraja. Kako su ile mezenterija intussusceptuma pritisnute izmeu intussuscipiens-a i sadraja crijeva, dolazi do staze krvi i posljedine ishemije u zahvaenom dijelu crijeva. Na posljetku prestaje motilitet crijeva. Distalni dio crijeva je prazan uslijed opstipacije.
145
146
Uzroci invaginacije crijeva (intussusception) mogu biti: Otrovanja travama koje ubrzavaju peristaltiku, Upale, hladnoa, paraziti Proljevi (diarrhea) esti su kod tenadi, Prejaka kontrakcija jednog dijela crijeva zbog peristaltike uzrokuje navlaenje dijela crijeva na njega. Dio crijeva se naglo zgri izbaci sadraj smanji mu se lumen peristaltika ga uvue u nekontrahirani dio crijeva na koji se neposredno nastavlja. Bolest se javlja zimi ili u rano proljee; hladnoa, polu-zaleena hrana, stona repa. Bolest se preteno javlja u mlaih ivotinja. Hladnoa moe djelovati izvan (nepovoljni smjetaj) ili iz unutranjosti organizma (zaleena hrana, oblino napajanje hladnom vodom). Coccidiosis-a moe takoer biti jedan od razloga. Nadalje napinjanja prilikom colitis-a ili *proctitis-a mogu biti uzroci.
Coccidiosis je u pravilu akutna invazija i destrukcija mukoze crijeva od strane protozoa iz roda Eimeria i Isospora. Infekciju obiljeavaju: proljev, vruica, inapetencija, gubitak teine, izgladnjelost, i u nekim sluajevima ak i smrt. Coccidiosis je teka bolest goveda, ovce, koze, svinja , peradi i zeeva, u kojima i jetra i crijeva mogu biti zahvaena boleu. Coccidiasis je infekcija s coccidia-ma, ali bez jasnih klinikih znakova. Proctitis (gr. proktos anus + -itis - sufiks za upale) upala rektuma.
Oblici Intussusception: 1. Enterini oblik je najei oblik invaginacije, gdje se invaginacija deava na tankom crijevu, uglavnom jejunum-u i ileum-u, rjee na duodenum-u. 2. Ileocekalni dio ileum-a se uvue u cekum, 3. Ileokolini dio ileum- a se uvue u proksimalni dio kolona. 4. Kolini oblik dio kolona je invaginiran u njemu susjedni dio. U goveda se najee javlja enterini oblik u podruju jejunuma i ileuma jer je tu najdui mezenterij. Invaginirano crijevo je: o Mesnato odebljalo, o Punjeno sadrajem proksimalni dio, o U kasnijoj fazi bolesti je nekrotino. Simptomi. U prvih nekoliko sati se javljaju kolini bolovi zbog stezanja zavretaka ivaca u mezenteriju uvuenom u upljinu uvrnua. ivotinja tapka nogama, lijee i ustaje, protee stranje noge dok lei u boksu. Ekskrementi se jo uvijek mogu nai u rektumu. Rektalnom pretragom moemo napipati spiralnu, bolnu tvorbu oblika cilindra ili kobasice ispred zdjelice. U krava u poodmaklom graviditetu je teko/nemogue nai uvrnuti dio crijeva. Simptomi do 3-4 dana. ivotinja je smirena i potitena. Ponekada i jede uz slabe kontrakcije buraga, no bez preivanja. ivotinja defecira, ali malu koliinu sluzavog fecesa. Kasnije se ivotinja napinje i kroz anus istiskuje istu krv ili masu slinu katranu. Simptomi od 3-4 dana se poklapaju s hemoraginim nekrozom uvrnutog dijela crijeva. Ope stanje je bitno promijenjeno: sluznice su suhe, oi upale, disanje i bilo su ubrzani, no bilo je slabo, dlaka je zbog dehidratacije vrlo neuredna. Desna trbuna stjenka je proirena uslijed akumulacije plinova i tekuine u crijevu. Stoga je potrebno izvesti auskultaciju i perkusiju. Te pretrage nisu jako tone, ali se moraju koristiti. Prilikom auskultacije zvuk varira. Perkusijom moemo uoiti puno manjih timpaninih podruja u desnoj paralumbalnoj jami od 10-12 rebra. Ukratko. ivotinja uglavnom ne blati, a ako blati, feces je prekriven sa sluzi, eventualno krvav. Krvav feces je 'katranasta' izgleda. Zbog distenzije* se javlja bol. To se manifestira kolinim simptomima. Peristaltika je zakoena. Perkusijom u paralumbalnoj jami ujemo timpaniju. Rektalna pretraga zavoji tankog crijeva su ispunjeni plinom i zauzimaju desni kaudalni dio trbune upljine. U poetku ileus-a tjelesna temperatura je neto poviena ili normalna, a kasnije se sputa ispod fizioloke vrijednosti.
Distenzija (eng. distend rastegnuti, naduti), rastezanje, nadimanje.
Dijagnoza. Dijagnoza se postavlja na osnovi simptoma, rektalne pretrage, hemograma i laparotomije. Diferencijalno-dijagnostiki trebamo razluiti: Proirenje i zavrnue slijepog crijeva simptomi su isti, ali se razlikuje nalaz dobiven rektalnom pretragom. Volvulus i strangulacija tankog crijeva - simptomi su isti, ali se razlikuje nalaz dobiven rektalnom pretragom. Dislokacija sirita u desno se teko razlikuje bez dijagnostike laparotomije. 147
Zavrnue crijevne ploe vie paralelnih i napuhanih zavoja crijeva desno od eludca dijagnostika laparotmija. Lijeenje je operativno; laparotomija u desnoj slabini. 1. Prvo ide rez u paralumbalnoj jami. 2. Pretraga trbune upljine. 3. Kada naemo promijenjeno mjesto, taj dio crijeva moramo eksponirati iz trbune upljine (omentum ide maksimalno kranijalno). 4. Potom se vri resekcija invaginalnog dijela crijeva. Resekcija nije potrebna ukoliko je crijevo dovoljno vitalno da moe ostati u normalnoj funkciji nakon to izvuem jedan dio crijeva iz drugog. To se deava kod procesa koji nisu stariji od 24 sata. U goveda ne moramo raditi latero-lateralnu anostomozu. Termino- terminalna anostomoza je, uslijed velikog lumena crijeva goveda, bolja za govedo. Mezenterij goveda je mesnat i obloen masnim tkivom. Stoga se krvne ile mezenterija goveda ne vide kao kod pada to iziskuje podvezivanje mezenterija dio po dio. 5. ivanje ide po etaama: prva etaa je Schmiden, a druga etaa je Lambert. Postoperativna njega se sastoji od infuzija i smanjenih obroka kvalitetnog sjena.
148
Ileus druge etiologije Ileus moe biti i druge etiologije. Tako imamo opstrukcijski ileus i ileus izazvan torzijom mezenterija. Opstrukcijski ileus uzrokuju bilo progutani predmeti, bilo konkrementi. U svakom sluaju, dolazi do 'zaepljenja' crijeva na jednom dijelu. Torzija mezenterija takoer moe izazvati ileus. Uzroci mogu biti kontrakcija dijela crijeva, upala Mezenterij je izrazito debeo i obostrano maen. Zajedno podveemo ile i ostali dio. Problematini do crijeva izoliramo van (excision). Potom vrimo termino-terminalnu resekciju. Crijeva ivamo: I. Jednoslojno vorastim avom; vicryl, PDS, 2.0. Bitno je da avovi budu blizu jedan drugome. II. Dvoslojno Schmiden (Connellijev) av + Lambertov. Odgovarajui konci su monofilamentni, resorbirajui. Diferencijalno dijagnostiki trebamo razluiti torziju maternice.
Volvulus
Volvulus je promjena u poloaju crijeva uslijed ega dolazi do poremeaja u crijevnom krvotoku i u prohodnosti crijeva. Ukoliko je prohodnost crijeva smanjena, imamo ileus. Etiologija. Najee se radi o prejakoj peristaltici, nejednakoj popunjenosti dijelova crijeva ili o naglim pokretima (skok, pad, valjanje). Patogeneza. Tanko crijevo. Najea se radi o zapetljaju crijeva oko prednjeg mezenterijalnog korijena. Rjee inkarceracija u ingvinalnom kanalu ili invaginacija. Debelo crijevo. Najee dolazi od rotacije velikog kolona; strangulacija *renolienal-nim ligamentom.
Uslijed prekida prohodnosti stjenka crijeva se istee to opet dovodi do prekida cirkulacije u atakiranom podruju hemoragini infarkt i nekroza crijevne stjenke sadraj crijeva izlazi van peritonitis, intoksikacija smrt za 24 sata. Kliniki simptomi. Jaki kolini bolovi, naglo pogoranje opeg stanja, hemoragini punktat trbune upljine. Rektalno moemo palpirati promjene ukoliko su nam na dohvat ruke. Tanko crijevo biva kobasiasto, bolno, mesne konzistencije. Na debelom crijevu moemo uoiti dilataciju i ispunjenost plinom, te spiralan tok tenija na kolonu. Lijeenje. Operativno; valja izvriti laparotomiju i ispraviti promijenjeni poloaj crijeva.
149
150
Kirurko lijeenje kolika u konja

Tona definicija kolika (colic) oznaava bol u abdomenu. Tijekom godina kolike su postali iroki pojam za brojna stanja tijekom kojih konj iskazuje klinike znakove boli u abdomenu. Pri lijeenju kolika konja se javljaju problemi: 1. Jaki kolini nemir, 2. Veliina ivotinje, 3. Narkoza, 4. Nagli tijek bolesti i brzi razvoj tekih degenerativnih promjena kod svih oblika mehanikih ileus-a. Pri tome se to ne odnosi samo na crijeva, ve i na ostale parenhimske organe; prvenstveno jetru i bubreg, srce, mozak. U sluaju kolike valja: 1. Sondirati eludac. Sonda ostaje u eludcu due vrijeme (tijekom cijelog pregleda) jer je eludac u konja malog kapaciteta (7-10dm3) u odnosu na veliinu probavnog trakta. Plinovi mogu izazvati akutnu dilataciju eludca. To e izazvati pritisak na ostale organe, a posljedica moe biti ak i smrt za vrijeme pregleda. 2. Rektalna pretraga. Kod problema s tankim crijevom, poput volvulus-a, ivaginacije, zbog nakupljanja plina u tankom crijevu, zavoji tankog crijeva e biti poveani. Pri problemima s velikim kolonom, palpiraju se dilatirani zavoji velikog kolona. Kolon je ispunjen s plinom ili sadrajem. 3. Punkcija abdomena. Uputno je napraviti punkciju abdomena kako bi vidjeli kakav je sadraj. Ukoliko se radi o mehanikom ileus-u tankog crijeva (proksimalni dio probavnog trakta), punktat je obilan i hemoragian. U tom sluaju je potreban operacijski zahvat. Ukoliko je, naprotiv, punktat jantarast i vodenast i ima ga malo, prognoza je bolja. Naravno, pri procjeni stanja valja uvaiti i sve druge pokazatelje. 4. Operacija. Optimalno je otvoriti ivotinju u linea alba. No za to nam je potrebna prilino jaka oprema: intubacijska anestezija, pokretni operacijski stol za ivotinje, odreeni boks gdje se ivotinja moe normalno dii; meki boks koji i na podu i na zidovima ima spuvu i plastiku ili gumu. Operacija u podruju slabina se radi s lijeve strane, jer je s desne strane konja slijepo crijevo. Primjenjuje se paravertebralna anestezija. Moe se raditi u ivotinje koja stoji ili lei na desnoj strani.
Priprema pacijenta za operaciju u podruju slabina.
Najei uzroci kolika u konja su: Torzije velikog kolona, Opstipacije u malom ili velikom kolonu, Rjee se javljaju volvulusi tankog crijeva ili opstrukcije tankog crijeva s tricnobezoar-ima* ili nakupinama parazita u mladih konja; najee askarida (Paraascaris equorum*)
*Antihelmintici povezani s ovim stanjem su ivermectin, piperazin i organofosfati. Ti lijekovi paraliziraju askaride, rezultirajui masom zgrenih askarida u lumenu tankog crijeva. *Trichobezoar (gr. trix, trichos, dlaka + bezoar) konktement u eludcu li crijevu nainjen od dlaka.
Iz dilatiranih crijeva plin se isputa iglom sa gumenim nastavkom, kao bi plin izaao to dalje od operacijske rane.
151
152
Kirurgija abdomena psa

Strano tijelo moe zastati na bilo kojem dijelu probavnog trakta. Kod pasa je prilino velika predispozcija za probleme sa stranim tijelom, jer psi su vrlo znatieljne ivotinje koje se igraju, a u igri mogu gotovo sve progutati. esto se moe vidjeti udica iji flaks viri iz usta. Strana tijela mogu zapeti u grlu, jednjaku, eludcu, tankom crijevu, a kada doe u debelo crijevo, vrlo vjerojatno je da e strano tijelo izai kroz rectum. Prema obliku stranog tijela razlikujemo: Predmete formiranog oblika i Nitaste predmete (predmete u obliku niti). To su konci, page, vuna, dlaka. Oni izazivaju vee probleme od predmeta formiranog oblika. Strano tijelo u eludcu (Lat. corpus alienum ventriculi, eng. foreign body in stomach ) Strano tijelo u eludcu pasa moe biti npr. paga koja se linearno proiri po eludcu. Strano tijelo moe biti konzistentno, kao npr. orah, kamen, moe izazvati povredu; npr. udica, iljata kost. Strano tijelo koje je prolo ileo-cakalnu valvulu ne terapiramo. Simptomi stranog tijela u eludcu su vrlo slini simptomima kroninog gastritisa; povremeno povraanje, manjak apetita. Pri takvim problemima s eludcem uvijek valja posumnjati na strano tijelo. Strano tijelo treba to prije izvaditi kako ne bi ulo u pylorus i duodenum (tanko crijevo) koje se nastavlja na pylorus. Naime, strano tijelo e u pylorus-u ili duodenum-u, vrlo vjerojatno izazvati opstrukcijski ileus koji je znatno tei i opasniji poremeaj.
Prije terapije je potrebno napraviti rendgensku pretragu, koja je u ovom sluaju najznaajnija dijagnostika metoda. Pri tome valja biti oprezan jer se na rendgenu mogu vidjeti: kamen, metal, staklo i kosti. Predmeti od svih drugih tvari se nee moi razaznati na rendgenskoj snimci. To su npr. nitasta strana tijela, prirodni plodovi (divlji kesten, orah, ljenjak, kotica breskve, marelica), plastika. U tim sluajevima moemo se posluiti kontrastnim pretragama. Npr. jodni preparati ili barijeva kaa e ispuniti prohodni dio probavnog trakta i time emo na rendgenskoj snimci moi vidjeti gdje je opstrukcija. Lijeenje ovisi o vrsti, obliku i veliino stranog tijela. U naelu, lijeenje moe biti konzervativno i operativno. Konzervativno lijeenje je prikladno u sluaju da je ivotinja progutala lopticu, kamen, staklenu kuglicu, koticu voa i sline objekte koji nisu vei od 36 mm. Promjer 36 mm je najvea mjera koju pas moe povratiti (pudl ili doga?). Aplicirat emo ementike apomorphine* hydrochloride (0.01-0.04 ml, sc.), modru galicu (0.1%) i sedative 'Rompun' (0.1-0.2 ml subkutano). ivotinja mora biti sita jer inae nee moi povratiti 153
strano tijelo. Terapija e uspjeti ukoliko ivotinja povrati strano tijelo. Nepovraeno strano tijelo upuuje na operativni zahvat.
*Apomorphine hydrochloride derivat morfina koji se koristi kao ementik (ementic) u lijeenju otrovanja i stranog tijela u probavnom traktu ivotinja. Aplicira se subkutano.
Operativno lijeenje je prikladno kada je ivotinja progutala otar predmet, veliki predmet ili predmet nepravilnog oblika. U tom sluaju vrimo preumbilikalnu* gastrotomiju (eng. gastrotomy). ivotinju uvedemo u opu anesteziju. Abdomen otvaramo preumbilikalno (?izmeu skrotuma i pupka?) na bijeloj liniji. eludac eventriramo (izvadimo van) i otvaramo na sredini izmeu male i velike kurvature jer je tu najslabija cirkulacija. Nakon to smo izvadili strano tijelo i provjerili da to nema jo koje, pristupamo ivanju stjenke eludca. ivamo u dvije etae: dvoslojno. Prvo ide perforacijski Schmiden ili Connellijev av, a potom neperforacijski Lambertov av (sero-serozni). Abdomen isperemo sa tekuinom koja sadri velike molekule dextran-a*. Time e se isprati i resorbirati sve to je u peritonum-u. Zatvaramo bijelu liniju i potom zatvaramo kou. Za ishod operativnog lijeenja stranog tijela je vana i kvalitetna postoperativna njega dijetna ishrana. ivotinju ne hranimo 48 sati. Kao nadomjestak hrane dobiva infuziju. Nakon 48 sati ivotinji dajemo tekuinu, a avove skidamo 11 dan.
Preumbilical (lat. pre prije + umbilicus pupak), ispred pupka. Dextran, poolimer d-glukoze s izrazito velikom molekulskom masom, proizvode ga enzimi prisutni na povrini stanica nekih manterija mljeno-kiselinskog vrenja. Dextran-i, dobiveni iz saharoze uz pomo bakterija usta su glavni uzrok karijesa. Dextran-i jednake molekulske mase, dobiveni iz preparata Leuconostoc mesenteroides se koriste kao nadomjesci krvne plazme (plasma volumen expanders). Specifini preparati na tritu su podijeljeni na osnovi prosjene molekularne mase u tisuama kao dextran 40, dextran 70 itd.
Atresia ani
154
155
156
Strano tijelo u jednjaku Vadimo klijetima Schtadlerova klijeta; 40 cm, 70 cm Guramo u eludac, Vrimo ezofagotomiju (esophagotomy), radimo dakle inciziju ezofagusa. To moemo uiniti u podruju vrata ili u podruju grudne upljine. Strano tijelo u crijevu Strani tijelo u crijevu, najee tankom, izaziva opstrukcijski ileus. Zbog opstrukcijskog ileusa nema stolice, javlja se povraanje, ivotinja ne jede (inapetencija). Strano tijelo u crijevu najee susreemo na prijelazu jejunuma i ileuma ili u podruju ileo-cekalne valvule. Patogeneza. Strano tijelo e onemoguiti pasau hrane. Stoga e se ispred stranog tijela nakupljati tekuina i elektroliti to e izazvati povraanje. Uz to emo imati i intenzivnu sekreciju probavnih sokova, kongestiju vena, edem sluznice i pojaanu apsorpciju sadraja crijeva; bez selekcije. Organizam kontrakcijom crijeva eli izbaciti strano tijelo iz sebe. Stoga se javlja kompresiona nekroza u neposrednoj okolini stranog tijela. Progutane igle se, ukoliko nemaju konac, okreu tupim krajem kaudalno pa nesmetano izlaze van kroz 2-3 dana.
Simptomi: letargija, anorhexia, vomiting, dirrhea, abdominalni bol, dilatacija abdomena, alteracije tjelesne temperature, dehidratacija i ok. Dijagnoza zahtjeva: Detaljnu anamnezu; ima li vlasnik djece, da li je ribolovac, fali li neka igraka ili dijelovi igrake. Bitno je i koje je doba godine; za novu godinu pas moe pojesti eer ili ukras s bora. Kliniki pregled; strano tijelo zaostaje kudalno na jejunum-u (prazno crijevo) ili na prijelazu iz jejunuma u ileum (vito crijevo). Ileum ima najmanji promjer; manji i od jejunum-a. simptom i ovise o obliku i poloaju stranog tijela. Tako e okrugli predmet izazvati potpuni ileus, a pivski ep e izazvati nepotpuni ileus jer pored njega tekuina moe proi. Trijada ileus-a u psa su: povraanje, inapetencija, prestanak defekacije. Kod djelominog ileus-a ti su simptomi blai: ivotinja povremeno povraa, slabo jede, rjee defecira. Rendgenski pregled je najvaniji za dijagnostiku. Najprije se radi nativna slika. Na njoj emo moi uoiti strano tijelo ili dilataciju crijeva, poveanu koliinu plina Ukoliko nam nativna pretraga ne pokae dovoljno za poetak terapije, valja raditi kontrastnu pretragu. Alternativa je dijagnostika laparotomija (najee zbog divljeg kestena).
157
Lijeenje. Ukoliko rendgenskim pregledom ne naemo strano tijelo, pristupamo dijagnostikoj laparotomiji. Naime, mogue je da se na rendgenskoj snimci ne vidi strano tijelo, ali su vidljivi znaci ileus-a kao to je proirenje crijeva. Naemo li strani tijelo, lijeenje emo prilagoditi opem stanju ivotinje, vrsti, veliini i obliku predmeta. Pri tome moemo birati izmeu konzervativnog ili operativnog lijeenja (ili konzervativnokirurke metode). Konzervativno lijeenje podrazumijeva balastnu hranu (npr. ganci), sredstva za ienje (parafinsko ulje) po potrebi simptomatsku terapiju i stalni nadzor stranog tijela. Potrebno je rendgenom kontrolirati poloaj stranog tijela; da li se pomie ili stoji Operativno lijeenje podrazumijeva laparotomiju. ivotinju emo uvesti u opu anesteziju. Iznimno moemo koristiti i epiduralnu anesteziju. Pripremamo operaciono polje u podruju pupka ili neto kaudalnje. Otvaramo abdomen. Strano tijelo se lako nalazi, kranijalni dio crijeva je dilatiran i crven, a kaudalni dio je izrazito prazan. Taj dio eventriramo i pregledamo oteenja crijeva. Tamno-plava, tamno-crvena, crna ili smea boja crijeva u kojem nema pulzacije i peristalitike upuuje na nekrozu. Ovisno o stupnju oteenja crijeva, izvrit emo enterotomiju ili resekciju i anastomizu. Za enterotomiju emo se odluiti ukoliko je zahvaeni dio crijeva dovoljno zdrav za operaciju i adekvatan oporavak. Rez crijeva radimo nasuprot mezenteriju i to malo naprijed od mjesta zastoja kako bi crijevo idealno zaraslo. Naime, ako otvorimo crijevo na oteenom dijelu, vrlo vjerojatno emo imati probleme s zarastanjem. Ako strano tijelo ne moemo u potpunosti gurnuti, gurnemo ga samo djelomino. Enterotomija se radi antimezenterijalno. Radimo dovoljno dugaak rez kako ne bi popucala crijeva. Crijeva isperemo i rekonstruiramo. Ranu ivamo neperforativnim Lambertovim avom. Ukoliko su atakiranom dijelu uznapredovali patoloki procese to e se manifestirati tamno plavom bojom crijeva, izostankom peristaltike, izostankom pulzacije arterija. U tom sluaju e biti nuna resekcija (vaenje) bolesnog dijela crijeva i povezivanje zdravih dijelova anastomozom (anastomosis). Nakon toga ispiremo abdomen s dextran-om, fiziolokom otopinom ili ringerovomotopinom. Omentopexy-a* se radi u cilju zatite rane ili lijepljenja kod eventualnog pucanja ava. ivotinja per os nita ne dobiva 24 sata. Postoperativna njega podrazumijeva prehranu infuzijama, eventualno tekuom hranom. Manju koliinu meke, dijetalne hrene ivotinja moe dobiti trei dan.
Omentopexy (omentum + gr. pexis fiksacija), openito, operacija u kojoj se omentum vee na neko drugo tkivo, pogotovo kada se omentum koristi kao cirkulatorni most do oteenog tkiva koji e reducirati kongestiju ili omoguiti adekvatnu prokrvljenost.
Konzervativno-kirurka metoda koristi Schitadlerova klijeta. I to dimenzija 40 cm za manje pasmine i 70 cm za vee pasmine. Prilikom vaenja stranog tijela glava mora biti ispruena. Metoda je dobila ime po tome to nema klasinog rezanja, ali se upotrebljava anestezija i rendgenski aparat zbog kontrole ulaska i hvatanja predmeta. Podsjetimo se da izraz kirurgija dolazi od grkih rijei cheir ruka + ergon djelo, rad, i originalno oznaava dio medicine koji se radi rukama. Linearna strana tijela izazivaju nabiranje crijeva. Za njih je potrebno izvesti enterotomiju na nekoliko mijesta.
158
Ortopedija
Ortopedija, eng. orthopedics (gr. ortho ravan + pais dijete ili lat. pedis - dijete) je grana kirurgije koja se bavi zatitom i obnovom funkcija skeletnog sustava, zglobova i pridruenih struktura. Odnosno, na predavanju je reeno da je ortopedija znanost koja se bavi sprjeavanjem, otkrivanjem i lijeenjem promjena vezanih uz sustav za pokretanje. Smetnje sustava za kretanje se manifestiraju kao hramanje.
Hromost
(lat. claudicatio, eng. lameness) Hramanje je svaka smetnja u normalnom koritenju udova. Hramanje se oituje kao protuprirodno kretanje, odnosno protuprirodan stav. Moe biti posljedica boli, mehanikih smetnji ili paralize ivaca i miija. Ukoliko je hromost povezana s bolnou, uzrok valja traiti u upalama bilo koje strukture koja gradi ud, odnosno njegovu neposrednu okolinu. Ankiloza i kontraktura miija su este mehanike promjene koje su uzroci hramanja. Uzroci hromosti su bol, mehanike smetnje i paralize ivaca: 1. Bol direktne uzroke traba traiti u razliitim upalama cutis-a, muskulature, tetiva i njihovih ovojnica, ligamenata, kostiju, zglobova, limfnih vorova, ivaca, hrskavica 2. Mehanike smetnje kontraktura tetiva, miia i ligamenata, ancilosis-e zglobova, fractura-e (kostolomi). 3. Paralize ivaca i miia. o Tromboze veih krvnih ila. Ovisno o lokalizaciji uzroka hromosti, oblici hromosti su: 1. Hromost u predvoenju, 2. Hromost u podupiranju, 3. Mjeovita hromost, prilikom koje su prisutne vie ili manje naglaeni oblici i hromosti u predvoenju i hromosti u podupiranju. Intenzitet hromosti se dijeli na 3 stupnja. Stupanj intenziteta hromosti 1. stupanj 2. stupanj 3. stupanj Znakovi Minimalna hromost koja se opaa se uglavnom tek u kasu; korak se skrauje, krae je vrijeme optereivanja bolesnog uda. Opaa se i u hodu, i u kasu. Skraivanje koraka je izrazitije, a vrijeme optereivanja bolesnog uda je znaajno skraeno. Bolesni ud se ne predvodi, odnosno ne optereuje. Samim time, ud se ne koristi.
Dijagnostika. Prilikom tone dijagnostike valja ii redom. Prvo je potrebno utvrditi koji je ud bolestan. Potom se utvruje sijelo hromosti lokalizacija uzroka hromosti pojedinog uda. Tek kada je uzrok lokaliziran, dijagnosticira se narav tog uzroka. Dakle: 1. Bolesni ekstremitet to je tee ustanoviti to je intenzitet hromosti manji. 2. Lokalizacija bolesti koja je dovela do hromosti hromost moramo svrstati u regiju. 3. Neposredni uzrok hromosti. Utvrivanje bolesnog uda se provodi promatranjem ustroja cijelog uda i njegovih segmenata.
159
Oblici hromosti
Hromost u predvoenju. Pri hromosti u predvoenju akcija iskoraka je bolna i ivotinja stoga skrauje iskorak. Kod hromosti vieg stupnja, kopito bolnog uda jedva dosee razinu zdravog uda, a ponekad ivotinja bolnu nogu vue za sobom. Hromost u predvoenju sa pojaava prilikom kretanja ivotinja na mekom terenu i ukoliko ivotinju prisilimo da se kree u krug, gdje e hroma noga biti s vanjske strane kruga. Kako ivotinja oteano predvodi nogu i stoga je ne moe dovoljno uzdii, bit e znatno oteano, ili ak nemogue kretanje preko visinskih prepreka ili na uzbrdici. Prilikom takve hromosti, ivotinja esto sputa glavu prilikom iskoraka, posebno ukoliko se uzrok hromosti nalazi u muskulaturi ramenog zgloba. Ukoliko se radi o hromosti u predvoenju stranjeg uda, ivotinja e si olakati predvoenje bolesnog ekstremiteta sputanjem kuka. Openito, hromost u podupiranju nalazimo prilikom patolokih procesa u proksimalnim dijelovima uda. Hromost u predvoenju nalazimo i kod bolesti u podruju kuka, sakruma; lom kosti, tendonitis, miositis. Hromost u podupiranju. Pri hromosti u podupiranju vrijeme optereivanja bolesnog uda se skrauje, a teina se im prije prebacuje na zdravi antagonistiki ud. Korak je usporen i skraen prema natrag. Ukoliko je hromost u podupiranju prisutna na prednjem udu, glava se sputa na zdravu nogu, a kada se optereti bolesna noga, glava se die na najviu moguu toku. Isto se zbiva i s kukom ukoliko se radi o hromosti na stranjoj nozi. Hromost u podupiranju je pojaana prilikom kretanja ivotinje po tvrdom tlu i prilikom kretanja u krug ukoliko je oboljeli ud s unutranje strane. Hromost u podupiranju nalazimo je kod bolesti u distalnom dijelu noge (ispod karpusa, odnosno skonog zgloba). Tonije reeno radi se o bolestima u podruju kopita, tetiva, zglobova, ligamenata, posebice distalno od lakatnog, odnosno koljenog zgloba, te kod neurogenih i miogenih paraliza. Mjeovita hromost. Mjeovita hromost se manifestira i u predvoenju i u podupiranju, a javlja se uslijed bolesti u podruju proksimalnih zglobova: ramena, lakta, kuka, koljena (patoloke promjene u zglobovima proksimalnih dijelova uda, ukljuujui i karpalni), kod paraliza brahijalnog ivanog spleta, miogenih paraliza muskulature sapi i lea, uslijed tromboza, te kod miogenih paraliza muskulature lea i sapi. Nain pojavljivanja mjeovite hromosti, odnosno njeno ponavljanje, pojaanje ili smanjenje su vrlo patognomonini. Hromost promjenjiva intenziteta. Porast intenziteta hromosti, prilikom kretanja, se javlja kod mnogih bolesti, napose kod poremeajima na zglobovima, kopitima i tetivama pogotovo fleksornim tetivama. Kod nekih hromosti intenzitet manifestacije se smanjuje tijekom kretanja, a ponekada i iezne. To je uglavnom kod reumatskih bolesti te kod karakua (kripavac, arthritis et periarthritis tarsi deformans). Intermitirajua hromost (claudicatio intermittens)se kretanjem pojaava sve do nemogunosti optereivanja, odnosno predvoenja bolesnog uda. Odmaranjem intermitirajua hromost nestaje ili se smanjuje do vrlo malog intenziteta. Ovakva hromost se javlja kod tromboze veih krvnih ila (a. axillaris i brachialis za prednju i a. femoris, a. iliacae interne et externe za strenju nogu) i posljedine hipoksije miia. Do tromboza je dolazilo zbog oteenja krvnih ila parazitima ivotinja nakon kretanja pone teturati, vui dorzalnu stranu kopita i padne zbog izrazite hipoksije muskulature.
Aorta abdominis se dijeli na a.iliaca interna et externa, a arteria iliaca xterna se nastavlja u a.femoris.
Izrazita hromost se javlja kod lomova kostiju, iaenja, uganua, povreda tetiva, miija, ligamenata. Postupno se hromost pojaava. Iznenadna hromost, na dva ili sva etiri uda, se javlja kod laminitis-a (kopitne koine), bilateralnih tromboza, osteomalacije, paralitike mioglobinurije, rahitisa. Na jedno udu se iznenadna hromost javlja uslijed kotanih lomova, iaenja, uganua, povrijede kopita, tetiva, miia. Postupna hromost. Hromost se postupno razvija kod deformirajuih bolesti zglobova i kod kroninih deformirajuih upala zglobova.
160
Pretraga pri dijagnostici hromosti

Pretraga pri dijagnostici hromosti mora biti ustaljena i sistematina. Stoga je poeljno slijediti shemu: 1. Uzimanje anamneze, 2. Promatranje ivotinje dok miruje, 3. Promatranje ivotinje u kretanju, 4. Pretraga bolesnog uda Uzimanje anamneze. Temeljita i sustavna anamneza je u mnogoemu vana za pretragu. Pri tome treba saznati: Kada i kako je bolest nastala, Kakve je promjene vlasnik ivotinje zapazio, Kakav je tijek bolesti, to je poduzeto radi lijeenja. Odreivanje bolesnog uda Kako pri hromost pojedinog uda ivotinja zauzima karakteristian stav, a kree se specifinim pokretima, pri utvrivanju bolesnog uda se promatra ivotinja prilikom: Stajanja, Koraka, Kasa, Promatranjem ivotinje dok miruje, esto moemo zapaziti bolesnu nogu. Ekstremitet/e valja promatrati sprijeda, straga i sa strane dok se ne uoi kako ivotinja dri nogu i kako se podupire. ivotinja rastereuje bolesnu nogu i stoga je poloaj putice bolesne noge okomitiji no poloaj putice zdrave noge koja je normalno optereena. Ovisno o tome koji dio noge je oteen i koji dio noge ivotinja otereuje, odnosno optereuje (nokatni , petni, ili postranini dio kopita), noga moe biti u poloaju prema naprijed, natrag u stranu (abdukcija), ili prema unutra (adukcija). Ukoliko su oboljele obije prednje noge, ivotinja ih rastereuje teko da ih maksimalno isprui naprijed, dok su stranje noge podvuene pod tijelo, a glava maksimalno uzdignuta kako bi se teina prebacila na stranje udove. Ukoliko su pak oboljela oba stranja ekstremiteta, ivotinje sputa glavu i podvlai noge pod trup. Uz navedeno, valja obratiti panju i na karakteristino tapkanje, odnosno uestalo premjetanje mase s jednog na drugi ekstremitet. Kada smo zavrili pregled ivotinje koja stoji, pristupamo promatranjem ivotinje u kretanju. ivotinju promatramo kada se udaljava, pribliava i postrance. Pri tome odreujemo jainu i oblik hromosti. Bolesni ud se prizemljuje njenije, pa je topot tii. Neke su hromosti izraenije kada se ivotinja kree po tvrdom tlu, dok su drugi oblici hromosti izraeniji kad se ivotinja kree po mekom tlu. Odreene hromosti pojaavaju svoj intenzitet kada se ivotinja kree u krug. Postoje ak i hromosti koje su manje uoljive prilikom kretanja smanjuju se prilikom kretanja. Kod nekih hromosti ivotinja die ili sputa glavu, odnosno die ili sputa kuk prilikom kretanja, to ovisi o zahvaenosti prednjih ili stranjih udova.
161
Utvrivanje sijela bolesti Pri utvrivanju sijela bolesti nuno je utvrditi nain na koji ivotinja epa; da li je to hromost u predvoenju ili podupiranju ili mjeovita hromost? Promatranjem bolesne noge nastojimo uoiti promjene i asimetriju (atrofija miia, oteklina, izraslina) u usporedbi s zdravom nogom. Pulzacija. Palpacijom utvrujemo eventualnu pojaanju pulzaciju arteria digitalis laterelis et medialis na prednjim nogama i arteria metatarsice dorsalis lateralis na stranjim nogama. Te arterije pojaano pulsiraju prilikom upala u podruju kopita (upalni proces distalno od mjesta pulzacije), posebno kod upale kopitnog dermisa. Sa sigurnou moemo ustvrditi da je pulzacija pojaana tak nakon usporedbe s ostalim ekstremitetima. Radi se o tome da je kod nekih toplokrvnih konja pulzacija digitalnih arterija i fizioloki prisutna u odreenoj mjeri. Arterie digitalis laterelis et medialis palpiramo na prednjim nogama obostrano u procjepu izmeu proksimalne sezamoidne kosti i valjka tree metakarpalne kosti (os sesamoideum proximale i trochlea ossis metacarpalis III). U tom procjepu su i ivac; ramus dorsalis n. digitalis palmaris medialis, odnosno n. digitalis palmaris lateralis Vena digitalis medialis et lateralis Palpiramo ih tako da rukom obuhvatimo putini zglob, tako da je dlan s palmarne strane, a prsti s dorzalne strane. Zatim lagano vuemo prste prema kiici. Prilikom prelaska prstiju preko procjepa palpirat emo a. v. i n. Ukoliko arterija pulsira; to je to. Arteria metatarsalis dorsalis lateralis je smjetena na stranjem ekstremitetu u proksimalnoj treini izmeu III. i IV metatarzalne kosti. Palpiramo ih tako da rukom 4 prsta ispod skonog zgloba, tako da je dlan s plantarne strane, a prsti s dorzalne strane Prilikom prelaska prstiju preko procjepa palpirati emo a. i n. metatarsea dorsalis III. Dijagnostike injekcije/anestezije: Provodna anestezija Intersinovialne injekcije u : o upljinu tetivnih ovojnica, o Burza, o upljine zglobova.
Synovia (gr. syn s, zajedno + oon jaje), transparentni, alkalni viskozni fluid, izgleda poput bjelanjka. Javlja se u synovial-nim membranama upljih tetivnih ovojnica, burza i upljinama zglobova.
162
Utvrivanje uzroka hromosti

Najei uzroci hromosti su: Procijepi i rascjepi kopitne ahure, avli Nepravilno naljeganje potkove, Zglobovi, posebno zglobovi phalangi exostosis korica 'obru'?.
Exostosis (gr. ex ' osteon kost + -osis) benigna kotana izraslina koja izrasta iz povrine kosti.
Adspekcijom se promatra kopito, a potom se palpacijom odreuje bolnost, temperiranost i promjene. Ako sijelo bolesti nije ustanovljeno na podruju kopita, pored inspekcije, panju posveujemo palpaciji glede boli ili mogunosti provokacije boli, te konzistencije patolokih promjena. Slijedi specijalna dijagnostika hromosti analiziranje pojedinih segmenata ekstremiteta zasebno. Poetak svakog pregleda ekstremiteta zapoinje pretragom kopita: inspekcija i palpacija. Palpacijom digitalnih arterija emo moi uoiti pojaanu pulzaciju koja je izrazita prilikom akutnih upala kopitnog korijuma. Utvrivanje hromosti Kopito se promatra: Adspekcijom: o Odnos kopita s puticom i ostalim dijelovima uda o Izgled kopita, odnosno njegove nokatne stjenke, Palpacijom, Prati se pulzacija digitalnih arterija koja je jako uoljiva kod akutne upale kopitnog dermisa. Adspekcija Adspekcijom procjenjujemo odnos kopita s ostalim dijelovima uda, te izgled kopita, odnosno njegove nokatne stjenke. Promatramo da li je poloaj pravilan, prizemno uzak ili prizemno irok. Pravilan je ukoliko izmeu 2 kopita ima mjesta za jo jedno kopito, naravno gledano sprijeda ili straga. Prizemno uzak poloaj kopita imamo ukoliko su kopita postavljene blie od razmaka jednog kopita. Prizemno irok poloaj kopita imamo ukoliko su kopita razmaknuta vie od irine jednog kopita. Stav moe biti podvuen i uprt. Dakle, stav nogu moe biti: 1. 2. 3. 4. 5. Pravilan, Prizemno uzak, Prizemno irok Podvuen (pod tijelo) Uprt
Poloaj nokatne stjenke moe biti uvrnut (pronacija) i izvrnut (spinacija).
163
Odnos osi putice i osi kopita. Fizioloki su os putice i os kopita na istom pravcu. Os putice je kut koji ravnina putice zatvara u odnosu prema ravnini tla je normalno 40-45 za prednje noge i 50-55 za stranje noge. Izvrtanje kuta je esto uzrokovano kontrakturom ili rupturom tetiva i ankilozom zglobova.
Preniske pete e dovesti do kuta nokatne stjenke manjeg od 40, odnosno 50 i samim time emo imati iljato kopito.
Previsoke pete se razvijaju kada je kut osi kopita vei od kuta putice. Pretpostavimo da je kut putice prednje noge 45, a kut kopita 60, dakle razlika je 15 i kopito je strmo (tupokuto).
Os se moe djelomino izvrnuti naprijed, natrag, unutra, van. Takvo izvrtanje moe biti uzrokovano kontrakturom ili rupturom tetiva, ligamenata ili pak moe biti uzrokovana ankilozom zglobova.
164
Oblik kopita, odnosno oblik kopitne ahure moe biti: 1. Prirodno, 2. Strno (tupokutno), 3. Otro (iljokutno), 4. Kvrgasto (gomoljasto), 5. Usko, 6. Plosnato Potkova; da li je istroena ili ne? Specifino istroena potkovica ponekada ukazuje na dijagnozu, ili je olakava. Potom se pretrauju pojedini segmenti kopita: Taban (solea) moe biti konkavan, to je prirodan oblik, te ravan, to je normalno za neke pasmine ili konveksan to je bolesno stanje. Uroni kut, kod uskog kopita moe biti jednostrano suen (stisnut) ili obostrano suen. Bijela linija, prilikom ronog stupa (uplje stijene) bijela linija po obliku i izgledu moe biti: porozna, razdvojena i uvrnuta (uplja linija). abica moe biti: Odebljala i izdignuta. Upalni procesi unutar abice mogu biti uzrokovani ubodom avla punctum soleae ungulae, Smanjena, atrofina javlja se kod uskog kopita, moe biti jednostrano ili obostrano Gnjecava, u stanju poluraspada gnjilogriz abice ili rak kopita. vulnus
Kopitna stjenka moe biti prestrma, konveksna i konkavna. Rascijepi i procjepi, poduni i popreni, na kopitu se na latinskome zovu HYATUS UNGULAE TRANSVERSI ET LONGITUDINALE. Kolobari, odnosno prstenovi na kopitu mogu biti: Paralelni s krunom, to je fizioloki, Divergentni, kaudo-ventralno to je patologija laminitis (kopitna koina), rak kopita, gnjilogriz abice, Jednostrani kronini naboj, odnosno jednostrano okotavanje kopitne hrskavice. Mekui su najee zahvaene kod rana. Promjene se manifestiraju kao: Oteenje uslijed flegmona uzrokovanih fistulom kopitne hrskavice, Asimetrija kvrgavo ili jednostrano sueno kopito. Kruna kopita je esto zahvaena mehaniki uzrokovanim kontuzijama: 1. 2. 3. 4. 5. Rane (lat. vulnera coronae ungulae) nastaju kod potkovanih konja s potkovicama koje na sebi imaju potpetice, tj. varke. Nagaz na krunu ozljeda varkom potkovice zbog povrede roine kruna koja je uklijetena samom roinom prolabira. Postrano probijanje gnoja inficirani naboj Oteenje uzrokovano okotavanjem kopitne hrskavice ili perihondralnim flegmonama Udubljenja nokatne stjenke krune; rotacija kopitnice, kvrgavo kopito uzrokovano kopitnom koinom.
165
Palpacija Palpacijom promatramo temperiranost i bolnost. Bolnost moemo procijeniti rukom i kopitnim klijetima. Temperiranost je karakteristina za akutne gnojne upala (pododermatitisi). Pothlaenost upuuje na nekrozu kopitnog dermisa to moe biti posljedica izuvanja (lat. exungulatio). Kopito kopitnim klijetima (hoof tester), srednje jakim pritiskom, sustavno pretraimo na bolnost. Pri tome emo bolnost od nervoze konja razlikovati po tom a to se raeakcija na bolnost prilikom ponavljanih podraaja nee smanjiti, dok e nervozan konj sve blae reagirati na ponavljane podraaje koji mu nisu bolni. Pretraga kopitnim klijetima ide ovim redom: A. Nokatni zahvat; prilikom pretrage nokatne stjenke, jedan kroz klijeta obuhvati prednji dio tabana, a drugi nokatnu stjenku. Bolnost u ovom podruju upuuje na pododermatitis. B. Podruje avala, bolnost u ovom podruju upuuje na ukov ili zakov. Prvo se palpira neposredno uz bijelu liniju, a potom se ide dublje.
C. Urono potporite (uroni kut) petna stijena; naboj
D. abica petna stijena s jedna i druge strane flegmona abice F. Obostrani petni zahvat (podruje kopitne hrskavice?): Uz visokogrudnu hromost Fraktura i fisura kopitnice Ukoliko se hromost postupno razvijala i imamo prstenastu oteklinu krune podoarthritis Uz hromost manjeg intenziteta na prednjim udovima podotrochlosis Uz srednju do visokogrudnu hromost i bol prilikom pritiska na meumekunu brazdu tendinitis et tendovaginitis distalis Okotavanje kopitne hrskavice smanjuje se njezina elastinost iznad kopitne ahure.
G. Srednja abina brazda nokatna stijenka podotrochlosis.
166
Pritiskom na meumekunu brazdu utvrujemo upalne procese u dubokom sagibau, distalnoj tendovagini i podotrohleji. Nkon toga prelazimo na djelove koji lee proksimalno: kruna, krunski zglob, putica, putini zglob i proksimalne sezamoidne kosti. Pasivnim kretnjama (ekstenzija, fleksija, rotacija, adukcija i abdukcija) pretraujemo zglobove i ligamente. Patoloki nalaz e ukljuivati: 1. 2. 3. 4. Kontrakciju proksimalne muskulature, Otimanje noge razliitim intenzitetom ovisno o bolnosti i uznemirenosti ivotinje, Na nokatnoj stjenci moe biti pododermatitis; a ukoliko se javi na vie udova onda e to biti kopitna koina. Na postranoj stjenci i tabanu moemo imati: o Pododermatitis, o Vulnus punctum soleae ungulae, o Podoartritis, o Periartritis, o Lom ili fisuru kopitnice. Na uronom kutu probleme mogu stvarati naboji i patoloki procesi na kopitnoj hrskavici. Na abici imamo: o Gnjilogriz, o Pododermatitis, o Naboj, o Patoloki procesi na kopitnoj hrskavici. Na peti je esto okotavanje ili flegmona kopitne hrskavice. Na srednjoj abinoj brazdi moemo uoiti podotrohlitis ili podotrohlozu.
1. 2.
3. 4.
Perkusija. Perkusiju emo provoditi ekiem ili kopitnim klijetima. Perkusijom se vri provokacija boli, uz istovremeno odreivanje eventualnih upljina unutar kopitne stjenke. Dijagnostika injekcija ivaca; volarnih, palmarnih, plantarnih. Pretraga krune Pretraga krune se provodi adspekcijom, palpacijom i pasivnim kretnjama. Adspekcijom emo uoiti izoblienja krune. Palpacija. Osjetljivost na palpaciju moe biti uzrokovana uganuima, iaenjima, kotanim napuknuima ili lomivima, gnojnim artritisom krunskog zgloba. Ukoliko u podruju krunskog zgloba naemo kvrgave otekline, manje ili vie kotane konzistencije, to su egzostoze (eng. exostosis) ili okotana kopitna hrskavica. Pasivne kretnje su fleksija, ekstenzija i rotacija. Bolnost kod pojedine kretnje upuuje na odreenu patologiju. Tako kod bolnosti prilikom: Rotacije valja posumnjati na uganue, lom, purulentni artritis, povredu lateralnog i medijalnog ligamenta, Ekstenzije; valja posumnjati na patoloka stanja u podruju fleksora; volarnih, plantarnih ili palmarnih ligamenata. Fleksije; pretpostavljamo upalu ekstenzora.
167
Pretraga putice (phalanx proximalis, os compedale, Long pastern bone) Pretraga putice se bazira na adspekciji, palpaciji, pasivnim kretnjama i dijagnostikoj anesteziji. Adspekcija. Kod bolnih stanja u podruju putice dolazi do hromosti u podupiranju. Posebno jaanje hromosti javlja se kod egzostoza u podruju putinog zgloba (tzv. obru). Strmi stavovi mogu biti znak artrogene ili tendogene kontrakture, posebice m. interosseus-a (kod ljudi, m. interossei dorsales pedis ). Pojaana mogunost ekstenzije (dorzalna fleksija) je posljedica rupture m. interosseus-a il luksacije putinog zgloba. Kronina recidivirajua hromost, uz kroninu upalu tetiva (tendinitis) je uzrokovana kroninom upalom sezamoidnih kostiju. Palpacija. Visogogrudna osjetljivost se javlja kod uganua, iaenja, naprasnih lomova, gnojnih artritisa. Kod obrua se javljaju bolna, kvrgava i tvrda oteenja. Edem se palpira kao bezbolno oteknue meko tjestaste konzistencije, dok su flegmona, elefantijaza i tendovaginitis fibroza bolna, tvrdo tjestasta oteknua. Pasivne kretnje. Bolna fleksija ili ekstenzija upuuju na upalu ekstenzora ili fleksora. Dijagnostika anestezija. Pretraga metakarpusa odnosno metatarzusa Sijela bolesti su promjene na pripadajuim kostima i tetivama. Adspekcijom esto zamjeujemo promjene na tetivama (m. interosseus medius , m. flexor digitorum profundus, m.fleksor digitorum superficialis), uglavnom fleksora, a rjee ekstenzora. Kod patolokih stanja na fleksorima javlja se hromost u podupiranju sa skraenjem koraka prema natrag. Kod starih i zaputenih kontraktura tetiva pojavljuju se strmi stavovi i zamjetna odebljana tetiva. Zbog toga je uoljiva fleksija karpalnog zgloba uz volarnu fleksiju putice. Difuzne otekline znak su edema ili flegmone, a kobasiaste medio-lateralne otekline upuuju na tendovaginitis.
M. interosseus medius flaktira falange. U ljudi postoje 4 grupe musculi interossei.
Palpacija mora biti odmjerena i specifina. To znai da zdravoj ivotinji ne smijemo zadavati bol. Zdrave tetive su kontinuirane, glatke, skliske, bez promjena konzistencije (staklasta tetiva). Sijelo bolesti zapaamo kao mjesto na je kojem prisutno zadebljanje i bol. Zapaamo ga: Kod lakih pasmina konja na tetivi m. interosseus-a i m. flexor digitalis sublinus (superficialis), Kod hladnokrvnjaka na m. flexor digitalis profundus Tetiva dubokog sagibaa prstiju ima svoj locus minoris resistentio u gornjoj treini carpus-a, a to je dio koji se spaja s caput tendineum, dok se m. flexor digitalis sublimis (superficialis) oteuje i zamjetno mijenja svoj profil u donjoj treini. voraste otekline mogu biti bolne i onda su znak periostitis-a (periostitis fibrosa), a ukoliko su bolne i tvrde, rije je o exostosis-ama.
168
Pretraga carpus-a Na carpus-u su este rane, burzitisi, flegmone, edemi, apscesi, hematomi, periostoze, artritisi, iaenja, lomovi, tendovaginitisi. Adspekcija. Ukoliko postoji hromost, onda je to hromost u podupiranju ili mjeovita. Fleksija karpalnog zgloba u mirovanju je znak kontrakture fleksornih tetiva ili paralize n. radialis-a. Palpacija. Konzistencija je vezana uz karakter promjena. Lomovi e izazvati krepitaciju, edem e uzrokovati meko tjestastu konzistenciju, apsces emo prepoznati po fluktuaciji, temperiranosti i bolnosti. Pretraga podlaktice Bursitis olecrani uzrokuju ograniena oteenja na olecranon-u. Ukoliko se javi hromost, to je veinom hromost u podupiranju. Palpacijom emo, najee, na podlaktici zamijetiti temperiranost i bolnost prilikom gnojnih infekcija.
Olecranon -proksimalna kotana izraslina ulne; lakatna kvrga
Pretraga pleke Plena bolest se javlja kad ja sijelo bolesti u ramenom zglobu ili pleki. Uglavnom je to hromost u podupiranju, no iznimno se javlja i mjeovita hromost. Uzroci mogu biti artritis-i, miositis-i, traume. Paraliza n. radialis-a dovodi do nemogunosti predvoenja i fiksacije zglobova, posebice lakatnog, odmicanje ramenog zgloba i pleke od tijela ivotinje, ivotinja vue nogu za sobom stoga su zglobovi noga maksimalno otvoreni, pa se noga doima duom. Pretraga tarsus-a kripac (karaku, arthritis et periarthritis tarsi deformans) uzrokuje hromost ija se manifestacija smanjuje tijekom kretanja. Neobina, protuprirodna ekstenzija u fazi iskoraka, u podruju tarsus-a, s labavom, zmijolikom Ahilovom tetivom, upuuje na rupturu m. peroneus tertius (trei lisnjani mii). Ukoliko sline promjene postoje u fazi podupiranja, onda je to vjerojatno uzrokovano rupturom ahilove tetive ili calcaneus-a*.
*Calcaneus, pl. Calcanei nepravilna etverokutna kost na stranjoj strani tarsus-a. Zove se i os tarsi fibulare, eng. calcaneal bone. Ahilova tetiva, tendo calcaneus jaka tetiva koja povezuje m. triceps sure s tuberositas calcanei (tuberosity of the calcaneus).
Nemogunost optereivanja uda, s fleksijom tarzalnog ili drugih zglobova, uoava se kod paralize n. femoralisa, tromboze a. femoralis, lateralne luksacije patele, a kod goveda i kod rupture m. biceps femoris. Ekstenzija tarzalnog, i drugih zglobova, uz maksimalnu fleksiju zglobova prstiju, uoavamo kod dorzalne luksacije patele. Kuglasto oteenje na calcaneus-u (petna kvrga) upuuje na bursitis calcanei. Vea ili manja vorasta oteenja s medijalne strane tarsus-a, a posebno na prijelazu s tarsus-a u metatarsus, uoavaju se kod karakua. Pretraga metakarpusa odnosno metatarzusa? Pretragom metakarpusa i metatarzusa valja utvrditi stanje u kostima (npr. metakarpalne mrtve kosti) i tetivama. Fleksorne tetive na prednjim udovima esto oboljevaju, pa ih stoga treba pretraiti palpacijom, pomno, svaku zasebno. Pretraga tetiva se radi kada je noga podignuta. Kod sportskih konja preteno obolijevaju povrni sagiba prsta i tendo interosseus u distalnom dijelu metacarpusa, a u tegleih konja duboki sagiba prsta u gornjoj treini metacarpusa (caput tendineum). U podruju karpalnog zgloba, uz ostale promjene (bursitis, tendovaginitis, arthritis et periarthritis) najee su lezije od pada. Na skonom zglobu, s medijalne strane distalnog reda metatarzalnih kostiju, esta su periartikularna kotana bujanja poznata kao profil kripca ili karakua. Potom prelazimo na palpaciju proksimalnih dijelova udova (Antebrachium i crus*).sistematski opipamo kosti i miie, a potom lakatni i koljeni zglob, podruje nadlaktice, ramena i lopatice, odnosno bedara, kuka i zdjelice. Kako pretraujemo sve proksimalnje dijelove uda, palpacijom nam je sve tee uoiti promjene zbog obilja miia. Ukoliko navedenim pretragama ne moemo lokalizirati i uzrono odrediti hromost, dijagnostiku nadopunjujemo provodnim anestezijama i rendgenskom pretragom.
Crus, pl. crura (NA), noga, od koljena nanie.
169
Prikrivene bolesti
Bolesti miia
Upala miia myositis U popreno prugastom miiju, do upale dolazi najee u perimysium-u*. Nastupa i oteenje samih miinih stanica uslijed produkata upale ili promjena u ishrani (degenerativni procesi). Upale miia mogu biti akutne i kronine. Kod kroninih upala, uvijek izrazito buja intersticij.
*Perimysium (gr. peri okolo + mys mii) intramuskularno vezivno tkivo koje obavija svenjeve skeletnih miinih vlakana.
Akutni myositis-i Myositis traumatica odlikuje prekid kontinuiteta stanica. Uzroci mogu biti gnjeenje, istezanje i druga mehanika djelovanja. Dolazi do zadebljanja, otvrdnjivanja, temperiranosti i bolnosti atakiranog miija. Funkcijske smetnje se oituju hramanjem. Hod je, posebno na poetku, ukoen, a kasnije postaje elastiniji. Myositis serosa, odnosno Myositis reumatica (Fibrositis) nastaje najee zimi u muskulaturi vrata, lea i sapi. Dolazi do serozne upale intramuskularnog vezivnog tkiva s oticanjem i miolitikim procesima na razini miinih vlakana. Mii je bolan (eng. myalgia), napet, esto refleksorno kontrahiran. To uzrokuje karakteristian stav, ukoenost, smetnje u hodu koje vremenom slabe ili potpuno prestaju. Dijagnoza se postavlja na temelju objektivnog i sustavnog pregleda.
Rheumatica (lat. rheumatismus, gr. rheumatismos), bilo koja poremetnja obiljeena upalom, degeneracijom ili metabolikim poremetnjama vezivno-tkivnih struktura tijela, pogotovo zglobova i njima pridruenih struktura, ukljuujui burze, tetive i fibrozni tkivo. Obiljeava ga bol, krutost ili ograniena pokretljivost zahvaenih dijelova tijela (udova). Reumatizam zglobova se klasificira kao artritis. Miini reumatizam se naziva fibrositis. Fibrositis (fibrous tkivo + -itis) upala, pogotovo upala miinih ovojnica i fascija lokomotornog sustava; obiljeen je bolnou i krutou. Zove se i fibrofascitis i muscular rheumatism.
Kronini myositis-i 1. Fibrozni intersticijski myositis Myositis chronica interstinalis fibrosa 2. Kronini gnojni apostematozni myositis Myositis chronica purulenta apostematosa 3. Kronini osificirajui myositis Myositis chronica ossificans, Myopathia osteoplastica 4. Progresivni okotavajui myositis Myositis ossificans progresiva 1. Fibrozni intersticijski myositis Myositis fibrosa chronica interstinalis, karakterizira izrazito bujanje inter- i inrtamuskularnog vezivnog tkiva. Nastaje od akutne upale ukoliko uzroci koji su do upale doveli trajno djeluju. Moe nastati i nakon estih gnjeenja, postojanih miinih rana koje slabo zarastaju. esta je pojava bolesti vezana uz infekciju; uzroci gnjiljenja, rjee kod aktino- i botriomikoze. Oboljeli mii odeblja, gubi kontraktilnost. Bolnost je niskog stupnja. Ukoliko su oboljeli udovi javlja se hromost. Zbog ograniene miine funkcije, moe nastati ograniena pokretljivost zglobova, pa i inaktivitetna atrofija miia koji sudjeluju u njegovom pokretanju. Kronini gnojni apostematozni myositis Myositis purulenta chronica apostematosa karakterizira stvaranje apscesa uz jako bujanje intersticija. Kronini osificirajui myositis Myositis ossificans* chronica, Myopathia osteoplastica se javlja kod konja, goveda, svinja i pasa; i to kao posljedica vanjskih utjecaja nakon jednokratnih trauma tupim predmetom. Nastaje i u miinom oiljnom tkivu ingvinalnih prstenova i kao posljedica laparotomije. Mlade miine stanice se preobraze u kotane ( metaplazija) ili se u miinom tkivu rasporede osteoblasti koji se umnoavaju nakon podraaja. Kronini osificirajui myositis se najee javlja na sapima konja, i to kaudalnom dijelu m. biceps femoris, m. tensor fasciae lateae i fleksurama prednjih udova; m. sternomandibularis. Progresivni okotavajui myositis Myositis ossificans* progresiva zapoinje na periostu, odnosno hvatitu miia. Isprva dolazi do osificirajueg periostitis-a, koji se iri u miino tkivo. Moe doi i do okotavanja cijelog miia. Okotavanje moe zapoeti i na trbuhu miia. Do bolesti dolazi nakon podraaja miinih stanica vrlo bogato zametno tkivo se preobraava u kotano tkivo. Postoji uroena predispozicija uvjetovana razvojem skeletne osnove sa pogreno diferenciranim mezenhimom.
Myositis ossificans se dijeli na m.o.circumscripta, m.o.progresiva i m.o.traumatica.
2. 3.
4.
170
Konj m. gluteus, m. pestineus, m. adductor longus, m. biceps brachii, m. semimembranosus. Nikada ne oboli vie od nekoliko miia iste grupe. Bolest se oituje pojaanom smetnjiom u funkciji oboljelog miija, postupnom redukcijom pokretljivosti zglobova uslijed ukoenosti miija i hramanjem. Simptomi ovise o sijelu bolesti i opsegu okotavanja. Ponekada mogu izostati smetnje u kretanju. Dijagnoza se potvruje rendgenskom pretragom. Progresivni osificirajui myositis se esto pojavi kao nenadan nalaz kod rendgenske pretrage. Lijeenje. Progresivni osificirajui myositis je neizljeiva bolest. Ponekada je mogue operacijskim putem ukloniti okotali dio.
171
Ruptura miia
(eng. rupture nasilno deranje ili prijelom tkiva)
Ruptura miia moe biti parcialna (djelomina) ili totalna (potpuna). Prilikom pucanja miia razvija se nagla i izrazito jaka bol. ivotinja se zatrese i profuzno oznoji (konj). Ponekada je pucanje miia vezano uz specifini um pucanja koji je mogue zamijeniti za um loma kosti. Na mjestu rupture se stvori udubljenje koje se ubrzo ispuni krvlju i tjelesnim tekuinama. Lokalno nalazimo izrazitu osjetljivost na palpaciju. Smetnje u funkciji su trenutne. Ukoliko mii samo naprsne, bol se izraava samo kod zatezanja (kontrakcije) i pasivnog istezanja (relaksacije) miia. Kod potpune rupture, miini okrajci se retrahiraju, pa se nastali miini defekt udubljenje povea. Do rupture moe doi na svim miiima. Tako je abdominalna hernija zapravo ruptura trbunog miia. Prognoza ovisi o miiu koji je rupturirao i ivotinjskoj vrsti. Tako npr. pri rupturi m. gastrocnemicus-a* kod velikih ivotinja, ozdravljenje je teko, za razliku od rupture istog miia kod malih ivotinja; psi uvijek ozdrave.
*M. gastrocnemius (trbuasti goljenini mii) - hvatita caput mediale se hvata za poplitealnu povrinu femura, gornji dio medijelnog kondila i kapsulu koljena, - caput laterale se hvata za lateralni kondil i kapsulu koljena. Insertion aponeuroza tetiva s tetivom m. soleus-a i m. calcaneal-a (Ahilova tetiva).
Nakon rupture nastaje oiljak. Nastali defekt popunjava se granulomatoznim tkivom koje spaja prekinute krajeve miia. U kasnijem tijeku 'oporavka' granulomatozno tkivo prelazi u oiljno tkivo bogato fibrinima. Oiljak je vrst. Nakon totalne rupture moe doi do produljivanja miia zbog razmicanja krajeva i popunjavanja defekta oiljnim tkivom. Jaka retrakcija oiljnog tkiva dovodi do skraenja (kontrakcije) miia. Skraenje miia e dovesti do smetni u funkciji, a produljenje e se kompenzirati jaim zatezanjem kontraktibilnog dijela miia.
Miina vlakna
Parcijalna ruptura
Potpuna ruptura
Oiljak nakon parcijalne rupture
Retrakcija oiljka nakon parcijalne rupture
Retrakcija oiljka nakon potpune rupture
Terapija: 1. Imobilizacija, 2. Hiperimunizirajua* i resorbirajua sredstva, 3. Toplo vlani oblozi 4. Umjerena masaa kamforovom mau ili jodnom preparatima je poeljna nakon povlaenja edema.
*Resorbens je Plivin preparat koji se sastoji od joda, kalijevog jodida i kamfora. Ima podraajno, upalno i resorpcijsko djelovanje joda i hiperemino djelovanje kamfora.
Zarastanje traje 4-6 tjedana. Za to vrijeme je potrebno ivotinju potediti od rada ili je ak ostavit potpuno bez kretanja. ivotinja se postupno uvodi u rad i vremenom se sve vie kree. Trbunu kilu je potrebno rijeiti operacijom. Miiini procijep se zaije nakon reponiranja eventriranih organa.
172
Rupture miia Rupture miia oznaavaju prekid kontinuiteta miia. Rupture su uzrokovane posrednom ili izravnom traumom. Pri tome dolazi pucanja pojedinih snopova miinih vlakana i trganja krvnih ila i ivaca ozljeenog podruja. Miije uz rupturu je prokvaeno krvlju, oteeno i prhko (kao da je kuhano). To bitno oteava rekonstrukciju miia jer tkivo pod avom puca. Rupturirani miii ne obavljaju svoju funkciju. Stoga nastaju motorike smetnje koje se maifestiraju u oblicima karakteristinih hromosti. Rupture miia su najee na: 1. M. peroneus tertius trei lisnjani mii 2. M. quadriceps femoris etveroglavi mii bedra 3. M. gastrocnemius trbuasti goljenini mii 4. M. brachiocephalicus nadlaktino-glavni mii 5. M. seratus ventralis thoracis prsni ventralni zubasti mii
Ruptura *m. peroneus tertius-a je najee uzrokovana pokliznuem, ritanjem, udaranjem o motku ili rudo. Simptomi. Pri stajanju petni je trak labavji. Prilikom predvoenja, uz jau fleksiju koljena, uoljiva je vea ekstenzija tarzalnog zgloba. Uz to zapaa se labava i zmijolika ahilova tetiva. Pasivnim dizanjem noge natrag, tarzalni zglob se moe ekstendirati za do 180, uz istodobnu palpaciju mlohave Ahilove tetive. Lijeenje. Mirovanje kroz 6 tjedana. Pri lokalnim promjenama (procjep u miiu ili oteklina) provodimo blistiranje. Prognoza je povoljna.
M. peroneus tertius se vee za prednju povrinu fibule i s druge strana za 5. metatarzalnu kolst. (shema miia u ljudi!)
Ruptura m. quadriceps femoris-a se manifestira klecanjem u fazi optereivanja noge jer je quadriceps femoris uvriva koljenog zgloba. Na miiu se moe zamijetiti oteklina. 173
Lijeenje. Pri rupturi m. quadriceps femoris-a je potrebno mirovanje, uz upotrebu resorptivnih masti i blistera. Prognoza je pri parcijalnoj rupturi povoljna, a pri potpunoj rupturi nepovoljna. Ruptura m. *gastrocnemisu-a (trbuastog goljeninog miia) se manifestira hromou u podupiranju. Uz to, moe se palpirati procijep i oteklina u miiju s medijalne strane bedra. Lijeenje. Mirovanje kroz 2-3 tjedna, uz primjenu resorptivnih masti. Prognoza je povoljna.
Trbuasti goljenini mii se s proksimalnim krajem hvata za neznatno iznad koljena, a s druge strane se vee na aponeurozu tetiva s m. soleus i m. colcanei.
Ruptura m.brachiocephalicus-a. Tipina slika hromosti u predvoenju prednje noge s sputanjem glave i svijanjem vrata u fazi iskoraka. U miiju je mogue napipati pukotinu na mjestu rupture (izmeu nadlaktice i glave) i oteklinu okolnog tkiva. Lijeenje. Mirovanje, toplina i resorptivne masti. Ruptura m. seratus ventralis-a (prsni ventralni zubasti mii). M. seratus ventalis povezuje 8 i 9. rebro s medijalnim rubom skapule. Prilikom rupture, trup se spusti, a vrh lopatice stri u odnosu prema zdravoj nozi. Prognoza je nepovoljna.
174
Bolesti tetiva
Prekid kontinuiteta tetiva Prekid kontinuiteta tetiva moe biti fibrilarno kompletan (potpun) diskontinuitet i fibrilarno inkompletan (nepotpun) diskontuitet.
Primjeri rupture tetiva s laceracijom tetivne ovojnice (gornja slika) i ruptura tetive s sauvanim kontinuitetom tetivne ovojnice.
Fibrilarno-fascikularni prekid tkiva tetive (upala, tendnitis). Prejako istezanje dovodi do prekida kontinuiteta fibrila i fascikula. Tetivni svenjevi se razlabave u vezivnom tkivu gubei time napetost i elasticitet. Tijek takvih fibrila je izvijugan i valovit, a fizioloki su fibrile sloene u paralelne ravne snopove. U intrafibrilarnom i interfascikularnom vezivu se javljaju krvni izljevi, serozna nakupljanja i upalna stanja. Nakon toga se defekt ispuni vezivnim tkivom koje preuzima funkcije tetivnih fibrila, no nema elasticiteta, uslijed ega peri- i paratendineum zadeblja. Intersticij, a ponekada i interfascikularno vezivni tkivo, u kasnijoj fazi bolesti se preobraze u zbijeno vezivno tkivo.
Oboljele tetive prepoznajemo po podebljanju i bolnosti.
Primjeri visoko, srednje i nisko oteenih tetiva na u podruju cjevanice (uslijed upale).
Prekidi tetivnih fibrila i fascikula manjeg stupnja nisu vidljivi niti su opipljivi. Kontura i kontinuitet tetive su ouvani. Uglavnom nastaje fibrozna upala.
175
Uslijed izrazitog statikog optereenja dolazi do promjena, u smislu pojave bolesti, u podruju fleksornih tetiva konja. Najee obolijevaju: 1. Povrinska fleksorna tetiva (m. flexor digitorum superficialis odnosno sublimis) i njezin caput tendineum koja je sagiba krunskekosti, i njezin caput tendineum 2. Duboka fleksorna tetiva (m. flexor digitorum profundus)koja je sagiba kopitnice 3. Tendo interosseus (m. interossei medius), 4. Nosa kiice (ligamenti sezamoidnih kostiju) Kod konja prednje noge ve pri stajanju nose 4/7 (57%)mase, pa je bolest ea kod fleksornih tetiva na prednjim nogama. Drugim rijeima, stranje noge rjee obolijevaju.
Duboka fleksorna tetiva
Duboka fleksorna tetiva i njen caput tendineum ee obolijevaju u tegleih konja jer su jae optereeni pri odupiranju noge o tlo pokretanju tereta. Duboka fleksorna tetiva ne obolijeva kod trkaih konja. Povrna fleksorna tetiva, tendo interosseus i nosei aparat sezamoidnih kostiju obolijevaju preteno u sportskih konja (galopera, preponaa i kasaa). Ova ruptura nastaje mahom na distalnom dijelu metakarpusa. Oboljevaju sva grla koja se kreu u brzoj akciji jer ove tetive pri prizemljenju moraju na sebe preuzeti cjeli teret.
Uzroci oteenja tih tetiva su: 1. prekomjerno optereenje teko i naporno tegljenje, 2. prenaprezanje u skoku, galopu, 3. rad na tvrdom terenu, 4. predispozicija su slabe i uske tetive, pogreni stavovi i lo potkov.
Ruptura tetive dugog ispruaa prstiju m. extensor digitalis longus
Tetive stranjih nogu su jednako aktivne bez obzira na upotrebu konja.
176
Jaka jednokratna prenaprezanja uzrokuju trenutni nastanak bolesti prilikom ega se tetive izdue pa je jaa dorzalna fleksija zapravo ekstenzija zglobova prsta. Punokrvni konji poslije trenutnog fibrilarnog pucanja povrine fleksorne tetive tlo dodiruju kiicom. Ve u ovoj fazi bolesti postoji prijelaz ka parcijalnoj rupturi tetive. Putica je gotovo paralelna s tlom. Naredni dan se kutovi zglobova djelomice isprave, jer dio tjelesne mase preuzima tendo interosseus. Naglo nastajanje fibrilarnog pucanja se naziva padom tetive. Ruptura tetive m. interosseus Da bi dolo do upalnog stanja na tetivama potrebne su povrede ili prenaprezanja kronina prekomjerna optereenja tetiva. Simptomi. U poetku se javlja oteenje u okolini tetive. Tetivni snop je okrugao, zadebljao uz gubitak kontura. Gubi se mogunost palpatornog razluivanja pojedinih fleksornih tetiva koje se, premda nejasno, mogu opipati tek nekoliko tjedana po prestanku bolesti. Atakirana tetiva je usukano okrugla, zadebljala, temperirana i bolna. Promjena obujma je uoljiva i adspekcijom postrance. Ta pojava se naziva list. Prisutna je hromost u optereenju iji intenzitet se smanji tijekom kretanja. ivotinja ne optereuje tetivu u potpunosti zbog bolnosti, to se oituje postavljanjem putinog zgloba u strmiji poloaj. Vremenom tetiva postaje tvra i bezbolnija zbog uratanja vezivnog tkiva, ali zadebljanje ostaje. Daljnjim optereenjem kronino oboljele tetive dolazi do ratrakcije oiljka kontraktura, skraenje tetive, pa nastaje trumpirana noga. Kod apsolutnog mirovanja moe doi do izljeenja, pa tetiva postaje tanja, ali ipak djelomino izgubi elastiticitet, to je posljedica supstitucije vezivnog tkiva na mjesto vezivnih fibrila. Da bi dolo do ozdravljenja, vrijeme apsolutnog mirovanja ne smije biti krae od 4-6 mjeseci.
Terapija. Vano je im prije staviti hladne obloge, a zatim Burwolijev oblog. Za 2-3 dana toplim oblozima se moe poboljati resorpcija. Nakon 2. tjedna se oteklina izgubi, pa se moe pristupiti masai. Za 3-4 tjedna nogu se utrljavati otre masti (blisteri*). Dobar rezultat se postie kutanim paljenjem uz naknadno koritenje blistera*. Glavni dio terapije je mirovanje koje travba trajati 6-8 tjedana, a sportskim grlima treba osigurati nekoliko mjeseci odmora. U meuvremenu se pacijentu treba dopustiti kretanje u boksu kao bi funkcionalno ojaao tetivu. Kod oboljenja duboke fleksorne tetive valja povesti rauna o pravilnoj obradi kopita i potkivanju. Potrebno je skratiti nokatni dio kopita, a stranji(petni) dio traba podii potpeticama kako bi se rasteretila tetiva. Potpetice mogu biti klinasti uloci od koe ili umjetnih vlakana, zadebljali krakovi potkove itd. Pri tome se ne smije pretjerati, i mora se paziti sa se s podizanjem ne ode u krajnost jer su tada efekti suprotni. Ukoliko je atakiran tendo interosseus, podizanje pete je kontraindicirano.
*Blister (lat. vesicula) vezikula, pogotovo bula. najee podruje intervencije (fleksorne tetive)
177
Paljenje moe biti tokasti ili linijsko. Naravno, prije paljenja nuno je provesti lokalnu anesteziju. Tokasto paljenje provodi se uarenim eljezom promjera glavice 4-6 mm. Koa se pritie sve dok se ne doe do polovice dubine koe. Razmak izmeu toaka je oko 3 cm da bi se u paljenom podruju odrala cirkulacija. Boja opaljene koe treba biti uta poput slame. Palimo u podruju atakirane tetive. Ponekada je nuno perforativno paljenje. Nakon paljenja blistiramo. Blisteri su preparati na bazi ive; s 5-20 ivina oksida.. Utrljavamo ih tijekom 7 minuta Prejaka koncentracija blistera i predugo trljanje moe za posljedicu imati nekroze. Linijsko paljenje se provodi instrumentom u oblik srpa. Paljenje se provodi bez potezanja prislanjanjem na kou. Nakon blistiranja stavlja se povoj koji skidamo za 24 sata. Paljenjem se proces upale akutizira. Vano je mirovanje tijekom 6-8 tjedana. Sportska grla trebaju mirovati nekoliko mjeseci; smjeteni u boksove. Topli povoj nakon blistiranja. Tople povoje stavljamo kada elimo ubrzati proces. Bitno je da je prola prva upalna faza. Hidroterapija; uz pomo cijevi se preko cjevanice puta topla/hladna voda
Kada se upale duboke tetive fleksora, potrebno je odteretiti ozljeenu tetivu. Stoga treba skratiti nokatni dio kopita, a petni dio podii potpeticama, konim umecima, zadebljalim krakovima potkovice ili nekako drugaije. Vano je paziti da s podizanjem pete ne pretjeramo, jer e uinci takvog lijeenja biti suprotni. Podizanje peta je kontraindicirano ako je atakirana tetiva m. interosseus-a. Nekompletna ruptura tetive oznaava tetivu koja je samo djelomino prekinuta. Daljnje optereivanje tetive moe dovesti do potpune rupture tetive
178
Potpuni prekid tkiva tetive oznaava kliniki manifestan i uoljiv prekid kontinuiteta. Oiti znak je potpuna pokretljivost u antagonistikom (suprotnom) smjeru zgloba od onog kojeg tetiva zatee, te hromost. Ukoliko ruptirira duboka fleksorna tetiva, javlja se dorzalna fleksija (hiperekstezija). ivotinja se oslanja na pete, odnosno na petne jastuie, dok se nokatni dio kopita usmjerava nagore 'kopito gleda u eir'. Do rupture ove tetive moe doi i spontano, nakon nekroze uzrokovane nagazom na avao. Predispozicije su kontuzije, vazomotorne smetnje i denerviranost distalne okrajine uda koja je uzrokovana nurektomijom.
179
Ukoliko do rupture doe na ahilovoj tetivi, ivotinja ne moe opteretiti ud, a kod pokuaja optereivanja nastaje fleksija skonog zgloba. Nakon oteivanja m. Peroneus tertius i m. flexor hallucis longus (m. flexor digiti i) dolazi do jae dorzalne fleksije putinog zgloba uz struganje po tlu u vrijeme predvoenja.
Ruptura ahilove tetive
Nakon nekoliko dana od nastanka oteenja, na rupturiranim povrinama se stvara granulacijsko tkivo, uz postupnu regresiju obino opsenog oteknua. U stvaranju granulacijskog tkiva sudjeluju peri i paratendineum i rahlo vezivno tkivo iz okoline. Granulacijsko tkivo spaja prekinute krajeve i postupno se pretvara u vrsto vezivo bogato fibrinom (fibrilama) pa nastaje oiljak tetive. Iznimno rijetko se javlja retrakcija tkiva koja dovodi do skraenja tetive. ee je produenje tetive uzrokovano daleko razmaknutim krajevima tetive. To moe uzrokovati pretjeranu pokretljivost zgloba.
180
Tetivne ovojnice
Upala tetivnih ovojnica tendovaginitis tenosynovitis 1. Akutne upale tetivnih ovojnica tendovaginitis acuta: o Akutna aseptina upala tenosynovitis acuta purulenta, o Serozna (serofibrinozna ) upala - zahvaa fibrozu o Kataralna - zahvaa sinoviju* - tenosynovitis o Gnojni tendovaginitis, o Infekciona simptomska upala tetivnih ovojnica 2. Kronine upale tetivnih ovojnica tendovaginitis chronica; o Kronina serozna upala tendovaginitis chronica serosa, tenosynovitis serosa chronica o Kronina serofibrinozna upala o Kronina fibrinozna upala, o Tuberkulozni tendovaginitis tuberculous tenosynovitis o Higrom
Tenditis upala tetiva i tetivno-miinih veza. Tendovaginitis 1. upala tetive i njezine vojnice. 2. tenosynovitis Tenosynovitis upala tetivne ovojnice. Vaginitis 1. upala vagine, obiljeava ju bol i gnojni iscjedak. 2. upala ovojnice
Akutne upale tetivnih ovojnica tendovaginitis acuta Akutna aseptina upala primarno nastaje kod mehanikih djelovanja, te kod prijenosa sile s tetive na tetivnu ovojnicu tijekom rada. Sekundarno se upala razvija kao posljedica aseptikih upala u okolini. O vrsti eksudata ovisi vrsta upale: 1. 2. Serozna (serofibrinozna ) upala zahvaa fibrozu & Kataralna - zahvaa sinoviju* - tenosynovitis
ivotinje tede oboljeli ud zbog boli koju provocira gibanje tetive unutar ovojnice. Hromost od prvog do drugog stupnja. Lokalno se nae serozni ili serofibrinozni izljev u upljinu ovojnice. Jaa popunjenost ovojnice se oituje ispupenjem na mjestu gdje lei supkutano polukuglasta do kobasiasta tvorba, veliine ovisne o veliine ivotinje i zahvaenoj tetivi od veliine jajeta do veliine jabuke. Kod kataralne upale koa je nad mjestom upale pomina. Ukoliko obole svi slojevi, oteklina je ira, a koa nad njom nepomina (adhesive tenosynovitis*). Jasno je naznaena fluktuacija. Gruba palpacija nad oboljelom ovojnicom izaziva bol srednjeg do visokog stupnja. Ponekada, ukoliko se radi o serofibrinoznoj upali, prisutan efekt fibrinoznog kripanja i trenja (pseudokrepitacija** zvuk kao da pravim grudu snijega). Stratum synoviale je crven i barunast, a u kasnijoj fazi je resiast***, a esto i prekriven fibrinskim naslagama. Sinovija iz atakirane tetive se razvlai u trake, crvenkasto-ute je boje, a esto sadri i pahuljice fibrina. Nakon lokalne aplikacije anestetika bolnost se izgubi. Kod aseptinih upala ope stanje ivotinje nije promijenjeno.
*Adhesive tenosynovitis tenosynovitis tijekom kojeg su tetive vezane uz upalnu masu. **Tenosynovitis crepitans oblik popraen s krckavim zvukom u mekom tkivu, tijekom kretanja. ***Vilous tenosynovitis kronina infekcija tetivnih ovojnica i bursa, sa proliferacijom resiastih izraslina iz povrine membrane. *Synovia (gr. syn sa + oon jaje) prozirna, alkalna viskozna tekuina, koja podsjea na bjelanjak, lui ju synovial-na membrana, nalazimo ju u upljinama zgloba, bursa-ma, i tetivnim ovojnicama. Zove se i synovial fluid sinovijalna tekuina.
Gnojni tendovaginitis - tenosynovitis acuta purulenta prati promjenjeno ope stanje. Izraeno je lokalno oteenje, a zahvaeno je i okolno tkivo. Uzrokuje hromost veeg stupnja (3). Bolnost je izrazita. Egzaktnu dijagnozu dobivamo mikrobiolokom pretragom punktata. Infekciona simptomska upala tetivnih ovojnica je vezana uz primarne zarazne bolesti; grudna zaraza serozna upala; drebeak, odnosno infektivni abortus gnojni tendovaginitis; opa pyemia**, maleus (sakagija) matastaze.
*Infectious tenosynovitis je bolest pilia i purana uzrokovana reovirusom; tetive nogu se inficiraju uz posljedinu upalu i este rupture. **Pyemia (gr. pyon gnoj + emia) generalizirana septikemija tijekom koje se javljaju sekundarni fokusi gnojenja i multipli apscesi se tvore. Simptomi su vruica , znojenje, utica i apscesi u raznim dijelovima tijela.
Kronine upale tetivnih ovojnica T chronica 181
Kronina serozna upala tendovaginitis chronica serosa ili tenosynovitis serosa chronica esto nastaje iz akutne upale, no moe se razviti i postepeno. Prisutno je izoblienje. Palpira se zadebljala tendovagina. Hromost ovisi o stupnju i opsegu upale, i u skladu s time hromost moe biti sva 3 stupnja. ee je nieg stupnja. Dapae, hromost ne mora uvijek biti prisutna. Bolnost na pritisak je neznatna. Kod prenaprezanja je hromost mogue uoiti samo nakon tekog rada. Kronina serofibrinozna upala- uzrokuje hromost vieg stupnja, a moe dii do srastanja listova tetivnih ovojnica. Nastaje zgruavanjem tkiva koje okruuje ovojnicu. Moe oboljeti i periost periostitis ossificans. Fluktuacija je ograniena na odreeno mjesto. Bolnost je jae izraena. Kronina fibrinozna upala- nakon parcijalnih upala tetiva, a u nastavku kronine ili akutne upale tetivnih ovojnica, ponekada se stvara granulacijsko tkivo. Novostvoreno granulacijsko tkivo u veoj mjeri ispuni upljinu tetivne ovojnice. To uzrokuje srastanje tetive i ovojnice. Iz novonastalog granulacionog tkiva nastaje vrsto, zbijeno tkivo. Vezivno tkivo odebljale stijenke tendovagine, tijekom daljnje upale, moe osificirati. Do osifikacije moe doi i u sluaju periostitis ossificans koji iz okoline prijee na tetivu. Opseg okotavanja je mogue sagledati iskljuivo rendgenskom pretragom. Bolest je NEIZLJEIVA prognoza je nepovoljna. Tuberkulozni tendovaginitis tuberculous tenosynovitis - je kronina tuberkulozna infekcija tetivnih ovojnica i burzi. Prvenstveno se javlja u goveda; esto kao fibrilozni tendovaginitis. Postupno se razvija jaka oteklina tendovagine koja je iroka i difuzno se gubi u okolnim 'esticama'. Oteenje je, prilikom palpacije, tvrdo i bolno. ivotinje prilikom kretanja obino kripe. Bolest je neizljeiva. Uklanjanje je odreeno zakonom!
182
Hygroma ui tetivnih ovojnica Higrom Hygroma (gr. hygro vlaga + -oma) vreica, cista ili burza napunjena tekuinom (po Dorland's-u) je svako jae punjenje i ispupenje tetivnih ovojnica bez obzira na etiologiju. Prestankom serozne upale moe zaostati proirenje koje se oituje subkutanim ispupenjem. Radi se o zaostatku preboljelog akutnog ili kroninog tendovaginitis-a koji ne uzrokuje funkcionalne smetnje.
Hygroma (gr. hygro vlaga + -oma) vreica, cista ili burza napunjena tekuinom (po Dorland's-u)
I neupalni procesi na tetivnim ovojnicama mogu imati za posljedicu vee nakupljanje tekuine i proirenje. Takvo stanje nee izazvati smetnje pri kretanju, no predstavljaju 'locus minoris resistentie', pa su pri istezanju i naprezanju predisponirani oboljenju.
Hygroma ovce
Hygroma krave Kronina serozna upala tetivnih ovojnica tihog ili prikrivenog tijeka, ukoliko izostane hromosti, teko se mogu razlikovati od hygroma druge etiologije. Od presudnog znaenja za dijagnozu je klinika pretraga. Bolest je mogua na svim tetivnim ovojnicama, a najea je kod konja. Kod goveda je posljedica infektivne bolesti. Kod ostalih domaih ivotinja se javlja iznimno rijetko. injenicu da tendovagine fleksora ee obolijevaju valja uraunati kod prosudbe opreznije se prosuuju. Kod konja najee oboli distalna zajednika ovojnica fleksora, ali i proksimalna zajednika ovojnica palmarnih fleksora. Obole i ovojnice m. tibialis anterior, i m. felxor hallucis longus (flexor digitalis I). Oboljenja ovojnica m. flexor carpi radialis nastaje padom ivotinje ili udarcem o preponu (profesionalna bolest).
M. tibialis anterior- hvatita; lateralni kondil i lateralna povrina tibia-e, interosseus menbrane medijalnicuneiform-ni i baza prvog metatarsus-a. M. felxor hallucis longus dugi fleksor srednjeg prsta; hvatita: kaudalna povrina fibule i baza distalne falange srednjeg prsta.
Lijeenje je etioloko; valja ukloniti uzroke. Lijeenje akutne upale: Mirovanje Mobilizacija tetive i tendovagine, Specijalni potkov uz obloge lokalno i preparate koji izazivaju hiperemiju (kamfor). Prognoza. Kod mladih ivotinja je mogue potpuno ozdravljenje. Lijeenje kronine upale se provodi jednako kao i lijeenje akutne, uz sredstva za podraaj koe s neto agresivnijim uinkom; svaka 2 tjedna. Mlade ivotinje esto imaju neproporcionalan odnos veliine zglobova i miine mase, pa se zglobovi doimaju nateenima. Krine ui pritisak na jednoj strani uzrokuje izboenje na drugoj (nastaju zbog neproporcija struktura).
183
Bolesti zglobova Arthropathy

(lat. arthropatia)
Displazija kuka Displasio femoris

Displazija kuka je razvijena anomalija koja se oituje loom prilagodbom glave bedrene kosti i acetabula (koksofemoralnog zgloba). Kliniki se javljaju smetnje u hodu i protuprirodna pokretljivost glave femura. Reakcije mekih tkiva i pripadajuih zglobnih formacija se javljaju zbog stalnih mikrotrauma. Bolest je idiopatskog karaktera, a ima razliite stupnjeve koji su ovisno o intenzitetu promjena podijeljeni 1-4 ili A-E2.
Patogeneza displazije kuka je mehaniki problem. Stupanj displazije je u direktnoj vezi s masom ivotinje. Kod ivotinja niih rastom i manje tjelesne mase, nije od presudnog znaaja da kuk bude 'kongentan*', jer prirodno nije ni predvieno da nosi veliku tjelesnu masu. Kod pasa je granina teina 10-12 kg. Psi ispod te granice ne obolijevaju, odnosno rijetko obolijevaju od displazije kuka. Displazija kuka je hereditarno (nasljedno) oboljenje. Bolest je posljedica polifaktorijalnog nasljeivanja, gdje na genetske faktore otpada oko 50% krivnje. Drugih 50 % otpada na vanjske uzroke displazije, od kojih su najvaniji; nesrazmjer tjelesne odnosno miine mase i veliina zdjelice.
*Congentan (eng. congener, od lat. con zajedno + genes-vrsta, rod), neto to je usko povezano uz drugu stvar, kao npr. mii ili zglob koji ime istu funkciju kao i drugi.
Stupanj deformacije ovisi o slabosti zgloba, aktivnosti psa. Kliniki se dispalzija najee oituje u vrijeme dresure, odnosno rada. Kod spolno zrelih jedinki ne mora postojati korelacija izmeu stanja displazije i klinikih znakova bolesti. Stari psi mogu imati opsene sekundarne promjene sa slabo izraenim simptomima. Kod mladih pasa mogu postojati deformiteti malog stupnja sa izrazito jakom hromou.
184
Normalan kuk
Displazija kuka
Displazija kuka
Rendgenski nalaz. Acetabulum je manje konkavan i plii zbog nedovoljnog razvoja acetabularnog svoda pa nema stvaranje polukrune udubine za glavu femur-a. On nije nalik na 'polovinu narane' ve nalikuje uzduno prerezanom limunu. Glava femura je plosnata i ne odgovara ni po obliku ni po veliini acetabulu. Bolest je progresivna i postupno moe dovesti do subluksacije, ali i kompletne luksacije. Artikulacijska pukotina je nejednake irine i proirena u kranijalnom dijelu. Sekundarne promjene vezane su uz degenerativne promjene zgloba. Na acetabulu se javljaju hondralne skleroze; posebno na mjestu gdje glava bedrene kosti vri pritisak prednji rub acetabula. Mogu se pojaviti i osteofiti naroito na mjestu gdje se zglobna ahura vee za os ilium. Dolazi do skleroze zglobne hrskavice. Caput osis femoris se stanjuje, pa se stjee dojam da se vrat bedrene kosti poveava. Displazija se javlja obostrano.
Labrum acetabulare (lat. labrum rub) rub acetabula. Pas mase 40 kg ima zglobnu ahuru debelu oko 1 mm, a displastian kuk ima debljinu zglobne ahure preko 10 mm. Eksudacija. Prilikom kretanja nazvanog kenta, to je neto izmeu hoda i trka, kraljenica se, posebno u svom stranjem dijelu, giba stepeniasto.
185
186
Legg Perthers-ova bolest

(Aseptina ili avaskularna nekroza glave bedrene kosti)
Drugi nazivi iste bolesti su: Legg's disease, Legg-Calve d., Legg-Calve'-Perthes Disease -ova bolest, Legg-Calve-Walcenstorm-ova bolest, Waldnenstorm-ova bolest, coxa plana, pseudocoxlagia, akapsularna, idiopatska , subhondralna nekroza glave bedrene kosti, osteochondrosis glave femura. Osteochondrosis je bolest mlaih ivotinja s rastuim ili okotavajuim centrima koji zapoinju kao degeneracija ili nekroza koje slijedi regeneracija ili kalcifikacija. Chondrosis formiranje hrskavinog tkiva.
Legg Perthers-ova bolest je osteochondrosis glave bedrene kosti, odnosno to je ishemina nekroza glave bedrene kosti malih pasmina pasa u mlaoj dobi. Karakterizira ju kronina hromost nastala odjednom; bez vidljivih uzroka. Bolest se javlja kod ivotinja kojima tjelesna masa ne prelazi 10, maksimalno 12 kg. Uglavnom se (90%) javlja jednostrano. Najee obolijevaju ivotinje izmeu 4-11 mjeseci starosti. Kod ivotinja u rastu hrskavina epifizna linija u femuru nestaje u dobi od 7-8 mjeseci. Epifizne arterije krvlju opskrbljuju epifizu, odnosno zglobnu ahuru. Epifizna hrskavica predstavlja prepreku cirkulaciji u meduli. Kod odraslih ivotinja, nakon zavrene osifikacije, ta smetnja se gubi. Uzrok smetnji u vaskularizaciji nije u potpunosti istraen. Mogue su traume, alergije, intoksikacija, hormonalni, metaboliki ili genetski faktori. Zglobna povrina nije primarno zahvaena jer se njena prehrana vri preko sinovijalne tekuine. U samom poetku bolesti je ouvan i oblik glave bedrene kosti. Kod jaeg oteenja subhondralna spongioza se lomi i podlijee nekrozi. Ta nekroza je uzrok defekata koji meusobno konfluiraju. Poinju i procesi reparacije putem granulacijskog tkiva. Na rendgenskoj slici se ta podruja uoavaju kao svjetlija mjesta.
Rendgenogram djeteta s L-P-C; vidljiv je lom hrskavice.
Dok nema deformacije glave bedrene kosti, ivotinja moe pokazivati znakove hromosti nakon dueg optereivanja. Uzrok hromosti se dokazuje rendgenom. Visokogrudna hromost se javlja 3-6 tjedana nakon prvih znakova bolesti. Kao posljedica fiziolokog optereenja iznad podruja defekta spongioze uoavaju se napuknua zglobne hrskavice. Nakon puknua zglobne hrskavice, hrskavica dolazi na mjesto nedostatka spongioze; ulama se i s time, zapravo, poinje deformacija glave bedrene kosti. To aktivira reparatorne procese stvaranja spongioznog i endoostalnog tkiva u podruju epifize. Novostvoreno tkivo se iri i na vrat bedrene kosti, pa se i vrat bedrene kosti izobliuje. Mijenja se i oblik glave bedrene kosti, emu se acetabulum prilagoava svojim oblikom. Sekundarno dolazi do deformirajue koksoartropatije koja se uvijek moe samo pretpostaviti. Simptomi. Bolest se oituje naglo, bez vidljiva uzroka. ivotinja ne optereuje bolesni ud ili to ini povremeno. Pokretljivost bolesnog uda je bitno reducirana. Zamjetan je spazam miia bedara ud se ini kraim. Pritiskom u podruju kuka se moe isprovocirati bol. Izuzetno je bolna abdukcija, a ponekada je ujna i krepitacija. Glutealna muskulatura atrofira uslijed inaktiviteta inaktivitetna atrofija. 187
Prognoza. Hromost traje 3-6 mjeseci. S vremenom dolazi do poboljanja, no, u pravilu, ne potpunog, jer odreeni stupanj hromosti i atrofija ostaju doivotno. Tek 25% oboljelih se u cijelosti oporavi spontano.
Na rendgenskoj snimci su znakovite promjene glave bedrene kosti. U ranijoj fazi je smanjena gustoe sjene, uz istovremeno irenje zglobne pukotine. U blizini epifzne linije, na prijelazu glave u vrat se javljaju mjesta sa arinom dekacifikacijom. U kasnijoj fazi nalazimo zadebljanje vrata razliite gustoe sjene s izoblienjem i spljotenjem glave bedrene kosti. Nakon 3-4 mjeseca se vidi proces kondenzacije, a izboenje rezultira trajnim izoblienjem kuka.
Glava bedrene kosti 6 mjeseci poslije; vidljivo je zadebljanje vrata bedrene kosti.
Pojavnost bolesti je proporcionalan s aktivnou ivotinje. Dakle, to je ivotinja aktivnija, vea je mogunost pojave Legg Perthers-ove bolesti. Netemperamentne pasmine (npr. pekinezer) uglavnom ne obolijevaju. Obolijevaju temperamentne ivotinje. Displazija kukova se, u pravilu, NE javlja kod autohtonih pasmina pasa. Razlog tome je to to je utjecaj ovjekove selekcije najmanji na autohtonim pasminama. Tako, npr. displazija kukova nikada nije naena u hrtova. Naravno, mislimo na prirodno oboljenje ivotinje. Naprotiv, u eksperimentu, nakon intrauterine aplikacije testosterona, i u hrtova je izazvana displazija kukova. Legg Perthers-ova bolest se moe sprijeiti onemoguavanjem pretjerane aktivnosti ivotinje, odnosno sniavanjem temperamentnosti. Pozitivne rezultate je dao pokus prilikom kojeg su ivotinje smjetene u male, neprilagoene kaveze. U praksi su mogua i spontana ozdravljenja; u oko 25% sluajeva.
188
Uganua Distortion
Uganua (eng. distortion*, od lat distortio izvrtanje) je trenutno (kratkotrajno) razmicanje zglobnih povrina to uzrokuje rastezanje ili trganje zglobnih vaza i zglobne ahure, uz gnjeenje. Razmaknuta zglobna tijela se odmah vraaju u prvotni poloaj. Uganue je ponekad sam inzult, a ponekada je to dijagnoza. Mehanizam nastanka uganua je razliit. Etiologija. Ukoliko do razdvajanja doe u smjerovima prirodnim za funkciju zgloba, uzrok moe biti hiperestezija i hiperfleksija. Do uganua dolazi, najee, na udovima mehanikog pritiska prilikom pada. Sile s postraninim djelovanjem mogu izazvati uganue s smjerom suprotnim od smjera pokretanja zgloba. Prekomjerna rotacija oko uzdune osi kosti, uglavnom dovodi do uganua zglobova udova. To se najee dogaa prilikom naglog zakretanja, promjene pravca kretanja na optereenoj nozi u akciji. Promjene koje nastaju uganuem se uglavnom svode na zglobnu ahuru i njenu najbliu okolinu. Zglobna ahura se rastee, a moe i djelomino rupturirati, to e imati za posljedicu krvarenje u zglobnu upljinu ( hemarthros). Rupturirati mogu samo neki slojevi zglobne ahure ili moe cijela ahura rupturirati. Moe i varirati broj nastalih ruptura. Ukoliko postoje zglobne veze; i one e se rastezati. Uslijed rastezanja mogu rupturirati djelomice ili u cijelosti. Moe doi do prekida kontinuiteta tetive ili miia koji sudjeluju u akciji zgloba. U ekstremnim sluajevima e nastati rupture hrskavice, avulzije*, odlamanja zglobne ahure. Sklonost za nastanak bolesti predstavljaju slabi zglobovi i zglobne veze, loi stavovi ivotinje, pogotovo stavovi koji uvjetuju nepravilne zglobove, neprikladan potkov.
Dorland's kae: distortion (od lat. distortio izvrtanje) je stanje uvrnutosti od normalnog poloaja ili normalnog oblika. Dakle, moemo govoriti ne samo o distorziji zgloba, ve i o distorziji hrskavice, distorziji ideja Avulsion (lat. avulsio od a od + vulsus oupan) deranje ili struganje dijela neega.
Klinika slika ovisi o anatomskim promjenama nastalim uganuem. Uganue slabijeg intenziteta uzrokuje funkcijske smetnje koje traju nekoliko minuta. Kod samog nastanka, bolnost je izrazito snana, pa je stoga hromost visoko-grudna. Bolnost brzo nestaje, pa prestaje i hramanje. Uslijed oteenja u podruju atakiranog zgloba, bolnost e se ponovno pojaviti za 1-2 sata od momenta nastanka uganua. Doe li do opsenih ruptura zglobne ahure, posebno prilikom pucanja zglobnih ligamenata, vidljive su znaajne klinike promjene ije lijeenje traje nekoliko tjedana do nekoliko mjeseci. Kretnje oteenog zgloba su ograniene. Oteenja uzrokuju bol, pa ivotinja tedi bolesni ud. esto je bolesni zglob nejasnih kontura uslijed periartikularnog krvarenja. Prilikom krvnog izljeva u zglobnu upljinu, zglobna ahura e biti ispupena i napeta pa se dade dobro opipati. Oteenje je temperirano, bolno i tvrdo-elastine konzistencije. Pasivne kretnje zgloba provociraju jaku bol. Opsene rupture zglobne ahure i ligamenata omoguit e protuprirodnu pokretljivost. Prisutnost cirkumskriptne bolnosti ruba zgloba na palpaciju uz istovremenu protuprirodnu pokretljivost ukazuje na rupturu zglobne ahure i otkidanje njenih dijelova. Rendgenska pretraga ne moe dati dokaz distorzije, izuzev to, eventualno, moe registrirati odlamanje i protuprirodnu pokretljivost. Promjene na zglobnoj ahuri dovode do njezine upale. Trenje zglobnih dijelova dovodi do vezivno-tkivnog podebljanja zglobne ahure. U kasnijoj fazi moe doi do retrakcije takvog oiljka, ime se reducira pokretljivost, a javljaju se i kronine smetnje u smislu redukcije pokretljivosti zgloba. Upalni proces moe zahvatiti periost u neposrednoj blizini zglobne ahure. Uslijed toga e nastati periostitis osifikans. To e stvaranjem dodatnih mehanikih smetnji dodatno pogorati stanje, a moe dovesti i do ankyloze* (nepokretljivosti) zgloba. Moe doi i do irenja sinovijalnih struktura koje mogu trajno ostati takve ( hidrops zgloba, zglobna u).
Ankylosis (gr. ankylo svinut, sfrkan + osis) imobilizacija ili srastanje zgloba uslijed bolesti, ozlijede ili kirurkog zahvata.
Lijeenje se sastoji od mirovanja i maksimalne imobilizacije zgloba. Akutna stanja kupiramo* u prvoj fazi hladnim ili alkoholnim oblozima. Kasnije se resorpcija izljeva pospjeuje toplim oblozima. Idealno je postaviti gipsani ili krobni povoj kroz 2-3 tjedna za mele ivotinje, odnosno 4 tjedna za velike ivotinje. Prilikom skidanja imobilizacije je nuno mirovanje ak iako ne postoje smetnje u upotrebi zgloba. Kod konja se upotrebljavaju otre masti, a mogu se prethodno napraviti tokasta paljenja. Kretanje mora bit ogranieno i pod kontrolom. Kvalitetu i vrijeme optereivanja valja s vremenom poveavati. Ovakve traume mogu izazvati trajnu osjetljivost zgloba, odnosno uiniti zglob 'locus minor resistentio', uslijed ega moe doi do ponovljenih distorzija. 189
Kupirati (fr. couper sjei, rezati) skraivanje repova u pasa, konja, ovaca, iz estetskih i ekonomskih motiva.
1923. Frick Hramanje izazvano uganuem koje ne proe nakon 14 dana, za izljeenje treba 4 tjedna, a ono koje se ne izlijei za to vrijeme traje 8 tjedana.
190
Iaenje Luxation Dislocation

Luxation, danas je prihvaenji termin dislocation. Dislocation (lat. dis odvajanje, od + locare mjesto) promjena mjesta bilo kojeg dijela tijela, prvenstveno kosti. Subluxation (lat. sub ispod + luxation dislokacija) nekompletna ili djelomina dislokacija.
Iaenje (luxation ili dislocation) je trajno i potpuno protuprirodno razmicanje zglobnih tijela, uz istovremeni prekid kontinuiteta tkiva zglobne ahure, a ponekada i ligamenata. Subluksacija (subtotalna luksacija) je stanje kod kojeg se kotani dijelovi zglobnog tijela djelomino dodiruju. Sve luksacije se imenuju prema kosti koja sudjeluje u iaenju a lei periferno od artikularnog zgloba. Nuno je oznaiti i pravac u kojem se odmaklo zglobno tijelo; anterior, posterior, pre-, retro-, infra-, supraglenoidalis*, dorsalis Izuzetak su jedino luksacije patele, kraljenice i os tarsi centrale.
Cavitas glenoidalis glenoid cavity udubljenje na latreralnom kutu skapule koje slui za artikulaciju s humerusom.
Po nastanku, luksacija moe biti primarna i sekundarna. Primarne luksacije nastaju identino kao distorzije. No, da bi se zglobna tijela potpuno udaljila, nuna je jaa mehanika sila; bilo direktna ili bilo indirektna. Luksacija je zavrena kada se iscrpi mehanika energija traume ili kada ligamenti i podraeno miije neposredne okoline sprijee daljnje djelovanje traume. Sekundarne luksacije nastaju uslijed razaranja zglobne ahure (destrukcijska luksacija). Ukupno razaranje ahure je iznimno rijetko, pa se uglavnom ne javlja totalna, ve subtotalna luksacija. esto obolijevaju zglobovi prstiju konja. Mogue ih je nai nakon neurektomija. Rastezanje, uz istovremeno punjenje zgloba dovodi do distenzijske luksacije. Habitualna luksacija (eng. habitual dislocation) je ona luksacije koja se sama ponovno uzglobi, ali se i ponavlja. Habitualna luksacija se kod drjebadi i mlaih konja najee javlja na femuro-patelarnom zglobu. Patela u fazi optereivana isklizne, u pravilu, lateralno preko kondila ili u najvioj gornjoj toki gibanja; prilikom ekstenzije bude podvuena pod m. quadriceps femoris i fiksirana na gornjem medijalnom grebenu femura. esto se javlja bilateralno. Stacionarna luksacija ima trajni karakter s konanim protuprirodnim pomicanjem. Komplicirane luksacije su pridruene lomovima ili opsenim razaranjima tkiva. Otvorene luksacije obiljeavaju rane kojima je otvoren iaeni zglob. Najee su na perifernim zglobovima koji lee subkutano. Traumatske luksacije obiljeava bolna oteklina, te abnormalno dranje i stav ekstremiteta. Takav ekstremitet se doima kraim. Pasivne kretnje su ograniene ili neizvedive. Najei je spazam pojedinih miinih grupa nastao zbog boli. Luksacija i subluksacija kraljenice je esto povezana se lezijama lene modine, a kliniki simptomi variraju ovisno o lokalizaciji i opsegu ozljede. Kod pasa su ee luksacije, a kod konja uganua. Pojedine vrste su posebno osjetljive na pojedine oblike luksacija. Tako su: Pas i maka luxatio femoris Male pasmine pasa medijalna, rjee lateralna, luksacija patele. Dorzalna luksacija se ne javlja u malih pasa. Make liksacije femura, luksacije mandibule Konj luksacija patele dorzalna, traumatska luksacija na putinom zglobu, l. femoris, patoloke subluksacije na krunskom i putinom zglobu. Luksacije su mogue na svim zglobovima. Tako npr. u pasa imamo antebrachialnu; u make luksaciju mandibule, u konja luksaciju putinog zgloba, a krunski i kopitni zglob su uglavnom podloni patolokim subluksacijama. Simptomi. Uslijed neprirodnog poloaja kosti javlja se skraenje uda. Svjee iaeni zglob je oteen, temperiran i bolan. Ponekada je potpuno nemogue utvrditi razmaknuta zglobna tijela i opipati artikulacijske povrine. Javlja se visoko-grudna hromost. Pasivnim kretnjama zgloba se provocira snana bol uz kripanje struganje i krepitaciju. Izostanak krepitacije iskljuuje mogunost loma. Zglob ima znaajno reduciran motilitet. esto je pokretljivost ograniena u jednom, a pretjerana u drugom smjeru. Zbog snane kontrakcije miia zglob se ponovno vraa u poloaj tipine luksacije. Siguran nalaz daje rendgenska pretraga.
191
Tijek bolesti. Oteknue uzrokovano podljevom krvi e se reducirati nakon nekoliko tjedana ukoliko se luksacija ne lijei. Postepeno se smanjuje bolnost, a poveava mogunost pokretanja zglobova. Ipak, mogunost pokretanja zgloba nikada ne doe u stupanj normalne pokretljivosti. aice kuglastog zgloba se popunjuju granulacijskim tkivom, s tendencijom izravnavanja zglobne udubine (utline). Dislocirana glava kosti, na novom mjestu, pritiskom i trenjem stvara novu udubinu (utlinu) nalik na zglobnu aicu. U pasa je nakon ovakvih promjena na kuku mogua solidna funkcija uda. Skraenje uda nastaje uslijed novog, neprirodnog poloaja glavice zgloba. Skraenje se kompenzira jaom ekstenzijom ostalih zglobova; koljenog, skonog Lijeenje se sastoji u ranoj repoziciji. Optimalno vrijeme za preivljavanje (ouvanje) svih dijelova zgloba je do 9 sati od nastanka luksacije. Do tog vremena se oekuje anatomski i djelatni povrat funkcije ukoliko je rapozicija uspjena. Najlake je repoziciju napraviti tijekom prvog sata od luksacije, kada su meka tkiva u fazi tuposti (stupora). Nakon toga dolazi do spazma to znatno oteava, a kasnija i onemoguava manipulaciju zglobom. Nain repozicije. Zglob se reponira istim putem kojim je luksacija nastala, samo obrnutim smjerom. Time se izbjegavaju dodatne lezije tkiva dodatno ugroavanje anatomske grae i funkcije zgloba. Kako je repozicija bolan zahvat, anestezija je indicirana. Rapozicija luksacije u podruju kraljenice prua ansu samo nekoliko sati nakon nesree. Rezultati ovise o opsegu oteenja lene modine. Repoziciju valja operativno napraviti jer je nuna dodatna fiksacija implatatom. Nakon repozicije zglob mora biti potpuno gibljiv i u svojoj normalnoj funkciji. Nakon repozicije zglobovi se mogu fiksirati (zavoj, bandaa, ina) li se ivotinji treba ograniiti kretanje. Ponekada se u traumatiziranom zglobu mogu javiti deformirajue arthropathy-e. Prognoza. Kod malih ivotinja se luksacije dobro lijee. Kod velikih ivotinja luksacije je, uglavnom, indikacija za gospodarsko iskoritenje ivotinje.
192
Reparacija plantarne subluksacije proksimalnog meufalangealnog zgloba. Repair of Plantar Subluxation of the Proximal Interphalangeal Joint Nagli razvoj tipine deformacije i 2 stupanj hromosti. Polagani razvoj miine atrofije. Usprkos lijeenju i zatitnim bandaama, deformitet je ostao, kao i hromost.
Kirurko lijeenje Pristupa se s dorzalne strane. Napravi se incizija koe s dorzalne strane srednje falange i podjeli se tetiva ekstenzora. Potom se uklanja zglobna hrskavica. Uz pomo Lengbeck-ovog retraktora se nijeno odvoje zglobne povrine a hrskavica se uklonikiretaom.
Stavljanje ploice. Zakrivljena DCP ploica s 5 rupa se postavi dorzolateralno kako bi se sprijeila interferencija s processus extensorius tree falange.
193
Imobilizacija Ud je zatien s imobilizacijskim ovojem 6-8 tjedana. Nakon to je imobilizacija uklonjena, potreban je medicinski nadzor slijedein 12 tjedana. 20 tjedana nakon operacije je potrebno napraviti rendgenski pregled. Ploica se uklanja za oko 6 mjeseci nakon operacije.
194
Iaenje ivera Dislocation of patella, Patellatr luxation, Luxatio patellae
Luksacija, odnosno dislokacija patele nastaje uslijed pucanja ili rastezanja ligamenata (npr. gr m. quadriceps-a) kojima je patela uvrena ispred koljenog zgloba. Luksacija moe biti priroena ili steena. Steena luksacije mogu biti spontane ili traumatske. Luksacije se javljaju u vie oblika, pa se i simptomi meusobno razlikuju: 1. 2. 3. Dorzalna luksacija se javlja iskljuivo u konja i goveda, a moe biti stacionarna (trajna) ili habitualna (povremena). Lateralna luksacija moe biti stacionarna ili habitualna, potpuna ili nepotpuna. Medijalna luksacija moe biti stacionarna ili habitualna, potpuna ili nepotpuna
Luksacija se javlja u svih domaih ivotinja. Ipak, najea je u konja, goveda i psa. Zbog uestalosti, za velike ivotinje je najvanija dorzalna luksacija patele. Dorzalna luksacija patele se dogaa u fazi maksimalne ekstenzije koljenog i skonog zgloba, koji i ostaje u tom poloaju. Pri tome je patela pomaknuta u poloaj najvie toke svoga kretanja i kvai se za medijalni kondil femura. Nemogunost pokretanja zgloba onemoguava njegovu upotrebu, pa ivotinja strue nokatnim dijelom kopita (papka) po tlu.
Patella Femur Patelarni ligament Tuberositas tibie goljenina hrapavost 5. Medijalna luksacija patele 6. Lateralna luksacija patele
1. 2. 3. 4.
195
Diberencijalno-dijagnostiki treba iskljuiti Dislokaciju m. biceps femoris tada ukoenost ekstremiteta nije tako velika, a postoji i oteklina u podruju trochleanter major. Uznapredovalo oblik spastike pareze koju obiljeavaju pasivne kretnje koljenog i skonog zgloba. Lateralna luksacija patele se javlja u konja, rjee u pasa, a gotovo nikada u goveda. Oituje se klecanjem ekstremiteta u koljenu i skonom zglobu pri optereenju. Kako je poremeena funkcija m.quadriceps femoris-a, predvoenje noge je oteano i korak je skraen. Dislociranu patelu je mogue napipati. U pasa je mogue da patela sklizne na lateralni kanal bedrene kosti. U tom sluaju su kliniki simptomi znatno slabije izraeni. Medijalna luksacija patele se javlja gotovo iskljuivo u pasa; i to ponajprije pasa malih pasmina. Dijagnoza. Luksaciju patele je lako utvrditi na osnovi dranja uda i njegove upotrebe, te palpacijom patele izvan njezinog fiziolokog poloaja. Pri tome je rendgenska pretraga poeljna, iako nije nuna. Medijalna i lateralna luksacija je prognostiki vrlo nepovoljna za velike ivotinje, pa lijeenje nije uputno provoditi. U malih ivotinja operativni zahvat predstavlja terapiju izbora. Dorzalna luksacija u velikih ivotinja je prognostiki povoljna. Lijeenje. Moe biti konzervativno i operativno. Konzervativno lijeenje. Stacionarnu dorzalnu luksaciju velikih ivotinja moemo pokuati ispraviti (reponirati) tako da ivotinju vodimo unatrag na nizbrdici. Pri tome moe pomoi potezanje ueta privrenog na puticu bolesne noge u smjeru glave. Operativno lijeenje. Habitualne i tvrdokorne stacionarne luksacije valja lijeiti desmotomy-om* ligamnetum rectum patellae mediale (medial petellar ligament). Nakon lokalne infiltrativne anestezije iznad ligamenta radimo rez na koi dug oko 3 cm i uvlaimo tentotom u ranu. Presijecamo ligament rectum patellae 196
mediale pokraj njegova hvatita na tibiji. Ranu na koi potom rakonstruiramo vorastim avovima. Fizioloka funkcija ekstremiteta se povrati odmah nakon dezmotomije. Medijalna luksacija i dislokacija patele u pasa se ispravlja izrazivanjem tankog dijela fascia-e latae i njezinim vezanjem oko fabella* suprotne strane od smjera luksacije.
*Desmotomy (gr. desmos veza, ligamnet + -tomy - rezati, odvajati) rezanje ili odvajanje ligamenata. Fabella (lat. graak), sezamnoidna fibro-hrskavina tvorba koja se moe nai u m.gastrocnemicus-u. Na rendgenskom prikazu se vidi kao mala kotana sijena iznad koljenog zgloba.
Jo jedna skica medijalne luksacije patele
Predispozicija za luksaciju patele
Na ovoj slici vidimo normalan i plitki trohleanterini lijeb
Ovisno o time dal' je lijeb dubok ili plritak postoji vea ili manja predispozicija za lateralnu ili medijalnu luksaciju patele.
197
Dorzalna luksacija patele konja Simptomi. Ud je gotovo ispruen izuzev maksimalne fleksije prsta. Noga se gotovo ne optereuje i stoga konj bolesnim udom tlo ne dotie izuzev nokatnim dijelom kopita. Uslijed toga kopito se oteuje, zajedno s krunom, a ponekada i puticom. Lijeenje dorzalne luksacije patele konja se provodi konzervativnim i kirurkim metodama. Konzervativno. ivotinja se dovede do uspona. Na puticu se stavi oma ueta sa slobodnim krajevima prema naprijed. Istovremeno se ue privreno za puticu povlai prema naprijed, a ivotinja odvlai u smjeru kretanja prema natrag. Zahvat se ponavlja vie puta. Kirurki. Nakon lokalne infiltrativne anestezije iznad ligamenta radimo rez na koi dug oko 3 cm i uvlaimo tentotom u ranu. Presijecamo ligament rectum patellae mediale* pokraj njegova hvatita na tibiji, nakon ega se patela vraa u fizioloki poloaj. Ranu na koi potom rakonstruiramo vorastim avovima. Fizioloka funkcija ekstremiteta se povrati odmah nakon dezmotomije. Noga je u prirodnom stavu. Desmotomy-a je svojedobno bila jako zagovarana, ipak, danas se manje koristi. Fragmentacija donjeg ruba patele, vrlo vjerojatno, slijedi nakon kirurkog lijeenja luksacije, pogotovo ukoliko je vjebe zapoele ubrzo nakon operacije. Postoperativni tretman. Nakon kirurkog lijeenja luksacije patele, potreban je odmor od otprilike 4-6 tjedana da omogui kompletno ozdravljenje prije no to se zapone s treninzima.
Ligamnetum patellae patelarni ligament nastavak centralnog dijela tetive miia quadriceps femoris distalno od patele, prua se od patele do tuberositas tibiae.
198
UPALA KOSTI i PERIOSTA

Ostitis, bolji izraz je osteitis. Osteitis (gr. osteon kost + -itis) je upala kosti, zahvaa Haversove prostore, kanale i njihove ogranke, i generalno medularnu upljinu kosti, uz uoljivo poveanje kosti, osjetljivost na dodir i tupu bol. Periostitis je upala periosta (periosteum). Stanje je, u pravilu, kronino. Simptomi su osjetljivost (hiperestezija), iscjedak iz kosti i jaka bol. Akutni periostitis je uzrokovan infekcijom, a karakterizira ga difuzno gnojenje, jaka bol i sistemski simptomi, uglavnom rezultira nekrozom.
Periostitis Akutna aseptina upala periosta Periostitis aseptica acuta. Akutni aseptini periostitis je najei oblik periostitis-a. Javlja se lokalno i cirkumskriptno, a uzrokovan je mehanikim uzrocima. Predilekciona mjesta su dijelovi skeleta koji lee ispod koe ( planum* cutaneum). Rjea su irenja upala iz koe, tetivnih ovojnica ili zglobova. Na atakiranom periostu se javlja tumor (oteenje, zadebljanje), pojaava se temperiranost i bolnost je izrazita. Ukoliko je sijelo bolesti na hvatitu miia, ligamenta, zglobne ahure, javljaju se funkcijske smetnje koje rezultiraju s hromosti.
*Planum, i, n. ravan, ravnica (lat.)
Tijek bolesti. Potpuna regeneracija moe uslijediti kroz 1-3 tjedna, no bolest moe prei u kronini oblik. To e se javiti ukoliko je podraaj na oboljelo mjesto kontinuiran. Ako je zahvaen samo povrinski dio periosta, onda akutni periostitis moe prei u perostitis acuta fibrosa koji se javlja na cijelom dijelu periosta pa tako i na onom koji je odgovoran za rast kosti u duljinu. Lijeenje. Vano je mirovanje. Ukoliko je poznata etiologija, uzrok valja ukloniti. Stavljaju se toplo-vlani oblozi, te s lokalno mau preparati joda, resorbentske ili kamforove masti. Kronina fibrozirajua upala periosta Periostitis chronica fibrosa je relativno rijetka bolest. Javlja se u konja na dorsum nasi uslijed pritiska ulara. Promjene su mogue i na elu, donjoj eljusti (posljedica vale). Terapija se sastoji u uklanjanju uzroka. Kronina osificirajua upala periosta Periostitis chronica ossificans. Pri ovom obliku periostitisa se javljaju difuzne naslage ili razliita bujanja kotanog tkiva. Ovisno o tijeku i opsegu bolesti kotane novotvorevine mogu biti veliine od zrna bisera pa sve do veliine ake. Prema obliku imamo: exostosis, supraossa, mrtve kosti, osteofiti* Ukoliko su bujanja kosti smjetena na hvatitu ligamenata koji se nalaze na postranom rubu putine kosti koja, onda se to naziva obru (Ringbone)
Osteophyte (gr. osteon - kost + phyton biljka) novostvorena kotana izraslina.
199
Obru Ringbone Obru (ringbone) je periostitis ili osteoarthritis falangi koji izaziva exostosis-e. Drugim rijeima, osteofiti na putici konja se nazivaju obru. Ova bolest nastaje kao posljedica akutne okotavajue upale periosta ili kod dugotrajnog djelovanja vlane sile; posebno na hvatitu miia, ligamenta ili zglobne ahure. Defekti pokosnice (periosta) i kronine upale okolnih tkiva mogu uzrokovati nekontrolirani rast kotanog tkiva. Isto mogu uzrokovati i piogene bakterije iz ireva, flegmona Najee obolijevaju konji; i to uglavnom hladnokrvna i teka teglea grla. Ponekada obolijevaju i drugi herbivori. Na zglobu exostosis nastaje kod kroninih deformirajuih upala. Kao samostalna bolest se javlja prilikom Periostitis chronica deformans. Mrtve kosti su tipino smjetene na unutarnjoj strani metacarpus-a.
Simptomi su promjena konture kosti i hramanje. Hramanje se javlja, u pravilu, samo na poetku bolesti. Kasnije se javlja samo ukoliko bolest ima progresivan tijek ili su exostosis-e mehanika smetnja. Bolnost je prisutna samo na poetku. Egzostoze su na palpaciju glatke. Pouzdanost rendgenske snimke ovisi o obliku i veliini egzostoza. Mrtve kosti ostaju trajno, no tijekom vremena se mogu reducirati, a samo iznimno nestaju.
Lijeenje. Potrebno je ukloniti uzrok bolesti. Dobre rezultate daje kutano paljenje uz istovremeno utrljavanje blistera. Moe se pristupiti i operacijskom uklanjanju kotanih naslaga.
200
Acropachia (Periostitis hyperplastica, osteoperiostitis ossificans, osteoarthropathia hypertrofica, Bamberger-Marie disease)

Acropachia (gr. acro ekstrem + pachys debeo + -ia), stanje zabiljeeno u pasa koje karakterizira hyperostosis kostiju udova, a kasnije i drugih dijelova kostura; moe biti povezana s tumorima ili tuberkulozom.
Javljaju se specifine kotane novotvorevine koje su simetrine. Posebno predisponirana mjesta su duge cjevaste kosti. Istovremeno se javlja osteoporoza. Uzrok bolesti nije do kraja objanjen. Promjene su sekundarne nakon bolesti plua; tuberkuloze, kronine gnojne pneumonije, malignih tumora plua i medijastinuma, emfizema Jedna od pretpostavki kae da bakterijski toksini izazivaju stvaranje novog kotanog tkiva. Bolest je najea u pasa, ali je naena i u drugih ivotinje poput konja, goveda Simptomi. Acropachia se javlja na dugim kostima udova. Postepeno se javljaju tvrde, karfiolaste kotane tvorevine uz oticanje okolnog tkiva. Oteenja su obino temperirana, umjereno bolna a koa nad njima nepomina. Najea su zadebljanja na karpalnom, tarzalnom i putinom zglobu. Rendgenskom pretragom se uoava porozna, spuvasta graa novonastalog kotanog tkiva. Bujanja su izraenija u podruju epifiza. Okolina zgloba je posebno poveana, a sam zglob nije zahvaen. Promjene su simetrine na jednoj ili vie cjevastih kostiju.
Dorzo-plantarni rendgenogram stranje uda. Uoljive su perostalne proliferacije na kostima tarzusa, metatarzusa i falangi.
Medio-lateralni rendgenogram stranjeg uda.
Rendgenogram latero-lateralne projekcije prsnog koa; uoljivi su raspreni metastatski vorii u plunom parenhimu.
Lijeenje. Lijei se osnovna bolest jer je lokalna terapija nedostatna. Drugi nazivi za Acropachia-u:
Bamberger-Marie disease, Bamberger-Pierre Marie syndrome, Bamberger's disease, Hagner's syndrome, Mankowskys disease (misnomer), Pierre Marie's syndrome, Marie-Bamberger disease, von Bambergers disease, Acropachia ossea, clubbed finger, digital hippocratism, generalized hypertrophic osteoarthropathy, Hippocratic fingers, hyperplastic osteoarthritis, hypertrophic lung-osteoarthropathy, hypertrophic osteoarthropathy, hypertrophic pulmonary osteoarthropathy, osteoarthropathia hypertrophica, osteopathia hypertrophicans toxica, osteoperiostitis ossificans toxica, osteophytosis, osteopulmonary arthropathy, periostitis hyperplastica, primary hypertrophic osteoarthropathy, pulmonary hypertrophic osteoarthropathy, secondary hypertrophic osteoarthropathy, secondary pachydermoperiostosis syndrome, thoracogenous rheumatic syndrome, toxigenic osteoperiostitis ossificans
201
Osteitisi
Osteitisi Ostitisi Upale kosti Primarne promjene su unutar Haversovih kanala. Bolest je uglavnom kroninog tijela. Osteitis rarefaciens (eng. rarefying o.) upalna osteoporoza Dolazi do cirkumskriptarne osteolize i resorpcije kotanog tkiva. Unutar Haversovih kanala, irenjem istih, se stvaraju kripte. ire se medularni kanali. Ostelozirano tkivo resorbiraju osteoklasti. Nastali defekti se popunjavaju granulacijskim tkivom.
Rarefying osteitis je bolest kostiju u kojoj anorganska tvar u manjku i tvrde kosti postaju porozne.
Osteitis condensans (eng. condesing o. osteosclerosis) nastaje esto kao reparatorn proces nakon osteitis rarefaciens. Stvara se novo kotano tkivo koje se zbija. Proces se zbiva unutar Haversovih kanala koji se postupno suavaju, pa kost postaje sve vra.
*Condesing osteitis je osteitis s tvrdim depozitima zemnih soli u zahvaenoj kosti, naziva se i sclerosing o.
Rendgenogrami pedal osteitis-a
202
Ostemyelitis Ostemyelitis kompromitira lijeenje kotanih lomova. Etiologija. esto 'kune' infekcije uzrokuju osteomyelitis. U tom sluaju to je tvrdokorna bolest, vrlo rezistentna, slabo-izljeiva ili, ponekada, neizljeiva. Isto tako, lijenici, pomono osoblje, instrumenti mogu biti kontaminirati kotanu ranu i izazvati osteomyelitis. Najei uzrok osteomyelitis-a su strana tijela ili dijelovi kosti koji su izolirani i avaskularni, a esto i inficirani. Ostemyelitis je esto post-operacijska posljedica zbrinjavanja prijeloma kosti. Patogeneza. Apscesi prodiru do periosta i komfluiraju. Time se infekcija iri i u dublje slojeve kotanog tkiva zahvaajui pri tome i medulu. Infekt se moe iriti hematogeno ili limfogeno kao metastaza primarnog arita ili patoloka mikroflora moe prodrijeti kroz sluajan ili operacijski defekt. Uslijed razvoja infekcije dolazi do osteolize. Periost time biva podraen i reagira nekontroliranom tvorbom novog kotanog tkiva. Produkti osteolize stvaraju apscese koji fistuliraju i javlja se trajni iscjedak. Zbog slabe vaskularizacije kosti, uvelike je smanjena mogunost lijeenja. Izolirana arita esto bivaju opkoljena vezivnim tkivom ili, ee, kotanim tkivom, pa ih tada nazivamo sarcofazi*, a trajne fistule i pojavu apscesa uzrokovanog osteomijelitisom nazivamo *Brodie-jev apsces. Fistule se, nakon nekog vremena mogu zatvoriti, no ubrzo sadraj fistulira na neko drugo mjesto. Simptomi. Karakteristina je bol i posljedina visokogrudna hromost ukoliko je sjelo bolesti na ekstremitetima.
*Sarcophaga (gr. sarkos meso + phaga jesti), rod muha iz familije Sarcophagidae. Larve nekoliko vrsta su pronaene u ranama, irevima i nosnom prohodima. Najvanje vrsta je S. haemorrhoidalis. Ostale vrste su S. cornaria, S. fuscicauda, S. dux, S. nificornis i S. rubicornis. Brodie-jev apsces, podruje destrukcije kosti kuglastog oblika, ispunjeno gnojem ili vezivnim tkivom. Uglavnom se javljana metafizama dugih kostiju, a uzrokovan je sa Staphylococcus aureus ili albus.
Prognoza ovisi o mogunosti operativnog uklanjanja devitaliziranog kotanog tkiva.

Ostemyelitis (gr. osteon kost + myelos modina) je upala kosti uzrokovana piogenim (pyogenic) mikroorganizmima. Moe ostati lokalizirana ili se moe proiriti du kosti na modinu, korteks, porozno tkivo i periost.
203
LOM KOSTI
Callus (itaj kalus) (lat. ulj, debela koa) je 1. lokalizirana hiperplazija oronjalog dijela epiderme nastala uslijed pritiska ili trenja. 2. neorganizirana mrea kotanog tkanja koja se tvori na mjestu ugruka krvi, a slijedi frakturu kosti. Normalno se kotani kalus nadomjesti s tvrdom zrelom kosti. Zove se i kotani kalus.
Kritina masa zarastanja. Da bi kost zarasla razmak izmeu dvije odlomljene plohe kosti treba biti manji od 2.5 promjera kosti. Vei razmak se moe kompenzirati ubacivanjem odreene tvari u prostor izmeu 2 ulomka kosti.
Fraktura kosti je djelomino ili potpuno unitenje kontinuiteta kotanog tkiva uzrokovano mehanikim silama, a povezano s veim ili manjim oteenjem mekih tkiva. Mehanika sila, djelujui na materiju koja se kree ili miruje moe uzrokovati mehanike ozlijede koje se oituju prekidom kontinuiteta tkiva, odnosno nastankom defekta rane ili loma kosti. Frakture kosti mogu biti: Jednostavne linearne frakture koje su postavljene uzdu kosti. Rasprsnue uslijed udara zrna Direktne fraktura na mjestu ozljede Indirektne fraktura na mjestu udaljenom od mjesta ozljede Posebno znaenje u nastanku loma kosti ima prenoenje sile s mjesta vanjskog udara na mjesto frakture i pojaanje djelovanja iste sile na udaljenim tokama uslijed djelovanja mehanizma poluge. Stoga i djelovanje razmjerno male sile moe izazvati lom kosti (kostolom). Kost moe prsnuti pod izravnim djelovanjem jedne izrazito jake sile ili pod utjecajem zdruenih sila manjeg intenziteta koje djeluju u razliitim smjerovima. Kost e prsnuti ukoliko na nju padne ili je udari teak predmet, ako zadobije udarac pri brzom kretanju, ako se u brzini poremeti ravnotea i se u padu krivo prenese teina (i oktet noge).
204
Sile koje djeluju prilikom loma se u naelu mogu podijeliti na statike odnosno sile mirovanje pojedinih dijelova tijela ili predmeta o koji tijelo udara i kinetike sile odnosno sile kretanje pojedinih dijelova tijela ili predmeta. Ukoliko je razlika svih sila koje djeluju na kost (ili tkivo openito) velika, elastinost kosti e popustiti i kost e prsnuti. Kinetika energija koju kost posjeduje e, ukoliko kost naie na prepreku, predati u okolinu. Ta primopredaja kinetike energije e rezultirati mehanikom silom. Mehanika sila e uzrokovati naprezanje i izoblienje kosti. Do loma e doi ukoliko mehanika sila (mjerena u Pa=N/m2) nadvlada kohezijske sile same kosti. Izravno djelovanje mehanike sile na mjestu loma uzrokuje direktni kotani lom. Ako su mjesta djelovanja mehanikih sila udaljena od mjesta loma govorimo o posrednom, odnosno indirektnom kotanom lomu. Primjera radi, tlak (sila/povrina) na solea kopitne kosti pri 40 km/h iznosi 20 kp/cm2, odnosno kako je pond (p) jedinica za silu koja se ne upotrebljava od 31.12.1980., u SI sustavu to e biti: 11 m/s 200 N/cm2; 200 N/(m-2)2 = 2 x 102N/m2 10-4 = 2 x 106 N/m2 = 2 MPa. Sumarno: 11 m/s 2 MPa
Oblici i priroda kotanih lomova Prema stanju koe i mekih tkiva lomovi kosti se dijele na: Zatvorene lomove kosti kod kojih kontinuitet koe nije naruen i Otvorene lomove kosti, gdje imamo raspuknue koe i pripadajuih mekih tkiva uslijed bilo mehanikim djelovanjem same kosti ili mehanikog djelovanja izvana; najee prilikom lomova, te uslijed djelovanja vatrenog oruja. Otvoreni kotani lomivi. Kod otvorenih kotanih lomova lako je mogu prodor patogene mikroflore u ranu i podruje kotanog loma. Uslijed toga e se javiti upala i gnojenje. Iz tog razloga je pri zbrinjavanju ivotinje s otvorenim kotanim prijelomom nuno sprijeiti infekciju. Pri tome je od presudnog znaaja ispravna primarna kirurka obrada. Temeljna zadaa terapije otvorenog prijeloma kosti je pretvoriti ga u zatvoreni.
Prema sijelu se lomovi kosti dijele na: dijafizne, metafizne i epifizne (diaphisis, metaphysis i epiphysis). Epifizeoliza je lom na epifiznom dijelu kosti ali prije potpunog okotavanja kod mladih ivotinja. Pri tome se esto odlama i dio metafize u obliku trokutastog ulomka osteoepifizeoliza.
205
Kotani lom unutar zglobne ahure je intra-artikularni lom*.

*Intra-articular fracture je fraktura zglobne (artikularne) povrine kosti. *Intracapsular f. je fraktura unutar kapsule zgloba.
Intraartikularni lom Intrakapsularni lom
vrstina kosti se mijenja s dobi. Tako je gipkost kosti u mlaoj dobi znatno vea no u starijoj dobi. Upala, tuberkuloza, distrofija, tumori, aktinomikoza () smanjuju vrstinu kosti pa se kost slama i pri djelovanju neznatnog tlaka patoloki kotani lom. Prema djelovanju sile (tlaka) na kost frakture dijelimo na: 1. Posredni kotani lomovi: 2. Neposredni kotani lomovi Ti lomovi nastaju uslijed: Uvijanje, Gnjeenje, Strienje (smicanje), Uklinjenje, Udarac Udruene sile multifragmentalni lom kosti.
Gotovo uvijek je djelovanje sila istodobno i sloeno, no prevladava pojedini mehanizam ozljede. Kotani lom, gnjeenjem, udarcem ili stjenjivanjem u uzdunom smjeru uglavnom je uzduan u Kotani lomovi nastali uslijed udarca, gnjeenja ili tlaenja cjevastih kostiju u uzdunom smjeru nastaju u metafizno-dijafiznom i matefiznom-epifiznom dijelu kosti. Zbita, uska i vrsta dijafiza se uklinjuje, ponekada u epifizni kotani dio. Pri tome moe doi do drobljenja epifiznog kotanog dijela. Takvi lomovi su karakteristini za dijafizni do bedrene kosti, lom vrata lopatice, vrat bedrene kosti Lom stlaivanjem se npr. oituje izdvajanjem spljotenog tijela samo jednog kraljeka.
206
Svijanje kosti Kotani lomovi uzrokovani svijanjem mogu nastati izravnim ili posrednim djelovanjem sila na izboenoj strani kosti na kojoj dolazi do rascjepa povrinskih dijelova. Ugnuta strana kosti se spljoti. Pri tome se na izboenoj strani, u podruju vlaka, javlja meumolekularna napetost koja uzrokuje pucanje. Pucanje dovodi do tvorbe poprenog rascjepa. Rascjep se u podruju tlaka rava ukoso lijevo i desno (prema izboenoj povrini kosti to se pregiba u luni oblik). Na ugnutoj strani se odlomi maniji ili vei trokutasti ulomak. Takvi lomovi nastaju kod dugih cijevastih kostiju, posebno bedrene kosti, nadlaktine kosti, goljenine kosti.
Torzijski lomovi. Kotani lomovi mogu nastati uvijanjem po uzdunoj osi (torzijski lomovi). Takvi lomovi imaju uvojitu lomnu liniju. esti su kod cjevastih kostiju; bedrena (femur) nadlaktina (humerus), podlaktina (radius i ulna), i potkoljenina (tibia i fibula). Pri tome izostaje tvorba kotanog ivera.
207
Kotani lom moe imati 3 temeljna oblika: 1. Nepotpuni lom; napuklina, naprslina, subperiostalni kotani lom, fisura, infrakcija ima pukotinu koja je razliito usmjerena (koso, poprijeko ili spiralno). Pri tome kost nije u ptpunosti razmaknuta, ve samo njezin dio, a pokosnica je sauvana. 2. Potpuni lom bez pomaka kotanih ulomaka moe biti poprean, kos ili uvojiti, a pokosnica je oteena. Ti kotani lomovi ostaju u samom leitu i ne treba ih se namjetati prilikom lijeenja. Ponekada je kotani lom utisnut u drugi ulomak, tada imamo impaktni lom (impacted fracture). Mlade ivotinje imaju elastinu pokosnicu, pa pomaknuti kotani ulomak moe rasti prema uzdunoj osi, ali bez pomaka u stranu. 3. Potpuni lom s pomakom kotanih ulomaka
Kotani lom s pomakom Potpuni kotani lom s pomakom je sloena ozljeda pri kojoj sile pomiu ulomke iz leita, pa se kost izoblii. Ovakav kotani lom nastaje izravnim djelovanjem sile i ima poprenu lomnu plohu. Pri tome razlikujemo 4 temeljna oblika pomaka (dislokacije). Pomak kotanih ulomaka moe biti: U stranu dislocatio ad latus Uzdu podune osi kosti dislocatio ad longitudinem cum contractione/distractione Prema uzdunoj osi (kutni pomak) dislocatio ad axis (lat. ad k, prema, axis os, osovina) Po rubu (rotacijski pomak) dislocatio ad periferiam. Pomaci govore o smjeru sila koje su djelovale. Vrste pomaka prema uzrocima: Primarni pomak je prouzroen djelovanjem sila koje su istovjetne s silama koje su izazvale lom. Dakle iste sile su slomile kost i odmaknule kotane ulomke. Sekundarni pomak je uvjetovan stezanjem miia i djelovanjem tjelesne teine. Tercijarni pomak, odnosno dodatni pomak, se dogaa pri pomicanju ozljeenog dijela tijela; najee pri transportu, noenju ivotinje, ukazivanju prve pomoi Otrgnue kosti nastaje djelovanjem prekomjernih kontrakcija. esto se otrgne mii, a istovremeno i kotani ulomak. Unutar-zglobni kotani lomovi su lomovi zglobnog tijela unutar zglobne ahure, ali i oni lomivi kojima zglobna pukotina prelazi u zglob od strane metafize. To je uzrokovano promjenama koje zahvaaju zglob u cjelini. Pri tome nastaje krvni izljev (hemarthros), poremeaj sklada zglobnih ploha i ozljede mekih tkiva. Naruena je funkcija zgloba. Svaka ozljeda ivotinje pri kojoj postoji i najmanja sumnja na kotani lom, mora se rendgenski pretraiti. Simptomi frakture kosti Najizraeniji znaci loma kosti (kostoloma): 1. Sigurni znaci: o Izoblienje (deformatio), o Protuprirodna gibljivost, o Krepitacija, 2. Nesigurni znaci: o Poremeaj funkcije, o Bol, 208
Oteklina (uz krvni izljev).
Izoblienje je uvjetovano pomakom kotanih ulomaka. Pri kotanom lomu bez pomaka kotanih ulomaka i pri lomu pod periostom (naprslina, napuklina) ovaj simptom moe izostati, pa je u tom sluaju kostolom tee prepoznati. Protuprirodna (abnormalna) gibljivost je izraena na mjestima gdje je prirodno nema. Ova pojava je patognomonina; pogotovo na onim dijelovima uda gdje je kost dulja i samo je jedna (npr. nadlaktica, natkoljenica). Dakle, ukoliko nogu u podruju femura moemo svinuti za 30, vie no vjerojatno se radi o frakturi. Krepitacija pucketanje je um koji nastaje kada se kotani ulomci meusobno taru. Obino se javlja prilikom gibanja jednog ili vie kotanih ulomaka. Krepitacija se provocira tako da se ud uhvati iznad i ispod loma te povlai u suprotnim smjerovima. Pri pomicanju se treba paziti da se na izazovu dodatne povrede. Poremeaj funkcije je redoviti znak kostoloma. Ono to taj simptom svrstava u nesigurne simptome je injenica da ga je mogue nai i pri drugim ozljedama (nagnjeenje, bol miia bilo koje etiologije), a ponekada moe izostati. Tako poremeaj funkcije moe izostati kod npr. uklinjenih kotanih lomova ili kada je slomljena samo jedna od dvije paralelne kosti. Kod loma ulne, redius preuzima funkciju, kod loma kostiju stopala maaka Bol je redovit ali nespecifian znak kotanog loma. Oituje se prilikom pokreta, pritiska u podruju sijela loma, ali i pritiska na udaljene dijelove tijela (hiperestezija). Teko se npr. pri lomu zdjelice bol izaziva i pritiskom na krila ilijane kosti (ilium). Oteklina je uglavnom uzrokovana krvnim izljevom, ali moe biti uzrokovana i sekundarnom aseptinom upalom. esto se javlja i krvni podljev (vibex*).
*Vibex linearni potkoni izljev krvi.
Ukoliko nema krepitacije i promjene gibljivosti, ne treba ih nasilno izazivati zbog mogueg oteenja okolnih mekih tkiva. Lom kosti emo detaljno opisati pomou rendgenske snimke. Time emo definirati oblik i veliinu lomne plohe, pomak kotanih ulomaka Rendgenske snimke koristimo i tijekom lijeenja kako bi kontrolirali uspjeh smjetaja ulomaka, stvaranje kalusa, pregradnju kosi Rendgenske snimke ozlijeenog dijela uda je nuno napraviti u dva smjera, a sama slika mora biti primjereno velika kako bi njome bila obuhvaena oba susjedna zgloba. Prilikom udesa nailazimo na ivotinje koje su u stanju oka. ok i pratea opa slabost mogu biti uzrokovani bolnim poremeajima pri lomu velikih kostiju. Ozljeena ivotinja povrno die, bilo je ubrzano, slabije punjeno, a moe se javiti i nesvjestica.
209
Lijeenje loma kosti

Kod svakog loma postoje ozljede okolnog mekog tkiva; krvnih ila, ivaca, miija. Kod lijeenja je primarno uspostaviti najvanije vanjske i unutarnje uvjete za uspostavu funkcije organizma. Pri regeneraciji kosti sudjeluju osteogeni initelji; mlado, novostvoreno oiljno tkivo (kalus) koje se postupno pretvara u kotano te perivaskularni stanini elementi Zadaa lijeenja je najbolje iskoritenje svih faktora cijeljenja kotanih lomova. Prilikom lijeenja se primjenjuju najsvrsishodniji postupci koji uvjetuju obnavljanje anatomskih odnosa i uspostavu poremeene funkcije. Nuno je, gotovo istovremeno s lijeenjem, zapoeti i program rehabilitacije. Vano je im prije uspostaviti biomehanike odnos kosti (sile vlaka i tlaka) to e omoguiti pravilno taloenje novog kotanog tkiva. Potrebno je osigurati i normalnu protonost krvnih i limfnih ila. Lijeenje kotanih lomova ima za zadau cijeljenje te to bri i potpuniji oporavak anatomskog i fiziolokog svojstva kotanog tkiva, ali i uda u cjelini. Lijeenja kotanih lomova podrazumijeva irok raspon postupaka; od neprimjerenih npr. lom zdjelice koji se lijei bez imobilizacije do upotrebe ekstenzijskih pomagala primjenom vanjske imobilizacije se postie povoljniji poloaj kotanih ulomaka. Lijeenje bez imobilizacije se moe tumaiti injenicom da brojne ivotinje, posebice one u divljini, uspijevaju zalijeiti, odnosno izlijeiti kotani lom unato injenici da ozljeda nije imobilizirana.
Temeljni naini terapije loma kosti

Temeljni naini terapije loma kosti su svrstani u 3 vrste postupaka; fiksacijski, ekstenzijski i operacijski postupak. Fiksacijskim postupkom se postie repozicija, odnosno vraanje dijelova kosti u prvotni poloaj i retencija, odnosno zadravanje kotanih ulomaka povojem. Pri fiksaciji mogu se koristiti 3 razliite vrste povoja; obini, krobni i povoj natopljen umjetnim smolama. Umjetne smole, kojima je natopljen povoj, se spontano ili pod djelovanjem UV zraka skruuju. krobni povoj se skruuje suenjem. Ekstenzijski postupak (lat. extendere rastegnuti) se rabi kako bi se ekstenzijom kotani ulomci postavili i zadrali u prvotnom prirodnom poloaju. Operacijski postupak oznaava operacijsko postavljanje kotanih ulomaka u ispravan poloaj i njihovu fiksaciju u tom poloaju na razliite naine. Za fiksaciju se mogu koristiti: ica, avli, usadak, ploice, Tomasova ina, nosai, homo- i hetero-transplantati. Kod velikih, posebice odraslih ivotinja, kotani lom zbog tjelesne mase najee nije mogue zbrinuti, pa se ivotinja gospodarski iskoritava. Izuzeci su lomivi kopitnice, papane kosti, krunske i putine kosti, metakarpusa, kosti lica; pogotovo kod visokovrijednih ivotinja. Kod loma podlaktice (radius i ulna)kod mladih jedinki, provodi se konzervativna terapija, uz nunu imobilizaciju svih dijelova uda; od gornjeg susjednog zgloba, pa sve do prstiju. Pri konzervativnoj terapiji loma nadlaktice, kosti nadlaktice, odnosno lakatni zglob se stave u polusagnuti poloaj (semifleksija), a ud se dodatno imobilizira preko prsnog povoja (male ivotinje, pogotovo psi). Kod loma potkoljenice i distalnih dijelova uda terapija je ista ili se postavlja Thomasova ina. Thomasova ina* (Thomas splint) je est izbor pri lomu bedrene kosti.
Thomas splint (Thomasova ina, udlaga) je koljeno-gleanj-stopalo orthosis (definicija za ljude) koja se sastoji od 2 ravna tapa povezana s polukrunim prstenovima koji prianjaju uz nogu; koristi se u hitnim sluajevima ili prilikom transporta pacijenata, ili u kombinaciji s drugom opremom za stezanje.
Tijekom terapije je nuno misliti da prigodom pomicanja kotanih ulomaka, uvijek postoji mogunost ukljetenja ili ozljede okolnih mekih esti. To moe uzrokovati sloene i esto nepopravljive tete posebno uslijed poremeaja inervacije. Ispravljanje ulomaka brzo nakon loma je jednostavno i obino prolazi bez dodatnih oteenja. Vremenom ispravljanje postaje oteano uslijed oteenja, edema, vezivnog proimanja ili kondenzacije, krvnog podljeva ili hematoma, te retrakcije (skraivanja) miija koje je s vremenom sve jae. Kasnije namjetanje ulomaka je nemogue bez operacije. Zlatna pravila lijeenja loma kosti: 1. im prije namjestiti kotane ulomke, 2. Ne nastojati postii savreni poloaj ulomaka pod svaku cijenu, 3. Ne oteivati dodatno (vie no to je nuno). Slomljena kost nakon prvog namjetenja cijeli brzo i dobro. Ukoliko nema namjetenja, kost moe cijeliti, ali sporo i loe. Vaan je odgovarajui poloaj kotanih ulomaka, no ne smijemo nastojati postii njihov savren poloaj pod svaku cijenu. To je posebice vano ako 'savren poloaj' pretpostavlja obilna dodatna oteenja.
210
Ispravljanje kotanih ulomaka ne primjenjujemo kao terapijsku metodu ni onda kada je organizam znaajno oteen, odnosno kada poloaj kotanih ulomaka ne naruava znaajno oblik i funkciju uda. Ovisno o funkciji zahvaenog uda, kotani lomovi se u dijele na lomove s pomacima koji znaajno ne prijee funkciju uda i na lomove s pomacima koji su neprikladni za uspostavljanje funkcije uda. Kotani lomovi s pomacima koji znaajno ne prijee funkciju uda: Blago iskrivljenje goljenice u luku prema unutra (varus* poloaj) samo poveava fizioloku zakrivljenost, pa ukoliko ne uzrokuje bitne statike i dinamike poremeaje, uklanja se. Taj pomak neemo ispravljati samo ako emo pri tome uiniti nove oteenja i neke ponavljane zahvate.
*Varus, lat. krivonog, izvijen.
Pomak kotanog ulomka po duini sa samo malim skraenjem noge obino nema nikakvog utjecaja na funkciju noge zato to su svi zglobovi ivotinje pod odreenim kutom, pa se manje skraenje noge obino kompenzira veim otvaranjem kutova zglobova. Kotani lomovi s pomacima neprikladnim za uspostavljanje funkcije ozljeenog uda: Lom goljenice u kojem kotani ulomci oblikuju kut prema van (valgus* poloaj) je posve neprikladan za uspostavu funkcije cijele noge, pa je kotane ulomke nuno raponirati.
*Valgus deformacija u kojoj je zglob ili dio uda pomaknut lateralno. Termin je pridjev i valja se koristiti uz imenicu; npr. coxa valga, talipes valgus. Valgus je suprotno od Varus, ukoliko govorimo o smjeru iskrivljenosti nogu.
Konzervativna* terapija. Obavezno treba ispraviti poloaj kotanih ulomaka koji, ukoliko se ne isprave, mogu poremetiti funkciju uda. Naprotiv, nepotrebno je namjetati kotane ulomke iji poloaj nee remetiti cijeljenje kotanog loma i uspostavljanje funkcije uda.
*Conservare, lat. sauvati, odrati.
Humerus (nadlaktina kost) e teko zarasti, ak i nakon operativnog zahvata. Lom jedne od paralelnih kostiju dobro zarasta konzervativno. Repozicije kotanih ulomaka Namjetanje ulomaka se mora izvoditi oprezno zbog retrakcije (skraenja) uda i meusobnog djelovanja miija. Bol, koja je neizbjena pri kotanim lomovima, uzrokuje refleksnu kontrakciju miija. To poveava i odrava postojanim pomak ulomka. Namjetanje kotanih ulomaka se redovito vri manualno. Pri tome se periferni ulomak postavlja u smjeru sredinjeg. Namjetanje se omoguava istezanjem. Tome se protive miii koji se nakon loma zbog podraaja iz oteenog periosta i pri najmanjem pomicanju refleksno kontrahiranju. Stezanje miia je tim jae to je jaa sila vlaka prilikom istezanja ozljeenog uda. Zbog toga miie treba istezati iz poloaja u kojem je njihova poetna napetost najmanja. Time se izbjegava prekomjerno podraivanje i refleksne miine kontrakcije. Miije je najmanje napeto u poloaju zglobova koji ivotinje imaju kada spavaju. Iz tog poloaja se i zglobovi najlake razgiblju prilikom ove terapije. Nastoji se postii semifleksija u koju se postave kotani ulomci nakon namjetenja jer se najlake zadrava ispravan poloaj uz primjenu najmanje vlane sile. Ispravnim poloajem zglobova se moe smanjiti napetost miija. Time se olakava namjetenje kotanih ulomaka i njihovo zadravanje u ispravnom poloaju. Istodobno se otklanja nadraivanje mjesta kotanog loma i refleksno stezanje odnosno kontrakcija miija (4. pravilo konzervativne terapije). Kotane ulomke valja namjetati oprezno, kako bi se svi ulomci reponirali i uvrstili u pravilnom poloaju. Ulomke je najbolje namjestiti odmah nakon pripreme ivotinje, a ako je mogue, unutar 24 sata od nastanka ozljede. U tom razdoblju su miii u stanju oka, zbog ega se razvija njihova tupost (stupor). Kako je nakon kratke i otre boli ivano-miini sustav u stanju kljneutosti nastupa stanje oka. Meka tkiva su nepromijenjena, a nije nastao ni obilniji izljev. Takvi netaknuti miii se lako vraaju u prirodan poloaj i zajedno s fascijama pomau zadrati kotane ulomke u ispravnom poloaju. Zato je namjetanje ulomaka jednostavno, a cijeljenje kostoloma, tj. poetni upalni proces koji treba dovesti do cijeljenja poinje u miru. Josip Beuevi D.M. je rekao: 'Rana repozicija fragmenata je meu najveim tekovinama suvremenog lijeenja kostoloma.' Nekoliko sati ili ak dana nakon kostoloma, namjetanje je oteano jer su izljevom proeti miii promijenjeni. Zbog promjena i upalnog procesa, za istezanje, makar i u oputenom poloaju zglobova, treba viestruko vie snage nego odmah po ozljedi. Velika sila koja je potrebna kako bi se miii istegnuli, moe kao popratnu pojavu izazvati tetu na mekim tkivima; miiima, fascijama, krvnim ilama i ivcima. Kako bol dovodi do kontrakcije i posljedinog skraivanja miia, u lijeenju kostoloma je najvanije suzbiti bol. U tu svrhu koristimo opu ili lokalnu (podrunu, mjesnu) anesteziju. Lokalnu anesteziju emo aplicirati u podruju ozljede ili emo izvesti provodnu, spinalnu ili epiduralnu anesteziju. Uklanjanjem boli se smanjuje i retrakcija miia. 211
Namjetanje kotanih ulomaka kod svjeih lomova postie se jednostavno ako je miije dosta omlohavljeno. Olabavljenje retrahiranih miia je najuspjenije u srednjem, polupregnutom poloaju uda, kada su uravnoteene antagonistike (suprotne) skupine miia.
212
Uvrivanje kotanih ulomaka u ispravnom poloaju Zadravanje (retencija) kotanih ulomaka u pravilnom poloaju do cijeljenja kotanog loma je esto vrlo sloeno. Sadreni (velike iv.) i krobni (male .) povoji. Fiksacijski povoj, ukoliko za to postoji indikacija, najbolje je sredstvo za odravanje dobro namjetenih kotanih ulomaka. Vano naelo koje pri tome valja potivati je da u mirovanje valja postaviti (imobilizirati) slomljene kosti, a uz njih i najmanje 2 susjedna zgloba. Kada se povoj osui i postane krut treba nastojati poticati gibanje svih slobodnih zglobova. Time e se poticati krvni optok i omoguiti dobra vaskularizacija svih tkiva. Dobra vaskularizacija je nuna i za cijeljenje kotanog loma. Pri postavljanju fiksacijskog povoja, nuno je prvo postaviti podlogu. Podloga je najee od vate (pamuka) ili stanievine, a rjee od pusta(?) ili kadulje. Pust i kadulja se ee upotrebljavaju kao podloga kod povoja na distalnim okrajcima udova kod velikih ivoitnja. Preko podloge se postave pamukom omotane drvene ili metalne udlage koje se fiksiraju sadrenim povojem kod velikih ivotinja, a krobnim kod malih ivotinja. Sadreni povoj je izrazito teak. Fiksacija kotanih ulomaka se vri: Sadreni povoj, Trajno istezanje; Thomasova udlaga (ina), Operativno spajanje; osteosinteza. U cijeljenju kotanih ulomaka posebno znaenje ima nepominost kotanih ulomaka i permanentan meusobni doticaj njihovih lomnih ploha. Stoga ispravno namjeteni kotani lomovi i dobro reponirani kotani ulomci redovito cijele u kraem razdoblju i novostvoreno oiljno tkivo, odnosno kalus brzo okota. Pomicanje kotanih ulomaka je specifian funkcijski podraaj koji u podruju kotanog loma potie tvorbu vezivnog ili hrskavinog (?!?) tkiva umjesto kosti. Iz tog razloga i najmanje gibanje ulomka tijekom lijeenja kotanih lomova moe znatno usporiti cijeljenje, pa ak izazvati i nesrastanje kotanih ulomaka. Ispravna os uda u razdoblju uvrivanja kotanih ulomaka ima veliko znaenje za brzo cijeljenje kosti. Pri kutnim poloajima se redovito opaaju poremeaji meusobnog potpomaganja (sinergije) miia. To se zbiva jer se mijenjaju razmaci meu mjestima vezanja miia za kost (hvatita miia). Istovremeno je usporena uspostava, odnosno ponovna uspostava krvnog i limfnog protoka. To se ponekada moe oitovati jaim oteenjima okolnih mekih tkiva. Kod ovakvih poremeaja u osi uda, neravnomjerna je i raspodjela djelovanja dinamikih sila, to moe dodatno utjecati na tvorbu kalusa. Aksiom*: Kotani ulomci moraju biti dobro uvreni sve do srastanja.
*Aksiom osnovno naelo koje se ne moe dokazati, a i ne trai dokaz, jer je neposredno oito.
Bez obzira to kotani ulomci moraju biti nepomini u postignutom poloaju, to ne vrijedi za ud u cjelini. Nepominost uda smanjuje protok krvi i limfe, pridonosi pojavi edema uzrokuje atrofiju miia i potpomae nastanak kontrakture, odnosno zgrenija zgloba. tetni efekti dueg mirovanja e se oitovati znatno smanjenom funkcijskom sposobnosti uda. U tom sluaju e nakon cijeljenja kostoloma biti potrebno dugotrajno naknadno lijeenje koje moe biti i bezuspjeno. Cijeljenje i oporavak kotanog tkiva postiu se u najkraem roku optereivanjem u smjeru kotane osi (osna optereenja). Stoga funkcionalno lijeenje kostoloma, od namjetenja do sratavanja, mora biti takvo da omogui vjebanje miia, zglobova i cijelog uda, ali uz osiguranje nepominosti kotanih ulomaka. Unutar zglobnih kostoloma (intracapsularni kostolom) redovito postoji i obilno krvarenje u zglob (hemarthros = hemarthrosis). Pri imobilizaciji zgloba, krvni se izljev manjim dijelom resorbira, a vei dio krvi se zgrua. Ugruak krvi prorasta vezivno tkivo (organizacija) i srastaju zglobne plohe na rubovima. To moe biti osnovica za pojavu srastanja zglobnih ploha. Dodatno tetno djelovanje na zglob imaju kontrakture miija, koje mogu izazvati kontrakture zgloba, kao i oiljkasta cijeljenja tkiva oko zgloba (periartikularno tkivo). Stoga produena imobilizacije neizbjeno dovodi do znaajnog ogranienja kretnji zgloba; sve do nepokretnosti i ukoenja zgloba ancilosis. Iz dosada navedenog proizlaze dva oprena zahtjeva koji se postavljaju pred terapeuta prilikom lijeenja kostoloma. To su: Nuna je dugotrajna imobilizacija, ali Potrebno je omoguiti to ranije pokretanje zgloba kako bi se sprijeila ancilosis (ankiloza).
213
Proturjeje izmeu nunosti dugotrajne imobilizacije sa svrhom srastanja i potrebe to ranijeg pokretanja ozljeenih zglobova radi prevencije ograniene pokretljivosti, namee potrebu odstupanja od uvrijeenih pravila o lijeenju cjevastih kostiju i traenju alternativnih postupaka. Rana funkcija u uvjetima trajne fiksacije odlomljenog kotanog ulomka pri unutar-zglobnom kotanom lomu je jamstvo uspjenog srastanja i uspostave gibljivosti u ozljeenom zglobu. Opa terapija podrazumijeva hranu bogatu bjelanevinama + pripravci kalcija + vitamini A, C, D. Lokalno se: Potie osteogeneza izmjeninim optereivanjem ozljeenog uda u smjeru uzdune osi optereenje, lagan hod Poticanje krvotoka, Fizikalna terapija, Medicinske vjebe. Fizikalna terapija obuhvaa: Vodene kupke Blato Ulje, parafin Alkohol Tople zrane kupelji Mehano-terapija Elektro-terapija Sve fizikalne metode ubrzavaju resorpciju hematoma i nekrotinog tkiva, te poboljavaju prokrvljenost miija. Uz to sprjeavaju lokalno proimanje vezivom, odnosno sprjeavaju fibrozirajue procese, a to uklanja bol i stimulira ponovno uspostavljanje funkcije oboljelog uda. Izvijanje + kompresija Granulacijsko tkivo trpi do 100% irenja, fibrozna hrskavica trpi do 10% irenja, a kotani kalus do 2 % irenja. Npr. razmak je 2 mm, tome je prilikom sanacije dodan pomak od 3 mm. Ukupno to iznosi 5 mm. Granulacijsko tkivo podnosi razvlaenje od ~100%. Dakle, ako 2 mm produimo za 100% dobit emo 4 mm. A mi smo, naalost, napravili pomak od 5 mm; jedan mm previe. U navedenom sluaju, prilikom sanacije je izazvano naknadno oteenje, odnosno krvarenje i oteenja mekih tkiva. Osteoklasti osteoblasti struktura kosti.
Osteoclasti - osnova regeneracije kosti
umjereno
Vjebanje moe biti aktivno i pasivno. Prvo se gibaju zglobovi udaljeni od mjesta loma, a zatim oni blii.
Ploasta kost (diploe*) se sastoji od slojeva: Periost Kompakta Spongioza Kompakta Periost
*Diploe (gr. diploe nabor) labavo kotano tkivo izmeu dvije ploe kranijalnih kostiju.
214
215
216
217
218
Operacijsko lijeenje frakture

Repoziciju i retenciju kotanih ulomaka valja osigurati kao uvjet povrata normalnih anatomskih i funkcionalnih odnosa nakon zarastanja kosti. Operacijsko lijeenje frakture se treba provoditi struno, i u skladu s najnovijim znanstvenim dostignuima. Pogreno je shvaanje i nastojanje da se osteosinteza preporui u svim sluajevima loma . Operaciju nikako ne treba provoditi po svaku cijenu. Tim vie to se ne radi o izrazito hitnoj operaciji o kojoj ovisi ivot ivotinje. Operacije osteosinteze izvodi kirurg. Operacijsko lijeenje lomova ja vrijedan, ali teak i odgovoran posao. Nitko ne smije pristupiti osteosintezi bez dovoljno znanja i iskustva, i naravno, bez tehnikih pretpostavki poput instrumentarija, pribora i aseptikih uvjeta rada. Zagovornici osteosinteze kojima nedostaje samokritinost su opasniji za metodu od najustrijih protivnika osteosinteze. To to je osteosinteza (bez obzira na infekciju rane) desetljeima bila optereena loim rezultatima je uzrokovano nedovoljnom znanstvenom podlogom; kako tee proces zarastanja i kotanog cijeljenja. Danas nam na raspolaganju stoji cijeli niz tehnikih pomagala ha za osteosintezu. Tu su i alanteze, koje nakon pravilne aplikacije osiguravaju poeljnu anatomsko i funkcionalno oblikovanje kosti ili uda, ako je lom kosti ekstremiteta. Najea alanteza su vijci. Vijci se dijele na kortikalne, spongiozne i modificirane. Kortikalni vijak se koristi za lomove u podruju korteksa. Obiljeava ga gusti korak navoja. U pravilu se koriste 2 vrste glavica; krina ili imbus. Imbus, odnosno izbuena esterokutna rupa se danas ee koristi. Spongiozni vijak se koristi za rad u podruju spuvastog dijela kotanog tkiva. Kako je spuvasto tkivo mekano, korak navoja je znatno rjei, a navoji su dublji. Modificirani vijak za kosti ili nema vrata, ili je vrat jako dug. Kortikalni i spongiozni vijci slue kao priteznivijci.
Modificirani vijak za kosti s imbus utorom.
Kako je pri promjenama temperature irenje metalnog vijka drugaije od irenja kosti, danas se razvijaju tehnologije plastinih vijaka koji imamu reakcije na temperaturu poput kosti. Radi ojaanja, u plastinim vijcima su pojaane niti.
219
Bez uvijaa mogu ii: ice; serklane ice. avli Bune ice Danas se esto nekoliko razliitih alanteza stavlja istovremeno. Npr. pri lomu olekranona moemo koristiti bune ice (Kirnerove, Niderbengove) i Rushov avao. Rush-ov avao je graen od punog metala, za razliku od Kirnerovog avla. Rush-ov avao je srpolika alanteza. Prednost mu je to ne zahtjeva irenje medularnog kanala. Kako se Rash-ov avao ne bi izvlaio, ica se zavije oko vrha avla koji viri iz kosti, te se izbui rupa na kosti i provede ica. Rash-ov avao se najee koristi za lijeenje humerusa i radiusa. On se ovdje koristi u paru. Ukoliko se postavi samo jedan, nastaju poremeaji osi unutar kosti. Pri tome imamo 3 uporita: Mjesto aplikacije, Mjesto gdje se dodiruje korteks kosti s trbuhom avla., Mjesto gdje se zabio vrh avla (distalna epifiza)
Rush-ov avao (Rush rod)
ica oko vijka; slino kao kod Rush-ovog avla
Kuntscher-ov avao. Danas se esto koristi Kuntscher-ov avao V profila. Kuntscher-ov avao se koristi za medularnu osteosintezu pa se plasira u medularni kanal. Najee se koristi na bedrenoj kosti. Pri tome postupak ide ovim redom: 1. Napravimo rez na koi, potkoju, miiu, 2. Eksponiramo podruje loma, pri tome hematom i krvarenje treba ukloniti, 3. Trepaniramo otvor u fosa trochlanterica major (udubinu na velikoj bedrenoj kvrzi neposredno ispod koljena), 4. etverobridim predmetom proirimo taj otvor na debljinu avla. Debljina avla ovisi o irini kanala na najuem mjestu, 5. Postavlja se vanjski fiksator na intaktne dijelove kostiju. Idealni je nain da se radi repozicija pod monitorom. Pri tome lokalno mjesto ostaje intaktno; rez se radi 2 cm 220
kaudalno od glave femura. Opet se napravi rupa na fosa trochlatnterica major. Ovu operaciju je mogue raditi samo u svjeim sluajevima. Vodilica se opet provlai do distalne epifize. Zatim se uvlai borer (~8mm), svrdlo (borer) se izvue i umetne se avao. Osim V profila postoji i '' profil. Otvor na Kuntscher-ovom avlu slue za voenje anastomoza. Alanteza mora trajati toliko koliko je potrebno da kost zaraste. Zatim se vadi. Alanteza se vadi tako da na mjestu avla napravimo mali rez, kukom zakvaimo avao i izvlaimo ga van. Indikacije za upotrebu Kuntscher-ovog avla su popreni ili blagi kosi oblici loma cjevastih kostiju. Naprotiv, pri spiralnim i multifragmentalnim lomovima, Kuntscher-ov avao nee odgovarati. Niderlungovi avli su male iice koje se u velikom broju zabijaju u kost. Oni se koriste pri frakturi proksimalnog dijela ulne, i openito za frekture manjih dimenzija s uim medularnim kanalom.
Kuntscher-ove bune ice se koriste za femur; kada je potrebno uklonjenje glave i vrata femura. Valja paziti da avao ne ue preduboko. Minimalno 5-15 mm od zdjeline upljine. Nakon 3 mjeseca Kuntscher-ov avao se vadi. Pri tome postoji pokretljivost i gotovo fizioloka upotreba ekstremiteta. To se radi kod displazija i koksoartropatija. Postoperativni problemi tipa hromosti su puno manji kod malih ivotinja jer nesklad (inkongrumentnost) unutar povrina zgloba ne provocira bol, za razliku od velikih ivotinje gdje je uslijed velike mase bol znatna.
Ender nails se koriste za frakture femura i intertrohlanteric-ne frakture.
Za istu svrhu se mogu koristiti i modificirani vijci.
Kod vanjskih fiksatora se ne otvara mjesto frakture
221
Ploice za aplikaciju na povrinu kosti. Za osteosintezu se mogu koristiti i ploice; DPC ploice Dynamic Compressive Plate.
i LCDC (Low contact Dynamic Compression) ploice
Ploica: Odrava kotani kontinuitet preuzimanjem dijela sile na sebe, Omoguava postizanje intrafragmentalne kompresije. Intrafragmentalnu kompresiju ne vrimo na nikakav specifian nain. Kompresijski nain lijeenja znai da ploice meusobno priljubljuju ulomke. Ploice se apliciraju na povrinu kosti. Za kost se fiksiraju uz pomo vijaka. Vijke valja odabrati s obzirom na mjesto loma (kortikalni, spongiozni). Moraju biti dovoljno dugi, ali da ne vaskularizaciju i da ne oslabe prirodnu konstrukciju kosti. Veliina ploice treba biti prikladna. Velike ploice e smetati, a male i tanke nee podnjeti dio tereta pri optereenju pa e se saviti i puknuti. Ploicu dobrih dimenzija je potrebno modelirati prema profilu kosti. Na ploici su rupice u koje se stavljaju vijci i priarafljuju na kost. Time je osigurano mirovanje dok kost ne zaraste. Ploice mogu biti ravne, ljebaste, kutne i kukaste. 1. Ravne ploice s okruglim otvorima 2. ljebaste iji lijeb prilee uz oblik kosti 3. Kutne ploice koristimo kod kosih, spiralnih i drugih prijeloma. 4. Kukaste ploice Kotani defekt koji je nemogue rekonstruirati treba ispuniti spongiozom auto-transplatata. Ploice su ekstramedularne alanteze i postavljaju se direktno na periost. 222
Postoperacijski postupak s ivotinjom nakon osteosinteze. Nije potrebna imobilizacija. Potrebno je smanjiti opseg kretanja, npr. ivotinju drati u boksu. Infekcije trebam prevenirati antibioticima.
223
Osteosinteza s ploicom u psa
Rendgenski nalaz prije operacije
Rendgenski nalaz poslije Zacijeljena fraktura 6 tjedana operacije nakon.
The Fracture Repair Surgery
Operacijsko polje je spremno
Napravljena je incizija na koi i potkono tkivo je odvojeno.
Doli smo do tibije i pretraili podruje frakture
icom od nehrajueg elika smo obavili fragmente.
Ploicu smo postavili tako da odgovara povrini kosti.
Napravili smo rupe za arafe.
Provjerili smo da li je sve stabilno i da nije zaostao koji ulomak frakture.
Tkivo je zaiveno, a kou smo zatvorili vorastim avom.
224
Lakatna displazija
(Elbow dysplasia, Fragmentated medial coronoid process, Ununited anconeal process, Osteochondrosis of the humeral condyle)
Dyaplasia (gr. dys problematian, lo + plassein tvoriti) nepravilnosti u razvoju; u patologiji alternacije u veliini, obliku i organizaciji odraslih stanica s posljedinim makroskopskim promjenama.
Lakatna dispalzija je nasljedna bolest koja se javlja u srednje velikih i velikih pasmina pasa. 60% pasa s displazijom kuka ima i displaziju lakta. Lakatna displazija je simptom, odnosno opi termin za tri razliite bolesti. Bolesti koje uzrokuju displaziju lakta su: Izolirani processus anconeus (Ununited anconeal process) Izolirani processus coronoideus (Ununited medial coronoid process) Izolirani medijalni epikondil humerusa (Ununited medial humeral epycondile) ak 17% pasa ima sve tri bolesti odjednom.
Processus cirinoideus ulnae iroka uzvisina proksimalnog kraja ulne, tvori prednji i donji dio incisura-e trochlearis.
225
Izolirani processus anconeus, odnosno nesrasli ili nespojeni processus anconeus. Slian problem u humanoj medicini predstavlja patella cubiti*. Novi naziv za ovu bolest je 'Displaziaja ankonealnog izdanka'.
Patella (lat. dim. od patera okrugla zdijela) NA naziva za trokutastu sezamoidnu kost, u ljudi otprilike 5 cm u promjeru, smjetena s prednje strane koljena u tetivi m. quadriceps extensor femoris. *Patella cubiti je sezamoidna kost koja se kao anomalija ponekada javlja preko povrine ekstenzora lakatnog zgloba.
Izolirani processus anconeus (Ununited anconeal process) rezultira kada se odvoji osifikacijski centar processus anconeus-a od proksimalne metafize ulne. Processus anconeus ima posebni osifikacijski centar. Fizioloki, fuzija ta dva dijela zavri s 5-6 mjeseci starosti. Osifikacija (okotavanje) processus anconeus-a moe biti poremeena uslijed greaka u hranidbi, poremeenog hormonalnog stanja, te pretjeranog preintenzivnog rasta. Uslijed poremeaja osifikacije processus anconus-a i biomehanikih poremetnji u brzo-rastuoj kosti, on ne raste s hvatitem na ulni, ve je samo fibroznim trakom vezan, pa ulazi u zglob (zglobni mi). Uslijed mehanikih smetnji koje p. anconeus, smjeten u zglobu, tvori, javit e se epanje. S vremenom se epanje intenzivira zbog sve jaeg oteenja zgloba. Konani rezultat je vrlo bolan osteoarthritis = osteoarthrosis*.
*Osteoarthrosis, vidi osteoarthritis. *Osteoarthritis (gr. osteo kost + arthron zglob + -itis sufiks za upalu) neupalna degenerativna bolest zglobova, obiljeena degeneracijom zglobne hrskavice, hipertrofijom kotanih rubova i promjenama sinovijalne membrane. Simptomi su bolnost zglobova, pogotovo prije kretanja, i krutost zglobova, pogotovo nakon kretanja.
Ukoliko se ne lijei pravilno, u poodmaklom sluaju, mogu je razvoj ankiloze.
Rendgenski se snima latero-lateralna snimka. Preventive radi, najbolje je lakat snimiti u dobi od 5 mjeseci. Ukoliko iz snimke vidimo da processus anconeus nije srastao, potrebno je zapoeti terapiju.
226
Rendgenogram 6 godina starog kastriranog mastifa i ankonealni izdanak uklonjen artroskopijom.
Processus anconeus i medijalno zglobno tijelo; processus anconeus je 2.5 cm dug, 2.0 cm irok i 1.5 cm visok. Medijalno zglobno tijelo je 1 cm u promjeru. Artroskopija lakta je izvedena i slobodni processus anconeus i medijalno zglobno tijelo su uklonjeni. Simptomi. Hromost se polagano razvija izmeu 4. i 8. mjeseca ivota. Ponekada, ukoliko se radi o bilateralnoj hromosti, sluaj moe ostati nedijagnosticiran gotovo do kraja 1. godine ivota. Zahvaeno lakat se moe odmaknuti lateralno, a pokretljivost je smanjena. U uznapredovalim sluajevima se razvijaju osteoarthritis, izljev krvi u zglob i okolinu, i krepitacije. Kliniki simptomi se mogu nadopuniti rendgenskim nalazom.. Lateralni rendgenogram lakta u fleksiji omoguava uoavanje izoliranog processus-a. Oba lakta valja pretraiti, jer bolest moe biti obostrana. Lijeenje. Probleme koje izolirani processus anconeus tvori moemo eliminirati na dva naina; ili da ga odstranimo ili da ga privrstimo. Odstranjivanje processus anconeus-a se vri endoskopski ili lateralnim pristupom. Kao popratni rezultat odstranjenja, poveana je mogunost rotacije zgloba za 3-5%. Taj nusprodukt je prilino zanemariv u usporedbi s pozitivnim uinkom terapije.
Privrivanje vijkom e rezultirati normalnom rotacijom zgloba, no nuspojava moe biti osteonekroza. Radi se o tome da je processus anconeus vrlo mali pa je pri fiksaciji lako je izazvati nekrozu kosti.
Izolirani medijalni processus coronoideus (Ununited medial coronoid process) se uglavnom javlja zajedno s *osteochondrosis medijalnog kondila humerus-a. Medijalni kondil je postavljen nasuprot processus coronoideus. On podnosi najvee optereenje prilikom stajanja.
*Osteochondrosis glave bedrene kosti je Legg-Pethers-ova bolest (vidi).
227
a) processus anconeus b) processus coronoideus c) fovea capitis radii udubina na glavi palanice d) epicondylus lateralis e) lateralna vezivna kvrica f) medijalna vezivna jamica g) medijalna vezivna kvrica
Simptomi. Glavni simptom izoliranog processus coronoideus-a je hromost koja se s vremenom intenzivira. Sigurna dijagnoza se postavlja rendgenskom snimkom. Lijeenje izoliranog processus coronoideus-a se provodi konzervativno i operativno. Konzervativno lijeenje bazira na djelovanju analgetika, protuupalnih lijekova i mirovanju.
Deartikulirani lakat s fragmentiranim processus corcoronoideus (u krugu) , i degenerativnom boleu zglobova Operativno lijeenje. Pri operaciji, processus coronoideus-u se pristupa s MEDIJALNE STRANE; a) Processus coronoideus, koji je vezan za ulnu fibroznim trakom, izvadimo kompletno, b) Zglob isperemo fiziolokom otopinom, c) Apliciramo antibiotike, d) I pristupimo rekonstrukciji; o kapsulu rekonstruiramo tekuim avom; o rekonstruiramo i ligamentum colaterale mediale o i miije m. pronator teres i m. fleksor carpi radiale
228
Izolirani medijalni epikondil humerusa (Ununited medial humeral epycondile) je rezultat poremeene endohondralne fuzije epifize medijalnog epikondila s distalnim krajem humerus-a. Toan uzrok nije poznat, ali kako fleksori carpus-a i falangi proizlaze iz ventralnog dijela tih struktura, uzrok moe biti avulzija epifize. Simptomi. Javlja se u mladih pasa (6-8 mjeseci) velikih pasmina. Rezultira bolom prilikom fleksije lakta ili duboke digitalne palpacije. Oteenje mekih tkiva se prati promjene na kostima. Rendgenski uoavamo svijetla podruja kaudalno i distalno od medijalnog epikondila. Terapija. Moe se izvesti kirurka ekscizija (uklanjanje). Ukoliko se radi o avulziji epifize, bolje je izvesti fiksaciju. Osteoarthritis uglavnom prati ovu bolest. Jaina i vrijemem nastupa simptoma osteoarthritis-a ovisi o vremenu proteklom od poetka bolesti do dijagnoze i koliini oteenog tkiva tijekom kirurkog zahvata.
Osteochondritis dissecans detalnje je objanjeno u Veterinarskom priruniku.
229
ONICHOLOGY
Kopito, lat. ungulae, gr. onichos
Kopito je modificiran, oronjali okrajak integumentuma treeg prsta ekvida. Keratizirani sloj epiderme je zadebljao. Stoga je i otporan na izrazite mehanike podraaje. Vanjski dio integumentuma se modificirao u capsula ungulae. Svrha capsula ungulae je zatita svih mekih struktura kopita smjetenih unutar nje. Veza kapsule i dermisa je u vidu listia, bradavica i cjevica. Temeljni model za opisivanje i mjerenje parametara morfolokih i funkcionalnih oblika je pravilno kopito. U osnovi kopito se dijeli na: nokatni dio kopitne ahure, postrani dio kopitne ahure i petni dio.
230
Kut to zatvara nokatni dio kopitne ahure s povrinom tla iznosi na prednjoj nozi 40-45, a na stranjoj 50-55. U skladu s time je razliit i odnos duine nokatne i petne stjenke. Na prednjoj nozi je on 1:2.5, a na stranjoj nozi 1:2. Prednja noga Kut nokatna stjenka ravnina tla Duina nokatne/duine petne stjenke 40-45 1:2.5 Stranja noga 50-55 1:2
Kod pravilnog kopita, na mjestu gdje je kopitna ahura najira, kut izmeu postrane stjenke i povrine tla iznosi 80. Kako postoje prihvatljiva odstupanja od toga, govorimo o: Pravilnom irokom kopitu koje ima kut manji od 80, odnosno 70-80 i Pravilnom uskom kopitu, koje ima kut vei od 80, odnosno 80-90.
Gledajui kopito s solearne (tobanske strane), esto je, na osnovi troenja kopita, odnosno oblika kopita, mogue odmah zamijetiti stavi ivotinje, te pretpostaviti koja patoloka stanja moemo oekivati kod pojedine ivotinje. Pravilnost kopita mogue je ocijeniti postavljanjem simetrale koja taban kopita u dva dijela. Ukoliko je kopito pravilno, simetrala prolazi kroz srednju abinu brazdu i sredinu vrha abice i dijeli kopito na dva jednaka dijela. Simetrala dijeli taban kopita na dva jednaka dijela ako prolazi kroz sredinu abine brazde, odnosno sredinu vrha abice. Homoligni dijelovi vanjske i unutarnje polovine kopitne stjenke morali bi leati na pravcu okomitom na simetralu, a homologne toke bi morale biti jednako udaljene od simetrale.
231
Dijelovi kopita: 1. Nosivi rub nosi cijelu masu ivotinje 2. Linea alba spojite izmeu tabanskog dijela i ahure 3. Taban solea, 4. Vrh abice, 5. Tijelo abice, 6. Krakovi abice; medijalni i lateralni 7. Sredinja abina brazda, 8. Postrane abine brazde, 9. Ronate kapice (torsus cornee), 10. Uroni kut gdje se linea alba vraa pretei konfiguraciju postrane abine brezde.
232
Nepravilna kopita
Nepravilna kopita su: 1. Kopito koso prema unutra 2. Kopito koso prema van 3. Otrokuto iljato kopito 4. Tupo kopito 5. Kopito medvjeeg stava Kopito koso prema unutra je posljedica prizemno dalekih stavova. Prizemno-daleki stav znai da se udovi, gledajui sprijeda, prema tlu razmiu. To je posebno uoljivo na prednjim nogama. Takav stav moe poinjati od ramenog, ali i od karpalnog zgloba. Simetrala kroz sredinu abice dijeli taban na dva nejednaka dijela; unutarnji dio je zamjetno manji. Vee je troenje unutarnje polovine kopitne ahure. Kut izmeu najvieg dijela postrane stjenke i tla je znatno vei na unutarnjoj strani no na vanjskoj strani kopita.
Kopito koso prema van se javlja kod konja s prizemno zblienim stavovima; najee na prednjim udovima. Zbog veeg optereenja, odnosno troenja, vanjski do kopitne ahure je znatno manji od unutarnjeg dijela. Kut to ih postrana stjenka ini s tlom je vei s vanjske strane.
Otrokuto iljato kopito je ono kopito kod kojeg je manji kut to ga nokatna stjenka zatvara s tlom od normalnog. Nokatna stjenka je zbog toga dua. Ovakvo kopito se javlja kod svih stavova kod kojih dolazi do jaih optereenja u podruju stranjeg dijela kopita; npr. uprt stav prednjih udova, uvijeni stav stranjih udova, podvuen stav prednjih nogu, a esto se javlja i kod konja koji imaju meke putice.
233
Tupo kopito je ono kopito kod kojeg je kut izmeu nokatne stjenke i tla vei od 45 na prednjem, odnosno 55 na stranjem kopitu. Posljedino tupom kutu, nokatna stjenka je kraa no kod pravilnog kopitra. Petna stjenka je jaa i dua. Do ovakvih nepravilnosti dovode stavovi kod kojih je optereenje vee na nokatnom dijelu kopita; potporast i strm stav prednjih nogu, uprt stav stranjih nogu, a esto se javlja i kod tvrdih putica.
Kopito medvjeeg stava se pojavljuje kao posljedica medvjeeg stava. Ova nepravilnost predstavlja oblik tupokutnog kopita, ali je nokatna stjenka u prstnoj osi zaobljena, a ne ravna. Petni dijelovi su krai. Uroita su djelomice razmaknuta, s dubokom sredinjom abinom brazdom.
234
Izobliena kopita
Izobliena kopita su: 1. Plosnato kopito 2. Puno kopito; cijelo, polupuno, puno u nokatnom ili u petnom dijelu. 3. Strmo kopito 4. tulasto kopito 5. Sueno (stisnuto) kopito. a. Kopito sueno u petama, b. Kopito sueno pod krunom kopito pjeanog sata, c. Kopito sueno u tabanu. 6. Krivo kopito 7. Kvrgavo (gomoljasto) kopito Plosnato kopito. Tabanski dio plosnatog kopita nije konkavan, nego je u istoj ravnini s nosilnim rubom. Ovo izoblienje se moe dogoditi na cijelom tabanu ili samo na jednom njegovom dijelu. Ovo kopito po obliku moemo svrstati meu iroka i otrokuta kopita. No za razliku od irokog kopita, koje ima dobro sveden, konkavan taban, kod plosnatog kopita je taban poravnan s nosilnim rubom. Kako je taban poravnan, abica, koja ja obino jako razvijena, dobrim dijelom stri izvan povrine nosilnog ruba. Sama abica ima vrlo iroke, ali plitke abine brazde. Plosnato kopito je vrlo nisko, pa su svi kutovi, i postrani i nokatni, vrlo otri. Tako npr. moemo imati nokatni kut 26-36, umjesto normalnih 40-55.Ovom obliku kopita je primjerena i velika razlika izmeu promjera nosilnog i krunskog ruba. Uroita su niska. U podruju nosilnog i krunskog ruba esto se javljaju podvijanja. To, zapravo, predstavlja sklonost nastanku naboja. Na kopitnoj ahuri se, izvana, opaaju gusti prstenovi (kronini laminitis). Plosnato kopito se javlja u hladnokrvnih, tekih pasmina i njihovih krianaca. Ono moe biti priroeno ili steeno. Za postanak ove bolesti je odluujua pasminska predispozicija. Plosnato kopito se uglavnom javlja na prednjim udovima. Nastanku ovog izoblienja takoer pogoduju i slabosti tabana, prekomjerno stanjivanje tabanske roine, te neprimjereni potkov. Puno kopito predstavlja vii stupanj izoblienja plosnatog kopita. Taban u cijelosti, ili samo pojedini njegovi djelovi, na samo da je poravnat s nosilnim rubom, ve prominira, nadvisuje zamiljenu ravninu na kojoj lei nosilni rub. Puno kopito je prema intenzitetu simptoma podijeljeno na 4 stupnja; 1. Cijelo puno kopito- cijeli taban nadvisuje nosilni rub. 2. Polupuno kopito izobliena je jedna polovica tabana. To se najee dogaa na unutarnjoj (medijalnoj) polovici, jer u distribuciji sila tu najvee optereenje. 3. Puno kopito u nokatnom dijelu izboen je nokatni dio tabana. 4. Puno kopito u petnom dijelu izboen je petni do tabana. Uz promjene koje su ve opisane kod plosnatog kopita, kod punog kopita se, ukoliko promjene uznapreduju, zapaa i izvijanje roine u podruju nosilnog ruba i odvaja roina od ronate stjenke tabana. Strmo kopito ima strmu nokatnu stjenku. Kut nokatne stjenke i tla je znatno vei od normalnog. Petni do je visok i nakostrijeen, a ponekada je gotovo jednake duine kao i prednji, nokatni dio. Podsjetimo, normalni odnosi duina nokatne i petne stjenke su 1:2 - 1:2.5, a u sluaju strmog kopita to je ponekada gotovo 1:1. Opseg nosilnog ruba je znatno manji nego kod pravilnog kopita, a gotovo je jednak opsegu krunskog ruba. Taban je vrlo konkavan. U dubini, meu ronatim potporitima, je smjetena abica. U tom neprirodnom okruenju i nedostatku nunog ozraivanja, abica esto podlijee pojavi koju nazivamo gnjilogriz. abica u gnjilogrizu je, zapravo, u fazi raspadanja. Na nokatnoj stjenci se nalaze gusto poredani prstenovi, koji se divergentno ire prema petama. Konj s opisanim promjenama strmog kopita se o tlo upire samo nokatnim dijelom, koji se zbog optereenje i upotrebe vie troi od petnog dijela. tulasto kopito predstavlja vii stupanj promjene strmog kopita. Nokatna stjenka moe imati kut ~90, a zbog gotovo okomitog stava, nerijetko dolazi do promjene poloaja putice. Putica postaje strma, a u ekstremnim sluajevima, ne samo okomita, nego i unaprijed usmjerena. Ovo izoblienje se javlja posebno na prednjim nogama, najee kao posljedica patolokih stanja, npr. skraenje fleksornih tetiva, ankiloza. esto se tulasto kopito javlja samo na jednoj nozi.
235
Sueno (stisnuto) kopito. Dimenzije na nekom od dijelova suenog kopita su manje nego se oekuje kod pravilnog kopita. Ovisno o mjestu suenja razlikujemo: 1. Kopito sueno u petama, 2. Kopito sueno pod krunom kopito pjeanog sata, 3. Kopito sueno u tabanu.
U praksi se najee susree kopito sueno u petama, zatim kopito sueno pod krunom, i naposljetku, najrjee je kopito sueno u tabanu.
Kopito sueno u petama u usporedbi s pravilnim kopitom karakterizira zamjetno smanjen razmak izmeu uroita. Uroita se gotovo dodiruju. Ponekada se nae sluaj kod kojeg jedno uroite prolazi preko drugog. abica je izrazito uska zbog reduciranog prostora. Uz to, sve tri abine brazde su gotovo paralelne i iznimno duboke. abica izgleda produena zbog zblienih i uskih krakova. Zbog gotovo okomitog poloaja postrane kopitne stjenke, itavo kopito se doima uskim i visokim, dok su prednji dijelovi esto podvijeni. U ekstremnim sluajevima suenja na mjestu abice se nalazi utlina s veom ili manjom koliinom amorfne, gnjile roine. Mekui su zbliene i atrofine, a razdjeljuje ih duboka meumekuna brazda. Ako je usko kopito otrokutno, pete e biti manje i podvijene pod taban. Time e doi do pojave prstenova i nabora na kopitu. S vremenom, promjene oblika kopitne ahure, mogu uzrokovati posljedine promjene na kopitnici i kopitnim hrskavicama. Izoblienja mogu biti razliitog stupnja. U pravilu se javljaju na jednoj strani kopita, ee na unutarnjoj. Takva kopita nazivamo polu-stisnutima ili jednostavno suenim u petama. Kopitu suenom u petama naginju kosa, otrokuta i dijagonalna kopita kod kojih je jae optereena jedna strana. Ovakva izoblienja su puno ea na prednjim nogama. Nastanku promjena pogoduje vie faktora. Najznaajniji su: nedostatna njega, lo potkov pa se remeti funkcija kopitnog mehanizma i kopito se neprirodno optereuje. Kopito sueno pod krunom ima ulegnue paralelo s kopitnom krunom. Obino je to kopito iroko u podruju nosivog ruba, a odlikuje ga i dobro razvijena abica. Suenje je obino naglaenije s unutarnje strane kopita. Suenje pritie na dublje esti unutar kopitne ahure, a to moe rezultirati postankom hromosti. Ovaj oblik izoblienog kopira je ei kod konja s irokim kopitom; naroito onih koji su na mekom terenu boravili due nepotkovani (bosi konji), a zatim bili potkovani i koriteni za tvrdom i suhom terenu. Kopito sueno u tabanu je kopito smanjene aksijalne veliine, dok je nokatna stjenka oblika pane. Taban kopita suenog u tabanu je jako sveden (suen), a uroita su podvuena. Opseg kopita je na nosivnom rubu reduciran, a kopitna ahura je via u postranim dijelovima krune nago na petnom i nokatnom dijelu. Prstenovi na kopitnoj stjenci se razmiu u podruju nokatne i petne stjenke. U tabanu sueno kopito ee se javlja na 236
prednjoj nozi, pogotovo ukoliko su oba prednja kopita otrokuta i duguljasta. Predisponirajui faktori su isuena roina i nedostatno potkivanje. Krivo kopito ima kriv postrani zid, obino je vanjski konveksan, a unutarnji konkavan. Konkavnost je uoljivija od konveksnosti. Konveksna strana je kraa i ua, a meku i kruna su smjeteni vilje nago na konkavnoj strani. Obino je ovo steeno izoblienje koje se ee javlja kod stranjih udova. Na kopitima prednjih udova konkavnost je prisutna uglavnom s unutarnje strane. Prisutni prstenovi su jai i gui na konkavnoj strani. Krivo kopito, uz nedostatan potkov, uzrokuje neravnomjerno optereenje kopitne ahure. Krivo kopito se moe razviti u kratkom vremenskom periodu, uz istovremene promjene na kopitinici. Kvrgavo (gomoljasto) kopito ima nepravilno oblikovan nokatni dio, a petni dijelovi su visoki i strmi. Kruna je potisnuta na dolje, s velikom udubinom iznad krune nokatnog dijela kopita. Nosivi rub na nokatnom dijelu je napadno proiren i esto odvojen od pripadajueg tabanskog dijela i bijele linije. Bijela linija je nepravilno proirena, esto slabo uoljiva i mrviasta. Prostor izmeu nosivog ruga i bijele linije sadri mekanu i lomljivu roinu. Taban je ispupen (pun, neravan), pogotovo izmeu nokatnog dijela i vrha abice. Tabanska roina je na tom dijelu mrviasta, pa ponekada dolazi do proboja kopitnice i njenog slobodnog ruba (margo liber) koji direktno komunicira s vanjskim svijetom. abica je slabo razvijena i neprimjereno oblikovana. Kopito je prstenasto izbrazdano brazdama karakteristinog oblika i smjera. Na nokatnom dijelu su brazde guste i imaju divergentni smjer ka podruju peta. Brazde se na petama sputaju prema nosivom rubu. Kvrgavo kopito je posljedica kronine kopitne koine (kronini laminitis), rotacije kopitnice. Najee se javlja na obje prednje noge istovremeno. Rijetko se javlja na jednoj, odnosno na sve etiri noge. Kvrgavo kopito nema stratum tectorium, odnosno ocaklinu. Osim do sada navedenih, u praksi su esta kopita koja je mogue oblikom svrstati u dvije ili vie kategorija. Npr. pravilno kopito sa strane moe biti usko i koso, a sprijeda irokokuto, uskokuto Mogui su i prijelazni oblici. U praksi je nemogue nai dva ista kopita.
237
PAPAK
Papak je poseban oblik prstnog organa kod parnoprstaa. Nama bitni parno prstai su govedo, ovca, koza i svinja. Preivai imaju dva glavna papka; distalne okrajine 3. i 4. prsta i dva dodatna papka; distalne okrajine 2. i 5. prsta.
Papak eng. hoof (?). Hoof (lat. ungula) je vrsta, tvrda tvorevina koja titi vrhove prstiju mnogih ivotinja koje su ungulati( tako Dorland's definira?).
Papak se sastoji od: Kotanih elemenata poput kopita krunska i papana kost, Distalne sezamoidne kosti abice, Ligamenata, Tetiva hvatita fleksornih i ekstenzornih tetiva, Bursa podotrochlearis*, Krvne ile i ivci.
Integumentum u cijelosti prekriva prste. Izmeu glavnih i dodatnih papaka preivaa, morfoloki, su uoljivi svi segmenti modifikacije, izuzimajui abicu i papane hrskavica, urona potporita. Oronjala epiderma papka u cijelosti oblae papane kosti. Pri tome razlikujemo 3 plohe. Izvana ja konveksna abaksijalna ploha, meu papcima je konkavna aksijalna ploha, a s donje strane je solea-lna, tabanska ploha. Tabanska ploha se sastoji od solea ungulae (papani potplat) i torus ungulae (papana kapica) Taban: 1. Solea ungulae (papani potplat), 2. Torus ungulae (papana kapica).
238
Plohe papka; Aksijalna - unutarnja, konkavna Abaksijalna vanjska -, konveksna Tabanska solearna
Za razliku od preivaa, papci svinje na 2. i 5. prstu su identini onim na 3. i 4. prstu. To je uoljivo ve inspekcijom. I papak i kopito se na latinskom zovu ungula, a na engleskom hoof, no papak ima neke dvostruke anatomske dijelove na svakoj nozi. Papak, za razliku od kopita, na svakoj nozi ima 2 putine, 2 krunske i 2 papane kosti te 2 putina, 2krunska i 2 papana zgloba. Na papcima se, uz priroene, javljaju i promjene uzrokovane nainom higijene papaka i dranje ivotinje. Papci su, kod stajskog dranja, esto predugi, a mogu biti i izoblieni talski papci.
239
Po obliku talski papci se dijele na: Papuaste ili lapaste papke, karaste papke i Svrdlaste papke
talski papci se dijele na lapaste (papuaste) i karaste i svrdlaste. Osim smetnji u stajanju i pri kretanju, zbog poremeenih odnosa statike i mehanike, ove promjene mogu izazvati i razliite deformacije i bolesti. Nerijetko e, jedina solucija za takvu ivotinju biti 'iskljuenje iz uzgoja'. Da bi se to sprijeilo, nuna je redovita korekcija i njega papaka. Kako se goveda u tali malo kreu, njihovi papci se nedovoljno troe. Postoji li nesklad izmeu rasta i troenja roine, nuna je pravovaljana korekcija roine. U stajskim uvjetima se preporuuje korigirati papke goveda svaka 3-4 mjeseca. Kod panih goveda je dovoljno to raditi 1-2 puta godinje. Pojaan nazor je nuan u svim sluajevima kada se ivotinje dre na tvrdim, mahom betonskim podovima. To je posebno naglaeno ako su im leita prekratka. Naime, prekratka leita otvaraju mogunosti specijalne patologije papaka, posebno u tabanskom dijelu. Uslijed konstantnog vlaenja (feces, urea), papci stranjih nogu su meki, pa se troe vie i lake. Samim time ee e stradavati od razliitih bolesti. Zdravlje i istoa koe utjeu na zdravlje roine. Tu je pogotovo bitno zdravlje koe krune papaka i koe meu-papanog prostora. Povremeno pranje i ienje koe krune papaka i koe meu-papanog prostora uvelike smanjuje postotak bolesti papaka i njihove neposredne okoline. Preporuljivo je i mazanje mastima. Masti e sprijeiti prekomjerno isuenje roine i time e smanjiti mogunost pucanja i odlamanja roine. Uputno je, povremeno, sa tabanske strane katranom (pix liquida, otpad od destilacije ugljena) namazati papke stranjih udova. Na taj nein e se ouvati nuna koliina vlage, a sprijeiti prekomjerno vlaenje kopita to smanjuje maceraciju i truljenje, a i prekomjerno troenje, posebno torus-nog dijela papka. Kod zdravog oblika i rasta kopitne ahure, te odravanja povoljnih ili ispravljanja loih stavova, naroitu panju valja posvetiti ivotinjama i to ve od najranije dobi. Treba od poetka nadzirati stanje kopita i, sukladno s potrebama, korigirati ih. Ukoliko se odrjebljene kobile koriste u radu, nuno je drjebad koja ih prati potkovati polumjeseastom potkovicom. Uz to je potrebno i svakodnevno ienje i eventualna korekcija roine i solea-e drebeta. Obavezno je prekivanje svakih 5-6 tjedana. Kako bi se zadrala poeljna vlanost, koja e kopitnoj ahuri dati elasticitet, preporua se premazivanje specijalnim kopitnim mastima. To je posebno znaajno za kopitnu stjenku. 240
Podoarthritis upala kopitnog zgloba

Podoarthritis (gr. podos noga + artritis upala zgloba) Pododerma (gr. podos noga + derma koa) dio koe koji se nastavlja na tvrdu kapsulu papaka/kopita ivotinja.
Akutna aseptina upala kopitnog zgloba je seroznog ili serofibrinoznog karaktera. Najee nastaje naglo kao posljedica distorzije*. Distorziji je povod nagla promjena smjera ili brza akcija tijela pri optereenju uda. Javlja se i kod uklijetenog kopita. Zaglavljivanje kopitnice se esto dogaa i pri prijelazu pruge. Bolest se razvija kao posljedica aseptinig inzulta na zglob; npr. nagaz krune, lom , distorzija Akutna serozna upala nastala nakon distorzije se oituje naglom hromou srednjeg do velikog supnja, slabom prstenastom oteklinom neposredno nad krunom, te izrazitom bolnou pri pasivnim kretnjama kopita naroito u smislu rotacije. Prilikom akutnog nastupa bolesti, terapiramo hladnim oblozima, ivotinji ograniavamo kretanje, a u boksu osiguravamo duboku stelju. Hladne obloge (hladna voda, voda s ledom) primjenjujemo vie puta dnevno do treeg dana, a zatim stavljamo tople obloge. Sama bolest se postupno lijei ili progredira, odnosno prelazi u kroninu deformirajuu upalu. Paroanatomske su promjene identine onima kod korice krunskog zgloba. Stoga se bolest i naziva 'Korica kopitnog zgloba'. Javljaju se 2 oblika bolesti; unutar-zglobna i van-zglobna upala. Unutar-zglobna upala se razvija iz primarnog 'subhondralnog ostitis rarefacijens-a'. Subhondralni ostitis rarefacijens (subchondral rarefying osteitis) potom prelazi na hrskavicu. Pri tome ini tokaste ili voriaste usure* hrskavice i unutar-zglobnu ankilozu.
*Usura, ae, f. (lat.) upotreba, uivanje, kamate, dobit, ne rabi se u suvremenoj medicinskoj terminologiji (Dorland's).
Van-zglobna (periarticular-na) upala se moe razviti iz intraartikularne ili napredovanjem osteitis rarefaciensa u periferiji. Bolest moe zapoeti i na periost-u uslijed biomehanikih podraaja na hvatitu veza. Ovisno o zahvaenom podruju, periarticular-na upala moe biti: 1. Bilateralna, 2. Unilateralna, 3. Cirkularna, 4. Palmarna, 5. Plantarna. Simptomi. Ovu upalu odlikuje nalaz osteofita eljasta, grozdasta ili trnovitog oblika. U kasnijoj fazi bolesti se, nerijetko, spajaju osteofiti iznad i ispod zgloba. To rezultira nastankom vanjske ankiloze kopitnog zgloba. Bolest se karakterizira kroninom neizljeivom hromou koja se gubi dijagnostikim anestezijama. Nalazi drugih klinikih metoda pretrage su negativni. Ponekada zbunjuje nagli nastanak bolesti, uzrokovan distorzijom ili krunskim nagazom, jer je, u praksi, puno ei postupan razvitak hromosti; od neznatnog pa do sve veeg stupnja, ali bez vidljivog uzroka. Rendgenskom pretragom ustanovljeni osteofiti nastali na ekstenzornom nastavku kopitnice, omoguuju prepoznavanje bolesti ve u ranoj fazi nastanka. Klinike se te promjene oituju provokacijom boli pri pasivnim kretnjama u smislu rotacije i ekstenzije kopita. Posljedica ove bolesti moe biti tulasta noga, odnosno tulasto kopito. Bolest je mogue ponakada zamjeniti s kroninim podotrochlitis-om (podotrochlosis). Prognoza bolesti je, u pravilu, nepovoljna. Ukoliko se tijekom pretrage ustanovi da je hromost gubi nakon dijagnostikih anestezija, moe se preporuiti neurektomija kao palijativno* rjeenje. Ukoliko je se razvila ankiloza, nerektomija nee poluiti rezultat.
Palijativ* (lat. palliatus ogrnuti kabanicom) sredstvo koje samo privremeno rjeava stvari, polovina mjera, privremeno rjeenje.
241
Gnojno - ihorozna* upala (*Ihorozna ?) Gnojno ihorozna upala nastaje razliito multipla etiologija. Primarno nastaje kod direktnih perforirajuih ozljeda kopitne ahure; bilo kod krunskog nagaza ili kod nagaza na avao. Sekundarno bolest moe nastati kao komplikacija nakon operacije kopitne hrskavice, ali i irenjem okolnih gnojnih, odnosno septinih upala. To se posebno odnosi na koronarna (krunske ) i parachondral-ne flegmone, gnojni i nekrotini pododermatitis, gnojni podotrochleitis, flegmonu abice, nekroze fleksornih tetiva, gangrenozni pan-osteitis, nekroza kopitnice, zatvoreni lomovi, nekroze i fistule kopitne hrskavice. Simptomi. Prisustvo gnojnog (ihoroznog) artritisa se u primarnim sluajevima moe dokazati sondiranjem i iscjetkom (gnojna sinovija). Sekundarni, traumatski artritis se dijagnosticira znatno tee. Jedan od patognomoninih simptoma je napadno velika, prstenasta oteklina tik iznad krune, hromost visokog stupnja, te izrazita hromost prilikom pasivnih kretnji u smislu rotacije kopitnice. Uz protuprirodno pojaanu pulzaciju arterija, javlja se i poviena temperatura, kao i ostali znaci septikemije. Kod osnovane sumnje na ovaj gnojni artritis, naroito nakon nagaza na avao indicirana je dijagnostika operacija resekcije duboke tetive, a kod parachondral-nih flegmona je preporuljiva resekcija kopitne hrskavice. Prognoza je nepovoljna. Ukoliko se bolest sa sigurnou utvrdi dijagnostikim operacijama, preporua se ivotinju rtvovati. Diferencijalna dijagnoza. Ukoliko u zglobu naemo gnojni, zamueni, uto-sivi ili uto-bijeli sadraj, slian vrhnju ili ilavoj tekuini, govorimo o gnojnom artritisu. Smei, okoladni, prljavo zeleni ili sivo-smei, smrdljivi sadraj s mjehuriima plina, nalazimo kod ihoroznog artritisa. Mikrobiolokom pretragom kod gnojnog artritisa, u pravilu nalazimo: S. aureus, S. pyogenes, Staphyloccocus intermadius, Streptococcus pyogenes, Corynebacterium spp. i Bacilus pyogenes. Uz navedene uzronike, kod ihoroznog artritisa nalazimo i Proteus spp. Pored lokalnih patoanatomskih promjena, nalazimo i septikemijske promjene u smislu degeneracije parenhimskih organa, edema glotisa i plua. Metastatske pijemine promjene su izuzetno rijetke. Ukoliko se pojave, sijelo im je u pluima. Tada se oituje kao mnogostruka, diseminirana, nekrotina pneumonija. Lijeenje. Pri ubodu avlom otvor nastao prodorom avla se ostavlja otvoren. Ukov: Konj se raskuje, Na mjestu ozljede se naini lijevkasti otvor kroz koji se dezinficira dermis, Toplo-vlani oblozi, hipertonski oblozi, Tetanus antitoksin i Antibiotici. U sluaju nekroze kopitnog dermisa je potrebno ukloniti kopitnu roinu na svim pod-miniranim mjestima.
242
Nagaz na avao
Nagaz na avao podrazumijeva sve povrinske i duboke ozlijede struktura unutar ronatog dijela kopitne ahure, nastale prodorom otrih predmeta (avala) kroz taban kopita. Ozljede su najee smjetene u podruju abinih brazda, postranih dijelova abice i vrha abice. avao prodre u tabanski dermis, kopitnicu ili mekane dijelove abice. Vrh avla moe penetrirati duboku fleksornu tetivu, burzu podotrochlearis, abinu kost, kopitni zglob. Najee se ozlijede stranje noge. Ozljede kopitnog dermisa dovode do povrinskog ili dubokog gnojnog pododermatitisa, obiljeenog krvarenjima, gnojnim eksudatom, visokogrudnom hromou, lokalnom bolnou pri palpaciji kopitnim klijetima u podruju prodora stranog tijela i nastankom lokalne upale. Lokalno je izraena temperiranost. Pojaana je pulzacija digitalnih arterija. Prognoza. Ukoliko se bolest rano dijagnosticira i primjereno terapira, prognoza je povoljna. Rijetko dolazi do difuzne, septike ili nekrotine upale. Lijeenje: Radikalno uklanjanje podminirane ahure, Lokalna dezinfekcija jodom ili kreolinom, Toplo-vlani hipertonski oblozi, Specijalne potkove poklopljene uz koritenje uvojaka kadulje. Ukoliko je prodorom avla ozljeena i kopitnica, premda postoji ljevkasti otvor, moe se razviti hromost vieg stupnja, a moe se javiti i hipertermija (poviena temperature, pyrexia). VANO: Odlomljeni dijelovi kopitnice se odstranjuju. Ozljeda duboke fleksorne tetive maksimalno otvoriti tabanski dio roine. Ukoliko strano tijelo ozljedi mekane dijelove abice, uglavnom se jave flegmone i apscesi. Hromost je uglavnom drugog stupnja uz lokalno oteenje i bolnost. Iz kanalia koji prati smjer kretanja samog tijela, obino se cijedi gnojno-hemoragini iscjedak. U svrhu pouzdanosti pretrage, nuno je sondirati. Ovakvo nastale promjene treba kirurki terapirati tako da se obilno ukloni ronati dio abice, izdano otvori apsces i zeleno-ute nekrotine mase. Po potrebi se naini kontra apertura sa sijelom u mekui, te izvri drenaa. Zahvat valja uiniti oprezno, da se ne bi odvojila i otetila tetiva. Ako su prilikom prodora avla oteene duboka fleksorna tetiva i bursa podotrochlearis, bolest e imati karakteristine simptome. Oteenje duboke fleksorne tetive i burse podotrochlearis se esto dogaa pri dubokom prodoru avla, a posebice kod prodora kroz sredinju abinu brazdu. Hromost je blaga u prva 3 dana. Nakon toga nastupa nagla visokogrudna hromost, a konj se u kretnji optereuje samo na vrh nokta. Naveden razvoj je patognomonian. Paralelno s porastom stupnja hromosti, raste i temperatura. Javlja se oteklina i iscjeuje gnojno-hemoragini iscjedak. Sondom se zae u dubinu 4 i vie cm. Ovako poinje nekroza fleksorne tetive i gnojna upala burze podotrochlearis. Ukoliko se bolest ne rjeava kirurki, gnoj spontano probija na mekuima, uz opseno pod-miniranje abine roine. Nakon 6-8 dana moe se javiti oteklina do visine putinog zgloba uz apsces u podruju putice. Moe se javiti flegmona apscendens ovojnice duboke fleksorne tetive. U tom sluaju je operativni zahvat nuan prije no se pojave opisane promjene. O samom nalazu ovisi opseg operacionog zahvata. Ponekada je nuna parcijalna resekcija duboke fleksorne tetive. Time se mogu poluiti dobri rezultati, naravno, ukoliko je resekcija izvedena na vrijeme pravovremeno. Potencijalna opasnost je u pojavi nekroza s tendencijom irenja i stvaranje flegmona na tetivnoj ovojnici; u smjeru kopitnog zgloba i preko plantarnog ruba abine kosti . Za operativni zahvat e, u pravilu, biti 'prekasno' 14 ili vie dana nakon nagaza. Ako se ozljedi abina kost potrebno je izvesti djelominu resekcije fleksorne tetive. Nakon resekcije, otrom licom treba ukloniti probojnu ranu abine kosti. Time se prevenira karionekroza*, a karionekroza prethodi lomu abine kosti. Nakon loma abine kosti, operativni zahvat je mogu, ali uglavnom ne rjeava nastale probleme.
*Karyonecrosis nekroza jezgre (gr. karyo sjeme, jezgra).
243
Ubodne rane kopita

(Vulnus punctum soleae ungulae, Puncture wound of the foot, Pricked foot, Nail bind, Nail prick, Subsolar abcess)
Ukov
Ukov je predstavlja ozljedu kopitnog dermisa. Uz dermis moe biti ozljeena i kopitnica. Ukov se uglavnom javlja prilikom potkivanja ivotinje. Pri tome razlikujemo 3 osnovna oblika povrede: 1. Ubod avlom, 2. Ukov u uem smislu (nail prick), 3. Zakov indirektni ukov (nail bind) Ubod avlom oznaava stanje kada potkivaki avao prodre u dermis kopita i odmah se izvadi iz dermisa. Kako se prilikom uboda avlom mogu unijeti uzronici gnojenja, moe se razviti duboki gnojni pododermatitis, a ponekada i nekroza dermisa, pa ak i kopitnice. Ukov u uem smislu oznaava potkivaki avao koji je nakon prodora u dermis kopita tamo i ostao. Zakov (indirektni ukov) znai da potkivaki avao nije prodro u dermis, ve iz neposredne blizine dermisa vri pritisak na dermis. Prilikom zakova avao ne prodire dublje od listiavog sloja kopitne ahure. Probleme prilikom zakova izaziva samo pritisak. Na to se moe nadovezati aseptina ili gnojna upala. Simptomi 1. 2. 3. Ubod avlom. Snano povlaenje noge prilikom prodiranja avla. Ukoliko se avao odmah ukloni, u pravilu, ubod se izlijei spontano, bez posljedica. Ukoliko je prilikom uboda dolo do infekcije, hromost e se javiti za nekoliko dana. Ukov u uem smislu. Ostane li avao u dermis-u (ukov u uem smislu) hromost e biti izrazita. Specifino za tu hromost je to je moemo uoiti neposredno nakon potkivanja. Zakov (indirektni ukov). U sluaju zakova, simptomi se javljaju tek nekoliko dana nakon potkivanja.
Ukoliko se javi hromost, bez obzira o kojem tipu ozljede se radilo, bit e prisutna: Pojaana pulzacija digitalnih arterija., Palpacija kopitnim klijetima u podruju avala e biti bolna, Samo doticanje mjesta na kojem je avao uao i pripadajueg ronog zida takoer provocira bol. Tei sluajevi. Ukov se moe zakomplicirati odlamanjem kopitnice, nekrozom kopitnice i dermisa. Nekroza dermisa moe uzrokovati izuvanje (exungulation) i sepsu. Lijeenje 1. Ubod avlom. avao koji je uzrokovao ubod valja odmah izvaditi van, a rupu od avla treba ostaviti otvorenu. 2. Ukov u uem smislu rijei. Konja treba odmah raskovati, na mjestu ukova nainiti ljevkasti otvor na roini. Time smo otvorili kopito do dermisa. Otvoreni dermis je potrebno dezinficirati, i staviti toplovlane obloge uz primjenu tetanus-antitoksina i antibiotika. Ukoliko se javi nekroza dermisa kopita, potrebno je ukloniti roinu na svim mjestima gdje se javila nekroza, odnosno gdje je roina podminirana.
244
Nagaz na avao
(Vulnus punctum soleae ungulae, Puncture wound of the foot, Pricked foot, Nail bind, Nail prick, Subsolar abcess) Nagaz na avao (puncture of the sole by a foreign body) je pojam koji oznaava razliite povrinske i duboke ozljede svih onih elemenata koji su unutar ronog dijela kopitne ahure. Nagaz nastaje prodorom otrih predmeta (npr. avla) kroz solea-u (taban) kopita. To se najee dogaa u podruju postranih abinih brazdi, te vrhu abice. avao prodire u kopitni dermis, tabanski dio kopitnice ili mekani dio abice. Ukoliko avao prodre do duboke fleksorne tetive (deep digital flexor tendon), burzu podotrochlearis (navicular bursa), abinu kost (navcular bone), kopitnu kost (third phalanx) ili kopitni zglob (distal interphalangeal joint), tada je nuna hitno kirurka intervencija. Kako konj slabije vidi gdje staje s stranjim nogama, nagaz na avao emo ee uoiti na stranjim nogama. Simptomi. Nagaz na avao je povezan s unosom patogenih mikroorganizama. Stoga uz ozljedu kopitnog dermisa imamo i povrinski ili duboki gnojni pododermatitis. Karakteristino je krvarenje, gnojni eksudat, visokogrudna hromost i lokalna bolnost. Pretragom kopitnim klijetima uoavamo lokalnu bolnost i lokalno povienje temperature. Bolnost prati i pojaana pulzacija kopitnih arterija. Rijetko se razviju difuzne, septine ili nekrotine upale. Ukoliko se bolest rano prepozna i poduzme se ispravno lijeenje, prognoza je povoljna. Lijeenje se sastoji od uklanjanja podminirane kopitne ahure kako bi se dolo do zahvaenog dermisa, odnosno, kao bi se omoguilo odlijevanje nusprodukata upale. Za dezinfekciju je najbolje koristiti jodne preparate ili kreolin. Lijeenja emo pospjeiti primjenom toplo-vlanih hipertonskih obloga, a po potrebi treba primjenjivati uvojke od kadulje uz poklopnu potkovicu. Ukoliko doe do ozljede kopitnice (trea phalanx), te postoji otvor za cijeenje gnoja, hromost e postati vieg stupnja, a mogua je i vea temperatura uz ope sistemske poremeaje. Kirurki zahvat ukazuje na postojanje kanalia (ubodna rana od stranog tijela) koji vodi do mjesta ozljede kopitnice, ili do odlomljenog dijela kopitnice. Kanali je potrebno proiriti koko bi se omoguilo izdano cijeenje, a *eversion-irani kotani ulomak je potrebno ukloniti. Ukoliko je ozljeda u podruju blizu vrha abice, treba raunati i na mogunost ozljede duboke fleksorne tetive. U sluaju ozljede duboke fleksorne tetive, potrebno je ukloniti vei dio tabanske roine.
*Eversion (lat. eversio, onis, f. prevrat, obaranje, zatvor) izbaciti iznutra van, izbaciti.
Ozljede mekih dijelova abice se najee javljaju u obliku flegmona i apscesa. Pri tome se javlja lokalna oteklina i bolnost, te hromost 2 stupnja. Iz kanalia koji je nastao prilikom prodora stranog tijela, obino curi gnojno-hemoragini iscjedak. Prilikom sumnje na nagaz potrebno je izvesti sondiranje. Sondiranjem dolazimo do apscesa. Apsces je potrebno to prije operirati tako da se: 1. Ukloni ronati dio abice, 2. Apsces izdano otvori, 3. Otvara se zelenkasto-uta nekrotina masa koju je potrebno ukloniti, 4. Ako je mogue, treba uiniti i kontra-aperturu s mekune (plantarne) strane, te prostor drenirati. Prilikom operacije tetivu dubokog sagibaa ne smijemo odvajati, preparirati ili na neki drugi nain oteivati, jer bi to moglo uzrokovati sekundarnu rupturu tetive. Ozljede duboke fleksorne tetive i bursa podotrochlearis. Ukoliko je avao duboko prodro u prostor postrane abine brazde, ozlijedio je tetivu, a ponekada je i otvorio bursa podotrochlearis. Simptomi. Karakteristino je da se u prva 3 dana javi samo blaga hromost. Nagla i visokogrudna hromost e se javiti tek za 3 dana ukoliko se bolest ne lijei ili se ivotinje koristi za rad. Kako bi rasteretila bolesnu duboku fleksornu tetivu, pri kretanju ivotinja optereuje samo nokatni dio. Taj skup simptoma je vrlo patognomonian. Uz visokogrudnu hromost raste i temperatura. Javlja se oteklina i gnojno-hemoragini iscjedak, a sonda u ranu/kanali moe prodrijeti vie od 4 cm. To je poetak nekroze duboke fleksorne tetive i bursitis-a podotrochlearis-a. Ukoliko se odmah ne intervanira kirurki, gnoj se prelije na mekuima, uz opsene promjene na roini abice. Tijekom 6-8 dana javlja se oteklina koja see sve do visine putinog zgloba, uz apscendiranje u podruju putice. Moe se javiti i apscendirajua flegmona tetivne ovojnice duboke fleksorne tetive. Terapija. Adekvatnim kirurkim tretmanom u pravo vrijeme je potrebno sprijeiti razvoj apscendirajue flegmone tetivne ovojnice. Opseg operacije e ovisiti o lokalnom nalazu. Ponekada je nuno parcijalno resecirati duboku fleksornu tetivu. Ukoliko se resekcija duboke fleksorne tetive izvede na vrijeme, moemo raunati na dobre rezultate. Potencijalna opasnost je flegmona i posljedina nekroza tetivne ovojnice koja se moe 245
proiriti u smjeru karpalnog zgloba preko plantarnog ruba abine kosti. Kako bi to sprijeili, nakon djelomine resekcije duboke fleksorne tetive, otorom licom treba otkloniti tragove rane na abinoj kosti. *Karionekroza prethodi lomu abice. U sluaju karionekroze, uspjeh lijeenja je nikakav. Ozlijede kopitnig zgloba se otklanjaju tek nakon parcijalne resekcije duboke fleksorne tetive i tada unutar zgloba uoavamo utu, zamuenu, pjenuavu sinovija. U zaputenim sluajevima mogue je apscendiranje (i fistuliranje) na kruni
Karyo-, Caryo- (gr. karyon, ljenjak, jezgra) prefiks koji se odnosi na jezgru. Kaionekroza se ne spominje u Dprland-sovom medicinskom rjeniku.
Prognoza je nepovoljna. Ukoliko je od nagaza na avao do operacije prolo vie od 14 dana, anse za uspjenu operaciju su malene. Flegmona povrinske fleksorne tetive uzrokuje razvoj apscesa unutar tetivne ovojnice. Simptomi su otekline koje se proteu do iznad putinog zgloba, poviena temperatura, podizanje bolesnog ekstremiteta od tla, visokogrudna hromost. Kasnije se javljaju brojni apscesi uzdu povrinske fleksorne tetive, sve do polovice metatarsusa/metakarpusa. Prognoza. Bolest je neizljeiva.
246
Kopitni rak
(Pododermatitis chronica verucosa medianis, Canker)
Kopitni rak se oituje bujanjem straum-a papilare korijuma dermisa abice, pripadajuih okolnih dijelova tabana, uronog potporita i kopitne stjenke. Poremeaj se sastoji u tome da posebno obilno buja papilarno tijelo, stanice papilarnog tijela. Nabujale stanice ne oronjavaju prirodno. Povod nastanku bolesti nije istraen. Neki tvrde da se kod ove bolesti radi o specifinoj infekciji. Usprkos tome, pokusne infekcije tabana zdravih konja nisu potvrdile tu teoriju. Znaajno je da je ova bolest pasminski predodreena, pa tako ee obolijevaju hladnokrvnjaci. U etiologiji bolesti su vani endogeni i vanjski faktori u smislu podraaja na taban, kao i nedostatna njega kopita, vlaan pod, ispaa na movarnim terenima. Predispoziciju bolesti ine: nedostatna njega kopita, vlaan pod, vlana i movarna ispaa itd. Kopitni rak, bez obzira na ime, nema veze s karcinomom; ne stvara metastaze.
Simptomi bolesti ovise o njenom sijelu. U tom smislu moemo govoriti o raku abice, rak tabana, uronog potporita ili rak kopitne stjenke. Proces najee zapoinje na abici. Odatle se iri u okolinu. Bolest poinje u obliku ogranienih promjena olovno-sive boje, ljepljive povrine, neoronjale mase. Proces uglavnom zapoinje na jednoj abinoj brazdi, rjee na tijelu abice.
247
Bolest se postepeno iri na okolinu, omekavajui i olabavljujui roinu. Istovremeno, zbog bujanja i omekavanja, povrina procesa poprima sve resiastji oblik. Taj oblik podsjea na pijetlovu krijestu. Tvorbe su punokrvne, prekrivene amorfnom sirastom masom neugodna mirisa, olovno sive boje. Promjene svojim progresivnim rastom, dezintegracijom i pod-miniravanjem susjedne roine napreduju i proiruju se itavom abicom, prelazei na taban i urono potporite, a s tendencijom irenja prema petnoj stjenci kopitne ahure. U uznapredovalim sluajevima, abica se do te mjere dezintegrirana da poprima izgled razrovane, amorfne, gnjecave mase. Taban je pokriven vlanim, resiastim bujanjima. Petni dio tabana se postupno proiruje i usmjerava prema van. Pripadajua kopitna stjenka je podminirana sve do podruja krune. Stoga se sondom lako prodire u prostor izmeu ronate stjenke i dermisa koji pokazuje znakove listiavog bujanja.
248
Kopitni rak koji due traje se oituje i u promjeni izgleda i kvalitete roine koji stvaraju dermis limbus-a* i dermis cornae (krune). Roina je nalik ispucanoj hrastovoj kori; hrapava je i bez sjaja. U teim sluajevima, koa putice moe biti promijenjena u smislu gnojne proliferativne upale vrlo sline onoj koju nalazimo kod verukoznog** deramtitisa (verrucous dermatitis). Hromost se javlja kasno, obino kada bolest zahvati vie od jednog uda.
*Limbus (lat. obrub, rub), granica, rub termin koji se rabi u opoj anatomskoj nomenklaturi za takve pojmove. **Verrucous (lat. verruca bradavica) tvrd, bradaviast, kao npr. epidermalne lezije ljudi uzrokovane humanim papillomavirus-om.
Prognoza je neizvjesna. Lijeenje. Uspjeh lijeenja je dubiozan. Terapija je dugotrajna, pa je vana gospodarska opravdanost terapije. U obzir valja uzeti i injenicu da su recidivi mogui. Terapija je opravdana ukoliko je bolest naena na maksimalno 2 uda, a ivotinja je vrlo vrijedna. Znaajan faktor pri lijeenju su temperament i ud ivotinje.
Operativni tretman. Uklanjanu se postojee perforacije s tabana. Nuno je zahvat obaviti uz opu narkozu ili provodnu anesteziju ( bezbolno) kako bi se mogla ukloniti sva promijenjena i podminirana roina. Nerijetko je nuno ukloniti svu tabansku, abinu i petnu roinu. Potom se stavlja povoj na pritisak. Ukoliko postoje simptomi poetnog razvoja kopitnog raka, poput npr. promjena malog opsega, ivotinja se potkiva potkovicom s poklopcem. Uvojke treba dobro utisnuti izmeu tijela i krakova potkovice i uvrstiti ih metalnim podmetaima kako bi stvarali pritisak. Preko toga ide zavoj. Ukoliko, uslijed opsega promjena, nije mogue postaviti potkovicu preko zavoja za pritisak, postavlja se zatita od jute nalik onoj koja se koristi kada se postavljaju oblozi. Nakon operacije je ivotinju nuno drati u suhom i mekom boksu. Ukoliko nakon operacije ivotinja dugo lei, mogui su dekubitusi. Povoj, postavljen nakon operativnog zahvata se mijenja nakon 4-6 dana, a zatim svaka 2-3 dana. Povoj se mijenja svakih 2-3 dana ako je rana suha. Ukoliko se prilikom narednih previjanja kopitni rak ponovi (ponovna bujanja), potrebno je odmah operativno terapirati. Pojavi li se bolest na vie udova, odjednom e se operativno obraditi samo 2 dijagonalna kopita. Kada se konj pone kretati, odnosno, nakon operacije ustane i pone optereivati operirane noge, moe se pristupiti operaciji 3. kopita. Duina lijeenja ovisi o broju zahvaenih udova. Tako emo bolest samo jednog kopita lijeiti ~ 6 tjedana, a obole li 3 kopita, bolest emo terapirati ~ 3 mjeseca (12 tjedana). Zbog bolnosti obrade i previjanja, tijekom lijeenja ivotinje postaju sve nemirnije i neposlunije i sve manje spremne na suradnju. Ponekada takvo ponaanje ivotinje moe onemoguiti daljnju terapiju, odnosno prisiliti nas da odustanemo od terapije. 249
Gnjilogriz abice i mekua

(Desintegratio et maceratio cornus cunei et tori, Trush) Gnjilogriz abice (eng. trush) je degeneracija abice s sekundarnom bakterijskom infekcijom. Zapoinje u centralnom i postranom abinom lijebu. Ronati dio abice, odnosno tabanskog djela mekua biva maceriran i gnjije bez primarnih promjena na korijumu. Roinu je mogue prstom odvojiti od podloge. Etiologija. Uzrok gnjilogriza su loi higijenski uvjeti; i to prvenstveno stajanje konja u vlanim i neistim stajama i na vlanom podu uz nedostatna njega kopita. Pogoduje joj prekomjerno obrazivanje abice, stisnuto kopito na peti (konj) ili nekorigirani talski papci (govedo). ee se javlja na stranji nogama, vjerojatno zato to su stranje noge ee kontaminirane fecesom i urinom. Autori se dijele ovisno o poetku bolesti; jedni kau da bolest poinje na povrinskom sloju abice, a drugi kau da poinje u najmlaim slojevima roine. Povod je anemija dermisa zbog nedostatnog trenja. Posljedica je smanjen optok krvi. Bolesti pogoduje nedostatak kretanje, loa higijena i preesto pranje kopita. Simptomi. Zahvaeni abini ljebovi su vlani i sadre crno-sivu, gustu mazivu masu karakteristina neugodna mirisa. Navedeni znakovi su dovoljni za dijagnozu. Uz to, roina mekua se listiavo odvaja, a ispod nje prosijava hiperemini korijum. Hromost se javlja samo ukoliko je ozljeen papilarni sloj. Promjene se kasnije ire na rone mekui i porubrice, uz istovremeno stvaranje prstenova koji se pruaju koso preko ronog zida i meusobno se kriaju. Lijeenje treba zapoeti omoguavanjem suhih, istih stajalita za ivotinje i uklanjanjem svih maceriranih dijelova abice. Svakodnevna upotreba adstrigentnog losiona i ienje kopita pomae oporavku nakon uklanjanja bolesnog tkiva. Upotreba zatvorenih potkova nakon bolesti moe potpomoi oporavku bolesnog tkiva. Prognoza je dobra, ali ukoliko je i korijum abice oteen, cjelokupno tkivo abice se mora obnoviti.
250
Predloeni nain lijeenja/prevencije gnjilogriza abice koji za pretpostavku uzima da je glavni uzrok Fusiobacterium necrophotum: Materijal: kopitni alat, namotaj vate, sredstvo za lijeenje gnjilogriza ili varikina, glicerin ili losion za ruke na bazi vazelina.
Napravite namotaj vate i nataknite ga na alatku za ienje kopita.
Natopite vatu s terepijskom otopinom. Ovdje se koriste komercijalni preparati, ali varikina je isto OK.
Oistite ljebove abice i nemojte se libiti upotrijebiti malo sile.
Vata e potamniti tijekom rada, promijenite ju i ponovite postupak.
Neki konji su skloni gnjilogrizu abice i imaju povretne epizode bez obzira na potpunu istou okoline. Za takve konje, svakodnevno preventivno ienje moe sprijeiti probleme. Svakodnevnom upotrebom varikine (3% HCl) ili komercijalnih pripravaka moemo isuiti abicu. Stoga emo upotrijebiti pripravak nainjen od 50% varikine (vidi lijevo) i 50% glicerina ili kreme za ruku koja sadri glicerin (gore desno). Dobivenu soluciju valja aplicirati na kopito (abine brazde) nekoliko puta tjedno. Komercijalni pripravci: Kopertox 16 OZ $13.14 Vodena otopina za lijeenje i zatitu svih konja od gnjilogriza abice Thrush Buster 2 OZ $9.50 Thrush Buster Koristi se za gnjilogriz i bolest bijele linije (Onychomycosis). Sadri jaka antifungalna i antibakterijska sredstva. Primjenjuje se 2-3 puta dnevno dok se stanje ne popravi. I potom jedan put tjedno.
Thrush Magic 30CC $8.50
251
Lom kopitnice
(Fractura phalangis distalis, Fractura ossis ungulare, Fracture of pedal bone, Fracture of third phalanx, Fracture of os pedis, Fracture of distal phalanx)
Do loma kopitnice dolazi kod pada, udara u zapregu, doskoka na neravnom terenu, poskliznua, propadanja kroz tranice, nagle promjene pravca kretanja (tzv. pariranje konja), udaraca prednjim nogama o tlo, udaraca o jasle, pregradne stjenke, nagaza na avao, prometnih nezgoda Lom kopitnice moe biti otvoreni i zatvoreni. U praksi su ei zatvoreni lomovi. ei su lomovi kopitnice na stranjoj nozi. Sagitalni dom dijeli kopitnicu na s gotovo identina dijela. Lom processus palmaris-a. Lom processus extensorius-a. Lom dijela solearnog (tabanskog, nosivog) ruba se javlja uglavnom kod nagaza na avao. Multifragmentarni lomovi se javljaju kod direktnog gaenja kopita. Obino su to otvoreni lomovi. Fissura* ili napuklina se rijee dogaa, a ako se dogodi, najee je prisutna fissura solearne povrine koja ponekada zahvaa i zglobnu povrinu facies articularis; parijetalna povrina je obino intaktna.
*Fissura (eng. fissure) svaka pukotina ili procijep; normalna ili druge. Multifragmentalni lom koji je istovremeno i sagitalni lom. Zahvaena je i facies articularis zglobna povrina.
Lom margo solearis; tabanskog, nosivog ruba se javlja uglavnom kod nagaza na avao.
60% lomova kopitnice se zbiva na prednjim nogama, a 40% na stranjim vrste. Simptomi. Odmah nakon nastanka loma kopitnice razvit e se hromost u podupiranju treeg stupnja. Bolesnim udom ivotinja NE dotie tlo. Za vrijeme stajanja prst je u poluekstenziji. Konj se obino znoji. Moe se javiti i drhtavica. U poetku je pojaana pulzacija digitalnih arterija, no s vremenom pulzacija slabi. Javlja se i oteenje krunskog zgloba koji je izrazito bolan. Bolnost je jae izraena u podrunu lomne pukotine. Bolnost se oituje i pri palpaciji kopitnim klijetima. ivotinja posebno jako (bolno) reagira na obostrani petni zahvat. Perkusija kopita provocira bol. Patognomonino je da blagi udarci provociraju vrlo snanu bol i to u cijelom podruju kopita. Bolnost se oituje i pri pasivnim kretnjama kopita; npr. rotaciji kopita.
Lom processus palmaris-a
Lom processus extensorius-a
252
Fraktura processus palmaris (krila) kopitnice. Lom zahvaa i kopitni zglob.
Ukoliko se ivotinja kvalitetno terapira, bolnost se kroz 4-6 dana sistira (zaustavi), a nakon 8-10 dana ivotinja pone lagano upotrebljavati ud. Ipak, svaki, pa i najmanji incident u vidu neravnog terena, udarca iskrivljenom nogom, ponovno uzrokuje visokogrudnu hromost. Bolnost se nakon 14 dana vidno smanji, no ivotinja i dalje tedi nogu. Pojaana pulzacija digitalnih arterija je vrlo mala. Na samoj lomnoj liniji se na zglobnoj povrini javi podebljanje, koje je dugo osjetljivo. Palpacijom, dakle, uz oteenje (podebljanje) zapaamo i bolnost koju je lagano izazvati. Iako krapitacija spada u sigurne znakove loma, u ovom sluaju nema krepitacije. Ponekada je, u starijih lomova, mogue ustanoviti nedostatak boje u podruju bijele linije.
Kliniki je teko mogue razlikovati lom kopitnice i napuklinu, posebice ako je od loma prolo neko vrijeme, pa nam ne moe pomoi rendgenska pretraga. Bez rendgena ja dijagnoza vrlo teka, pogotovo ukoliko je od nastanka loma prolo due vrijeme. Rendgenski nalaz moe biti teko interpretireti odmah nakon frakture, jer je pukotina tanka poput vlasi kose. Ponovljen rendgenski nalaz 48-72 sata nakon, uz upotrebu kosih projekcija moe bi ti nuan da bi se utvrdila prisutnost i tona lokacija frakture. Vano je utvrditi da li fraktura dopire do kopitnog zgloba (distal phalangeal joint). Pri sumnji na lom kopitnice NE provodi se ANESTEZIJA pripadajuih ivaca (ramus palmaris). Anesteziranje pri sumnji na lom kopitnice je GREKA U UMIJEU. Suprotno navedenome, 'The MERCK veterinary manual', 8. izdanje 1998. navodi kao je palmarna blokada ivaca uz rendgenski nalaz bitna za dijagnozu. Diferencijalno dijagnostiki valja razluiti frakturu od: 1. Napuknua kopitnice, 2. Loma abine kosti, 3. Loma putine kosti, 4. Distorzije prstiju, 5. Svih bolesnih stanja u kojima dolazi do infekcije dermis-a Prognoza je uglavnom nesigurna odnosno nepovoljna, posebice kod otvorenih lomova. Kod mlaih ivotinja moe se pokuati spasiti ivotinju u smislu da ostane u uzgoju, no obavezna je dugotrajna poteda od rada. Lom processus extensorius-a esto izrazito dobro zacijeli, kao i lom processus palmaris-a. Ti su lomovi esti kod turnirskih konja. Prognostiki je povoljan i lom margo solearis-a ako se gnojno arite pravodobno kirurki obradi, a kotani ulomak ukloni. U protivnom je vrlo izvjesna pojava osteomijelitisa. Lijeenje. Za kvalitetan oporavak je potreban mekani boks duboka slamnata prostirka. Odmah po nastanku loma kopito treba omotati vrstim materijalom (keperband). vrst oblog e omoguiti mirovanje kotanih ulomaka, odnosno onemoguiti e djelovanje svih struktura unutar zglobne ahure i nje same. Time smo sprijeili djelovanje kopitnog mehanizma. Na taj nain osiguravamo mirovanje kotanih ulomaka to je preduvjet cijeljenja. Prva 3 dana je uputno stavljati hladne obloge, a potom 10 dana tople obloge. Hladni oblozi e suprimirati neeljeni upalni odgovor u lomu-rani, a kada se stanje malo sredi, topli oblozi e ubrzati resorpciju izljeva. U poetku ivotinje puno lee i ne treba ih ometati. Kasnije, kada ustanu, valja im ograniiti kretanje, odnosno samo ih drati u mekanom boksu. Nakon 2 tjedna hromost moe gotovo nestati. Ipak, to ne znai da ivotinja moe ii van iz boksa. Na to valja UPOZORITI VLASNIKE. Naime, vlasnici esto, oduevljenim znatnim poboljanjem situacije, izvedu ivotinju van i time znatno umanje mogunost ozdravljenja ili ozdravljenje nastupi punokasnije. U mekom boksu ivotinja mora boraviti najmanje 4 tjedna. Ako u meuvremenu nije bilo nikakvih incidenata, ivotinja moe u laganu etnju po zemljanom terenu, nakon naredna 4 tjedna. Tek nakon 8 tjedana je mogue ivotinju tjerati u vrlo mali kas. Potkivanje se izvodi tek kada prou 3 mjeseca od nezgode. ivotinja se potkiva potkovom sa irokim kracima, a kopito mora poivati u konom umetku.
253
Konzervativnom terapijom, sportski konj e biti potpuno zdrav nakon 6-9 mjeseci odmora. Fraktura obino zacjeljuje fibroznim tkivom, tako da rendgenski dokaz frakture ostaje. Ukoliko imamo frakturu unutar zgloba, konzervativna terapija uz 12 mjeseci odmora e biti dovoljna za mlae ivotinje (do 3 g.). U starijih konja prognoza je znatno gora, i stoga je potrebno izvesti osteosintezu s upotrebom kortikalnog vijka. Vijak je potrebno izvaditi kako bi se vratila puna snaga konju.
Podjela fraktura kopitnice (Equine Fracture Repair: Ed by A.J. Nixon, W.B. Saunders, Philadelphia, 1996). I. Artikularna fraktura kopitnog zgloba u processus palmaris II. Artikularna fraktura processus palmaris III. Sagitalna fraktura koja dijeli kopitnicu na dva dijela. IV. Fraktura processus extensorius-a V. rubna fraktura na rubu kopitne kosti (margo solearis)
254
Lom abine kosti

(Fracture of navicular bone) Do loma abina kosti dolazi uslijed traume zbog prejakog pritiska na distalnu sezamoidnu kost. To uzrokuje tetiva dubokog sagibaa prsta, iz smjera facies flexoria, upirui je pri tome direktno o plohu phalangis media (srednji lanak prsta ili krunska kost). Najee se bolest javlja kod turnirskih konja pogotovo preponaa, ali i kod drugih jahaih grla. Etiologija. Lomu prethode promjene u strukturi kotane mase u smislu osteoporoze. Povod toj pojavi je podotrochleitis i podotrochlosis. Od dodatnih vanjskih initelja, bitnu ulogu igra gnojna upala kosti uzrokovana nagazom na avao. Uslijed toga kost oslabi i sklona je pucanju. Simptomi. Lom abine kosti kao posljedica nagaza na avao se odlikuje pojaanom hromosti u optereenju, oteenjem i apscesima u podruju meumekune brazde. Ukoliko do loma doe nakon terapijske neurektomije*, on se odlikuje podebljanjem meumekune brazde koje se ponekada protee proksimalno do visine putice. Lom je ponekada vezan uz nastanak rupture tetive dubokog sagibaa. To se oituje odizenjem vrha nokta od tla i gaenje po mekuima.
*Neurectomy (gr. neuron ivac + ectomy) uklanjanje (ekscizija) dijela ivca.
Samostalni lom abice se oituje visokogrudnom hromou u podupiranju, odebljanjem u podruju putice, osjetljivou prilikom pasivnih kretnji kopitnog zgloba, pogotovo u smjeru ekstenzije.
Lom abine kosti, bez povezanosti frakture i abine ciste u centru kosti.
Dijagnoza. U konja u kojih je lomu abice prethodio nagaz na avao s posljedinim osteomijelitisom, dijagnozu je mogue postaviti pregledom i sondiranjem rane od avla. Spontani lom se u prvim danima bolesti, sa sigurnou, moe utvrditi jedino rendgenskom pretragom. Prognoza prilikom loma abine kosti je, u pravilu, nepovoljna, pa je preporuka ivotinju gospodarski iskotistiti.
255
Karaku
kripac, Arthritis et periarthritis tarsi deformans, Bone spavin Karaku (bone spavin) bolest konja i goveda iji je medijalni dio skonog zgloba optereen preko fiziolokih granica. Karaku je osteoarthritis i osteitis skonog zgloba, mahom distalnih meutarzalnih i tarso-metatarsalnih artikuacija, i ponekada na proksimalnom meu-tarzalnom zglobu. Sijelo bolesti je u podruju artikulacijske povrine izmeu os tarsi centrale i os tarsale tertium. Lezije ukljuuju degenerativnu bolest zglobova (arthritis), pogotovo cranio-medialni dio skonog zgloba s periartikularnim kotanim proliferacijama (osterofiti), to eventualno vodi k ankylosis (uslijed spajanja osteofita). Iako karaku uglavnom izaziva hromost, to moe biti previeno ukoliko su lezije na obije noge. Etiologija. Teorije koje objanjavaju etiologiju karakua spominju lou konformaciju skonog zgloba, ponavljane udarce (potrese tkiva, lat. commotio, eng. concussion) i manjak minerala.
Simptomi. Hromi konj ima tendenciju vui kopito (nogu) za sobom. Stoga je prednji brid kopita skraen i akcija skonog zgloba je smanjena. Hromost je ponekada trajna jer lezije kostiju ukljuuju i zglobne povrine. Peta moe biti produena. Jahai konji razvijaju bolnost u glutealnoj muskulaturi (tzv. trochlanteric bursitis) sekundarno na karaku. U uznapredovalim sluajevima, proliferacije kosti mogu biti uoljive u distalnom cranio-medialnom dijelu skonog zgloba. Prilikom stajanja, konj moe odmarati nogu na zemlji, dok je peta blago odignuta. Hromost obino nestaje nakon vjebe ili rada, a vraa se nakon odmora. To je patognomonino. Test fleksije (spavin test), koji se sastoji od fleksije skonog zgloba u trajanju od oko 60 sec, je od velike koristi pri dijagnozi, ali nije specifian niti za ovu bolest niti za ovaj zglob. Nakon probne fleksije, ivotinja se brzo povede u brzi kas (ne galop jer u galopu moe tedjeti bolesni ud) tijekom kojeg ivotinja naglo sputa nogu i tada se javi estoka hromost koja postepeno prestaje. Prognoza. U tzv. prikrivenom karakuu (occult spavin), nema oima ili rendgenom vidljivih exostoses. Lokalna anestezija pojedinih tarzalnih zglobova je nuna za lokalizaciju tonog mjesta boli odgovorne za hromost. Bolest je samo-ograniavajua. Zavrava spontanom ankylosis-om zahvaenog zgloba, odnosno zglobova i 256
povratkom zdravlja i jedrine. U ranim stadijima mogu pomoi unutar-zglobne injekcije kortikostereoida i/ili natrijevog hyaluronate-a. Nestereoidni protu-upalni lijekovi (npr. phenylbutazone) eliminiraju ili smanjuju klinike simptome. Rad konja nakon tretmana je usmjeren k ubrzanju ankylosis-e i iezavanju hromosti. Kirurka arthrodesis je drugi nain ubrzanja ankylosis-e zahvaenog zgloba. *Cunean tenotomy-a se esto koristi, ali je njezina vrijednost vrlo upitna. Duboko tokasto paljenje se koristilo za ubrzavanje ankylosis-e, ali je njegova vrijednost vrlo upitna zato jer iziskuje dugi odmor konja. Prikladna njega i obrezivanje kopita, te stavljanje potkove s uzdignutom petom i obavijanje zgloba mogu pomoi, ali je malo vjerojatno da e eliminirati hromost. Cunean bursa se nalazi s prednje strane skonog zgloba Diferencijalno dijagnostiki valja razlikovati gonitis (upalu koljenog zgloba). To moemo diferencirati palpacijom. Mogua je i Peter-Schmidterova metoda: no se uvlai kroz rasjeenu kou neposredno ispod kostena (?), naprave se tri reza lepezastog oblika i tako se nadrai periost na to prije okotavanja.
AnteriorPosteriorni rendgenogram tarsus-a s proliferativnim promjenama kosti koje zahvaaju medijalni dio tarsometatarsalnog zgloba. Vidi se motani most izmeu tree tarzalne kosti i tree metatarzaln kosti. Anterior Posterior radiograph of the tarsus with proliferative bone changes involving the medial aspect of the tarsometatarsal articulation. There is bone bridging between the third tarsal bone and third metatarsal bone
Kotani trnci koji se vide oko proksimalnig i kranijalnog dijela tree metatarzalne kosti i kranijalnig dijela tree tarzalne kosti u zdravog konja. Bone spurs present along the proximal and cranial aspect of the third metatarsal bone and the cranial aspect of the third tarsal bone in a sound horse.
257
Kotani trnci prisutni na proksimalnim i kranijalnim dijelu tree metatarzalne kosti u zdrava konja
Bone spurs present along the proximal and cranial aspect of the third metatarsal bone in a sound horse.
.
258
Upala kopitnog dermisa pododermatitis

Upala kopitnog dermisa, odnosno pododermatitis je bolest koja ima dvojaku etiologiju. U skladu s uzrokom bolest dermatitis moe biti: 1. Aseptini, 2. Infekcijski. Aseptini pododermatitis je rezultat djelovanja razliitih noksi poput: tlaka, gnjeenja, dugog hodanja po tvrdom terenu, avla, termikih (vrue potkivanje), kemijskih (kaustina sredstva, formalin), ali bez djelovanja bakterija. Infekcijski ili septiki pododermatitis je uzrokovan bakterijama, ponajprije bakterijama gnojenja, koje gotovo uvijek prodru izvana kroz oteenje kopitne ahure, ili oteenje kopitnog dermisa. Znatno je rjei sluaj da infekti prodru u dermis kopita hematogenim putem. Podjela pododermatitisa Prema uzroku Aseptina Infekciona ili septina Prema tijeku bolesti Akutna Kronina Prema opsegu promjena Povrinske duboke Prema proirenosti Ograniene ili cirkumskriptarne Difuzne
Znaajna je i podjela prema kvaliteti produkata upale: 1. Akutni aseptini pododermatitis naboj kopita, laminitis 2. Kronini hiperplastini pododermatitis 3. Gnojni pododermatitis 4. Nekrotini pododermatitis Akuti aseptini pododermatitis karakterizira serozna, serofibrinozna ili seromukozna upala/koina, nastaje prilikom uboda avlom, nagnjeenja tabana i stjenke kopita, mekui Moe se raditi i o upali koja za posljedicu ima znaajno krvarenje npr. naboj jee nagnjeenje kopitne ahure ili mekua. Kronini hiperplastini pododermatitis je posljedica upale kopitnog dermisa ili slabo-zamjetne upale (subclinical laminitis). Razvija se prilikom kopitne koine (laminitis), upale formi nonog stupa, kroninih upala dermisa limbus-a (ruba) ili krune (corona) kopita. Gnojni pododermatitis je izazvan nagazom na avao, ukovom, zagnojenim nabojem, rascjepom kopitne ahure, irom tabana, irom na parijetalnoj strani kopita. Nekrotini pododermatitis nastaje uslijed nekroze dermisa, izuvanja (exungulatio), opekline vieg stupnja.
259
Laminitis, klasino objanjenje

(Kopitna koina, Pododermatitis aseptica acuta) Laminitis, odnosno kopitna koina je aseptina upala dermisa kopita ili papka. Najee se javlja u konja. Boleu su zahvaena obino oba prednja, a katkada i sva 4 ekstremiteta. Sijelo upale je u nokatnoj, postranoj i tabanskoj stjenci. Uzroci nastanku laminitis-a: 1. Alimentarna kopitna koina nastaje zbog hranjenja konja neprimjerenim itaricama (penica, kukuruz, ra, velike koliine jema), a koje sadra veliki udio duika. U obzir dolazi i prejedanje drugim oblicima hrane. Laminitis-u uzrokovanom grekama u prehrani uglavnom prethode kolike. Dakle, prilikom kolikama valja posumnjati na mogunost laminitis-a. Treumatska kopitna koina je uzrokovana neprikladnim promjenama biomehanikih odnosa na razini kopita. To se dogaa za dugih mareva po asfaltu ili betonu, kamenim neravnim ili zaleenim trasama, kod jahanja na veim dionicama, predugog stajanja na tvrdoj podlozi (tale, izlobe, smotre), dugi transport eljeznicom ili brodom. Javlja se i kod duljeg stajanja na tri noge, kada je jedna noga zbog bola dugo rastereena, te neposredno nakon potkivanja. Postoje i individualne predispozicije npr. iroko-kuta ili plosnata kopita hladnokrvnjaka. Puerperalna kopitna koina se javlja u kobila. Uzrokovana je pojavom histamina u cirkulaciji. Histamin potjee od zaostale posteljice. Ukoliko posteljica zaostane 2 dana nakon poroda, pojava bolesti je sasvim izvjesna. Simptomatska ili metastatska kopitna koina je posljedica nekih zaraznih bolesti ekvida; npr. influenca.
2.
3.
4.
Simptomi. Akutnu kopitnu koinu karakterizira nagli razvoj hromosti na obije prednje ili sve etiri noge. Patognomonian je stav ivotinje, ivotinja zauzima uprt stav prednje noge su daleko ispred, a stranje noge su podvuene pod tijelo kao bi se na njih prebacila to vea masa, i time se rasteretile prednje noge. ivotinja, ukoliko moe, esto i puno lei, ustaje nerado, oprezno i uz znake bolova u ekstremitetima. Topot kopitima je priguen, toliko da je esto gotovo neujan. Kopito se optereuje petnim dijelovima. Uoljiva je pojaana pulzacija digitalnih arterija, a kopitna stjenka je pojaano temperirana. ivotinja ne doputa podizanje noge, a ukoliko i dopusti, vrlo ju brzo vraa u prijanji poloaj optereenja ili se pomie kao da e pasti. ivotinja prilikom stajanja tapka u mjestu, odiui naizmjence jednu po jednu nogu. Ve blaga perkusija po kopitnoj roini izaziva bol, a prilikom prisilnog stajanje ili kretanja se moe javiti tremor razliitog stupnja, kao i profuzno znojenje, umovito disanje. Ukoliko je uope mogue izvesti palpaciju kopitnim klijetima, bit e izrazito bolna. Ope stanje ivotinje je manje ili vie poremeeno. Tjelesna temperatura, ovisno o stupnju bolesti, varira od normalne do izrazito visoke. U teim sluajevima se javlja i oslabljeni apetit (inapetencija), smetnje u defekaciji. Tijek bolesti varira. Zdravlje se moe popraviti tijekom 2 tjedna, ili se tijekom akutne kopitne koine kroz par dana dogodi sputanje krune kopita zbog rotacije kopitnice (3. falange). Tada nastaje ili kronina kopitna koina ili promijenjeni poloaj kopitnice uvjetuje nekrozu dermisa solea-e, te kopitnica probije roinu kopitnog tabana eksungulacija, sepsa i smrt.
260
Kronina kopitna koina se prepoznaje po pojavi kvrgavog kopita koje se razvija nakon rotacije kopitnice u fazi akutne kopitne koine. Zbog upale dermisa (laminitis) nastaje serozni eksudat koji olabavljuje vezu izmeu ronih listia na nokatnom dijelu kopitne stjenke. Kopitnica koja visi na listiima dermisa, zbog same tjelesne mase, biva potpuno potisnuta na dole, a tetiva dubokog sagibaa prsta povlai njezin slobodni rub unatrag. Sumarno, to rezultira rotacijom i dislokacijom kopitnice. Tabanska roina u podruju vrha abice se izboi, djelomino nalikujui na puno kopito, dok se kruna kopita sputa. Na kopitnoj ahuri se javlja prstenje koji se prema peti divergentno ire, pruajui se na kopitnoj stjenci od naprijed i gore prema natrag i dole. Na nokatnoj stjenci, samo jedan cm ispod krune se dogodi uleknue ili utlina. Bijela zona se znaajno proiri jer dermis 'parietalis' producira oboljelu roinu koje se utiskuje izmeu stjenke roine i bijele zone, to dovodi do labavosti stjenke te njenog mrvljenja (kruljivosti). Nokatni dio kopitne ahure se postupno gomoljasto deformira i nastaje kvrgavo kopito. Postrane stjenke kopita su strme i uske. Tabanski dio kopitne ahure je djelomino ispupen, ispucan i kruljiv. Ponekada je taban probijen kopitnicom. Recidivi akutnih napadaja su esti. Ponekada se kronina kopitna koina ne razvije iz akutnih oblika, ve se postepeno razvija bez karakteristinih smetnji u kretanju, u smislu hromosti, epavog hoda, i neoekivano se javi kronini pododermatitis. Lijeenje. ivotinje oboljele od akutna kopitne koine moraju biti u mekom boksu. Ukoliko je bolest u nastajanju, preporua se terapija prema Adler-u: 1. Putanje krvi u koliini 4-6 litara. Nakon 3 dana potrebno je ponoviti putanje prvotne koliine krvi (2-3 l). 2. Ukoliko ivotinja moe stajati, dobro je da stoji u hladnoj vodi s ledom. 3. im prije skratiti nokatni dio kopitne stjenke. Ujedno, stjenku valja turpijom stanjiti sve do bijelog sloja. Kronina kopitna koina se zbrinjava tako da se uklone odebljali kvrgavi dijelovi kopitne ahure, te obrezuje petna stjenka kako bi se ostvario oblik najsliniji primarnom obliku kopita. Dislocirana kopitnica se, postizanjem primarnog oblika kopita, indirektno vraa u prvobitni poloaj. Taban valja maksimalno tedjeti; ako se i obrezuje, to treba initi maksimalno oprezno. Kako izvedene korekcije kopita bitno utjeu na vlaenje/suenje kopitne ahure, potrebno je kopitnu ahuru izvana premazati i zapuniti sa kopitnim voskom.
261
Pododermatitis suppurativa
Gnojna upala kopitnog i papanog korijuma, pododermatitis supuratva, je primarno gnojna upala tabanskog korijuma koja zahvaa njegov povrinski sloj (stratum papilare), a moe se proiriti i na ostale slojeve (stratum venosum et poriostale). Na osnovu toga razlikujemo povrinski i duboki pododermatitis. Etiologija: Nakon ukova, nagaza na avao, otar predmet, ukova, zakova, naboja, rascjepa roine, odvojenog i upljeg zida, suvie stanjene roine itd. dolazi do unosa infekta i nastupa infekcija raznim uzronicima gnojenja. Vanu ulogu maju i Fuseobacterium necrophorus, Bacteroides nudosus. Simptomi su razliiti, a ovise o dubini na kojoj se dogaa proces, akutnom ili kroninom obliku bolesti, te o opsegu procesa; ogranien, difuzan. Za praksu je bitna podjela na: 1. Povrinski pododermatitis suppurativa i 2. Dubinski pododermatitis suppurativa. Povrinski pododermatitis suppurativa odnosno Pododermatitis suppurativa superficialis zahvaa samo povrinski dio dermisa (stratum papilare) i ogranien je. Javlja se tekui eksudat koji zbog mnoine pigmentnih stanica ima olovno-sivo-crnu boju. Uz pojaanu pulzaciju digitalnh arterija se razvija hromost 1. i 2. stupnja. Prilikom perkusije i palpacije kopitnim klijetima se javlja bol (pogotovo nokatni zahvat). Temperatura je poviena lokalno, a u nastavku bolesti moe doi do sistemske hipertermije (povienja temperature). Mogu se javiti i oteenja krune ili perforacije na kruni. Nakon uklanjanja gnoja bolnost brzo prestaje. Povrinski pododermatitis izrazito rijetko prelazi u duboki pododermatitis.
Malene rupice na povrini koje izazivaju jeko bol uslijed pritiska.
Nekrotine upljina koje se javljaju nakon obrezivanja.
Lijeenje. Kopitnim noem valja nainiti ljevkasti otvor na podruju najjae bolnosti, te postaviti toplo-vlani hipertonini oblog. Pododermatitis suppurativa profunda zahvaa sve slojeve dermisa (i stratum venosu et periostale). Obiljeava ga gust gnoj svjetlo-ute boje. esto ga prati razvoj apscesa i parahondralnih flegmona, te opsena odvajanja kopitne ahure. Moe uzrokovati i nekrozu dermisa i lom kopitne kosti ili osteonkerozu. U tom obliku dolazi do pojave ronog stupa. Prati ga hromost 2. i 3. stupnja i poviena tjelesna temperatura. Simptomi. Visokogrudna hromost i jaka pulzacija digitalnih arterija koje ne prestaju nakon putanja gnoja. este su komplikacije u obliku nekroze kopitnog dermisa, kopitne kosti, duboke fleksorne tetive, kopitne hrskavice. Moe se razviti i gnojni podoartritis i, konano, sepsa. 262
Lijeenje. Ukloniti roinu sve do vrstog spoja kopitne ahure i dermisa i ukloniti svo nekrotino tkivo. Lokalno apliciramo topli hipertonini oblog, a parenteralno dajemo antibiotike (4-6 dana) i antitetanus serum. Lijeenje po Merck-u. Ukoliko je prisutno, strano tijelo je nuno izvaditi, i inficirano podruje je potrebno obraditi s kopitnim noem kako bi se osigurala adekvatna drenaa. Nogu je, tijekom 3-5 dana, potrebno drati u gumenoj ili plastinoj 'cipeli' u kojoj je vata natopljena magnezijevim sulfatom ili drugi odgovarajui mekani oblog. Sve konje s ubodnim ranama je potrebno imunizirati protiv tetanusa. Ukoliko je bol jaka, palmarna blokada ivaca omoguava prolazno olakanje. Lokalna i sistemska upotreba antibiotika nije nuna ukoliko je infekcija lokalizirana i adekvatna drenaa osigurana. Duboke ubodne rane tetive dubokog sagibaa prsta, bursa-e podotrochlearis, abine kosti, i kopitnice, potrebno je kirurki obraditi.
263
Laminitis
(Kopitna koina, Pododermatitis aseptica difusa acuta et chronica, Founder, Fever of the feet) Tradicionalno ova bolest je definirana kao upalo ili edem listiavog sloja kopita. Danas prevladava miljenje da je lamnitis uzrokovan prolaznom ishemijom povezanom s koagulopatijom koja dovodi do loma i degeneracije veza izmeu ronih i konih listia. U teim sluajevima, rotacija kopitnice (pedal bone, phalanx distalis) je esta posljedica koja moe dovesti do perforacije tabana (solea ungulae). Bolest je lokalna manifestacija opeg metabolikog poremeaja. Problemi na kopitu su klasificirani kao akutni, subakutni, ili kronini. Uglavnom se javlja na prednjim nogama, ili na sve etiri noge, a iznimno samo na stranjom nogama. Biomehaniki laminitis se moe javiti na samo jednoj nozi, uglavnom kao komplikacija jake hromosti ili ortopedske bolesti kontrelateralnog uda. Etiologija. Najei uzrok laminitisa su ingestije uslijed konzumacije velike koliine ugljikohidrata (preobilna ishrana itaricama), napasanje na obilnim panjacima, iznenadni napori i stresovi za konja u looj kondiciji. Moe se javiti sekundarno na postparturent-ni metritis, endotoxemia-u i kolike te enteritis ili aplikacije velike koliine kortikostereoida ili nekog drugog medikamenta. Rizik je vei u konja i ponija koji su vee mase i loe kondicije. Incidencija akutnih i subakutnih laminitisa e biti vea ukoliko imamo obilje nove trave.
Poetne promjene u akutnom laminitis-u su ishemija laminarnih arteriola i venula. Arterijska krv je preicama (antovima) preusmjerena na venozni povratak putem mnogih anastomoza krvnih ila u kopitu i mimoilazi kopitni korijum. Rezultat je zastoj krvi, funkcionalna kongestija i tromboembolizam u kapilarnom spletu. Laminarna nekroza pridonosi rotaciji.
Poremeaj u cirkulaciji kopitne roine, koji je u poetku reverzibilan, izaziva bol. Ukoliko stanje postane protrahirano, i javi se kronina hipoksija i manjak esencijalnih aminokiselina koje sadre sumpor. Te aminokiseline su esencijalne za keratinizaciju kopitnog koriuma. Uslijed njihova manjka dolazi do zastoja keratinizacije izmeu stratum germinativum i keratogenih zona. Kao rezultat, u blagim sluajevima, imamo tvorbu laminiti-nih prstenova, a u ozbiljnim sluajevima imamo rotaciju kopitnice i potpuno odvajanje kopitne ahure od pododerme. Odvajanje ronatih od konih listia je uzrokovana ishemijom, nedostatnom keratinizacijom, te konstantnim pritiskom duboke fleksorne tetive na kopitnu kost, koji je udruen sa silama koje djeluju na prst dok konj stoji. U kroninim sluajevima, kopitnica (corona of the pedal bone) moe penetrirati taban (solea) neposredno ispred abice. Prognoza je u teim sluajevima loa, jer su promjene nepovratne a sekundarne infekcije su este. U subakutnim i kroninim sluajevima, rotacija kopitnice se zbiva prilini sporo. Solea postaje konveksna i tanka, a izgled kopita se prilagodi novom stanju.
Trijas konja je 37.5-38.6C, bilo 30-40/min i disanje 10-15/min.
264
Klinika slika. U sluajevima akutnog laminitis-a, konj je depresivan i bezvoljno stoji. Otpor kretanju je uoljiv. Konj stoji tako da rastereti zahvaenu nogu. Ukoliko ga prisilimo da hoda, konj e hodati sporo, kratkih koraka. Svaka nogu e, ukoliko ju podignemo, spustiti to je bre mogue. Toplina se, uglavnom, moe uoiti na cijelom kopitu, pogotovo u blizini krune. Pojaan i ubrza puls se moe palpirati i vidjeti na digitalnim arterijama. Bol moe izazvati drhtanje miia i vrlo patognomonina osjetljivost je uoljiva kada pritisnemo kopito. Kopitna kost se moe rotirati tijekom akutne faze bolesti ukoliko terapija nije brzo zapoela. Rendgenski se rotacija kopitne kosti moe uoiti tek oko 3. dana. Vidljive sluznice su zaarene (injicirane). Trijas* je bitno promjenjen; tjelesna temperatura je poviena na 4041C, a puls je 80-120/min, a disanje 80-100/min. U iznimno tekim sluajevima, koji imaju vrlo lou prognozu, krvavi eksudat se moe cijediti iz krunskog veza. U subakutnim sluajevima se moe javiti svaki od navedenih simptoma, ali u manjem opsegu. Uglavnom imamo malu promjenu stava konja, odbijanje hodanja i poveanu osjetljivost na pritisak sola-e bolesnog kopita. Pojaana pulzacija digitalnih arterija i hipertermija kopita nisu obavezni simptomi u subakutnim sluajevima. Akutni i subakutni oblici laminitis-a imaju tendenciju ponavljanja i prelaska u kronini oblik. Kronini laminitis je obiljeen promjenama u obliku kopita i mahom se javlja nakon jednog ili vie akutnih oblika laminitis-a. Nepravilan razvoj kopitne roine (kvrgavo kopito s divergentnim prstenjem) se lako moe uoiti. Prstenje je vertikalno na nokatnom dijelu, a divergentno se iri prema peti. Stoga su linije na peti gotovo okomite. Kopito postaje nepravilno i produeno sa stjenkom gotovo vertikalnom na peti, a horizontalnom na noktu.
265
Perforirani taban
Kako se stanje razvija, solea postaje sve tanja, a oblikom postaje ravna ili konveksna. Rendgenski nalaz ukazuje na rotaciju i osteoporozu kopitnice. Kopitna kost je pritisnuta o soleu i u ozbiljnim sluajevima moe penetrirati soleu neposredno ispred abice. Dijagnoza. U akutnim sluajevima, dijagnoza se bazira na anamnezi (npr. prejedanje itaricama), stavu konja, poveanoj temperaturi kopita, tvrdoj pulzaciji digitalnih arterija i odbijanju kretanja. Blai oblici bez vidljivog deformiteta kopita se mogu uoiti pomou rendgenskog nalaza, koji ukazuje na nedostatak paralelnosti u lateralnoj projekciji izmeu stjenke kopita i kranijalne povrine tree falange (kopitne kosti). Divergencija vea od 1 ukazuje na slabu do lou prognozu. Terapija. Akutni laminitis je nuno HITNO terapirati jer do rotacije kopitne kosti moe doi vrlo brzo. Unato brzoj terapiji, prognoza je dubiozna sve od kraja oporavka kada je sigurno da je struktura kopita sauvana. U akutnim laminitis-ima, pogotovo prilikom prejedanja itaricama, mineralno ulje je indicirano. Primjenjuje se 4 dm3 mineralnog ulja per os. Ulje djeluje kao laksativ koji prevenira apsorpciju toksinih tvari iz probave. ienje nije uputno raditi u akutnoj fazi, jer to moe izazvati dehidrataciju konja. Tradicionalno su se primjenjivali hladni oblozi na bolesne noge, no novi dokazi sugeriraju da su topli oblozi u samom poetku bolesti puno korisniji. Antihistamintici su diskutabilne vrijednosti tijekom akutne faze laminitisa, ali isoxsuprine hydrochloride pasta, periferni vazodilatator, moe biti korisna. Flunixin meglumine i phenylbutazone su preferirana anti-upalna sredstva, a meclofenamic-na kiselina se takoer pokazala korisnom; no svo troje moe biti toksino. Pri upotrebi tih nestereoidnih protuupalnih lijekova valja strogo slijediti upute proizvoaa. Uporaba kortikostereoida je kontra-indicirana jer zbog jakog staninog katabolizma i inhibicije imunog odgovora uglavnom rezultira slabljenjem miia i pogoranjem laminitisa. Tim vie to gram negativni (G-) endotoksini koji se gomilaju uslijed prejedanja ugljikohidratima, sudjeluju u patogenezi laminitis-a; iznimno je vano da sauvamo normalan imuni odgovor tijekom tretmana.
266
Digitalni nervne blokade u ranim stadijima bolesti omoguavaju konju da hoda to poveava priliv krvi u kopitni dermis. No, nervne blokade i etnja su kontra-indicirane ukoliko je rotacija kopitne kosti zapoela. Zbog njegove vanosti za keratinizaciju dobro je dodati methionin (25 mg/kg, jedanput dnevno tijekom 7 dana). Tretman kroninog oblika laminitis-a se bazira na vraanju rotirane kopitnice u normalan poloaj i poveavanju pritiska na abicu time to snizujemo pete. To zahtjeva korekciju kopita i uporabu konih jastuia. Resekcija odvojene stjenke moe takoer biti indicirana i koristi se u akutnim i kroninim sluajevima, pogotovo onim s odvojenim zidom ili infekcijom. Ipak, ova kirurka operacija nosi rizik i stoga je prije operacije nuna konzultacija veterinara i vlasnika ivotinje
Trimmed Sole Savers with horseshoe. Transparent view of Sole Savers with shoe on bare hoof. Transparent view of hoof and sole pack material on whole hoof interior showing placement of Sole Savers. Transparent view of hoof and sole pack material at frog showing placement of Sole Savers.
267
Tredicionalna definicija laminitis-a Tradicionalno se laminitis definira kao aseptika upala pododerme; pododermatitis aseptica. Etiologija je trojaka: 1. 2. 3. Alimentarna hranjenje neprimjerenom hranom. Npr. ako se konju daje penica i kukuruz. Te itarice nikako ne bi smjeli dati konju. Konju se daje samo zob i jeam. Zaostajanje posteljice u kobila Traumatski uzrok
Patogeneza. 1.U cirkulaciju ulaze histamini i njim a sline tvari koje djeluju na pododermu. Pododerma je locus minor resistentio za histamine u konja. Uslijed djelovanja histamina dolazi do poveanog permeabiliteta kapilara u kopitnom dermis-u. Samim time stratum lamelatum biva ispunjen serumom i nakon nekog vremena pucaju veze izmeu ronatih i konih listia unutar stratum lamelatum. U goveda se to moe naknadno lijeiti, a u konja je to nemogue. 2.Ukoliko zaostane posteljica, njezinim raspadom stvorit e se toksini. U kobila zaostaje samo dio posteljice povrine dlana; ukoliko se zadri samo 2 sata, moe izazvati smrt. Iz maternice se tetne tvari resorbiraju u cirkulaciju i odlaze u pododermu. Slijedi aseptina upala s posljedinom eksudacijom. U podruju listia se nagomilavaju produkti upale pa vrh kopitnice biva potisnut (margo liber phalangis tertium) I on se zakrivljuje. Kod kroninog procesa dolazi do promjene u statici. Pipa se utlina s dorzalne (nokatne) strane kopitne ahure. To je znak pododermatitisa. Uslijed toga nastaju degenerativne pruge na kopitnoj ahuri kvrgavo kopito, gomoljasto kopito. 3.Kod ivotinja koje dugo hodaju po tvrdom terenu, ili npr. dugi transport (kada ivotinje dugo stoje). Ako ivotinja dugo epa na jedan ekstremitet pretjerano se zamara zdravi ekstremitet jer nosi tjelesnu masu i umjesto bolesnog ekstremiteta pojaana pulzacija (simptom pododermatitisa)
268
Subkliniki laminitis goveda

Subkliniki laminitis goveda je od ogromne ekonomske vanosti; na izaziva jasne klinike simptome, ali se pretpostavlja da je prisutan u uzgoju ukoliko je velika incidencija pododermatitis circumscripta. Etiologija. Klasina hipoteza kae da je etiologija laminitis-a goveda ista kao i kod laminitis-a konja. Visoke koncentracije ugljikohidrata u rumenu (buragu) poveavaju koliinu Streptococcus bovis i Lactobacillus spp, to dovodi do acidoze u rumena (buraga). Nadalje, pretpostavlja se da je takvo stanje tetno za gram-negativne (G-) organizme i, nakon to umru, vazoaktivni endotoksini se otputaju. Rumenitis je esto povezan a acidozom u buragu. Visoke koliine histamina u krvi su zabiljeene u prvim stadijima bolesti. Vlaknina i uestalost prehrane su izrazito vani imbenici. Druga hipoteza zahvaa receptore za epidermalni faktor rasta (EGF Epidermal Growth Factor) koji su prisutni u korijumu papka. Kako se EGF oslobaa u velikim koliinama iz gastro-intestinalnog trakta koji je zahvaen boleu, to bi moglo sudjelovati u patogenezi laminitis-a. Uz mitogeni* efekt, EGF moe inhibirati diferencijaciju keratinocyt-a in vitro. Inhibicija diferencijacije keratinocita matriksa papka je dominantna morfoloka osobina ranih stadija laminitis-a. Ova hipoteza se moe potkrijepiti nepravilnom proizvodnjom roine koja se javlja u nekim sluajevima laminitis-a.
Mitogenic, koji inducira mitozu ili preobrazbu stanica.
Moe biti jo faktora rizika. Patogeneza. Patofizioloki proces koji uzrokuje laminitis se moe sumirati kao toksino djelovanje na stjenku kapilara, to rezultira nedostatnom prehranom stanica koje tvore keratin i posljedinu tvorbu strukturno manjkavog keratina. Vjeruje se da se, kada vazoaktivni toksini dou do korijuma, arterijo-venozni antovi paraliziraju. Tlak unutar papka raste, a ile su oteene, to omoguava krvi krvnim tekuinama da izau iz ile i akumuliraju se u roini papka, bojajui ju ljubiasto ili uto. Poveani krvni tlak u papku (intraungularni tlak) i pridrueno smanjenje protoka krvi uglavnom dovodi do tvorbe tromba. Uslijed smanjenog protoka krvi, manje nutritivnih faktora dopire do tkiva koja tvore roinu i kvaliteta roine se smanjuje. Simptomi. Neke ivotinje izgledaju kao da hodaju zgreno, oprezno. Kasnije se mogu vidjeti i hemoragije na soleji. Edem i eritem na kruni (coronary band) iznad pete i okolo 2. i 5. prste (rudimentarnih prstiju) u goveda s netom obrezanim papcima mogu biti indikacija da se prolazno stanje laminitis-a javilo. Godinja incidencija iznad 10% upuuje da se goveda prebrzo uvode u ishranu koncentratima. Najbolji dokaz subklinikog laminitisa je pododermatitis circumscripta irevi na solea-i i bolest bijele linije (white line disease). Ukoliko je godinja incidencija te dvije bolesti u multiparnim kravama krda iznad 10%, vrlo je vjerojatno da iza toga stoji subkliniki laminitis.
Lijeenje i kontrola. Lijeenje subklinikog laminitis-a je teko jer dijagnoza pojedine ivotinje nije mogua tijekom trajanja uzronih inzulta. Kontrola se bazira na epidemiolokim studijama i umanjenju faktora rizika koji pogoduju bolesti. Nuno je da stoar biljei pojavnost i uzroke hromosti u uzgoju; i stoga ih je potrebno uputiti kako da prepoznaju glavne lezije i osobine bolesti koje izazivaju hromost. 269
Pododermatitis circumsciripta
(Sole ulcer, Specifini ir papka po Rusterholzu, Ulcus traumatica specifica soleae, Ulcus Rusterholzi) ir tabana (solea-e) je lezija lokalizirana u podruju prijelaza soleje u tabanski dio mekua, uglavnom blie aksijalnom no abaksijalnom rubu papka. Oteenja dermisa su povezana s krunim zonama lokaliziranih hemoragija i nekroza. ir papka esto zahvaa jednog ili oba lateralna papka stranjih nogu. Preteno obolijevaju teke, visokoproduktivne krave i rasplodni bikovi. ir papka je est u mlijenim stadima gdje se ivotinje dre u malo prostora, pogotovo ukoliko su uvjeti nehigijenski, kao to je est sluaj tijekom zimskih mjeseci. Incidencija (morbiditet) varira, ali u nekim uzgojima i vie od 50% odraslih krava moe hiti zahvaeno irom papka. Etiologija i patogeneza. Ope prihvaeno miljenje je da je sub-kliniki laminitis glavni predisponirajui faktor. Laminitis oteuje tkivo (lamine) koje proizvodi roinu papka, to rezultira roinom mekom no to je to normalno. Roina se dodatno omekava ukoliko je izloena vlazi, a kemijski spojevi iz neistoe na podu umanjuju integritet roine. Tvorba mekane roine soleje dovodi do spljotene i stanjene soleje. Masom kojom flexor process distalne falange pritie soleju, izaziva gnjeenje korijuma u tom podruju. To vodi k ishemikoj nekrozi malog podruja. Proizvodnja roine je obustavljena u tom malom podruju, i kao okolna roina nastavlja svoj rast, oteenje zaostaje u obliku perforacije. Oteeni korijum prolazi reparaciju tijekom koje granulomatozno tkivo ispuni pukotinu tabana (solea-e) i izviri kroz soleju.
SUBKLINIKI LAMINITIS tkivo koje tvori roinu je oteeno i slabo prokrvljeno tvori se mekana roina + loa higijena jo gore + pritisak papane kosti ishemina nekroza male povrine IR okolno tkivo raste, a tu zaostaje perforacija buja granulacijsko tkivo.
Loa tehnika obrezivanja papka moe tekoer izazvati povean pritisak u podruju soleje ispod flexor process-a. To se deava poglavito ukoliko je uklonjeno suvie nosivog zida s abaksijalne strane papka. Ponekada e se komadii roine pomaknuti preko osjetljivog podruja izazivajui abnormalan pritisak na flexor process distalne falange. Jo jedan potencijalan uzrok ira tabana je jaka erozija peta. Normalno, masa je centrirana na ronim mekuima (bulb of the heel), ali ukoliko se javi erozija, masa se prebacuje na podruje ispod flexor proces.
Medijalna papak Tipina lokacija ira; vie medijalno
Lateralni papak
270
Kliniki nalazi. Razvoji intenziteta hromosti u podupiranju varira i esto ju je teko uoiti ukoliko se javi obostrano; to ovisi o veliini lezije i sekundarnoj infekciji. S obzirom da je uglavnom lateralni prst zahvaen, noga je uglavnom blago abducirana kao bi se masa prebacila na zdravi medijalni prst. ivotinja u tali moe odmarati stranje prste na rubu oteenja kako bi smanjili pritisak na vezi soleje i tabanskog dijela mekua. Na ravnim povrinama, bolesna ivotinja e stajati s stranjim nogama ispruenim straga. Neke krave mogu tresti bolesnu nogu esto, a one s obostranim lezijama mogu konstantno prebacivati masu s jedne noge na drugu i esto lijegati. Makroskopski gledano, lezije variraju od mekih podruja s lagano promijenjenom bojom koja su bolna na pritisak, pa sve do vrlo jasnih cirkumskriptnih (krunih) perforacija. To je obino stadij u kojem hromost postaje dovoljno jaka da se uoi. U daljnjim stadijima, granulacijsko tkivo ispuni defekt soleje. Infekcija izloenog korijuma moe uzrokovati razliite stadije odvajanja soleje. Jednom kada je korijum izloen, infekcija moe zahvatiti dublje strukture papka i proiriti se proksimalno sve do bursa podotrochlearis (navikularna burza), uzrokujui nekrozu i rupturu duboke fleksorne tetive i ligamenata abine kosti (os sesamoideum distale = navicular bone). Ruptura fleksornih tetiva vodi prema dorzalnoj rotaciji prsta (cocked toe). Ukoliko se sluaj zakomplicira, infekcija moe proiriti uzdu ovojnice duboke fleksorne tetive tendovaginitis i/ili izazvati septinu upalu papanog zgloba i osteolitine procese na kostima. Etiologija i ulazna vrata dubokih infekcija prstiju goveda
Obrezivanje okolne roine moe ukazati na krvavo obojenje (imbibirana roina crvenkaste do plavkaste boje), to indicira da je subkliniki laminitis sudjeluje u etiologiji.
Pododermatitis
271
Pododeramtitis Lijeenje. Tretmanom se treba ukloniti pritisak na ugroeno podruje. Terapeutsko obrezivanje papaka, ukoliko se radi oprezno, je vrlo uinkovito. Ovim postupkom snizimo cijelu noseu povrinu lateralnog papka, ime se masa prenosi na taban medijalnog papka. Fiksiranjem drveog ili gumenog bloka visine 24 cm na zdravi medijalni papak uklanja sav pritisak s bolesnog lateralnog papka i ira na njemu. To je idealno rjeenje. Blok se fiksira potkovom ili sintetikim ljepilom; moe biti privrene na papke maksimalno 6 tjedana. Granulacijsko tkivo koje buja ne treba uklanjati ili tretirati s kaustinim stedstvima jer time moemo oteati cijeljenje rane. Bandae ne bi smjeli stavljati jer to rezultira konstantnim pritiskom na podruje ira; to vie, prekrivanje lezije e omoguiti da ostane vlana, te potaknuit maceraciju i bakterijsku infekciju. Mnogi irevi nikada ne zacijele u potpunosti, i bolesni papci mogu pokazivati kroninu blagu hromost. U tom sluaju, potrebno je vriti korekcije papka 2-4 puta godinje tijekom cijelog ivota ivotinje. Prevencija i kontrola. Kako je pojava dermatitis circumscripta povezana s subklinikim laminitis-om, potrebno je istraiti i odgovarajue kontrolne mjere poduzeti ukoliko je potrebno. Prema Vet. priruniku: Ukoliko se jave komplikacije, u obzir dolaze samo radikalni kirurki zahvati; u prvome redu artrotomija po Breuer-u. Artrotomija po Breuer-u. Rezom na stranjoj povrini bolesnog prsta, od putinog zgloba do mekua otvara se pristup tetivama. Potom se reseciraju* obije fleksorne tetive po cijeloj duini reza, odstrani podotrohleja* i, potom, zglobna povrina papanog zgloba (arthrosdesis*). Nakon uklanjanja zaostalog nekrotinig tkiva i lokalne aplikacije antibiotika, rana se rekonstruira i povije. Na zdravi papak se fiksira drveni blok. Do potpune sanacije, odnosno ankylosis papanog zgloba dolazi unutar 2 mjeseca. Prilikom ove operacije bolesni papak, iako defektan, ostaje sauvan, pa je i optereenje jednakomjerno rasporeeno na oba papka. Amputacija papka je jedino rjeenje u sluaju osteolitinog procesa na kostima.
Podotrohleja - abina kost, distalna sezamoidna kost, navicular bone. Resection vaenja dijela ili cijelog organa. Arthrodesis kirurka fiksalija zgloba s ciljemspajanja zglobnih povrina, uz poticanje proliferacija kotanih stanica; zove se i arteficial ankylosis.
272
The most practical solution for individual treatment. Solka Hoofgel is intended for a focussed, intensive treatment of animals with serious foot problems. Solka Hoofgel consists of copper and zinc in chelate form and contains adhesive substances so that the results are many times better than those achieved with any other product. Individual Treatment 1. Tie the animal up in the hooftrim stall. 2. Trim the hoof. 3. Ensure that the hoof is thoroughly clean and dry. 4. Examine the foot.
5.
Apply Solka Hoofgel liberally with the provided brush making sure to also brush it in the hoofsplit.
273
Pareze i paralize
Paraliza (gr. para- pokraj, slian, abnormalan + lysein izgubiti) gubitak ili smanjenje motorne funkcije dijela tijela zbog lezije miinog ili ivanog sustava, te oteenje senzorne funkcije. Paresis (gr. oputanje), blaga ili djelomina paraliza. Monoplegia paraliza uda. Monoparesis pareza jednog uda. Paraparesis djelomona paraliza stranjih ekstremiteta. Paraplegia (gr. para pokraj, slian, abnormalan + plage udar, napad) paraliza stranjih nogu i stranjeg dijela tijela.
Pareza je napotpuna, odnosno smanjena snaga miia, a paraliza je potpuna miina kljenutost. Stupanj bolesti ovisi o opsegu boleu zahvaene miine mase. Ukoliko je motorikom slabou zahvaen jedan ud, radi se o monoparezi (pareza), odnosno monoplegiji (paraliza). Ukoliko je motorika slabost obostrana, tada govorimo o paraparezi ili paraplegiji. Nastupi li miina slabost ili kljenutost na sva 4 uda, govorimo o kvadriparezi (pareza) ili kvadriplegiji (paraliza). Miogene paralize se razvijaju zbog traumatskih ili reumatskih upala miia i metabolikih poremeaja (praznika bolest). Neurogena paraliza nastaje uslijed razliitih mehanikih, kompresijskih, infekcijskih ili toksinih podraaja. Tome valja pridodati i funkcijske podraaje uslijed otrovanja, auto-intoksikacije, bolesti mijene tvari, neke nestaice i slino. Prema sijelu oteenja ivanog tkiva razlikujemo cerebralnu, spinalnu i perifernu neurogenu paralizu. U sluaju cerebralne paralize postoji i poremeaj svijesti. Kao druga krajnost, periferna paraliza ima sjelo na jednom, a samo iznimno na nekoliko perifernih ivaca.Poremeaj funkcije pojedinih ivaca je, u veterinarskoj medicini, od vrlo malene praktine vanosti uslijed ogranienih dijagnostikih mogunosti. Znatno je primjenjivlja etioloka klasifikacija: razvojne nepavilnosti, traumatske ili mehanike povrede, metaboliki poremeaji, tumori Upale ivaca se kliniki vrlo teko razlikuju od degeneracijskih promjena na ivcima. Lijeenje. Ukoliko okolnosti doputaju dobro je izvesti etioloko (kauzalno) lijeenje. Simptomatska terapija je nuna. Za domae mesojede je mogue uspjeno provoditi medikamentoznu i fizikalnu terapiju. U velikih ivotinja, koje zbog bolesti stalno lee, ubrzo se dogode ireparabilne promjene u obliku opsenih dekubitalnih povreda, hipostatske pneumonije, atrofije miia i sepse. To sve navodi na lou prognozu. Blae sluajeve je mogue intenzivno lijeiti s preparatima za brzu resorpciju i regeneraciju ivanih funkcija: vitamini Bkompleksa, a posebno aneurin (B1) preparati za podizanje ope otpornosti, nespecifina podraajna terapija Fizikalna terapija; posebno galvanska terapija i terapija s kratkim valovima. Atrofiju miia moemo sprijeiti/umanjiti aktivnim i pasivnim vjebama i masaom. Dekubitalni irevi (decubitus ulcer) su zaleano mjesto na tijelu. Uslijed leanja i dugotrajnog pritiska, odnosno nestrune imobilizacije, nastaju oteenja tkiva. To je pogotovo naglaen na zaleanim mjestima gdje je kost blizu povrine tijela. Dekubitalni ir nastaje bre kod jako mravih i jako debelih ivotinja. Mrave su predisponirane jer su kosti odmah ispod povrine tijela i vrlo otro pritiu pojedini dio tkiva. Debele ivotinje su predisponirane zato to velika masa znai i veliki pritisak na tkivo. Dekubitalni irevi se najee javljaju na tuber coxe (bona kvrga), onim lukovima i vanjskoj strani zglobova na ekstremitetima. Primarno se javlja lokalna anemija. U daljnjem tijeku bolesti, uslijed nedostatne prokrvljenosti dolazi do nekroze koe. Nekroza poinje od povrinskih slojeva i iri se u dubinu i irinu. Dekubitalne rane se sekundarno inficiraju. Ukoliko infekcija prodre u dublje slojeve, mogu se stvoriti retencijski depii. To moe dovesti do septikemije i, konano, smrti.
Decubitus (lat. lei, sruiti se), 1) akt lijeganja, pozicija tijela prilikom laanja. 2) decubitus ulcer, vidi ulcer. Ulcer (lat. ulcus), lokalni defekt ili excavation povrine organa ili tkiva koji nastaje ljutenjem upaljenog nekrotinog tkiva. Decubital ulcer nastaje uslijed prolongiranog pritiska.
Lijeenje.Kako bi sprijeili nastanak dekubitalnih ireva potrebno je osigurati meko leite i esto okretanje ivotinje. Ugroena podruja je potrebno masirati alkoholom: time se potie prokrvljenost, to prevenira razvoj nekroze, a istovremeno se dezinficira, to bitno smanjuje mogunost razvoja infekcije ugroenog tkiva. Ukoliko se dekubitalni ir javi, potrebno ga je oistiti dezinficijensim. Nekrotino tkivo skidamo tek kada se demarkira. Postoje li retencijski epovi, kirurki ih obradimo debridement-om; uklonimo podminirane rubove rane i sve to pogoduje nekrozi. Ranu posipamo antiseptinim pracima. Kada se rana oisti, primjenjujemo sredstva koja pospjeuju granulaciju (masti i ulja). Konjima je nuno dati antitetanus serum. Preventiva. Gotovo svaki dekubitalni ir se moe shvatiti kao greka u odravanju ivotinje. Stoga ih treba na vrijeme spirjeiti. To postiemo smjetajem ivotinje na meki laaj. Za velike ivoitnje to je 50 274
cm slame, svakodnevno prorahljene. Nadalje, valja onemoguavati pretjerano leanje: za konje emo upotrijebiti visiljke-poivaljke od irokih kolana, vie puta dnevno emo okretati ivotinju i redovito istiti feces i urin ispod bolesne ivotinje. Paraliza n. suprascapularisa (suprescapular paralysis) rezultira paralizom mm. supraspinatus i infraspinatus. Etiologija. 6. i 7. vratni ivac mogu prilikom istezana ili traume biti oteeni na mjestu prelaska preko vrata skapule. U konja je est uzrok snano povlaenje lopatice prema natrag prilikom obaranja, pa doe do prignjeenja ili napuknua ivca koji lei povrno oko prednjeg ruba lopatice. ivac moe zakazati i uslijed stvaranja obilnog periostalnog kalusa nakon loma kosti. Simptomi. Paraliza se oituje osobitom hromou; prilikom podupiranja se javlja abdukcija ramenog zgloba i nastaje procijep izmeu ramenog zgloba i grudnog koa. Paraliza m.radialis-a (radial paralysis) se javlja u 2 oblika. Distalna radijalna paraliza rezultira nemogunou ekstenzije karpusa i prednjeg prsta. Proksimalna radijalna paraliza onemoguava ivotinji da istegne lakatni zglob, karpus i putite kako bi opteretila nogu. Proksimalna paraliza je locirana prije odvajanja grane za ankonealnu muskulaturu. Etiologija. N. radial is se u konja oteuje prilikom obaranja, a kod goveda i psa prilikom traume (pad, skok, prometna nezgoda). Ozljeda se esto deava prilikom vezivanja ivotinje konopcem ili jarmom ili u sluaju kada se ivotinje agresivno trga kako bi se oslobodila . Simptomi. Proksimalna paraliza tipina slika otvorenog lakatnog zgloba. itav ud se doima duim, a samo je pasivno oslonjen na nokatnu povrinu kopita i putice. Pri prisilnom kretanju, ud se mlohavo vue po tlu. Distalna radijalan paraliza je locirana periferno od mjesta grananja za ankonealnu muskulaturu. ivotinja moe predvoditi nogu, a samo nekada se oslanja na nokatni dio kopita. esto se spotie na neravnom terenu. Prognoza je povoljnija no prilikom paralize n. suprascapularis-a. Uglavnom dolazi do brzog oporavka. ivotinju je potrebno drati na obilnoj stelji. Protuupalni lijekovi mogu biti od pomoi, pogotovo prvih sati nakon ozljede. Ukoliko je osjet koe na prednjoj nozi potpuno obustavljen, prognoza je osrednja. Traje li paraliza 2 ili vie tjedana, vjerojatno se razvila trajna ozljeda i prognoza je loa.
275
Paraliza n. ischiadicus (ischiatic paralysis, sciatic paralysis) se javlja u psa, rjee u konja. Tibialni i peronealni ivac su grane n. ischiadicus. Paralizirani su sagibai prstiju, pa se ud ne moe sagibati i nemono visi. Paraliza se oituje i na ekstenzorima prstiju, te se zato u fazi optereenja prsti flektiraju i dolazi do oslanjanja dorzalne strane prstiju o tlo. Paraliza n. femoralis-a (femoral paralysis) je ee miogene no neurogene etiologije. Dolazi do paralize m. quadriceps femoris-a koji vri ekstenziju koljenog zgloba i djelomine paralize m.psoas major-a koje flektira kuk. Manifestira se kao hromost u optereenju. Reducirana tonus kvadricepsa smanjuje tenzije na pateli, to moe rezultirati a lateralnom patelarnom luksacijom. Uz to, krunski i skoni zglob bivaju flekrtirani jer njihovi ekstenzori zavravaju na pateli. Atrofija kvadricepsa ubrzo postaje vidljiva, iako se patela povrati na mjesto vrlo lako. ivoitnje ima izrazito velike probleme u kretanju. Prognoza ovisi o klinikim simptomima. Ukoliko su simptomi jaki, prognoza je loe.
Paraliza n. tibialis-a (tibial paralysis) izaziva hromost kod optereenja s jaom fleksijom tarzalnog zgloba. U fazi iskoraka se opaa protuprirodno izbacivanje distalnih dijelova noge i kopita naprijed. 1. 2. 3. Sciatic nerv Tibial Nerve Fibular Nerve
276
Paralize n. peroneusa (peroneal paralysis) razultira paralizom miia koji flektiraju skoni zglob , a ekstendiraju prst. Peronealni ivac je kranijalni okrajak n.ischiaticus-a. Prolazi povrinski preko lateralnog kondila femura i glave fibule, to ga ini ranjivim na vanjske traume ili pritisak. Pri paralizi je poloaj uda prema naprijed, s time da ivotinja dorzalnom stranom uda dotie tlo. U fazi optereenja putica ostaje u polufleksiji i ivotinja optereuje dorzalni dio prstiju.
Brachial-na paraliza
277
Podsjetnik anatomije
zdjelice i udova konja i psa
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
Rjenik
Abduct (lat. ab od + ducto - voditii), odvoditi odnosno odmicati od medijalne ravnine. Abomasopexy (abomasum sirite + gr. pexis fiksacija), operacija kojom se sirite vee za neko drugo tkivo. Acepromazine maleate, trankvilizator koji se koristi u veterinarskoj medicini kako bi se imobilizirale velike ivotinje. Acridine - dibenzopyridin koriten u proizvodnji boja i lijekova; njegovi derivati su mahom fluorescentno-ute boje (acridine dayes, akridinske boje) i antiseptika sredstva koja se rabe u medicini.; acryflavine hydrochlorie, acryflavine bese i proflavine. Acriflavine mjeavina koja se kao solucija koristi za povrinsku antisepsu koe i mukoznih menbrana. Acropachia (gr. acro ekstrem + pachys debeo + -ia), stanje zabiljeeno u pasa koje karakterizira hyperostosis kostiju udova, a kasnije i drugih dijelova kostura; moe biti povezana s tumorima ili tuberkulozom. Adhesive tenosynovitis tenosynovitis tijekom kojeg su tetive vezane uz upalnu masu. Adrenergic, aktiviran sa, specifian za ili koji lui adrenalin (epinephrine) i srodne tvari, poglavito simapatika ivana vlakna koja na sinapsama prilikom prolaska impulsa oslobaaju noradrenalin (norepinephrine). Agonal koji se javlja neposredno prije smrti. Ahilova tetiva, tendo calcaneus jaka tetiva koja povezuje m. triceps sure s tuberositas calcanei (tuberosity of the calcaneus). AHV-1 Alcelaphine HerpesVirus-1 uzronik Zarazne korice goveda (Malignant catarrhal fever) Akridinske boje, vidi acridine Aksiom osnovno naelo koje se ne moe dokazati, a i ne trai dokaz, jer je neposredno oito. Analgezija (eng. analgesia, gr. an- negacija + algesis bol + ia), odsustvo osjeta za bol bez gubitka svijesti. Anamneza (lat. anamnesis prisjeanje) predstavlja podatke o razvoju i tijeku bolesti dobivene od vlasnika ivotinje, odnosno osobe koja se o ivotinji brine. Ananse trademark za preparat bromelanina. Bromelanin je endopeptidaza koja se koristi kao protuupalni faktor. Anaphylaxis oznaava stanje kada senzibilirana jedinka doe u kontakt s veom koliinom antigena ili haptena. Usljed buren imunoloke reakcije, odnosno vezanja antigena i antitijela, te svih popretnih pojava, dolazi do urticara-ie, pruritis-a, angioedema, vaskularnog kolapsa i oka. Anaplasia (gr. ana natrag + plassein oblikovati) je gubitak diferencijacije izmeu stanica i gubitak interakcije izmeu stanica i njihove okoline. Anaplasia je karakteristina za tumore. Zove se i dedifferentiation. Anastomosis, pl. anastomoses (gr. otvor, otvaranje) 1. veza izmeu dvije ile. 2. otvor, kirurke, traumatske ili patoloke etiologije, izmeu normalno odvojenih dijelova ili organa. Intestinal-na anastomoza ostvarenje komunikacije izmeu dva dijela intestinalnog trakta. Anestezija (eng. anaesthesia, gr. an- negacija + aisthesis- osjet), 1. odsustvo osjeta za bol zbog upotrebe lijekova ili drugih medicinskih intervencija. 2. gubitak osjeta uslijed ozljede ivca ili receptora. Anestezija spinalna anestezija izazvana injekcijom lokalnog anestetika u subaranchoidalni prostor oko lene modine. Aneurysm (gr. aneurysma irenje), vrea nastala dilatacijom arterije, vene ili srca; ispunjena je fluidom ili ugruanom krvlju, obino tvori pulsirajui tumor. Ankylosis (gr. ankylo svinut, sfrkan + osis) imobilizacija ili srastanje zgloba uslijed bolesti, ozlijede ili kirurkog zahvata. Anticholinergic koji onemoguava acetilcholinu na sinapse miia. Antisialagogue (gr. anti- protiv + sialon slina + goge) koji koi tvorbu sline. Anuria (gr. an negacije + uria) kompletan prekid sekrecije urina i u bubrezima. Aorta abdominis se dijeli na a.iliaca interna et externa, a arteria iliaca xterna se nastavlja u a.femoris. Apatit je CaPO4 Apomorphine hydrochloride derivat morfina koji se koristi kao ementik (ementic) u lijeenju otrovanja i stranog tijela u probavnom traktu ivotinja. Aplicira se subkutano. Aponeurosis (gr.) 1. bijela spljotena ili nitasta tetivna izraslina s funkcijom vezanja miia s dijelovima tijela koje pokreu. 2. termin koji se svojedobno koristio za odreene fascije. Abdominal aponeurosis su zdruene tetive kosog i poprenog miia abdomena. Arteria iliaca interna i arteria liaca externa nutarnja i vanjska bona vena su nastavci aorte koja se podruju ispod 5-6 slabinskog (lumbalnog) kreljeka grana na te dvije arterije. Arterija iliaca externa se nastavlja u arteria femoris. Arterija axillaris prolazi ventralno uz skapulohumeralni zglob i nastavlja se u a brachialis sve do lakatnog zgloba. oputanje tremora glatkih miia. Blokira vagus i stoga Atropin alkaloid s anticholinergicnim i antispasmodicnim uinkom dovodi do tahikardije. Koristi se kao antidot toksinima s anticholinesteraznim uinkom. Avulsion (lat. avulsio od a od + vulsus oupan) deranje ili struganje dijela neega. Azotemia (fr. azote- duik + gr. haima krv + -ia), poveana koncentracija ureje ili drugih duikovih spojeva u krvi. Benzene bezbojan, aromatian, zapaljivi tekui ugljikovodik (C6H6). Nusprodukt je destilacije ugljena. tetan je prilikom apsorpcije preko koe, ingestije ili inhalacija. Izaziva iritaciju mukoznih membrana, ivane poremeaje, i smrt uslijed uguenja. Kronino izlaganje uzrokuje aplaziju kotane modine i leukemiju. Kancerogen je. Blister (lat. vesicula) vezikula, pogotovo bula. Borna kiselina. Svjetska zdravstvena organizacija(WHO) je preporuila zabranu koritenja borne kiseline (acidi borici). Tu odluku WHO bazira naosobinama borne kiseline; potrebno ju je izraivati neposredno prije upotrebe; brzo se kvari, ve odavno je poznato da je borna kiselina vrlo slab bakteriostatik i fungicid, glavni efekt je hlaenje to se jednako moe postii prokuhanom ili simptomi otrovanja su uto-zeleni ili plavo-zeleni proljev i povraanje, te smrt za 5-7 ohlaenom vodom, nije selektivno toksina dana. Brachiocephalic (gr. brachion ruka + kephale glava), koji se odnosi i na ruku i na glavu. Brachycephaly (gr. brachy kratak + kephale glava), koji je obiljeen s kratkom glavom. Brodie-jev apsces, podruje destrukcije kosti kuglastog oblika, ispunjeno gnojem ili vezivnim tkivom. Uglavnom se javljana metafizama dugih kostiju, a uzrokovan je sa Staphylococcus aureus ili albus. Calcaneus, pl. Calcanei nepravilna etverokutna kost na stranjoj strani tarsus-a. Zove se i os tarsi fibulare, eng. calcaneal bone. Callus (itaj kalus) (lat. ulj, debela koa) je 1. lokalizirana hiperplazija oronjalog dijela epiderme nastala uslijed pritiska ili
305
trenja. 2. neorganizirana mrea kotanog tkanja koja se tvori na mjestu ugruka krvi, a slijedi frakturu kosti. Normalno se kotani kalus nadomjesti s tvrdom zrelom kosti. Zove se i kotani kalus. Cardiac (gr. kardiakos, lat, cardiacus), koji se odnosi na srce. Catecholamine jedan iz grupe biogenih amina s simpatomimetikom aktivnou; primjeri su dopamin, noradrenalin (norepinephrin) i adrenalin (epinephrin). Catecholamine jedan iz grupe biogenih amina s simpatomimetikom aktivnou; primjeri su dopamin, noradrenalin (norepinephrin) i adrenalin (epinephrin). Cauterization destrukcija tkiva s vruim instrumentom, strujom ili kaustinim sredstvom. Cavitas glenoidalis glenoid cavity udubljenje na latreralnom kutu skapule koje slui za artikulaciju s humerusom. Cellulitis vidi phlegmon (nisu sinonimi). Cellulitis (lat. cellule mala stanica + -itis), akutna, difuzna, edematozna, gnojna upala dubokih potkonih tkiva, a ponekada i miia. Moe biti povezana s formiranjem apscesa. Uglavnom je uzrokovana s infekcijom operativne ili traumatske rane, opekline ili neke druge kone lezije. Uzronici mogu biti razliite bakterije, ali streptokoki i Staphylococcus aureus su najei. Kliniki se manifestira edemom, toplinom i osjetljivou bez jasnih granica. Usporedi s erysipelas i phlegmon. Chloral hydrate hipnotik i sedativ koji se administrira oralno. Chloral hydrate hipnotik i sedativ koji se administrira oralno. Chondrosis formiranje hrskavinog tkiva. Cicatririx, pl, cicartices, oiljak, novo tkivo koje se formira u rani koja zacjeljuje. Cista, eng. cyst, od gr. kystis vrea, mjehur. Coccidiasis je infekcija s coccidia-ma, ali bez jasnih klinikih znakova. Coccidiosis je u pravilu akutna invazija i destrukcija mukoze crijeva od strane protozoa iz roda Eimeria i Isospora. Infekciju obiljeavaju: proljev, vruica, inapetencija, gubitak teine, izgladnjelost, i u nekim sluajevima ak i smrt. Coccidiosis je teka bolest goveda, ovce, koze, svinja , peradi i zeeva, u kojima i jetra i crijeva mogu biti zahvaena boleu. Coccyx (koksiks) mala kost smjetana kaudalno od sakruma ovjeka. Sastoji se od nekoliko rudimentarnih kraljeaka i tvore kaudalni kraj kraljenice. Condesing osteitis je osteitis s tvrdim depozitima zemnih soli u zahvaenoj kosti, naziva se i sclerosing o. Congentan (eng. congener, od lat. con zajedno + genes-vrsta, rod), neto to je usko povezano uz drugu stvar, kao npr. mii ili zglob koji ime istu funkciju kao i drugi. Conservare, lat. sauvati, odrati. Constipation (lat. constipatio gurati zajedno), rijetka ili oteana evakuacija fecesa. Crus, pl. crura (NA), noga, od koljena nanie. Cystitis upala mokranog mjehura. Cystitomy (cysti- + -tomy), kirurka divizija kapsule lee; capsulotomy. Cystostomy (gr. cysto- vrea ili mjehur + stoma otvaranje), formiranje otvora u mjehur. Cystotome instrument za inciziju mjehura. Cystotomy kirurka incizija mokranog mjehura. Zove se i vesicotomy. Debridement (fr.), uklanjanje strane tvari i umrtvljenog i/ili kontaminiranog tkiva rane, sve dok se ne doe do zdravog tkiva. Kompariraj Freidrich-ova metoda. Decubitus (lat. lei, sruiti se), 1) akt lijeganja, pozicija tijela prilikom laanja. 2) decubitus ulcer, vidi ulcer. Delirium (lat. lud, bezuman) bunilo, poremeaj svijesti; delirium tremens je alkoholno ludilo Dermoid cyst (gr. kystis mjehur, vrea) je 1.epidermalna cista, u pravilu prisutna ve prilikom roenja nastala uslijed poremeenog embrionalnog razvoja. 2. benigna teratoma jajnika ili testisa. Desmotomy (gr. desmos veza, ligamnet + -tomy - rezati, odvajati) rezanje ili odvajanje ligamenata. Dextran, poolimer d-glukoze s izrazito velikom molekulskom masom, proizvode ga enzimi prisutni na povrini stanica nekih bakterija mljeno-kiselinskog vrenja. Dextran-i, dobiveni iz saharoze uz pomo bakterija usta su glavni uzrok karijesa. Dextran-i jednake molekulske mase, dobiveni iz preparata Leuconostoc mesenteroides se koriste kao nadomjesci krvne plazme (plasma volumen expanders). Specifini preparati na tritu su podijeljeni na osnovi prosjene molekularne mase u tisuama kao dextran 40, dextran 70 itd. Diaphorase, bilo koji flavoprotein koji katalizira oksidaciju reduciranog Nicotinamide Adenine Dinucleotide (NAD) ili redukciju Nicotinamide Adenine Dinucleotide Phosphate (NADP), koristei nefizioloke tvari, poput metilinskog modrila, kao akceptore elektrona, a ne kisik ili kromosome. Reakcija se, zapravo, bazira na uklanjanju enzima iz kompleksa u kojima se normalno javljaju. Diploe (gr. diploe nabor) labavo kotano tkivo izmeu dvije ploe kranijalnih kostiju. Dislocation (lat. dis odvajanje, od + locare mjesto) promjena mjesta bilo kojeg dijela tijela, prvenstveno kosti. Distenzija (eng. distend rastegnuti, naduti), rastezanje, nadimanje. Distortion; Dorland's kae: distortion (od lat. distortio izvrtanje) je stanje uvrnutosti od normalnog poloaja ili normalnog oblika. Dakle, moemo govoriti ne samo o distorziji zgloba, ve i o distorziji hrskavice, distorziji ideja Diuresis poveano izluivanje urina. Osmotska diuresis nastaje kada su bubrenim tubulima prisutne tvari koja se slabo apsorbira ili se ne mogu apsorbirati, a osmotski su aktivne (glukoza, urea) pa sa sobom navlae i vodu. Dura mater (lat. tvrda majka) medule spinalis je ovojnica koja obavija lenu modinu. Od periosta kraljeka je odvojena epiduralnim prostorom koji je ispunjen krvnih ilama, te fibroznim i alveolarnim tkivom. Dyaplasia (gr. dys problematian, lo + plassein tvoriti) nepravilnosti u razvoju; u patologiji alternacije u veliini, obliku i organizaciji odraslih stanica s posljedinim makroskopskim promjenama. Dyschezia (gr. dys poremeaj + shezein defecirati) problematina ili bolna evakuacija fecesa iz rekuma. Ecchymosis mali krvni podljev, vei od petehije. Ectopia (gr. ektopos premjetaj +ia), premjetaj ili kriva pozicija, pogotovo kongenitalna. Electrolyte (gr. electro jantar; jer se elektrini naboj moe proizvoditi trljanjem jantara + lytos topiva tvar) je tvar koja disocira na ione kada se otopi. Otopljeni ioni omoguavaju prijenos elektriciteta; elektroliti su vodii. Emasculation (lat. emasculare kastrirati) kastracija; uklanjanje testisa, ili testisa i penisa. Emaskulatorom presijecamo funiculus spermaticus. Endotoksini su lipopolisaharidi koje lue samo gram negativne bakterije. Prilino im je visoka LD50. Vrlo su otporni. Enterectomy (gr enteron crijevo + ektome uklanjanje) uklanjanje dijelova crijeva
306
Enterotomy (gr. enteron- crijevo + tome rezati) otvaranje (incizija) crijeva. Epulis tumor ili tumorolika masa na gingivi. Epulis, pl. epulides (gr. epoulis apsces u zubnom mesu) je nespecifian termin za tumor i tumorolike tvorbe u gingivi. Erysipelas (gr. erythros crve + pella koa) je akutni povrinski oblik cellulitis-a (v.), koji zahvaa povrinske limfne vorove. Uglavnom je uzrokovan s streptokokima. Esmarch bandage gumeni ovoj koji se postavlja oko dijela tijela od distalnog prema proksimalnom dijelu kako bi se istjerala krv iz tog dijela tijela. Noge su uglavnom uzdignute kada se elastini ovoj stavlja. Eter 1. organski spoj u kojem su 2 ugljikova atoma spojena na 1 atom kisika R-O-R', gdje su R i R' ugljikovodine grupe. 2. Dyethil ether anestetini eter. Eversion (lat. eversio, onis, f. prevrat, obaranje, zatvor) izbaciti iznutra van, izbaciti. Exostosis (gr. ex ' osteon kost + -osis) benigna kotana izraslina koja izrasta iz povrine kosti. Fabella (lat. graak), sezamnoidna fibro-hrskavina tvorba koja se moe nai u m.gastrocnemicus-u. Na rendgenskom prikazu se vidi kao mala kotana sijena iznad koljenog zgloba. Fascia (lat. sveanj, veza) omota ili veza fibroznog tkiva, poput one koja lei duboko u koi ili 'oblai' miie i brojne druge Fascia transversalis dio unutarnjeg sloja koji 'oblai' stjenku abdomena. organe. Fascia abdominalis, odnosno internal fascia Nadovezuje se na druge fascije; diaphragamtic-nu, iliac-nu i parietal pelvic-nu fasciju Fibrositis (fibrous tkivo + -itis) upala, pogotovo upala miinih ovojnica i fascija lokomotornog sustava; obiljeen je bolnou i krutou. Zove se i fibrofascitis i muscular rheumatism. Fizioloki, normalan, nepatogen, karakteristian za normalno funkcioniranje tijela. Flegmona (po Klaiu, gr. phlegmone gnojna upala), difuzna gnojna upala potkonog i meu-miinog tkiva; javljaju se multipli depovi gnoja. Usporedi s phlegmon Fluctuation (lat. fluctuatre talasati se, kolebati), titranje tekuine, valovito kretanje, kao fluid u tjelesnoj upljini nakon succussion, 2. variranje odreene vrijednosti ili mase. Usporedi s undulation Freidrich-ova metoda. Gospodin Freidrich je 1898. ustanovio da uzronicima infekcije treba oko 6-8 sati da se prilagode tkivu i da isklijaju. I tek nakon tih 6-8 sati, patogena, u rani, ima dovoljno da otete tkivo i prodru u dubinu. Stoga je potrebno izvesti debridement rane, odnosno, sinonim je, Freidrich-ovu metodu, kako bi se dolo do zdravog tkiva. Freidrich-ova metoda je bila izrazito znaajna u pred-antibiotskoj fazi. I danas je neizbjena ukoliko imamo vee koliine kontaminiranog, nekrotinog tkiva u rani. Time olakavamo tijelu da se rijei nekrotinog tkiva, te toksina i mikroorganizama koji u tom tkivu bujaju. Funiculus spermaticus (eng. spermatic cord) je struktura koja izlazi iz abdominalnih ingvinalnih prstenova prema testisima. Sastoji se od ductus deferens, krvnih ila i ivaca. Gastrectomy uklanjanje cijelog (total g.) ili dijela eluca. Gastrotomy otvaranje eluca. Haemocele je nakupina krvi u tunici vaginalis communis, a nastaje kako posljedica traume Hemofilija je uroena sklonost krvarenju (hemorrhagic diathesis), uzrokovana grekom X kromosoma. Organizam nije u stanju stvoriti 8. ili 9. faktor gruanja krvi. Hemostatic (hemo krv + stasis zastoj) je tvar koja zaustavlja krvarenje Hemostypic je sinonim za hemostatic. Hermafroditizam (eng. hermaphtoditism od gr. Hermaphroditos osoba koja ima obiljeja oba spola), stanje prisustva i mukih i enskih gonada u organizmu. Hramanje je svaka smetnja u normalnom koritenju udova. Hramanje se oituje kao protuprirodno kretanje, odnosno protuprirodan stav. Moe biti posljedica boli, mehanikih smetnji ili paralize ivaca i miija. Ukoliko je hromost povezana s bolnou, uzrok valja traiti u upalama bilo koje strukture koja gradi ud, odnosno njegovu neposrednu okolinu. Ankiloza i kontraktura miija su este mehanike promjene koje su uzroci hramanja. Hydrocele je cista tunica-e vaginalis 'communis', odnosno po Dorland'd-u (gr. hydro- voda + cele gr. kele hernija, tumor, oteenje), kruna nakupina tekuine, pogotovo u tunica vaginalis testis-a ili uzdu funiculus spermaticus-a (spermatic cord). Hygroma (gr. hygro vlaga + -oma) vreica, cista ili burza napunjena tekuinom (po Dorland's-u Incision (lat. incidere rezom otvoriti) rez ili rana nastala otrim instrumentom. Indurirane(lat. induratio) otvrdnue. Infectious tenosynovitis je bolest pilia i purana uzrokovana reovirusom; tetive nogu se inficiraju uz posljedinu upalu i este rupture. Intra-articular fracture je fraktura zglobne (artikularne) povrine kosti. Intracapsular f. je fraktura unutar kapsule zgloba. Intussusception(lat. intus unutar + suscipere primiti) prolapsus jednog dijela crijeva u lumen neposrednog nastavka crijeva. Postoje 4 varijante (za ljude); colic-na koji zahvaa segmente debelog crijeva; enteric-na koji zahvaa samo tanko crijevo; ileocecal-na u kojem ileocekalna valvula prolabira u cecum, vukui ileum za sobom; i ileocolic-na u kojoj ileum prolabira kroz ileocekalnu valvulu u colon. Intussusceptum (lat.) dio crijeva koji je invaginiran unutar drugog dijela tijekom intussusception-e. Intussuscipiens (lat.) dio crijeva u koji je drugi dio crijeva invaginiran prilikom intussusception-e. Invagination (lat. in unutar + vagine korice, tobolac), vidi intussusception. Ischuria (gr. ischo zaustaviti + ouron urin + ia) supresija ili retencija urina. Isotonic (gr. iso isti + tonos tonus) otopina koja ima isti osmotski tlak kao neka druga otopina, u medicini isti osmotski tlak kao ekstracelularna tekuina. je podatke uzimati s oprezom, jer je mogue da vlasnik iskrivljuje odnosno iznosi lane podatke. Karbamat (carbamat) je ester karbamatne kiseline (H2NCOOH), dakle, radikal je carbamoyl (H2NCO-), a u formi soli ili estera se naziva karbamat (H2NCO-R). Karyo-, Caryo- (gr. karyon, ljenjak, jezgra) prefiks koji se odnosi na jezgru. Kaionekroza se ne spominje u Dprland-sovom medicinskom rjeniku. Karyonecrosis nekroza jezgre (gr. karyo sjeme, jezgra). Katalepsija (eng. catelepsy) stanje u kojem jedinka zadrava bilo koji poloaj tijela u koji je postavimo. Kiretaa (fr. curettage) odstranjivanje izraslina ili drugih materijala s stjenke upljine ili drugih povrina.
307
Kirurgija (gr. cheir ruka + ergon rad) originalno oznaava dio medicine koji se obavlja rukama, za razliku od npr. medikementozne terapije Kolaps, openiti pad sistema; Dorland's kae da je kolaps (eng. collapse, lat. collapsus) stanje ektremne iscrpljenosti i depresije s grekama na cirkulaciji. A, cirkulatorni kolaps je OK! Koloidi, (eng. colloid, gr. kolloides lijepilo), stanje tvari u kojem su estice veliine 1-1000 nm ravnomjerno rasprene kroz disperznu fazu. Te estice su vee od normalnih kristaloidnih molekula, ali ipak nisu dovoljno velike da bi se taloile. Koloidi se dijele na suspenzje i emulzije. Krvna plazma je koloid. Konvulzija (eng. convulsion, lat. convellere vui zajedno), estoka, nevoljna kontrakcija ili serija kontrakcija voljnih miia. Kristaloid (eng.crystalloid, gr. krystallos led + eidos oblik), nekoloidna tvar, tvar koja u otopini bez otpora prolazi kroz animalne membrane, snizjue toku ledita otopine i, openito, moe kristalizirati. Elektroliti su kristaloidi. Kupirati (fr. couper sjei, rezati) skraivanje repova u pasa, konja, ovaca, iz estetskih i ekonomskih motiva. Laceration razderana rana Lat. habitus dranje tijela, spoljanjost, narav Legg-Pethers-ova bolestDrugi nazivi iste bolesti su: Legg's disease, Legg-Calve d., Legg-Calve'-Perthes Disease -ova bolest, LeggCalve-Walcenstorm-ova bolest, Waldnenstorm-ova bolest, coxa plana, pseudocoxlagia, akapsularna, idiopatska , subhondralna nekroza glave bedrene kosti, osteochondrosis glave femura. Lesion (lat. laesio od laedere ozlijediti) je svaki traumatski ili patoloki prekid kontinuiteta tkiva, odnosno gubitak funkcije dijela organizma. Lidocaine anestetik, sedativ, analgetik, antikonvulzant i depresor rada srca. Koristi se za lokalnu anesteziju. Lidocaine hydrocloride (USP) je bijela kristalna sol lidokaina; primjenjuje se intravenozno prilikom aritmija srca, te kao anestetik; lokalni infiltracione injekcije, epidermalne i periferne nervne blokade. Ligamnetum patellae patelarni ligament nastavak centralnog dijela tetive miia quadriceps femoris distalno od patele, prua se od patele do tuberositas tibiae. Ligatura (eng. ligature) tvar poput catgut-a, pamuka, svile ili ice koja se koristi kako bi se svezale ile ili kako bi se izvela strangulacija nekog dijela tijela. Strangulacija (eng. strangulation) oznaava lokalno zaustavljanje cirkulacije, a uslijed kompresije. Ligature (lat. ligatura) tvar poput catgut-a, pamuka, svile ili ice koja se rabi za svezivanje ila ili dijela tijela/organa. Limbus (lat. obrub, prub), granica, rub termin koji se rabi u opoj anatomskoj nomenklaturi za takve pojmove. Lithotom (gr. lithos kamen + tome rezati) je no za litothomy. Lithotomy (gr. lithos kamen + tome rezati) je incizija dukta ili organa, pogotovo mokranog mjehura, kako bi se izvadili kamenci. Litothriptor (gr. lithos kamen +tribein gnjeiti) je instrument (klijeta) za drobljenje urolita (calculus u urinarnom traktu). Lotagen je pripravak koji na tritu postoji u gel obliku ili kao koncentrat. Po sastavu je pripravak meta-krezol-sulfonske kiseline i formaldehida. Djelovanje mu je trojako: 1) antimikrobni uinak. 2) selektivni koagulacijski uinak; koagulira samo funkcionalno stezanje arteriola zaustavlja manja krvarenja. oteene stanice. 3)adstrigentni uinak; izaziva konstrikciju glatkih miia Luxation, danas je prihvaenji termin dislocation. M. felxor hallucis longus dugi fleksor srednjeg prsta; hvatita: kaudalna povrina fibule i baza distalne falange srednjeg prsta. M. detrusor vesicae (lat. detruso, trusi, 3. izbaciti, odgurati) glatki mii koji formira miini plat mokranog mjehura; ima dva sloja miinih vlakana longitudinalnom i cirkularnom; prilikom kontrakcije izbacuje mokrau iz mjehura. M. gastrocnemius (trbuasti goljenini mii) - hvatita caput mediale se hvata za poplitealnu povrinu femura, gornji dio medijelnog kondila i kapsulu koljena, - caput laterale se hvata za lateralni kondil i kapsulu koljena. Insertion aponeuroza tetiva s tetivom m. soleus-a i m. calcaneal-a (Ahilova tetiva). M. interosseus medius flaktira falange. U ljudi postoje 4 grupe musculi interossei. M. peroneus tertius se vee za prednju povrinu fibule i s druge strana za 5. metatarzalnu kolst. M. tibialis anterior- hvatita; lateralni kondil i lateralna povrina tibia-e, interosseus menbrane medijalnicuneiform-ni i baza prvog metatarsus-a. M.coccygneus spajaju tuber ishiadicum (sjednu kvrgu), donje djelove os sakrum (krstaa) s gornjim coccyx. Melicera ili meliceris (gr. meli med + keros vosak) je pojam koji oznaava ciste ispunjene s medolikim sadrajem. Metadone hydrochloride sintetski narkotik s djelovanjem poput morfina i heroina; gotovo jednako izaziva ovisnost. Koristi se kao analgetik i, u humanoj medicini, kao narkotik za supresiju apstinencijskih simptoma u tretmanu ovisnika o heroinu. Aplicira se per os, intramuskularno i subkutano. Mitogenic, koji inducira mitozu ili preobrazbu stanica. Mm. Coccygnei miii koji djeluju iznad coccyx-a ukljuuju: m. coccygneus i te mm. sarcococygneus dorsalis et ventralis. Monoparesis pareza jednog uda. Monoplegia paraliza uda. Musculus cremaseter je mii koji podie testise; povezuje kaudalni rub unutarnjeg kosog miia abdomena s tuberculus pubis (eng. pubic tubercle). Mydriasis dilatacija pupile Myositis ossificans se dijeli na m.o.circumscripta, m.o.progresiva i m.o.traumatica. N. alveolaris inferior izlazi iz n. mandibularis i grana se na n. dentalis inferiori, n. gingivalis inferiori, n. mylohyoid i n. mentalis. N. dorsalis penis/clitoridis izlazi iz n. pudendus i inervira m. transversus perinei profundus, miie sfinktera uretre, corpus cavernosum penis/clitoris, te kou, prepucij i glans penis/clitoris. N. pudendus (lat. pudendus sramotan) izlazi iz sakralnog pleksusa (S2-S4 grane), prolazi kroz pudendalni kanal i grana se na kaudalne rektalne nerve, te perinealne nerve i dorzalne ivce penisa odnosno klitorisa. Nacional (lat. natio, onis, f. narod, vrsta, razred) je opis ivotinje: vrsta, pasmina, spol, dob, boja, znakovi, ime, procjena vrijednosti. Nagaz na avao (puncture of the sole by a foreign body) je pojam koji oznaava razliite povrinske i duboke ozljede svih onih elemenata koji su unutar ronog dijela kopitne ahure. Nagaz nastaje prodorom otrih predmeta (npr. avla) kroz solea-u (taban) kopita. To se najee dogaa u podruju postranih abinih brazdi, te vrhu abice. avao prodire u kopitni dermis, tabanski dio kopitnice ili mekani dio abice. Ukoliko avao prodre do duboke fleksorne tetive (deep digital flexor tendon), burzu podotrochlearis (navicular bursa), abinu kost (navcular bone), kopitnu kost (third phalanx) ili kopitni zglob (distal interphalangeal joint), tada je
308
nuna hitno kirurka intervencija. Kako konj slabije vidi gdje staje s stranjim nogama, nagaz na avao emo ee uoiti na stranjim nogama. Narcosis (gr. narkosis omamljenost) je nespecifina i reverzibilna depresija rada CNS-a obiljeena stuporom i neosjetljivou, a uzrokovana opioid-nim drogama (djeluju poput opijuma). Natrijev hidrogen karbonat, staro/trivijalno ime je natrijev bikarbonat. Neperforacijski av ne perforira sve slojeve. Neurectomy (gr. neuron ivac + ectomy) uklanjanje (ekscizija) dijela ivca. Subkliniki laminitis goveda Neuroleptic (neuro + lepsis napadaj) je antipsihotik koji dovodi do apatije, smanjene inicijativnosti i emotivnosti. Nistagmus nevoljko, brzo, ritmino kretanje one jabuice; horizontalno, vertikalno, rotaciono i mjeovito. Novocain trademark za preparat procaine hydrochloride-a (vidi). OHV-2 - Ovine HerpesVirus-2 uzronik Zarazne korice goveda (Malignant catarrhal fever) Olecranon -proksimalna kotana izraslina ulne; lakatna kvrga Omentopexy (omentum + gr. pexis fiksacija) je operacije kojom je omentum vezan za neko drugo tkivo; pogotovo kada se omentum koristi kao cirkualtorna veza za neko redukciju kongestije ili omoguavanje vaskularne ishrane. Omentopexy (omentum + gr. pexis fiksacija), openito, operacija u kojoj se omentum vee na neko drugo tkivo, pogotovo kada se omentum koristi kao cirkulatorni most do oteenog tkiva koji e reducirati kongestiju ili omoguiti adekvatnu prokrvljenost. Omentum (lat. masna koa), list peritoneum-a koji povezuje eludac s susjednim organima u abdominalnom upljini. Dijeli se na omentum majus i omentum minus Omentum majus veliki omentum je list peritoneum-a koji povezuje veliku kurvaturu (krivinu) eludca s ventralnom povrinom colon transversus-a. O. Minus manji omentum je peritonealni list koji povezuje manju kurvaturu eludca i prvi dio duodenum-a s porta-om hepatis. Omentum (lat. masna koa), list potrbunice (peritoneum) koji povezuje eludac s susjednim organima abdominalne upljine, omentum majus i omentum minus. Ortopedija, eng. orthopedics (gr. ortho ravan + pais dijete ili lat. pedis - dijete) je grana kirurgije koja se bavi zatitom i obnovom funkcija skeletnog sustava, zglobova i pridruenih struktura. Odnosno, na predavanju je reeno da je ortopedija znanost koja se bavi sprjeavanjem, otkrivanjem i lijeenjem promjena vezanih uz sustav za pokretanje. Smetnje sustava za kretanje se manifestiraju kao hramanje. Os panis, baculum (lat. baculum tap, batina, palica) heterotropna kotana tvorba koje se razvija unutar fibrous septum, a izmeu corpora cavernosa i iznad uretre, tvorei skelet penisa u svih kukcojeda, imia, glodavaca, mesodera i primata s izuzetkom ovjeka. Zove se os penis, os priapi ili baculum. Osteitis (gr. osteon kost + -itis) je upala kosti, zahvaa Haversove prostore, kanale i njihove ogranke, i generalno medularnu upljinu kosti, uz uoljivo poveanje kosti, osjetljivost na dodir i tupu bol. Ostemyelitis (gr. osteon kost + myelos modina) je upala kosti uzrokovana piogenim (pyogenic) mikroorganizmima. Moe ostati lokalizirana ili se moe proiriti du kosti na modinu, korteks, porozno tkivo i periost. Osteoarthritis (gr. osteo kost + arthron zglob + -itis sufiks za upalu) neupalna degenerativna bolest zglobova, obiljeena degeneracijom zglobne hrskavice, hipertrofijom kotanih rubova i promjenama sinovijalne membrane. Simptomi su bolnost zglobova, pogotovo prije kretanja, i krutost zglobova, pogotovo nakon kretanja. Osteoarthrosis, vidi osteoarthritis. Osteochondrosis glave bedrene kosti je Legg-Pethers-ova bolest (vidi).. Osteochondrosis je bolest mlaih ivotinja s rastuim ili okotavajuim centrima koji zapoinju kao degeneracija ili nekroza koje slijedi regeneracija ili kalcifikacija. Osteophyte (gr. osteon - kost + phyton biljka) novostvorena kotana izraslina. Ostitis, bolji izraz je osteitis. Otopina natrijevog klorida, sodium chloride solution (USP) je sterilan izotonina otopina NaCl-a, u vodi za injekcije. Sadri 0.9% NaCl-a. Koristi se kao tekuina za nadomjestak elektrolita, te kao vehiculum (vehicla, nosa) za druge lijekove. Palijativ (lat. palliatus ogrnuti kabanicom) sredstvo koje samo privremeno rjeava stvari, polovina mjera, privremeno rjeenje. Palmarni ivci proizlaze iz n. medionaus, a plantarni ivci proizlaze iz tibialnog ivca. Palmarno obrnuto strana uda od dorzalnog na prednjim nogama. Papak eng. hoof (?). Hoof (lat. ungula) je vrsta, tvrda tvorevina koja titi vrhove prstiju mnogih ivotinja koje su ungulati( tako Dorland's definira?). Papilloma benigna epitelna neoplazija koja rezultira prstolikom ili verukoznom izraslinom na povrini epitela. Paraliza (gr. para- pokraj, slian, abnormalan + lysein izgubiti) gubitak ili smanjenje motorne funkcije dijela tijela zbog lezije miinog ili ivanog sustava, te oteenje senzorne funkcije. Paraliza (lat. paralysis od para- prema, na + gr. lyein popustiti), gubitak ili slabljenje motorne funkcije dijela tijela zbog lezija ivanog ili miinog sustava. Paraparesis djelomona paraliza stranjih ekstremiteta. Paraphimosis je phimosis koja uzrokuje bolno oteknue glans penis-a i moe uzrokovati suhu gangrenu ukoliko se ne lijei. Paraplegia (gr. para pokraj, slian, abnormalan + plage udar, napad) paraliza stranjih nogu i stranjeg dijela tijela. Paresis (gr. oputanje) je blaga ili djelomina paraliza. Paresis (gr. oputanje), blaga ili djelomina paraliza. Parietal (lat. paries, itis - zid) koji se odnosi na zid, odnosno stjenku upljine. Suprotno od visceral (lat. viscus utroba) koji se odnosi na organe utrobe. Patella (lat. dim. od patera okrugla zdijela) NA naziva za trokutastu sezamoidnu kost, u ljudi otprilike 5 cm u promjeru, smjetena s prednje strane koljena u tetivi m. quadriceps extensor femoris. Patella cubiti je sezamoidna kost koja se kao anomalija ponekada javlja preko povrine ekstenzora lakatnog zgloba. Perimysium (gr. peri okolo + mys mii) intramuskularno vezivno tkivo koje obavija svenjeve skeletnih miinih vlakana. Perineal hernia protruzija abdominalne viscere u peritoneum. Perineum regije izmeu pensa/vulve i anusa. Periostitis je upala periosta (periosteum). Stanje je, u pravilu, kronino. Simptomi su osjetljivost (hiperestezija), iscjedak iz kosti i jaka bol. Akutni periostitis je uzrokovan infekcijom, a karakterizira ga difuzno gnojenje, jaka bol i sistemski simptomi, uglavnom rezultira nekrozom.
309
Peritoneum (lat. gr. per okolo + teinein natezati, prostirati se), serozna membrana koja lei na abdomeno-pelvinoj stjenci (paritealni list peritoneum-a) i obavija visceru (visceralni list peritoneum-a). vrsta, bezbojna membrana s njenom povrinom. Tvori dvoslojnu vreu koja je zatvorena u mukaraca, a u ena se nastavlja na mukoznu membranu tuba uterine. Potencijalni prostor izmeu parietalnog i visceralnog lista peritoneum-a se naziva peritonealna upljina (lat. cavitas peritonealis, eng. peritoneal cavitiy). Phenothiazine 1. antihelmintik koji se rabi u veterinarskoj medicini. 2. molekule sline strukture s phenothiazine-om; jaki adrenergini blokatori. U humanoj medicini se rabe kao psihoterapeutici. Phimosis (gr. zatvaranje) konstrikcija orificija prepucija tako da prepucij ne moe biti retrahiran natrag preko glans penis-a. Phlegmon, Po Dorland's-u 'phlegmon' je irea difuzna upala uzrokovana infekcijom mikroaerofilnih streptokoka koja tvori gnojne ili gangrenozne po minirajue lezije, koje se mogu proiriti na duboko potkono tkiva i miie, tvorei multiple depie s gnojem. Sukladno istom rjeniku cellulitis je izraz koji odgovara naem opisu flegmone. Piks liquida, katran Plantarni obrnuto strana uda od dorzalnog na stranjim nogama. Planum, i, n. ravan, ravnica (lat.) Podoarthritis (gr. podos noga + artritis upala zgloba) Pododerma (gr. podos noga + derma koa) dio koe koji se nastavlja na tvrdu kapsulu papaka/kopita ivotinja. Prednizolon je sintetski analog hidrokortizona. Preforacijski av koji perforira sve slojeve. Preumbilical (lat. pre prije + umbilicus pupak), ispred pupka. Procaine derivat benzojeve kiseline s lokalnim anestetikin djelovanjem. Procaine hydrochloride monohidrokloridna sol prokaina; koristi se za infiltracionu, epiduralnu, subduralnu, anesteziju i perifernu blokadu ivaca. Processus cirinoideus ulnae iroka uzvisina proksimalnog kraja ulne, tvori prednji i donji dio incisura-e trochlearis. Proctitis (gr. proktos anus + -itis - sufiks za upale) upala rektuma. Prolapsus (lat. pro prije + labi pasti), ispadanje, isukavanje, dijela ili cijelog organa; npr. prolapsus ani, p. recti, p. uteri. Puncture (lat. punctura), buenje ili penetracija s iljatim instrumentom. Pyemia (gr. pyon gnoj + emia) generalizirana septikemija tijekom koje se javljaju sekundarni fokusi gnojenja i multipli apscesi se tvore. Simptomi su vruica , znojenje, utica i apscesi u raznim dijelovima tijela. Pylorus (gr. pyloros, od pyle vrata + ouros straa), distalna apertura eludca okruena jaim krunim miiem, kojom eludac komunicira s duodenum-om. Brojna e termini koriste kao bi se oznaio pyloric-ni do eludca; pyloric antrum, pyloric canal, pyloric-ni otvor i pyloric-ni sfinkter. Rana (lat. vulnus, eng. wound) je ozljeda tijela uzrokovana fizikim sredstvima s oteenjem normalnog kontinuiteta struktura. Kontuzione rane su rane s neoteenom koom. Incizione rane su nainjene s otrim predmetom za rezanje. Nepenetrirajue rane su rane gdje koa nije probijena, ali su ozljeene potkone strukture. Otvorena rana je rana koja direktno komunicira s atmosferom. Penetrirajue rane su uzrokovane otrim, mahom tankim objektom koji prolazi kroz kou u potkona tkiva. Perforirajua rana je penetrirajua rana koja prodire do viscere ili do tjelesnih upljina. Ubodna rana je penetrirajua rana. Septika rana je rana inficirana s patogenima, za razliku od aseptike rane koja nije inficirana patogenima. Lacerirana rana, vidi laceration. Rana je otvorena ozljeda, lat. vulnus, eng. wound. Raphe scroti (eng. scrotal r.) 'greben' na povrini koe skrotuma koji razdvaja skrotum na jednake lateralne dijelove. Prolazi medijalnom linijom. Raphe, pl. raphae (gr. rhaphe)av; opi (NA) termin za linije spajanja koje imaju brojne simetrine dijelove. Rarefying osteitis je bolest kostiju u kojoj anorganska tvar u manjku i tvrde kosti postaju porozne. Recessus (NA) openiti pojam za potencijalne upljine. Recessus superior omentalis, prilino dugaak i uzak dep peritonum-a koji ide od vestibula prema jetri, izmeu vena cava caudalis na lijevo, jednjaka na desno, gastrohepatikog ligamenta ventralno i dijafragme dorzalno (kaudalno). Resection (lat. resectio) vaenje dijela ili cijelog organa odnosno strukture. Resorbens je Plivin preparat koji se sastoji od joda, kalijevog jodida i kamfora. Ima podraajno, upalno i resorpcijsko djelovanje joda i hiperemino djelovanje kamfora. Rheumatica (lat. rheumatismus, gr. rheumatismos), bilo koja poremetnja obiljeena upalom, degeneracijom ili metabolikim poremetnjama vezivno-tkivnih struktura tijela, pogotovo zglobova i njima pridruenih struktura, ukljuujui burze, tetive i fibrozni tkivo. Obiljeava ga bol, krutost ili ograniena pokretljivost zahvaenih dijelova tijela (udova). Reumatizam zglobova se klasificira kao artritis. Miini reumatizam se naziva fibrositis. Rompun je sedativ, analgetik, anestetik i miini relaksans; aktivna tvar je ksilazin (xylazine); Ruptura (eng. rupture) nasilno deranje ili prijelom tkiva. Sarcophaga (gr. sarkos meso + phaga jesti), rod muha iz familije Sarcophagidae. Larve nekoliko vrsta su pronaene u ranama, irevima i nosnom prohodima. Najvanje vrsta je S. haemorrhoidalis. Ostale vrste su S. cornaria, S. fuscicauda, S. dux, S. nificornis i S. rubicornis. Sarkoma (eng. sarcoma) su nezreli heterologni, heterotipni tumori malignog karaktera. Razvijaju se od mezenhimskog tkiva u irem smislu i potpornog tkiva u uem smislu. Mezenhim je embrionalno vezivno tkivo. Sarkom i brzo rastu svugdje u organizmu. U velikom su stupnju maligni. U pravilu u centru sarkoma imamo nekrozu i krvarenje. Sarkoma (eng. sarcoma) su nezreli heterologni, heterotipni tumori malignog karaktera. Razvijaju se od mezenhimskog tkiva u irem smislu i potpornog tkiva u uem smislu. Mezenhim je embrionalno vezivno tkivo. Sarkomi brzo rastu svugdje u organizmu. U velikom su stupnju maligni. U pravilu u centru sarkoma imamo nekrozu i krvarenje. Seminoma (semen sperma + oma sufiks za tumore), maligna neoplazma testisa osjetljiva na radijaciju, razvijena od seksualno nediferenciranih embrionih gonada. Serozan (eng. serous), nalik serumu. Slojevi kopitne roine su: stratum germinativum, stratum lamelatum, corium lamelatum, stratum cilindricum (To valja provjeriti!?!) Splanhnicus (eng. splanhnic), koji se odnosi na visceu, viscera. Status praesens (lat. stanje trenutno) je stanje pacijenta tijekom pregleda. Subluxation (lat. sub ispod + luxation dislokacija) nekompletna ili djelomina dislokacija.
310
Succussion (lat. succussio tresenje, zemljotres) procedura tijekom koje se tijelo trese i specifian zvuk ukazuje na prisustvo fluida i plina u tjelesnoj upljini. Suffusion (lat. suffusio) stanje navlaenosti ili proetou tekuinom, npr. krvlju. Suggilation (lat. suggilatio) modrica ili ecchymosis. Sympathomimetic (gr. symphatetic + mimetikos imitirati) tvari s uincima poput impulsa poslanih s adrenerginih postganglionih vlakana simpatikog ivanog sustava. Zove se i adrenergic. Synovia (gr. syn s, zajedno + oon jaje), transparentni, alkalni viskozni fluid, izgleda poput bjelanjka. Javlja se u synovial-nim membranama upljih tetivnih ovojnica, burza i upljinama zglobova. Synovia (gr. syn sa + oon jaje) prozirna, alkalna viskozna tekuina, koja podsjea na bjelanjak, lui ju synovial-na membrana, nalazimo ju u upljinama zgloba, bursa-ma, i tetivnim ovojnicama. Zove se i synovial fluid sinovijalna tekuina. Tampon (fr. zaustavlja, ep), smotuljak odnosno jastui od pamuka, spuve ili drugih materijala koji se koristi u kirurgiji za kontrolu krvarenja i/ili apsorpciju sekreta. Tamponada (fr. tamponer zaustaviti), kirurka upotreba tampona. Pneumotampon je balon koji predstavlje tampon. Npr. sterilizirana napuhana gumena suica nogometne lopte ili kondom. Tenditis upala tetiva i tetivno-miinih veza. Tendovaginitis 1. upala tetive i njezine vojnice. 2. tenosynovitis Tenosynovitis upala tetivne ovojnice. Tenosynovitis crepitans oblik popraen s krckavim zvukom u mekom tkivu, tijekom kretanja. Teratoma (gr. terats monstrum + oma sufiks za tumor), tip tumora spolnih stanica nastao iz pluripotentnih stanica, a sastoji se od vie tipova tkiva, najee se nalazi u ovarijima i testisima odraslih jedinki. Patogenost varira os benignog do malignog tumora. Thromboplastin je tvar koja ima prokoagulantne osobine ili aktivnosti. Extrinsic t. ja aktivator protrombina koji nastaje interakcijom III, VII i X koagulacionog imbenika. Zove se extrinsic-ni jer nisu sve komponente potrebne za njegovu produkciju intravaskularnog porijekla (npr. faktor 3 ili tkivni thromboplastin. Intrisic-ni t. je aktivator protrombina koji nastaje interakcijom V, VII, IX, X, XI i XII koagulacionog faktora. Zove se intrincis-ni jer se sve komponente potrebne za njegovu formaciju nalaze intravaskularno. Tkivni t., faktor III, se tako zove jer se oslobaa iz ekatravaskularnog tkiva. Sudjeluje u aktivaciji Extrinsic- nog t. Tjelesni prekriva. Tijelo je prekriveno cutis-om i subcutis-om. Cutis se dijeli na gornji soj ili epidermu, i dublji sloj koji se zove dermis ili corium. Epidermu sainjava 5 slojeva koji su, poev od povrine: stratum corneum, stratumlucidum, stratum granulosum, stratum spinale i stratum basale. Dermis se dijeli na gornji papilarni i donji retikularni sloj. Tranquilizer (lat. tranyuillus miran, tih + ize sufiks za radnju + er) droga sa umirujuim djelovanje. Trbuasti goljenini mii se s proksimalnim krajem hvata za neznatno iznad koljena, a s druge strane se vee na aponeurozu tetiva s m. soleus i m. colcanei. Tumor (lat. tumor - oticanje) 1. oznaava oteenje, jedan od glavnih znakova upale. 2. Novostvoreno tkivo koje se multiplicira nekontrolirano i progresivno. Tunica prekriva ili plat; (NA) opi termini za membranu ili drugu strukturu koja prekriva dio tijela ili organa. Tunica fibrosa fibrozna tunika ili omota; T. fibrosa bulbi fibrozna tunika one jabuice vanjska od 3 tunike oka, obuhvaa cornea i sclera; zove se i tunica fibrosa oculi. Tunica fibrosa hepatis fibroelastini sloj koji okruuje jetru, a ispod peritoneuma je. Tunica fibrosa lienalis, Tunica fibrosa renis capsula fibrosa renis, Tunica fibrosa splenis. Tunica albuginea testis je bijela, tvrda, neelastina ovojnica koja obavija testise. Tunica vaginalis testis je serozna membrana koje prekriva testis i epydisimis; sastoji se od visceralnog i parietalnog sloja. Tunica vaginalis testis/communis. Dorland's-u spominje samo tunica vaginalis testis. U podruju neposredno iznad putinog zgloba, pa sve do karpusa, odnosno tarzusa, na prednjoj nozi imamo: nn. palmaris medialis et lateralis, a na stranjoj nozi: nn. plantaris medialis et lateralis. U visini putinog zgloba, palmarni i plantarni ivci se granaju na dorzalne i volarna grane (ramus-e). Odnosno za prednju nogu to su ramus dorsalis ni. digitalis palmaris medialis i lateralis, te n. digitalis palmaris medialis i lateralis. Za stranju nogu to su ramus dorsalis ni. plantaris medialis i lateralis, te n. digitalis plantaris medialis i lateralis. Ubodna rana (lat. vulnus punctum, v. ictum, eng. penetrating wound, puncture wound) nastaje iljatim oruem ili orujem, a zahvaa malu povrinu tijela, otrih je rubova, a okolina rane je nepromijenjena. Uganua (eng. distortion, od lat distortio izvrtanje) je trenutno (kratkotrajno) razmicanje zglobnih povrina to uzrokuje rastezanje ili trganje zglobnih vaza i zglobne ahure, uz gnjeenje. Razmaknuta zglobna tijela se odmah vraaju u prvotni poloaj. Uganue je ponekad sam inzult, a ponekada je to dijagnoza. Mehanizam nastanka uganua je razliit. Ulcer (lat. ulcus), lokalni defekt ili excavation povrine organa ili tkiva koji nastaje ljutenjem upaljenog nekrotinog tkiva. Decubital ulcer nastaje uslijed prolongiranog pritiska. Undulation (lat. undulatio), valovito gibanje bilo kojeg medija; vibracija. Jugular u. Oznaava venozni puls. Respiratorna undulacija oznaava varijacije krvnog tlaka uslijed disanja. Urea - CO(NH2)2. Usura, ae, f. (lat.) upotreba, uivanje, kamate, dobit, ne rabi se u suvremenoj medicinskoj terminologiji (Dorland's). Vaginitis 1. upala vagine, obiljeava ju bol i gnojni iscjedak. 2. upala ovojnice Valgus deformacija u kojoj je zglob ili dio uda pomaknut lateralno. Termin je pridjev i valja se koristiti uz imenicu; npr. coxa valga, talipes valgus. Valgus je suprotno od Varus, ukoliko govorimo o smjeru iskrivljenosti nogu. Varicocele (lat. varix oteena, tvrda ila + gr. kele tumor) je varikozno stanje vena plexus pampiniformis-a koje uzrokuje oteenje unutar skrotuma poput 'vree crva', djeluje plavkasto kroz kou skrotuma, uzrokuje bolnost testisa. Uglavnom se javlja kod ingvinalnih kriptorhida pastuha, rjee bikova. Priroena je. Varikozno (eng. varicose) koji se odnosi na varix; proirene i tvrde vene, arterije i limfne ile. Verrucous (lat. verruca bradavica) tvrd, bradaviast, kao npr. epidermalne lezije ljudi uzrokovane humanim papillomavirus-om. Vibex linearni potkoni izljev krvi. Vilous tenosynovitis kronina infekcija tetivnih ovojnica i bursa, sa proliferacijom resiastih izraslina iz povrine membrane. Viscera plural od viscus. Viscus, svaki veliki organ u jednoj od 3 velike upljine tijela; poglavito abromena. Vulnus punctum soleae ungulae, Nagaz na avao, , Puncture wound of the foot Xylazine hydrochloride analgetik, sedativ i miini relaksans koji se koristi u veterinarskoj medicini. Xylocain je jedan od komercijalnih pripravaka za lidocain.
311
Xylocaine trademark za preparat lidocaine-a Zubalo konja ima na svakoj strani gorje i donje vilice: 3 sjekutia (dentes incisivi), 1 onjak (dens caninus), 3 predkutnjaka (dens praemolares) i 3 kutnjaka (dens molares).
312
INDEKS
* * nastaje uslijed tekuine u upljini. Npr. apsces, hematom, cista, hidrops zglobova ................................................. 8 A Abbervatio auriculae........................................................ 79 Abbrevatio caudae........................................................... 79 Abnormalna pokretljivost ................................................... 8 Acropachia..................................................................... 201 Adrenalin ......................................................................... 40 Akna ................................................................................ 53 Akutne upale tetivnih ovojnica ....................................... 181 Alkohol............................................................................. 11 Alteracije pH .................................................................... 37 Ampicillin ......................................................................... 40 Analgezija ........................................................................ 16 Analni refleks ................................................................... 17 Anamneza ......................................................................... 6 Anasarca ......................................................................... 57 Anastomoze................................................................... 108 Anatomija zdjelice i uda................................................. 279 Anestezija ........................................................................ 15 Anestezija n. frontalis ...................................................... 30 Anestezije na ekstremitetima........................................... 32 antebrachium................................................................. 169 Antisepsa......................................................................... 11 Aparat za inhalacionu anesteziju..................................... 23 Apsces....................................................................... 56, 98 Arterija i vena perinealis ................................................ 124 Arthritis et periarthritis tarsi deformans.......................... 257 Arthropathy .................................................................... 184 Artrotomija po Breuer-u ................................................. 273 Ascites ............................................................................. 57 Asepsa............................................................................. 12 Askultacija ......................................................................... 9 Atropin ............................................................................. 22 Auricula hematomas........................................................ 72 Autoklav........................................................................... 12 B Bakterijemija .................................................................... 58 Bamberger-Marie disease ............................................. 201 Barbiturati .................................................................. 19, 22 Bayer-ov av.................................................................. 107 Benigni tumor .................................................................. 65 Beskrvna metoda kastracije Burdizovim klijetima.......... 83 Boja ................................................................................... 7 Bolesti miia................................................................. 170 Bolesti mokranog mjehura ............................................. 94 Bolesti nosa ..................................................................... 76 Bolesti prostate................................................................ 93 Bolesti rogova.................................................................. 70 Bolesti testisa .................................................................. 88 Bolesti tetiva .................................................................. 175 Bolesti urogenitalnog sustava.......................................... 92 Bolesti uke ..................................................................... 72 Bolesti zglobova ............................................................ 184 Bolesti zranog mjehura .................................................. 77 Bone spavin................................................................... 257 Borna kiselina .......................................................... 11, 306 Burdizzo klijeta............................................................... 80 C Calculus........................................................................... 94 Canker ........................................................................... 248 Capsula ungulae............................................................ 231 Cardiac edema ................................................................ 57 Cavum vaginale............................................................. 118 Cikatrizacija ..................................................................... 50 Cista tunica-e vaginalis ................................................... 91 Ciste .................................................................................64 Ciste u testisima...............................................................91 Claudicatio .....................................................................159 Colic ...............................................................................151 Combustio bullosa............................................................59 Combustio carbonisationis ...............................................59 Combustio erythematosa .................................................59 Combustio esharotica ......................................................59 Congelatio ........................................................................61 Connell-ov av ...............................................................105 Contusio ...........................................................................98 Corpus alienum ventriculi...............................................153 Coxa plana .............................................................187, 309 Crus................................................................................169 Crveni vjetar .....................................................................54 Cushingov av................................................................106 Cystotomy ........................................................................95 ir.....................................................................................52 D Debridement.....................................................................48 decornuatio ......................................................................71 Deksametazon .................................................................40 Dekubitalni irevi ............................................................275 Delirij ................................................................................16 Demarkaciona upala ........................................................49 Dermoidne ciste ...............................................................64 Desintegratio et maceratio cornus cunei et tori..............251 Digitalna kompresija.........................................................42 Digitalni refleks .................................................................17 Dijagnostike injekcije/anestezije...................................162 Dijagnostika rane .............................................................47 Dijagnoza po Uberreiteru .................................................96 Dislocation......................................................................191 Dislocation of patella ......................................................195 Displasio femoris ............................................................184 Displazija kuka ...............................................................184 Domosedan ......................................................................20 Dopamin ...........................................................................40 Dormitor............................................................................20 Dreniranje.........................................................................48 Dropsy ..............................................................................57 Duini oksidul .................................................................23 E Edem ................................................................................98 Edema ..............................................................................57 Ekscizija glasnih vreica ..................................................78 Ekstrapulmonalna anestezija ...........................................19 Eksudacija........................................................................49 Elbow dysplasia .............................................................226 Elektroliti...........................................................................36 Emaskulator .....................................................................80 Emaskulator po Verbeciju ................................................80 Empijem sinusa................................................................77 Endophtalmus ..................................................................17 Endotoksini.......................................................................38 Entelolit...........................................................................104 Enterectomy ...........................................................103, 307 Enterotomija ...................................................................104 Enterotomy .............................................................103, 308 Eozinski pirit ...................................................................11 Epiduralna anestezija.......................................................27 Epifizeoliza .....................................................................206 Epistaxis ...........................................................................76 Epitelizacija ......................................................................49 Erysipelas.........................................................................54 Escherichia coli ................................................................93 Excornuatio ......................................................................70
313
F Fabella........................................................................... 197 Fagocitoza ....................................................................... 49 Fenotijazini ...................................................................... 40 Fever of the feet ............................................................ 265 Fibrositis ........................................................................ 170 Fibrozni intersticijski myositis ........................................ 170 Fiksacija po Weischeru.................................................... 89 Fiksiranje konja za kastraciju........................................... 81 First intention healing ...................................................... 50 Fistula funiculus-a spermaticus ....................................... 87 Fistula uha ....................................................................... 74 Fizioloka otopina............................................................ 40 Flebitis ............................................................................. 62 Flegmona................................................................... 54, 98 Foreign body in stomach ............................................... 153 Fosfor .............................................................................. 36 Founder ......................................................................... 265 Fractura ossis ungulare ................................................. 253 Fractura phalangis distalis............................................. 253 Fracture of distal phalanx .............................................. 253 Fracture of navicular bone............................................. 256 Fracture of os pedis....................................................... 253 Fracture of pedal bone .................................................. 253 Fracture of third phalanx................................................ 253 Fragmentated medial coronoid process ........................ 226 Fraktura kosti................................................................. 205 Fraktura os penis............................................................. 93 Freidrich-ova metoda....................................................... 47 Furoksem......................................................................... 23 Furunkul........................................................................... 54 G Gastrectomy .......................................................... 103, 308 Gastrotomy ............................................................ 103, 308 Gnoj ................................................................................. 53 Gnojna rana..................................................................... 53 Gnojna upala kopitnog i papanog korijuma ................. 263 Gnojni tendovaginitis ..................................................... 181 Gnojno - Ihorozna* upala............................................... 243 Gnjilogriz abice ............................................................ 251 Grudna zaraza................................................................. 78 Gubitak refleksa............................................................... 17 H Habitualna luksacija....................................................... 191 Habitus .............................................................................. 7 Halotan ............................................................................ 23 Hematom ................................................................... 72, 98 Hematom uke ................................................................ 72 Hemiplegia laryngis ......................................................... 78 Hemmorrhagie per ....................................................... 42 Hemofilija......................................................................... 42 Hemostatici...................................................................... 43 Hemostatike tipaljke..................................................... 42 Heptadon ......................................................................... 19 Hernia abdominalis........................................................ 128 Hernia ingvinalis ............................................................ 118 Hernia perinealis............................................................ 123 Hernia scrotalis.............................................................. 118 Hernia ventralis.............................................................. 128 Hernije ........................................................................... 112 Hernije trbune stjenke.................................................... 98 Hidrokortizon ................................................................... 40 Hipnodil............................................................................ 20 Hipovolemija krvi ............................................................. 38 Horizontalni 'U' av ........................................................ 106 Hromost ......................................................................... 159 Hyatus ungulae transversi et longitudinale.................... 165 Hydrocele .......................................................... 57, 91, 308 Hydrocele funiculosa ....................................................... 91 Hydrops ........................................................................... 57 Hydrothorax ..................................................................... 57 Hygroma ........................................................................ 183
I ihorozna* upala ..............................................................243 Ileus goveda ...................................................................145 Impetigo............................................................................53 Incizija ..............................................................................10 Indukcija ...........................................................................22 Infekcija rane ..............................................................46, 53 Infiltracija n. alveolaris inferior..........................................29 Infiltracija n. alveolaris inferior na foramen mandibulare..30 Infiltracija n. alveolaris inferior u canalis mandibularis .....30 Infiltracija n. cornualis.......................................................31 Infiltracija n. infraorbitale ..................................................29 Infiltracija n. infraorbitalis..................................................31 Infiltracija n. mentalis........................................................30 Infiltraciona anestezija......................................................26 Inflammatory edema ........................................................57 Infuzione tekuine ............................................................39 Ingvinalna hernija ...........................................................118 Inhalaciona anestezija......................................................22 Inhalacioni anestetici........................................................23 Inspekcija ...........................................................................7 Insuficijencija srca ............................................................38 Intersticijalna hernija ......................................................119 Intussusception ..............................................................145 Invaginacija crijeva.........................................................145 Invazija .............................................................................53 Iaenje ..................................................................44, 191 Iaenje ivera ...............................................................195 Izobliena kopita ............................................................236 Izolirani medijalni epikondil humerusa ...........................226 Izolirani processus anconeus .........................................226 Izolirani processus coronoideus .....................................226 J Jednostavan tekui av..................................................105 K Kalcij.................................................................................36 Kalij...................................................................................37 kamence.........................................................................104 Karaku ..........................................................................257 Karbamat..................................................................96, 308 Karbunkul .........................................................................54 Karcinom ..........................................................................65 Kardiogeni ok .................................................................38 Kastracija..........................................................................80 Kastracija bikova, ovnova i jareva ..................................83 Kastracija maaka ............................................................84 Kastracija magaraca ........................................................82 Kastracija nerasta ............................................................83 Kastracija pasa.................................................................84 Kastracija pastuha............................................................81 Kastracija pjetlia .............................................................85 Kaalj................................................................................17 Kateholamini ....................................................................40 Kauterizacija.....................................................................43 Keloid ...............................................................................51 Ketamin klorid ..................................................................19 Kila .................................................................................112 Kila meice.....................................................................123 Kila monje.....................................................................118 Kila prepone ...................................................................118 Kila trbuha ......................................................................128 Kila trbune stjenke........................................................128 KIRURGIJA ABDOMENA ................................................98 Kirurgija abdomena psa .................................................153 Kirurka anestezija...........................................................16 Klinika slika oka ............................................................39 Klor ...................................................................................37 Kloralhidrat .......................................................................19 Koina ....................................................................261, 265 Kolike u konja.................................................................151 Kolobari ..........................................................................165 Koloidne tekuine .............................................................40
314
Kombelen ........................................................................ 20 Kompresibilnost ................................................................. 9 Kompresioni zavoj ........................................................... 42 Konkrementi .................................................................. 104 Kontaminacija .................................................................. 53 Kontaminacija rane.......................................................... 46 Kontuzija.......................................................................... 98 Konzistencija ..................................................................... 8 Kopitna koina ....................................................... 261, 265 Kopitna stjenka .............................................................. 165 Kopitni rak...................................................................... 248 Kopito ............................................................................ 231 Kopunizacija .................................................................... 85 Korekcija metabolike acidoze ........................................ 41 Kornealni refleks.............................................................. 17 Kortikalni vijak................................................................ 220 Kortikostereoid................................................................. 40 Kotani lom s pomakom ................................................ 209 Krepitacija.......................................................................... 8 Kriptorhizam .................................................................... 88 Kritina masa zarastanja ............................................... 205 Kronina fibrinozna upala .............................................. 182 Kronina serofibrinozna upala ....................................... 182 Kronina serozna upala................................................. 182 Kronine upale tetivnih ovojnica .................................... 181 Kronini gnojni apostematozni myositis ........................ 170 Kronini nosni katar ......................................................... 76 Kronini osificirajui myositis ......................................... 170 Kruna kopita .................................................................. 165 Krvarenja ......................................................................... 42 Krvarenje ......................................................................... 86 Krvna plazma................................................................... 36 Ksilazin ............................................................................ 19 Kuntscher-ov avao....................................................... 221 Kupiranje repa ................................................................. 79 Kupiranje uki .................................................................. 79 L Lakatna displazija .......................................................... 226 Lakrimacija ...................................................................... 17 Lambertov av ............................................................... 106 Lameness ...................................................................... 159 Laminitis ................................................................ 261, 265 Laparoruminotomija......................................................... 98 Laparotomija.................................................................. 100 Laringospazam ................................................................ 17 Laryngeal hemiplegia ...................................................... 78 Laryngeal ventictuleectomy ............................................. 78 Laryngoplasty .................................................................. 78 Lateralna strana zdjelice i bedra psa............................. 126 Lana skrotalna hernija ................................................. 119 Legg Perthers-ova bolest ........................................... 187 Lezija ............................................................................... 44 Ligatura unutranje hernijalne vree po Silbersipeu ..... 115 Lijeenje hematoma. ....................................................... 72 Lijeenje loma kosti ....................................................... 211 Lijeenje rana .................................................................. 47 Lokalna anestezija........................................................... 26 Lom kopitnice ................................................................ 253 LOM KOSTI ................................................................... 205 Lom abine kosti.......................................................... 256 Luxatio patellae ............................................................. 195 Luxation ......................................................................... 191 Lymphangitis ................................................................... 61 M M. arytenoideous transversus ......................................... 78 M. cyrcoarytenoideus ...................................................... 78 M. obturatoris................................................................. 124 Magnezij .......................................................................... 37 Maligni tumori .................................................................. 65 Medijana strana ydijelice i bedra psa, ........................... 127 Meko tjestasta konzistencija.............................................. 8 Mekui ........................................................................... 165 Metabolika voda ............................................................ 36
Metadon ...........................................................................19 Metilprendizolon ...............................................................40 Metoda dekatpitacije ........................................................83 Metoda okomitog reza......................................................83 Metode kirurke propedeutike............................................6 Metoksifuran.....................................................................23 Midryasis ..........................................................................17 Modificirani vijak .............................................................220 Mokrani kamenci ............................................................94 Morbus maculosus ...........................................................76 Mycoplasma .....................................................................93 Myositis ..........................................................................170 Myositis fibrosa ..............................................................170 Myositis ossificans .........................................................170 Myositis purulenta ..........................................................170 Myositis reumatica .........................................................170 Myositis serosa ..............................................................170 Myositis traumatica ........................................................170 N N. laryngealis recurrens ...................................................78 N. pudendus ...................................................................124 Naboj tkiva .......................................................................44 Nacional .....................................................................6, 309 Nagaz na avao .....................................................244, 246 Nagaz na krunu ..............................................................165 Nagnjeenja .....................................................................98 Nail bind .........................................................................245 Nail prick.........................................................................245 Natisak .............................................................................98 Natrij .................................................................................37 Ne-elektroliti .....................................................................36 Nekroza ............................................................................74 Nekroza konha .................................................................76 Neperforativne rane .........................................................98 nephrolit............................................................................94 Nepravilna kopita ...........................................................234 Niderlungovi avli ...........................................................222 Niska infiltracija ................................................................32 O Obaranje konja po berlinskoj metodi................................81 Oblici hromosti ...............................................................160 Oblik ...................................................................................7 Oblik kopita ....................................................................165 Obru..............................................................................200 Odreivanje bolesnog uda .............................................161 Odronjavanje ..................................................................71 Oedema............................................................................57 Okluzija rane ....................................................................43 Omentopexy ...................................................................158 Onichology .....................................................................231 Opa anestezija ...............................................................15 Opa anestezija ivotinja .................................................21 Opa piogena infekcija.....................................................58 ope metode pretrage ........................................................6 Opekline ...........................................................................59 Operacijsko lijeenje frakture .........................................220 Operaciono zaustavljanje krvarenja .................................43 Orchitis .............................................................................89 Ortopedija.......................................................................159 Osjetljivost..........................................................................8 Osteitis ...........................................................................203 Ostemyelitis....................................................................204 Osteoarthropathia ..........................................................201 Osteochondrosis of the humeral condyle.......................226 Osteoepifizeoliza............................................................206 Osteoperiostitis ossificans..............................................201 Osteoporoza, upalna......................................................203 Osteosclerosis................................................................203 Ostium vaginale .............................................................118 Otitis externa ....................................................................74 Otopina glukoze ...............................................................40 Otopine kristaloida ...........................................................40 Otpadanje rone ahure...................................................70
315
Otvorene ozljede ............................................................. 45 Otvoreni kotani lomivi .................................................. 206 Otvoreni sistem................................................................ 24 Over-and-over suture .................................................... 105 Ozljeda ............................................................................ 44 Ozljede trbuna stjenke ................................................... 98 P Palpacija ............................................................................ 8 Palpacija digitalnih arterija............................................. 162 Palpebralni refleks ........................................................... 17 Papak ............................................................................ 239 Papillomatosis ................................................................. 67 Paraliza m. detrusor vesicae ........................................... 96 Paraliza m. sfincter vesicae urinariae.............................. 96 Paraliza mokranog mjehura........................................... 96 Paraliza penisa ................................................................ 92 Paralize.......................................................................... 275 Paravertebralna anestezija.............................................. 27 Pareze ........................................................................... 275 Pasivne kretnje zgloba ...................................................... 8 Pasivno otvaranje usta .................................................... 17 Patellatr luxation ............................................................ 195 Patoanatomski nalaz oka............................................... 39 Patogeneza oka............................................................. 39 Patologija oiljka.............................................................. 51 Penetrirajua rana ........................................................... 45 Pentobarbital ................................................................... 19 Perforativne rane ....................................................... 45, 98 Perinealna hernija.......................................................... 123 Periorchitis....................................................................... 89 Periostitis ....................................................................... 199 periostitis hyperplastica ................................................. 201 Perkusija............................................................................ 9 Petehijalna groznica ........................................................ 76 pH .................................................................................... 37 Pleuropneumonia ............................................................ 78 Ploice za aplikaciju na povrinu kosti .......................... 223 Podoarthritis .................................................................. 242 Pododermatitis............................................................... 260 Pododermatitis aseptica ................................................ 265 Pododermatitis aseptica acuta ...................................... 261 Pododermatitis chronica verucosa medianis ................. 248 Pododermatitis circumsciripta........................................ 271 Pododermatitis suppurativa ........................................... 263 Pojedinani vorasti av ................................................ 105 Poloaj............................................................................... 7 Poluotvoreni sistem ......................................................... 24 Poluzatvoreni sistem ....................................................... 24 Posjekotina ...................................................................... 45 Poskastracijske komplikacije ........................................... 86 Postrana laparotomija goveda....................................... 101 Postulati kirurgije ............................................................. 11 Postupak s ivotinjom u stanju oka................................ 41 Potkova.......................................................................... 165 Potres tkiva...................................................................... 44 Povratni U av ............................................................... 106 Povrina............................................................................. 7 Povrinska anestezija...................................................... 26 Pregled peritonealne upljine .......................................... 99 Prekid kontinuiteta tetiva ............................................... 175 Premedikacija .................................................................. 22 Prenosivi venerini tumor pasa ....................................... 69 Preponska hernija.......................................................... 118 Pretraga pri dijagnostici hromosti .................................. 161 Pretraga trbune upljine............................................... 144 Pricked foot.................................................................... 245 Prijelom............................................................................ 44 Prijelom ronog nastavka ................................................ 70 Prikrivene bolesti ........................................................... 170 Priprema materijala ......................................................... 13 Priprema operacionog polja............................................. 14 Priprema ruku .................................................................. 13 Priprema sluznica ............................................................ 14 Priprema za operaciju kopita ili papka............................. 14
Privremeno zaustavljanje krvarenja .................................42 Proba klinom za podotrochlitis konja..................................8 Progresivni okotavajui myositis .................................170 Prolapsus crijeva..............................................................86 Prolapsus omentum-a ......................................................86 Prolapsus penisa..............................................................92 Prolapsus trbunih organa ...............................................86 Prolapsus tunica-e vaginalis ............................................86 propedeutika ......................................................................6 Prostatitis..........................................................................93 Provjera mirisa ...................................................................9 Pseudocista......................................................................64 Pseudofluktuacija ...............................................................8 Pukotine rogova ...............................................................70 Puncture wound of the foot ............................................245 Punkcija............................................................................10 Punkcija abdomena........................................................151 Pustula .............................................................................53 Putridna infekcija..............................................................58 R Razderotina ......................................................................45 Recurent laryineal nauropathy .........................................78 Regeneracija ....................................................................49 Regionalna intravenska....................................................28 Rektalna pretraga...........................................................151 Renal edema ....................................................................57 Reparacija ........................................................................49 Reponibilnost .....................................................................9 Repozicije kotanih ulomaka..........................................212 Respiratorna paraliza .......................................................16 Retencijske ciste ..............................................................64 Reticulitis traumatica ......................................................133 Reticuloperitonitis traumatica .........................................133 Rhinorrhagia.....................................................................76 Richter-Litterova hernija .................................................113 Rima glottidis....................................................................78 Ringbone ........................................................................200 Ringerov laktat .................................................................40 Ringerova otopina ............................................................40 Rompun............................................................................19 Ruptura ahilove tetive ....................................................180 Ruptura miia ...............................................................172 Ruptura mjehura ..............................................................94 Ruptura mokranog mjehura............................................96 Rush-ov avao ...............................................................221 S Salivacija ..........................................................................17 Sapremia ..........................................................................58 Sarcoma venericum .........................................................69 Sarkomi ............................................................................65 Second intention healing..................................................50 Sepsa ...............................................................................58 Serra klijeta ....................................................................80 Silbersipe........................................................................115 Simptomi frakture kosti...................................................209 simptomska upala tetivnih ovojnica................................181 Sipatikomimetici ...............................................................40 Skica anatomije probavnog trakta konja ........................152 Skrotalna hernija ............................................................118 Smetnje u zarastanju per primam ....................................50 Smetnje u zarastanju per secundam................................50 Smrzavanje ......................................................................61 Sole ulcer .......................................................................271 Solea ..............................................................................165 Solea ungulae ................................................................239 Sondiranje ..........................................................................9 Sondirati eludac............................................................151 Specifini ir papka po Rusterholzu ...............................271 Specijalne metode kirurke pretrage................................10 specijalne metode pretrage................................................6 Spinalna anestezija ..........................................................27 Spongiozni vijak .............................................................220 Srednja infiltracija .............................................................32
316
Sredstva za zaustavljanje krvarenja ................................ 43 Stadij granulacije ............................................................. 49 Stadiji ope anestezije..................................................... 16 Standardi kupiranja repa ................................................. 79 Staphylococcus ............................................................... 93 Status praesens................................................................. 7 Stazni edem..................................................................... 57 Sterilizacija ...................................................................... 12 Strano tijelo.................................................................... 153 Strano tijelo u crijevu ..................................................... 157 Strano tijelo u jednjaku .................................................. 157 Streptococcus.................................................................. 93 Stresnil............................................................................. 20 Subduralna anestezija ..................................................... 28 Subhondralna nekroza glave bedrene kosti .......... 187, 309 Subkliniki laminitis goveda................................... 270, 310 Subluksacij .................................................................... 191 Subsolar abcess ............................................................ 245 Suffusio............................................................................ 44 Suggilatio......................................................................... 44 Sumpor ............................................................................ 36 Svijanje kosti.................................................................. 208 av duhan-kese............................................................. 106 ivanje upljih organa ................................................... 105 kripac........................................................................... 257 ok .................................................................................. 38 talski papci .................................................................. 241 T Taban ............................................................................ 165 Tablica infekcije rane....................................................... 46 Tablica promjena prilikom anestezije .............................. 18 Tamponada ..................................................................... 43 Tehnika primarne kirurke obrade rane........................... 48 Temperiranost ................................................................... 8 Tendovaginitis ............................................................... 181 Tendovaginitis acuta...................................................... 181 tendovaginitis chronica .................................................. 181 Tenosynovitis................................................................. 181 Tenosynovitis acuta purulenta....................................... 181 Terapija loma kosti ........................................................ 211 Tetivne ovojnice............................................................. 181 Thiopental........................................................................ 19 Tinktura joda.................................................................... 11 Toksemija ........................................................................ 58 Torus ungulae................................................................ 239 Torzijski lomovi .............................................................. 208 Traheotomija.................................................................... 78 Transmissible Canine Veneral Tumor ............................. 69 Traumatska indigestija................................................... 132 Trbune hernije.............................................................. 128 Trei prostori.................................................................... 36 Trichobezoar.................................................................. 104 Tromboza ........................................................................ 63 Trush ............................................................................. 251 Tuberkulozni tendovaginitis ........................................... 182 Tumori ............................................................................. 65 Tumori testisa .................................................................. 90 Tunica vaginalis............................................................. 118 Tvrdo tjestasta konzistencija ............................................. 8 U Ubodna rana............................................................ 45, 312 Uvrivanje kotanih ulomaka ..................................... 214 Udubljenja nokatne stjenke krune ................................. 165 Uganua .......................................................................... 44 Ukov .............................................................................. 245 Ulcus................................................................................ 52 Ulcus Rusterholzi........................................................... 271 Ulcus traumatica specifica soleae ................................. 271 Umbilikalna hernija ........................................................ 115
Undulacija ..........................................................................8 Ununited anconeal process............................................226 Ununited medial coronoid process.................................226 Ununited medial humeral epycondile .............................226 Unutarnje krvarenje..........................................................38 Upala ................................................................................53 Upala kopitnog dermisa .................................................260 Upala kopitnog zgloba....................................................242 Upala kosti i periosta......................................................199 Upala miia...................................................................170 Upala prostate ..................................................................93 Upala testisa ....................................................................89 Upala tetivnih ovojnica ...................................................181 Upalni edem .....................................................................57 urethrolit ...........................................................................94 Uretrotomija......................................................................94 urocystolit .........................................................................94 Urolithiasis........................................................................94 uroliti.................................................................................94 Uroni kut .......................................................................165 utethrolit............................................................................94 Uvrnue crijeva ..............................................................145 V Vanjska krvarenja.............................................................38 Varicocele ........................................................................91 Vazodilatacija ...................................................................38 Vazodilatatori ...................................................................40 Veliinu...............................................................................7 Venerini sarkom .............................................................69 Venerini tumor pasa .......................................................93 Ventralne hernije ............................................................128 Vertikalni av strunjae ..................................................106 Vesicotomy.......................................................................95 Vetoflok ............................................................................98 Vibex ..............................................................................210 Visoka infiltacija................................................................32 Voda .................................................................................37 Voda i elektroliti ................................................................36 Vodikov peroksid..............................................................11 Vodiljna anestezija ...........................................................26 Vodiljna anestezija na ekstremitetima..............................32 Vodiljna anestezija na glavi goveda .................................31 Vodiljna anestezija na glavi konja ....................................29 Volvulus..........................................................................149 Vulnus contusum..............................................................45 Vulnus explosivum ...........................................................45 Vulnus laceratum .............................................................45 Vulnus lacerocontusum....................................................45 Vulnus morsum ................................................................45 Vulnus punctum soleae ungulae ....................................245 Vulnus scisum ..................................................................45 Vulnus sclopetarium .........................................................45 W Waldnenstorm-ova bolest ......................................187, 309 Z Zarastanje pod krastom ...................................................50 Zarastanje rane ................................................................49 Zarastanje rane per primam .............................................50 Zarastanje rane per secundam ........................................50 Zatvorene ozljede.............................................................44 Zatvoreni sistem ...............................................................24 Zgnjeenost tkiva .............................................................44 Zgruavanje krvi za pojedine vrste...................................42 Zvida...............................................................................78 abica.............................................................................165 ui tetivnih ovojnica......................................................183
317
318

Kirurgija I Ortopedija Domacih Zivotinja

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kirurgija I Ortopedija Domacih Zivotinja

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KIRURGIJA I ORTOPEDIJA

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Specijalne metode Laboratorijske pretrage Radioloke pretrage Rendgen, ultrazvuk

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Tablica promjena prilikom anestezije

Kardiovask ularni sustav

Nepravilna, jedva zamjetljiva respiracija

Miii ekstremiteta su relaksirani ve u povrnom stadiju.

Salivacija i povraanje nestaju kod ulaska u povrinski stadij kirurke anestezije.

STADIJ RESPIRATORNE PARALIZE je neeljeni stadij koji obiljeava izostanak disanja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Aplikacija anestetika u unu venu svinje

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Opa anestezija ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Inhalaciona (intubaciona) anestezija

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Vodiljna anestezija na glavi konja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Vodiljna anestezija na glavi goveda

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Vodiljna anestezija na ekstremitetima

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Postupak s ivotinjom u stanju oka

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Ozljeda ili lesio

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja

Uvod u kirurgiju i ortopediju domaih ivotinja