De bieb als hangplek

Bibliotheken lenen steeds minder boeken uit, maar krijgen wel steeds meer mensen over de vloer. Dankzij innovatieve gadgets groeit de bieb uit tot een kenniswalhalla zonder boeken op de plank.
Door Robert Visscher

EN STOFFIGE WERELD VOL boeken met vergeelde paginas. Hier mag je alleen muisstil lezen onder streng toeziend oog van een bejaarde dame met uilenbril. Nog altijd kleeft dit imago wereldwijd aan bibliotheken. Toch lijkt de bieb langzaam maar zeker een ware metamorfose te ondergaan. De bibliotheek van de toekomst lijkt in weinig opzichten nog op het klassieke boekenwalhalla. Hier struint de bezoeker met zijn smartphone in de hand rond. Op zijn scherm ziet hij de boekenkasten, waaraan virtuele labels hangen die vertellen welke boeken er in staan. Kasten vol met boeken over sterrenkunde of de lokale geschiedenis worden zo razendsnel gevonden. Wie een speci ek boek zoekt, ziet dat virtueel oplichten op het schermpje of uit de boekenkast komen. Nog belangrijker is dat niet alleen de boeken worden gelabeld, maar ook de bezoekers. Van de andere bibliotheekgangers ziet de bezoeker welke boeken ze zoeken. Wie dus informatie zoekt over de snaartheorie, en er ook met anderen over wil praten, kan zo zijn hart ophalen. Vooral in universiteitsbibliotheken kan dit van pas komen. Klinkt het als verre toekomstmuziek? Dat is het absoluut niet. Dit jaar nog opent

een nieuwe, futuristische bibliotheek in Birmingham (Engeland) met deze mogelijkheid. Via bezoekerspro elen en zoekopdrachten worden bibliotheekgangers virtueel aan elkaar gekoppeld. Met een smartphone of tablet kunnen ze elkaars voorkeuren zien. We zijn daarmee een paar stappen verder dan een tafel als touchscreen, die zijn intrede al heeft gedaan in de bibliotheek. Dat is losseoddertechnologie zegt eigenaar Peter , Slavenburg van ontwerpbureau NorthernLight in Amsterdam. Hij bedacht het digitale concept voor de bibliotheek van Birmingham, in opdracht van het prestigieuze Delftse architectenbureau Mecanoo.

De bibliotheek oreert als ontmoetingsplek en studiecentrum

Het gaat er om alles in de bibliotheek digitaal toegankelijk te maken. En het moet vanaf een toegankelijk apparaat, zoals een smartphone of tablet, te bedienen zijn Het concept van Slavenburg staat niet op zich. Er duiken steeds meer innovaties en

concepten op die als doel hebben de bibliotheek veelzijdiger en toekomstproof te maken. Dat is noodzakelijk omdat het aantal uitleningen van boeken bij bibliotheken ink daalt. Neem de centrale bibliotheek van Amsterdam. Het aantal uitleningen liep in tien jaar tijd terug van 4.500.000 boeken per jaar in 2001 naar 3.650.000 in 2011. Minder uitleningen lijkt op het eerste gezicht het doodvonnis van de bieb. Toch is dat niet zo, want tegelijkertijd stijgt het aantal bezoekers fors. Bij dezelfde bibliotheek in Amsterdam verdubbelde het aantal bezoekers van de centrale bibliotheek van 900.000 in 2001 naar ruim 1.800.000 in 2011. Veel andere - openbare en universitaire - bibliotheken in Neder-

landse steden laten vergelijkbare ontwikkelingen zien. Internationaal gezien is er eenzelfde trend. In Engeland steeg het bezoekersaantal in 2010 met 10 procent naar het hoogste aantal ooit. In 2007 werd de nieuwe centrale bibliotheek van Amsterdam, vijfhonderd meter ten oosten van het Centraal Station, geopend. Er waren nog maar weinig voorzieningen in de buurt zegt directeur , Hans van Velzen. Toch werden we vanaf de eerste dag overspoeld met bezoekers. De stijging van bezoekersaantallen heeft ons positief verrast. We hebben de bibliotheek ook ingericht zodat mensen elkaar ontmoeten. Onze nieuwe locatie heeft 28.000 m2, dat is 16.000 m2 meer dan de oude plek op de Prinsengracht. We hebben

p Ontwerpstudies voor de Teton County Library in Wyoming (boven) en de bibliotheek van Birmingham (inzet).
BRIAN BRUSH/YONG JU LEE/MECANOO

meer studieplekken, vergaderruimten, een restaurant en een theater. De bibliotheek oreert als ontmoetingsplaats en studiecentrum, benadrukt Maurits de Hoog, hoogleraar stedenbouwkundig ontwerpen stad en regio aan de Technische Universiteit Delft. Hij was onder meer betrokken bij de nieuwe centrale bibliotheek van Amsterdam. Daar komen opvallend veel jonge bezoe-

kers. Ze willen samen leren en studeren, zowel in de openbare als de universitaire bibliotheek. Ze nemen een laptop mee en gaan aan het werk. Een ouderwets imago van een bibliotheek schrikt jongeren dus niet af zegt De Hoog. , Het gaat er nu om dat mensen blijven komen, meent De Hoog. De functie van een bibliotheek is breder dan alleen boeken verzamelen en uitlenen. Alles draait om informatie verscha en. De oude manier om dat te doen, was via boeken. Maar de nieuwe manier is veelzijdiger: dankzij ouderwetse boeken, maar ook via internet of mensen. De bibliotheek blijft

44

| nwtmagazine | september 2012

september 2012 | nwtmagazine |

45

q De bibliotheek van Amsterdam is ook vooral een plek om te werken en elkaar te ontmoeten. HOLLANDSE HOOGTE

daarbij de verzamelplaats van informatie. Innovatieve gadgets spelen een cruciale rol, meent Slavenburg. Een boek kan iemand thuis ook lezen, maar daar ontmoet diegene geen interessante mensen. In een bibliotheek zorg je dat virtuele contacten echte relaties opleveren.

3D-printer

De bibliotheek is niet sto g meer stelt , Van Velzen. We moeten een proeftuin worden van technische snufjes. Een voorbeeld van een innovatief gadget dat aan bibliotheken moet worden toegevoegd is een 3D-printer, meent futurist Marcel Bullinga, eigenaar van trendwatchbureau Futurecheck. Hij discussieert en publiceert regelmatig over de toekomst van de bibliotheek. In een bibliotheek moet aanwezig zijn, wat je thuis (nog) niet hebt, zoals een 3D-printer zegt Bullinga. Dat , brengt mensen samen die er gebruik van willen maken, zoals creatievelingen, maar ook nieuwsgierige mensen die het eens willen proberen. Zij benvloeden elkaar weer, en op die manier werkt een bibliotheek kruisbestuiving in de hand. De bibliotheek was al de eerste instantie met een kopieermachine. Ook internet was vroeg in de bibliotheek beschikbaar. Alles draait daarbij om interactiviteit, volgens Bullinga. De bibliotheek van de toekomst heeft interactieve muren, waarop scholieren en studenten huiswerk maken. Ze maken samen berekeningen en bekijken er instructie lms op. Maar denk ook aan serious games. Door spellen te spelen, leren mensen. De nieuwe generaties groeien op met intelligente beeldschermen om zich heen. Zij zijn het gewend om met en via een computer te communiceren en er van te leren. Met gaming neemt de vooruitstrevende nieuwe bibliotheek van Aarhus (Denemarken) een voortrekkersrol. Zij ontwikkelen momenteel een plan om zoveel mogelijk (digitale) spelelementen in de bibliotheek te introduceren. Door te spelen leren kinderen en volwassen op een ongedwongen manier, is het uitgangspunt van de Denen. De bibliotheek bouwt bijvoorbeeld een soort muzikale tijdmachine. Die bestaat uit een touchscreen van 1,25 meter breed. De deelnemer kiest een avatar en een tijdsperiode. Vervolgens klinkt een bijbehorend muziekstuk. Wie de muziek herkent,

p De futuristische nieuwe bibliotheek van Birmingham wordt naar verwachting in 2013 opgeleverd. MECANOO

Bibliotheken moeten proeftuinen worden van technische snufjes en gadgets

antwoordt. Tussen de vragen door wordt korte informatie gegeven, bijvoorbeeld over hoe muziekstijlen verschillen. Toch wordt deze aanpak niet door iedereen omarmd. Hoort gaming wel thuis in een bibliotheek? Bullinga liet, naar aanleiding van het interview dat NWT met hem had, op Twitter weten dat gaming een kernactiviteit moet worden van de bibliotheek. De reacties daarop van bibliotheek-

medewerkers waren verdeeld. De een prees het strategisch inzicht dat erdoor gewonnen wordt, de ander vond dat het niet uit de publieke middelen moet worden betaald. Bovendien is gamen nu al een veelbeoefende bezigheid. Bevordering daarvan is niet nodig, zoals dat bij lezen wel het geval is. In Amsterdam worden dat soort discussies en de nieuwe ontwikkelingen op de

voet gevolgd. Niet alleen bij de openbare bibliotheek. Al twee decennia steggelen Amsterdammers over een nieuwe universiteitsbibliotheek. Vijf verschillende genootschappen en verenigingen op cultuurhistorisch gebied spanden een rechtszaak aan tegen de sloop van de monumentale Tweede Chirurgische Kliniek, die moet wijken voor de nieuwe universiteitsbibliotheek. De rechter gaf hen vorig jaar gelijk en vernietigde de sloopvergunning van het gebouw. De Universiteit van Amsterdam heeft inmiddels hoger beroep aangetekend. Het is daardoor nog onduidelijk wanneer de bouw van de nieuwe universiteitsbibliotheek wordt gestart. Een gebouw wordt neergezet voor minimaal tientallen jaren zegt De Hoog. Tegelijkertijd volgen , de nieuwe toepassingen en mogelijkheden elkaar razendsnel op. Daarom moet de indeling van een nieuwe bibliotheek zo exibel mogelijk zijn. De plek waar nu boekenkasten staan, moet eenvoudig om te toveren zijn tot bijvoorbeeld een vergaderzaal of theater. De gigantische toename van de digitalisering van informatie leidt er ook toe dat jongeren het lastig vinden om betrouwbare bronnen te vinden. Er is heel veel informa-

tie, maar wat is relevant en wat klopt er van wat wordt geschreven? Daar ligt eveneens een rol voor de bibliotheken. Leer jongeren om te gaan in de wirwar van de virtuele wereld meent Bullinga. , Wat betekent privacy? Welke informatie klopt en waarom? Welke belangen spelen een rol bij het inwinnen van informatie? Een bibliotheek is bij uitstek geschikt om dat soort problemen aan te kaarten. In de toekomst verdwijnt al het drukwerk naar kelders, denkt De Hoog. Of naar locaties ver weg. Wie straks een boek aanvraagt, moet geduld hebben en wachten tot het vanaf een andere plek aankomt. Bullinga durft zelfs te stellen dat binnenkort helemaal geen boeken meer te vinden zijn in een bibliotheek. Een boek is een kapotte iPad. Je denkt toch niet dat jongeren over dik tien jaar in een ruimte gaan zitten met boeken? Ik verwacht dat bibliotheken in 2025 helemaal boekvrij zijn. De vraag rijst is of een bibliotheek als verzamelplaats van technische snufjes, waar vooral mensen en geen boeken te vinden zijn, nog wel een bibliotheek is. Daar kan je over twisten. Ik zie een bibliotheek als een gebouw met een gemeenschapsfunctie zegt , Bullinga. Tot nog toe bestond die functie uit goedkoop boeken uitlenen. Dat gaat de nitief veranderen. De oude bibliotheek verdwijnt. Maar het blijft een broedplaats van informatie verzamelen en uitwisselen. Wat dat betreft verandert er weinig.

46

| nwtmagazine | september 2012

september 2012 | nwtmagazine |

47