40

Yldz KILI

KUTSAL DAMOZEL : BR YAAM YOKSUNLUU METAFORU OLARAK LMN REDD

Yldz KILI ABSTRACT Gabriel Dante Rossetti (1826-1882) was, like William Blake before him, an artist/poet. He was a formative influence behind the Pre-Raphealite Brotherhood, an artistically and politically radical school of English painting that flourished in the 19th century and which, as a reaction to Victorian conservativeness, sought the simple clarity of 15th century Italian art. As the adage of political perhaps divulges, the movement was not without didactic purpose, yet ironically, Rossetti, as one of its founders, was the least didactic and most expressionistic of them all. The love poet and love painter focused upon the female form and strove to demolish the slavishly prescribed Victorian identity of woman. In so doing he conceptualised an ideology of life through this singular image; not only decrying the reduced and pacified situation of the 19th century female, but demythologising also the psyche of the Victorian male. In The Blessed Damozel, Rossetti first conceptualises and places upon the archetypal pedestal a woman of irreproachable credentials: devout, pure and most importantly for Victorian tastes, passive and mild to the extent of being dead! The pedestal is heaven: no higher accolade is possible and no greater detachment from active life achievable: this is his biting satire: the female being imprisoned within social sanctification. Key words: Nineteenth-century, Dante Gabriel Rossetti, womans identity, social criticism, Christian iconography. ZET Gabriel Dante Rossetti (1826-1882), William Blakeden sonra ngiliz resim/iir geleneinin en nemli ve arpc temsilcilerindendir. On dokuzuncu yzyl ngiliz resminde nemli yeri olan Pre-Raphaelite Brotherhood akmnn kurucu yelerinden olarak, On beinci yzyl talyan sanatndaki sadelii, doann gerei biiminde niteleyerek benimsemi ve sregelen toplumsal muhafazakrla tepki olarak bu balamda kavramlatrmtr. Ancak, ironik bir biimde, ban ektii akmn en az didaktik ve en ekspresyonist rneklerini sunar; ister grsel ister yaznsal ortamda, Rossetti kendisini ve yaad dnemin bilinaltn deifre eder: Ak airi ve ak ressam iin kadn yorumlamak kendisini de var eden toplumun duygusal kimliini kefetmek ve da vurarak somutlatrmaktr. Kutsal Damozel (1850) iirinde vakitsizce lm, cennete intikal etmi fakat geride brakt yaama, ihtirasla kavumay arzulayan bir gen kz irdeler. Dnemin ne srd tm kadns nitelikleri lsyla tamas nedeniyle en yce manevi kimlikle de tanmlanr,
stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Bat Dilleri ve Edebiyatlar Blm, ngiliz Dili ve Edebiyat Anabilim Dalnda Aratrma Grevlisi Doktor.

bylece lksel boyutta bir kadn semboln temsil eder. Victoria dneminin oluturduu kstlayc sylemin kadnlar, el stnde bir konuma ycelttii ima edilirken, aslnda onlar aktif yaamdan uzak tutarak, el altnda srdrlen, tm haklardan ve hrriyetten uzak bir yaama mahkm etmekteydi. airin eretilemesi, sosyal yapnn karlar dorultusunda oluturduu kadn tanmlamasn, aka olmasa da ataerkil sistematiini kullanarak getirdii eletiri ile beklenmedik ve bir o kadar da ypratc bir ekilde ortaya koyar. Anahtar kelimeler: On-dokuzuncu yzyl, Dante Gabriel Rossetti, kadn kimlii, toplumsal eletiri, Hrisiyan ikonografisi.

Gabriel Dante Rossetti (1826-1882), William Blakeden sonra ngiliz ressam/air geleneinin en nemli ve arpc temsilcilerindendir. On dokuzuncu yzyl ngiliz resminde nemli yeri olan Pre-Raphealite Brotherhood1 akmnn kurucu yelerinden olarak, On beinci yzyl talyan sanatndaki2 sadelii, doann gerei biiminde niteleyerek benimsemi ve sregelen toplumsal muhafazakrla tepki olarak bu balamda kavramlatrmtr. Ancak, ironik bir biimde, ban ektii akmn en az didaktik ve en ekspresyonist rneklerini sunar; ister grsel ister yaznsal ortamda, Rossetti kendisini ve yaad dnemin bilinaltn deifre eder: Ak airi ve ak ressam3 iin kadn yorumlamak kendisini de var eden toplumun duygusal kimliini kefetmek ve da vurarak maddiletirmektir. G. D. Rossetti yaad ataerkil toplumun her ne kadar hkmeden erkek ounluuna mensup olsa da, duygusal anlamda bu yapnn bir maduruydu: Katolik annesinin banaz ve otoriter himayesi baskc toplumsal iradeyle birletiinde, nedensiz sosyal kurallar ile sarmalanm, yorulmu, duygusal geliimi basklanarak arptlm kadn kimlii sorunsalna benzer bir ikilem iinde gelimitir. Liberal bohem ve muhafazakr orta-snf beyefendisi kimlikleri arasnda bocalayan Rossetti, dii yatlar kadar sosyal diktelere bal, kiiyi pasifize eden bir romantizm kisvesi ile gerek yaamn gereksinimleri arasnda kalmtr. Bu eliki o dnem ak olduu ve evlendii Elizabeth Siddell ile olan ilikisine mal olacak ve yaamnn sonuna dek etkisinden kurtulamayaca, sanatna tekrar tekrar yansyacak psikolojik yaralar aacaktr.
1 Pre-Raphaelite Brotherhood (Rapheal-ncesi Kardelii) Avrupada gelimekte olan Empresyonizme paralel bir ngiliz resim okulu. yeleri Viktorya dnemi sanatndaki kstlayc geleneksel yapya ve teknik ayrntlara gsterilen ar bamlla tepki gstererek bunun yerine sanat iin ahlaki amalar ve manevilii ne srmtrler. Erken Rnesans dnemi. Christopher Wood, The PreRaphealite (Londra: Phoenix Illustrated, 1997), s. 90. Metinde aksi belirtilmedike Trkeye eviriler benim tarafmdan yaplmtr.

2 3

Kutsal Damozel : Bir Yaam Yoksunluu Metaforu Olarak lmn Reddi

41

42

Yldz KILI

Elizabeth Siddell, ince hatlar ve narin yapsyla Rossettinin banazca idolize etmei rendii, kadnn yaam evresinde evlilik ncesi gen kzlk dnemini temsil eden, uyuyan prenses imgesinin birebir yansmasdr adeta; en azndan Rossetti, o yllarda resmettii ilikilerinde Elizabethi srarla krlgan, narin prenses, kendisini ise onu koruyan cesur prens4 olarak tanmlar. Ancak onun bu alglamas Elizabeth kadar krlgandr: kt giden bir gebeliin ardndan gerekleen l doum gen kadn bitkin ve bakma muhta braknca, masalms prenses yok olmu ve ardnda Rossettinin benliine ilenmi gen kadn imgesiyle asla badatramad, hasta, acl ve zgn bir kadn brakmtr. Rossetti bu deiimi iine sindiremez ve akn bir ocuk edasyla karsn en zavall annda duygusal anlamda terk eder. Elizabeth ksa bir sre sonra yaamn yitirdiinde Rossetti periandr, duyduu pimanlk onu mr boyu sren madde bamls yapar ve sululuunun bir ifadesi olarak yaynlanmam iir msveddelerinin tek rneklerini einin salar arasna yerletirir ve cenaze bylece topraa verilir. lm; kadn; ve bireyin toplumsal snrlanmas Rossetti iin bir mr boyu irdeleyecei derin yaamsal boyutlar olan bir sorunsal olarak kalacaktr. The Blessed Damozel (1850) (Kutsal Damozel5) iiri bozulmam genlik tutkularn temsil eden,6 24 ktadan oluan dramatik bir monologdur.7 Metin vakitsizce lm, Cennete intikal etmi fakat geride brakt sevgilisine ihtirasla kavumay arzulayan, ondan bedenen kopmu olsa bile hala gnlyle bal bir Damozeli irdeler. Damozel, hem ruh hali asndan, hem de somut anlamda elikili bir kimlie sahiptir. Kiiliinde masumiyeti, narinlii ve dier kadns niteliklerin yan sra, kutsallk mertebesine ykseldiine gre, tm manevi deerleri de lasyla tadndan lksel boyutta dnemin ne srd kadn semboldr. te yandan metin scak tensel dokunular ve fiziksel canll da srarla vurgular. Adsz Damozel romantik kadn imgesidir uzak bir ideal, ama ayn anda tm kadnlar temsil eden kanl canl bir kadn figrdr. Victoria dnemi orta snfn oluturduu ideal kadn kavram, kiiyi her anlamda kurallarla kstlayan sistematik yararc sosyal sylemdir.
4 Paolo and Francesca da Rimini (Paolo ve Francesca da Rimini) 1855, Suluboya, Tate Galerisi, Londra. Dantis Amor (Dantenin Ak) 1859, Yalboya, Tate Galerisi, Londra. The Wedding of St. George and Princess Sabra (St George ile Prenses Sabrann Dn) 1875, Suluboya, Tate Galerisi, Londra. A.e., s. 26, 27, 29. Rossetti tanmlanan gen kz kiiliini zellikle ortaa terimle adlandrmasn nemsiyorum, bu iirde aklanan kadn temasyla bire bir ilikilendirilemese de airin bak asn gsteren bir tercihtir ve ben bu tercihe sadk kalmay uygun gryorum. Jan Marsh, Pre-Raphealite Woman: Images of Femininity (New York: Harmony, 1988), s. 56. Bkz. Ek 1. Benim evirim.

Kadnlar, aktif yaamdan rak, nce babann daha sonra kocann ats altnda el stnde bir konuma yceltildii ima edilen, ancak gerekte el altnda srdrlen, tm haklardan ve hrriyetten uzak bir yaama mahkumdular. Ayn dnemin airlerinden Coventry Patmore8un ska tekrarlanan tanmlamasyla, evdeki melek, yani yceltilen kadn, ataerkil orta snfn gcn, asalet anlayn, hatta ulamay hedefledii aristokrat snfna eitliini sergileyebilecei bir gsterge olarak gryordu kadn. Kadn, evi ve mallar gibi, erkein sadece bir uzantsyd. Rossetti, Kutsal Damozel iirinde, evdeki melek tanmyla alay edercesine, kadn mecazi anlamda melek olmaktan gerek anlamda melek konumuna tar. airin eretilemesi sosyal yapnn karlar dorultusunda oluturduu kadn tanmlanmasn, aka olmasa da eletirmektedir.9 te yandan, Rossettinin iirin ataerkil sistematiini kullanarak oluturduu eletiri, neticede beklenmedik olduu kadar da ypratc bir nitelik kazanr. Hristiyan inancna gre kiiye balanlabilen en yce, en ayrcalkl dl olarak bilinen cennet, bu iirde Victoria dneminde nesnel lksyle, yani tekstil, sanat, mobilya ve saysz ss objeleriyle ifade bulan ve her anlamda zenginlii haykran, orta-snf tccarn evini temsil etmektedir. Rossetti, cennet ile orta-snf evi arasnda yarat bu balamla tccar savununu hicveder: tmyle sermaye zerine kurulmu, ncilde yer alan, zenginlik konusundaki en nemli aklamalarn ban eken bir devenin ine deliinden gemesi, varlkl bir adamn cennete girmesinden kolaydr10 aklamasna tmyle ters den bir ima ile orta-snf okuruna yaam stnln metheder. Anlatlmak istenen kaide zerine yerletirilmi Damozelin en mkemmel ortamda bile yaam mahrumluu ekmesidir, hatta Trk okurunun kolaylkla alglayabilecei altn kafes iindeki blbln aresizliini anmsatr: anlat eletirel, alayc, ayn zamanda bu kadn sorunsal konusunda toplumsal uyana davetkardr.

5 6 7

The Angel in the House (Evdeki Melek), Coventry Patmoreun 1954de mkemmel e olarak tanmlad kars Emily iin yazd bir iirdir. On dokuzuncu yzyl boyunca youn toplumsal kabul gren bu pasif kadn ideali, yirminci yzylda da etkisini srdrmtr: yle ki Virginia Woolf evdeki melei ldrmek bir kadn yazarn grevidir demitir. Virginia Woolf, Professions for Women, Collected Essays of Virginia Woolf. 2. Cilt (Londra: Hogarth, 1966), s. 284-289. 9 Rossetti, estetik kayglarda younlaan ressam/airlerindendi; hibir zaman toplumsal eletiri gibi bir grevi stlenmemi, sanatsal ve zel yaamnda kadn aracl ile gzellii aram bir sanatyd. Eletirilerden neredeyse patolojik bir korku duyar, dolaysyla kendisini muhalif konuma tayacak tm oluumlardan endielenirdi. 10 For it is easier for a camel to go through a needle's eye, than for a rich man to enter into the kingdom of God. Holy Bible: Authorized King James Version (China: HarperCollins, 2001), Luke 18:25. Benim evirim.

Kutsal Damozel : Bir Yaam Yoksunluu Metaforu Olarak lmn Reddi

43

44

Yldz KILI

Hristiyan eleri sz konusu ataerkil sistematii toplumsal dzeni muhafaza edebilmek gerekesiyle kstas alr ve zellikle ncil retileriyle bireyin tm davranlarna lt getirir. iirin balndaki kutsal szc Damozelin ne denli zel olduunu vurgulamaktadr. Bu unvan, akla kutsal Meryemi getirdii iin arm yoluyla mkemmellik reddedilemez biimde Damozele yklenir. iir boyunca srarla devam ettirilen bu yceltilmenin amac, Damozeli kendisine sunulan cenneti kafirce reddettiinde bile, yani aykr tavr takndna, onu okur tarafndan reddedilemez klabilmektir. Cennette olmasna ramen, Meryem Anann yan banda, onun bir nedimesi olarak Tanr tarafndan yceltilmi olmasna ramen, bu en stn konumda bile Damozel bakn Cennetten dnyaya doru evirerek bekaretine sunulan tm dlleri, el srlmemiliine karlk bahsedilen tm vgleri, hatta Tanrnn kendisine sunduu Cenneti reddedercesine aktan gelen azim ve ihtirasla dnyay ve sevgilisini tercih eder ve onu durmakszn arzular. Eer dinsel tema bu sosyal sistemin temelini oluturuyorsa; bireyden istenilen davran Tanrnn ncildeki szleri rnek gsterilerek kanlmaz klnyorsa, o zaman Rossetti ayn dinsel temay bu sisteme kar adeta bir panzehir olarak kullanmay amalar. Victoria dneminin bir arpc zellii de, neredeyse Antik Msr artran, ruh ve ahrete dair inancn toplumsal ifadede younlamasyd. Taknt derecesine ayrntl ve gerek kederin elle tutulur delili olarak,11 klk kyafetten ibaret, birlikte yaanan bir matem grnts sunulmaktayd. lme bak as gnmzden farklyd. lmden korkulmaz, matemle youn biimde yaanlrd. Bu dnemde yaayanlarn ncilin retilerine, zellikle ruhun lmszlne ve kyamette yeniden dirileceine dair gl inanlar vard. On dokuzuncu yzyl ortalarnda gelien Victoria a Cennet kavram, On altnc yzyldan itibaren gelien kat, sa merkezli, ataerkil dogma erevesinde oluturulmu kuralc, bireyi sulayc, tehdit edici bir Cennet anlatsna tepki olarak gelimiti. Ayn zamanda, On nc yzylda Hmanizm felsefesinin bir yanklanmas olarak gelien ve Cenneti Meryem Anann himayesi altnda daha insancl bir ortam olarak temsil eden dnce tekrar nem kazanmtr.12 Ksaca, Victoria dnemi insannn ahret anlay
11 Fernando Quintero, A Culture Speaks Through Its Ritual of Death: The Victorians Elaborated Mourning Customs Are Important to an Understanding of their Society, The Berkeleyan Campus Newspaper, 27 Mart 1996. 4 Haziran 2010. <http://berkeley.edu/news/berkeleyan/1996/0327/death.html>. 12 Baz kaynaklar Elizabeth Stuart Phelpsin 1868de yazd The Gates Ajar (Kaplar Ardna Kadar Ak) adl kitabnda Cenneti tm scak ve ll gzellii ile irin bir tara evi olarak

Cennet Bahesi ekiciliini tayordu. Ayn zamanda Priten drtlere sadk bak alaryla, orta snfn hedefinin Tanrya hizmet etmek olduunu dnmek zorunday[dlar] Hristiyanlk, orta snf yapsalnda ok gl bir etken olmutu.13 lmn, Cennetin, hatta Tanrnn toplum anlayna uygun bir saygyla anlatlmas bize dinsel temal iir trn artrr. Ancak bu armn ardna bakmak gerekir. nce okurla metin arasnda bir ortak bilinen yoluyla ainalk peyda etmektir Rossettinin amac. Okuru beklenmedik ve aykr bir bak asyla karlatrmadan, nce tandk deerlerle rahatlatr. Zaten iirdeki dinsel sylemin farkl amala kullanld ve bilinen Hristiyan sylemine zaman-zaman ters derek erevesinden tat, anlatdaki maksatl elikiler sayesinde arpc bir biimde anlalr. Kutsal Damozel kinaye yolluyla kadnn dnyadaki konumunu ve ona ilikin yaamsal deerleri sorgular. lm, korkutucu bir olumsuzluk tamaz; bilakis airin Damozele kazandrd mertebe nedeniyle onu imtiyazl bir konuma yerletirir. Kadna kazandrd, imrenti uyandracak derecede bir kazanmdr adeta: Ancak Tanrnn himayesi altnda, onun arzu ve gcyle Cennette bulanan Damozel adeta altn kafestedir. lk dizelerde kadnn eritii bu olaanst konumu vercesine bir zirveyi, ulalmas g bir mertebeyi anlatr. Fakat ayn zaman da ve olduka artc biimde, iirde bir tutsaklk ve hzn hissi vardr:
Kutsal Damozel uzand Cennetin altn kol demirinden;14 Gzleri daha derindi derinliklerinden Akamst durulan sularn; Elinde Zambak vard, Ve sandaki yldzlarn says yediydi.15

anlatmn, bu tr duygusal yaynlarn Cennet hakknda gelien fikirlerin nemli kaynaklarndan biri olarak gsterir. 13 J.B. Schneewind, Siswicks Ethics and Victorian Moral Philosophy (Oxford: Oxford UP, 1977), s.110. 14 Kol demiri (balkon veya merdiven trabzan) olarak evrilen bar of Heaven baka rneklerde cennetin giri noktas olarak ta kullanlr: Alfred Lord Tennysonnn Crossing the Bar (Kol Demirini Getiinde) balkl iirinde lm ve cennette Tanrya verilecek hesap irdelenir. 15 iirin tercmesi okuru aydnlatma amacyla yaplmtr ve estetik gzelliini bire bir yakalamak gibi bir ama gdlmemitir. iirsel deerlerin birou gz ard edilmitir, rnein a,b,c,b,d,b olan kafiyeye uyulmamtr.

Kutsal Damozel : Bir Yaam Yoksunluu Metaforu Olarak lmn Reddi

45

46

Yldz KILI

Cennetin snrlarndan, bir balkondan sarkarcasna uzanmas ne kadar hevesli olduunu gsterir. Hareketi, kutsallk mertebesiyle badamayan, olduka gen ve dinamik bir kiilik ima eder. Ne lm bir kiiye, ne de bir melee uygundur. Altn kol demiri semavi ortama ters den, fiziksel snrlama getiren, engelleyici bir aratr; altn varak grntsyle varlkl bir tccarn veya aristokratn evini artrr phesiz bu kutsal ortam iin rahatsz edici biimde maddi refah ifade eder. ngilizce bar kelimesinin bir anlam da mahkemede hkim krssnn nnde, sann durduu noktadr. Yani bar veya kol demiriyle balant, sankl ve mdafaay zaten youn anlamsal btne katar. ncilde geen ve sa Peygamberini dile getirdii My Fathers house (Babamn evi) tanmlamas Tanry, babay ve aile reisi olarak kocay, Cennetin, ataerkil dzenin ve hanenin tek hakimi olarak yerletirir: Erkek kurgusu, erkek dzeni ve erkek sylemi ierisinde kadn lmcl bir tutsaktr. iirin okurunda uyandrmay amalad ironi, ayn zamanda bu tutsakln esirgemekle badatrlmasdr. Victoria dneminde kadn pasif, dengesiz, aresiz ve ocuksu olarak tanmlamak adeta tabiilik kazanm, reddedilemez bir yaamsal gerek olarak kabul grmt. Eer kadn toplum tarafndan sorgulanmakszn bu ekilde deerlendiriliyorsa, o zaman elbette bakma muhta, kendi akln kullanamayan, hatta bilemeyen bir zavall olarak korunacaktr. Birinci ktann nc ve drdnc dizeleri Damozelin gzlerindeki derinlikten sz eder: Derinlik ok ynll akla getirir; bir sonraki dizede gl veya deniz sular ile koutluu vurgulandnda kadnn esrarengizlii boyut deitirir ve doann bilinilmezlik ve snr tanmazlk boyutlarn kazanr. Damozelin elindeki zambak dinsel temal tm sanat trlerinde allm bir biimde masumiyeti simgeler. Ancak bu gstergeye son dizedeki yldzlar eklenince farkl, gelenek d bir anlam kazanr: Kadna bir kez daha derinlik katmak adna, Rossetti, onun benliinde, simgesel dzlemde, maddi ve manevi deerleri buluturur. Elinde tuttuu zambak, Teslisi yani Baba, Oul ve Kutsal Ruhdur (Ruhulkuds). Salarndaki yldzlar dnyevi ve semavi deerlerin tacdr kadnn maddiyat ve maneviyat benliinde barndrd tanral elindeki asa ve bandaki tacyla ifade edilir. Cennet, kurgu olarak ve bire bir ilikilendirmeyle, kadnn koca/baba himayesinde toplumsal kstlanmln temsil eder. Ataerkil gcn yaratt ve hkmettii zengin fakat bir o kadar da kstl zihniyetli ve kstlayc tavrl zmre, kadn grnte (bu sistematiin lleri dorultusunda) yceltilir, fakat, bireysel adan ele alndnda, kadnn kiisel geliimi ve seimleri imkansz klnmaktadr. Kadnn hkm altnda oluunun rnekleri aykrlk

rnekleriyle neredeyse eit arlk tar, ancak sonuta metin aykrlktan yanadr nk bu tr iirde tamamen beklenmedik nitelikte bir eletiridir. Birinci ktann zehrini hafifletircesine, ikinci ktann ilk dizesi Damozelin uygun mtevazlndan bahseder; drdnc dize ise bu uygunluun esas kaynan netletirir. Hizmetlerinin uygun karl szleri boyun emekten, beklentilere uygun bir ekilde cevap vermekten ibarettir. Beinci kta kadn yneten yaamsal ortam aklar, Cennet bir kaleye dnr. Kat, gl, her tr savaa ve saldrya hazrdr: Tanrnn surlaryd / zerinde durduu szleri Damozelin durduu yeri ardndaki ataerkil yapya gnderme yaparak aklar. Ayn zaman da belki bu ayrlk karsnda gelitirmekte olan tepkili tutumunun da bir ifadesini tar. Bunu takip eden dizeler Tanry yaratc deil ina edici bir tarifle, ataerkil yapnn kurucularyla edeer konuma getirir. Altnc kta ayn rktc gce sahip bir yapdan bahseder: Betimlenen yce unsurlar, dnyay ufack bir bcee indirger: Boluu, ta / Huzursuz bir sinek gibi dnp duran dnyann aalardaki konumuna kadar. Dokuzuncu ktada dnyalar sarsabilen, bireyin hakimiyeti dnda olaanst bir varlktan, zamandan bahsedilse de 7. ktada, Damozelin azmini kuvvetlendirecek manzaralara yer verilir: Birbirine kavuan aklar, erkek-kadn ayrm yaplmakszn, eit koullarda, fiziksel zelliklerinden arnm bir biimde birer alev paras gibi Tanrnn katna ykselmektedirler. Bunun zerine, o ana kadar karlatmz en insancl duygularn vurguland 8. ktada lmn mecazi anlamda yaanmamlk olduunu, lm bir kimsenin ak ve varolma arzusu karsnda nasl canlandn grerek anlarz:
Ve hala eildi, aa doru sarkt Srtm dnp onu evreleyen cazibeye; Gsleri stncaya dek zerine eildii altn eii, Ve zambaklar uzanmt uyur gibi Bkl duran kolunun stnde.

Damozel, iirin banda olduu gibi, fakat daha bariz bir arzuyla dnyaya ulaabilmek iin eilir, uzanr, zorlanr. Ne ilgintir ki Rossetti bu duruma daha da vahim bir ifade kazandrr: tercmede eildi ve alald szckleri, kaynak metinde yer alan bowedstooped szlkleri yerine kullanlmtr, nk bu szckler sadece uzanmay deil, kk drlmeyi, boyun emeyi de ierir. Kadn imgesiyle aykrlk aklanyorsa o zaman sz edilen aykrln birey tarafndan lgnca ve bencilce deil, kendi kendine zarar

Kutsal Damozel : Bir Yaam Yoksunluu Metaforu Olarak lmn Reddi

47

48

Yldz KILI

verme pahasna, Onu evreleyen cazibeden onurunu ve hrriyetini kurtarma abasyla yapt betimlenir. lm ortamnda inadna canldr kadn. Tensel scakl o devasa sur demirini stmaya yeter, hatta kollarndaki zambaklar kadnn cinsel kimliini basit deerlere indiren ve bu bazda ona deer bien bir zihniyetin sembol olarak deifre olur: Tanmlamann keyfi oluumunu eletirircesine, beklentilerini baltalayan bir anlam yklenerek kollarndaki zambaklar bekareti deil, uyuyan bir bebei simgeler. iirde ska Damozelin hayat dolu, aktif yaamn akla getiren betimlemelerle karlarz: Ellerindeki iekler, msr sars salar, Cennete srt evirmesi, Tanrdan kendisini ayla birletirme istei; ksacas onun tm varl yaam setiini ve bu zorunlu yceltilmeyi reddettiini gsterir. Damozel idealize edilmek istemez, kendisine verilen yksek paye adeta (lme, var olamamakla edeer) bir cezadr. evresini kaplayan o devasa yapya dahi meydan okur ve baklaryla Cennetten kaarak, onu dnyaya ulatrabilecek bir yol amak ister: Buna ramen baklar arad / Boluun iinden delebilecei / Zamann patikasn. Kadnn bu isyan, kurulu dzene kar tehlikeli bir bakaldr nitelii tar. Rossetti, ya okurunu iirin bu aykrlatrma srecinde fazla endielendirmemek, veya olumsuz tepkiden iddetle korktuundan eletiri oklarn kendisine ekmemek, ya da sadece kadnn bamszlk savnn anarik bir unsurdan ok, doal bir geliim olarak alglanmasn ister. Dokuzuncu ve onuncu ktalarda tekrarlanan ve Damozelin sesini gezegenlerin mziine16 benzeten betimleme;
... ve imdi konutu aynen Yrngelerinde ark syleyen yldzlar gibi. . . . ve imdi Konutu o sakin havann iinden. Sesi yldzlarn sesi gibiydi Beraber ark sylediklerinde.

etkiselletirir. yle ki, ortaya kan karlatrmada kadnn, dnyann faaliyetlerinden uzak, Cennet zirvesinde kaide zerine yerletirilmi, tapnlas konumu, nispeten yapay, hatta orta-snfn Priten sylemi dorultusunda, manasz bir nitelik kazanr. Cennetin ak ve dnyann dolayl tariflerinde sezilen, sorgulanamayan, varlndan te bir aklama veya tanmlama gerektirmeyen, ataerkil otoritedir. Oysa kadn srekli simgelerle, tanmlamalarla, imalarla anlam yklenen, anlam tayan, ii boaltlm bir iarettir. Kadn, tarih boyu eksiltilerek, basitletirilerek saf ve temiz bakireye, zgecil anneye veya fahieye indirgenir. Rossettinin, Jenny (1870) balkl iirinde tanmlad gibi, kadn bir bo kap (empty vessel) olmutur, vessel (kap) szcnn vassal (kle) szc ile olan son derece ilgin benzerlii de gzden kamamaldr. Sonuta kadn, Rossettinin imasyla ii boaltlm bir aratr ve grevi tamak, kabullenmektir. Kutsal Damozelde Rossetti bu tutumun aksisini uygular: Kadnn zayflatlm kimliini karmak kavramlarla zenginletirir, onun manevi diil zelliini yceltir. iirin banda geleneksel ltler dorultusunda yceltilmi olan Damozel, daha sonra zerklik ltleriyle ykseltilir. Sonuta toplumun onaylad Cennet dlne laik grlmeye (l olarak deil tam tersi hayat dolu bir canl olarak)devam eder. Rossetti okurunu, toplumsal kadn imgesine bire bir aykr den kadn onaylamak zorunda brakrken, Damozelin sevgilisini, yani kadnn ei erkei de sistematik bir ykma tabi tutar. Dnyay temsil eden erkek de kstlanm kadnn (her anlamda) eidir: Dolayl yoldan yaamn paylat kadnn durumundan nasibini alr. Victorya dnemi yazarlarnn pek ou kadnlarn potansiyel kimliklerini bulma zgrlne sahip olmalarn savunurken, kendileri iin de payda kartrlar. Yazar George Meredith, Modern Love (ada Ak) (1862) sone serisinde ikayetidir: mr boyu boyunduruk altnda gibi tamas gereken bir e/ocuk yerine, yaam her anlamda paylaabilecei, ona e bir kadn ister. Hayatndaki kadn kaideye oturtan erkek, iirdeki hemcinsi gibi yalnzdr ve yine iirde olduu gibi mecazi anlamda erkein simgeletirip uzaklatrd kadnn insancl ynlerini arzulayacak ve zlemini duyacaktr: O da yceltilen kadn kadar yalnzdr ve kayba uramtr, huzur ve tatminden uzaktr. Drdnc, on birinci ve on yedinci ktalara snrlandrlm ve parantez iindeki kstl varlyla erkek, kadna gre ikinci planda yer alr. Erkein elinden tm yaptrm gc alnmtr, aresizce sonbaharn yaprak dkmnde yitirdii kadn arar:

kadn ve kainat arasndaki birlii ve eitlii sylemindeki uyumla dile getirir. Kadnn, erkek syleminin oluturduu yceltilmeye ihtiyac yoktur, o zaten Tanrnn uzants olan doann, hatta tm kainatn edeer parasdr. ki kere tekrarlandndan, akc bir iirsellikle, kadnn sesini dilsiz yldzlarn sesini kullanarak ifade eden hznl anlat, sz konusu olan doallk fikrini
16 Pythagorosun krelerin mzii kavram. Ayn zamanda, bkz. Job 38:7 yaratl gn, sabah yldznn arks.

Kutsal Damozel : Bir Yaam Yoksunluu Metaforu Olarak lmn Reddi

49

50

Yldz KILI

Muhakkak eildi zerime salar Dokundu yzme. . . Hibir ey: yapraklarn Sonbahar dkm.

Kadnn varlnn doann dinamiinde yattn bilircesine onu mevsimlerde, dokularda, ku cvltlarnda arar:
(Ah tatlm! imdi bile, o ku cvltsnda, Ura vermedi mi onun sesi orada, Duyulabilmek iin?

Bu sefer erkei kendi ihtiyalar dorultusunda yaratan kadn olacaktr. Bilginin, dolaysyla gcn ve iktidarn sahibi olarak erkei eitecek ve kendi esaslar dorultusunda onu yeniden var edecektir. Damozelin bu szlerini dorularcasna bir sonraki ktada sevgilisi eskiden kadn himayesi altna alabildiini syler, ve simdi bunun neden imkansz olduunu aklar:
Evet, benimle birdin sen Gemi zamanlarda. Fakat Tanr yceltecek midir Sonsuz birlie O ruhu ki, senin ruhuna benzerlii Sadece sana akndayd?)18

On yedinci ktaya gelindiinde, erkek de Damozel de nceden temsil ettiklerinden ok farkl yerlere gelmilerdir. On ikinci ktadan itibaren Damozel sesini bulur ve bize kendi zerk isteklerini aklar. artc biimde kararl bir ifadeyle (Keke bana gelmi olsayd, / nk gelecektir o,), hakkn srarla arayan:
... Cennette dua etmedim mi ben?- ve dnyada, Tanrm, Tanrm, o da dua etmedi mi? ki duac mkemmel bir g oluturmaz m? Ve ben korkmal mym?

Damozelin son ktada yaad ykm, kadn sorunsalna ilikin pek mit vaat etmez gibi grnse de, yine erkein parantez iindeki duyarl szleri ve bir uyan sezdirir: (Grdm ben glmsediini) . . . (Duydum ben gzyalarn), zellikle cmle yapsyla vurgulanan ben szcnn tekrarlanmasyla, erkein kadn sorunsaln alglayamasa da, kadn bir an iin sadece insan olarak deerlendirebildiini gsterir. Kutsal Damozel bir nevi uyan iiridir. Romantizm kisvesi altnda anlatlan kadn-erkek ilikisi bir taraftan Damozelin zorlu ve ezici artlar karsnda ancak var olabilen sesini duyurabilecek dzeye getirir. te yandan ona gnlden bal erkek, kadnn hznne ve kendi yetersizliine bir nebze olsa uyanr. iirin bandan bilinen lm hali deiemese de, mecazi anlamda bu uyanlarla lm alabilmitir; nk lm duraksamak ve yaamdan kopmaktr: iirde her iki tanmlama lm haliyle gereklemediinden, kadnn toplumca ldrlml gereklememitir. Bilakis, srarla vurgulanan lm tanm aksine canllk halidir. Ataerkil sylemin yarat ve banaz bir din sistematii aracl ile adeta tanr vergisi bir tabiilik kazandrarak kanlmaz ve reddedilemez kld, oysa tmyle karc bir toplumun yapay bir icad olan kadn imgesi, Kutsal Damozelin lm metaforu ile yklmasa da, toplumsal snrlar tehdit edici, alayc tutumuyla tahribat yaratr. Ancak, bu ksmi tahribat grsel boyuta tandnda iddetli vurgu kazanr. Grsel anlat ile yaznsal anlat arasndaki iliki Rossettide ounlukla elikilidir: bir anlatnn daha muhafazakr tavr dierinde ilerici hatta reformcu nitelik tayabilir. Kutsal Damozeldeki ince, zaman zaman ekimser, tedirgin
18 Benim vurgum.

Ska tekrarlanan will (yapacam) szc, ayn zamanda irade anlamna geldiinden kararlk ima eder. Yaplan planlar lm kavramna ters derken, bedensel yaam yitirmi olmas gereken bir kimsede tuhaf bir eti yaratr. Ama daha da nemlisi, Damozelin bu noktada edindii biz szcnn iirde yeni bir alm simgelemesidir. Ben dillerim ile balayan 12. ktadan sonra, 24. ve son ktada gerekleri idrak ederek hayal krklna urayana dek erkei kendi himayesinde grr; edilgen deil eden kiidir artk; ayrca kendisinin ulat mertebeye erkein ulaabilmesinden kukusuyla ondan stndr. Bu stnln doruk noktas 16. ktada yer alr:
Ve ben kendim ona reteceim, Ben kendim, byle uzanp, Burada sylediim arklar; onun sesi Duraklayacak, fsltyla ve yavalayarak, Ve bulacaktr biraz bilgi her duraksamada, Bilinecek yeni bir eyler.17
17 Benim vurgum.

Kutsal Damozel : Bir Yaam Yoksunluu Metaforu Olarak lmn Reddi

51

52

Yldz KILI

ifadelerle anlatlan kadnn hrriyet yoksunluu, iirin ilk ktasn tayan ayn adl tablosunda19 sapkn bir ifadeyle, cennetin saadetine ulam bir kimsede beklenen grntye karn buna aksi bir halin ispatdr adeta. Cennetin balkonundan gpta ile dnyaya doru eilen Damozel gergin, hastal artran solgunlukta, bitkin ve huzursuzdur: bulunduu ortamn rabtasna aldr etmezcesine ve zerinde tad kutsal mkafat nianlarna ramen aka yenik dm bir kadn olarak tecelli eder. Kadnn toplumca kaide zerine yerletirilerek yceltilmesi, her iki (yaznsal ve grsel) anlatlarla, lme edeer bir dlanma ve saf d braklma olarak deerlendirilmektedir: kadn yceltmek adna bu yksek payeye oturtmak, aldatc hatta hilekar bir kavramdr, gerek ama kadn yaamn ve toplumsal uurun en cra kenarna itmektir, bir anlamda kadnn, sevgi kisvesi altnda ldrlmesidir. KAYNAKA:
Christopher. Wood. The Pre-Raphealites. Londra: Phoenix Illustrated, 1997. Doughty, Oswald, ed. Dante Gabriel Rossetti: Poems. Londra: J. M. Dent & Sons, 1957. Holy Bible: Authorized King James Version. China: HarperCollins, 2001. Marsh, Jan. Pre-Raphealite Women: Images of Feminity. New York: Harmony, 1988. Quintero, Fernando. A Culture Speaks Through Its Ritual of Death: The Victorians Elaborated Mourning Customs Are Important to an Understanding of their Society. The Berkeleyan Campus Newspaper, 27 Mart 1996. 4 Haziran 2010. <http://berkeley.edu/news/berkeleyan/1996/0327/death.html>. Schneewind. J.B. Sidgwicks Ethics and Victorian Moral Philosophy. Oxford: Oxford UP, 1977. Woolf, Virginia. Professions for Women. Collected Essays of Virginia Woolf. 2. Cilt. Londra: Hogarth, 1966. s. 284-289.
20

Kutsal Gen Kz20

Kutsal gen kz uzand Cennetin altn kol demirinden; Gzleri daha derindi derinliklerinden Akamst durulmu sularn; Elinde Zambak vard, Ve sandaki yldzlarn says yediydi. Cppesi, ak bel tokasndan eteine, Sslenmemiti ilenmi gllerle, Ancak Meryemin armaan beyaz bir gl, Hizmetlerinin uygun karl; Srtna uzanan salar Sapsaryd olgun msr gibi. Sanki sadece bir gnd geldi ona Tanrnn korosunda yer alal; Merak henz tmyle gitmemiti Onun o sessiz baklarndan; Geri, geride braktklar iin, onun bir gn On yl yerine gemiti. (Bir kii iin, on yllar yl oldu. . . . Ancak imdi, ve bu yerde, Muhakkak eildi zerime salar Dokundu yzme. . . Hibir ey: yapraklarn Sonbahar dkm. Yln gidiat hzla tar (bizi). Tanrnn surlaryd zerinde durduu; Tanrnn ina ettii derin boluun zerine Uzayn balang yeri olan; ylesine yksek ki oradan aaya bakarken Gnei neredeyse gremiyordu. Cennette bulunur, zerinden takn Eterin, bir kpr gibi. Aasnda, gn ve gecenin gelgiti

iirin evirisi tarafma aittir. Bu eviri makaleyi okuyanlara sz konusu metni anlaml klabilmek iin yaplmtr.
19 Bkz. Resim 1.

Kutsal Damozel : Bir Yaam Yoksunluu Metaforu Olarak lmn Reddi

53

54

Yldz KILI

Alev ve karanln ykseltisi Boluk, alak, bu dnyann Huzursuz Titrer sinein frl-frl dnmesi gibi. Etrafnda, aklar, yeni bulumu Sevinle stlenmiyorlar hibir keder, Konutular ebediyen aralarnda Yeni mutlu adlarn; Ve Tanrya ykselen ruhlar Yanndan getiler ince alevler gibi. Ve hala eildi, aa doru sarkt Srtm dnp onu evreleyen cazibeye; Gsleri stncaya dek zerine eildii altn eii, Ve zambaklar uzanmt uyur gibi Bkl duran kolunun stnde. Cennetin sabitlemi yerinden grd Zamann nabz atmas gibi iddetle sarstn Tm dnyalar. Buna ramen baklar arad Boluun iinden delebilecei Patikasn; ve imdi konutu aynen Yrngelerinde ark syleyen yldzlar gibi. Gne gitmiti artk; kvrlm ay Kk bir ty gibiydi Aaya uuarak dyordu uurumdan; ve imdi Konutu o sakin havann iinden. Sesi yldzlarn sesi gibiydi Beraber ark sylediklerinde. (Ah tatlm! imdi bile, o ku cvltsnda, Ura vermedi mi onun sesi orada, Duyulmak iin? O anlar Hakimken len havasna, Ura vermedi mi ayaklar bana ulamak iin Yanklanan merdivenlerden inerken?) Keke bana gelmi olsayd, nk gelecektir O, dedi. Cennette dua etmedim mi ben?- ve dnyada, Tanrm, Tanrm, Oda dua etmedi mi? ki duac mkemmel bir g oluturmaz m? Ve ben korkmal mym?

Bann etrafna hale tutunduunda, Ve Oda beyazlar giyindiinde, Elini tutar ve giderim onunla Derin k kuyularna; Biz admmz atarz bir akarsuya inercesine, Ve ykanrz Tanrnn baklarnda. Biz ikimiz duracaz o shrine da, Gizli, sakl, ayak dememi, Lambalar srekli kullanlan, Tanrya gnderilen dualarla; Ve grceiz eski dualarmz, kabul edilip, eriyen Her biri kk bir bulut gibi. Biz ikimiz yatacaz glgesinde O yaayan mistik aacn Gizli yetimesinin iinde bazen Kumru Olduu hissedilen, Yan sra tylerinin dedii her yaprak Syler Onun Adn duyulacak ekilde. Ve ben kendim ona reteceim, Ben kendim, byle uzanp, Burada sylediim arklar; onun sesi Duraklayacak, fsltyla ve yavalayarak, Ve bulacaktr biraz bilgi her duraksamada, Bilinecek yeni bir eyler. (Ne Yazk! Biz ikimiz, biz ikimiz, diyorsun! Evet, benimle birdin sen Gemi zamanlarda. Fakat Tanr yceltecek midir Sonsuz birlie O ruhu ki senin ruhuna benzerlii Sadece seni sevdi diye?) Biz ikimiz, dedi O, dolaacaktr o korular Lady Meryemin olduu, Be nedimesiyle birlikte, adlar Be tatl senfoni olan, Cecily, Gertrude, Magdalen, Margaret ve Rosalys. ember biimde otururlar, bal salarla Ve alnlar ieklerle ssl; Alev gibi beyaz ince kumaa Dokurlar altn iplii,

Kutsal Damozel : Bir Yaam Yoksunluu Metaforu Olarak lmn Reddi

55

56

Yldz KILI

Oluturmak iin doum-giysileri l olarak, henz domular iin. O korkacaktr, belki ve konuamayacak: O zaman ben yanam dayandracam Onunkine, ve akmz anlatacam, Hibir an utanarak veya gszce: Ve sevgili Anne uygun grecektir Benim gururumu, ve izin verecek konumama. Kendisi bizleri getirecektir, el ele, Ona ki etrafna diz ken Tm ruhlar, dzgnce dizilmi numarasz balar Eilmiler haleleriyle: Ve bizi karlayan melekler ark syleyecekler Gitarlarnn eliinde. Orada isteyeceim sa Efendimizden Sadece bu kadarn benim ve onun iin:Sadece yaaya bilmek iin dnyada yaadmz gibi Akla,- sadece olabilmek iin, O zaman bir mddet, ebediyen imdi Beraber, ben ve O. O bakar ve dinler sonra derki, Konumas zgnden ok yumuak,Btn bunlar O gelince. O durdu. Ik ona cotu, dolu Meleklerin gl dzgn uuuyla. Gzleri dua etti, ve o glmsedi. (Grdm ben glmsediini.) Fakat az sonra yollar Belirsiz di uzak yrngelerde: Ve sonra O uzatt kollarn boylunca Altn kol demirin, Ve dayad yzne ellerinin arasna, Ve alad. (Duydum ben gzyalarn.)

Resim 1. The Blessed Damozel 1875-9, Gabriel Dante Rossetti (1826 1882), Tual zerine Yalboya 111 x 82.7cm, Art predella 36.5 x 82.8cm.

The blessed damozel leaned out From the gold bar of Heaven; Her eyes were deeper than the depth Of waters stilled at even; She had three lilies in her hand, And the stars in her hair were seven. Kutsal gen kz uzand Cennetin altn kol demirinden; Gzleri daha derindi derinliklerinden Akamst durulmu sularn; Elinde zambak vard, Ve sandaki yldzlarn says yediydi.