AXRT AZUQS

BRNC CLD

MLLF: DOKTOR MSBAH YZD

Kitabn ad:..............................Axirt azuqsi Mllif:..........................Doktor Misbah Yzdi Trcm edn:...........................Fzuli fiyev Nr edn:........................................................Faiz ap tarixi:.........................................................2004 ap nvbsi:............................................Birinci Tiraj:..................................................................3000

PEYMBRN (S) BUZR NSHTLR BRNC DRS

1. Bndlik v nicat yolu; 2. badt v Allah hzurunun drk edilmsi; 3. Allaha ibadt v bndlik, mminlrin trqqi v yksli vasitsidir: a) Allah tanmaq; b) Peymbr (s) iman gtirib, onun peymbrliyini etiraf etmk; v) Peymbrin (s) hli-beytin mhbbt; 4. hli-beytin Nuhun () gmisi v Bni-srailin Hitt qapsna bnzdilmsi.

BNDLK V NCAT YOLU

Qarnzdak kitab, ziz peymbrimiz hzrt Mhmmdin (s) z yaxn v uca mqaml shablrindn biri olan buzr syldiyi qsa v drin mzmunlu nsihtlrindn ibartdir. Bu rvayt czi frqlrl Mkarimul-xlaq, maliyi eyx Tusi,Mcmueyi-vrram v Biharul-nvar kimi mtbr kitablarda qeyd olunmudur. Biz bu hdisin Biharul-nvarda1 olan nmunsini seib, bunun barsind izah v tfsir vermyi qrara aldq. bul-svd Duli nql edir: buzr, Rbz adl shrada srgnd olduu zaman ona ba kmy getmidim. O, mn bel bir hvalat dand: Bir gn sbh tezdn mscid getmidim. Peymbrin (s) li () il mscidd tnha oturduqlarn grdm. Salamlab hal-hval tutduqdan sonra frsti qnimt bilib hzrt (s) yaxnlaaraq, rz etdim: Atam-anam sn qurban, mn el bir nsiht et ki, bununla Allah-tala mn xeyir v mnft yetirsin. Hzrt (s) buyurdu: Ey buzr! Sn kramtli bir insansan v biz hli-beytdn hesab olunursan2.
Beyrut ap, cild 74; ran ap 77. Raib sfahani Mfrdat kitabnda krm v kramt klmlri bard deyir: Allah trfindn olan btn xeyir v nemtlr krm adlandrlr. Bu sz insana aid edildikd is xorftar, gzl xlaq v alicnablq mnalarn ifad edir. Bzi alimlrin fikrinc, krm sz hrriyyt mnasnada da ildilir. Hrriyyt szndn hm kiik, hm d byk xeyirlri ifad etmk n istifad olunur. Lakin bundan frqli olaraq, krm sz yalnz byk xeyirlr mnasnadr v ancaq byk yaxlqlara deyilir. Btn mal-dvltini slam ordusunun tchiz edilmsin srf edn adam kimi (l-mfrdat fi ribil-Quran; Darulmrift, sh. 428). Kramt, qarl tin taplan szlrdndir. zmt, nfast, raft, izzt v sxavt szlri bu klmnin tam mnasn aqlamr. Bu szn geni v drin mnasn ifad etmk n yalnz bunu qeyd etmk kifaytdir ki, bu szdn Qurani-krimd yksk drcd v yuxar mvqed duran xs v yalarn xsusiyytlrini byan etmk n istifad olunub. Biz bunlardan bir nesin
2 1

rb dilind tccb v heyrt ifad edrkn, f`il bih fel formasndan istifad olunur. Msln, birinin gzlliyindn heyrt gln zaman cmil bik, yni n qdr d gzlsn! deyirlr. krim bik sz d sn nec d kramtlisn! mnasn ifad edir. Peymbrin (s) krim szn buzr aid etmsi v onu hlibeytindn bilmsi, bu mhtrm shabnin o Hzrtin yannda olan yksk izzt v hrmtinin lamtidir. Peymbr (s) bu sz Salman Farsi barsind d buyurmudur: Salman biz hli-beytdndir. Bundan sonra Peymbr (s) nsihtin davam edrk buyurur: midvaram, sn nsiht olaraq dediyim bu szlri yadda saxlayb, ml edcksn. nki btn xeyir v xobxtlik yollar, dediyim szlrd cm olmudur. gr mnim bu vsiyytim ml etsn, dnya v axirt xeyrini ld etmi olacaqsan. Yuxardak cmld vsiyyt sz lm ayanda ediln vsiyytdn frqli olaraq, nsiht, yd mnasnda verilmidir. Elc d, rbc mtnd ilniln triq, sbil szlrinin hr ikisinin yol mnasnda olmasna baxmayaraq, triq sas v geni yol, sbil is kiik yol mnasn ifad edir. Mtnd ilniln kiflan sz iki mna dayr. Bu mnalardan biri rhmt mnasndadr. Quranda gln sz d, bu mnada ildilmidir: Ey iman gtirnlr, Allahdan qorxun v rsuluna iman gtirin ki, Allah da siz z rhmtini artqlamas il inayt etsin1.
iar edirik: 1. Allahn sifti - Nhl sursi, ay 40 2. Peymbrin xsusiyyti - Tkvir sursi, ay 19 3. rin xsusiyyti - Muminin sursi, ay 116 4. Mlklrin xsusiyyti - nfitar sursi, ay 11 5. Hzrt Musann () xsusiyyti - Duxan sursi, ay 17 6. Hzrt Yusifin () xsusiyyti - Yusif sursi, ay 31 7. Mminlrin behitd yerlrinin xsusiyyti ra sursi, ay 58 8. Mminlrin ruzisinin xsusiyyti nfal sursi, ay 4. 1 Hdid sursi, ay 28.

gr bunu nzr alsaq, Peymbrin (s) szn aadak kimi mnalandrmaq olar: gr mnim nsihtim ml etsn, ikiqat xeyr qovuacaqsan. Amma bu szn ehtimal ediln digr mnas, dnya v axirtdir. Bel olan halda, cmlnin mnas bu cr olar: gr mn deyn ml etsn, dnya v axirt sadtini qazanm olacaqsan. BADT V ALLAH HZURUNUN DRK Ey buzr! Allaha, el idabt et ki, sanki Onu grrsn. nki sn Onu grmsn d, O, sni grr. Hdisin bu hisssi mtvatir1 olmasa da, n az mstfizdir2. Mxtlif vasitlrl Peymbrdn (s) v ksrn d, mxtlif tbirlrl buzrin zndn nql olunmudur. Buna bnzr baqa bir hdisd bel buyurulur: Xeyir, Allaha sanki Onu grrm kimi ibadt etmkddir. Blk d, Allaha bndilik yolunda uzun illr qdm gtrm v sadt qovumaq n Peymbrin (s) gstrilrindn bhrlnmk istyn buzr n yax nsiht, ona ibadtdn faydalanman yolunu gstrmk olard. O, qarsnda el bir yolun almasn gzlyirdi ki, ibadtin irinliyini ona dadzdrsn v bu da, ancaq btn qlbl, vcudla ibadt sarldqda mmkndr. Buna, qlbin ibadt hazr olmas, baqa szl desk, hzuri-qlb deyilir. nsann ibadt zaman hzuri-qlb tapmas n davaml olaraq alb, sy gstrmsi v Allah hzurunda olmasn drk etmsi lazmdr. nsan daim zn Allah hzurunda bilmli v Onunla laqd grmlidir. nki bir ks Allahla nsiyyt tapsa, he vaxt Onunla danmaqdan, szn eitmkdn yorulmaz. nki aiq z muqu il n qdr ox nsiyytd olarsa, ona daha ox balanar. Bizim ibadt zaman tez yorulmamz v namaz tlsik qlb z iimizin dalnca getmyimiz namaz dzgn drk etmmyimizdn irli glir. gr namaz bir az uzun krs, ninki namazdan lzzt almr, ksin zmz dar bir qfsd hiss edirik. Btn bunlar kimin hzurunda dayanmamz v kiminl shbt etdiyimizi drk etmmyimizdn irli glir. Mmkndr, adi elmi yolla bndlik v Allah drgahnda dayanman n drcd hmiyytli olduunu
Mxtlif mzhblrdn olan ravilr trfindn mtrk halda qbul olunur. 2 Hddn artq geni yaylmdr.
1

bilib, Allahn zmtin diqqtimizi ynldk. Lakin bu cr zehni mfhumlar bizim qlbimiz tsir etmir v Allahla hqiqi rabit qurmamza sbb olmur. Allahla hqiqi v dzgn rabit yaratmaa sbb olan amil, ibadt zaman hzuri-qlb tapmaqdr. Bizim yerin yetirdiyimiz ibadtlr ancaq ri tklifin boynumuzdan gtrlmsi n olub, lazm bhr vermir. nki ibadtlrimizin ruhu yoxdur v qlbimiz ibadt zaman qaib olur (hzuri-qlb tapmr). Dnya ilri il muliyyt, bizlri Allahla nsiyyt yaratmaqdan v qlbi hazr grmkdn saxlayr. Bu, bizim zldiyimiz sas problemlrdndir. Hmi bel bir sual meydana xr: Namazda hzuri-qlb tapmaq n n etmk lazmdr? Bunun n zhmt v ruhi mllr tlb olunur. lk nc insan xlvt bir guy kilib, Allahn hr zaman ona nzr salmas v onu grmsi bard dnmlidir. Bzi xlaq ustadlar, bu id txyyl qvvsindn istifad etmyi tvsiy edirlr. Msln, tsvvr edin ki, gr bir otaqda v ya xlvt, sakit bir yerd oturmusunuz v bir nfr d gizli bir yerdn sizin rftarnza diqqt edir, amma siz onu grmrsnz. Sizi daim mahid edn xsin nzarti altnda etdiyiniz rftarla, adi halda olan rftarnz bir olacaqdrm? Xsusn d, siz nzart edn xsin adi bir insandan frqli olaraq hddn artq hmiyyt verdiyiniz, hyat mqddratnza dxalt edn, yannda ziz olmaa aldnz v onun da sizi sevmsini arzu etdiyiniz biri olduu halda, ona qar laqeyid ola bilrsinizmi? Ona etinaszlq edib, baqa il mul ola bilrsinizmi? gr insan davaml olaraq Allah hzurunda olduunu, Allahn daim ona nzr saldn v onun Allah grmdiyi tqdird bel, hr zaman Allahn onu grdyn zn alaya bils, getdikc ibadtind ruh ml glck v hzuri-qlb tapacaqdr. Bel olan halda ibadt ancaq tklifin gtrlmsi n olmayb, insann mnvi v ali trqqisin, Allaha yaxnlamasna sbb olacaqdr. Hzrt linin () bu klam yuxardak mtlbi bir daha sbut edir: He ksin olmad xlvt yerlrd gnah etmkdn kinin. nki sizin mllrinizi mahid edn ks, eyni zamanda mllrinizin hkmn verck hakimdir. (nki bu gn sizin

mllrinizin ahidi olan ks, sabah (qiyamt gn) hmin mllrin hkmn verck hakimdir)1. Demli, indiy qdr namazlarnda hzuri-qlb tapa bilmyn xs, gn rzind myyn bir vaxt bel ilr ayrmal, xlvt bir mkanda oturub Allahn onu hr zaman mahid etmsi bard dnmlidir. lbtt, bizim hr zaman Allah mhzrind olmamza v Allahn bizi grmsin kkimiz yoxdur. Nec ki, Qurani-krimd bir ne yerd bu msly toxunulmudur. O cmldn buyurulur: O (Allah), insanlarn xyantkar baxlar v rklrindn kenlr agahdr2. Tlblrdn biri danrd ki, lm ayanda can vern ustadmn ba stn getdim. Son nfsind ondan son df olaraq mn nsiht etmsini xahi etdim. Ustad ox tinlikl dodaqlarn trpdib buyurdu: Mgr o bilmir ki, Allah onu grr?!3. Hzrt li () buyurur: Ey camaat! O Allahdan qorxun ki, siz dananda eidir, gizltdiyinizi d bilir4. Bu hdisin vvlind Hzrt (s) ibadti, insan sadtinin aar adlandrm, daha sonra is Allaha ibadtin mrhllri bard izahlar vermidir. lav olaraq, birinci mrhld ibadtin keyfiyytin t`kid olunur v bildirilir ki, ibadtin d z ruhu vardr v onun ruhu, ibadtd hzuri-qlbin olmasdr. mumiyytl, hdisd ibadtin yerin yetirilm qaydasna deyil, yalnz keyfiyyt v mnvi msllrin iar edilmidir.

ALLAHA BADT V BNDLK, MMNLRN YKSL V TRQQ VASTSDR

Qeyd edk ki, insanln hqiqti, zn Allaha ibadt v bndlikd bruz verir. nsan, ibadti olmadan digr canllardan he bir stnly malik deyil. Bel olan halda, ancaq tkvini drclrdn faydalanacaq v he bir eyin haqqn lazmnca dmyckdir. Allaha ibadtdn z dndrn xs, hqiqtd, insanln kamal yollarn z zn balam olur. nki insanln zirvsin qalxmaq, yalnz bu yolla myssr olur.
1 2 3 4

Nhcl-bla, Feyzl-islam, sh. 1240, hikmt 316. afir sursi, ay 19. lq sursi, ay 14. Nhcl-bla, Feyzl-islam, sh. 1178, hikmt 194.

Byk insanlarn hyat trzin nzr salsaq grrik ki, Allaha bndlik onlarn yaay qanunlarnn ayrlmaz hisssidir. Klimullah, xlilullah v hbibullah drcsin ykslnlrin hams, mhz bu yolu baa vurmaq v bu yolun tin, zab-ziyytli imtahanlarna sin grmkl yksk mqamlara ykslmilr. Htta el bir insan tapmaq olmaz ki, Allaha bndilik etmdn, ixtiyari kamal drclrindn birin ykslmi olsun. Yuxarda deyilnlrdn baqa, riza mqam v yqin kimi drclr yksliin sirrini Allaha bndilikd axtarmaq lazmdr. Allah-tala Quranda buyurur: Prvrdigarna ibadt et ki, yqin drcsin atasan1. V riza mqam haqqnda buyurur: Gnin xmasndan v batmasndan vvl, qaranlq gecnin myyn saatnda v gnorta yarsnda Allah zikr et ki, riza mqamna atasan2. Xalq Allaha doru ynltmk, onlar ibadt sslmk v haqdan qeyrisin prsti etmkdn kindirmk btn peymbrlrin vzifsi olmudur: Hr mmt bir peymbr gndrdik ki, onlara tk olan Allaha ibadt etmyi v qeyri-haqqa prstidn kinmyi atdrsnlar3. Qurann tkidl vurulad msllrdn biri d, btn varlqlarn istr-istmz Allaha ibadt, bndilikl mul olmasdr: Yerd v gyd olan hr ey Allah tsbih etmkl muldurlar4. Lakin bu cr bndilik tkvini olub, insann kamala atmasnda rol oynamr. nsann kamala atmas, onun z ixtiyar il Allaha bndilik etmsinddir. gr bel olmasayd, tkvini bndilik yolu il, htta dalar, dalar bel son kamal nqtsin ykslrdilr. Allaha ibadtin hmiyyt v dyrini bildirmk n Allah-tala Quranda insan v cinlri yaratmaqda son hdfinin ibadt olduunu byan etmidir: Mn cinlri v insanlar ancaq Mn ibadt etsinlr dey yaratdm5.
1 2 3 4 5

Hicr sursi, ay 99. Taha sursi, ay 130. Nhl sursi, ay 36. Cm sursi, ay 1. Zariyat sursi, ay 56.

10

Bunlardan lav, prsti hissi insann fitri xsusiyytlrindndir. Yni ibadt ehtiyac hissi insann fitri istyidir v biz milltlrin, dinlrin tarixin nzr yetirsk grcyik ki, tarix boyu el bir millt, cmiyyt tapmaq olmaz ki, onlarn arasnda myyn bir ibadt v prsti nv olmasn.

ALLAHA BNDLYN MRHLLR a) ALLAHI TANIMAQ

Hdisin davamnda, Hzrt (s) ibadtin mrhllrini byan edrk buyurur: Ey buzr, bil ki, Allaha ibadtin birinci mrhlsi Onu tanmaqdr. O, hr eydn vvldir. Ondan vvl he bir ey yoxdur, yegan v tkdir, bnzrsizdir, bdidir, sonu yoxdur. Yeri v gylri, onlarda v onlarn arasnda olan hr eyi O yaradb. Allah mehriban olub, hr eyi bilndir v hr bir i qadirdir1. Hdisin bu hisssind ibadt v Allah tanman ilkin mrhlsi haqqnda shbt edilir. Allaha mriftin mxtlif mrhllri vardr, lakin Allaha bndilikd zruri hesab olunan ilkin ey, Allah icmali olaraq tanmaqdr. nsan bilmlidir ki, Allah vardr v O, dnyann v insann yaradcsdr. gr insan bu tanl ld ed bilms, Allaha ibadt mrhlsin yksl bilmz. Baqa szl desk, Allaha trf gedn yolda Allah tanmaq ibadtdn nd durur. lbtt, son tkaml nqtsin yetimk istyn insan, znn bu seyrind mriftin n yksk drclrin nail olur. Allah tanman bu hddi Allah vliyalarna mxsus olub, byk imtahanlar tlb edir. Bizim hmin hqiqt yol tapmaq imkanmz yoxdur. cmali olaraq bilirik ki, son mrift nqtsi olduqca dyrli v ali bir mqamdr v Allah vliyalar, mrift aparan yolun sonunda hmin dayanacaa atrlar. Bu, Allaha ibadtin son mrhlsidir. badtin ilkin mrhlsin qdm qoyumu insan n Allahn varl sabit olduqdan sonra Onun siftlri v yaratdqlar bard tfkkr edilmlidir ki, hmin tanlq onun ryind mhkm yer tutub, ancaq zehni tanlq hddind qalmasn. Daha dorusu, hmin zehni tanlq canl v fal tanla evrilib, insann rftarna tsir gstrmlidir. Tfkkrl yana olan tanln bu mrhlsi
Nsxnin bel bir kild olmas da ehtimal verilir: O ks ki, yeri v gylri he bir eydn istifad etmdn yaratd.
1

11

orta mrift adlandrlr. Orta mrift z nvbsind mxtlif drclr v geni fqlr malikdir. nsan ilahi aylr zrind thlil aparb tfkkr etmkl v hminin, mli ibadt yolu il bu mrtblr yksl bilr. Deyilnlrdn bel aydn oldu ki, Allahn siftlri v yaratdqlar zrind drindn dnmk v hminin, Onu daha dqiq tanmaa sy gstrmk, insann ixtiyari ibadt v ilrindn saylr. Bu gedil insann ld etdiyi tanlq, ibadtin mqddim v balanc hesab olunur. (nsann ilahi aylr zrind tfkkr edib dnmsi Allah tanman yaxn mqddimsi, bu bard kitablar mtali edib drs almaq is uzaq mqddim adlanr).

b) PEYMBR (S) MAN GTRB, ONUN NBVVTN ETRAF ETMK

(kinci mrhld) mn iman gtirib, Allahn mni z izni il btn insanlara behit mjdsi vd edib, chnnm zab il qorxudub, onlar haqqa dvt edn bir peymbr olaraq gndrdiyini v insanlar n hidayt ra qrar verdiyini etiraf etmlisn. Qurani-krimd v rvaytlrd Peymbr (s) haqqnda zikr ediln siftlrin hr birinin tfsir v izaha ehtiyac vardr. gr Peymbrin (s) hqiqtn Allahn elisi olduu bard imanmz gcl v kamil olarsa, iimizd ba qaldran bir ox bhlr aradan gedr. man sst olan mslmanlarn ksriyytinin Peymbr (s) barsind kk-bhy dmlrinin sas sbbi, ona olan iman v mriftin zifliyindn v yetrli olmamasndan irli glir. Bu bhlr getdikc drinlir v onlarn dz yoldan azmas v kfr srklnmsi n zmin yaradr. nki onlarn Peymbrin (s) sznn doruluunu qbul edck qdr imanlar yoxdur. Bunlardan bzilrinin qidlrin gr, Peymbrin (s) gtirdiyi rit bizim zamann tlblrin cavab vermir. Bu hkm v qanunlar o zamanlar rbistan yarmadasnda yaayan vhi rblr n glmidir v masir dvrd hmin qanunlara ehtiyac duyulmur!. Bu szlr Allah Rsuluna (s) yanl etiqadn nticsidir. gr Peymbrin (s) buyurduu rslni ila kafftin-nas (mni btn insanlar n gndrdi) klamn yqinlikl qbul etsydilr, he vaxt onun peymbrliyini mxsus bir zaman v millt n mhdudladrmazdlar. Hqiqtd demk olar ki, dind yaranan

12

ksr bhlr, Allahn Rsuluna (s) v onun gtirdiyi rit imann zifliyindn irli glir.

v) PEYMBRN (S) HL-BEYTN MHBBT

(nc mrhld) sn, hli-beytim mhbbtli olma nsiht edirm. Allah-tala onlar hr cr nqsan v pisliklrdn uzaq edib, pak qrar vermidir. hli-beytin zmtini drk etmk v onlarn uca mqamlarna atmaq, hqiqtd, tin bir msldir. Tsadfi deyil ki, onlara olan mhbbtin hmiyytini gstrmk n mrhum imam Xomeyni (r..) z siyasi v ictimai vsiyytnamsini bu hdisl balayr: zmdn sonra siz iki byk mant qoyub gedirm: biri Allahn kitab (Quran), digri hli-beytim. Blk d, inqilab rhbrinin bu szlri dnya milltlrin qrib grn bilr. Lakin rhbr hli-beyt tabe olma il fxr edirdi. Biz hli-beyt olan bu ballq v mhbbtin sirrini bilmirik. Blk d, bel tsvvr edirik ki, onlar Peymbr (s) vliyalar olduu n onlar sevmliyik! gr bel olsayd, onlarn drc v mqamlar Quranla yana tutulmazd. hli-beyt mhbbtin bu drcd tkid olunmas, onlarn Peymbrl (s) qohum olmalar sbbindn deyil. Bel olsayd, Peymbrin (s) bir ne hyat yolda var idi ki, onlar barsind d hli-beyt n buyurulan t`kidlr olunard. Lakin mlumdur ki, onlar haqqnda he bir xsusi gstri verilmmidir. hli-beyt barsind olan tkidlr, Allahn onlar hr cr eyib v irkinliklrdn pak qrar vermsi sbbindndir.

HL-BEYTN NUHUN () GMS V BNSRALN HTT QAPISINA BNZDLMS

Ey buzr, ziz olan Allah mnim hli-beytimi mmtim n Nuhun () gmisin bnztmidir. Bu gmiy minn nicat tapar. Hr ks ondan z dndrs, batb qrq olar. Hminin, hli-beyt Bni-srail arasnda olan Hitt qaps kimidir. Bu qapdan daxil olan Allahn zabndan amanda qalar. Peymbrin (s), hli-beyt mhbbt bslmy tkid etmsi v onlar nicat gmisi v Hitt qapsna bnztmsi, aralarndak qohumluq laqlrin gr deyil. Kims el dnmsin ki, Peymbr (s) z vladlarn sevdiyi v onlarn

13

halna yand n davaml olaraq camaatdan onlara hrmt gstrmlrini t`kid edirdi. Peymbrin (s) hli-beyt barsind xalqa etdiyi tvsiylr qohumluq laqlrindn, domalqdan irli gln mhbbtdn daha stn olub, hli-beytin xalq uurumdan, flakt dryasnda batmaqdan qurtara bilck yegan nicat yolu olduu n idi. Peymbr (s) bilirdi v inanrd ki, hli-beyt mmt n nicat gmisidir. nki Nuhun () mmti onun nicat gmisin minmkl ilahi zabdan yaxa qurtardlar. Boyun qaranlar, o cmldn d Nuhun () z olu batb, hlak oldular. slamn ilk illrind mslmanlar arasnda ayrlq v ixtilaf yox idi. Mhz bel bir zamanda Peymbr (s) buzr, hli-beytinin Nuhun () gmisi kimi olduunu nsiht edir. Onlarla laqni zb yollarn azan hr ks, Nuhun () qvm kimi hlak olacaqdr. Hqiqtd, bu nsiht Peymbrin (s) mslmanlara etdiyi xbrdarlq idi. Sanki Peymbr (s) z lmndn sonra bir dst adamn tssbkelik zndn mslmanlar arasnda nifaq salacan grr, indidn onun hllin alrd. Bel bir raitd mmtin yegan nicat yolunu li () bada olmaqla, hli-beyt sarlmaqda grrd. Fqt bu yolun yolular zlalt girdabna yuvarlanb mhv olmaqdan nicat tapa bilrdilr. hli-beytin yolundan xanlar is hqiqt yolunu itirib, dnyann qarq crlarnda srgrdan dolaanlardr. Daha sonra Peymbr (s) hli-beyti Bni-srailin Hitt qapsna bnzdir. Bu iki bnztm ksr rvaytlrd hm snni, hm d i alimlri trfindn Peymbrin (s) dilindn rvayt edilmidir. Htta, rvaytlr mtbrliyi etibar il tvatr1 hddin atmlar. Bni-srail bir vaxtlar trtdiyi saysz-hesabsz gnah v zlmlr zndn Allahn qzbin dar olmu, Allah trfindn qrx il Tih shrasnda avara-srgrdan dolamaa mhkum edilmidilr. Qrx ildn sonra axtdqlar gz yalar v tvblrini Allah-tala qbul etmi, yenidn onlara ltf v mehribanlq gstrrk, tvb qapsn onlarn zn amd. Bu bard Quran buyurur: V onlara dedik ki, dizi st, scd halnda kndin qapsndan daxil olun v lahi, bizim gnahlarmzdan ke deyin ki, biz d
Mxtlif mzhblrdn olan ravilr trfindn mtrk halda qbul olunma.
1

14

sizin gnahnz balayaq v yax ml sahiblrinin savabn bir az da artraq1. Hitt qapsndan kenlr, ninki izzt v rf nail olurdular, htta btn gnahlar da balanrd. Peymbr (s) bu iki tbihi yad etmkl mslmanlara anlatmaq istyirdi ki, Bni-srailin mminlri Hitt qapsndan daxil olub hr iki dnya sadtin atdqlar kimi, onlar da hli-beytin elm v m`rift qapsndan daxil olmaqla, dnya v axirt xobxtliyin nail ola bilrlr. Hitt klmsi ltd tklmk, rplmaq, bir eyi yox etmk v bir nv tmizlnmk mnasndadr. Bni-srail bu klmni demkl Allahdan balanmaq dilyib, etdiklri gnahlarn silinmsini istyirdi. Allah-tala bu qapn onlar n tvb vasitsi semidir. Lakin Allah danan bir sra imanszlar, Onun szn msxry qoyub, bzi rvaytlrd deyildiyin gr, Hitt klmsinin yerin Hnt (buda mnasndadr) szn ildirlr. Allah onlar trtdiklri pozun ilr v tvb qapsndan z dndrdiklrin gr, zaba dar etdi: Zlmkarlar Allahn szn dyidirdilr (onlara deyiln sz baqa szl vz etdilr). Biz d pis mllri v frmandan boyun qardqlar n onlara gydn iddtli zab nazil etdik2. Peymbr (s) z hli-beytini insanlara Hitt qaps kimi dnya v axirt sadtini bx ed bilck bir vasit kimi tantdrr. Lakin camaat onun szn etina etmyib, hli-beyt yerin baqalarn sedilr. Onlar li () il baqalar arasnda olan frqi grmrdlr. Onlarn dncsind li () Peymbrin (s) krkni olduu kimi, Osman da Peymbrin (s) krkni v Peymbr (s) z d birinci xlifnin bu Bkrin krkni idi! Nsihtin bura qdrki hisssind, sasn, ibadtin mhm mrhllri barsind olan msllr toxunulur. Qeyd edk ki, ibadtin insann qlbi v batini il laqdar olan mrhlsi n mhm v sas mrhl hesab olunur. Yni hr ks Allaha v Onun Peymbrin iman gtirmdn, bu bard zruri mlumata malik olmadan v hli-beyt mhbbt bslmdn ibadtdn lazmnca bhrln bilmz. badt yalnz zahiri mllrin mcmusu kimi baa dlmmlidir. Hqiqtd, ibadtin kk, insann qlbinin drinliklrindn su iir v btn bndilik yollar z crlarn rkdn ar.
1 2

Bqr sursi, ay 58. Bqr sursi, ay 59.

15

KNC DRS ALLAHIN NEMTLRNDN DZGN FAYDALANMAIN YOLLARI

16

1. Salamlq v asudlik, insanlarn qafil olduu iki byk nemtdir; 2. Cavanlq v mrn n alar; 3. Salamln hmiyyti; 4. Dnya hyat, insann seim, inkiaf v kamala atma yeridir.

17

ALLAHIN NEMTLRNDN DZGN BHRLNMYN YOLLARI

Ey buzr, nsihtlrim lazmnca ml et ki, hr iki dnyann xobxtliyini ld ed bilsn. Ey buzr! Camaatn ksriyyti iki byk nemtdn qafildirlr, onlarn qdrini bilmirlr; biri salamlq, digri is asudlikdir. Ey buzr! Be ey glib sni yaxalamam, be eyi zn n qnimt bil: cavanl qocalqdan, salaml xstlikdn, gc v qvvti ziflikdn, asudliyi giriftarlqdan v hyat is lmdn vvl. nsan daim z sadtini ld etmk n alr v ona qovumaq n zn oda-kz vurur. Baqa tbirl desk, sadt atmaq, xobxtlik insann zati istyi olub, onun sas hdfi saylr. Ona gr d bu sadt atmaq n vurnuxur, onu sadt aparacaq yollar arayr. Peymbr (s) bunu nzr alaraq buyurur ki, gr mnim dediklrim qulaq asb onlara ml etsn, z fitri istyin dnya v axirt sadtin qovuacaq, gr z dndrsn, hmin sadtdn mhrum olacaqsan. Peymbrin (s) bu ifadni iltmsinin sbbi, buzrin deyilnlri daha yax qavrayb, qbul etmsi n idi. Nec ki, hr hans bir insan salamln yenidn brpa etmk n hkim mracit edir; hkim is onun n myyn nsx yazr v yalnz buna ml edcyi tqdird salamln yenidn ld ed bilcyini bildirir. Bu tkidin ardnca Peymbr (s) buyurur: Ey buzr! Camaatn ksriyyti iki byk nemtdn qafildirlr, onlarn qdrini bilmirlr; biri salamlq, digri is asudlikdir.

SALAMLIQ V ASUDLK, NSANLARIN QAFL OLDUU K BYK NEMTDR

Salamlq v asudlik, Allah-talann insanlara bx etdiyi iki qiymtli nemtdir. Lakin insanlarn ksriyyti onun qdrini bilmirlr v ox asanlqla ldn verirlr. Bu chtdn Peymbr (s) z nsihtind buzr, baqalar kimi bu nemtlri ucuz satmamasn, onlarn qdrini bilmsini taprr. Allah-tala insann ixtiyarnda saysz-hesabsz dyrli, son drc qiymtli nemtlr qoymudur. Lakin insan bu nemtlri ox asanlqla v he bir qarl olmadan, mft ldn verir. Blk d, insan bu nemtlrin qazanlmasnda he bir zhmt kmdiyi

18

n bel edir. nsan ninki znd olan nemtlrin haqqn dmir, stlik bu nemtlri zn he bir faydas olmayan gnah ilrd srf edir. Bel dyrli nemtlrdn biri d salamlqdr ki, salam insan ona he vaxt diqqt yetirmir. Onun qdrini ancaq xstlnndn sonra bilir. Balq n qdr ki, sudadr, suyun qdrini bilmir, el ki, sudan qraa atld, onda suyun hmiyytini baa dr. Bu yaxnlarda mnim dostlarmdan birinin bana qrib bir hvalat glmidi. O, bel deyir: Bir gn tribunada x edrkn, qfildn ssim batd. N qdr aldmsa ki, szm tamamlaym, bir ey xmad. Axrda mcbur olub aa endim, oradan birbaa xstxanaya yollandm. Xobxtlikdn, Allahn ltf v inayti saysind malic olunub, saaldm. nsan ox az hallarda ona ta olunan nemtlr, o cmldn danq qabiliyyti bard dnr v hmin nemtlr gr Allaha kr edir. Onun hmiyytini ancaq ssi batandan sonra drk edir. Frqin varmad hmin nemtin yenidn geri qaytmas n btn varn-yoxunu bel xrclmy raz olur. Bir an z salamlmz haqqnda dnk. Minlrl xstliyin, blann cismimizi thdid etdiyi bir vaxtda sa-salamat mr srrks, bundan byk nemt n ola bilr?! Biz hyatmzn hr bir annda byk nemtlrin daycsyq. Halbuki, bu nemtlr hmilik deyil v hr an onu itir bilrik. Buna oxar sz Peymbr (s) baqa bir yerd d buyurmudur: ki byk nemt vardr ki, he vaxt onun qdrini bilmirik: Salamlq v mniyyt (thlksizlik v sabitlik)1. Peymbrin (s) iar etdiyi ikinci nemt frat olub rahatlq, asudlik mnasndadr. nsan hyat boyu mxtlif hadislrl zlir. O, hyatnn bzi vaxtlarn rahat v sakit yaayr. Bel anlarda onun z v glcyi haqqnda dnmk imkan olur. nsan bu anlar frst bilib, z xlaqn safladrmal, ruhi vziyytini dzltmy almaldr. z taleyi haqqnda dnb, tfkkr etmlidir. Sakit bir guy kilib ibadtl mul olmal v ya xatircmlikl mtali etmlidir. Hr halda insan, mrnn myyn anlarn cismi v ruhi chtdn salam v sakit yaayr. nsan mrnn bu anlar hddn artq qiymtli hesab olunur; kamala yetimk v dnb-danmaq
1

Biharul-nvar, cild 81, fsil 1, sh. 170.

19

n lverili frst yaradr. Ola bilr ki, insan hyat boyu mxtlif problemlrl zlsin v bu sbbdn d, ba hmi dnyvi ilr qarsn. mr boyu rahatln n olduunu bilmsin. Bir an asud nfs alman, drddn, problemdn uzaq olman hsrtini ksin. Amma n etmk olar ki, zaman geri qaytmr. l dn frstlrdn lazmnca istifad etmk bard mirl-mminin hzrt linin () bel bir sz var: nsan mr (v l dn frstlr) bulud kimi keib gedir. lverili frstlri ldn buraxmayn1. nsann qarlad problemlr, sasn aild ba vermi anlalmazlqlar zndn v ya ailnin ar msuliyytlri sbbindn, bzn d cmiyytd bal olduu muliyytlr zndn ortaya xr. Bu problemlr insann btn fikrini zn mul edir. Bir an da olsun ona z, kemii v glcyi bard dnmy imkan vermir. ksin, bzi insanlar da vaxt boluundan ikaytlnirlr, hmi balarn qardrmaa ylnc, muliyyt axtarrlar. z qiymtli vaxtlarndan nec istifad etmyi bilmirlr. Krossvord hll edir, saatlarla televizorun qabanda oturub o kanala-bu kanala baxr, ya da qabaqlarna bir torba tum qoyub rtlayrlar. Bellri hmin o dvltliy bnzyirlr ki, lind olan hesabsz srvti, pulu xrclmy, msrf etmy yer tapa bilmir v bel frst lin dnd d pulunu havaya sovuraraq, bu hrktindn lzzt alr. gr bel adama rast glsk, onun dli olduunu gman edrik. Daha xbrimiz yoxdur ki, bizim ksriyytimiz el bu cr divanlrdnik. Dnya srvtlri il mqayisolunmaz mr srmaymizi orda-burda nfsimizin atin qurban veririk. Hqiqtd, bel insanlara mflis v mbun deyilmlidir. Mbun o ksdir ki, lind olan bahal maln satb, vzind qiymtsiz, dyrsiz eylr alr. nsan mrnn srmaysi il brabr tutulacaq dnya mal tapmaq olmaz v gr onun n qiymt myynldirmli olsaq, n az bu al-verid vzi cnnt olmaldr. Onda n qdr ki, rahatlnz ldn xmayb, onun qdrini bilin. Bir i qol qoymazdan vvl hmin iin xeyir v zrri haqqnda dnb, sonra i balayn. Hr zaman siz faydas v hmiyyti olan ilrdn yapn.

Vsail-i, cild 16, sh. 84, fsil 91.

20

CAVANLIQ MRN N ALARI

Ey buzr! Be ey sni haqlamam, be eyi qnimt bil: Birincisi budur ki, qocalq bann stn almam cavanln qnimt bil. n v ln hval-ruhiyy il mahid olunan cavanlq illri insan mrnn n gzl dvr hesab olunur. Dzdr, insan mr vvldn axra qdr byk nemtdir, lakin cavanlq illri bu nemtin n irin alardr. Bu chtdn d, Hzrt (s) vvl cavanlq dvrann yad edir v axrda hyatn sl hmiyytin toxunur. mam Xomeyni (r..) d tez-tez xlarnda deyirdi: Ey cavanlar! Cavanlnzn qdrini bilin. nki bu el bir nemtdir ki, ondan dzgn bhrlnmkl insan kamala atb, ilahi trqqiy nail ola bilr. Halbuki, qocalq alarnda bu mqamlara yetimk ehtimal ox zif olur. El bu sbbdn d imamlarmz z xlarnda bu hqiqt iar etmilr. mam Sadiq () bu bard bel buyurur: Hr cavan mmin Quran oxuyarsa, Quran onun tin, qanna qarb, cismin v ruhuna nfuz edr. Cavan adam ya ubuq kimidir; hans trf ysn, o trf d yilr. Bu baxmdan onu haqqa trf ynltsn, haqq tez qbul edr. Bu dvrd insann zn islah etmsi, irkin adtlrdn tmizlmsi daha asandr. Mhz bu dvrd insan: - Baqa dyrlr nisbtn, haqq daha tez qbul edir; - Salam bdn malik olduu n z ictimai vziflrini hyata keirmkd daha fal hrkt edir; - Gcl cism v ruha malik olduu n z ilahi tkliflrin daha yax ml ed bilir; - xlaqi rziltlrl mbarizd gcl olur; - Gcl irad v zehni saysind elmin drin fqlrin gedib xa bilir; - Yorulmadan dnb, tfkkr ed bilir; - Fziltli siftlri znd cmldirib, sabit hala gtir bilir. ksin, qocalq illri mrn cismi chtdn zif, ldn ddy dvrdr. Bu illrd insann xsiyyti formalama dvrnn sonuna atr v onu dyimk, adtn, qeyri-mmkn olur. Bir szl, qocalq, insann cismi v ruhi chtdn sstly qdm qoyduu bir dvrdr.

21

Qurani-krimd yerd qocalq yb v yb tbiri il verilmi, drd yerd is eyx v uyux kimi ildilmidir. Hmin misallarn ksriyytind bu dvr, insan mrnn tbii chtdn zif illri kimi gstrilir. Msln, hzrt Zkriyy () barsind buyurulur: Dedi: Prvrdigara! Qocalq smklrimi sst etmi, salarm aartmdr1. V hminin, insan hyatnn mrhllri barsind buyurur: Allah (adlq v cavanlq dvranndan) sonra ziflmk v qocalq dvrann qrar verdi2. Bunlardan lav, qocalq dvrnn acizliyin Qurann bir ox yerlrind, mxtlif tbirlrl iar olunmudur. Cavanlq dvr ixtiyarmzda olan son drcd qiymtli bir frstdir. Bu frstdn istifad edib, xlaqi rziltlrin tmizlnmsi il mul olmalyq. nki qocalq illrind bu i olduqca tin olur. Tssflr olsun ki, insan bir eyi hiss etmdn, tcrb etmdn hmin ey inanmr. Yni qocalb beli bklmyinc, qocaln ar-aclarn drk ed bilmir. Dorudur, qocalq haqqnda deyilnlr v znn xsi mahidlri vasitsi il kifayt qdr mlumatl olur. Lakin bu mslni lazmnca drk edib, inana bilmir. Elm v mriftin uca drclrin yksln byk xsiyytlr olub ki, hl d onlarda cavanlq dvrndn qalma zif xlaqi nqtlr mahid edilir. Onlar bu zif chtlrini ya cavan olanda baa dmyiblr, ya da baa ddklri halda, onu dzltmy sy gstrmyiblr. Hr halda hmin zif nqt saalmaz xstlik kimi khnlib, lacsz qalmdr.

SALAMLIIN HMYYT
Salaml xstlikdn, imkan, gc kasblqdan v prianlqdan qabaq qnimt bil. Sad hyatnzda maddi ehtiyaclarnz zndn baqalarna mhtac olmam, Allah elmmi, kasblq kimi ar bir msibt dar olub, bir tik rkdn tr ona-buna l amam linizd olan nemtin qdrini bilin. gr hal-hazrda sad imkanlara
1 2

Mrym sursi, ay 4. Rum sursi, ay 54.

22

maliksinizs v qnatl axam shr xara bilir, hyatnz davam etdirmy gcnz atrsa, bunlar znz n qnimt bilmlisiniz. O gndn qorxun ki, hmin bu sad yaay da linizdn xsn v mcbur olub hr eyi atb, i axtarmaq n qap-qap gzsiniz. gr zahidcsin mr baa vurmaa gcn atrsa, bu frstdn istifad et. Snd olmayan v atmayan eylrin fikrini etmkdns, lind olanlar barsind dn v onlarn qdrini bil. gr imkanl bir xssns, bu snin baqalarna kmk etmk n lind olan yax bir frstdir. Frst lindn xmam, fqirlik, pulsuzluq bann stn almam ehtiyacl olanlarn lindn tut. Diqqt yetirilmsi zruri olan bir msl d budur ki, insan xsiyytini alaldan, onun rfini aradan aparan kasblq, insanlq nin yaramayan pis bir sift kimi tnqid edilir. Allahtala z bndsin bu cr zillti rva bilmir, ksin bndsini hmi vqarl, izztli grmk istyir. nsan mmkn qdr alb, lbaxmlqdan qurtulmaldr. Bunun n insann z d bzi eylr ml etmlidir. Msln, qnat, imkana uyun xrclmk, hrtprstlikdn uzaq olmaq, israfa yol vermmk v s. mllri znd cm etmlidir. Drdnc, frat v rahatl, crbcr problemlr giriftar olmamdan vvl qnimt bil. vvld bu bard myyn qdr shbt oldu. Lakin bunu da xatrlatmaq yerin drdi ki, Hzrtin (s) rahatln qdrini bil demkd mqsdi, insann msuliyytdn yaxasn knara kib, hr cr yk boynundan atmas deyildir. Yni insan rahatlq qnimtdir deyib, idn boyun qarmamaldr. Bu yanl fikir v shv nzrdir. Hzrtin (s) bu nsihtlri sylmkd mqsdi, insan firavan v rahat hyat srb, lind xeyir v savab ilr grmkdn tr lazmi frst v imkan olduu mddtd onun z istk v arzusundan asl olmayaraq, bann zrini ala bilck qfil msibtlr v problemlrdn xbrdar etmkdir. Zamann cvr-cfas z nvbmizd bizi d mcburn bzi ilr vadar etmmi, limizd ixtiyar varkn, sy v iradmizin vasitsi il limizd olan frstlrdn lazmnca istifad edib, faydalanmalyq.

23

DNYA HYATI NSANIN SEM, NKAF V KAMALA ATMA YERDR

Hyat, lm bann stn almam qnimt bil. Hyat, mumi v geni nemt olub, digr nemtlrdn sonra zikr edilmidir. Hqiqtd, digr nemtlr hyatla laqdardr. Hyat olmazsa, baqa nemtlrin d he bir faydas yoxdur. Demli, digr nemtlrin sas v kk hyat olub, Allah trfindn insanlarn ixtiyarnda qoyulmudur. nsann lmndn sonra axirt hyatna qdm qoyub yeni nemtlrl zlmsin baxmayaraq, artq o dnyada insann semk v azad qrar qbul etmk ixtiyar lindn alnm olur. Hmin sbbdndir ki, axirtd insan bu dnyada mnasib frstlri lindn xard v imkanlarndan dzgn istifad etmdiyi n z kemiin hsrtl baxr v z kemi shvlrini dzltmk n Allahdan yenidn onu dnyaya qaytarlmasn istyir. Lakin onun xahii qbul olunmur. Quranda bu mvzu bard bel buyurulur: El ki, onlardan birinin lm glib yetidi, deyr: Prvrdigara! Mni yenidn dnyaya qaytar, blk, yax bir i grm. Onun bu xahii he vaxt yerin yetmz v bu hsrtl deyilmi (faydas olmayan) szlrdir. Qiyamt gnn qdr gzldiklri yer brzx (dnyas) olacaq1. Alimlrdn bzilri tvsiy edirlr ki, hrdn yatanda el tsvvr edin ki, bir d aylmayacaqsnz v hmin halda lm mlyi ruhunuzu bdninizdn ayracaq. nki Quran buyurur: lm vaxt bndlrin ruhunu alan Allahdr. lm atmam adamn ruhunu is yatd zaman alar2. nsan yuxuda olduu mddtd ruhu myyn drcd bdnindn ayrlr v gr cli sona yetmi olsa, ruhun rabitsi bdndn tamamil zlr. Bu chtdn d, Allah-tala aynin davamnda buyurur: Sonra lmn hkm verdiyi ksin ruhunu z yannda saxlayar v cli atmam adamn ruhunu lm vaxt glib atanacan bdnin qaytarar. nsan yuxuda olarkn lm yolunun yarsn getmi olur. Buna gr d tvsiy edirlr ki, yatdnz zaman bel frz edin
1 2

Muminun sursi, ay 99-100. Zmr sursi, ay 42.

24

ki, ruhunuz bdninizdn ayrlandan sonra bir daha geri qaytmayacaq. El ki, yuxudan aylb znz diri grdnz, ruhunuzu yenidn bdniniz qaytarb sonra siz ikinci bir hyat bx edn Allaha krlr edin. Baqa szl desk, frz edin ki, brzx almin dmsnz v sizin btn naqis v gnah mllriniz akara xmdr v bu mllriniz gr sizi sorusuala hazrlayrlar. Bu vaxt Allahn yaxn mlklrindn, sizi yenidn dnyaya qaytarmalarn xahi edirsiniz v onlar da bu icazni siz verirlr. ndi ki, dnyaya qaytmsnz v siz ikinci bir frst verilmidir. N edcksiniz? Nec olacaqsnz? Glin biz verilmi ikinci frstin qdrini bilk v onun hr ann qnimt sayaq. nki el bir vaxt yetick ki, birc la ilah illllah klmsi demk hsrti dodaqlarda qalacaq. Hzrt linin () szlri il desk, Xeyirli ilrd skiklik gstrn hr ks drd-qm dar olacaqdr. Canndan, malndan Allah yolunda xrclmyn bir adamla Allahn da ii yoxdur1.

Nhcl-bla, Feyzl-islam, qisar klmsi, 122, sh. 1146.

25

NC DRS HYATIN DZGN DRK V MRDN SMRL STFAD

26

1. Frstdn yerind istifad v uzun-uzad arzularn trk olunmas; 2. Shlnkarln mrhllri; 3. Dnyadan z evirmk v yanl tfsirlr; 4. Dnyadan z evirmk v axirti sas tutmaq; 5. Tklif v vziflrin vaxtnda yerin yetirilmsi; 6. lm dnmkl uzun-uzad arzulara son qoymaq; 7. Dnyann vasiti rolu.

27

FRSTDN YERND STFAD V UZUN-UZADI ARZULARIN TRK OLUNMASI Ey buzr! Mbada uzun-uzad arzulara qaplmaqla, grlsi mhm olan ilrini txir salasan. Hzrtin (s) bu szlri nc dediklrinin davamdr. O, burada da vaxtn hdr verilmmsi v ld olan lverili frstlrdn smrli istifad olunmasna tkid edir. Tsvif, insann xeyir v savab ilr grmsin maneilik trdn mnfi xsusiyytlrdn biridir ki, rvaytlrd d pislnmidir v mnas bu gnn iini sabaha qoymaq demkdir. Bu hal bir ox sbblr zndn ba ver bilr. Lakin tsvifin rvaytd iar ediln sas sbbi uzun-uzad arzulardr. Yni insan sabaha midvar olub bu gn grmli olduu ii, sonraya saxlayr. Bel fikirlir ki, gr bu gn varamsa, yqin sabah da olaram v bu ii sabah grrm. El ki, sabah yetiir, yen d o biri gnn hdsin qoyur. Bellikl, ay keir, il dolanr. Hzrt (s) buyurur: Bu xsusiyytin qlbindn silinmsini istyirsns, hmi el tsvvr et ki, lind olan imkan ancaq bu gndr, bu saatdr, bu andr v bundan sonra hyat sn he bir frst vermyckdir. Tsvif mfhumu xlaq sahsind ildiln digr mfhumlar kimi, iddt v ziflik baxmndan mxtlif drclr malikdir. Mxtlif insanlar mmindn tutmu qeyri-mmin qdr, htta imann sviyysi baxmndan bu mfhuma sasn mxtlif drclr blnrlr. Onun bzi drclri adi, bzilri tkid olunmu, bzilri adi msthb v bzilri d tkidli msthbdir. Hrdn bu mfhumun drclri el dqiq olur ki, adi insanlar n onun tsvvr qeyri-mmkn olur.

SHLNKARLIIN MRHLLR
Tsvifin birinci mrhlsi dnya ilrind tnbllik etmkdir. Bu hal insann z ilrini txir salmasna sbb olur. Bu xsusiyytin insann etiqad il he bir laqsi yoxdur. Mmin bu xsusiyyt mbtla olduu kimi, kafir d mbtla olur. nki kafirlr dnyan sevmlrin baxmayaraq, hrdn dnya ilrind d tnbllik edirlr. nsan n istr mmin olsun, istrs d kafir z ilrini txir salmas pis bir xsusiyyt hesab olunur. lbtt, mmin insanda bu xsusiyyt yava-yava adt halna keib

28

adilrs, sonradan onun digr ilrin d sirayt edr v z dini vziflrini yerin yetirmsi n ciddi mane trd bilr. Bu baxmdan szgedn xsusiyytin yaratd mnfi tsirlr mmin n daha pisdir v rvaytlrd bu xsusiyytl mbariznin tkid olunmas da, mhz shlnkarln adt halna keib, insann axirt ilrin d sirayt etmmsi ndr. Tsvifin ikinci mrhlsi vacibatla laqdar olan shlnkarlqdr. Vacibatn hissy blnmsi il laqdar olaraq, shlnkarln bu nv d z nvbsind yer ayrlr: 1. Myyn vacib mllrin vaxtnda yerin yetirilmsi zaman yol veriln shlnkarlq; Msln, gn rzind qlnmal olan be vacib namazn hrsinin z mxsus v myyn vaxt var. Bzi adamlar vaxtnda shlnkarla yol verib namazlarn txir salrlar v o qdr gecikdirirlr ki, lap axr anlarda qlrlar. Baxmayaraq ki, bu shlnkarlq haram deyil, amma xoaglmz hal hesab olunur. 2. Tcili surtd yerin yetirilmli olan vacibatlarda yol veriln shlnkarlq; Dorudur, bu vacibatlar n myyn zaman mhdudiyyti nzrd tutulmamdr, lakin ilk frstd imkan olmad halda, ikinci frstd mtlq yerin yetirilmlidir. nki bu minvalla digr frstlr d ldn xa bilr. Tvbnin vacibliyini buna misal gstrmk olar. Tvb ilk frstd edilmlidir v onu sonraya saxlamaq haramdr, amma txir salnarsa, bu onun hkmnn qvvdn dmsi demk deyil. 3. Mhdud zamanla laqdar olan vacibatlarda ediln shlnkarlq. Msln, orucluun mhdud vaxt var. Bzilri bu vacib mli vaxtnda yerin yetirmirlr v sonradan qzasn tutma qrara alrlar. Bel adamlarn gnah, orucu mumiyytl tutmaq istmyn adamn gnahndan az olsa da, tutduu ml haramdr.

DNYADAN Z EVRMK V YERSZ TFSRLR

Xatrlanmas lazm olan msllrdn biri d, bzi ay v rvaytlrd iar olunan mvzular barsind mxtlif tfsir v htta ziddiyytli fikirlrin mvcud olmasdr. Bel mvzularn din sahsind mtxssis olmadan tfsir edilmsi, shv nticlr gtirib xarr. nki bel msllrd insann shv etm ehtimal daha oxdur. Nmun olaraq, dnya v onun mzmmti, dnyadan kinmk, tnhaln mdhi bard bir sra ay v rvaytlri qeyd

29

etmk olar. Bu mvzuda olan ay v rvaytlr saslanaraq, bzi tfsirilr shv nticlr glmilr. Bunlardan biri d, slamn qti hkm, e`tiqad v digr chtlrini nzr almadan fikir formaladran sufilik nzriyysidir. Bu nzriyyy sasn, insan dnya hyatn trk edib cmiyytdn uzaq bir gud Allaha ibadtl mul olmaldr. Bu cr tfkkr trzi slam dininin saslar il ziddiyyt tkil edir. gr trkidnyalq, bir knara kilib guniin olmaq dinin saslarndandrsa, onda bs ictimai tkliflr qarlql hmkarlq, zlm v sitml mbariz, mr be mruf v nhy z mnkr, slam hkumtinin t`sis v qorunmas n ediln sylr kim v n ndr? Harada biz bunlar hyata keirmliyik? Tklik v xlvtd bu vziflri yerin yetir bilrikmi? lbtt ki, xeyr! Demli, hr hans bir msld dini hkm vermk n kifayt qdr dini maarif sahsind biliklr yiylnmk v onun btn sahlrini nzrd tutaraq fikir sylmk lazmdr. Bel shv fikirlrin qarsnda demk lazmdr: gr dnyvi ilr qaplb, ona balanmaq hyatn mnas v sas hdfi saylarsa, bu gr pislnilir. Lakin dnya insann ilahi kamala yetmsind bir vasit olarsa, ninki pis deyil, htta mdh v trif layiqdir. Dnyan vasit olaraq semyin myyn drclri vardr ki, onlardan bzilri lazml, bzilri is kamalatdan hesab olunur. slamda dnya lzztlrindn istifad etmyin hddi bel, myynldirilir ki, onlardan istifad vacibatn trkin v ya harama dmy sbb olmasn. nsan gnaha srklyn v ya vacib mllrin trkin sbb olan maddiyyat haram, bel maddi ballq insann xarakterind xoaglmz hallarn yaranmasna sbb olarsa, onunla mbariz vacibdir. slam nqteyi-nzrindn nmunvi insan o ksdir ki, he vaxt dnyan znn sas hdfi bilmsin. Htta mbah saylan dnyvi ilri grnd bel, onu dnya lzztlrin atmaq xatirin etmsin. Uzaqgrn v mntiqli kslr vardr ki, insanln n ali mrtbsi olan bu mrhly yetimilr. Onlar rftar v mllrini el tnzim edirlr ki, grdklri hr bir i ibadt saylr. Onlarn btn cismi, fiziki rftarlar qidalanmalar, yatmalar, idman etmlri v htta halal olan cinsi lzztlri axirt qovumaq n bir mqddimdir v buna gr d ibadt saylr.

30

DNYADAN Z EVRMK V AXRT SAS TUTMAQ

Hr halda insann dnyan sas tutub-tutmamasn myynldirmk szl, danqla aydnlamr. Bu insanlarn daxili niyytlrin baldr. Msln, gr insan lzzt almaq xatirin rk yeyirs, zahirn inkar ets bel, maddiyyata stnlk vermidir. Lakin onun bu lzztdn istifad etmkd mqsdi Allahn krn yerin yetirmkdirs, axirti stn tutmudur. Bu chtdn Quranda Allahn insanlara ta etdiyi bzi nemtlr yad edilir v bu nemtlr Allah drgahna kr etmk n bir vasit olaraq gstrilmidir. Demli, hdf kr etmkdir. Bunun n insann btn rftar v mllri zn Allah rngini gtrmlidir. nsanlarn ksriyyti mnvi dyrlr diqqt yetirmirlr. Maddi lzztlr o qdr balanblar ki, ondan baqa hdf gr bilmirlr. bhsiz ki, insann mnvi mrhly yetimsi, axirt ilrini irli kmsi n mllim ehtiyac vardr. nki mmkndr ki, orta mvqedn xaric olub, ifrat v tfrit dsn. Nfsinin paklanmas v tkaml yolunda qdm gtrmk istyn kslr, maddiyyata olan meyllrinin azalmas v dnyvi ehtiraslarnn zifldilmsi n Allah trfindn insanlara veriln izzti z zehinlrind mhkmlndirmlidirlr. Dnyvi lzztlr gz yummaq n maddi v axirt lzztlri arasnda olan frq diqqt yetirmli, axirt lzztlrinin hr chtdn stn v bdi olmas fikrini zlrin tlqin etmlidirlr. Bu chti nzr alaraq, Peymbr (s) v imamlarmz () z buyuruqlarnda insanlar hmi ilahi lzztlri dnya lzztlrindn stn tutmaa svq etmilr. Lakin onlar he vaxt insanlar bir dflik dnyan trk etmy v trkidnya olmaa armamlar. gr insan dnyan axirt atmaq n vasit bils, ninki dnyaprst saylmaz, ksin, bel insan axirtaxtaran bir xs saylar. ksr vaxtlarda mbah ilrin istifadsi harama dar olmamaq n mqddim hesab olunur v bu chtin gr ibadt saylr. lav olaraq, bzn mbah ilrdn bhrlnmk insanda ali vziflrin icrasna hazrlq yaradr v onun inkiafna sbb olur. mam Musa ibni Cfr () gnn saatlarnn blm barsind bel buyurur: Gnn bir saatn da halal lzztlrdn istifad etmy ayr. nki halaldan istifad etmkl, sair vziflrini d yerin yetirmk n gc taparsan.

31

vvld qeyd etdiyimiz kimi, Peymbr (s) sn tsvifdn kinmyi taprram cmlsind shlnkarln yaranma sbbini, insann lzztlr atmaq n uzun-uzad arzulara qaplmalarnda grr. Yni insan hmi z dnyvi lzztlrinin tmini bard dnr v bu da, insann dini vziflrini txir salmasna sbb olur. Baqa szl desk, insan hmi iki yol arasnda qalr: lind olan frsti dnyvi lzztlrin l gtirilmsi yolunda srf etsin, yoxsa axirti n bir ey qazanmaqdan tr Hansn sesin? Hans stndr? Dnyann nqd olduunu, halhazrda dnyadan faydalandn grn insan, vaxtn dnyann ixtiyarnda qoymaq qrarna glir. slind insann dnyaya olan meyli axirtdn daha oxdur. O, dnyann nqd lzztlrini axirtin sonradan atacaq nemtlrindn stn sayr. Tccbl olan budur ki, bizim ksriyytimiz d, zmz bilmdn bir nv irk mbtla oluruq. nki axirtin dnyadan stn olmasna imanmz yoxdur: nsanlarn ksriyyti Allaha iman gtirmzlr, stlik irk d edrlr1. nsann Allahdan qeyrisi n grdy i, htta axirt savabn qazanmaq n olsa bel, irk saylr. Xalis tvhidd Allahdan baqa he bir hdf nzrd tutulmur. Htta chnnm qorxusu v cnnt vq d hdf ola bilmz. linin () buyurduu kimi: Ya Rbbim! Mnim ibadtim n Snin chnnminin qorxusundandr, n d cnntin olan tamahdan. Sni ibadt layiq grdm dey, Sn ibadt edirm2. Uzun-uzad arzular insan sadtini thdid edir. Bu sbbdn linin () insanlar n n ox qorxduu ey, onlarn bu drd mbtla olmalar idi. O, qorxurdu ki, insanlar dini vziflrini z nfsani meyllrinin qurban etsinlr: Sizin n daha ox iki eydn qorxuram: biri nfsinizin istklrin uymanz, o birisi is uzun-uzad arzulara qaplmanz. nki hvs uymanz sizi haqdan uzaqladrar, uzun arzularnz is axirti sizin yadnzdan xardar3.

1 2 3

Yusif sursi, ay 106. Biharul-nvar, cild 41, sh. 14. Biharul-nvar, cild 77, sh. 419.

32

TKLF V VZFLRN VAXTINDA YERN YETRLMS

Peymbr (s) shlnkarlqdan kinmk haqqnda etdiyi nsihtin ardnca buyurur: nki bu gnk gn snin linddir, sabah is sninl deyil. Peymbr (s) buzr nsihtind bu gnn iini sabaha saxlamamasn taprr. nki sabahn glcyin bel balamaq olmaz. Sabahn glcyini frz etsk bel, onun da z ilri vardr. gr sn bu gnk vziflrin ml etmi olsan, sabahn olmamas snd pemanlq dourmaz. Amma gr bu gnn vzifsini txir salsan v sabah da glms, bu hsrti bdi olaraq o dnyaya aparacaqsan. Demli, indiki an n dnmli v limizd olan hr an qnimt bilib, ilrimizi sabahn midi il sonraya saxlamaqdan, shlnkarlqdan phriz etmliyik. Mtali v thqiq zaman zmz vaxt oxdur, sabah mtali edrm demmliyik. Glcyin d z ilri var. gr yeni bir sabahn olarsa, onda da hr gn olduu kimi, z gndlik ilrinl mul ol v gr sabahn olmayacaqsa, bu gnn n d (z gndlik vzifni yerin yetirmdiyin n) peman olmayacaqsan. Ola bilr ki, insan gndlik vziflrini yerin yetirmsin baxmayaraq, ksr ilrind mvffqiyyt ld ed bilmdiyi n myus olsun. Lakin insan gcnn mhdudluunu, hr ksin z gc v imkanlar daxilind i gr bilcyini nzr almaqla, midini ksib, peman olmamaldr. Peymbr (s) vvlki sznn tkidi v davam olaraq buyurur: Ey buzr! O qdr adamlar var ki, shrlrini axama xara bilmirlr v o qdr adamlar da var ki, sabahn glmsini gzlyrlr, lakin sabaha xmrlar. Grn, Peymbr (s) z t`limlri il insanlarn zehnini mrnn hr anndan dzgn bhrln bilmsi n nec hazrlayr. vvl onu sabah v bu sabaha n qdr bel balaya bilcyi haqqnda dnmy vadar edir. gr z glcyin gvn bilmirs, niy ilrini sonraya saxlamaldr? Zhr namaznn vaxt gnortann vvlidirs, bir saat sonra lmyib diri qalacan haradan bilir ki, namazn sonraya saxlayr? Aydndr ki, gr namazn ilkin vaxtda

33

qlsa, sonraya pemanlq da qalmayacaq v lav olaraq, baqa ilrini grmy d vaxt olacaqdr.

LM DNMKL UZUN-UZADI ARZULARA SON QOYMAQ

Ey buzr! gr cl baxb, sn trf nec tlsik yyrdyn grsn, arzularn v onlarn aldadc tsvvrlrinin sn dmn olduunu grcksn. Arzu v onun hiyllrin uymamaq n n yax mbariz yolu lm haqqnda fikirlmkdir. cl uzun-uzad arzular z kamna kib, insan o biri dnyaya midsiz halda aparr. mirl-mminin li leyhisslamn szlri il desk, ryind dnya mhbbtin yer vern ksin qlbi qm-kdrl dolu olar v bu kdrlr daim onun qlbind hrkt edr. nsan hznl edn bu qmlr onun nfsi sona yetib ldn dn qdr davam edr v nhayt, hyat nianlri onda snb, qt olar1. li () baqa bir yerd bel buyurur: Dnyann insana verdiyi ibrtlrdn biri d budur ki, insan tz-tz z arzularna atmaq istyir, amma lm bann stn alb, istyini gznd qoyur. N arzusuna atr, n d lmn ngindn qurtula bilir2.

DNYANIN VAST ROLU

Hdisin davamnda Peymbr (s) buyurur: Ey buzr! Dnyada qriblr v ya mvqqti qonaqlar kimi yaamaa al v zn dnyadan getmi insanlarn srasnda hesab et. Peymbr (s) nsihtind qriblr kimi dolanma buyurur. Qrib bir insann tanmad bir hr daxil olanda onun dostu, tan olmad n nec yaamasna diqqt et. He ksl nsiyyt tapa bilmdiyi halda, ey-irt ba qoa bilrmi? Mminin vtni axirtdir v dnyada bir yolu, msafir kimidir. He vaxt da dnmr ki, zn cah-clal dzldib ey-irt qaplsn. Hminin, Peymbr (s) sfr zaman dayanmaa frsti olmayan yolu kimi olma taprr. Mmkndr, yuxardak cmllrin zahirin diqqt edrkn insan shv ntic xartsn ki, cmiyytdn knarlab, dnya
1 2

Nhcl-bla, Feyzl-islam, hikmt 359, sh. 1256. Nhcl-bla, Feyzl-islam, xbr 113, sh. 353.

34

nemtlrindn lini zmli, insann bdi mnzili olan axirt barsind dnmlidir. bhsiz, bu cr yanl fikirlr slamn saslar il uzlamr. Mmkndr, insann zn dost semsi, ail qurmas, mlk alb, mal toplamas hams axirt mehvri sasnda olsun v dnya mhbbtinin bu arada he bir rolu olmasn. ksin, insan bu i tviq edn sas amil, axirt diqqt v Allaha itat olsun. slind insann ruhi kamala atmas v Allaha yaxnlamas yolu bu dnyadan keib onun lzztlrindn, imkanlarndan dzgn bhrlndiyi halda mmkn olur. Hqiqtd, axirti zn sas hdf semi insan dnyan, onu z hdfin qovuduracaq vasit qrar verir. gr insan dnyadan gzn kmir v onu axirt n vsil qrar ver bilmirs, he olmasa, yoldan tb ken yolunun z yorunluunu xartmaq v mnzil banda istiraht edrk, z gcnn brpas n dayand kimi bu dnyada yaasn. Dzdr, bel xsin nzrind dnya ilri nmli yer tutur v birdflik ondan gzn k bilmir. Lakin dnyadan istifad ednd d, he olmasa ehtiyaclarn tmin edck qdr, ona zruri olacaq qdr istifad etmlidir. mam Musa ibni Cfr () gstrilrinin birind diqqti bu msly ynldrk buyurur: Gndlik saatlarnzn bir hisssini d halal lzztlr ayrn. Peymbrin (s) zn llr srasnda gr cmlsi, mna drinliyin gr buyurduu n ali tbirlrdn biridir. Lakin mmkndr, bzilri bu cmlnin mnasn da shv anlasnlar. Onun zahirindn bel anlalr ki, llr hrktsiz olub dnyann zahiri mnalarndan mhrum v xbrsiz olduqlar kimi, sn d zn dnya lzztlrindn mhrum et. Halbuki, Peymbrin (s) bu sz sylmkdn mqsdi, insann diqqtini onun bdi mnzilin ynltmkdir. Dnya keid yeri olub axirt aparan bir krpdrs, snin d diqqtin sas mqsd - bdi mnzil olmaldr v sy edib zn o gn n hazrlamalsan; keidlri, dayanacaqlar tin v qorxulu olan bu yolda kifayt qdr azuqn olmaldr ki, sabah zqara olmayasan. Demli, Peymbr (s) he d demk istmir ki, lini birdflik dnyadan z, z mitin v glck asayiinin tmini bard dnm. Ay v rvaytlrin mnasndan shv xarlar hl qdimdn mslmanlar arasnda mvcud olmudur. Peymbrin (s) zamannda zab aysi nazil olan kimi, bzi shablr eveiklrini, arvad-uaqlarn, yeyib-imyi buraxb, ibadtl mul olmaa baladlar. Bu xbr Peymbr (s) atanda, onlar arb

35

buyurdu: Bu n idir grrsnz? Mn sizin peymbriniz olaola ibadt edib oruc tutmaqla yana, ail ilriml d mul oluram, dnya lzztlrindn d istifad edirm. Siz d mnim yolumu tutun v hyatdan, aildn z dndrmyin. Yuxarda dediklrimizi nzr alaraq bunu lav etmk lazmdr ki, mmkndr, insan dnyada btn maddi imkanlarla tmin edilmi olduu halda dnyaya bal olmasn. nki insan btn maddi ilrini haqqa aparan yolda vasit kimi istifad ed bilr. Hminin, diqqt etmk lazmdr ki, shbt dnyann mnfi chtlrindn, pislnilmsindn gednd, bu tbii v maddi nemti dyrsiz bilib, lazmsz saymaq kimi baa dlmmlidir. nki onlarn hams Allahn yaratdqlar v aytlrindndir. slind, pislniln ey, insann dnyaya v onun nemtlrin niyyt v baxndan asldr. Yni pislniln nemt deyil, bu nemt insann shv baxdr ki, dnyan znn sas hdfi seir v onun vasit rolu olmasndan qafil olur. Demli, hqiqtd, insan v onun maddi vasitlrdn shv istifadsi mzmmt olunur. li () Peymbrin (s) vsfind buyurur: Peymbrin (s) qlbi dnyaya uymad. Onun ad v yadn z nfsindn uzaqladrmd1. Rsulllah nsihtlrinin davamnda buyurur: Ey buzr! Shr salamat xdnsa axama da salamat qalaram, axam vaxt da shr salamat xaram dem. Nsihtin bu hisssi vvld iar olunan mtlblr tkid olub, insann z glcyin bel balaya bilmycyini anladr: El indi bir xstliy dar olmam salamlndan v lm sni yaxalamam, hyatndan bhrlnmy al. nki sabah bana n glcyini bilmirsn. Hdisin bu hisssind Peymbr (s) tvsiy edib buyurur: Frstdn istifad et v bu gnn qnimt say, nki sabah sa olub-olmayacandan xbrdar deyilsn. Hminin, xstlnmmi salamlnn qaysna qal.

Nhcl-bla, Feyzl-islam, cild 108, sh. 294.

36

DRDNC DRS PEYMBRN (S) LD OLAN MKANLARDAN LAYQNC STFAD ETMK BARSND BUYURDUU TVSYLR

37

1. lm haqqnda dnmyin rolu v gnahn nticlri; 2. mrn qdrini bilmyin hmiyyti; 3. Vziflrin vaxtnda yerin yetirilmsi v sabaha arxayn olmamaq haqqnda.

38

PEYMBRN (S) LD OLAN MKANLARDAN LAYQNC STFAD ETMK BARSND BUYURDUU TVSYS vvlki shbtlrimizd buzrin syldiyi hdisin myyn qismi thlil edildi. Bu hisslrd imann gclndirilmsi, frstin ldn verilmmsi v Allah nemtlrinin v mrn qdrinin bilinmsi haqqnda danld. ndi hmin deyilnlri baqa bir trzd aqlayacaq ki, mminlrin qlbin daha artq tsir gstrsin. nsan Allah-talaya, qiyamt gnn, ilahi dyrlr inandqdan sonra Allah yannda za olub, qiyamt gn Onun mrhmtin snmaa can atr. Lakin insann sas hdfi olan bdi sadt qovumas, onun z mrn dzgn qiymtlndirib qdrini bilmsindn v onu nec baa vurmasndan asldr. Hdisin davamnda Peymbr (s) bel bir thlknin mmknlyn d xatrladr ki, gnaha alud olub, aznla mbtla olmu insann bann stn cl ala bilr v hmin halda da bdbxt, zqara bdiyyt diyarna yola dr. LM HAQQINDA DNMYN ROLU V GNAHIN NTCLR Ey buzr! lmn sni gnah halnda yaxalamasndan qorx! Bu halda artq n tvb edib gnahlarn yumaa vaxtn qalacaq, n d ikinci df dnyaya qaytmaq imkann. N varislrin onlara qoyduun miras n sn tkkr edcklr, n d Allah-tala qabaqcadan axirt gndrdiklrin n snin zrn qbul edck. vvld deyildiyi kimi, Hzrt (s) bzi xlaqi mfhumlar mxtlif ifadlrl byan etmidir. Bu mfhumlar tkrarlamaqda Hzrtin (s) sas hdfi, mminlrin qlbin daha artq tsir etmk olmudur. Nec ki, Qurann mbark aylrin azacq diqqt yetirmkl grcyik ki, mxtlif msllr barsind olan ksr aylr tkrar olunmu v htta bzi yerlrd klmlr olduu kimi verilmidir. Msln, Rhman sursind olan bu aynin ndi Rbbinizin hans nemtlrini tkzib edcksiniz?! 31 df tkrar edilmsin baxmayaraq, hr tkrar olunan aynin znmxsus mnas vardr. Lakin hr df bu tkrarlanmann insan qlbin etdiyi tsirin daha gcl v artq 39

olmas inkarolunmazdr. Biz gndlik hyatmzda da z mllrimizin yax v ya pis istiqamtd formalamasnda, adt v rftarlarmzn dyiilmsind tkrarn xsusi rolunu mahid ed bilrik. Rvayt gr z hlini namaza mr et1 aysi nazil olanda, hzrt Peymbr (s) dz skkiz ay davaml olaraq linin () evin glr v buyurard: Namaz! Allahn rhmti olsun sizlr. Allah irad etmidir ki, siz hli-beyti hr cr pislikdn uzaqladrsn v btn eyiblrdn pak qrar versin2. Hzrt (s) bu ii hr gn be df yerin yetirmidir. Halbuki, gr Peymbrin gn rzind n az bir df linin () evin getdiyini frz etsk, bu i iki yz qrx df tkrarlanm olur. Hzrtin (s) byannn xlassi budur ki, gr insan onu sadt atdracaq mlin n olduunu bilms v hminin, hans mlin onu bdbxtliy srkldiyini aydnladrmasa, gnaha v uruma yuvarlanacaqdr. gr bu snada cli yetiib ls, hqiqtn d, n pis zrri grmdr. nki hyat gvhrini, cavanl v ilahi nemtlri gnahda uduzmu, vzind bdbxtilikdn baqa bir qazanc olmamdr. Bu chtdn Hzrt (s) buyurur: O gndn qorx ki, gnah stnd clin atsn v hmin halda da cann lindn alsnlar. Bel olan surtd n gnahlarn dzltmy frstin olacaq, n d yenidn sn bu dnyaya qaytmaa icaz verilck. Bu bard Qurani-krim bel buyurur: El ki, lm gnahkarn bann stn ald, deyr: lahi mni yenidn dnyaya qaytar, blk, yax ilr grb vvlki gnahlarm yuya bildim. (Cavab verrlr) He vaxt! Bel i ola bilmz! V bu, onun gnd tkrarlad szdr3. gr insan lmn gnah snasnda onu yaxalayacan ehtimal verib drk ed bils, gnah ilrdn l kr. Frz edk ki, insan haram yolla ticart edib oxlu pul qazanr v varislrin d oxlu miras saxlayr. Bunun onun zn bir xeyri olacaqm? Qoyub getdiyi mirasdan bhrlnn varislri kdiyi zhmtlr
1 2 3

Taha sursi, ay 132. hzab sursi, ay 33; l-Mizan, cild 14 sh. 242. Muminun sursi, ay 99-100.

40

gr Allahdan onun balanmasn dilycklrmi? Bu maldvltdn istifad edib lzzt kn varislr onu yada salacaqlarm? Htta onu dnslr, ona rhmt oxusalar bel, ona bir xeyri olmayacaqdr. Bel olan halda, Allah yannda zr qbul olacaqm? Grn, Allah onu balayacaqm? O ki, grdy mllrin haram olduunu v Allahn mrindn boyun qardn bilirdi. Allah yannda demy bir sz olacaqm? z cann z oda yaxbsa, n dey bilr? Ey buzr! N chnnm odundan qab qurtulmaq istyni, n d cnnt istyni yuxuya qalb yatan grmdim. MRN QDRN BLMYN HMYYT Ey buzr! z mrn n dinar v dirhmindn daha artq xsislik et. Byk zhmtl oxlu pul toplam adam onu asanlqla baqasna ver bilrmi? Yd pulu byk zhmtl qazand n mft ldn xarmaz v onun qdrini bilr. ksin olaraq, bzn mmkndr, insan azacq zrr hiss etmdn saatlarla mrn batil yolda xrclsin. Baqa ifad il desk, mmkndr, biz malmz xrclmkd xsislik edk, lakin mrmz xrclmkd xsis olmayaq. Halbuki, maln dyri mrn dyrin brabr ola bilmz. gr bir nfrin hyat thlk altna ds, sa qalmas n z malndan da ne df artq pul xrclmy raz olur. Frz edin, bir nfr dnyann btn qzl, gm, neft mdnlrin sahibdir. gr ona Sa qalman n btn bu srvtlrdn kemlisn deslr, srvtini vermzmi? nsan dnya imkanlarn znn istifadsi n istyir. gr sa qalmayacaqsa, onun n bu srvtlrin n faydas vardr? Demli, onun mr yer znd olan srvtlrdn daha dyrlidir. Bs n n bu cr qiymtli srvti havay ldn verir? Ninki tkc havay ldn verir, stlik bzn onun yerin bdi zab da qazanr. Bir halda ki, pulu, srvti havaya sovurmaq all bir i deyil. Tbii ki, tri hvslrdn tr mr brbad etmk d all i hesab olunmaz! mr kimi qiymtli bir srmayni ucuz v mft dostun, hyat yoldann, vladn ixtiyarnda qoymayn. Baqalar ad olsun 41

dey, onu lazmsz yerlrd srf etmyin. O ki, qalmd, gnah ilrd srf edsiniz. Bli, gr insan Allahn razln qazanmaq niyyti il mrn baqalarn sevindirmk, ailsini ad etmk v mmin qardana kmk etmk n srf edrs, ninki mrn uduzmamdr, ksin, dyri dnyadan daha artq olan Allahn razln da qazanmdr. Lakin hr an btn dnyaya dyck mr onunbunun xouna glmk, ba qardrmaq n mnasz shbtlrd, ylnclrd srf etmk, dorudan da, all i deyil, nki bu halda mrn havay ldn vermi olur. VZFLRN VAXTINDA YERN YETRLMS V SABAHA ARXAYIN OLMAMAQ HAQQINDA Ey buzr! Mgr sizlrdn hr hans biriniz sonu tyana aparb xaran srvt, Allah yaddan xarmaa sbb olan kasblq, insann cann ldn salan xstlik, onu faliyytdn saxlayan qocalq, tlsik glib atan lm, fitnlr trdck Dccal v ya qorxulu v ac olan qiyamt gnnn yetimsindn baqa bir eyin intizarndasnzm?. Yuxarda deyilnlr insann lind olan frstlri qnimt bilib, z hdsind olan vzif v borclarn yerin yetirmsindn tr ediln nvbti tkiddir. gr insan ixtiyarnda olan imkan v qdrtdn vziflrini yerin yetirmk n istifad etmirs, bu vziflri hyata keirmk n daha hans frstin lin dmsini gzlyir? Bu cmllr Hllik vaxt oxdur, sonra grrm xam xyallar il yaayanlara xbrdarlqdr. Hal-hazrda tnbllik edir, ilrini sonraya saxlayr v ya bihud ilrl mul olur. Allah elmmi, ba gnaha qatbsa, btn bunlar dzltmk v ya vziflrini yerin yetirmk n daha hans gn gzlyir? Msln, kasb olanda deyirsiniz ki, inallah problemlrim dzlr, lim yax pul dr varlanaram, onda vziflrim d ml edrm. Amma, blk, el varlanman z siz kasblqdan daha artq drd gtirsin v sizi tyana vadar etsin. nki insan zn ehtiyacsz grnd syan edib, zndn xr:

42

Dourdan da, insan zn ehtiyacsz grdy zaman Allaha syan edndir1. Demli, varlanb ehtiyacsz olanda da deycksn: Gzlyirm pullarm yerbyer edim, bam bu ilrdn alsn v kasbln dvran glsin. Onda vziflrim ml edrm. El xyal edirsn ki, pulun lindn xandan sonra problemlrin d azalacaq v rahatlqla tklifin ml edcksn? Haradan bilsn ki, kasbln da z problemlri var, kasblq da insann ban baqa cr qatr v z sas hdfini yaddan xarmasna sbb olur. Kasblq insan el giriftar edir ki, insan mnviyyat da yaddan xarr. Elc d, salam birisi dnr ki, insan xst olanda daha ox Allah yad edir. lbtt, bu sassz bir fikirdir. Bu o demk deyil ki, hr adam xstlnnd daha ox dua, zikr edir. Bzn insan el drd mbtla olur ki, ibadt etmy hal bel olmur. Cavanlq zamannda zn deyirsn: Qoy cavanlq dvrn, onun lnln, qrurunu, ylnclrini baa vurum, yalaandan sonra ibadt balayaram. Daha xbrin yoxdur ki, qocalq snin belini el bkck ki, n gcn qalacaq, n yerindn trpnmy haln, n d ibadt etmy qdrtin. Bs n vaxt vziflrini yerin yetircksn? lm glib atanda? Ya fitnlr trdn Dccal glnd? Dccal sznn mnas, ltd qzl suyu mnasndadr v hminin, hddindn artq yalan danan adama da dccal deyirlr. Qzl suyu hqiqi qzl olmad kimi, yni yalarn stn kildikd onlar zahird qzla oxatd kimi, yalan insan da zahird czbedici v hiylgr olur v baqalarn z zahiri grkmi il zn clb edir. Rvaytlrd dccal r v fitn trdn adam kimi gstrilmidir. Hr halda, hzrt Peymbrin (s) bu sz iltmkd mqsdi, aadak iki mnadan biri olmaldr: 1. Axirz-zmanda zhur edib, fitnlr trdck bir xs olan Dccal; 2. Mqsd konkret xs olmayb, hr cr hoqqa v hiylgrlik simvoludur.
1

lq sursi, ay 6-7.

43

Zahirini zintlndirib, gzl qiyafy brnrk baqalarn bu yolla zn czb edib, onlar aldadan hr ks dccal demk olar. Hminin, batil haqq don geyindirmkl xalq yoldan xaran adamlar da dccal adlandrlr. Dccal haqq v batili birbirin el qardrar ki, onlar seib ayrmaq ox tin olar. Ona gr d Hzrt (s) tkid edir ki, n qdr ki, haqq v batil birbirin qarmayb v haqq snin n aydndr, frsti qnimt bil v haqqa ml et. Bu yoldak vziflrini yerin yetir. Mbada yolundan azasan v hidayt yollar zn balansn. nki bu insann d bilcyi n pis vziyytdir. Bu vziyyt dn insan n bundan da tin v ac olan is, qiyamtin glib atmasdr. Bununla, Peymbr (s) insan qardan gln thlklrdn agah edib, bu xtrlri onun gz qarsnda canlandrmaa alr v glckd zl bilcyimiz problemlrin hazrk problemlrdn daha tin olmaq ehtimaln aqlayr. Buna gr d he ks bu gn qoyub, sabaha arxayn olmamaldr.

44

BENC DRS DNYV HDFLR XATRN ELM YRNMYN PSLNLMS

45

1. mlsiz elmin nticlri v bu yolla ictimai mvqe ld etmk; 2. Xalq aldatmaq xatirin elm yrnmyin aqibti; 3. Bilmdiyini etiraf etmk , ilahi alimlrin sas xsusiyytlrindndir; 4. Qiyamtd alimin n byk hsrt v pemanl; 5. linin () byannda alimlrin drc blgs.

46

MLSZ ELMN NTCLR V BU YOLLA CTMA MVQE LD ETMK Bu hissd Hzrt (s) alimlr mracit edir. Hzrt (s) alimlri z elmlrin ml etmy tviq edir v mlsiz elmin ac nticlrini xatrladr. Dorudur, Hzrtin byanlar ox aydndr v izaha ehtiyac yoxdur, lakin deyilnlrin daha artq aydnlamas n mzmunca Peymbrin (s) buyurduqlar il eyni olan bzi rvaytlr d iar edcyik. Lakin vvlcdn xatrladaq ki, slamn nzrind he bir aqil insan msuliyytsiz ola bilmz. Hminin, msuliyytlrin l v drclri d bir-birindn frqlnir. Msln, alimin msuliyyti cahilin msuliyytindn ox olsa da, hr ikisi msuliyyt damaq baxmndan mtrkdirlr. Bu sbbdn, cahil d msuliyyt dad n ilahi tklif v ehtiyac olduu dini msllri yrnmy borcludur. Dini msllri bilmmsi he d onun msuliyytdn knar olmas demk deyil. Buna gr d, imam Sadiq () De: Yetrli hcct yalnz Allaha mxsusdur aysinin ardnca buyurur: (Qiyamt gnnd bnd z vziflrin ml etmdiyi n soru-suala kilnd) Allah-tala ona buyurar: z zrin dn vzif v tkliflrini bilirdinmi?. gr bnd des bli, bilirdim, onda Allah-tala soruar: Bs bildiyin niy ml etmdin?. V gr bnd yox, bilmirdim des, Allah-tala yen buyurar: Niy gedib yrnmdin?1. Aliml cahil arasnda olan sas frq, alimin z vziflrindn agah olmasdr. Hcct ona tamam olmudur. Vzifsini trk edrs, he bir zr qbul olunmayacaq v onunla daha tin davranlacaqdr. Bu bard imam Sadiq () buyurur: Alimin bir gnah balanana qdr cahilin yetmi gnah balanar2. lbtt, insan el dnmsin ki, bel olan halda elmdn z dndrk, blk, ykmz azald v cahildn daha pis vziyyt dmdik. nki cahildn d elm dalnca getmdiyi n sual olunacaq. Elmdn qamaqla, insan msuliyytdn yaxasn
1 2

Biharul-nvar, cild 7, sh. 285. Biharul-nvar, cild 2, sh. 27.

47

knara k bilmz. Bir d, biz niy o alimlrdn olmayaq ki, elmlrin ml edirlr v bu dnyada baqalar onlarn elmlrin hsrt apard kimi, o dnyada da mqamlarna qibt edirlr. Bizim elm yrnmyin fzilti haqqnda oxlu sayda rvaytlrimiz mvcuddur. Htta bzi rvaytlrd gtirilir ki, ilahi elmlrin thsili il mul olan adam n yerin-gyn qular, heyvanlar v dryadak balqlar Allahdan balanma dilyrlr. Hr nec olsa da, Hzrt (s) bu bndd buyurur: Elmin ml etmyn alimin qiyamt gn yeri v drcsi hamdan alaq olar v cnntin qoxusunu ala bilmz. ox vaxt insan elm dalnca gednd vvld niyyt xalqa, din xidmt olur, amma yolun yarsnda bzi manelrl zlir v bu tinliklr onu z sas hdfindn dnmy vadar edir. Bzilrinin el vvldn elm yrnmkdn mqsdlri, Allahdan qeyri hdflr n olur. Ninki thsild ixlaslar olmur, htta alaq niyytlr xatirin elm z tuturlar. Msln, xalqn diqqtini clb etmk, vzify, hrt atmaq xatirin elm yrnirlr. Tbiidir ki, bel adamlar el vvldn yanl yola z tuturlar v son mnzillri d uurumdur. Nticd bdbxtlik, rzillik, zillt girdabna yuvarlanrlar v qiyamtd d behit qoxusunu he vaxt hiss etmycklr. Blk d, vzify v a gn xmaq n dnyvi elmlr z tutan adam, bir o qdr d mzmmt edilmsin. Mqsdi axirt sadti v bu yollar iqlandrmaq olan, lakin ilahi elmlrdn dnya mnfti n istifad edn adamn aqibti ox pis olacaqdr. Hqiqtd, bel adam dnyann drc v nini axirtdn stn tutur. Baqa tbirl desk, stnly din yox, dnyaya verir. Bu dnc insann dini saslara, mnvi dyrlr etiqadszlndan irli glir v sonda insan Allahdan uzaqlamaa aparb xarr. Nec ki, Peymbr (s) buyurur: Mlumatnn v elminin artmasna baxmayaraq dnyadan z evirmyn adam, hqiqtd, Allahdan uzaq dmdr. XALQI ALDATMAQ XATRN ELM YRNMYN AQBT Xalq aldatmaq xatirin elm yrnn ksin burnuna cnnt qoxusu dymz. 48

hrt v srvt n elm dalnca gednlr bir trf qalsn, htta elmi xalq aldatmaq v baqalarn yri yola kmk xatirin yrnnlr d vardr. Hdisin bu hisssin qdr elm ml etmyin hmiyyti v elm yrnmkd niyytin tmizliyindn shbt ald. Bel ki, elm dalnca gedn insan diqqt edib hans niyytl bu yola qdm qoyduunu z n aydnladrmaldr. Blk, Allah elmmi, qlbind eytani niyytlr ba qaldrb v Hcctlislam, Aytullah, filosof, alim v s. kimi ad-san qazanman dalnca gedir?! hrt xatirin elmin zhmtin qatlaanlar, blk d, el fikirlirlr ki, xalq arasnda mhur olub tannan adamlar, Allah yannda da ziz tutulurlar. Bu batil bir fikirdir. Mgr camaat arasnda hrt qazanm adam z ilahi tkliflrin ml etmidir ki, Allah yannda da ziz olsun v sadt atsn? Dzdr, onun xalq arasnda hrmti, ad-san vardr. Lakin Allah yannda hr ksdn daha baaa v zqaradr. nki insann stnlk meyar onun elmi, mli v tqvas vasitsil llr. rt budur ki, insan Allah yannda hrmtli v izztli olsun, xalq arasnda yox. BLMDYN ETRAF ETMK ALMLRN SAS XSUSYYTLRNDNDR Peymbr (s) bir rvaytd bel buyurur: Allah n yrnilmli olan elmi dnyvi hrt, hdflr atmaq n yrnn adamn burnuna cnnt qoxusu dymyck1. Ey buzr! Hr vaxt sndn bilmdiyin bir ey haqqnda soruanda, bilmdiyini etiraf et v bilmdiyin bir ey barsind hkm verm ki, qiyamt gn Allahn zabndan amanda olasan. nsann bilmdiyi ey barsind fikir sylmsi rva deyildir. Bzn dnlmdn deyiln fikir digrlrinin yoldan xmasna, aznla dar olmasna sbb olur. Alim xsin mbtla ola bilcyi eyiblrdn biri d budur ki, bir mslni bilmir. Lakin hmin eyi bilmdiyini etiraf etmy xcalt kir. Savadsz xslr n hr hans bir m`lumatszl
1

Biharul-nvar, cild 2, sh. 37.

49

e`tiraf etmk asandr, lakin alim nvan il tannan xs bilmirm demkdn xcalt kir, bir nv bundan yaynmaa alr. Bel xsdn bilmdiyi bir ey haqqnda soruulduqda sual cavabsz qoymaa, bilmirm demy tinlik kir v xalqn ona, sn nec alimsn ki, bu mslni bilmdin! deycyindn qorxur. Sualnn cavabnda bilmirm demyin n qbahti vardr? Mgr hr ks hr eyi bilmk vacib edilmidir? Hr eyi biln Allahdr v baqalarn da z iindn damla qdr bhrlndirn d Odur! Nec ki, Quranda buyurur: Siz veriln elmin miqdar ox azdr1. Mrhum llam Tbatbai cm axamlar v cm gnlri mclis tkil edrdi. Bu mclislrd mxtlif elm adamlar, tlblr yaraq, flsfi v digr mvzular trafnda elmi bhslr qatlardrlar. gr sualmz olsayd, mclis balamamdan vvl v ya yolda glrkn ona sylyrdik. Bir gn birlikd yol getdiyimiz vaxt ondan flsfi bir sual sorudum v o, bilmirm dey cavab verdi. kinci df baqa bir sual sorudum. Bu df d, sualm ox rahat halda bilmirml cavablandrd. Sonra bir mddt n dnds, buyurdu: Baxn, grn, bel cavab vermk olarm?. Sonra ryyatan v qnatbx bir cavab verdi. Hmin gec mclisd buyurdu: Biz grk z mchulatmz Allahn mlumat il mqayis edk. Bel olan surtd grcyik ki, he n bilmirik v bizim bilmdiklrimiz, Allahn mlumat sonsuz olduu qdr nhaytsizdir. Bu yol, peymbr v vliyalar mktbind trbiy olunmularn yoludur. Bir ey yqinlri olmayanda, trdddl cavab verirdilr. Blk d, llamnin verdiyi cavab, bizim gzldiyimizdn daha qanatbx idi, lakin bir elm yqini olmad halda bilmirm demy adt etmidi. Hqiqtd, onun bu sulu, uzun zaman nfs il mbariz v nfsin qlbnin tsirindn yaranmd. Bu yol altm, yetmi il brktli mrlrini nfslrinin paklanmasna, yrnib-yrtmy srf edn kslrin yoludur. ndi bizlr -drd sz yrnib z hrimiz qaydanda v
1

sra sursi, ay 85.

50

bizdn bir msl haqqnda bir ey soruanda, bilmirm demy tinlik kirik! Bunun n mq etmk, adt haln almaq lazmdr ki, birdn bir nfr bizdn bilmdiyimiz bir sual soruanda bilmirm szn rahat dey bilk. gr bir ey znnimiz olsa, bel olmaq ehtimal da var demliyik. Bel edriks, zmz axirt giriftarlndan xilas etmi olarq. QYAMTD ALMN N BYK PEMANILII Ey buzr! Qiyamt gn bir dst cnnt hli, chnnm hlindn bzilrini grb soruarlar: Nec oldu ki, siz chnnm ddnz? Halbuki, biz sizin trbiynizin, elminizin brkti saysind cnnt dmk. Cavabnda deyrlr: Biz baqalarn yax mllr grmy d`vt edirdik, lakin zmz z dediklrimiz ml etmirdik. Qurani-krimd gstriln qiyamt shnlrindn biri d budur ki, cnnt hlinin bir dstsini bir qrup chnnm hli il grdrrlr v bu iki dst bir-biri il shbt edrlr. Quranda glmi iraf szn sasn bel demk olar ki, cnnt yuxar, chnnm is alaq mkanda qrar tutmudur. Bu chtdn d cnnt hli onlar ykskdn mahid edrlr. Qurann tbiri beldir ki, bzn cnnt hli chnnm hlindn sz soruub cavab alar. Bzn d ksin, chnnm hli cnnt hlindn sz soruub cavab alarlar: Behit hli chnnm hlini sslyib deyrlr ki, biz (Peymbrdn) verilmi vd (cnntd olacamz drc) doru xd. Siz nec? Allahn siz verdiyi vd d doru xdm? Onlar deyrlr: Bli (biz d z haqqmza atdq). Bu zaman onlarn arasndan bir nfr nida edr: Allah zalmlr lnt elsin1. Bli, bu rvaytd gstrildiyi kimi, cnnt hli chnnm hlindn bir dsty deyr: Biz, sizin hidaytiniz nticsind, sizin elminizin, trbiynizin brkti saysind cnnti qazandq. Nec oldu ki, siz chnnm, ilahi zaba dar oldunuz?. Onlar hsrt v pemanlqla cavab verrlr: Biz z syldiklrimiz ml etmdik. Sizi yax ilr grmy dvt edirdik, lakin zmz ondan uzaq gzirdik. Sizi msthb mllr grmy
1

raf sursi, ay 14.

51

tviq edirdik, lakin zmz ml etmirdik. Sizi qeybtdn, gnahdan kindirirdik, amma zmz gnaha batrdq. Sizlr bizim dediklrimiz qulaq asb ml etdiniz v bu yer glib xdnz. Lakin biz bu qdr elm ml etmdik, axrmz da bdbxtlik v rzillik oldu. Bu hsrt v rsvaylq z elmlrin ml etmynlrin aqibtidir. Aydndr ki, bel bir pemanlq onlar n ilahi zabdan, yanmaqdan daha ardr. nki ruhi zablar, cismani zablardan daha yandrcdr. Dmnin ac gl qlnc yarasndan daha yandrc olur. nsana baqalarnn onun yol gstrmsi saysind behit nail olmalar, lakin zlri z elmindn bhrlnib v n byk mqamlara ata bilcklri halda chnnm dmlri ox pis tsir edir. n dhtlisi d odur ki, mridlri glib onun bu halna tamaa etsinlr! Onlar cnntd nemt grsnlr, z is chnnm zab. Onun n he bir zab olmasa bel, agirdlrinin atd nemti grmk, zab olaraq ona kifaytdir. Bu rif hdisd yad ediln nqtlri nzr alaraq, biz vvl niyytimizi dzgn myynldirmli v elmi Allah xatirin, vziflrimizin dzgn icras n yrnmliyik. lk addmda yrndiyimiz hr bir ey ml etmy almalyq ki, bu xsusiyyti zmzd adt klin sala bilk. Elmimiz artdqca, onu mld d ttbiq ed bilk. gr vvld hr ey sthi yanasaq, shlnkarlq etsk, vvl bir vzifni trk etsk sonra yava-yava o biri vziflri d yngl sayacaq. Bu gedil iimizd byk bir syan ba qaldracaq v artq nfsl mbariz ox tin olacaqdr. HZRT LNN () BYANINDA ALMLRN BLGS li () alimlri drclr ayrb, dstlr blrkn bel buyurur: Alimlr iki dstdirlr: Birinci dst z bildiklrin ml edib nicat taparlar. kinci dst is elmlrin ml etmdiklri n hlak olarlar v bhsiz, chnnm hli mlsiz alimin pis iyindn zab kr. Bilin ki, chnnmd n peman, n hsrt kn xs o xsdir ki, baqalarn Allah yoluna dvt edr v onlar da bu dvti qbul edib, Allaha 52

itat edrlr. Sonra Allah onlar cnnt daxil edr, amma dvt edni z elmin ml etmdiyi n chnnm salar1. Hdisi-qdsid Allah-tala hzrt Davuda xitab edrk buyurur: mlsiz alim vercyimiz n kiik zabmz, yetmi zabdan daha ar olacaqdr. O da budur ki, mnacatmn irinliyini onun ryindn xaric edrm. Bundan sonra bir d he vaxt mni yad etmkdn lzzt ala bilmz2.

1 2

Biharul-nvar, cild 2, sh. 34. Biharul-nvar, cild 2, sh. 32.

53

ALTINCI DRS ALLAH NEMTLRNN ZMT V GENLY VZFLR DQQTL OLMAIN ZRURLY

54

1. Allahn zmtli qanunlar v nemtlrinin sonsuzluu; 2. mrn qsal v insandan bdi qalacaq yax v pis mllr: a) nsann dnyadak rftarlarnn qiyamtd tcssm; b) Qfil lm insann qfltdn oyanmas n mhm amildir; 3. nsann ruzisinin Allah trfindn tyin olunub qorunmas; 4. Tvhidi-fali v Allahn xeyir mnyi olmas.

55

ALLAHIN ZMTL QANUNLARI V NEMTLRNN SONSUZLUU Ey buzr! Allahn haqq, bndlrin onu dy bilcklrindn ox byk v nemtlri bndlrin onu sayb qurtara bilcklrindn daha oxdur. Sizlr yalnz hr shraxam tvb edib, z tqsirinizi etiraf edin. Hdisin bu hisssind bhsimizin mehvri, insanda msuliyyt hissinin yaranmas v vziflr ml etmyin hmiyyti barsind olacaqdr. nsan z mrndn kamil surtd istifad etmlidir v ondan bhrlnmli olduunu anlad zaman vaxtn elm ksb etmy srf etmlidir. Elml mul olmaqdan tr ilk nvbd insann elm mara olmaldr. nsan bu mara znd nec yarada bilr? Bunun n insann bu msly diqqt etmsi lazmdr. Mlum olduu kimi, Allahn z bndlri zrind haqq vardr. nsan z qli v fitrti saysind drk edir ki, gr bir nfrin onun boynunda haqq varsa, grk hmin adamn haqqn zn qaytarsn. Hr aqil insan bunu da bilir ki, Allah-talann onun hdsind byk haqq vardr. nsan diqqt edib anlasa ki, bhrlndiyi nemtlrin hyatndan tutmu, onu hat edn maddi v mnvi nemtlr qdr hams Allah trfindndir, he vaxt bndilik vzifsini yaddan xarmaz. nsan ona nemt bx edn Rbbin tkkr etmli olduunu drk edir v bu, insanda z vziflrini yerin yetirmy qar msuliyyt hissi oyadr. Ona gr d, Hzrt (s) hdisin bu hisssinin ilk cmlsind Allahn insanlar zrind olan hququna iar edir v buyurur: nsanlar he vaxt Allahn onlara bx etdiyi nemtlrin krn yerin yetirib, onun insanlar zrind olan haqqn dy bilmzlr. nsan anlayanda ki, btn mrn bu i srf ets d, Allahn nemtlrinin vzini ver bilmyck, Allahn haqqn dyib z vzifsini layiqinc yerin yetirmy mvffq olmayacaq, hmi zn borclu grckdir. Htta gnah i grms d, yen Allahn haqq onun boynunda qalacaqdr v o, bu haqq geri qaytarmaldr. B`zn eytan insan aldadb qlbind vsvs yaradr v o da el xyal edir ki, Allah ona borcludur. 56

Bir adam gr Allahn ltf v inayti il zn gnahdan qoruyur v sonra da qrrlnib ryind zn gnah etmdiyi n l-hmdulillah deyrs, hqiqtd, hmin xs qflt qaplaraq, xudpsnd olmudur. nsan hmi diqqtli olub unutmamaldr ki, he vaxt Allahn ona ltf etdiklrinin qarln qaytara bilmz. Allahn ona bx etdiklrinin vzi olacaq krn hdsindn gl bilmz. Bel ki, Allah-tala buyurur: Allahn nemtlrini saymaq istsniz, bacarmayacaqsnz1. Htta frz etsk ki, insan Allahn nemtlrini saya bildi. Lakin onlardan hr birinin haqqn dmy qadir olmayacaqdr. Htta hmin nemtin kr n bir l-hmdulillahla kifaytlnrs, yen d onun krn lazmnca yerin yetir bilmyckdir. nki l-hmdulillah demyin z d, Allah trfindn bx ediln bir nemt v mvffqiyytdir; bu klam hr ksin yadna dcyi, dey bilcyi bir sz deyil. Allahn inayt edib, tofiq ta etdiyi ks bu sz demy nail olur v bunun znn d baqa bir kr ehtiyac var. Demli, hr kr ed bildiyin n baqa bir kr d vacib olur. Yni qiyamt qdr l-hmdulillah desk, bir l-hmdulillahn krnn hdsindn gl bilmycyik. Bs bel olan surtd, say bnd trfindn qeyri-mmkn olan bu qdr nemtin krn nec dmk olar?! Allahn nemtlrinin hdsiz-hdudsuz olduunu v insanlar zrindki haqqn nzrd tutmaqla, insan znn olduqca kiik v gcsz olduunu drk edck v htta gnah etms bel, yen d zn Allaha borclu bilckdir. gr insan Allah nemtlrinin krn dy v haqq da ed bilmirs, onun gr bilcyi n byk i bu ola bilr ki, he olmasa tvb v zrxahlq haln qoruyub saxlasn. Vzifsi olan ilrdki naqisliyini v gnahlarn etiraf etsin. Bunun z insan qrrlnmkdn, tkbbrllkdn saxlayr. nki insan ayan doru yoldan qraa qoyan kimi dnyaprstliy, rahatla mbtla olacaqdr. nsan doru yola hidayt olanda v tkliflrin ml ednd bel, qrura mbtla olur; zn baqalar il mqayis edir v z-zlynd fikirlir ki, insanlar
1

Nhl sursi-18.

57

Allah nemtlrinin qdr-qiymtini bilmir, gnah ilrl muldurlar, lakin mn Allaha kr vzifmi yerin yetirirm, Onun nemtlrinin qdrini bilirm! Demli, iman hli olmaqla yana, hm d almalyq ki, mrurluq kimi mnfi xsusiyyt mbtla olmayaq. Bu, hlibeyt mktbindn alacamz byk trbiy drsidir. Hdisin bu blmnd Peymbr (s) bizi z tkliflrimiz ml etmy svq etmkl yana, hm d qrur v xudpsndlik kimi mnfi siftlr mbtla olmaqdan kindirir. MRN QISALII V NSANDAN BD QALACAQ YAXI V PS MLLR Ey buzr! Siz veriln mr gec v gndzn kemsi il laqdar daim azalmaqdadr. Bu mrdn is sizin yalnz mliniz qorunub saxlanlr. Qfil lm glib atd zaman yax ml sahiblri z xeyirli mllrinin nticsini alarlar. Pis ml sahiblrinin l gtirdiklri is, ancaq pemanlq olar. Hr ks kdiyini bir. nsan i v faliyyt svq etdirn, onda ilahi tkliflr qar maraq oyadan msllrdn biri d, mrn keici olmasna ediln diqqtdir. stsk d, istmsk d alb-verdiyimiz hr nfsd mrmz bir miqdar azalr. Flyin arxn z grdiindn saxlamaq olmaz. li ibni bi Talibin () szlri il desk, nsann kdiyi hr nfs, onun lmn qar atd bir addmdr1. Diqqtli olmaq lazmdr ki, ixtiyarmzda olan bu srmay limizdn xmasn. Bu el bir srmaydir ki, daim azalb, solmaa doru irlilyir v son nqtsi insann lindn qurtara bilmycyi lmdr. li () buyurur: lmdn qorxan ks (bilsin ki,) ondan qurtula bilmyck, yaayb sa qalma sevn ks d (bilsin ki,) hmilik sa qalmayacaqdr2. mrn hdr getmmsi n tnha x yolu faydal mamildir. Bundan daha yax mamil n ola bilr ki, insan mrnn mqabilind behiti qazansn. nki behit insan mrnn qiymti olacaq yegan srvtdir. li () buyurur: Han
1 2

Nhcl-bla, Feyzl-islam, sh. 1117. Nhcl-bla, Feyzl-islam, xtb 38, sh. 122.

58

el bir azad insan ki, eynnilib tprlm bu art (bu dnyan) dnya hli n saxlasn? Cnnt, sizin cannzn yegan qiymtidir. El is onu (mrnz) ondan baqa he ny satmayn1. mrn byk srmaysini Allahn qzb ati il mamil ednlr nec d ziyankar insanlardr! mrlrini batil yolda srf ednlr, blk d, fikirlirlr ki, mr getdikc onlarn mllri d itib batr. Nec d batil bir xyal! Dzdr ki, bu hyat keicidir, bdi qalan is axirt hyatdr. Lakin insann bu hyatdak mllri bdi qalacaqdr, nki mlin insan ruhu v Allah-tala il laqsi vardr. Bizim keici v fani olan bir zamanda yaamamza baxmayaraq, hm d bdiyyt almi il rabitmiz vardr v mllrimiz orada bdi qalr. a) NSANIN DNYADAKI RFTARLARININ QYAMTD TCSSM Qiyamt aid ediln v qbul olunan msllrdn biri d, insan mlinin qorunub-saxlanlmas v qiyamtd tcssm olunmasdr. Allah-tala Quranda bu msly iar edrk buyurur: V o gnd (qiyamtd) camaatn yax v pis mllrinin (topland) kitab onlarn qarsna qoyarlar. Gnah hlini ml dftrlrin gr hycanl v hrkk grrsn, onlar zlrin deyrlr: Vay olsun biz! Bu nec kitabdr ki, bizim btn byk v kiik mllrimizi, iyn ucu qdr bel yer trmdn bir-bir qlm almdr. (Bu kitabda) btn mllr qorunub saxlanlmdr v hr ks z mlini orada hazr grckdir v snin Allahn he kim haqszlq etmyckdir2. Baqa bir yerd buyurur: Qiyamt gn zrr qdr yax i grn hr ks, onun xeyrini grckdir v zrr qdr pis i grn hr ks d onun zrrini grckdir3.

1 2 3

Nhcl-bla, Feyzl-islam, hikmt 448, sh. 1295. Khf sursi, ay 49. Zlzl sursi, ay 7-8.

59

b) QFL LM, NSANIN QFLTDN OYANMASI N MHM AMLDR He kim n qdr yaayaca v n zaman lcyini bilmir. Qurann buyurduu kimi: He kim sabah n olacan v clinin harada yeticyini d bilmir1. Allahn insana olan ltflrindn biri d insann z lmnn n zaman olacan bilmmsidir. gr z climizin vaxtn bilsydik, daha ox qflt v qrura mbtla olardq. lbtt, ruhi chtdn kamala atm insanlar fqt Allah qarsnda mti olub, z bndlik vziflrini icra etmk fikrind olduqlar n lm vaxtnn n zaman yetiib-yetimycyi onlar maraqlandrmr. Mmkndr, Allah onlara lmlrinin n zaman yeticyini xbr versin. Lakin bizim kimi adamlarn clini qabaqcadan bilmsi shlnkarla sbb ola bilcyi n Allah bel bir xbri bizlr vermyi mslht bilmir. Bizim climizin n vaxt yeticyindn xbrsiz olub, bu bard nigaran qalmamz Allahn hikmtindndir. nki bel olan surtd, biz mrmzdn daha yax istifad ed bilrik. Vmn yzr` xyrn cmlsind dnya kin yerin bnzdilir. Ora n spsn, onu da bicksn. Spdiyin yax mldirs bidiyin yax, pis mldirs mhsulun da pis olacaq. NSANIN RUZSNN ALLAH TRFNDN TYN OLUNMASI V YAD LLRDN QORUNMASI Ey buzr! He ks z ruzisini l gtirmkdn tr gecikmi bir ksin payn mnimsy bilmz v hr ks z n tyin olunmam ruziy tamah gstrs, ona nsib olmaz. nsan z hyatnda hmi iki mhm probleml qar-qarya durur: Birincisi, z hyat n lazm olan ehtiyaclar l gtirmk mcburiyyti insan ilahi vziflri icra etmkdn yayndrr. kincisi, Allaha itat zaman insan qrur v xudpsndlik kimi mnfi hisslr mbtla olur. Qrur mllri mhv edn bir at
1

Loman sursi, ay 34.

60

bnzyir. Bu bladan yaxa qurtarmaqdan tr ar dnlmlidir. Bzilri bel tsvvr edirlr ki, ilahi tkliflr onlarn ictimai hyatlarna mane olur. Dnrlr ki, dnya ilri, trk olunmas mmkn olmayan bir zrurtdir v bunun z dini v ilahi msllr maneilik trdir. Bu zr v bhanlr eytani vsvslrdndir. Bu vsvslrin qarsn almaq n diqqt edilmsi lazm olan msllrdn biri d budur ki, Allah-tala hr ks n myyn bir ruzi tyin etmidir v insan n qdr alb-vurusa da, onun n tyin edilmi ruzidn artna nail ola bilmyckdir. Quranda v hdislrd z ksini tapm v insan n diqqt yetirilmsi zruri olan ydlrdn biri d, tyin edilmi ruzi mslsidir. Biz hllik ruzinin tyin edilmsi mfhumunu v ruzinin l gtirilmsi n insann n drcd albalmamas mslsini aqlamaq fikrind deyilik. Qsa olaraq yalnz bunu dey bilrik ki, dind bu msly xsusi hmiyyt verilmidir. Nhcl-blanin mxtlif yerlrind ruzinin tqdiri mvzusuna iar edilmidir. Bu rvaytd d qeyd olunur ki, gr bir ks z ruzisini qazanmaqda sstlk ets, baqas onun ruzisini yemyckdir v gr bir nfr mal toplamaa hddn artq tamah gstrs v onun n tyin edilmi paydan daha artq gtrmk ists d, tyin edilmi miqdardan art ona qismt olmayacaqdr. Bu msly diqqt yetirmk eytani vsvslrin qarsn alr. eytan insan Allaha ibadtdn yayndrmaq istyir. badt zaman ona indi rk qazanmaq vaxtdr, ev-eiyinin fikrind ol v s. vsvslr ednd, eytana Sakit ol, mnim ruzim tyin edilmidir v baqasna da atmayacaqdr demkl, onun azndan vurmaldr. lbtt, bu etiqad insann Allah-tala trfindn ruzinin tyin edildiyin xatircm olduu zaman hasil olur. Allahn hr bir insann ruzisini tyin etmsi o demk deyil ki, insan ruzi ld etmk n hrkt etmsin v onsuz da Allah ruzimi gndrck fikri il yaasn. Artq bu bard shbt 61

etdikd qeyd olundu ki, insan z ehtiyaclarn tmin etmk n almaldr v Allahn sla tnbl insandan xou glmir. Ruzinin tqdiri mslsini aqlamaqda mqsd, eytani vsvslr uyan kslri iin mahiyytindn xbrdar etmkdir. Bel adamlar xyal edirlr ki, dini vziflr n almaq istslr z v ailsi xlmaz, tin vziyytd qalacaqlar. TVHD-FAL V ALLAHIN XEYR MNY OLMASI Hr ks bir xeyir yetis (bilsin ki,) onu Allah ona vermidir v hr ks bir rdn amanda olsa (bilsin ki,) Allah onu qoruyub saxlamdr. Bunu da xatrladaq ki, gr insan Allaha itat v gnahdan uzaq olmaqda mvffqiyyt ld edrs, xyalnda zn lyaqtli bir xs znn edib, qrrlnmmlidir. Bizim trfimizdn grln hr bir xeyir iin sli Allah trfindndir. Biz xeyir ilri grmkd v gnahdan kinmkd mvffqiyyt ta edib, inayt gstrn Odur. Tkvini olaraq istr almaqla, istrs d almadan dnya xeyrindn biz nsib olanlar Allah trfindndir v blalar bizdn df edn d Odur. Bu nzr v inancn kklri tvhidi-faliy etiqadda z ksini tapr. Bu etiqada sasn, insan btn xeyir v yax mllri Allah trfindn bilmli v hminin, Allah almin qoruyucusu olaraq tanmaldr. Tvhidi-fali bhsi olduqca hmiyytli msldir. Qza v qdr v buna oxar msllr trafnda btn deyilnlr, insann tvhidi-faliy olan etiqadna bir mqddimdir. Bu msly diqqt qrur, lovalq v tkbbr kimi mnfi xsusiyytlri insann qlbindn silib tmizlyir. Hqiqtd, tvhidi-faliy diqqt, ksr xlaqi rziltlrin, tnblliyin, sstlyn, hsadtin, hqartin drmandr. Tvhidi-faliy diqqt ednd insanda n hsd n v n d kibr v hqart n zmin qalr; insan zn Allahla rabitd grnd, artq hqart hissi keirmir. Elc d, bir nfr Allahn zmtin nzr saldqda, artq lovalanmr. nki hr eyi Allahdan bilir. Hminin, gr insann btn qdrtlrin Allahdan olduuna iman olsa v inansa ki, Onun icazsi olmadan he bir i ba tutmaz, he kimdn qorxmaz. Bilnd ki, Allah btn xeyirlrin mnyidir v Onun izni 62

olmadan he kim xeyir qovumaz, bu halda artq baqasna bel balamaz v midi yalnz Allaha olar.

63

YEDDNC DRS MMNN AYIQLII

64

1. Alim v zahidlrl hmshbt olmaq, mmin v kafir nzrind gnah; 2. Lyaqtli dost semyin lzumu v gnah byk bilmk; 3. Qafil aliml nadan cahilin thlksi; 4. Gnah yada salb pemanlq hissi keirmk Allahn ltfnn nticsidir; 5. Gnahn kiikliyin yox, itatdn xdn ksin zmtin diqqtin lzumu.

65

ALM V ZAHDLRL HMSHBT OLMAQ; MMN V KAFRLRN NZRND GNAH Ey buzr! Zahidlr hrmtli v izztlidirlr, alim v rhbrlr is ba. Onlarla oturub-durmaq insann elm v fziltinin artmasna sbb olar. Mmin z gnahn byk bir qayaya oxadr v qorxur ki, onun stn asn. Kafir is z gnahn burnunun stndn uub ken bir mily bnzdir. Peymbri-krm (s) buraya qdr olan nsihtlrind insan z hssas mvqeyi, hyatn hmiyyti v mrn dyrli anlarndan agah edir. Ona tnbllikdn kinmk, hyatna msuliyyt hissi il yanamaq, lind olan hr bir frsti qnimt bilmk, bu gnn iini sabaha qoymamaq bard xbrdarlq edir. Burada bir sual meydana xr: mrdn istifad etmyin n yax yolu v Allah drgahna uzanan yolda atlacaq ilk addm ndir? mrn qdrini bilmyin ilkin yolu v Allaha doru atacamz ilk addm gnahdan qorunmaqdr. nki gnaha alud olmu insan he bir yer gedib xa bilmz. nsan mrnn dyri, onun gnahdan n drcd pak olmasndadr. mam Sccad () Mkarimul-xlaq duasnda buyurur: lahi! Mhmmd v Ali Mhmmd salavat gndr v Sn bndlikd srf olunacaq zamana qdr mrm uzun et. El ki, mrm eytana otlaq yeri grdn, mn acn tutmasn, qzbin dar olmam ruhumu canmdan al1. Gnah n qdr kiik olsa bel, insan mhv aparr. Htta insan n qdr ibadt etmi olsa bel, bir gnahla savabn at kir. Bir ks ibadt hli olmaqla yana hm d gnah i tutarsa, kissi deik adam kimi olar; kisnin iin bir trfdn pul, cvahir qoyar, o biri trfdn l tklr. Ya da xrman toplayan kini kimi btn zhmtin bir kibritl od vurub, kl dndrr. nki gnahlar ml xrmanmza dn qlcm kimidir. Demli, ilk addmda gnahlar tanmal v onlara bulamaqdan zmz qorumalyq. gr Allah elmmi bir gnaha mrtkib olsaq tvb etmli, daha sonra Allahdan yardm
1

Mfatihul-cinan, sh. 1106.

66

dilmli v Onun vliyalarna tvssl etmkl almalyq ki, bir daha gnaha alud olmayaq. LYAQTL DOST SEMYN LZUMU V GNAHI BYK BLMK Hzrt Peymbr (s) gr, kamala doru qdm gtrm insann bu yolda iki mhm ey ehtiyac var: birincisi lyaqtli yolda, digri gnah byk bilib, ondan qorunmaq. Bu iki rtin bir yerd qeyd olunmasnn mnas, blk d budur ki, yax dostun seilmsi gnah byk hesab edib ondan kinmk n bir mqddimdir. Eyni zamanda pis yoldan seilmsi insan n gnaha doru gedn ilk addmdr. nki yax dost bir ox xeyir v brktlrin mnbyi ola bilr. Elc d pis dost ksr aznlq v fsadlarn balanc ola bilr. Yax dost gnah insann gznd byk gstrmy alr. Bel bir halda gr insan gnaha mrtkib olsa, zn Haqqtalann yannda mqssir bilir. Bunun ksin olaraq, pis dost gnahn insann nzrind yngl grsnmsin sbb olur. Bel ki, insan he bir gnahna gr utanmr. Bu hissd Hzrt (s) yax dostu tanyb semk n iki meyar gstrir: 1. Tqva; 2. Halal v haramdan agahlq, baqa szl desk, dini mrift. Tqvas olmayan dostla get-gl etmk v onun tqvasz hrktlrini mahid etmk, gnah insann nzrind yngl v hmiyytsiz cilvlndirir. Nticd bdi pemanlq v bdbxtiliy dar olur. Nec ki, Quran bzi chnnm hlinin dilindn buyurur: (Bdbxt oldum!) Vay olsun mn! Ey ka filanksi zm dost semyydim. Mni Allahdan qafil edn o oldu. eytan insan zqara edr1. Tqvasz insan kimi, cahil v nadan insan dostlua yaramr. O, htta yax i grmk ists bel, cahilliyi zndn aznla dar olur. Demli, agahlq v tqva insan haqq yolunda tkaml v inkiafa gtrn iki qoa qanad mnzilsind olduu kimi, dostun seilmsi n d mhm meyardr. Bu chtdn
1

Frqan sursi, ay 28-29.

67

d, Peymbr (s) buzr etdiyi nsihtind tqva v biliyi lyaqtli dostun sas xsusiyytlri kimi gstrir. lbtt, almaq lazmdr ki, bu iki xsusiyytin hr ikisi d insanda cm olsun. nki insan haqq yolda addmlayan zaman gr dini mrifti olmasa, hr n qdr mqdds olsa bel, eytan v insanlarn hiylsin uyacaqdr. QAFL ALML NADAN CAHLN THLKS Mhur bir rvaytd Peymbr (s) buyurur: Mnim belimi qran iki tayfa oldu: (Tqvasz) ip-sapa yatmayan qafil alimlr v nadan cahillr1. mam Xomeyni (r..) buyururdu ki, zn mqdds kimi qlm vernlr hmi alrlar ki, dini vziflrin ml etsinlr. Lakin bilik qazanmaq v dzgn mlumat ld etmk kimi sas vziflrini yaddan xarrlar. Bu cr dayaz fikir v chaltlri il meydana xr, stlik bu fikirlrind israr edib, baqalarn da bynmirlr. Bu tayfann slama vurduu zrr, fasiqlrin vurduu zrbdn daha ardr. Bu dst n zlri bir yer xa bilir, n d baqalarn trqqi etmy qoyurlar. mam Sadiqin () tbiri il desk, Elmsiz v mlumatsz i grmk istyn, dzltmkdn daha ox dadb mhv edr2. rfsiz alim elmin ml etms d, xalq elmin gr ona ehtiram gstrib szlrin aldanar. Tqvasz olduuna gr bel alimin slama vurduu zrbni he bir cahil vura bilmz. Buna gr d, n vaxt shbt tqvadan gets, elml yana olan tqva nzrd tutulur. Elm v tqva bir-birindn ayr olsa, ninki faydas olmayacaq, ksin zrri olacaqdr. Elc d elm v bilikdn shbt gednd, mqsd mll yana olan elmdir. nki islamnasn elmi olub mli olmasa, yol ksn quldurdur. Allah-tala hzrt Davuda () xitab edrk buyurur: Ey Davud! Mniml zn arasnda dnyaya aldanm bir alimi vasiti sem ki, sni, Mnim mhbbtim yolumdan xaric etmsin. (Bilirsnmi ki, onlar kimlrdir?) Onlar Allaha snmaq istyn bndlrin yolunda (pusquda) durmu quldurlardr.
1 2

Biharul-nvar, cild 2, sh. 111, rvayt 25. Biharul-nvar, cild 1, sh. 208.

68

Onlarn n aa czas o olacaq ki, mnacatlarmn irinliyini rklrindn xaric edrm1. mlsiz v dnyaprst alim, gndz vaxt karvana hcum edn quldur kimidir. O, elmi olduuna gr xalq aldatma hamdan yax bacarr. Bel alimin din xeyri dymz. Ona gr d ehtiyatl olmalyq ki, onlarn hiylsin aldanmayaq. Buna gr d, tqva v bilik birlikd olanda faydal olur, ayr-ayr frdlrin v cmiyytin sadtin xidmt edir. O insanlarla oturub-durmaq rvadr ki, onlar tqvann kmyi il zlrind Allaha itat v bndilik ruhunu gclndirmi v digr trfdn d dini elmlrinin tkmillmsin sy gstrrk, dini maarif yiylnmilr. Bu cr insanlarla hmshbt olmaq insann kamal v fziltinin artmasna sbb olar. Dzdr ki, fqih klmsi dini terminologiyada ri hkmlri istinbat etmk qdrti olan alimlr deyilir. Lakin Quranda v rvaytlrd gstriln fqih sz dinnas mnasndadr. Fqih sz dinnas mnasndan daha geni mna ksb edib hm ri, hm etiqadi, hm d xlaqi zmind alim olan kslr aid edilir. Blk d, xlaqi v etiqadi msllrd alim olanla hmshbt olmaq daha mnasibdir. Peymbr (s) buyurur: El ki, Allah drgahnn yolusu olma qrara aldn v zn mnasib yolda tapdn, ehtiyatl ol ki, gnaha batmayasan. gr gnaha batm olsan, snin yolun uursuz v nticsiz olacaq v bu yolda kdiyin ziyytlr, etdiyin ibadtlr smrsiz qalacaqdr. nsan el-bel, mqsdsiz gnahn dalnca dmr. Yqin ki, gnahda bir lzzt, irinlik, cazib var ki, insan da ona bular. Dzdr, bu caziblr xyali v eytani vsvslrdir, lakin nec olsa da, insan gnahda bir cazib, irinlik grr ki, ona meyl edir. nsan n etsin ki, Allahn inayti ona amil olsun v gnahdan zn saxlaya bilsin, gnahla zlnd mqavimt gstr bilsin. zn gnahdan gzlmyin n yax yollarndan biri, gnahn zrr v byklyn drk etmkdir. nsan gnahn tri lzztlrinin dourduu xtr v ziyan qabaqcadan grmli,
1

Kafi, cild 1, sh. 46.

69

hminin, gnahn hm bu dnya, hm d axirti brbad etdiyini bilmlidir. Mminin xsusiyytlrindn biri d, gnaha olan xsusi baxdr v bu bax ona gnaha mrtkib olmasna mane olur. Mmin insan n gnah hr zaman onun bana ua bilck byk bir da kimidir. Bir balaca haqq yolunda ayann bdrdiyini, gnaha batdn bils, nticd hans czaya mruz qalacandan dht glir. Bu bax onun dncsin el tsir edir ki, daim vicdann gnah leyhin syana thrik edir v bir vaxt gnaha batm olsa, zrxahlq edib tvby z tutur. Bann stnd byk bir dan sallandn grn adam kimi, daim onun bana uaca qorxusu il yaayr. Yni bu insann ruhu o qdr pak olur ki, hr gnahn qarsnda kstsir gstrir v daim z nfsini danlayb, onu z yerind oturtmaa alr. Bu mbarizd, htta yuxusuna, rahatlna bel aclar kdirir. ksin, z fitrtini gnaha buladrm kafir insan sla gnah qarsnda narahatlq hissi keirmir. Onun nzrind gnah burnunun stndn uub-ken milk kimidir. (Kafir deynd, mqsd ancaq Allah, qiyamti inkar ednlr, hm d dinin zruri msllrindn birini danan xs nzrd tutulur). Qurann v rvaytlrin nzri bir trf, hm d psixoloji chtdn bu mvzu bir hqiqtdir ki, hr hans xoaglmz bir iin tkrar, onun pis olmas fikrini aradan aparr v nticd, bu insana zvq vern bir i evrilir. Bu cr insan artq gnah etmkdn utanb kinmir. gr bir gnah daimi tkrarlanarsa, ona qar olan mnfi mnasibtlr aradan gedir v daha bu gnahdan utanmaa bir yer qalmr. Buradaca insann daha ox iman, yoxsa kfr xttin yaxn olmasn aadak kimi myyn etmk olar. nsan gnahla qarlad zaman bunun mqabilind gstrdiyi ks-mlin nec v hans sviyyd olmasn aradrmaldr. gr gnahn (gnaha batb-batmaman) onun n o qdr d hmiyyt damadn v ona etina etmdiyini mahid edrs, kfr yolunda addmladn bilmlidir. nki gnahdan pemanlq hissi duymaq, imandan glir v ona etinasz yanamaq is kfrn mhsuludur. mann xarakterik chtlrindn biri budur 70

ki, gr hvt v qzb qvvsi stls v insan gnaha batrsa, hmin xs fasilsiz olaraq peman olur. gr bel bir hal zmzd grmsk, qorxulu bir yolda addmladmz anlayb, iin aqibtindn qorxmalyq. GNAHI YADA SALIB PEMANILIQ HSS KERMK, ALLAH LTFNN NTCSDR Ey buzr! gr Allah-tala bndlrindn birin xeyir ta etmk ists, gnahlarn onun nzrind byk gstrr v gnah onun n tinldirr. gr birinin bdbxtliyini ists, gnahlarn ona unutdurar. Allah-tala btn insanlara ltf v mhbbt gstrir. gr bir nfr mhbbti olmasayd, onu yaratmazd. Lakin Allahn vliyalara xsusi inayti vardr. gr bu dst qflt zndn gnaha mrtkib olarsa, onlar msldn xbrdar etmk n gnah nzrlrind mcssm etdirr (yni gnahn sonrak aqibtini onlarn gznd canlandrar). nki gnaha batb bdbxtlik alasna dmyin ilk addm, gnah yaddan xarmaqla balayr. Allahn bzi bndlrin xsusi inayti olduunu v onlar he vaxt zbana buraxmadn, eyni zamanda bzilrin qar etinasz olub onlar z hallarna buraxdn nzr alaraq, hr ks z zrind yoxlama aparb myyn ed bilr ki, Allahn ona ltf v inayti vardr, ya yox. gr kemi gnahlarn unutmayb v gnah ona ar v tin glirs, bilsin ki, Allahn inayti onunladr. Lakin gr gnahn yaddan xarr v onu yngl hesab edirs, Allahn ona inayti olmadn bilmlidir. Aydndr ki, gnah yada salmaq gnahn davamna mane olaca tqdird faydaldr. gr bir nfr gnahn yada salb, onu iyinlrind ar yk olaraq hiss etmzs, mlumdur ki, ikinci df gnaha l atmaqdan kinmyckdir. bu Hmz Somali duasnda deyilir: Mn o adamam ki, gnahdan dnmk v tvb etmk n mn mhlt vermidin, (amma) mn gnahdan l kmdim. Gnahlarm (gizli saxlayb) zrini rtdn, (amma) mn hya etmdim. kinci df gnaha l atdm v hddimi adm. (bu sbbdn) Sn d mni z gzndn saldn. 71

Mlum olur ki, Allah-tala bir nfrin xeyirini istynd, gnahlarn onun gznd mcssm etdirir v bu gnahlar ona byk bir da kimi grnr. ksin olaraq, Allah inaytini ksdiyi xsin zaba dar olmasn istyirs, onu z bana buraxr v bundan sonra gnah ona asan grnr v ona hmiyyt vermir. lbtt, ilk nvbd Allah inaytini he kimdn sirgmir v he kimin bdbxtliyini istmir. Lakin gnahkar trf zn alaq ilr buladrandan v gnahna israr edndn sonra Allah da onu bel msibt giriftar edir. Allah n bndlik gstrib Ona yaxnlamaq istyn ks zizdir. O insan, Allah yannda alaq hesab olunur ki, Allahdan uzaqlab Onu unutmu olsun. El ki, Allah unutdu, Allah da onu z halna buraxr. Bu bard Quranda oxuyuruq: Siz mminlr o kslrdn olmayn ki, Allah unutdular, Allah da onlar zndn qafil etdi1. GNAHIN KKLYN YOX, TATNDN IXDIIN KSN ZMTN DQQTN LZUMU Ey buzr! Gnahn kiikliyin baxma; itatindn xb, gstrilri il mxaliftilik etdiyin ksin zmt v byklyn nzr al!. Gnaha yndn baxmaq olar: 1. Byk v kiik olma chtindn; 2. Onu trtmi ksi nzr almaq chtindn; 3. tatindn xdn ksi nzrd tutmaq chtindn. Quranda v hdislrd gnahlar iki qrupa ayrlr: 1. Byk (kbir) gnahlar; 2. Kiik (sir) gnahlar. Bu gnahlarn hr birinin z nvbsind xsusi hkm v czas vardr. Bu bard Quranda buyururlur: Bir qrup insann ml dftrlri onlara verilrkn bel deycklr: Vay olsun biz! Bu nec dftrdir ki, bizim he bir byk v kiik gnahmz nzrdn qarlmadan hams yazlb qeyd alnmdr2.
1 2

Hr sursi, ay 19. Khf sursi, ay 49

72

Gnahlarn iki qrupa blnmsinin sbbi budur ki, kbir gnahlardan frqli olaraq, sir gnahlar n zab vd olunmayb. Lakin buna baxmayaraq, bzi sir gnahlar da vardr ki, onlar n myyn cza tdbiri gstrilmidir. Bunu da demk yerin drdi ki, mmkndr, bir adam z nzrind kiik bildiyi bir gnaha batsn. Lakin hmin xs unutmamaldr ki, kiik gnahn tkrar v gnah kiik hesab etmyin z byk gnahlardan saylr v onun davam, tkrar insan digr gnah ilr d thrik edir. kincisi, gnah kimin hzurunda trtdiyini v kimin mrindn boyun qardn yaddan xarmamaldr. Hdisin bu yerind sas diqqt ikinci misalda qeyd olunan msly ynldilir. nsan tkc gnahn kiikliyin baxmamaldr. Eyni zamanda qarsnda gnah etdiyi, mrindn xd ksi d nzr almaldr. Bzn bir i z-zlynd kiik nzr arpr, lakin byk xsl aidiyyti olmas sbbin gr byk sayla bilr. Bel tsvvr edin ki, msum imamn hzurundasnz v imam siz kiik bir i buyurur. Msln deyir: Bir az su gtir. Lakin siz zlynzd tsvvr edirsiniz ki, bu el d vacib bir i deyil v bu tsvvrl d, itatdn boyun qarrsnz. Sizc bel tsvvr n qdr mntiqidir? db-rkan biz bunumu deyir? Bel mxalift bynilrmi? He vaxt bel ola bilmz. nki iin kiik olmasna baxmayaraq, ii buyuran ks bykdr. Kiik i byk xsi nzrd tutmaqla, zmt tapr. ndi bu misal Allahn mqdds zat il mqayis edin. Hrnd, Allahla mxaliftilik, imamla olan mxaliftilikl mqayis edil bilmz. Mxaliftiliyin drcsini, mr ednin zmtinin drcsi il lmliyik. Gnahn bel thlili insanda eytanla mxaliftd gcl mqavimt hissi yarada bilr v nfsi-mmarnin hr cr bhanlrin son qoya bilr. Hrdn olur ki, insann dostu ondan bir ey xahi edir. Mmkndr, onun xahiini qbul etmsin v Snin mndn bunu xahi etmy v ya mn hanssa i buyurmaa haqqn yoxdur dey ona etiraz etsin. Lakin insann valideyn v ya ustad ona bir i buyurarkn, onlarn szndn xmas ox pis i saylr. Bzn buyuruq sahibi alim olur, 73

bzn msum imam, bzn d Allah. Bel olan surtd buyuruq sahibinin mqam n qdr byk olarsa, onun mrindn boyun qarman qbahti d bir o qdr byk olar. Birdn eytan vsvs edib siz deyr: Namhrm bir df baxmaq n olan eydir? Haram musiqiy qulaq asmaq bir ey deyil ki?. Lakin siz kimin mrindn xdnza diqqt etmlisiniz. Bu yerd Peymbr (s) buzr deyir: Gnahn kiikliyin baxma; bax, gr kiminl mxaliftilik edirsn. Ey buzr! Mmin insann z gnah n keirdiyi iztirab v narahatlq, tly dm quun qorxu v hycanndan daha oxdur. Burada Peymbr (s) ox inc bir misal kmkl, mminin gnah qarsnda gstrdiyi ks-mli bel aqlayr: Srni bu ox hrkt edn varl tly salsanz, o qurtulu n byk bir ks-ml nian verck v qrarsz rpnb-vurnuxub azad olmaa alacaqdr. Bzn onun rpnmas lml nticlnir. Bu onun tld olduu n keirdiyi hycan v iztirabn iddtindndir. Mminin z gnah qarsndak reaksiyas da beldir. Hiss ednd ki, eytann toruna iliibdir, hycan v iztirab onun btn vcudunu bryr, htta btn rahatln qidalanmasn, yatmasn, dinclmsini lindn alr. O hmi eytann torundan xilas olmaq n alr. Biz msum deyilik v hmi thlk v unutqanlqla qarqarya dayanmq. He zaman gnah etmycyimiz d zmant yoxdur. Mmkndr, hrdn eytann toruna dk.1 Hr halda bir gnaha mbtla olanda, imanmzn tlbin gr daim nigaran olub tvb etmkl, Allah drgahna pnah aparb ona tapnmaqla, bu flaktdn xilas olmaa almalyq.

(lbtt, msum deyilik deynd bu o demk deyil ki, gnah edk. nki el insanlar var ki, msum olmasalar bel, gnah etmirlr. Onlarn msumla frqlri ondadr ki, msumu gnahdan saxlayan, Allahdan onlara xsusi ta edilmi inaytdir. Buna ismt mlksi deyilir. Adi insanlarda bu xsusiyytin olmamasna baxmayaraq, zlrini gnahdan qoruya bilirlr).

74

SKKZNC DRS SZL MLN BRLY V DLN QORUNMASI

75

1. Sz v mld sdaqt v xyant; 2. Ruzidn mhrum olmaqda gnahn tsiri; 3. Gnah sbblr halqasnda; 4. Dilin qorunmas v bihud ilrdn uzaqlamaq.

76

SZ V MLD SDAQT V XYANT Ey buzr! Hr ksin dediyi il etdiyi bir olsa, z xobxtlik payn almdr v hr ksin sz il mli bir-birin zidd olarsa, mkafat veriln zaman zn danlayacaqdr. ksr insanlar danqda yax ilri sadalayb deyirlr: Bu i grlmlidir, filan iin dyri v hmiyyti bu qdrdir, insan kamalna tsir qoyur v s. Lakin icra olunma mhrlsin yetidikd, rftarlar dediklri il dz glmir. ox az adamn btn dandqlar mld z ksini tapr. gr bir adamn sz il mli arasndak uyunluun onun imannn drcsin bal olduunu desk, iman kamil olanlarn daha sdaqtli olduqlarn grcyik. Onlarn sz v mllri daha ox st-st dr v hqiqtd, grdklri i dediklrin bir nmundir. Onlardr; sdaqtlilr v tqvallar da el onlardr1 aysinin tfsirind mrhum llam Tbatbai buyurur: Sdaqt, elm v mld mvcud olan btn fziltlri znd toplayan bir siftdir. nki sdaqt btn xlaqi fzilt v dyrlrl, msln ifft, cat, hikmt v dalt kimi siftlrl yana olan bir xisltdir; onu insann etiqadndan, szndn v mlindn ayrmaq olmaz. nsann sdaqtli olmas, onun qid, sz v mlind bir olmas demkdir. nsan fitrti haqq qbul edib, daxiln ona tzim etmk istyi il yorulmudur. Baxmayaraq ki, zahird dndynn ksini deyir. Demli, gr haqq etiraf edib ona sadiq qalrsa, etiqad etdiyi eyi deyib dediyini mld d nmayi etdirirs, onun iman xalislmidir. xlaq v saleh mlind tamamlayc mrhly atmdr. Hminin buyurmudur: Allah-talann bzilrini siddiq (hddn artq sadiq) adlandrmas ona grdir ki, onlarn rftar dediklrini mld tsdiq edir. Dan etiqadna uyun olan adam da sadiqdir, lakin siddiq daha yksk mrhld durur. Siddiq btn msllrd dan

Bqr sursi, ay 177.

77

etiqadna mvafiq olmaqdan lav, mlind d mvafiq olan xslr deyilir. Peymbr (s) buyurur: Bir adamn dan il mli uyun olsa, sadt atar. gr insan etiqadnn, dannn, mlinin uyun olmasna sy edrs, siddiqlr mqamna nail olar. ksin, szn ml etmyn insan mnafiq v yalandr. Nec ki, Qurani-krim dild Peymbrin (s) peymbrliyin hadt verib, rklrind etiqad olmayan mnafiqlri yalan sayr v buyurur: Ey peymbrimiz! El ki, mnafiqlr snin yanna glib dedilr: hadt veririk ki, sn Allahn elisisn - aldanma! Allah bilir ki, sn Onun elisisn v O hadt verir ki, mnafiqlr yalan deyirlr1. Mnafiqlrin szlrinin yalan olmasna dlil budur ki: Dild izhar etdiklri eyin ksini rklrind gizldrlr. Allah onlarn gizltdiklrini onlardan daha yax bilir2. Peymbr (s) buyurur: Bir adam z dediyin ml etmirs, ancaq zn qnayb mzmmt etsin. nki danndan aydn olur ki, haqq v vzifsini yax bilir v hcct onun n tamamlanmdr. Tbiidir ki, haqq, doru yolu tanyb, htta baqalarn bu yola dvt edn insan mld z dediklrin ml etmirs, ancaq zn danlamaldr. Peymbrin (s) bu sz daha ox elm hlin v minbr xb xalqa nsiht edn din xadimlrin aiddir. Xalq haqqa dvt edn kslr vvl zlri dediklri szn stnd durmaldrlar. Hminin, mllri etiqad v syldiklrinin hyatda bir cilvsi olmaldr. Allah Quranda bu dstni danlayaraq buyurur: Siz camaat yax ilr grmy mr edirsiniz v (amma) znz onu yaddan xarrsnz! (z d) Allahn kitabn oxuyursunuz. Niy dnb fikirlmirsiniz?3. Burada yaddan xarmaq unutmaq mnasnda deyil. Qurann atdrmaq istdiyi mna budur ki, z dediklriniz
1 2 3

Mnafiqun sursi, ay 1. Ali-imran sursi, ay 167. Bqr sursi, ay 44.

78

ml etmirsiniz. nki mmkndr, z sz yadnda olsun, lakin ona ml etmsin. Nec ola bilr ki, ryi yanan bir halda baqalarna filan ii grn, filan ii trk edin-dey nsiht etsin, lakin zn yadndan xarsn! Baqalarna zndn oxmu rk yandrr? Bel ey inandrc deyil. li () buyurur: Allahdan qorxun! Allahdan qorxun! (Htta) sizin n n ziz adamlar barsind olsa da bel1. Hzrtin (s) yuxardak sz demkd mqsdi budur ki, siz znz baqalarndan daha ox sevirsiniz. Baqalarn da sevmyinizin sbbi, onlarn sizin z hdfiniz atmanzdan tr bir vasit olmas, hyatdan zvq almanz, sadt qovumanzdan tr sizin n yaratmalardr. Onlarla birlikd oturub-durmanz, deyib-glmyiniz sizin n xodur. Demli, sas siz znzsnz v baqalarn da znz gr sevirsiniz. ndi nec olur ki, baqalarna can yandrb nsiht edir, lakin znz yaddan xarb halnza acmayasnz v dediklriniz ml etmysiniz?! Allah-tala buyurur: Ey iman gtirnlr! Niy bir eyi sylyib (sonra) ml etmirsiniz. Deyiln ml etmmk Allah yannda ox pisdir2. RUZDN MHRUM OLMAQDA GNAHIN ROLU Peymbr (s) hdisin davamnda ruzidn mhrum olmaqda gnahn gstrdiyi tsir barsind buyurur: Ey buzr! ox vaxt insan trtdiyi gnah i gr onun n nzrd tutulmu ruzidn mhrum olur. Hdisin bu hisssi diqqti, gnahn bu dnyada insana qoyduu mnfi tsir v ondan doan mhrumiyytlr ynldir. Adtn, rvayt v moizlrd hr ksin mriftini nzr almaqla, onunla sviyysin uyun kild danlr. Msln, mhbbt mqamnda olan xs bu trzd mracit olunur: Sn nec aiqsn ki, z muqunla mxaliftilik edirsn? Aiq adam hmi alr ki, muqunun ondan n istdiyini
1 2

Nhcl-bla (Feyzl-islam), xtb 156, sh. 494. Sff sursi, ay 2-3.

79

yrnib, onu yerin yetirsin v hminin, ndn ac glirs, onu trk etsin. Nec ola bilr insann mhbubu aqcasna ona Filan ii gr, filan ii trk et desin v o da mxaliftilik etsin!. Bu, Allah-talann v Allah dostlarnn mhbbtindn bhrsi olan kslri gnahdan kindirmyin n yax yoludur. hli-beyt dostlarnn diqqtini bu msly ynltmk lazmdr ki, gnah hli-beytin narahatlna sbb olur. mamlarn () n ox nifrt etdiyi ey, gnah ilrdir. Gnah, iylnmi cmdk kimidir. Bsirt gz aq olanlar v sfal batin malik insanlar, onun iyrnc iyini uzaqdan drk edirlr. Bel olan halda, hlibeyt yaxnlamaq istyn dostlar zlrini onlarn nifrtin sbb olacaq ilr nec alud ed bilrlr?! Yaxn dostunun, mhbubunun grn gedn xs z zrindn, bdnindn, azndan gln pis iyi df edir. tirlnib sliq-shmanla gedir ki, dostu ondan incimsin. Gnah bizim vcudumuzun funtin sbb olur. Biz hli-beyti seviriks, onlarla ballq yaratmaa alrqsa, grk ruhumuzu pisliklrdn paklayaq ki, onlar da biziml laq qurmaa rbtli olsunlar. Demli, Allahn v hli-beytin () mhbbtini qazanm insanlar gnahdan kindirmyin n yax yolu, onlardak mhbbt hissinin oyadlmasdr. Bunu da deyk ki, Allahn vacib buyurduu ilri yerin yetirib, haram buyurduqlarn trk edn btn kslrin qlbind Allah mhbbtindn bir ilm vurulmudu. Lakin onlarn mhbbti Allah barsind olan bilik v mriftlrinin drcsin gr bir-birindn frqlnir. Bzilrind bu mhbbt iddtli, bzilrind orta sviyyd, bzilrind is zif olur. Hrdn mhbbt o drcy atr ki, muqa qovumaq n hr ey, htta cnnt bel gz yumurlar. O yer qdr ki, deyir: Deyk ki, chnnm atin sbir etdim, bs snin ayrlna da sbir ed bilcymmi?1. On be mnacatn doqquzuncusu olan Mhbbt yolularnn mnacatnda oxuyuruq: Allahm, han el bir ks ki, snin mhbbtinin irinliyini dadsn, (lakin) sndn baqasna rk balasn?.
1

Kumeyl duas.

80

Allaha v imamlara olan eqin insan gnahdan saxlayacaq bu hddin nail ola bilmynlr, gnahn trd bilcyi mnfi nticlrini anlatmaq lazmdr. O cmldn, gnahn insana yetirdiyi zrrlrini sadalamaq olar. zablarn, sadtdn mhrum etmyini, elc d dnya v axirt mhrumiyytlrini msln, zablarn, sadtdn mhrum etmyini, dnya v axirt mhrumiyytlrini v s. nsan, hanssa mnft atdraca v ya hanssa zrrdn amanda saxlayaca rtil, myyn bir i vadar edn v hr hans bir idn kindirn ey qorxu v middir. nsann hidayti n n yaxn v yax yol, onun diqqtini gnahn dnya v axirtd dourduu mnfi tsirlr ynltmkdir. gr bir nfrin axirt iman zif olarsa, bu halda onu gnahdan kindirmyin n yax yolu, ona gnahn bu dnyadak tsirlrini xatrlatmaqdr. Nec ki, Peymbr (s) hdisin bu blmnd hmin sulu ttbiq edir. nki bzilri axirti ox uzaq grrlr. Halbuki slam dnyagrn sasn, axirt biz yaxndr v onu ld etmk zmzdn asldr. Bu bard Allah-tala buyurur: Bu qafil v kafir camaat o gn (qiyamti) uzaq bilirlr v biz (is) onu yaxn grrk. Gnahn dnyada insana vurduu zrrlrdn biri d, ruzidn mhrum olmaqdr. nsana mxsus olan ruzilrdn nmun olaraq, yemk v geyimi qeyd etmk olar. Bir sra rvaytlrd gstrilir ki, Allah-tala hr bir canl n myyn ruzi tyin etmidir. Nzrd tutulmu bu tqdir bzn mtlq, bzn is mllq v qeyri-dqiqdir. Yni insann etdiyi mllrin tsirindn asl olaraq, az v ya ox olur. Bzi xeyir mllr ruzinin artmasna, bzi r mllr is onun azalmasna sbb olur. gr biz mqddr edilmi ruzinin hans ki, bzn bizim almamzla qazanlr v bzn d Allah z mrhmti il onu biz zhmtsiz ta edir gnah zndn limizdn xmasn bilsk, ox az hallarda gnahn arxasnca drik. GNAH SBBLR HALQASINDA Gnah formullar dyimk gcn malik olub, zahiri sbblri tsirsiz edir. Quran biz anladr ki, zahiri sbblrdn baqa 81

digr sbblr d var ki, bu sbblr hm onlar douran sbblrl, hm d onlarla z aralarnda olan rabitlrl birlikd bizim n gizlidir. Quran buyurur: Banza gln hr msibt v ignclr sizin z pis mllrinizin mhsuludur1. Hqiqtd, illt v mlul sbb v ntic sisteminin hakim olduu bir dnyada, he bir grntn sbbsiz saymaq olmaz v baqa bir trfdn msibtlri, r v bdbxtliklri d xeyrin z olan Allah-talaya aid etmk olmaz. Demli bu, insandr ki, msibtlri zn clb edir. Nur sursinin 63-c aysind buyurulur: Allahn mri il mxaliftilik ednlr (o gndn) qorxsunlar ki, byk bir fitny v ya drdli bir zaba dar olmasnlar. Quran bel bir hqiqti byan etmkddir ki, ksr bdbxtlik v msibtlrin mnbyi gnahdr. nsann savab v yax mllri, brktin onun bandan yamasna sbb olur: lklrin halisi gr iman gtirib, tqvaya balansaydlar, yerin v gyn brkt qaplarn onlarn zn aardq2. Bzi vaxtlarda gnahn insana z vern bdbxtlikl olan ball az-ox drk edilir. Msln, bzi gnahlarn zlrindn sonra myyn xstliklr trtmsi mlumdur. Ancaq bu laq btn hallarda hiss edilmir. Bzn gnahn insana vurduu tsir mxtlif mrhllri keib sonra zn biruz verir ki, bu da insan n drkedilmzdir. Nec ki, yemk hazrlanb sfry verilrkn, irisin murdar bir ey dr v yemyi korlayr. Ruzi insan n hazrlanr v birdn gzlnilmdn insan ondan mhrum olur. ndi ruzini qida maddlrindn digr eylr d aid edin; nki btn nemtlr ruzidir. Ev, man v insann istifad etdiyi hr bir ey ruzidir. ksr hallarda bunlardan mhrum qalmaq, gnaha mrtkib olmaq sbbi ildir. Mnvi nemtlri d ruziy lav etmkl, onu daha da genilndirmk olar. nki bizim ruhi tkamlmz sbb olacaq hr bir ey ruzidir. Elm v iman, elc d ibadt qalxa bilmyin z d ruzidir.
1 2

ura sursi, ay 30. raf sursi, ay 96.

82

Bzn gnaha bulamaq insan hanssa ibadtdn mhrum edir. Rvaytlrin birind insann gnahn tsiri nticsind gec namazna dura bilmmsinin mmknly d qeyd olunmudur. Baxmayaraq ki, gec namaz qlmaq istyn xs sy edir v vaxtnda yuxudan dura bilmk n vvlcdn hazrlq ilri grr. Lakin ya yuxudan durur tnbllik mane olur, ya da he yuxudan bel aylmr v yatb qalr. Demli, ibadtdki mvffqiyytsizlik d gnahn dourduu bdbxtiliklrdndir. Gnahn qalmaqalla nticlnn sonluuna diqqt yetirmk btn chtlri il insan gnahdan saxlaya bilck amillrdn ola bilr. nsan fikirlmlidir ki, etdiyi gnah onun iqtisadi sylrini tsirsiz edib, ruzidn mhrum qoyur. Gnah v msibtlr arasnda olan ball drk edn bzi byk alimlr, onlara bir msibt z verdikd fikirlirdilr ki, grsn hans gnahlar onlar bu msibt dar etmidir. Nql edirlr ki, byk xlaq ustadlarndan biri Tehrann klrindn birind yol gedrkn, knarndan tb kemk istdiyi at ona bir tpik atr. Hmin xs oradaca oturub fikr dalr ki, mn n i tutdum ki, bu heyvann ziyytin dar oldum! DLN QORUNMASI V BHUD LRDN UZAQLAMAQ Ey buzr! Faydas olmayan eyi trk et v sn faydas olmayan sz danma. Dilini, pulunu qorumaa aldn kimi qoru. Hdisin bu hisssind qeyd olunan msl vvlki mvzunun davam olub, insan gnahdan kindirmk barddir. Gnahdan qorunmaq istyn xs bunun n zn myyn hdd, riv tyin etmlidir: Uuruma trf hrktd olan adam, bir gn oraya dcyini d bilmlidir. Gnahdan zn gzlmk istyn xs gnah n zmin v mqddim olacaq eylrdn kinmli v bzi mbah ilri trk etmlidir ki, sonda gnah uurumuna yuvarlanmasn. Misal n gr zn namhrm v ona haram olan eylr baxmaqdan gzlmk istyir v bu ii trk etmy alrsa, znn bzi mhrmlrin baxmasn. Haram musiqiy qulaq asmaq istmir v bu adti trk etmk istyirs, bunun n 83

vvld halal musiqilrdn d uzaqlamaldr. gr yalan, qeybti trk etmk istyirs, qeybt v yalan ehtimal verdiyi shbtlr qatmamaldr. lbtt, insann onu gnah ilr svq etmsi mmkn olan btn mbah ilrdn zn gzlmsi, xsusn d bu yolda tz qdm gtrm adam n ox tin bir idir. Amma tkaml mrhlsin qdm qoymu kslr, istslr d, istmslr d bu mrhlni kemlidirlr. Peymbr (s) buzr mnasz v bihud eylrdn uzaq olma taprr. Nec ki, Quran insann nicatn bihud ilrdn uzaqlamaqda grr: Mminlr nicat tapdlar. O kslr ki, namazlarnda qsursuzdurlar v o kslr ki, mnasz v bihud ilrdn uzaq gzrlr1. Nicat tapmaq istyn bir ks mnasz v ona faydas olmayan ilrdn zn gzlmlidir. Ona faydas olmayan sz demmli, z gc v enerjisini faydal v smrli ilr srf etmlidir. Peymbrin (s) buzr baqa bir yd, ona faydas olmayan shbtlrdn phriz etmsidir. nsan z danna, dilin diqqt etmli, ona n xeyir, n d zrri olan adi shbtlrdn kinmy sy gstrmlidir. nki bzn azdan xan bir sz, insan dnya v axirtind ciddi problemlrl zldirir. Rvaytlrd insann z dilin yiylnmsi bard ediln oxlu sayda yd-nsihtlr, lazmsz v ya he bir aidiyyti olmayan shbtdn kinmyi insana tvsiy etmk ona grdir ki, hrdn insan z dilini idar ed bilmir, yalan danb qeybt etmkl v ya baqalarn msxr etmkl, dilinin blasna dr. Bu chti nzr alaraq, bzi alimlr sy gstrib, imkan daxilind skut etmy almlar. Peymbr (s) buyurur: z pulunu, cvahiratn qorumaa aldn kimi, dilini d qoruma al. z pulunu sanda qoyub azn mhkm balayb etibarl bir yerd nec saxlayrsansa, dyri qat-qat puldan artq olan dilini d o cr saxla. Allah insann dili n hasar v qoruyucu zireh tyin etmidir. Bel olan surtd sy et ki, onu azad buraxmayasan. Htta faydas olmayan mbah szdn bel uzaq ol. nki bo yer z enerjini xrclmi olursan v bu gedil yava-yava anlalmazla, mkruh ilr v nhaytd, harama v kbir
1

Muminun sursi, ay 1-3.

84

gnahlara srklnirsn. Mgr, baqas haqqnda shbt etmkl, onun qeybtini etmk arasnda n qdr fasil vardr? Mbah shbtl, Kb evind z mhrmi il yetmi df zinadan daha murdar i olan qeybt arasnda el d fasil yoxdur. Biz yava-yava bu fasilni aradan qaldrr v kbir gnaha mbtla oluruq.

85

DOQQUZUNCU DRS NAMAZIN DYR V HMYYT CNNT HLNN DRC FRQLR

86

1. Peymbrin (s) bzi nsihtlrinin blgs; 2. Abid v gecni ibadtd keirnlrin mqam; 3. Cnntin drclri v cnnt hli arasndak frq; 4. Peymbrin (s) namaza iddtli ball; 5. Namaz xobxtlik aardr; 6. badtin davamllnn sirri, onun irinliyinin drkinddir.

87

PEYMBRN (S) BZ NSHTLRNN BLGS Peymbr (s) bura qdr thlil ediln moizlri hissy blr: Birinci blm: Bu blm insann qfltdn oyanmas barsind idi. nki insan heyvani tbitin sasn, dnyvi faliyytlr, maddi istklrinin tminatna daha ox meyl edir. Buna gr d, ilkin aid olduu yeri v axirti yaddan xarr. Dzdr, bzilri z yaradl sbbi v hdflrini drk edirlr. Lakin insanlarn ksriyyti z yaradllarnn sas hdfindn xbrsizdirlr. N n yaradldqlarn, sonda hara gedcklrini, hal-hazrda n etmli olduqlarn bilmirlr. Buna gr d, onlar ayltmaq lazmdr. Peymbrin (s) moizlrinin birinci hisssi qflt prdsini insann gz qarsndan gtrmy ynlib, onu msuliyyt damaa sslyir v diqqtini ixtiyarnda olan qiymtli srvtlrdn bhrlnmy clb edir. kinci blm: Bu blm is insann z yaradl hdfini anlayb yolunu tyin etdikdn sonra ataca ikinci addm, agahlq ld etmk n elm yrnmsi barsind idi. Bu chtin gr d, ikinci blmd elm yrnmk v alimlrin vziflrin iar edildi. Hminin, qeyd olundu ki, n zruri bilinn elm, yaradl hdfini v ona aparan yollar yrdn elmdir v bu elm ilahi maarifdn ibartdir. nc blm: Bu blmd insann z elmin, vziflrin ml etmsinin lazml bir msl olmas haqqnda shbt ald v mllrin iki nv olmasna iar edildi: 1. Vacib v msbt faliyytlr, yni grlmsi lazm olan ilr. 2. Qadaan olunmu faliyytlr, yni kinilmsi vacib olan haramlar ilr. Bu blmn vurulad sas mtlb gnahn v onun dourduu ac nticlrin drk olunmasnn hmiyyti idi. Bu blmdn sonra Peymbrin (s) moiz v nsihtlrinin drdnc blm barsind bhs edcyik. Drdnc blm: nsan ona vacib buyurulanlar yerin yetirmk v gnah trk etmkl el dnmmlidir ki, artq btn vziflrini yerin yetirmidir. 88

Dzdr, bu mrhly atman hmiyyti bykdr. Lakin bu, hl hdf aparan yolda atlan ilk addmdr. Aydndr ki, gnahlardan kinmdn, vacib mllri yerin yetirmdn, bir szl, ilk addm atmadan insan sonrak addm da ata bilmz. Lakin bu mrhl yerd qalan mrhllrl mqayisd qsa yoldur v bundan sonra insan hl qabaqda gedilsi uzun yol gzlyir. Bunun n insan faliyyt gstrmy daha ox tviq etmk, onda vacib mllri yerin yetirib, haramlardan kinmkl kifaytlnmmk hissini oyatmaq lazmdr. ABD V GECN BADTD KERNLRN MQAMI Ey buzr! Allah bir dst insan behit daxil edr v onlara o qdr nemt verr ki, yorularlar. Lakin cnntin yuxar drcsind qrar tutmu baqa bir dsty baxanda onlar tanyb deyrlr: Prvrdigara! Bunlar bizim qardalarmzdr. Dnyada (onlarla) birlikd yaayrdq. Onlar niy bizdn stn drcd yerldirmisn? Cavabnda buyurular: Heyhat, heyhat Siz tox olduunuz vaxt onlar aclq kirdilr v sizlr sirab olduunuz vaxt, onlarn susuzluundan ciyri yanrd (oruc tuturdular). Sizlr yuxuda ikn, onlar ayaq st (namaza mul) idilr. Sizlr evlrinizd istirahtd olanda, onlar Allaha gr l tlsirdilr. Bu cmllrd Hzrt (s) qiyamt shnlrini insann haramlar trk edib vaciblri yerin yetirmkl, behit daxil olmas shnsini tsvir edir. Onun n chnnmdn danman lzumu yoxdur. nki o, artq chnnm thlksindn qurtulub cnntlik olmudur. Lakin cnntin aa drcsi il kifaytlnn bu xs, cnntin ali drclrin nail olmaq n iri addmlar atmaa sy etmmidir. ndi onun n bu shnlr mcssm edilir v anladlr ki, dorudur, sn vacibata ml etmkl cnnt yol tapmsan, lakin cnntd sndn d yuxar mqamda olanlar var v sy et, sn d onlarn drcsin nail olasan. Allah bir ox insan cnnt daxil edck v onlara saysz-hesabsz nemtlr ta edckdir. Bel ki, bir mddt hmin nemtlrdn bhrlnib lzzt kmkl, balar qarq olacaq. Bunu sylmkl Hzrt (s) bildirmk istyir ki, nemtlrin oxluundan tng glrlr. lbtt, bu el 89

arasnda deyiln tbirdir. Hqiqtd is, cnntd kims cana doymaz v yorulmaz. Allahn buyurduu kimi: Cnntd biz zab-ziyyt yetimz v he vaxt yorunluq v ziflik bilmycyik1. Demli, bunu sylmkd Hzrtin (s) mqsdi budur ki, istdiklri qdr onlara nemt verrlr. Hmin cnnt hli baxb, birdn z dostlarn cnntin ali mqamnda grr v tccbl deyrlr: Prvrdigara! Bunlar ki, bizim dostlarmzdr. Biz ki, dnyada bir yerdydik; bir srada namaz qlardq, bir sngrd vuruardq. Nec oldu ki, onlara bizdn yuxarda yer verdin? Onlara bizdn yksk drclr bx etdin?. Onlara cavab verilr: Sizin onlarla frqiniz oxdur. Siz tox olanda, onlar ac, siz sirab olanda onlar susuz v siz halal nemtlrdn dadb lzzt apararkn, onlar oruc idilr. Hrnd ki, siz gnaha bulamamsnz, lakin onlar yayn istisind qarnlarn bo saxlayb, yeyib-imkdn gzlrini krdilr. Siz z vacib mllrinizl kifaytlndiniz v qalan vaxtnz istirahtl keirdiniz. Lakin onlar yatmayb Allahla drdlrini blr, ibadt mul olardlar. Qurann buyurduu kimi, onlar o kslrdirlr ki, Gecnin az bir hisssini yatar v Allah drgahndan tvb v balanmaq dilyrlr2. CNNT DRCLRNDN BHRLNMKD CNNT HLNN FRQLR Bu cmllrd Rsulllah (s) cnntin drclrini xatrladr. Bir ox ay v rvaytlrd chnnmin qatlarna aydn kild iar edildiyi kimi, cnntin d mxtlif drclr malik olduu bildirilir. Cnntin n aa drcsi vacib mllrin ml etmi xslr n nzrd tutulmudur v n yksk drcsi Rizvan mqam olub, Allahn xas vliyalar, ixlas sahiblri n tyin edilmidir. Allah-tala buyurur: Allah mmin v mminlri aaclar altndan aylar axan bdi behit daxil edcyin vd vermidir. (Orada onlara) dn cnntlrind gzl saraylarda yer verrlr. Btn nemtlrdn daha byk olan is budur ki, Allah z riza v
1 2

Fatir sursi, ay 35. Zariyat sursi, ay 17-18.

90

mmnunluq mqamn onlara ta edr. Hqiqtn, bu, byk bir nicatdr1. Btn nemtlrdn daha byk olan Allahn riza v mmnunluq mqam cmlsi bard rhmtlik llam Tbatbai buyurard: lahinin razlq v rizvan cnnt nemtlrinin hamsndan stn v mqam baxmndan n ykskd olandr. Bu chtin gr d, rizvan klmsi qeyrimyyn formada gstrilmidir ki, onun n hanssa bir hdd, drc nzrd tutulmur, ya da Allahn razlq v rizvan n qdr az olsa bel, yen d btn nemtlrdn bykdr. Ona gr yox ki, o nemtlr Allahn razl il vcuda glir. Hrnd, Qurann nzrindn Allaha hqiqi bndlik cnnt tamah v chnnm qorxusu il yox, mhbbtl Ona ediln ibadtdir. Aiq v sevgili n n byk sadt v nicat odur ki, zn raz salmaq n deyil, mhbubunun razln clb etmy alsn2. Eq v mhbbt zndn olan bndlik ksr rvaytlrd d gstrildiyi kimi n stn bndlik olub, maddi ballqlardan ruhunu azad etmi azadruhlu, saleh insanlara mxsusdur. Buna gr d iddia ed bilrik ki, Rizvan mqam cnntin n stn mqamlarndandr v Allaha ibadtd xalis olan saleh v hrriyytli insanlara mxsusdur. Axirtin drc v mrtblri il laqdar olaraq Allah-tala buyurur: Bax gr camaatn bzisini bzisindn nec stn v fziltli etmiik. Axirtd is (dnyadakndan) daha yksk drc, daha byk stnlklr vardr3. Bu ay insanlar arasndak frq v drclrin onlarn ml v almaqlarna bal olduunu gstrir. mli az olanla mli ox olan adam he vaxt bir drcd tutulmur. Bundan baqa, axirtdki drc v mrtb frqlri dnyadak kimi onun imkanlarndan bhrlnmkd deyil. nki axirt, dnyadan alasmaz drcd vstlidir.
1 2 3

Tvb sursi, ay 72. l-Mizan, cild 9, sh. 354. sra sursi, ay 21.

91

Dnya stnly onun malndan, pulundan, cah-calalndan n drcd bhrlnmkddir. bhsiz ki, bu mhdud bir stnlkdr. Lakin axirtdki stnlyn sbb v drclri arasndak frq, insanlarn iman v ixlaslarnn drcsin qaydr. Bu, insan qlbinin vziyytin aiddir v bhsiz, dnyvi drc frqlri il mqayisy glmz1. ar edildiyi kimi, Peymbr (s) hdisin bu blmnd insanlara xatrlatmaq istyir ki, ancaq v ancaq vacib mllri yerin yetirib, haramdan kinmkl kifaytlnmsinlr. lbtt, cnntin aa drcsi il razlaan xs, hmin hdl d kifaytln bilr. Lakin bir gn baxb grnd ki, dostlar ondan yuxar drcd qrar tutmular, onda hsrt kckdir. Bizim d hmin mrtby atmamz n bir az istirahtimizdn, gzib-ylnmyimizdn azaldb ibadt daha ox yer vermyimiz lazmdr. Bunu da deyk ki, istiraht zruri hddind, z yerind hkmn olmaldr v hrdn vacib d olur. ox vaxt istiraht vacib bir mli yerin yetirmkdn tr mqddim olur. Bel ki, gr istiraht etms, namaz vaxt yorun v zgin grnr, vq ldn gedir v ya istiraht etms, deyiln drsi yax qavramr. Szn can budur ki, yersiz v hddn ziyad istiraht, insann chnnm dmsin sbb olmasa da, n az trqqid insan digrlrindn gerid qoyur. PEYMBRN (S) NAMAZA HDSZ DRCD BALILII Hdisin davamnda Peymbr (s) namaz, n lyaqtli v n yax ml nvan il tantdrr v tvsiy edir ki, hr ks asud vaxtnda ona z tuta bilr: Ey buzr! zzt v clal sahibi olan Allah namaz mnim gzmn i qrar vermidir. Ac adam ryi, susuzluqdan yans olan suyu istdiyi kimi, onu da mn sevdirmidir. Ac adam rk yediyi zaman doyur, susuz adam su idiyi zaman susuzluu yatr, lakin mn he vaxt namazdan doymuram. Peymbrdn (s) yd gtrmk istyn, onu zn nmun semi xs yax olard ki, Rsulllahn (s) hyat trzi v
1

l-Mizan, cild 13, sh. 72.

92

kediyi haqq yoluna diqqt etsin. Bunun n d, o hzrt (s) zn mld nmunvi xs kimi tantdrr v bu, onun izind addmlamaq istyn Peymbr (s) aiqlri n trbiynin n gzl slubudur. Rvaytlrin birind deyilir: Sizin dnyanzda sevdiyim ey, gzl qoxular v qadnlardr, lakin gzmn i namazdr. Hzrtin (s) namaz mnim gzmn idr demsi, insann z mhbubu v ox vurunu olduu xs haqqnda dey bilcyi n gzl tbirdir. Quranda Allah-tala hzrt Musan () anasnn gznn i kimi tantdrr v buyurur: Ey Musa! Anana vhy etdik ki, krpsini bir sandqda yerldirib (sand) dryaya atsn. O zaman dalalar krpni sahil atdrsnlar ki, Mnim v onun dmni krpni dryadan gtrsn. Mn z ltfml sn mhbbt ilham etdim (sevimli olasan) ki, dmn sni sevsin. (Bununla da) mnim gzmn qabanda (v mnim inaytiml) (byyb) boya-baa atasan. Anadan ayr ddyn zaman bacn sni axtarmaa balad, nhayt, Fironun yannda tapd v dedi: Bu krpy sd ver bilck birisini siz nian verimmi? V biz sni (yenidn) anana qaytardq ki, gzlri aydn olsun v (ona dedik) qm yem1. Biz insanlar yeyib-imy ehtiyaclyq. gr bir mddt yemk yemsk, brk acyarq v bu acl aradan aparan n mnasib vasit yemkdir. Elc d, susayanda su imy ox meyilli oluruq v bu anda he bir eyi bir iim su qdr arzulamrq. Peymbr (s) buyurur: Mnim namaza olan istyim acn yemy v susuzun suya olan istyi kimidir. Frq bundadr ki, ac adam yemk yemkl doyur v susuz adamn su imkl susuzluu yatr, lakin mn he vaxt namazdan doymuram. Bu byanla namazn hmiyyti mlum olur. gr insann vacib mllri yerin yetirndn sonra bo vaxt olarsa, msthb mllr arasnda grcyi n yax i yen d namazn zdr. Nec ki, Peymbr (s) v imamlarn () yolu bel olmudur v biz deyilnlr aydnlq gtirmk n bir ne rvayti qeyd edirik:

Taha sursi, ay 38-40.

93

mam Sadiq () buyurur: li () n gr xoaglmz bir i ba versydi, tez namaza durar v deyrdi: Allahdan sbir v namazla kmk istyin1. mam Sccad () buyurur: liy () bir msibt ba versydi, hmin gn min rkt namaz qlar, altm fqir sdq verr v gn oruc tutard2. Peymbrin (s) namaza diqqti v tkidi bard Biharulnvarda deyilir: Peymbr (s) on il namaz n ayaq st durdu. Nhayt, (davaml ibadtin iddtindn) ayaqlar iib, z sarald3. Ey buzr! gr bir nfr bir gec-gndzd ona vacib buyurulmu namazlardan lav on iki rkt namaz qlsa, onun Allah n sabit haqq odur ki, cnntd ona bir mnzil balasn. NAMAZ XOBXTLYN AARIDIR Ey buzr! ndi ki, namazda Cabbar padahn evinin qapsn dyrsn, bil ki, hr ks padahn qapsn ox dys, qapn onun zn aarlar. Bu, insan namaza tviq edn daha bir byandr. Peymbr (s) buyurur: Namaz qlan adam Allahn qapsn dyr. Allahla ii olan ks grk Onun evin getsin v namaz insann Allah evin yollanmasdr. Ola bilmz ki, bir nfr israrla bir xsin qapsn dysn, amma qapn onun zn amasnlar. O ki, qalsn Allahn qapsn. gr Allahn siz nzr yetirmsini, icabt v rhmt qaplarnn znz almasn istyirsinizs, onda o qapn ox dyn v davaml namaz qln. Mmkndr, ilk vaxtlarda birinci, ikinci dfd insann bulad gnahlar sbbi v ya ilahi hikmt zndn qap almasn, lakin nhayt, bu qaplar insann zn alr. bhsiz ki, ilahinin rhmt qaplar hmi insanlarn zn aqdr. nki insanlar bir trfdn zn trf dvt edib, baqa bir trfdn z rhmt qaplarn onlarn zn balamaq olmaz. Allahn rhmt qaplar ancaq ilahi aylri danann v tkbbr sahiblrinin
1 2 3

Mstdrakl-vsail, cild 2, sh. 481. Biharul-nvar, cild 10, sh. 40. Biharul-nvar, cild 41, sh. 132.

94

zn baldr ki, lbtt, onlarn da zlri rhmt qaplarn z zlrin balamlar: Gyn qaplar he vaxt Allahn aylrini danann v tkbbr zndn ona boyun ymynlrin zn almaz1. Yeri glmikn bunu da deyk ki, bzi ay v rvaytlrd gylrin qaps v ya bu rvaytin znd insann namaz halnda Allahn qapsn dymsi deyildikd, mnvi v metafizik mfhumlar bizim n anlalan olsun dey, mqulu (ala san mfhumlar) mhsus (be hiss ediln zv vasitsil hiss olunan mfhumlar) vasitsil ifad etmilr. Hqiqtd, bnd il Allah arasnda he bir prd v mane yoxdur. nsann pis mllri onun diqqtinin Allaha ynlmsin mane olur. nsan gnah etmkl, ilahi feyzdn mhrum olur. Allahn rhmt qapsnn aar v prdlri aradan qaldracaq vasit, ibadt v Allaha bndilikdir. Namaz is ibadtlrin n stndr. Peymbr (s) hdisin davamnda namaz qlan xsin ld etdiyi bhr barsind buyurur: Ey buzr! manl insan namaz qlmaa balad zaman Allah-talann rhmti r qdr onu hat etmi olur. Onun n bir mlk tyin edilir v (hmin) mlk nida edib deyir: Ey Adm vlad, gr namazdan sn nsib olan v kiminl shbt etdiyini bilsydin, he vaxt namazn dayandrmazdn. Mtnd veriln tnasur klmsi, aacn yarpaqlarnn v ya hr hans bir eyin topa halnda yuxardan aaya tklmsi mnasn dayr. Peymbr (s) buyurur: Namaz qlan adam tpdn r qdr ilahi rhmt brnr. Tbiidir ki, bu mqam v mvqeni arzulayan xs namazn uzatmaa alar. Bundan lav, Allah bir mlyi mmur edir ki, daim namaz qlan xsi bu szlrl sslsin: Ey Adm vlad! gr kiminl drdldiyini, kiminl shbt oturduunu bilsydin, namazdan l kmzdin v he vaxt yoruldum demzdin. Kimin qarsnda dayandna v kiminl rabity girdiyin diqqt yetir ki, bunun hmiyytini drk etmkl namazna da hmiyyt versn. Namazn sn n kimi mnft, fzilt, savab bx etdiyini bilsydin, namazdan l kmzdin.
1

raf sursi, ay 40.

95

BADTN DAVAMLILIININ SRR, ONUN RNLYNN DRKNDDR

badtin davaml olmas n lazm olan mhm rtlrdn biri, insann ondan lzzt ala bilmsidir. nsan hiss etmlidir ki, ibadtdn faydalanr. nsan lzzt ala bilmdiyi idn tez bezir. badtin irinliyi, insann daha ox ona meyl salmasna sbb olur, bu lzzt v irinlik, gnahdan kinib onu trk etmkdn baqa bir yolla hasil olmur. Gnah ibadtin dadnn insann damandan getmsin sbb olur. Bzi msumlarn duasnda oxuyuruq: lahi, z ibadtinin irinliyini biz dadzdr. Mmkndr, xst n n lziz bir yemk hazrlasnlar, lakin o, xstliyi zndn bu lzzti dada bilmsin. Lakin salam v ac bir insan, htta bir tik quru ryi yeynd d, lzzt alr. Demli, mhm olan budur ki, insanda ehtiyac v ibadtdn lzzt almaq hissi dirlsin. vvlki cmllrd Peymbrin (s) hdislrindn birin iar edildi ki, o hzrt buyurmudur: Mnim namaza ballm acn ry, susuzun suya olan istyindn daha oxdur. nki onlar istklrin atanda doyurlar, lakin mn namazdan doymuram. mam Sadiq () Allah bndiliyin vurun adamn damanda olan ibadtin irinliyi il laqdar buyurur: gr Allaha bndiliyin irinliyini dada, onun brktini gr v onun nuru il qlbini iqlandra bilsn, sni tik-tik dorasalar bel, bir an da olsun ondan l kmzsn1. Baqa bir rvaytd imam Sadiq () buyurur: badtin irinliyini tlb etdim (soraqladm, axtardm). nhayt, onu gnahn trkind (gnahdan kinmkd) tapdm2.

1 2

Mstdrkl-vsail, cild 11, sh. 253. Hmin mnb, cild 31, fsil 101, sh. 173.

96

ONUNCU DRS BEHTN QABAQCILLARI V ONUN BZ TKLFLRNN MQAM V DRCLR

97

1. Behitin qabaqcllar; 2. Fitrt v kamal axtarmaq: a) Namazn mqam v drclri; b) Orucun mqam v drclri; v) Cihadn mqam v drclri; 3. Mminlrin frqi.

98

BEHTN QABAQCILLARI
Cnnt ncllri bard Peymbr (s) buyurur: Ey buzr! Xo o kslrin halna ki, mhr gn bayraqdardrlar. Bayra camaatn nnd tutaraq, cnnt daxil olmaqda onlardan qabaqda gedrlr. Bunlar hmin o adamlardr ki, shrlr v sair vaxtlarda mscid getmkd baqalarndan qabaa drdilr. Btn insanlar ya frqindn asl olmayaraq alrlar ki, hr bir id hmi baqalarndan qabaa dsnlr. lbtt, bu yarma v rqabt gr srf dnya ilri n olarsa, pislnilir. Lakin baqalarndan qabaa dmk axirtl laqdar olarsa, ninki pis deyil, ksin inkiaf v sadt can atmasna bir niandir. nki insann sadti onun Allaha yaxnlamas v ml dftrinin pak olmasndadr. Mminlrin bu msld birbirindn qabaa dmsi, zn gstrmk n deyil, sadt qovumaq xatirindir. Qurann bir yerind bu msly tkid edilrk deyilir: Allahnzn mfirtin v tqvallar n hazrlanm geniliyi yeri v gylri hat etmi cnnt doru tlsin. Hqiqtd, bu ay insan fitrtinin nidasna bir iardir. nki onun fitrti kamal axtarr, baqalarndan daha kamil olmaq istyir.

FTRT V KAMAL AXTARMAQ bhsiz ki, insan, kamaln son nqtsin varmaq istyir v bu, Allaha yaxnlamaqla mmkndr. Bu sbbdn d, btn vasit v amillrdn bhrlnmy alr. Lakin mhdud kamillik insann son hdfi deyildir. nki birincisi, daha yksk kamal qarsnda solun grsnir. kincisi d, insan z istyin atdqdan sonra doymu olur. Bu sbbdn d deyirlr: Vsal eqin qbridir. Yni insan mhdudun hsn v kamalna aiq ola bilmz. Hqiqtd, insan fitri olaraq mtlq kamal aiqidir v Allahn sorandadr. nsann drdi ilahi drddir v gr qflt 99

prdlri gznn nndn gtrls, z muqunu tapacaq v ibadtlri li () kimi aiqan olacaqdr. Bu chtdn d Allah-tala Quranda buyurur: Qlblr tskinlik vern Allahn zikridir1. rbc mtnd Allahn zikri klmsinin nd gtirilmsi inhisar lamtidir; yni yalnz Allah yad etmkl qlblr tskinlik tapr v insan iztirabdan, nigaranlqdan qurtulur. gr bir nfr maln, pulun, vzifnin insana rahatlq bx etdiyini dnrs, ox yanlr. lbtt, Quran onlarn olmasn qadaan etmir, lakin deyir: Onlar insana asayi v rahatlq gtirmir2. Deyildi ki, insan mtlq kamaln sorandadr v bu yolda btn vasit v amillrdn bhrlnmy alr; mtlq kamala atman amillrindn biri d, Allahla mnacat v mscidlrin canlandrlmasdr. Peymbr (s) buyurur: Xo o kslrin halna ki, qiyamt gnnd qabaqcl v bayraqdar olarlar. Onlar camaatn cnnt girmsin bldilik edr v baqalar cnnt daxil olmaq n arxalarnca yollanarlar. Bu insanlar shrin ilk vaxtnda v digr vaxtlarda baqalarndan daha tez mscid yollanardlar. (Shrin nd gtirilmsi buna grdir ki, ibadt n n yax vaxt shr v axam adr.) Diqqt edilmlidir ki, insan ruhunun xsusiyytlrindn biri, baqalarnn xeyir id qdm gtrdyn grdy zaman onun da hmin i tviq olunmasdr. Hqiqtd, psixologiya elmind nmun sem mslsi kkl kild trbiynin n yax sulu olaraq tannmdr. Hqiqtd, insann rftarna n ox tsir edn xarici amil lg v nmun qbul etmkdir. Bir nfr gr xeyir bir id qabaa db ilk addm atarsa, hmin i baqalarnn diqqtini d clb edckdir v nticd, baqalar da hmin i z tutacaqlar. Bu id yeniyetmlr daha ox diqqtlidirlr. nsan kamilldikc baqalarna daha ox rnk olmaq istyir v bu hisslrini xeyir ilr grmkl biruz verir; nticd baqalar da tviq olunurlar.
1 2

Rd sursi, ay 28. Kamil insan, hid Mrtza Mthhri, sh. 94-96.

100

Tbiidir ki, bir nfr camaat arasnda bir i balayanda, baqalar ox rahat onun ardnca gedirlr. Msln, bir mktbd zhr namaz vaxt bir ne nfr tlsik mscid yollananda, onlarn mli baqalarn da mscid getmy tviq edir. Lakin bu id qabaa dn olmasa, namaz vaxt mscidd olmalar grkdiyi halda, camaat bu msly diqqtsizlik edir v ya diqqt ets d, ox da sy gstrmir. Bu msl nmun sem kimi tannan hmin ruhi, psixoloji hqiqtin gstricisidir. gr insan riyaya mrtkib olmamaq n hr hans bir ii gizli grrs, onun bu mli byniln v yax i hesab olunur. Lakin bir nfr savab bir ii baqalarnn tviq olunmas niyyti il akarda grrs, onun bu ii ninki pis saylmaz, ksin ox yerind grlm v dyrli i hesab olunar. nki onun bu ii grmkd mqsdi, zn gstrmk deyil, baqalarn da hmin i clb etmk qsdi ildir. Bu bard Allah-tala buyurur: Onlara nsib etdiyimiz hr eydn, gizlind v akarda fqirlr balayardlar1. Bzilri deyiblr: Sirli v gizli veriln sdq, riyadan uzaq olmaq, lakin akar veriln sdq, digrlrinin tviqi ndr. Bellikl, hr ikisinin z hsn vardr. Riyadan uzaq olmaq n namazn xlvtd qlann da mli yaxdr, baqalarn tviq etmk n namazn mscidd akar qlann da. lav olaraq, xalis niyytl mscid getmkd baqalarndan qabaa db onlarn tviqin sbb olan ksin savab iki qatdr v qiyamt gnnd d baqalarnn bayraqdar olar. nki baqalarnn ayan mscid aan, onun mli oldu. Rhmtlik Aytullahl-zma Mri Ncfi hr shr azandan qabaq Hrm (Qum hrind yerln xanm hzrti Msumnin (s.) ziyartgah) getmyi zn adt etmidi. Hvzd oxuduum illrin vvlind, mdrsd sakin olduumuz vaxtlardan hrdn shrlr tlb dostlarmla Hrm getmk bizlr d nsib olard. Bzn qar da yaard v tccb iind grrdik ki, Aytullah Mri Ncfi Hrmin qaplar almamdan, basn bana kmi v qap arxasnda oturub, qapnn almasn gzlyir. Bu onun znmxsus bariz
1

Rd sursi, ay 22.

101

xsusiyytlrindn biri idi. Bel bir rftar n drcd baqalarnn tviqin sbb olur? Tlblr grnd ki, bir nfr mrceyi-tqlid Hrmin qaplar almam glib qap arxasnda oturur, bu i onlar da shrin ilk vaxt Hrm glmy tviq edirdi. ndi ki, mscid getmkd nd olman hmiyytin iar edildi, mscidd hazr olman hmiyytin dair iki rvayt xatrlatmaq yerin dr: Rsulllah (s) buyurur: (Bilin ki,) mscidlrin z munislri var ki, mlklr onlarla oturub-durarlar. gr (zrl sbb gr) mscid gl bilmslr, onlara ba krlr v bir ey ehtiyaclar olsa, kmk edrlr1. Baqa bir rvaytd buyurur: Namazn vaxtn gzlmk xatirin mscidd oturmaq ibadtdir v hminin buyurur: Allah-tala sz Quran, evi mscid olan ks cnntd iki ev tikr2. BZ TKLFLRN MQAM V DRCLR Hdisin davamnda Peymbr (s) buyurur: Ey buzr! Namaz dinin stunudur v dild Allah n yad ediln hr bir ey daha bykdr. Sdq vermk gnahlar yuyub aparr v xalqa faydas olan danq sdqdn bykdr. Oruc atin qarsnda qoruyucu zireh kimidir v dili qorumaq ondan daha bykdr. Cihad raft v izztdir v dill ediln cihad raft baxmndan daha bykdr. 1. NAMAZIN MQAMI V DRCLR Peymbr (s) buyurur: Namaz dinin stunudur v onsuz din yer kr. Lakin onu xatrladb deyiln hr bir ey, namazn baqa mllrindn daha mhm v bykdr. nki namazn zikrlri mmin bndnin Allah qarsnda bndiliyi v itatinin cilvsidir v hminin, Allahn mqam v nhaytsiz rhmti hmin zikrlrl tantdrlr. Namazn dinin stunu olaraq tantdrlmasnn sas sbbi, onun insan xsiyytinin mnvi chtdn formalamasnda oynad mhm roludur. Hqiqtd, namaz insann imanna
1 2

Mstdrkl-vsail, cild 1, sh. 358. Hmn mnb.

102

tcssm v mnvi varlna kamal bx edir. Bu chtin gr d dini maarifd, Quran aylrind, msumlarn rvaytlrind bu msly xsusi hmiyyt verilmidir. Rvaytlrin birind Peymbr (s) buyurur: Allah tandqdan sonra vaciblr arasnda n stn hmiyyt malik olan namazdr. Qiyamt gn insandan soruulacaq ilk sual namaz barsinddir, gr bu (namaz) qbul olarsa, (insann) digr mllri d qbul olunacaqdr, gr rdd edilrs, digr mllri d qbul olunmayacaqdr1. Scd ednin mqam il laqdar li () buyurur: Namaz qlan xs onu hat etmi ilahi rhmti drk ed bilsydi, he vaxt scddn ba qaldrmazd2. Namazn nfsin thartind, qlbin v ruhun paklamasnda oynad rolu bard Rsulllah (s) buyurur: gr hr birinizin evindn ay axsayd v sizlr gnd be df o ayda yuyunsaydnz, bdninizd irk qalardm? Shab deyir: Yox. Peymbr (s) buyurur: Namazn da msli, axar ayn msli kimidir. Bir adam namaz qlarsa, onun gnahlar iki namaz arasndak vaxt rzind balanm olar3. 2. ORUCUN MQAM V DRCLR Peymbr (s) orucu, atdn qorunan zireh bnzdir. nki oruc insann trqqi etmsi n bir vsil v eytann qarsna kilmi bir hasardr. nsan daim onun mnvi v ruhani xsiyytin thlk trdn nfsi-mmary sahibdir. Buna gr d, li () buyurur: Mn siz gr n ox iki eydn qorxuram: Nfsani istklrinizin qulu olmanz v uzun-uzad arzulara qaplmanzdan; nki hvsiniz uymanz sizi haqdan saxlayr, uzun arzularnz is axirti unutmanza sbb olur4. Allah z bndlrini sevdiyindn, zlrin etdiyi zlm v Allahdan uzaqlamalarna sbb olan shvlrini dzltmlri n onlarn ixtiyarnda bir sra imkanlar qoymudur. Bel imkanlardan biri d, oruc tutmaqdr. Oruc tutmaqla insan nfsini
1 2 3 4

Tfsiri bul Futuh, cild 1, sh. 103. rrl-hikm, sh. 605. Vsail-i, cild 3, sh. 7. Biharul-nvar, cild 77, sh. 419.

103

irkin mllrin tsirindn yaranm zlmtdn tmizlyir v msibtlr qarsnda sbirli, tinliklr qarsnda dzml olur. Orucun insan mnviyyatna olan msbt tsirindn lav, bzi aylarda v gnlrd oruc tutman xsusi savab rvaytlrd qeyd edilmidir. O cmldn, vliyaullahlar v byk alimlr `ban v Rcb aylarnda oruc tutman hmiyytini xsusi vurulayrlar. 3. CHADIN MQAM V DRCLR Allah yolunda ediln cihad v mbariz insana izzt v baucalq gtirir. Cihad xalqn v dinin mhafizsi n hyati rola malikdir. Cihad v mbariz yolu olmasayd, din v mzhbi inanclar oxdan mhv olard. nki dnyaya aalq etmk istyn mnft sahiblri, z tamahkar arzularna atmaq n mkirli fikir v mbarizlrindn l kn deyillr. Allah dostlarnn cihad, dinin dmnlrin xtrlrindn amanda qalmasna sbb oldu v biz bu gn hmin mbarizlrin smrsini dadmaqdayq. Bu chtin gr d, haqq yolu mcahidlrinin simas parlamaqdadr v onlar z canfanlq v fdakarlqlarna gr, hmi Allahn ltf v inayti il zlirlr. Allah-tala onlar barsind buyurur: Korluq, xstlik, kasblq kimi zrl sbb olmadan cihaddan yaynan xslrl, mallar v canlar il cihad edn xslr he vaxt bir ola bilmzlr. zlrini knara knlrdn frqli olaraq Allah, mallar v canlar il cihad edn mcahidlr stnlk bx etmidir1. Peymbrin (s) xsusi olaraq vurulad nqtlrdn biri d budur ki, dilin gr bilcyi ii, insan bdninin he bir zv gr bilmir v dilin insann hyatndak oynaya bilcyi rol namaz, oruc v cihaddan daha stndr; istr dill byan ediln mr be mruf v nhy z mnkr surtind olsun2 istrs d digrlrinin tlim-trbiysi qismind olsun3 - hr iki halda dilin stnly cihaddan daha oxdur. Hminin, anlatmaa alr ki,
Nisa sursi, ay 95. Bildiyimiz kimi, rvaytlrd mr be mruf v nhy z mnkr cihaddan daha stn qiymtlndirilmidir. 3 (Bel ki, cahilin haqqa hidayti hr cihaddan stndr.)
2 1

104

msthb mllr ancaq uzun-uzad ibadtlrl bitmir. Dilin d gr bilcyi bir sra asan msthb ilr vardr ki, bunun n n artq pul xrclmk, n artq zhmt kmk, n d oxlu vaxt srf etmk lazmdr. Demli, dilin qdrini bilmk v onu, insann mlini hdr ver bilck blalardan qorumaq lazmdr.

BEHTDK DRCLR BAXIMINDAN MMNLRN FRQ Peymbr (s) behitin drc frqlri il bal bel buyurur: Ey buzr! Behitin drclri arasndak fasil, yerl gy arasndak fasil kimidir. Behitki insan yuxar baxar, bu anda gzlri nnd parlayan nur brq vurar ki, az qalar onun gzlrini kor etsin. Soruar: Bu n nurdur bel?. Ona deyrlr: Bu, qardan filanksin nurudur. O, (heyrt iind) deyr: Biz hammz dnyada Allah bynn ilr grrdik, bs nec oldu ki, o, bizdn stn oldu?. Ona deyrlr: O, yax ilr grmkd sndn stn idi. Bu anda onun ryin riza yerldirilr ki, z drcsin raz olsun. Qrib burasdr ki, hmin cnntdki adama Onun mli (sndn) ox idi demirlr. Onun mli daha yax, daha stn idi deyirlr, yni onun mlinin keyfiyyti daha stn, namaz v ibadtd Allaha olan diqqti, ixlas daha artq idi. Tbii olaraq, insan z yoldalarnn ondan qabaqda olduunu grnd hsrt kr. nsan gr dnyada baqalarndan dala qalarsa, onlara glib atmana imkan olur, lakin axirtd bel frst v imkan olmur. Buna gr d, axirtin hsrti hr bir zabdan daha ardr. Cnnt hlind hsrt qmi yemy zmin olmasna baxmayaraq, Allah-tala onlar hsrt drdin mbtla etmir. Bu, bizlr almas tin olan qapal bir sirrdir. Burada bel bir sual qarya xr ki, cnnt hli z dostlarnn ondan stn mqamda yerldiklrini gr-gr nec olur ki, hsrt kmir? Bununla bal Barnabann ncilind hzrt sadan () bir tmsili cavab olaraq nql edirlr ki, buyurur: Bu 105

dnyada balaca boylu adam he vaxt z lsndn uzun paltar geymk hvsin dmr v elc d uzunboylu adam he vaxt qsa paltar geyinmk hvsin dmz. Bu tmsildn bel nticy glmk olur ki, cnntd hr ks z hddin raz olur. z mqamndan artna tamah olmur. Hqiqtd, qazand mqam zn layiq bilir. Grnd ki, bir sra adamlarn, msln peymbrlrin mqam ondan stndr, hmin mqam onlara layiq bilir v o mqam z n ynin gen duracaq paltar kimi grr. Cnntlik insanlar lmdn qabaq v brzx almind irkinliklrdn nicat tapr v z hdlrin layiq kamala atrlar. Bu chtin gr, hr ks z nind olan libasa brnr v Allah onu, onda olanla raz salr v bundan sonra qlbi tskinlik tapr.

106

ON BRNC DRS HZN V QORXUNUN HMYYT V ROLU (1)

107

1. Hznl qorxu v gnahdan uzaqlamaq; 2. Qorxunun insann mnvi yksliindki rolu; 3. Hzn v qorxunun frqlri; 4. Dnya mminin zindan, kafirin cnntidir; 5. Chnnm bard dnmk mminin prianlnn niansidir.

108

HZN V QORXUNUN HMYYT V ROLU (1)

Peymbrin (s) nsihtinin bu blm, qorxu v hznl laqdardr. Bu blmn vvlki bhslrl laqsind nzrarpacaq cht ondadr ki, insan mrn hqiqi tkaml olan Allaha bndilik yolunda srf etmyi qrara alandan sonra bu yolda mvffqiyytli hrkti n bir sra vasit v tcrblr ehtiyac duyur. nsanda irad v qtiyytin yaranmas n xsusi raitin v balancn mvcudluu zruridir (Emosiya v mhbbt kimi, insan nfsind tsvvr, tsdiq v nfsani hallarn mvcudluu, onda irady zmin yaradr). Demli, gr hmin mqddimlr hazr olarsa v ya hazr olmamdan nc onlardan dzgn istifad olunarsa, insann tkaml yolundak hrkti n mnasib zmin hazrlanm hesab olunur. ox vaxt insan bir eyi istyir, lakin yalnz bu istmk onda irad hasil etmir. Lakin hrdn onda yaranm bzi hallar, onu qtiyytli addm atmaa, hrkt vadar edir. Hqiqtd, hmin hallar insan n dyrli frstlr vcuda gtirir. HZNL QORXU V GNAHDAN UZAQLAMAQ nsan hrkt vadar edn v gnahdan uzaqlamasna gcl tkan vern nfsani hallardan biri d, qorxu v hzndr. Bu iki hal insann zn glmsi, vaxt qnimt bilmsi, mnasz v bihud ilrdn kinmsin layiqinc kmk gstrir. lbtt, hr bir qorxu v hzn byniln deyil v insanda canlanmaya, hrkt sbb olmur. nsann qm-qssy mbtla olmas v trkidnyalna sbb olan hzn qbuledilmzdir. Bel hzn n ibadt v n d i n hal yaradr. Hminin, insan midsizliy gtirib xaran hzn d rdd edilir. Hzn v xofun bzi hallar ninki insan Allah yoluna vadar etmir, stlik onun yolunda maney evrilir. Misal n, dnya il bal yaranan hznlr kimi. Bir miqdar pulunu itirir, ondan sonra el hey deyinir, qsslnir v daim narahatlq hissi keirir ki, niy o pul itdi; htta namazda da itirdiyi pulu fikirlir. V ya dnyadak vzifsini, mann itir bilcyi, onu idn xaracaqlar qorxusu vcudunu badan ayaa bryr. Bu cr xof v hznlr insann Allaha trf hrkt etmsin maneilik trdir. 109

lbtt, bzn dnya n yaranm hzn Allahla bal olur. Msln, insan ona z vermi dnyvi blan lahi trfindn nazil olmu bla kimi qiymtlndirir. Tbiidir ki, bu cr xof v hzn onun hrkti n balanc olur. Ya da lindn xm nemt gr qmgin olduqdan sonra aylaraq, dnyaya bel balamaman zruriliyini drk edir. Demli, dnyvi nemtin ldn xmas v ya hanssa blaya dar olmaq, bilavasit insan mnvi tkaml smtin trf hrkt vadar ed bilr. Allah-tala Qurani-krimd buyurur: Biz xalqa peymbrlr gndrnd, onlar tinliklr v sxntlara mbtla edirik. Biz he bir hr, hmin hrin xalqn tinliklr mruz qoymadan peymbr gndrmdik, o vaxta qdr ki, tvb edib Allah drgahndan balanmaq dildilr1. Baqa bir ayd bel buyurur: V biz sndn vvl d camaata peymbrlr gndrdik (Allahn rhmtin layiq olmalar n). Allah drgahnda alayb szlasnlar dey, onlar bla v msibtlr giriftar etdik2. Allahn z bndlrini tinliklr mbtla etmsi, onlara olan ltf il laqdardr. Bununla Allah z bndlrini qflt yuxusundan ayldb, haqq qbul etmk n daha artq hazrlql olmalarna kmk edir. nki n qdr ki, insan dnya lzztlrindn srxo olub keyf srmkddir, haqq v axirtl bal eylri qbul etmy hazr olmur. QORXU V XOFUN NSANIN MNV YKSLNDK ROLU Deyildiyi kimi, axirtl bal insanda yaranm qorxular, onun mnvi yksliin sbb olur. Allah-tala bu bard buyurur: Allah drgahnda hazr olduu zaman qorxub allahprst olan v nfsani istklrindn uzaqlaan ks bilsin ki, onun mnzili cnnt olacaqdr3. Hzrt li () tqvann insan gnahdan saxlamas v Allahdan qorxmaq barsind bel buyurur: (Ey) Allah bndlri! Tqva v Allah xofu, Allah dostlarn harama dmkdn saxlayr v
1 2 3

raf sursi, ay 94. nam sursi, ay 42. Naziat sursi, ay 40-41.

110

rklrind zaba dar olmaq qorxusu yaradr. Bu xof v tqva onlara geclr namaz v mnacat n oyaq qalmaa, iddtli istid oruc tutub susuzlua dzmy yardm edir1. Baqa bir yerd Allahdan qorxunu, Ona hsn-znnin niansi olaraq gstrir: Allaha n nikbin baxl insan, Ondan n ox qorxandr2. HZN V XOFUN FRQ Hzn o vaxt yaranr ki, insan bir nemti ldn vermi v ya ona bir ziyan dymi v bu hadis onun prianlna sbb olmu olsun. nsann bu hal onda ba vermi kemi bir hadis il bal olur. Msln, insan grdy nalayiq bir iin nticlri il zlir; hardasa dand pis bir sz onun rsvaylna sbb olur v nticd, qmgin v prian olur. V ya lind olan srmaydn qazanc gtr bilcyi halda, pulu ldn verir. Hr halda, hzn v qmginlik insanda o vaxt ba verir ki, mnasib frstlri ldn vermi olsun v ya bir nemti itirsin, yaxud da hanssa msibtl zlsin. Qorxu v xof, glckd ba ver bilck hadislr gr yaranr; insan birdn bana bir i glcyi, ya blaya, msibt dar olaca v ya da lindn bir nemtin acandan qorxur. Hqiqtd, hzn v xof iki oxar nfsani xsusiyytlr olub, ancaq aid olduqlar eylr baxmndan frqlidir. Biri kemi aiddir, digri glcy. Bu almd daimi thlk ehtimal olduu n insanda da qorxu hissi tbiidir. nki insan ziyana urayan v daimi olaraq thlklrl zl bilck bir mvcuddur. Hr zaman salamlnn, hyat v thlksizliyinin xtr dmyindn qorxur. Mminl qeyri-mminin frqi bundadr ki, mmin ba vermi hadislr mstqil nzrl yanamr, hr eyi Allahdan bilir v bu chtin gr d, Allahdan qorxur. Amma qeyrimmin Allah yni o ksi ki, sbblr onun ixtiyarndadr grmr v onun adi sbblr bax mstqildir. lbtt, mmin Allahdan qorxduu kimi d - nki btn sbblri onun ixtiyarnda grr ancaq Ona mid balayr. nki
1 2

Nhcl-bla, Feyzl-islam, xtb 113, sh. 353. Hmn mnb, sh. 887.

111

Allahdan qeyrisin vasiti kimi baxr. Hdislrin birind deyilir: Bir ks Allahdan qorxsa, Allah digrlrini onun qarsnda mlub edr (digrlrinin qorxusunu onun canndan xardar). Lakin insan Allahdan qorxmasa, Allah onu hr eydn qorxudar1. Mmin anlayanda ki, btn sbblr Allahn linddir, artq baqalarndan qorxmaa sbb grmr, nki baqalarn mstqil hesab etmir. Onun qorxusu ancaq Allahdandr. nki o, ancaq Allaha gvnir v Ondan qorxur. Gnbgn iman artb gclnir v nticd, Allah ona el qdrt bx edir ki, Allahdan baqa he bir eydn qorxmur v baqalar ondan qorxur, zlrini onun yannda zif grrlr. O batil qarsnda yilmzdir, z vzifsini myynldirdiyi zaman yerin yetirir. Lakin Allahdan qorxmayan ksdn he kim qorxmur. O z mvqeyini ld saxlaya bilmk n qorxub barq edr v baqalarn zndn raz salmaa alar. nsan tbiti beldir ki, ba ey-irt qarb dnya nemtlrindn keyf kdikd n Allah yadna dr, n d mnvi ilr. Bu chtin gr d, Quranda mstan adlq mzmmt olunmudur: gr bir adama (uzun) sxntdan, tinlikdn sonra nemt ta etsk, mrur v qafil olub deyr: kdiyim ziyytlrin v zhmtlrin bhrsi glib atb. Sonra kef kib adlq keirmkdn, lovalanmaqdan ba aylmaz2. li () dnya nemtlrindn mstan drcd adlanman mzmmti bard buyurur: Siz n oldu ki, liniz bir balaca dnya mal atanda ad olursunuz, lakin axirtd ox eydn mhrum olmanz sizi qmgin etmir?3. Bu adlq v mstliyin qarsnda insan Allaha bndliy, itat hazrlayan hzn v xof durur. Bu chtin gr d, bu iki psixoloji v nfsani hiss mdh edilmidir. Bzi rvaytlrin mzmunundan bel anlalr ki, bir dst insann arasnda bir nfr hznl adam olarsa, Allah hmin dstni o bir nfr gr z rhmt dairsin salr. Peymbr (s)
1 2 3

Biharul-nvar, cild 69, sh. 406. Hud sursi, ay 10. Nhcl-bla, xtb 111, sh. 350.

112

v vliyalarn dvtini sas o adamlar qbul edir ki, rklrind Allah qorxusu var: Ey peymbrimiz! Sn ancaq o adamlar (qiyamt gnnn ar zablar il) qorxuda bilrsn ki, Allah grmmi, Ondan qorxurlar v namaz qlandrlar1. Allahdan qorxmayan adamlara peymbrlrin sz d tsir etmir v bel adamlar tin trbiy olunurlar. Nec ki, Allah buyurur: Ey peymbrimiz! styirsn kafirlri Allah qorxusu il qorxut, istyirsn qorxutma frq etmz. Onlar iman gtirn deyildirlr2. Allah qorxusunun mfhumu budur ki, insan, ona xtr, ziyan ver bilck eydn qorxur. Bs bndlrin zrr vermk istmyn Rhman Allahdan qorxu n ndr? Qsa olaraq dey bilrik ki, insann qorxusu, hqiqtd, ona ynlmi thlk v zrr grdir; o, bundan lav hmin thlkni yarada bilck ksdn d qorxur. nsann z dmnindn qorxmas onun ver bilcyi igncy, ziyyt grdir v dmndn d, bu thlknin daycs olduu n qorxur. Maddi trfdn insan inananda ki, almin ixtiyari, sbblr znciri Allahn linddir, onun Allahdan qorxusu, dnyvi blalardan qorxmas mnasnda baa dlr. nki o bilir ki, Allahn qzbin glcyi tqdird, tbit v maddi amillr d z qzblrini ona qar ynldcklr v nticd zlzl, sel v s. yerin v gyn blalar il zlckdir; nki tbitin qzbi Allahn qzbindn dour. Hdisin bu blmnd Peymbrin (s) szlrindn bel baa dlr ki, nzrd tutulan hzn v qorxu zminsi insanda ixtiyari mqddim v ya tfkkrl yaranan hzn v qorxu olub, sonrak mrhld insan Allah yoluna v z kamalna doru hrkt vadar edir. Bundan baqa hzn v qorxunu Peymbr (s) rdd edir. nsan zn qrq edib i-gcndn avara qoyan hzn v qorxu byniln deyil. Mtali etmk istynd fikrini zn mul edir, namaz qlanda da dnyvi narahatlqlar fikrini Allahdan
1 2

Fatir sursi, ay 18. Bqr sursi, ay 6.

113

yayndrb, zn clb edir. Bu cr hzn v qm ninki bynilmir, stlik insann kamal yolunda durmu mane kimi pislnilir. Bzilri qorxaqdrlar; el ki, dnyada onlar balaca bir thlk gzlyir, qrarlarn, rahatlqlarn o dqiq itirirlr. Bu cr qorxu hissi dyrsiz v yersizdir. nsann mnvi tkaml il laqdar olan hzn v xof dyrlidir. Bu mtlblrl, hzn v xofun Allaha bndilikl laqsi aydnladrld. DNYA MMNN ZNDANI, KAFRN CNNTDR Peymbr (s) hzn v xofun zminsini yaratmaq v bu iki nfsani hissin byniln siftlrini gstrmk n buyurur: Ey buzr! Dnya mminin zindan, kafirin cnntidir. He bir mmin axam qmsiz (baa vurub) sbh xmr. Mmin dnyann ona zindan olduunu anlayanda, dnya lzztlri il ban qatmaq fikrin dmr v dnya nemtlrindn umaca, Allah yolunda addmlamaa gc yetck qdrdir. Hr nemtdn istifad etdikdn v hr lzzt atdqdan sonra Allaha krn bildirir. Bunun mqabilind dnya kafirin cnntidir. nki o dnyada olduu tqdird, z lzztlrinin tmini n ala bilr. Onun n olan rahatlq v kef d bu dnyadadr v etdiyi irkin mllr gr, qiyamtd ilahi zabla zlckdir. Allahn zab v qzbi o qdr iddtlidir ki, dnya znn btn problemlri v zablar il onun n cnntdir. Mhur bir hvalatda deyilir: mam Hsn () ynind gzl paltar v ata svar ikn, bir nfr kasb v xst yhudi ona yaxnlab deyir: Baban buyurub ki, dnya mminin zindan, kafirin cnntidir. ndi nec bilirsiniz, bu zmt v vktl ata mindiyiniz halda, dnya sizin n cnntdir, yoxsa mnim kimi xst v kasb adam n? Bu kasblq v xstlikl dnya mnim n cnnt yox, chnnmdir!. Hzrt () buyurur: Allahn sizlr n nec zablar nzrd tutuduunu bilsydin, onda anlayardn ki, dnya znn btn tinliklri il snin n cnntdir. Hminin, Allahn cnntd bizim n hans mqamlar nzrd tutduunu grsydin, onda anlayardn ki, btn dnyan biz verslr bel, hmin mqamlarla mqayisd 114

dnya znn btn nemtlri il zindandan baqa bir ey deyil. Dnya mmin zindan olandan sonra tbiidir ki, o, dnyada mhzun v qmgin olacaqdr. nki zindan kef srmk yeri deyil. Bir mslni d xatrladaq ki, bu rvaytd hznn mdh edilmsi o demk deyil ki, hr bir hzn triflayiqdir v insan hmi mhzun olmas n sy etmlidir. Bu cr mumi ntic xarmaq dzgn deyil. Aydndr ki, bu kimi nsihtlrd zikr olunan nqtlr, myyn rtlrl baldr v dairsi d mhduddur. Buna gr d tdqiqat aparb, Allahn v msumlarn syldiklri haqda drindn dnmli, mumi v hatli hkm dairsinin hans yerlrd mhdudladn anlamaq lazmdr. CHNNM BARD DNMK MMNN PRANLIQ AMLDR Peymbr (s) mminin mhzun olmasnn sbbi bard buyurur: Dzdr ki, Allah insann chnnm daxil olacan xbr vermidir, lakin onun oradan hkmn xaca bard vd vermyibdir. Bel olan halda mmin niy d qmgin olmasn?!. nsann, xsusil d mminin mhzun olmasna sbb olan amillrdn biri d, Allahn btn insanlar chnnm daxil edcyi barsindki qti vdsi bard dnmsidir. Bu chti nzr alaraq Rsulllah (s) bu nqtni xatrlatmaqla, hznn yaranmasna zmin hazrlayr. Allah-tala bu bard buyurur: Sizlrdn hr biriniz (istisnasz olaraq) chnnm daxil olacaqsnz v bu Allahn qti hkmdr1. Mmin, Allahn buyuruuna v Qurann qti hkmn saslanaraq yqin edir ki, chnnm daxil olacaqdr v bir ks onun chnnmdn xmasna zmant vermmidir. Bli, Allahn xsusi ltf v inaytind olanlar v ilahi buyuruqlara ml ednlr chnnmdn xaric olacaqlar, lakin znn o bu dstdn olub-olmadn bilmir. Bu dnc onun mhzun
1

Mrym sursi, ay 71.

115

olmasna kifayt edir. O z taleyinin nec olacan bilmir. Bu chtin gr d ylnib, frhlnmyin onun n el bir mnas yoxdur. Bu dnc v qm onu qfltdn oyadr. Bu kk v iztirab mmini zn qaytarr v onu, aqibti barsind dnmy vadar edir. Bu dnclr onu mstlik v yersiz ylnclrdn kindirir. lbtt, dnyada insann hznl olmasna sbb olacaq digr amillr d mvcuddur. Msln, xstlik v msibtlr dar olmaq kimi. Yaxud da insana zlm edilnd, haqq lindn alnanda mhzun olur. Bu bard Peymbr (s) buyurur: manl insan hyatn tinliklri, xstliklri v xoaglmz hallar il zlir, tinliklr grr, lakin kims ona kmk etmir. Buna gr d Allahdan balanmaq v savab dilyir1. Hzn yaradacaq amillr v sbblr oxdur. Lakin hr hzn d mminin kamal yolunda msbt rol oynamr. nki bel prianla baqalar da mbtla olur. Lakin mmini kamal yolunda msbt yn istiqamtlndir biln hzn bynilndir v onun mnvi tkamlnd rol oynayr. Hdisin davamnda Peymbr (s) buyurur: Mmin dnyadan qmgin gedir, lakin el ki, dnyadan qurtuldu, rahatlqla mehriban Allahn kramtin sar yollanr. Deyildiyi kimi, mmin dnyada olduu tqdird tinlik v narahatlqlarla zbzdr v nticd, qmgindir v ya z aqibtini dndkc, kemidki bzi naqis ilrini yada saldqca mhzun olur. El ki, tinlik v qml dolu olan bu dnyadan bdi dnyaya kr, sxntlar v zntlr d baa atr v nnd vsf glmyn qmsiz, ar-acsz bir dnya alr. Rsulllah (s) nsihtinin davamnda buyurur: Ey buzr! Allah-talaya he vaxt qm-qss v kdr qdr ibadt edilmmidir. Cannda hr zaman Allah qorxusu olan bndnin, zmannin aclar v Allah xatirin sbr edn bir ksin Allaha bndiliyi daha artq olur. Tbiidir ki, insan z aqibti v mllri n mhzun olanda, Allah drgahnda daha ox alayb-szlayr v nticd, qlbini
1

Hmin mnb.

116

gnahn qubar v pasndan yuyub pak edir. Hminin, o ld etdiyi ayqlqla, Allaha daha lyaqtli ibadt edir v ibadtin qbulolma rtlrindn biri olan xalislik, onun n daha yax hasil olur. Buna gr d, hzn v qmin z ibadtdir. nki hzn bndnin diqqtini bndilik mqam v Allahn zmtin ynldir. Elc d, Allaha ibadtd daha xalis olmaa vadar edir. ndi ki, shbt glib bu yer yetidi, lm aya v Rhman Allahla gr annda mminin keirdiyi hal haqqnda bir ne rvayt zikr etmk yerin drdi. Rvaytlrin birind deyilir: Mmin lm annda olarkn iki mlk ona bel deyir: Ey Allahn vlisi! Qm yem v qorxma, (gzlrin aydn!) sni cnntl mjdlyirm, sevin v adlan! N qm, n qorxu sn yetr v n d sn ona layiqsn! Allah bel istmidir ki, sni hr cr zab v ziyytdn xilas etsin, balanma v fv rbtini sn iirtsin. (Bil ki,) chnnmin qaplar snin zn balanmdr v sn he vaxt ora daxil olmayacaqsan1. li () buyurur: Dostum v qardam Rsulllah (s) mn buyurdu: Allahn onu qbul etmsi v onunla grmsindn adlanmaq istyn hr ks bilsin ki, sni zn dost v yar bilmlidir v Allahn ondan raz qalmasn, onunla grmsini istyn hr ks bilsin ki, olun Hsni () zn dost v yar bilmlidir. Allahla grmk v hr cr qorxudan uzaq olmaq istyn ks bilsin ki, olun Hseyni () zn dost v yar bilmlidir2.

1 2

Biharul-nvar, cild 8, sh. 21, hdis 205. Biharul-nvar, cild 72, sh. 107, hdis 81.

117

ON KNC DRS HZN V QORXUNUN ROLU V HMYYT (2)

118

1. Faydal elm; 2. Cnntdki rahatlq dnyadak qorxunun bhrsidir; 3. Gnahlarn balanmas Allahdan qorxman smrsidir; 4. Yax mllr olan etimadn mzmmti; 5. Hzn v xofun mahiyytinin aradrlmas v Allahdan qorxman mnas; 6. Ziddiyytli hallarn eyni zamanda ba vermsi.

119

HZN V XOFUN ROLU V HMYYT (2)

Allah-talann biz inayt etdiyi n byk nemt, slam v hli-beytin () vilaytidir. O pak slalnin hidayt ra saysind v byk alimlrimizin mqqtli zhmtlri hesabna 14 sr rzind biz byk elm v mnvi irs yetimidir. Bu byk nemt qarsnda ed bilcyimiz n kiik kr, bu dyrli irsi mtali edib aradrmaq v ondan istifad etmkdir. Bizim chalt v xbrsizlik zlmtindn mrift v agahlq nuruna z tutmamz hli-beytin vilayt rann saysind olmu v yen d olmaqdadr. Camee ziyartind oxuduumuz kimi: Sizin vilaytiniz v rhbrliyiniz saysind, Allah-tala dinin hqiqtlrini biz yrtdi v bizim dnya ilrimizdki rk v prian olan hr bir eyi islah etdi1. Peymbrin (s) buzr verdiyi nurani nsihtlr, onlarn hidaytlrinin aydn bir nmunsidir v biz, dnya v axirt sadtin nail ola bilmmiz n bu nsihtlrdn bhrlnmliyik. nki slam v onun qanunlar, insann dnya v axirt sadti v btn maddi v mnvi ehtiyaclarn tmin ed bilck n kamil nsxdir. FAYDALI ELM Ey buzr! Bir adama veriln elm gr onu alatmrsa, demli, ona smrsiz elm verilmidir. nki Allah Quranda alimlri bel tantdrr: slam peymbrindn qabaq elm verilmi kslr, Quran oxunduu zaman z st scdy db deyrlr: Bizim Prvrdigarmz pakdr v Onun vdlri yerin yetckdir. Onlar zqoylu scdy gedib alayarlar v ibadt rbtlri daha da artar. slam dini kamil v ycam bir mktb olub, insan kamilliy sslyir, onun ictimai, xlaqi v s. sahlrd t`lim-trbiysi il mul olur. nsann kamilliy atmas, onun btn trqqisi il mmkn olur. slam elm, r`i hkmlr, ictihada dyr verdiyi qdr,

Mfatihul-cinan, sh. 109.

120

xlaqi v mnvi msllr d dyr verir; kamil insan elmi v fiqhi sahlrl yana, xlaqi zminlrd d inkiaf edir. Tssflr olsun ki, hrdn elmi msllrl muliyyt, diqqtimizi dyri elmi msllrdn he d az olmayan xlaqi msllrdn yayndrr. Bzn ictimai msllrl mul olmaq, insan xlaqi v mnvi msllrdn qafil edir. nsan ictimai v siyasi msllr el qrq olur ki, z v mnvi ehtiyaclarnn axtar il mul olmaa frst tapa bilmir. Mrur olmamamz v qfltd qalmamamz n hrdn mnvi v xlaqi msllr d diqqt yetirmyimiz lazmdr. Hdisin bu blmnd vurulanan sas nqt budur ki, Allahtala biz elm inayt etmkl yana, xlaqi msllr d riayt etmyimizi istyir. nki tkc elmi zmind trqqi il kifaytlnsk, zmzdn qafil olub, qflt v qrur kimi xlaqi xstliklr mbtla ola bilrik. Qurani-krimd bir sra insani dyrlr gstrilmidir. Lakin tssflr olsun ki, hmin msllr bizim cmiyytimizd unudulmudur. Dzdr ki, bzi xslr hmin msllrin bir qismin diqqt yetirirlr, lakin bu o demk deyil ki, artq hmin msllr ictimai shny xarlmdr. Halbuki, Quran hmin xsusiyyt v dyrlri lyaqtli bnd v alimlrin sifti olaraq tanyr. Hmin siftlrdn biri d, Allahdan qorxu v hzn haldr. Blk d, hzn v qorxu xsusiyytlrinin zrind dayanmaq mminin, xsusil d alimin xsiyytinin tarazladrlmasna xatirdir. nki elmin ox yksk drcsi vardr v tqvadan sonra n ali insani dyrdir. Elmi drcy nail olmu insan tbii olaraq, ictimai izzt v ehtirama sahib olur v bunun z insanda qrur v tkbbr yaradr. Tbii olaraq alim, onun xsiyytin xll gtir bilck irkinliklrl zlir. Mqdds slam riti alimin qrur xstliyin mbtla olmasnn qarsn almaq v xsiyytini tarazladrmaq n ona Allah drgahnda xalis gz ya axdb, hr cr rtdn, ballqdan azad bndiliyini izhar etmsini mslht grr v bununla da alimin ictimai mvqeyi hr n qdr artsa bel daxilind onun zn kiik v aciz hiss etmsin kmk edir. Bu hmin o eydir ki, imam Sccad () Allahdan istyirdi: 121

Prvrdigara! Mhmmd (s) v onun hli-beytin salam gndr v xalq arasnda mni hr an bauca v izztli edn bxilrin yeni drclr artrdqca, hmin qdr d mni z yannda zlil qrar ver v mn zahird ta etdiyin hr izzt v raftin mqabilind, hmin qdr d daxilimd zillt v hqart qrar ver1. Deyilnlri nzrd tutmaqla, Peymbr (s) buzr buyurur: gr sn verilmi elm snd xalis ibadt hal, pak qlbdn doan gz yalar yaratmrsa, bil ki, o elmin sn faydas olmayacaqdr. Faydal ola bilck elm odur ki, insann Allah qarsnda bndiliyini paklayb, xalisldirsin. Qurann alimlri vsf etdiyi kimi, onlara ilahi aylr oxunduu zaman, dayanmadan z st scdy gedib, alayb-szlayrlar. Bu insann Allah qarsndak xalis ibadtinin niansidir. Alaman zahiri rftar hesab olunmasna baxmayaraq, daxildn v qlbi evrilidn doan bir haldr. Qlb mhzun olmaynca v insan Allah qarsnda tam smimiyytl durmaynca, onda alamaq hal da yaranmr. Hdisin davamnda Rsuli-krm (s) buyurur: Ey buzr! Hr ks (qdrtli Allahn qorxusundan) alaya bils, qoy alasn v kim alaya bilms, he olmasa zn qmgin edib, alamaa vadar etsin (zahird alasn). nki qsavtl dolu rk, Allahdan uzaqdr; lakin onlar bu mnan drk etmirlr. nc syldiyimiz kimi rvaytlrd, xsusi olaraq da bu rvaytd tvsiy ediln alamaq, axirt sadtindn mhrum qalmaq v gnaha alud olmaq qorxusundan olan alamaqdr v ya mnvi mhrumiyytlr v imam Zamann () grndn mhrum olmaq n v bundan da stn, Allahla grdn mhrum olmaq qorxusu il olan alamaqdr. Allaha mhbbti olanlar v ilahi vilayti drk ednlr, Onun grndn mhrum qalmaq qorxusundan alayarlar. Nec ki, li () Kumeyl duasnda buyurur: Ey Allahm v aam, frz edk ki, chnnminin atin sbr etdim, bs Snin frana nec dzcym?.
1

Mfatihul-cinan; Mkarimul-xlaq duas.

122

Alama glmyn adamlar he olmasa hzn yarada bilck mvzular zn tlqin etmk v ya mnvi mhrumiyyt v gnahlar bard dncy dalmaqla, z qlblrini mhzun ed bilrlr. gr qlb d mhzun olmazsa, n az qmgin ifad trzi almaa almaq lazmdr. gr insan znd hzn halti yarada bilmirs v hmi mst v mrur olursa, Allahn rhmtindn uzaqda qalacaqdr. lbtt, bu o demk deyil ki, hr alayb gz ya tkn adam Allaha yaxndr; nki yalandan riya edib gz ya axdan mnafiqlr d vardr. Bunun mqabilind d demk olmaz ki, mhzun olub alamayan xs, darklidir v Allahdan uzaqdr. CNNTDK RAHATLIQ DNYADAKI QORXUNUN BHRSDR Ey buzr! Allah-tala buyurur: Mn z bndm n iki qorxunu v elc d, iki asayii bir yerd vermirm. gr o bu dnyada Mndn amandadrsa, o biri dnyada onu qorxudacaam; gr bu dnyada mndn qorxub, kinrs, qiyamt gnnd onu amanda saxlayacaam. gr bndnin bu dnyada ilahi zabdan qorxusu olsa, qiyamt qorxusundan, ilahi zabdan amanda olacaqdr. Allahdan qorxmaq, ilahi zabdan qorxmaq mnasnadr ki, bnd ilahi tkliflrini layiqinc yerin yetirmdikd v ya yr-skikliyi olduqda ona dar olur. Demli, dnyada Allahdan qorxan ksin qiyamt gnnd he bir nigaranl olmayacaq, xatircmlik v tam thlksizlik hissi keirckdir. Nec ki, Allah-tala buyurur: Allah drgahndan qorxan, allahprst olan v nfsani istklrdn uzaq olan hr ksin yeri cnntdir1. Cnntin Allah nemtlrindn bhrlnmk yeri olduu v orann hlinin qmsiz-qorxusuz mr srmlri bard Allahtala buyurur: Yax ml sahiblrin (mllri mqabilind) mkafat olaraq daha yaxsn verrik v (onlar) qiyamtin qorxu-hrksndn amanda qalarlar2.
1 2

Naziat sursi, ay 40-41. Nml sursi, ay 89.

123

Baqa bir yerd is bel buyurur: Allahn hkmn tslim olub yax ilr grnlrin cri Allah yanndadr v onlar n n qorxu olacaq, n d qm-qss1. Qlbind Allah xofu olmayan, ksin olaraq dnyada qrur hissi il yaayb he bir nigaranlq v iztirab keirmyn adam, qiyamtd xof iind olub, ilahi zaba giriftar olacaq v hmilik olaraq hmin zab dadacaqdr. Allahn mkrindn qorxub kinmmyin nticsi, gnaha alud olmaqdr. nki insan zn hr id azad hiss ednd v qorxu, msuliyyt hissi damayanda gnahdan da kinmir. Tbiidir ki, insan gnaha srklyn dnyadak qrur hissinin olmas, axirtd ilahi zab v thlklrl nticlnir. Bu bard Allah-tala buyurur: (lahi zabdan kinmyib, qorxmayb) tyan edn v dnya hyatna stnlk vern adamn mnzili chnnm olacaqdr2. Peymbrin (s) bu blmd aqlamaq istdiyi msl budur ki, insan myyn ilr grmkl, qlbind Allah xofu hasil ed bilr. nsan Allah qorxusunun mqsduyun olmasn v sadt yol adn drk edndn sonra bel bir sualla qarlar ki, hmin qorxunu znd nec ml gtirsin? Cavabnda dey bilrik ki, bir sra mqddimlr zmin yaratmaq v bzi msllr diqqt yetirmkl, bu hal insanda zhur edir. Hrdn insan bzi eylri bilir, lakin bildiklrin diqqt yetirmdiyi n onun etiqad v elmi sst v solun olur. Hmin xs qafilliy qaplr, nticd hmin bilik v etiqad z lazm tsirini gstr bilmir. Lakin insan, xofu vcuda gtirn amillr diqqt yetirnd v diqqtini hmin qorxuda mrkzldirmy sy ednd, bu hiss onda artmaa balayr v rftarna tsir gstrir. Baqa bir nqt budur ki, insan el bir mrhly yeti bilr ki, eyni zamanda iki ks hissi qmi v adl znd yaada bilr. Zif insanlar eyni zamanda hm ad v hm d qmli ola bilmirlr. Bir anda ya hznl olurlar, ya da ad. Nfs gcl v kamil olanda, mmkndr ki, vahid anda bir chtdn sevincli olsun, digr chtdn mhzun; get-ged nfsin v ruhun
1 2

Bqr sursi, ay 112. Naziat sursi, ay 37-38.

124

tkaml nticsind el bir mrhly atsn ki, sevinc v qmin mxtlif nvlrini znd cm etsin. Bildiyimiz kimi vliyalar xof v sevincin mxtlif nvlrini zlrind cm ed bilmilr. Hmin mqama atm insanlar, vahid anda mxtlif nfsani hal v xsusiyytlr malik olur v eyni zamanda frqli hallarn tsirlrini zlrind zahir etdir bilirlr. GNAHLARIN BAILANMASI ALLAHDAN QORXMANIN SMRSDR Peymbr (s) Allahdan qorxunun smrsi barsind buyurur: Ey buzr! Qiyamt gn mmin bndnin gnahlar onun qarsna qoyular. (Mmin bnd) deyr: Mn z iimin aqibtin gr hmi qorxu iind idim. Nticd gnahlar balanar. Bura qdr Allahdan qorxmann hmiyyti il tan olduq. Onun Allaha qovuduran yolda insana etdi kmyin rolu bykdr. Hdisin bu bndind Rsulllah (s) Allahdan qorxman bzi faydalarna iar edrk, bizd hmin hissi oyatmaa v ya gclndirmy alr: Allahdan qorxman faydalarndan biri, gnahlarn balanlmasdr. mumi olaraq hr hans bir frd gnah etdiyi an iki hala malik ola bilr: 1. Gnah annda onun aqibtindn qorxmayb, yksk hvalruhiyy il v he bir nigaranlq hissi keirmdn, hmin gnahn lzztlrindn bhrlnmy alr. Bu hal insann gnaha svq edilmsi, v nticd hmin id israrl olmas v sonda insann qorxunc bir aqibt srklnmsin sbb olur. 2. Gnah annda Allah qorxusunu cannda hiss edir v grcyi iin aqibtini dnnd, nigaranlq hissi keirir. Qfil lb gedcyi v tvb etmy frsti qalmayacan dnr. Bu hiss, gnah annda ondan alaca lzztlrin ziflmsi v sonda tvb v gnahlarnn balanmasna gtirib xarr. Tbiidir ki, qiyamtd insanlarn gnahna baxlacaqdr v gr bir ks etdiyi gnah yuyub tmizlmyibdirs, htta tvb bel etmyibdirs - nki tvb ets idi, balanm olard chnnm yollanacaqdr. Lakin Allah bndsi dnyada Allah qorxusu il yaad n - Prvrdigara! Mn gnah etdiyim 125

zaman etdiyim iin nticsindn qorxurdum - deyr v nticd gnah balanar. Demli, insan z gnah mqabilind Allahdan qorxub kinrs, qiyamtd balanmana midvar ola bilr. Allah qorxusu gnahlarn azalmas v insann aylmasna sbb olur. Bu hiss, yolunu azan insan qfltdn ayldan, xbrdar edn amillrdn biridir. Bu chtin grdir ki, Allahdan qorxubkinnlr Qurani-krimd mdh edilmi v onlara Allahdan qorxduqlar n mkafat vd edilmidir. Quran aylrin mumi nzr salmaqla bu nticy glmk olar ki, xofun drclri arasndak frq, insann mrift v kamal mrhllri arasndak frq baldr; yni yksk kamal sahiblri msum imamlar kimi Allahdan qorxunun yksk zirvsind qrar tutmular. Digrlri is mriftlrin uyun olaraq daha aa mrtbd yerlirlr. Quran qorxu v xofu iki ey aid edir: 1. Allah mqamndan qorxmaq; 2. lahi zabdan qorxmaq. brahim sursinin 14-c aysind buyurulur: Biz siz peymbrlri kafirlrin hlakndan sonra onlarn lksind min-amanlqla sakin edirik. Bu min-amanlq, qlbind Allah qorxusu olan v ilahi zab vdsindn qorxan kslr nsib olur. Bu ayd hm Allahdan (olan) qorxu v hm d ilahi zabdan olan qorxu qeyd edilmidir. Xofun n yksk mrhlsi Allah mqamndan olan qorxudur. llam Tbatbai buyurur: Allah qorxusu bzn ilahi zabdan qorxu mnasnda olub, kfr v gnaha aid edilir. Bu mnada insann ibadti zabdan qurtulu kimi baa dlr, yni xalis Allaha gr olmur. Bu cr ibadt, vercyi czann qorxusundan aalarna bndilik edn qullarn ibadtidir. Bzilri is savab v mkafat tamah il Allaha ibadt edirlr ki, bu nv ibadt tacirlrin ibadti adn almdr. Lakin Rbbin mqamndan olan qorxu, ilahinin vercyi czadan olan qorxudan frqli bir eydir. Bu qorxu ilahinin zmti v bykly qarsnda zillt v kiiklik hissinin drkindn yaranan qorxudur. 126

Hqiqtd, ibadt v bndilik ilahi mqamdan qorxu sbbi il olub, Allah qarsnda xalis v smimi olmaq mnasndadr. Bu cr xalis v smimi ibadt yalnz Allah ndr; cza qorxusu v mkafat tamah il deyildir v hqiqi ibadt saylr. Demli, lahinin mqamndan qorxan xslr, Allah-tala qarsnda n xalis v smimi olan kslrdir1. YAXI MLLR OLAN ETMADIN MZMMT Peymbr (s) z yax mllrin etimad edib gnah edn ksin mzmmti barsind buyurur: Ey buzr! Bir nfr yax i grr v hmin iin gvnrk, gnaha batr v grdy yax mlin mqabilind gnahn yngl sayr. Bel adam Allahn yanna gednd, Allah ona qzbli olar. Lakin gnaha batb grdy iin aqibtindn qorxuda olan adam, qiyamtd xatircm olur. mllrin qbul olunub-olunmamas bir sra rtlr baldr ki, blk d, insan hmin rtlrin hamsn sayb qurtara bilmsin. Buna gr d, he kim z mllrinin qbul olunmasna arxayn ola bilmz. mllrin qbul olunmasna arxaynlq, insanda qrur hissi yaradr. Htta insann zn bzi kiik gnahlara da buladrmas mmkndr; bel ki, kiik gnahlar etdiyi yaxlqlar mqabilind he bir ey gman ed bilr. Daha xbri yoxdur ki, grdy yax mllrin qbul olunmasna olan arxaynl yersiz olub, qbul olunmaya da bilr. kincisi, kiik gnahlara ediln diqqtsizlik v onlar zrindki israrn z byk gnahlardan saylr. nsan yax mllrini nzrd tutub zn tam thlksiz hiss etdikd v z ibadtlrin arxalanaraq gnah kiik sayb ona bulama hmiyytsiz bildikd, Allahn qzbi il zlir. Bu dstnin mqabilind ellri d vardr ki, gnaha batdqlar zaman qorxu iind olub, nigaranlq hissi keirirlr. Bu dst bzi ibadtlrind yetrinc sy etmdiklri halda, gnahlarndan qorxduqlarna gr, qiyamtd Allahn zabndan amanda olarlar. Peymbrin (s) mqsdi buzrin diqqtini qlbi haltlrin hmiyytin ynltmkdir. Yni gnahdan qorxub-kinmk
1

l-Mizan, cild 19, sh. 122.

127

insanda n kimi msbt tsirlr qoyur. htta insan gnaha batm olsa bel, qlb fqti, keirdiyi nigaranlq v iztirab onun gnahlarnn balanmasna sbb olur. Bunun ksi olaraq, gr oxlu ibadt edib, kiik gnahlar hmiyytsiz saysa, kiminl z-z durduunun frqin varmasa, Allahn qzbin dar olacaqdr. Demli, he bir gnah kiik saymamalyq, hmi Allah xofunu, zmtini qlbimizd qoruyub saxlamalyq ki, mrur olub eytann toruna dmyk.

EYTANDAN UZAQLAMAQDA GNAHA EDLN DQQTN ROLU Deyilnlrdn daha yksyini Hzrt (s) sonrak cmld buyurur: Ey buzr! El Allah bndsi d var ki, etdiyi gnaha gr behit gedir. Dedim: Ey Allahn peymbri, atam-anam sn qurban, bu nec olan idir? Rsulllah buyurdu: O, daim gnahn gzlri qarsna gtirib tvb edir v Allaha pnah aparr. O vaxta qdr ki, sonda cnnt daxil olur. Hrdn bnd bir gnaha batr v onun nticsind nigaranlq v iztirab irisind olur. Hmin qorxu v nigaranlq onun tvb edib, Allaha pnah gtirmsin sbb olur; bununla da, yaxasn eytann cngindn qurtarm olur. Qfltdn v nfsani istklrdn nicat tapb, bir daha gnaha bulamr v nticd, behit daxil olur. Blk d, hmin gnah ondan ba vermsydi, bel bir hal da yaranmayacaqd. Hzrtin (s) bu byan insan znd Allah qorxusu hissini yaratmaa rbtlndirmk ndr. nsan gnaha batdqdan sonra onun gnahlarnn yuyulmas v sonda Allaha z tutub behit daxil edn bel bir qorxu hissi el d dyrsiz deyildir. Bel olan surtd, onun l gtirilmsi n almaq lazmdr.

128

HZN V XOFUN MAHYYTNN ARADIRILMASI V ALLAHDAN QORXUNUN MNASI Bu blm qdr olan bhslr rvaytlrd ken hzn v xofa aid idi. ndi is qarya xa bilck bzi suallar v onlara veriln cavablar trafnda shbt aacaq. lbtt, bu suallarn xlaqi bhslr birbaa aidiyyti yoxdur. Bel suallardan biri budur ki, hzn halnn olmas yaxdr, yoxsa pis? gr yaxdrsa, niy bs Allah z vliyalarnn vsfind buyurur: Onlar n (qiyamtd) n bir qorxu vardr, n d hznl olarlar. gr pisdirs, niy Peymbr (s) baqalarn bu iki xislti zlrind damaa rbtlndirir v hminin buyurur: Bu iki sift gnahlarn balanmasna sbb olur. Cavabnda bel demk olar: Xof v hzn z-zlynd, onlarn ikisinin d ny aid olduqlarn nzr almadan n yaxdrlar, n d pis. vvl baxb grmliyik ki, hmin xof v hzn ndn yaranmdr v ny grdir? Allahdan v Onun zabndan olan qorxu bynilir, nki insan daha ox Allaha ibadt, itat v gnahlardan kinmy svq etdirir; nticd, insana z vzifsin ml etmsin, sadt yolunu tapb cnntlik olmasna kmk edir. Bunun qarsnda dnyaya gr qorxub hznlnmk pislnir v tqdir olunmazdr. nki dnyaya meyl gstrib, ona rk balamaq bynilmir, xsusil d ondan qorxmaq. Baqa bir sual budur ki, Allahdan qorxmaq n demkdir v n mna dayr? Cavabnda deyirik: Allahdan qorxu insann zndn qorxmas v mrtkib olduu mllr qaydr; halbuki Allahtala rhmt v mrhmt mnbyindn baqa bir ey deyil. Allahdan qorxmaq ona grdir ki, O, iddtli zaba dar edndir. nsann etdiyi hr bir yax v pis ml gz yummur; hr bir eyin haqq-hesabn kir. Qeyd olunmas zruri olan nqtlrdn biri d budur ki, mumi bir blgd Allahdan qorxunu tbqy blmk olar: 1. Chnnmd verilck ilahi zabdan olan qorxu; Bu tbqy adi insanlar aiddir. ksr insanlar chnnm v ilahi zabn qorxusundan z vziflrin ml edib gnahdan 129

uzaq gzrlr. lbtt, bunu da demliyik ki, bu mrtb mnvi tkamln ilkin pillsind qrar tutmu, tz qdm gtrm insanlar n olduqca dyrlidir. Bu qorxu tsirli olduu surtd v insann gnahdan uzaqlad tqdird, ilahi zabdan qurtulua v sadt sbb olur. 2. Cnnt nemtlrinin itirilmsi n keiriln qorxu; Bzilri cnnt nemtlrindn mhrum qalacaqlar qorxusu il gnaha mrtkib olmur v z vziflrin ml edirlr. Hqiqtd, behitin tamah onlar Allaha itat edib, eytandan uzaqlamaa vadar edir. Bu tbqnin adamlar ncki tbqnin adamlarndan bir mrtb ykskddirlr. 3. Allaha yaxn olmaq v Onunla grdn mhrum olmaq sbbi il yaranan qorxu. Bu qorxu ona grdir ki, insan bir nv Allahn ondan z dndrmsindn, ona etinasz olmasndan qorxur v Allahn ona gstrdiyi mehr-mhbbtin skilmsindn xoflanr. Szsz ki, bu mrtb ncki mrtblrin ikisindn d ykskddir v Allah drgahnn aiqlrin mxsusudur. Bunlar o kslrdir ki, sylri ancaq Allaha qovumaq ndr. Onlar axirt savab v zaba diqqt yetirmzlr; hqiqtd, el eylri drk edir v el eylri arzulayrlar ki, dyrlri olduqca ykskdir. Bu tbqnin daha aydn drki n bir misal kmk yerin drdi: Bel frz edin ki, biz imam v ya hr hans mhtrm bir xs trfindn qonaqla dvt edilmiik. Ham da bilir ki, bel bir qonaqlqda onlar yax yeyib-imk gzlyir. Mmkndr, bir sra adamlar nigaran olsunlar ki, birdn gecikrlr v o naznemt ldn xar. Bzilri d rklrind deyirlr: Bu gn bayramdr, yqin ki, imam biz hdiyy d verr. Onlarn qorxusu budur ki, birdn gecikrlr, hdiyy d ldn xar. Bu dstnin syi birinci dstdn daha artqdr. Bu dst n o qdr d mhm deyil ki, qonaqlqda ac qalacaqlar, yoxsa tox; hmiyytli olan odur ki, imam trfindn hdiyy alm olsunlar. nc dst o adamlardr ki, ancaq imamn ziyarti onlar n hmiyyt ksb edir. mam yaxndan grb, ziyart etmkdn baqa he bir ey onlar n dyrli deyil. Bu dsty 130

imamn onlara gzucu baxb tbssm etmsi hr eydn artqdr. nsanlarn mrift v sylri sasnda bir-birin olan dostluq v laqlrinin frq v mrtbsini, eynil onlarn Allahdan olan qorxular arasnda da grmk olar. Rvaytlrin birind imam Sadiq () Allaha bndilikl laqdar olaraq bu mrtbnin zikrind bel buyurur: Bir dst insanlar qorxu zndn Allaha ibadt edrlr. Bu dstnin ibadti qullarn ibadtidir. Baqa bir dst savab v verilck hdiyynin tamah il Allaha ibadt edrlr. Bu da muzdurlarn ibadtidir. Baqa bir dst Allaha mhbbt v ballqlar zndn ibadt edrlr. Bu azad tbitli insanlara aid olub, ibadtlrin n stn saylr1. Allahdan qorxan adamn qorxusu hrdn chnnm gr olur. Bel ki, gr chnnm zab onun stndn gtrls, artq he bir nigaranl olmaz. lbtt, bu mrtb kfr v imanszlqla mqayisd, olduqca dyrli bir mqamdr. Bu, Allaha, qiyamt v qiyamt gn Allahn gnahkar bndlr zab vercyin olan imann nticsidir. Lakin zn bu mrtby yetidirmi insann mnvi kamal yolunda gstrdiyi syi olduqca azdr. Bu tbqnin adamlar rbablarnn vercyi ikncnin qorxusundan onlarn mrlrini yerin yetirn qullar kimidirlr. Bzilri Allahdan, behit nemtlri llrindn xaca n qorxurlar. Htta zab olmasa bel, qorxurlar ki, Allahn nemtlrindn mhrum olsunlar. Bu iki dstnin qabanda el dst d var ki, gr cnnt v chnnm olmasayd bel, yen d Allahn onlara olan mhbbt v fqt nzrind etinaszla dar ola bilcklrini dnnd, canlarn qorxu bryr. Quranda Allahn kafirlr etinaszl, n byk ilahi zablardan biri kimi qeyd edilir: Allah (qzblnib) onlarla danmaz v qiyamt gnnd onlara rhmt baxlar il baxmaz2. Drk edn n etinaszlq hr zabdan daha iddtlidir. gr insan bir mddtdn sonra ata, dost v ya mlliminin yanna
1 2

Biharul-nvar, cild 70, sh. 236. Ali-imran sursi, ay 77.

131

gedib onlar trfindn etinaszlq, diqqtsizlik grrs, bu drd ona hr zabdan daha ar glr. Zehnimizd bel bir sual da yarana bilr ki, bs msum imamlarmz () n n Allahdan qorxurdular? Onlar ki, msum idilr, cnntin v chnnmin ixtiyar, habel mmtin fati onlarn lind idi. Bel bir mqam dayan niy Allahdan qorxmaldr v bu qorxu onlarn msumluq drclri il nec uzlar? Qsa cavab budur: smt, msumluq gnah trk edib haramdan uzaqlamaq mnasndadr. smt o demk deyil ki, lahi rizvan da msuma verilckdir. Gnah etmyn ks, szsz ki, chnnm daxil olmayacaqdr, lakin haradan bilk ki, Allahn xsusi diqqt v qays da onunla olacaqdr. Allahn inaytindn, ilahi rizvandan mhrum qalmaq qorxusu, ilahi zabn qorxusundan daha ykskdir. Bu sualn hqiqi v mfssl cavab bizim drkimiz hddind deyil. nki biz hli-beytin mqamn drk ed bilmrik. Nec d bilk ki, onlar hans ruhiyyd idilr, n edirdilr v hallar nec idi? limizd olan dlillr istinad edrk z halmzla mqayisd, qsa olaraq z drkimiz hddind onlarn ruhiyylrini baa drk. Lakin iin hqiqti biz mlum deyil v onu olduu kimi sylmkd acizik. ZDDYYTL HALLARIN EYN ZAMANDA BA VERMS vvlki mtlblri nzr alaraq bel nticy glmk olar ki, insann ruhu kamilln zaman znd lzzt v qm kimi mxtlif ks hisslri eyni vaxtda daya bilr. Bizim tutumumuz mhduddur v bir ne hal z kamal hddind zmzd cmly bilmrik. Ona gr d, kdr v sevincin (mumi) toplusu bizd orta bir vziyyti icad edir. Lakin insan kamillnd, znd bir ne mn v amil nisbtd iki v ya daha artq tzadl hallar - z d onlarn kamal hddind - yarada bilr. Qorxu hal znn xsusi sbbi il nfsd yaranr. gr amillr mcmusu birlikd nzr alnsa, hmin amillrin tsir v ks-tsiri nticsind, nfsd yeni hallarn ba qaldrmas 132

mmkndr. Amma hr amil onun xsusi mn v qayna olaraq yanasaq, onun nticsi d, tkc hmin hal olacaqdr. Msln, gr qorxunun mnyin diqqt edilrs, nfsd d ancaq qorxu hal yaranacaqdr, gr mniyyt v thlksizlik mnyin nzr ynlrs, nfsd d ancaq thlksizlik v xatircmlik hal ba qaldracaqdr. Nfslrini gclndirib z hal v ruhiyylrind yenilmz olan insanlar, ilahi zab v ya ilahi rhmtdn mhrum qalmaq imkan haqqnda dnnd, gzlri yala dolur v hmin anda diqqtlri Allahn rhmt v mfirtin ynlir v onlarda sevinc v adlq hal ba qaldrr. Yni onlarda qorxu v thlksizliyin amillrini nzr alaraq, bu iki hal eyni vaxtda zlrind yarada bilmk imkan vardr. Deyilnlri nzr alsaq, Peymbr (s) v imamlarn () hans hallara malik olduqlarn tqribi d olsa, txmin etmk olar. Bel ki, gcl nfs sahiblri olan o byk xsiyytlr, vahid anda btn ilahi siftlri zlrind tclli etdir bilrlr; Allahn rhmtin z tutduqlar zaman onlarda sevinc v mid hissi ba qaldrr. Baqa bir trfdn d, ilahi zab v czann arlna diqqt yetirnd, onlarda qorxu hissi ba qaldrr. Lakin bu hallarn cismani (fiziki) zhuru ynnd insan bdni o iki hal kamil olaraq znd tclli etdir bilmdiyi n onlardan gcl olan daha ox tclli tapb zahir olur; gr qorxu stnlk taprsa, gz ya szlb rvan olur, yox gr mid v sevinc hal stnlk qazanrsa, dodaqlarda tbssm yaranr. lbtt, bu hallarn zhura yetmsi onlarn z ixtiyarndadr. Msum imamlarmzn () gnah etmdiklri v bundan sonra da gnah etmycklri v habel Allahn cnnt v chnnmi onlarn ixtiyarnda qoyduunu bildiklri halda, Allah zabna diqqt yetirib zlrind ilahi xofu yaratmalarnn sbbi haqqnda qsa da olsa, cavab verdik. ndi is baqa bir cavaba keirik. nsanda mvcud olan hal v bacarqlar toplusu, Allaha bndilik yolunda srf edilmlidir. nsann vcudu maddi v mnvi nsrlrin qar olub, znd mxtlif hallar bruz verir; onun mayasnda (vcudunda) qorxu v ac da vardr, sevinc v lzzt d. Allah insana bu hallar Onun yolunda srf 133

etmk n vermidir. Allah xatirin glb-adlanmaldr, yni onun adl bir nv Allahla laqdar olmaldr; z lzzt ald n deyil, Allahn ltf ona amil olduu n ad olmaldr. Bzi rvaytlrd gstrilir ki, cnntd ilr Peymbr (s) v hli-beytin qona olacaqlar v onlarn sfrsindn yemk yeycklr. Lakin msumlarn behit nemtlrindn aldqlar lzztl bizim aldmz lzzt eynidirmi? Mbark ayd gstrilir: Qu tlri v itahalar kn hr bir ey (cnntd) onlar ndr1. Grsn, Peymbrin (s) behit qularnn tindn ald lzztl bizim aldmz lzzt birdirmi? lbtt, bu iki lzzt arasnda mqayisolunmaz drcd frq vardr. Lzztin sbblri d frqlidir. Peymbr (s) ona gr lzzt alr ki, Allahn nemtlri il mkafatlandrlmdr. Hr halda lzzt alman drclri insann Allaha olan ballq, eq v mriftinin ls il laqlidir. Bu mqayisni biz eyni il Peymbr (s) v hli-beytin digr insanlarla mqayisd Allahdan dadqlar qorxular arasnda da gr bilrik. Dzdr ki, onlar chnnm atindn qorxurlar, lakin qorxular ona grdir ki, chnnmi Allahn qzbinin niansi bilirlr. lamt olaraq bilirlr ki, mhbublar olan Allahn chnnm v onun hlin mhbbti yoxdur. Allahn qzbi v fra onlar n dzlmzdir, bu sbbdn d qorxu v nigaranlq hissi keirirlr.

Vaqi sursi, ay 21.

134

ON NC DRS DNYANIN KKLY V AXRT DQQTN HMYYT

135

1. Bacarql v bacarqsz insann bax v rftar arasndak frq; 2. mant vfa v ruhi v qlbi hazrlq; a) mantd vfann rolu; b) badtd ruhi v qlbi hazrln rolu; 3. Allahn nzrind dnyann dyrsizliyi.

136

BACARIQLI V BACARIQSIZ NSANIN BAXI V RFTARI ARASINDAKI FRQ vvld qeyd etdik ki, gr insan gnah edib sonra da etdiyi gnaha gr nigaran olub dnya v axirti n qorxu hissi keirrs, Allah onu bu nigaranlq v iztirabna gr balayacaqdr. Mmkndr, bzilri shvn bel gman etsinlr ki, gr bel olarsa, onda hr ks gnah edib sonra da tvb edr v balanar. Bunun z insanlarn daha ox gnaha batmas v yri yola dmsin sbb olar. nki gnahkar xs hr etdiyi gnahdan sonra Allahn onu balayacana mid bslyr. Bu cr shv gmann aradan qaldrlmas n Peymbr (s) buyurur: Zkal v bacarql insan o ksdir ki, hmi z mrndn nec smrli istifad etmk v saleh ilr grmk bard dnr. Nfsani istklrini ayaqlar altna atr, qflt dar olmamaq n he vaxt ryinin v meylinin istklrin uymur. Rsulllah (s) nsihtinin davamnda buyurur: Ey buzr! Zirk v bacarql adam o ksdir ki, z nfsini dblndir bilsin v lmdn sonrak hyat n sy etsin. Bacarqsz adam o ksdir ki, z nfsani istklrin boyun yir v bu halda da, Allahdan z arzularn dilyir. nsan ql v nfs sahib olan bir mvcuddur. Hrdn ql nfs qlb alr, hrdn d nfs qli stlyir. Bu blmd hr iki hal tsvir olunmudur: Hrdn nfs ziflyib snr v z istklrini ql qbul etdir bilmir. Bu, nfsin trbiysi yolunda qdm gtrb, daim lmdn sonrak hyat barsind dnn zkal insan haqqndadr. Bunun ksi olaraq, hrdn nfs v nfsani istklr ql stn glir, ona hakim ksilir. Daha sonra insan nfsani hvslr qarsnda gcsz olub, heyvani istklr mqabilind mqavimt gstr bilmir. Bu tfsir Biharul-nvarn bir nsxsind Nfsi hr olmu ks fslinddir. Bu nsxy sasn, cmlnin mnas bel olur: zirk o ksdir ki, nfsi ziflmi olsun. Lakin baqa bir nsxd Nfsini dblndirn ks kimi gstrilmidir. Blk d, ikinci tbir - zirk o ksdir ki, nfsini trbiy etmi olsun daha dzgndr. Baqa tbirl 137

desk, zirk o ksdir ki, zntrbiy il mul olub, nfsin xahi v hvslrin meydan vermsin. Bel bir insan all surtd dnb mhdud olan maddi alm gz yummaqla, baxlarn sonsuz bdiyyt fqlrin ynld bilr; mllrini qiyamt gn n tnzim edr. slamn nzrind bel bir dnc zirklik olub, hmin insan da bacarql saylr. nki o, mqsd haqqnda dnr v mhdud dnya vzin, sonsuz alm olan axirti grr. Dnyann keici olan lzztlri il axirtin bdi nemtlrini mqayis ednd, mdrikcsin stnly ikinciy verir. Dardnclilr kiicik lzzt v sst amallardan baqa he bir ey haqqnda dnmr v onlar bdi olan axirt lzztlrindn stn bilirlr. qlin yynini z nfsinin hvslrin taprb, zlrini qarn v hvtlrinin ixtiyarnda qoyaraq xar edirlr. mirl-mmininin () szlri il desk, Hrdn ql nfsin istklri qarsnda sir olub, onun itatin keir. Bel insan nfsani hvslrin itat edir v arzusu da budur ki, cnntd Allah vliyalar il bir yerd otursun. MANT VFA QLB V RUH HAZIRLIQ Bundan nc iki xsusiyyt - xof v hzn haqqnda bhs edildi. nsan bu iki sift yiylndikdn sonra istr-istmz ruhi v qlbi hazrlq hal meydana xr ki, bu da z nvbsind byniln v tlb olunan siftlrdndir. Lakin Peymbr (s) bzi mnvi hallarn insann lindn xa bilmsi ehtimaln nzrd tutaraq buyurur: Ey buzr! Bu mmtin lindn xacaq, itircyi iki sift mant vfa v ruhi v qlbi hazrlq olacaqdr. o yer atacaqdr ki, qlbn qorxan bir nfr bel taplmayacaqdr. Bu byanda Hzrt (s) iki mhm xlaqi sift iar edir. Onlardan biri salam ictimai laqlrin qurulmasnda sasl rol oynayan, ictimai v xlaqi bir xsusiyyt olan mant vfadarlqdr ki, onsuz salam cmiyytin tkili qeyrimmkndr. nki ictimai laqlrin sas qarlql etimada saslanr. Rsulllah (s) bu blmd ondan sonra mmtin yax siftlrinin ldn xacan bildirir. 138

slam mmti trbiy olunmu cmiyyt kimi digr mmtlr nisbtd iki byk stnly malik idi. Bu imtiyazn birincisi, z aralarnda olan ictimai v hminin, digr milltlrl olan laqlr aid idi. kinci imtiyaz mmtin frdi xsiyytinin formalamasndak rolu idi. Bu mmt hm mnvi v frdi xsiyyt baxmndan yetkin idi, hm d ictimai baxmdan. Bu siftlr Allah-tala trfindn mtmadi olaraq Peymbrin (s) vasitsil emal olunan trbiynin tsiri nticsind yaranmdr. slam mmti Rsulllah (s) kimi kamil bir babann li il suvarlb yallaan, bhrsi knl oxayan bir baa evrilmidi. ndi gr bu baa xstlik drs, yqin ki, xstliyin lamtlri onda zahir olacaq v get-ged pozulub sradan xacaqdr. ctimai v frdi xsusiyytlri baxmdan misilsiz olan slam mmti, Peymbrin (s) vfatndan sonra xstliy dar oldu v yallq xzana dnd. slam milltinin canna dn ilk drd onlarn rklrinin brkimsi oldu. Yumaqlq v smimiyyt qlblrdn silindi, htta Haqq-talann qarsnda bel boyun ymdilr. Onlarn hr biri ayrlqda darkli insanlara evrildilr v haqqn sz rklrind tsir qoya bilmdi. Halbuki, ilahi klam qarsnda rklri yumalb gz ya axtmal idilr. kinci bla onlarn ictimai laqlrind z xd. Vfallq v ilrind dzgnlk zifldi v mant xyant etdilr. Bu, cmiyytd sslnn hycan siqnal idi. Frdi v ictimai olan bu iki bla hr hans cmiyyd zn yer taparsa, hmin frd v cmiyyt squta mhkumdur. Bu dyrlr ancaq slama v mslmanlara mxsus deyildir. slamn zhurundan vvl d ham baa drd ki, sdaqt, mant vfa yax xsusiyyt, xalqn malna xyant etmk is rfsiz bir idir. a) MANT VFANIN ROLU rblr, blk d btn dnya xalqlar arasnda Peymbrin (s) mvffqiyytinin n byk amili, onun mantdar v sadiq adam olmas idi. Peymbrlikdn vvl xalq onu e`timadl, doru-dzgn adam kimi tanyrd v ona Mhmmd min deyirdilr. Peymbrin (s) bu xsusiyyti xalqn ona meyl gstrmsin sbb olurdu. nki min olman lazml rtlrindn biri, sznd doru-dzgn olmaqdr. Baqasnn 139

malna xyant edn adam, doru dana bilmz. ksr insanlar onun peymbrlik iddiasn qbul edirdilr, nki bilirdilr ki, o he vaxt yalan danmayb. vvld deyildiyi kimi, mant vfa kimi bir dyr alla drk edilir. gr peymbrlik v dvt olmasayd bel, xalq onun mantd vfal olman drk edckdi. Amma slam dini qlin bu hkmn tsdiq edib buyurur: Allah siz mr edib buyurur ki, (aldnz) manti z sahiblrin qaytarasnz1. mnat vfa hyatn zruriyytlrindndir. Xalq gr z davranlarnda ona riayt etms, hyat sistemi bir-birin dyr v artq kimsy etimad olunmaz. nki ictimai hyatn bnvrsi v sas, insanlarn qarlql etimadna saslanr. mant, danqda dzgnlk v sdaqt, mant is rftarda dzgn ml tlb edir. Onun dyri mstqil qli llrdndir v dlil, sbuta ehtiyac yoxdur. slamn bu yndki sifarilri trbiyvi xarakter dayr. qlin drk etdiyi eyi rit tyin edib, hmin ynd taprq verir. mant vfa, tkc kimlrins xsi malnn qorunubsaxlanlmas deyil v hminin, mumxalq malnn mhafizsin d amil olur. O cmldn xiyaban, torpaq, su, yallq v slam lksin aid olan hr bir mumxalq mal mant saylr. mumxalq malnn qorunmas daha lazmldr. nki bir xsin malna xyant edn ks, ancaq hmin xs borclu qalr. Lakin mumi mlak v beytl-mala xyant edrs, btn mslmanlara xyant etmi olur. Dvlt mannda src ilyn xs liyri adam olarsa, diqqtsizlik edib idar etdiyi mana xsart yetirdikd, btn xalqa xyant etmidir. gr mumi dvlt mal xsi ilr n srf edilrs, beytl-mala xyant edilmidir. Qurani-krim slam cmiyytini mantdar v hdin vfal bir cmiyyt kimi tqdim edir: Mminlr o kslrdir ki, gtrdklri manti geri qaytarar, z hdlrin vfa edrlr2.
1 2

Nisa sursi, ay 58. Muminin sursi, ay 8.

140

Baqa bir yerd buyurur: Aldnz manti z sahibin qaytarn. mant barsind gstrilmi taprqlar ona grdir ki, gr qarlql etimadn, hd-vfann rtlri cmiyytdn silinrs, camaat bir-birin xyant edr v biri digrinin hququnu ayaqlar altna atar. Nticd, daya qarlql etimad olan cmiyytin stunlar kr ki, bu da insani dyrlrin unudulmasnn balancdr. b) RUH V QLB HAZIRLIIN ROLU Qlbn smimi olub, vicdanlar oyaq insanlar gr Allah qarsnda da smimiyyt izhar etslr, cmiyytd ba vern hadislr qar bigan ola bilmzlr. Bel insanlar peymbrlrin dvtini can-bala qbul edrlr. Onlara qorxulu xbr verilnd, chnnmi yad ednd canlarna lrz dr v gr onlara xo xbrli mjd verils, sevinib ad olarlar. Bir ks zlm edildiyini grnd, narahat olarlar v gzlri yala dolar v ya bir ksin z haqqna atdn grnd sevinrlr. rklri yumaq, qlbn smimi olan bu cr insanlar haqqn qarsnda tslim v sinlri haqqn qbulu n hmi aq olar. Bu insanlarn mqabilind rklri dalam adamlar, haqla zldiklri v traflarnda ba vern hadislrl qarladqlar zaman bigan v laqeyiddirlr. nki qlblri hqiqtin qbulu n hazr deyildir. Tbii olaraq peymbrlrin d dvtini qbul etmir v haqq qarsnda tkbbrllk edirlr. Onlar ancaq zlrini dnr v z heyvani istklrinin drdini kirlr. Quran hli-kitabdan iki dstni misal gstrir: birinci dst yhudilrdir ki, slamn v mminlrin n qat dmnlri idilr: Sonra sizin rklriniz o qdr brkidi ki, da kimi, htta ondan da brk oldu. Halbuki, bzi dalardan bulaqlar axr1. Bzi dalarn yarqlarndan su axr, lakin yhudilrin ryi o qdr brk olur ki, he vaxt rklri kvrlib, gzlrindn ya axmr. Bu qvmn mminlrl hmi dmniliyi olmudur.
1

Bqr sursi, ay 74.

141

Bu dstnin mqabilind Quran, ikinci dstni mminlrin dostu olub onlarla mehriban davranan hli-kitab bel tantdrr: hli kitabdan mminlr n mehriban olan o kslrdir ki, deyirlr biz nsraniyik. Nsranilrin mslmanlarla dostluu ona grdir ki, onlardan bzilri alim v zahiddirlr. Onlar Allahn hkm qarsnda dikbalq edib, tkbbrllk gstrmirlr1. Bu aynin ardnca Allah-tala buyurur: Peymbr (s) bir ay nazil olduu zaman onlar hmin ayni eitdikd, gzlrindn ya axar. nki onun haqq olduunu bilirdilr. Haqq qarsnda rklrinin yumaql onlarn iman gtirmsin sbb oldu. nki qlblri haqqn zn aq idi. Bunlarn mqabilind darkli yhudilr iman gtirmirdilr. Tarixd grrk ki, bir ox hallarda msihilr slam qbul etmi v xalis mminlrdn olmular, lakin yhudilrdn ox az slam qbul edirdilr. Peymbr (s) buyurur: El bir gn glib atacaq ki, ruhn v qlbn hazr olan xae` bir adam taplmayacaq, tvaz`karlq v ryiyumaqlq mnasz olacaqdr. zlrini islamnas adlandran bzi tdqiqatlar iddia edirlr ki, slamda insann zn sndrmas bynilmir. Htta Allahn qarsnda da insan qrurunu sndrmamaldr. ryin kvrlmsi, gz yann axdlmas, tvaz`karlq bel, insanlar n dyr hesab edilmir. Halbuki, Quran mminlri tvaz`kar olaraq tantdrr. Alimlrdn birinin yannda Quran oxunduu zaman alad n haqq yoldan xmaqda mtthm etmidilr. Bel xyal edirmilr ki, ancaq zadarlqda, yasda alamaq olar, Quran oxunduu zaman alama bidt bilirmilr. Bu ml o qdr unudulub trk edilmidi ki, gr kims Quran oxuyanda alasayd, hmin adam dindn xmaqda gnahlandrrdlar. Ruhi v qlbi hazrlq qlbd ba qaldran tvaz`karlq, saf smimiyytdn doan zillt hissidir. Onun reaksiyas insann cismind v hrsind zahir olur. Rhmtlik Raib sfahani bu klmnin tfsirind bel deyir: Xu` sz ziflik v acizlik
1

Maid sursi, ay 82.

142

hiss etmk mnasndadr. Daha ox insann cismind zahir olan hissi lamtlr barsind ildilir. Misal olaraq ruhi v qlbi hazrlq m`nasn dayan xu` klmsinin Quranda ildildiyi yerlr iar edirik: 1. Danqda (Qiyamtd) Rhman Allahn yannda sslr xaeolarlar1. 2. Gzlrd: (Qiyamt gn kafirlr qorxudan) xae v zlil olaraq baxlarn aa dikrk qbirdn ba qaldracaqlar2. 3. hrd: (Qiyamtd) bir dstnin z xae olacaqdr3. 4. Scdd: Onlar gzyal alnlarn scdy qoyub, daimi olaraq (Allah trfindn) qorxularna v xularna (yeni drclr) artrarlar4. 5. Namaz v duada: Bellikl, mminlr nicat tapdlar. O kslr ki, namazlarnda xae v tvaz`kar olarlar5. 6. Qlbd: Grsn, mminlrin rklrinin Allah yad etmkl xae olmalarnn vaxt atmamdrm?6. Bu aylrin hr biri haqqnda ayrca bhs etmk mnasib vaxt tlb edir ki, hllik buna imkanmz yoxdur. Qsa olaraq aydnlad ki, xae - qrur v tkbbr hissi olmadan, insann vcudunda zahir olan bndilik lamtidir. Xu` libasna brnm insan, vcudundak tkbbr v xudbinlik ruhunu ldrr. Xudbinlik v tkbbr insan Allah qarsnda tvaz`kar v smimi olmaqdan saxlayr. bhsiz ki, tkbbrllrin bariz nmunsi eytandr. Quran onun barsind buyurur: Btn mlklr (Admin qarsnda) scd etdilr. (Yalnz) eytan scddn boyun qarb, imtina etdi7. li () aynin izahnda buyurur: eytan xudbinliy v tkbbr dar oldu v z yaradlnda zn Admdn stn tutdu. Atdn xlq edildiyi n tssb gstrib aqcasna
1 2 3 4 5 6 7

Taha sursi, ay 109. Qmr sursi, ay 7. aiy sursi, ay 2. sra sursi, ay 109. Muminun sursi, ay 1-2. Hdid sursi, ay 16. Hicr sursi, ay 30-31.

143

Allahn frmanna boyun ymdi. Demli, Allahn dmni olan eytan, tssbke v lovalarn rhbri olaraq, tkbbrn sasn qoydu. Allahla zmt v byklk libasn (ki, yalnz Allaha mxsusdur) l keirmk n davaya qalxd. zzt v qrur libasn geyinib, zillt v kiiklik libasn bir knara atd1. Davamnda buyurur: Bel is, Allahla eytan arasnda olan bu hvalatdan ibrt gtrn. eytan bu hrkti il ne illik zhmtini v ibadtini zay etdi. Allaha alt min il ibadt etmsin baxmayaraq (mlum deyil, bu illr dnya illri hesab ildir, ya axirt), tkbbr etdiyi n bir anda btn zhmti hdr getdi. Bel olan halda, eytandan sonra tkbbr gstrmkl kims Allahn zabndan amanda qala bilckmi? Allah-tala he vaxt bel bir bndni cnnt buraxmayacaqdr. nki hmin gnaha gr znn (gnah edn qdr) n sadiq bndlrindn birini (eytan) cnntdn xaric etmidir. Bilin ki, Allahn hkm yer hli n d, gy hli n d birdir. Bunu da xatrlatmaq lazmdr ki, insanlar arasnda smimiyytin itmsinin, rklrin qsavt balamalarnn, xyantin meydana xmasnn mn v sbbi, onlarn dnyaya olan hdsiz ballqlardr. Dnyaya ballq insandan xu` v tvaz`karlq hisslrini alb aparr. nsann xyant l atmas, harama bulamas dnyaya balandqdan sonra meydana xr. Demli, xu` haln qoruyub saxlamaq n dnyaya rk balamaqdan, Onu hyatn sas qaysi olaraq hdf semkdn kinmk lazmdr. trafmza nzr salsaq grcyik ki, get-ged cmiyyt z milli v xlaqi dyrlrini itirmkddir. Cmiyytd xlaqszlq, ictimai fsad ba alb gedir. Bu kimi ilrin sbbini maddiyyata uymaqda axtarmalyq. Bu ballq v ya meyillilik istniln gnaha zmin yaratm olur. Bir insan gnaha batd n kdrlnmir, lakin azacq pulu lindn xdqda, maddi probleml zldikd qm dryasna batr. Hminin, qorxur ki, birdn ondan vergi alarlar. Bu haln qarya xmas dnyaya hddindn artq qaplman nticsidir. gr bir nfr ryini axirt balam olsa, hr bir eydn axirti n bhrlnmyi bacaracaqdr. gr pullu olsa, o pulu z axirti yolunda
1

Nhcl-bla, xtb 234, sh. 776.

144

xrclyckdir. gr kasb olsa, sbri il Allahn razlna boyun ymkl, z axirti n bhr gtrckdir. Pulu olsa, Allah yolunda infaq etmkl, pulu olmasa da, baqa bir yolla ehtiyac olanlara kmk edckdir. nsann dnyaya mhbbti artdqca, bacard qdr mbah ilrdn istifad etmy alacaq. gr bu onu qane etms, bhli ilr meyl gstrib, bir yolla ritin hkmlrindn kmk almaa alb, grdy i haqq qazandrmaa balayacaq. Bu gn riyann bir nvn l atacaq, sabah qti v yqin bilinn harama quranacaq. o yer glib atacaq ki, artq hr bir gnah, htta kbir olsa bel, grmkdn kinmyck. Tbiidir ki, bel adamn ryi brkiyib, xu` haln itirckdir. El ki, dnya hrisliyi ryind ba qaldrd, xalqn malna xyant edck, ondan xsi mnafeyi n faydalanmaa alacaqdr. Demli, qlbin qsavt balamasnn amili gnaha, heyvani lzztlr alud olub, dnyvi ilr qaplmaqdr. ndi bu drdin malicsi n onun kklrini axtarmaq lazmdr. Diqqt yetirmk lazmdr ki, bu, aacn qurumasna n sbb olmudur? Hans zhrli madd il suvarlmdr ki, bu gn qalbdr? nsan vcudunun aacn xstliklrdn qorumaq n onu salam maddlrl qidalandrmaq lazmdr. Hminin, onun heyvani istklr uymasnn qars alnmaldr, nki bu vziyytin davam ryin brkiyib, qsavt balamasna gtirib xarr. ryi basm qsavtin kkn ksmk n onu vcuda gtirn xstliklri insana tantdrmq lazmdr. Bildiyimiz kimi, insann Allahdan v mnviyyatdan ayrlmasna bais olan btn xstliklrin mnyi dnyadr. Qurani-krim mxtlif byanlarla, insan dnyadan qorxutmaa alr. Bzn Nhcl-blanin bir xtbsind dflrl dnyann mzmmtindn shbt alr v li () z shabsini dnyadan qorxmaa arr. nki Hzrt () btn drdlrin kknn dnya mhbbtind olduunu bilirdi. Bel ki, dnya mhbbti qlbd olduqca, insan n he bir kamal v fzilt uzun mddtli qalmayacaqdr. Mmkndr, bir nfr uzun mddt zhmt kib mnvi drclr ld etmi olsun, lakin bir damla ldrc zhrl hr 145

eyi ldn ver bilr. Bu chtin gr d Quran, Peymbr (s) v hli-beyt () mxtlif yollarla xalqa dnyadan uzaq olma xatrladrdlar. lbtt, dnyadan qorxmaq idn-gcdn l kmk, elmi, snti bir qraa qoymaq mnasnda deyildir. slind onun mnas dnyann zahirin qaplb qalmaq, nfsani istklr uymaqdr. Qsaca desk, dnyadan qorxmaq, dnya hyatnn sas hdfi v amal olaraq yox, onu axirt atdran bir vasit kimi baa dmkddir. Bel olan halda, insann btn sylri, htta mal-dvlt toplamas da, zn axirt rngini alr. nki axirt v dnya istyi insann niyyt v hdfin baldr. Msln, kiinin evlnmkd mqsdi ancaq z hvtini tmin etmkdirs, bu dnya istyidir. O ancaq heyvani hvtini raz salmaq haqqnda dnr, blk d, onun n el d bir frqi yoxdur ki, halal yolla istyin qovusun, ya haram. Amma bzn evlnmkd mqsd, Allahn mrin itat ndr. nki ail qurma Allah ona buyurmudur, yoxsa he vaxt bu ii grmzdi. Htta gr bu id oxlu lzzt olsayd bel, yen d ona meyl gstrmzdi. Amma Allah xatirin o bu i boyun yir; htta onu yzlrl problem hat etmi olsa bel. gr bu gn qrb dnyasnda ail tmlinin kklrind sarslmann ahidi oluruqsa, bu ona grdir ki, onlar ancaq lzzt almaq haqqnda dnrlr. Onlarn qeyriqanuni yolla cinsi ehtiyaclarn dmlri, evlilikdn daha rahat v asan baa glir. Ona gr d, zlrini ail qurmaqla zhmt salmaq istmirlr. Grnd ki, evlnmkl yana, tbii olaraq hyat tinliklrin qatlamal, ail ykn d kmlidirlr, evlnmkdn vaz keirlr. Lakin slam cmiyyti bu cr deyil. slami dyrlrin hakim olduu bir cmiyytd frd ail hyatnn problemlrin dzml olur. Ail hyatnn znmxsus irinliyini dadd kimi, aclarna da rik olur. nki Allahn istyi beldir. lbtt, Allah da z ltf il bu id bzi lzztlr qrar vermidir. (r-arvad v ata-ana duyular zlynd fitri v tbii lzztlr malikdir). Amma bununla bel, bu mtrk hyatn problemlri d vardr. Demli, gr bir ks Allah xatirin dnya lzztlrindn istifad edrs, ninki o xoaglmz bir i grmmidir, ksin onun bu 146

ii dnya il yana, axirtini d tmin etmi olur. Dnya istyi o vaxt olur ki, stnly lzztlr vermi olsun. ALLAHIN NZRND DNYANIN DYRSZLY V KKLY Dnyann mzmmti v puluu bard Peymbr (s) sonrak cmld buyurur: Ey buzr! And olsun o Allaha ki, Mhmmdin can onun linddir, gr dnyann Allah yannda milyin qanad qdr dyri olmu olsayd, kafir bir damla su bel vermzdi. Dnya mhbbti el bir bladr ki, az-ox hammz bu drd mbtlayq. gr indi ona mbtla olmasaq da, mmkndr, glckd mbtla olaq. Yax olard ki, Hzrtin (s) bu byanna daha diqqtl yanaaq v ondan z nfsimizin trbiysi n faydalanmaa alaq. Bizim n dyr meyar heyvani lzztlrdir. Ona gr d, daha ox xoumuza gln hr bir ey daha artq dyr veririk v bu bizim istyimizin gstricisidir. Lakin slam dyr n baqa bir meyar tqdim edir v o, Allahn istklrini z istklrindn daha stn tutmaqdr. Yni dyrli olan ilr bizim nfsimizin meyl etdiyi eylr deyil, mehriban Rbbimizin t`yin etdiyi msllrdir. Peymbr (s) and iir ki, dnya btn cah-clal v mrlrin yolunda hdr getdiyi, ne-ne canlar qurban etdiyi lzztlri il milyin qanad qdr dyrli olsayd, Allah onun bir qurtum suyunu bel kafirlr iirtmzdi. gr dryalarn, okeanlarn Allah n dyri olsayd, kafir ondan bhrlnmy imkan vermzdi, ancaq vliyalarn ondan faydalanmasna imkan yaradard.1 Mslman v kafirin dnya nemtlrindn brabr olaraq bhrlnmklri, el dnyann hqiqtd, zati olaraq dyr malik olmadnn gstricisidir. Dnya bu baxmdan imtahan vasitsidir. Allah-tala Quranda buyurur:
(lbtt, cmldki kafir sz din dmni olan, haqqa boyun ymyn kafir aiddir. Mstzf kafirlrin hesab baqadr).
1

147

Hqiqtn, mal-dvltiniz v oul-uanz sizin n ancaq bir snaq vasitsidir. n byk mkafat [cnnt] is Allah drgahndadr!1. Baqa bir yerd buyurur: [Bzi adamlarn fxr etdiyi] mal-dvlt, oul-uaq [oullar] bu dnyann br-bzyidir. bdi qalan yax mllr is Rbbinin yannda hm savab, hm d [Allahn mrhmtin] mid etibaril daha xeyirlidir!2. Baqa bir ayd dnyann fani olmas v Allah yannda bdi qalacaq eylr bard buyurur: Sizd olan [dnya mal] tknr, Allah drgahnda olan [axirt nemtlri] is bdidir. [Allah yolunda] ziyytlr dznlri etdiklri yax mllrin mqabilind mkafatlandracaq3. nsan bel tsvvr edir ki, dnya nemtlrinin dyri vardr v kim onlardan daha ox istifad edirs, daha ox dyr malik olur. Quran yanl olan bu dnc trzi bard buyurur: nsana gldikd, n zaman Rbbin onu imtahana kib ehtiram ets v ona bir nemt vers, o, Rbbim mn ehtiram gstrdi!deyr4, Amma n zaman Rbbin onu imtahana kib ruzisini skilts, Rbbim mni alaltd, mn xor baxd!, - deyr5. Hqiqt budur ki, dnya snaq vasitsidir. nsan istr maldvlt sahibi olsun v istrs d ondan mhrum qalsn, hr iki halda snaq meydanndadr. N dnyaya sahib olmaq byklk v kramt saylr, n d kasblq baaalq gtirr. Dnya Allahn nzrind dyrsiz olduu n kafiri ondan mhrum etmir. Bunun mqabilind, cnnt v onun nemtlri Allah yannda dyrli hesab edilir. Mhz bu sbbdn d, kafiri cnntdn mhrum edir: Chnnm hli cnnt hlin mracit edib, stmz bir az su tkn v ya Allahn siz verdiyi ruzilrdn biz bir qdr ehsan edin!, - deyck. Onlar is, Dorusu, Allah bunlar kafirlr haram buyurmudur!, - dey cavab vercklr6.
1 2 3 4 5 6

Tabun sursi, ay 15. Khf sursi, ay 46. Nhl sursi, ay 96. Fcr sursi, ay 15. Fcr sursi, ay 16. raf sursi, ay 50.

148

Cnnt v onun nemtlri el bir dyr malikdirlr ki, kafirlrin ondan istifad etmy lyaqtlri atmr. Hqiqtd, sl v hqiqi olan bu dyr Allah vliyalarna mxsusdur. Bunun mqabilind dnyann Allah n dyri yoxdur v bu sbbdn d kafirlrin ondan istifad etmsin maneilik trtmir. ox vaxt kafirlr baqalarndan daha artq dnya nemtlrin yiylnirlr v dnya imkanlarndan daha ox istifad edirlr. lbtt, n qdr ox dnya nemtlrin sahib olsalar, bir o qdr d zablar artacaqdr. nki kafir onlar tyan v qeyrihaqq yolda olan mqsdlr n srf edir. Maraql burasdr ki, Peymbr (s) dnyann Allah yannda dyrsiz olduunu sylyrkn and iir. Mlum olur ki, adi insanlar n bu hqiqt inanmaq tindir. Nec olur ki, dnya znn bu qdr srvtlri, imkanlar v lzztlri il insanlarn istifadsin verilsin, lakin Allah yannda bir milyin qanad qdr dyrli olmasn?! Msl burasndadr ki, bizim hqiqtlr bardki mlumatmz v bsirtimiz azdr. Hyatmzn sasn maddiyyatda grrk, dnyan hyatmzn mehvri qrar vermiik. Dnyann Allah yannda, Qurann nzrind dyrsiz olduundan xbrimiz yoxdur. Bilmirik ki, dnyann etibar onun vasit, snaq olmas hddinddir. Hqiqi dyr insann sadtin sbb olub, onu haqq rizvana qovuduran yax mllrdir. Hqiqi dyr insann Allaha yaxnlamasna sbb olan eylrddir. Bu hmin o hdfdir ki, insann yaradlnn sas qaysi olmudur. nsandan da mhz z yaradl qaysin qovumas n btn imkanlardan, dnya vasitlrindn yararlanmas istnilmidir.

149

ON DRDNC DRS
AXRT STYNN STAY, DND ZHD V BSRT, DNYA STYNN MZMMT OLUNMASI

150

1. Axirt istyinin sitayii v imann aliliyinin byan; 2. Axirti sevmyin lzumu; 3. Allahn xeyirxahl, din haqqnda agahlq v dnyada zahidlik.

151

AXRT STYNN STAY, DND ZHD V BSRT, DNYA STYNN MZMMT OLUNMASI Bu hdisin bzi blmlri dnyann mzmmti barsind idi ki, ondan myyn hisslri syldik. ndi onun baqa bir hisssini byan edcyik. Daha nc syldiyimiz kimi, dnyann mzmmti he d dnya ilrindn l kmk mnasnda baa dlmmlidir. Dnya sas hdf deyildir deynd, bu he d o demk deyil ki, insan ictimai faliyytini bir knara qoymal v qazanc, srvt dalnca getmmlidir. Dnyann mzmmtindki mqsd, ona rk balamamaq, zahiri zintlrini hdf evirmmkdir. Hqiqtd, insann mlin istiqamt, yn vern onun niyytidir. nsann niyyti onun mlini lyaqtli d ed bilr, lyaqtsiz d. Quran aylri v rvaytlr sasn, insann axirt yolu bu dnyadan keir v dnya axirtin kin yeridir; burada kdiyini axirtd bickdir. Bunun n d dnyada alb-vurumaq lazmdr. gr insann dnyadak faliyytlri Allaha gr olsa, sadt atacaqdr, yox, gr onun faliyyti dnya v onun lzztlri n olsa, istr-istmz gnaha srklnckdir ki, bu da onu chnnm v bdi zaba aparb xaracaqdr. DNYANIN LZZT V MANIN ALLYNN BYANI Allah vliyalar mminlrin dnya v onun lzztlrin uymamas n mxtlif sullarla z xstsinin salamlna alan tbiblr kimi, onlar mnviyyatlarna zrrli olacaq eylrdn phriz etmy arrlar. vliyalar hmi sy etmilr ki, dnyan mminin nzrind mnfur cilvlndirsinlr. Hmin baxdan x edrk, Hzrt (s) bel buyurur: Ey buzr! Dnya v onun iind olan hr bir ey Allah rizasn qazanmaq n istifad edilmzs, lnt mhkumdur. Hdisin mzmunundan bel anlalr ki, dnyada olan nemtlrin lntlnmsi he d torpaq, aac v gyn lntlnmsi mnasnda deyildir. nki Allahn razlnn l gtirilmsi n vasit olacaq hr bir ey ninki lnt mhkum deyil, ksin tqdirlayiqdir. Demli lnt, dnya nemtlrinin alaq v rzil mqsdlr urunda xidmtin ynlmidir. nki 152

dnyann yaradlmasndan mqsd, insann ondan mqsdynl faydalanb, Allaha yaxnlamas ndr. Dnya insann ixtiyarna ona gr qoyulmudur ki, onun kmyi il Allaha atsn. Bel olan halda, insan gr dnyan Allaha atmaq n vasit olaraq sers, Allah rhmti v fqti daim onunla olacaqdr. nki o, hdfini serk, hmin istiqamtd d hrkt edckdir. Aqil insan he vaxt hdfindn qafil olmur, daim gzn bu yola dikir. ks halda, Allahn nzri insandan gtrlckdir. nki o, dnyann yaradl qaysin arxa evirrk, sadt yolu vzin, bdbxtlik v pemanlq yolunu semidir. mamlarn shablrindn biri qazancnn v srvtinin gngndn artb genilndiyini mayit edrk, narahatlq hissi keirmy balayr. mam onunla grb soruur: Niy bikefsn?. Deyir: Aa, srvtim getdikc artmaa balayr, dnyaya giriftar olmuam. mam soruur: Niy dnya malnn arxasnca drsn, dnya maln ymaqda mqsdin ndir?. Shab cavabnda deyir: zmn v uaqlarmn baqasna mhtac olmamas n v bir d mmin qardalara kmk mqsdi il bu ii grrm. Hzrt deyir: Bu dnyaya balanmaq deyil, axirt istmyindir, nigaran olmana dymz. Sn dnya lzztlrin rk baladn v dnyan dnya n istdiyin zaman nigaran olmalsan. Allah yannda he bir ey dnya qdr mnfur deyildir. Onu yaratd, sonra ondan z dndrdi v rhmt baxlarn ondan ksdi; qiyamt kimi d ona nzr yetirmyckdir. Byk alimlr, xsusi olaraq imam Xomeyni (r..) bu klamn mzmununu z xlaq kitablarnda ox aqlam v bu mslni xsusi vurulamdr. ksiz, Allah-tala btn yaratdqlarn sevir. Mxluqatn hr biri ilahi adlarn (smayi-ilahi) v ilahi siftlrin tsirindn vcuda glmidir (Mxluqatn hr biri canl sr olaraq, lahi siftlrin maddi almdki tzahrnn mhsuludur). Dnya v onun nemtlri ilahi isim v siftlrin mzhri olduqlar n Allahn qiyamt qdr onlara diqqti v inayti d davam edckdir. Allah dnyann Onun mlahizsi olmadan mstqil baxlmasna nzr yetirmir. ndi bel bir sual qarya 153

xr ki, bu dnyada Allahn inayti v nzri hans eylr aid olur? Bu nqtnin byannda Hzrt (s) buyurur: He bir ey imanl olmaq v haramdan kinmk qdr sevilck deyildir. Allah yannda n ox sevimli olan ey ilk nvbd iman, sonra is tqva v gnahlarn trk edilmsidir. Bu rvaytdn anlamaq olur ki, gnahlarn trki vacib mllrin ncamndan daha mhmdr. Dey bilrik ki, vacibata ml edilmsi imann drclrindn saylr, nki iman hm qlbi, hm d bdn zvlri vasitsi il hyata keiriln zahiri mllr amil olur. Bel olan halda, gr dnyada olan eylr imana atmaq, gnahlardan uzaqlamaq n vasit rolunu oynayarsa, hmin eylr Allah yannda sevimli olacaqdr. Buna gr d, Allah ksr dnya ilrin mr etmidir; nki onlarn vasitsil insan tqva v iman sahibi olub, Allah drgahna yaxnlar. mam Sadiq () Peymbrdn (s) nql edrk buyurur: badtin onda doqquzu ticartd almaqdadr1 (ticartd v al-veriddir). Baqa bir rvaytd imam Sadiq () buyurur: Evlnn xs dininin yarsn qorumu olur, o biri yarsn da, tqval olmaqla l gtirmlidir2. Buna oxar baqa bir hdisd Peymbr (s) buyurur: He bir (tml) Allah yannda ail qurmaq qdr sevimli v ziz olmamdr3. bhsiz ki, btn bunlar dnya ilrin aiddir. Lakin onlar bndilik yolunda vasit seildiyi n Allah yannda ziz tutulur.

AXRT SEVMYN LZUMU

Ey buzr! Allah Tbark v Tala qardam saya () vhy etdi: Ey sa (), dnyaya mhbbt yetirm, nki mn onu sevmirm. Axirti sev, nki dncyiniz mkan oradr. Peymbr (s) Allahn saya () vhy etdiyini nql edir: Mn dnyan sevmirm, sn d dnyan sevm. Tbiidir ki, Peymbr (s) d dnyann dmnidir. nki msumlarn () bir ksl v ya bir eyl dostluq v
1 2 3

Biharul-nvar, cild 85, sh. 319, hdis 2. Biharul-nvar, cild 103, sh. 219, hdis 2. Biharul-nvar, cild 103, sh. 222, hdis 40.

154

dmniliklrinin meyar, Allahn dostluu v dmniliyi ildir. Tbiidir ki, dnya il mnasibtlrind mminlrin z mvqelrini myynldirilmsin nmun olacaq xs, msumlar v onlarn hyat yoludur. li () Peymbrin (s) dnyaya bax haqqnda buyurur: Rsuli-krm dnyan kiik sayard Qlbn dnyadan z dndrmi v dnyvi arzular z nfsindn uzaqladrmd. Dnyann zintindn lvan libas istmmsi v ya orada qalma arzu etmmsi n dnyann zintini z gzlri il grmmy alard1. Bu vziyytl yana, Peymbr (s) btn maddi nemtlrdn istifad etmk ixtiyar verilmidi. Peymbrin (s) znn buyurduu kimi, btn dnyann xzinlrini ona tqdim etdilr, amma o qbul etmdi: Ey buzr! Cbrayl () dnyann xzinlrini a v qara qatra yklyib mnim yanma gtirdi v dedi: Ey Mhmmd! Bunlar dnyann xzinlridir v onlardan istifad etmyin, snin Allah yannda olan drcni he d azaltmr. Peymbrin (s) bu cr Cbrayl () a v qara qatra (v ya ata) minrk dnyann xzinlri il brabr mnim yanma gldi buyurmas, blk d, dnyann lzzt v ac, xeyir v r mkan olmasna ediln bir eyhamdr. Dnyada el bir xs taplmaz ki, yalnz tinlik v aclq grm olsun v elc d el adam ola bilmz ki, hyatda ancaq lzzt dadm v he vaxt ar-ac il zlmmi olsun. Hqiqtd, hr ar-acnn yannda bir lzzt d vardr v hr lzztin knarnda da bir aclq durmudur. Hr iki hal insann imtahan ndr: Hr ks (hr bir canl) lm dadacaqdr. (Dzbdzmycyinizi, kr edcyinizi, yaxud nankor olacanz) yoxlamaq mqsdil, Biz sizi xeyir v rl (salamlq, var-dvlt, cah-clal v xstlik, yoxsulluq v ehtiyacla) snaa krik. V siz (qiyamt gn mllrinizin vzini almaq n) ancaq Bizim hzurumuza qaytarlacaqsnz2. Maraql olan baqa bir nqt, Cbrayln () Hzrt (s) buyurduudur: Dnyann btn xzinlrindn istifad etsn d, snin axirtdki payndan he bir ey azalmayacaq.
1 2

Nhcl-bla, xtb 108, sh. 336. nbiya sursi, ay 35.

155

Maddi lzztlrin insana yetir bilcyi zrrlrdn biri d budur ki, onlardan n qdr ox istifad edilrs, ehtimal vardr ki, insan daha ox axirt bhrlrindn mhrum olsun. Lakin peymbrlr v vliyalar bu cr deyildirlr. Ona gr d, Cbrayl () deyir: Snin dnya xzinlrindn bhrlnmyinin mqabilind, axirt payndan he n skildilmyck. Peymbr (s) Cbrayln () cavabnda buyurur: Dostum Cbrayl, mnim onlara ehtiyacm yoxdur. Doyduum zaman Allaha kr edirm, acdm zaman Ondan istyirm. Mmin bir xs n n yax hact budur ki, bir trfdn Allahn nemtlrindn bhrlnmkl Ona kr etsin, baqa bir trfdn Allaha ehtiyacl olduunu hiss etsin v hmi llri Onun drgahna uzansn. nki insan ikiynl bir varlqdr; hm Allahn nemtlrindn istifad edrk Ona kr etmlidir ki, bu kr v diqqt, onun sadtin sbb olacaq. Hm d hmi ehtiyacl olduunu hiss etmlidir ki, mrurlab qafil olmasn, zn baqalarndan stn grmsin. Peymbr (s) buyurur: Mnim gzlrim daim Allahn llrin dikilmlidir; nemti ondan istmliym v mn ta etdiyi nemtlrin mqabilind kr etmliym.

ALLAHIN XEYRXAHLII V DN HAQQINDA AGAHLIQ

Hdisin davamnda Peymbri-krm (s) buyurur: Ey buzr! Allah bir ksin xeyrini istdiyi zaman onu dind bilikli, dnyada is zahid edir v z eyiblrini ona baa salr. Allah bir ks yaxlq etmk istdiyi zaman ona ey verir: 1. Dini bilik; 2. Zahidlik v dnya lzztlrin etinaszlq; 3. Eyiblrin olan agahlq. Bu xislt mqabilind insan n n pis ey, dind cahil olmaq, dnya sevgisi v xudpsndlik v baqasnda eyib axtarmaqdr. ncki v sonra deyilck mtlblri nzr alaraq, diqqt yetirilsi sas cml Zahidlik v dnya lzztlrin etinaszlqdr. nki shbt dnyann mqam v mnziltindn gedir. Demli, gr bir ks hiss ets ki, dnyaya rbti yoxdur v ondan ancaq lazm olacaq ehtiyaclarn 156

dmk n istifad edir v ilahi vzifsin ml etmk n dnya ilrin ba qour, bilsin ki, Allah onun yaxln istyir. Hqiqtd, Allah hamnn xeyrini istyir, amma znn trii iradsin saslanaraq, tkliflri hamya vacib etmidir, hamya haramdan kinmyi buyurmudur. xtiyar sahibi olan insan gr doru yolu sers - baxmayaraq ki, bu seimin znd d doru yolun seilmsi, mqddimd Allahn tovfiqi v inayti ildir v bndlik yolunu tutub Allahn sevdiklrini sevib, onun dostlar il dost olarsa, atd hr addm Allah n olarsa, Allahn xsusi tkvini iradsi bel tlb edir ki, hmin adam mvffqiyyt qovudursun: Mmin olub axirti istyn v onun urunda alanlarn zhmti (Allah drgahnda) qbul olunar1. Allahn he kiml dmniliyi yoxdur v sbbsiz olaraq he ksi chnnm aparmr. gr kims znn yanl seimi il kfr v syan yolunu sers, Allahn tkvini iradsi bel tlb edck ki, hmin adam zlalt urasn v xeyir i grmy nail olmasn: Hr ks fani dnyan ists, dildiyimiz xs istdiyimiz nemti orada tezlikl verr, sonra is (axirtd) ona chnnmi mskn edrik. O, chnnm qnanm v (Allahn mrhmtindn) qovulmu bir vziyytd daxil olar!2. Demli, Allah bir ksin xeyrini istdiyi zaman eyd onu mvvffq edir: Elm qazanmaq imkann ona inayt edir, bunun mqabilind Allah bir ksin xeyrini istmdikd, onu elm qazancndan mhrum edir. Rvaytd gstrildiyi kimi: Allah bir bndsini zndn uzaqladrmaq istdiyi zaman, onu elm v thsildn ayrr3. Allaha kr etmliyik ki, bu qdr bndlri arasnda bizlr dini elmlr yiylnmk tovfiqini inayt etmidir. Biz nsib olmu bu iftixarn qdrini bilmliyik. nki Allahn inaytinin sbbil kamal yoluna qdm qoymamzn ilk pillsi hazrlanmdr.

1 2 3

sra sursi, ay 19. sra sursi, ay 18. Biharul-nvar, cild 1, sh. 196.

157

Rvaytlrin birind deyilir: Btn kamal eyd xlas olur: dini elmlr vaqif olmaq; hyat ilrinin nizama salnb proqramladrlmas; tinliklr qarsnda sbirli olmaq1. Allahn ikinci inayti, dnyaya rbt gstrmmk v onun zahiri gzlliyin knl vermmkdir. Tssflr olsun ki, bizim ksriyytimizd bu xisltlr yoxdur. Az-ox dnya lzztlrin rk balamq. nsan z ni v ehtiyaclarnn hddindn artna meyl gstrrs, - daha yax man, daha gzl ev, daha artq geyim tlbind olarsa - dnyaya balanmdr v cnnt nemtlrindn mhrum olacaqdr. Nec ki, Quran buyurur: Biz bu axirt yurdunu yer znd tkbbrlk etmynlr v fitn-fsad trtmynlr qismt edirik. Gzl aqibt, ancaq Allahdan qorxub pis mllrdn kinnlrindir!2. Bu aynin tfsirind bel bir rvayt iar edilir ki, insan, htta ayaqqabsnn bann baqalarnn ayaqqabsnn bandan yax olmasn istyrs, bu istk onun dnya mhbbtindn, tkbbrndn xbr verir3. Bu onu gstrir ki, insan sy edrk, htta bir ayaqqab ba qdrinc olsa bel, dnyaya bnd olmamaldr. rk hmi Allah v axirt istyi il dynmlidir, ayaqqab ba, ev, man n yox. rk Allah nurunun nazil olduu yerdir: Mminin ryi Rhmann ridir4. rk Allahdan n qdr zlb dnya il mul olarsa, bir o qdr d mnvi kamaldan mhrum olacaqdr. li () Nhcl-blad peymbrlrin dnyaya bax bard buyurur: Rsulllahn yolunu tutmaq sn kifayt edr. Dnyann mzmmti v eyiblri, onun rsvaylqlar v pisliklri sn doru yolu tutmaa dlil v bldidir; gr baqa bir peymbrin yolunu tutmaq istsn, Allahn hmshbti olmu Musann () yolunu tut. O deyrdi: Ey Rbbim: Mn, Snin mn nazil edcyin hr hans bir xeyr mhtacam!5.
1 2 3 4 5

Biharul-nvar, cild 78, sh. 152 Qss sursi, ay 83. l-Mizan, cild, 16, sh. 85. Biharul-nvar, cild 58, sh. 39. Qss sursi, ay 24.

158

Allaha and olsun ki, Musa () Allahdan (ac qarnn doyuracaq) bir tik rkdn baqa bir ey istmirdi. nki yerd bitn otlar yemkdn o qdr arqlayb inclmidi ki, qarnnn nazik drisindn otlarn yall grsnirdi. gr nc baqa bir peymbrin yolunu getmk istsn, Davudun () yolu il get ki, Mzamir v Zbura sahib idi. Davud () cnnt hlinin xanndsidir. z llri il xurma lifindn znbil toxuyar v dostlarna bel deyrdi: Sizlrdn hans biriniz bunlar satmaqda mn kmk ed bilr? Znbillrin qazancndan ld etdiyi pulun ancaq bir tik arpa ryin yetck qdrini zn gtrrdi. san () de ki, yatmaq istdikd bal olaraq bann altna bir da qoyard. Libas cod ktandan idi v yediyi bir tik quru yavanlq olard. Geclr ra ayn nuru idi. Qda snaca gnin dydy yer olard (evi yox idi). Sfrsinin n lziz meyvsi ld bitn otlar idi. N arvad var idi ki, onu fitny salsn, n d ua var idi qmin qalsn. N var-dvlti var idi ki, onu Allahdan yayndrsn, n tamah var idi ki, onun oduna yansn. Miniyi ayaqlar, xidmtisi llri idi1. Grsn, Allahn peymbrlrl dmniliyi var idi ki, onlar dnya lzztlrindn mhrum edirdi? Yoxsa bu tinliklr onlarn tkaml vasitlri v Allaha olan mhbbtlrinin niansi idi? Xatrladlmas zruri olan baqa bir msl budur ki, yuxarda sylnilnlrdn el anlalmasn ki, trkidnya olub bir knara kilmk lazmdr; halal qazancn arxasnca dmmliyik v ya slamn v mslmanlarn izztini qorumaq n faydal faliyyt gstrmmliyik. Shbt dnyaya qaplb qalmamaqdan, onun ngind sir olmamaqdan gedir. gr dnyann btn xzinlri v srvtlri bir ksin lind olub, ona knl vermmk rtil btn lzztlrindn istifad ets, zn he bir zrr toxunmayacaqdr. Nec ki, btn dnya padahlna sahib olan Davud olu Sleyman ixtiyarnda saysz-hesabsz nemtlrin olmasna baxmayaraq, he birin rk balamad. Bu nemtlr onun peymbrliyin v vilaytin xll gtirmdi. z arpa ryi yeyrdi, amma btn
1

Nhcl-bla, xtb 159, sh. 508.

159

srvtini v qdrtini dinin izztinin ucalmasnda istifad edrdi. gr Sbann ahzadsi il dyr v ya onu mharib il qorxudurdusa, ilahi hkumtin genilnmsi n edirdi. Mqsdi, irki yer zndn silmk idi. M`sumlarn zahidan hyatlar barsind qeyd olunmu mtvatir hdislrin mcmusu, bizd onlarn tin hyat srdklrin, dnya v ey-nu hli olmadqlarna dair fikirlr kk yeri qoymur. zlri dnyadan kindiklri kimi, xalq da dnyadan kinmy svq edirdilr. Onlarn yaay trzlri bard he bir kk-bh yoxdur. Allaha ibadt, gec yar v ya sbh tezdn oyanmaq, dua v mnacat, o hzrtlrin bariz xsusiyytlrindndir. Dost, dmn, snni, i bu hqiqtlri etiraf edib, bu bard kitablar yazmlar. Xalq dnyadan kindirmk, maddi lzztlr qar onlarda ikrah yaratmaq imamlarmzn trbiy sullar idi. Hr zaman xalq baqalarna yk olmasn dey, halal qazanca, ilmy svq edirdilr. Bu, hqiqtd, dnya v Allahn razln bir araya gtirmk mnasnda olub, adi camaatn gr bilmycyi bir idir. slamn ilk alarndan bu gnmz qdr dnyann mzmmti v ya qazancn triflnmsi bard sylnilmi rvaytlrdn shv nticlr xarlrd. Dnya mzmmt edildiyi zaman dnrdlr ki, artq dnyan bir knara qoymaq lazmdr v gedib maaralarn birind yaayb aac yarpaqlarndan paltar dzltmlidirlr. Baqa bir trfdn grnd ki, bzi rvaytlrd qazanc, faliyytlr triflnir, fikirlirdilr ki, btn eylri maddi hyata qurban vermk lazmdr! hli-beyt mktbinin yetidirmlri qazanc v dnya lzztlrindn bhrlnmyin axirt istyi il ziddiyyt tkil etmdiyini bilirdilr. Ziddiyyt dnya v axirt mhbbti arasndadr. nki bu ikisinin bir arada olmas mmkn deyil. nsann hm Allah, hm d Onun bynmdiyi eyi sevmsi mmkn olan bir ey deyil. Allahn razln qazanmaq v axirt atmaq n vasit olacaq dnya, nifrt yaratmr. ryin n qdr dnyaya mhbbt yetirdiyini v ya ondan hans fasild qrar tutduunu tyin etmk n insann zahiri mllri meyar ola bilmz. Meyar insann niyytidir. Dzdr 160

ki, hrdn niyyt mld zn gstrir. Msln, bir nfr dnyaya bal olmadn iddia edir, lakin mld dnya n haramdan bel kinmir. Aydndr ki, bel adamn niyyti, dnya istyidir. Demli, i iddia il bitmir, ry, niyyt baxlmaldr. Sufilrdn bzilri er dilind dnyaya rbtsiz, etinasz olduqlarn izhar edirlr, lakin mld bir quru pullarndan bel kemzlr.

161

ON BENC DRS HKMT V BSRT PEYMBRN (S) HYAT YOLUNUN BR HSSSDR

162

1. Hikmt v bsirt zhdn mhsuludur; 2. Zahid insann nianlri; 3. Uzun arzular v faliyytdn yaynmaq, tqva v tvkkln ziflmsin dair bir niandir; 4. Peymbrin (s) hyat yolunun bir hisssi.

163

HKMT V BSRT PEYMBRN HYAT YOLUNUN BR HSSSDR

Peymbri-krm (s) mxtlif sullarla dnyann qbaht v tmayln xatrladr, eyni zamanda zhdn mziyytlrindn v dnyaya rbtsizlikdn d shbt ar. Peymbrin (s), btn insanlarnn anlaya bilmsi n trbiyvi msllri mxtlif metodlarla xsusi bir zmind aqlamas, mczy oxar bir idir. Mtlblr el rngarng seilib, mxtlif trbiyvi v xlaqi qliblr el tklmdr ki, hr ks z sliqsin uyun olaraq ondan bhrln v ruhunda tsir qoya bilck trbiyvi azuqnin n mnasibini se bilr. Hzrtin (s) trbiyd sediyi sullardan biri zhd triflyib, insanlar ona svq etdirmk, hminin, zhdn nticsind insanda zhur edn bir sra mnvi keyfiyytlr diqqti ynltmk olmudur.

HKMT V BSRT ZHDN MHSULUDUR

Ey buzr! El bir bnd taplmaz ki, dnyada zahid olsun, amma Allah hikmti onun qlbin salmasn. Zahid olan hr ksin dilini Allah hikmtl aar v onu dnyann eyib, drd v drmanlarndan agah edr; (nhaytd) onu shih v salamat (kild) cnnt aparar. Bu blmd Hzrtin (s) tkidi, zhdn v dnyaya etinaszln insan qlbinin hikmti qbul etmsi n yetkin vziyyt gtirilmsinddir. Bu andan etibarn insan hqiqtlri drk edir. Lakin qlblrini dnyaya balam insanlar hqiqti drk etmkd acizdirlr. nki dnya mhbbti insan qflt yuxusuna daldrr. Bunun ksin olaraq, dnyaya rbt gstrmyn kslr hqiqtlri drk edirlr, nki dnyann fvqnddirlr; dnyan axirtl mqayis etdikd, n stnn axirti seirlr. Zhd, rbtsiz olmaq mnasndadr. Nec ki, Yusifin () qardalar barsind deyilmidir: ...(qardalar) Yusifi dyr-dymz satdlar, nki ona rbtsiz idilr1. Dnyada zahidlik, dnyaya rbtsiz olmaq demkdir. gr bir nfrin mal-dvlti varsa, byk maddi imkanlara malikdirs v
1

Yusif sursi, ay 20.

164

bununla yana hm d zahid hyat srmk istyirs, hmi bu fikird olacaq ki, srvtini Allah yolunda nec xrclsin. Bel adamn dnya mal toplamaa hvsi olmayacaq. Hzrt Sleyman () kimi xslr o boyda var-dvlt v sltntlrl el bir hala malik idilr ki, dnyada bir tik arpa ryin bel qane olardlar. Allah hikmti qlblrind sabit edr cmlsinin izahnda bir ne nqtni xatrlatmaq zruridir: 1. Dnyaya rbtsizlikl ilahi maarifin drki arasnda sx laq mvcuddur. Yni el bir insan ola bilmz ki, o hm ryini dnyaya balasn, hm d ilahi biliklrd elm dryas olsun. 2. Dnyaya rbtsizliyin mhsulu olan hikmt, insann elm v mriftini sabit bir hala gtirir v etiqadda sstlmnin qarsn alr. nsan, mmkndr, myyn bir mrift yetiib bir hqiqti drk etsin, lakin onun mrifti sst olacaqdr, nki yqin atmaybdr. Yqin drcsin atmayan insann qlbind mrift kk atb brkimz. Etiqadn saslarnda qidnin sil olmasndan lav, dini biliklrin sviyy v mhkmliyi d xsusi dyr malikdir. Hmin chtin gr d, tri v keici olan imanlar ninki he ny yaramrlar, stlik mnfi hallara gtirib xarrlar. Bu haln mzmmtini Qurann ksr aylrind mahid etmk olar: Gmiy minib yola dnd, (iman zif olanlar) haqq dinin knl verrk, Allaha yalvarrlar. (Amma) el ki, (Allahn inayti il) nicat tapb quruya xrlar, Ona rik qomaa balayrlar1. 3. El ki, hikmt qlbd yerldi, rkd qapanb qalmr, onun tsiri zn dild, mld d zahir edir. Qlbind hikmtin qrar tutduu xsin dan hikmtli olacaq v qlbind qaynar bulaq kimi qaynayb dilin axacaqdr. Bel xs bihud danqlardan phriz edib, Loman hkim kimi el hkiman moiz edck ki, hr klmsi eidnlrin qlbini oxayacaqdr. Bli, dil ryin keid yoludur, baqa tbirl desk, insan qlbinin emsi dilin gzndn qaynayb z xr. nki kuzdn tkln onun iindki olacaqdr. rk emsinin yolu tkc dildn tb kemir, elc d insann digr rftarlar da z xr. Dnyaya rbtsizliyin insana qoyduu tsirlrdn biri d, dnyann eyiblrini ona akar etmsidir. Yni, insan dnyann
1

nkbut sursi, ay 65.

165

nqsanlarn, pisliklrini, nqsanlarn o zaman gr bilr ki, zn onun buxovlarndan azad etmi olsun. Knln dnyaya vermi insanlardan z muqlarnn (dnyann) eyibini mahid etmsini gzlmk olmaz. nki dnya mhbbti insann onun eyiblrini grmkd gzlrini kor, nqsanlarn eitmkd qulaqlarn kar edir. ksin, onun irkinliklrini gzl grr v dnyaya ifrat tmayln tsirindn yaranm nalayiq rftar ona gzl grsnir. Bu mna mxtlif tbirlrl Quranda byan edilmidir: Axirt inanmayan kslr grdklri ii brbzkli gstrdik, aqnlq iind vurnuxur onlar1, Tutduunuz ii nfsiniz siz brbzkli gstrdi2, Tutduqlar ilri eytan onlara brbzkli gstrdi3. Mxtlif tbirlrl sylnilmi bu aylr onu gstrir ki, dnyaya vurunluq dnya v dnyvi ilri insann nzrind gzl cilvlndirir. nsann dnyaya mhbbti artdqca, onun, htta eyiblri d nzrind gzl grsnck, nki aiq muqun eyiblrini gr bilmir. Aydndr ki, bel insan dnyann aldadc zahirini grr, onun batininin drkind, onu ykskdn mahid etmkd acizdir: Dnya hyatnn zahirini zdn bilrlr, axirtdn is bsbtn xbrsiz olarlar4. Bu dstnin mqabilind dnyaya etinasz olan insanlar, batini gzlri aq olduqlar n irkinliklrini d grrlr. Bu dst, zhrli ilann ancaq gzl zahirini v xtti-xaln grn birinci dstdn frqli olaraq, ilann qorxulu diini v aznda gizltdiyi ldrc zhrini d grrlr: Dnyann hekaysi ilann hekaysin oxayr: linl onu sallasan, sn yumaq v ltif grnr, lakin daxilind ldrc zhri vardr. Aldanm nadan ona trf gedr, ancaq uzaqgrn aqil ondan uzaq gzr5. Bli, Allah adamlarnn uzaqgrnliklri v batini tanlqlar, onlar zahiri br-bzklrin qarsnda aldanmaqdan qoruyur. Onlarn maddi fqlri aan drin baxlar, ancaq zahiri grn sthi baxllar arasnda sasl frqi tyin edn gstricidir. Hzrt
1 2 3 4 5

Nml sursi, ay 4. Yusif sursi, ay 18. Nml sursi, ay 24. Rum sursi, ay 7. Nhcl-bla, Feyzul-islam, klam 115, sh. 1141.

166

linin () tbiril: Allahn dostlar o kslrdir ki, camaat dnyann zahirin baxanda, onlar onun batinin nzr yetirrlr. Cammat onun bu gn haqqnda dnnd, onlar dnyann aqibti haqqnda fikirlrlr. rklrini ldr bilck qorxduqlar eyin zn, qlblrind ldrrlr. Tezlikl zlcklri eyi bildiklri n onu indidn dnyada trk edrlr1. Hdisin davamnda Peymbr (s) buyurur: Ey buzr! Qardann dnyada zahidlik etdiyini grsn, onun szlrin qulaq as, nki ona hikmt ta edilck. Bu sz Hzrtin (s) nd buyurduu Hr ks zahidlik edrs, Allah hikmti onun qlbind yerldirr byannn davamdr. Demli, dnyaya rbtsiz olan insan hikmt qazanacaq v dand zaman klam hikmtli olacaqdr. nki dnyadan l kn insann sz qlbindn qaynaqlanr v sonda da qlblr t`sir edir. Zahid insan z mli il sbut etmidir ki, dediklrin etiqad bslyir. Bel olan surtd hmin xsdn ancaq hikmtli szlr gzlmk olar. Bunun ksin olaraq, dnyaya vurun olub onun lzztlri irisind mst olmu insann hikmtdn, mriftdn bir pay olmaz. Dnyaya alud olduu n gzlri hqiqtlri grmkdn mhrumdur v nticd, onun dan faydasz v hikmtsizdir.

ZAHD NSANIN NANLR Sz bu yer glib atanda buzr zahidlr mftun olur. Buna gr d zahidlri tanyb, onlarla dostluq laqlri yaradb hikmti onlardan yrn bilmsi n Peymbrdn (s) xahi edir ki, zahidlrin n yaxsnn nianlrini ona sylsin. Peymbr (s) cavab olaraq zahidlrin be xsusiyytlrini zikr etmkl, onlarn n stnn tandr: 1. Zahidlrin n yaxlarnn birinci xsusiyyti budur ki, qbirlri v csdlrin rmsini he vaxt yaddan xarmasn; Dnyaya bal olan insanlar daim onun zahirin v abadlqlarna diqqt yetirir v zlrind olmayan eylrin hsrtini kirlr. Lakin dnyaya hmiyyt vermyn kslr, daim onun viranlqlarna, qbristanlqlarna nzr salarlar; nki bunlar dnyann faniliyinin, davamszlnn nianlridir. Zahid o ksdir ki, viranlri, dnyann faniliyini yaddan xarmasn. Bu o demk deyil ki, insan shrdn axama qdr qbiristanda gzib-dolansn.
1

Nhcl-bla, klam 422, sh. 1287.

167

Mnas budur ki, arabir qbirstanla ba ksin. Hm ziyart etsin, hm d ibrt gtrsn. Dnya hli qbiristann yanndan tdklri zaman alrlar ki, ona baxmasnlar. lm, qbir adn eidnd canlarna qorxu dr. Qorxurlar ki, birdn qbiristana baxmaqla ey-irtlri pozular. lm sz araya glnd narahat olur v onu eyib bilirlr. Bunun ksin olaraq, axirt rk balam insanlar daim axirti fikirlr v lm unutmazlar. 2. Zahidlrin n yaxsnn ikinci xsusiyyti onlarn dnya zintlrini trk etmsinddir; Aydndr ki, insan hyatn davam n zruri olan ev, libas, zint kimi dnya imkanlarndan istifad etmlidir. Bunlarn dzgn istifadsi, insann tkamlnd mhm rol da oynaya bilr. Bu chtini nzr alaraq, mqdds rit ninki insanlarn onlardan istifadsinin qarsn almr, htta ona qar tviq v svq d edir: De ki, zintlri Allahn z bndlri n yaratdq. Tmiz, pakiz ruzilri kim haram etmidir? De ki, bunlar bu dnyada iman gtirnlrindir, qiyamt gnnd d yalnz onlar ndr1. nmli olan budur ki, bu imkanlardan, zintlrdn zrurt hddind istifad edilsin. Yerd qalan artq zint v srvtlri ehtiyac olanlara balamaq lazmdr. gr insan he bir hddhduda riayt etmyib zrurt xttini aarsa, n qdr dnya lzztlrindn istifad ets, n qdr hyatn znginldirmy alb rngarng ets bel, gnd evinin modelini bir kild dzlts, ilraqlarn, prdlrini vz ets, n son buraxl mana mins, yen d qane olmayacaqdr. nki insann tbiti dyiknliy el vurundur ki, zn he bir srhd tanmr v gz he bir eydn doymur. Aydndr ki, bel xs zahid deyil. Zahid, z ehtiyaclar hddind dnyadan bhr gtrndir. Ona kifayt edck qdr snacaa qane olur v yaraql binaya sahib olmaq, fikrindn bel kemir. Mana ehtiyac olsa, ona ayan yerdn gtrck vasit kimi baxr v gedi-gliin kmklikd zruri bildiyi n alr. Daha mann lks olub-olmamasna, camaatn xouna glib-glmycyin diqqt yetirmir. Bu cmld Hzrtin (s) tkidi artq zintlrin trk edilmsinddir, bundan qeyri surtd zintlrdn istifad edilmsinin he bir maneiliyi yoxdur v onlar
1

raf sursi, ay 32.

168

hyatn zrurtlrindn saylr. Bu niyytl zintlrin istifadsi ninki mzmmtli deyil, ksin bu bard buyuruqlar da verilmidir; o cmldn kiinin z hyat yoldana v hminin, qadnn z rin zint olmas, tmiz paltar geymk, sa-saqqaln sliqy salnmas, tirlnib daranmas v sair kimi sifarilr hdislrd tez-tez rast glinir. Xsusi olaraq da, mmin insann mvqeyi bel tlb edir ki, hm zahirini, hm d batinini tmiz saxlamaldr. Bu chtin gr d, slam zahiri sliq-sahmana xsusi diqqt yetirir. nsann mscid v ya baqa bir mclis getdiyi zaman sliqli geyinib, dostlarnn knln amas n tirlnmsin dair gstrilr hdislrd ox rast glinir. Yaxud da namaz qlanda tir vurmas buyurulur. nki tir vurub namaz qlan xsin iki rkt qld namazn savab, yetmi rkt adi namazn savabndan daha oxdur. kinilck ey qli chtdn hikmti v insann tkamlnd rolu olmayan, dnya v lzztprstliyin niansi olan artq zintlrdir. Mkarml-xlaqda Peymbrin (s) vsfind deyilir: Peymbrin (s) adtlrindn biri aynaya baxmaq v sa-saqqaln daramaq idi. Bu ii ox vaxt suyun qarsnda durmaqla edrdi. hli-yalndan lav, dost-tannn da grn gednd zn yaraq verr v buyurard: Allah sevir ki, bndsi mslman qardalarnn grn gednd, evdn xmazdan vvl zn yaraq verib, st-bana l gzdirsin1. 3. Zahidlrin n stnnn nc xsusiyyti budur ki, bdi qalacaq eyi fani olacaq eydn stn tutsun. gr zahid seim qarsnda qalarsa, dnyann keici v fani lzztlrin gz yumub, mdrikcsin cnntin bdi nemtlrin stnlk verir. Hminin, tutduu yolun tinliklrin dzmyi, dnyann keici rahatlqlarndan daha stn bilir. nki onun srrast gzlri dnyann glcyin, aqibtin dikilmidir. Hrkt zaman nzrind tutduu ancaq son mnzildir v dnyan ancaq keid n krp olaraq nzrd tutur: Axirt daha yaxdr, qalmldr2. Dnyann n zahid adamnn drdnc v beinci xsusiyyti, sabah z mrndn bilmyib, zn llr srasnda hesab etmsinddir.
1 2

l-Mizan, cild 6, sh. 330. la sursi, ay 17.

169

nsan hmi zrin dn vzifsini yerin yetirmy sy gstrmli v he vaxt faliyytdn knarda qalmamaldr. Bildiyimiz kimi, z vzif ykn kn insan he vaxt rahatlq v gn keirmk fikrind ola bilmz. nki alqanlqla tnbllik bir yer san ey deyil. Dnya hli olan adam, hmi rahatlq v keyf vasitlrinin sorandadr. almaq vaxt glnd, nvb glib drs, bhs, digr tkliflrin ncamna yetind, rahatlq ruhiyysi onu faliyyt gstrmy qoymur; bir az fikirlib ilrini sabaha saxlayr. He vaxt rahatlna, asayiin xll glmsini istmir. Hqiqtd, insann bu gnn ilrini sabaha saxlamas ona grdir ki, insan z n uzunuzad arzular qurub dzldir v mid edir ki, n vaxtsa bu arzulara yetick. Buna gr d, midl bu gnk vzifsini txir salb sabaha saxlayr. Tbiidir ki, o cr uzun-uzad arzulara qovuman z d uzun mr tlb edir. Bu chtin gr d, dnyaprst zn hmi uzun mr istyir v bu arzu ya onun bu gnk vzifsinin sonradan txir salnmasna sbb olur, ya da nakamln qorxusundan onun iztirabna v dknlyn gtirib xarr. Zahid insan bu gn hdsin dm vzifsini yerin yetirir v dnyaprst insann ksin olaraq, sabah z mrndn hesab etmir. Bunun n d, bu gnn iini sabaha saxlamr. nki sabaha diri xacana gman yoxdur. O, sabaha xacana midvar olsa bel, inanr ki, o gnn d z vzifsi var.

UZUN-UZADI ARZULAR V FALYYTDN YAYINMAQ, TQVA V TVKKLN ZFLMSN BR NANDR

ar edildiyi kimi, ksr insanlar uzun-uzad arzularla yaayr, bu dnyada uzun mddt yaayacaqlarna mid edirlr. Dnclri, ilmk v almaqlar glck ndr. Buna gr d, glckd olacaq ilrin nigaranln kirlr. gr birdn universitet qbul olmasalar, glckd mlli-bal bir i, vzif tapb-tapmayacaqlar, ev-eik sahibi olub-olmayacaqlar bard narahatdrlar. Bilmliyik ki, bu dnclr tqva v tvkkl ruhiyysinin olmamas zndndir, yoxsa Allaha tvkkl ednin, onun 170

inaytin arxalanann glckd he bir nigaranl yoxdur. nki Allah hr eyin maliki bilir. Grsn, z glcyi n nigaran olan ks haradan bilir ki, glcyi var, ya yox?! slam v dini mrift insana bu gn boynuna dn vzifsini yerin yetirmyi hkm edir. nki mlum deyildir ki, bir saat sonra varq, ya yox. Diqqt etmliyik ki, dnya v onun lzztlrinin nigaranln kmk mzmmt edilmidir. Bundan qeyri halda, insan bu gnk vzifsin ml edr v glckd ehtimal verdiyi vziflri n d proqram nzrd tutarsa, bu i ninki pis deyil, ksin, insann vziflrindn saylr. Baxmayaraq ki, hr tklif v vzif xsusi gn ndr v z vaxtnda vacib olur. Bu gn namaz qlmaq vacibdir v sabahk namaz n he bir msuliyyt damrq. ndi gr shr sa xsaq, vacibdir ki, o gnn namazn da qlaq. Elc d, digr vzif v tkliflrin hr biri znmxsus bir zamanda biz vacib olur v o andan nc, hmin vzif qarsnda msuliyyt damrq. Demli, zahidin z glcyindn nigaran olmas, sabah bana bir i glcyindn, dnyasnn axrnn nec olacandan qorxmas yersizdir. Lakin yqin kild bilinn glcy, axirtin son gnn gr nigaran olmaa dyr. nki qiyamtin glcyi gndn qab qurtulmaq olmaz. Axirtin lindn xb qamaq mmkn olsayd, bzilri ox sevinrdilr, lakin o gn Allahn hkm qtidir. Allah buyurur: Ey iman gtirnlr! Qorxun Allahdan. Hr ks baxb grsn sabahk gnn z n n hazrlamdr. Qorxun Allahdan. Tutduunuz ilrdn xbrdardr O1. Rsulllah (s) hdisin davamnda mal-dvlt toplamaqdan kinmk haqqnda Allahn ona verdiyi gstri iar edrk buyurur: Ey buzr! Allah mn mal-dvlt toplama vhy etmyib, lakin vhy edib ki, Allahn nemtlrinin kr olaraq Ona Hmd edim, Onu anm v scd ednlrdn olum! V ln qdr Rbbim ibadt edim2.

1 2

Hr sursi, ay 18. Hicr sursi, ay 98-99.

171

gr srvt toplamaq insann kamal v sadtin sbb olan bir ey olsayd, Allah Peymbr (s) mal-dvlt yma taprard. Lakin Allah-talann bel bir tapr olmayb. ksin, ona buyurur: lm ayana qdr Allaha tsbih deyib, ibadt v dua et. Allaha ibadt v bndliyin mxtlif gstricilri vardr: hrdn ibadt vacib v msthb olan frdi ibadtlr aid olur v hrdn d, cmiyyt xidmt, elm yrnib-yrtmk, slam mdniyytini yaymaq v nhaytd, insann msuliyyt dad hr bir ey amil olur.

PEYMBRN (S) HYAT YOLUNA BR BAXI Peymbrin (s) yolunu zlrin nmunvi rftar qaydas semi insanlar almaldrlar ki, imkan daxilind davranlar o hzrtin rftarna oxasn. Bu chtin gr d, Rsulllah (s) sonrak byannda znn b`zi xlaqi xsusiyytlrin iar edib buyurur: Ey buzr! Mn cod libas geyinirm, yerd otururam, yemkdn sonra barmaqlarm yalayram, yynsiz ulaa minirm v baqasn da trikim alram. Mnim tutduum davran qaydasndan xan, mndn deyil. Peymbr (s) tkvind tsrrf etmk qdrtil dnyan z ixtiyarna ala bilcyi halda, onun imkanlarndan ilkin zruri ehtiyaclar hddind istifad edir. Daha vvl Peymbr (s) buyurmudur: Cbrayl () dnyann xzinlrini mnim ixtiyarmda qoydu. Amma mn qbul etmyib, imtina etdim. Bu blmd Rsulllah (s) znn qnatcil olduunu, ictimai mvqeyini, sad yaayn byan edir. Peymbrin (s) hyat yolu, yaradlmlarn n stn v vhyin elisi olmas etibaril, hmi mslman v qeyri-mslmanlar trfindn diqqt mrkzind olmudur. Onun ictimai baxlar, rftar v mnvi haln btn tfrrat il yrnmy almlar. Bu sbbdn, Peymbrin (s) rftarnn xrdalqlar hli-beyt (), shab v digrlrinin dilindn nql edilmidir. lav olaraq, Rsulllahn (s) z d hyatnn bzi anlarn byan etmidir. Bu blmd o Hzrt znn hyat yolunun bzi xsusiyytlrin iar edir v bununla, z davamlarna gedilck yolun n nmunvi klini tqdim edir. Hzrt (s) buyurur: 172

Mnim libasm cod paradandr. Yumaq paradan tikilmi libas geyinmirm ki, rahat olam. Adi yerd otururam, qiymtli, zr-zibal xallar stnd ylmirm. Yemk yeynd Hzrt (s) llri il loman gtrr v lav olaraq, yemkdn sonra barmaqlarn da yalayard. Yynsizpalansz ulaa minr v baqalarn da xahi etdikd, trikin alard. Bu byandan o Hzrtin (s) hddn artq tvaz`kar v xalis bnd olduu z xr. Tccbl burasdr ki, Hzrtin (s) yaad mhitd tkbbrlk, rafiyyt z hddini amd. Kims kimsni bynmir, hr ks digrin yuxardan aa baxrd. Peymbr (s) is yynsiz-palansz ulaa minmkl yana, stlik baqasn da z trikin alrd. Bunun mqabilind, onun davamlar iddiasnda olan bizlr bel dnrk ki, yax paltar geyk, yemklrin lzztlisini yeyk. Bir szl, rahat v asud hyat keirk. ryimiz istyir n son model man alaq v crbcr bzklrl ona zint verk. lbtt, bunu da qeyd etmliyik ki, hal-hazrk dvranda camaatn o zamank hyat trzi il yaamalar mmkn deyil. nki hr zamann iqtisadi vziyyti v yaay sthi baqa zamanla frq edir. Elmin v texnologiyann inkiaf il yana, xalqn hyat raiti d trqqi etmidir. Zruri olan ey, slamn qalmaz sul v qanunlarna riayt etmkdir. Hr zamana uyun olaraq, insanlarn hyat v mitind tlb olunan ehtiyaclar nzr alnmaldr. Lakin zamann tyin v zruri etdiyi hdlri amaqdan - israfdan, artqtamahlqdan, tkbbrdn prhiz edilmlidir.

173

ON ALTINCI DRS MAL V VZF HRSLYNN XTR, QNAT V SADLYN STAY

174

1. Dnya hdfdir, ya vasit? 2. Mzmmt olunmu dnya; 3. Fqir mminlr cnntin rahat yolulardr; 4. Qnat v sadliyin sitayii v hrisliyin mzmmti; 5. Dnyaya etinaszln sitayii.

175

DNYA HDFDR, YA VAST?

Quran nqteyi-nzrindn gr dnya olmasa, axirt d olmaz. Biz axirt dnyasn bu dnyadak z ixtiyarmzda olan mllrimizl yaradrq. Bzi rvaytlrd gstrildiyi kimi, dnya axirtin kin yeridir. Demli, dnya olmasa, he kims cnnt d getmyck, nki cnntin nemtlri dnya ilrinin mkafatdr. Axirtin fzilt v kramtlri, insann dnyadak ilrinin, sylrinin mhsuludur. Demli, dnya daha artq dyr malikdir. Bu hqiqti nzrd tutaraq bel bir sualla qarlarq ki, bs niy ravaytlrd bu cr dyr malik olan dnya bu qdr mzmmt edilir, haqqnda pis danlr? Cavab olaraq deyirik: Dnya hyat Allahn mxluqat olmas baxmndan he bir eyib malik deyil. Dnyann quruluu v hyat sistemi, slind n dqiq v n mnzzm, kamil v gzl kild xlq edilmidir. Buna gr d, sas mmman baqa yerd axtarmalyq. Ay v rvaytlr azacq diqqt yetirnd grcyik ki, eyib v irad insann dnya il laqsini nec qurmasnda v rftar trzinddir. nki onun dnya il nec rftar etmsi, glckd bu davrann onun n zrrli ya zrrsiz, dyrli ya dyrsiz, yax ya da pis olmasn tyin edir. nsann rftarn, hyatn glcyini xmaq rtil, mcburiyyt v tzyiq nticsind yaranan bir sra nadir r v nqsanlardan baqa, dnyaya daha n irad v eyib tutmaq olar? lav olaraq, bu nqsanlar dnyann saysz-hesabsz kamallar v xeyirlri qarsnda mqayisedilmzdir. Demli, aydn olur ki, mzmmt v irad insann dnyaya bax trzind, dnya il mnasibtini nec tnzim etmsinddir. Dnya il rabitsini maddi baxlar sasnda tnzimlyib, dnyan hdfinin sas mehvri hesab edn ks, mzmmt edilir. Bel insanlar gman edirlr ki, dnya hyatndan baqa ayr bir hyat yoxdur. Hqiqtd, bu batil gmandr v dnyaya bu nzrl baxmaq byk thlk olub, oxlu sayda digr xtalarn da insan mlind zhur etmsinin sas amili saylr. Bunun n d, dnyaya baxmz ffaf etmliyik v anlamalyq ki, insan hyat ancaq bu dnya il mhdudlamr, insan qarda bdi hyat gzlyir. nsan dnyan sas mqsd v son hdf kimi yox, keid v krp olaraq hesab edrs, kamala atmas n bu yolda tbii olaraq, kifayt qdr mal-srvt v

176

digr lazm bilinn eylri z n hazrlamaldr. Bel olan surtd yemk, geymk, ev, man, pul, srvt, vzif sas hdf yox, kamal yolunun mqddimsi v vasitsi hesab olunacaqdr. Lakin sadaladqlarmz vasit yox, sas mqsd kimi gtrlrs, bu halda insann kamal yolunda, son hdf atmasnda mane olacaqdr. Bu chtin gr d, onlar mzmmt edilmidir.

FQR MMNLR CNNTN RAHAT YOLULARIDIR Hzrt (s) mal v vzif hrisliyinin thlksini anlatdqdan sonra buzr sual edir: Ey Allahn peymbri! Grsn, Allahdan qorxanlar, tvaz`karlar, xalis iman sahiblri, daim Allah zikr ednlr cnnt getmkd baqalarndan ndmi olacaqlar?. buzr mal v vzif hrislrinin flakt srklndiklrini anlayandan sonra bel fikirlir ki, yqin Allahdan qorxanlar, tvaz`kar adamlar, cnntin qabaqcllar olacaqlar. Lakin Hzrt (s) onun fikirlrini rdd edir v buyurur: Mslmanlarn binvalar z qdmlrini camaatn krklrin qoyub cnnt sar yola drlr. O zaman cnntin xzindarlar deyrlr: z yerlrinizi tutun ki, sizin haqq-hesabnza baxlsn. Cavab verrlr: Ny gr biz soru-suala tutulmalyq? Allaha and olsun, bizim hkumtimiz olmayb ki, ona-buna da bir ey balayaq v daltin icrasna qalxaq. Ehtiyaclarmzdan artq biz bir srvt, dvlt verilmyib ki, kims ns balayaq, ya paxllq edib vermyk. Biz mrmzn sonunadk Allaha ibadt etdik v axrda da haqqn arna Lbbeyk dedik. Tccbl olan burasdr ki, dini t`limlrd tvaz`karlq, tqva v daim Allah zikri il mul olmaq kimi dyrlr tvsiy edilmsin baxmayaraq, Peymbr (s) tvaz`karlar v zikr hlini cnntin qabaqcllar saymr v buyurur: Cnntin qabaqcllar, kasblqlarna baxmayaraq dinlrini qoruyub-saxlayanlar, almaq, cihad v ya elmin thsilindn peman olmayanlardr. Onlar qdmlrini camaatn krklrin qoyub cnnt daxil olacaqlar, sanki umaq istyirlr. Onlara deyilnd ki, dayann sizin ml dftriniz baxlsn, deyrlr: Bizim vzifmiz, hkumtimiz olmayb ki, camaatla da iimiz olsun v dalti icra edk. Pulumuz olmayb ki, onu kims verk v ya kimsdn gizldk, limizdn 177

gln i Allaha bndlik etmk idi, bu id d skikliyimiz olmayb. Bli, onlarn srvti yox idi ki, israf edib cavabdeh olsunlar v ya kims kmk etmkd pullarn sirgsinlr. Buna gr d, onlarn mllrinin soru-sual uzun kmir. nki gr mal-pullar olsayd v onu da Allahn yolunda xrclmi olsaydlar, yen d onlarn hesabn vermk uzun kmyckdi. Dnya haqqnda deyilmi mzmmtlri v mal v vzif hrisliyinin insann dinin vuraca xtrlri nzr alanda, Peymbrin (s) szlri mal, pulu olmayan xslr v ya elmin thsilind, cihadda itirak etmkd dnyadan bhrlri olmayan kslr n bir tsllidir. Dzdr ki, insann mal, dvlti olsa, ondan baqalarna infaq etmk, slama xidmt mqsdil istifad ed bilr. Lakin elm yrnmkl v ya cbhd vurumaqla mal toplamaq imkanndan mhrum olub Allah yolunda bir ey xrclmk imkan olmayan xslrin mqam v drclri, Allah yolunda maln, pulunu xrclynlrdn daha yuxardr. nki pulu, mal olan z pulundan maya qoyur, lakin elm yrnn v cbhd vuruan z varlndan, rahatlndan Allah yolunda srf edir. Bu cr insanlarn ld etdiyi dyrlr, digrlrinkindn daha stndr. El ki, mharib qurtarr v insan cbhdn libo ev dnr, grr ki, cbhd, cihadda olmayanlar, dydn qaanlar hams zlrin mal-dvlt toplayblar; imart tikdiriblr, ba-bostan salblar, bir szl, rifah ld ediblr. Mmkndr, eytan onu vsvs edrk desin ki, grdn, sn cbhy getdin, libo qaldn, amma bax, camaat hara atbdr! Sn cbhy getdin, vurudun, yaralandn, lil oldun v indi d he kim sn hmiyyt, qiymt vermir. Amma baqalar vzif qazanblar, mal-dvlt toplayblar. Bu vsvslr iman zif insanlara tsir gstrib, onlarda pemanlq hissi yarada bilr. Hminin, mmkndr dini elmlrin thsili il mul olanlar vsvs olunsunlar ki, nec d shv etdik. Baqas universitet getdi, drsini qurtarb mnasib i girdi v indi d pul qazanmaqla muldur. Lakin mn biar otuz il dizimi yer vurub drs oxudum, axrda da bir tik ry mhtacam! Bu vsvslr hmi kasb mminlr n qarya xr. Buna gr d, Hzrt (s) z klam il onlara tskinlik v xatircmlik verir ki, dzdr ki, dnya mal toplayanlarn karvanndan gerid qalmsnz, lakin siz

178

baqalarnn mhrum olduu daha yksk dyrlr maliksiniz. Qiyamtd onlar sizin mqamnzn hsrtini kcklr. Hdisin davamnda buyurur: Ey buzr! Dnya camaatn cann, ruhunu zn mul edr. Allah Tbark v Tala biz bx etdiyi halal nemtlrin hesabn soruar. O ki, qalmd haram ola. bhsiz, dnya maln qazanmaq n insan zhmt kib canndan, vaxtndan kemlidir. Al-veril mul olanlar yax bilirlr ki, hrdn insann problemi o qdr olur ki, insann gec rahatln bel lindn alr, hmi banda al-veri, alaca vercyi, vergi v bu kimi msllr dolar. Hr halda, qazanc fikrind olan adam zhmt kmlidir. str halal yolla olsun, istr d haram pul qazanmaq, mal toplamaq tindir. Tbiidir ki, bu cr insan ibadt, dnmy vaxt tapmr. Macal tapb Allah, qiyamt barsind dn bilmir, duaya, mnacata qalxa bilmir. Drin mhbbtl dnyaya rk balayan insanlar, htta ibadti d dnya n vasit olaraq seirlr. Shrdn axama kimi banda dnya mal dolar, gec namazna duranda da ancaq ruzi duas oxuyur, Allaha yalvarb malnn oxalmasn istyir. Bundan da artq alaqlq, rsvaylq n ola bilr ki, Allahn ibadtini, zikrini d qarn, mal n xidmt ynldir! Behit, ilahi rizvana yetimk n ibadt etmk vzin, onu artq ry, gzl ev, bahal mana sahib olmaq n vasit seir. Bunun mqabilind dnya bndlrindn azad olmu insan n dnyann varl il yoxluu birdir. Onun n bir ovuc torpaqla qzln he bir tfavt yoxdur. gr biz bel insanlar tanmasaq da, hqiqt budur ki, bu cr insanlar bizim irimizd, blk d, el lap qonuluumuzda vardr. El adamlar var ki, onlar n bir yeik zibill bir balama pulun he bir frqi yoxdur. Onlar n dyrli olan maln, pulun Allah yolunda srf edilmsidir. Blk d, insan z gzlri il grms inanmaz, amma mn z gzlriml grdym n inanram. Tqribn qrx il bundan vvl samovar almaq n Tehran bazarna bir nfr tacirin yanna getdim. Al-veridn sonra Qum hrin getmliydim. Hmin tacirin cazibsi mni el tutdu ki, gn batana qdr onun yannda qaldm. Bu mddtd mn nsiht edir v arada da gz yalar yanandan szlb z aa a saqqalna hopurdu. O mndn sorudu: - Hvzd birinci hans kitab oxumaa balayrsnz?

179

- msilnin rhini. - Onun balancnda n yazlmdr? - Yazlb ki, elmin vvli Cabbar olan Allah tanmaqdr. - yrn bildinmi ki, elmin vvli Allah tanmaqdr? O, shbt edirdi v shbt ed-ed d, ya gzlrindn ya kimi, dayanmadan szlrd. Bu vziyytd agirdlri al-veril mul idilr v onun z d etinasz halda pullar alb, sanda atrd. Gnorta namaznn vaxt atanda gzyal halda yerindn qalxb mscid getdi. Mn d namazm qlb nahar yeyndn sonra tzdn onun dkanna yollandm. Gn batana qdr onun yannda qalb nsihtlrin qulaq asdm. Bli, gr dnya hrisliyi insanda olmasa, amadanlarla pul onun n dyrsiz olacaqdr. Bel adamn ryi baqa yerddir. Amma ryini dnya mhbbti ial etmi insan namaz qlanda da ryi, xyal baqa yerd olur v namaz qlmaqda hdfi dnyadr. Dnya mhbbti ryin krssnd oturanda, insan, htta rfan oxusa da, seyri-sluk yolu il tan olsa da, fikrind olan bu olacaq ki, he kimin yksl bilmdiyi bir yer atsn; bununla da baqalarndan frqli bir chti olsun. Hqiqtd o, Allaha bndilik fikrind deyil. Hind yoqlarnn ruhi mllrl, cismi v ruhi ziyytlr qatlamaqla ld etdiyi bir sra fvqlad ilr kimi, onlar da ancaq baqalarnn gr bilmdiyi bir para ilr atrlar. slam mktbind trbiy olunmu insanlarn dndy ey yalnz xalis bndilikdir. slamn syldiyi, insann btn sy v grdklri Allah n olmaldr. Htta mal-dvlt ymas da Allah n olmaldr. Nec ki, li () z zhmti v xrci il xurma aac kib ba salar, quyu qazb su xarar v btn bunlar Allah yolunda vqf edrdi. Demli, sy edib dnyaya mhbbtimizi azaltmalyq. lbtt, adi insanlarn ixtiyarnda n qdr ox dnya mal qoysan, tbii olaraq, dnyaya daha ox balanrlar. nki dnya nemtlri artdqca , get-ged dad insann ryin oturur v onun dnyaya daha artq meyl etmsin sbb olur. Buna gr d srvt, qazanc dalnca dn adamlarn boynunda byk msuliyyt vardr v qiyamtd bir-bir grdklri ilrdn sual edilck, istr ydqlar mal halal yolla ld etsinlr, istrs d haram yolla. Adi insanlarn ksin olaraq, Allah vliyalar n qdr srvt, dvlt atsalar, zrr qdr d olsa dnyaya balanmrlar, rklri hmi zg yerddir. lbtt, bel insanlar ox azdr. Tarix 180

boyunca Sleyman () kimi insanlar ox az olub. Sleyman () ixtiyarnda zmtli dvlt, tknmz srvt olmasna baxmayaraq, z hmi arpa ryi yeyrdi. Peymbrin (s) qiymtli buyuruuna diqqt edrk, yax olard ki, insan pul, srvt toplamaq fikrind olmasn. Allaha ibadt v bndilik etmkl, zn dnya irkinliklrindn pak saxlasn. buzr kimi ki, li () onun vsfind buyurur: Kemid mnim bir din qardam var idi. Dnyan nzrind kiik tutma, onu mnim gzmd bytd.

QNAT V SADLYN STAY V HRSLYN MZMMT

Ey buzr! Mn Allahdan istmim ki, dostlarmn ruzisini ehtiyaclar qdr qrar versin, amma dmnlrimin mal v vladlarn ox etsin. ar edildiyi kimi, nemtlrin oxluu ksr insanlarn dnyaya rk balamalarna sbb olur. Onlarn hddn artq dnyaya balanmalarnn qarsn almaq n yax olard ki, z ehtiyaclar hddind imkanlara malik olub, dnya nemtlrindn ehtiyaclar hddind bhr gtrydilr. Buna gr d, Peymbr (s) z dostlarna ryi yand n Allahdan ehtiyaclar hddind onlarn ruzisini yetirmsini rica edirdi. Bundan art gr onlar israfa, yri yollara aparb xaracaqsa, olmamas daha yaxdr. Bunun ksin olaraq, Allahdan dmnlrinin malnn, vladnn artmasn xahi edir. Hqiqtd, Allah dmnlrinin srmaysin artm bx etmk ilahi bir qayda olub, istidrac qanunudan gtrlmdr. Yni Allah-tala kafirlr o qdr maddi nemt v dnyvi imkanlardan istifad frsti verr ki, onlar dnyaya qrq olduqlar n kfr v syanlar get-ged artar v nticd d onlara verilck zab daha iddtli, daha artq olar. lav olaraq, bu yolla onlarn dnyvi nigaranlqlar, narahatlqlar da artar. Allah dmnlri n bu dnyada bundan da artq zab n ola bilr ki, dnyann gzqamadrc zintlri arasnda qrq olmaqla, Allahn tovfiq v inayti onlarn zrindn gtrlr. Gndn-gn kfrn yeni mrhllrin qdm qoyur, quduraraq aznlarlar. Bu bard Allah-tala buyurur: Kfr ednlr onlara verdiyimiz mhlti he d zlri n xeyirli sanmasnlar! Bizim onlara verdiyimiz mhlt ancaq

181

gnahlarn daha da artrmalar ndr. Onlar zliledici bir zab grcklr!1. Baqa bir yerd buyurur: (Ya peymbr!) Mnafiqlrin n mallar, n d oul-ua sni tccblndirmsin. Allah yalnz mnafiqlr zab vermk, kafir olduqlar halda canlarn almaq istyir2. Allah, mminlrin gzlrini dnya srvtin dikmmsi v dnya hlinin hsrtini kmmsi n buyurur: Kafirlrin bzi zmrlrin verdiyimiz (fani dnya malna) rbt gz il baxma (v ya gzn dikm, nki bunlarn arxasnca kfr ednlri dhtli bir zab gzlyir), onlar iman gtirmdiklrin gr, kdrlnm (yaxud onlara verdiyimiz srvt gr qmgin olma, axirtd sni daha byk nemtlr gzlyir). Mminlri qanadn altna al (iman gtirnlr qar tvaz`kar olub, yumaq davran v onlar himay et3. li (), ondan xeyirin mnas haqqnda soruana bel cavab verir: Xeyir v yaxlq o demk deyil ki, maln v vladn artb oxalsn. Xeyir v yaxlq odur ki, snin elmin artsn, sbrin v helmin qvvt tapsn. Xalqn gznd ibadtinl ykslmy al. gr yax rftar etdins, (bunun n) Allahna kr et, yox gr, pis rftar etdins, Allahdan balanman dil. Dnyada yaxlq iki ksin xsusiyytidir: 1. Etdiyi gnah tvb etmkl yuyan xs; 2. Yax ilrd qabaa dn, ncl xs.

DNYAYA ETNASIZLIIN STAY

Hdisin davamnda Peymbr (s) buyurur: Ey buzr! Xo dnyada zahid olanlarn halna! Xo axirt rk balayanlarn halna ki, Allahn yerini genilndirir, torpan zlrin xal v suyunu tir qrar vermilr. Batinlrini Allahn kitab il bzyib, zahirlrini dualar il rtmlr. Dnyadan qrlb z dndrmilr. Xo o kslrin halna ki, dnyaya rbtlri yoxdur v ancaq axirt barsind dnrlr. nki onlar dnya hqiqtlrini tanm v hqiqi dyrin harada olduunu bilirlr. Onlar torpaq
1 2 3

Ali-imran sursi, ay 178. Tvb sursi, ay 55. Hicr sursi, ay 88.

182

zrind, yerd oturmaa raz olarlar. Onlar n torpaqla qiymtli xallarn dyri birdir. Lakin dnyaya rk balayan bizlr yerd, torpaq zrind oturma zmz sdrmrq. Qorxuruq, birdn camaat biz baxb az bzr, biz d xcalt krik. alb zmzd bu ruhiyyni yaratmalyq ki, torpaq zrind oturmaqla, xala zrind oturmaq bizim n d bir olsun. gr bir gn bir nfr fqirin yannda tvaz`karcasna yerd oturaraq onun ryini l almaq vzifsi hdmiz ds, utanb xcalt kmmliyik. Zahidlr n zlrini qiymtli tirlrl tirlndirmk he d lazm deyil. Onlar n yerd axan su il d zlrini paklayb tirlndirmk yetr. Onlarn Allahla rabitsi o qdr gcldr ki, Quran oxuduqlar zaman Allahn onlarla dandn hiss edr v ya dua etdiklrind sanki Allahla hmshbt olarlar. nsanlarn iinddirlr v zlri onlara trfdir, ancaq rklri baqa yerddir. Dnyadan grdklri bhr budur ki, onu arxada qoyarlar v kaz kimi bkb atarlar. Dnya keici v fani olduu n Allaha v bdi qalacaq eylr nzr salarlar. Dflrl deyilmidir ki, trbiyvi xarakter dayan bu byanlar ona gr deyil ki, birdflik dnya nemtlrini bir knara qoyaq v ya bu mnada deyil ki, ixtiyarnda dnya nemtlri olan insanlar pis adamlardr. Btn bu byanlar ona grdir ki, dnyaya olan ballmz azalsn v vzifmizin bizdn nyi tlb etdiyin diqqt ed bilk. gr vzifmiz yax paltar geymyi, yax mana minmyi v bu kimi eylri tlb edirs, vzif v Allahn tlbi olduu n hmin ii d grmliyik. Lakin bu nemtlrin sorana z istyimizl gedcyiks, ox qorxulu bir yola qdm qoymu olarq. str-istmz Allahn raz olmad ilr srklnrik. nki ryin istyi il Allahn istyi bir yer smr. ryin v hvayi-nfsin yolu, Allahn yolundan ayrdr v he vaxt bir-birin yaxnlamrlar: (Ya Peymbr!) Nfsini zn tanr edn v Allahn bilrkdn (onu hl yaratmamdan nc, glckd kafir olacan bildiyi n) yoldan xartd, qulan v qlbini mhrldiyi, gzn d prd kdiyi kimsni grdnm? Allahdan baqa kim onu doru yola gtir bilr? Mgr dnb ibrt almrsnz?1. Demli, bu byanlar dnya mhbbtinin insanlarn qlbind azalmas ndr. Torpaq zrind ylmyin bynilmsi v
1

Casiy sursi, ay 23.

183

qiymtli xalalarn, dekorun, cah-clall hyatn fikrind olmamaq deynd, bu o demk deyil ki, zmz zab-ziyyt salaq v Allahn nemtlrindn bhrlnmyk. Sufilikl mul olan bir xs imam Sadiq () rz etdi: Bu xz libas niy geyinmisiniz? Mgr siz linin () vlad deyilsiniz? Hzrt () buyurdu: linin () zamannda xalq kasb dolanrd, buna gr d, mamn mslmanlara nisbtn daha sad yaamas lazm idi ki, xalq z kasblndan narahat olmasn. Lakin camaatn yaay sviyysi yuxar qalxarsa, salehlrin bu nemtlrdn istifad etmy daha artq lyaqtlri atar. rait tlb edrs, mslmanlar sntd inkiaf v hyat trzind yeniliyin ardnca getmlidirlr. Tlb olunan yerd mslman kafirlrdn gzl geyinmli, ondan da yax mana minmlidir. gr mslmanlar zamann ehtiyaclarndan doan, cmiyytlrinin tlb etdiyi, ehtiyac olduu snayenin, texnologiyann inkiaf, trqqisi haqqnda dnmslr, lacsz llrini kafirlr uzatmaldrlar v bu, onlarn zilltin, baaa olmasna gtirib xaracaqdr. ctimai baxmdan slam cmiyyti gr n aa qnat hddind yaamaq ists, yalnz ibtidai snt nvndn istifad etmk ists, ibtidai minik v silahla tchiz olunsa, bir szl, bu fikirl sad v qnatcil cmiyyt sahib olmaq ists, yaradcla v ixtiraya mhl qoymasa, ox yqin ki, kafirlrin li altnda olacaqdr. Bel cmiyyt xar, zlil v ona-buna ehtiyacl olacaqdr. Allah-tala ilahi cmiyytin kafirlrin lind sir-yesir olmasn istmir. Qur`anikrimd bu bard buyurulur: Allah he vaxt kafirlr mminlrin leyhin olan bir yol gstrmz1. zztli olan ancaq Odur v bu izzti Rsulu v mminlr n bilir: Halbuki rf-an da, qvvt v qlb d yalnz Allaha, Onun Peymbrin (s) v mminlr mxsusdur, lakin mnafiqlr (bunu) bilmzlr2. Sntd, texnologiyada geriliyin istismara, yad mdniyytlrin hmin lky tcavzn sbb olduunu nzr alaraq, slam mmtinin trqqisi n almaq hr bir mslmann ilahi vzifsidir. Bu vzifdn he bir bhan il boyun qarmaq olmaz.
1 2

Nisa sursi, ay 141. Munafiqun sursi, ay 8.

184

slam Peymbri (s) v imamlarmz () trfindn mslmanlarn elm v snt yiylnmklri bard oxsayl buyuruqlar da dediklrimiz hadt verir. Rsulllah (s) buyurur: Elmin ardnca gedin, htta o, ind d olsa. Yni slam cmiyytinin ehtiyac duyduu btn elmlri yrnin. Bu blmn sonunda Hzrt (s) buyurur: Ey buzr! Axirtin mhsulu yax mllr, dnyann mhsulu is mal v vladdr. Axirt istyn ks saleh mllrin ardnca getsin, dnyan istyn ks mal-dvlt toplasn.

185

ON YEDDNC DRS ALAMAIN AXRT TSR, MMNN QLBNN GENLY V TQVALI OLMASI

186

1. Axirt n alaman tsiri; 2. Mminin qlbinin geniliyi v onun nianlri; 3. Tqval olmaq, riya v nifaqdan dnmk; 4. Niyyt v onun mlin lsndki rolu.

187

ALAMAIN AXRT TSR, MMNN QLBNN GENLY V TQVALI OLMASI Peymbri-krmin (s) ncki bhslrd thlil olunan md nsihtlri mehvr trafnda dolanrd: 1. Dnya mhbbti v ona ballqdan phriz etmk; 2. Allah zikr etmy tviq; 3. Xzu`, xu` v Allah xofu il axdlan gz ya. Hdisin bu blmnd Hzrt (s) yenidn Allah qorxusu il alaman v ya Ona qovumaq vq il axdlan gz yann hmiyytindn bhs edir. Hminin, axirt diqqtli olmaq, dnyadan zlmk, batini tmizlik v riyadan kinmyin hmiyyti haqqnda danr.

AXRT N ALAMAIN TSR

Ey buzr! Prvrdigar mn xbr verdi ki, and olsun izzt v clalma, abidlr alaman savabnn n olduunu bilmycklr. (Axirt n) gz ya axdan ks, behitin n yksk mrtbsind qsr ucaldaram v he kimi (onun bu mkafatna) rik qomaram. ar edildiyi kimi, Peymbrin (s) tvsiy etdiyi alamaq, Allah xofu v ya Onun vsalnn vq il olan alamaqdr. Dzdr ki, bu iki nv alamaq Allaha diqqtin ynlmsind v insann oyannda hyati rola malikdir, lakin Allah vsalnn vq il olan alamaq daha stn v drin mriftl yana olduu n hr ks ona nail ola bilmir. Ancaq kiik bir dst, o cmldn msumlar () bu mrift atrlar. vliyalarn v msumlarn Allaha aiqliyi v vurunluu, hminin, aiq n z muqundan ayr db fraqda olmaqdan daha artq bir drd olmadn nzr alaraq, imamlardan () glib atan dualara diqqt yetirdikd biz daha aydn olur ki, onlar fran drdindn nec nal kir v muqlarnn vsalnn vqndn nec yanrmlar. Hzrt li () v hminin imam Sccaddan () glib atm dualarn z, hli-beytin () Allah drgahna olan sonsuz eqlrin bir nmundir. Bu dualara diqqt yetirdikd, msumlarmzn sahili grnmz mrift dryalarnn kiik bir hvzsi bizlr d aydn olur. Bu el bir mriftdir ki, onun saysind pak imamlarmz bir an da olsa Allah unudub qflt dmmilr.

188

Allah hr eydn stn, hr bir eyi onun qdrt lind grdklri n ancaq Ona aiq idilr v daxillrind olan bu eyda onlarn btn rahatlqlarn, qrarlarn, llrindn almd. Onlarn dua v mnacatlar eqlrin hans zirvd qanad aldqlarn aq byan edir. li () Kumeyl duasnda mhbubuna qovumaq n hans vql rpndn biruz verir v bu sirrin zrindn prd gtrr. Onun frana sbir etmyi, Onun zabna dzmkdn daha tin grr v Allaha xitab edrk bel deyir: Ey Allahm, Mvlam, Aam! Deyk ki, Snin zabna sbir etdim, bs frana nec dzcym?!. Allahdan ayr ddy halda, hans narahatl keircyinin byannn davamnda deyir: zzt v clalna and olsun, ey Mvlam v Aam! gr mni chnnm bu diliml (danan halda) gndrsn, chnnm hli arasnda nal kib, fryad qoparacaam, mhbubunu lindn vernlr kimi snin frann drdindn alayb, szlayacaam. mam Sccad () bu Hmzeyi Somalinin duasnda buyurur: Mn bu gn-sabah etmkl, uzun-uzad arzulara qaplmaqla z mrm hdr etdim. ndi el yer glib atmam ki, z nfsimi islah etmkdn tamamil midimi zmm. Grsn, mndn d bdbxt, qarabxt adam taplarm? Vay! gr mn bu halmla qbr yollanas olsam, neylycym? Qbir evindn zm he bir ey hazrlamamam, yax, saleh mllriml ora xallar dmim. Niy d alamaym?! Bama n glcyini bilmirm, indi nfsim mni aldadr, bamn stnd mkr v hiyl klklri sir, lmn qanadlar bamn st klg salmdr. Alamaq insan qlbini rzilt v xlaqi kdurtlrdn tmizlmsin grdir ki, Peymbr (s) buyurur: Alamaa gr nzrd tutulan fzilt v bxi he bir ey n nzrd tutulmaybdr. Gz ya axdanlarn atd mqama baqalar, htta ibadt etmkl bel ata bilmirlr. buzr n zirk v uzaqgrn adam haqqnda sual edir v Peymbr (s) cavabnda buyurur: n zirk adam o ksdir ki, baqalarndan daha nc lm haqqnda dnsn v zn hamdan tez lm hazrlasn. Yolunu myynldirmi insan zirk v gzaq olarsa, hmi diqqti hdfd olacaqdr v sy edck ki, mqsd daha tez atsn. Tutduu yolda hdfindn qflt dn xs, heyrtd qalb

189

aqnlq iind vurnuxacaq, mqsd salamat atmayacaqdr. sas mqsdin n olduunu biln v dnyann axirt atmaq n bir vasit olduunu drk etmi adam maddi caziblr aldada bilmir. Bel adam daim lm xatrlayr v zn o gn n hazrlayr. Buna gr d, lm yetidiyi zaman Allah drgahna lidolu gedir. Amma hdflrini itirmi insanlar axirt azuq toplaya bilmirlr v sfr lvazimat olmadan, uzun bir yola qdm qoymaq olduqca qorxulu bir idir.

MMNN QLBNN GENLY V ONUN NANLR

Peymbri-krm (s) hdisin davamnda buyurur: Ey buzr! Nur ry daxil olanda, rk alb genilnir. Balancda rklr qaranlq olur. Allah z nurunu mrhmt etdiyi zaman rklr hmin nuru czb edirlr. Hmin nur rklrd qrar tutduu zaman rklrin tutumu artb genilnir. Mqulun mhsusa (drk edilnin hiss ediln) bnzdilmsi kimi ki, quru v bo su tuluuna su tkdkd, islanb genilnir v ya ar frdkc, hcmi artb genilnir. rk d ilahi nurla genilnir v tutumu artr.1 Blk d, Rsulllahn (s) demk istdiyi budur ki, lm ox yada salb onun gliin hazr olmaq, insann qlbinin ran iql saxlayr v lm yada salman tsirindn insann ruhunda nur icad olur ki, onun pak fitrtinin gnahn zlmtin bulamasnn qarsn alr. Hmin nurun tsiri nticsinddir ki, - Hzrtin (s) tbiri il desk - insann qlbi genilnib, tutumu artr. Bu mnada ki, dnyann dar v mhdud rivsini ab geniliy qovuur, sonsuz v bdi alm z tutur. Bel bir haln drki buzr n hissedilmz olduu n - nki bu i hiss edilsi bir ey deyil ki, hiss orqanlar il ona yol tapasan Peymbrdn (s) qlbin geniliyinin nianlrini soruur. Hzrt (s) cavabnda bu haln niansini gstrir: 1. Qlbin genilnmsin dlalt edn ilk lamt, onun axirt meyl salmasdr; Bu mnada ki, insan fani v keici dnyaya gz yumub, bdi axirt gz diksin. Rhmtlik Raib sfhani inabt ()
(rk dedikd, sind yerln, snubri klind olan bdn zv nzrd tutulmur. Burada mqsd onun mnvi mahiyytidir, rk v qlb imann snacadr).
1

190

sznn mnas bard verdiyi aqlamada buyurur: Allaha trf inabt, tvb v saleh ml vasitsil Ona trf qayd mnasndadr. 2. Qlbin geniliyinin ikinci niansi, aldadc dnyadan knarlamaqdr. Mmin diqqti axirtin bdi dnyasna ynltdiyi zaman dar v maddi alm onun ryini sxmaa balayr. Buna gr d, rk tellrini dnyadan qrb, bu almdn kcyi gn hazrlar.1 Darul-rur (qrur saray) dnyann Quran v rvaytlrd zikr olunan adlarndan biridir. rur, aldatmaq v klk glmk mnasndadr. Dnyann br-bzyi insan aldadb zn mftun etdiyi n ona darul-rur (qrur evi), yni aldadc mkan deyirlr. Dnyann aldadc olmasnn izahnda llam Tbatbai (r..) buyururdu: nsann fitri bir tlbi var. Yni insan fitrtinin itirdiyi, ayr ddy bir ey var v insan daim ona atmaq n arpr v alr. Onun sas hdfi Allaha qovumaqdr. Baqa bir tbirl desk, onun fitri axtar mtlq kamala atmaqdr. Baxmayaraq ki, onun z bundan xbrsizdir, amma xbri olmadan mtlq kamala doru hrktddir. B`zn o, sas hdfini itirir v shv olaraq dnyan ali hdf sanr. Hqiqtd, dnyann br-bzyin aldanb onu znn itirdiyi ey, itkisi gman edir. Yni dnya zn hqiqi tlb olunan itki v son hdf kimi insana tqdim edir. Nticd insan uzun zhmtdn sonra dnyaya atr v grr ki, bu onun axtard ey deyilmi v onun mnvi ehtiyaclarn dmir. Bu baxmdan dnyan s`ni mziy bnztmk olar ki, uaq acb sd istdikd, onu uaa verirlr. Hr eydn xbrsiz uaq da mziyi ana d znn edib, mmy balayr v nhaytd hiss edir ki, bo mzik onu doyurmur. Bli, dnya gz qarsnda canlanan ilma bnzyir. nsann hqiqi tlbi, ilahi drgahdan szln hyat suyudur ki, onun fitrtin can verir. Baxmayaraq ki, dnya zn hqiqi tlb kimi qlm verir. Msln, hrdn zn ev, man vasitsil cilvlndirir, hrdn d lzztlr v digr caziblrl nmayi etdirir. Lakin bilmk lazmdr ki, dnya znn btn geniliyi,
(Tcafi, dnya bndlrindn qurtulmaq mnasndadr. Nec ki, namaz qlan xs namazdan durmaq istyrkn yerdn zldy zaman, l v ayaq barmaqlar il yer tkiy verdiyi hala tcafi hal deyirlr).
1

191

mxtlif lzztlr v nemtlri il birg mtlq kamal v Allah rizasna atmaq n bir vasitdir. Deyilnlrdn bu nticy glmk olar ki, ryini zlmt basm, qlbind iman ra yanmayan ks, dnyaya aldanr v onun zahiri gzlliklrini hqiqi tlb olaraq grr. Lakin qlbi Allah nuru il iqlanm insann hrsind zlmt prdlri yrtlb, qflt qubarlar tmizlnir v hqiqti aydn grmy balayr. Bel adam shv etmir, o ancaq axirt rk balayr v htta bir an da olsa bel, dnyaya nzr salmas mmkn deyil. nki dnyann rk verilck yer olmadn bilir. 3. Qlb geniliyinin nc niansi hl sa ikn lm hazr olmaqdr. El ki, insan dnyadan gz kib axirt baland, bdi diyara kmk v sas hdf atmaq n hmi hazr olmaldr. Dnya n yaradlmadn v dnyann bdi hyata kmk n keid krps olduunu biln adam, sbirsizlikl onu Allaha qovuduracaq ann glib atmasn gzlyir. Mmkn qdr tez bu krpn keib son mqsd atmaq istyir. Tlsmk v sbirsizlik hallar bu dnyada da bizim qarmza xr. nsan manla bir yer getdiyi zaman, yol boyu oraya tez atmasn arzu edir. Mindiyi man digr manlardan qabaa kend sevinir ki, baqalarndan tez gedib atacaq. Hrnd, bu bir uaq hvsidir, lakin onun mnyi vardr. Bilir ki, mqsdi baqa yerdir v onun yolda he bir ii yoxdur, bununla bel alr ki, yolu tez baa vursun. lbtt, mqsd atmaq n sy gstrmk qli bir idir. Demli, qlbi ilahi nurla iqlanm v gz hqiqtlr alm bnd, mqsdin haqqa varmaq v dnyann ancaq vasit olduunu bilir. Buna gr d, sas hdf atmaq n bu vasitni ona xidmt ynldir. z muquna qovumaq annn vqndn el msti-xumar olur ki, htta dnyan birdflik unudur.

TQVALI OLMAQ, RYA V NFAQDAN DNMK

Peymbri-krm (s) buzr riyadan kinmyi tvsiy edrk buyurur:

192

Ey buzr! Allahdan qorx! Sn hrmt etsinlr dey, insanlara zn yalandan Allahdan qorxmu kimi gstrm. zd tqval olub, ryind gnah i fikirlnlrdn olma. Riyann hqiqti budur ki, insan zahird, zn batind olduundan yax gstrmy alr. zd gstrdiyi batind olduunun ksindir. Rvaytlrdn riya istilahi olaraq gizli irk mnasnda qbul edilir v riyakar mrik adlandrrlar. Allahn insana mrhmt qld geni rhmtlrdn biri d, onlarn eyiblrini rtmsi v gnahlarn gizli saxlamasdr. Buna gr d, Allahn mhur adlarndan biri, Sttarl-uyubdur (eyiblri rtn). Dorudan da, gr insanlarn pisliklri fa olsayd v bir-birinin eyiblrindn xbrdar olsaydlar, yaamaq onlar n cansxc olard. Bu sbbdn d eyiblrin rtl saxlanlmas, Allah trfindn byk nemt saylr v onun kr vacibdir. li () buyurur: Bir-birinizin gizli eyiblrini bilsydiniz, he biriniz digrini torpaa basdrmazd. Allah mminlrin gnah zrin prd kdiyi kimi, baqalarna da gnahlarn fa etmy icaz vermir. Allah n z mminin abrn aparr, n d icaz verir z z abrn aparsn. Buna gr d, mminin z gnahn baqasna demy haqq yoxdur. Rvaytlrin birind gstrilir ki, Allah mmin zn zlil edib alaltmasna icaz vermir. Tbii ki, gnahdan byk alaqlq ola bilmz. Bu sbbdn d, mmin gnaha batanda Allah onun stn prd kir v onun zn d prdni qaldrmaa icaz vermir, ona tvb etmy frst verir. lbtt, bu mumi bir qanun deyil, nki hrdn Allah-tala z hikmtin saslanaraq, insanlarn tnbihi n onlarn bzi gnahlarn fa edir. Bzi sirlrin stnn almas da, onlarn trbiysi n bir vasitdir. Yni insana n qdr xbrdarlq olursa, onu z pis mllrin gr n qdr qorxudursansa, tnbih olunmur. Bel olan halda onu trbiy etmyin n yax yollarndan biri budur ki, gnahnn qars alnsn dey, azacq abrn aparasan. lbtt, bu tkvini bir i olub, Allaha v Onun tdbirin aiddir. Trbiy etmk bhansil kimsnin abrn aparmaa Allahdan baqa he kimin haqq yoxdur. Buna gr d, slam nzri il kimsnin z v ya baqasnn abrn aparmaa ixtiyar yoxdur. znn v baqalarnn eyibini rtl saxlamaq btn mminlrin vzifsidir.

193

Bzn gnah fa etmk, o gnah trtmkdn daha pisdir v adamn z gnahn ifa etmsi fsad yayman bariz nmunlrindn hesab olunur: Mminlrin arasnda (onlar nfuzdan, hrmtdn salmaq mqsdil) pis sz yaymaq istynlri dnyada v axirtd iddtli zab gzlyir. (Hamnn mlini, yaylan ayilrin, atlan bhtanlarn doru olub-olmadn) ancaq Allah bilir, siz bilmzsiniz!1. Gnahn ifas kimi, riyakarlq da alaq v lyaqtsiz bir idir. Riyakarlq odur ki, insan zn hqiqtd olduundan yax gstrmy alr. Gnah hli olmasna baxmayaraq, zn el gstrir ki, guya insanlarn n tqvals budur. zn Allah adam, mmin kimi qlm vermkl camaatn ona ehtiram gz il baxmasn istyir. ddad bin vs v bad bin Samit nql edirlr ki, hzrt Peymbr (s) bu aynin -Kim Rbbi il qarlaacana (qiyamt gn dirilib haqq-hesab n Allahn hzurunda duracana) mid bslyirs (yaxud qiyamtdn qorxursa), yax i grsn v Rbbin etdiyi ibadt he ksi rik qomasn!2 izahnda buyurdu: zn gstrmk v riyakarlq xatirin namaz qlb, oruc tutan xs irk etmidir3.

NYYT V ONUN MLN LSNDK ROLU

Ey buzr! Hr bir ii grnd, htta yeynd v yatanda bel, niyytin olsun. Trbiyvi baxmdan bu mtlbin xatrlanmas, olduqca hmiyytlidir. lav olaraq, bu mtlb geni bhs ehtiyac olan mhm elmi, flsfi sasa syknir. nsann grdy hr bir iin dyri, htta Allaha ibadti onun niyytin baldr. ki frqli niyytl grlm bir iin dyrlndirilmsi d frqlidir. Bir ks dostu trfindn qonaq arlr, gr dostunun dvtini qbul edib onun evin gets, ox yax v lyaqtli bir i grmdr. Lakin gr bu getmk Allaha yaxnlamaq qsdi il olmu olsa, yni Allahn, mminlrin bir-birinin dvtini qbul etmsini sevdiyini nzrd tutaraq dostunun evin gets, onun bu mli ibadt hesab olunur v bu savab baxmndan da, bu niyytl olan gedii
1 2 3

Nur sursi, ay 19. Khf sursi, ay 110. Biharul-nvar, cild 84, sh. 248.

194

birincidn qat-qat stndr. V ya msthb oruc tutubdur v dostu onu nahara dvt edir. Allah sevindirmk niyyti il orucunu sndrb dvti qbul ets, bu mli ibadt saylr v savab da tutduu msthb orucdan daha oxdur. Lakin gr dvti yemkdn xou gldiyi n qbul ets, knlndn ken yemk olduu n orucunu sndrsa, bu mlin he bir savab olmayacaqdr. nki mli Allah xatirin grmr. Demli, hmin yemk yemyin z Allah xatirin olsa, savab v mkafata layiq v insann kamala yetmsind dyrli rola malikdir. Bel olan tqdird, insan znn btn gndlik ilrin - yatmaqdan, yemkdn, baxmaqdan, htta zarafat etmkdn tutmu namaz, oruc kimi mllr qdr - ibadt rngi ver bilr. Bu o halda mmkndr ki, insan bu ilri Allah rizas n grm olsun. Byk xsiyytlrdn bzilri bir i grmk istynd vvl dayanb fikirlr, bu id niyytlrinin Allaha gr olduuna min olduqdan sonra hmin ii grrdilr. Yaxud onlardan bir sual edildikd o dqiq cavab vermzdilr, azacq fasil verib qlbi niyytlrin nzr salar, niyytlrini myynldirib Allaha xatir etdikdn sonra cavab verrdilr. Bu msl onu gstrir ki, mmin el zirk v frastli ola bilr ki, mrnn hr anndan, hr dqiqsindn Allah rizasn qazanmaq n istifad ed bilr. Demli, n sad v gndlik ilrd d dzgn niyyt etmkl insan hm lzzt ala bilr, hm d ibadt etmi olar. Hm dnya v hm d axirt lzztlri ld etmi olar. Bel hallarda dnya il axirti bir araya gtirmk mmkndr. Dnya v axirt o halda cm olmur ki, aralarnda tzad olmu olsun; msln, haram v vacib kimi mllr ki, he bir vaxt bir araya smrlar. Lakin mbah iin ncamnda ilahi niyyti nzrd tutmu olsa, hm dnyvi lzzti ld etmi olacaq, hm d ona savab ta edilckdir. lbtt, qrbt qsdi v ilahi niyytin mxtlif drclri vardr. O cmldn, gnahdan uzaqlamaq v Allahn istklri il mxalift etmmk n qrara glmk o drclrdn biridir. Rhmtlik llam Tbatbai nql edir ki, hzrt li () gecnin nafilsini qlmaq n yuxudan oyananda, cismi gmrahl v ibadt hazr olmas n soyuq su il qsl alard. Tbiidir ki, li () kimi bir xsiyyt shrdn axama qdr ya mharibd itirak edirdi, ya da kin kib, yer bellyirdi. lav olaraq be yz, ya min rkt namazdan sonra ox yorun olur v gec yars namaz qlmaq n qalxanda kifayt qdr gmrah

195

olmurdu. Buna gr d, yorunluunu v zginliyini df ed bilmk n qalxb soyuq su il yuyunurdu. Bu, onun qvvsini v ruhiyysini artrrd.

196

ON SKKZNC DRS ALLAHIN ZMT V CLALININ UCA TUTULMASI

197

1. lahi zikr Quran v rvaytlrd; 2. Zikrin kmiyyt v keyfiyyti; 3. Dil v qlbl olan zikrin ball; 4. Dill olan zikrin iki faydas.

198

ALLAHIN ZMT V CLALININ UCA TUTULMASI

Ey buzr! Prvrdigarn zmt v claln ryind uca tut v Onu dilucu yad etm; nec ki, cahil adamlar iti v donuzu grnd deyirlr: Allah ldrsn sni 1 LAH ZKR QURAN V RVAYTLRD Bu blmn mvzusu Allah yad etmk v Onun zmtinin uca tutulmas barddir. Qurani-krim v rvaytlrd Allah yad etmy byk hmiyyt verilmidir. Bu hmiyyt grdir ki, hdislrd mfssl olaraq ilahi zikr, onun dnya v axirt faydas, kmiyyt v keyfiyyti v s. kimi mvzular aradrlb thlil edilmidir. Hminin, dil v qlbl olan zikr, onlarn hansnn daha stn olmas v zikrin tklikd v xlvtd deyilmsi daha yaxdr, yoxsa gz qabanda v cmd deyilmsi barsind hli-beyt () v din alimlri trfindn fikirlr sylnilmidir. Rvaytlrdn birind imam Sadiq () buyurur: Hr hans bir qvm mclis topladqlar zaman Allah v bizi yad etmzlrs, qiyamt gn hmin mclisin pemanln kcklr. V hminin buyurur: Bizi yad etmk d Allah yad etmk demkdir2. Allah zikr etmyin hmiyytini nzr alaraq yen d imam Sadiq () buyurur: Mclisdn qalxdnz zaman bu ayni oxuyun: Snin yenilmz qvv sahibi v (mlknd) hr ey qalib olan Rbbin (mriklrin) Ona aid etdiklri siftlrdn tamamil uzaqdr! Peymbrlr salam olsun! Almlrin Rbbi olan Allaha da hmd olsun!3. Bu sbbdn Allahn zikri hr zaman insann qlbi v dilind olmaldr. Bu zikrin xsusi mkana, zamana, mclis aidiyyti yoxdur. Hdisi-qdsid deyilir: Hzrt Musa () Allaha-talaya bel rz etdi: lahi! Bzi yerlrd v hallarda Snin adn dil
Yni b`zilri e`tiqadlar olmasa da, dilucu Allah sni vurmudu, Allah sni ldrsn, Allah sn kmk olsun v ya bu kimi digr ifadlrl Allah klmsini dil gtirirlr. Mqsd budur ki, ey buzr! O xslrdn olma ki, onlar he bir e`tiqadi kk olmadan v klmnin m`nasna varmadan Allah yad edirlr. 2 Biharul-nvar, cild 72 (beyrut ap), sh. 468. 3 Saffat sursi, ay 180-182.
1

199

gtirmy, Snin haqqnda dnmy utanram. Allah buyurdu: Mni yad etmk hr yerd bynilndir. Allahn zikrin bu qdr tkid edilmsi, zikrin insan xlaqi rziltlrdn kindirmsi v onu atdrmasnda oynad roluna grdir. nki insan hmi Allah yad etmi olsa, zn hr zaman Allah drgahnda hazr grs, Allahn raz olmad ilr toxunmaz v nfsini tyan etmy qoymaz. eytan v nfsi-mmar trfindn ba vern btn xtalarn sas sbbi, insann Allah yad etmkd qflt dalmas v Onun vercyi zab yaddan xarmasdr. Haqdan qafil olmaq insan qlbini qaraldr v nticd, eytan v hvayi-nfs insan qlb alr. Bunun mqabilind haqq yad etmk, insan qlbin sfa gtirir v onun ruhunun nfsin sartindn azad olmasna, xlaqi rzaltlrdn silinib xalislmsin sbb olur. Bel olan surtd btn xta v aznlqlarn mnyi olan dnya mftunluu rkdn qovulub xarlr. Rvaytlrin birind Peymbri-krm (s) buyurur: (Bilin ki,) Allah yannda (gr bilcyiniz) n yax iiniz, sizin drcnizi yksldn n pakiz ml v gnin nur sad n yax ey, Sbhan Allah zikr etmyinizdir. nki Allah z xbr verrk buyurur: Mn, Mni yad ednin yoldayam!1. Baqa bir rvaytd imam Sadiq () buyurur: zmt v clal sahibi olan Allah buyurur: Bir adam mnim zikrim mul olmaqla (vaxt tapb) z istklrini mndn dily bilms, Mn ona, onun mndn dily bilcyindn qat-qat stn mkafat ta edrm2. zmt v clal sahibi olan Allah saya () buyururdu: Ey sa! Mni yad et ki, Mn d sni yad edim. Mni xalq arasnda da yad et ki, Mn d sni insan toplusundan daha stn bir toplumda (mlklr arasnda) yad edim. Ey sa! ryini Mnim n mlayim et v tk-tnha olduun vaxtlarda mni ox xatrla. Bil ki, Mn, Mn tvaz`kar olduun zaman ad oluram. Bu i n ryini hmi diri (oyaq) saxla v l (sst) olma3. Qurann, Allahn zikrin olan tkidi o hdddir ki, Quranda insann namaz qlmasndak hdfi, Allah zikr etmsi bildirilir.
1 2 3

Uddtul-vai, sh. 238. suli-Kafi, cild 4, sh. 261. Hmin mnb, sh. 264.

200

slamda namazn hmiyyt v yerini nzrd tutsaq, zikrin hans hmiyyt malik olduu biz daha aydn olar: Mn ibadt et v Mni anmaq n namaz ql!1. Bildiyimiz kimi, hdf vasitdn daha mhmdr. Bu aydn bel anlalr ki, Allahn zikri namazdan daha nmlidir. Hqiqtd, namaz Allah-talan anmaq n bir vasitdir. Sz burasndadr ki, namaz znd bir sra zikr v aylri, xsusi ml v hrktlri hat etmsin baxmayaraq, Allahn zikri n nec vasit hesab edilir? Bu mmmann izahnda dey bilrik ki, namaz znn bir sra xsusi mllri v onda oxunan zikrlri il he d zikr hesab olunmur. Zikr slind qlbi v ruhi diqqt saslanr v insan ryinin Yaradann zat il olan rabitsidir. Demli, insan ona gr namaz qlr ki, Allahla z arasnda qlbi ballq v tmrkz ld etsin. Buna gr d, namaz zlynd bir vasitdir v hdf qlbi laqnin yaradlmasdr ki, bhsiz, namazn zndn daha rflidir.

ZKRN KMYYT V KEYFYYT

Quran v rvaytlrd aqlanan msllrdn biri d, zikrin kmiyyt v keyfiyytidir. Quranda bzi aylr zikrin oxluu v kmiyyti zrind tkid edir; bu ayd olduu kimi: Ey iman gtirnlr! Allah ox zikr edin!2 (Bu ayd tkid zikrin oxluu zrinddir). Bzi rvaytlrd deyilir ki, hr ey n myyn hdd tyin edilmidir, htta namazn znn d myyn hddi var: Hddibulua yetimi mkllf gn rzind be vaxt, on yeddi rkt namaz qlmas vacib edilmidir v msthbdir ki, vacib namazlarn iki brabri qdr nafil namaz qlsn. V ya tklif yana atm hr bir mslmana maddi imkan v qdrti olduu surtd, mrnd bir df Hcc ziyartin getmsi vacib edilmidir. Lakin Allah yad etmyin, zikrin hddi gstrilmyib. nsan Allah n qdr ox ansa, n qdr ox zikr ets bel, yen d azdr. Birinci dst ay v rvaytlrin mqabilind zikrin keyfiyytin iar edn bir sra ay v rvaytlr d mvcuddur. O cmldn bu ay:

1 2

Taha sursi, ay 14. hzab sursi, ay 41.

201

Hcc mrasimini tamamlayb qurtardqda, (kemid) atababalarnz yada saldnz kimi, ondan da artq v gzl Allah yad edin!1. Bu ayd Allah yad etmk bard demir: Allah ox yad edin, deyir: Allah iddtli yad edin. Demli, burada zikrin kmiyyti aqlanmr. Tkid olunan zikrin zifliyi v iddtidir v bunun, zikrin dill deyilmsin he bir aidiyyti yoxdur. Nzrd tutulmur ki, msln La ilah illllah intonasiya il tlffz edk. sas msl qlbin zikr snasnda Allaha diqqt ksilmyindki iddt v zifliyinddir. Rhmtlik llam Tbatbai bu aynin tfsirind buyurur: Cahil rblrin bel bir adti var idi ki, Hcc mrasimindn sonra Minada er deyib, z ata-babalarn mdh edrdilr. Lakin slamdan sonra Allah bu i son qoyulmasna v onun yerin, Allah yad edib zikrl mul olmalarna gstri verir. Bu ayd zikrin iddti vsf edilir. Bu da onu gstrir ki, zikr miqdar baxmndan arta bildiyi kimi, keyfiyyt baxmndan da iddtln bilr. lav olaraq, zikrin dill deyilmsi sas gtrlmr, hqiqtd, zikr qlb aid olan bir idir v qlbi hazrl il ncam tapr2. ox vaxt bizlr zikr deynd, dill sylnn szlri nzrd tuturuq. Allah yad etmk taprlanda, el tsvvr edirik ki, lhmdulillah demkl, ya tsbihati-rbni sylmkl zikr etmi oluruq. Halbuki, btn bu dill sylnnlr zikrdn xbr verir v hqiqtd is, rvaytlrd tkid olunan zikr, qlbi v ruhi diqqtin Allaha ynlmsidir. Yni insan z tklifini yerin yetirdiyi zaman Allah ansn v xatrlasn ki, Allah hzurunu drk etmkl z vzifsini yerin yetirmi olur. Hminin, gnahdan kindiyi zaman da Allah yad etsin ki, Allah hzurunu drk etmk onun gnahdan uzaqlamasna sbb olsun. Lfzi zikrl qlbi zikrin ball, yni sz v mna arasndak laq meyvnin qab v zyi arasndak balla bnzyir. Hqiqtd, lfzi zikr qlbi zikr n libas rolunu oynayr. Onun zyi v bdni qlbi zikrdir. Demli, lfzi zikr qlbin mqddimsidir v bu, diqqt edilmsi zruri olan msllrdndir. Buna gr d, rvaytlrd zikrin miqdar v deyilm trzi aydnladrlmdr. Msln, namazdan sonra miqdar v trtibi myyn edilmi zikrlr mvcuddur.
1 2

Bqr sursi, ay 200. l-Mizan, cild 2, sh. 81.

202

DL V QLBL OLAN ZKRN BALILII Yax olard ki, dill olan zikrin qlbi diqqtl laqsi bard daha artq izah verilsin. Hminin, aydnladrlsn ki, n n zikr barsind bir bel tkidlr, taprqlar verilir, htta zikrin namaz n hdf olduu gstrilir. Zikrin insann hyatnda, onun sadt v tkamlnd n kimi sasl rolu vardr? Mgr zikr demynlrin, Allahla qlbi ballq yaratmayanlarn hyatda nlri skikdir, zikri sylsn n olacaq, sylmsn n olacaq? Shbt etdiyimiz zaman bir klmni dilimiz gtirmmidn nc, hmin klmnin mnasn ryimizdn keirir v zehnimizd onun mnasn tsvvr etmi oluruq. Shbt snasnda mqsdimiz budur ki, hmin mnan qar trf atdraq. Adtn, biz ona gr danrq ki, baqalarna anlatmaq istdiyimiz nzrimiz, mqsdimiz vardr. Dzdr ki, bzn danqdan, sz sylmkdn mqsd, mnann z xarlmas deyil, nzrd tutulan xsusi psixoloji vziyyt v ya tlqin olur. Psixoloqlarn bu il laqdar zrind tkid etdiklri msllrdn biri d, tlqindir. lbtt, bu iin qnatbx olmas n xsusi klmlr v qayda-qanunlar nzrd tutulur. Msln deyilir: Xlvt bir yerd oturun, myyn hdd qdr ssinizi ucaldn v ne df filan cmlni tkrar edin ki, bununla da sizin ruhunuza tsir gstrsin. Bunlar mstsna hallardr, ksr hallarda insan shbt edrkn, nc syldiyi szn mnasn tsvvr edir v sonra hmin mnan mnasib szlrin, cmlnin qlibind qar trf atdrr. Aqil insan he vaxt dnmdn bir mnan, mfhumu nzrd tutmadan nc danmaz, nki hr bir sz, bir mnann daycsdr. Tsbihati-rb kimi dill olan zikrlri sylyrkn mqsd, zehnimizd nzrd tutulan mnan he d Allaha v ya mlklr atdrmaq, dialoq yaratmaq v shbt etmk deyil, istdiyimiz hmin mnann z ruhumuzda tsir qoymasdr. Demli, tsir mnadan yaranr v szn zahiri ancaq vasit rolunu oynayr. Biz Allahu kbr deynd v bu zikri mqdds ml olaraq nzrd tutanda, hdfimiz hmin zikrin mnasnn insan ruhuna, onun sadtin gstr bilcyi tsiridir. Adi szn v 203

hrflrin mnas nzrd tutulmazsa, boazdan xan ssdn baqa bir ey deyillr v he bir tsir d balamrlar. Bu chtin gr d, zikr n mnas olan klam nzrd tutulur. Nticd grrk ki, dill olan zikri demzdn vvl, insanda Allah yad etmnin n kiik drcsi, n aa nzul mrtbsi vcuda glir v bundan sonra Allah yad etmnin ali mrtbsi yaranr. nsan zikr deynd, ilk nvbd Allah yadna dr; (Bel olmazsa, yni mumiyytl Allahdan qafil olarsa, zikr sylmk mqamna da nail ola bilmz). nsan zikr sylyrkn n qdr diqqtsiz olsa bel, zikrdn qabaq diqqti Allaha ynlir, sonra zikr balayr. Demli, zikri sylmzdn vvl bizd Allah anmann myyn bir drcsi olur.

DLL OLAN ZKRN K FAYDASI

Dill olan zikrin ilk hdf v faydas budur ki, insann diqqtinin mqdds varlqda tmrkzl bilmsi n insanda mvcud olan Allah anmann zif drcsini gclndirir. Balancda Allaha diqqti qaranlq v ya praknddir, amma dill olan zikri sylmkl, xsusil namaz qlanda hmin diqqt tmrkz tapb, gclnir v Allaha sar istiqamt alr. Bu dill olan zikr n tsvir oluna bilck faydalardan biridir. Dill olan zikrin baqa bir faydas da budur ki, gr lfzi zikri sylmkl zif diqqt gclnmirs, n az sabit qalr v tamamil mhv olmur. nsann dad hallar, o cmldn Allah yad etmsi daim dyikndir v zavala uramaq thlksi il zl bilr. Bu sbbdn Allah anmaq yadmzdan xmasn dey, qlbi v ruhi diqqtin davaml olmas n dill olan zikrdn kmk almalyq. Bellikl, zikr n iki hdf v faydan gstrmk olar v lbtt ki, birincinin faydas daha stndr. Hrdn d el olur ki, zikri sylmk adt halna keir v yalnz dili trptmkl myyn szlri tlffz etmkdn baqa bir ey olmur. Nec ki, bzi adamlar bzi mllri v szlri dnmdn, adt etdiklri n edirlr. Bel adt halna kemi mllrin icrasnda insanlar o qdr d grdklri i diqqtli olmurlar. Bzilri shrdn axama kimi llrind tsbih evirirlr, lakin bu adi adt halna kemi bir muliyytdir v he bir faydas da yoxdur. V ya bzilri barmaqlar il saqqallarna

204

tumar kirlr v bu, adt hal ald n grdklri i o qdr d diqqt yetirmirlr. Dilin adt etdiyi ilr d, bzi uaqlarn dandqlar szn mnasna diqqt yetirmdn zbrldiklri bir iki klmni adt olaraq el hey syldiklri kimidir. Bizim ksriyytimiz d bzi dua v zikrlri adt etdiyimiz n oxuyuruq v azacq da olsa, n dediyimizin, ndn danldnn frqin varmrq; buna gr d, qlbimizd he bir tsir, dyiiklik hiss etmirik. Ola bilsin ki, vvld bir i diqqtl balayaq v hanssa zikri sylyk. Msln, eidirik ki, rvaytlrin birind deyilir ki, hzrti Zhrann () tsbihini v ya filan zikri sylmyin n qdr savab vardr. Buna gr d, hmin tsbihi diqqtl oxuyuruq. Lakin get-ged diqqtimiz ziflmy balayr. o yer atr ki, axrda szlr adt halna kediyi n diqqt etmdn deyib keirik. lbtt Allahu kbr, La ilah illllah kimi zikrlrin mnalarna diqqt etmdn d sylmk pu v alaq szlri sylmkdn daha yaxdr, lakin insann ruhunda lazm olan tsiri qoymayacaqdr. Ellri d olub ki, Allaha he etiqadlar da olmayb, lakin adt etdiklri n danq snasnda tez-tez Allahn adn kir, Ona and iirdilr; nki bu i onlarn adt-nnsin evrilmidir. Htta vvllr z kommunistlrimizdn bzilri Allaha, din etiqadlar olmamasna baxmayaraq, adt etdiklri n bir-birlrindn ayrlanda Allah amannda deyib ayrlrdlar. Onlar bu szlri sylyrkn, he d onun mnasna diqqt yetirmirdilr. El biz mslmanlar da ox vaxt Allahn adn adt zndn dilimiz gtiririk v onun mnasna o qdr d fikir vermirik. Cahil, elc d slamn vvllrind tz mslmanl qbul etmi rblr arasnda Allahn adn kmk adi hal idi. Htta n adi ilrd d Allahn adn kirdilr. Kd bir iti v ya donuzu grnd, nifrt lamti olaraq deyirdilr: Allah sni ldrsn. Bu sz sylyrkn, he d Allahn adna fikir vermirdilr. Bu adi adt idi v onlar he d bu ii qlbdn, etiqad bslyrk grmrdlr. Aydndr ki, bu szlri bu kild sylmk, insana he bir tsir balamr v Allah anmaq hesab olunmur. Bu hdisd Peymbri-krm (s) buzr taprr: Allah yad etmk istynd nc Onun zmt v claln tsvvrnd canlandr. Hmi yadnda olsun, Allah btn varlq dnyasnn yaradcsdr v hr ey Onun qdrt linddir. Allah z nhaytsiz

205

zmt v clal sahibi olduu kimi, Onun ad da bir o qdr zmtli v clalldr. Bu sbbdn, Onu diqqt v zmtl yad et. Allahn adn qlbi hazrlq v smimiyytl yad ed bilmyin n nc Onun zmti snin ruh v qlbind zn yer tapmaldr. El olmasn ki, cahil adamlar kimi dediyinin frqind olmadan, dilin adt etdiyi n Allah yad edsn. nsann ruhuna tsir edn, qlbin rahatlq tapmas v namazn hdfi olmasna v insann mnvi yksliin sbb olan, onun pu, maddi baxlardan l kib, bdi axirt dnyas v tknmz nemtlr baxn ynldn, insan v Allah arasnda qrlmaz laq yaradan zikr o zikrdir ki, mnasna diqqt edilsin v Allahn hzurunu nzrd tutaraq dil gtirilsin. Bu hmin o zikrdir ki, Allah onun vsfind buyurur: Mminlr yalnz o kslrdir ki, Allah ad kilnd (Onun heybt v zmtindn) rklri qorxudan titryr, Allahn aylri oxunan zaman hmin aylr onlarn imanlarn daha da artrar1. Yax olar ki, sonda Hzrt linin () klamnda Peymbrin (s) bzi shablrinin zikr hans diqqtl yanadqlarna nzr yetirk: Mn Mhmmdin (s) shablrini grdm, lakin sizlrdn he birini onlar kimi grmrm. Onlar shr vaxt stbalar qubarl, salar danq olardlar; nki gecni shr qdr scdd v namaz qlmaqda idilr. Hrdn alnlarn, hrdn d yanaqlarn torpaa qoyurdular. Qiyamti yad edrkn, iztirabdan yanar kz kimi olardlar. Uzun scdy qaplmaqdan alnlar keinin dizlri kimi dynk olub, qabar balamd2.

1 2

nfal sursi, ay 2. Nhcl-bla, xtb 96, sh. 286.

206

ON DOQQUZUNCU DRS ALLAHIN ZMT MLKLRN NZRND

207

1. Qorxu v midin tkanverici rolu; 2. Qorxunun mahiyyti; 3. lahi qorxunun faydas v yeri; 4. Allah vliyalarnda qorxunun mqam; 5. nsann kamal v haqq qarsndak acizliyi; 6. lahi qorxu v gnahdan dnmk; 7. Allah dostlar v mlklrin qorxu mqamlarna baxn rolu.

208

ALLAHIN ZMT MLKLRN NZRND

Ey buzr! Allahn bir sra mlklri var ki, Onun qorxusundan qiyamt qdr hmi ayaqst durub, balarn aa dikrlr. Bu vaxt hams deyrlr: Sn pak v hmd olunmaa layiqsn. Biz Sn layiqinc bndilik ed bilmdik. Bundan vvl zikr v Allah yad etmk bard shbt adq. Deyildi ki, Allah-tala xalis v smimi qlbl, tam diqqt v agahlqla anlmaldr. Zikri dilin adti zr, dncsiz danrm kimi demk olmaz. Bu blmd insann zikri diqqtl v qlbi ayqlqla dey bilmsind hans amillrin rol oynadn aradracaq. Bu chti nzr alaraq, Peymbr (s) zikr zaman insanda ruhi v qlbi hazrlq v diqqtin yaranmasna tsir qoyan mhm nqtlrin thlilini verir. MD V QORXUNUN TKANVERC ROLU Tbii olaraq, insan ixtiyari ilr svq etdirn ey ya mnft v xeyr mid bslmsi, ya da ziyana dmk qorxusu olur. lbtt, xeyir v ziyann hat dairsi ox genidir. Bzilri n mnft, el hmin dnyvi v maddi mnftlr hesab olunur v bzilri d axirt nemtlrini hqiqi mnft bilirlr. Elc d bzilri zrr dedikd, maddi v dnyvi zrrlri nzrd tutur, bzilri d, axirt zabn hqiqi zrr hesab edirlr. Bu iki dstdn daha yuxar olan Allah vliyalar, mnftlrini lahi hzurun drki v Allahn feyz qapsndan bhrlnmkd, tbii olaraq ziyanlarn da hmin nemtlrdn mhrum olmaqda grrlr. Onlarn qorxusu, ilahi feyzdn mhrum qalmaq qorxusudur v aydndr ki, bu qorxu dnya v axirt zrrindn kinnlrin qorxusundan daha iddtlidir. lbtt, bu iin hqiqti bizlr qapal v drkimizdn uzaqdr. cmali olaraq ay v rvaytlrdn anlalr ki, bel bir xof da mvcuddur. mid edirik, Allah-tala hli-beytin nurani klmlrinin brkti il bu mnann drkinin lyaqtini bizlr d inayt etsin. Hr halda, ilahi xof v ya insann z trfindn ziyana uramas ehtimal il yaratd qorxu hissi - hans ki, Allah trfindn aradan qaldrla bilr - insann Allaha qar hddn artq diqqtli olmasna sbb olur. Elc d, Allahn bndsin ta etdiyi savab v mkafat meyli v ya Allah feyzin qovumaq vq, insann Allahla balln mhkmlndirn sbblrdndir. nsanlarn faliyyt

209

vadar edilmsi v onlarn qfltdn aylmasnda xofun tkanverici rolu daha oxdur. Hr ks bunu znd d imtahan ed bilr. Eidnd ki, bizi amansz bir thlk gzlyir, bu anda hmin xtrin aradan qaldrlmas n daha ox l-ayaa drk, yoxsa hanssa mnft, savaba mid bslmkl? Bizim n xtrin sovumas, mnftin clbindn daha nmlidir. Blk d, bu sbbdn Quranda qorxuducu xbrlr bart v mid xbrlrindn daha ox yer almdr; hminin, peymbrlr nzir (qorxudan) nvan il tantdrlmdr. Bzi aylrd peymbrlr hm mbir (mjd vern) v hm d nzir (qorxudan) olaraq tantdrlr. Bu ayd olduu kimi: nsanlar tk bir mmt idi. Allah onlara mjd vern v xbrdarlq edn (zabla qorxudan) peymbrlr gndrdi1. Quranda ox az hallarda Peymbrin (s) ancaq bir v mbir nvan il gstrilmsin rast glinir. Onlar ksr hallarda nzir ad il yad edilir: Chnnm (kafirlr olan) qeyzindn az qala para-para olsun. Hr hans bir tayfa chnnm atldqca, onun gztilri onlardan (mzmmtl), Mgr siz (sizi Allahn zab il) qorxudan bir peymbr glmmidimi?, - dey soruacaqlar2. Peymbrlrin qorxudan, kindirn olaraq gstrilmsi v bu msly tkid edilmsi ona grdir ki, onlarn xalqa verdiklri qorxu xbrlri yax mllrinin mqabilind vd olunmu mjd v bartdn daha artq tsir gstrir. lahi xof, insana faydal olan hallardan biridir. Xsusil, gr sabit bir hala glrs, zikr olunduu kimi, insana bx ed bilcyi faydasndan biri d, onun Allaha olan ballnn mhkmlnmsi olacaqdr. Baxmayaraq ki, hazrk yazda bu mslnin elmi trflrin toxunmaq imkan yoxdur, lakin mslnin daha artq drki n Allah qorxusu bard deyilmi bzi rvaytlr v hminin, ilahi xofun ruhda v qlbd daha drin tsir qoymasn nzr alaraq, bzi msllr iar edcyik.

XOF V XYTN MAHYYT

Bhs edilmsin ehtiyac duyulan msllrdn biri d, xofun mahiyyti mslsidir. Yni bilmk istyirik ki, xof v qorxunun hqiqti ndir, onun meydana xmasnda n kimi amillr rol
1 2

Bqr sursi, ay 213. Mlk sursi, ay 8.

210

oynayr v insana tsiri ndn ibartdir? Xof v xyt birbirindn frqli hallardrm? Bu suala daha ox ltnaslq elmi trfindn yanalr v yax olard ki, xof v qorxunun n olduunu, onlar arasndak tfavt aradrmaq n ay v rvaytlr mracit edk. Rvaytlrd xof v xyt barsind istifad olunan mnalarna nzr saldqda, onlar arasnda nzrarpacaq el bir frq mahid etmirik v bzi yerlrd bu iki klm bir-birinin yerin d ildilmidir. nsan Allahn zmtini drk v hiss ednd, onda tvaz v smimiyyt, xu` hissi ml glir, znd olan kiikliyi v zifliyi aydn mahid edir. Allah-tala bel bir hissi insann vcudunda qrar vermidir. (lbtt, bu hal v psixoloji ks-tsir tkc insana amil olmur, baqa canllar da zlrindn gcl qarsnda hmin hissi keirirlr). Adtn, bu hal xyt adlandrrlar v bzn d xof sz xyt klmsinin yerin ildilir. nsan qar trfin zmtini drk etdiyi zaman, htta onu bir xbr thdid etms bel, hmin mlubiyyt v ziflik hissini znd hiss edir; sanki varln z ixtiyarnda grmr. Adtn, xof sz insann zldiyi ziyandan qorxu mnasnda ildilir. Tbii olaraq, Allah barsind ildiln xof, Allahn vercyi czadan qorxu mnasndadr ki, mmkndr, insann pis mllrinin qarlql mhsulu olsun. Allahn vliyalar v bndilik yoluna qdm qoyub ali budiyyt mqamna atm insanlarda xof hissi b`zn ilahi zmt olan diqqtin tsirindn yaranr v b`zn d, ilahi feyzdn mhrum ola bilmk ehtimaln dnrkn ml glir. nki Allahn grn nail olmaq, Onun drgahnda hzur tapmaq qti v yz faizlik bir i deyil. Mmkndr, zavala urasn v ya he ba tutmasn. Buna gr d bu ehtimaln drki, Allah vliyalarnn xofuna sbb olur. nki Allahla grmk v haqqn hzuruna getmk, ilahi mrift yol tapm insann n byk kamal v arzusudur. Onun n n byk lzzt, Allah drgahnda zn hazr grmsidir. Bu mrhldn bir qdr aa drcni biz ox yax drk edirik ki, iman n Allahn razl n qdr lzztvericidir. Aiq z mhbubunun onu sevdiyini, ondan raz olduunu hiss ednd, qorxur ki, birdn mhbubunun ona bx etdiyi bu sevgidn, lzztdn mhrum olar. Bu, mhbbt mqamna atm xs n n yksk qorxu hissidir. Bundan aa mrtbd Allahn vercyi zabdan yaranan qorxu hissi durur.

211

Quranda ksr aylr v hminin, bir ox rvaytlr bu qbildn olan qorxuya daha ox iar etmidir. Bu mrhl bizim daha ali mrhly atmamzda vasit rolunu oynayr. nki bizlr ilahi mriftin ali mrhlsin atmam ilahi xofun orta hal, dnya v onun lzztlrin etinasz olmamz da kmk edir. Bunun z gnahdan kinmyin amillrindn biridir. lbtt, bu drcy atman z d byk nailiyytdir. nsanda onu gnahdan kindirn, dnyaprstlikdn saxlayan daxili amilin yaranmas he d az ey deyil. radsiz kslr n Allahdan qorxmaq dnya tinliklrindn qorxmaq mnasndadr. Qorxurlar ki, birdn Allah onlar xstlndirr, n is xoaglmz bir hal qarya xar, hrmtlri ldn gedr v xalqn gzndn dr v ya zizlrindn birini itirrlr. (Allaha iman olan kslrin msibtdn, narahatlqlardan qorxusu da, bir nv ilahi qorxu yerinddir. Bel qorxu bynilir v peymbrlrin ksr qorxu xbrlri d bu qbildndir).

LAH QORXUNUN FAYDASI V YER

Shbtimiz ilahi xofun faydas barddir. Mgr ilahi qorxunun n dyri, faydas var ki, insana sy gstrib xof mqamna atmas v onun yollarn tanmas taprlmdr? Hqiqt budur ki, insanlarn ksriyyti ilahi xofun faydasndan xbrsizdir. Dzdr ki, Quranda ilahi qorxu barsind oxlu sayda aylrin nazil olduunu bilirlr v hminin, Allahdan qorxan xsin triflayiq olduundan da xbrlri vardr. Lakin Allah qorxusunun onlara n kimi fayda verdiyindn xbrsizdirlr. Shbt peymbrlrin, vliyalarn, din byklrinin Allah qarsnda hans qorxu hissi keirdiklrindn gednd, tccbl gzlrini dyrlr ki, niy insan bu qdr qorxu hissi keirmlidir, bu qdr alayb szldamaldr ki, gzlri tutulsun, z saralsn?! Hzrti Yhya () peymbrlr arasnda daha ox Allahdan qorxmas il mhurdur. Rvayt edirlr ki, Allah xofundan o qdr alamd ki, gzlrind v znd izlr ml glmidi. Htta anas, gz yalar yarann stn szlb onu szlatmasn dey, yanaqlarnn stn para tiklri qoyurdu. nsan bu hvalat eidnd tccblnir ki, ax Allahn peymbri niy bu qdr qorxmaldr?! gr bizim aramzda bir nfr bu hala ds, divan demsk d, deycyik ki, hal qeyri-tbiidir, qeyri-adidir!

212

Quran aylrin ibrt gz il baxsaq grcyik ki, xof, peymbrlrin nsihtlrindn bhrlnmyin v sadt atman rti kimi gstrilmidir. Sn ancaq Qurana tabe olub, Rhmandan (Onun zabn) grmdiyin halda qorxan kimsni qorxuda bilrsn. Belsin (axirtd) balanaca v ox gzl bir mkafata (cnnt) nail olaca il mjd ver!1. Bu ayd Allah, Peymbr (s) rklrind Allah qorxusu olan, hl d fitrtlri gnah tozu il tamamil irklnmyn insanlar haqqa dvt etmyi xatrladr. Peymbrin (s) dvt v t`limlrindn bhr gtrnlr bu dstdndirlr. nki qlblrind Allah qorxusu olmayanlara nsiht d tsir etmz. Bel adamlarn rklri qaralm, brkiyib daa dnmdr. rklrin nur samas n bir dlik bel qalmamdr. Baqa bir ayd buyurulur: Amma kim (qiyamt gn) Rbbinin hzurunda durmaqdan qorxmu v nfsin istyini, hvti qadaan etmis, hqiqtn, onun yurdu cnntdir!2. Aydndr ki, xof klmsi rca v midin mqabilinddir v Allahtala Hr ks Allahnn mqamndan qorxarsa buyurur. Buyurmur ki: Hr ks Allahn mqamna mid bslyrs. Bu onu gstrir ki, ilahi xof nfsin tyan etmsinin qarsn alr v hidayt yolunda qdm gtrmy sbb olur. Allahn rhmtin mid bslmyin bu hdd qdr tsiri olmur. Baqa bir ayd Allah iman hlinin mqamn byan etdikdn sonra behit v onun nemtlrinin Allahdan qorxan kslr nsib olacan bildirir: Onlarn z Rbbi yanndak mkafatlar, (aaclar) altndan aylar axan dn cnntlridir. Onlar orada bdi qalacaqlar. Allah onlardan razdr, onlar da Allahdan. Bu (nemtlr) Rbbindn qorxanlar ndr!3. Baqa bir ayd Rbbin mqam qarsnda olan xofu, vqar, saflq v xalisliyi din alimlrinin bariz xsusiyytlrindn hesab edir: Allahdan z bndlri irisind ancaq alimlr qorxar4
1 2 3 4

Yasin sursi, ay 11. Naziat sursi, ay 40-41. Byyin sursi, ay 8. Fatir sursi, ay 28.

213

Baqa bir yerd Allah-tala mslmanlar zalmlardan deyil, zndn qorxmaa arr: Siz onlardan deyil, Mndn qorxun ki, Mn d siz olan nemtimi tamamlaym. Blk d, siz haqq yolu tapasnz1. Yen d baqa bir yerd buyurur: Sizi yalnz o eytan z dostlarndan (guya onlarn ox qvvtli olmasyla) qorxudub kindirir. Amma siz onlardan qorxmayn! gr mminsinizs, Mndn qorxun!2.

ALLAH VLYALARI XOFUNUN MQAMI

lahi xofun dyrli roluna v onun haqqnda deyilmi msbt fikirlr nzr saldqda, grrk ki, vliyalar ilk nvbd bu hal zlrind dirltmy alrdlar. Peymbri-krmin (s) v m`sum imamlarn () hyatn mtali ednd, onlarn keirdiklri ox qrib hallarla rastlarq. gr bu hallara bir iki rvaytd tsadf edilsydi, blk d, Peymbrin (s) v imamlarn () bel hallar keirmlrinin doruluuna kk edilrdi. Lakin bu bard sz aan rvaytlrin say bir-iki deyildir; onlar kifayt qdr olub, hams da mtvatir hdislr srasndadr. Bel ki, Hzrt linin () xsiyytini zehnimizd canlandrmaq istsk, o Hzrtin () zehnimizd yer alan xsusiyytlrindn biri d, onun alamaqlar, mnacatlar olacaqdr. O hzrtin () xsiyytini, onun Allahdan olan xofunu nzr almadan tsvvr etmk imkanszdr. Hminin, imam Sccad () Allahdan xof hal olmadan tsvvr etmk mmkn deyil. mamn bu Hmz Somali v digr mnacatlar o Hzrtin fvqlad xofunun aq nianlridir ki, bizim n tsvvredilmzdir. Rvaytlrd gstrilir ki, Hzrt li () dstmaz alarkn hal dyir v btn vcudu titryrdi. Elc d, imam Hsn Mctba () haqqnda gstrilir ki, mscid yaxnlad zaman znn rngi dyir v tkbir deynd, bdni srdi. Hminin, digr msumlarmz Allah qarsnda bu hal keirrdilr. Qlbd ilahi xofun qorunub-saxlanlmasna ediln sy v bu bard gstrilmi taprqlar, din byklrinin rftarlarnda bu haln zhur etmsi, xofun insann tkamlnd, trbiysind, bndilik v hidayt yoluna ata bilmsindki dyrli roluna grdir. bhsiz ki, xofun drclrin gr onun tsir v faydas
1 2

Bqr sursi, ay 150. Ali-imran sursi, ay 175.

214

da mxtlif olacaqdr. z halmza nzr salsaq, grcyik ki, ilahi xofun myyn hddi bizim d qlbimizd mvcuddur v drcsindn asl olaraq, hr birimizd znmxsus tsir qoyur. Lakin mriftin yksk mqamna, kamala atm kslrin halna nzr saldqda grrk ki, onlarn Allahdan qorxular bir baqa crdr. Tbiidir ki, bu haln onlara tsiri v faydas da hallarna mvafiq olaraq dyikn olacaqdr. lbtt, ilahi xofun drclri v bu drclr mvafiq hans tsiri qoyduunu szl ifad etmk tin bir idir. Bu mtlb mmkn qdr aydnlq gtirmk n bel bir misala diqqt yetirmk pis olmazd. nsan z qarsnda hr hans bir zmt sahibini grdkd, znd qrib hal hiss edir. Onun tsiri altnda hiss edir ki, sanki varln ldn verir. Ona el glir ki, zn itirmidir v artq zn grmr. Baqa tbirl desk, insan bir zmti hiss etdikd, onun qarsnda riyib, itir. Bu halda o, sanki gnin qzmar alar altnda riyn kiik bir buz paras olur. Bu rimk v zn unutmaq, Allahn zmtinin drkinin tsirindn yaranan haln xsusiyyt v tsiridir. ncki bhslrd, xlaqi v irfani kitablarda bu bard yazlan mtlblr diqqt yetirdikd aydn olur ki, insann kamala atmas n Allah v onun nhaytsiz zmti qarsnda bel bir hissi keirmsi zruri mrhllrdn biridir. Ariflr bu mrhlni fna mqam (Allahda fani olmaq) adlandrrlar. Allahda fani olmu insan, artq zn drk etmir. El ki, z aradan qalxd v qarsnda Allahn zmtini grd, nticd Allaha yaxnlam olur v Allahla z arasndak ball daha yax drk edir. Ariflrin tbiril desk, artq anlam olur ki, ballqdan, Allaha aidiyyatdan baqa he n yoxdur. Hrnd, bu szlr ryyatml v maraqldr, lakin iin hqiqti budur ki, ox az adam bu mrhly atmdr. Biziml bu mrhl arasnda olduqca byk fasil vardr. El dnmmliyik ki, biriki sz yrnmkl hr ey hll olacaq. Bizim problemimiz hqiqtlri yaadmz zaman hllini tapr v bu an, Allaha bndilik edib hli-beytin () izi il addmlamaq mmkn olur. Sy edib onlarn izi il getmli v onlarn hasil etdiyi qorxunu, xofu z ryimizd yerldirmliyik. Allaha yaxnlaa bilmk n hr ks z qabiliyyt v istedad hddind qlbind bu xofu yaatmaldr. Ali mqamlara diqqt yetirib onlarn vcudunu etiraf

215

etmk bizim n faydaldr, bu rtl ki, mrur olmayaq. El dnmyk ki, biz d artq o mqamlara atmq.

NSANIN KAMALI V HAQQ QARISINDAKI ACZLY

Demli, insann kamala atmas Allah qarsnda rimsind, Allaha mhtac v bal olmasnda, z n he bir mstqillik grmmsinddir. nsan zn n qdr mhtac v hqir grrs, bir o qdr d Allaha yaxnlam olar. Kamala atman yolu budur ki, lahi zmti drk etdiyind, onda zillt v hqirlik hissi ml glsin. Bu, kamillik v bndiliyin yksk mqamnn tlbind olanlar n n yax yoldur. Qorxu hissini xoaglmz hal biln bizlr, vliyalarn bu haldan lzzt aldqlarn eitmk qrib glir. vliyalar bu hal ldn verdikd yenidn onu l gtirmk n alrlar. Bu qorxu v xof hissi onlar n o qdr lzztvericidir ki, he vaxt bu hissin itmsini istmirlr. Biz bu mrhly atmadmz n onu dzgn drk ed bilmirik v insana hans tsir baladn da, szl sylmkd acizik. Lakin Allah vliyalarnn hyat dastanlarn aradrarkn, anlamaq olur ki, onlar gcl mhbbt sahibi olub, mhbublar yolunda zab, drd kmkdn lzzt alrmlar. Onun fra n gz ya axtmaqdan bir nv sevinc v rahatlq hissi keirirmilr. Baxmayaraq ki, alaman mnyi narahatlq v qmdir, lakin mhbuba xatir olduu n onlara xo glir. Buna gr d deyirik ki, ilahi xof Allah vliyalar n bynilndir. Onlar ilahi zmt qarsnda rimkdn, xoflanmaqdan naraz qalmrlar. n az bunlarn sonsuz lzzt atmaqda mqddim olduunu bilirlr. Buna gr d, Allah vliyalar ilahi qorxu v xofa hmiyyt verirdilr. nki onu nfsin yynini ld saxlaman n yax amili sanrdlar. Qlblrind bu xofu gzdirmkl, xudbinlikdn qurtarb zlrini Allaha mhtac grrdlr. Hminin, bu hal onlarn fna mqamna atmasnda n yax vasit idi. Yeri glmikn, bir mslni d xatrlatmaq pis olmazd. Bzi adamlar bir-iki irfani termin, msln mhv mqam, fna fillah yrnndn sonra el bilirlr ki, artq arif olmu v harasa atmlar! Yax olard ki, bu kimi xslr zlrini bir mhk dandan keirydilr; yoxlayb grydilr ki, bunlarn qlbind Allah qorxusu deyiln ey var, ya yox?! Grsn, hyatlarnda birc df d olsa, gecni sbh qdr Allah qorxusundan yatmayb oyaq

216

qalblarm? He indiy kimi alamaqdan gzlrind iz ml glibdirmi? Dild demk asandr, iddia etmkl insan bir yer atmr. Diqqt etmliyik ki, hzrt Yhya kimi mqam sahibinin keirdiyi haln bir zrrsi bizd varm? Onun keirdiyi haln hansn zmzd gr bilrik? Bir-iki sz yrnib iddia etmkl adam arif olmur. Bu yol, olduqca uzun v tin bir yoldur. Rhmtlik eyx Mhmmd Tqi Amuli ox byk alim idi; o, deyirdi: Bu yolu baa vurmaq, gzn kipriklri il da qazmaa bnzyir!. lahi mrift atmaq istyn xs zn tinliklr, mqqtlr, yuxusuz geclr hazr etmlidir. Bu yolu, onun yolular getdiyi kimi getmk lazmdr. Baxb grmliyik ki, hzrt li () v hzrt Sccad () bu yolu nec getmilrs, biz d o cr gedk.

LAH XOF V GNAHDAN DNMK

Deyilnlr sasn bel mlum olur ki, ilahi xofun tsiri nticsind byk mnvi mqama atm xslrin drk etdiyi n yksk mrtb, fna fillah mqamdr. Lakin adi insanlar n ilahi qorxunun yarada bilcyi n yksk tsir, onlarn gnahdan uzaqlamalardr. nsan o zaman gnaha mrtkib olur ki, hanssa mnfti l gtirmk v ya xyalnda dolad bir lzzt atmaq istyir. Bu lzzt istr hqiqi olsun, istr xyali, istr hvtdn doan lzzt olsun v istrs d vzify, hrt atmaq kimi; frqi yoxdur, hams insan gnaha svq etdirn batil istklrdir. nsan, onun gnaha srklnmsin sbb olan bu batil istklrdn saxlaya bilck ey Allah qorxusudur. Baxb grmlidir ki, gnah onu hans qaranlq vadiy srklyir, ona n verir v ondan ald ndir? Bilmlidir ki, gnah onu axirtin bdi nemtlrindn mhrum edib, bdi zaba srklyir (ilahi xof n qdr ox olarsa, insana qoyduu tsiri d ox olacaqdr). Rvaytlrd gstrilir ki, Allah qorxusunun yer tutduu rkd hrtprstlik olmaz. Yni Allahdan qorxan ks hrtprst deyildir, ad-san dalnca db, xalqn onu triflmsini sevmir. hrtprstlik insan n n qorxulu bladr. Bzi rvaytlrd deyilir: Mminlr n n byk eyib v xtr mal, hrt hvsidir. hrt sevgisi, yni vzif, aalq hvsind olmaqdr. Siddiqlrin qlbindn xaric olan pis siftlrin axrncs, vzif, hrt hvsidir ki, lac Allahdan qorxmaqdadr.

217

Hqiqtn d, insan gr ilahi zmti drk ets, Onun mqabilind z hqirliyini, kiikliyini gr bils, gnahn onun dnyasna v axirtin hans zrrlri vurduunu anlasa, vzif v hrt hvsini bandan xaracaqdr. Demli, ilahi xofun bizd qoyduu n byk tsir, bizi gnahdan kindirmyinddir. lbtt, mriftlri kamillmi, qlblrind Allah mriftinin yer ald kslr n hmin mhbbt onlarn Allahdan qeyrisin gz yummalarna sbb olur. Lakin bu szn sahiblri vardr, biz Allah sevgisinin o drcsin yetimmiik. Bizim gr bilcyimiz yegan i, ilahi qorxunu ryimizd gclndirmy sy etmkdir. Bununla gnaha batmaqdan qorunub, yava-yava ilahi mhbbt ryimizd yer vermliyik ki, daha yksk ilahi mrift nail olaq.

ALLAH DOSTLARI V MLKLRNN XOF MQAMINA BAXIININ ROLU

ndi ki, sz ilahi xofdan v onun faydasndan dd, bel bir sual yaranr ki, bizd d ilahi qorxu hissinin ml glmsi n n etmliyik? Bu mrhly atman n yax yollarndan biri, Allah yannda ziz olan kslrin xof mqamna nzr salmaqdr. bhsiz, onlarn Allaha olan hdsiz xoflarna v keirdiyi hallara diqqt yetirmk, qorxu mqamnn ksbind bizlr kmk olacaq n yax sullardan biridir. Bu kmk bizlri, onlarn tutduu yola tviq etmkdn ibartdir. Bu hmin o suldur ki, Peymbrikrm (s) bu hdisd ondan istifad etmidir. Allaha ziz olan bndlrin bir qismi d mlklrdir. Quranikrim zatlar pak olan bu bndlrin vsfind buyurur: Gy gurultusu Onun nin triflr deyir, mlklr d Allahn qorxusundan Onu yb mdh edirlr1. Syldiyimiz kimi, ilahi zmtin drki v ona diqqtli olmaq, Allah xofunun yaranmasna sbb olur. Bu drkin bariz nmunsini, Allah drgahna yaxn olan mlklrd grrk. Grndy kimi, Peymbr (s) bu rvaytd onlardan bir dstsinin haln canlandrmaa alr. Deyir: Mlklr o drcd Allah yannda zlrini hqir v kiik grrlr, qorxular o hdddir ki, yarandqlar gndn qiyamt qdr - ki, blk d, ne min v ya ne milyon il qdr kir dbl dayanb balarn aa dikirlr. Blk d, qorxunun
1

Rd sursi, ay 13.

218

iddtindndir v ya Allahn sonsuz zmtin olan diqqtdndir ki, balarn qaldrmaa crt etmirlr1. Mlklr pak olduqlar halda Allahdan bel qorxurlarsa, ilahi zmt qarsnda balarn qaldrmaa crtlri atmrsa, gnahn iind itib-batb, hvayi-nfsin sartind zncirlnmi olan bizlr hans zl, hans csartl bamz yuxar tutmalyq. Mlklrin Allah qarsnda keirdiklri haln kiik oxar nmunsini biz zmzd d gr bilrik. Byk bir xsiyytl qarladqda danmaa tinlik kirik, dilimiz dolar, zmz itiririk. xtiyarsz sakit dayanb, bamz aa dikirik. Mrhum imam Xomeynini (r..) yaxndan tanyanlar, onun zmtli xsiyytindn xbrdar olanlar, gr zaman n qdr zlrini toplasalar bel, imamdak zhmin v zmin qdrti nticsind czb olunur, buz kimi riyib itirdilr. zlrini mrift v qdrtdn ba qaldran zmtli bir dan qarsnda zrr kimi grrdlr. Bu hl Allah bndlrindn birinin zmtidir! Mlklr irisind ellri var ki, htta byk peymbrlr onlarn zmtini drk edirdilr. Rvaytlrd deyilir: Hzrti Cbrayl () ancaq bir-iki df z sl surtind Peymbr (s) grndkd Peymbr (s) mahid edir ki, onun nuru rqdn qrb qdr btn almi tutmudur. mam Baqir () buyurur: Gnlrin bir gn Peymbr (s) ylmidi v Cbrayl () da yannda idi. Birdn Cbrayl () gy nzr salr v bu baxdan gyn zrind onun nuru yaylmaa balayr, get-ged rngi daha da gclnir v nhayt, zfran rngin alr. Sonra Cbrayl () Peymbr (s) yaxnlar v Rsulllah (s) gy baxr. Bu vaxt grr ki, Cbrayln () nuru qrbdn rq qdr btn almi tutub, yer yaxnlar2. lbtt, Peymbrin (s) mqam v nuraniyyti Cbrayln () mqam v nurundan daha ykskddir, lakin Cbrayln () hqiqi

Dini bilgilrd gstrildiyin gr, srafilin suru iki df frlckdir. Surun birinci ssind btn canllar lcklr. kinci df sur alnanda byk qiyamt gn yetimi olacaq v ham dirilckdir. Bu rvaytdn grnr ki, birinci frmd mlklr lmycklr v blk d, onlar he vaxt lmrlr. gr onlara lm nisbt verilmi olsa, baqa mnada tsvvr edilmlidir. 2 Biharul-nvar, cild 16, sh. 292.

219

mqam, Peymbrin (s) insani mqam qarsnda cilvlndiyi n bel bir zmti drk edir.

220

YRMNC DRS

PEYMBRN (S) CNNT V CHNNM BARSND BUYURDUQLARI

221

1. Mxluqatn zmti haqqnda dnmk; 2. Qiyamtin vsfedilmz zmti; 3. Peymbrin (s) chnnm zab barsind syldiklri; 4. Chnnm qaynamaa balayanda insanlarn v mlklrin keircklri hal; 5. Cnnt - mminlrin n ali mnzili.

222

PEYMBRN (S) CNNT V CHNNM BARSND SYLDKLR lahi xof mqamna atman bir sra yollar vardr. Bu yollardan biri d, Allahdan qorxan kimslr haqqnda mlumat ld etmkdir. Onlar tanmaqla, insan xof halna, ilahi qorxu mqamna yiyln bilmsi n bu yolda onlar n yax nmun olaraq se bilr. Buna gr d, bu rvaytd Allah bndlri irisind n stn xof mqamna sahib mlklr gstrilmidir. Biz kemi drsd bu bard shbt etdik. MXLUQATIN ZMT HAQQINDA DNMK lahi xofa nail olman yollarndan biri d, Allahn mxluqatnn zmti haqqnda tfkkr etmkdir. bhsiz ki, insann Allahn yaratdqlarnn zmti haqqnda dnmsi, onun diqqtini Allahn sonsuz v nqsansz hikmtin ynldir v z gcszlyn, Allaha mhtac olmasn daha yax drk etmy kmk edir. Bel olan surtd kamala atmaq yolunda vvld olduundan daha artq sy edir v nfsin istklrin uyub eytana itat etmkdn l kir. Allahn zmtini, sonsuz qdrtini tanmaqdan lav, Onun qarsnda mxalift etmkdn qorxub kinir. Mxluqatn yaradl zmtini tanmas v insann diqqtinin Allahn zmtin ynlmsi mslsin Quranda v rvaytlrd d rast glinir. Quran aylri v dini mtnlr nzr salsaq grcyik ki, Allah v vliyalar bu msl trafnda dnmy ciddi tkid etmilr. z nurani byanlar il yaradlmlarn tutumlarn, ballqlarn, mhkm qanuna sykndiklrini, mxtlifliklrini aqlamlar. Bununla, insanlar z traflarna nzr salmaa, kiik varlqlardan tutmu byk mvcudata qdr, btn yaradlmlar v yaradl haqqnda dnmy vadar etmilr. li () z nurani byannda Allahn sonsuz qdrti v saysz nemtlri haqqnda tfkkr etmyi insan doru yola v Allah qorxusuna aparb xaran vasit bilir: V gr camaat Allahn bykly v saysz nemtlri haqqnda dnsydilr, doru yola qaydar v zabn yandrc odundan qorxardlar. Lakin rklr xst, baxlar eyiblidir. Mgr n kiik yaradlm ey baxb grmrlr ki, Yaradan onu nec sasl v mhkm yaratmdr?!

223

Nec qulaq v gz verib, nec smkl brkitmi v nec dri il geyindirmidir?!1. Davamnda buyurur: Qarqaya bir baxn! Baxn grn csssi nec d kiik v nazikdir, gzn qysan bel grmrsn, nec yaradld haqqnda dnsn, (sirrini) bilmirsn. z yolunu nec d tapb gedir, ruzisini tapmaqda nec d tlsir. Dn tapsa, aparb yuvasnda anbara yerldirir. Qn ruzisini yayda toplayr v yuvasna daxil olduqda, gedib-gldiyi yolu yadnda saxlayr. Onu grck qdr ruzisi ona yetiir v ruzisi qbul edilmidir. Nemt vern onu unutmaz v mkafat vern onu mhrum etmz; htta srt quru dalar zrind mskn salsa bel2. mam Sadiq () rvayt edir ki, tir satan Zeynb, Peymbrikrmin (s) evin glir v Peymbrdn (s) Allahn zmti barsind sual edir. Peymbr (s) cavabnda bu almin digr almlrl mqayissini sylyir v hminin, birinin digrin nisbtd kiikliyini byan edir. O cmldn buyurur: stnd olduumuz yer, altnda v stnd olanlarla birlikd onu hat etmi gyn mqabilind geni biyabanda dm zk halqas kimidir. Elc d, bizim olduumuz qalaktika ikinci gy nisbtd, biyabanda grnn zk kimidir3. Bu nisbt, hr almin zndn yuxar alml mqayissind mvcuddur v bellikl, gedib xr yeddinci alm ki, o da z nvbsind r v krs il mqayisd he bir ey hesab olunur. Almin zmti haqqnda dnmyin, insann Allahn zmti qarsnda z kiikliyini drk etmsindki tsirin grdir ki, xlaq alimlri taprmlar: Namaz qlarkn, diqqtinizin tam Allahda cmlmsini istyirsinizs, aln geni aqla, lly gedin. nki gznz ildikc grnn bir fzada yaradln zmtli mexanizmi qarsnda z kiikliyinizi daha yax drk edcksiniz. Tbiidir ki, insan qapal v dar mhitd olduu zaman, alm haqqnda tsvvr d hmin mhdud mhitin tsiri alnda olacaqdr. Lakin geni tbitin qoynuna xsa, dalar, dnizlri mahid ets, alm haqqndak tsvvr d istr-istmz dyiilckdir. Hl bu, Yer krsinin zmtinin grntsdr. ndi gr ki, yer gyl v birinci gy d digr gylrl mqayisd hans zmt malikdirlr.
1 2 3

Nhcl-bla, xtb 227, sh. 736. Hmin mnb. Biharul-nvar, cild 60, sh. 83, 85.

224

Bu gn kosmik thqiqatlar sasnda ulduzlar v qalaktikalar bard ld ediln mlumatlar insana yaradl almini daha yax drk etmy kmk edir. Tbiidir ki, insan gr ibadt balamazdan vvl yaradln zmti haqqnda bir qdr dns, z kiikliyini daha yax drk edckdir. Bel olan halda, Allaha doru bir-iki addm daha artq atacaqdr. nki Allaha yaxnlaman yolu, Onun qarsnda z kiikliyini hiss etmkddir.

QYAMTN VSFEDLMZ ZMT bhsiz ki, axirt almi, o cmldn cnnt v chnnm Allahn yaratdqlar irisind n zmtli yaradlmlardandr. Cnnt v chnnmi olduu kimi drk etmk biz myssr deyil. Ay v rvaytlrdn ld ediln mlumatlara sasn, Allahn zmti drkedilmz olduu kimi, qiyamtin d zmti v dhti drkedilmzdir. Onu olduu kimi tsvvr etmk qeyrimmkndr. Lakin Allahn zmtinin niansi olan onun haqqnda ay v rvaytlrd iar edilmi mlumatlara diqqt yetirmkl, qiyamtin zmti qarsnda z mvqeyimizi, kiikliyimizi azacq da olsa, drk ed bilrik. Qiyamt shnsin hakim olan dht v qorxu barsind Quran buyurur: Onu grcyiniz gn hr bir mzikli qadn mizdirdiyi uan unudar, hr bir hamil qadn bari-hmlini (vaxtndan vvl) yer qoyar. nsanlar srxo grrsn, halbuki onlar srxo deyildirlr. Bu ancaq Allahn zabnn iddtli olmasndandr!1. Qiyamtin shnsi el dhtli v qorxulu olacaqdr ki, insann aln bandan xaracaqdr; bel ki, zn idar etmy gc atmayacaqdr. Ana z ziz krpsini - z d sdmr krpsini ki, bu yanda anasna daha ox ehtiyac duyur - qorxunun iddtindn unudub, z hayna qalacaqdr. gr insan bu ayd deyilnlr, onun mhtva v mfhumuna diqqt ets, n qdr tkanverici olduunu grckdir. Bu onun batil bax v rftarnn dyiilmsin kmk edir, onu sadt yolunun qarsn ksn manelrdn uzaqlamaa vadar edir. Tssflr olsun ki, biz aylrin mnasna ox az diqqt edirik. Quran ancaq zdn oxuyub keirik. aldmz budur ki, qiratimiz yax olsun, gzl avazmz olsun, daha onun mnasna fikir vermirik. nd deyildiyi kimi, biz axirtin zmt v mahiyytini drk etmkd acizik.
1

Hcc sursi, ay 2.

225

Qiyamt, cnnt v chnnm haqqnda olan tsvvrmz bu dnyada qazandmz tsvvr v hisslr sasnda formalar. Biz chnnmin yanar odundan dananda, tsvvrmz bu dnyada limizi odun stn tutarkn hiss etdiyimiz istiliyin drdli zab glir. Chnnmin yandrc ati haqqnda tsvvrmz, bu dnyadak atin yandrc olduu hdddir. V ya cnntin nemtlrindn, lzztlrindn sz dnd, tsvvrmz bu dnyada dadb-tandmz n yax nemtlr zrind cmlir v bundan art da yoxdur. nsan zehninin rivsi v tutumu, onun xarici mhitd grdy, dadd v tcrb etdiyi eylrin hddind mhdudlar v z d mqayisdn sonra onlar haqqnda tsvvr ld ed bilir. nsan grmdiyi, tcrb etmdiyi eyi tsvvr ed bilmir. nsann zehni faliyytinin mhdudiyytini nzr alsaq, axirt alminin xsusiyyt v siftlrinin byan n onlar, insann bu dnyada drk etdiyi tsvvrlrin oxar qlibind byan etmkdn baqa arsi qalmr. Bel olmazsa, hmin xsusiyytlri he vaxt drk etmk olmaz. Buna gr d, hmin xsusiyytlrin drkimizin fqnd otura bilmsi n mmkndr ki, milyon dflrl tnzzl etsin. Yni bizim tsvvrmzn qlibind yerl bilmsi, bizim dnyamzla oxar bir hala gl bilmsi n dflrl kiilmi olsun. gr drkimizin fqndn yuxarda olarsa, biz tsir etmyckdir, nki drkedilmz olacaqdr. Deyilnlri nzrd tutaraq, Quranda v rvaytlrd sy edilmidir ki, cnnt v chnnmin zmti xalqn tan olduu nmunlrin qlibind aqlansn. Bu rvaytd d, Peymbr (s) cnnt v chnnmin zmtini byan edrkn, hmin sulu semidir.

PEYMBRN CHNNM ZABI BARSND BUYURDUQLARI

Peymbri-krm (s) chnnm zabnn bzi nmunlrini buzr vsf edrk buyurur ki, o zablarn n kiiyi gr bu dnyada ba vers, dhtli faci ba verr. Hminin, cnnt nemtlrinin bzi nmunlri haqqnda danr ki, bu dnyada insann onlardan birini qbul etmsi, torpaq hli olan insann gc xaricinddir. Bunlar sylmkd Peymbrin (s) mqsdi, dnya v onun br-bzklrin mftun olmu bizlr, dnya il axirt almini mqayis etmkl, dnyann olduqca kiik olduunu

226

gstrmkdir. Axirt almi znn vsfedilmz geniliyi v zmti il Allahn nianlrindn biri v hminin, btn varlqlar Yaradann bir iradsi il varlq donu geymi olsalar da, hr biri zzlynd Allahn sonsuz qdrt v zmtindn xbr verir. Peymbr (s) buyurur: Qiyamtd bir nfr yetmi peymbrin mlin sahib olsa da, o gnd grcyi eylrin iddtindn mllrini az hesab edckdir. Bizim ibadt v mlimiz he adi bir mmininki qdr d deyil, o ki, qalmd peymbrin ibadti v mli qdr olsun. ndi dn ki, yetmi peymbrin ibadti v savab ilri n qdr olar. Bunlar bir trf, frz edk ki, yetmi peymbrin mlin brabr lyaqtli bir i grdk, lakin qiyamtd o gnn dhtini grnd, hmin ml gzmzd bir zrry evrilckdir. Qiyamt gn el qorxulu v dhtlidir ki, Allahn inayt v rhmti olmadan, he yetmi peymbrin d mli kara glmir! Bu sbbdn d, hmi gzmz Allahn inayt v rhmtin dikmliyik. Qlbimizi Ona sar ynltmkl, gecnin xlvtind alayb szlamaqla, drdlib oxamaqla Onun geni rhmt qaplarn zmz aq saxlamalyq. z mlimiz arxalanmamalyq, nki bu arxaynlq bizi bir yer atdrmayacaq. Hdisin davamnda Peymbr (s) buyurur: gr chnnmin bir qab irkini, irinini bu dnyann rqind yer tkslr, (onun istisindn, pis qoxusundan) qrbd yaayanlarn beyni qaynamaa balayar. Quranda chnnm hlin verilck zablardan sz alr. Onlardan biri d, islindir: Bu gn (qiyamt gn) bax burada onun yaxn bir dostu yoxdur. rindn baqa bir yemyi d yoxdur1. islin chnnm hlinin icyi rabdr. Qab v paltar yuduqdan sonra qalan irkli su mnasndadr. islin o qdr murdar v irinli ikidir ki, yuyulmu yalarn irkini, bulan ona ad qoymular. Hqiqtd is islin, insann pis mllrindn szlb gllnmi irkinliklrdir. Bu su o qdr rkbulandrc, pisqoxulu v yandrcdr ki, dnyann rqin bir qab ondan tksn, dnyann qrbind olanlarn beyinlri qaynayar. Bizim insan kllsinin qaynamas haqqnda olan tsvvrmz bu hdddir ki, gcl ati bir nfrin zn yaxnladranda, hmin
1

l-haqq-35,36.

227

hadis ba verir. Yni dnrk ki, insann ba o zaman qzb dalmaa balayar ki, onu yanar odun stn tutasan v ya yaxn fasild gcl hrarti olan odun yannda saxlayasan. Lakin hmin od n qdr yandrc olsa bel, on metrlik fasildn v ya ondan bir az da artq fasildn el d ciddi bir tsir etmyckdir. Amma qiyamtd insanlar el susayacaqlar ki, mcbur olub, hmin cismin suyunu icklr. Chnnmin odu, axirt v qbir evinin zab, dnyann at v zablar il mqayis edilmzdir. Chnnm atinin yannda bu dnyann ati soyuq v snkdr, ancaq drini, zd olan yandrr. Onu grnd, buna dzmk insana asan glir, lakin chnnmin odu xalisdir v htta ura malikdir. Bu sbbdn, dnyadak atlrin he biri ruhu yandrmr, amma chnnm odu cisimdn lav, insann ruhunu v qlbini d z kamna kir. bhsiz, chnnmin odu v zab insann dnyadak pis mllrinin nticsi v mhsuludur.

CHNNM QAYNAMAA BALAYANDA NSANLARIN V MLKLRN KERCKLR HAL

Peymbri-krm (s) szn davam edrk, chnnmin nec cua glib qaynayaca bard bel buyurur: Chnnm qzbindn coub pskrmy balayanda, Allahn btn mrsl peymbrlri v mqrrb mlklri diz kb deyrlr: Prvrdigara! Qurtar mni! Mn nicat ver! Htta brahim peymbr () olu shaq yaddan xarb deyr: Mn Snin dostun brahimm, mni yaddan xarma. Allah Quranda buyurur: Bdbxt olanlar od irisind (chnnmd) qalacaqlar. Onlar orada ah-fryad gzlyir!1. llam Tbatbai bu aynin tfsirind buyurur: Kafda zfir nfsin, havann l verilmsi, hiq is nfsin iri alnmas mnasnda tfsir edilmidirAllah bununla demk istyir ki, chnnm hli nfslrini sinlrin krlr, sonra l verrlr v chnnm atinin hrartinin iddti v zabn byklyndn ahnal kib fryad qopararlar2.
1 2

Hud sursi, ay 106. l-Mizan, cild 11, sh. 21.

228

Yuxarda veriln tfsir sasn bel mlum olur ki, insan nfs alb verdiyi kimi, chnnm d nfs alb verir. Chnnm nfs alb-vermkl, znn yandrc hrartini l buraxar. Bu hrart btn chnnm hlini bryb hat edr, sonra chnnm nfsini geri kmkl, hiql btn chnnm hlini z kamna kr. Peymbr (s) buyurur: Chnnm coub damaa balayanda btn insanlar, htta byk peymbrlr v mqrrb mlklr zlrini itirib qorxuya dr, dizlri bklb yer kr v hamn unudub z haylarna qalarlar. Hrkt etmy n gclri qalar, n d dnb-danmaa macallar. Bu gr d, arsizlik v zilltl dizlrini yer qoyub, llrini Allahn sonsuz rhmtin doru uzadar v Ondan z nicatlarn istyrlr. Bel ki, hzrt brahim () z ziz vlad shaq yaddan xarb deyr: Sn mni z dostun brahim Xlilullah-dey adlandrmsan, mni unutma, dadma yeti! Mni bu dhtli, ldrc zabdan qurtar! Bu, Allahn qiyamt gn vercyi zablarn bir nmunsidir. Hmin zab gr bu dnyada zhur ets, dhtli v vhtli bir lml btn mxluqat mhv edr. Chnnm v onun zablar il daha artq tanlq ld etmk n yax olard ki, imam Sadiqdn () tfsilat il bir hdis zikr edk: Cbrayl () gnlrin bir gn rngi qam, qmgin halda Peymbrin (s) yanna glir. Peymbr (s) soruur: Ey Cbrayl, niy qmgin v narahatsan?. rz edir: Ey Mhmmd, niy d olmaym ki? (Xbrin olsun) bu gn chnnmin dmlri i salnd. Peymbr (s) dedi: Chnnmin dmi ndir?. Cbrayl dedi: Bel is xbrin olsun ki, Allah-tala at mr etdi, sonra at min il alb yand, nhayt, qzarb qrmz oldu. Sonra yen mr etdi, bir daha min il yand, nhayt, rngini dyiib aard. Bundan sonra bir daha mr etdi, at min il d yanl qalb, qara rng dd. O at qara v qaranlqdr. gr chnnm atinin bir halqas - ki, uzunluu yetmi ziradr - yer ds, dnya onun hrartindn riyib suya dnr v gr chnnmin zri v zqqumundan1 bir damcs bu dnyann sularna ds, ham
Zqqum hddn artq pis qoxulu, dad ac v kiik yarpaql bir bitkinin addr. Bu otun irsini kib insann bdnin srtdkd, hmin yer iib suluq atr. Hmin ot biyabann knarnda bitir v ad chnnmd olan zqqumun adndan gtrlmdr. (Biharul-nvar, cild 17, sh. 146) Zqqum Quranda ayd glmidir. Hr ayd
1

229

onun funtindn hlak olar. Bunu eidnd, Peymbr (s) alad v Cbrayl da () alamaa balad. Allah-tala onlara sar bir mlk gndrdi v mlk rz etdi: Allah siz salam gndrir v buyurur: Mn sizi gnaha db, bunun n d zaba dar olmaqdan amanda saxladm1. CNNT MMNLRN N AL MNZL bhsiz, cnnt v onun nemtlri d Allahn n byk yaratdqlarndan saylr. Bu nemt Allahn bndlik yolunu kenlr, iman v saleh mllrl insanlq mrhlsinin n ali mqamna layiq grlnlr v nhayt, Allahn mlkut almin qdm qoyanlara nsib olur: (Ya Peymbr!) man gtirn v yax ilr grn xslr mjd ver. Onlar n (aaclar) altndan aylar axan cnntlr (balar) vardr. O cnntlrin meyvlrindn bir ruzi yediklri zaman, Bu bizim vvlc (dnya evind) yediyimiz ruzidir deycklr. slind is, bu meyvlr dnya meyvlrin zahirn bnzyir. Onlardan tr orada hr chtdn pak olan zvclr d var. Onlar (mminlr) orada bdi qalacaqlar2. Baqa bir ayd Allah-tala buyurur: Allah mmin kii v qadnlara (aaclar) altndan aylar axan cnntlr v dn cnntlrind gzl msknlr vd buyurmudur. Onlar orada bdi qalacaqlar. Allahdan olan bir razlq is,

chnnmin dibind bitn aac mnasnda verilir. Onun meyvsi eytanlarn balardr. (Aac meyvlrinin eytann bana oxadlmas ona grdir ki, xalqn tsvvrnd olduqca pis kild tsvir olunur. Nec ki, bunun ksin olaraq, mlklr n gzl surtd tsvir edilirlr). Bunun n d onun meyvsi hddn artq pis qoxulu, xoaglmz v nifrt dourar. Zri d chnnm hlinin yemklrindn biridir. Onu yemkl n doymaq olur, n d kklmk. bni Abbas Peymbrdn (s) nql edir: Zri chnnmd olan bir eydir. Tikana bnzyir, sbirdn (pis v ac bir meyv) daha ac, murdardan daha pis qoxulu, atdn daha yandrcdr (Qamus-Quran, cild 3 v 4, Madd: Rs, zqqum). 1 Qrx hdis, mam Xomeyni, sh. 23 . 2 Bqr sursi, ay 25.

230

(bunlarn hamsndan) daha bykdr. Bu, n byk qurtulu v uurdur!1. Hqiqtd, insan saleh mllrin saysind cnnti v onun nemtlrini qazanr. Buna gr d, insan Allaha bndlik yolunda n qdr ox sy edr v kamal yolunun manesi olan nfsin istklri il n qdr ox mbariz apararsa, qarlql olaraq daha artq v stn nemtlr atacaqdr. Bu, Quranda v rvaytlrd rast gldiyimiz aq hqiqtlrdir. mam Sadiqdn () nql edilmidir ki, Peymbr (s) buyurdu: Gylr merac etdiyimd, cnnt daxil olub grdm ki, mlklr imart tikmkl muldurlar; qzl v gmdn olan krpiclri bir-birinin stn qoyur v hrdn d dayanb dururdular. Onlara dedim: Niy gah ilyir, gah da dayanb durursunuz? Dedilr: Gzlyirik lazm olan avadanlq glsin. Dedim: Sizin istifad etdiyiniz avadanlq ndir? Dedilr: Mminlrin dilindn xan Cbhanllah, lhmdulillah, La ilah illllah v Allahu kbr zikri bizim avadanlqlarmzdr. Mmin bu zikri demy balayan vaxt rzind, biz d bu i mul oluruq. El ki, zikri saxladlar, biz d dayanrq2. Peymbr (s) cnnti vsf edrk bel anladr: Ey buzr! gr cnntin qadnlarndan biri gecnin zlmtind gyd zahir olsa, nuru yer on drd geclik aydan daha ox iq salar. Salarn oynatdqda, zlfndn trafa yaylan trin iyi btn yer hlini bihu edr. Cnnt hlinin libaslarndan birini bu dnyada ab srslr, onu grn bihu olar v ona baxmaa insan gz tab gtir bilmz. Hzrtin (s) bu blmd dediklrindn bel anlalr ki, qiyamt gn insann gznn gc, bu dnyada olduundan daha gcl olacaqdr. nsanlar bu dnyada o qdr zifdirlr, drraklri, dzmlri o qdr azdr ki, gr cnntin libaslarndan birini onlara gstrslr, ona baxmaa taqtlri atmayb, bihu olarlar. Halbuki, cnnt hli n o libas geyinmk, ona baxmaq adi bir eydir. Hqiqtd, cnntd insann qdrti, o cmldn grm, drketm qabiliyyti hddn artq oxdur. ur v drrak sahibi olan insann axirtdki uru o hdd qdr yksk olacaq ki, blk d, dnyadakndan milyon qat artq olacaqdr. Orada hr eyin hyat var v hqiqtd, hqiqi hyat oradadr.
1 2

Tvb sursi, ay 72. Biharul-nvar, cild 8, sh. 123.

231

Qiyamtin znmxsus fzasnda hr bir ey ur v danmaq qabiliyytin malikdir. Buna gr d, htta aac v dalar bel danacaqlar: Bu dnya hyat oyun-oyuncaqdan, ylncdn baqa bir ey deyildir. Axirt yurdu is, bhsiz ki, bdi hyatdr. Ka bilydilr! (gr bilsydilr, axirti dnyaya dyimzdilr)1. Tbiidir ki, hr ey hyata malik olarsa, htta otlar, dalar da danarsa, insanlar da bu srada olacaqlar v insann bdn zvlri ayr-ayrlqda dil ab danacaqdr. Bu chtin gr chnnmd qulaqlar, gzlr, insann drisi onlarn grdklri gnahlara hadt vercklr. Onlar deycklr: Bizim mllrimiz nec hadt verdiniz? Bdn zvlri cavabnda deyrlr: Hr eyi dil gtirn Allah bizi dandrd2. Rvaytin bu blmnd chnnm zab v cnnt nemtlri haqqnda deyilnlr dnya miqyaslar il lyglmzdir. Nec ola bilr ki, islin kimi bir maye o qdr funtli v yandrc olsun ki, yerin rqind onun tklmyi il yerin qrbind yaayanlarn beyinlri qaynasn. lbtt, el dnmyk ki, bel bir hadisnin olmas imkanszdr. Allahn atom enerjisi kimi sxlm bir enerjini uranium kimi bzi elementlrin daxilind yerldirmsi, hl indi br almin mlumdur. gr bu nsrdn ox az miqdarda enerji ayrlarsa, el gcl partlay ba verir ki, bir hri dadb, altn stn evirir! Bu hl bu dnyada mvcud olan nsrlrdn birinin dadc qvvsidir. ndi gr, o almin nsrlrinin qdrti hans drcddir?! Blk d, milyon dflrl bu almd mvcud olan nsrlrin gcndn daha artqdr. Bel olan surtd bu nsrlrin dadc gc d bizim tsvvr ed bilcyimizdn qatqat artq olacaqdr. Deyilnlr bizim z mvqeyimizi, drcmizi tanmamz ndr. Bilmliyik ki, ur v drrakmizin imkanlarnn mhdud olduu bu dnya n yaradlmamq. Bir dnyada onun lzztlri mhdud olarsa, hmin yerd bizim ur v drrakmiz d mhdud olacaqdr. Bilmliyik ki, dnyada olan hr bir ey axirt n mqddimdir v axirtd olan eylrin solun, zif grntsdr. Dnyann xoluqlar axirtin xoluqlar il mqayisedilmzdir. Dnyada kdiyimiz msibt v blalar da axirtin zablar qarsnda bir ey deyildir.
1 2

nkbut sursi, ay 64. Fussilt sursi, ay 21.

232

Dnya zablarnn axirt zablar il mqayis edilmsi v hminin, dnya lzztlri il axirt lzztlri arasndak tfavtn gstrilmsi v onlar arasndak geni fasilnin z xmas bais olur ki, hr ks z zehni qabiliyyti, istedad hddind znn v yaad almin axirt almi il mqayisd n drcd mhdud v kiik olduunu drk etsin; hminin, Yaradann brabrind yaradl sisteminin olduqca clz olduunu tsvvr ed bilsin. Bu mqayisnin nticlrindn biri d, insann tkbbrdn, xudbinlikdn uzaqlab, haqq qarsnda tvazkar olmasdr. gr dnyada bir nemt atsa, qrurlanmasn v gr bir nemtdn mhrum olsa, myus olub hsrtini kmsin. nki btn dnya nemtlri cnntin bir almasna bel dymz. Buna gr d, dnya rk balanas yer deyildir. alb, Allah peymbrlri v vliyalarnn bldiliyi il Yaradann v qiyamtin zmtini anlamal v z mvqeyimizi tanmaqla xudpsndlikdn, qrurdan uzaq olmalyq. BRNC CLDN SONU

233

Mndricat
PEYMBRN (S) BUZR NSHTLR____________3

BRNC DRS_____________________________________3
BNDLK V NCAT YOLU____________________________5 BADT V ALLAH HZURUNUN DRK________________7 ALLAHA BADT V BNDLK, MMNLRN YKSL V TRQQ VASTSDR__________________9 ALLAHA BNDLYN MRHLLR ______________11 a) ALLAHI TANIMAQ__________________________________11 b) PEYMBR (S) MAN GTRB, ONUN NBVVTN ETRAF ETMK______________________________________12 v) PEYMBRN (S) HL-BEYTN MHBBT______13 HL-BEYTN NUHUN () GMS V BN-SRALN HTT QAPISINA BNZDLMS_____________________13

KNC DRS_____________________________________16
ALLAHIN NEMTLRNDN DZGN FAYDALANMAIN YOLLARI__________________________16 ALLAHIN NEMTLRNDN DZGN BHRLNMYN YOLLARI__________________________18 SALAMLIQ V ASUDLK, NSANLARIN QAFL OLDUU K BYK NEMTDR_______________________________18 CAVANLIQ MRN N ALARI____________________21 SALAMLIIN HMYYT__________________________22 DNYA HYATI NSANIN SEM, NKAF V KAMALA ATMA YERDR______________________________________24

NC DRS___________________________________26
HYATIN DZGN DRK V MRDN SMRL STFAD_____________________________________________26 FRSTDN YERND STFAD V UZUN-UZADI ARZULARIN TRK OLUNMASI_________________________28

234

SHLNKARLIIN MRHLLR____________________28 DNYADAN Z EVRMK V YERSZ TFSRLR____29 DNYADAN Z EVRMK V AXRT SAS TUTMAQ_ 31 TKLF V VZFLRN VAXTINDA YERN YETRLMS_________________________________________33 LM DNMKL UZUN-UZADI ARZULARA SON QOYMAQ_____________________________________________34

DNYANIN VAST ROLU_______________________34 DRDNC DRS_________________________________37

PEYMBRN (S) LD OLAN MKANLARDAN LAYQNC STFAD ETMK BARSND BUYURDUU TVSYLR_________________________________________37 PEYMBRN (S) LD OLAN MKANLARDAN LAYQNC STFAD ETMK BARSND BUYURDUU TVSYS____________________________________________39

LM HAQQINDA DNMYN ROLU V GNAHIN NTCLR_____________________________________39 MRN QDRN BLMYN HMYYT_________41 VZFLRN VAXTINDA YERN YETRLMS V SABAHA ARXAYIN OLMAMAQ HAQQINDA__________42 BENC DRS____________________________________45
DNYV HDFLR XATRN ELM YRNMYN PSLNLMS________________________________________45 MLSZ ELMN NTCLR V BU YOLLA CTMA MVQE LD ETMK________________________________47

XALQI ALDATMAQ XATRN ELM YRNMYN AQBT_________________________________________48 BLMDYN ETRAF ETMK ALMLRN SAS XSUSYYTLRNDNDR_______________________49 QYAMTD ALMN N BYK PEMANILII____51 HZRT LNN () BYANINDA ALMLRN BLGS________________________________________52 ALTINCI DRS____________________________________54
ALLAH NEMTLRNN ZMT V GENLY______54

235

VZFLR DQQTL OLMAIN ZRURLY_______54 ALLAHIN ZMTL QANUNLARI V NEMTLRNN SONSUZLUU_________________________________________56

MRN QISALII V NSANDAN BD QALACAQ YAXI V PS MLLR___________________________58 a) NSANIN DNYADAKI RFTARLARININ QYAMTD TCSSM ________________________59 b) QFL LM, NSANIN QFLTDN OYANMASI N MHM AMLDR__________________________60 NSANIN RUZSNN ALLAH TRFNDN TYN OLUNMASI V YAD LLRDN QORUNMASI_______60 TVHD-FAL V ALLAHIN XEYR MNY OLMASI__________________________________________62 YEDDNC DRS__________________________________64
MMNN AYIQLII__________________________________64 ALM V ZAHDLRL HMSHBT OLMAQ; MMN V KAFRLRN NZRND GNAH_________________66

LYAQTL DOST SEMYN LZUMU V GNAHI BYK BLMK___________________________________67 QAFL ALML NADAN CAHLN THLKS_______68 GNAHI YADA SALIB PEMANILIQ HSS KERMK, ALLAH LTFNN NTCSDR__________________71 GNAHIN KKLYN YOX, TATNDN IXDIIN KSN ZMTN DQQTN LZUMU___________72 SKKZNC DRS________________________________75
SZL MLN BRLY V DLN QORUNMASI________75 SZ V MLD SDAQT V XYANT_____________77

RUZDN MHRUM OLMAQDA GNAHIN ROLU____79 GNAH SBBLR HALQASINDA__________________81 DLN QORUNMASI V BHUD LRDN UZAQLAMAQ____________________________________83 DOQQUZUNCU DRS______________________________86
NAMAZIN DYR V HMYYT___________________86 CNNT HLNN DRC FRQLR________________86

236

PEYMBRN (S) BZ NSHTLRNN BLGS_88

ABD V GECN BADTD KERNLRN MQAMI_________________________________________89 CNNT DRCLRNDN BHRLNMKD CNNT HLNN FRQLR_____________________90 PEYMBRN (S) NAMAZA HDSZ DRCD BALILII_______________________________________92 NAMAZ XOBXTLYN AARIDIR_________________94 BADTN DAVAMLILIININ SRR, ONUN RNLYNN DRKNDDR______________________96 ONUNCU DRS___________________________________97
BEHTN QABAQCILLARI V ONUN BZ TKLFLRNN MQAM V DRCLR____________97

BEHTN QABAQCILLARI_________________________99 FTRT V KAMAL AXTARMAQ____________________99 BZ TKLFLRN MQAM V DRCLR____102 1. NAMAZIN MQAMI V DRCLR___________102 2. ORUCUN MQAM V DRCLR_____________103 3. CHADIN MQAM V DRCLR_____________104 BEHTDK DRCLR BAXIMINDAN MMNLRN FRQ___________________________105 ON BRNC DRS________________________________107
HZN V QORXUNUN HMYYT V ROLU (1)_____107

HZN V QORXUNUN HMYYT V ROLU (1)___109 HZNL QORXU V GNAHDAN UZAQLAMAQ____109 QORXU V XOFUN NSANIN MNV YKSLNDK ROLU__________________________110 HZN V XOFUN FRQ_________________________111 DNYA MMNN ZNDANI, KAFRN CNNTDR _________________________________________________114 CHNNM BARD DNMK MMNN PRANLIQ AMLDR __________________________115 ON KNC DRS_________________________________118
HZN V QORXUNUN ROLU V HMYYT (2)_____118

237

HZN V XOFUN ROLU V HMYYT (2)_______120 FAYDALI ELM___________________________________120 CNNTDK RAHATLIQ DNYADAKI QORXUNUN BHRSDR____________________________________123 GNAHLARIN BAILANMASI ALLAHDAN QORXMANIN SMRSDR______________________125 YAXI MLLR OLAN ETMADIN MZMMT_ 127 EYTANDAN UZAQLAMAQDA GNAHA EDLN DQQTN ROLU_________________________________128 HZN V XOFUN MAHYYTNN ARADIRILMASI V ALLAHDAN QORXUNUN MNASI_________________129 ZDDYYTL HALLARIN EYN ZAMANDA BA VERMS________________________________________132 ON NC DRS_______________________________135
DNYANIN KKLY V AXRT DQQTN HMYYT________________________________________135 BACARIQLI V BACARIQSIZ NSANIN BAXI V RFTARI ARASINDAKI FRQ___________________________________137

MANT VFA_________________________________138 QLB V RUH HAZIRLIQ ______________________138 a) MANT VFANIN ROLU_____________________139 b) RUH V QLB HAZIRLIIN ROLU_____________141 ALLAHIN NZRND DNYANIN DYRSZLY V KKLY _______________________________________147 ON DRDNC DRS ____________________________150
AXRT STYNN STAY, DND ZHD V BSRT, DNYA STYNN MZMMT OLUNMASI __________152 DNYANIN LZZT V MANIN ALLYNN BYANI _ 152 AXRT SEVMYN LZUMU ________________________154 ALLAHIN XEYRXAHLII V DN HAQQINDA AGAHLIQ ______________________________________________________156 HKMT V BSRT PEYMBRN (S) HYAT YOLUNUN BR HSSSDR___________________________162

238

HKMT V BSRT PEYMBRN HYAT YOLUNUN BR HSSSDR______________________________________164 HKMT V BSRT ZHDN MHSULUDUR________164 ZAHD NSANIN NANLR ________________________167 UZUN-UZADI ARZULAR V FALYYTDN YAYINMAQ, TQVA V TVKKLN ZFLMSN BR NANDR__________________________________________170 PEYMBRN (S) HYAT YOLUNA BR BAXI _______172

ON ALTINCI DRS _______________________________174

MAL V VZF HRSLYNN XTR, QNAT V SADLYN STAY _________________________________174 DNYA HDFDR, YA VAST?______________________176 FQR MMNLR CNNTN RAHAT YOLULARIDIR ______________________________________________________177 QNAT V SADLYN STAY V HRSLYN MZMMT________________________________________181 DNYAYA ETNASIZLIIN STAY_________________182

ON YEDDNC DRS _____________________________186

ALAMAIN AXRT TSR, MMNN QLBNN GENLY V TQVALI OLMASI_____________________186 ALAMAIN AXRT TSR, MMNN QLBNN GENLY V TQVALI OLMASI_____________________188 AXRT N ALAMAIN TSR__________________188 MMNN QLBNN GENLY V ONUN NANLR ______________________________________________________190 TQVALI OLMAQ, RYA V NFAQDAN DNMK_____192 NYYT V ONUN MLN LSNDK ROLU _____194

ON SKKZNC DRS____________________________197
ALLAHIN ZMT V CLALININ UCA TUTULMASI_ _197 ALLAHIN ZMT V CLALININ UCA TUTULMASI_ _199 LAH ZKR QURAN V RVAYTLRD ____________199

239

ZKRN KMYYT V KEYFYYT _________________201 DL V QLBL OLAN ZKRN BALILII____________203 DLL OLAN ZKRN K FAYDASI ____________________204

ON DOQQUZUNCU DRS_________________________207
ALLAHIN ZMT MLKLRN NZRND______207 ALLAHIN ZMT MLKLRN NZRND______209 MD V QORXUNUN TKANVERC ROLU___________209 XOF V XYTN MAHYYT______________________210 LAH QORXUNUN FAYDASI V YER_________________212 ALLAH VLYALARI XOFUNUN MQAMI_____________214 NSANIN KAMALI V HAQQ QARISINDAKI ACZLY_ 216 LAH XOF V GNAHDAN DNMK_________________217 ALLAH DOSTLARI V MLKLRNN XOF MQAMINA BAXIININ ROLU_____________________________________218

YRMNC DRS ________________________________221

PEYMBRN (S) CNNT V CHNNM BARSND SYLDKLR______________________________________223 MXLUQATIN ZMT HAQQINDA DNMK _____223 QYAMTN VSFEDLMZ ZMT________________225 PEYMBRN CHNNM ZABI BARSND BUYURDUQLARI _____________________________________226 CHNNM QAYNAMAA BALAYANDA NSANLARIN V MLKLRN KERCKLR HAL_____________228 CNNT MMNLRN N AL MNZL___________230

240