hid-Saninin klamnda namazda

qlbin hzuru
stifad olunmu kitab: Ariflrin nqteyi-nzrindn namazda qlbin hzuru Lyaqtli
bndlrin dnyann hqiqi sirr v hqiqtlrini aan, qlblrin v gzlrin drk ed bimdiyi
mrift sirlrini seilmi bndlrinin qlbind mant qoyan Mnnan Allaha sonsuz kr v
sitayilr olsun. O Allah ki, qlblri nicat vasitsi, mnacat yeri, xeyir mnbyi, uca mqamlara
atmaq vasitsi etmi, lyaqtli v seilmi bndlrinin qlblrini qeyb aarlar il ab, gzlri
nndn prdlri v duman gtrm, tbit v xilqtin sirlrini onlara gstrib,
namhrmlrin qlblrini o sirlri drk etmkd aciz etmidir.
Peymbrlrin sonuncusu, tknmz sirr mdni, Allahn sevimlisi hzrt Mhmmd (s) ibn
Abdullaha v uca mqaml vladlarna, pak imamlara - msumlara, onlarn pak xisltli v imanl
shabna yer-gy v gec-gndz dolandqca sonsuz salamlar olsun!
Xobxtlik v sadt el bir glstandr ki, onun gl-iyi qlbin Haqqa z tutmas v diqqtidir.
badt bir bdn kimidir, onun ruhu is qlbin Allaha olan diqqtidir. mllrin qbul olmas v
cnntd oxlu mkafatlara atmaq bu diqqtdn asldr. Bu diqqt saysind insan zn
cnnt - gzn grmdiyi, qulan eitmdiyi v he ksin alna glmyn bdi nemtlr
layiq ed bilr.
Mhz bu diqqt vasitsi il torpaqdan yaranm insan pak mlkut almin yol tapb mlklrin
geni fqnd qanad aa v maddi-mnvi feyzlr ata bilr. Bu diqqt saysind az ibadt
sonsuz mkafatlarn ld olunmasna sbb olur.
Mkafatn oxluu mllrd, szlrd v rftarlarda qlbin Allaha olan diqqtin v
ibadtlrdki sirlr haqqnda olan dnclr baldr.
badt bzn dzlk, xlaq, insanlardan tcrid olub misli olmayan Xaliq qovumaqdan, bzn
byk Allaha tzim, kr, sitayi, mnacat v yalvardan, bzn Mnnan Allahn qarsnda
aln torpaa qoymaqdan, bzn qlbi etiqadlar dil gtirib, tvhid klmsi il yenidn hd
balamaqdan v ilk hdi xatrlamaqdan, bzn Allahn vliyalarna v smavi rhbrlr salam
gndrmkdn, bzn d hqiqi bir namaz qlan n z dncsi saysind kf olan zrif
hikmt v hqiqtlrdn ibartdir.
El buna gr d, Qurani-krimd v pak hli-beytin hdislrind buyurulur ki, namaz insan
pisliklrdn uzaqladrr, Allaha yaxnlq mqmna v sonsuz feyzlr qovudurur. Odur ki, sayq
namazqlan namaz qlarkn yalnz Rbbin z tutub diqqtini Ona ynltmli, namazn sirlri
haqda dnmli, onun ayinlrini dqiq kild yerin yetirmlidir, ks tqdird onun namaz
cansz csd, ruhsuz bdn, barsz aac v llb-biilmyn bir hrkt evrilr.
Biz bu yazda namazda qlbin hzurunun qayda-qanunlar v onun sirlri haqda bir sra
msllri toplamq v lbtt, onlarn oxunu msum imamlardan (leyhimus-salam) nql
olunan hdislrinin mzmunundan ld etmiik. Sayq namazqlan bu msllr riayt etmkl
sirlrin aa drcsindn uca drcsin ykslr v ilahi nurlarn tcllas il sonsuz feyzlr
ksb edir.
Qlb sznn mnas haqqnda aradrma
rb dilind qlb sz iki mnada ilnir[1]:
1. Sinnin sol nahiysind yerln, qan dvran etdirn, ruhun mrkzi saylan bir para t. O,

heyvanlarda, htta llrd d var v qtiyyn bhsimizin mvzusu deyil.

2. nsann maddi ryi il bir nv laqsi olan ltif, ruhani v ilahi mvcud. Bu ltif mvcud
nfs, ruh v can adalanr v hr nv drk onun vasitsil hyata keir. Allahn xitab da,
zab v savab da ona aiddir. Qlb sz Quranda v hdislrd ikinci mnada istifad olunub.
Quranda oxuyuruq:

Gzlr deyil, sinlrdki qlblr kor olar. (Hcc sursi, ay: 46)
Ruha qlb deyilmsi onun sind olan maddi rkl rabitli olmasna grdir. Btn bdnin
faliyytinin qlbdn asl olmasna baxmayaraq, qlbin sas rabitsi cismani rkldir. kinci
mnada olan qlb bdnin btn zvlri il laqd olub onlar idar ets d, onun ilk laqsi
cismani rkldir, yni ora onun msknidir v onun vasitsi il bdnin digr zvlri d ona aid
olur.
Qlb sfal v cilal olduu n bir ffaf v tmiz gzg kimi ilahi nurlar znd ks etdir
bilir. Amma knar amillr nticsind yaradlca ruhani v nurani olan qlb ilahi nurlar qbul
etmk qabiliyytini itir bilr v bunula da onda pisliklri qbul etmk qabiliyyti yarana bilr.
Qlbd ilahi nurlar qbul etmk qabiliyyti o qdrdir ki, ilahi nurun samas nticsind oxlu
hqiqtlri drk edib saysz incliklr yol aa bilr. ziz peymbrimiz (s) bel bir qlb iar
edib, buyurur:

Allah bir bndnin yaxln ists, qlbindn ona bir moizi verr. (Biharul-nvar, c. 70,
sh. 327)
mam Baqir () buyurub:
:
"

Qlblr nvdr: 1. Dnk, alt-st olmu qlb ki, ona he bir xeyir daxil olmur. O, kafirin
qlbidir. 2. Qara nqtsi olan qlb. Xeyir v rin hr ikisi ona daxil ola bilir, nhayt onlardan
biri qalib olur. 3. Aq qlb. Onda yanar bir raq var ki, qiyamtdk snmz. Bu is mminin
qlbidir.
Hdisd deyiln qiyamt gnndk snmz sz ox maraqldr, qlb sznn ikinici
mnasna aid olan xsusiyyti byan edir. Onun nuru qiyamt gnndk snmr. Bdn
rdkdn sonra da qlbin nuraniyyti davam edir. Birinci mnada deyiln cismani qlb (rk)
is bdnl brabr ryb mhv olur.
Zrar mam Baqirin () bel buyurduunu nql edir:

El bir bnd yoxdur ki, qlbind bir a nqt olmasn. O gnah etdikd, a nqtnin ortasnda
qara nqt ml glir. Tvb ets, qara nqt aradan qalxar. Gnaha qrq olsa, hr df gnah
etdikc o qara nqt byyr v nhayt a nqtni btnlkl rtr. Qara nqt a nqty stn
gldikd o qlbin sahibi bir daha xeyir trf qaytmaz. Allah-taala Quranda buna iar edrk
buyurur: Etdiklri mllr onlarn qlblrini qfllad. (l-Kafi, sh: 273)
Baqa bir ayd buyurur:

Tqval xslr eytan vsvs etdikd Allah xatrlayb gzaq olarlar. (raf sursi, ay:
201)
Bu aydn mlum olur ki, qlbin cilas v nuraniyyti Allah yad etmkl hasil olur v tqvallar
Allah yad ednlrdir. Tqva Allah xatrlaman, Allah xatrlmaq hqiqtlri kf etmyin,
hqiqtlri kf etmk is byk qurtuluun qapsdr.
Bil ki, qlb bir mhkm qalaya, eytan is bu qalaya daxil olub ona yiylnmy alan
hcumu dmn bnzyir. Bu qalan qorumaq yalnz onun giri qapsnda keik kmkl
mmkndr. Odur ki, qalan qorumaq n onun btn giri qaplarn v dmnin nfuz
yollarn tanmaq lazmdr.
Qlb qalasna eytann btn giri yollarn balayan amil Allaha diqqt etmk v Onun
drgahna z tutmaqdr. Allahn qarsnda durduunu dnmlisn. Hdislrd deyildiyi kimi,
sn Onu grmsn d, O sni grr.
Bu mnan drindn drk edib, onu hyata keirsn, rzil eytann daxil ola bilcyi btn girilr
balanm olar, qlb tam kild Allah ynlr v ibatd xalis olar.
Rsuli-krm (s) buyurub:
:

Bnd namaza qlan zaman eytan glib filan eyi, filan xsi fikirl - deyir ki, insan ne
rkt namaz qldn bilmsin. (Mkarilmul-xlaq, sh. 458)
Bu hdisdn aydn olur ki, insan eytann vsvsindn tkc ilahi zikri tlffz etmk qorumur.
ksin, insann qlbi tqva il bznmli, pis v rzil siftlrdn tmizlnmlidir. Rzil siftlr
eytann v iblisin ordusunun torudur. Zikr d digr ibadtlr kimi eytanlar trfindn ciddi
kild hcuma mruz qalr.
El buna gr d Allah-taala buyurur:
Tqval xslr eytan vsvs etdikd Allah xatrlayb gzaq olurlar.
Diqqtlayiqdir ki, ay Allah xatrlamann tqvallara mxsus olduunu bildirir. Odur ki,
zikrlrind, ibadtlrind, xsusn d onlarn n yaxs olan namaz haqqnda yax fikirl.
lbtt, eitmk he bir vaxt grmk kimi olmaz.
Qlbinin keiyind yax dur. Gr, namaz qldn zaman eytan snin qlbini nec ourlayb
k-bazara aparb camaatn alveri, mxalfilrin cavab v baqa msllr haqqnda dnmy

vadar edir?!
Bir d grrsn ki, ld hrkt edirsn, zn thlkdn qoruyursan. Baqa vaxt qtiyyn
diqqt etmdiyin hmiyytsiz msllr namaz qlan zaman xyallarnda tcssm edib
fikirlrini dadr. eytan namazdan baqa bir vaxtda sn tzyiq gstrmir, o fikirlri sn tlqin
etmir.
Bir szl, tkc namazn formas il v vzifni yerin yetirmy almaqla eytan sndn
uzaqlamaz. Onu zndn qovmaq n baqa sullara l atmal, o cmldn daxilini islah edib
rzillikdn tmizlmlisn. nki rzil siftlr eytann kmkisidir v onlar aradan
qaldrmaynca ninki ibadtin sn xeyri olmaz, htta bzn zrri d olar. Phriz qaydalarna
riayt olunmadan istifad ediln drman xstyin oxalmasna sbb olduu kimi, insan da yalnz
rzil siftlri knarladrdqdan sonra gzl siftlri ld ed bilr. Mhz o zaman insanda Haqqn
drgahna z tutmaq v Ona diqqt edib ilahi feyzlri ksb etmk qabiliyyti yaranr. O, Allah
xatrlamaqla hr nv sstlk v tnbllikdn kinr, vzifsini yerin yetirmkd hr cr
shlnkarlq onun n vht v iztirab olar v Allah xatrlamaqla o vht v iztirab zndn
uzaqladrar.
Allah-taala buyurur:

Bilin ki, qlblr tkc Allah xatrlamaqla rahatlq tapar. (Rd sursi, ay: 28)
Ey ziz! Bu nianlri yadnda saxla! Dz yolda sabit qalmaa al.
Namazda hzuri-qlbin zruriliyi
Bu blmd ay v hdislrl isbat edirik ki, btn ibadtlrd, xsusil ibadtlrin n stn v
dinin stunu olan namazda qlbin hzuru lazmdr.
Allah-taala mminlr haqqnda buyurub:


O kslr ki, namazlarnda (hr eyi unudaraq Allaha mti olub) boyun yrlr! (Mminin
sursi, ay: 2)
Digr bir ayd buyurur:

*

Vay o namaz qlanlarn halna ki, z namazlarndan qafildirlr. (Maun sursi, ay: 4-5)
Bu ayd namaz btnlkl trk ednlr deyil, ona qlbn hazr olmadan, etinasz halda namaz
qlanlar mzmmt olunub.
Allah-taala mminlri mdh edrk buyrur:


Verdiklrini qlblrind qorxu olan halda verirlr (Mminin sursi, ay: 60)
Allah-taala ayd ibadtlri yerin yetirn zaman qorxu iind olanlar triflryir, bu is qlbin n
yksk sviyyd hzuru demkdir.
slam Peymbri (s) buyurub:
"
"
Namaz meyar v lgdr. Hr ks onun rtlrin layiqli kild riayt ets, kamil kild
mkafat alacaq. (Biharul-nvar, c. 73, sh. 348)
Digr bir hdisd buyurulur:

Allaha el ibadt et ki, sanki Onu grrsn. Sn Onu grmsn d, bhsiz, O, sni grr.
(Biharul-nvar, c. 25, sh. 204)
Namazn fzilti haqqnda buyurur:
][

mmtimdn eyni kild rku v scd edn iki nfrin namaz aralarnda yerl gy qdr frq
var. (Drrl-xbar, sh: 584)
Yen bu bard buyurur:


Namazda zn o trf-bu trf evirn xs qorxmur ki, Allah-taala onun siftini ulaq klin
salar?! (Biharul-nvar, c. 84,sh. 259)
Hminin buyurur:


Hr ks qlbindn dnaya mqsdlri haqqnda bir ey keirmdiyi halda iki rkt namaz qlsa,
Allah onu balayar. (valil-lyali, c.1,sh. 322)
Baqa bir hdisd deyilir:

][
Hr ks bir vacib namazda qlbini danq fikirlrdn saxlayaraq tzim halnda rku v scdni
kamil kild yerin yetirs, Allah-taalan tqdis, tmcid v sitayi edib, baqa bir namazn vaxt
glib atnca bs bir i etms, Allah-taala ona hcc v mr savabn yazar, onu illiyyun[2]

hlindn edr. (Mn la yhzuruhul-fqih, c.1 sh. 211)

"

"

d biri, drd biri, bed biri v nhayt onda biri qbul olan namazlar var. Bzi namazlar is
khn v bzm paltar kimi namaz qlann zn vurular. Hqiqtn d yalnz qlbn diqqt
etdyin qdr namazdan sn xeyir atr. (Mstdrkl-vsail, c. 3, sh.59)
mam Baqir () peymbrdn (s) nql edib buyurur:


"

"

Mmin bnd namaza durduu zaman, Allah-taala ona namazn sonunadk mrhmtl baxar,
Allahn mrhmti onun bann stndn smaydk klg salar, onun yanndan fqlrdk
mlklr toplanar. Allah-taala onu n bir mlk tyin edr ki, onun ba stnd durub deyr:
Ey namaz qlan! gr kimin sn baxdn v kiml shbt etdyini bilsn, he vaxt yeirndn
trpnmz, bu haldan xmazsan. (l-Kafi, c. 3 sh. 256)
mam Sadiq () buyurub:
"
"
Qorxu v mid hans xsin qlbind bir araya glrs, cnnt ona vacib olar. Namaz qlanda
btn qlbinl Allaha diqqt et! Namazda v duada Allaha z tutan hr bir mmin bnd cnnt
girndk Allah-taala mminlrin qblini ona trf aar v onlarn mhbbtil onu dstklyr.
(Traiuful-hikm sh. 298)
bu Hmz Smali deyir: mam Zeynlabidinin () namazla mul olduunu grdm. Birdn
iynindn bas dd, namaz qurtarnca onu dzltmdi. Sbbini ondan soruduqda buyurdu:
Vay olsun sn! Bilmirsn, kimin hzurunda durmudum?! Hr ksin namazndan yalnz qlbin
Allaha olan diqqti qdr qbul olar. Dedim: Canm sn fda olsun! El is biz hlak olduq!
Buyurdu: Xeyr, Allah-taala namaz nafillr vasitsil tamamlayr.
Fzeyl ibn Ysar mam Baqir () v mam Sadiqdn () bel nql edir:

"

Snin namazdan qazandn yalnz onda Allaha olan diqqtin qdrdir. gr namaz qlan onu
xyallarla baa vursa, yaxud onun ayinlrindn qafil olsa, bel bir namaz bkb sahibinin zn
vururlar. (l-Kafi, c. 3, sh. 363)
Zrar mam Baqirdn () bel nql edir:

" :

"...
Namaz qlanda hzuri-qlbl v diqqtl ql! nki snin namazdan nsibin tkc ona olan

diqqtin qdrdir. He vaxt namazda linl, banla, znl oynama, ryind danma, snm!
(l-Kafi, c.3, sh. 299)
Hlbi mam Sadiqdn () nql edir:
"
: " :
Namaza durduun zaman mti halda v qlbin hzuru il namaz ql. Allah-taala buyurub: O
kslr ki, namazlarn tziml qlrlar. (Traiuful-hikm, sh. 251)
mam Sadiqdn nql olunan bir hdisd buyurulur:
-
"
"
mam Zeynlabidin () namaza durduu zaman rngi dyirdi. Scdd ban o qdr
saxlayard ki, ondan tr tklrdi. (Biharul-nvar, c. 46, sh. 64)
mam Baqir () buyurub:


"

"

Qiyamtd bnddn soruulan ilk ey namazdr. Namaz qbul olduu tqdird onun digr
ibadtlri d qbul olacaq. Namaz z vaxtnda smaya qalxsa, a v nurani kild sahibin trf
qaydb deyr: Sn mniml yax davrandn, Allah da sninl yax davransn! Vaxtnda
qlnmadan v qaydalarna riayt olunmadan yuxar qalxsa, qaralm halda qaydb sahibin
deyr: Sn mni zay etdin, Allah da sni zay etsin! (l-Kafi, c.3, sh. 268)
Eys ibn Qasim nql edir ki, imam Sadiq () buyurmudur:

"
"



And olsun Allaha! Bzilri lli yan ker, amma Allah onun bir namazn da qbul etmz.
Bundan byk msibtmi olarm?! And olsun Allaha, sizin qonularnz, yoldalarnz arasnda
tandnz el xslr var ki, gr sizin n namaz qlsalar, onlardan qbul etmzsiniz. nki
onlar namaz yngl sayrlar. El is yalnz yax mllri qbul edn Allah-taalann dyrsiz bir
eyi qbul etmsi mmkndrm?! (l-Kafi, c. 3, sh. 269)
mam Rza () mirlmminindn () bel nql edir:

"

"
badt v mnacatn Allah n xalis edn, gzlril grdklrin fikrini mul etmyn,
qulaqlar il bir ey eitdrkn Allah unutmayan, baqalarna ta olunanlara gr kdrlnmyn
xsin xo halna! (Biharul-nvar, c.67, sh.229)
Sfyan ibn yeyn nql edir ki, mam Sadiq () Allah hansnzn mlinin daha yax olduunu

snad (Mlk sursi, ay: 2) aysinin tfsirind buyurdu:

"

Yax ml dedikd mlin kmiyytc oxluu deyil, Allah qorxusu il v dzgn niyytl
yerin yetiriln yax ml nzrd tutulur. (l-Kafi, c. 2, sh. 6)
Sonra buyurdu:



"
" -

xlasl bir mli davam etdirib sona atdrmaq mlin zndn tindir. nki xalis ml odur
ki, Allahdan baqa he kimdn tkkr v trif gzlmysn. Niyyt mldn stndr v
mlin bir hisssidir. (l-Kafi, c.2, sh. 6)
O zaman imam bu ayni tilavt etdi: Hr z xisltin gr i grr. (sra sursi, ay: 84)
Sonra buyurdu: Xislt el niyyt demkdir.
ban ibn Tlib deyir: Mzdlifd (hcc mrasimind qurban bayram axam) imam Sadiqin
() arxasnda namaz qlrdm. Namaz qurtardqan sonra mn buyurdu:

Ey ban! Hr ks be vacib namaz vaxtnda v qayda-qanunlarna riayt edrk qlsa, qiyamt
gn Allahla grrkn grr ki, Allah onu cnnt daxil edcyin hd etmidir. Amma onun
vaxtna v qayda-qanunlarna riayt riayt etms, Allahla grrkn Onun hdsind he bir
hd olmadn grr, ists onu chnnm atar, ists d balayar. (l-Kafi, c.3, sh. 267)
Nql etdiyimiz hdislrdn bel mlum olur ki, namazn qbul olunmasnn rti qlbin Allaha z
tutmas, diqqti v Ondan qeyrisindn z evirmsidir. Hminin namazn qbul olmas digr
mllrin qbul olunmasna sbb olacaq. Odur ki, bu hdislrdn namazda hzuri-qlbin v
diqqtin hmiyyti aq-aydn mlum olur. Elc d aydn olur ki, diqqtsizlik v Allahdan qafil
olmaq byk xsart v yeri dolmayan zrrdir.
Bu nec qfltdir ki, insan zn gec-gndz ibadt v itat n zhmt salsn, gec
yuxusuzlua dzb, gndz zhmt dsn, nticd he bir faydas olmasn? Quran bu aysi
bel xslr haqdadr: Onlarn dnyadak zhmti boa getmidir. Halbuki onlar yax ilr
grdklrini (v bunun vzilind mkafata nail olacaqlarn) znn edirlr. (Khf, sursi ay:
104)
Hdislr sasn digr mllrin qbul olub-olmamasnn namazdan asl olduunu da onun
dyrin lav etsk, o zaman namazn hmiyyti dflrl artacaq.
Qlbin hzurunun ld edilmsi yolu
manl xs Allahn mrlrini ox byk v hmyytli saymal, Rbbinin zmtindn
qorxmal, Onun geni v byk mrhmtin md bslmli, z gnahlarna v tqsirlrin gr
Rbbinin zmti qarsnda xcalt kmlidir. Mmin xs htta mllrini tam v kamil

kild yerin yetirib yqin atsa da, onda hmi bu xsusiyytlr vardr. mrnn btn
anlarn bu halda yaayan xs namaz qlanda da zn bu ruhani haldan mhrum etmmlidir.
Tssf ki, bzn onun da fikirlri qarr, Allahla mnacatdan qafil olur, raz-niyaz vzin
danq xyallarla mul olur. Ona gr d bel nticy glmk olar ki, hzuri-qlbi v diqqti
yaratman n yax yolu, danq fikirlrl ciddi kild mbariz aparmaq v bu xyallarn
qarsn alman yegan yolu onun amillrini aradan qaldrmaqdr. nki danq fikirlr insana
tzyiq gstrrk qlbin diqqtin mane olur. Ona gr d onu yaradan amillri tapb aradan
qaldrmaq lazmdr. Bu fikirlri yaradan amillr iki crdr: xarici v daxili amillr.
Fikrin danqlnn xarici amillri
Xarici amillr qulan eitdiyi sslri v gzn grdy eylri misal gstrmk olar. Bu
eidilnlr v grnnlr insann fikrini zn clb edir v onu bir yerdn baqa yer, bir
budaqdan baqa budaa, bir mvzudan digr mvzuya aparr, onlar barsind dnmy vadar
edir, sonra onu bu mvzulardan baqa mvzulara aparmaqla uzun-uzad dnclr svq edir.
Gcl iradsi v byk zmi olan xs bu fikirlrin qarsnda da kimi dayanar, onlara tslim
olmaz. Amma insanlarn oxu bel bir irad v zmdn mhrum olduu n bu fikir v xyallara
dar olur, xyal qvvsini cilovlaya bilmir. Onlar bel fikirlrin hcumuna qar mbariz
aparmaq n onlar yaradan amillri aradan qaldrmaldr. Msln, qaranlq evd namaz
qlmaq, diqqti clb edn yalar gz nndn gtrmk, gz nnd fikri yayndran bir ey
olmamaq n evin divarna yaxn bir yerd namaz qlmaq olar.
Bel xslr he vaxt z ky trf, elc d tablo, yaxud incsnt srlri nnd v ya
diqqti kn rngli, naxl xala zrind namaz qlmasnlar. El buna gr d bzi ibadt
ednlr tkc bir nfrin oturub-dura bilcyi qdr sahsi olan xsisi kiik v qaranlq otaqlarda
namaz qlrdlar ki, fikirlri yaynb, k-bazarlara syaht, al-veri getmsin.
lbtt, daha yax olar ki, n qdr ki, insan baqa yollarla fikirlrini cilovlaya bilirs, gzn
balamasn, ksin, fikirlrin nzart etmkl yana, gz aq halda namaz qlb, gzn
sccady diksin v trafa baxmaqdan kinsin. gr aq gzl z vzifsinin hdsindn
glms, arsi gzn balamaqdr. nki qiyam halnda sccady baxmaq msthb olsa da,
baxmaqla fikirlri dalacaqsa, baxmamaq o msthbdn daha hmiyytlidir. ar bu
msthb mldn keib gzlrini balamaqdr. Namazda gzn sccady dikn zaman
zehnind Qadr Allahn nnd durduunu canlandrb xatrlasn ki, Allah onu grr, qlbindn
kenlri bilir. Baqalar is onu grslr d, onun daxilindn xbrsizdirlr, ona bir xeyir
vermy v ya bir zrri ondan df etmy qadir deyillr. Namaz qlan bimldir ki, daxiln Haqqa
z tutmal v qlbi yalnz Allahla olmaldr. nsann zahiri hrsi is onun qlbinin ks etdirn
gzgdr v tkc zahiri diqqtin dyri yoxdur.
Namaz qlan xs fikrind bu mnan canlandrmaldr ki, gr qlbini Allahdan evirs Allah da
onu geni mrhmtindn mhrum edib, qrb mqamndan knarladra v ibadt, hzuri-qlb
lyaqtini ondan ala bilr. z aasna xidmt etmk istyn qulun ondan zn evirmsi v
onun istklrini deyil, baqa eylri dnmsi mmkndrm?! bhsiz ki, bu i aaya
xidmti olmaq lyaqtini itirmy sbb olacaq. Bu rftar adi aalara qar dru olmad
halda, baqa aalar il mqayis olunmayan Aaya, yni insan yaradaraq, mqddratn tyin
edn Qadr Allaha qar dru ola bilrmi? Bir hdisd deyilir:
" ] [
"

Allah-taala sizin mllrinin zahirin deyil, qlbiniz baxr. (Biharul-nvar, c.67 sh. 248)
bhsiz ki, bu kimi mqamlara riayt etmk fikin dalmasnn qarsn alar, insan danq
fikirlri trdn xarici amillrdn qoruyar.
Fikrin danqlnn daxili amillri
Fikrin danqlnn daxili amillri xarici amillrdn daha tsirli olduu n onunla mbariz
daha tindir. nki dnclri hyat okeannn dalalarnda sir olan, laq ipi qrlan,
xyalnn quu budaqdan-budaa atlan xs n gz balaman xeyri yoxdur v artq qlbin
nfuz edib orada kk atan amillr onun fikrini datmaq n kifaytdir.
Fikrin danqlnn daxili amillri il mbariz n mnasib yol budur ki, insan namaz qlan
zaman zn namazn szlrini baa dmy mcbur edib, tlffz etdiyi hr bir szn mnasn
drk etsin v onun zrind dnsn ki, danq fikirlr yer qalmasn. Mbarizni
gclndirmk n tkbrtl-ehramdan nc axirti - qiyamti, mhr gnn, hesab-kitab, o
gnn nal-fryadn, hamnn qorxusunu yada salb z il dansn. Qlbini dnya msllri v
danq fikirlrdn boaltsn. Bel bir halda tkbrtl-ehram yerin yetirib namaza baalasn
v qlbin baqa bir fikrin daxil olub ban qatmasna imkan vermsin. nsann qlbi rahatlnn
drman budur. Amma gr bu sakitldirici drmanla qlbi rahatlq tapmazsa, iztirablarn kkn
ks bilck gcl bir drmandan istifad etmsi lazmdr. O drman budur ki, fikrini mul
edn msllr barsind yax fikirlin. Tam dndkdn sonra grck ki, diqqti zn clb
edib hzuri-qlb mane olan eylr zahird insana hmiyytli grns d, hams fani dnya il
v nfsani istklrl baldr. O zaman onlar kkndn ksmk n z nfsini o istk v
balla gr qnayb tnqid etsin, bellikl baa dsn ki, namazda onu hzuri-qlibdn
saxlayan hr bir ey dinin ziddindir v iblisin ordusudan saylr. Adm vladlarnn byk
dmni olan iblisi is can evindn qovmaq lazmdr v he vaxt qlbd onun vsvsin yol
vermk olmaz. Allah adamlar hzuri-qlb riayt etmdikd zlrini kffar vermy mcbur
etmkl danq fikirlrin hcumu qarn alrdlar. Onlardan bzilri camaat namaznda itirak
etmdiklri n hmin gecni sbhdk hya saxlayrdlar ki, blk bu yolla Allah-taala camaat
namaznn fziltini ona ta etsin.
Bir df byk xsiyytlrdn birinin am namaz gyd iki ulduz grnn qdr yuband. O,
bunun kffarsi olaraq Allah yolunda iki qul azad etdi.
Bir mminin sbh namaz qzaya getdi v o bunun kffarsi olaraq bir qul azad etdi. Btn
bunlar nfsl mbariz aparb onun qflt etmsinin, dyrli frstlri itirmsinin v ibadt hli
n hazrlanan mkafatlardan qafil olmasnn qarsn almaq ndr. Bu, danq fikirlrin
hcumu il mbariz yolu v onlar yaradan amillrin kkn ksn qti drmandr.
nc dediyimiz sakitldirici drmanlar nfsani istklri zif olan xslr n faydaldr. Amma
nfsani istklri gcl olan xslr n sakitldirici drmanlar tsirli deyil. nki burada
ikitrfli cazib var: bir trfdn insan onlar zn trf czb edir, digr trfdn is onlar insan
zn trf czb edir, nhayt onlar qalb glib insann qlbinin drinliyind kk ataraq namazn
vvlindn sonunadk Allah yada salmaa v hzuri-qlbl Allah haqqnda dnmy he bir
an bo qoymur.
Msln, hzuri-qlbl namaz qlb Allahdan baqa bir ey fikirlmycyini qrara alan bir xs
namaza balad. Fikrini cmlyn kimi qularn ssi fikrini datd. lin ubuq gtrb onlar
qovdu. El ki, fikrini cmldi, yen d qularn ssi qalxd, fikri qard. Ne df hzuri-qlbl
namaz qlmaa qaytsa da, qular yen oxumaa balad. O qular qovmaa alsa da, istyin

atmad. Nhayt gzl bir sz dedi: Qularn fitnsindn azad olmaq istyirsns, aac
kkndn ks!
Bli, hvtin kk qlbdn ksilms, eytani fikirlr v nfsani istklr qlbdn xmaz. Qular
aacdan v milk insandan ayrlmad kimi, danq fikirlr d qlbdn xmr. Milyi n
qdr qovsan, yen d qaydr. Ona gr d milk rb dilind zbab adlanr. rb dilind
zbab sz qovulduqca qaydan mnasn verir. nsann qlbi d hmi bel fikirlrin
hcununa mruz qalr, onlar qovduqca daha da hris olur, n qdr alsa da, yen onlar hcum
edir. nsann qlbind hzuri-qlb mane olan fikirlrin olmamas ox nadir hallarda olur.
Btn bu danq fikirlrin yegan sbbi dnya mhbbtidir. Hdisd buyurulur:
""
Dnya mhbbti btn gnahlarn badr. (Biharul-nvar, c. 51 sh. 258)
Bli, btn gnahlarn mnbyi dnya mhbbtidir. Hr bir pislik v nqsan ondan qaynaqlanr.
Hr ks qlbini dnya mhbbtin ynldib, srvt v mqama z tutsa, dnyan axirt n
yox, dnyann z n ists, mnacatn lzztini duyma ummasn. Dnyann bir para
malna sevinn ks Allahla mnacat etmy sevinmz. Kim nyi sevirs, var qvvsini ona srf
edir. Dnyan gznn nuru v qlbinin i sanan xsin drdi-qmi d dnya olacaq. Bel
insanlar da danq fikirlrl mbariz etmyi trk etmsinlr, ksin qlblrini Allaha ynldib
Onu xatrlmaa alsnlar v imkan daxilind danq fikirlrin hcumundan amanda qalsnlar.
Amma bir ks dnyaya tslim olmad halda dnya z ona z gtirs, dnyan axirt n
vasit hesab edib ld etdiyi srvti axirt v Allah rizasn qazanmaq n srf ets, ona he bir
qorxu yoxdur. nki bel bir dnya z d axirt xidmt edir v Allaha yaxnlamaq n
vasitdir. Nec ki, rsuli-krm (s) buyurub:
""
Srvt tqva n n yax kmkdir! (Mn la yhzuruhul-fqih, c. 3 sh: 156)
Bli, srvt v mqam tqva qazanmaq n n yax kmki ola bilr. Lakin eyni zamanda
srvt insann sapmas, aldanmas v mkrli eytann planlarnn i dmsi n vasity d
cevril bildiyin gr mqavimt gstrib nfs, dnyvi istklr tslim olmamaq v dnyan
axirt n, Allaha yaxnlamaq n vasit etmk insandan ox gcl irad tlb edir. Odur ki,
Allahn nemt verdiyi xslr, zlri d bilmdn dnyaprstliy dar ola bilmlrini v
dnyann onlar n hdf evril bilmsini nzr alb zlrini tez snasnlar. nki bir ox
insanlar dnyan vasit sayb ondan axirt n istifad etdiyi halda uzun mddt rzind
tdricn ona z tutub vasitni hdf evirmilr.
Bu drd, bu da drman. lbtt, bu malic sulu nfsani istklrin mlub olanlar n ox
tin v dzlmzdir. Odur ki, onlar bu malicy gz yumurlar v onlarn xstliyi artq
saalmaz hdd atr.
[1] Azrbaycan dilindki "rk" sz kimi, rb dilind "qlb" sz d hm hqiqi, hm d
mcazi mnada (ruh, knl) ilnir.
[2] Cnntin n yksk mrtbsi (Mtffifin sursi: ay 18)