Premri

Premra quhen fjalt q prdorim n ligjrim n vend t emrave ose mbiemrave: N strehn e shtpis dallndyshet vit pr vit bjn folen. Ato fluturojn me shpejtsi para shtpis. Vjollca i do shum dallndyshet. Ajo knaqet kur i shikon ato duke fluturuar. Premrat jan shtat llojesh : vetor: un! ti! ai! ajo! ne! ju! ata! ato" vetvetor: vetja! vetvehtja" dftor: ky! kjo! kta! kto! i ktill! e ktill! t ktilla! i till! e till! t till! t tilla" ai! ajo! ata! ato! i atill! e atill t atill! t atilla" pronor: Veta #. im! ime! yn! jon! e mi! e mia! tan! tona! Veta ##. yt! jote! juaj! juaj! e tu! e tua! tuaj! tuaja Veta ###. i tij! e tij! i saj! e saj! e tij! e tija! e saj! e saja! i tyre! e tyre! e tyre! e tyre" lidhor: q! i cili! e cila! t cilt! t cilat! $ka! $! $far! kush! sa! pyets: kush! cili! cila! cilt! cilat! $! $far! sa! i sati! %me! pr! nga& se" t pacaktuar: dikush! ndokush! gjithkush! kushdo! askush! kurkush" nj! ndonj! njri! ndonjri! asnj! asnjri" secili! gjithsecili! cilido! $fardo! gjith$ka! di$ka! ca! disa! t gjith etj.

Numrori
Numror quajm fjalt q tregojn numr dhe sasi t caktuar qeniesh ose sendesh: nj! dy! tre! : dy fmij tri gra! katr burra! '( metra )jalt q tregojn radh si: i par! i dyt! i dhjet! t cilat kan kategorit gramatikore t mbiemrave! nuk do t trajtohen si numror po si mbiemra. Numrort prdoren pr t treguar : datn! vitin: *e sa jemi sot + *e ', Nntor. nj periudh t caktuar kohe: -ur ke qn n Amerik + Nga .//( deri m .//0 . prmasa ose prqindje : (!1 m! 1( prqind etj. notat n shkoll : 2far more sot + 3hjet. n domino: katr treshi! pes gjashta.

-ur prdoret me nyjen e prparme 4t4 numrori ka nj kuptim prmbledhs: 5rdhn t dhjetat. Numrori pr t mos prsritur edhe nj her emrin e dhn n fjali ose pr t mos e 6n n goj fare! prdoret i emr6uar: 27t bnin ata tre kundr dhjetve + Numrtori prdoret i emr6uar edhe n veprime atematike: Pesa te dhjeta hyn dy her. 8rnja katrore e nnts sht treshi. Prdoret n mrtimin e viteve: A antar shoqate i nntdhjetekatrshit. Numrat nj! dy! tre! emr6ohen me an t prapashtess sh : njsh i! dysh i! tresh i. Numrort jan : fjal t parme: 6ero! nj! dy! tre! katr etj." fjal t prngjitura: njmbdhjet! dymbdhjet! trembdhjet etj." fjal t prbra: tridhjet! pesdhjet! gjashtdhjet" lokucione: tridhjet e nj! pesdhjet e katr etj. Numrort n prgjithsi nuk e kan kategorin gramatikore t gjinis: katr djem! katr vaj6a. 9n prjashtim numrori tre i cili e ka kategorin e gjinis: tre djem! tri vaj6a! por edhe nj6et e tre djem dhe nj6et e tri vaj6a. Numrori e ka kategorin e gjinis edhe kur ka kuptim prmbledhs: :a djem erdhn + ; dy%t tre&. :a vaj6a erdhn + ; dyja%t trija&. -y dallim ruhet edhe kur numrori tre<tri prdoret pa emrin prkats: :a djem ishin + ;re. Po vaj6a sa ishin + ;ri. Numrort kur tregohen si tregues t emrave! marrin kategorin gramatikore t rass: 8A:A 5mrore =jinore 3hanore -all6ore 8rjedhore Numrori dy i!e! dyve dyve dy dyve *ashkullore t dy i!e!t dyve t dyve t dy t dyve )emrore t dyja i!e! t dyjave t dyjave t dyja t dyjave

Ndajfolja
2

Ndajfolje quhen fjalt e pandryshueshme q plotsojn para s gjithash foljen! duke treguar mnyr! vend! koh! shak! qllim! sasi: 9lendi shkruan bukur! qart dhe sakt. Ndajfoljet mund t plotsojn edhe nj mbiemr ose ndajfolje tjetr: 3etyra ishte tepr e vshtir. Ata u ngritn shum hert at dit. Por nga kuptimi ndajfoljet jan gjasht llojesh: mnyre! vendi! kohe! shkaku! qllimi! sasie. N3A>)?@>5; 5 *ANB8A: Ndajfoljet e mnyrs luajn rolin e grupeve parafjalore rrethanor mnyre: Vjollca e 3ritani silleshin natyrshm %Cn mnyr t natyrshme& me t gjith. Ndajfoljet kryesore t mnyrs jan: mir! keq! bukur! pastr! qart! shkurt! thjesht! q tregojn cilsin e veprimit. ; tilla jan edhe ndajfoljet g6ueshm! natyrshm! furishm! etj." Vjollca flet bukur frngjisht. menjher! pak nga pak! va6hdimisht! shpesh! papritur! etj. D tregojn ecurin e veprimit: 3ritani u ngrit papritur. cekt! gjer! gjt! thell! ult q tregojn prmasa: ;oka duhet punuar thell. bujarisht! trimrisht! artistikisht! besnikrisht! teorikisht! q kan kuptimin e togut n mnyr E mbiemr: bujarisht %n mnyr bujare&! po edhe shqip! frngjisht! anglisht: N :hqipri m pritn dhe m prcolln bujarisht %n mnyr bujare&. N3A>)?@>5; 5 V5N3#; Ndajfoljet e vendit luajn rolin e grupeve parafjalor plots vendi. Ndajfoljet kryesore t vendit jan: afr! larg! pran! rreth! djathtas! majtas! aty! atje! diku! gjkund! gjithkund! anemban! gjithandej! kudo! ngado! asgjkund! kurrkund! etj! q tregojn vendin ku kryhet veprimi: *akina u kthye djathtas %n ann e djatht&. ku! nga: -u po shkon + Nga je edhe pse ke ardhur + N t vrtet ku dhe nga jan ndajfolje pyetse! po merren edhe si ndajfolje vendi: N3A>)?@>5; 5 -?FA: Ndajfoljet e kohs luajn rolin e grupeve parafjalore rrethanor kohe.

Ndajfoljet kryesore t kohs jan : dje! pardje! nesr! pasnesr! paradite! pasdite! sot! sonte! tani! vjet! q tregojn kohn e sakt t kryerjes s veprimit: 5rdha sot %Cditn e sotme& nga ;irana dhe do t nisem nesr %ditn e nesrme&. njher! nj her e nj koh! gjithmon! kurdo! s shpejti! s lashti! q tregojn nj koh t paprcaktuar: : shpejti do t organi6ohet n ;iran nj konferenc pr gjuhn shqipe. N3A>)?@>5; 5 :F-A-G; Ndajfoljet e shkakut luajn rolin e nj grupi parafjalor rrethanor shkaku. Ndajfoljet e shkakut jan: prse! pse t cilat prdoren pr t pyetur pr shkakun e kryerjes s nj veprimi: Pse %pr $far arsyeje& nuk punon edhe ti si t tjert+ Prse %pr $far qllimi& m krkon+ -tu mund t fshihen edhe fjalt prandaj! andaj! %Cpr kt shkak! pr kt arsye! pr kt qllim& t cilat funksionojn edhe si lidh6a. N3A>)?@>5; 5 :A:#:A Ndajfoljet e sasis luajn rolin e grupeve emrore rrethanor sasie. Ndajfoljet kryesore t sasis jan: shum! pak! tepr! fort! s teprmi! pr s teprmi! njher! dyher! etj! q tregojn n $Hmas reali6ohet veprimi: 5 njoh mir 9utrintin! se e kam vi6ituar tri her. =jeta nj libr shum t vjetr! t ruajtur shum mir. fort! tepr! s teprmi! njfish! dyfish! trefish! aq! kaq! mjaft! pak! etj. q shprehin intensitetin ose shkalln e nj veprimi a t nj cilsie. 3gjom! mua plakun! se di m tepr se ti. :F-A@@A; 5 N3A>)?@>5V5 Ndajfoljet prdoren n shkalln pohore! krahasore dhe siprore! kryesisht ndajfoljet e mnyrs: mir! bukur! qart! si edhe disa ndajfolje vendi e kohe: lart! posht! afr! larg! von! hert! etj. :hkalla krahasore dhe shkalla siprore e ndajfoljeve formohen me po ato fjal me t cilat formohen shkalla krahasore e shkalla siprore e mbiemrave. :hkalla pohore *iri ecn shpejt :hkalla -rahasore e bara6is : *irri ecn aq shpejt sa =enti. e sipris : *iri ecn m shpejt se =enti. e ultsis : *iri ecn jo aq shpejt sa =enti.

:hkalla siprore *iri ecn shum shpejt.

Parafjala
Parafjal jan fjalt e pandryshueshme q qndrojn prpara emrave! premrave! numrorve dhe ndajfoljeve duke vendosur marrdhnie vartsie ndrmjet fjalve : Punoj me lopat. 5 njoha nga 6ri. G rreshtuan pr tre. -a ardhur nj ftes pr ty. 9eni sht i dashur me t gjith. 5 njohin pr mir. Parafjalt! sipas strukturs morfologjike! jan t thjeshta! t prngjitura dhe shprehje : t thjeshta : me! n! nga! afr! brenda! larg! para etj." t prngjitura : npr! prmbi! prve$! sipas! etj." shprehje : ball pr ball! rreth e qark! n kundrshtim me! n lidhje me etj. Parafjalt sipas lidhjeve sintaksore klasifikohen n : parafjal t rass emrore: nga! te %tek&: Asht nga ;irana. G rr6ua nga lodhja. Nga darka do t dukemi. Asht i madh nga trupi. :htpit u ndrtuan nga vet banort. N krye doli nj nga ish t burgosurit. 8rinte te pragu i ders dhe vshtronte aviont q fluturonin. parafjal t rass gjinore : me an! me ann! n saj! n vend! pr arsye! pr shkak! etj.: *e an t nj miku arrita ta kaprcej kufirin. 5konomia e vendit mbahet n saj t kontributit q jep populli. >u kemi n vend t prindrve. :htpia mbeti prgjysm pr shkak t largimit t vllait. parafjal t rass kall6ore: n! me! pa! pr! m! mbi! nn! ndr! etj.: 5rdhi von n shtpi. G takua me vllain n Prishtin. Nuk rrihet pa pun. *ira u nis dje pr 9ruksel. * .( qershor kam ditlindjen. *os u ul mbi divan. G shkau dheu nn kmb. Parisi sht nj ndr qytetet m t bukura.

parafjal t rass rrjedhore: prej! ndaj! pr! etj. #shte prej 3urrsi. Ndaj tij u morn masa t rrepta. 5 kapi pr gryke.

Lidhza
@idh6at jan fjalt e pandryshueshme q shrbejn pr t lidhur fjal! grupe fjalsh ose fjali midis tyre: -ur vdiq :knderbeu! :ulltani tha: 4;ani 5vropa dhe A6ia jan t mijatI *jer 5vropa! se i humbi shpata dhe mburoja4. :ipas kuptimit q kan! lidh6at jan: shtuese: e! dhe! edhe! si edhe! asJasJ! a! hemJhemJ! siJsiJ! siJ ashtu edhe! jo vetmJ por%edhe&! jo vetm q J por as! le qJ por%edhe&! jo qJpo! jo qJ po%r& edhe! jo ve$ %q&J por edhe! jo vetm %q&J por! jo vetm %q&J por as! jo vetm %q&J por edhe! jo vetm %q&J porse! le qJ por as %q&! le qJ por edhe" kundrshtore: po! por! kurse! megjithat! megjithkt! mirpo! ndrsa! teksa! porse! ve$! ve$q! ve$se! vetm! vetm se etj." ve$uese: a! apo! ose! da$J da$! jaJ ja! ndoJ ndo! qoftJ qoft! oseJ ose! oJ o" prmbyllse: andaj! ndaj! pa! prandaj! domethn! etj. ftilluese: se! q! n! nse" vendore: ku! tek! nga! kudo! ngado! tekdo! deri ku! gjer ku! nga ku! q ku! kudo q! ngado q! kurdoher q! para se! posa q! q kur! q se! qysh se! sapo q! sa her %q&! sa koh %q&! prpara se" shkakore: se! sepse! si! pasi %mbasi&! derisa! gjersa! prderisa! kur! q! sapo! meqense! meq! ngaq! ngase! duke qen se! nga frika se! nga shkaku q! pr arsye se! pr shkak se! posa q! sapo q! etj. qllimore: q! me qllim q! n mnyr q! me t vetmin qllim q" krahasore: sa! aq sa! se! sesa! se $H! nga $H! nga sa. mnyrore: si! si$! ashtu si%$&! po%r& si! sikurse! sikundrse! etj." kushtore: n! po! nse! kur! sikur! n qoft se! n sht se! n rast se! po qe se! me kusht q etj." rrjedhimore: sa! saq! q! aq sa! kshtu q" lejore: megjithse! megjithqe! ndonse! sado%q&! sido%q&! edhe n! edhe n qoft se! edhe po! edhe pse! edhe sepse! edhe sikur. @idh6at mund t grupohen n dy grupe t mdha: lidh6a q bashkojn dy gjymtyr ose dy pjes q kan t njjtn vler n fjali %lidh6a bashkrenditse& dhe lidh6a q bashkojn pjes m vlera t ndryshme! njra kryesore dhe tjetra e varur %lidh6a nnrenditse&. 9ashkrenditse jan lidh6at shtuese! ve$uese! kundrshtore! prmbyllse. Nnrenditse jan lidh6at ftilluese! vendore! kohore! shkakore! qllimore! krahasore! mnyrore! kushtore! rrjedhimore! lejore.

Pasthirrmat
Pasthirrmat jan tingujt ose fjalt e pandryshueshme q shrbejn pr t treguar ndjenjat e folsit ose prdoren pr t trhequr vemendjen e dgjuesve: ?! sa mir q erdhtI #shim br merak pr ju. Ato jan karakteristike pr gjuhn e filur dhe kuptimi i tyre shpesh qartsohet nga intonacioni. Pasthirrmat grupohen n pasthirrma emocionale! q shprehin ndjenja! dhe n pasthirrma urdhrore! q shprehin dshirn ose vullnetin e folsit. Pasthirrma emicionale q shprehin: ndjenja t g6uara: o! oh! oho! hoho! ohoho! t lumt! urra! ah! sa mir" frik! tmerr: e 6e6a! ububu! bobo! korba! kuku! obobo! qyqja" habi: au! eu! oj! ou! pa! u! ua! uh" mosbesim! mosprfillje! prbu6je: aha! bah! ehe! ahu! i! ohu! ptu! y etj." paknaqsi! keqardhje! mr6i! dhembje: a! ah! e! eh! of! oi! uf! etj." nKitje %thirrje! urdhr! lutje&: ej %hej&! o! ore %or! mor! more&! moj %ori! mori&! pst! o burra! forca! hop! h! na! sus! sht! t keqen etj." prshndetje! mirnjohje! mallkime! sharje! ngushllime etj: faleminderit! lamtumir! mirmngjes! mirdita! mirmbrma! mirupafshim! mir se erdhe! mir se vjen! mir mbe$! ditn e mir! natn e mir! tungjatjeta! udha e mbar etj. Pasthirrmat vendosen 6akonisht n fillim t fjalis! por shpesh prdoren edhe n mes edhe n fund t saj. Pas tyre vihet presje. -ur shqiptohet me fuqi t ve$ant pas tyre vihet pik$uditje: ?h! $7na g6ove. GaI Paske ardhurI AI thirri e habitur. ?N?*A;?P5;A >an fjal q shrbejn pr t riprodhuar tingujt! 6rat! 6hurmat! britmat. N dallim nga pasthirrmat ato nuk shrbejn pr t shprehur ndjenja: Fa! ha! ha qeshte @inda. *jau! mjau bnte macja. Ato mund t prfshihen edhe tek pasthirrmat! po gjithsesi dallohen prej tyre.

Pjeszat
Pjes6at jan fjal q plotsojn kuptimin e nj fjalie. Pjes6at! sipas kuptimit! mund t grupohen si vijon: dftuese: ja: >a kush erdhiJ

prcaktuese

saktsuese: mu! pikrisht! tamam! porsa! sapo! deri etj.:

Pikrisht ai m ka paditur. prforcuese: vetm! ve$! bile! sidomos! ve$anrisht! madje etj." ; gjith flasin mir frngjisht! sidomos *ira. prafruese ve$uese ose kufi6uese: vetm! ve$! ve$anrisht:

Vetm t rinjt punonin. prafruese: afrsisht! afro! aty aty! nja! gati! rreth! pothuaj etj: N stadium ishin rreth .(.((( vet. pohuese: po! posi! po q po! po se po! si urdhron etj: A do t shkosh n Prishtin+ Posi. mohuese: jo! nuk! s7! mos! jo q jo! as q etj." Nuk e kam takuar. pyetse: a! ! e: A erdhi motra nga Vlora+ dyshuese: ndoshta! mbase! kushedi! sikur! vall! gj etj.: Prse erdhi vall+ 5 keni takuar gj *irn+ 6butse: pa! as! le! para! dot etj.: Pa shihni kush na ka ardhur. A nuk e shihni se kush na ka ardhur. emocionale shprehse: $H! de! pa! pra! se! se$! etj.: >a pra kshtu ndodhi. 5 pse pa! pr nj fjal goje u 6um. Pjes6at jan dy llojesh: me vend t ngulitur ose me vend t lir. ; parat qndrojn gjithmon para apo pas fjals ose grupit emror a foljor t dhn: para: nuk! ja! desh! sapo etj." pas: de! dot etj. Pjes6at me vend t lir mund t vendosen n fillim! n mes dhe n fund t fjals: Vall! kush erdhi+ -ush erdhi vall+ -ush t jet! vall! ky q erdhi+