Working Paper

2013ko azaroa

Euskal Ekonomia Frankismo Garaian

II. MUNDU GERRA

Basque Economy during The Franco Regime La Economía Vasca durante el Franquismo
II WORLD WAR II GUERRA MUNDIAL

Itziar Alberdi

As a Working Paper, it doesn´t reflect any institutional position or opinion neither of EKAI Center,
nor of its sponsors or supporting entities
EKAI Center seeks to do business with companies or governments covered in its reports. Readers should be aware that we may have a conflict
of interest that could affect the objectivity of this report. Investors should consider this report as only a single factor in making their
investment decision.
GARAIA INNOVATION CENTER, GOIRU 1,A2 MONDRAGON TEL: 943250104
VITORIA-GASTEIZ 639641457 LEKEITIO 675701785 DURANGO 688819520
E-MAIL: info@ekaicenter.eu facebook.com/EKAICentre scribd.com/EKAICenter
 Euskal Ekonomia Frankismo Garaian
II. MUNDU GERRA

1. Espainiako Gerra Zibila amaituta (1936-39),
autarkia izan zen diktadurak ezarritako politika
ekonomikoaren muina. Lau ezaugarri nagusi izan
zituen eredu ekonomiko honek1:
a) Autohornikuntza lortzearen nahia. Alde
batetik arrazoi ideologikoak zeuden politika
honen atzetik, baina Gerra Zibila lehertu
aurretik Espainiak zituen nazioarteko
harremanak neurri handi batean etenda
geratu zirela ere ezin ahaztu daiteke. Nazio
Batuen Elkartea utzi eta 1939an Alemania eta
Espainiaren arteko Adiskidetasun Ituna sinatu
zuen Frankok Hitlerrekin. 1942ko udan
aliatuekiko harremanak hobetzearen alde
ahaleginak egin baziren ere, Espainia
isolaturik geratu zen hurrengo urteetan.
Isolamendu honek, autohornikuntzaren
aldeko apustu ideologikoa ezinbestean hartu
beharreko erabaki bihurtu zuen diktadoreak.
b) Askatasun ekonomikoaren amaiera, maila
desberdinetan eman ziren esku-hartzeen
ondorioz. Esanguratsuena, 1939ko industriari
buruzko legeak, industria nazionalaren babes
eta antolaketari buruzkoak.
c) Ekoizpen prozesuan esku-hartze zuzena,
1941ean sortu zen Industriako Instituto
Nazionalaren bitartez (Instituto Nacional de
Industria). Erakunde hau izan zen Estatu-
kapitalismoaren tresna nagusia.
d) Langilegoaren kontrola eta esplotazioa.
1938an aldarrikatutako Lanaren Foruak, lan-
munduko harremanak egituratu eta Estatu
berria antolatzeko euskarriak ezarri zituen.
Mussoliniren Carta di Lavoro-n oinarritua,
derrigorrezko sindikatu bakarrak, sindikatu
1
Tamames, R. “La España alternativa”, Espasa-Calpe,
Madrid, 1994.
bertikala izenez ere ezagutua, arlo honen
ardura hartu zuen.
2. Ekoizpen industrialaren arloan diktadurak
sustatu zuen esku-hartzearen adierazle, Espainia
industrializatzeko asmoz sortu nahi zen sektore
publiko indartsua.
3. Horrez gain, estrategikotzat jotzen ziren
sektoreetan enpresa berrien sorrera bultzatu zen
1939ko urriaren 24an kaleratutako “Ley de
protección y fomento de la industria nacional”
legearen bitartez. Aipatutako Industriako
Instituto Nazionalak, aluminio eta nitrato
lantegiak, industria kimiko eta farmazeutikoak,
ontziolak, metal-enpresak, petrolio-findegiak,
kamioi fabrikak etab. sortu eta beste sektore
asko estatalizatu zituen: trenbideak (RENFE,
1941), meatzaritza, gasolina-hornidura
(CAMPSA), telefono-komunikazioak (1945),
aireko garraioa (Iberia, 1940). Estrategikotzat
jotzen ziren enpresa hauek finantziazio zein zerga
aldetik abantaila ugari zituzten.
4. Primo de Riveraren diktadurak egin bezala,
Francok ere herrilanak sustatu zituen: ur-jauziak,
urtegiak, zentral elektrikoak. Horrez gain,
inportazioak murriztu eta Estatu osoan soldaten
eta kontsumo-prezioen gaineko kontrol zorrotzak
ezarri zituen2.
5. 1939ko azaroaren 24ko “Ley de Ordenación y
Defensa de la Industria Nacional” izeneko legeak,
industriara bideratutako kanpoko inbertsioei
muga zehatzak ezarri zizkien, baita beste
herrialde batzuetan egin nahi ziren makineria eta
osagaien erosketari ere.
2
Fusi, J.P. eta Palafox, J., “España 1808-1996. El
desafío de la modernidad”, Espasa-Calpe, Madrid,
1997.

As a Working Paper, it doesn´t reflect any institutional position or opinion neither of EKAI Center,
nor of its sponsors or supporting entities
EKAI Center seeks to do business with companies or governments covered in its reports. Readers should be aware that we may have a conflict
of interest that could affect the objectivity of this report. Investors should consider this report as only a single factor in making their
investment decision.
GARAIA INNOVATION CENTER, GOIRU 1,A2 MONDRAGON TEL: 943250104
VITORIA-GASTEIZ 639641457 LEKEITIO 675701785 DURANGO 688819520
E-MAIL: info@ekaicenter.eu facebook.com/EKAICentre scribd.com/EKAICenter
 Euskal Ekonomia Frankismo Garaian
II. MUNDU GERRA

6. Erregimenak industriaren alde egindako energia elektrikoa sortzeko hornidura-arazoak

apustua nekazaritzak ordaindu zuen neurri handi
batean. Zentzu horretan, Errepublikak eginiko
erreforma-ahaleginak neutralizatu zituen eta
1952ra arte ez zen landa-inguruko lur banaketak
eragiten zituen arazoak konpontzeko planik
garatu.
7. Politika ekonomiko interbentzionista eta
autarkikoaren ondorioz, berrogeiko hamarkada
osoan Espainian ez zen ia hazkunderik izan. Aldiz,
1939-1942 bitartean gosea izan zen protagonista
nagusi.
8. Oinarrizko janari urria modu egokian eta
zentzuzko prezioetan banatzeko erabakiak
(errazionamendu-kartilaren bidez), merkatu
beltza eragin zuen. Egoera honi aurre egiteko,
Erregimenak heriotza-zigorra ezarri zuen
espekulazio-maniobra guztietarako. Hala ere,
ustelkeria orokorraren eraginez, laister hedatu
zen merkataritza-sare paralelo bat. Honek
merkatu beltzeko prezioetan eragin eta
estraperloa ekarri zuen.
9. Okupazio militarra gertatu eta epe laburrera
hasi zen berriz ere ekoizpen siderurgikoa,
altxatutako tropen gerrako beharrak asetzeko.
Dena den, Bizkaiko industria-delegatuaren
1942ko txosten baten arabera, Bizkaiko labe
garaiek zuten ekoizpena ez zen inolaz ere
nahikoa. Burdin lingotearen %71, Bessemer
altzairuaren %66 eta Siemens lingotearen %47
besterik ez zen ekoizten3.
10. Industria siderurgikoaren arazo nagusietako
bat, ekoizpen-prozesuan txatarra ugari behar
izatetik zetorren. Izan ere, ordurarte txatarraren
zati handi bat inportatu egiten zen. Horrez gain,
gero eta ohikoagoak bilakatu ziren. Egoera horri
aurre egiteko Erregimenak ezarritako tarifa
elektriko baxuak zirela eta, konpainia elektrikoek
inbertsio zein ekoizpena murriztu zituzten.
11. Euskal industria-jarduera nagusiak, oinarrizko
siderurgia alegia, ekoizpenaren interes
estrategikoa eta Erregimenak emandako
baimenak zirela eta, aurrera egitea lortu zuen
nazioartean isolaturik zegoen merkatu batean.
12.1941-ean Ontzigintza Babesteko Legea eman
zen, eta eraldatze industriak gora egin zuen (ez
baitzegoen altzairu berezirik, ez makina
lanabesik, ez eraldatutako metalezko gairik
inportatzerik). Gora egin zuen kimika industriak
ere: 1939an Unión Química del Norte de España
(Unquinesa) sortu zen, Bizkaiko Labe Garaiak
(AHV) kokez hornitzeko. Bizkaian zegoen ere,
Galdakaon, Unión Explosivos Rio Tinto4.
13.Euskal ekonomiaren egituran garrantzi handia
zuen beste sektore bat mekanikoa zen. Sektore
honek 1940ko hamarkadan hazkunde deigarria
izan zuen. Nabarmentzekoak dira Zumaiako
trenbideetarako material enpresak, Sestaoko
Diesel motorrak, Eibar eta Elgoibarko josteko
makinak, Arrasateko sarrailagintza (Unión
Cerrajera), Beasaingo CAF, Patricio Echevarría,
etab6.
14. Espainiako industria eta oro har ekonomia
osoa berreraiki beharrak, makinak inportatzeko
zailtasunak eta Estatuak produkziorako ematen
4
http://www.euskara.euskadi.net/r59-
luredir/es/contenidos/articulo/c0411/eu_d0411001/0
411001.html

3
Arizkun, A. “Euskal Herriko bilakaera ekonomikoa:
Autarkiatik Europako Batasunera”, Euskal Herriko
Ekonomia, UEU, Bilbo, 2002.
6
García M., Velasco R. eta Mendizabal A. “La
economía vasca durante el franquismo 1936-80”.

As a Working Paper, it doesn´t reflect any institutional position or opinion neither of EKAI Center,
nor of its sponsors or supporting entities
EKAI Center seeks to do business with companies or governments covered in its reports. Readers should be aware that we may have a conflict
of interest that could affect the objectivity of this report. Investors should consider this report as only a single factor in making their
investment decision.
GARAIA INNOVATION CENTER, GOIRU 1,A2 MONDRAGON TEL: 943250104
VITORIA-GASTEIZ 639641457 LEKEITIO 675701785 DURANGO 688819520
E-MAIL: info@ekaicenter.eu facebook.com/EKAICentre scribd.com/EKAICenter
 Euskal Ekonomia Frankismo Garaian
II. MUNDU GERRA

zituen laguntzak berekin ekarri zuten sektore
hauetako inbertsioak nabarmen handitzea. Hala
eta guztiz ere, produkzio horietan ere arazoak
etorri ziren, horniduren eta energiaren
eskasiarengatik. Zailtasun hauek eskariari
erantzun egokia ematea eragotzi zuten eta
Estatuko metalezko produkzioak, haren zati handi
bat Bizkaia eta Gipuzkoan ematen zena, 1940 eta
1945 urteen bitartean %3,5 egin zuen behera
urtero7.
15. Espainiako industria gune nagusiak
historikoki Euskadi eta Kataluinia izanik,
Erregimenak berrantolaketa estrategia bati ekin
zion. Gipuzkoaren kasuan esaterako, enpresa
berriak sortzeko baimenak sistematikoki ukatu
zituen. Ondorioz, inbertsio berriak Araban
kokatzen hasiko dira eta honek jarraipena izango
du hurrengo urteetan, industriarako lur-sailen
eskasiak ere joera berri horretan lagunduz.
16. Enpresen garapenerako oztopo nagusiak,
lehengai eta energia urritasuna batetik eta
bestetik langileen falta zirela esan daiteke. Ezin
ahaztu garai honetan langile asko oraindik ere
erbestean edo kontzentrazio-esparruetan
zeudela.
17. Politika industriala interes militar edo
autarkikoko sektoreetara bideratu izanak,
gainerako sektoreak Estatuko laguntzatik kanpo
utzi zituen, kontsumoko ondasunen industria
bereziki.
18. Produkzio-kuotak ezarri, prezioak kontrolatu,
inbertsiorako baimenak ere ahal zen guztietan
murriztu ziren eta inportaziorako baimen gutxi
batzuk baizik ez ziren ematen.
behar izan zituen. II. Mundu Gerraren ondorioz
sortu zitezkeen esportazio-eskariek eragin txikia
izan zuten Gipuzkoako armen industrian.
Agintariek arma motzen fabrikazioa debekatu
zuten (Armada hornitzeko behar zirenez kanpo)
eta estu kontrolatu zituzten gainerako
produkzioak. Horrela, 1946an, produkzio
normalaren %25 ekoizten zen. Bestalde, ehunen
industriak, arazo horiez gainera, bere lehengai
nagusia zen kotoiaz hornitzeko zailtasunak izan
zituen, inportatu beharrekoa baitzen8.
20. Papergintzak ere ekoizpen arazo ugari izan
zituen: “En 1935 la producción de papel en
Guipúzcoa fue de 61.000 Tns., a base, en general,
de pasta de importación; la producción a base de
pastas nacionales fue en 1942 de 39.000 Tns.
(64% de la capacidad de producción)”.9
Zementuaren industriak edo Lasarteko
“Neumáticos Michelin” enpresak ere urte latzak
bizi izan zituzten.
21. Euskal industriak gerra ondorengo lehenengo
urteetan ekoizpen arloan izan zituen murrizketak,
besteak beste prezioen igoeraren bitartez eta
lan-kostuak mantenduz orekatu zituen.
22. Araban, Aceros de Llodio eta La Vasco-
Africana (1952tik aurrera Maderas Reunidas
deitua) sortu ziren 1940an.
23. Politika ekonomiko autarkikoa testuinguru
emankorra bilakatu zen diktadurarentzat izaera
estrategikoa zuten sektoreentzat, besteak beste
merkatu espainola lehiakortasun gutxiko eremua
zelako.

19. Gipuzkoan esaterako, txokolate eta gaileten 8

Idem.
enpresek zailtasun handiak izan zituzten eta
armen industriak, produkzio-kontrolak jasan 9
Mendizabal A. eta Serrano F., “La política industrial
del franquismo: su influencia en la economía vasca”,
7
Arizkun, A. Op. Cit. Ekonomiaz, 9-10, p. 307.

As a Working Paper, it doesn´t reflect any institutional position or opinion neither of EKAI Center,
nor of its sponsors or supporting entities
EKAI Center seeks to do business with companies or governments covered in its reports. Readers should be aware that we may have a conflict
of interest that could affect the objectivity of this report. Investors should consider this report as only a single factor in making their
investment decision.
GARAIA INNOVATION CENTER, GOIRU 1,A2 MONDRAGON TEL: 943250104
VITORIA-GASTEIZ 639641457 LEKEITIO 675701785 DURANGO 688819520
E-MAIL: info@ekaicenter.eu facebook.com/EKAICentre scribd.com/EKAICenter
 Euskal Ekonomia Frankismo Garaian
II. MUNDU GERRA

24. Euskal ekonomian historikoki sektore

industrial sendoenak zirenak, edozein
industralizazio edo berreraikuntza prozesutan
funtsezkoak diren jarduerak izanik, aurrera egitea
lortu zuten: siderurgia, industria metalikoa,
makineria, zementuak, etab. Euskal finantza-
sektoreak ere paper garrantzitsua izan zuen garai
honetan euskal ekonomiaren bilakaeran.

As a Working Paper, it doesn´t reflect any institutional position or opinion neither of EKAI Center,
nor of its sponsors or supporting entities
EKAI Center seeks to do business with companies or governments covered in its reports. Readers should be aware that we may have a conflict
of interest that could affect the objectivity of this report. Investors should consider this report as only a single factor in making their
investment decision.
GARAIA INNOVATION CENTER, GOIRU 1,A2 MONDRAGON TEL: 943250104
VITORIA-GASTEIZ 639641457 LEKEITIO 675701785 DURANGO 688819520
E-MAIL: info@ekaicenter.eu facebook.com/EKAICentre scribd.com/EKAICenter