. .

INSAN BILIMLERI ARASTIRMALARI

•

YENIHARRAN

'.

«;EVRESI

YIL .: 3 SAY I : 9 -10

~UBAT -l\1A YIS 1995

SAHm,i \i~. v .~.zI..~LERi I\fEDI Rl·

.. leziha K.-\RAKU~

)AZI KURULU

A. Yilrnaz SOYYER Nurettin bZTORK . Husevin A YKUT Rahml KA.RAKUS

Salih AYDE1v11R' Kadir ALBAYRAK

mzct

bZDAL Ltd. $ti.

TLF: 3132934 $ANLlURFA

BASK!

6ZAl Matbaasi

TLF: 5206058 iSTANBUL

HABERLE~ME ADRES:r

Tekel Cad. 2. Sak.

C;:ah~kan Apt. Nu. 4 Bahcelievler I~A.NUURfA TIf: (414) 314 56 86 31457 ]8

"' Y~7.IJ;lnn her lOrIil sorumlulusu

yazarlanua aittir. -

,. Yuvmlarunak uzere Q.5nclclilen yazilar yayllJlaullw!JgJ lakdi.rde iade ediJi.r.

, Geleneksel lslarni Dusunce ve Pozitivizm Arasinda Mukayese Miimki..in Miidtir?

Rahmi KARAKU$ 3

Dini Sosyoloji ve Bilgi Teorisi 12

Emile DURKHFfME

"eO'. A. Yilma; SOffER

Felsefi Metod

"e\,. Mevliit ALBAYRAK 23

Phi losophic Method

A. N. HlHITEHEAD 33

Yeni TUrk Edebiyaunda Metodoloji Uzerine Dti§ouceler

Nurettin ozton« 43

Asnnuzda Haricilik Dusuncesi:

Cema'atu't-tckfir Ve'l-hicra

Dr .. Ahmed MuhtunmedAlnned Celi

(e\,. Adnan DEMiR CAN 49

Hz. Ibrahim'in (As.) Tevhid Mucadelesini Yaparken Delil Kullanmada Takib Ettigi Metod Uzerine

Zeki SARTIOPRAK 72

Ay Tanrisi Sin Sehn: Harran Tarihsel Bir Bakl§

Sinasi CUNDUZ 79

YENi TURK EDEBiY ATINDA METODOLOJi UZERiNE DU~UNCELER

Nurettin OZTURK *

Metodoloji konusu her disiplin icin kacmilmaz bir gerectir. Her arastnrnaci bu gereci kuilanma konusunda muhasebesini yaplp yetenek kazanmalidir. Ancak metodolojinin teorik evreninde kasiflik ederken kendi sahasiua sonuclan aktaramamak veya "faydasrz ilirn" pazannda ahs-verise girrnek gibi gariplikler yapmamahdu. Cok bilenmis bir metodolojik hazirhk eger objektif gozlem, deney ve bilgi birikimi olmazsa ayagl bas yel~nde, basi ayak yerinde birucube cikar ortaya,

Ibn Haldun ve Dumezil bu cikmaz sokaga giren iki guzel ornektir. tbn Haldun 'I'arihu'l-Iber'in ilk kitabi olanMukaddime'de koydugu Vicogil "yeni bilim''i tevriyeli ibretlcr/ Iber Halki Tarihi'nde uygulayamanusrir. Dumezil de "tripartie' teorisini yalmz HintAvrupalilarda var saydigi icin hem teorinin evrenselligini golgelemis: hem de farkinda 01- madan Arien cizgisinc dii§mii§tiir. Onun teorisini kullanarak Kok Turklerden Osrnanhlara uzanan yapiyi anlamaya cahsan Sencer Divitcioglu Turklerde de iiyli.i islevin oldugunu g65- tennis ve .boylece Dumezilgi: Aden teoriyi dogrulnrkcn Dumezilgil Oguz pratigini yanhslamek-Dumezilgil Oguz teorisini yanlislarken yine Durnezilgil Arien pratigi dogrulamak biciminde ibrer dolu bir 6rnek vermistir. Dogrularken~yanll§lamakiYanh§larken dogruIamak.. Iste metodoloji budur! Bu noktada Dilthey-Weber-Popper-Duverger-Eliade ve hermeneutike okumalarma cok ihtiyac vardir. Post-modernizm ise ideoloji oLmak uzere okunmamali, yalnizca muhasebede bir gerey olmahdir. Bu ilk dusunce ...

Ben bu yazunda rnetodoloji konusunu olan ile olmasi gereken trajigi acisindan once kendimi elestirerek islemeye calisacagun. Soma gozlem sonuclari gelecek. ..

. 1888'e kadarki TUrk edebiyati tarihciligini degcrlcndirrncye ugra§tlglm bir yazirnda (YHC; Insan Bilimlert Arli' SaYl:3) ilk kural clarak kaynaklann bastan belirlenmesi gerektigini soylemistim, Ne var ki sonradan §u yazilan gormedigimi ve anmadigurn belirledim:

1- Agah SlITl Levend, "Tiirk Edebiyaii Tarihi Nasil Meydana Geiebilir?", Turk Dili, C.I, Sayi.I

2- Ayru yazar, "Turk Edebiyatt Tarihi NasI! Hazirianabilir?", TUrk DiIi, C.xXIV.

Sayi: 237: C.xXIV. 5aYl:238

3- Hikmet Dizdaroglu. "Edebiyat Tarihcisi Ahmet Hamdi Tanptnar'. Tiirk Dili, C.xL Sayt:l26

4- Hikmet ilavdm.''Resimli tu,« Edebiyau Tarihi", TUrk DilL C.xXVI. Sayi:

247,248.249 .~.

,., Pamukkale Universitesi Ogretirn Elernam

44 YENI HRRRRN f;EURESI

5- Orner Faruk Akun, "Tanrimai Edebiyau Sozu Ne Dereceve Kadar Dogrudur?", Kubbealti Akademi Mecmuasi, 1977. Sayi.Il-Ill

6- Ayrn yazar. "Tiirk Edebiyau Tarihi ve Edebivatmurin BaZI Meseleleri Uzerine", Mulakat: M.N. Yardun. Bogazi~i Dergisi. Temmuz 1986, SaYl:49 ve Etem Cahk, Edebi Millakatlar, lst. Otiiken Yaymevl. 1993 icinde s.208-228

7- Mehmet Kaplan 'a Armagan, Ist, Dergah Yaymlan, 1984

8.- Philippe Van Tieghem, "Edebiyat Tarihinde Usul Hakkinda Bir Miinokasa'', tOEF TDE Dergisi. cm. SayJ:!-2 ve "Edcbiyat Tarihinde Yeni Usuller", Sayi: 3. (,ie\'. C,Perin

9.- Inci Enginun. Mukayeseli Edebiyat, 1st. Dergah Yaymlan, 1992, "Mukayeseli Edebiyat'', s.l i -21 ve Sabura Ota. "Mukayeseli Edebiva: arasnrmastnda Istatistik Metodu". <;:ev. 1. Enginun, s.22-28

10- Sadik Kemal Tural, Edebiyat Metodolojisi, Gazi Univ. SBE Yuksek Lisans dersi

notlan

Bu liste daha da uzatilabilir. Ger<;:i amlan yazunda konunun bibliyografyasini kurrnak amacmda degildim. Ama gene de ikinci dii§lince olarak kendimi uyanyorum, Buradan §U 50- nU9 cikar: Her konuda oldugu gibi metodoloji konusunda da arasturnaci oncelikle "kendini bil" rneye ve kcnriini asarnaya cahsrnahdrr. Bcnmerhum Kaplan'in ogrencisi olrnadun. Buna karsihk pelc cok ~ey gibi "yazarak dusunme" yi de onun yazilanndan ogtendim, Yanlis yaprnak kaygrsryla yazmaktan cekinmek yerine "yanhslarna" (falsification) ya acik olarak anlama ve cnladigrm yazarak paylasma Iibidosuna sahip olmak ... Bu da u<;:uncu diisunce.

Soz Kaplan'dan acilmrssa, onunla Mevlana arasmda bir ilgi kurarak rnetodelojik sonuclar cikannanm da zamam gelmis demektir, Mevlana bilgisevenlik ve insansevenligi birlikte kapsayan humanizmini ~u ozlu sozle belirtir: "Pergelgfbtyim. Bir ayaglmla serfat iistunde saglamca durdujmm halde, obfir ayagtmla yetmis iki milleti dolasryorum."] Malzemesi dil olun bir yap!)'l incelernek durumunda clan edebiyat arastirrnacisi da Mevlana gibi bir ayagiyla kendi alamna sagtamca basrnah: obur ayagiyla butiln diger ilgili alanlan dolasmah; Orban Okay'm dedigi gibi2 multi-disiphner olmahdir: "Linguista sum:

Linguistici nihil a me alienum puto".3 Mehrnet Kaplan rnerhumun degj~ilc eserlerinden aralannda mantik bagl oldugu var sayilarak ahrup alt alta dizilen a§agldaki sozler de bu kentekst icinde okunursa yararli olacaktir.

"Son ramanlarda nuuihis surette felsefe, sosyoloji, psikoloji, bilmek ihtiyacuu: du)'uyorum. Estetik, sosyoloji, psikoloji ve stilistik yarduntyla yaptlacak edebi tedkiklerin Ttir): edebiyau tarihini bumbaska yapacagml sarll),orUIn. Felsefi bir temayiiltim. val'. En revkle okudugum kitaplar diiJiince kitaplaridir. Kuvveili bir felsefi kiiltilr sahibi olmak isterdim. Ya[IllZ Hamdi Bey ile derin konusmalaryapabildlk. Edibin kainat, cemiyet, tabiat ve insan karsismda alnus oldugu hususi tavirdan hareket etmek ve teferruuttan daima ana varniak Ianni gelir. Onu (Tanp) tam IIwnasl)'la an/amok f'e tadabilmek ioin eski 1'e modem Tiirk edebiyati, Batt edebiyau, [elsefr, sosyoloji, psikoloji 1'e estetik sahalartnda oldukca genis, hazmedilmis bir bilgiye sahip olmak laZUI! gelir. Tanptnar kendisini dikkatle okuyanlartn kafasinda yeni ufuklar ClfalI bir yarardir. Ben Tanptnar'a her dQllii,5iimde yeni bir seyler {jgl'elldim~ Tanpinar mizar; ve kiiltiirii bakimtndan Tttrk edebiyaunm. en kompleks sahsiyetlcrinden birisidir. Vermi~ oldugu eserlerde de bu komplekslik apk~'a goritliir. •

Ne kadar jelsefe;-ilim )'e diger kiiltiir sahalartnda bilgiye sahip olunursa, esere bakr,~ tarz: 0 kadar deri 1I1qiy or, "4

Kaplan ve Tanpmar'r Lirbirine baglayan ve metodoloji konusunu ilgilendiren bir tutuma cia deg iameliyim. Her iki hoca cia aym konu Uzerinde bir kere vazt yazmamis yani dii~tinmeml§. degi'iik zamanlarda yazdiklsn yazilarda ileri surdukleri g.iirti§leri sonraki yazilannda da takip errnis ve denerleu.islerdir. Tanpuiar'in diyelirn ki Makaleler'inde yer alan roman. tcnkit. f'uzuli ve Nanuk Kemal ile ilgili yazrlan boyle gOl'U§ler icerir. Kaplan iseaym rurumu A.Ip tipi ve genelde tip arasturnalannd. takuur. Bu noktada avruiuh gonderme

yaprnayi gereksiz huluyorurn. Okuyucu rahathkla denetleyebilir.

Cok, hatta her yonluluk diyebiiecegimiz pergel tuturnu gercekte bir Roneusas davraru§ldrr. Cunku Terentius'la birlikte soylendikte "insanla ilgiU hi" hir ~ey bize yabanci degildir". Bunlar da dordtincu ve besinci dii§lince ...

Billyorum ki, alarnrnn zirvesinde eri~rni~ kisiler genelfikle elestirilernez. Ne de olsa TUrk bilim orrami heunz ve hala saltanattan curnhuriycte ve istihdattan milli hakimiyete ge~emedi. Patronaj can .... Yine de TUrk toresindeki toleransin bu igretiligi dengeledigine gtivenerek edebiyat arastnmasinda gordtiglim bir mistifikasyonu ve batta ge~ kalnns bir ~eyhle~tinneyi tartisrnak istiyorum, Merhum Faruk Kadri Trrnurtas Akif ilc ilgili iki ayn ya.zisinda, lstiklal ~airimizin 1919'da y'lZellgl Asrm'indan yannm ilrninin "maddenin kudret-i zerriyesi" oldugunu belirten misralan anarak §u yorumu yapmakradrr.

"Get/fieri bauya iiim pmarlartna kosmaya davet eden sair, ilmin atomu (:ozmek, yani maddeyi enerjiye (:ct'innek iJinde bugiin vardtg: basartyt, daha 0 zamandan gOHllekledil' .... Rahmetli ,air, ilim. konusunda bllgiin bile ~ogum!tr.dan, hele kendisine geri diyenlerden fersal: [ersan ileridedir. Baudaki ilmi gelismeyi, terakkiyi r;ok yakmdan takip eden Akif. yakin bir gelecekte atom enerjisi elde edilecegini, ;Clplacak bir sezisle daha ta kirk yll iinceden giJrebiJmi;iir ... "5

Ben 1984'te sevgili hocam <;:etill Alper yonetiminde hazirladignn "Islamerhk ve Mehmet Akiif" adli Iisans tezimden beri akedemik aidasimn bir krsrmm tezin adindaki iki konudan alrnaya gaJr§an bir okuyucuyu. Bcreket. b{;nura. dogru kosmak olan ~i.iphe sayesinde kehanet teorisini yerine rasyonel bir yaklasrrn gelestirilebilecegiui yine bu okurnalar srrasmda gordtan. Rahmetli Erol Gungor, DiiuyaYIL Degi§til'cn Kjtaplar adh eser iein yazdlgI "Bfiyiik Eserier ve Biz" baslikh yazismda kitap jgin.:

"Oyle limit ediyorus; ki bu kitabt okuvanlarin pek(:ogti artlk Makvavelli'yi siyasi iktidal' icin her tiirlii ahlaksr<.llgl mubah sayan. bir kudret delisi, Darwin'i insanlartn maymunlugunu isbara fal/1an bir kacik; Freud'it akltn: cinsiyetle bozmus bir deli doktoru diye gih7llekter,t kurtulacaklardtr. Einstein arttk 'herje)' izafidir' jekJinde ilkel ve IIWfUlSIZ bir ifade r;erret'esil'!e sokulmayacak. Newton'in elmo. agaCi alunda otururken yercekinuni kel/ettigi [eklindeki yanltf ve ilkel bilgi geride kalacak, Kopemik re Harvey'in ilim tarihindeki gercek yerleri anlasilacok, hatta ugl1ma nice vatan fOcugunun cmClI'Jit kursunlartyla oldliriildilgfi Marksis: doktrinin neden ibaret oldugu da goridecektir. .. "6

Bu kitap gercekte yalniz bu yararlan saglamakla kalmanus. kehanet teorisini aklilestirmeye ve Akif'i oldugu gibi gonneye de yaranustir, Sozun Einstein'a gelip dayandlg1 dikkati gozlerden ka~milllll.§ltr. Kitapta cnunla ilgili konumuza yonelik §U bilgiler var .. Einstein inkilabr OnUIl 1905're Annalen der Physik adli Alman dergisinde "Hareket Eden Cisimlerin Elektradinamigi" gi~~ sade bir bashk alnnda otuz sayfahk bit mekalesinin yayinI a nmasryla baslar. BIl yazida Old h;ajiyet Teorisi'ni ortaya atar; zaman. mekan. rnadde ve enerji hakkindaki yerlesik anlayislara meydan okur. Teori iki hipoteze dayamr. Ilkin, buttin hareket izafidir. lknci olarak; l§lk luzi I~lk kaynagindaki hareketten bagimsizdir. Kutle de degisebilir. 'Hizla kutle ters orantrhdrr. Bu olgunun atom enerjisinin olusmu bekmundan ~ok buyuk onemi vardir. Sonrasi kitaptan oldugu gibi okuna:

"Einstein'tn biitiin. biiyi1.k ilmi kesifleri 'lie buluslan arasinda bugiil"lUn, dunsas: iizerindeen derin ve direktetkisi olani atom teorisine yapllif/ katkidn: (amlall) ilk makalesinin vavmlanmastndan ktsa zama» sonra aym dergide teorisinin ball' neticelerini gosteren {usa bir makalesi daha pktr. Ell makele 'Bir cismin Ataleti 011U11 Enerjisine mi Baghdl1'?' basligtn: tastyordu. Einstein burada atom enerjisini kullanmanm. ·17i9 degilse ilke olarakmittnkiin oldgunu soyledi. Bu nUWUCIIII kuvvetin serbest kalmas I kendisinui 011a\,([ atllgl ve tarihin en meshur esitlig! olan jufot7niUe gore miimkiin olabilirdi: E=m.c2, .. ! "7

Aruk Mevla'nm pergeli ve Kaplan'in kornpleksitesi haurlanahilir. Akif ]91 j yihnda

46 YENI HARRAN CEURESI

Almanlann musluman tutsaklara iyi davrarnldigrm gostermek iyin Almanya'ya \iagudlklan heyetin bir tlyes! olarak Berlin'e giunist). Orada brifing verilmemis olmasi mumkun degildir, Konulardan biri de "niaddenin kudret-i rerrivesi" olmahdnBerltn Hanralari bu gezinin izlenirnlerinden olusur. $air burada gozlemleri, Asim'da da Asimlara ball ile ilgili ogiltlerini anlatir. Noktah yerler boy Ieee dOlmU§I.UL Togan buna dIll intikad. Kutukoglu dl§/diplomatik tenkid metodu der.

$imdi: §eyb ucmaz. rnurit ucurur. Ama bihm menkul kerametlere degil gOziem ve deneye dayanl't.8 insan bi]imlcrinde bu metodlarkltapkullamlarak uygulamr, 0 yuzden sonuclar laboratuvardan degil incelemelerden tasman bilgilerle desteklenir. Bu durumda pergel olmaya mahkumuz. Cok kitap ve referans iste bu ~e yarar (bu alnnci dusunce f ders de yazi kurulunal ?).

Iletisim yayinlan. kendisini solun okumadiguu. saglU aulamadigim soylemis alan merhum Cemil Meric'in burun eserlerini: solun anlamasi ve sagm okumasi iyin basmayi surdtnmektedir. Aym ~ekilde Turkiye'nin ilk ve tek Hurriyyet Partisi'nin genel sekreterligini de yapml~ olan ve lilkemiz sosyal bilim tefekkurnnun yuz aklanndan ~erif Mardin'in de biitiin

eserlerini basiyor. Nec-marksist birikiminden hilr tefekkiire Ne guzel. ne gUzel... Bu bag-

lamda olsa gerek. en hacimli kitaplardan birini de Kasun 1994'te yayinladilar: Huseyin ~elik'in Prof. Dr. Birol Emil yonetiminde bazrrladigr Ali Suavi ve Eserleri adh doktora tezi.9 Zahmetkesce ve messaice bir eser. Tebrike §ayan. Yazik. yanhssiz degil. Bir kere onsozde ~elik

"Tanzimat'tan santa Ta/x devlet adamlan. aydtnlan ve debiyatctlan )'a siyasi aksiyon vahia do medeniyetcilik yoluyla Turkiye'niri kunulacagina inanmulardir. Birinciler bunu siyasi rejitn tueselesi olarak ... ikinciler ise ... ilim kiilWr ~'e egitim rasnastyla: .. "(s.9J

derken benim de degindLgim bir durumu belirtmistir. Elbette bu gorii§ii birbirimizden almadik, t;el:ik'in kimden agrendigini bilmem ama ben

"FmItS1Z ansiklopedistleri ve onlann elfitim anlayislan bir cok TUrk aydtruru etkilemisti. Ilerleme J'e kalkinnunun ancak bilginin yaytlmasi ile gerceklesecegine inanan l'e bu bakundan politik 9alL~mada/1. once genel egitim (:alljntasml benimseyen ansiklopedistlerin bu gbriljleri Tanrlmat'tan beri toplumsai degi;me konusunda aydinlan- 11l1lln benimsedigi iki goriiiten biridir."

deyip dipnotta da

"egilim-bilgi (:ai!pnasl Je politik calisma bicimde iki TUrk moderniesme yolu oldugu gorii,rii ~, Mardin'« aitiir. Bkz, 0er!f Mardin, JOIl Tiirklerin Siyasi Fikirleri, Ist. iletijim Yavinlan, 1983, s.163-164"4

bicimde kaynak gostermisim.J 0

Celik hem ilgili sozlerine referans vennemis hem de Mardin'in bu eserini bibliyograf'yasina almamis. Genesis'i de bu baglamada anmadrgr i~jn herhalde Celik iki mcdernlesme yolu goril§iinilo gercek ahibidir. Simdi okuyncu zenginin mall zugil:rdiin yenesini yorar atasozunu dusunuyordur. Mardin de kendisi icin yapilan bu tarnpnaya los kis guluyordur herhalde. lste Tiirk bilirninin hali ... Bell kendimi g~ onun, sonuc benim diye savunabilirim. Celik'i yine bilemern, Celik bu referans duyarhhgun. Mardin'inkilere gore binlerce kere daha onemli ve konusunun onsuz olrnaz/sin qua non! lazun-s gayn mufank kaynaklan clan iki eserle zenginle urmcyi de ihmal etmemis: Bediuzzaman Said Nursi, Iki Mekteb-i

'Iusibetin Schadctnamcsi yey~ Divan-i Harb-i Orfi. Ist, 1960 ve Ibrahim Canan.

Ahirzamau Fituesi ve Anars]. I'L 1982. Bir kere ilk eserin tam kunyesi ~u: Muharriri:

Beditizzaman. Iki lektcb-i tusibetiu Sehadetnamesi Yahud Di an-I Harb-i Orfi: Ve Said-i Kiirdi. Tabi'r: Kurdizade: Ahmed Ramiz. Istanbul. lkbal-i Millet Matbaasi, Vezir Ham. 132. Yeni vuzrh baskilar oto sansurle ki a ad kullamlarak vavmlaruvor.c l l Bediuzzaman bu cscrde her biriniz d.iSOL "umW/1 bir milletin ma'kes-i /myellc I'e haini-i SGadeti l'e 10111111111 millctin bir tnisal ,mil.,:! oluiuu; :;imdiki gibi bir ,WIllS degi'l /Ji1' millet kadar />iiyilyeceksi/li::'." (~.46). Bunun i~in Halil Hayali Bey'in volunda gidilmclidir.ts.ab). Ittihad-i

:1 NSIRN B~ILiIMLERI 41

Mubammedi i'iin ne giizel bir tavsiye ... Her eski yenidir ve her yeni eskiyecektir, Anlayan iciu yedinci dusunce ve ders .. Ikinci esere geliuce. mubterern hocam 1. Canan bu eserini ulkeyi anarsi ucururnundan donduren aziz ve kahraman ordumuza itnaf etrnistir. Dagrusu Ali Suavi ve meseleleri ile bu eser arasuida hlQ bir ilgi yoktur. Ama li~ yazar arasindaki bir mensubiyet korelasyonunun ifadcsi icin bibliyografyaya ahnrnrs olabilir ki 0 da hir yurttas olarak degil yeni Turk edebiyatcrsi olarak benimle ilgili degildir, Bunlara ragmen Celik eseriyle alana hizrnet ederek literature girrnistir. Hak onundur, Bu cia bir dli§tince. Dusuncem tenkit degildir. <;:tinkli yalrnz deginmedir, Ben olsam, milyarlarca insandan herhangi bid nasil yazar Ali Suavi'yi: oyle yazmaya yaLt~lrdun. Devletini ve milletini kti9likdil~lil'i.iei.i fikirler ileri su[tip surmernesi. ulkesini yabancilara sikayet edipetrnemesi bence tedkike sayan clrnak bakirmndan incelcmecinin arritude'unu gerektinne2:. Yasarken beyn. yazarken fevk, Fevka'l-mille, fevka'l-vatan. fevka'd-din ... Etti sekiz,

Turkiye'nin giinliigiine sekscnlerle giren bir gen~ akademisyen Mitmtaz'er Turkone (doksanlarda muhrerem Mualla Haaim). Sina Ak§in §oyle diyor:

"Miimtaz'er Tiirkiine benim bu kiiaba bir SII7!Ui yamuunt istedi. ben de memnuniyetle yauvorum. Bu kltap O/U.tn doktora tezidir ve be'.~ tezin danismaruydun. Ya/llI;;; doktora tezinin degil, yiiksek: lisans terinin de darusmamydun. Onceki tetinin konusu CemalettinAfgan: incelemesinin sonunda 0, belirgin bir hayal kmklIjfl icindeydl. Ne dii~'iiJlceleTi, ne de kiJi1ilfi. acistndan, Afgoni'nin bekledigi kadar ozgiin, onemli bir kifi olmadig: ortaya pku. Dana sonra doktora terinde Islamciltk akimuun -kendi deyimiyle- gercek. 'adresini' buldu. Ortaya Nanuk Kemal ve arkadaslari pktL "12

Dogrusu Islameihgm gercek adresini ilk bulan Turkone degit TUrkiye'de resmen Islamcihk konusunda lisans duzeyinde de olsa ilk tez yapan benim. Ben bile bu konuda ilk degilim, Usul-i Mesveret ve "vesavirbum'Trakkinda bilgisi olanlar. bunu zaten biliyordu, Kamplasnns II. Mesrutiyct aydialan i~i!l Kemal Bey'in miri maholmasi da bosuna degildir, Onuniein benim naciz bazrrltgrmr geciniz lfitfen. Egocentrisme'in luzumu yok. Ancak egerlsIamcihgin d,9gru adresi Kemal Bey (ve arkadaslan) ise, 0 halde Nannk Kemal ve Islamlyet adh (Dicle Univ, lIb. Fak. Dekani Prof. Dr. Onder G5~giin'iin doktora tezi) eserden haberdar olmalrydi. Turkone: ya da. edilmeliydl... Pergeli hatirlamakta yarar bulumnaktadir. Multidisipliner olmahyiz. Tiirktine konusu bitrnedi. bir yerde "Tiirkiye'de pozitivtzmin en canlr §ekilde ya§adlgl kesin miislfimaular" diyor, Hemen ardmdan ckliyor: "Pozltlvizm Oldii; oyle blr §ey kalmadi artrk. hayatta en haklki miir§it ilim degil, bunu herkes bilisor. Artrk evrensel olarak dogrulanan bir !iey kalmadt. Hayatta bilim hue hicbir anlam vernliyor."13 $imdi 9Ucarsrunalar yaplyarum ve soruyorum: Oyleyse Atati.irk~i.ili.iglin en canli §eldlde y~adlgl kesim mttslumanlarl Mtislumanlar oluden rnedet umuyar. Fakat alernsurnulluk yak. Turkone'nin bilim yapmasl bunun iyin abesle i§tigal. Aslmda anlam (mana) da yak! Fizikte tabii yak. H:i9 de olmadi, Ama insani alanda hep vardi, Yak demek bile bir mana> ideelojinin sonutarnsmalanna girmeyelirn. Atatilrk bu s6zti anti-religional bit bilim teorisi olsun diye mi SO)'lemi~ti: yoksa hakild din ulemasi yerine din simsar ve §arlatanIannakar~l uyan icin mi soylemisri? Meseta hakimiyetin milletin clinde olmasi hakimiyeun Allah elinde clmamasr au demekrir: yoksa salranatm elinde olmamasr UlI demektir? Carpitmayalrm, "Ktill] ~ey'iD:. yu'refn bi ezdaduha" Birakahm §u s:agda§ alafranga modasi PastModernizmi. Ogrenrnek baska.benirnsernek veya icsellesrirrnek baska, Insan organik yarhgl iizerinde islevsel alana sahip oldugu icin insandir. Onda oyle nirelikler yansimisur ki ... Haberi yak gibidir ta~l(hih degerdt:n. Ilirn hala mUqittir ve hep de oyleydi. Dokuzuncu dii§iincem bu.

Son d(j~i.i[)ce ilm (j haber uzcrine. ilirn duyu alamndan naber verir ve orada islevseldir, Onun alaninda yasak bolgelere yet yoktur. Kurtarilrms bolge de olamaz. Bu yuzden. insan bilimleri insau bilirnleridir .. "Din bilirnleri" ise sanal aerccklik ve norninalimzdeu ibarettir. Yalruz ~uda uuutulmamalrdir. Din b3~ka. leoloji b~kadlr. Science ba§ka, scicntisme bi1~kadll. Him, online konan ku:kmcl odalann cia k~pl[arllll u\iill'Sa bili:m olllr Yani §u:

Geryekte leol{lji tcpeLak.lak duran bil: antmpall1jidir. GUllcd h'l.jonkliir anu ungrlJlarmq gibi

48 YENI HRRRRN f;EURESI

gtirilnse de aslolan Ialsificariondur ve ilimden baska hie bir zihin formu kendisini sisternatik yanh~lama yontemine sahip degildir. Hele teoloji. biltun pseudoscientisme'ine karsihk rezervlerinin verification'undan baska bir arnac gutmedigi halde hep suret-i haktan goriinur. Din tecrubi yontryle bilime konu olabilir. Onun hakkmda bilgi urerebilir ve buna din bilgisi denir, Bu bilgi osyallesince killlUr olur. Tefsir, hadis. fikih, kelarn ... gibi "anabilim dallari" vc bunlann akadernik tinvanlan gercekte birer "tekhnedir. lIim eeclesialann ve doxalann sa\'~ alaIII degildir. Oyle gorenler olsa da. Ben hasbiligi mlimkiin gorilyo.rum. Yarn birimkandan soz ediyorurn. Bu imkanui sahibi insandir. frrsatylhk da yapabilir, hayanm ihliya.rrlarmlll tatmininden yana dtinii§liirebilir de. Ama kitap gereklidir her .§eyden once, kitap, kitap. Eflanm ile Platon'u iki ayn kisi sanan ve ulerna kadrolanru istila etmis ciihela elinde bedbaht olmamak icin: ilimlc beceriyi ayumak icin, mularnat-furusun bilim adami olmadrgrm bilmek icin ...

Efendi. bed gel biliselirn. Musahip olahm. Atalanndan kalan bir kitaphk var mi evinde? Yoksa sen olusturabildin mil Ne zaman tarihselligini kuracaksin? Ilkokuldan kac defterini sakladm? Karnelerin duruyor mu? Ya sevgili arkadaslenn? Ogretmenlerin adlanm hatirlayabiliyor rnusun. Dogdugun eve gtines nereden dogardi? Ka9 yakirunla rutin goril~men var? Alanuila ilgili kac kitap okudun ve onlan kay yazih dil~uncende degerlendirdin? Cevrendc ahlak, rakva, beceri veya ilim srfaundan hangisi seni tammada onceliklidir? Yoksa kin ve adavetin mil Belki bunlann hi9 biri degil: bir sen var senden iceri; ama senin haberin yok? Onuncu dti~tince §u son noktadadir.

NOTL A R:

I. Yll,I'o.r ,Yuri O;:'Iii.rJ:, :lIe.,l<wa ve lnsan, [st. Hurriyet Yaymlan, 1989, s.50 1" Hiiseyin' Bal, funus Emu ve Jlih/ulIIjzm, Ist. Koral Ya:,'mlan. 1991. s. 34.

2. Orhan Okay. "Edebivrumuzm Bar,l,iaimasl Yahul Yenilepnesi", :Biiyiik Tdrk Klasikler.i, lst, OtUken·.$ogOt Yaymtan. 19S5. c.vm. s.301

3 Terentiusu uyarlasan Roman Iacobson'dan: :l1ehmet Rifal, DilbiJim VI! GiistergebiIim Kuramlan, 1.51. Yazko YayurJon, 1983, s. 33

4. M. Kaplan, Ali'~'e Mekl~plnr, (ha:z. Z . KermaD) 1st. Dergah Yayrnlan. 1992- 5.127. 137.235; A.y,.1)iir Tahlilleri, Ist., Dergan Yayrnlan. 1989: c.1. s.S; ,"'..y .. A.H. Taupinar. 19. A.sa Tfu-k EdebiyatJ Tar ihi. lSI. Caglayan Kitabevi, 19i6. S.XI'·; A.y .. Tanpinar'm Siir Diil',.",~ lSI. Dergah yavmlan, 1982, s.7,15; "Prof. Dr. ,),1elll1l.r Kaplmr1a .\1i1iakat", Pmar Derglsi. Nisan 1973. C. D. Sayr 16'dan: Etem Callk. Edebi MiilakaUar.lsl. 6mken Yayrnlan. 1993 . . s.102

5. F. Kadri Timurtas. Mehmet AkiJ ve Cemiyetirniz, Ank, KTB Yaymlar, 1987, s.25.71.73; F .. Kadri Bey'in yaklasimim Prof. Dr. S. Hayri Belay da "Ulkenin ljlglnda hazirladig: "Tiirktye'de Ruhcu ve Madded Goriqiin Miicadclcsi" adh lisans (Olinde (Ist. Tbre-Devlet Yaymevi, 1979) paylasrr.

6. Robert B. Downs, D~lIyaYI Deiil~tiren Kitaplnr, lst, Tur Yayinlan, 19S0. s.lO

7. Downs, 1980. s. 315·322

8. "Kerumet, sabibinden b'4kllSIIU IIZMl elm.; yanl karemate yok sayarsak bir §ey ka.ybetmi~ otmayiz." Erol GUngOr Islam T as avufunun M es elelcri, 1st. OlOken Yaymlan, 1982.5.207; "En biiyiik nmorin kendi ~ahlSlarl i~in I:\eromd QI"~tllrma gticiind kabul etmedlkleri YO etmevecekler] d.,grudur," H.A.R.Gibb. islam Medeniyeti Uzerine Ar~t'rmalar, (cev. heyet).1sI. EndWOS Yaymlan. 1991. s.232

9. Huseyin \=elik.Ali Suavi .... Donelni.1st.lleti~im Yaymtan. 1994.734+165.

10. Nureuin Oztllrk. "Tanzimai'tan /I. ;\!lelnlriyer'e Dogru: Ali S!.Io.l'i'de Elirim \'e Kalkmma", PA(1 Sos. Bll, Ens. [)ergisi, 199412. 5.208-2J 1

11. Aynca Bkz. Rohai, llnuluJm~lugun Blr Oykiisii: Said·i Kfu-di. Ist, FJI'at Yaymlan 1991. 5.24: Kuaba esas alan dergi Y8ZlSl yazarin Kendi :wzlly1e "jlk ke:. OOyiik Kiln din adam. Said-i Kiirdi konusunu bir KUn perspekriji ile de ah.\'ordu"s.7

12 .. ·!U,rua:z'.,.. Turkoue, Siyasi idoloji Olarak Islamcihgm DDgu~u.lsL Iletisirn Yaymlan. 1991 (Hayret yine Ilerisim ve hem de bu rez bi.r Posr-Gojaurkj

13. Bkz. :VI. Turkon •. Azmi Oz~an. Ismail Kara, ", -l~..r, Oturum: lslamcMi T,'rkiye J~i1J Neler 1{ade Ediyor?". Menim lihrgisi. Mart 1995.S: 19 .•. 9