Du{ica Trnavac

PREGLED DOSADA[WIH
ISTRA@IVAWA
DEGURI]KE PE]INE
Summary of the Latest Results in the Research of Deguric Cave

Deguric cave is one of 200 speleological objects explored in the region of Valjevo
karst. Untill recently, it represented one of the longest objects, following Plandiste and Petnica
cave. In previous researches it was stated that the cave consisted of one main cave canal 473 m
long and one secondary canal about 30 m long. The main canal, through which water constantly
flows, was ended in siphon lake, which represented the end of the cave.
New researches of Deguric cave, in which the speleologists and divers from The Department
os Speleology of The Research Society "Vladimir Mandic - Manda" and Diving club "Posejdon" from
Valjevo have taken part, started in 1999 and have been continued through the yaers of 2000., 2001. and
2002. By diving through five siphons, the Deguric cave became the longest object and important
boiling spotting of Valjevo' s karst. The results of topographic filming of the object up to the second
siphon are represented in the work.
Key words: Valjevo´s karst, Deguric cave, speleo-diving

Rezime
Deguri}ka pe}ina je jedan od oko 200 speleolo{kih objekata istra`enih u
regiji Vaqevskog krasa. Do nedavno je predstavqala jedan od najdu`ih
objekata, odmah iza Plandi{ta i Petni~ke pe}ine. U ranijim radovima
re~eno je da se pe}ina sastoji od jednog pe}inskog kanala du`ine 473 m i
jednog sporednog kanala dugog oko 30 m. Glavni kanal, kojim te~e stalni
vodeni tok, zavr{avao se sifonskim jezerom koje je predstavqalo kraj
pe}ine.
Nova istra`ivawa Deguri}ke pe}ine, u kojima u~estvuju speleolozi i
ronioci Speleolo{ke grupe DI “Vladimir Mandi}Manda” i Ronila~kog
kluba “Posejdon” iz Vaqeva, zapo~eta su 1999. i nastavqena tokom 2000.,
SPELEOLOGIJA

2001. i 2002. godine. Prorowavawem pet sifona Deguri}ka pe}ina postaje

najdu`i objekat i zna~ajno kra{ko vrelo u regiji Vaqevskog krasa. Do sada je
izmereno i nacrtano 2027,7 m pe}inskih kanala, od ulaza ka tre}em sifonu.
Kqu~ne re~i: Vaqevski kras, Deguri}ka pe}ina, speleorowewe

Du{ica Trnavac, diplomirani geograf,

Speleolo{ka grupa, Dru{tva istra`iva~a “Vladimir Mandi} - Manda”

2
 Zbornik radova Broj 15

UVOD

Kao jedan od skoro 200 speleolo{kih objekata registrovanih u Vaqevskom krasu,

Deguri}ka pe}ina se isti~e svojom specifi~no{}u. Sem toga {to su rezultati istra`ivawa pokazali
da je najve}a pe}ina, ona je, za ovu regiju, i veoma va`no kra{ko vrelo. Prou~avawe pe}ine doprinosi
pro{irivawu saznawa o Vaqevskom krasu uop{te.
Kao konkretan doprinos zadatom ciqu, u radu su izlo`eni originalni rezultati merewa
objekta, koji se odnose na delove pe}ine koji nisu bili do sada poznati.
Osobenost ovog rada, i istra`iva~kog projekta generalno, je i u veoma specifi~nim
terenskim i kabinetskim metodama rada. Istra`ivawe je pored standardne speleolo{ke tehnike,
zahtevalo i savladavawe objekta rowewem kroz pe}inska jezera i sifone.

KARAKTERISTIKE GEOGRAFSKOG POLO@AJA DEGURI]KE

PE]INE

Deguri}ka pe}ina se nalazi oko 5 km ju`no od Vaqeva, 200 m uzvodno od hidrocentrale u

selu Deguri}. Use~ena je u desnu dolinsku stranu Gradca, neposredno pre zavr{etka wenog kawonskog
dela (Skica 1).
ASTRONOMIJA

Skica 1: Ise~ak orografske karte - okolina Deguri}ke pe}ine

3
Broj 15 Zbornik radova

U tom delu povr{, visine 300-400 m, izgra|ena od sredwetrijaskih jako poreme}enih i

skra{}enih kre~waka, spu{ta se odsecima u dolinu Kolubare i Vaqevsku kotlinu. Do ispod tih
odseka dopiru neogenski jezerski sedimenti, koji su sa ve}ih visina sprani (Skica 2). Na povr{ini
ogoli}enih kre~waka nalaze se brojne vrta~e i kratke doline u krasu i slepe doline. Velika
mo}nost ovih kre~waka presudno je uticala na proces prevo|ewa povr{inske u podzemnu re~nu
mre`u.

LEGENDA:
KVARTARNI SEDIMENTI
NEOGENI SEDIMENTI
KARBONATNE STENE
MAGMATITI
RASEDI
PE]INSKI KANAL

Skica 2: Ise~ak geolo{ke karte - okolina Deguri}ke pe}ine

Ulaz u Deguri}ku pe}inu se nalazi na 236 m apsolutne visine i okrenut je ka zapadu.

Nalazi se ispod 20 m visokog vertikalnog kre~wa~kog odseka, koji je zasekla reka Gradac. Ulaz u
pe}inu je {irine 7 m, a visine 3,5 m. Profil ulaznog dela pe}ine je trouglastog oblika, {to je
posledica dijaklaze pravca sever-jug (Fotografija 1).

2
Zbornik radova Broj 15

Fotografija 1: Ulaz u Deguri}ku pe}inu (Bojan Skarep, oktobar 2002.)

Iz pe}ine isti~e tok Deguri}ke reke koji je do u{}a u reku Gradac dug oko 70 m. U
Gradac se uliva na 3,5 km uzvodno od wegovog u{}a u Kolubaru, prave}i mali vodopad relativne
visine oko 2,5 m, koji je obrastao mahovinama (Fotografija 2). Usporavawem Gradca usled
izgradwe brane kod hidrocentrale, do{lo je do kra}eg ujezeravawa, te mu je i nivo vode u koritu
podignut (na kra}em uzvodnom delu toka), tako da je relativna visina u{}a Deguri}ke reke u
Gradac smawena na oko 1 m.

Fotografija 2: U{}e Deguri}ke reke u Gradac (Bojan Skarep, 2001.)

3
Broj 15 Zbornik radova

Karta 1: Ise~ak Topografske karte 1:25000, list Ba~evci

({ira okolina Deguri}ke pe}ine)

ISTORIJAT DOSADA[WIH ISTRA@IVAWA

DEGURI]KE PE]INE
Najranije pomiwawe Deguri}ke pe}ine nalazimo u zapisima Vladimira Kari}a. Me|u
prirodnim retkostima okoline Vaqeva, on navodi nekoliko pe}ina: "Odmah vi{e Vaqeva, a pored
Kolubare nahodi se malena pe}ina Vidra~ka, zatim pe}ina u Deguri}u, za 3 do 4 km po{av uz reku

2
Zbornik radova Broj 15

Gradac, pa pe}ina u Ribnici blizu Mionice, itd."1

Deguri}ku pe}inu je prvi delimi~no istra`io Branislav P. Jovanovi}. On pi{e o
zajezerenom pe}inskom kanalu koji vijuga ("meandrira") u dubini kre~wa~ke mase oko 100 m, "pa je
pregra|en nizom zubaca koji vise sa tavanice i dopiru do povr{ine jezera, tako da ~amcem daqe
nismo mogli prolaziti. Me|utim, izme|u tih debelih zubaca vidi se da se kanal pro{iruje u
dvoranu, koja i daqe vijuga i ~ije je dno pokriveno vodom sve dok je mogla biti osvetqena."2
Doskora{we predstave o Deguri}koj pe}ini poti~u iz rezultata istra`ivawa koja je
vodio Radenko Lazarevi}. Arhivirani podaci u formi "Katastar speleolo{kih objekata kawona
reke Gradca" govore da je ova pe}ina istra`ivana tokom 1976. godine. Rezultati tih istra`ivawa
prezentovani su u radu "Deguri}ka pe}ina". U tom radu se navodi podatak o ukupnoj du`ini pe}ine
od 501,5 m. Ka`e se da se pe}ina zavr{ava sifonskim jezerom i "daqe napredovawe kroz pe}inu
nemogu}e je bez opreme za rowewe i specijalno obu~enih speleologa."3 U radu se pomiwe i sporedni
kanal koji nije topografski snimqen.
Nove interpretacije istra`ivawa iz 70-tih nalazimo i u monografiji "Vaqevski kras".4
Ovde se iznosi podatak o ukupnoj du`ini pe}ine od 520 m, a isti podatak je preuzet i u
"Speleolo{kom atlasu Srbije".5
Skorija istra`ivawa Deguri}ke pe}ine izvedena su tokom jeseni 1999. godine, a otkri}a
su isprovocirala i nastavak istra`ivawa tokom 2000, 2001. i 2002. godine. Prorowavawem prvog
sifona, a potom i naredna ~etiri sifona, otkriveni su sasvim novi kanali, koji mewaju dosada{we
predstave o ovoj pe}ini. Ona je postala najdu`a, a po svojim karakteristikama i najlep{a pe}ina u
regiji Vaqevskog krasa.
Najnoviji rezultati istra`ivawa su i otkrivawe {estog sifona koji jo{uvek nije
savladan.
Istovremeno, uz istra`ivawe i otkrivawe novih delova pe}ine (2000-2001), topografski
je snimqeno i nacrtano oko 1500 m kanala, od ulaza do drugog sifona. Tokom 2002. godine
snimqeno je jo{520 m kanala, od drugog ka tre}em sifonu. Procewuje se da je do tre}eg sifona
preostalo oko 150 m kanala, koji }e upotpunti bazu podataka i omogu}ti crtawe i analizu ovog
sektora pe}ine. Rezultate navedenih snimawa upravo prezentujemo u ovom radu.
Tim koji je realizovao najnovija otkri}a ~ine speleolozi i ronioci Dru{tva
istra`iva~a "Vladimir Mandi}Manda" i Ronila~kog kluba "Posejdon" iz Vaqeva: Bojan Skarep
(vo|a istra`ivawa), Ana Rankovi}, Goran ^itakovi}, @eqko Petri}, Jelena Sre}kovi} i Du{ica
Trnavac.

FIZI^KO-GEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE DEGURI]KE

PE]INE

Morfolo{ke karakteristike Deguri}ke pe}ine

Glavni kanal Deguri}ke pe}ine ima pravac pru`awa jugoistok-jug. Wim te~e, neprekidno,
vodeni tok. Kanal je snimqen 500,1 m iza drugog sifona, i izmerena du`ina do drugog sifona mu je
807,5 m. Iz glavnog kanala odvaja se vi{e bo~nih kanala (prilog br. 1), te je ukupna du`ina svih
snimqenih kanala 2027,7 m.

1 2 3
Kari}, V. (1887., str. 647). Jovanovi}, B. P. (1956., str. 215). Speleolo{ka grupa D. I. V. M. M. (1985., str. 9).
4 5
Lazarevi}, R. (1996.). \urovi}, P., urednik, (1998.).

3
Broj 15 Zbornik radova

0.0 m 650.0 m North

65.56 m/cm

Skica 3: Uporedni prikaz projektovanog plana i profila Deguri}ke pe}ine (prema

OnStation 3.0)

Ulaz - prvi sifon

Ulaz u pe}inu je zasvo|en, {irine 7 m, visine 3,5 m. Na 4. metru od ulaza na tavanici se
nalazi vigled te je visina kanala na tom mestu 10 m.
Du`ina po~etnog kanala, do 1. sifona, iznosi 450,8 m. Pravac pru`awa je jugoistok-jug.
[irina celog kanala kao i re~nog toka uglavnom je jednoli~na, i kre}e se od 3 m do 4 m, mada ima
delova gde se svodi na 1 m ili se {iri do 7 m. Sli~no je i sa se prose~no oko 5 m, najmawa visina
kanala je 1,3 m (izme|u ta~aka 32 i 33), a najve}a visina je 10,4 m (od ta~ke 12 do 14). Od samog
ulaza sa obe strane vodenog toka, na pro{irewima, nalaze se akumulativne terase izgra|ene
prete`no od gline. Prose~na dubina vode iznosi 0,7 m sa oscilacijama od 0,1 m do 3,5 m. Dno
pe}inskog kanal uglavnom ~ini blato visine i do 0,4 m, mada se mogu sresti i ~ista stena ili
obru{eni kameni blokovi. Pored malog broja stalaktita, kalcitnih saliva i stalagmita, ovaj deo
pe}ine nema mnogo akumulativnih speleolo{kih oblika.

Prvi Sifon
Kanal se zavr{ava sifonskim jezerom pre~nika 6 m. Zatim kanal pada pod uglom od 32o
(od ta~ke 35 do 36) du`inom od 8 m. Prolaz na dnu sifona dug je 2,5 m, a visok 1 m. Potom se pod
uglom od oko 25o kanal izdi`e (izrawa), du`inom vlaka od 16,5 m. Tako, ukupna du`ina prvog
sifona iznosi 24,5 m. Najdubqa ta~ka sifona je na oko 6 m ispod povr{ine ujezerenog toka.
Levi bo~ni (doto~ni) kanal
Na oko 308 metara od ulaza (ta~ka 22), sa leve strane*, preko saliva visine 2 m, odvaja se
bo~ni kanal generalnim pravcem pru`awa ka istoku, ukupne du`ine 86,2 m, sa stalnim vodenim
tokom dubine od oko 0,4 m. Prose~na {irina, kao i visina bo~nog kanala iznosi 2 m. Kanal je

2
Zbornik radova Broj 15

siroma{an pe}inskim oblicima izuzev na samom kraju gde se javqaju salivi i mawi stalaktiti. Kraj
predstavqa ve}i saliv koji je pregradio pe}inski kanal spustiv{i se na 0,3 m od dna kanala. Sa
desne strane saliva postoji otvor veoma malih dimenzija, tako da je daqi prolaz nemogu}. Po
utiscima istra`iva~kog tima, iza saliva kanal se nastavqa daqe, ali je napredovawe kroz otvor
nemogu}e.

Prvi sifon - drugi sifon

Ukupna du`ina glavnog kanala do drugog sifona iznosi 917 m, a izme|u sifona je du`ine
303,1 m. Generalni pravac pru`awa ovog kanala je jug. [irina varira od 1,5 m do 9 m (prose~na 2,5
m), dok je visina od oko 8 m prili~no konstantna. Vodeni tok, izuzev na ve}im pro{irewima
pru`a se celom {irinom kanala, sa prose~nom dubinom od 0,3 m.
Dno glavnog kanala sastoji se od sitnog kamewa, mestimi~no se pojavquju veliki
obru{eni blokovi, dok glinovitog nanosa u ovom delu pe}ne gotovo i da nema. Za razliku od prvog
dela, u ovom delu pe}ine akumulativni procesi su dosta intenzivniji, manifestuju se stvarawem
maweg broja akumulativnih terasa, velikim brojem stalaktita, stubova i kalcitnih saliva du`
pe}inskih zidova. Po akumulativnim terasama formirali su se i mawi stalagmiti.

Bo~ni kanali
U glavnom kanalu na 717,8 metru (ta~ka 58) odvaja se desni bo~ni kanal ukupne du`ine
300,7 m, minimalne {irine od 1 m, a maksimalne do 11 m. Visina ovog kanala varira: od prose~ne
visine 3,5-4 m, pove}ava na 5-7 m, i pada na oko 1,5 m do 2 m. Kanal usmeren ka severoistoku,
po~iwe relativno niskom tavanicom, ali velikim usponom, i ubrzo zauzima nivo na oko 11 m iznad
nivoa glavnog kanala. Dno kanala je ve}im delom izgra|eno od nanosa gline koji se mestimi~no
zamewuje zasiganim kadama ili obru{enim blokovima.
Prema zapisima topografskih snimawa Deguri}ke pe}ine mo`e se konstatovati da je ovo
kanal najbogatiji pe}inskim nakitom. Gotovo celom du`inom kanala javqaju se stalaktiti,
stalagmiti, mno{tvo kalcitnih saliva, zasiganih kada kao i mno{tvo helaktita raznih dimenzija.
Kanal se zavr{ava naglim padom tavanice koja se spaja sa glinenim nanosom i tako ga zatvara.
Na 724,8 metru (ta~ka 59) sa leve strane po~iwe bo~ni kanal ukupne du`ine 313,2 m,
prose~ne {irine i visine oko 3 m. Generalni pravac pru`awa ovog kanala je jugoistok.
Karakteristike ovog kanala, kada je re~ o pe}inskim ukrasima prili~no su sli~ne desnom bo~nom
kanalu: mno{tvo stalaktita i stalagmita, helaktita, korala, zasiganih kada i saliva. Kanal se
zavr{ava glinenim ~epom. U ovom kanalu se odvaja mawi kanal desnom stranom (ta~ka 59-1) u
pravcu jugozapada, du`ine 48,4 m koji se spaja sa glavnim kanalom, odnosno 2. sifonom (u ta~ki 67).
Dno kanala je stenovito sa primesama gline. U sredwem delu kanala javqaju se ukrasi u vidu stubova
i stalaktita. Na ovoj relaciji postoje mawe zasigane kade visine 0,4 m. Jo{ jedan sporedni kanal
(odvaja se u ta~ki 59-2 i izlazi u 59-6), ukupne je du`ine 62,9 m, prose~ne visine i {irine oko 2
m. Iz ovog kanala odvaja se mawi deo du`ine 6,5 m (na ta~ki 59-2-2 i spaja se sa ta~kom 59-3).

Drugi sifon
Jezero prose~ne dubine 1 m, a {irine 4 m, pru`a se od ta~ke 61. pa do ulaza u sifon. Na
ta~ki 63. nalazi se zasigana kada preko koje se preliva voda, {irine 4 m, a visine 2 m koja,
ustvari, predstavqa branu, te se iza kade voda zadr`ava, potapa pe}inski kanal i od wega pravi
sifon du`ine 29,1 m. [irina ovog kanala varira od 1 m do 5,5 m kao i visina koja se kre}e od 1 m
do 5 m na ta~ki 67. Dubina vode je od 0,5 m do 2 m, tako da u ovom sifonu (kanalu) postoje
vazdu{ni ~epovi gde se mo`e izroniti. Po stranama kanala nalaze se naslage gline {irine do 1 m.
Treba napomenuti da se i u ovom sifonu javqa „pe}inski nakit“. Posebno treba izdvojiti jedan
stub koji se nalazi u ta~ki 67, na mestu ukr{tawa glavnog kanala sa delom levog bo~nog kanala (59-
* U ovom radu princip obele`avawa bo~nih kanala odstupa od hidrolo{kog pravila, tj. kanali su ozna~eni kao levi ili
desni shodno kretawu tokom istra`ivawa objekta, od ulaza uzvodno.

3
Broj 15 Zbornik radova

2-1), sa visinskom razlikom od 5 m. Po merewu iz sifona pravac pru`awa pe}inskog kanala daqe
ima azimut od 170o, usmeren je ka jugu-jugoistoku.

Drugi sifon tre}i sifon

Neposredno posle drugog sifona u kanalu se nalaze brojne zasigane kade (intezivno do
ta~ke 80) koje su duboke od 0,5 do 1,5 m. One ~esto pregra|uju kanal svom {irinom i izazivaju
ujezeravawe vode. U tom delu, tavanica kanala je dosta niska, (spu{ta se do na 0,5 m iznad kada),
sem zasiganih kada, nema izra`enijih drugih oblika. Mawi bo~ni kanal odvaja se kod ta~ke 79,
ispuwen je blatom i tro{nim blokovima. Generalni pravac pru`awa ovog dela pe}ine je jug (u
po~etku kanal blago ide u pravcu jugozapad, a potom se usmerava ka jugu-jugoistoku). Jedna od
karakteristika ovog dela kanala jesu i oxaci visine i do 15 m (80, 91, 95, 98, 99, 101 107) iz kojih
se javqaju prokapne vode. Od ta~ke 81 do 87-88 (Ledena ili kristalna dvorana) kanal je znatno
bogatiji speleolo{kim oblicima: salivima, stubovima, zasiganim draperijama i baldahinima,
makaronama, stalaktitima i stalagmitima. Dno kanala je u osnovi stena, {irina vodenog toka do 2
m. Sa strane vodenog toka javqaju se akumulativne terase po kojima su se razvili stalagmiti
promera od 0,5 do 1,5 m. Uzvodno debqina nanosa se pove}ava, uz glinu, vide se i tragovi humusa.
Posle ta~ke 105 kanal po~iwe da se {iri u veliku dvoranu i spaja se sa bo~nim kanalom koji se
odvaja sa leve strane iz ta~ke 104. Po dnu dvorane su blokovi pre~nika od 0,5 do 2 m. U ta~ki 106
kanal se razdvaja na dva nivoa, ni`im tunelastim prolazi vodeni tok, a vi{i je prekriven
zdepastim stalagmitima. Tavanica je tako|e bogata oblicima. Spajawem dva nivoa, kanal nastavqa u
azimutu 134o (daqe nisu ura|ena snimawa).

Hidrolo{ke karakteristike Deguri}ke pe}ine

Deguri}ka pe}ina je pe}ina izvorskog tipa. Ona je jedina pe}ina u slivu Gradca u kojoj se
javqa stalni podzemni tok (Jovanovi}, B. P., 1956).
Poreklo vode Deguri}ke reke je iz Deguri}kog vrela, ~ije se vode akumuliraju u
Deguri}koj pe}ini i isti~u iz we u reku Gradac. Pripada grupi najve}ih vrela Vaqevskog krasa (uz
Grada~ka vrela, Pakqe, Kqu~ka vrela i Bawu).
"Na platou ispod Deguri}kog vrela i pe}ine nalazi se zona isticawa podzemnih voda iz
karstne izdani. Sama mesta isticawa izdanskih voda poplavqena su izgradwom povr{inske
akumulacije za hidrocentralu "Deguri}", tako da nije mogu}e odre|ivawe kvantitativnih
karakteristika vrela."6
Sistematska merewa proticaja Deguri}kog vrela nisu nikada vr{ena. R. Lazarevi}navodi
podatak o sredwem proticaju od oko 12 l/s.7 Me|utim, nalazimo podatak da je na dan 16. 07. 1976.
godine izda{nost vrela iznosila 75,6 l/s.8
Tokom topografskog snimawa objekta (2000.-2002. godina), konstatovan je relativno
uravnote`en celogodi{wi proticaj. Visina vode unutar objekta kre}e se u proseku oko 0,5 m.
Izuzetak predstavqaju ujezereni i sifonski delovi, gde je zavisno od morfologije i visina vodenog
stuba znatno ve}a.
"Nivo ovog vodenog toka povremeno se povi{ava za 0,75 m, {to se mo`e zakqu~iti na
osnovu erozivnih brazda u zidovima pe}ine."9
Po merewima izvr{enim na dan 16. 07. 1976. godine iznosi se podatak: "Temperatura vode
du` cele pe}ine je 7 oC".10 U istom izvoru pi{e da voda pe}inskog toka spada u tvrde kre~ne vode,
da je, kao i intenzivne prokapne vode, zasi}ena, te izlu~uju sigu u vidu pre~aga, saliva, stalagmita.
Iza takvih prepreka, u ujezerenim delovima toka vr{i se talo`ewe glinenih, nerastvorqivih
~estica, te je voda na pe}inskom ulazu skoro uvek bistra.
6 7 8
Raki}, D. (2000., str. 49). Lazarevi}, R. (1996., str. 132). Lazarevi}, R. (1996., str. 169).
9 10
Petrovi}, D. (1951., str. 95). Speleolo{ka grupa D.I.V.M.M (1985.str.9).

2
Zbornik radova Broj 15

Me|utim, merewa izvr{ena 13. 10. 2001. godine ukazuju na znatno vi{u temperaturu vode
od 12,4 oC (na ulazu u pe}inu), do 12,0 oC ({to je konstantna temperatura pe}inskog toka).

Temperatura i relativna vla`nost vazduha Deguri}ke pe}ine

Temperatura vazduha (merena 16. 07. 1976.) smawuje se sa 12 oC na ulazu (rv 86 %), preko
8 C na 300 m du`ine (rv 96 %), do 6 oC (rv 100 %) kod prvog sifona.11 Pe}ina, prema tome, pripada
o

tipu hladnih pe}ina.

Sli~an pad temperature zabele`en je i prilikom merewa 13. 10. 2001. godine. Od 17,2 oC
na ulazu (rv 74 %), na oko 300 m od ulaza ona je ve}oko 15 oC, pred prvim sifonom 12,8 oC
(rv 100 %), a iza prvog sifona, temperatura se stabilizuje na 12,3 oC.
Od op{tih klimatskih karakteristika okoline mo`emo re}i da se Vaqevski kras
odlikuje umereno-kontinentalnom klimom, koja ka planinskom pojasu, na jugu, prelazi u
subplaninsku. Od dve klimatolo{ke stanice na tom prostoru (Vaqevo i Div~ibare), za
Deguri}bli`a stanica, Vaqevo ima najvi{e temperature u julu od 20,8 oC. Sredwe mese~ne
temperature iznad 15 oC traju od maja, zakqu~no sa septembrom. Koreliraju}i maksimalne
temperature sa minimalnim padavinama na najbli`im ki{omernim stanicama (Vaqevo i
Leskovice), u kontekstu povoqnosti za istra`ivawe ovog objekta, najoptimalnije vreme je kraj leta
i po~etak jeseni.

EVOLUCIJA DEGURI]KE PE]INE

"Pe}ina i wen tok su nekoordinirani prema dana{wem dnu doline Gradca. Vezuju se za
terasu od 5-7 m. Pe}ina je urezana ispod povr{i od 300-340 m, odnosno ispod gorwih granica
obli`wih neogenih naslaga Gorwekolubarskog basena, te je nesumwivo od tih naslaga mla|a."12 To
zna~i da je pe}ina po~ela da nastaje sa po~etkom usecawa Gradca ispod ove terase, za koju je ina~e
utvr|eno da je "savremena aluvijalna terasa holocene starosti, te sledi da je Deguri}ka pe}ina
mlada pe}ina holocene starosti."13
Me}utim, pre ove kona~ne ocene starosti pe}ine, treba sagledati osnovne faktore i
procese koji su doveli do wenog nastanka i koji su usmeravali wen razvoj.
Pe}ina je izgra|ena hemijskom erozijom u kre~wacima (kra{kom erozijom, korozijom) i
mehani~kom erozijom pe}inskog vodotoka.
S obzirom na ranije izlo`enu evoluciju okoline, mo`e se zakqu~iti da je po~etak
nastajawa Deguri}ke pe}ine vezan iskqu~ivo za delovawe kra{ke erozije.
Kako je povr{inska hidrografska mre`a dezorganizovana kra{kim procesom i
pretvorena u podzemnu hidrografsku mre`u, mnogobrojne pukotine unutar kre~wa~ke mase
poslu`ile su kao predispozicija za stvarawe podzemnih hidrolo{kih sistema. Tako kre~wa~ka
masa cele oblasti predstavqa veliki rezervoar i kolektor podzemne vode koja je koncentrisana po
prslinama, pukotinama i veoma {irokim kavernama, na znatnoj dubini ispod povr{ine terena.
Prose~nim godi{wim padavinama od oko 900 mm, koje uglavnom poniru (mawim delom
isparavaju), vr{i se obilno hrawewe karstnih izdani. Doprinos karstnim izdanima daju i
infiltrirani re~ni tokovi koji dolaze iz nekarstnih terena, a gube se u izduhama i pukotinama
kre~waka. Izdan je razbijenog tipa, a wena gorwa granica je slobodan nivo koji bi se dobio kada bi
se spojila visina vode u pukotinama.
11 12
Lazarevi}, R. (1996., str. 53). Jovanovi}, B. P. (1956., str. 215).
13
Speleolo{ka grupa D. I. V. M. M. (1985., str. 11).

3
Zbornik radova Broj 15

Sva voda koja se nalazi u ovim kre~wacima gravirtira prema drena`nim zonama koje se
nalaze na granicama izme|u karstnog i nekarstnog terena. Pri tom, nivo izdani prema dreniraju}oj
zoni veoma blago pada i to utoliko bla`e ukoliko su pukotine i {upqine povezanije i {ire.
Mo`e se pretpostaviti, da se Deguri}ka pe}ina nalazi u nekada{wem nivou podzemnog
toka reke Gradca, te predstavqa jednu wegovu fazu u kojoj je nivo podzemne vode bio glavni
erozioni bazis za mawe podzemne tokove koji su gravitirali prema Gradcu. Docnije se erodovawem
porfiritske `ice, tj. vododr`qive brane, spustio glavni erozioni bazis koji je uslovio spu{tawe
i evoluirawe nivoa karstne izdani, kao i toka Deguri}ke reke.
U vertikalnom pogledu, kod Deguri}ke pe}ine mogu se uo~iti:
- suva zona sa vertikalnom cirkulacijom vode (u woj se nalaze i bo~ni kanali, ~ija je relativna
visina nekoliko metara iznad dana{weg toka),
- zona sa horizontalnom cirkulacijom vode (kroz koju se pru`a glavni kanal), u kojoj se voda kre}e
i horizontalno i sifonalno.
U po~etnoj fazi, dok su vode tekle kroz inicijalnu pukotinu, primarnu ulogu je imala
kra{ka erozija. Rastvaraju}i i odnose}i karbonate vr{ila je pro{irivawe inicijalne pukotine i
stvarala preduslov za intenzivirawe mehani~ke erozije. U momentu kada je mehani~ka erozija
postala primaran proces u morfolo{koj evoluciji pe}inskog kanala, inteziviraju se procesi
vertikalnog i horizontalnog usagla{avawa.
O nekada{wem intezitetu procesa usagla{avawa, definitivno govore velike razlike u
visini tavanice koje se kre}u od 1 do 10, pa i vi{e metara. Nekada{wi sifonski i ascedentni
delovi pe}inskog kanala su razoreni i uni{teni. Danas je proces vertikalnog usagla{avawa u
poodmakloj fazi, a mo`e se re}i da je zapo~eo suprotan proces.
Istovremeno uz usagla{avawe podzemnog toka Deguri}ke reke, usporavawem proticaja
do{lo je do izlu~ivawa kre~waka i stvarawa akumulativnih speleolo{kih oblika.
Naime, talo`ewem sige na inicijalnim preprekama, i izgra|ivawem pre~aga i kada,
dolazi do ujezeravawa i smirivawa vodenog toka. U novonastalim pe}inskim jezercima voda talo`i
~estice nerastvorqive gline, i polako ih zatrpava, {to ponovo dovodi do izvesne vertikalne
neusagla{enosti vodenog toka.
Ve}ina sifona u Deguri}koj pe}ini zapravo nastaje podizawem nivoa podzemne reke usled
ujezeravawa. Izvesno je da je samo prvi sifon tektonskog porekla, odnosno da je nastao spu{tawem
korita du` popre~ne pukotine (raseda).
Takve pojave su se de{avale, najverovatnije, tokom skorijeg perioda u evoluciji pe}ine,
{to mo`emo zakqu~iti na osnovu potopqenog pe}inskog nakita, koji je nesumqivo nastao pre nego
{to je sifonski deo korita reke spu{ten i potopqen.
Teku}i kroz inicijalu pukotinu vodeni tok je bio prinu|en da meandrira. U te`wi da
na|e {to kra}i put do pe}inskog izlaza vodeni tok je napadao rtove meandara. Razoravaju}i ih
stvarao je mawa pe}inska pro{irewa. Usled intezivnog vertikalnog, slabio je proces
horizontalnog usagla{avawa. Danas, kada je vertiklno usagla{avawe zavr{eno i kada je vodeni tok
izgubio kineti~ku energiju ujezeravawem, horizontalno usagla{avawe je svedeno na minimum.
U kre~wacima iznad pe}ine postoje kratke skra{}ene doline. B. P. Jovanovi}smatra da
se pe}inski potok delom hrani vodom iz tih skra{}enih dolinica, a delom iz kra{ke oblasti
SPELEOLOGIJA

isto~no odatle (Jovanovi}, B. P., 1958). Ta kra{ka oblast, ina~e sliv Dra~i}ke reke, je deo
nekada{weg re~nog sistema Lepenice, pre nego {to je Lepenica dezorganizovana kra{kim
procesom. On zakqu~uje da je Gradac, odnosno Deguri}ka reka podzemno piraterisala deo
nekada{weg re~nog sistema Lepenice, i da danas vodu dobija i iz sliva Dra~i}ke reke. R.
Lazarevi}predla`e da tu pretpostavku treba proveriti bojewem ponora u selu Dra~i}.
Me|utim, do sada jedini poku{aj utvr|ivawa podzemnih hidrografskih veza Deguri}ke
pe}ine izvr{en je 1988. godine. Deguri}ko vrelo je osmatrano prilikom bojewa ponora Pocibrave,
leve pritoke Bawe, re~ice koja izvire iz Petni~ke pe}ine. U uzorcima nije registrovana boja.14
14
Lazarevi}, R. (1996., str. 169).

2
Zbornik radova Broj 15

Me|utim, verovatnija je predpostavka da je razvitak ovog podzemnog hidrolo{kog sistema

nezavisan. On je uslovqen usecawem kawonske doline Gradca i gustinom mre`e podzemnih
pukotina. Na ovo ukazuje i polo`aj izvora i vrela u dolini Gradca. Oni se skoro bez izuzetka
nalaze na razli~itim visinama. Deguri}ko vrelo sa zonom isticawa je najni`e. Koreliraju}i
visine pojedinih vrela, utvr|ena je vertikalna razlika oko 40 m, te se te{ko mo`e govoriti o
hidrografskim zonama u krasu i wihovom sukcesivnom spu{tawu. Modifikator normalnog kra{kog
procesa je nesumwivo alogeni tok reke Gradca.
Razja{wavawu evolucije Deguri}ke pe}ine svako }e doprineti naredna istra`ivawa i
detaqno upoznavawe dela pe}ine uzvodno od drugog sifona.

ZAKQU^AK

Po re~ima i zapisima mnogih istra`iva~a Vaqevski kras je jedna od najkompletnije

istra`enih celina u reqefu Srbije. Radenko Lazarevi}je mi{qewa da je tome najvi{e doprinela
Speleolo{ka grupa Dru{tva istra`iva~a "Vladimir Mandi} Manda" iz Vaqeva. U periodu od
1976. do 1979. godine ~lanovi ove grupe, pod stru~nim rukovodstvom dr Radenka Lazarevi}a, a po
Programu Odbora za kras i speleologiju SANU, sproveli su sistematska speleolo{ka
istra`ivawa. Ova istra`ivawa dopuwavana su u kasnijim godinama (1985, 1986), a nastavqena su i
novim poduhvatima aktuelnih vaqevskih speleologa. Jedna od najskorijih aktivnosti je
prorowavawe pet sifona u glavnom kanalu Deguri}ke pe}ine.
Deguri}ka pe}ina je do nedavno bila jedan od najve}ih speleolo{kih objekata u regiji
Vaqevskog krasa, odmah iza Ponare (pe}ine Plandi{te, duge 986 m) i Petni~ke pe}ine (580 m).
Iz ranijih radova o Deguri}koj pe}ini naslu}ivala se mogu}nost postojawa drugih, do
tada nepoznatih delova pe}ine. Inicijativu za novim istra`ivawima dala je generacija
speleoronilaca - mladih istra`iva~a, koja je dodatno motivisana `eqom za doprinosom {to boqem
poznavawu Vaqevskog krasa. Inspiracija se obnavqala sa otvarawem novih kanala prorowavawem
svakog narednog sifona.
Iako istra`ivawa nisu zavr{ena, jer predstoji rowewe {estog sifona, istra`ivawe
bo~nih kanala, snimawe objekta od tre}eg sifona i izrada kompletnog nacrta, mogu se dati
pregledno rezultati najnovijih istra`ivawa:
- ukupna du`ina snimqenih kanala 2027,7 m
- du`ina glavnog kanala 1307,6 m
- od ulaza do 1. sifona 450,8 m
- du`ina 1. sifona je 24,5 m
- od 1. do 2. sifona je 303,1 m
- du`ina 2. sifona - 29, 1 m
- snimqeni deo od 2. do 3. sifona - 500,1 m
- du`ina bo~nih kanala 720,1 m
- do 1. sifona - jedan
- levi, bo~ni kanal du`ine 86,2 m
- od 1. do 2. sifona - dva bo~na kanala
- desni du`ine 300,7 m
- levi (koji se tako|e grana) ukupne du`ine
313,2 m
- od 2. do 3. sifona - dva bo~na kanala
- (jedan snimqen) - 20 m.
Nastavak istra`ivawa treba da doprinese stvarawu kompletne slike o ovom objektu, koji
je ve} sada kuriozitet, kao najve}a i najlep{a pe}ina Vaqevskog krasa.

3
Zbornik radova Broj 15

LITERATURA:

[1] \urovi}, P., urednik, (1998): Speleolo{ki atlas Srbije, SANU, Geografski
nstitut "Jovan Cviji}", Zavod za za{titu prirode Srbije, Geografski i
Biolo{ki fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.
[2] Jovanovi}, B. P. (1956): Reqef sliva Kolubare, SANU, Posebno izdawe,
Geografski Institut, kwiga 10, Beograd.
[3] Kari}, V. (1887): Kraqevina Srbija, Beograd.
[4] Lazarevi}, R. (1996): Vaqevski kras - pe}ine, jame kra{ka hidrografija, SGD,
Beograd.
[5] Petrovi}, D. (1951): Ba~eva~ka kra{ka oblast, SAN, Zbornik radova, kwiga 8,
Geografski Institut, sveska 1, Beograd.
[6] Raki}, D. (2000): Hidrogeolo{ke karakteristike teritorije op{tine Vaqevo sa
aspekta vodosnabdevawa, Diplomski rad, RGF, Beograd.
[7] Speleolo{ka grupa D.I.V.M.M. (1985): Deguri}ka pe}ina, Dru{tvo istra`iva~a
"Vladimir Mandi}-Manda", Zbornik radova, broj 7, Vaqevo.
[8] Trnavac, D. (2002): “Deguri}ka pe}ina u kawonu reke Gradca”, Ekolo{ko dru{tvo
Gradac, Monografija “Reka Gradac”, Vaqevo.
[9] Trnavac, D. (2002): “Deguri}ka pe}ina prilog geomorfologiji i hidrologiji
Vaqevskog krasa”, Diplomski rad, Geografski fakultet, Beograd.

SPELEOLOGIJA