EKSPLOATACIONI POKAZATELJI

Od njih zavisi izbor i dimenzionisnje konstruktivnih elemenata puta.

• Saobraćajno opterećenje (postojeće i planirano)

• Propusna moć
• Nivo usluge
• Računska brzina
• Merodavno vozilo
• Saobraćajni i slobodni profil

SAOBRAĆAJNO OPTEREĆENJE
• Broj vozila koji u određenom vremenu prolazi ili se očekuje da će
proći kroz određeni presek puta. Stohastička veličina. Vremenski
intervali: godina, mesec, nedelja, dan, sat, pet minuta.
• Za globalne analize koristi se kao merodavni pokazatelj prosečni
godišnji dnevni saobraćaj (PGDS).
 SAOBRAĆAJNO OPTEREĆENJE

ČOn
FNČ = ⋅ 100 (12-16% PGDS)
PGDS

ČOmax FNČ
FVČ = (0,80-0,85) Qmer = PGDS ⋅
12 ⋅ PMOmax 100
 PROPUSNA MOĆ PUTA

• Najveći broj vozila koji može proći kroz određeni presek puta u jedinici
vremena. Najviše zavisi od:
• Elemenata i karakteristika puta (deterministički karakter)
• Karakteristika i sastava saobraćajnog toka (stohastički karakter)

TEORIJSKA RAZMATRANJA: saobraćajni tok homogen, vožnja u koloni

konstantnm brzinom:
N = G · V (voz/h)
G – gustina toka izražena brojem vozila po 1km
V – brzina toka u km/h
G = 1000[m/km]/lv[m/voz]
lv – virtuelna dužina vozila
N = 1000·V/lv (voz/h)

Za V =const, lv = f (V),
lv = aV2 + bV + c
 PROPUSNA MOĆ PUTA
ZAKLJUČCI EKSPERIMENTALNIH ISTRAŽIVANJA:

Brzina toka V:
d ⋅ 60
Vsr = n ⋅ [km/h]
∑ t
n – broj opažanja
d – dužina osmatrane deonice [km]
∑ t – izmereno vreme putovanja [min]

Protok Q: [voz/h]

Gustina saobraćaja G:

1000
G= [voz/km]
lv pros
 NIVO USLUGE

• Propusna moć puta predstavlja najveći broj vozila koji može proći
određenom deonicom puta u toku 1 časa. Ova količina saobraćaja (Qmax)
predstavlja ujedno i kapacitet puta.
Vkrit = 48 – 56 km/h; Gkrit = 50 – 70 voz/km; Gmax = 150 – 160 voz/km;

Nivo usluge = f (Qi/N; Vsr); Usvojena je podela na 6 nivoa usluge (A, B, C, D, E, F)

POJAM OSNOVNE BRZINE I RAČUNSKE BRZINE

Vrač = Vo + 20 [km/h]
 RAČUNSKA BRZINA

Na brzinu vožnje utiču:

• Geometrijski elementi puta
i stanje kolovoza
• Dinamičke karakteristike
motornog vozila
• Psihofizičke osobine i
obučenost vozača
• Karakteristike
saobraćajnog toka
Računska brzina je merodavna za određivanje graničnih geometrijskih
elemenata koji se mogu koristiti u trasiranju i oblikovanju određenog putnog
pravca. Ima značenje najveće bezbedne brzine vožnje u najoštrijim uslovima
puta. Ona, prema propisima, može imati jednu od sledećih vrednosti:
• PRETHODNE BRZINE
• OČEKIVANE BRZINE VOŽNJE
Računska brzina ne može biti manja od: 80km/h – za autoputeve
60 (40) km/h – za magistralne puteve
 PRETHODNA BRZINA

Za puteve 3., 4. i 5. razreda prethodna brzina predstavlja računsku brzinu.

Za autoputeve, puteve 1. i 2. razreda, prethodna brzina predstavlja brzinu
na osnovu koje se određuju elementi situacionog plana trase u prvoj fazi
izrade Idejnog projekta puta.
 OČEKIVANA BRZINA
Očekivana brzina se utvrđuje na osnovu krivinske karakteristike i širine kolovoza:
i=n  Lki  j = n L 
∑   ⋅ 63,7 + ∑  j  ⋅ 63,7
i =1 Ri j =1 2 ⋅ R j 
∑α    
K= K= (g / km)
L ∑L
 OČEKIVANA BRZINA

Principi za izbor merodavne brzine za dimenzionisanje primenjenih elemenata:

a) Ako je Vo - Vp < 0, za računsku brzinu se usvaja vrednost Vp.

b) Ako je Vo - Vp < 20 km/h, za dimenzionisanje poprečnog nagiba kolovoza u

krivini q, proračun preglednosti pri kočenju P i tsl., usvaja se vrednost Vo
zaokružena na celih deset kilometara.

c) Ako je Vo - Vp > 20 km/h, potrebno je proveriti da li se izmenama trase

može ostvariti smanjenje troškova građenja koje bi opravdavalo zadržavanje Vp
kao računske brzine. U protivnom se računska brzina usvaja veličine Vo.
Računska brzina prelazne deonice je jednaka aritmetičkoj sredini brzina susednih
deonica, a njena minimalna dužina iznosi:
za Vr = 80 - 120 km/h, - 1000 m,
za Vr < 80 km/h, - 500 m.
 MERODAVNO VOZILO
• GEOMETRIJSKI PODACI
• OPTEREĆENJE PO OSOVINI

• GEOMETRIJSKI PODACI o vozilima su:

• Maksimalni gabariti
• Prosečne dimenzije
• Kritične dimenzije

Gabaritne (A) i prosečne (B) dimenzije vozila

 MERODAVNO VOZILO
Kritične dimenzije
Klirens Visina oka vozača i geometrija farova.

Prema našim propisima visina oka vozača iznosi 1,20 m.

 MERODAVNO VOZILO
• OPTEREĆENJE PO OSOVINI
Za dimenzionisanje kolovozne konstrukcije merodavna su teretna vozila.
Broj prelazaka osovine date težine koji izazivaju isti uticaj na fleksibilnu ko-ko:

Dopušteno osovinsko opterećenje i bruto težina vozila:

 VOZAČ – VOZILO - PUT
VOZAČ (PSIHOFIZIČKI ČINIOCI):
Sa gledišta bezbednosti saobraćaja i udobnosti vožnje izdvajaju se tri psihofizička faktora:
1.) Vidno polje, tj. sposobnost vizuelne percepcije vozača
2.) Reakcija vozača na iznenadnu smetnju
3.) Granične vrednosti fizioloških nadražaja u vožnji

1) Vidno polje je prostor sagledljiv

jednim usmerenim pogledom.

Izoštrena vizura preglednosti: La = ta · V [m]

ta = 12 – 14 sec La = 4 · V

Područje izoštrene vidljivosti

Područje periferne vidljivosti

 VOZAČ – VOZILO - PUT
2) Reakcija vozača na iznenadnu smetnju:
Proces reagovanja vozača na iznenadno
nastale situacije sastoji se iz niza događaja:
• Percepcija
• Identifikacija
• Procena
• Sprovođenje
Vreme percepcije i reakcije (prelazno vreme).
Merenja u USA, 95% < 1,6 sec

NORMIRANE VREDNOSTI
AASHTO propisi – USA tp = 2,5 sec
VSS norme – Švajcarska 2,0 sec
RALL preporuke – Nemačka 2,0 sec
Srbija (i bivša Jugoslavija) 1,5 sec
 VOZAČ – VOZILO - PUT
3) Prihvatljivo usporenje i ubrzanje:
Vozači mogu da prihvate bočni potisak od 2 – 3 m/sec2.
Kod vertikalnih krivina 0,5 – 1,0 m/sec2.
Za usporenje u opasnim okolnostima u = g · fmax , na granici bezbednosti.
U slučaju kada su na promenu brzine upućena sva vozila:
• Prilagođavanje elementima trase, ubrzanje 0,5 m/sec2, usporenje 1,0 m/sec2,
prosečno 0,8 m/sec2.
• Kočenja u okviru raskrsnica, petlji, naplate putarine, 1,0 – 2,0 m/sec2.
• Javni saobraćaj, 1,0 m/sec2.

Prihvatljiv podužni i bočni udar:

Udar je priraštaj ubrzanja u jedinici vremena. Smatra se da je 0,8 m/sec3
granica do koje vozač ne oseća smetnje. Po našim propisima:
• Podužni udar 1,0 m/sec3.
• Bočni udar od 0,23 do 0,78 m/sec3, u zavisnosti od brzine.
 VOZAČ – VOZILO - PUT
• VOZILO
Veličine ubrzanja i usporenja zavise od: Vučna sila vozila na obimu točka:
- Karakteristika motora Mo
- Otpora kretanju Ft =
- Karakteristika točkova rd
- Kolovoza rd = dinamički poluprečnik točka
Efektivna snaga motora:
n
Pe = M m ⋅ ω = M m m
9,55
Mm = efektivni obrtni moment motora [Nm]
ω = ugaona brzina
nm = broj obrtaja radilice [o/min]
Obrtni moment na točkovima:
M o = M m ⋅ i m ⋅ io ⋅ η
im = prenosni odnos menjača
io = prenosni odnos glavnog prenosnika Odnos vučne sile i sile trenja
η = stepen korisnog dejstva transmisije
 VOZAČ – VOZILO - PUT
Za analizu kretanja značajni su sledeći poluprečnici:
1. Osnovni poluprečnik, ro = a/2+b
2. Statički poluprečnik, (rs)
3. Dinamički poluprečnnik (rd)
4. Fiktivni poluprečnik (rf)

Kretanje točka i vozila:

1. Čisto kotrljanje, ∆L = 2· rd · π
2. Proklizavanje, ∆L < 2· rd · π
3. Čisto klizanje, ∆L = 0

Ft > Gt · f - realno kretanje, slučaj 2.

f → 0, V = 0 - čisto klizanje, slučaj 3.
 VOZAČ – VOZILO - PUT
OTPORI KRETANJU:
1. Otpor kotrljanja, Rk
2. Otpor vazduha, Rv
3. Otpor od uspona, Ru

Otpor kotrljanja:
- Savladjivanje unutrašnjeg trenja nastalog
pri deformisanju pneumatika
- Proklizavanja
- Neravnog kolovoza
- Otpora u ležajevima
Zavisi praktično od:
- Karakteristika i stanja kolovozne površine
- Karakteristika i stanja pneumatika.
Iznosi od 0,5 do 3% težine vozila.
 VOZAČ – VOZILO - PUT
Otpor vazduha:
Rv = 0,077 · Cv · ρ · A · (V±Vv)2 / 2
Cv - aerodinamički koeficijent Cv A
ρ - zapreminska masa vazduha (kg/m3) Putnička vozila 0,3-0,6 1,50-2,50
A - projekcija čeone površine vozila (m2)
Autobusi 0,6-0,7 6,00-8,00
V - brzina vozila (km/h)
Teretna vozila 0,8-1,0 4,00-8,00
Vv - brzina vetra (km/h)
Može se računati i prema izrazu:
Rv = 0,05 · Cv · A · (V±Vv)2

Otpor od uspona:
α (rad) ≈ sin α ≈ tg α ≈ i
Ru = G · i
Za i = 15%, greška iznosi oko 1%