Köroğlu
(XVI-XVII. yüzyıl)
Adriyatik'ten Çin Setti'ine kadar bütün Türk
dünyasında bilinen KÖroğlu'nun bir âşık olup ol-
madığı bilinmemektedir. O, Orta Asya Türk Cum-
huriyetlerinde bir destan kahramanı olarak ortaya
çıkarken; Azerbaycan, Anadolu ve Balkanlarda
daha çok bir halk hikâyesi kahramanı görüntüsü
vermektedir.
Onun hakkında Anadolu sahasındaki tarihî
kaynaklarda bazı vesikalara rastlamamıza rağmen;
bu KÖroğlu'nun, mezarda anasız olarak dünyaya
gelen, sihirli üç köpüğü içen, ömrünün sonunda
yine kırklara karışan Köroğlu mu, yoksa başkası
mı olduğu bilinmemektedir.
KÖroğlu'nun elimizde bulunan şiirleri Azer-
baycan sahasındaki "Köroğlu Dastanı"mdan alın-
Kaynaklan
Azerbaycan Edebiyyatı İncileri / Bayatı, Qoşma, Tecnis, Bakı
1988,60-63,170-173, M.H.
Tehmasıp, Köroğlu, Baku 1956.
mış olabilir. Bu dastanları anlatan ise büyük ölçüde
âşıklardır, meddahlardır, hikayecilerdir. Yine on-
ların, bu şiirleri kendilerinden mi, yoksa hakikaten
ustalardan mı öğrendikleri bilinmemektedir. O
halde elimizdeki şiirlerin Köroğluna mı, yoksa Kö-
roğlu tapşırmalı âşıklara mı ait olduğu yine açık
değildir.
Köroğlu'nun hem sözlü, hem de yazılı kay-
naklarda şiirleri bulunmaktadır. Bu şiirler ise
büyük ölçüde geraylı ve koşma nazım şekillerinde
söylenmiştir. Anadolu'da bilinen Köroğlu şi-
irleriyle Azerbaycan sahasmdakiler arasında
zaman zaman mısra benzerliklerinin ötesinde dört-
lüklerde de benzerlikler görülmektedir.
Pertev Naili Boratav, Köroğİu Destanı, İstanbul 1984 (ikinci
basım)
-----, Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, Ankara 1946.
Azad Nebiyev, Azerbaycan Halk Hikâyeleri, Bakı 1977.
 a) Gerayhlar

GOYNUNDA AY MEDED

Meni binadan1 besledi, Uca dağların başında,

Dağlar qoynunda, qoynunda. Yolum ay meded, ay meded.
Tülek 2 terlanlar3 sesledi, Düşüb, ardımca dolanır,
Dağlar qoynunda, qoynunda. Ölüm, ay meded, ay meded.

Dolanda igid yaşıma, Bir gılıcım var, bir atım,

Yağı4 çıxdı savaşıma, Artıbdır, dad ü fürgetim,1
Deliler 5 geldi başıma, Gerib ellerde cesedim,
Dağlar qoynunda, qoynunda. Galır, ay meded, ay meded.

Sefer eyledim her yana, Tutuldug namerd ellerde,

Şahları getirdim cana, Gözümüz galdı yollarda,
Qıratım geldi cövlana 6, Ağlayım gurbet ellerde,
Dağlar qoynunda, qoynunda. Gülüm ay meded, ay meded.

Kesdim yollar, vurdum karvan, Eyvaz'ım durur oturur,

Çekip soydum çox bezirgan, Mövlasm dile getirir,
Düşmanlara uddurdum 7 qan, Men ölsem, kimler götürür,
Dağlar qoynunda, qoynunda. Elim ay meded, ay meded.

Esir çekdim Çenlibel'e,

Qoç Köroğlu düşdü dile,
Xan Ey vaz'ım menim ile,
Dağlar qoynunda, qoynunda.

1. temelden, asıldan 2. kurnaz, hünerli; tüyünü dökmüş kuş 1. ayrılığım

3. doğanlar, şahinler 4. düşman 5. yiğitler, kahramanlar,
koçaklar 6. harekete, gezmeye, dolaşmaya 7. yutturdum

VARALIM ŞAM ELLERİNE

Könlümüz hava bağlıdır, Doldur qedehi içelim,

Varalım Şam ellerine. Yaxşı 5-yamanı6 seçelim,
Şahinler yuva bağlıdı, Urimistan'ı aşalum (keçelim),
Varalım Şam ellerine. Varalım Şam ellerine.

Daşğrn çaylar tek1 axalım, Bir minelüm, bir edelüm,

Qenime deycek2 yıxalım, Ürfan sohbetler edelüm,
Ter3 bedövlere4 çıxalım, İstanbul'u seyr edelüm,
Varalım Şam ellerine. Varalım Şam ellerine.

Mövla'dan gelür yazılar, Qesdi Koroğlu qanma,

Felek neyledi, yazılar, Qorxusu düşdü canına,
Könlümüz döyüş arzular, Cefer Paşanın yanma,
Varalım Şam ellerine. Varalım Şam ellerine.
1. gibi, kadar 2. değince 3. taze, yeni 4. bedevi atlara, sağlam, süratli koşan atlara 5. iyi, güzel, hoş 6. kötüyü, fenayı
 SENİ BUDU, BU

Salam verdim, salam almaz, Çiskinli1 dağların başı,

Görüm kessin salam seni. Nigar, Çenlibel budu, bu.
Axçasız, pulsuz aşığam, İgidler açan savaşı,
Pulum yoxdur alam seni. Nigar, Çenlibel budu, bu.

Güllü bağlarda gezersen, Çekib bezirgan soyduğum,

Cahıllar bağrın ezersen, Qefleleri2 boş goyduğum,
Yuxa kağıza benzersen, Paşalar gözü oyduğum,
Tutmaz yazam qelem seni. Nigar, Çenlibel budu, bu.

Xezinem yox, ağzın açam, Xotkarlar3 bata bilmeyen,

DÖvletim yox, tökem, saçam, Comerdler tutabilmeyen,
Elac 2 budu alem qaçam, Köksüne yatabilmeyen,
Çenlibel'e salam seni. Nigar, Çenlibel budu, bu.

Hansı dağların qarısan, Ucalardan4 uca dağı,

Hansı bağların barışan3, Hergiz5 gelebilmez yağı,
Nigar, Koroğlu yarışan, Koroğlu tek6 er oylağı7,
Bilsin küll-i4 alem seni. Nigar, Çenlibel budu, bu.

I. kâğıda 2. ilaç 3. mey vesisin, ürünüsün 4. bütün dünya 1. sisli, dumanlı 2. kafileleri, kervanları 3. padişahlar
4. yücelerden 5. asla, katiyyen, hiç, hiçbir zaman 6.
gibi, kadar 7. av yeri

b) Qoşmalar

MENİ SULTANIM

İki derya arasında gemim var,
Çıxartmadm bir kenera el meni.
Menim yüz min möhnetim var, gemim var,
Apardı' girdaba, saldı sel meni.
Bahar oldu, bağçamız bar2 getirmez,
Menim könlüm geribliği götürmez,
Gidi Reyhan, Ereb atı getirmez,
Aşabilmez garh dağlar, yol meni.
Vara vara, dost kuyinde 3 yad oldum,
Gehbe felek, haçan4 senden şad oldum,
Vetenimden, ulusumdan yad oldum,
Yada salmaz gohum5 gardaş, el meni.
Koroğluyam, onu bunu bilmezem,
Her yeten lekeye boyun eğmezem,
Yaradandan geyri kimse bilmezem,
İster yaxşı 6, ister yaman bil meni.
Qoç quzudan quzu törer, qoç olar,
Qoç igidden qoçaq1, olar sultanım!
Merd igidler dava günü şad 2 olar,
Müxennetler 3 naçaq 4olar, sultanım!
Canım qurban merd igidin özüne 5,
Merdi ölse, elin vurmaz dizine.
Fürset düşse, düşmeninin gözüne,
Vurma-vurma bıçaq olar, sultanım.
Merd igidler, birbirine daldadır ö,
Çuğullar 7 ölmeyip, sağ ü soldadı,
Merd meydandan qaçmaz, qaçsa aldadı,
Qovğa günü haçaq8 olar, sultanım!

1. alıp götürdü, götürdü 2. meyve 3. köyünde 4. ne 1. yiğit, kahraman 2. sevinir, coşar 3. ihanet edenler
zaman 5. hısım, akraba 6. iyi, güzel, hoş 4. güçsüz 5. kendine, kendisine 6. gizli yer, saklanacak yer,
kıyı, köşe 7. jurnallar, ihbarcılar 8. ne zaman
 BENZERSEN GELSİN

Üç yaşından beş yaşma varanda, Bugün itirmişem Eyvaz balını,

Enice açılan güle benzersen. Yazın Tekeli'den deliler gelsin.
Beş yaşından, on yaşına varanda, Neylerem Eyvaz'sız dünya malını,
Andan saçılmış, bala benzersen. Yazın Tekeli'den deliler gelsin.

Ondördünde sevda ener basma, Almasdan gılıçdır, poladdan1 eye 2,

Onbeşinde yanar girer duşuna, Çiynerem demiri, üflerem göye,
Çünki etdim ı, iyirmidört yaşma, Olarak çerxeki, düşerem öge, İste,
Boz bulannıg axan sele benzersen. Tekeli'den deliler gelsin.

Otuzunda keklik kimin sekersen, Alem bilsin, men Eli'ye nökerem 3,

İyidlik eleyib ganlar tökersen, Düşmenin gözüne mızrak tikerem,
Gınanda sen el haramdan çekersen, Meydanda, kelleden bostan ekerem,
Sonası2 avlanmış göle benzersen. İste Tekeli'den deliler gelsin.

Ellisinde elif qeddin 3 çekiler, Koroğlu'yam, men hud etişdim cana,

Altmışında ön dişlerim töküler, Evvel elden, özüm girrem meydana,
Etmİşende qeddin, belin büküler, Toxat qelesini bularam gana,
Karvanı kesilmiş yola benzersen. Yazın Tekeli'den deliler gelsin.

Seksanında sinir ener dizine,

Doxsanmda qubar 4 gonar gözüne,
Koroğlu der çünki etdin yüzüne,
Uca dağ başında kola benzersen.

1. yetiştim, ulaştım 2. sunası 3. boyun boşun 4. toz 1. çelikten 2. eğe 3. hizmetçiyim

GELSİN DAĞLAR

Qıratı getirdim cövlana ı indi, Bir zamanlar cefa sürüb gezerdim,

Varsa igidlerin meydana gelsin! Onda sendin menim qardaşım, dağlar!
Görsün men delinin indi2 gücünü, Na zaman ki, yağı2 düşmen gelende,
Boyansm endamı al qana, gelsin! Sende çox olurdu savaşım, dağlar!

Qorxum yox paşadan, sultandan, xandan Taladım2 şahları, hele az dedim,

Gelsin menem deyen, keçirdim sandan 3, Türfe3 gözellere işve, naz dedim,
Erler daldalanıb 4 qorxmasm qandan, Nece tacir-tüccar sende gizledim,
At sürsün, qovğaya merdana 5, gelsin! Açmadın sirrimi, sirdaşım dağlar!

Koroğlu eyilmez yağıya 6, yada, Koroğluyam, gezdiyimi tapardım4,

Merdin eskik olmaz başından qada 7, Qayalar başında qala yapardım,
Ne'reler çekerem men bu dünyada, Ağ sürüden emlik-quzu qapardım,
Gösterrem mehşeri düşmana, gelsin! Yeyib qurdlarınla ulaşım dağlar!

1. harekete, gezmeye, dolaşmaya 2. şimdi 3. şandan, 1. kuvvetli 2. yağmaladım, soydum, talan ettim
namdan, saygıdan 4. gizlenip, saklanıp 5. mertçe, 3. görülmemiş, yeni, şaşılacak şey; zarif nazik; küçücük
erkekçe 6. düşmana 7. bela, dert, musibet, felaket 4. bulurdum