SU VE ATIKSU

NUMUNE ALMA ESASLARI

Yrd. Doç. Dr. Yusuf SAATÇI

Fırat Üniversitesi

Mühendislik Fakültesi

Çevre Mühendisliği Bölümü

 2009- Elazığ

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ…………………………………………………………………………………. 2
2. NUMUNE ALMA TECHİZATLARI………………………………………………… 2
2.1. Elle Numune Alma………………………………………………………………….. 2
2.2. Otomatik Numune Alma………………………………………………………......... 3
3. NUMUNE ALMA TİPLERİ…………………………………………………………. 3
3.1. Anlık numuneler……………………………………………………………………. 3
3.2. Kompozit Numuneler……………………………………………………………… 3
3.2.1. Zaman ağırlıklı kompozit numuneler……………………………………………. 3
3.2.2. Akış ağırlıklı kompozit numuneler……………………………………………….. 3
4. NUMUNE ALMA SIKLIĞI…………………………………………………………... 5
4.1. Kimyasal Analizler için Numune alma Sıklığı……………………………………… 5
4.2. Analizler için Numune alma Sıklığı………………………………………………… 5
5. NUMUNE ALMA ŞEKİLLERİ……………………………………………………… 6
5.1. Kimyasal Analizler için Numune Alma……………………………………………... 6
5.2. Bakteriyolojik Analizler için Numune Alma……………………………………….. 7
6. KAYNAKLARINA GÖRE NUMUNE ALMA ŞEKLLERİ………………………… 8
6.1. Çeşmelerden Numune Alma…………………………………………………………
8
6.2. Su Kaynağından Numune Alma……………………………………………………..
9
6.3. Dere, Göl veya Nehirden Numune Alma…………………………………………… 9
6.4. Kaptaj, Depo, Drenaj veya Sarnıçtan Numune Alma………………………………. 9
6.5. Kuyulardan Numune Alma…………………………………………………………. 9
6.6. Plajlardan Numune Alma…………………………………………………………… 10
6.7. Evsel ve Endüstriyel Atıksulardan Numune Alınması……………………………… 10
NUMUNELERİN TAŞINMASI VE KORUNMASI………………………………… 11
KAYNAKLAR………………………………………………………………………….. 13

2
1. GİRİŞ

Bir kalite sisteminin güvenilirliği sistemdeki en zayıf halkaya bağlıdır. Su kalitesinin

sağlanması açısından en zayıf halkayı numune alımları oluşturmaktadır. En iyi ekipmanların
kullanıldığı laboratuar metotları da dahil olmak üzere, numune alımları sırasında yapılan
hataları düzeltebilecek metot mevcut değildir. Numune alımları sırasında yapılan hatalar,
analiz hatalarının %80’ini açıklamaktadır ve bu hatalı sonuçlar yanlış yorumlamalara yol
açmaktadır. Analiz sonrası verilen kararlar hatalı ise, bu hatalar sağlık, ekonomik ve medyatik
açıdan birçok ciddi sonuç doğurabilir. Dolayısıyla analizlerin ne amaçla talep edildiklerinin
bilinmesi zorunludur.
Numune alımları sırasında numunenin alım yeri, zamanı, alım biçimi, alanda yapılan
hazırlık çalışmaları, alanda yapılan analizler, seçilen şişenin tipi, alınacak numu miktarı,
numunenin saklama koşulları, ve süresi gibi birçok parametre göz önünde bulundurulmalıdır.
Numune alımı, sonradan su numunesi üzerinde laboratuar tarafından yapılacak bütün
analizlerin geçerlilik ve temsil özelliği açısından önemlidir. Numune alımı, suyun kalitesi ile
ilgili ön bir fikir verir. Su numunesi alımı oldukça basit bir işlemmiş gibi görülebilir. Fakat
temsil özelliğine sahip bir numunenin alımı ve analiz anına kadar bütünlüğünün muhafaza
edilmesi çok önemlidir.
Temsil özelliğine sahip bir numunenin alımı, sahada ölçüm alan numune alma araçları,
numune kapları ve muhafaza malzemeleri, uygulanan numune alım metotlarıyla, taşıma ve
stoklama şartlarıyla ilgili özel talimatlar gerektiren karmaşık bir işlemdir.
Bir numune alım noktasından birçok numune alınmış ise bu suyun kalitesiyle bir ön
bilgi verebilir. Sonuçların izlenebilirliği aynı zamanda olası kimyasal risklerin
tanımlanmasına yardımcı olur.

2. NUMUNE ALMA TECHİZATLARI

2.1. Elle Numune Alma

Atıklardan numune alma için en basit teçhizat, uygun uzunlukta saplar takılmış olan
kova, kepçe veya geniş ağızlı şişeden ibarettir. Hacim 100 ml den az olmamalıdır. Kompozit

3
numunelerin hazırlanması için elle alınmış numuneler kullanılıyorsa kova, kepçe veya şişenin
hacmi iyi belirlenmeli ve ± %5 doğruluk sınırları içerisinde olduğu bilinmelidir.
Elle numune alma teçhizatı numuneler üzerinde bilahare gerçekleştirilecek olan
analizleri etkilemeyecek inert bir maddeden yapılmış olmalıdır.
Numune almaya başlamadan önce, malzeme deterjan ve su ile veya teçhizat imalatçısı
tarafından önerildiği şekilde temizlenmeli ve sonunda su ile durulanmalıdır. Numune alma
teçhizatı, bulaşma riskinin asgariye indirilmesi amacıyla atıksu akımlarından numune
alınması için kullanılmadan önce yıkanmalıdır. İncelenen analizler deterjan türünden
maddeler ise temizlemeden sonra durulamaya özel itina gösterilmelidir.

2.2. Otomatik Numune Alma

Mevcut ticari cihazların bir kısmı sürekli numune almaya veya numunelerin peş peşe
otomatik olarak toplanmasına izin verir. Bunlar her çeşit atıksu için kullanılabilir ve kolayca
taşınabilir. Otomatik numune alıcıların temel olarak iki tipi mevcut olup, zaman oranlı ve akış
oranlı diye adlandırılır. Numune alma cihazlarının bazıları her iki özelliğe de sahiptir.

3. NUMUNE ALMA TİPLERİ

3.1. Anlık (Grap) numuneler

Bir anlık numunede, tüm numune hacmi bir seferde alınır. Anlık numuneler belirli bir
zamanda su veya atıksu kompozisyonu belirlemede faydalıdır. Bu durumda atıksuyun
bileşimi ve hacmindeki küçük değişimler, bir anlık numunede daha üstün zamanı kapsayan
kompozisyonların temsilcisi olabilir. Grap numuneler ayrı ayrı karıştırılmadan analiz edilir.
Örneğin su kalitesi uniform olan bir derin kuyudan büyük su kütlelerinden günde bir kez
numune alınması yeterlidir.

3.3. Kompozit Numuneler

3.3.1. Zaman ağırlıklı kompozit numuneler
Numune alma dönemi boyunca değişmez aralıklarla alınan eşit hacimli anlık
numunelerden ibarettir. Zaman ağırlıklı kompozit numunelerin alımı, kanalizasyon suyu veya
çıkış suyunun ortalama kalitesi araştırıldığı zaman uygundur. (Mesela bir kalite standardı ile
uygunluğunun tayininde veya işlem tasarım amacıyla atıksuyun kalitesinin tayininde sabit
atıksu akışı olduğu hallerde).

4
3.2.2. Akış ağırlıklı kompozit numuneler
Numune alma dönemi boyunca hacim ve çıkış suyu akışına orantılı numune hacmi
gibi bir yolla alınan ve karıştırılan anlık numunelerden ibarettir. Akış ağırlıklı kompozit
numuneler, numune alma amacı kirleticilerin yüklerini belirlemek olduğunda kullanılmalıdır.
Bir akış ağırlıklı kompozit numune, numune alma noktasından geçen miktarı belirli çıkış
suyundan alınan her bir eşit hacimli anlık numunenin veya numune alma zamanındaki akışa
orantılı olarak değişen hacimlerdeki numunelerin sabit zaman aralıkları ile alınması ile elde
edilebilir.
Akış ağırlıklı ve zaman ağırlıklı numune almanın her ikisinde de, anlık numunelerin
her birinin hacmi 50 ml’ den daha büyük olmalıdır. Temsil eden numunelerin toplanması
amacıyla anlık numune hacimlerinin 200 ml ile 300 ml arasında olması sıkça tavsiye edilir.
Belli bir zamanda ve belli bir yerden numune alındığında bu numune sadece o yeri ve
zamanı temsil eder. Bununla beraber, bileşiminde zamanla büyük değişiklik göstermeyen
kaynaklardan alınan numuneler, daha uzun bir zaman periyodunu veya daha büyük bir hacmi
temsil eder. Kaynağın zamana bağlı olarak büyük ölçüde değiştiği durumlarda, uygun zaman
aralıklarında alınan numuneler ayrı analiz edilirler. Böylece bu değişimin frekansı, süresi ve
büyüklüğü belirlenir. Değişimlerin beklendiği zaman periyoduna göre numune alma aralığı
seçilir. Bu aralık en az beş dakika en fazla bir saat olur.
Ani, özel, değişken veya düzensiz deşarjların ve işlemlerin olduğu tesislerde, bu tür
deşarjların içinde bulunduğu periyodu temsil eden kompozit (karışık) numunelerin
hazırlanması gerekir: Bu da evsel ve endüstriyel atıksularda belirli zaman aralıklarında atıksu
debisi ile orantılı olarak alınan karışık numuneyi tanımlar. Çoğu hallerde kompozit numune
terimi aynı numune alma noktasından farklı zamanlarda toplanan numunelerin karışımını
ifade eder.
Zaman kompoziti terimi ile de tanımlanabilen bu numuneler arıtma tesisi tasarımında
ve verimlilik tespitinde kullanılacak ortalama konsantrasyonların belirlenmesinde kullanılır.
Kompozit numuneler çok sayıda numunenin analizi yerine ortalama özellikte bir tek numune
ile çalışmaya imkan verir. Çoğu tayinler için 24 saatlik kompozit numune Standard kabul
edilir. Ayrıca kompozit numune bir vardiyayı veya daha kısa bir zaman periyodunu ya da tam
bir periyodik işlemi veya çevrimi temsil için uygundur. Kompozit numunelerde ölçülen
parametrelerin değerleri “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”nde 2 saatlik kompozit
numuneler için verilen Standard değerlerle, mukayese edilir.
Özelliklerinde ve miktarlarında zamanla değişim gösteren parametrelerin analizleri
için kompozit numuneler kullanılmamalıdır. Bu gibi analizlerin, numune alma noktasında

5
ve/veya ayrı toplanan numunelerde hemen yapılması gerekir. Tüm çözünmüş gazların
analizleri, kalıntı klor, çözünmüş sülfür, sıcaklık; pH tayinleri ve mikrobiyolojik analizler bu
kapsamdadır. Numune toplama ve saklama süresince mevcut koşullarda değişmeden kalan
bileşenlerin analizi için zaman kompoziti numuneler kullanılır. Eğer numune alma sırasında
bazı koruyucu maddeler ilave edilecekse, bunlar en başından numune kabına konur ve
kompozit numune bu kapta hazırlanır.
Genişlik ve derinliğe bağlı olarak suyun bileşiminin çok değiştiği nehirlerde ve
akarsularda; çok çeşitli ve ayrık atıksu akımlarının birlikte arıtılmasının önerildiği
durumlarda; farklı numune alma noktalarından alınan numunelerin karışımının analizi
gereklidir. Burada ortalama bileşimin veya toplam yükün belirlenmesi için nehirlerin en
kesitleri üzerinde çeşitli noktalardan alınan numunelerin karışımı kullanılır. Bu tip
numunelerin hazırlanması, bilinen bir derinlikten numune toplamak üzere özel bir araç
gerektirir. Ancak, doğal su kütlelerinde çoğunlukla yerel değişimler toplam veya ortalama
değerlerden çok daha önemli olduğu için numunelerin ayrı, alınıp incelenmesi gerekir.
Bütün numune alma işlemlerinde TS 5090/Mart 1987 Numune Alma Kısım 2: Numune Alma
Teknikleri standardına aykırı hareket edilmemesi gerekir.

4. NUMUNE ALMA SIKLIĞI

4.1. Kimyasal Analizler için Numune Alma Sıklığı

Kaynaktan zehirli maddelerin az da olsa bu bulunduğu biliniyorsa veya su kaynağına
endüstri artıkları katılması gibi haller mevcut ise su kaynağı zehirli maddeler bakımından en
az üç ayda bir kontrol edilmelidir.Genel kimyasal deneyler için 50.000 den' fazla nüfuslu
yerlerde en azından üç ayda bir defa 50.000 e kadar olan nüfuslu yerlerde en azından yılda iki
defa numune alınmalıdır.

4.2. Mikrobiyolojik Analizler için Numune Alma Sıklığı

Herhangi bir epidemi veya tehlikeli bir kirlenme muhtemelse adı geçen sudan günde
en az değişik zamanlarda 5 numune alınarak koliform bakterileri bakımından muayene
edilmelidir. Bir su epidemisi bahis konusu olursa, bir litreden az olmamak şartı ile temiz ve
koyu renkli şişeler kullanılmalıdır.
Şebekelere verilen ve dezenfekte edilmemiş suların bakteriyolojik analizleri aşağıdaki
verilen esaslara göre uygulanır:
Nüfus Numune alım sıklığı

6
 2.000'e kadar Her mevsim değişiminde bir defa olmak üzere yılda dört defa
2.000 –10.000 İki ayda bir defa
10.000 – 20.000 Ayda bir defa
20.000 – 50.000 Ayda iki defa
500.000 –100.000 Dört günde bir defa
100.000 den çok Her gün.
İki analiz arasındaki aralıklar yukarda verilen süreler ile tespit edilmiş olmakla beraber
20.000–100.000 nüfuslu olan yerlerde her 5.000 nüfus için bir numune, daha yukarı nüfuslu
yerlerde ise her 10.000 nüfusa bir numune düşecek şekilde numune alınacak ve kontrol
edilecektir. Su klorla dezenfeksiyona tabi tutuluyorsa en az haftada bir defa bakteriyolojik
analize tabi tutulacaktır. Şişe, galon ve damacanalarla satılan sularda analiz süreleri:
Kimyasal analiz (her kaynak için) SÜRE
Kaptajtan en az altı ayda bir defa
Şişe galon ve damacanalardan en az ayda bir defa
Bakteriyolojik analiz (her kaynak için)
Damacana ve galonlar en az onbeş günde bir defa
Şişeler en az haftada bir defa

5. NUMUNE ALMA ŞEKİLLERİ

5.1. Kimyasal Analizler için Numune Alma

Ağır metaller için, örnek şişesi (cam ya da plastik) daha önce saf nitrik asit (HNO 3) ile
yıkanmış ve damıtık su ile çalkalanarak durulanmış olmalı, tercihen yeni şişe kullanılmalıdır.
İki adet şişe örnek alınacak su ile birkaç kez çalkalandıktan sonra doldurulur. Katyon analizi
için şişelerden birine pH < 2 olacak şekilde konsantre ve yüksek saflıkta HNO3 ilave edilir.
Genellikle 250 ml'lik örnek şişesinde pH'ın 2 dolayına düşmesi için 3–4 damla asit yeterlidir.
Diğer şişeye ise hiç bir koruyucu katılmaz (anyon analizi için). Her iki şişede örnek alınacak
su ile tamamen doldurulur ve sise içinde hava kabarcığı kalmamasına özen gösterilir. Şişeler
etiketlenip, etiket üzerlerine ne tür koruyucu konduğu belirtilmelidir. Örnek adı yazılır ve 24
saat içinde serin bir ortamda (4 oC'de, buz kutusu) laboratuara ulaştırılır. Asit (HNO3)
eklenmiş örneklerin hacmi en az 500 ml, katkısız örneklerin hacmi de en az 500 ml olmalıdır.
Radyoaktif ölçmeler için ayrıca en az bir litre suya ihtiyaç vardır. Bu su ayrı olarak ve
polietilen şişeler içinde laboratuvara getirilmelidir. Kimyasal analizler için en az iki litre
numuneye ihtiyaç vardır. Bu miktar suların normal kimyasal analizleri için yeterlidir. Ayrıca
zehirli maddelerin tayini gerekiyor ise alınacak numune en az 15 litre olmalıdır. Su renksiz ve
kimyasal olarak temiz; camdan yapılmış şişelere konulacak ve şişelerin ağzı sağlam bir
şekilde temiz bir kapakla kapatılacaktır. Şişe, numune alınmadan önce, numune alınacak su

7
ile en az 3 defa çalkalanmalıdır. Radyoaktivite ölçümü için numune alırken cam şişe yerine
polietilen şişe kullanılmalıdır.

5.2. Bakteriyolojik Analizler için Numune Alma

Bakteriyolojik muayeneler için su numuneleri 180 °C lik kuru sıcaklıkta bir saat
sterilize edilmiş, tercihan 100 ml.lik nötr ve renkli şişeler içerisinde gönderilmelidir. Şişelerin
kapakları şişeye iyice uyabilen steril, tıraşlı cam kapak, mantar veya kauçuk tıpa olabilir. Cam
kapak, kauçuk mantar tıpaların her biri ayrı olmak üzere ambalâj kâğıtlarına sarılarak sterilize
edilmelidir.
Şişeler, tıpaların seviyesine kadar su ile doldurulmalıdır. Şişeler içerisinde hava
kabarcığı bırakılmamalıdır. Klorlamaya tâbi tutulan veya içerisinde az miktarda dahi olsa klor
veya kloramin bulunan sular, özellikle yukarda verilen ve içerisinde %1,5 sodyum tiyosülfat
(Na2S2O3) bulunan şişelere alınmalıdır. Sodyum tiyosülfat damıtık suda çözülür ve 120 °C de
15 dakika sterilize edilir, sonra 100 ml şişelere bu çözeltiden 0,25 ml. konur.
Orijinal ambalaj dışındaki su numuneleri için enstitüden temin edilecek kapağı ve kendi steril
edilmiş, renkli, uygun hacimli (1L’lik) şişeye alınmış su numuneleri getirilmelidir. Kısmı analiz
istenen numuneler için de yukarıda belirtilen özelliklere sahip ancak hacmi 100 cc olan şişeler
kullanılmalıdır. Gerek 1 L’lik gerekse 100 ml’lik şişeler usulüne uygun olarak doldurulmalıdır.
Alınan su numunesi, güneş ve herhangi bir ısıya maruz bırakılmadan, soğuk zincir kurallarına
uygun şartlarda (+4, +8 oC’de) ve alındığı gün 6–8 saat içinde laboratuvara getirilmelidir. Su
numunesi, her gün en geç saat 1600 ya kadar laboratuvara getirilmelidir. Anılan numune Cuma günü
alındığı takdirde, hafta sonu kesinlikle bekletilmemelidir. Mikrobiyolojik analizler için kalıntı klor,
klordioksit ve ozon gibi biyosid ürünleri nötralize etmek çok önemlidir. Nötralizasyon reaktifleri
sterilize edilmeden önce şişelere konulmalıdır.
Mineral mikrokirleticiler için çözünen maddeleri çözülemeyenlerden ayırmak için
filtrasyon, çökmelerini önlemek için asidifikasyon veya bazı durumlarda hareketliliklerini
azaltmak için alkalinizasyon gereklidir. Numunelerin filtrasyonunda en az 150 ml’lik bir
numunenin filtrelenmesi şarttır. Asitlerle bazların analize uygun bir saflıkta olmaları gerekir.
Serbest ve total klor, klor dioksit, ozon ve demir gibi bazı elementlerin analizinin sahada
yapılması gerekir.
Klor, ozon, klordioksid gibi oksidan kalıntılarının eliminasyonu sadece mikrobiyolojik
analiz bakımından bir gereklilik değildir, bu aynı zamanda oksidanlara bağlı ikincil ürünlerin

8
analizi için de çok önemlidir. Oksidanları takip ederken, özellikle de oksidanlara bağlı ikincil
reaksiyonlar için, katılacak reaktifler farklı olabilir. Bu yüzden numuneyi alan kişinin
yapılacak analizleri bilmesi gerekir. Bazı reaktifler kendi kendilerine interferans yapabilirler,
nitroze bileşenlerde klor tarafından oluşan kloropikrini yok eden, kloru nötralize etmek için
kullanılan sülfitlerde durum böyledir.
Sular, numune alımı ile analiz arasında geçen sürede hızlı bir şekilde fiziksel (sıcaklık,
emilme, yüzeye çekme, buharlaşma), fiziksel-kimyasal (çökme, çözülmüş gazın kaçması) ve
biyolojik (doğal arıtma, fiksasyon, fotosentez) değişime uğrayabilir. Bu etkileri en aza
indirgemek için bazı kurallara uymak gerekir. Bu kurallar numunelerin analiz öncesi iyi bir
şekilde saklanmalarına ve genelde işleme tabi tutulması, doğru şekilde şişelenmesi ve
karanlıkta, uygun bir sıcaklıkta saklanmalarından ibarettir.
Bakteriyolojik analiz için alınan su numuneleri hızlı araçlarla laboratuvarlara
gönderilmelidir. Numunelerin alınışı ile laboratuvara gönderilişi arasında geçen süre ne kadar
uzun olursa alınacak olan neticelere o kadar az güvenilir. Su içerisinde bulunan bakteriler ve
muhtelif planktonlar gibi etkenler aracılığı ile özelliğini çok kısa bir süre içinde
değiştirdiğinden, derhal analize başlanmalıdır.

6. KAYNAKLARINA GÖRE NUMUNE ALMA ŞEKLLERİ

6.1. Çeşmelerden Numune Alma

Musluk ya da vana sonuna kadar açıılır ve su 1-2 dakika boşa akıtılır. Musluk ya da vanayı
kapadıktan sonra, musluğun ağzı 1 dakika süreyle alevden geçirilir. Bu işlem için, alkol ya da ispirto
emdirilmiş pensle tutulmuş veya tele sarılmış pamuk alevi kullanılır. Eğer bu imkân yok ise bir
çakmak kullanılabilir.
Alevlemeyi takiben örnek almak için musluk ya da vanayı açarak şişenin ağzına uygun
çapta su akışı sağlanır ve 1–2 dakika bu şekilde beklenir. Bu bekleme süresi içinde, daha önce
sterilize edilerek kullanıma hazır hale getirilmiş numune alma şişesinin tıpası çıkarılır. Tıpa
çıkarılırken kesinlikle elle temas ettirilmez.
Tıpası çıkarılan numune alma şişesinin ağzı musluğun ağzına değdirilmeden
doldurulur. Şişe mutlaka boyun hizasında 1–2 cm hava boşluğu kalana kadar doldurulur.
Dolumu takiben, yedekte bulundurulan ve daha önce sterilize edilerek kullanıma hazır
getirilen tıpa ambalajından el değmeden çıkartılarak şişenin ağzına sıkı sıkıya (hava
almayacak ve dökülmeyecek şekilde) kapatılır. Şayet yedek steril tıpa yok ise, şişeden
çıkarılan tıpa el değmeden veya başka herhangi bir yere değdirilmeden temiz halde

9
saklanabildiği takdirde tekrar kullanılabilir. Yukarıda anlatılan işlemlere uygun olarak alınmış
olan su numunesi artık analiz için laboratuvara gönderilmeye hazır hale getirilmiştir.

6.2. Su Kaynağından Numune Alma

Açıkta olan bir su kaynağında bulaşma ihtimallerini önlemek için, iyice temizlenmiş
kaynatılmış veya yakılmış demir veya cam boru su gözesine batırılır. Bu borudan bir gece su
akıtılır. Sonra musluktan numune alınmasındaki esaslara uyularak numune alınır.

6.3. Dere, Göl veya Nehirden Numune Alma

Numune sahilden en az bir metre uzaklıktan alınmalıdır. Numunenin akarsu veya
gölün belirli bir derinliğinden alınması isteniyorsa o takdirde şişenin ağzı açılır. El yıkanıp
alkollendikten sonra şişenin ağzı dikine olarak suya batırılır. İstenilen derinlikte dolabilmesi
için şişe ağzı yukarıya doğru çevrilir. Göl kirliliği araştırmalarında gölün yüzey alanı belirli
mesafelere harita üzerinde bölünür ve örnekleme noktaları belirlenir. Belirlenen noktalarda
nansen şişesiyle yüzeyden itiberen farklı derinliklerde numune alınır ve gereki parametreler
analiz edilir. Nansen şişesi göllerde ve denizlerde istenen derinlikten su örneği almaya yarar.
termometre bulundurduğu için sıcaklık ölçümü yapar. "messenger" denen aparatı aracılığı ile
gönderildiği derinlikte ters dönerek" suyu hapsetme yoluyla numune almaktadır. İçme suyu
temini için kullanılan yüzey sularında, yüzme sularında numune alım yerinin önemi büyük
olabilir. İki farklı kıyıdan alınan numune sonuçları aynı olmayacaktır. Genel kural olarak bir
nehir suyunun kalitesi numune alımı için belirlenmiş bir noktasından yapılır: sağ kıyı, sol
kıyı, orta yüzey ve orta derin. Numuneler genel olarak kıyılara 1 metre uzaklıktan ve ya
yüzeyin 50 cm altında ya da dibin 50 cm üstünden alınır. Her durumda, numune, doğrulamak
için ölçümü yapılacak maddenin temsil özelliğine sahip olmalıdır.

6.4. Kaptaj, Depo, Drenaj veya Sarnıçtan Numune Alma

Eller sabunlu su ile iyice yıkanıp alkollenmelidir. Steril numune şişesinin her tarafı bol
alkollü pamukla silinir ve alkole batırılmış bir sicim şişenin boynuna bağlanır. Şişenin ağız
kısmı alazlanır. Şişe, numune alınacak olan yere daldırılmak suretiyle mantar alev altında
açılır ve el değdirilmeden kapatılır.

6.5. Kuyulardan Numune Alma

10
 Analizler için numune alma işinde kullanılacak tulumba ve borular, litresinde 10 mg
aktif klor bulunan klorlu su ile dezenfekte edilmeli ve aralıksız olarak en az 48 saatlik bir
pompalamadan sonra su numunesi alınmalıdır.

6.6. Plajlardan Numune Alma

Plajlarda bakteriyolojik kontroller özellikle sabahları saat 05.00 civarında veya gece
saat 24.00’ten sonra ve diğer saatlerde kıyı çizgisinden 10 metre uzaklıktan, değişik
aralıklardan (100-250 m) numune şişesinin boyundaki derinliklerden bir litrelik steril şişelere
alınacak ve her şişeye numara konacaktır. Her şişe için, numunenin alınış saatini, plajın o
saatteki durumunu bildirir bir form doldurulacak, E.Coli aranmak üzere, laboratuvara
gönderilecektir. (E.Coli, plaj ve diğer suların kirliliğinin saptanmasında en hassas
indikatörlerden biridir. 100 ml’de bulunan E.Coli miktarı devamlı olarak 100'ün altında ise bu
sular çok uygun, 1000'in altında ise uygun olarak kabul edilebilir. E.Coli 1000'in üstünde ise
numunenin alındığı plaj veya diğer yerlerin kirli olarak kabul ediImesi gerekir). Yüzme
sezonunda diğer fiziksel yoklamalar ile birlikte ayda iki defa numune alınacaktır.

6.7. Evsel ve Endüstriyel Atıksulardan Numune Alınması

Atıksu analizleri için genellikle zaman kompoziti numune hazırlanır: Endüstri
atıksuları zaman içerisinde gerek debi gerekse bileşim yönünden çok büyük değişiklikler
gösterebildiği için numune alırken bu durumun dikkate alınması gerekir. Bazı durumlarda
değişik işlemlerden numune alıp laboratuvarda kompozit yapma gereği ortaya çıkabilir. Bazen
de çeşitli ünitelerden veya çeşitli zamanlarda alınan suların karıştırılması, numune alma yeri
ve anında ölçülen debi ile orantılı olarak yapılır, alınan sular bir kapta karıştırılarak bu
karışımdan numune alınıp analiz edilir.
Endüstri atıksularının saklanmasında, atıksuda bulunan maddelerin birbirleri ile
reaksiyon verebileceği dikkate alınmalıdır. Böylece atıksuyun kimyasal ve fiziksel
özelliklerinde büyük değişiklikler olabilir. Böyle bir ihtimal varsa, değişik işlemlerden alınan
sular ayrı saklanmalı ve analiz yapılmadan hemen önce kompozit hazırlanmalıdır. Atıksu
numune alma noktası; atıksuların toplanıp şehir atıksu sistemine veya alıcı ortamlara boşaltım
noktasını, alıcı ortam numune alma noktası ise; atıksuyun alıcı ortama deşarj edilerek alıcı
ortamla tam olarak karıştıktan sonra numunenin alındığı noktayı, ifade eder.
Evsel ve endüstriyel atıksulardan numune alınması, numune alma programlarının
tasarımı ve numune alma teknikleri gibi numune almanın ayrıntıları konusunda endüstriyel

11
 atıksu, ham atıksu ve arıtılmış atık su gibi bütün atıksu türlerini kapsar. Numune alma
programlarının tasarımı ve numune alma teknikleri gibi numune almanın ayrıntıları
konusunda endüstriyel atıksu, ham atıksu ve arıtılmış atık su gibi bütün atıksu türlerini kapsar.
Numune alma programı farklı birçok amaç için kullanılabilir. Bazı ortak amaçlar şunlardır:

1. Atıksu akıntısındaki kirleticilerin derişimlerinin tayini,

2. Atıksu akıntısı ile taşınan kirleticilerin yükünün belirlenmesi
3. Atıksu arıtma tesisinin çalışması için veri temin etmek,
4. İstenilen deşarj yükü sınırlarına uyulup uyulmadığının denenmesi,
5. Atıksu deşarjı ile ilgili olarak veri temini.

7. NUMUNELERİN TAŞINMASI VE KORUNMASI

Şişelerin mümkün olan en kısa sürede laboratuvara götürülmesi gerekmektedir.

Numunenin alınması ile inceleme arasındaki azami saklama süresi yürürlükte olan inceleme
standartlarına uygun olmalıdır. Eğer taşıma süresi 4 saatten az ise ısıyı +5°C /- 3°C ‘de
muhafaza edebilecek izotermik bir kapta şişeler taşınmalıdır. Eğer taşıma süresi 4 saatten
fazla ise, numunenin izotermik kap yerine buzdolabına konulması gerekir. Eğer taşıma süresi
8 saatten fazla ise, kabın ısı kontrolünün yapılması gerekir. Numunelerin korunmasının bazı
amaçları vardır. Bunlar:

1. Uçuculuğu azaltma
2. Biyolojik faaliyeti durdurma
3. Çözünürlüğü ve hidrolizi azaltma
4. Işık ile bozunmayı önleme gibi mekanizmalara dayanır.
Atıksu numunelerinin korunmasının en yaygın yolu sıcaklığın 0°C ile 4°C arasında
tutulmasıdır. Numuneler, bu sıcaklıklar arasında tutulduğunda ve karanlıkta depolandığında
genellikle bozulmaz. Plastik kaplar atıksulardan numune alımında birçok olumlu özelliğinden
dolayı tercih edilir. Yağ ve gres, hidrokarbonlar, deterjanlar ve pestisitlerin analizleri için
sadece cam kaplar kullanılmalıdır. Numune toplanması, depolanması ve nakliyesinde
kullanılan kapların tipi için analizden sorumlu laboratuara danışılmalıdır. Numune kabında
yabancı maddeler tarafından adsorpsiyon, uçuculuk ve buharlaşma nedeniyle kayıpların
önlenmesi gerekir. Tablo 1’de çeşitli analizler için numune alma ve koruma teknikleri
verilmiştir. Numune kabı seçiminde göz önünde tutulması istenilen faktörler şunlardır:

12
1. Kırılmaya karşı yüksek dayanıklılık,
2. Yüksek sızdırmazlık özelliği,
3. Yeniden açılabilme kolaylığı,
4. Yüksek sıcaklıklara dayanıklılık,
5. Kullanışlı boyut, biçim ve kütle,
6. Temizlenmeye ve yeniden kullanılmaya uygunluk,
7. Temin kolaylığı ve maliyet.
Tablo 1. Analiz türüne göre numune alma ve koruma teknikleri.
Parametre Numune kabı En az numune, ml Bekleme süresi / koruma

Asidite P, C (B) 100 24 saat, +4 oC

Alkalinite P, C (B) 200 24 saat, +4 oC

BOİ5 P, C, BOİ şişesi 100 6-48 saat, +4 oC

TOK C (koyu renkli) 100 HCl ile pH<2, en kısa sürede +4 oC

KOİ P,C 100 H2SO4 ile pH<2, 7-28 gün +4 oC

Bakiye klor P,C 500 Hemen analiz edilmeli

Renk C 500 24 saat, +4 oC

Florür P 500 28 gün bekletilebilir, koruma gerekmez

Yağ ve Gres C, geniş ağızlı ölçülü 1000 HCl ile pH<2, 24 saat, +4 oC

Amonyak P,C 500 Hemen analiz veya 08 ml H2SO4/L ile pH<2,

7 gün +4 oC

Nitrat Azotu P,C 100 Hemen analiz veya 08 ml H2SO4/L ile pH<2,
7 gün +4 oC

Nitrit Azotu P,C 100 Hemen analiz veya 40 mg HgCl /L ile +4 oC

Organik Azot P,C 500 Hemen analiz veya 08 ml H2SO4/L ile pH<2,
7 gün, +4 oC

Koku C 500 Hemen analiz, en fazla 6 saat

Tad C 500 Hemen analiz edilmeli, +4 oC

Çözünmüş O2 C, BOİ şişesi 300 Hemen analiz edilmeli

pH P, C (B) 50 Hemen analiz edilmeli veya 2 saat, +4 oC

Sıcaklık - - Hemen analiz edilmeli

Fosfat C 100 Hemen analiz veya 40 mg HgCl /L ile +4 oC

Katı madde P,C - -

Sülfat P,C 100 24 saat, +4 oC

13
Sülfür P,C 100 4 damla çinko asetat/100ml ve NaOH ile
pH>9, 7 gün

Bulanıklık P,C 100 Hemen analiz veya +4 oC, karanlıkta 24 saat

P: Plastik, C: Cam, (B): Birlikte

KAYNAKLAR

Clair N. Sawyer, Perry L. Mccarty, Gene F. Parkin.Chemistry for Environmental Engineering

and Science. Mcgraw Hill.
Forsberg K. AND Keıth, L.H., 1998. Instant Gloves and CPC Database. Instant Reference Sources,
Inc. Austin, Tex.
Gilbert, R.O. 1987. Statistical Methods for Environmental Pollution Monitoring. Van Nostrand
Reinhold, New York.
Keith, L.H., 1996. Compilation of EPA's Sampling and Analysis Methods, 2nd Ed. Lewis Publ./Crc
Press, Boca Raton, Fla.
Methods for The Examination of Waters and Associated Materials:General Principles of
Sampling and Accuracy of Results. 1980. Her Majesty's Stationery Off., London,
England.
Samsunlu, A.Çevre Mühendisliği Kimyası.. Sam-Çevre Teknolojileri Merkezi Yayınları.
Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater, 1996. American Public
Health Association, American Wastewater Association.
Tcohbanoglous, G., Franklin L. Burton, H. David Stensel. Mcgraw Hill Wastewater
Engineering, Treatment And Reuse. Metcalf &Eddy Inc.
U.S. Envıronmental Protectıon Agency. 1982. NEIC Policies and Procedures. EPA-
330/9/78/001/-R (Rev. 1982).
Water Pollutıon Control Federatıon, 1986. Removal of Hazardous Wastes in Wastewater
Facilities—Halogenated Organics. Manual of Practice Fd-11.

14