Hidrobiyolojik çalışmalarda birçok cihaz ve malzeme kullanılmaktadır.

Yapılacak çalışmanın niteliğine

bağlı olarak kullanılacak cihaz değişiklik gösterebilmekte hatta sadece çalışma şartlarına bağlı olarak
değiştirilerek daha verimli hale getirilebilmektedir. Hidrobiyolojik çalışmalarda kullanılan bazı
cihazlar, kullanım amacına göre aşağıda belirtilmiştir.

Su Örnekleme Cihazları:
Bu cihazlar su yüzeyinden ya da istenilen derinlikten su örnekleri almak için kullanılır. Yüzey
örneklemeleri için bir ip ya da sap ucuna sabitlenmiş bir kap yeterli olurken, derin sulardan
örnekleme yaparken özelleşmiş cihazlara ihtiyaç duyulmaktadır.

Şekil 1 Teleskopik sap üzerine monte edilmiş yüzey suyu örnekleme kabı

Nansen şişesi, Niskin şişesi, Ruttner şişesi ve Van-Don şişesi,

istenilen derinlikte su örneği almaya yarayan cihazlar arasında
en sık kullanılanlarıdır. Çalışma prensibi olarak birbirleri ile
benzerlik gösterirler. Farklı hacimlerde olabilen su haznesi, cam,
akrilik ya da plastikten oluşmaktadır. Silindir şeklindeki su
haznesinin her iki açık ucunda da birer kapak, vana ya da tıpa
bulunur ve bunları cihaz istenilen derinliğe geldiğinde
kapatabilmek için messenger adı verilen bir alet kullanılır.
Gelişmiş sistemler kullanan araştırma gemilerinde çok sayıda
örnekleme şişesi diğer ölçüm aletleri ile birlikte bir vinç yardımı
ile suya indirilerek daha önce belirlenmiş derinliklerde
elektronik sistemler kullanılarak kapatılabilirler.

Su örnekleme cihazlarının seçiminde, cihazın üretildiği

malzemenin örneğin kullanılacağı analiz için sorun
oluşturmaması, örnekleme sahası ve iklim şartlarının göz
önünde bulundurulması ve cihazın hacimce uygun olmasına
dikkat edilmelidir.

Şekil 2 Niskin şişesi

 Şekil 3 Derinlik ölçüm cihazı (CTD) tarafından otomatik olarak kapatılmak üzere yerleştirilmiş niskin şişeleri

Plankton Kepçesi:
Plankton terimi (tekil: plankter) su kütlesi içerisinde yaşayan fakat su akıntılarına karşı aktif olarak
hareket edemeyen canlıları tanımlamak için kullanılır. 1 µm den daha küçük boyuta sahip planktonik
canlılar bulunmasına karşın bazı türlerin boyutu metreler ile ölçülmektedir.

Plankton kepçeleri çeşitli boyutlardaki planktonu su içerisinden süzerek almaya yarayan cihazlardır.
İstenilen boyutun üzerindeki planktonu toplayabilmek için sabit göz açıklığına sahip kumaştan imal
edilirler. Su içerisinde çekilen plankton kepçesi ağız çapı büyüklüğünde su sütununu süzerek
içerisinde bulunan planktonu kepçenin sonunda yer alan toplama kabı içerisinde biriktirir.

Şekil 4 Küçük plankton kepçeleri el ile çekilebilirken büyük hacimlerde örnekleme yapabilmek için vinç ile çekilen plankton
kepçelerine ihtiyaç vardır.
Plankton kepçeleri ile örnekleme yapılırken dikey, yatay ya da oblik çekim yapılabilir.

Bentik Örnekleyiciler:
Su içerisinde çözünmeden kalan ve yerçekimi etkisi ile birikime sediment adı verilir. Rüzgar, yağmur,
akıntılar, akarsular ve buzul hareketleri ile taşınabilen sedimenti, erozyon, aşınma, canlı kalıntıları ve
insani aktiviteler meydana getirmektedir.

Sediment örneklemeleri için sediment kepçeleri, sediment tuzakları ya da karotlar kullanılabilir.

Sediment kepçeleri su ortamında yüzey sedimentini örneklemek için kullanılırlar. En sık kullanılan
sediment kepçeleri ekman-grab ve van veen grab dır. Bu sediment kepçelerinin ihtiyaca uygun olarak
modifiye edilmiş çok sayıda farklı çeşidi bulunmaktadır.

Şekil 5 Ekman grab (Solda), Van veen grab (sağda)

Dipte birikmiş olan sediment yerine örnekleme süresinde

çökelmeye devam eden sedimenti örneklemek için kullanılan
cihazlara sediment tuzağı adı verilir. Birim alana birim
zamanda çökelen sediment miktarını belirleyebilmek için
kullanılabilirler. Su kütlesindeki hareketlerden etkilenmemek
için uzun bir gövdeye sahiptirler ve toplanan sedimenti
biriktirmek için alt kısımda bir hazne bulunur. Diğer sediment
örnekleyicilerden farklı olarak örnekleme süresi günler hatta
aylar sürebilmektedir.

Sediment karotları denizlerin ve göllerin dibindeki sediment

katmanlarının örneklenmesinde kullanılır. Yerçekimi etkisi ile
ya da ağırlıklar kullanılarak deniz zeminine saplanan karot,
sediment katmanlarının birbirine karışmadan kesit halinde
örneklenmesine olanak tanır.
Şekil 6 Okyanus zeminine yerleştirilmiş çok
hazneli bir sediment tuzağı
 Şekil 7 Yerçekimi yardımı ile kullanılan sediment karotu (Gravity corer)

Şekil 8 Karot ile alınmış sediment örneği

Bentik bölgede bulunan canlıları örneklemek için dip

kepçeleri ve dip trol (bottom trawl) ağları kullanılır.

Dip kepçeleri akarsularda zeminde yaşayan canlıların

bulundukları yerden kaldırılması ve akıntının etkisi ile
toplanmasını sağlar. Genellikle el ile kullanılacak
boyuttadırlar.

Dip trol ağı gemi tarafından deniz dibinde

Şekil 9 Akarsu zemininden örnek almak için
sürüklenerek çekilen bir ağ sisteminden oluşur.
kullanılan dip kepçesi
Bentik bölgeyi kazıyarak örneklediği için diğer yöntemlere göre çok daha geniş alanlarda kullanılabilir.

Şekil 10 Balıkçı teknesi tarafından çekilen dip trol ağı

Klorofil - a

Klorofil bitkilerde bulunan en önemli pigmentlerden birisidir. “a”, “b” ve “c” olarak 3 farklı çeşit klorofil olduğu
bilinmektedir. Klorofil moleküller fotosentez reaksiyonlarında görev alarak, ışık enerjisinin kimyasal enerjiye
dönüşmesini sağlar.

Klorofil-a, sucul ekosistemlerde birincil üretimin temelini oluşturan mikro alglerin biyomasının belirlenmesinde
belirteç olarak kullanılır ve oşinografide en sık ölçüm yapılan biyokimyasal parametredir.

Klorofil-a nın belirlenmesi için kullanılan yöntemler moleküllün spektroskopik yapısından faydalanır. Klorofiller ışık
spektrumunda 2 farklı bölgede absorbsiyon yaparlar bunların ilki görünür spektrumun mavi bölümünde (<460 nm)
diğeri ise kırmızı (630-670 nm) bölümündedir. Klorofil tespitleri genel olarak 3 farklı dalga boyunda ölçüm yapılarak
hesaplanır ve bu tip ölçümlere trikromatik ölçüm adı verilir.

Spektrofotometrik Yöntem ile Klorofil – a Tespiti Laboratuvar 1

Deneyin Amacı

Deniz suyunda bulunan fitoplankton kaynaklı Klorofil – a miktarının belirlenmesi

Araç ve Gereçler
Amber renkli şişe içerisinde muhafaza edilmiş deniz suyu

Vakum filtrasyon sistemi

Vakum pompası

0,45 µm göz açıklığına sahip inert filtre kağıdı (Asetonda çözülebilen)

Yüksek saflıkta aseton

Pasteur pipeti

15 mL santrifüj tüpü

Santrifüj cihazı

UV-Vis Spektrofotometre cihazı

Kuvars spektrofotometre küveti

Deneyin Yapılışı

Ölçümün yapılacağı deniz suyunu, vakum filtrasyon sistemi kullanarak filtre kağıdından süzünüz.

Uygulanan vakumun 0,5 bar ı geçmemesine dikkat ediniz.

Filtrasyon işlemi sonrasında eğer var ise filtre kağıdı üzerinde bulunan zooplankton ve yabancı maddeler bir pens
yardımı ile alınız.

Kullanılan filtre kağıdı 15 mL lik santrifüj tüpüne koyunuz ve üzerine 5 mL %90 aseton ekleyerek kapağı sıkıca
kapatınız.

Filtre kağıdı aseton içerisinde tamamen çözünene kadar, santrifüj tüpü şiddetli bir şekilde çalkalayınız (yaklaşık 2 dk.)

Filtre kağıdı çözündükten sonra santrifüj tüpü içerisinde bulunan asetonu 10 mL e tamamlayınız ve 850g (3000 rpm -
8,6 rotor çapı) güçte 10 dk süre ile santrifüj ediniz.
Santrifüj sonrasında tüpte bulunan çözeltiyi (süpernatant), dipte yer alan sedimenti hareketlendirmeyecek şekilde
spektrofotometre küvetine alınız.

Alınan çözeltinin 750, 664, 647 ve 630 nm dalga boylu ışıkta sahip olduğu absorbans değerlerini ölçünüz.

Ölçüm sırasında kör olarak %90 aseton kullanınız.

Elde edilen değerler aşağıda yer alan formüle yerleştirilerek deniz suyunda bulunan Klorofil-a konsantrasyonu
hesaplayınız.

Klorofil-a (mg/m3) = (11.85 * (A) – 1,54 * (B) – 0,08 * (C)) * v / L * V

A: 664 nm dalgaboyunda ölçülen absorbans – 750 nm dalga boyunda ölçülen absorbans

B: 647 nm dalgaboyunda ölçülen absorbans – 750 nm dalga boyunda ölçülen absorbans

C: 630 nm dalgaboyunda ölçülen absorbans – 750 nm dalga boyunda ölçülen absorbans

L: Spektrofotometre küveti ışık yolu (cm)

v: Ekstraksiyon sonucu elde edilen klorofil-a çözeltisi (mL) (Bu deney için 10 mL)

V: Filtre edilmiş deniz suyu miktarı (L)

TRIX indeksi 1998 yılında Vollenweider ve arkadaşları tarafından hazırlanmıştır. “Trophic Index” yani
besin indeksi kelimelerinin kısaltımasından oluşur. Asıl amacı sucul bir ekosistemin ötrofik olarak
durumunun sayısal olarak ifade edilmesidir. Böylece farklı su sistemlerinin ötfofik açıdan birbiri ile
kıyaslanmasına olanak sağlar.

Hesaplanmasında ötrofikasyon belirleyici ölçümler kullanılır. Bunlar,

Klorofil –a,

Çözünmüş oksijen, (Yüzde çözünmüş oksiyen deviasyonu)

Çözünmüş inorganik fosfor,

Çözünmüş inorganik azot,

Toplam fosfor,

Toplam azot.

TRIX formülü aşağıdadır.

TRIX = (Log[Kl-a * aDO%) * N * P] – [-1,5])/1,2

Değerler formüle uygulandığında 0 – 10 arası bir sonuç elde edilir. Bu sonuç aşağıdaki tabloda
değerlendirilebilir.

TRIX Değeri Durum

0-4 Yüksek su kalitesi ve düşük ötrofikasyon
4-5 İyi su kalitesi ve orta seviye ötrifikasyon
5-6 Orta su kalitesi ve yüksek seviye ötrifikasyon
6-10 Çok yüksek seviye ötrifikasyon.

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/(SICI)1099-095X(199805/06)9:3%3C329::AID-
ENV308%3E3.0.CO;2-9

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/%28SICI%291099-
095X%28199805/06%299%3A3%3C329%3A%3AAID-ENV308%3E3.0.CO%3B2-9