NEML FORMLLER BLM 3

31

NEML FORMLLER
FZYOLOJDE NEML FORMLLER

KARDYOVASKLER SSTEM FORMLLER

1- Total Periferik Diren (TPD): Bir kan damarndaki akm iki faktr tarafndan belirlenir:
1- Damarn iki ucu arasdaki basn fark ki bu, kan damarda ilerleten kuvvettir,
2- Damar direnci denilen, damar boyunca kan akmna kar oluyan direntir. Damarlardaki kan akmn gletiren direnci dorudan lme imkan yoktur, diren kan akm ve damardaki basn farknn llmesi ile hesaplanr.

Total periferik diren= Ortalama kan basnc / Kardiyak debi rnek: Ortalama kan basnc=90mmHg Kardiyak debi= 90mlt/sn ise, Total periferik diren= 90mmHg/90mlt/sn =1 R

2- Ortalama Kan Basnc: Zaman ile deien arteriyel basncn ortalamasdr.

Portalama = Pdiyastolik + 1/3 (Psistolik

-P

diyastolik

rnek: Psistolik 120 mmHg, Pdiyastolik 80 mmHg, Kardiyak debi 5000 mlt/dakika ise Portalama = 80 + 1/3(120-80)=93 mmHg TPD = 93/5.000 = 0,018

3- Kardiyak Debi (kardiyak output): Birim zamanda kalpten atlan kan hacmi. ki ekilde hesaplanabilir. a. Kalp debisi=kalp hz X atm volm rnek: 70X0.071=5 L/dk b. Kardiyak debi = Sist. kan akm = Pulmoner kan akm = oksijen tketimi / (a-v oksijen fark) rnek: Arteriyel O2 = 20 mlt oksijen / 100 mlt kan = 0,2 Venz O2 = 15 mlt oksijen / 100 mlt kan = 0,15 Oksijen akm = 250 mlt / dakika Kardiyk debi = 250 / 0,05 = 5.000 mlt/dakika

4- Ejeksiyon fraksiyonu: Bir kez kalp tarafndan pompalanan kan volmnn diyastol sonu hacmine

orandr. Diyastol sonunda ventrikllerin hacmi 110-120mltdir. Bu hacime enddiyastolik hacim denir. Her bir ventriklde sistol sonunda geride kalan hacim yaklak 40-50 mlt olup buna endsistolik hacim denir. Frlatlan hacmin diyastol sonu hacme oranna ejeksiyon fraksiyonu denir. Genillikle yaklak %60a eittir.

Ejeksiyon fraksiyonu=Frlatlan hacim / Enddiyastolik hacim

5- Net kapiller filtrasyon basnc (Pnet): Herhangi bir anda dolamdaki kann sadece %5i kapillerd-

edir. Fakat bu %5, O2 ve besin maddeledinin doku svsna, CO2 ve atk maddelerin kan dolamna getikleri yer olmas nedeniyle bir anlamda kan dolamnn en nemli blmdr. Bu geii salayan o blgedeki hidrostatik basn farklar arasndaki ilikidir ve buna net kapiller filtrasyon basnc (Pnet) denir.

32

BLM 3 NEML FORMLLER

Kapiller hidrostatik basn: Svnn kapillerden dar kmasn salar nterstisyel sv hidrostatik basnc: Svnn kapillere giriini salar Plazma osmotik basnc: Svy kapillere eker nterstisyel sv osmotik basnc: Svnn kapillerden kn salar Net kapiller basn (Pnet)= ( Kapiller bas.- interstisyel basn) - (Plazma osmotik basnc -interstisyel osm. basn)

6- Vaskler kompliyans (kapasitans): Btn damarlarn genileyebilir (gerilebilir) olmas vaskler

sistemin nemli bir zelliidir. En fazla gerilebilme yetenei olan damarlar venlerdir. Olduka hafif bir basn art bile venlerde 0.5-1 L ekstra kan depolanmasna sebep olur. Bundan dolay venler, herhangi bir zamanda gerektiinde kullanlmak zere byk miktarda kan depolanmasn salar. Ayrca arterlerin esnek yaps, kalbin kan pulsatil olarak pompalanmasna imkan salar. Bu zelliklere bal olarak her bir mmHg basn artna karlk depo edilebilen kan miktarna sz konusu vaskler yatan kompliyans (kapasitans) denir.

Kompliyans= hacim art / basn art

SOLUNUM SSTEM FORMLLER

1- Vital Kapasite (VC): Maksimum inpirasyondan sonra ekspire edilen hava hacmidir.
Vital kapasite= Tidal volm + inspiratuar rezerv volm + ekspiratuar rezerv volm rnek: nspiratuar rezerv volm= 3.3 Ekspiratuar rezerv volm= 1.0 Tidal volm= 0.5 ise Vital kapasite= 0.5+,.3+1.0=4.8 L

2- Fonksiyonel rezerv kapasite (FRC): Normal solunumla alnan hava ekspire edildikten sonra akcigerlerde kalan hava hacmidir.

Fonksiyonel rezerv volm= rezidel volm + ekspiratuar rezerv volm rnek: Ekspiratuar rezerv volm=1.0 L Rezerv volm= 1.2 L ise Fonksiyonel rezerv volm= 1.0 + 1.2= 2.2 L

NEML FORMLLER BLM 3

33

3- nspiratuar kapasite (IC): Tidal volm ve inspirataur rezerv volmn toplamna eittir.
nspiratuar volm= nspiratuar rezerv volm + tidal volm rnek nspiratuar rezerv volm= 1.9L Tidal volm= 0.4 L ise nspiratuar kapasite= 1.9 + 0.4= 2.3 L

4- Total akcier kapasitesi (TLC): Maksimum inspirasyondan sonra akcierlerdeki hava miktardr. Total akcier kapasitesi= nspiratuar rezerv volm + tidal volm + ekspiratuar
rezerv volm + rezerv volm rnek: Tidal volm= 0.5 L Ekspiratuar rezerv volm= 0.7 L nspiratuar rezerv volm= 1.9 L Rezerv volm= 1.1 ise Total akcier kapasitesi= 0.5+.07+1.9+1.1+=4.2 L

5- Fizyolojik l alan (VD): Solunum sisteminde respiratuar broniyollere kadar gaz deiimi olmaz. (Gaz
deiimi, respiratuar broniyol, duktus alveolaris, sakkus alveolaris ve alveoli pulmoneste olur) Gaz deiiminin olmad bu alana ( Trakea, bronkus prinsipabil, bronkus lobaris, bronsiplus segmentalis, braniolus lobuloris, braniolus terminalis) fizyolojik l alan denir.

VD = VT rnek:

(Paco2 - Peco2) / (Paco2 )

VT= 500mt, Peco2=28mmHg, Peco2=40mmHg ise l alan? VD=500 x (40 - 28) / 40 VD=150mlt

6- Ventilasyon volm: Bir dakikada solunan hava miktardr. Normalde yaklak 6Ldir.
Ventilasyon volm = (Tidal volm - l boluk ) x dakikada solunum says rnek (TUS-Nisan97,Eyll00): Salkl bir gen bayanda, tidal volm 400mlt, l boluk 120 mlt, solunum says 12/dk ise alveoler ventilasyon nedir? Alveoler ventilasyon= (400-120)X12=3.36 L

7- Akcier kompliyans: Akcierin esneyebilme yeteneini gsterir. nterstisyel fibrosizte ve akcier deminde kompliyans azalrken, amfizemde kompliyans artar.

Kompliyans= 1/ elastisite= hacim/ basn

34

BLM 3 NEML FORMLLER

RNER SSTEM FORMLLER

1- Sv kompartmanlar (TUS-eyll96)

rnek (TUS-Eyll91) 60 kg arlktaki bir kiinin %60 su kabul edilirse intraselller sv volm nedir? Total vcut svs= 36 L ntraselller sv= 36X2/3= 24 L ntraselller sv= Total vcut svs - ekstraseller sv interstisyel sv= Ekstraslller sv - plazma

2- Renal klirens: Her birim zamanda tamizlenen plazma volmdr.

Klirens A= ( idrardaki A madde younluu X idrar akm hz ) / Plazma A maddesi younluu X 1440

rnek (TUS-Nisan92) Kreatinin dzeyi 4 mg/dl, idrar kreatinin dzeyi 44mg/dl ve saatlik idrar miktar 2880cc ise kreatinin klirensi katr? Klirenscre= 44X 2880/ 4X1440=22 cc/dk

3- Glomeruler Filtrasyon Oran (GFR): drar oluumu, proteinsiz fazla miktarda svnn glomerler kapillerden bowman kapslne filtrasyonu ile balar. Proteinler dnda plazmadaki maddelelerin ou serbeste bowman kapsl iine filtre olduu iin bowman kapsl iindeki filtratta, bu maddelerin konsantrasyonlar plazmannkine eittir. Filtre olan sv tbller boyunca ilerledike bowman kpslndeki sv, spesifik soltlerin ve suyun geri emilerek kana gemesi veya baka maddelerin peritbler kapillerden tbl iine salglanmas nedeni ile deiiklie urar. GFR lmnde glomerllerden filtre olduktan sonra reabsorbsiyon veya sekresyonu uramadndan inlin klirensi kullanlr.
GFR = (idrardaki inlin younluu X dakika idrar hacmi) / (plazma inlin younluu) rnek: Plazma konsantrasyonu 1 mg/mlt olacak ekilde bir hastaya inlin infzyonu yaplyor. 1 saat sonra 60 mlt. drarda inlin konsantrasyonu 120 mg/mlt bulunuyor. GFR katr? 60mlt/saat ise 1 mlt/dk GFR=120X1/1=120 mlt/dk
Bbrek ekilli elemanlar szmez. Sadece plazmay szer. Bu nedenle alyuvar says deimedii srece, bbrekten birim zamanda atlan bir maddenin miktarnn o maddenin arteriyovenz farkna blnmesi renal plazma akmna eittir. Bbrek venz plazma dzeyi llemediinden elde edilen deere efektif renal plazma akm denir.

4- Efektif renal plazma akm (ERPF):

ERPF = UPAHx V / PPAH Renal plazma akm=(idrardaki PAH younluu X dakika idrar hacmi) / (plazma PAH younluu)

NEML FORMLLER BLM 3

35

rnek: drar PAH=14 mg/mlt Plazma PAH=0.02 mg/mlt Dakika idrar hacmi= 0.9mlt/dk ise: Efektif renal plazma akm=14X0.9 / 0.9 = 630mlt/dk

5- Renal kan akm: Bbreklerin dakikada ald kan miktardr. stirahat halindeki yetikinde dakikada 1,22,3 L kan veya kalp debisinin %25inden biraz azn alr.

Renal kan akm=(Renal plazma akm) / (1-hemotokrit)

rnek: Hemotokrit=%45=0.45
Renal plazma akm=700 mlt/dk ise Renal kan akm=700/1-0.45=1273 mlt/dk

6- Filtrasyon Fraksiyonu (FF): Glomerler kapillerden filtre olan bbrek plazma akmdr.
Filtrasyon fraksiyonu= Glomerler filtrasyon oran / Renal plazma akm

rnek: Gloremerler filtrasyon fraksiyonu: 125mlt/dk

Renal plazma akm=700 mlt/dk ise Filtrasyon fraksiyonu=125/700=0.2

7- Serbest su klirensi (CH2O) (TUS-Nisan03): drar konsantrasyonu veya dilusyonu ilemi

bbreklerin su ve erimi maddeleri bir dereceye kadar birbirinden bamsz atmasn gerektirir. Serbest su klirensi bbrekler tarafndan erimi maddeden serbest suyun atlma hzn temsil eder. Serbest su klirensi pozitif olduu zaman, bbrekler tarafndan ar su atlyor demektir. Serbest su klirensi negatif olduunda ise erimi madde atlmnn su atlmndan fazla olduu ve suyun korunduu anlamna gelir.

Serbest su klirensi=(24 saatlik idrar volm / 1440) X (1-idrar osm. / serum osm.) rnek (TUS-Nisan03): Gnlk idrar volm 4 lt, plazma osm. 270mOsm/L, idrar osm. 100 mOsm/L olan bir hastann serbest su klirensi ka mlt/dkdr? Serbest su klirensi= 4000/1440 X (1-100/270) = 1.7mlt /dk

8- Plazma osmolaritesi: Plazma kann sv blmdr. Plazma osmolaritesi 280mOsm/kgdir.

Plazma osm=2 X Na + ( Glukoz / 18 ) - ( BUN / 2.8 ) rnek: (TUS)* Plazma Na+ 150 mEg/L, k+ 5 mEg/L, kan ekeri 90 mg/dl, kan re dzeyi 28 mg/dl olan hastann plazma osmolaritesi ka mOsm/Ldir? Plazma=2X150+(90/18) + (28/2.8)= 315 mOsm/L

36

BLM 3 NEML FORMLLER

HALK SALIINDA NEML FORMLLER

Toplumda belli zamanda ortaya kan yeni vaka x k Yl ortas nfus ( o zaman biriminin ortasndaki nfus

1- nsidens =

2- Prevalans =

Toplumda belli zamandaki yeni + eski vakalar Yl ortas nfus

x k

3- Atak hz =

Bir toplumda belli sre iindeki A bulac hastalk tans konan kii says x 1000 Ayn bulac hastala duyarl nfus

4- Baklama hz =

A bulac hastalna kar tam al olanlarn says Bu bulac hastala duyarl nfus
28.gebelik haftasndan sonraki l doumlar + canl doup ilk 7 gn lenler Canl + l doum says

5- Perinatal mortalite=

x 1000

6- Kaba doum hz =

Belli bir srede toplam canl doum says x 1000 Yl ortas nfus

7- Genel dourganlk hz =

Toplam canl doum says 15-44 ya kadn says

x 1000

8- Kaba lm hz =

Toplam lm hz Yl ortas nfus

x 1000

9- Yaa zel lm hz =

A yanda lenlerin says A yann yl ortas nfusu

x 1000

10- Nedene zel lm hz =

Belli nedenden lenlerin says Yl ortas nfus

x 1000

11- Orantl lm hz (yaa zel) =

Belli yata lenlerin says Toplam lm says

x 1000

12- Orantl lm hz (nedene zel) =

Belli hastalktan lenlerin says Toplam lm says

x 1000

Belli srede anala bal nedenlerle len kadn says* 13- Anne lm hz = x 100 000 Canl doum says (* gebelik doum, doum sonras)

14- Yenidoan (neonatal) lm hz =

0-1 aylk dnemde len bebek says Canl doum says

x 1000

15- Bebek lm hz =

0-1 ya iinde len bebek says x 1000 Canl doum says

NEML FORMLLER BLM 3

37

16- Fatalite hz =

A hastalndan lenlerin says A hastalna yakalanan kii says

x 100

Bir toplumda belirli bir srede isteyerek ve kendiliinden meydana gelen dk says x k(1000) 17- Toplam dk hz = Ayn toplumda ayn srede toplam gebeliklerin says

Bir toplumda belirli bir srede 18- steyerek dk oran = isteyerek yaplan dk says x k(1000) Ayn toplumda ayn srede meydana gelen canl doum says
Bir toplumda etkili ve etkisiz yntem kullanan kadnlarn says x k(1000) 19- Yntem kullanma oran = Ayn toplumda 15-49 yalar arasndaki evli kadnlarn says