T.C.

MLL ETM BAKANLII

DENZCLK VE SU RNLER

BYOLOJK ONOGRAF
624B00003

Ankara 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. PELAJK BLGE CANLI TOPLULUKLARINDAN RNEKLEME YAPMA............... 3
1.1. Plankton Toplama ......................................................................................................... 4
1.1.1. Planktonik Organizmalar ....................................................................................... 4
1.1.2. Plankton Toplama Ara ve Yntemleri ............................................................... 11
1.2. Nekton Toplama.......................................................................................................... 14
1.2.1. Nektonik Organizmalar ve Biyo-Ekolojik zellikleri......................................... 14
1.2.2. Nekton Toplama Ara ve Yntemleri.................................................................. 16
1.3. Toplanan rneklerin Snflandrlp Saklanmas ........................................................ 18
1.3.1. Plankton rneklerinin Saklanmas ...................................................................... 18
1.3.2. Nekton rneklerinin Saklanmas......................................................................... 18
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 25
2. BENTK BLGE CANLI TOPLULUKLARINDAN RNEKLEME YAPMA .............. 25
2.1. Bentik Organizmalarn Genel zellikleri ................................................................... 25
2.1.1. Bykle Gre Bentik Canllar ......................................................................... 25
2.1.2. Biyolojik Formlar ................................................................................................ 27
2.1.3. Bentik Canllarn Zemindeki Dal.................................................................. 29
2.2. Bentik Organizma Toplama Ara ve Yntemleri ....................................................... 29
2.2.1. Sahildeki Toplamalar........................................................................................... 29
2.2.2. Ak Denizde Toplamalar.................................................................................... 30
2.3. Toplanan rneklerin Snflandrlp Saklanmas ........................................................ 31
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 33
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 36
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 40
KAYNAKA ......................................................................................................................... 42

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

624B00003

ALAN

Denizcilik ve Su rnleri

DAL/MESLEK

Alan ortak

MODLN ADI

Biyolojik Oinografi

MODLN TANIMI

Pelajik blge canl topluluklarndan rnekleme yapma, Bentik

blge canl topluluklarndan rnekleme yapma konularn
verildii renme materyalidir.

SRE

40/32

N KOUL

Bu modln n koulu yoktur.

YETERLK

Biyolojik oinografi lmleri yapmak

Genel Ama
Bu modln sonunda uygun ortam salanmas halinde,
biyolojik oinografik lmleri yapabilecektir
Amalar

MODLN AMACI
1.
2.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Pelajik blge canl

yapabileceksiniz.
Bentik blge canl
yapabileceksiniz.

topluluklarndan

rnekleme

topluluklarndan

rnekleme

Eitim gemisi veya laboratuvar, nasen iesi, termometre,

akntler, metrik blmeli ta, salinometre, seki diski,
younlukler, planton kepesi, pens, plastik leen ve
kvetler, drej, bim trol, petersen grap.
renme faaliyetlerinin sonunda kazandnz bilgi ve
becerileri kendi kendinizi lerek deerlendirebileceksiniz.
Modln sonunda kazandnz yeterlikleri retmeniniz
lerek sizi deerlendirebilecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Yer krenin yaklak % 71 okyanus ve denizlerle kapldr ve Denizcilik alannda yer
alan Gemi Ynetimi, Yat Kaptanl, Balk Gemisi Kaptanl, Su rnleri retimi
ve Yetitiricilii mesleklerinin faaliyetini yrtt ortam denizler ve okyanuslardr.
Bunun iin deniz ortamnn biyolojik yapsn ve zelliklerini bilmek, bunlarla ilgili
rnekler toplayarak kaytlar tutmak, denizlerde ve okyanuslarda meydana gelen biyolojik ve
ekolojik olaylar tespit edebilmek, bu mesleklerin yrtlmesinde nemli bir yer tutar.
nk denizlerde ve okyanuslarda meydana gelen biyolojik olaylar, bir ok olayla beraber
alarak okyanus ve denizlerin yapsnda nemli bir yere sahiptir. Eer mesleinizi
yapacanz ortamn bu zelliklerini yeteri kadar bilmez ve tedbirleri daha nceden
alamazsanz, baary yakalamanz ve verimli olmanz mmkn olmayacaktr.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Bu faaliyet ile gerekli ortam salandnda, suyun temperatrn (scakln),
salinitesini (tuzluluunu), dansitesini (younluunu) ve turbiditesini (bulankln)
lebileceksiniz.

ARATIRMA
Yaknnzda bulunan gl veya denize giderek, farkl noktalardan;
Yaam ortamlarn
Bitkisel ve hayvansal canllar
Suyun rengini
Dip yapsn durumunu
Gzlemleyin ve gzlemlerinizi bir kompozisyon olarak yaznz.

1. PELAJK BLGE CANLI

TOPLULUKLARINDAN RNEKLEME
YAPMA
Okyanus ve denizleri tm ynleriyle bilimsel olarak inceleyen ve tanmlayan bilim
dalna oinografi denir. Okyanus ve denizlerdeki yaam ve bunun evre ile olan ilikilerini
inceleyen oinografinin alt dalna biyolojik oinografi denir.
Deniz ortam evreyle ilgili zellikleri bakmndan bentik ve pelajik blge olmak
zere iki blme ayrlr. Bunlardan bentik blge sahil izgisinden itibaren en derin yere
kadar olan tm dip blgesini ifade eder. Pelajik blge ise bentik blgeyi rten tm su
ktlesidir.
Pelajik blge kendi iinde epipelajik (0-50 m aras), mezopelajik (50-200 m aras),
infrapelajik (200-600 m aras), batipelajik (600-2500 m aras), abissopelajik (2500-7000 m
aras) ve hadopelajik (7000 m den sonraki blge) olmak zere alt katmanda incelenir.

ekil 1.1: Pelajik blge katmanlar

Pelajik blgede yaayan canllarn dip blgeyle herhangi bir ilikisi yoktur. Pelajik
blgede yaayan canl topluluklarna pelagos ad verilir. Pelagosu oluturan canllarda
hareket yeteneklerine ve evreyle ilikilerine gre plankton, nekton ve neuston olmak zere
grupta incelenir. Bu modlde planktonik ve nektonik canllardan rnek toplama ara ve
yntemlerini reneceiz.

1.1. Plankton Toplama

1.1.1. Planktonik Organizmalar
Pelajik blgede serbest halde yaayan, hareket organlar olsa bile bunlarla ok snrl
hareket edebilen ve bu nedenle su hareketlerinin etkisiyle pasif olarak yer deitiren canllara
plankton denir. Planktonik organizmalar biyolojik zelliklerine gre fitoplankton (bitkisel
plankton) ve zooplanton ( hayvansal plankton) olararak iki grupta incelenir.
1.1.1.1. Fitoplankton
Pelajik blgede yaayan bitkisel canllarn oluturduu topluluktur. Fitoplanktonun
byk bir blmn tek hcreli su yosunlar (algler) ve baz ok hcreli su yosunu trleri
oluturur. Fitoplanktonun genel zellikleri yledir:

Fitoplanktonun hcrelerinde klorofil bulunur ve yaplar basittir. Genellikle tek

hcreli olmakla beraber ok hcreli trlere de rastlanr.
ounluu mikroskobik byklkte olup byklkleri mikron () ile ifade
edilir ve en by birka yz mikrondan byk olmaz.

Ikta fotosentez yaparak kendi besinlerini kendileri yaparlar (ototrof canllar)

ve bu yolla karbondioksit ve inorganik maddelerden yksek enerjili besin
molekllerini olutururlar. Bu zellikleri nedeniyle su ortamndaki besin
zincirinin birinci ve deimez halkasn fitoplanktonik organizmalar oluturur.
Bunlarda genel olarak iki tip hcre yaps gzlenir:

Prokaryotik hcre yapl olanlar: Bunlarda hcre ekirdei bulunmaz

ve ekirdek materyali sitoplzma iine yaylmtr.

Eukaryotik hcre yapl olanlar: Bunlarda belirgin ve dzenli bir hcre

ekirdei vardr ve dier organellerin yaps da dzenlidir.
Fitoplanktonik organizmalarda hcresel yaplar yle zetlenebilir:

Hcre eperi: Hcrenin canl meteryalini evreleyen yapdr ve selloz

ile pektinden olumutur. Kalnl trlere gre deiim gsterebilir.
eriinde mineral maddelerde bulunur. Baz trlerde ise eper yzeyinde
izgiler veya dikensi yaplarda bulunabilir.

Sitoplzma: ekirdek ile hcre eperi arasn dolduran renksiz, yar

akkan ve dier hcre organellerine yataklk yapan canl maddedir.
Btn canllk olaylar burada gerekleir. Sitoplzma iinde ya
damlarl, protein moleklleri, tuzlar, karbonhidrat moleklleri, organik
asitler gibi bileikler bulunur.

ekirdek (nukleus): Hcredeki btn yaamsal olaylar buradan

ynetilir. Delikli (porlu) bir zarla evrilidir. inde kaltm materyali
bulunur. Tek hcreli fitoplanktonda bir tane bulunurken ok hcrelilerde
5 veya daha fazla ekirdee rastlanabilir.

Plastidler: Plastidler sadece eukaryotik ( hcre ekirdei olan) bulunur.

Plastidler kloroplast, lkoplast ve kromoplast olmak zere tipte
bulunur.

Kloroplastlar: Fotosentezde ok nemli bir rol vardr. Kloroplastlarn

iinde renk maddeleri bulunur. Bunlar yeil renkli klorofil ve turuncu
renkli karotinoiddir. Klorofil fotosentezde ok nemli bir rol oynar;
gne n yakalayarak fotosentez reaksiyonunun balamasn
salayacak enerjiyi temin eder.

Hareket organeli: Birok fitoplankton trnde hareket organeli olarak

kamlar (flagella) bulunur. Kamlarn yeri konumu ve says trn
zelliine gre deiir.
Fitoplantonik organizmalarda remeyi salayan zel hcrelere gamet ad verilir.
ekirdein ve sitoplzmann birlemesiyle oluan olaya dllenme ve dllenmi
hcreye de zigot ad verilir. Fitoplanktonda eeyli ve eeysiz olmak zere iki tip
reme grlr;

Eeysiz reme: Buda kendi iinde gruplara ayrlr

o
Hcre blnmesiyle oalma: Bir fitoplankton hcresi basit bir
mitoz blnmeyle ikiye blnr ve oluan yeni hcreler yeni
bireyler gibi davranr

Vegatatif reme: ipliksi yapdaki ok hcreli fitoplankton da

grlr. pliksi yapnn bir ksm koparak ayrlr ve yeni bir birey
gibi geliir.
o
zel hcrelerin olumasyla oluan eeysiz reme: Spor ad
verilen zel reme hcreleri oluur. Sporlar bir ana hcrenin iinde
zel blnmelerle meydana gelir ve olduka dayankl yapya
sahiptirler. Zor ortam koullarna dayanrlar. Uygun ortam
olutuunda alrlar ve yeni bireyler eklinde geliirler.
Eeyli reme: Dii ve erkek reme hcrelerinin (gametlerin)
birlemesiyle oluan remedir. Buradaki reme hcreleri mayoz
blnmeyle olumutur ve kromozom saylar ana hcreye gre yar
yaryadr.
Konjugasyon: ekil ve yap bakmndan ayn fakat cinsiyeti farkl iki
ipliksi bireyin yan yana gelerek birlemesi ile meydana gelir.
o

eitli fitoplankton gruplarna ait rneklerin mikroskoptaki grntleri aada

verilmitir.

Fotoraf 1.1: Ceratium

Fotoraf 1.2: Diatom zinciri

Fotoraf 1.3: Cyanobacteria (mavi-yeil alg)

Fotoraf 1.4: Diatomea

Fotoraf 1.5: Dinoflagellate pyrocystis

Fotoraf 1.6: Radiolaria

Fotoraf 1.7:Vorticellid ciliate

1.1.1.2. Zooplankton
Pelajik blgede yaayan ve pasif olarak yer deitiren hayvansal organizmalara
zooplankton denir. Bunlar besinlerini dardan hazr olarak alrlar (heterotrof ). Genellikle
fitoplanktonik organizmalarla beslenirler. Bunlar iki blmde incelenir.
Meroplankton: Benthos (dipte yaayan canllar) ve nektonik (suda aktif olarak yer
deitiren canllar) canllarn yumurta ve larvalarnn oluturduu geici planktonik
canllardr. Bunlar mevsimsel olup ebeveynlerinin reme mevsimlerinde ortaya karlar.
rnein deniz akay (anemon) ve ahtapot larvalar buna rnektir.

Fotoraf 1.8: Anemon ve ahtapotun A- Ergin Bireyleri B- Meroplantonik larvalar

Holoplankton: Tm yaamlarn pelajik blgede geiren zooplanktonik

organizmalara holoplankton denir.

Fotoraf 1.9: Bir holoplankton;Physalia physalis

1.1.1.3. Planktonik Organizmalarn Biyo- Ekolojik zellikleri

Planktonik organizmalar biyolojik ve ekolojik zelliklerine gre yle snflandrlr;

Byklklerine gre snflandrma: Planktonik organizmalar denizanalar hari

genelde olduka kk boyutlu hatta mikroskobik byklktedirler. Bu baz
l aralklar dikkate alnarak aadaki snflandrma yaplr:

Ultraplankton
5

Nannoplankton
550

Mikroplankton
50500

Mesoplankton
0, 55 mm

Makroplankton
550 mm

Megaplankton
550 cm

Yaadklar ortama gre snflandrma:

Limnoplankton gllerde yaayan

Heliplankton denizlerde yaayan

Krenoplankton kaynak sularnda yaayan

Rheoplankton akarsularda yaayan olmak zere snflandrlr

Su ktlesinde yatay ynde dallarna gre snflandrma:

Neritik plankton; derinlii az (200 m ye kadar) ky blgelerde yaayan

Oseanik plankton; 200 metreden sonra ve kydan uzak blgede yaayan

olmak zere snflandrlr.

Su ktlesinde dikey ynde dallarna gre snflandrma:

10

Epiplankton
Mesoplankton
nfraplankton
Batiplankton
Abissoplankton
Hypoplankton
snflandrlr.

80 metre derinlie kadar,

80200 m derinlikler aras,
200600 m derinlikler aras,
6002500 m derinlikler aras,
2500 metreden daha aada,
dip blgeye yakn derinliklerde yaayan olmak zere

Planktonik formlar, suda asl hlde bulunduklar iin yaamlarn srdrmeleri

bakmndan vcut svs younluunu genellikle ortam younluuyla e tutarlar. Bu yzden
de pelajikte hi enerji harcamadan yzer ve yer deitirirler.
Fitoplankton trleri fotosentez yaparak kendi besinlerini retirler. Zooplankton trleri
ise hazr besin alrlar. Fitoplanktonik trler fotosentez yapmak iin a ihtiya
duyduklarndan n ulaabildii derinliklerde daha youn bulunurlar. Zooplanktonik
organizmalarn dikey dal ise daha karmaktr; besin basn, dikey su hareketleri,
scaklk, dikey zooplankton dalmn etkiler.
Mevsimsel olarak bakldnda plankton younluunun bahar aylarnda daha youn
k aylarnda ise az olduu grlr.

1.1.2. Plankton Toplama Ara ve Yntemleri

Plankton Toplama Aralar

rnekleme ieleri: Bunlar istenilen derinlikten belirli hacimde su rnei

almak iin kullanlr. En ok kullanlan tipi iki taraf ak olarak suya
braklan ve daha sonra su iinde kapatlabilenlerdir. Genellikle PVC,
teflon ve camdan yaplrlar. Bunlara en iyi rnek Nansen iesidir. Bu
rnekleyiciler su ierisine iki ucu da ak olarak gnderilir. stenilen
derinlie varlnca yukardan Messenger ad verilen bir arlk sarktma ipi
yardmyla aaya braklr ve kapaklarn ak durmasn salayan
mekanizmaya vurarak kapaklarn kapanmasn salar. Ardndan ie
yukarya ekilir.

11

Fotoraf 1.10: Nansen iesinin kapanma mekanizmas

ekil 1.2: Nansen iesinin alma biimi

Motopomp: Pelajik ortamn kimyasal ve biyolojik zelliklerini saptamak

iin yaplan almalarda gerekli olan devaml rnekleme motopompla
12

salanr. Bunun temel mekanizmas udur; Teknede bulunan bir

motopomp yardmyla su ekilir ve gz akl daha nceden belirlenmi
olan szge ya da bezlerden geirilerek suyun tad plankton ve dier
partikller ayrlr. Ancak bu yntemde planktonik organizmalarn hcre
yaps bozulabilecei iin motopompun emme kuvveti ok iyi
ayarlanmaldr. Motopompa bir su saati balanarak alnan suyun miktar
belirlenmelidir. Ayrca szgecin gz akl da iyi belirlenmeli bylece
boylamada yaplmaldr.
Plankton kepeleri: Farkl boyutlarda ve farkl gz aklnda bez
tayan konik kepeler yaygn olarak kullanlmaktadr. Genel olarak bir
plankton kepesi kepe aznn ak kalmasn salayan paslanmaz
elikten yaplm bir ember, suyun szlmesini salayan konik ekilli
szme torbas (plankton bezi) ve szlen planktonun topland
kolektrden olumaktadr. Ayrca emberi ekim ipine balayan gergi
ipi bulunur.

ekil 1.3: Plankton kepesi ve ksmlar

Plankton kepelerinde kullanlan bez ok nemlidir. Plankton bezini tamas gereken

zellikler yle sralanabilir;

ekim esnasnda oluan basnca kar kuvvetli malzemeden yaplmaldr.

13

Gz aklklar amalanan ekime gre ok iyi ayarlanmaldr.

Bez olduka dzgn ve gz aklklar standart rlm olmaldr.
Bez ipek ya da naylon karakterli iplerden dokunmu olmaldr.

Genellikle plankton ekimlerinde kullanlan gz aklklar ve hangi boy planktonun

toplanmasnda kullanlabilecei aada belirtilmitir;

0,0535 mm
Fitoplankton

0,200 mm
Kk Mezozooplankton

0,250 mm
Mezozooplankton

0,333 mm
Balk Yumurtalar

0,515 mm
Balk Larvalar

1,000 mm
Makroplankton

Plankton Toplama Yntemleri

Yatay (horizontal) ekim: Yzeyden veya belirlenmi derinlikten plankton rnei

almak iin yzeye paralel olarak yaplan ekim eklidir. Horizontal ekim amaca uygun
plankton kepesiyle 1,5 2 deniz mili hzla seyir eden bir gemiyle yaplr. ekim sresi
plankton younluuna gre belirlenmekle beraber ky blgelerde 510 dakika derin sularda
ise 2030 dakika civarnda belirlenir. Kepeden szlen sudaki plankton miktar litrede veya
m3 te eklinde ifade edilir.
Dikey (Vertikal) ekim: Bu yntemde belirli derinlikten veya zeminden yukarya
doru ya da belirli derinlikler arasndaki su stun dikey olarak szlr. Gemi tamamen
durdurulur. Kepe istenen derinlie indirilir ve belirli bir hzla yukar doru ekilir. ekim
hz kepenin gz aklna gre belirlenir. rnein 300 m gz akl olan bir kepe 1
m/sn hzla ekilir. Vertikal ekimde kepenin batmas ve akntlarn etkisiyle yer
deitirmemesi iin kolektrn altna bir arlk balanmaldr.
Oblik (Kark) ekim: Dier iki ekimin karm eklinde yaplan bir ekimdir. Bu
yntemde horizontal ekimdeki gibi ipucuna arlk balanm kepe suya braklr. Burada
ekim halatnn su yzeyiyle 450 a yapmas salanmaldr. Gemi 2 mil/ saat hzla ilerlerken
kepe gemiye ekilir. Bylece ekim tamamlanm olur.

1.2. Nekton Toplama

Pelajik blgede zel organlar ile hareket edebilen, aktif olarak yer deitiren
canllarn oluturduu toplulua nekton ad verilir.

1.2.1. Nektonik Organizmalar ve Biyo-Ekolojik zellikleri

Planktonun tersine nektonik organizmalar su hareketlerinin etkisi olmakszn su
ierisinde hareket organelleri ile rahatlkla ve uzun sreli yer deitirebilirler. Bunun yannda
nektonik organizmalar iri yaplar sayesinde planktondan kolayca ayrlrlar. Ancak
planktonda incelenen denizanalar (medzler) iri yapl olmalarna karn aktif olarak, zel
organlar yardmyla hareket etme ve yer deitirme yetenekleri olmamas yznden
14

nektonik organizmalar iinde incelenmez. Bununla birlikte nektonu oluturan canllarn

yumurta, larva ve yavru dnemli plankton iinde incelenir.
Baz nektonik trler zemine yakn yerlerde yzerler ancak hibir zaman zemine
balanmayan, sadece zaman zaman zeminle ilikide olurlar. Bu trlere demersal formlar
denir.
nemli nektonik formlar u canl gruplardr;

Balklar
( Pisces)
Kabuklular (Crustacea)
Kafadan bacakllar
(Cephalopoda)
Srngenler
(Reptilia)
Memeliler (Mamalia)
Kular
(Aves)

Bunlarn yannda su yzeyinde asl halde bulunan ve yzeye ok yakn blgelerde

yaamlarn srdren canllara da neuston ad verilir.
Nektonik canllarn ou etil (karnivor), bazlar otul (herbivor) bir ksm da etilotul (omnivor) beslenme gsterirler.

15

Resim 1.1: Pelajik ve bentik blgedeki canl topluluklar

1.2.2. Nekton Toplama Ara ve Yntemleri

Nektonun byk bir blmn oluturan ve ekonomik nemi olan balklarn
avlanmasnda eitli a, trol, kapan ve zpknlar kullanlmakta ve bunlar her geen gn biraz
daha gelimektedir. Bu aletlerle yaplan rneklemede a gz aklnn avlanacak nektonun
boy ve byklne gre ayarlanmas arttr. Aksi hlde rnekleme amacnn dna
kararak nekton topluluklarna zarar vermi olur. Ayrca istenen tr ve yapdaki nekton elde
edilemez.
Gnmzde nekton rneklemede en ok ortasu trol (otter trol) kullanlr. Bu troln
en nemli zellii karlkl olarak yerletirilmi kap ad verilen levhalar sayesinde az
ksmnn ak tutulmasdr. Bu troln az akl 2025 metre torba boyu ise 40 metre
civarnda olur.

16

ekil 1.4: Otter trol

Dier bir rnekleme trol dip troldr (bim trol). Bu tip trolle deniz dibinin hemen
stndeki nekton rnekleri ile dipte yaayan dier canllarn rnekleri toplanr. Bu trolde
kap yoktur. Bunu yerine azn ak kalmasn salayan metal bir kasnak vardr.

ekil 1.5: Bim trol

Bu aralarla rnekleme yaplacak teknenin en az 150 beygir gcnde motora sahip

olmas gerekir. nk trol alar derin seviyelerde srklenecei iin olduka fazla enerjiye
ihtiya vardr. Bununla birlikte teknenin hz iyi ayarlanmaldr; Hareket kabiliyeti dk
canllarn rneklemesi yaplrken tekne hz 1,52 deniz mili/ saat, hareket kabiliyeti yksek
rnekler toplanrken de tekne hz 56 deniz mili/saat olmaldr. Bunun yannda troln
aznn kapanmamsna, halatlarn dengesine ve toplanan rneklerin hasar grmemsine ok
dikkat edilmelidir. Bu aralarn yan sra olta, serpme a, kepe, zpkn, grgr ve srtme
alar da nekton toplamakta kullanlr.
Biyolojik oinografide bu aralarla toplanan rneklerle belirlenen blgenin nektonik
canl topluluklar, tr eitlilii, snflandrlmas ve canllarn ekil zellikleri belirlenebilir.
17

Ancak bu canllarn sr ve grup olarak davran biimleri belirlenemez. Bunu belirlemek

iin en gzel yntem su alt grntleri elde etmek ve deniz altndaki canllar dorudan
gzlemektir.

1.3. Toplanan rneklerin Snflandrlp Saklanmas

1.3.1. Plankton rneklerinin Saklanmas
Fitoplankton rnekleri genelde lugol zeltisiyle ( 2 gram Potasyum yodr + 1 gram
yot + 200 ml saf su) tespit edilir. rnek ak ay rengini alncaya kadar bu karm ilave
edilir. Bundan baka fitoplankton rnei dk younluktaki formol zeltisinde de
saklanabilir. Bu yntemde %4 lk formol kullanlr. Formolle rnek tespitinde pH 8
olmaldr. Aksi halde planktonun d yzeyindeki yaplar bozulur.
Bu ekilde tespit edilen rnekler kk kavanoz veya renkli ierle alnr. ielerin
zerine aadaki gibi bir etiket yaptrlr ve rnekler dzenli bir ekilde saklan
Blge

Kavanoz No

Tarih

stasyon No

Saat

Koordinat

ekim
Derinlii
ekim
Yntemi

ekim Sresi
Szlen Su Miktar

1.3.2. Nekton rneklerinin Saklanmas

Canl olarak toplanan nekton rnekleri ilerideki detayl aratrmalar iin saklanmaldr.
Bu ilem iin canlnn zarar grmeden ldrlmesi gerekir. Bu amala eitli uyuturucular
kullanlabilir. rneklerin tespiti iin de % 4 lk formol zeltisi kullanlr. Bu svda tespit
yaparken canlnn orijinal ekli bozulmamaldr. rnein boyuna ve zelliine gre saklama
kaplar seilmeli ve kaplarn zerine aadaki etiket yaptrlmaldr;

18

Saklama
Numaras
lke
l
Blge
Su eidi
Derinlik
Sahilden
Uzaklk
rnekleme
Derinlii
rnekleme
Metodu

Tespit Maddesi
Aknt Durumu
Su Scakl
Hava Durumu
Dalga Durumu
Med-Cezir
Tarih
Saat

19

UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
lem Basamaklar

neriler

Nansen iesiyle belirlediiniz.

derinliklerden su numunesi alnz.
Aldnz su numunesini plankton
bezinden geiriniz.
Bezin stnde kalan canllar lugol veya
% 4 lk formolde tespit ediniz.
Motopomp yardmyla bir miktar su
alarak uygun gz aklna sahip filtre
veya szgeten geiriniz, filtre veya
szgece takl kalan canllar ayrarak
% 4 lk formolde tespit ediniz.
Amaca gre setiiniz plankton
kepesiyle vertikal, horizontal ve oblik
ynlerde yukarda anlatlan ekilde
ekimler yapnz.
Planton kepesinin kollektr ksmnda
toplanan canllar % 4 lk formolde
tespit ediniz.
Bu rnekleri tespit ettiiniz ielerin
zerine etiket koyunuz.
Laboratuvarda plankton rneklerini
byklne, biyolojik zelliine veya
sistematik zelliklerine gre
snflandrnz.
Sistematik snflandrmada size
verilecek tayin anahtarlarndan
faydalannz.
evrenizde trol veya grgr avcl
yapan teknelerle denize karak bu
avclklar gzlemleyiniz ve avlama
sonunda toplanan nekton rneklerini
ayrp snflandrnz.
Topladnz nekton rneklerini % 4
lk formolde tespit ediniz.
Nekton saklama kaplarnn stne
yakarda gsterilen etiketi yaptrnz.

Eer aratrma teknesinde

alacaksanz denizde gvenlik
talimatlarna, laboratuarda
alacaksanz laboratuvar
kurallarna kesinlikle uyunuz.
rnekleme yapacanz noktalar
harita zerinde belirleyiniz.
Kullanacanz gerelerin tm
olduka hassas yapdadr. Bu yzden
tama esnasnda ve kullanrken ok
dikkatli olunuz.
Nansen iesinin ipinin salamln,
balant noktalarn ve metrik
iaretlerini kontrol ediniz.
Formol kullanrken direkt temastan
kesinlikle kannz.
Szge ve plankton bezlerini mutlaka
saf su ile iyice ykaynz
Yeteri kadar saklama kabn
yannzda bulundurunuz.
Plankton kepesinin kolektrn
bezini saf su ile iyice ykaynz ve
balant iplerini kontrol ediniz.
Yannzda su ortamnda
bozulmayacak kt kalem ve benzeri
gereler bulundurunuz.
alma sonrasnda lm
cihazlarnn suya temas eden
paralarn saf su ile ykadktan sonra
iyice kurulayp orijinal ambalajlarna
yerletiriniz.
Formol tehlikeli bir svdr dikkatli
olunuz, gznz ve solunum
organlarnz koruyunuz ve eldiven
giyiniz.

20

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
LME SORULARI (OBJEKTF TEST)
Aadaki sorular cevaplayarak, renme faaliyetinde kazanm olduunuz bilgileri
ln
1.

Aadakilerden hangisi biyolojik oinografinin tanmdr?

A) Akarsular tm ynleriyle bilimsel olarak inceleyen ve tanmlayan bilim dalna
biyolojik oinografi denir.
B) Gl ve gletleri tm ynleriyle bilimsel olarak inceleyen ve tanmlayan bilim
dalna biyolojik oinografi denir.

C)

Okyanus ve denizlerdeki yaam ve bunun evre ile olan ilikilerini

inceleyen oinografinin alt dalna biyolojik oinografi denir

D)

Okyanus ve denizlerin su yapsn inceleyen ve tanmlayan bilim dalna

biyolojik oinografi denir.
Okyanus ve denizlerdeki dalga hareketlerini inceleyen ve tanmlayan bilim
dalna biyolojik oinografi denir.

E)
2.

Pelajik blgenin katman derinlikleriyle ilgili aadakilerden hangisi yanltr?

A)
B)
C)
D)
E)

3.

Aadaki terimlerin karsndaki aklamalardan yanl olan hamgisidir?

A)
B)
C)
D)
E)

4.

Epipelajik (050 m aras)

Mezopelajik (50200 m aras)
nfrapelajik (200600 m aras)
Batipelajik (6002500 m aras)
Hadopelajik (7000 m den sonraki blge)

Pelegos Pelajik blge canl topluluu

Pelajik blge- dip blge
Zooplankton- hayvansal plankton
Fitoplankton- bitkisel plankton
Alg- su yosunlar

Aadakilerden hangisi fitoplantonun zelliklerinden deildir?

A)
B)
C)
D)
E)

Fitoplanktonun hcrelerinde klorofil bulunur ve yaplar basittir.

Genellikle tek hcreli olmakla beraber ok hcreli trlere de rastlanr
Byklkleri mikron () ile ifade edilir
Kendi besinlerini kendileri yapamazlar
Genel olarak prokaryotik ve eukaryotik hcre yapldrlar

21

5.

Fitoplanktonik organizmalar su ortamndaki besin zincirinin en nemli halkasdr.

Bunun nedeni aadakilerden hangisidir?

A)
B)
C)
D)
E)

Hcre eperine sahip olmalar

Fotosentez yapabilmeleri
Suda pasif olarak yer deitirmeleri
Hcre eperinde kitin bulunmas
Genellikle tek hcreli olmalar

6.

Derinlii 200 m den az sularda yaayan planktona ne ad verilir?

A) Heliplankton
B) Oseanik plankton
C) Neritik plankton
D) Krenoplankton
E) Rheoplankton

7.

Plankton younluunun en fazla olduu ay aadakilerden hangisidir?

A) ubat
B) Aralk
C) Haziran
D) Kasm
E)
Ekim

8.

Nansen iesinin kapaklarn istenilen derinlikte kapatmaya yarayan arla ne ad

verilir?
A) ember
B) Klavuz
C) Mesenger
D) Tetik mekanizmas
E)
Arlk

9.

Aadakilerden hangisi plankton kepesinin ksmlarndan deildir?

A) Kepe a
B) Plankton bezi
C) Toplayc
D) ember
E)
Motopomp

10.

Dikey yntemle plankton ekiminde geminin hz ne olmaldr?

A) 1,5-2 deniz mili
B) Gemi tamamen durmal
C) 1 km/saat
D) 2 deniz mili
E)
3 deniz mili

22

11.

Zaman zaman zeminle ilikisi olan nektonik organizmalara ne ad verilir?

A) Demersal form
B) Neuston
C) Pelajik form
D) Karnivor form
E)
Bentik form

12.

Bim trol orta su trolnden ayran en nemli zellik aadakilerden hangisidir?

A) Kap bulundurmas
B) Metal kasnak bulundurmas
C) Torba ksmn bulunmas
D) Gemiden ekilmesi
E)
Nektonik formlar toplamas

13.

plankton ve nekton rneklerinin tespit edilmesinde kullanlan formol zeltisi % kalk

olmaldr?
A) % 6
B) % 7
C) % 3
D) % 2
E)
%4

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz. Yanl cevap
verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnz
doru ise uygulamal teste geiniz.

23

UYGULAMALI TEST
Yaknnzda denizlerin haritalar veya krokileri zerinde nceden belirlediiniz
noktalar zerinde plankton toplama, nekton toplama ve benthos toplama almalar yapnz.
Yaptnz uygulamay aadaki deerlendirme leine gre deerlendirin.

Deerlendirme Kriterleri

Evet

Hayr

Nansen iesiyle belirlediiniz derinliklerden su numunesi

aldnz m?
Aldnz su numunesini plankton bezinden geirdiniz mi?
Bezin stnde kalan canllar lugol veya % 4 lk formolde
tespit ettiniz mi?
Motopomp yardmyla bir miktar su alarak uygun gz alna
sahip filtre veya szgeten geiriniz, filtre veya szgece takl
kalan canllar ayrarak % 4 lk formolde tespit ettiniz mi?
Amaca gre setiiniz plankton kepesiyle vertikal, horizontal
ve oblik ynlerde yukarda anlatlan ekilde ekimler yaptnz
m?
Planton kepesinin kollektr ksmnda toplanan canllar % 4
lk formolde tespit ettiniz mi?
Bu rnekleri tespit ettiiniz ielerin zerine etiket koydunuz
mu?
Laboratuvarda plankton rneklerini byklne, biyolojik
zelliine veya sistematik zelliklerine gre snflandrdnz m?
Sistematik snflandrmada size verilecek tayin anahtarlarndan
faydalandnz m?
evrenizde trol veya grgr avcl yapan teknelerle denize
karak bu avclklar gzlemleyiniz ve avlama sonunda
toplanan nekton rneklerini ayrp snflandrdnz m?
Topladnz nekton rneklerini % 4 lk formolde tespit ettiniz
mi?
Nekton saklama kaplarnn stne yakarda gsterilen etiketi
yaptrdnz m?

DEERLENDRME
Hayr olarak iaretlenen ilem basamaklarn tekrar gzden geiriniz. Hatann
nereden kaynaklandn bulunuz ve dzeltiniz. Tm cevaplarnzn Evet olmas halinde
bir sonraki uygulama faaliyetine geiniz.
24

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2

AMA
Bu faaliyet ile gerekli ortam salandnda, okyanus ve denizlerdeki akntlar, dalga
ve med-cezir hareketlerini lebileceksiniz.

ARATIRMA
Yaknnzda bulunan gl veya denize giderek, farkl noktalardan;

Sahil blgesinin yapsn

Suyun sahil blgede brakt izleri
Sahildeki ve ulaabildiiniz dip blgedeki canllar

Gzlemleyiniz ve gzlemlerinizi bir kompozisyon olarak yaznz.

2. BENTK BLGE CANLI

TOPLULUKLARINDAN RNEKLEME
YAPMA
Sahil izgisinden itibaren denizlerin en derin yerine kadar olan zemini ieren blgeye
bentik blge denir. Bu blgede yaayan hayvansal ve bitkisel canllarn oluturduu
toplulua da benthos ad verilir.

2.1. Bentik Organizmalarn Genel zellikleri

2.1.1. Bykle Gre Bentik Canllar
Benthos byklkleri ynnden aadaki gibi snflandrlr:

Makrobenthos: Gz akl 2 mm olan elein zerinde kalan ve 2 mm den

byk canllarn oluturduu toplulua makrobenthos ad verilir. Bu gruba iri
yapl yosunlar, midyeler, denizyldzlar, eitli kabuklu su canllar, baz balk
trleri, kurtlar, denizkestaneleri, mercanlar, sngerler gibi canllar dhildir.

25

Resim 2.1: Makrobentik formlar

Meiobenthos: Gz akl 0,1 mm olan elein stnde kalan ve boylar 1-2 mm

arasnda deien canllarn oluturduu toplulua meiobenthos ad verilir. Bu
grubu eitli ilkel canllar (protozoa), yass kurtlar, yuvarlak kurtlar, eitli
kabuklular ve baz eklembacakllar dhildir.

Fotoraf 2.1: Meiobentik formlar

26

Mikrobenthos: Gz akl 0,1 mm olan elein altnda toplanan ve boylar 1

mm den kk canllarn oluturduu toplulua mikrobenthos ad verilir. Bu
grupta eitli bakteriler, mantar trleri, diatom trleri, baz alg trleri dhildir.

ekil 2.2: Mikrobentik formlarbakterilerin yansra mantar, alg trlerine de resim rnekleri
verilmeli

2.1.2. Biyolojik Formlar

Sabit (Sesil) formlar: Sert bir yzeye kendilerini tespit ederek yaayan
canllara sesil formlar denir.

ekil 2.3

27

ekil: 2.4: Sabit (sesil) formlar

Pivotan formlar: Kum, amur gibi yumuak zeminlerde hareketsiz duran

formlara pivotan formlar denir.
Sedenter formlar: Uygun zamanlarda kk mesafelerde yer deitiren bentik
canllara sedenter formlar denir.
Kazc formlar: Yumuak zeminleri kazarak oraya yerleen bentik canllara
kazc formlar denir.

ekil 2.1: Kazc formlarn kum/amur iindeki dalm

Serbest formlar: Bu gruba dahil canllarda hareket organeli yoktur. Su

hareketleriyle yer deitirirler.
Hareketli (Vagil) formlar: ok uzun mesafede yer deitirebilen bentik
canllardr.

28

2.1.3. Bentik Canllarn Zemindeki Dal

Bentik canllar evresel faktrlerin etkisiyle derinlie bal olarak baz yerleme
dzenleri gsteriler. Buna gre bentik canllarn dipteki dallar aadaki blgeler iinde
incelenir:

Littoral blge: Sahil izgisinden 200 metre derinlie kadar devam eden bentik
blgeye littoral zon (blge) ad verilir. Bu blgede youn olarak bitkisel
canllara rastlanr. nk n sudaki younluu bu blgede bitki geliimine
elverilidir. Littoral zon kendi iinde u ksmlarda incelenir;

Supralittoral zon: Genellikle su dnda kalan blgedir.

Mediolittoral zon: Periyodik olarak suya girip kan blgedir.

nfralittoral zon: Sahil izgisinden 40 metre derinlie kadar olan blgedir.

Sirkolittoral zon: 40200 metre derinlikler arasnda kalan dip blgesidir.

Derin deniz blgesi: Bu blgede bitkisel canllar yoktur. Bu blgede kendi

iinde u blgelere ayrlr:

Batial zon: 2003000 metre derinliklerdeki dip blgesi.

Abissal zon: 30007000 metre aras derinliklerdeki dip blgesi.

Hadal zon: 7000 metreden daha derinlerdeki dip blgesi.

2.2. Bentik Organizma Toplama Ara ve Yntemleri

Daha nceden de belirttiimiz gibi, bentik blge sahilden en derin blgelere kadar
uzanan dibi ierir. Canllarn yaad zeminlerin yaps ok deiken olduu iin toplama
yntemi de buna gre deiir. Bentik canllarn toplanmas iki blmde incelenir.

2.2.1. Sahildeki Toplamalar

Sahilde toplama yapacak aratrmac blgeye gelmeden nce neler yapacan ve
hangi canllar nerelerde bulacan bilmelidir. Sahildeki toplamalar zemin yapsna gre iki
ksmda ele alnr;

Kayalk Sahilde Toplama: Bu tip yzeylerde az sayda gerele yaplabilir.

Bunun iin u malzemelere ihtiya vardr. plastik kvet, plastik torba, plastik
tp, bak, byte, kaln kapl ve sudan etkilenmeyen bir defter, pens, kalem ve
etiket. Aratrma sahasndan mmkn olduu kadar fazla rnek toplamak iin
sahann iyice gzden geirilmesi gerekir. lk olarak supralittoral blgede
bulunan ta, kaya, ve bitki artklar kaldrlarak altlarna gizlenmi olan canllar
toplanr. Sonra da mediolittorale inilerek buradaki kayalarn alt ve st
taraflarndaki canllar toplanr. Ardndan da infralittoral blgenin ulalabilen
yerlerinden rnekleme yaplr. Bu blgede bolca bulunan ve deniz hayvanlarna
snak oluturan zeri yosunlarla rtl kayalar sahile karlr ve zerinde
bulunan canllar dikkatlice toplanr.
Kumluk ve amurlu Sahillere Toplama: Bu tip zeminlerde canllar genelde
kum veya amur iine saklanmlardr. Bu zeminlerde alrken yukarda
belirtilen aralarn yan sra krek, kepe, boru ve elek bulundurulmaldr. Bu
29

tip zeminlerde nce supralittoral sonra mediolittoral ve en sonrada infralittoral

blgelerden rnekler alnmaldr. rnekler kum ya da amur iinde gizlenmi
olabilecei iin boru ya da krek yardmyla zeminin altna inilmeli ve oradan
alnan rnekler sahile karlarak ykanmal ve elenmelidir. Bu almalar
yaplrken toplanan canllarn zedelenmemsi ok nemlidir.

2.2.2. Ak Denizde Toplamalar

Derin denizdeki bentik canllar toplarken bim trol, drej ve kepeler (GRAP)
kullanlr. Bentik blgeden rnek almada en ok kullanlan alet Petersen graptr. Bu alet esas
olarak bir ift metal eneden olumutur. Dibe ini esnasnda bu eneler aktr. Dibe deer
demez yal mekanizmas sayesinde kalr ve 1 dm2 iindeki tm dip malzemesiyle canllar
alr. Bunun ardndan gverteye alnan rnekte bulunan canllar zenle ayrlr ve 1 m2 ye
den bireyler ayrlr, snflandrlr ve bunlarla ilgili tablolar oluturulur.

ekil 2.5: Petersen grap

ekil 2.6: Petersen grapn ileyii

30

Drejler esas itibaryla dikdrtgen veya gen eklinde olan ereveyle organizmalar
tutmaya yarayan bir a torbasndan ibarettir. Drejler halatlarla gemiye baldr. Dibe
ulatktan sonra gemi 12 mil/saat hzla hareket eder. Bu esnada drej tabandaki materyal ile
beraber bentik canllar da torbasnda biriktirir.

ekil 2.7: Drej

Bentik canllarn toplanmasnda kullanlan aralardan biri de bim trollerdir. Bu

aralarn kullanmn bir nceki renme faaliyetimizde aklamtk.

2.3. Toplanan rneklerin Snflandrlp Saklanmas

Toplanan rnekler genellikle ilk anda %10 formol zeltisinde tespit edilir. Bu
rnekler daha sonra laboratuvarda sistematik gruplara ayrlr ve gruplarn zelliine gre
%4 lk formol zeltisinde veya % 80 lik alkolde saklanr. Saklama kaplarnn stne
aadaki gibi bir etiket yaptrlr.
Blge
Tarih / Saat
Yaam Ortam
Derinlik
Toplama Aletleri
Toplayan Kii
Dier Gzlemler

31

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar

neriler

Daha nceden belirlediiniz bir kayalk

sahile giderek kayalar zerinde bulunan
canllardan rnekler toplaynz.
Kayalk sahilden topladnz rnekleri
ykayarak formolde tesbit ediniz ve tespit
kabnn zerine etiket koyunuz.
Daha nceden belirlediiniz bir kumluk
sahile giderek kum yzeyinde ve kum
ierisinde bulunan canllardan rnekler
toplaynz.
Bunlar elekten geirerek temizleyiniz
boylarna ve trlerine gre snflara
ayrnz.
Daha nceden harita zerinde
belirlediiniz noktalara tekne ile giderek
petersen grap yardmyla dip rnei
alnz.
Aldnz rnei elekten geirerek iinde
bulunan canllar ykayp boylarna ve
trlerine gre snflandrnz.
Daha nceden harita zerinde
belirlediiniz noktalara tekne ile giderek
drej yardmyla dip rnei alnz ve
torbasnda toplanan bentik canllar
ayrnz.
Topladnz rnekleri formolle tesbit
ediniz ve saklama kabnn zerine etiket
yaptrnz.

Eer aratrma teknesinde alacaksanz

denizde gvenlik talimatlarna,
laboratuarda alacaksanz laboratuvar
kurallarna kesinlikle uyunuz.
alma yapacanz noktalar harita
zerinde belirleyiniz ve bunlar
iaretleyiniz
Kullanacanz gerelerin tm olduka
hassas yapdadr. Bu yzden tama
esnasnda ve kullanrken ok dikkatli
olunuz.
Petersen grapn ipinin salamln,
balant noktalarn kontrol ediniz ve
kayt cihaznn kalibrasyonunu yapnz.
Yannzda su ortamnda bozulmayacak
kt, kalem ve benzeri gereler
bulundurunuz.
alma sonrasnda lm cihazlarnn
suya temas eden paralarn saf su ile
ykadktan sonra iyice kurulayp orijinal
ambalajlarna yerletiriniz.
Formol tehlikeli bir svdr dikkatli
olunuz ve eldiven giyiniz.

32

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
OBJEKTF TEST
Aadaki sorular cevaplayarak, renme faaliyetinde renmi olduunuz bilgileri
lnz
1.

Aadaki canllardan hangisi makrobentos canl grubuna girer?

A) Midyeler
B) Yass kurtlar
C) Protozoalar
D) Karidesler
E)
Balklar

2.

Baz zamanlarda su altnda kalan littoral blge hangisidir?

A) Supralittoral blge
B) nfralittoral blge
C) Sirkolittoral blge
D) Mediolittoral blge
E)
Abissal blge

3.

Aadaki aralardan hangisi derin deniz sisteminden rnekleme yaplrken

kullnlmaz?
A) Bim trol
B) Drej
C) Kepeler
D) Petersen grap
E)
Nansen iesi

4.

Toplanan rneklerin % 4 lk formol veya % 80 lik alkol zeltisinde saklanmas neyi

amalamaktadr?
A) rneklerin eklini korumak
B) rneklerin rengini korumak
C) rnekteki mikrobiyolojik bozulmalarn nne gemek
D) rnekleri ksa sreli korumak
E)
rneklerin doal hlini korumak

5.

Kayalk sahillerden rnekleme yaplrken aadaki aralardan hangisi kullanlmaz?

A) Elek
B) Plastik kvet
C) Plastik torba
D) Bak
E)
Pens
33

6.

Aadaki canllardan hangisi derin deniz blgesinde bulunmaz?

A) Kurtlar
B) Demersal balklar
C) Su yosunlar
D) Eklembacakllar
E)
Kabuklular

7.

Aadaki canllardan hangisi sabit bentik canllara rnektir?

A) Yenge
B) Kurtlar
C) Ahtapot
D) stiridye
E)
stakoz

8.

Benthosun tanm aadakilerden hangisidir?

A) Sahilden itibaren 200 metreye kadar olan blgedir
B) Sahilden itibaren denizlerin en derin yerine kadar olan blgede yaayan bitkisel
ve hayvansal canllarn oluturduu topluluktur
C) Sahilden itibaren denizlerin en derin yerlerine kadar uzanan dip blgesidir
D) 200 m derinlie kadar olan blgede yaayan bitkisel canllardr
E)
200 m derinlie kadar olan blgede yaayan hayvansal canllardr

9.

Bentik rnekleme yaparken aadakilerden hangisi 2 mm gz akl olan elein

stnde kalr?
A) Snger
B) Yass kurtlar
C) Protozoalar
D) Diatomlar
E)
Bakteriler

10.

Aadaki biyolojik formlardan hangisi sedenter formlara rnektir?

A) Yenge
B) Balk
C) Ahtapot
D) Midye
E)
Snger

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz. Yanl cevap
verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnz
doru ise uygulamal teste geiniz.

34

UYGULAMALI TEST
Yaknnzda bulunan gl veya denizlerin haritallarnda nceden belirlediiniz
noktalar zerinde uygulama faaliyetlerinde belirtilen almalar yapnz.
Yaptnz uygulamay aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz.

1.
2.
3.

4.
5.
6.
7.

8.

Deerlendirme Kriterleri
Daha nceden belirlediiniz bir kayalk sahile giderek kayalar
zerinde bulunan canllardan rnekler topladnz m?
Kayalk sahilden topladnz rnekleri ykayarak formolde
tespit ediniz ve tespit kabnn zerine etiket koydunuz mu?
Daha nceden belirlediiniz bir kumluk sahile giderek kum
yzeyinde ve kum ierisinde bulunan canllardan rnekler
topladnz m?
Bunlar elekten geirerek temizleyiniz boylarna ve trlerine
gre snflara ayrdnz m?
Daha nceden harita zerinde belirlediiniz noktalara tekne ile
giderek petersen grap yardmyla dip rnei aldnz m?
Aldnz rnei elekten geirerek iinde bulunan canllar
ykayp boylarna ve trlerine gre snflandrdnz m?
Daha nceden harita zerinde belirlediiniz noktalara tekne ile
giderek drej yardmyla dip rnei alnz ve torbasnda toplanan
bentik canllar ayrdnz m?
Topladnz rnekleri formolle tespit ediniz ve saklama
kabnn zerine etiket yaptrdnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Hayr olarak iaretlenen ilem basamaklarn tekrar gzden geiriniz. Hatann
nereden kaynaklandn bulunuz ve dzeltiniz. Tm cevaplarnzn Evet olmas halinde
modl deerlendirmeye geiniz.

35

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
LME SORULARI (OBJEKTF TEST)
Aadaki ifadelerin doru veya yanl olduunu belirterek, modl renme
faaliyetlerinde kazanm olduunuz bilgileri lnz.

LME SORULARI
1.

Okyanus ve denizlerdeki yaam ve bunun evre ile olan

ilikilerini inceleyen oinografinin alt dalna biyolojik
oinografi denir.

2.

Bentik blge ise pelajik blgeyi rten tm su ktlesidir.

3.

Pelajik blgede yaayan bitkisel canllarn oluturduu

toplulua fitoplankton denir.

4.

Fitoplanktonik canllar kta fotosentez yaparak kendi

besinlerini kendileri yaparlar.

5.

Meroplankton yln her mevsiminde bulunur.

6.

Tm yaamlarn pelajik blgede geiren zooplanktonik

organizmalara helioplankton denir.

7.

Krenoplankton kaynak sularnda yaayan planktondur.

8.

Planktonik formlar, suda asl hlde bulunduklar iin

yaamlarn srdrmeleri
bakmndan
vcut svs
younluunu genellikle ortam younluuyla e tutarlar. Bu
nedenle de pelajikte hi enerji harcamadan yzer ve yer
deitirirler.

9.

Plankton bezi pamuktan dokunmu olmaldr.

Horizontal ekim amaca uygun plankton kepesiyle 1,5 2

deniz mili hzla seyir eden bir gemiyle yaplr.
Pelajik blgede zel organlar ile hareket edebilen, aktif
11. olarak yer deitiren canllarn oluturduu toplulua seston
ad verilir.
Fitoplankton rnekleri genelde lugol zeltisiyle ( 2 gram
12.
potasyum iyodr + 1 gram yot + 200 ml saf su) tespit edilir.
10.

13. Bentik blgede yaayan canllara pelagos denir.

14.

Gz akl 0,1 mm olan elein stnde kalan ve boylar 1-2

mm arasnda deien canllarn oluturduu toplulua
36

Doru

Yanl

meiobenthos ad verilir.
Gz akl 0,1 mm olan elein altnda toplanan ve boylar 1
15. mm den kk canllarn oluturduu toplulua
makrobenhos ad verilir.
Sert bir yzeye kendilerini tespit ederek yaayan canllara
16.
sesil formlar denir.
17. Supralittoral zon genellikle su dnda kalan blgedir
18.

Bentik blgeden rnek almada en ok kullanlan alet Petersen

graptr.

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, yanl cevap
verdikleriniz iin modln ilgili faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnz
doru ise performans testine geiniz.

37

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)

Denizlerde pelajik ve bentik blgede yaayan canllardan aratrma amal rnekleme
toplayarak bunlar saklaynz. Bu almay aadaki ltlere gre deerlendiriniz.
Deerlendirme Kriterleri
1. Nansen iesiyle belirlediiniz derinliklerden su numunesi
aldnz m?
2. Aldnz su numunesini plankton bezinden geirdinizmi?
3. Bezin stnde kalan canllar lugol veya % 4 lk formolde
tespit ettiniz mi?
4. Motopomp yardmyla bir miktar su alarak uygun gz alna
sahip filtre veya szgeten geiriniz, filtre veya szgece takl
kalan canllar ayrarak % 4 lk formolde tespit ettiniz mi?
5. Amaca gre setiiniz plankton kepesiyle vertikal, horizontal
ve oblik ynlerde yukarda anlatlan ekilde ekimler yaptnz
m?
6. Planton kepesinin kollektr ksmnda toplanan canllar % 4
lk formolde tespit ettiniz mi?
7. Bu rnekleri tespit ettiiniz ielerin zerine etiket koydunuz
mu?
8. Laboratuvarda plankton rneklerini byklne, biyolojik
zelliine veya sistematik zelliklerine gre snflandrdnz
m?
9. Sistematik snflandrmada size verilecek tayin anahtarlarndan
faydalandnz m?
10. evrenizde trol veya grgr avcl yapan teknelerle denize
karak bu avclklar gzlemleyiniz ve avlama sonunda
toplanan nekton rneklerini ayrp snflandrdnz m?
11. Topladnz nekton rneklerini % 4 lk formolde tespit ettiniz
mi?
12. Nekton saklama kaplarnn stne yakarda gsterilen etiketi
yaptrdnz m?
13. Daha nceden belirlediiniz bir kayalk sahile giderek kayalar
zerinde bulunan canllardan rnekler topladnz m?
14. Kayalk sahilden topladnz rnekleri ykayarak formolde
tespit edip ve tespit kabnn zerine etiket koydunuz mu?
15. Daha nceden belirlediiniz bir kumluk sahile giderek kum
yzeyinde ve kum ierisinde bulunan canllardan rnekler
topladnz m?
38

Evet

Hayr

16. Bunlar elekten geirerek temizleyip boylarna ve trlerine gre

snflara ayrdnz m?
17. Daha nceden harita zerinde belirlediiniz noktalara tekne ile
giderek petersen grap yardmyla dip rnei aldnz m?
18. Aldnz rnei elekten geirerek iinde bulunan canllar
ykayp boylarna ve trlerine gre snflandrdnz m?
19. Daha nceden harita zerinde belirlediiniz noktalara tekne ile
giderek drej yardmyla dip rnei alp ve torbasnda toplanan
bentik canllar ayrdnz m?
20. Topladnz rnekleri formolle tespit edip ve saklama kabnn
zerine etiket yaptrdnz m?

DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir kere daha gzden
geiriniz. Hayr, olarak cevap verdiiniz sorularda modln ilgili faaliyetine dnerek konuyu
tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki modle gemek iin ilgili kiiler ile
iletiim kurunuz.

39

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET1 CEVAP ANAHTARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.

C
E
B
D
B
C
C
C
A
B
A
B
E

RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI

1
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

A
B
A
B
A
C
D
B
A
A

40

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.

D
Y
D
D
Y
Y
D
D
Y
D
Y
D
Y
D
Y
D
D
D

41

KAYNAKA
KAYNAKA

KOCATA, A., Oseanolji, Ege niversitesi Su rnleri Fakltesi Yaynlar,

2002.
GELDAY, R- A KOCATA, Deniz Biyolojisi,. Ege niversitesi Su rnleri
Fakltesi Yaynlar, 2001.
ZEL, . Planktonoloji, Ege niversitesi Su rnleri Fakltesi Yaynlar,
1998.
CRK, S.- GKPINAR, Plankton Bilgisi, Ege niversitesi Su rnleri
Fakltesi Yaynlar, 1993.
ENSOY, K. Oinografi Ders Notlar

42