Professional Documents
Culture Documents
“FAMA
”
Departamenti: Shkenca Politike –Administratë Publike
Punim Seminarik
Tema: Korrupsioni
Fidaim jashari
2
Prishtinë, 2006
Përmbajtja
1. Hyrja
2. Korrupsioni
3.3 Maqedonia
9. Korrupsioni në Kosovë
9. Luftimi i Korrupsionit
9. Konkluzioni
9. Literatura
2
3
1. Hyrje
korrupsioni për Kosovën paraqet një sfidë që nuk duket të jetë edhe e lehtë. Do të shohim
se çfarë në të vërtetë është korrupsioni, dhe pasojat që shkakton në një shtet në zhvillim
apo të pazhvilluar. Më shumë do të përqendrohemi rrethe vendeve të Ballkanit
Perëndimor dhe problemet që ka sjellë korrupsioni në këto vende. Mbështetur në
studimet e ndryshme, dhe në provoja personale, do të paraqesim se çfarë mendojnë
qytetarët për këtë dukuri. Sa janë në gjendje që të përballojnë (luftojnë) këtë dukuri, e cila
sjellë shumë probleme. Në fund do të japim disa rekomandime se si të zvogëlohet shkalla
e korrupsionit në një shtet, me theks te veçanet në Kosovë, dhe hapat që duhet të merren
nga Qeveria dhe qytetaret në menynë që të zvogëlohet dhe mundësisht të zhduket kjo
dukuri.
Luftimi i korrupsionit është jo i lehtë dhe duhet që të gjithë të japin kontributin
tonë në mënyrë që të fitohet lufta. Prandaj duke pasur për bazë praktikat e shteteve që
kanë luftuar korrupsionin me sukses, edhe ne duhet të luftojmë në të njëjtën mënyrë nëse
dëshirojmë që të ndërtojmë një shtet të suksesshëm. Këtë ne duhet ta bëjmë në mënyra të
ndryshme, në mënyrë që të zvogëlojmë sa më shumë problemet dhe pakënaqësitë që
shkakton kjo sëmundje, që është në interes të popullit dhe të ndërtimit të një shteti të
fortë
2. Korrupsioni
Sfida më e rëndë dhe më e papërballueshme për një shtet në zhvillim siç theksuam
më lartë është korrupsioni, që si dukuri e kuptojmë shpërlarje të parave apo keqpërdorim
të pozitave zyrtare (shtetërore) për përfitime personale. Zakonisht e hasim si dukuri në të
gjitha shtetet e botës, por në shkallë të ndryshme. Ekzistojnë shumë definicione lidhur
me atë se çka në të vërtetë është korrupsioni. Vetë larmia dhe mosekzistimi i një
definicioni të qartë lidhur me atë se çfarë është korrupsioni, bënë edhe më të vështirë
luftën kundër tij. Do të veçojmë disa prej definicioneve. “Korrupsion është çdo shkelje e
detyrës nga personat zyrtarë ose personat përgjegjës si dhe çdo aktivitet i nismëtarëve ose
përfituesve që sillen në këtë mënyrë, i shkaktuar drejtpërdrejtë ose tërthorazi si pasojë e
shpërblimit të premtuar, të ofruar, të dhënë, të kërkuar ose të pritur për vete ose për
ndonjë person tjetër” 3.
3
Shih: Instituti Riinvest në studimin “Korrupsioni dhe ndikimi i tij në Ekonomine e Kosovës”
4
5
5
6
7
Në menyrë që njerzit të sigurojnë egzistencen përmes punëve legale e jo që për sigurimin e egzistencesë të
bijnë prehë e korrupsioni, kontrabanden e lëndeve narkotike dhe e njerzve.
8
Siç deklarojnë shpesh armiqet tanë serbet se shqiptaret janë kokfort dhe janë vetem për të luftuar dhe nuk dinë
të qeverisin....
6
7
moralit tek prodhuesit vendorë ngase krijon një konkurrencë të pabarabartë në treg.
Korrupsioni në mënyre direkte ndikon në ndërmarrjet e vogla dhe ato të mesme.
Dihet se investimet e jashtme direkte (IJD) janë ndoshta ‘infuzioni‘ më i mirë për
shtetet në zhvillim, të gjithë biznesmenët e interesuar për investime direket, nuk
investojnë në një vend ku është i pranishëm dukuria e korrupsionit në shkallë të madhe,
sepse nuk është aspak atraktive për investitorët. Edhe nëse ka investime nga jashtë në një
vend ku korrupsioni është i pranishëm në shkallë të madhe është e vështirë të
paramendohet se edhe vetë investitori nuk do të veproj siç është edhe rrethi. Rasti më i
mirë është kur një nga menaxheret ndërkombëtarë të KEK-ut është zbuluar se ka vjedhur
rreth pesë milion euro dhe kjo për Kosovën është fatale kur dimë gjendjen ekonomike e
cila mbretëron në Kosovë.
Të gjitha këto veprime kanë ndikuar në ngecjen në zhvillimin ekonomik, duke i
goditur në mënyrë indirekte të varfëritë. Kur dimë se korrupsioni ndikimin më të keq e ka
në shtet dhe në shtresën e ulët të shoqërisë, atëherë kujtojmë se sipas studimit të Bankës
Botërore rreth 50% e popullatës së Kosovës jetojnë në varfëri kurse 12% jetojnë në varfëri
të skajshme,9 kjo është shumë e dhimbshme. Tek ne gjendja në familjet me të ardhura të
vogla, korrupsioni shkakton shumë probleme sepse ata nuk kanë para as të sigurojnë
kafshatën e gojës, por nëse atyre për kryerjen e një pune ju kërkohet ‘tatimi jozyrtar’,
atëherë a mund të shpreson një person i tillë për një ardhmëri më të lumtur? Kurrsesi jo
sepse ajo familje dëmtohet direkt në jetën e përditshme edhe më shumë dëmtohet ku si
pasojë e korrupsionit Shteti nuk zhvillohet ekonomikisht. Dhe kjo bënë që gjendja e tyre
të bëhet e pazgjidhur në një situatë të tillë, ku mbretëron korrupsioni.
9
shih www.riinvestinstitute.org- "Korrupsioni dhe ndikimi i tij në ekonominë e Kosovës."
7
8
shkallë shumë të ulët dhe që nuk paraqet kërcenim për ekonominë e vendeve përkatëse. 10
Shkalla e korrupsionit varet direkt nga shkalla e zhvillimit ekonomik të një vendi.
Ndërsa vendet më te prekura nga korrupsioni janë ato vende që kanë burime të
naftës dhe që kanë qeverisje diktatoriale, ato janë: Nigeria, Bangladeshi, Iraku, Irani etj.
Fondeve që janë dedikuar për investime përfundojnë nëpër kontot- gjepat e politikanëve
apo udhëheqësve të shtetit. Ne baze te këtij studimi është përfunduare se 400 miliard
USD11 humbasin në të gjithë botën çdo vit për shkak të mitos dhe llojeve tjera të
korrupsionit.12 Nga kjo mund të vijmë në përfundim se në qoftë se nuk do të kishte
korrupsioni në botë as një njeri nuk do të vdiste nga mungesa e bukës.
Vendet e Ballkanit Perëndimor apo fqinjët tanë kanë një shkallë të lartë të
korrupsionit, mund të veçojmë Slloveninë me një shkallë të ulët të korrupsionit, kurse
Shqipëria, Serbia dhe Mali i Zi, Maqedonia nga 10 pikët e mundshme kanë me pak se 3
pikë në raportin e fundit të paraqitur nga “ Transparence Internacional (TI) .
3.1. Shqipëria një vend i dalë nga një diktaturë dhe një mbyllje për 48 vite ka
mjaft probleme me korrupsionin. Ai në shkallë më të lartë është paraqitura në polici,
drejtësi dhe në administratë publike, por është i pranishëm edhe në të gjitha fushat e jetës
shoqërore . “Korrupsioni është i pranishëm në Shqipëri dhe ai bëhet nga njerëzit në
pushtet “ kështu deklaroi presidenti i shtetit shqiptar Alfred Moisiu në një takim me
studentë, kjo na lenë të kuptojmë se në Shqipëri ka korrupsion dhe atë në shkallë të gjerë.
Vlen të përmendim emisionin “Fiks Fare” në Televizionin Top-Channel i cili
zbardhë shumë raste të korrupsionit në Shqipëri. Rasti në shëndetësi ku për kryerjen e
analizave dhe shërbimeve tjera duhet të paguhet mito (lekë), apo ti kalosh ato pengesa
përmes ndonjë të afërmi. Por jo vetëm ky rast, por edhe shumë raste të tjera siç është rasti
kur për kryerjen e një provimi mjaftonte të kishe para dhe provimi ishte kryer pa u
paraqitur fare në provim13.
Sipas shumë analistëve korrupsioni është edhe një nga shkaqet për varfërinë e cila
mbretëron sot në Shqipëri, si dhe mbetet peng e investimeve të huaja dhe e integrimeve, e
që këto të fundit përbëjnë elementet themelore për ndërtimin e një shteti të fuqishëm.
Edhe pse kemi shenja të luftimit të korrupsionit,14 prapë korrupsioni në Shqipëri është në
10
Ndër vendet me nivel më të ulët te korrupsionit llogaritet të jenë vendet Skandinave, pason Gjermania, Shtetet e Bashkuara të Amerikes,
Britania e Madhe etj.
11
Dollari Amerikanë
12
http://www.setimes.com
13
Korrupsioni në Kosovë-format e paraqitjës dhe mënyra e luftimit të tij’, Mr. Sabri Kiqmari, Koha Ditore,23 Maj 2006, faqe11
14
Në Shqiperi janë ngriturë 370 Qështje Penale për korrupsion.
8
9
shkallë mjaftë të lartë, dhe është vështirë të luftohet. Sepse në vendin e lartë cekur janë të
korruptuar politikanët, pra kemi një Korrupsion Politik. Pra vetëm ndërrimi i pushtetit
dhe ndërrimi i mentalitetit për një kohë mund të zbresë shkallen e korrupsionit, sepse nuk
mund që politikanët të qesin veten të korruptuar.
3.2. Serbia dhe Mali i Zi ka mjaft probleme me korrupsionin dhe me krimin e
organizuar, dhe posaçërisht vërehet korrupsioni politikë, korrupsioni në polici, në
administratë publike etj. Shumë analist serb dhe të huaj fajësojë policinë e korruptuar dhe
politikanë të ndryshëm të cilët janë të lidhur drejtpërdrejtë me ish-klanin e Zemunit. E që
këta të fundit shkaktuan vdekjen e kryeministrit të Serbisë Zoran Xhinxhiq, ndoshta ishte
udhëheqësi i parë që ka penguar grupet kriminale për vazhdimin e aktiviteteve kriminale
dhe vazhdimin e ndikimit në Partinë e Millosheviqit dhe bashkëpunëtorëve të tij në jetën
politike. Gjithë këto ndodhën si pasoj e korrupsionit politik i cili ishte i pranishëm në vitet
e fundit në Sërbi dhe Mal të Zi. Mjafton të veçojmë se ish-presidenti diktatori i madh i
shekullit XX renditet në mesin e 10 udhëheqësve më të korruptuar në gjithë botën i të
gjitha kohërave.15
3.3. Maqedonia është një vend që është ende vatër konfliktesh ndëretnike, së
fundi kishte në vitin 2001 dhe erdhi si pasojë e shtypjes së shqiptareve nga shumica
maqedonase dhe diskriminimi i të drejtave të njeriut. Një shtet me aq shumë probleme në
shoqëri dhe administratë natyrisht se edhe korrupsioni e gjen veten në një klimë të tillë
politike. Në Maqedoni është mjaft i pranishëm korrupsioni sidomos në Dogana,
Administratë Publike, Polici dhe në të gjitha institucionet publike ku vërehet një
korrupsion i dukshëm dhe mjaft i përhapur.
Në sistemin doganor të Maqedonisë është mjaftë i pranishëm korrupsioni dhe ka
marrë trajtën e korrupsionit sistematik. Rastet më të rënda janë kur zyrtarët hapur
kërkojnë ryshfete nëse dëshirojmë ti shmangesh pritjeve të gjata të imponuara nga
doganierët maqedonas, kjo ka marrë karakterin e një tarife të zakonshme doganore. Edhe
të gjitha institucionet publike kanë të njëjtin problem me korrupsionin, që tashmë është
bërë sistematik dhe ka marrë formën e tij më të brishtë. Mirëpo kohëve të fundit
maqedonia ka treguar një shkallë të lartë të gatishmërisë për luftimin e korrupsionit me
anën e disa mekanizmave që kanë filluar të aplikohen e cila në përputhje më
15
www.albnet.gr/comment/korrupsioni.htm
9
10
4. Korrupsioni në Kosovë
dihet fakti se çfarë pune të rënde dhe me përgjithësi kanë policët dhe të kenë një pagë kaq
të ulët është për t’ardhur keq. Dhe natyrisht kur një polic nuk ka mundësi të mbajë
familjen me pagën që merr atëhere ai të vetmen zgjidhje e ka që të korruptohet, në
mënyrë që të siguroj ekzistencën. Por nëse shohim se kompetencat në sektorin e
gjyqësorit i ka UNMIK-u, dhe Policia e Kosovës çdo ditë e më shumë është duke u
profesionalizuar- duke pasur parasysh historinë e saj 7 vjeçare, dhe qeveria ka parë se
policia është shumë e rëndësishme për ndërtimin e shtetit, atëherë mund të ketë një
shpresë se rastet e korrupsionit në këto institucione kyçe do të minimizohen apo të
zhduken fare në një të ardhme të afërt.
Gjatë kontakteve me disa policë ndërkombëtarë ata nuk e fshihnin faktin që
korrupsioni e ka kapluar Kosovën në një masë të madhe, duke përfshirë këtu edhe SHPK-
në. Dhe një nga definicionet që ka dhen një një Polic gjerman për korrupsionin është:
“Korrupsioni është fillimi i një fundi”. Me të vërtetë caku final i korrupsionit është fundi
qe herët a vonë do te arrihet nëse neglizhohet prezenca e tij ne shoqëri nga organet
qeveritare dhe mungojnë masat e vërteta për ta luftuar atë.
Ndoshta problemi më i madh në Kosovë në raport me korrupsionin është tolerimi i
korrupsionit nga qytetarët, e që kjo dukuri është ‘ushqimi’ më i mirë për korrupsionin.
Toleromi i korrupsionit bën që korrupsioni të merr përmasa të tilla që të bëhet i
pashërueshëm, sepse qytetaret e pranojnë një gjë të tillë psh: pranojnë që të jepnin mito
apo ndonjë dhuratë për kryerjen e ndonjë problemi apo për institucionet publike siç janë:
spitalet, policia, shkollat etj18. Prandaj që të fitohet lufta kundër korrupsionit duhet të jemi
sa më të ashpër kundër atyre që kërkojnë mito për kryerjen e punëve, dhe ti paraqesim ata
para organeve përgjegjëse, në mënyrë që ta ndalojmë apo të zvogëlojmë rastet e pranimit
të fenomenit korrupsion.
5. Luftimi i Korrupsionit
kontributin tonë në mënyrë që të fitohet lufta. Prandaj duke pasur për bazë praktikat e
shteteve që kanë luftuar korrupsionin me sukses, edhe ne duhet të bëjmë projekte
konkrete për luftimin e korrupsionit dhe ato të vihen në përdorim. Duhet të bëhen
thjeshtësime të procedurave qeveritare në mënyrë që të mundësohet funksionimi më i
mirë i biznesit dhe të minimizohen fushatë dhe hapësirat ku do të mund të vihet në pah
korrupsioni. Krijimi i një mjedisi të duhur ligjor dhe institucional për parandalimin e
korrupsionit. Toleranca të jetë zero për korrupsionin nëse dëshirojmë që të ndërtojmë një
shtet të fuqishëm dhe të inkuadrohemi në BE dhe organizatat tjera .
Ekzistojnë edhe shumë hapa të ndryshëm që duhet të merren për luftimin e
korrupsionit.19 Duhet që te përcaktohet me ligje çështjen e korrupsionit, dhe të zhduken
boshllëqet në legjislacionin ekzistues d.m.th të krijohen ligje të cilat caktojnë qartë atë që
sot quhet Korrupsion. Dhe të ceket qartë pasojat që e presin një njeri i cili është i
korruptuar dhe atyre që korruptohen çfarë pasoja e presin. Sepse për shkak të kaluarës
tonë shumica e qytetarëve ende nuk dinë qartë, se çka në të vërtet është korrupsioni?
Por luftimi i korrupsionit nuk mund të bëhet nga të korruptuarit. Pra hapi i parë i
cili duhet bëhet në luftën kundër korrupsionit është që të gjinden mënyra e zvogëlimit të
korrupsion brenda institucioneve publike.20 Ndoshta një formë që ende nuk është
përmendur është që , ç’do personi i cili fillon në punë në IPVQ-së 21 ti verifikohet pasuri, e
njëjta gjë të bëhet edhe pas përfundimit të mandatit dhe kjo mundëson që sado pak të
zvogëlohet dukuria e korrupsionit në Institucionet Publike.
Nuk janë vetëm institucionet të cilat duhet të luftojnë korrupsionin, por ekzistojnë
edhe shumë faktorë që kanë rolë kyç në luftën kundër korrupsionit. Një nga “luftetarët” që
mund të themi është Katalizator i luftës kundër korrupsionit është media. Ngritja e
kapacitetit të medias dhe lirisë së shtypit dhe lirin e shprehjes së gazetarëve dhe analistëve
lidhur me korrupsionin dhe çështje të tjera lidhur me Kosovën. Sepse siç dihet media
duhet të jetë ajo e cila bënë presion në institucionet publike për parandalimin e
korrupsionit dhe zbulimin e korrupsionit.
Një shembull i funksionimin e medias për zbulimin e korrupsionit është emisioni
shumë i qëlluar në Top-channel “Fiks Fare“ i cili kryen një punë mjaft të madhe në luftën
kundër korrupsionit në Shqipëri. E që në Kosovë një emision i tillë për fatin tonë të keq na
mungon. Pastaj trajnimi i grupeve të shoqërisë civile në lidhje me korrupsionin në mënyrë
19
Korrupsioni në Kosovë-format e paraqitjës dhe mënyra e luftimit të tij’, Mr. Sabri Kiqmari, Koha Ditore,23 Maj 2006, faqe11
20
Sipas studimeve të bëra kohëve të fundit kemi par që shkalla e korrupsionit në IPVQ është brengosësh.
21
Institucionet e Përkohshme për Vetëqeverisje
12
13
6. KONKLUZIONI
Ne jemi në ndërtim të një demokracie pra jemi në fazën e tranzicionit prandaj nga
praktikat e më pashme të shteteve në tranzicion kemi vërejtur se korrupsioni si dukuri
është parë të jetë si një nga sfidat më të rënda në ndërtim të një shteti demokratik.
Institucionet e Kosovës duhet të kenë prioritet luftën kundër korrupsionit në mënyrë që të
zhvillohet ekonomikisht shteti i Kosovës. Të përqendrohen kryesisht në luftën kundër
korrupsionit dhe dënimin e të korruptuarve me gjobën e merituar në mënyrë që të kenë
frikë të tjerët.
Mirëpo nuk mjafton vetëm institucionet që lufta kundër korrupsionit të fitohet, por
duhet të vetëdijesohemi ne që mos të pranojmë të dhurojmë mito për kryerjen e një pune
22
18 Shih www.undp.kosova.org në shtudimin “Luftimi i korrupsionit në Kosovë”
23
Sot një mesues ka pagen 174 Euro. a i mbulon nevojat e një familje sot në Kosovë, me nivelin e çmimeve që kemi.?
13
14
14
15
7. LITERATURA
.1 www.kosovo.undp.org
.2 www.albnet.gr/comment/korrupsioni.htm
.3 www.settimes.com
.4 www.riinvestinstitute.org
.5 Televizioni Top-channel/ Emisioni ‘Fiks Fare’
.6 USAID - Agjensioni për Zhvillim Ndërkombëtar i SHBA-ve
.7 Korrupsioni në Kosovë-format e paraqitjës dhe mënyra e luftimit
të tij’, Mr. Sabri Kiqmari, Koha Ditore, 23 Maj 2006, faqe 11
8. OJQ “Transparenca Internacionale”
9. Corruption in Kosovo: perceptions versus experiences; potential investigative
techniques by John Knopic prepared for a seminar on the laë of nationbuilding
Chicago-Kent College of Laë, http://www.kentlaë.edu/ May, 2006
15